1
174
PËRTEJ LIBRAVE ME KUJTIME
Dr. Arben PETTO
P
ara pak kohe, tek ngjisja
shkallët e një godine, u
përplasa me një koleg shu-
më më të ri në moshë se unë, i
cili mbante në duar disa panka-
rta me ngjyra. Tek unë punonte
si Inxhinier Pyjor dhe ishte pre-
mtues, por pas pak, duke e parë
rastësisht që pankartat po i ngji-
ste në mure, nuk di pse s’u
ndjeva mirë. Një keqardhje me
pështjelloi keq dhe doja t’i bërti-
sja “Ej, nuk je investuar nga fa-
milja apo shoqëria për atë pu-
në, ti i duhesh profesionit tënd
...”. Por heshta, se mendova që
me ato pankarta ai mund të bë-
nte shumë më tepër para se në
një punë në shtet a diku tjetër.
Në fund të fundit për mjedisin
po i ngjiste ato letra dhe unë
Qeverisja e qëndrueshme e
burimeve mjedisore dhe pyjore
Prof. Dr. Anesti POSTOLI
Filozofia e konceptit
S
hpyllëzimi në nivel planeti
shtohet me ritme të larta.
Mund të duket e pabe-
sueshme, por llogaritet se humbja
e gjysmës së dytë të pyllit të virgjër
ka ndodhur pesëdhjetë vitet e fundit.
Kjo do të duhej të bënte të me-
ndonin të gjithë, por në fakt duket
se askush nuk është në gjendje t’i
verë fre kësaj situate. Fakt është se
interesat për pyjet janë tepër të
mëdha dhe bllokojnë shpesh çdo
iniciativë serioze në këtë drejtim.
Edhe sot pylli trajtohet shpesh jo si
s’kisha pse shqetësohesha.
Mbase kjo është një gjetje e
justifikuar për shpenzim kohe
dhe parash.
M ë pas, më erdhi një ftesë
për promovimin e një libri
me kujtime, shkruar nga disa ko-
legë pensionistë, njerëz të nde-
ruar, me të cilët kam punuar dhe
ndaj kujtime shumë të mira. Por,
këto vitet e fundit librat me kuj-
timet e pylltarëve janë shtuar aq
shumë sa mund të krijohet një
lidhje shkrimtarësh, a thua se
letërsia pyjore do ishte mangësia
me e madhe e letrave shqipe.
P as tyre vijnë shoqatat e pa-
razitëve, që për një filxhan
kafeje apo ndonjë gotë, a ndo-
një focace me pak djathë e raki,
janë gati të shkatërrojnë çdo për-
pjekje për të zgjidhur sado pak
ngërçin mortor ku ka hyrë e s’po
del ekonomia pyjore sot.
N dërkohë që nga njëra anë
pyjet sa vijnë e pakësohen,
në anën tjetër Fakulteti i Shken-
cave Pyjore nxjerr armata me
Inxhinierë, ku shumica si hyjnë
dalin dhe në shkretëtirën aktuale
të pamundësisë së punësimit,
burim i rinovueshëm, por si një
minierë nga e cila mund të tërheqësh
material sa të duash deri në mbarim.
Shfrytëzimi i pyjeve shkon përtej
kufijve të ripërtëritjes biologjike
dhe nevojave reale. Vjelja e drurit
ndjek kritere thjesht spekulative,
ndërsa shfrytëzimi kalon në
abuzim. Megjithatë, sot globalizimi
i çështjeve ambientale dhe i mbroj-
tjes së pyjeve, tërheqin vëmendjen
e përfaqësuesve më të lartë politikë
të botës. Në Evropë, gjithmonë
pylli është shfrytëzuar për të
aktivizuar ose për të rritur zhvillimin
ekonomik. Aktiviteti silvikultural ka
natyrën e bujqësisë shkencore,
intensive, të mekanizuar, industriale,
që zhvillohet me synim që të arrihet
të merret maksimumi i rentës së to-
kës. Pylli i virgjër është zhdukur
prej kohësh. Tashmë nuk kanë mbe-
tur veç se pyje të kultivuar dhe plan-
tacione, të planifikuar e kontrolluar
për qëllime tregtare. Pozitive është
se sipërfaqja e përgjithshme pyjore
diplomat u kthehen në copa letre
pa vlerë.
P ra, ndjen keqardhje kur në
vend të “librave” me yjet e
pashuar të ekonomisë pyjore,
apo demonstratave “lumpeno-
ludiste” të shoqatës së pyllta-
rëve, specialistët e vjetër t’i lënë
mënjanë kujtimet, dhe përvojën
e tyre pozitive t’ua përçojnë te
rinjve, së pari me motivin që po
nuk e jetove jetën e pylltarit t’i
nuk do bëhesh kurrë i tillë, se
ata dikur punuan larg, në çdo
sektor a stabiliment pyjor të ve-
ndit, pastaj me punën e përvojën
e tyre u bënë drejtues, kryein-
xhinierë, deputetë e diplomatë.
