Trk Psikiyatri Dergisi 2005; 16(2):124-132

Yallk, Huzurevi ve Yaam Yolculuklar

Bir Psikodrama Grup almas
Dr. Nalan KALKAN OUZHANOLU1, Dr. Osman ZDEL 2

ZET Ama: Bu almann amac, psikodrama ynelimli bir grup almasnn huzurevinde yaayan yal bireylerde uygulanabilirliini, psikolojik ve davransal sorunlarla baetme becerileri zerine etkisini aratrmaktr. Yntem: Huzurevinde kalan, iletiimi bozucu etkiye sahip bedensel ve ciddi ruhsal sorunu olmayan 11 yal gnll erkek ile alld. Aratrmada psikodrama ynelimli 18 grup almas yapld. Oturumlar haftada bir gn ve her biri 2.5-3 saat olacak ekilde dzenlendi. Onikinci oturumdan itibaren kurumda bakm veren personel grubu da srece katld. Terapistler her oturum iin grup gzlemlerini kaydettiler. Anksiyete ve depresyon dzeylerini deerlendirmek amacyla Geriatrik Depresyon lei, Hamilton Anksiyete Deerlendirme lei kullanld. Bulgular: Yallarla yaplan psikodramann kullanld grup almasnda snmann ge olmas nedeniyle oyunlatrma ileri oturumlarda gerekleti. Grup srecinde yelerin spontanlk, yaratclk ve empati zelliklerinin artt, dolaysyla bakalaryla iletiimin, onlara yardm etme davrannn, sorunlarla baetme becerilerinin olumlu anlamda deitii, duygularn ve dncelerin szel ifadelerinin giderek artt gzlendi. Gruplarn bitiminde somatik ve toplam anksiyete puanlar balangca gre belirgin dzeyde azald. Sonu: Bu alma, psikodramatik grup almasnn yallarda uygulanabilirliini, psikolojik ve davransal alanda iyilemeye ve hayatn anlamn kefetmeye yardm edebildiini gstermitir. Anahtar Szckler: Yallk, Psikodrama Huzurevi

SUMMARY: The Elderly, Nursing Homes and Life Voyages: A Psychodrama Group Study Objective: To investigate the applicability of psychodrama orientated group work among the elderly living in nursing homes, and effect of this group work on coping with psychological and behavioral problems. Method: Eleven male volunteers were chosen for the group. None of them had any negative features on communicating with others or had somatic or serious psychological problems. Eighteen psychodrama orientated group work sessions were held. Each was 2.5 to 3 hours long and took place only once a week. The staff of the nursing home became involved in the process after the twelfth session. Therapists registered their observations at every meeting. To evaluate the anxiety-depression levels the Geriatric Depression Scale and Hamilton Anxiety Rating Scale were used. Results: Due to a late warm up among the members in this group, dramatization took place in later sessions. During the study, an increase in the members spontaneity, creativity and empathy and consequently an improvement in communicating with and helping others, and coping with problems were observed. Articulation of emotions and thoughts improved gradually during the study. Somatic and total anxiety scores decreased significantly. Conclusion: This study shows that psychodrama group work can be used with the elderly and it may be helpful for improving psychological and behavioral areas, and for discovering the meaning of life. Key Words: Elderly, Psychodrama, Nursing Home

Teekkr: almann eitli evrelerinde emei geen Uzm. Dr. T. Amuk *, Do. Dr. A. Ouzhanolu, Do. Dr. . Doaner, Uzm. Dr. E. Kapkn, Denizli Huzurevi mdr R. Gltekin, Psikolog . Aknc, Dr. S. Uzun ve katklar olan kurum personeline teekkr ederim. 1 2 Prof., Yrd. Do., PA Tp Fak., Psikiyatri AD., Denizli.

124

GR Erikson, yalanan bireyin kendi kltrel evresi ve tarihsel dneminde toparlayabildikleri kadar olgunlaabileceini sylemitir. nsanlk tarihinin bir dnemi ile yollarnn kesitiini bilerek yaamn anlamn bir kez daha sorgulayan bu bireyler, snrl hayatlarna, yaam sevincini artran toplumsal anlamlar yklerler. Bu olgunlua sahip olamayan bireyler iin vakit yeniden yaama zlemine izin vermeyecek kadar ksalmtr. Bu durum huzursuzluk ve youn lm korkusu dourmaktadr (ztrk 1985). nnde sonunda bakma muhtalkla son bulacana inanlan yallk genel olarak olumsuzluklarla badatrlmtr. Bakalarna lm ve yaamn snrl oluunu hatrlatan ihtiyarlar, genel olarak dayanksz, hogrden yoksun, dik kafal ve toplumdan soyutlanm olarak grlrler (Tufan 2002). Birbirleri ve yaknlar ile olan snrl iletiim, engellenmi duygu ve dnceler, kaybedilenleri yeniden oluturabilmeyi, dengelemeyi, psikolojik olarak kendini iyi hissetmeyi zorlatrmaktadr. Bylece insan yaama ve dierlerine balayan enerji azalmakta, ie kapanma gelimektedir. Moreno, fiziksel lm vaktinden nce davet eden psikolojik lmn ender olarak fark edilebildiini, tedavisinin ise onlara e ve arkada bulmak olduunu sylemitir (zbek ve Leutz 1987). E ve arkada, salkl ve huzurlu olmaya katkda bulunan, yaama balanma aktiviteleri olarak deerlendirilmektedir. Yallarn ruhsal sorunlarnda psikoterapinin ie yaramayaca gibi baz nyarglar vardr. Bu nyarglar yallarn potansiyellerini kaybetmeye eilimli olduu ve kiisel geliimlerinin durduu anlay ile pekimektedir. Yallarda yeniden yaplandrc psikanalitik ynelimli psikoterapiler yerine destekleyici terapilerin daha uygun olduu ileri srlmektedir (Trkapar 2001, Clark ve ark. 1984). Ruhsal sorunlar olan yal bireylerin saaltmnda psikodrama tekniklerinin kullanld grup almalarnn da etkin bir tedavi yntemi olduu bildirilmektedir (Buchanan 1982, Vaccaro 1990). nsann deiik yaam durumlarndaki gereklerinin drama yntemleri ile aratrlmas Moreno tarafndan psikodrama olarak tanmlanmtr. Psikodramada kendi sorununu canlandrmann odak noktas yapan kii, baoyuncu; canlandrmann getii mekan, sahne; oyun srasnda bakalarnn roln stlenen kiiler, yardmc ego olarak ifade edilir. Rol deitirme, eleme, yeniden oynama,

