Ang Papel ng mga Ladino sa Pagpapalaganap Ng

Katolisismo sa Pilipinas

Spencer See

Nicholas Chua

Fil 14-R

G. Lopez
 1

I. Introduksiyon

Noong dumating sa Pilipinas ang mga Kastila, isa sa mga malaking kontribusyon na

ibinigay nila sa atin ay ang relihiyong Kristiyanismo. Malaking bahagi ang pananampalataya sa

pagdating ng mga Kastila. Dahil dito, ang mga namumuno ng bansa sa panahon noon ay halos

ang mga prayle (Harvard Divinity School, n.d.). Naging makapangyarihan ang mga prayle dahil

nagtagumpay sila sa pagyakap ng mga Pilipino sa Kristiyanismo. Hindi lamang sila natuto ng

katutubong wika, kundi humingi rin sila ng tulong sa mga Pilipinong marunong sa wikang Kastila

at Tagalog (Russell, n.d.).

Ladino ang palayaw noon sa mga katutubo na marunong magsalita at magsulat ng

wikang Espaol at Tagalog (Lumbera, 2001). Ang kanilang kagalingan sa dalawang wika ay

nagsilbing plataporma para sa ugnayan ng dalawang kultura. Dahil dito, sila ang isa sa mga

malaking kadahilan kung bakit niyakap ng mga Pilipino ang relihiyong Katoliko. Ang mga Ladino

ay naging tagasalin ng mga prayle na pumasok sa Pilipinas, at tinulungan sila para kumalat ang

Katolisismo sa bansa (Salazar, 2000). Maliban dito, sila rin ang gumawa ng mga nauunang

librong gramatika at bokabularyo sa wikang Tagalog upang matuto ang kanilang kapwa Pilipino.

Isang halimbawa rito ay si Tomas Pinpin na nagsulat ng librong Librong pagaaralan nang

manga Tagalog nang uicang Castilla, at dito tinatawag ni Pinpin ang kanyang mga kapuwa

Pilipino na hindi lamang matuto ng wikang Kastila, ngunit tinatawag din niya ang mga ito na

yakapin ang Kristiyanismo (National Library of the Philippines, n.d.). Mahalaga ang naging

papel ng mga Ladino sa paglaganap at pagtanggap ng mga Pilipino sa Katolisismo dahil

sa kanilang istilo ng pagtula at kadalubhasaan sa wikang Tagalog at Kastila.

II. Kristiyianismo at Pangangailangan ng mga Ladino

Ang Simbahan ay kinakailangan ang mga Ladino na ito lalo na sa ika-18 at 19 siglo lalo

na nang nag-organisa ang Arsobispo noong 1748 ng Kongregasyon ng mga tagalista, mga

1
 2

sekular na prayle na kayang magsulat sa wikang Tagalog upang ipalaganap ang mga nobena

at iba pang sulatang pang-Kristiyanismo. Ang mga katutubong prayle katulad nina Bernard

Saguinsin at Mariano Pilapil ay naging bahagi ng kongregasyon na ito. Sila ay sumulat ng mga

novena para sa mga simbahan sa Quiapo at Antipolo (Blanco, 2009).

Ang mahalagang paraan ng pagkalat ng Kristiyanismo sa Pilipinas ay ang pagbahagi ng

mga relihiyosong tula ng prayle kung saan isinulat ang dapat na paraang pamumuhay at

paniniwala sa Diyos (Almario, n.d.). Ang mga katutubong tula ay matalinghaga. Subalit, ayon

kay Bienvenido Lumbera, ang katutubong tula ay nagtuon sa paggamit ng talinghaga at dahil

ditoy nagkaroon ng mga kaibahan sa kahulugan na maaaring magsanhi sa maling pagbasa at

pag-unawa ng mambabasa (Lumbera, 1968). Dahil dito, iniwasan ng mga prayle at mga

nagtutulang misyonero na sumulat ng matatalinghagang libro at tula sa kanilang pagkalat ng

Katolisismo.