S ot, shumë studentë apo dhe
inxhinierë kujtojnë se ky
profesion pyll ka Parkun e li-
qenit të Tiranës. Por, pylli i vër-
tetë është larg. Atje nuk shkohet
me veturë. Jeta është e vështirë.
Nuk ka bulevarde, jetë nate e
muzikë, por jetë pune e vështirësi.
N ë këtë gazetë, e vetmja
dritare e mbetur e pyllta-
risë, shpesh gjen dhe artikuj të
pedagogëve të mi, si Profeso-
Vijon në fq. 2
sot nuk ndryshon shumë. Por
vërehet rënie e cilësisë së pyjeve.
Kështu, përveç thjeshtësimit të
përbërjes, vërehet ngadalësim i
përqindjes së rritjes dhe, mbi të
gjitha, një degradim i madh i cilë-
sisë së tokave pyjore.
Në vendin tonë, shfrytëzimi
intensiv i pyjeve gjatë gjysmës së
dytë të kaluar, ka shkaktuar përke-
qësim difuz të mjedisit. Frenimi i
menduar të realizohej këto vitet e
fundit, si efekt i ndalimit të përko-
hshëm të shfrytëzimeve industriale
dhe largimit faktik të një pjese të
popullsisë nga zonat malore, nuk ka
pasur ndonjë efekt pozitiv, për shkak
të veprimtarisë vandale të të ashtu-
quajturave “firma shfrytëzimi”, të
cilat në shumicën e rasteve, për
shkak edhe të korrupsionit galopant,
janë autoret e prerjeve abuzive le-
gale e ilegale. Zjarret, kullotja e
pakontrolluar dhe varfëria e pjesës
më të madhe të popullsisë rurale,
Vijon në fq. 2
(VITI XX I BOTIMIT)
Rezultatet e para
të Inventarit
Kombëtar të
Pyjeve 2018-2019
BILENA HYSENI
Specialiste në Drejtorinë e Pyjeve, pranë AKM
A
gjencia Kombëtare e Mje-
disit (AKM), mbështetur
nga Projekti i Shërbimeve
Mjedisore, financuar nga Banka
Botërore, nën konsulencën Suedeze
dhe të Fakultetit të Pyjeve pranë
UBT-së, është angazhuar në
realizimin e Inventarit Kombëtar
të Pyjeve dhe Kullotave (IKPK) në
Shqipëri gjatë viteve 2018-2019 e
në vazhdim. Risia e këtij projekti
qëndron në faktin e grumbullimit
dhe transferimit digjital të të dhënave të terrenit, nëpërmjet
programit të përshtatur për këtë inventar.
Duke mos dashur të përsërisim çfarë është informuar në artikujt
e mëparshëm, nëpërmjet këtij shkrimi, në mënyrë të përmbledhur,
do të paraqesim ecurinë e këtij projekti, objektivat e realizuara, si
dhe pritshmëritë në të ardhmen.
Gjatë periudhës nëntor 2016 - gusht 2018, janë kryer një sërë
aktivitetesh, si seminare kombëtare, workshop-e dhe praktika terreni,
që krijuan bazën e duhur për fillimin e matjeve të para në terren.
Zbatimi i projektit të ngritjes së kapaciteteve për IKPK 2018-2019
ka kaluar në disa faza të rëndësishme, të përmbledhura si më poshtë:
• Analizimi i bazës së të dhënave, metodologjisë dhe rezultateve
të Inventarit Kombëtar të Pyjeve të vitit 2004 (IKPK 2004), për
të krijuar vazhdimësinë, si dhe ndërtimin e një metodologjie të
re, me qëllim shmangien e problematikave të inventarit të kaluar
dhe ndërtimin e një procesi të qëndrueshëm në kohë dhe cilësi.
Njoftim!
Vijon në fq. 3
Redaksia e gazetës “Kurora e Gjel-
bër”, ka hartuar një projekt për ribo-
timin e veprës madhore “Drurët dhe
shkurret e Shqipërisë” me autor
Bashkëpunëtorin e Vjetër Shkencor
Ilia MITRUSHI, duke i ruajtur autorë-
sinë. Ribotimi do të bëhet nën kujde-
sin e një Redaksie të posaçme.
Ftojmë Fakultetin e Shkencave Pyjo-
re, Agjencinë Kombëtare të Mjedisit
(Drejtorinë e Pyjeve), Sektorin e Pyjeve
pranë Ministrisë së Turizmit e Mjedisit, Bankën Botë-
rore, REC-un, CNVP-në, INCA-n, Kompanitë që ope-
rojnë në fushën e pyjeve, AKZM-në, Projektin e Shër-
bimeve Mjedisore, etj., që të bashkojnë kontributet
për ribotimin e kësaj vepre shumë të rëndësishme për
sot dhe për të ardhmen.
Për përjetësimin e figurës së shkencëtarit të paharruar
Ilia MITRUSHI, me të ardhurat nga shitja e këtij libri do
të krijohet një pyll me emrin e tij.
