Kina në mesjetë dhe

shteti Mongol

Punoi: Lura Konjusha

Riana Fjezullahu
Vlera Preniqi
Edlira Shabani
 Kina në mesjetë
Edhe në Kinë shekujt V – VI ishin vite të vështira për shkak të dyndjeve
që u bënë nga vendet në veri të Kinës dhe nga banorët e stepave. Disa
prej tyre dhe formuan shtetet e tyre në kinën veriore dhe veriperëndimore
të cilat nuk patën kohë të gjatë. Për të u mbrojtur nga këto dyndje
Kinezët ndërtuan Murin e Madh Kinez.
Kina u bashkua si shtet i vetëm nën sundimin e
dinastisë Sin që zgjati prej vitit 589 deri në vitin 618.
kjo dinasti u formua nga jancezi por nuk pati jetë të
gjatë.
Dinastia Tang

Pas dinastisë Sin erdhi dinastia Tang (618 – 907).

Kjo dinasti e zgjeroi Kinën shumë dhe i dha një fuqizim të
madh. Në kohën e dinastisë Tang vendi u nda në 15
provinca dhe në krye të secilës ishte një guvernator. Gjatë
kësaj periudhe u zhvillua ekonomia, bujqësia, fulluan të
përdoren mullinjtë që punonin me forcën e ujit dhe u
intinsifikua nxjerrja e hekurit, kripës, bakrit, argjendit
etj. Kjo dinasti po ashtu e bëri një kod ligjor që zgjati nga
viti 624 deri në fund të viteve 1200.
Dinastia Sung
Pas dinastisë Tang Kina u nda
dhe mundi të bashkohet
Dinastia Song
vetëm në vitin 960 nën
sundimin e dinastisë Sung
gjatë të cilës u njohën
zhvilime në aspektin
ekonomik, politik, kulturor
etj.
Kina nën sundimin Mongol
Kina ishte duke u zhvilluar shumë por këtë e ndal pushtimi nga shteti mongol në shekullin e
XIII. Pas këtij pushtimi Kina bëri shumë kryengritje duke u munduar të çlirohet por më e
njohura ishte kryengritja gjatë viteve 1350 – 1351 e cila e përfshiu të gjithë Kinën dhe gjatë
kësaj kryengritjeje u qlirua një pjesë e madhe e Kinës dhe më vonë në vitin 1368 një nga
udhëheqësit e kryengritjes Kineze e shpalli vetën perandor dhe nën udhëheqjen e tij u çlirua
e gjithë Kina.
 Dinastia Ming
Ky perandor e bëri dinastinë Ming e cila e
zhvilloi shumë Kinën dhe arriti t’i merrte dhe
t’i bënte vasalë Korenë, Maxhurinë dhe
vietnamin gjatë shekullit XV. Më pas
ekspedita ushtarake-tregtare u dërguan dhe në
Indi, Gjirin Persik dhe në Afrikë kurse
malllrat dominuan në vendet e Lindjes dhe në
Evropë.
Vendet nën sundimit mongol
Vendet nën sundimit mongol nuk i kishin të drejtat e njëjta me mongoltë. Për
fortifikimin e qyteteve mongoltë mbështeteshin teknikisht nga artizanët dhe
inxhinierët e popujve të pushtuar su kinezët, persët, arabët etj. Po ashtu vetëm
mongolët mund të bëheshin khan, nuk lejohej martesa mes mongolëve dhe
popujve të pushtuar dhe vetëm mongoltë mund të mbanin armë.
 Ushtria Mongole
Ushtia mongole ishte e madhe dhe e stërvitur mirë dhe shquhej për strategji dhe taktika të
mira. Kjo ushtri përbëhej kryesisht nga kalorësit dhe edhe pse përdornin armë të ndryshme
fuqia e tyre ishte në armtë goditëse si harqet e shigjeta prandaj i konvenonte që beteja të
bëhej në fusha të hapura sesa në pyje dhe në male
Organizimi i
Perandorisë
Mongole
Prezanton: Riana Fejzullahu
Perandoria Mongole ishte një shtet i unifikuar dhe i organizuar mirë. I tërë
pushteti ishte në duart e Khanit të Madh, që ndryshe njihej edhe si
