ADAT PERKAHWINAN YANG DIAMALKAN OLEH MASYARAKAT JAWA DI JOHOR PERKAHWINAN merupakan majlis penting dalam masyarakat Melayu.

Upacaranya boleh dibahagikan kepada tiga peringkat. Peringkat pertama, merisik, meminang serta menghantar belanja. Peringkat kedua, akad nikah dan berinai. Peringkat ketiga, hari langsung atau hari bersanding, Walaupun pada dasarnya adat perkhawinan orang Melayu nampak sama, tetapi sebenarnya berbeza-beza mengikut adat negeri masing-masing.

Adat Merisik

Bagi upacara merisik wakil dari pihak lelaki akan pergi ke rumah si gadis untuk membuang-buang cakap. Kedatangan ini tidak rasmi. Ia lebih mirip menziarahi kawan atau jiran. Sambil menghadapi juadah, disindirkan sedikit hasrat kunjungan itu. Ini untuk

meninjau-ninjau lebih dahulu tindak balas ibu bapa si gadis. Biasanya ketika ini ibu bapa si gadis tidak mahu berjanji apa-apa. Sekembalinya pihak teruna, kedua-dua belah pihak akan menyiasat latar belakang masing-masing. Jika ada cacat celanya atau sesuatu yang tidak berkenan mana-mana pihak boleh menolak atau berundur. .

Adat Meminang

Setelah kedua-dua belah pihak bersetuju menerima risikan awal tadi, masing-masing akan membuat persediaan untuk meminang secara rasmi. Saudara-mara masing-masing dibawa berunding dan wakil pihak lelaki akan berkunjung sekali lagi ke rumah si gadis. Dengan demikian, apabila wakil pihak lelaki sampai, pihak perempuan sudah bersedia dan dapat menjelaskan satu persatu kehendak tersebut. Di samping itu, persetujuan juga dicapai tentang majlis hari pertunangan. Jumlah dulang yang akan dibawa pada hari itu selain daripada tepak sirih. Sama ada sebahagian daripada belanja hangus dikehendaki atau tidak pada waktu meminang itu. Sesudah segala persetujuan dicapai, wakil ibu bapa pihak lelaki
9

akan

mlaporkan

kesemuanya

kepada

ibu

bapa

dan

saudara-mara

si

teruna.

Biasanya tidak banyak lagi yang akan dibicarakan. Di dalam tempoh ini sehingga hari pertunangan, pihak lelaki akan menyediakan barang-barang yang diperlukan oleh pihak perempuan. Manakala pihak perempuan akan menyiapkan barang-barang yang hendak dihadiahkan kepada pihak lelaki. Jumlah dulang daripada pihak lelaki dan balasannya daripada pihak perempuan mestilah dalam bilangan ganjil. .

Pada hari pertunangan, pihak lelaki membawa barang-barang yang telah ditetapkan, seperti tepak sirih dan hadiah-hadiah lain. Bagi upacara meminang atau hari naik tanda, pihak lelaki akan menghantar wakil sebagai jurucakap. Demikian juga pihak perempuan mewakilkan seseorang sebagai jurucakap kepada pihak penerima pula. .

Pada hari tersebut, ditetapkan tarikh hari perkahwinan dan diberitahu syarat-syarat yang dikenakan. Antaranya jika pihak lelaki memungkiri janji, dia akan didenda dengan memenuhi hantaran yang ditetapkan. Sebaliknya jika pihak perempuan yang memustuskan pertunangan, dia dikenakan membayar ganti rugi hantaran yang telah dijanjikan. Setelah semua perkara dibicarakan, pihak lelaki akan menyerahkan hantaran kepada pihak perempuan dengan sopan, kecualcincin tanda atau cincin tunang yang dipegang oleh kakak saudara pihak lelaki untuk disarungkan ke jari manis si gadis. .

Si gadis yang dihiasi cantik dengan berpakaian menarik menanti di bilik dengan penuh tertib. Inilah masanya kakak atau ibu saudara pihak lelaki melihat lebih dekat wajah si gadis.Barang-barang daripada pihak perempuan kepada pihak lelaki dibalas dalam bilangan ganjil juga. Antara hadiah yang dibalas ialah songkok, sejadah, sepasang persalinan dan sebagainya. Selepas bertukar-tukar hadiah, jamuan akan dihidangkan. Selepas itu barulah rombongan pihak lelaki pulang. .