bo sandalye, sesi glendirme kullanlan klasik tekniklerden birkadr. Psikodramada en nemli evrelerden biri olan snma; grup btnl, spontanlk, baoyuncuya ynelik ilginin geliimini kapsar. Psikodrama yntemlerinin kullanld eylemhareket evresini, grup sonunda paylamlar, geri bildirimler izler (Schtzenberger-Ancelin 1979). almamzda, ar bilisel ilev bozukluu, ciddi ruhsal sorunlar olmayan huzurevi yallarnda psikodrama ynelimli grup almas planlanmtr. Psikodramann bu yal grubunda uygulanabilirliinin ve iinde bulunulan koullar ve ilikilerden kaynaklanan sorunlarla baedebilme becerileri zerine etkilerinin aratrlmas amalanmtr. YNTEM rneklem Denizli Huzurevinde kalan toplam 168 yal, ayrntl bir biimde fizik, nrolojik ve psikiyatrik muayeneleri yaplarak deerlendirildi. Klinik muayenede mental retardasyonu, demans, ar tbbi ve psikiyatrik hastal, iletiimi bozacak dzeyde iitme ve grme sorunu olan kiiler alma dnda brakld. Dierlerine grup almas ile ilgili bilgi verildi ve gnll 16 erkek ye ile grup oluturuldu. Onalt kii ile balayan grup drt kiinin ilk gruplarda ayrlmas, bir kiinin de vefat etmesi nedeniyle 11 kii ile srdrld. Kadnlar, bylesi bir almann yorucu ve yararsz olacana inandklarn ve erkeklerle birarada bulunmayacaklarn ileri srerek almaya katlmadlar. Huzurevinde kalma sreleri ortalama 35.6450.17 ay olarak belirlenen grup yelerinin ya ortalamas 70.918.43 (60-87), eitim yl ortalamas 3.093.94 (0-11) olarak saptand. ki ye dnda dierlerinin ocuklar (en az 1, en ok 8) vard. Drt yenin ei vefat etmi, dierleri ayrlmlard. Drt gnll kii dnda dierleri, aileleri tarafndan dlandklar ve yalnz bana yaamlarn srdremedikleri iin zorunlu olarak burada olduklarn akladlar. Gruplar balamadan nceki ve tamamlandktan sonraki hafta iinde, grup terapistleri dndaki bir psikiyatrist tarafndan grup yelerine Geriatrik Depresyon lei (GD) ve Hamilton Anksiyete Deerlendirme lei (HAD) uyguland.

125

Grup sreci 2003 yl Ocak-Haziran aylar arasnda, haftann bir gn, sabah 2-2.5 saat sren toplam 18 oturum yapld. Ayn dnemde, farkl saatlerde huzurevi personeliyle de grup almas srdrld. Gruplarn tercihi ile 12. oturumdan itibaren almalar birarada yaplmaya baland. Oturumlar, psikodramatist ve asistanlk eitimini tamamlam yardmc terapist olan psikiyatristler tarafndan ynetildi. Her oturum ardndan terapist ve yardmc terapistin gzlemleri kaydedildi. Yazm aamasnda her oturum, gruptaki bir yenin syledii bir zl szle adlandrld. Grup gzlemleri 1. OTURUM: Cimri evinden a, l gznden ya kmazm Genel bir sohbet havas eklinde yaplan konumalar srasnda grup, huzurevine gelme nedenleri ile ilgili konumaya balad. Aileleri tarafndan dlandklarn, yk grldklerini sylediler (kendimi deersiz hissettim, onlara kzyorum). Eim lmeseydi, evim olsayd gibi kekelerin ska kullanld konumalar oldu (zlyorum). ou, iimizi yaptk, artk yapacak hibir ey kalmad (kendimi ie yaramaz hissediyorum), yapayalnz kaldk (aresizim) gibi ifadeler kulland. Kuruma minnettarlk szckleri sk yinelendi (iyi ki siz varsnz). Ayrca bu toplantlardan ve bizim onlarla birlikte olmamzdan holandklarn da eklediler (kendimizi nemli hissediyoruz). Hi konumayan kii dnda birbirlerinin szn keserek, birbirlerini dinlemeden konuuyorlar ve kendi aralarnda fsldayorlard. Katlanlarn syledikleri havada kalmasn ve dierlerince de duyulsun diye kim konutu ise arkasna getim ve onun sylediklerini yksek sesle yineledim (sesi glendirerek vurguladm). Ardndan elemeler yaparak duygular da (yukarda parantez ii belirtilen) seslendirdim. Konuarak katlanlarn sylediklerini bir yksek perdeden aynen yinelemek, konumay tercih etmeyenlerin de dinleyerek katlmasn salad. Elemeler duygularn szle ifade edemeyen bu kiilerde, anlalabilecekleri umudunu balatt. Grup yeleri yerlerinden kprdamak istemediklerinden, tm sre terapistlerin hareketi ile duygularn sze dklebildii bir snma olarak deerlendirilebilir. 2. OTURUM: Bir arkadamz ld Huzurevinde kalan bir arkadalarnn ldn

