MODELE DR DOROTA NALEPA

PIELĘGNOWANIA
 PLAN PREZENTACJI
1. Florence Nightingale – model środowiskowy
2. Hildegard Peplau – model relacji międzyludzkich
3. Virginia Henderson – model potrzeb
4. Dorothea Orem – model samoopieki/deficytu samoopieki
5. Callista Roy – model adaptacyjny
6. Madelaine M. Leiniger – model transkulturowy
7. Betty Neuman – model systemowy
8. Jean Watson – model humanistycznej troskliwości
9. Bibliografia
 TEORIA PIELĘGNOWANIA A
MODEL PIELĘGNOWANIA
 model – graficzne lub symboliczne przedstawienie treści teorii (np. czym
jest pielęgnowanie, pielęgnowanie z punktu widzenia poszczególnych teorii)
 teoria – filozoficzne odniesienie, poparte badaniami (niektóre teorie);
może być stworzona przez 1 osobę lub grupę naukowców
 FLORENCE NIGHTINGALE
 Florence Nightingale (1820-1910)
 Wypracowała podstawy, na
których opiera się współczesny
wizerunek pielęgniarki. Jej zasługą
jest zdefiniowanie metod i sposobów
pielęgnacji chorych i
poszkodowanych
 Jest uważana za twórczynię
nowoczesnego pielęgniarstwa
 FLORENCE NIGHTINGALE
 W teorii Florence Nightingale do najważniejszych pojęć należą:
• zawiera komponenty biologiczne, społeczne i duchowe, które
Człowiek tworzą niepowtarzalna całość, większą niż suma ich części
(holistyczne postrzeganie osoby)
• to nie tylko brak choroby, ale również zdolność do racjonalnego
Zdrowie wykorzystywania tych wszystkich sił, którymi człowiek może
dysponować w celu własnego rozwoju i bycia szczęśliwym

• to woda, dieta, wilgoć, powietrze, światło, wszystko to, co

Środowisko człowieka otacza

• usuwanie z otoczenia czynników niekorzystnych. Pielęgniarstwo

Pielęgnowanie jest służbą Bogu poprzez służenie cierpiącym i chorym, jest
powołaniem
 FLORENCE NIGHTINGALE
 Model środowiskowy – duży nacisk ma znaczenie wpływu środowiska
zewnętrznego na stan zdrowia pacjenta i jego powrót do zdrowia
 Według F. Nightingale, zdrowie człowieka jest uzależnione od środowiska,
w którym on żyje, pracuje, odpoczywa
 Pielęgniarka, dążąc do poprawy zdrowia człowieka, musi zmieniać jego
środowisko zewnętrzne – pielęgnowanie pozostaje w ścisłym związku ze
środowiskiem, a do zadań pielęgniarki należy tworzenie odpowiednich
warunków środowiskowych i wspieranie jednostki w jej powrocie do zdrowia
z minimalnym jej obciążeniem
FLORENCE NIGHTINGALE
Pielęgniarstwo
(pielęgnowanie)

Środowisko
(otoczenie)

Człowiek
(zdrowie)
 FLORENCE NIGHTINGALE –
KANONY PIELĘGNIARSTWA
 wentylacja i ogrzewanie  łóżko
 zdrowie domu  czystość pokoju
 światło  żywienie
 hałas  obserwacja
 różnorodność  zarządzanie
 komunikacja
PODSTAWOWE OSIĄGNIĘCIA
F. NIGHTINGALE
 Inicjowanie kształcenia zawodowego pielęgniarek – założenie pierwszej
szkoły zawodowej pielęgniarstwa
 Stworzenie podstaw nauki o pielęgnowaniu – przedstawienie relacji
przyczynowo-skutkowych, np. pomiędzy warunkami bytowymi człowieka a
stanem jego zdrowia z wykorzystaniem wymiernych wskaźników (wskaźnik
śmiertelności)
 Określenie wizerunku pielęgniarki – charakteryzowanie pielęgniarki przez
pryzmat następujących cech: skromna, dobra, mądra, punktualna, budząca
zaufanie
 Zdefiniowanie istoty pielęgnowania – „pomaganie choremu w tym, aby mógł
żyć lepiej”
PODSTAWOWE OSIĄGNIĘCIA
F. NIGHTINGALE
 Kontynuowanie na całym świecie poglądów F. Nightingale dotyczących
funkcjonowania człowieka w pielęgniarstwie oraz w zakresie epidemiologii,
ekologii
 Ustanowienie dnia urodzin F. Nightingale – 12 maja – Międzynarodowym
Dniem Pielęgniarki
 Powołanie Międzynarodowej Fundacji im. Florence Nightingale
 Wyróżnienie pielęgniarek medalem F. Nightingale
 Ustanowienie symbolu pielęgniarstwa – lampka Nightingale
 HILDEGARD PEPLAU
 Hildegard Peplau (1909-1999)
 Specjalistka w zakresie
pielęgniarstwa psychiatrycznego
 Stworzyła teorię relacji
międzyludzkich w pielęgniarstwie,
na którym opiera się model
psychodynamicznego pielęgniarstwa
 HILDEGARD PEPLAU
 Model relacji międzyludzkich (teoria rozwoju człowieka) – uzasadnia
znaczenie relacji terapeutycznych pielęgniarka-pacjent, wskazując na 4 fazy
tych relacji:

