Д-Р ЕВИЦА ДЕЛОВА- ЈОЛЕВСКА

ЦЕЛИ НА ТЕМАТА

 Да се дефинираaт екстерналиите
 Екстерналии и пазарна неефикасност

 Негативни и позитивни екстерналии во

производството
 Екстерналии во потрошувачката

 Приватни решенија за екстерналиите

 Јавни политики за екстерналиите

 Различни видови добра (јавни, заеднички)

 Заеднички ресурси

2
Невидливата рака на Адам Смит ги води за себе
заинтересираните продавачи и купувачи на
пазар за да ја максимизираат вкупната
корисност што општеството го добива од
пазарот.
Меѓутоа, пазарите не секогаш успеваат
ефикасно да ги алоцираат ресурсите, затоа
што може да се случи пазарен неуспех!
Екстерналија претставува ненадоместено влијание на
делувањето на некое лице врз благосостојбата на
субјектите на кои се влијае.

 Екстерналиите прават пазарите да бидат неефикасни

и да неуспеат да го максимизираат вкупниот вишок.

 Екстерналиите се јавуваат кога некоe лице изведува

некоја активност која влијае на благосостојбата на
оние кои се присутни, а воедно ниту плаќа, ниту
добива надомест за тоа влијание.
 Негативна екстерналија – кога влијанието
над оној кој е присутен е неповолно:
-издувни гасови кај автомобилите,
- кучиња кои лаат
- гласна музика во стан
- пушење цигари
 Позитивна екстерналија – кога влијанието
над оној кој е присутен е поволно:
- реставрирани историски објекти,
- истражувања во нова технологија
- имунизација (вакцини)
 Негативните екстерналии прават пазарите да
произведат поголема количина отколку што е
општествено пожелно
(Општественото оптимално ниво е пониско од
количината на пазарниот еквилибриум)

 Позитивните екстерналии - спротивно

P
S
(приватни трошоци)

Рамнотежа

D
(приватна вредност)

0 Qпазар Q
 Пазарот за алуминиум:
◦ Пазарот за Алуминиум го максимизира
произведувачкиот и потрошувачкиот вишок
(состојба на ефикасност).
◦ Ако фабриките за алуминиум загадуваат
(негативна екстерналија), тогаш трошоците за
производство на алуминиум на општеството се
повисоки отколку трошоците на производителите
на алуминиум.
◦ Или Општествените трошоци ги опфаќаат
трошоците на производителите плус трошоците на
сите останати заради загадувањето
P
Општествени
трошоци
Трошоци на
загадување
S
(приватни трошоци

Optimum

Рамнотежа

D
(приватна вредност

0 QOPTIMUM Qпазар Q

Copyright © 2004 South-Western

 Корекција на пазарот – Интернализирање на
екстерналијата е менување на мотивациите
(стимулации) со цел луѓето да водат сметка за
екстерните ефекти на нивните активности

 Пример: Данок за производителите за да се намали

рамнотежната количина на општествено оптимално
ниво (поместување на кривата на понуда)
 Кога неучесниците на пазарот имаат бенефит од
екстерналијата – позитивна екстерналија
 Општествена вредност на производот ја надминува
приватната вредност.
 Пр: иновација на нова технологија од страна на една
фирма = бенефит не само за фирмата туку и за
целото општество или прелевање на технологијата.
P
Корисност од Понуда
образование (приватни трошоци

Социјална
вредност
D
(приватна вредност)

0 Qпазар QOPTIMUM Quantity of

Education

Copyright © 2004 South-Western

 Стимулирање - Субвенции
◦ Основен инструмент

 Заштита на интелектуална сопственост

 Закон за патент – заштита на сопственичка и
интелектуална сопственост за иновацијата.
 Патентот ја стимулира позитивната екстерналија
Видови приватни решенија:
 Морален код и општествени санкции

 Донации за добротворни цели

 Соединување на различни видови бизнис (јаболка и

пчели)
 Договарање помеѓу заинтересирани страни

Теорема на Коуз: приватните договорни страни можат

сами да го решат проблемот со екстерналиите и да се
спогодат без трошоци за алокација на ресурси
Трансакциските трошоци во процесот на договарање
може да влијаат негативно.
Кога екстерналиите се значајни и приватно нерешливи –
владите се обидуваат да ги решат со:

1)Регулација (Командно-контролни политики)

 Забрана за одредено однесување(фрлање отпадоци)
 Барање како да се однесуваат (регулатива за животна
средина)

2) Даноци и субвенции (Пазарно ориентирани политики).

Пигувијански даноци и субвенции се корективни даноци
за да се намали влијанието на негативните екстерналии
* да се намали количината или да плаќа данок
 Бесплатни производи (производи без пазарни цени)
се предизвик за економска анализа.

 Најголем дел од производите се приватни и се

алоцираат на пазарите.

 Меѓутоа, кога производите се достапни бесплатно

пазарните сили не можат да осигураат дека
производот е консумиран во соодветни количини и
многу често создаваат пазарен неуспех ->
корекција од страна на државата
Групирање според две карактеристики:
◦ Дали доброто е исклучиво?
◦ Дали доброто е ривалски?

 Исклучиво значи својство на доброто да може

лицето да се изземе од неговото користење.

 Ривалско значи кога користењето на доброто од

страна на едно лице ја намалува употребата од
страна на останатите личности
Четири видови на производи:

1) Приватни производи (Исклучиви и ривалски)

2) Јавни добра (Не се ниту исклучиви, ниту ривалски)
3) Заеднички ресурси (Ривалски, но не и исклучиви)
4) Природни монополи (Исклучиви, но не и ривалски)
 Ривалски?
Да Не
Приватни производи Природни монополи

Да • Сладолед • Заштита од пожар

• Облека • Кабловска телевизија

Исклучиви
Заеднички ресурси Јавни производи

Не • Рибите во океан • Торнадо сирена

• Животната среднина • Национална одбрана
• • Знаење
Слободен јавач е личност кој ужива користи од еден
производ, но избегнува да плати за него!
 Затоа што луѓето не можат да бидат исклучени од
уживањето на користа од еден производ, тие се
воздржуваат од плаќање за производот надевајќи се
дека некој друг ќе плати.
 Проблемот на слободен стрелец (не се исклучиви и
не се ривалски) ги спречува пазарите да обезбедат
јавни производи
 Решение за проблемот на слободен стрелец
◦ Владата може да го дава јавното добро доколку
вкупната корисност ги надминува трошоците и да
го финансира со средства од даночните приходи.

Некои важни јавни добра:

 Национална одбрана
 Базични истражувања
 Борба против сиромаштијата (систем на социјално
осигурување)
 Кост-бенефит анализа е студија која ги споредува
вкупните трошоци и користите на обезбедување на
јавното добро за општеството во целина

 Кост-бенефит анализа за да се утврди дали владата

да го финансира јавното добро (автопат, мост)
 Заедничките ресурси не исклучиви, но се ривалски
затоа што употребата на заедничките ресурси од
страна на една личност го намалува уживањето во
него од страна на другите луѓе. Тие се бесплатни и
достапни за сите.

Примери:
 Чиста вода и воздух

 Високофрекветни патишта

 Нафтени лежишта

 Риби, китови и останати диви животни

 Пазарот не успева да ги алоцира ресурсите
ефикасно кога сопственичките права не се
дефинирани јасно.

 Кога отсуството на сопственички права прави

пазарен неуспех, Владите можат да го решат
проблемот (дефинираат сопственички права; го
регулираат однесувањето на луѓето).