syleyerek baladlar. Konumalardan duygularn anlamak zordu. Yine birbirlerini dinlemiyorlard. Hepimiz leceiz bu tabii bir ey, lnce kimsenin haberi olmuyor, salam grnyordu nasl olduysa, cenaze namazn burada klalm, olmaz bunu ailesi yapsn.... gibi konumalar olmaktayd. len arkadalaryla vedalama frsat olmamt, her an kapnn arkasnda hazr bekleyen azrail yine birini alp gitmiti. Bunu almak amacyla zerine yolluk serilmi ve stste konmu iki yer minderinin zerine 2 adet bo sandalye koydum. Onlara, bu sandalyelerden birine lm olan arkadalarnn, dierine de onun yaknlarndan birinin oturduunu hayal etmelerini ve ilerinden onlarla konumalarn syledim. Hazr olan dinleyelim dediimde hi biri konumad. Bunun zerine len kiinin yaknlaryla ilgili baz zellikleri onlardan renerek sandalyeyi eledim. Oradan gruba, len kiinin yakn olarak seslendim. Bir grubun lnz burada ykansn, cenaze namaz burada klnsn demesi zerine bu rolden onlara bu ilemlerin kyde yaplmasnn daha uygun olduunu syledim. Dierleri, siz cenazeyi alrken, biz de topluca uurlayalm dediler. Yine rolden, bu davranlar ve benim onun yannda olamadm son gnlerinde yaknma arkadalk ettikleri iin teekkr ettim. Sonra srayla 2 farkl gr dile getiren gruplarn arkasna getim, dinimiz gerei sevap kazandrrken sevap da kazanyoruz ve arkadamza sayg ile gle gle diyelim diyerek eledim. Ardndan herkes len kii iin kendi iinde istedii gibi bir uurlama yapsn diyerek dier bo sandalye (len kii iin konan) arkasna getim. Kimse bir ey sylemedi. len kiinin rolnden onlara elveda dedim ve sandalyeyi kaldrdm. Onlarn hareketsizlii, oyunlarna fazla mdahaleme yol at. Ama dikkatle izlemeleri, onaylamalar anlalabildiklerini gsteriyordu. Grup bitiminde insanlar birbirine hogrl davranma, yaanan ortam daha gzel yapma konularnda sorular sordular. Biz yaamaya devam ediyoruz ve yapacak eylerimiz var diyerek ktlar sanki toplantdan. 3. OTURUM: Karamsarlk adeta vadesiz bir lmdr Karamsarlk ve bundan kurtulmann yollarnn ne olabileceini soran bir yeye -meli, -mal ile biten, nasihat dolu ierikle yant vermeye baladlar. Odada bulunan ve stnde renkli kabartlar barndran bir testiyi alma nesnesi olarak kulladm. Hepsine dikkatle bakmalarn syledim ve

126

elimdeki testiyle nlerinden teker teker getim. Bu testi ve zerindeki ekil ile renklerin kendilerine neler artrdn sordum. Konumak isteyenin yanna gittim ve sylediklerini yksek sesle yineledim. Grubun ounluu, karamsarln siyah, ferahlatan renklerin de pembe ve turuncu olduunu syledi. Sonra onlara karamsarlk ve ondan kurtulma ile ilgili armlarn sordum. Biri anlatmaya balad. Oynama konusunda yine isteksiz olunca ona kendisini dinlerken baz eyler yapacam, gruba da arkadalarn can kula ile dinlerken benim yaptklarm da izlemelerini syledim. Grup yesi anlatrken ben ayn anda grubun ortasnda ondan iittiim duygular ifade eden renkleri ve uygun nesneleri kullanarak olayn resmini bir sininin stnde canlandrmaya altm. ye eimi kaybettikten sonra adeta hayattan ekildim. Kimse ile konumuyordum. ntihar bile dndm bir ara. Bana o srada el uzatan ve yardm eden kii bir retmen arkadam oldu. Benim yanma sk sk urayarak bana hayatn devam ettiini syledi. Darya, insanlarn arasna gtrd. ok aydn biriydi ve onun sayesinde ktm karamsarlktan ve insanlarla iliki sonra balad dedi. Bu arada ben, bir cam vazoyu (anlatan ye) kapatan siyah sini rts (ie kapanma ve hayattan uzaklama) ile stnde rengarenk kk iek desenleri olan beyaz fincan (yardm elini uzatan arkada) kullandm. Fincan yanna gelince vazonun stnden siyah rty kaldrdm. Paylamlarda aadaki cmleleri sylediler. Fincan ve vazo yan yana gelince, konuabilme imkan dodu ve iyi ynlerini gsteren bu kii sayesinde insanlardan uzaklama ve insanlarn ondan uzaklamas engellendi ve vazonun deiik renkleri de ortaya kt. Birok kii yaarken l olma haliyle ilgili yaam deneyimlerini paylat. Bir ye okumakla karamsarlm yendim dedi ve Polyannadan etkilendiklerini anlatt. O anlatrken yan yana iki minder ile zerinde serili kilim arasndan renkli testiyi ilerlettim. Bu grntye hayat yolu adn verdiler ve deerlerimizle ilerlediimizi sylediler. Grubu bitirirken sonraki oturumlarda hep ayn ekilde kullandmz bir tahta dibein iine herkesin son szlerini koymasn nerdim. zetlemede usta olan bir yemizin rnei de dibek iindeydi Karamsarlk insan hastala srkler. lim, okuma ve iyi arkadalar kurtarcdr. Kydeki uzak kalr ilimden, ehirdeki i iedir ilimle.