III. Pagsusuri ng mga Tulang Ladino

Ang mga tulang ito ay kadalasan nauuna ang linyang nakalimbag sa Tagalog pagtapos

ay ang katumbas na kahulugan sa wikang Espanyol, subalit hindi lahat ng tulang Ladino ay

sumusunod sa ganitong kombensyon. Sa pagsulat ng ganitong paraan ay makikita ang mga

pagkakatulad ng paraan ng pagtula ng mga Kastila at mga Filipino (Blanco, 2009). Katulad ng

sinaunang tulang Tagalog, gumagamit ang mga tulang Ladino ng monorhyme at maraming

talinghaga (Lumbera, 1968).

Isang mahalagang katangian ng mga tulang Ladino ang paggamit ng maraming

talinghaga na may kaugnayan sa Kalikasan. Ang isang halimbawa ng naunang panitikan ay ang

mga bugtong. Isang halimbawa:

Munting dagatdagatan

binabacor nang danglay

2
 3

Ang sagot nitoy mata. Hindi lamang kailangang kilala kung ano ang lawa at pambitag ng

isda, kundi kailangang makita ito sa perspektibo ng talinghaga upang makuha ang totoong

kaluhugan nito. Ang pagkaugnay ng lumang kaalaman sa bagong kabatiran na kaniyang

nakuha ay nagbibigay ng bagong kaalaman tungkol sa kaugnayan ng mga bagay sa mundo

(Lumbera, 1968).

May kaugnayan ang mga bugtong at panitikang-bayan sa mga tulang Ladino, lalo na sa

pagkaroon ng kaugnayan sa kalikasan. Ngunit, ayon kay Soledad Reyes, ang mga bugtong at

mga panitikang-bayan ay nagsasalamin ng tradisyon ng katahimikan sa pagitan ng tao at

kalikasan, habang sa Tulang Ladino naman ay tungkol sa mga panawagan ng mga Ladino

tungkol sa mundo kagaya ng pananampalataya (Reyes, 1977).

May ilang pagkakaiba ang tulang Ladino sa mga naunang anyo ng mga tula. Ang mga

naunang tula ay pinasa gamit ang oral na tradisyon subalit ang mga tulang Ladino ay inilimbag.

Dahil dito, iba ang kumbensyon na ginagamit ng dalawang tula at pumapasok na ang konsepto

ng mono rhyme at iba pang kumbensyon na ginagamit sa sinusulat na tula. (Lumbera, 1968)

Isang halimbawa ng tulang Ladino na nagpapakita ng maraming talinghaga ay ang May

Bagyo Mat May Rilim ni Una Persona Tagala. Ang manunulat ay di kilala ngunit ang tulang

ito ay mahahanap sa akda ni Padre Francisco de San Jose na Memorial de la Vida Cristiana

en Lengua Tagala na koleksiyon ng mga pagninilay tungkol sa mga doktrinang Kristiyano. Ang

parteng isinulat ni Francisco de San Jose na Tagalog ay buong nakahiwalay sa wikang

Espanyol. Subalit, sa tula ni Una Persona Tagala, makikita na isinulat ang buong tula sa

wikang Tagalog, kung saan ginagamit ang letrang O imbes na u, at c imbes na k. Ang

pangunang pakay ng pagsulat ng Bagyo mat May Rilim ay para maikalat ang Katolisismo. Sa

ilalim nito, mahahanap ang interpretasyon ni Bienvenido Lumbera:

Unang saknong:

3
 4

May bagyo ma,t, may rilim

ang ola,y, titiguisin,

acoy, magpipilit din:

aquing paglalacbayin

toloyin cong hanapin

Dios na ama namin

Sa unang saknong, may imaheng gabi, ang bagyo ay nagngangalit. Ang persona ay

nakikita ang kanyang sarili bilang bata na tinatangging ibigay ang kanyang sarili sa pagtangis sa

kabila ng kanyang mga takot. Nagtakda siya na hanapin ang kanyang Ama na siyang Diyos.

Ang lakas ng loob na ito ay magdadala sa persona sa kabila ng paghihirap na ilalarawan sa

mga susunod na saknong.

Cun di man magupiling

Tocsong mabaomabaoin,

Acoy, mangangahas din:

Itong libroy, basahin,

At dito co hahangoin

Acquing sasandatahin.