10

Akad Nikah

Sebelum akad nikah dijalankan, imam biasanya akan mengingatkan si teruna kepada hal-hal keagamaan dan tanggungjawab yang bakal dihadapi sebagai suami mengikut lunaslunas Islam. Ini termasuklah mengucapkan dua kalimah syahadat, menuturkan rukun Islam dan rukun Imam. Selepas upacara akad nikah, pengantin lelaki akan bersalin pakaian untuk turut serta dalam adat berinai besar. .

Jika akad nikah dilakukan pada malam beninai besar, barang-barang hantaran adalah seperti berikut: Sebentuk cincin emas ataupun intan berlian, Sepasang pakaian, Sehelai kain tudung, Sepasang kasut,Sebuah beg tangan, Wang hantaran dan mas kahwin, Bunga rampai, Buah-buahan dan lain-lain yang sesuai, tetapi kesemua hantaran ini hendaklah didahului oleh tepak sirih atau sirih junjung. .

Barang-barang ini dibawa pada malam berinai besar ke rumah pengantin dalam bilangan ganjil dan dibalas oleh pihak perempuan melebihi dariada jumlah dulang pihak lelaki dalam bilangan ganjil juga. Tetapi, jika akad nikah dilakukan pada siang hari yakni pada hari langsung, barang-barang hantaran ini mestilah dibawa bersama untuk upacara akad nikah.

Adat Berinai

Majlis berinai biasanya diadakan secara berperingkat-peringkat seperti berikut: Berinai curi. Diadakan tiga malam sebelum hari langsung untuk saudara-mana terdekat sahaja. Berinai kecil. Diadakan dua malam sebelum hari langsung untuk saudara-mana, jiran tetangga dan sahabat handai. Berinai besar. Diadakan satu malam sebelum hari langsung untuk para jemputan khas daripada pihak lelaki dan perempuan. Biasanya ia dilakukan selepas upacara akad nikah. Dalam adat berinai curi dan berinai kecil, pihak lelaki tidak diundang dan tidak seharusnya datang. Manakala pada malam berinai besar, pihak lelaki turut serta. Pada malam upacara berinai besarlah akad nikah dilangsungkan, yakni sebelum berinai
11

besar. Apakala pengantin lelaki didudukkan di atas pelamin, upacara berinai dilakukan oleh para jemputan lelaki dan perempuan, kebanyakannya daripada pihak perempuan. Jumlah orang yang menginai mestilah ganjil. Demikian juga apabila menginaikannya.

Upacara ini bertujuan untuk kebersihan dan kesucian kedua-dua pengantin, kerana inai dianggap 'berkat', iaitu satu cara penyucian dan penlindungan. Kedua-dua bakal pengantin dianggap wangi dan berdarah manis .

Hari Langsung Atau Hari Bersanding

Hari langsung atau hari bensanding merupakan kemuncak istiadat perkahwinan. Pada hari inilah pengantin digelar 'raja sehari'. Sebelum sampai waktu bersanding, pengantin lelaki dan perempuan akan dijaga ketat. Sebelum persandingan berlangsung beberapa perkara akan dilalui pengantin. Di sesetengah tempat, kedua-dua pengantin diandam manakala di sesetengah tempat hanya pengantin perempuan sahaja diandam. .

Pada waktu pagi, sebelum bersanding, pengantin perempuan akan bersalin-salin pakaian. Bermacam-macam fesyen pakaian digayakan kemudian dibawa duduk di atas pelamin. Antara jenis pakaian yang sering dikenakan ialah pakaian Minangkabau, Sari, Ceongsam, Cik Siti Wan Kembang dan lain-lain lagi. .

Adat menyumbang atau bergotong-royong memang telah diamalkan sejak beratusratus tahun dahulu. Pelbagai bentuk sumbangan diberikan daripada bahan makanan hinggalah sumbangan tenaga seperti mendirikan bangsal, penanggah dan mendirikan khemah. Jika sumbangan itu besar, ibu bapa pengantin perempuan akan diberitahu awal-awal lagi, untuk membuat anggaran sumbangan bunga telur. Kalau sumbangannya berjumlah 1000, manakala jemputan 1500, tuan rumah akan menyediakan 500 bunga telur sahaja. Ini supaya tidak membazir. .