ittikleri ve grdklerine ynelik dikkatleri olduka iyiydi. Geri bildirimleri olaanstyd. Sembolik kullanmda testi, kilim, sini gibi malzemeler, onlarn armlarn hzlandrmada ok yararl oldu. 4. OTURUM: Hafza iyi ise hereyin stesinden gelir insan Bir bayram ertesiydi. Oturma gruplamalarn datmak ve farkl rollere girmelerini salamak amacyla 3 kk alt grup oluturuldu. Gruplar sahnede birbirlerinden ayr olarak yerlerini aldlar. stedikleri bir konuda 15-20 dakika konutuktan sonra aralarndan setikleri szc, konumalarn bir zetini byk gruba anlatt. Birinci grubun szcs eskiye gitmek ocukluumuzu, zlemlerimizi ve daha yaplacak eyler olduunu hatrlatt diye aklad. 2. grup szcs Telefon, televizyon insanlarn arasn at, bu nedenle yallarn, genlere anlatmas gereken eyler olduunu syledi. Son grubun temsilcisi Bayramlarn ocukluu, bar, barmay bir de kaybettiklerimizi hatrlamamza yol atn belirtti. Grup szcl, zetleme, dierlerine aktarabilme, sralama, bekleyebilme, dierlerini merak etme ilevleri asndan olduka olumlu bir oturum oldu. 5 ve 6. OTURUMLAR: Evlat yetitirme salam binaya benzer, kumu imentosu kararnda olmal! ocukluk ve ocuklarla ilgili konuuldu. Bo sandalye kullanld. Oraya ocuklarn oturttular ve onlarla ilgili deneyimlerini aktardlar. Babalar ve ocuklar arasnda rol deitirmeler yapld. Sk elik eden duygular, hayal krkl, kzgnlk, minnettarlkt. Babalarda da var biraz kabahat, ah bu sinirlilik yok mu gibi ifadeler olaya baka bir pencereden bakma esnekliini gsteriyordu. Grubun biti szleri insan ilikisi sabr ve zveri ister oldu. 7. OTURUM: Yardmlama bizim kltrmzn bir rndr, onu yitirmeyelim. Herkes kendisiyle ilgili olumlu ve olumsuz zelliini dile getirdi. Ortak olarak olumlu bulunanlar; insanlarla anlaabilmek ve yardmseverlik, olumsuz bulunanlar; sinirlilik oldu. Toplumumuzun gemiten beri srdrd yardmlama zellii stnde duruldu. Bu kez yardmsever zelliklerimiz nedeniyle dibek iine teekkrler kondu.

127

Son szler olumsuz ynlerin de konuulmas talebiydi. Son oturum duygular aktarma, kendilerine dardan bakabilme ve kendileriyle ilgili farkndalklarn artt oturumlar oldu. 8. OTURUM: Adaletsiz dzen, insann zndeki iyi yanlar azaltr Sava (Irakn ABD tarafndan igali) ve lkemizin ekonomik sorunlar gndeme geldi. Vatan savunmas, deien deerler, anlayamama ve anlalamama gibi konular arlk kazand. Byk devletlerin kk devletleri byk ailelerin de kk aileleri yuttuunu sylediler. Yaamn hereye karn kavgasyla, baryla srdn bir kez daha ilan ettiler. Aada aktarlan konumalar srecin nasl kullanldn gstermektedir: Adaletsiz dzen; ister komular, ister akrabalar, ister lkeler arasnda olsun insann zndeki iyi yanlar azaltr. Byle anlarda drst olanlarn, toplumsal deerlere sahip olanlarn bir arada olmas ok iyi olur. Baz eksiklikler, zlemleri artrr. Kadnlar bizden uzaklamamal, biz onlara ne ktlk yapyoruz ki. Bu huzurevinin kadnlar ok cahil. Kadnlar ve erkekler karlamal ve barmal. Gerek savaa bir ey yapamayz ama yaknmzdaki kadnlarla barabiliriz. Karmaa, sava, dzensizlik ve kadnlarn gndeme geldii bu oturum ergenlik dnemini artryordu. 9. OTURUM: Paylalmayan gemi donar, gelecee aktarlamaz Grubun hemen balangcnda bir grup yemizin ld sylendi. ocuklarn ziyaret etmi ve ardndan lmt. Allah rahmet eylesin szleri ile konu tamamland. Bu ye hi sorun getirmeyen, kendi ailesinden memnuniyetini sk vurgulayan biriydi. Geride yarm i brakmamt. Bir anda gelen lm ile gerekleen ayrlk, doal karlanmt. ki gn nceki yallar haftas nedeniyle ocuklarn ziyaret ettiini syleyerek oturumu srdrdler. Sonra kendi ocukluklarn hatrladlar, canlandlar ve keyiflendiler. ok elenceli an ve oyunlar anlatld. Yaramazlklar, imdiki ocuklarn bilmedii oyunlar ve nee ile geen bayramlar konuuldu. Burada oyun oynanmad ama anlatm beden dili ile zenginletirildi. El-kol hareketleri, mimikleri, kahkahalar, ses tonlar ile birbirlerine duygularn gsterdiler. Her biri dierlerinden etki-