Sa susunod na saknong, makikita na ang tukso ay lumilitaw bilang isang mapaglalang

puwersa. Ang pagkilos nito ay ipinahahayag ng salitang mabaomabaoin, na maaaring

mangahulugan na ang tukso ay timbang na may hawak sa biktima nito. Ginamit din ang salitang

mabaomabaoin sa Pasyon ni Kristo. Ngunit ang nagsasalita ay may tiwala, at inihahayag niya

ang dahilan sa likod ng kanyang tapang at lakas ng loob: ang aklat na Memorial de la vida ay

nagbibigay ng kapangyarihan upang mapaglabanan ang tukso. Ang kapangyarihan na iyon ay

binubuo sa liwanag ng Diyos na ang may-akda ay pinapayagan na lumiwanag. Importante ito sa

4
 5

susunod na saknong kung saan ipinakita ang imaheng ilaw na binigyan ng pagkikita ang

manunulat.

Cun dati mang nabulag

Acoy, pasasalamat,

Na ito ang liuanag

Dios ang nagpahayag

Sa Padreng nagsiualat

Nitong mabuting sulat.

Ang pagkikita na ito ay ang nagtulong sa persona upang mahanap ang Ama niya na

kaniyang hinahanap sa unang saknong. Ang tagapagsalita ay muling nakipag-ugnayan sa

kaniyang ama, Diyos, at nakalabas mula sa bagyo at kadiliman. Kita sa huling dalawang linya

sa saknong nito ang importante ng Padreng nagsiulat nitong mabuting sulat na si Padre

Francisco de San Jose.

Ikalimang Saknong:

Cun lompo mat, cun pilay

Anong di icahacbang

Naito ang aacay

Magtuturo nang daan:

Toncod ay inilaan

Sucat pagcatibayan.

Sa ikalimang saknong ay may isang imahen ng isang aakay sa isang taong lumpo o

pilay. Kinukumpirma nito ang lakas at gabay na ibinibigay ng liwanag na ang paggabay ng

Diyos. Dito nagtatapos nito ang paglalakbay ng persona para hanapin ang kaniyang Diyos na

ama niya at may hiniwatig siyang pag-asa na kung may bagyo man, may daluyong man, at

5
 6

ramdam na walang-wala na ang pag-asa, ay nandiyan ang Diyos para akayin at igabay ang

lahat.

Sariling Interpretasyon:

Sa simula pa lang ng tula, makikita na ang matalinghagang pagtula ng manunulat. May

imaheng bagyo, dilim, ulan, at paglalakbay para hanapin ang Diyos na ama niya. Sa susunod

na saknong, sinasabi ng persona na kung di man niya makaya ang mga hamon na dadating sa

kaniyang paglalakbay ay mayroon siyang sasandatahin: ang libro. Ang librong itoy maaaring

bibliya o ang librong Memorial de la Vida Cristiana En Lengua Tagala. Gayunman, isa lamang

ang punto nito; ang mga librong ito ay makatutulong sa isang tao upang mahanap ang Diyos.

Ang pagiging bulag na binabanggit sa susunod sa saknong ay maaaring tinatakwil ang

lumang relihiyon ng mga katutubo, ngunit linalagay ito sa positibong perspektibo kung saan

sinasabi ng persona na ngayon ay nakakikita na dahil sa liwanag. Sa saknong na ito, may

kaunting pagtingin ng mababa sa katutubong relihiyon at sinasabi na ang Katolisismo ay ang

relihiyon na ang liwanag sa ating buhay. Ang linyang Sa Padreng nagsiualat nitong mabuting

sulat ay inihahayag na ang padre ang nagpakita sa kaniya ng librong itong liwanag na

nagtulong sa kaniya na makakita. Itoy maaaring totoo din para sa taong nagsulat ng tula na ito,

na isa sa mga naunang Katoliko sa bansang Pilipinas, nang dahil sa liwanag na itoy isinulat

niya ang tula na ito para ipahayag ang liwanag na naranasan niya sa tulong ng Katolisismo.

