SERAMK MATRSL KOMPOZT

MALZEMELER ve RETM

25.11.2008

Prof.Dr.Ayegl AKDOAN
EKER

Seramik Matrisli Kompozitler

Seramik malzemeler, yksek scakla dayankl ve hafif olduklar
(d= 1,5 - 3,0 gr/cm3) iin olduka ekicidir.
Seramik matrisli kompozit malzemeler genellikle yksek scaklkta
almas gereken paralar iin kullanllrlar
Sert ve krlgan malzemeler olan seramik malzemeler, ok dk
kopma uzamas gsterirler, dk toklua sahiptirler ve termal
oklara kar dayankszdrlar. Bu nedenle liflerle takviye edilirler..
Buna karlk ok yksek elastiklik modlne ve ok yksek alma
scaklklarna sahiptirler.
3 tip seramik matrisli kompozit malzeme vardr.
- Srekli fiberli kompozitler
- Sreksiz fiberli kompozitler
- Partikll kompozitler

25.11.2008

Prof.Dr.Ayegl AKDOAN
EKER

Matris ve Takviye Malzemeleri

MATRS MALZEMELER
Seramik matrisli kompozit malzemelerde;
matris malzemesi olarak Al2O3, SiC, Si3N4 ve B4C yaygn olarak
kullanlmaktadr.
TAKVYE MALZEMELER

Seramik malzemeleri takviye etmemizin veya glendirmemizin nedeni

plastik ve metallerden farkldr.
Plastik ve metaller, yksek mukavemete sahip olmalarna karn seramikler,
mukavemetin yansra zellikle yksek tokluk ve sl dayanma sahiptirler.
Takviye eleman olarakta genellikle Al2O3 ve SiC seramik malzemeler fiber
formuna getirilerek kullanlmaktadr.

25.11.2008

Prof.Dr.Ayegl AKDOAN
EKER

Takviye Malzemeleri

Srekli Fiberler:
Srekli fiberlerle takviye edilmi seramik matrisli kompozit
malzemede matris zayflasa bile fiberler, uygulanan yk tamaya
devam ederler.
Fakat herhangi bir atlak yada entik durumunda seramik matrisli
kompozit malzeme zelliklerini (mukavemetini) kaybeder, deforme
olur hatta geri dnlmesi imkansz ykm gerekleebilir.
zellikle 2 eit fiberin kullanm, seramik matrisli kompozitlerin
retiminde daha yaygndr. Bunlar; silisyum karbr ve almina
(alminyum oksit) dir.
Srekli fiberlerin tokluklarnn dierlerine gre daha yksek olmas,
tercih edilme nedenlerini arttrmtr. zellikle silisyum karbr (SiC),
retim tekniklerine uygun ve elde edilmesi daha kolay olduu iin
tecih edilir.

25.11.2008

Prof.Dr.Ayegl AKDOAN
EKER

Takviye Malzemeleri
Sreksiz Fiberler:

Seramik sreksiz fiberlerin krlma direnci yksektir.

Whiskerler, monolitik seramiklerin krlma dirancini arttrrlar.
SiC, ZrO2 ve TiC en ok kullanlan fiberlerdir.

Partikller
Takviye malzemeleri partikl halinde matris malzemesi iine ilave edilir.

25.11.2008

Prof.Dr.Ayegl AKDOAN
EKER

Seramik Matrisli kompozitler

Srekli Fiber Kompozitler

Srekli fiber kompozitler, son derece gelimi ileri kompozit malzemelerdir.

Balca Uygulama Alanlar:

Srekli fiber kompozitler, yksek scaklk kararll ve ve korozyon direnleri nedeni ile hem uzay
sanayiinde hem de deiik endstriyel alanlarda uygulama alan bulurlar.
trbin motor paralar
scak gaz filtreleri
roket motorlar iin trbin disklerinde
s deitirici tpleri
zrhlarda
petrol borularnda korozyona maruz kalan paralarda
separatrlerde
sl ilem frnlarnda
dizel motorlarnda eksoz valflerinde
motor yaltm
fren diskleri