lendi ve heyecan hi snmeden tm oturum boyu srd. Spontanlk yksekti. Sanki ocukluk anlar, bu oturumda onlara enerji ve nee salam, kendi yazdklar oyunu anlatan ocuklar gibi olmulard. Her biri bir anlamda baoyuncuydu. Yrelere zg bu oyunlar gstermeleri ya da mzii mrldanmalar konusunda cesaretlendirilmelerine karn bunu yapmadlar. Henz sahne direnci sryordu. grye ynelik bir kazanm olmad; ancak spontanln artt bir snma almas oldu. Olduka akcyd. Paylamda birbirlerine yaknlatklarn (adeta birlikte ocuk oyunlar oynamlard) ve elendiklerini sylediler. Oturum, lm haberi ardndan hayat ve gelecei temsil eden ocuklua yknme oturumu gibiydi. 10. OTURUM: Bir dier sanat dal da insan okumaktr Sahnenin ayr kelerinde iki grup oluturuldu. Birinci grup dardaki bahar grntlerinden etkilenmiti. Konumalarn Meyvelere kurt dnce onlar da der. Ya yerine varnca kurt dm meyveler gibi olunur, artk bahar fark edilmez diye zetlemilerdi. Gemi baharlarndan, evlilik yklerinden sz ettiler. Ele anlamazlk ve kavgalarn diyalog eksikliinden olduunu sylediler. kinci grupta ise liderlerin tokalama biimleri konuuldu ve canlandrld. Kendi gemilerinde bununla ilgili canlanan anlar, tm bu deneyimlerden bugne tanan dersler, dinleyebilme ve anlatma eksikliklerinden sz edildi. almalar zetlenirken grup szcs selamlamann nemli olduunu belirtti ve iki rnei (souk ve elinin ucundan tutarak tokalama, samimi ve skca tokalama) grup arkada ile oynayarak aklad. Bu, grubun bandan beri oynayarak gstermenin olduu ilk oturumdu. 11. OTURUM: Birbirimizi anlayacaz; ama nce dinleyebilirsek... Ortam, iki yenin karlkl saygsz ifadeleri ile gerginleti. Holanlmayan konuma ve davranlar hakknda konuuldu. yelerden biri mesela el akas dedi ve rolle (oturduu yerden yannda oturan arkadann gsn geriye doru itti) anlatt. Ben ayn hareketi abartarak yineledim. Sonra hissedilenler konuuldu. Bir dier ye, yalan ve dedikodulu konuma ile ilgili grup yelerinin de rol ald bir canlandrma yapt. Bu aktarmda sk olarak elemeler kullanld. Bazen ok hesaplamadan kaba davranlar gsterildii, bazlarnn da bunu hak ettii sylendi.

128

Grup iinde konuma cesareti, elemeler ve rol almalar artt. Daha spontan ve yaratc oldular. 12. OTURUM: Keyfin yerindeyse, srtn pekse eer, o zaman her gn bayram ki grubun birletii bu oturumda snma amal iie iki halkann oluturulmas uygun bulundu. Heyecanl bir ekilde yallar d halkada, personel i halkadaki yerlerini aldlar. Ben d halkada bulunan biri, i halkadaki bireylerden istedii birinin srtna dokunsun. Dokunulan kii sandalyesini bu kiiye evirsin. Karlaan kiiler birbirleriyle aralarnda yaanm olan bir olay ve dncelerini paylasn dedim. On dakikada bir, i halka yeleri bir sandalye saa kayd ve farkl karlamalarla ilem srdrld. Bu grmeler bitince i halka yeleri, d halka yelerinin tercihine gre d halkaya davet edildi ve byk halka oluturuldu (grup ii sosyal atom). Bu snma almas ile yallar ok rahat biimde personelle (doktor, sosyal hizmet uzman, psikolog, hemire, hasta bakc, fizyoterapist ve temizlik elemanlar) ilgili olumsuz duygularn ifade ettiler. Her biri kendi isteiyle, sanki her an buna hazrm gibi konutu. Personel de olduka rahat ve izin vericiydi. Uzun sredir birlikte olduklar personelle, yeniden ve farkl biimde karlamalar yaand. yelerden ikisi sanki askerden dnmz ya da bayram gnym de ailemizle pek lezzetli yemek yemiiz gibi olduk szleri ile oturumu zetledi. Bu grup oyununda duygularn ifadesi ve paylamlar, empati dzeyinin arttn gsteriyordu. 13. OTURUM: Byklerin tecrbesi ile genlerin atakl birleirse aileler bundan ok faydalanr Aile zlemi, aile ilikileri, aile iindeki roller konuuldu. Bunun zerine drt aile oluturuldu. Her aileye den yallardan biri baba, dier biri ya da ikisi amca rollerini ald. Biri, olmak istedii olumlu zelliklere sahip bir aile byn; dieri, hi istemedii olumsuz zelliklere sahip bir aile byn canlandracakt. Personel, e ve gen ocuk rollerini stlendi. Her evde bir atma yaratld. Evlilikle ilgili olarak ailenin istei dnda yaplan seimler, ev ii yapan kzlar gereksiz yere yorma ve onlara anlaysz davranma gibi konularda yazdklar senaryolar oyunlatrdlar. Hemen her aile birbiri ile iletiime girdi. Oyunlarda belli bir doygunlua gelince rol geri bildirimleri ve kendi yaamlarndan benzer deneyimler aktarld. Rol alma, hareket etme, kendini ifade etme, bakasyla