Lalo itong dinidiin sa susunod na saknong kung saan ginagamit ng manunulat ang salitang

naguiua at nabagbag. Ang salitang nagiwa ay nagbibigay ng imahen ng bangka na malapit

nang tumaob, at ang salitang nabagbag ay tinutukoy ang paglubog ng barko. Sinasabi ng

persona na kahit malakas at nakakatakot ang daluyong at ibang pagsusulit, ay hindi siya

matatalo dahil sa bagong lakas na nahanap niya.

6
 7

Sa susunod na saknong, sinasabi ng persona na kung lumpo man siya o pilay, ay may

aakay sa kaniya, at magtuturo ng daan. Tumutukoy ito sa linya ni Hesus na I am the way and

the truth and the life. Sa saknong na ito, pinapatibay ng manunulat ang argumento niya na

kailangan ang Diyos sa buhay ng isang tao upang gabayan siya at tulungan sa lahat ng

pagdadaanan sa buhay. Bagyo man o dilim, tuksong mabaw-mabawin, kabulagan, daluyong,

pagiging pilay, ay nandiyan ang Diyos para tulungan ka at ipakita ang daan.

Dahil isinulat ito ng taong 1605, hindi pa masyado ganap ang Katolisismo sa kulturang

Pilipino. Ang taong nagsulat ng tula na ito ay isa sa mga naunang Katoliko sa bansa na ito na

gustong ipahayag ang bagong liwanag na naranasan nila sa Katolisismo. Hanggang ngayon,

ang Katolisismo sa Pilipinas ay malakas dahil sa lakas ng pananampalataya ng mga Filipino sa

Diyos.

Maliban sa May Bagyo Mat Rilim, ang tulang Salamat Nang Walang Hangga ni

Fernando Bagongbanta ay nagpapakita rin ng mga ilang metapora na nakatutulong sa

pagtanggap ng Katolisismo ng mga Pilipino. Ayon kay San Jose, ang tula ni Bagongbanta ay

isang romantiko na nagbibigay puri sa kanyang libro na panrelihiyon (Lumbera, 2001). Nakikita

sa una at ikalawang saknong na binibigyang puri ng persona ang isang libro at inilalagay ito sa

mataas na posisyon lalo na sa paggamit ng mga salitang dilang magandang aral at

nacatataos sa loob. Ipinapakita na nakabubuti sa kaluluwa ang nilalaman ng librong ito. At

ayon din kay Almario, gumamit si Bagongbanta ng mga talinghaga para bigyan ng diin ang

kagandahan ng libro kagaya sa pagtawag niya sa aklat ng sulat na lubhang mahal (Almario,

2014).

Sariling Interpretasyon ng mga saknong galing sa tulang Salamat Nang Walang Hangga:

Ang mga saknong ito ay naghahatid ng mensahe na magaling ang libro at ang

manunulat nito. Ang tinutukoy na libro ay panrelihiyon, subalit, ang pagmamahal ni

7
 8

Bagongbanta ay hindi para sa relihiyon kundi kay San Jose at ang kanyang libro. Dito nakikita

ang paghahalo ng pananampalataya at pamumuno ng mga prayle sa ating bayan. Dahil sa

ganitong pagpupuri sa kanila, nakikita na mabilis na manipulahin ng mga prayle ang relihiyon,

kaya ang mga prayle ay nagiging mga diyos ng ating bansa. Ang epekto nito ay ang pagkaroon

ng obligasyon ng mga Pilipino na sundan ang mga utos ng mga prayle kaya ang mga Pilipino

ay napilitan tanggapin ang Katolisismo.

Sa ikatlo hanggang ikapitong saknong ng tula, sinabi ni Almario na Nasaliksik ng

pananalinghaga ang ibat ibang hambingan sa panulaang-bayan upang itampok ang birtud ng

libro: hitik sa diwang mataas ang uri at mahusay na patnubay sa buhay (Almario, 2014).