Selain daripada sumbangan ini, ada sejenis sumbangan lagi yang diberi ketika

12

bersalam kepada ibu bapa penganin. Adat ini disebut 'salam berisi'. Mengikut adat ini, selalunya jumlah keseluruhan sumbangan salam berisi mencukupi atau sekurang-kurangnya dapat menampung perbelanjaan untuk majlis hari langsung. .

Adat ini harus dipuji kerana ia membantu mengelakkan ibu bapa si gadis daripada bergadai-bergolok semata-mata untuk mengadakan majlis perkahwinan anak mereka. Suatu perkara yang menarik, kaum wanita yang menuju ke rumah pengantin perempuan akan membawa bekas berii gula, tepung, beras pulut dan sebagainya. Sebagai balasan bekas-bekas itu akan diisikan dengan pulut kuning atau apa sahaja makanan yang ada sewaktu hri langsung. Adat memberi sumbangan ini juga diamalkan di negeri-negeri yang kebanyakan masyarakatya adalah orang Jawa atau orang Minangkabau seperti di Negeri Sembilan, Johor dan negeri-negeri lain. .

Berarak dan Bersanding

Dalam setip majlis perkahwinan masyarakat Melayu, adat berarak dan bersanding jarang sekali ditinggalkan. Setelah membaca doa selamat, jamuan dihidangkan dan bunga telur diedarkan kepada para jemputan kedua-dua pihak. Persamaan adat yang diamalkan di negeri-negeri dalam istiadat berarak dan bersanding adalah adat duduk di atas pelamin. Pengantin lelaki duduk di sebelah kanan dan pengantin perempuan duduk disebelah kiri, acara menyuap antara pengantin dan acara masuk bilik. Sebelum istiadat duduk atas pelamin, pengantin lelaki akan berpakaian pengantin yang lengkap. Pengantin perempuan berkebaya panjang, berkain sarung yang biasanya dibuat daripada kain songket. Rambut disanggul berhias cucuk goyang yang diperbuat daripada suasa atau perak. Tangan pula bergelang bertingkat-tingkat, jari bercincin, leher berkalung dokoh dan perhiasan-perhiasan lain. .

13

Bagaimanapun, hari ini tidak ramai pengantin yang memakai cucuk goyang. Setelah selesai berpakaian khas, pengantin lelaki tidak boleh masuk ke rumah pengantin perempuan sebelum perempuan mengirimkan sirih latlat atau disebut sirih genggam untuk pengantin lelaki. Ini sebagai tanda pengantin perempuan sudah bensedia menunggu kedatangan pengantin lelaki. Sirih latlat ini akan digenggam oleh pengantin lelaki hinggalah acara suapsuapan. Kemudian dengan diiringi pengapit dan bunga manggar, rombongan pengantin lelaki berjalan perlahan-lahan menuju rumah pwngantin perempuan dengan didahului oleh kaum ibu. Di belakang mereka pula kumpulan kompang, rebana atau hadrah. Setibanya di pekarangan rumah, pengantin perempuan sendiri menyambutnya dengan diiringi oleh mak andam. Mereka terus didudukkan dahulu di satu tempat khas di halaman rumah untuk upacara pencak silat yang diadakan sebagai tanda penghormatan kepada raja sehari.

Ketika ini, seorang lelaki wakil pihak perempuan akan menyambut dan membisikkan peraturan-peraturan yang akan dibuat sewaktu istiadat bersanding kepada pengapit pengantin lelaki. kemudian kedua-dua mempelai dipersilakan masuk ke dalam rumah untuk upacara persandingan. Selepas persanding, kedua-dua mempelai akan turun ke halaman untuk upacara makan damai. Usik-mengusik dan gelak ketawa memeriahkan suasana makan damai. Di setengah-setengah tempat upacara bertandang atau meziarahi kaum keluarga dilakukan selepas selesai adat bersiram. Kadang kala kedua-dua mempelai diasah gigi mereka oleh mak andam atau tukang gigi khas tetapi sekarang ia tidak dipraktikkan lagi.