25.11.2008

Prof.Dr.Ayegl AKDOAN
EKER

Seramik Matrisli kompozitler

Sreksiz Fiber Kompozitler

Sreksiz takviye malzemeleri; paralar, plakalar, whiskers yada dalgal fiberleri ierir
ve genelde polikristalin seramik cam veya cam-seramik matrise ilave edilir.
Uygulamann en nemli noktas matris malzemesidir ve en nemli matris malzemesi
alminadr. Ayrca, SiC, Si3N4, mllit yada almina silikat matris malzemesi de
kullanlr.
Balca Uygulama Alanlar:
s deitirgeleri
termal koruma sistemleri
korozyona dayankl paralar

Partikll Kompozitler

Partikl takviyeli seramik matrisli kompozit malzemelerin en nemli scak izostatik

presleme gibi basit retim teknikleri kullanlarak malatnn basit olmasdr.

25.11.2008

Prof.Dr.Ayegl AKDOAN
EKER

Seramik Matrisli kompozitlerin Kullanm

Seramik katmanl kompozitler 1000C nin zerinde birka yz saat
kaldklarnda basn ve fiber malzemesine bal olarak 2 eit
sorunla karlamaktadr.
Yzeyinde oksit tabakas bulunan fiber oksid, scakla olduka
dayanml olmasna karn, srnme zellikleri iyi deildir.
te yandan, yzeyinde oksid olmayan fiber malzemelerinin (SiC)
srnme zellikleri iyi olmakla birlikte, koruyucu kaplama olmasna
ramen matris malzemesi ile reaksiyona girerek kimyasal deiime
urayabilmekte, bu da yapsal sorunlara yol amaktadr. Bu nedenle
1000C'nin zerinde SMK'lerin kullanm snrldr.
Monolitik seramikler, bu problemleri iermemelerine karn
krlganlk ve atlama riskleri vardr.

25.11.2008

Prof.Dr.Ayegl AKDOAN
EKER

Dier Kullanm alanlar

Seramik matrisli kompozitlerin uaklarda uygulamalarna rnek olarak ;

alak basn trbin'e (LPT, Low Pressure Turbine) ait sabit paralarda
(egzoz gmlei, flapler, v.b.) kullanlabilir.
SNECMA M88 motorunda egzoz flapleri (Kapaklar) seramik katmanl
kompozit'tir.
Yksek scaklktaki mkemmel mukavemet deerlerine bal olarak, uzay
roketi motorlar,sandvi zrhlar, eitli askeri amal paralar imali ile uzay
aralar bu rnlerin balca kullanm yerleridir .
Deneysel amal olarak 1990 ylnda baaltm Seramik Gaz Trbini projesi
1997 ylnda sonulanmtr.
- Ama 1350C'de % 40'1k bir termal verimle 100kWlk g elde etmektir.
- Proje sonulandnda ise 92,3 kW g ve %35,6'lk verim elde edilimitir.
- Bu gaz trbini, otomotiv amal retilmitir.
- Seramiklerin yksek sl dayanmlarnda yararlanlm ve seramik
kompozitler kullanlarak seramiklerin krlganlk zellii giderilmitir.
- ekilde bu gaz trbininde kullanlan Seramaik Matrisli Kompozit
malzemeler trbin zerinde gsterilmitir .
25.11.2008

Prof.Dr.Ayegl AKDOAN
EKER

Gaz trbininde
kullanlan Seramaik
Matrisli Kompozit
malzemeler

25.11.2008

Prof.Dr.Ayegl AKDOAN
EKER

Seramik Matrisli Kompozitlerin retim Teknikleri

1. Ergitilmi Matrisin Szdrlmas ve Scak Preslenmesi:
ounlukla cam seramik matrislerin retimi iin tercih edilen
yntemdir.
Whisker (plik) halindeki fiberlerin,matris malzemesini ieren sv
iinde dalmas salanr.
Elde edilen ergitilmi matris, kalpta scak preslenir.
Eer takviye malzemesi olarak sreksiz fiberler kullanlacaksa
scak izostatik presleme teknii uygulanr.
Cam seramikler bu tekniin uygulanmasna ok yatkndrlar. nk
pekitirme dk scaklklarda (800-1000C) ve basnta
gerekletirilebilir.
Dk scaklklarda ilem yaplmas zararl fiber-matris
reaksiyonlarnn minimuma inmesini salar.
Uygulanan dk basn da fiberlere gelen mekaniksel zarar azaltr.