Gazeta “Kurora e Gjelbër”
Cel. 068 42 17 939
klubiekologjik@gmail.com
 2
Vijon nga fq. 1
Dr. Arben PETTO
rëve Kotro, Postoli, Lako, etj., të cilët
shkruajnë pikërisht për ato çështje që
janë më shqetësuese dhe si duhen zgji-
dhur, si dhe japin mendimet e tyre, ba-
zuar jo vetëm në përvojën, por dhe në
studimet që kanë kryer, duke dhënë një
ndihmesë të vyer. A nuk do të ishte mirë
që këta artikuj, punimet në vite, studime
shkencore në pyje, të përmblidheshin në
libra (siç u veprua me rastin e 20 vjetorit
të kësaj gazete), në vend të atyre me
Vijon nga fq. 1
Prof. Dr. Anesti POSTOLI
përbëjnë faktorin e dytë që ka ndikuar për keq
mbi gjendjen jo të mirë të pyjeve. “Me-
gjithatë, vërehet se dy - tre dhjetëvjeçarët e
fundit, mënyra se si shikohet pylli në plan
botëror, ka ndryshuar. Eshtë kuptuar se ai
luan rol me rëndësi për ta bërë të jetueshme
të tashmen dhe të mundshme të ardhmen në
planetin tonë. Shtytja për ta orientuar
zhvillimin e pyllit, nga njëra anë në mënyrë
të ndryshme nga ç’është bërë deri sot, kurse
nga ana tjetër ky zhvillim të jetë i qën-
drueshëm, është bërë gjithmonë më e fortë.
Pra, ka ndodhur një ndërrim rruge, që
mund të shikohet si revolucion i vërtetë,
qëllimet dhe mundësitë e të cilit akoma nuk
janë nxjerrë e vlerësuar”.
Në fakt, mund të thuhet padyshim se pika e
kthesës ka qenë afirmimi i ekologjisë.
Përpunimi dhe formulimi i mendimit ekologjik
në plan botëror, nga njëra anë ka dhënë shkas
për një debat frytdhënës mbi temat ambientale,
kurse nga ana tjetër ka krijuar një seri lëvizjesh
kulturale, që kanë bërë të mundur riformulimin
kritik të asaj që mund të quhet “çështja
pyjore”. Në debate kanë marrë e marrin pjesë
specialistë me prejardhje të ndryshme, me
qëllim që të zgjerohet objekti i kërkimit në
horizonte të reja, më të gjëra. Eshtë maturuar
një vetëdije e re, që prodhon një kulture të re:
“Kulturën e kompleksitetit”. Kjo nënkupton
kapërcimin e formalizmit dhe sektorializimit
akademik e, për pasojë, të parcelizimit të dijes,
gjë që nënkupton rikompozimin e njohurive në
një të tërë organike, që kërkon studimin dhe
përdorimin e sistemeve jolineare. Përveç
qëndrueshmërisë ekologjike, teknologjike,
ekonomike e shoqërore, është edhe një
“qëndrueshmëri kulturale”, të cilën duhet ta
marrim gjithashtu përsipër për ta promovuar.
Kuptimi klasik i qëndrueshmë-
risë dhe papërcaktueshmërisë
Përkufizimet e shumta mbi qëndrue-
shmërinë, dëshmojnë për mungesën e një
përkufizimi formal e të përgjithshëm të saj.
Nga vështirësitë që krijon kjo rrjedh mungesa
e një projekti politik, i cili të bëjë pjesë në
një strategji të qeverisjes ambientale, në
përputhje me kërkesat e një shoqërie në
evolucion të vazhdueshëm e të shpejtë. Pro-
blemet e ambientit dhe të ekologjisë paraqiten
si komplekse dhe në kundërshtim me njëri -
tjetrin. Megjithatë, diskutimi nuk është
gjithmonë i pajtueshëm dhe i argumentuar
mirë. Shpesh ai bëhet pasion, por kjo nuk
duhet të na çudisë, të paktën për katër motive
të forta.
PËRTEJ LIBRAVE ME KUJTIME
kujtime. Dhe, natyrshëm, letra e boja e
harxhuar do të merrnin tjetër kuptim dhe
tjetër vlerë.
P o sikur Shoqata e Pylltarëve të ishte
një Institucion serioz dhe të mos me-
rrej me antimitingje e shpërndarje dekora-
tash për qoka, a do përfaqësoheshin shu-
më më ndryshe interesat e komunitetit
pyjor dhe, çka është më e rëndësishme,
edhe politika do ta njihte ndryshe këtë
profesion të nderuar, që sot është më i
braktisur se kurrë.