Nakikita sa mga saknong na ito na patuloy na pinupuri ni Bagongbata ay aklat ni San Jose at

inilalarawan niya , gamit ang mga talinhaga, kung gaano kahalaga ang librong ito sa kanyang

buhay kagaya sa mga salitang Ycao ang naponong caban ng manga taloqueng mahal, Ycao

ang sandatang matibay na aquing ipagbabaca, Ycao ang matigas na toncod icalilicsing di

ualos, o Ycao ang oguit ni matibay cahimat binabagyohan. Sa mga salitang ito, dapat hindi

literal ang pag-unawa kung hindi, dapat unawain na metapora ang mga salita ito na

naglalarawan sa pagkahanga ni Bagongbanta sa aklat ni San Jose.

Sariling Interpretasyon ng mga saknong galing sa tulang Salamat Nang Walang Hangga:

Sa mga saknong na ito, lalong pinapatuloy ang pagpupuri ni Bagongbanta. Dito makikita

na mayroong pagkamartir kagaya sa linyang Ycao ang sandatang matibay na aquing

ipagbabaca cun tinotocso ng diablo. Sa pagkamartir, may ideya na kailangang magbigay ng

utang na loob. Dahil dito, parang pinapahiwatig ng persona sa mga mambabasa na may

obligasyon at tungkulin na ipakita sa Diyos na Siya ang kanilang pag-asa at dapat ipaglalaban

nila ang Diyos kahit sa harap ng kahirapan. Dito, binibigyan ni Bagongbanta ng paraan kung

paano ang mga Pilipinoy maging kapantay sa mga Kastila. Maliban diyan, hinahatid ni

8
 9

Bagongbanta na mayroong puwedeng sandalan ang mga Pilipino, kapag nakaranas ng

kahirapan, ang Diyos. Mahirap ang buhay noon para sa mga Pilipino noon, lalo na sa mga baon

sa kahirapan, kaya mabilis yakapin ang paniwalang ito dahil sa mga salita ni Bagongbanta ay

nagbibigay ng pag-asa sa kanila na sila ay makalaya sa kanilang kahirapan. Sa ikawalong

saknong, ibinanggit ang linyang ...nang Padreng may catha rito Dito ulit pumapasok ang

mga prayle at linilinaw sa mga mambabasa noon kung sino ang may kapangyarihan. Maliban

diyan, ang linyang ito ay ginamit ni Bagongbanta para magsipsip sa mga prayle.

Sa ikasiyam hangang ikasampung saknong, ipinapakita na tinatawagan niya ang

kaniyang kapuwa Pilipino na magbasa ng aklat na ito. Ibinanggit ni Bagongbanta ang tungkol sa

katamaran na naroon sa mga Pilipino. Ayon kay Almario, parang isang mahiwagang panlunas

ang libro sapagkat ikagagaling ng bata mat matanda at ng lalaki mat babae. (Almario, 2014).

Nagbibigay ng mensahe ang mga saknong na ito na may pag-asa na maging kapantay ang

mga Kastila at Pilipino.

Sariling Interpretasyon ng mga saknong galing sa tulang Salamat Nang Walang Hangga:

Pinapaliwanag ang mga saknong ito na mayroong sakit ang mga Pilipino at dahil sa

sakit na ito hindi magkapantay ang mga Pilipino at Kastila. At upang gumaling sila sa sakit na

ito, kailangan nilang magbasa ng banal na libro ni San Jose. Sa pagsabi ni Bagongbanta sa

kanyang kapwang Pilipino na mayroong sakit nang katamaran sila, mas nahahatid ang

mensaheng ito laban sa pagsabi ng isang Kastila sa mga Pilipino tungkol sa sakit na ito. At

dahil dito, nagkakaroon ng realizasyon ang mga Pilipino na kailangan nilang paggalingin ang

kanilang sarili. At para sila ay gumaling, kailangan nilang yakapin ang Katolisismo at sundin ang

nilalaman ng libro ni San Jose ayon sa mga sulat ni Bagongbanta. Sa paghatid ng mensahe

gamit ang mga ladino, mas positibo ang pagtanggap ng mga Pilipino ang mga mensaheng ito,

lalo na kapag ito ay tungkol sa pananampalataya.

9
 10

Isa pang Ladino na naging importante sa paglalaganap ng Katolisismo sa bansa ay si

Tomas Pinpin. Isa sa mga nauna niyang isinulat ay awit sa paraang Ladino na kaniyang inilagay

sa kaniyang libro na Librong Pag-aaralan nang Mga Tagalog nang Uican Castila (Ortiz, et al.)