KEPERCAYAAN DAN PANTANG LARANG

Masyarakat Jawa pada zaman dahulu, memang kaya dengan kepercayaan dan pantang larang yang perlu dipatuhi. Sekiranya pantang larang tidak dipatuhi, maka bukan orang yang berkenaan sahaja, malahan seluruh ditempat tinggalnya akan ditimpa musibah. Sesetengah
14

daripada kepercayaan dan pantang larang tersebut masih lagi menjadi ikutan dan amalan sehinggah ke hari ini dan sesetengahnya pula sudah tidak diamalkan kerana tidak sesuai dengan peredaran zaman atau sudah ditengelami oleh aras pemodenan yang semakin hari semakin canggih.

Orang dahulu kaya kepercayaan semangat dan benda yang ghaib atau benda-benda halus. Bagi mereka, semangat boleh mengendalikan atau mengatur seluruh kehidupan manusia dan masyarakat ketika itu. Semangat dipercayai mempunyai jiwa dan bentuk. Semangat juga sama seperti manusia iaitu boleh makan dan minum, berperasaan, boleh membantu, boleh dihalau atau dipanggil dan boleh dimusnahkan jika orang itu lebih kuat daripadanya.

Walaupun dunia semakin maju, tetapi kepercayaan atau pantang larang masih wujud pada hari ini. Contohnya, mereka percaya bahawa pokok-pokok besar, laut, sungai dan sesetengah jenis binatang mempunyai semangat. Oleh sebab itu, mereka terlalu berhati hati terhadap benda tersebut. Sekiranya seseorang itu atau sesebuah masyarakat ditimpa bencana, mereka percaya bahawa ada dikalangan mereka telah melanggar pantang larang yang menyebabkan semangat menjadi marah. Justeru, mereka akan mengadakan upacara tertentu untuk memujuk kembali semangat tersebut dan memulihkan keadaan seseorang atau masyarakat yang ditimpa bencana tersebut.

15

PENUTUP Melalui kajian yang saya jalankan, saya berharap agar masyarakat tahu tentang apa yang dilakukan oleh masyarakat Jawa yang hanya berada di beberapa buah Negeri di Malaysia. Melalui kajian ini saya akan memastikan adat masyrakat Jawa tidak pupus ditelan zaman dan media massa kini haruslah member pendedahan mengenai adat masyarakat Jawa. Melalui kajian ini juga, saya berharap supaya anak-anak muda masyarakat Jawa diberi pendidikan tentang adat dan pantang larang masyarakat Jawa supaya merekat akan meneruskan adat dan pantang larang tesebut. Saya berharap kajian yang saya buat menjadi sumber rujukan pada masa sekarang yang tidak banyak mengetahui tentang masyrakat Jawa.

16

Nota Hujung
1

Kamus Dewan Bahasa dan Pustaka Edisi Ketiga, 1997, halaman 14 Sabariah Abdullah, Kepercayaan dan Pantang Larang, Siri Kebudayaan Melayu, halaman 5 Ibid, halaman 6 Ibid, halaman 7

Jazman Ahmad dan Rosnah Ramli, Perkembangan Masyarakat Jawa, terbitan Association

Education Distribution (M) SDN BHD, 1997, halaman 3

6

Ibid, halaman 6 Ibid, halaman 21

Ibid, halaman 24 Ibid, halaman 25 Ibid, halaman 26 Ibid, halaman27 Ibid, halaman28

10

11

12

17

BIBILIOGRAFI Azrus Affandi Sobry, Hidup Penuh Pantang Larang Sejak Dalam Kandungan Berita Harian (Kuala Lumpur), 14 Disember 2010.

http://sejarah.kompasiana.com/2012/07/13/napak-tilas-sejarah-jawa-di-masa-lalu477450.html
http://www.bukubagus.com/page_produk_detil.php?kd_prod=979-16097-1-3

Jazman Ahmad dan Rosnah Ramli, Perkembangan Masyarakat Jawa, terbitan Association Education Distribution (M) SDN BHD, 1997 Kamus Dewan Bahasa dan Pustaka Edisi Ketiga, 1997, Sabariah Abdullah, Kepercayaan dan Pantang Larang, Siri Kebudayaan Melayu

18

LAMPIRAN 1 (KERTAS CADANGAN/PROPOSAL) LAMPIRAN 2 (GAMBAR) LAMPIRAN 3 (DAFTAR PUSAKA)

19

LAMPIRAN 2

ADAT PERKAHWINAN

ADAT KEMATIAN

ADAT KEPERCAYAAN

20