ilgilenme, uygun geri bildirimler artmt. Aslnda ocuklarmz bysn istemiyoruz; hep bizimle kalp, bize hizmet versin istiyoruz; genlerle olan zaman farkn anlamak bazen zor oluyor; aslnda oyun gerek yaamdaki gibiydi, yeniden grmek ok iyi oldu gibi ifadeler igrye ynelik geri bildirimlerin arttn gsteriyordu. 14. OTURUM: Sz sylerken dikkatli ol, hakl iken haksz duruma dverirsin! Bir ye oturuma ge geldi ve fkeyle Grupta benim namaz klmadm sylendi ben artk gruba katlmak istemiyorum diye bard. Terapistlerin ve grup yelerinin sorunun zm iin grupta kalmasnn yararl olaca szlerine karn odadan kt. Grupta huzursuzluk, sulayc ve savunucu ifadeler olutu. Bu duruma mdahale iin ilk gruplarda sk kullandm testiyi onlara gsterdim ve onu kullanma amacmz sordum. Herkese ait olan deerlerin, olumlu zelliklerin sakland testi olduu hatrland. Bunun ardndan kendimizle ilgili eletirdiimiz, beenmediimiz yanlar konumak amacyla kk grup oluturuldu. Bu arada geri dnen fkeli grup yesi de davran iin zr dileyerek bir gruba katlmt. Kk grup almalarnn tamamlanmas ardndan yeniden byk halka oluturuldu ve paylamlar yapld. Sonra sabahki konu gndeme getirildi, konuuldu, elemeler yapld ve yenin anlayl yaklamnz beni rahatlatt iyi ki ayrlmamm, ok kzdm ama galiba biraz hakszlk etmiim szleri ile oturum tamamland. 15. OTURUM: nsan ilikisi sabr ve zveri ister nce personel grubundan bir yenin olu ile ilgili yaad bir sorun, ardndan iki yal yenin huzurevinde kavga ile sonlanan iki yaants canlandrld. Yaantlar nce gerekte yaanm durumlaryla, ardndan da olayn daha olumlu sonulanmas amacyla eklenen deiikliklerle tekrar canlandrld. Bunlar oyunlatrlrken eleme, rol deitirme ve ayna teknii kullanld. Dzeltmeli ikinci oyunlatrmalar, yeni zmler aratrmay artrd. Olayn gidiini deitirebilen, uygulanabilir neriler bulundu. Yallarn, bir personelin sorununa yardm abalar, hala ie yarar olma duygusunun desteklenmesi asndan nemliydi. 16. OTURUM: Esprisiz insan, ulsuz eee benzer ki yal grup yesinin, grubun banda birbirlerine ynelttikleri szlerle balayan atmal konu-

129

nun allmasna karar verildi. Grubun halkasn hi bozmadan iki ye sandalyelerini grubun ortasna doru ekerek kar karya oturdular. Aada, atmaya yol aan konumalar rneklenmitir: ye1- Espriden anladn yok, esprisiz insan ulsuz eee benzer. ye2- Beni eek yaptn efendi! ye1- Bu sadece aka, bizim orada kullanlr... ye2- Herkes akadan holanmaz! ki terapist e rollerini stlendi ve elemeler yapt. Uygun olanlar yallarca onayland. Aada yelerin son szleri zetlendi. ye1- Seni zmm affedersin, sana kar daha dikkatli olurum bundan sonra... ye2- Anlatk o zaman, ben gerekten akalardan rahatsz oluyorum. ye1- Hakl olabilirsin, ben de akann ortam yumuattn dnyorum. Birbirlerinin omzuna dokunarak konumay tamamladlar ve sandalyelerini brakarak grup halkasna dndler. Oturumun banda olduka snm olan iki ye, gvenli ve snrlayc grup halkasnn ortasnda iyi altlar. Grup yeleri geri bildirimlerini grup ortasnda kalan iki sandalyeden kendilerine yakn olan gr temsil edenin arkasna geerek yaptlar. ki kiinin dnda birou seim yapt. Birbirlerini iknaya alarak ulatklar ortak bir gr sylediler. akadan holanma durumu, yerine ve zamanna gre deiir. Bazen insann iinde bulunduu ruh haline gre de bak as deiir. 17. OTURUM: nsanlar tanmak, hi grmediimiz renkleri fark etmek gibidir Personel grubundan bir yenin baedemediini belirttii bir sorun canlandrld. Gruptan olmayan, saldrgan tavryla srekli sorun yaratan ve yattrlamayan bir yal ile ilgili sorunu iin yardm istedi. Bu kiinin, beenmedii yemek ve yemekhanedeki oturma yerini bahane ederek kendisine ve bir baka yalya barp ardn ve susturulamadn belirtti. Olayn asl ve dzeltmeli tekrar canlandrld. Dzeltmeli tekrarnda bir karklk oldu. Hakszla urayan yalnn rolne girmi olan ye, olayn getii srada bir personelin sen sesini karma olay daha da bymesin, sandalyeden kalk da oturuversin eklindeki nerisini o anda ve orada kendine yaplyor gibi alglad, du-