Qeverisja e qëndrueshme e
burimeve mjedisore dhe pyjore
I pari ka të bëjë me përfshirjen transversale
dhe mbivendosjen e aspekteve etike, filozofike,
shkencore, teknologjike, ekonomike e sociale,
të cilët nuk lehtësojnë as përpunimin e teorive
logjikisht të justifikuara, as qartësinë korrekte
argumentuese. Motivi i dytë lidhet me atë që
në fushën shkencore përkufizohet me termin
“indeterminizmi klasik”. Edhe në se njihen me
saktësi kushtet fillestare, për shkak se në
fushën bioekologjike diçka mund të mos
ndodhë pothuaj asnjëherë, disa dukuri nuk
lejojnë të parashikosh atë që do të ndodhë në
një kohë të caktuar. Një shembull është i
ashtuquajturi “efekti flutur”, mjaft i njohur për
ata që merren me meteorologji. Sipas këtij
“efekti”, rrahja e krahëve të një fluture në
Amerikë, me kalimin e kohës mund të
shkaktojë një uragan në Japoni. Kjo, pa
asnjë dyshim, është paradoksale, megjithatë
në një sens të caktuar është e vërtetë. Në
fushën e meteorologjisë nuk janë të rralla
dukuritë që amplifikojnë në mënyrë të
pamatshme veprime të madhësive modeste.
Tregohet se matematikani i famshëm francez
B. Paskal ka shprehur një koncept të
ngjashëm: “Në se hunda e Kleopatrës do të
kishte qenë më e shkurtër, e gjithë historia
do të kishte ndryshuar”, prandaj mund të
flitet edhe për “efektin Kleopatra” (Toraldo
di Francia 1993).
Jemi të sigurt për atë që do të ndodhë për
një kohë prej dy orësh, jemi më të pasigurt
në parashikimin e asaj që do të ndodhë në
hapësirën e dy-tri ditëve, kurse asnjë nuk mu-
nd të thotë me siguri çfarë do të ndodhë në
harkun e një muaji. Motivi i tretë rrjedh nga
fakti se po të lihen mënjanë recetat precize,
zgjidhjet e padiskutueshme, shpjegimet
perfekt, kuptohet që shpesh veprohet në
kushtet e mosnjohjes. Për shembull, akoma
edhe sot nuk dihet në se ka një kufi përqe-
ndrimi të dyoksidit të karbonit, përtej të cilit
parashikimet mbi efektet e ndryshimit kli-
matik bëhen jo korrekte.
Motivi i katërt i referohet përdorimit dhe
abuzimit të burimeve të mbarueshme dhe të
rinovueshme dhe zhvillimeve që ato sjellin.
Konsumimi i burimeve është një dukuri për
të cilën flitet shumë, por për të cilën nuk kemi
perceptimin e saktë. Fakt është se ajo është
një dukuri nëntokësore dhe nuk shihet. Në të
kundërtën, ndotja e mjedisit është dukuri e
sipërfaqes dhe pikërisht për këtë, nuk mund
as të mohohet dhe as të injorohet, sepse, mbi
të gjitha, me të duhen bërë llogaritë gati çdo
ditë. Për të dalë nga kjo gjendje, që sigurisht
nuk ndihmon në zgjidhjen e problemeve,
ndoshta do të duhej të bëheshin disa pyetje.
E nde sot nuk dimë sa pyje kemi, a
funksionon moratoriumi, a kanë të
drejtë apo jo banorët që protestojnë për
mbrojtjen e pyjeve dhe ku janë e ç’për-
faqësojnë inxhinieret pyjorë në këtë rea-
litet të pakuptimshëm e plot dhimbje.
K am marrë pjesë në shumë takime,
seminare e kongrese, jashtë vendit
dha ajo çka binte në sy ishte se debati
bëhej aq i kulturuar edhe kur kishte kun-
dërshti mendimesh. Dhe kjo vinte nga-
që të gjithë ishin profesionistë, e kishin
Për shembull, cili është kapitali natyral kritik,
ose, për sa i takon sektorit pyjor, niveli
minimal i “stokut pyjor”, i nevojshëm për
rinovueshmërinë biologjike, ose akoma,
madhësia e furnizimit minimal-kritik të
pajtueshëm me nevojën e konsumit të drurit
dhe ruajtjen e kapacitetit të vetërregullimit
të sistemit pyll? Ka pragje që nuk mund të
lejojmë të kapërcehen pa rrezikun e lindjes
së entiteteve të paparashikueshme. Kërkimi
dhe eksperimentimi nuk duhet të mbajnë një
impenjim më të madh për të përcaktuar pragjet
kritike të ndërhyrjes dhe për të sugjeruar
zgjidhje të pranueshme, si ne planin shkencor
edhe në atë teknik dhe etik.
Vlera e pyllit si fond
Duhet të kuptohet se qeverisja e pyjeve
është sot në udhëkryq. Nga ana tjetër, me gjithë
përpjekjet e bëra, konflikti midis ekologjisë
dhe ekonomisë mbetet. Ai u detyrohet, në radhë
të parë, kërkesave të shoqërisë dhe, në radhë
të dytë, rentabilitetit të dobët të veprimtarisë
pyjore. Dhe jo vetëm kaq, kultura e komple-
ksitetit, shumë më shpejt nga sa mund të
mendohet, ka ndikuar dhe ndikon mbi
evolucionin e konceptit të silvikulturës, e cila,
nga një tërësi metodash e teknikash të
orientuara drejt prodhimit, mbrojtjes,
peizazhit, turizmit, etj., po modifikohet drejt
“qeverisjes së ekosistemeve pyjore”.