Ang libro na itoy naglaman ng limang kabanata na magtuturo sa isang tao ng bokabularyo para

makagawa ng mga pangungusap (Ocampo, 2011). Ang mahahanap sa librong ito ay awit ngunit

nakasulat ito sa paraang Ladino (Rafael, n.d.). Ito ay isa lamang sa maraming tula at awit na

inilagay ni Pinpin sa gitna ng mga kabanata sa libro. Ang paraan ng pagsusulat ni Pinpin ay

ginawang syncope ng Tagalog ang wikang Espanyol.

Ang ibang mga salitang Espanyol ay binalangkas niya upang maging katulad nito ang

wikang Tagalog. Itong estilo ang ginamit para maging pamilyar ang binabasa imbes na

ibang-iba sa kanilang katutubong wika (Diaz, 1991). Ang estilo nang pagtula niya ay katulad ng

kay Fernando Bagongbanta sa kaniyang tula na Salamat nang Walang Hangga, kung saan

ang isang linyang Tagalog ay sinusundan ng isang linyang Espanyol na may parehong

kahulugan.

O Ama con Dios

o gran Dios mi padre

tolongan mo aco

quered ayudarme;

amponin mo aco,

sedme favorable;

nang mayari ito

porque esto se acabe

at icao ang purihin

y a voz os alaben.

10
 11

Ngunit hindi malakas ang mga simbolismo at talinghaga sa tulang ito, kita pa din ang

pananalig at paniniwala ni Tomas Pinpin sa Diyos. Unang-una, humihingi siya ng tulong sa

Diyos para mayari ito, at icao ang purihin. Itoy maaaring tumutukoy sa kaniyang pagkalat ng

kaalaman tungkol sa wikang Kastila. Kita na dito ang konsepto ng pagbibigay ng sarili at

pagsisilbi para sa kabutihan ng lahat at para sa Diyos. Dahil sa taong 1610 na ito nailimbag,

masasabing may kaunting panahon na ang nakaraan nang isulat ang May Bagyo Mat May

Rilim at ang Salamat nang Ualang Hangga. Bukod sa mga tulang ito,, naging responsable din

ang mga ladino sa mga nailimbag na mga diksyunaryo at gramatika upang tuluyang maiugnay

ang kulturang Pilipino at Kastila (Ocampo, 2011). May makikitang ebolusyon sa paniniwala,

kung saan hindi lamang isang Diyos na pupurihin at hihingian ng tulong katulad ng kanilang

lumang mga Diyos. Ang Diyos nila ay naging Diyos na puwedeng paglingkuran at pagsilbihan.

Ang pagpalit ng ganitong paraang ng pag-iisip ay hindi lamang makukuha sa pagrinig sa mga

sermon ng mga prayle na hindi nila gaano naiintindihan, kundi ito ay kolektibong pagsisikap ng

mga manunulat, dalubhasa, at makata upang ipahayag ang mga kamanghaan ng Katolisismo

sa panitikang Pilipino sa iba-ibang paraan.

Ang epekto ng kanilang pagpupursige para madala ang mga tula ito ay kita hanggang

ngayon. Ang pangunahing relihiyon sa bansang Pilipinas ay Katolisismo, at sobrang malakas na

pananampalataya ng mga Pilipino sa Panginoon.

III. Konklusyon

Nagtagumpay ang mga Kastila sa pagdala ng Katolisismo sa Pilipinas at isa sa mga

dahilang ito ay ang pagsulat ng mga Ladino tungkol sa pananampalataya. Malaking bahagi ang

mga Ladino sa pagyakap at pagtanggap ng mga Pilipino sa Katolisismo. Dahil ang mga ladino

ay Pilipino rin, mas naihahatid nila ang mensahe at mas nakikinig ang mga kapwa Pilipino na

kailangan ng mga Pilipino ang Diyos, lalo na sa pagiging pag-asa ng mga tao, at Siya dapat ang

11
 12

pasasalamatin at sasandalin laban sa anumang uri ng kahirapan. Isa pa ay ang pagpuri ng mga

Ladino sa mga prayle sa kanilang mga sulat at nagdidiin ito na may kapangyarihan ang mga

prayle. At dahil may kapangyarihan sila, mas mabilis na sumunod at naniwala ang mga Pilipino

sa kanilang mga utos lalo na kapag may kinalaman sa pananampalataya.