raklad. Genelde sessiz olan bu ye o anda iinden geeni sylemesi konusunda desteklendi. Kzdn ve haksz bulduu iin personelin syledii eyi yapmayacan syledi. Yal ye bakasnn rolnden kendi rolne sramt ve bu durum onun almasna yardmc olmutu. 18. OTURUM: Uzun ince bir yoldaym Ayrlk oturumuydu. lk oturumlarda sk kullanlan testi, uzun yer minderi ve kilim kullanld. stnde kilim serili stste konmu iki yer minderinin yanna testiyi koyarak armlarn sordum. ounluk tabut, tabut rts ve gmlme ardndan su dklen testi dediler. Bir yal ye hepimiz iin kanlmaz son, lm diye ekledi. Dieri tpk uzun ince bir yoldaym dedi. Bu benim iin de bir yoldu ve artk ayrlk vakti idi ama lm dnmemitim, bu nedenle ilemi srdrdm. Testiyi elime aldm, renklerini gsterdim ve onlarn verdii anlamlar yani umut, nee, karamsarlk gibi hayatta yaadmz ve izlerini tadmz duygular hatrlatmaya altm, ama onlar tanmaz gzlerle baktlar. Bellek kusuru diye dndm ama bir hatrladm ki grnm farkl idi (demek ki benim bellek kusurumdu ve yallarla lm konuma tedirginlii bana hemen unuttuum ayrnty hatrlatt). Aslnda iki minder yan yana idi. Kilim ortadaki birleme yerini rtyordu. Dzeltme ardndan yeniden armlarn sordum. Bir yal ye 2 kiilik yatak. Bir kadn bir erkek gerekli buna. Hayat byle geer. nceki karanlkta bir yol arama gibiydi, imdi k geldi. Canlandlar, glmeler balad. Testinin iindekiler altn ya da baka madenlerden bilezik olabilir, pekmez de olabilir, sirke de... Tpk hayat gibi ba ve sonu olan bu grup sreci ile ilgili dnceleri sorulduunda aadaki yantlar verdiler: Yararlandm, Gnlk yaamm olumlu etkiledi, Bazen yararlandm, bazen tad ho gelmedi, pekmez ve sirke gibi, Sz kesmeden dinlemeyi rendik, Kendimizin adam yerine konduunu hissettik, Birbirimizi anlamaya altk, az da olsa baardk, Kendi geleceimize (gen ya grubu) daha rahat yol almay rendik. Hayat okuyan bu kocalmlarn syledii ksa ama derin ve zl szlerini yazdmz rulo katlar nceden dibek iine koymutuk. Onlarn ifadesi ile birlikte yaptmz aureden birer kak tatmalarn syledim. Herkes oturma sras ile bir ruloyu ald. Beni hayrete dren rastlant ile, ounluu kendi zl szn ekmiti. Bir szn sahibi bulunamad. Oysa ld iin aramzdan ayrlan ye-

130

ye aitti. Grubun sonlanmasna uygundu. Gitsek de braktklarmz ve bakalarnca kullanlanlar vard. Sreklilik bu olsa gerekti. Tm grup halka oldu, el ele tututuk ve 3 kez birbirimize saol diyerek grubu bitirdik. Bu arada bir yal 3 poz grup fotoraf ekti; kalsn diye... lek sonular Grup tamamlandktan sonraki depresyon ve anksiyete puanlar balangca gre dk bulundu. Grup ncesi ve sonras GD puanlar arasndaki fark istatistiksel olarak anlaml bulunmad. Toplam HAD puan grup ncesine gre, sonrasnda belirgin olarak dk bulundu (srayla 9.094.70; 5.732.83 Z=-2.405, p=.016). Grup ncesinde 5.092.7 olan somatik anksiyete puan, grup sonunda 2.911.92 (Z= -2.512, p=.012) olarak saptand. Psiik anksiyete puanlarndaki azalma istatistiksel olarak anlaml deildi. TARTIMA Bu alma, lkemizin en eskimeyen yallarndan olan Attila lhann htiyarlar Baladndaki yaayp durmaktan gizlice utanrlar/her gece artk gitmek vaktidir sanrlar/gemi gnlerinden bir destek aranrlar dizelerini artran bekleyileri ile huzurevi ortamndaki 60 ya ve sonras insanlarla ilgili bir grup almasyd. ou dk eitim dzeyine sahip grup yeleri kuruma isteyerek gelmemilerdi; kayplar fazlayd, yaknlarna ve dierlerine kzgnlard. Balangta doas gerei yava renip, yava hareket eden bu insanlarla hareket isteyen psikodrama almasnn g olabilecei dnld. zellikle ilk oturumlarda yalnzca konumay yelemeleri bu yargy destekledi. Bu nedenle kimi zaman kendilerini ortaya koyabilecekleri durumlarda bile terapistler sabrszlanarak onlarn yerine rol ald, bir tr alt yaz grevi yapt. Yava snmalar nedeniyle ilk oyunlatrmalar, rolle aktarmlar ge oldu. Huzurevi sakinleri ile yaplan bu psikodrama almas, yallarn snmas iin gereken zamann biraz uzun olduunu ve sabrla beklemenin gereini gsterdi. Bu insanlarn hayatta yaptklar iyi eylerin, deerlerinin ve etkilerinin farkna varmalarn salamaya alarak ie balamak nemliydi. inde bulunulan koullardan keyif alma, lme birka adm kala nemli olduklar duygusu, hem