Në të ardhmen e afërt presupozohet se, të
paktën në vendet e industrializuara, me klimë
të butë, silvikultura do të orientohet drejt
formave gjithnjë e më të sofistikuara, që kanë
për qëllim të ndjekin orientime që vijnë nga
një shoqëri që e konsideron pyllin gjithnjë e
më pak si makinë për të prodhuar dru dhe
gjithnjë e më shumë si element që mbart vlera
ambientale e kulturale. Sikurse nënvizon
Schütz (1997), afirmimi i koncepteve të
qeverisjes së qëndrueshme dhe biodiversitetit,
që ka ndodhur mbas konferencës së Rio-s, “janë
duke u shndërruar në rryma të fuqishme idesh,
që pasqyrojnë shqetësimet e thella, të
shkaktuara nga delikatesa e mjedisit, i cili lejon
dhe lind jetën mbi tokë. Teologu Siegwalt
(1994) afirmon se rëndësia e pyllit qëndron
mbi vlerën e tij si fond, prandaj qeverisja duhet
t’u korrespondojë nevojave të njeriut: “Njeriu
duhet të jetojë dhe për këtë natyra duhet të
kultivohet”. Kjo deklaratë parimore është një
thirrje ndaj përgjegjësisë për t’u lënë brezave
pyllin në kushte të paktën të barabarta, në mos
më të mira, në krahasim me kushtet në të cilat
ai na është dhënë neve. Një nga problemet
ekologjike më të rëndësishme, është raporti
filluar jetën nga baza, nga pylli, pa iu
ndarë studimeve, me thinja në kokë, dhe
pranë tyre më të rinjtë asistonin e
dëgjonin. Kurse tek ne mendohet se
vetëm duke lexuar bëhesh shkencëtar
dhe puna e përvoja s’kanë pike vlere, se
bëhesh burrë kur dredh cigare, se bëhesh
pylltar pa qene asnjëherë në pyll, se
bëhesh drejtor që kalama, boll ta kesh
mirë me dikë lart.
Prandaj, boll me libra me kujtime, se
edhe ato duhen, por më shumë na duhet
ajo që po mungon çdo ditë e më tepër,
Dinjiteti i Inxhinierit Pyjor.
midis cilësisë së jetës së një brezi dhe një
tjetri, gjë që e thënë më saktë është shpërndarja
e fondit midis brezave. Në këtë vështrim,
sikurse është parashikuar nga rezolucionet e
Helsinkit, qeverisja e qëndrueshme nuk është
në konflikt me përdorimin prodhues të
burimeve pyjore. Kjo është një pikë kryq, një
parakusht, pa të cilin abandonimi i pyjeve do
të përhapej në mënyrë të jashtëzakonshme. Një
politikë pyjore e përgjegjshme do të duhet të
nxisë investimet, duke lejuar të operohet me
kritere, sisteme e metoda kulturale, që kanë
për qëllim konservimin e biodiversitetit dhe
aplikimin e qeverisjes së qëndrueshme pa
penalizime në terma shoqërore dhe ekonomike.
Shteti dhe pushteti lokal duhet të inkurajojnë
planifikimin pyjor dhe të aktivizojnë proceset
operative, që lidhen me qeverisjen. Qeverisësit
e burimeve pyjore do të duhej të vendoseshin
në kushte të tilla, që të pranonin sfidat që vijnë
nga ndryshimet shoqërore, ekonomike dhe
kulturale. Mbi këto baza, është e mundur të
propozohet një strategji, e cila të jetë në gje-
ndje të bashkojë qeverisjen e qëndrueshme,
konservimin e biodiversitetit dhe mundësinë
për të mos mënjanuar prodhimin drusor. Një
strategji e tillë mbështetet mbi përdorimin sa
më të mirë të njohurive shkencore më të reja,
tregon kriteret për konservimin e biodiver-
sitetit, të detyron të pranosh hallkat ambientale
dhe kulturale, ofron një perspektivë më të gjerë
në nivel ekosistemi dhe peizazhistik dhe bën
të nevojshme aplikimin e silvikulturës
vetërregulluese në qeverisjen e pyjeve. Në
praktikë, ajo parashikon mbajtjen e karakte-
ristikave natyrale të pyjeve në peizazh, respe-
ktimin e cikleve natyrale të ripërtëritjes,
rinatyralizimin e pyjeve, që për shkak të një
qeverisjeje intensive, kanë humbur karakte-
ristikat e tyre, monitorimi i ndryshimeve,
lidhur me biodiversitetin dhe rirregullimin e
ambientit. E gjitha kjo përcakton zgjedhjen për
të ruajtur biotipet, për të konservuar ekotipet
dhe për të shtuar kompleksitetin e ekosistemit.
Në terma operative, kërkon aplikimin e
formave të qeverisjes që të jenë në gjendje të
mbajnë ose të rrisin heterogjenitetin e florës
dhe faunës, të tutelojë speciet në zhdukje dhe
të lejojë përdorim produktiv të pyllit.