25.11.2008

Prof.Dr.Ayegl AKDOAN
EKER

Seramik Matrisli Kompozitlerin retim Teknikleri

2. Kimayasal Buhar Kaplama ve Szdrma:
Bu yntem 800C gibi dk scaklklarda uygulanabilir; ve malzeme
zerine herhangi bir basn uygulanmas gerekmez.
Karmak ekilli paralar bu metodla retilebilir.
Ekonomik , dk maliyetli bir sistemdir.
Bu yntemin dezavantajlar ise;
- Yava bir tekniktir.
- Hibir zaman istenilen younluk salanamaz.
- mal edinilecek paralarn boyutlar snrldr.

25.11.2008

Prof.Dr.Ayegl AKDOAN
EKER

Seramik Matrisli Kompozitlerin retim Teknikleri

2. Kimayasal Buhar Kaplama ve Szdrma:

25.11.2008

Prof.Dr.Ayegl AKDOAN
EKER

Seramik Matrisli Kompozitlerin retim Teknikleri

3. Kimyasal Reaksiyonla Balama :
Silisyum nitratla takviyelenmi silisyum karbr (SiC) bu metodla retilir.
Fiber nce silisyum ile temas ettirilir. Sonradan azot ile sinterlenerek fiberin
etrafnda silisyum nitrat oluumu salanr.
Silisyum, fiberin zerine pskrtlerek kaplanablir. Bu metodla yksek
kimyasal zellikler kazandrlmasna karn , bu melot u anda sadece basil
ekilli paralara uygulanabilmektedir.
4. Toz Metalrjisi:
stenilen forma sahip bir kalp ierisinde preslenerek n mukavemet
kazandrlan tozlar daha sonra sinterlenerek mukavemetlendirilir.
Scak preslemede ,presleme ve sinterleme ilemleri birarada yaplr. Toz
halindeki matris metali , whisker veya elyaf eklindeki pekitiriciler
kartrlarak preslerde ekillendirilirler.
Souk presleme uygulandnda boluksuz, kompakt bir yapnn elde
edilmesi iin yksek basn uyuglanr bu da pekitiricilerde (takviye
malzemesinde) hasara sebep olur. Bu nedenle scak presleme uygulamas
tercih edilir.

25.11.2008

Prof.Dr.Ayegl AKDOAN
EKER

Seramik Matrisli Kompozitlerin

Toklatrma Mekanizmalar

Seramik matrisli malzemelerin 3 ana mekanizma ile toklatna inanlmaktadr.

Her 3 mekanizmada takviye malzemelerinin, seramikte atlak ilerlemesini
engellemesine baldr.
Bu mekanizmalar yle zetlenebilir;
1- atlak saptrma:atlak, takviye malzemesine rastladnda yn deitirmek
zorunda kaldndan hareket etmesi zorlamakta ve atlan hareketi iin daha
yksek gerilmelere ihtiya olmaktadr,
2- Kpr oluturma: fiberler atlak zerinde kpr oluturarak malzemenin
birarada kalmasna yardmc olurlar ve bu nedenle de atlan ilerlemesi iin
daha fazla gerilmeye ihtiya duyulur,
3-Fiber kmas: fiberlerin atlayan matris malzemesinden dar ekilmesi iin
gereken srtnme enerjisi enerji yutmakta ve atlan ilerlemesi daha fazla
gerilme gerektirmektedir.
Yksek dayanm iin matris ile fiber arasndaki arayzey bann iyi olmas
gerekmektedir.
Eer malzeme yksek scaklkta kullanlacaksa, matris ve fiberin genleme
katsaylarnn birbirine ok yakn olmas gerekmektedir.

25.11.2008

Prof.Dr.Ayegl AKDOAN
EKER

Seramik Matrisli Kompozitlerin Toklatrma Mekanizmalar

seramikteki atlak

atlak
geniliince
uzanan
fiberler

25.11.2008

Prof.Dr.Ayegl AKDOAN
EKER

 Kaynak
A.Akdoan Eker Kompozit Malzemeler Ders Notu
N.G.Knkolu, Malzeme Bilimi ve Mhendislii

25.11.2008

Prof.Dr.Ayegl AKDOAN
EKER