grup yeleri hem de terapistlere iyi gelen ve hayata anlam kazandran bir duyguydu. Kendilerini dnyaya balayan enerjinin gemi deerlerinden, insani ilikilerden, masum ocuklarla iletiimin kopmamasndan beslendiini syleyerek, psikolojik olarak lmeyi engelleyen ilalarn akladlar. Grupta yaananlar Kbler-Ross ve Kesslerin (2000) aktardklar gibiydi. En karanlk saatlerde bile byme ve gelimeye devam ederiz. Geliirken en byk korkumuz olan lm korkusu azalr. Aslnda sonlar bir anlamda geriye doru yaplan balanglardr. Tm harikalaryla birlikte dnya bir daha asla yaanamayacaksa, sevdiiniz eylere son bir kez bakmak iin beklemeyin! Carman ve Nordin (1984) kurumda yaayan yallarda psikodramann, duygularn ifade edilmesi, empati yapabilme ve uygun iletiim kurma becerilerinin geliiminde yararl olduu, nceki sorunlar zme konusunda tevik edici etkin bir tedavi modeli olduunu bildirmektedir. Benzer biimde bizim almamzda da giderek snan grup yeleri damtlm szlerle zetledikleri ok verimli oyunlatrmalar sergilediler, istekle altlar, daha derinden kendilerini ifade ettiler. Gemite yaanm ve hapsolmu duygularn ve yaantlarn ifadesi ile yeni tatlar yaama olana buldular. Grup srecinde yelerin spontanlk, yaratclk ve empati zelliklerinin artt, dolaysyla bakalaryla iletiimin, onlara yardm etme davrannn, sorunlarla baetme becerilerinin olumlu anlamda deitii gzlemlendi. leklerle deerlendirilen anksiyete ve depresyonun balangca gre azalmas, gzlenen bu deiikliklerle uyumluydu. Toplam anksiyete puanlarndaki azalma belirgindi (grup ncesi 9.094.70, sonras 5.752.83 p=.016) zellikle somatik anksiyete dzeylerindeki azalma (grup ncesi 5.092.7, grup sonras 2.911.92 p=.012), duygularn, ok rahat ifade edilmeye balanmas sonucu bedenselletirme yoluyla aktarmn azalmasna balanabilir. Bu alma, psikodrama ynelimli grup almasnn huzurevinde yaayan yal bireylerde uygulanabilirliini gstermitir. inde bulunulan durum ve ilikilerden kaynaklanan psikolojik ve davransal sorunlarla baetme becerilerini artrma, hayatn anlamn kefetmede yararl olmutur. Gelecek almalarda ruhsal sorunu olan yallarn tedavisinde de bu yntemin snanmas uygun olabilir.

131

KAYNAKLAR
Buchanan DR (1982) Psychodrama: A humanistic approach to psychiatric treatment for the elderly. Hosp Community Psychiatry, 33:220-223. Carman MB, Nordin SR (1984) Psychodrama: a therapeutic modality for the elderly in nursing homes. Clin Gerontol, 3:15-24. Clark MM, Corbisiero JR, Procidano ME. ve ark. (1984) The effectiveness of Assertive Training with elderly psychiatric outpatients. Community Ment Health J, 20:262-268. Kbler-Ross E, Kessler D (2000) Yaam Dersleri (ev. S Soner). Dnm Basm Yayn Tantm Tic. Ltd. ti. zmir, 2002. zbek A, Leutz G (1987) Psikodrama Grup Psikoterapisinde Sahnesel Etkileim. Ankara.

ztrk O (1985) Psikanaliz ve Psikoterapi. Sevin Matbaas, Ankara. Tufan (2002) Antik adan Gnmze Yallk-Sosyolojik Yalanma. Aykr Yaynclk, stanbul. Trkapar H (2001) Yal hastalarda kognitif terapi. 3P Dergisi, 9:289-94. Schtzenberger-Ancelin A (1979) Psikodrama Yntemlerinin Bir zet Sunumu. (ev. A zbek) I Bulut, AM Akta, H Kumbasar (Ed.) Grup Psikoterapileri Dernei Yayn No 4. Ankara, 1995. Vaccaro FJ (1990) Application of social skills training in a group of institutionalised aggressive elderly subjects. Psychol Aging, 5:36978.

RASM ADASAL RUH SALII BLM DL

1. Rasim Adasal Ruh Sal Bilim dl kurucusu olduu Ankara niversitesi Tp Fakltesi Psikiyatri Anabilim Dal ve Trkiye Sosyal Psikiyatri Dernei ibirliiyle dzenlenmitir. 1999 ylndan beri verilmektedir. dl, modern psikiyatriyi Trkiyede yerletiren ve kamuoyunda yapt almalarla toplumla psikiyatriyi btnletiren Prof. Dr. Rasim ADASALn adna konulmutur. Onun hizmetlerinin gelecek kuaklara aktarlmas ve tantlmas amacn tamaktadr. Bylelikle ruh hekimi ve topluma mal olmu bir kiilik olarak onun ansn canl tutmak amalanmtr. dl, verildii yl esas olmak zere, son be yl iinde ruh sal ve hastalklar alannda lkemizde yaplm ve yurt dnda yaynlanm klinik almalara verilmektedir. dl jrisi her yl Ankara Tp Fakltesi Psikiyatri Anabilim Dal tarafndan belirlenecek yedi kiiden olumaktadr. dl jrisi seim sonucunu o yl yaplan Ulusal Psikiyatri Kongresinde ilan edecektir. dl iin bavuru her yl 01 Ocak-31 Temmuz tarihleri arasndadr. dle bavuran almalar iin daha nce dl almam olma koulu vardr. dl bavurusunda bulunan aratrmacnn almadaki ilk iki isimden biri olmas ve zgemii ile yayn listesini bavurusuna eklemesi gerekmektedir. Bavurularn deerlendirilmesinden gznne alnacak temel ltler unlardr: i. zgnlk ii. Yntemsel yetkinlik iii. lkemiz bilim aktivitesini temsil nitelii iv. Yaymland dergi 9. dl jrisinde grev alanlar her alma iin gerekeli kiisel rapor hazrlayacak ve yapacaklar sralama deerlendirmede esas alnacaktr.

2.

3. 4.

5. 6. 7. 8.

10. dl tutar her yl iin ayrca belirlenecek olup Trkiye Sosyal Psikiyatri Dernei tarafndan karlanacaktr.

132