Genghis Khan. Ai ishte Khan-i më i fuqishëm që kishte pasur Mongolia
ndonjëherë, dhe ndihmohej nga një numër këshilltarësh ushtarakë dhe
politikë, të cilët emëroheshin nga vetë ai. Pushteti ishte i trashëgueshëm.
Në fazat e hershme të pushtimit, mongolët zakonisht u përpoqën të
impononin strukturën shoqërore të stepave mbi subjektet e tyre të reja.
Ishte zakon që mongolët të skllavëronin një fis të pushtuar dhe t'u
paraqisnin komunitete të tëra udhëheqësve të shquar ushtarakë si një
lloj apanazhi personal.
Në zonat e pushtuara u miratua një procedurë e ngjashme. Grupe të
popullsisë së vendosur, zakonisht ata që jetonin në një territor të
caktuar, u bënë pronë personale e udhëheqësve ushtarakë mongolë, të
cilët shfrytëzonin forcat ekonomike vendase sipas dëshirës së tyre.
Nuk u përdor makineria shtetërore apo burokracia ekzistuese dhe
ndarjet e mëparshme politike u shpërfillën plotësisht. As nuk pati
ndonjë përpjekje për të organizuar udhëheqësit e shumtë lokalë
mongolë që gëzonin një shkallë të lartë pavarësie nga oborri i
khanëve. Prandaj, shfrytëzimi i pamëshirshëm nën presionin e fortë
ushtarak ishte karakteristik për fazën e hershme të dominimit mongol,
i cili mund të thuhet se ka zgjatur deri në vitin 1234, rreth shtatë vjet
pas vdekjes së Genghis Khan.
Pushteti qendror qëndronte me khanin , i cili ndihmohej nga këshilltarët
ushtarakë dhe politikë. Megjithatë, asnjë administratë departamenti nuk u
krijua gjatë fazave të hershme të perandorisë së Genghis Khanit.
Organizata ushtarake shumë e hierarkizuar e mongolëve nuk kishte asnjë
homolog politik apo administrativ. Ndikimi i këshilltarëve, të cilët
emëroheshin nga khani pavarësisht nga kombësia e tyre, ishte megjithatë
i madh. Ishte një ish subjekt i Jin, Khitan Yelü Chucai (1190–1244), një
njeri me talent të lartë me një arsim të shkëlqyer kinez, i cili e pengoi
Xhengizin të kthente të gjithë Kinën veriore në kullota. Dokumenti më i
vjetër i njohur në gjuhën mongole është një mbishkrim në gur i gdhendur
afërsisht në vitin 1224.
Ekonomia e zonave të pushtuara nuk ishte e
organizuar siç duhet gjatë periudhës së pushtimit.
Heqja e qeverive shumë të organizuara dha një
mundësi për shfrytëzimin e prodhimit vendas nga
zotëruesit e apanazhit mongol, të cilët
mbështeteshin në një masë të madhe te fermerët
tatimorë jo-mongolë. Nuk kishte asnjë sistem të
vetëm financiar për të gjithë perandorinë apo edhe
për pjesë të mëdha të saj. Mungesa e organizimit
civil në krye, pavarësia e madhe dhe përparësia e
lartë që i jepej çështjeve ushtarake patën një efekt
të fuqishëm shpërbërës dhe ishin, të paktën në
fazat e hershme të sundimit mongol, të dëmshme
për përparimin dhe prosperitetin ekonomik.
Perandoria Mongole, nën Genghis dhe pasardhësit
e tij, nuk ishte ende një shtet në kuptimin normal
të fjalës, por një grumbullim i gjerë territoresh
gjerësisht të ndryshme të mbajtura së bashku nga
dominimi ushtarak.
Mungesa origjinale e një koncepti shtetëror nga ana e
mongolëve reflektohet në qëndrimin e klanit sundues ndaj
perandorisë. Perandoria konsiderohej jo pronë personale e