Ky është kuadri në të cilin lëviz qeverisja
e pyjeve edhe në vendin tonë. Nga njëra anë
është nevoja që shfrytëzimi i pyjeve të reali-
zohet gjithmonë në kuadrin e një qeverisjeje
të qëndrueshme dhe të konservimit të bio-
diversitetit, kurse nga ana tjetër kostot e larta
janë pengesë që nuk mund të mënjanohet lehtë.
Rruga tjetër, ajo e mosqeverisjes, sjell aban-
Vijon në fq. 6

Rezultatet e para të Inventarit Kombëtar
të Pyjeve 2018-2019
Vijon nga fq. 1
• Hartimi i një metodologjie të
re për përcaktimin e rrjetit të
sipërfaqeve provë, manualit
të terrenit dhe programit
digjital “Open Foris” për
grumbullimin në kohë reale
të dhënave të terrenit.
• Testimi i funksionimit të pro-
gramit digjital “Open Foris”
(program i regjistrimit dhe
transferimit digjital të matje-
ve në terren), përshtatja e tij
me gjithë treguesit që do të
maten në terren të pasqyruara
në Manualin e Terrenit. Traj-
nimi i grupeve të terrenit për
përdorimin e instrumenteve
dhe realizimin e procesit të
matjes, regjistrimit e transfe-
rimit të të dhënave në pro-
gramin “Open Foris”.
• Fillimi i matjeve në terren
nga të gjashtë grupet e forma-
tuar me nga dy anëtarë dhe
një kryetar grupi, si dhe kon-
trolli i cilësisë së të dhënave,
në 10 % të numrit të tufave,
nga ekipi i Kontrollit të Cilë-
sisë në AKM.
Së pari, u bë i mundur stu--
dimi i metodologjive të përdo-
rura në inventarët e mëparshëm,
analizimi i rrjetit ekzistues të
inventarit të fundit, nëpërmjet
seminareve dhe ekspeditave pilot
në rajonin e Korçës, sikundër u
organizuan edhe seminare për
përdorimin e të dhënave bazë të
IKPK 2004. Trajnimet u foku-
suan edhe në përdorimin e in-
strumenteve bashkëkohore, si
dhe konceptet e avancuara të
variablave të inventarizimit.
Gjatë kësaj periudhe përgatitore,
korrik-shtator 2017, u organizua
ekspedita pilot në qarkun e
Korçës, me pjesëmarrje të “Eki-
pit udhëheqës të IKPK 2018” dhe
gjashtë inxhinierë pyjesh,
specialistë të Administratës së
Zonave të Mbrojtura, që drejto-
jnë gjashtë grupet e terrenit, të
ngritura për kryerjen e punimeve
të terrenit. U kryen matjet në
rreth 109 tufa të sipërfaqeve
provë (78 në sipërfaqe me pyje
dhe 31 në kullota), tufa të marra
Disa
vlera të
pyjeve
• Mbrojnë furnizimin e ujit.
• Frenojnë përmbytjet.
• Mbushin rrjedhat ujore nën-
tokësore.
• Sigurojnë ambiente çlodhë-
se për njeriun dhe te rëndë-
sishme për kafshët e egra.
• Sigurojnë një numër te madh
produktesh druri.
• Filtrojnë ujin dhe ajrin nga
ndotësit e ndryshëm.
nga IKPK 2004, duke bërë të
mundur trajnimin e stafit
udhëheqës të inventarit, testimin
e metodologjisë së re, llogaritjen
e kohës mesatare që i duhet
skuadrës për inventarizimin e një
tufe, si dhe testimin e një sërë
elementesh teknik apo të instru-
menteve që do të përdoren.
Faza e dytë nisi me një
vizitë pune në Suedi, ku ekipi
udhëheqës i IKPK 2018 pranë
AKM, u njoh me gjithë strukturat
dhe metodikën e zhvilluar në më
se 100 vjet zhvillimi të Inventarit
Kombëtar të Pyjeve në Suedi.
Rezultati i parë i inventarit
lidhet me dizenjimin apo mos-
trimin e rrjetit të sipërfaqeve
provë, duke përdorur si bazë
rrjetin kuadratik 500 x 500 m,
ku me anë të formulave stati-
stikore të randomizimit, u
reduktuan pikat në mënyrë të
kontrolluar, duke përftuar 1100
pika. Këto pika kanë shërbyer si
qendra të tufave, nga ku janë
alokuar 4 satelitë të baraslarguar
me 200 m nga qendra, orientuar
sipas rrjetit kuadrativ të koor-
dinatave. Sipërfaqet provë të
përzgjedhura janë përfaqësuese
jo vetëm për shpërndarjen gjeo-
grafike, por edhe për shpër-
ndarjen e lartësisë dhe pjerrësisë,
mbi bazën e të cilave janë ndër-
tuar variablat e rastësisë, duke
prodhuar peshë të njëjtë për çdo
tufë. Tufat e dizenjuara iu nën-
shtruan paravlerësimit me anë të
analizës së ortofotove se cilës
kategorie të mbulesës së tokës i
përket çdo sipërfaqe. Nëpërmjet
paravlerësimit mundësohet për-
zgjedhja e vendeve të përshtat-
shme për të kryer matjet në te-
rren, duke skualifikuar ato zona
që nuk janë me interes për in-
ventarin. Paravlerësimi është një
metodë, që përcakton në shkallë
të gjerë llojet e përdorimit të
tokës, shpërndarjen e tyre, si dhe
ndryshimin në të ardhmen të
këtyre përdorimeve dhe jep
mundësinë e përfshirjes së të
gjitha sipërfaqeve me mbulesë
pyjore apo kullosore, pavarësisht
statusit ligjor të tyre.