Hindi matatanggi ang kahalagahan ng mga Ladino sa paglaganap ng Katolisismo dito sa

Pilipinas. Silay naging tulay na nagkonekta ng kulturang Pilipino at Kastila. Dahil sa kanilay

mas madaling nayakap ng mga Pilipino ang banyagang kultura at wika. Kahit wala mang tala

kung saan nakalagay ang naging epekto ng kanilang mga tula sa karaniwang Pilipino, hindi nito

nabubulaanan ang kanilang mga nagawa para sa mga Pilipino.

IV. Appendix

Salamat Nang Walang Hangga

Salamat nang walang hangga

sa nagpasilang nang tala
macapagpanao ng dilim
sa lahat ng bayan natin

O sulat na lubhang mahal

o libro preciosa pieza
icao ang pinagpapalamanan
tu en ti contienes, y encierras:
nang dilang magandang aral
cualquiera doctrina buena
nacacataos sa loob
que dentro el alma penetra

Ycao ang naponong caban

tu ores cual arca Ilena
ng manga taloqueng mahal
de todas preciosas sedas
ipinagbubuting totoo
que en galaman y bermosean
sa banal na caloloua
al alma que es justa, y buena

Ycao ang mahal na gamay

joya, lina, rica, ybella
macabuti sa Christiano arreas

12
 13

que el pecho Christiano arreas

sampon talicalang guinto
y deo oro rica cadena
na di co din cacalaguin
que no te sufrire suelta

Ycao ang sandatang matibay

tu erres arma fuerta, y cierta
na aquing ipagbabaca
de que usare yo en la guerra
cun tinotocso nang diablo
cunado el mal diablo mi tienta

Ycao ang matigas na toncod

bardon de estrana formoza
icalilicaing di ualos
y dara gran ligereza,
dito sa paglalacaran
mientras ando en esta tierra
hanggan di makita ang Dios
basta que al mismo Dios vea.

Ycao ang oguit na matibay

eres timon que no quiebra
cahimat binabagyohan
aunque baya tempested recia
sa tio aco nanalig
mi esperanza en ti esta puesta
sa aquing paglalagyan
in aquesta mi carrera

Ay capoua co Tagalog
o la gente de mi tierre
payiin ang catamaran
vaya fuera la pereza:
lalaqui man at babayi
los varones, y las hembras
at ang manga batang munti
y los nios edad tierna:
nag si pag-aral din nito
aprended aquesta letra
totoong di ualang liuag
muy poco trabaho cuesta:
bago,y, ang daming paquinabang
mucho es lo que se interesa
dudunong na di sapala
seremos hombres de ciencia
13
 14

at maguiguing banal din

y de ajustada conciencia
na ualang pagcaibhan
que no haya ya differencia
nang Castila,t, nang Tagalog
del de Espaa al de esta tierra

Si, galing aya nang palad

o granda ventura, y buena
nang taoung nanasa nito
del que goza esta legenda:
mapopono ang caloloua
quedara su alma llena
nang cayamanan sa langit
de celestials riquezas.
V. Mga Sanggunian

Almario, V. (n.d.). Hiyas ng Tulang Tagalog. Retrieved June 28, 2017, from

http://kwf.gov.ph/wp-content/uploads/2016/11/Hiyas-ng-Tulang-Tagalog.pdf>.

Almario, V. (2014, June 23). Panitikan ng Pagsampalataya: Isang Paglitis/Pagtistis sa Wikat

Retorika ng Pananakop. Panitikan. Retrieved from:

http://panitikan.com.ph/2014/06/23/panitikan-ng-pagsampalataya-isang-paglitispagtistis-

sa-wikat-retorika-ng-pananakop/

Blanco, J. D. (2009). Frontier constitutions: Christianity and colonial empire in the nineteenth-century

Philippines. Berkeley: University of California Press.