khanit, por trashëgimi e klanit perandorak në tërësi. Tashmë
në jetën e Xhengizit, perandoria u nda midis katër djemve të
tij të preferuar në ulus , një fjalë mongole që tregon epërsinë
mbi një numër të caktuar fisesh dhe jo një territor të
përcaktuar qartë. Tolui, më i riu, mori pjesën lindore -
atdheun origjinal të mongolëve së bashku me pjesët ngjitur të
Kinës veriore. Ögödei u bë sundimtar i pjesës perëndimore të
stepave ( Xinjiang verior modern dhe Mongolia
perëndimore). Chagatai mori tokat e Khara-Khitai ( Irani
verior modern dhe Xinjiang jugor). Djali i madh, Jöchi , i
ndjekur nga djali i tij Batu , sundoi mbi Siberinë
jugperëndimore dhe Turkistanin perëndimor (një zonë e
njohur më vonë si territori i Hordhisë së Artë ). Këtyre katër
perandorive mongole iu shtua një e pesta kur Hülegü , djali i
Toluit, përfundoi pushtimin e Iranit, Irakut dhe Sirisë dhe u
bë themeluesi i dinastisë Il-Khanid në Iran. Prandaj, uniteti i
perandorisë mongole u minua që në fillim nga faktorë
shpërbërës, dhe historia e perandorisë pas vdekjes së
Xhengizit mund të ndahet në dy periudha , e para
karakterizohet nga uniteti relativ në perandorinë e sunduar
nga një khan i madh i cili ishte e njohur nga të gjitha degët e
klanit mbretëror, e dyta tregon një pavarësi pak a shumë të
plotë të perandorive të veçanta, të cilat më pas nuk kishin
histori të përbashkët.
Disa Khan
Mongolë
Edlira Shabani
 Genghis Khan (lindur më 1162, pranë liqenit Baikal, Mongoli - vdiq më 18 gusht 1227) ishte sundimtar-
luftëtar mongol, një nga pushtuesit më të famshëm të histories.Ai shtriu perandorinë e tij në të gjithë Azinë
deri në detin Adriatik .Genghis Khan ishte një luftëtar dhe sundimtar gjenial, i cili, duke u nisur nga fillimet
e paqarta dhe të parëndësishme, i solli të gjitha fiset nomade të Mongolisë nën sundimin e tij dhe të
familjes së tij në një shtet ushtarak të disiplinuar rreptësisht. Më pas ai e ktheu vëmendjen drejt popujve të
vendosur përtej kufijve të mbretërisë së tij nomane dhe filloi serinë e fushatave të plaçkitjes dhe pushtimit
që përfundimisht i çoi ushtritë mongole deri në detin Adriatik në një drejtim dhe në brigjet e Paqësorit të
Kinës në anën tjetër. , duke çuar në krijimin e Perandorisë së madhe Mongole.
 Temür (lindur më 1265, Kinë—vdiq më
1307, Kinë) nip dhe pasardhës i të madhit
Kublai Khan; ai sundoi (1295–1307) si
perandor i dinastisë Yuan (Mongole)
(1206–1368) të Kinës dhe si khan i madh
i Perandorisë Mongole. Ai ishte
sundimtari i fundit yuan që mbajti
kontroll të fortë mbi Kinën, por ai kurrë
nuk ushtroi pushtet të vërtetë mbi
territoret mongole në Rusi dhe Lindjen e
Mesme.
Temür pengoi sulmet nga kundërshtuesit
drejt fronit në kufirin veriperëndimor të
Kinës dhe shtypi rebelimet në Kore dhe
Kinën Jugore. Ai luftoi korrupsionin në
shkallë të gjerë brenda perandorisë së tij.
Pas vdekjes së tij, pushteti i oborrit dhe i
perandorisë filloi të shpërbëhej.
Këta princa, gjoja aleatët e tij, kishin
përfituar nga mungesa e tij në një
bastisje kundër tatarëve për të
plaçkitur pronën e tij. Temüri shfarosi
fisnikërinë e klanit dhe i mori njerëzit
e thjeshtë si ushtarë dhe shërbëtorë të