• Ruajnë ujin dhe përbërësit
ushqimorë.
• Mbrojnë dherat, fushat lu-
more dhe përrenjtë.
• Sigurojnë nevoja estetike e
nevoja te tjera njerëzore.
• Sjellin përfitime të dukshme
për për ujërat e, kullotat.
• Janë nga përbërësit më të
rëndësishëm të sistemit eko-
logjik.
Faza e tretë përfshin tes-
timin e programit digjital “Open
Foris”, trajnimin e gjithë anë-
tarëve të grupeve për përdorimin
e instrumenteve dhe mjeteve
matëse, përdorimin e programit
digjital, si dhe trajnime për
sigurinë e shëndetit në punë apo
edhe elementë të tjerë në lidhje
me gjithë praktikat që përfshin
procesi i inventarit.
Rezultatet e sipërpërmendu-
ra të dy fazave të para u demon-
struan në një Konferencë Ko-
mbëtare, në mars 2018. Gjatë
seminarit, përveç përmbledhjes
së rezultateve të arritura në In-
ventarizimin e Pyjeve dhe Kullo-
tave në zonën Pilot (Rajoni i
Korçës), iu dha rëndësi gjetjeve
për procesin në vazhdim. Kon-
ferenca dhe seminari njëjavor
dolën me një sërë planesh, ven-
dimesh e dokumentesh theme-
lore, që garantojnë realizimin me
sukses të IKPK 2018-2019, nga të
cilët më të rëndësishëm mund të
përmendim:
• Hartimi për herë të parë në
këtë proces i një Strategjie
komunikimi, që do të ndikojë
ndjeshëm në koordinimin e
brendshëm të ekipeve të pu-
nës, si dhe në përmirësimin e
komunikimit e të transpare-
ncës me aktorët e interesuar.
• Hartimi i një strategjie shu-
mëvjeçare për IKPK, e cila
propozon përsëritjen pesë-
Pylli është një dhuratë e natyrës.
Ne e ndotim atë dita – ditës, por
ama nuk e dimë sa çfarë dëmi i
shkaktojmë natyrës dhe vetes
sonë. Prandaj, duhet ta ndalojmë
këtë masakrim të pyjeve e naty-
rës sa jemi në kohë. Ta respektoj-
më dhe ta mbrojmë natyrën.
• Janë faktorë që shërbejnë
për normalizimin dhe vazhdi-
mësinë e jetës në tokë.
• Janë rregullatorë të pazëve-
ndësueshëm të parametra-
ve ekologjikë të planetit.
• Pylli, si një ekosistem kom-
pleks dhe vetërregullues,
është mbartësi me i sigurt i
biodiversitetit, duke krijuar ku-
shte e duke ruajtur në gjirin e
vet mijëra gjallesa, të cilave ua
bën të jetueshme të sotmen e
të mundshme të ardhmen.
BILENA HYSENI
Specialiste në Drejtorinë e Pyjeve, pranë AKM
vjeçare të IKPK (nga 10 vjet
që ishte) dhe ngritjen e struk-
turave të qëndrueshme të tij.
• Hartimi i një plani opera-
cional për IKPK 2018, që do
të koordinojë veprimtarinë e
terrenit, përpunimin dhe
publikimin e të dhënave nga
grupi udhëheqës i AKM-së
dhe do të sigurojë vazhdi-
mësinë e procesit.
• Zhvillimi i sistemit digjital
“Open Foris”, i cili lehtëson
regjistrimin e të dhënave në
terren dhe rrit saktësinë e
tyre, si në terren (duke ulur
ndjeshëm kohën dhe kostot),
por edhe në procesin e
përpunimit të të dhënave.
Vlen për tu theksuar se zhvi-
llimi i programit “Open Foris” e
çon në një hap cilësor grumbu-
llimin dhe transferimin e të
dhënave tashmë në formë di-
gjitale.
Faza e katërt përfshin
grumbullimin e të dhënave në
terren. Për më se tre muaj, qer-
shor-shtator, ka filluar procesi i
matjeve të terrenit nga gjashtë
Grupet e Punës, që do të reali-
zojnë inventarizimin e tufave në
rang qarku. Rezultatet e marra
ballafaqohen me matjet e kryera
nga ekipi i kontrollit të cilësisë
pranë AKM, duke bërë të
mundur kontrollin e cilësisë, si
dhe zgjidhjen e problematikave,
që mund të dalin gjatë punës në
terren. Ekipi i kontrollit të
Mall
për
vendlindjen ...
Fshati im s’të kam harruar
Tek ty zemrën po e nis,
Tek një pjergull gjelbëroshe
Mbi hereke që harlis..