Diaz, V. (n.d.). Contracting Colonialism: Translation and Christian Conversion in Tagalog Society

under Early Spanish Rule: Review. Retrieved July 6, 2017, from

https://scholarspace.manoa.hawaii.edu/bitstream/10125/8509/1/v3n1-227-230-bookrev.pdf

Et al Rubin. (2001). Panitikan sa Pilipinas. Manila: Rex Book Store.

14
 15

Godinez-Ortiga, C. (n.d.). The Literary Forms in Philippine Literature. Retrieved June 28, 2017, from

http://ncca.gov.ph/subcommissions/subcommission-on-the-arts-sca/literary-arts/the-literary-

forms-in-philippine-literature

Godinez-Ortiga, C. (n.d.). The Literary Forms in Philippine Literature. Retrieved June 28, 2017, from

http://www.seasite.niu.edu/Tagalog/Literature/literary_forms_in_philippine_lit.htm

Harvard Divinity School. (n.d.). Catholicism in the Philippines. Retrieved from:

https://rlp.hds.harvard.edu/faq/catholicism-philippines

Hau, C. (2014). Privileging Roots and Routes: Filipino Intellectuals and the Contest over Epistemi

Power and Authority(1st ed., Vol. 62). Ateneo de Manila University.

Lumbera, B. (1968). Poetry of the Early Tagalogs(2nd ed., Vol. 16). Ateneo de Manila University.

Lumbera, B. (1968). Tagalog Poetry During the Seventeenth Century(1st ed., Vol. 16). Ateneo de

Manila University.

Macansantos, F., & Macansantos, P. (n.d.). Philippine Literature in the Spanish Colonial Period.

Retrieved June 28, 2017, from

http://ncca.gov.ph/subcommissions/subcommission-on-the-arts-sca/literary-arts/philippine-lit

erature-in-the-spanish-colonial-period

National Philippine Library. (n.d.). Literature in Spanish. Retrieved from:

15
 16

http://nlpdl.nlp.gov.ph:81/CC01/NLP00VM052mcd/v4/v5.pdf

Ocampo, A. R. (2011). Dia da la Hispanidad. Retrieved June 28, 2017, from

http://opinion.inquirer.net/15111/dia-da-la-hispanidad

Ortiz, M., Erestain, T., Guillermo, A., Montano, M., & Pilar, S. (1976). Art: Perception & Appreciation.

Manila: University of the East.

Parra, M. (n.d.). Ladinos, unang Filipino bilinguals. Retrieved June 28, 2017, from

http://www.seasite.niu.edu/Tagalog/translation_project/Artikulo%20Tungkol%20sa%20Lingu

a/ladinos.htm

Rafael, V. L. (2005). Contracting colonialism: translation and Christian conversion in Tagalog society

under early Spanish rule. Durham: Duke University Press.

Reyes, S. (1977). Main Trends in the Criticism of Epifanio San Juan, Jr.. Philippine Studies vol.

25, no. 3 (1977) 302333, p. 305.

Russell, S. (n.d.). Christianity In the Philippines. SEAsite. Retrieved from:

http://www.seasite.niu.edu/crossroads/russell/christianity.htm

Salazar, Z., & Guillermo, R. (2000). The "Pantayo" Perspective as a Discourse Towards

"Kabihasnan". Brill.

Schlehe, J., & Sandkhler, E. (2014). Religion, tradition and the popular: transcultural views from

16
 17

Asia and Europe.

The Spanish Colonial Tradition. (n.d.). Retrieved June 28, 2017, from

http://nlpdl.nlp.gov.ph:81/CC01/NLP00VM052mcd/v4/v3.pdf

Woods, D. L. (2011, September 22). Counting and Marking Time: From the Precolonial to the

Contemporary Tagalog World. Retrieved June 28, 2017, from

https://muse.jhu.edu/article/450518

Woods, D. L. (2011). Tomas Pinpin and Tagalog survival in early spanish Philippines. Philippines:

UST Publishing House.

Woods, D. (1992). Tomas Pinpin and the Literate Indio: Tagalog Writing in the Early Spanish

Philippines(Vol. 12). UCLA

17