orientacja identyfikacja eksploatacja rozwiązanie

 HILDEGARD PEPLAU
 Podstawą teorii są: proces międzyludzki, lęk i komunikowanie
 Podstawowe role pielęgniarki, które kształtują relacje terapeutyczne
(nauczyciel, przywódca, zastępca, konsultant, źródło informacji oraz obca
osoba)
 Kształtując relacje terapeutyczne, pielęgniarka zapewnia pacjentowi
pomoc, mobilizuje do samodzielnego rozwiązywania własnych problemów,
do zmiany dotychczasowych wzorców życiowych, umożliwia rozwój
osobowości
 Wiedza z zakresu nauk humanistycznych, psychologii, pedagogiki staje się
pielęgniarce niezbędna!
 VIRGINIA HENDERSON
 Virginia Henderson (1897-1996)
 Ukończyła Wojskową Szkołę
Pielęgniarstwa w Waszyngtonie
 Pracowała początkowo jako
pielęgniarka środowiskowa, później
jako wykładowca pielęgniarstwa, a
od 1950 jako profesor badań
naukowych
 VIRGINIA HENDERSON
 Virginia Henderson zaproponowała w 1955 roku model potrzeb
 W tym modelu pielęgnowanie jest pojmowane jako asystowanie choremu,
aby powrócił do zdrowia, lub uzyskał jego poprawę. Pielęgnowanie ma także
zapewnić człowiekowi spokojną śmierć
 Rola pielęgniarki polega na niesieniu pomocy w rozpoznaniu i
zaspokojeniu kilkunastu wyodrębnionych przez Henderson potrzeb,
szczególnie w sytuacji, gdy pacjent nie jest w stanie sam z nimi się uporać
 VIRGINIA HENDERSON
 Teoria pielęgnowania Virginii Henderson oparta jest o teorię potrzeb A.
Maslowa
 Człowiek w tej teorii to osoba zdrowa lub chora postrzegana jako całość,
podstawą funkcjonowania jest zaspokajanie potrzeb:
 biologicznych: oddychania, odżywiania, wydalania, poruszania się,
snu i odpoczynku, noszenie odpowiedniego ubrania, utrzymywanie
prawidłowej temperatury ciała, utrzymanie czystości, unikanie zagrożeń
 duchowych: komunikacja z innymi, praca, relaks, nauka, zaspokojenie
potrzeb religijnych
 VIRGINIA HENDERSON
 Środowisko jest powiązane z potrzebami
 Pielęgniarka asystuje człowiekowi choremu lub zdrowemu, zastępuje go w
wykonywaniu czynności, na które nie ma sił, aktywizuje go do wykonywania
czynności, gdy nie ma motywacji, dostarcza mu niezbędnej wiedzy, w swoich
działaniach dąży do jak najszybszego usamodzielnienia pacjenta
 Profesjonalna opieka nad chorym to gromadzenie danych, planowanie
opieki, realizowanie planu, ocena
 Do najważniejszych osiągnięć V. Henderson należy sformułowanie
definicji pielęgniarstwa (1955) przyjętej przez Międzynarodową Radę
Pielęgniarek jako obowiązującej na całym świecie
VIRGINIA HENDERSON
Pielęgniarka