tij. Kur fuqia e tij ishte rritur
mjaftueshëm që ai të rrezikonte një
përballje përfundimtare me tatarët e
frikshëm, ai fillimisht i mundi ata në
betejë dhe më pas theri të gjithë ata që
ishin më të gjatë se lartësia e një
boshti karroce.
 Ögödei (lindur më 1185, Mongoli—vdiq më 1241,
Karakorum, Mongoli) ishte djali dhe pasardhësi i
sundimtarit mongol Genghis Khan, i cili e zgjeroi
shumë Perandorinë Mongole.
Djali i tretë i Xhengizit, Ögödei pasoi të atin në 1229. Ai
ishte sundimtari i parë i Mongolëve që e quajti veten
kagan ("khan i madh"); babai i tij përdorte vetëm
titullin khan. Ai e vendosi selinë e tij në lumin Orhon
në Mongolinë qendrore, ku ndërtoi kryeqytetin
Karakorum në vendin e përcaktuar nga babai i tij.
Ashtu si babai i tij, ai kreu disa fushata të
njëkohshme, duke përdorur gjeneralë në terren që
vepronin në mënyrë të pavarur, por që u
nënshtroheshin urdhrave të tij.
Urdhrat u transmetuan nga një sistem i dërguar
që mbulonte pothuajse të gjithë Azinë.
Në Lindje, Ögödei nisi një sulm ndaj dinastisë
Jin (Juchen) të Kinës së Veriut. Dinastia
Song në Kinën Jugore dëshironte të
rimarrë territorin e humbur nga Jin dhe
për këtë arsye u bashkua me Mongolët,
duke ndihmuar Ögödei të merrte
kryeqytetin Jin në Kaifeng në 1234.
Kublai Khan (lindur më 1215-vdiq më 1294) ishte një gjeneral dhe burrë shteti mongol, i cili ishte nipi dhe
pasardhësi më i madh i Genghis Khan. Si perandori i pestë (mbretëroi 1260–94) i dinastisë Yuan, ose
Mongol (1206–1368), ai përfundoi pushtimin e Kinës (1279) të filluar nga Genghis Khan në 1211 dhe
kështu u bë sundimtari i parë juan i të gjithë Kinë. Kublai ishte, në të njëjtën kohë, sundimtari i të gjitha
dominimeve të tjera mongole, të cilat përfshinin zona të ndryshme (Irani i sotëm) dhe vatrat e stepave ku
Princat mongolë ende jetonin jetën tradicionale nomade. Për të qeverisur Kinën, me historinë e saj të gjatë
dhe individuale politike dhe kulturore, kërkonte një shtet të një rendi të veçantë.
Kublai Khan ishte perandori i pestë (mbretëroi 1260–94) i
dinastisë Yuan (Mongole) (1206–1368). Ai pushtoi
Kinën në 1279, duke u bërë sundimtari i parë juan i të
gjithë Kinës. Ai ishte pjesërisht përgjegjës për
zhvillimin e teorisë politike të "parimit të dyfishtë". Si
sundimtar, ai i bëri paratë e letrës mjetin e vetëm të
këmbimit.
Temür (lindur më 1265, Kinë—vdiq më 1307, Kinë) nip
dhe pasardhës i të madhit Kublai Khan; ai sundoi
(1295–1307) si perandor i dinastisë Yuan
(Mongole) (1206–1368) të Kinës dhe si khan i
madh i Perandorisë Mongole. Ai ishte sundimtari i
fundit juan që mbajti kontroll të fortë mbi Kinën,
por ai kurrë nuk ushtroi pushtet të vërtetë mbi
territoret mongole në Rusi dhe Lindjen e Mesme.

Temür pengoi sulmet nga kundërshtuesit drejt fronit në

kufirin veriperëndimor të Kinës dhe shtypi
rebelimet në Kore dhe Kinën Jugore. Ai luftoi
korrupsionin në shkallë të gjerë brenda perandorisë
së tij. Pas vdekjes së tij, pushteti i oborrit dhe i
perandorisë filloi të shpërbëhej. Atij iu dha emri i
tempullit pas vdekjes Chengzong ("Paraardhësi i
arritur").
FALEMINDERIT
PER
VEMENDJEN
TUAJ!