Asystowanie

Indywidualne
Chory
osoby

Niezależny
Zdrowy
człowiek
 DOROTHEA OREM
 Dorothea Orem (1914-2007)
 W wieku 16 lat została pielęgniarką,
początkowo pracowała jako
pielęgniarka odcinkowa, następnie
kierowała pracą pielęgniarek, była
dyrektorką szkoły pielęgniarskiej,
profesorem na uniwersytecie
 Opublikowała liczne prace w tym
„Nursing concepts of practice”, w
książce tej opisała własną koncepcję
pielęgnowania
 DOROTHEA OREM
 Człowiek jest zróżnicowaną jednością ze sferami: fizyczną, psychiczną,
społeczną i sferą kontaktów interpersonalnych
 Pielęgniarstwo jest służbą, ale też dyscypliną praktyczną popartą wiedzą
 Najważniejszym pojęciem teorii D. Orem jest samoopieka, czyli
realizowanie działań w stosunku do siebie samego mających na celu
utrzymanie dobrego samopoczucia, zdrowia, życia
 Samoopieka jest oparta o wiedzę, może być realizowana przez osoby
dorosłe, świadome i posiadające niezbędną wiedzę
 Samoopieka to wyuczone działania i zachowania, jest ukierunkowana na
zaspakajanie potrzeb
 DOROTHEA OREM
Samoopieka jest realizowana w 3 kategoriach potrzeb:
A. uniwersalnych:
 zapewnianie wystarczającej ilości powietrza (oddychanie)
 zapewnianie odpowiedniej ilości płynów
 prawidłowe odżywianie/wydalanie
 utrzymanie równowagi pomiędzy aktywnością a odpoczynkiem
 utrzymanie równowagi pomiędzy samotnością a integracjami społecznymi
 zapobieganie sytuacjom zagrażającym życiu, zdrowiu i dobremu samopoczuciu
 dążenie do właściwego rozwoju w harmonii z możliwościami
 DOROTHEA OREM
Samoopieka jest realizowana w 3 kategoriach potrzeb:
B. rozwojowych:
 potrzeby uniwersalne związane z utrzymaniem życia i zdrowia oraz
prawidłowego rozwoju w poszczególnych okresach życia lub etapach
rozwojowych
 specyficzne potrzeby występujące w sytuacjach niekorzystnych dla
rozwoju jednostki, tj.: niewystarczająca edukacja, problemy adaptacji
społecznej, utrata krewnych, przyjaciół, utrata własności, zagrożenie
utratą pracy, zmianami miejsca zamieszkania i środowiska, problemy
związane z pełnieniem ról społecznych, choroba lub niepełnosprawność
 DOROTHEA OREM
Samoopieka jest realizowana w 3 kategoriach potrzeb:
C. potrzeby w zaburzeniach zdrowia:
 poszukiwanie i zabezpieczanie pomocy medycznej, w przypadku narażenia na
czynniki fizyczne, biologiczne lub środowiskowe
 świadomość następstw stanów patologicznych i ich wpływu na rozwój człowieka
 konieczność przestrzegania zaleceń związanych z leczeniem i rehabilitacją
 świadomość i konieczność niwelowania następstw leczenia
 modyfikowanie koncepcji siebie, akceptacja faktu zależności od innych osób
 uczenie się życia z następstwami choroby, konieczność zmiany stylu życia
 DOROTHEA OREM
 Deficyt samoopieki może być częściowy lub całkowity, pojawia się w
sytuacjach, gdy osoba nie jest w stanie zapewnić sama potrzeb:
 ograniczenie lub niezdolność do zaspakajania potrzeb w zakresie
samoopieki
 zwiększone zapotrzebowanie na opiekę
 W momencie powstania deficytu rola opiekunki polega na asystowaniu
(pomaganiu) mu w samoopiece przez całkowite lub częściowe
kompensowanie istniejących ograniczeń, wspieranie lub uczenie
 DOROTHEA OREM
 System pielęgnowania:

całościowo częściowo wspierająco-

kompensacyjny wspierający uczący

 System pielęgnowania zależy od stanu i możliwości pacjenta, pielęgniarka

dostarcza niezbędnej opieki sama lub współpracuje z pacjentem (jeśli ta
współpraca jest możliwa ze strony pacjenta)
 DOROTHEA OREM
 System całościowo kompensacyjny – stosowany w opiece nad osobami z
bardzo dużymi deficytami samoopieki, które nie są zdolne samodzielnie
zaspakajać podstawowych potrzeb z powodu dużych ograniczeń fizycznych lub
intelektualnych (nieprzytomni, małe dzieci, osoby w ciężkim stanie zdrowia).
Polega na wykonywaniu „działań za pacjenta”
 System częściowo wspierający – stosowany u osób z mniejszymi deficytami
opieki, u których zachowana jest częściowo zdolność do zaspakajania potrzeb.
Polega na pomaganiu i częściowym wykonywaniu czynności, których pacjent nie
potrafi w pełni samodzielnie wykonać
 System wspierająco-uczący – stosowany u osób, które mają potencjalną
zdolność do samoopieki, jednak wykazują braki wiedzy, umiejętności lub
motywacji do jej realizowania. Dominuje tu uczenie i wspieranie pacjenta
 DOROTHEA OREM
 Pielęgniarka rozpoznaje potrzeby, planuje opiekę, realizuje zaplanowaną
opiekę, ocenia
 Dodatkowo ustala: kto będzie sprawował opiekę, jak długo jest niezbędna
opieka pielęgniarska, czy są potrzebne inne formy opieki umożliwia to wybór
systemu opieki
 CALLISTA ROY
 Callista Roy (1939)
 W 1963 roku ukończyła studia
pielęgniarskie na poziomie licencjat,
później magisterskim
 Po studiach rozpoczęła pracę jako
wykładowca pielęgniarstwa
 Obecnie pracuje prowadząc badania
kliniczne dotyczące pielęgniarstwa,
wykłada pielęgniarstwo w San
Francisco i Bostonie
 CALLISTA ROY
Model adaptacyjny – głównymi pojęciami modelu są:

radzenie
bodziec
sobie

system adaptacja
Model
adaptacyjny
 CALLISTA ROY
Model adaptacyjny – głównymi pojęciami modelu są:
 system jako zbiór zależnych od siebie elementów
 bodziec jako czynnik wywołujący reakcję systemu
 radzenie sobie, czyli kontrolowanie zmian środowiska, mechanizmy
obronne uruchamiane w przypadku zmian
 adaptacja, celem jest uzyskiwanie stanu równowagi i integracja osoby,
która umożliwia realizowanie celów
 CALLISTA ROY
Proces adaptacji jest realizowany w zakresie:
 fizjologicznym (m.in. odżywianie, wydalanie, aktywność, ochrona,
narządy zmysłów)
 koncepcji siebie (m.in. integracja rozwoju psychicznego i fizycznego,
efektywne radzenie sobie w sytuacji trudnej, mechanizmy obronne,
prawidłowe mechanizmy kompensacyjne)
 pełnionych ról (w tym w sytuacji zmiany pełnionej roli)
 współzależności (czyli wychowania, adekwatnego zachowania)
 CALLISTA ROY
 Pielęgniarstwo jest systemem wiedzy, zawierającym analizę i działania
związane z opieką nad chorym lub potencjalnie chorym
 MADELAINE M. LEINIGER
 Madelaine Leiniger (1925-2012)
 Pielęgniarka i antropolog
 W latach 60. opisała podstawy
teorii pielęgnowania pacjentów z
uwzględnieniem ich pochodzenia,
wartości, w których zostali
wychowani i które często
determinują podejście do kwestii
zdrowia i opieki w czasie choroby
 MADELAINE M. LEINIGER
Model pielęgniarstwa transkulturowego:
 Teoria opieki kulturowej ma na celu zapewnienie kulturowo zgodnej opieki
pielęgniarskiej poprzez „kognitywne wspomagające, wspierające,
ułatwiające działania lub decyzje, które są w większości dostosowane
do indywidualnych wartości kulturowych, przekonań i wyborów jednostki,
grupy lub instytucji”
 Teoria opieki kulturowej, opisuje związek między antropologią,
wierzeniami i zasadami pielęgnowania
 Jest w opozycji do rutyny i interwencji standaryzowanych, obecnych
w praktyce pielęgniarskiej
 MADELAINE M. LEINIGER
 Naturą pielęgniarstwa jest opieka kompetentna kulturowo
 Każda kultura ludzka ma ogólną wiedzę i praktyki w zakresie
profesjonalnej opieki, które są bardzo transkulturowe i indywidualne
 Wartość opieki kulturowej, przekonania i praktyki dotyczące opieki są pod
ich wpływem i są zazwyczaj osadzone w światopoglądzie, języku, filozofii,
religii (i duchowości), pokrewieństwie oraz społecznych, politycznych,
prawnych, edukacyjnych, ekonomicznych, technologicznych i
środowiskowych kontekstach kultury
 Dla podkreślenia istoty kultury w pielęgniarstwie wprowadziła pojęcie
etnopielęgniarstwa
 MADELAINE M. LEINIGER
 Model opieki kulturowej obejmuje trzy komponenty w zakresie
działań zapewniających, korzystną i znaczącą opiekę:

Zachowanie i/lub Przystosowanie i/lub Ponowne modelowanie

utrzymanie negocjacje i/lub przekształcanie
 MADELAINE M. LEINIGER
Model opieki kulturowej obejmuje trzy komponenty w zakresie działań
zapewniających, korzystną i znaczącą opiekę:
A. Zachowanie i/lub utrzymanie – odnosi się do zapewniania przez
pielęgniarki wsparcia dla praktyk kulturalnych, takich jak np.
zastosowanie akupresury lub akupunktury do leczenia niepokoju i bólu
przed interwencjami medycznym
 MADELAINE M. LEINIGER
Model opieki kulturowej obejmuje trzy komponenty w zakresie działań
zapewniających, korzystną i znaczącą opiekę:
B. Przystosowanie i/lub negocjacje – odnosi się do negocjacji kulturowych
poprzez wsparcie udzielane pacjentom i członkom ich rodzin w
prowadzeniu działań swoistych kulturowo, które nie stanowią zagrożenia
dla zdrowia pacjentów lub jakiejkolwiek innej osoby w otoczeniu opieki
zdrowotnej, np. zachęcanie osoby będącej weganem, mającej niedobory
białka, aby stosowała dietę wegetariańską z białkiem zwierzęcym
niepochodzącym z mięsa
 MADELAINE M. LEINIGER
Model opieki kulturowej obejmuje trzy komponenty w zakresie działań
zapewniających, korzystną i znaczącą opiekę:
C. Ponowne modelowanie i/lub przekształcanie – odnosi się do wysiłków
pielęgniarek skoncentrowanych na pacjencie, pomagających pacjentom
modyfikować lub zmieniać ich działalność w obrębie wytycznych
kulturowych. Rekonfiguracja elementów kultury jest sugerowana tylko
wtedy, gdy niektóre praktyki kulturowe mogą wyrządzić szkodę
pacjentowi lub osobom z nim zamieszkującym, np. podjęcie próby
przekonania pacjenta z chorobą nowotworową we wczesnym stadium,
stosującego tylko metody niekonwencjonalne do poddania się również
tradycyjnym metodom leczenia
 MADELAINE M. LEINIGER
W ocenie kulturowych relacji opiekuńczych M. Leiniger podkreśla
znaczenie elementów:
 komunikacja i język  status społeczno-ekonomiczny
 kwestie płci  relacje interpersonalne
 orientacja seksualna  ubranie
 zdolność/niepełnosprawność  wykorzystanie przestrzeni
 aktywność zawodowa  żywność
 wiek  przygotowywanie posiłków
 wygląd  sposoby życia
 BETTY NEUMAN
 Betty Neuman (1924)

 Jest pionierką w pielęgniarstwie

zdrowia psychicznego
 Ma bogate doświadczenie w
nauczaniu i przez czternaście lat
prowadziła kształcenie ustawiczne
pielęgniarek w UCLA i
organizacjach społecznych
 BETTY NEUMAN
 Koncepcyjny model systemowy został opublikowany po raz pierwszy w
roku 1972 w “A Model for Teaching Total Person Approach to Patient
Problems” w Nursing Research oraz został poddany aktualizacji w 1974 i
1980 roku w "Conceptual Models for Nursing Practice„
 systemowy, holistyczny
 wykorzystuje teorię stresu i radzenia sobie z nim
 nawiązuje do teorii stresu H. Seyle′go
 oparty na czterech głównych pojęciach:
 BETTY NEUMAN
Betty Neuman wyróżnia 3 rodzaje środowisk:
 Środowisko wewnętrzne (czyli czynniki i siły oraz wpływy pochodzące z
wnętrza systemu pacjenta)
 Środowisko zewnętrzne (wpływy zewnętrzne w stosunku do systemu
człowieka)
 Środowisko wykreowane (obejmuje środowiska wewnętrzne i zewnętrzne,
które są zróżnicowane indywidualne w zakresie mobilizacji obszarów
funkcjonowania człowieka – są to obszary: fizjologiczny, psychologiczny,
socjokulturowy, rozwojowy, duchowy – i zasobów energetycznych struktury
podstawowej organizmu dla potrzeb zapewnienia równowagi w granicach
funkcjonowania systemu człowieka)
 BETTY NEUMAN
Negentropia i entropia:
 Wiążą się one z gospodarką energetyczną człowieka, na którą wpływ mają
stresory
 W sytuacji, gdy system człowieka produkuje więcej energii, niż jest w
stanie wykorzystać dla potrzeb funkcjonowania organizmu, co jest bliskie
odczuciu człowieka, określanego mianem dobrostanu pełnego – wtedy
mówimy o negentropii
 Entropią z kolei nazywamy zmniejszoną produkcję energii w stosunku do
potrzeb organizmu, co jest równoznaczne z chorobą. Gdy system utraci zbyt
wiele energii, taka sytuacja może prowadzić do śmierci
 BETTY NEUMAN
Stresory:
 Intrapersonalne – pochodzące ze środowiska wewnętrznego, np. związane
z chorobą, infekcjami, traumą. Jak również spowodowane wydarzeniami
życiowymi jak smutek, żal, zmiany rozwojowe
 Międzyludzkie (interpersonalne) – zachodzą między dwoma lub więcej
osobami. Zdarzenia typu konflikt w rodzinie, zmiana ról i zależność
 Zewnętrzne (extrapersonalne) – dzieją się poza jednostką. Okoliczności
ubóstwa, pozbawienie czegoś, systemy edukacyjne lub zmiany kulturowe
 BETTY NEUMAN
Pielęgniarstwo wg Betty Neuman:
 To unikalna profesja, która zajmuje się wszystkimi zmiennymi systemu
zdrowotnego człowieka i jego reakcjami, jako odpowiedziami na pojawiające
się stresory wewnętrzne, międzyludzkie, ekstrapersonalne
 Główną rolą pielęgniarki jest utrzymywanie równowagi
systemu/podopiecznego poprzez dokładność w ocenie faktycznych bądź
możliwych skutków środowiskowych oddziaływania stresorów i pomaganie
w przystosowaniu się do nich, dla uzyskania optymalnego dobrostanu
 Działania dla tak rozumianej roli rozpatrywane są jako prewencje:
pierwszo-, drugo- i trzeciorzędowa
 BETTY NEUMAN
Proces pielęgnowania wg Betty Neuman:
 Diagnoza pielęgniarska – gromadzenie danych, wstępne określenie
koniecznych działań
 Cel opieki – określa wraz z pacjentem pożądane zmiany oraz interwencje
 Wyniki pielęgnowania – ocena wyników opieki
 JEAN WATSON
 Jean Watson (1940)
 Jean Watson napisała ponad 18
książek na temat teorii
humanistycznej troskliwości
 Stworzyła Centrum Ludzkiej
Troskliwości w Kolorado, a w 2008
roku założyła fundację pod nazwą
Instytut Nauki o Trosce im. Jean
Watson
 JEAN WATSON
 Humanistyczna troskliwość jest pojęciem wielowymiarowym
 Ma charakter relacyjny, wydarza się pomiędzy dwojgiem ludzi i powinna
być rozpatrywana w kontekście wielu różnych wartości
 Każda relacja międzyludzka jest niejako przesiąknięta wartościami, które
wnoszą strony tej relacji
 Obok wartości, w proces troski o pacjenta musi być zaangażowana
profesjonalna wiedza i umiejętności
 Nie można mylić humanistycznej troskliwości w pielęgniarstwie z
emocjami czy tylko z pewnym sentymentalnym nastawieniem do pacjenta
 JEAN WATSON
 Pielęgniarstwo ma naturę humanistyczną, wskazuje na konieczność
całościowego traktowania człowieka, integruje ciało, umysł i duszę w celu
osiągnięcia harmonii wewnętrznej chorego
 J. Watson zwraca uwagę na jeszcze jeden bardzo ważny aspekt
wykonywania zawodu – wewnętrzną harmonię pielęgniarki i harmonię relacji
międzyludzkich w jej otoczeniu
 Brak tych relacji doprowadza zarówno pielęgniarkę, jak i chorego, nad
którym sprawuje opiekę do poczucia bycia nieszczęśliwym,
nieakceptowanym, o małej wartości i bezradności
 BIBLIOGRAFIA
1. Poznańska S., Płaszewska-Żywko L.: Wybrane modele pielęgniarstwa.
Wyd. Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 2001
2. Górajek-Jóźwik J.: Filozofia i teorie pielęgniarstwa. Wyd. Czelej , Lublin
2007
3. Ślusarska B., Zarzycka D., Majda A.: Podstawy pielęgniarstwa tom 2.
PZWL, Warszawa 2017
DZIĘKUJĘ ZA UWAGĘ