Më merr malli për një arë
Ku merr vrapin shpirti im,
Për një mollë e për një arrë
Lënë nga gjyshi si kujtim.
Kam aq mall për një kasolle
Dhe për hënën lart mbi breg,
Për një stan me blegërima
3
cilësisë i AKM, po verifikon
cilësinë e të dhënave, duke
monitoruar matjet në 10 % të
totalit të tufave. Kështu anali-
zimi e krahasimi i rezultateve
kuptohet do të sjellë rritje të
cilësisë së matjeve dhe mbarë-
vajtje të mëtejshme të procesit.
Gjatë monitorimit të cilësisë
bëhet i mundur edhe shkëm-
bimi i mendimeve dhe informa-
cioneve të nevojshme me grupet
e terrenit, me qëllim evitimin e
gabimeve në vazhdimësi.
Duhet kuptuar qartë se IKPK
nuk prodhon të dhëna për
planet e menaxhimit ose plane
të tjera operacionale, pasi te
dhënat në terren nuk bazohen
në grumbuj të standardizuar.
Rrjedhimisht, ai nuk prodhon
një kadastër pyjore, me ndarje
parcelare, kufij të qartë admini-
strativë ose të dhëna mbi gjen-
djen e pyjeve bashkiakë.
Inventari Kombëtar i pyjeve
do të prodhojë në shkallë kom-
bëtare të dhëna mbi kategoritë e
përdorimit të tokës, shpërnda-
rjen e llojeve drusore, vëllimin,
cilësinë e drurëve në këmbë,
llogaritjen e mundësisë vjetore të
shfrytëzimit, si dhe vlerën totale
të biomasës së fondit pyjor e
kullosor. Këto të dhëna, duke
përdorur analizat statistikore, do
të gjenerojnë informacione të
vlefshme, ku do të mbështet stra-
tegjia sektoriale e fondit pyjor
për vitet në vazhdim.
Malli zemrën po ma djeg.
Të gjithë ikën morën dhénë
Të lanë vetëm fshati im,
Lisi plak i vari krahët
Qan një gur me ngashërim..
•••
Dhe të shkoj në fund të botës,
Një zë brenda më buçet.
Ku kam lindur do jap shpirtin
Aty, do t’prehem përjetë ..!
 4
Thesare
të natyrës sonë MonuMentet e natyrës duhen
Janë pleq madhështorë. Rrënjët në tokë dhe
degët në erë. Në shtat kanë plagët e kohëve,
ruajtur
por edhe ato të shkaktuara nga njeriu i pa-
kulturuar. Natyra arkitekte ka gdhendur në ta
Rrapi i Rrapi i Gurrës
veprën e saj tekanjoze, sa të bukur aq edhe të
pazakontë! Ata kanë nevojë për kujdesin tonë, Mashkullorës Labinot
Ndodhet në qendër të Gjendet në pjesën perë-
se neve na shërbejnë.
fshatit homonim të Cepos. ndimore të fshatit Labinot
Dallohet për asimetri të Mal, Elbasan, në lartësi
Rrapi i theksuar të kurorës. Është 820 m. Përfaqëson një dru
Ballabanecit i lartë 23 m, me diametër të veçuar, me kurorë të rre-
trungu 126 cm, ndërsa pe- gullt dhe ruhet në gjendje
Ndodhet pak më në veri-
rimetri i tij arrin 390 cm të mirë. Banorët janë kujde-
perëndim të qendrës së qy-
dhe i kurorës 58 m. Ka sur për të, pasi ka shërbyer
tetit të Krujës, në të majtë
moshë afërsisht 180 vje- edhe si pikë takimi për ta,
të rrugës auto Krujë-Gryka
çare. Kanë filluar tharjet por edhe vendpushimi, pasi
e Vajes ose në rrugën kë-
natyrore të degëve, për pranë tij është burimi ujor
mbësore Krujë - Lagjja
shkak të moshës. Ka gjen- karstik - Gurra e Labinotit.
Abaze. Ai ka moshë afro
dje mesatare vegjetative. Lartësia e tij është 16 m,
600 vjeçare. Diametri i
Ka vlera estetike, didaktike, turistike, biologjike dhe histo- diametri i trungut 94 cm
trungut është rreth 2 m, por shumë i zgavëruar, pasi shpesh rike; nën hijen e tij u mblodh çeta e patriotit Çerçis Topulli. dhe perimetri 294 cm. Ka mbi 20 degë, që formojnë kurorën
është djegur, fillimisht nga rrufeja, që dëmtoi degët e me Për të vizituar këtë monument duhet të merret rruga auto- me perimetër 42 m. Mosha e tij është 110 vjeçare. Ka vlera
pas banorët e pakujdesshëm kanë hedhur pranë tij mbetje mobilistike Gjirokastër - Mashkullorë. biologjike, didaktike, historiko - turistike. Vizitohet sipas de-
urbane. Por ka mbi 10 vjet, që rrapi ka nisur të nxjerrë degë
gëzimit të rrugës kombëtare Elbasan - Librazhd, duke filluar
të reja, të cilat tashmë kanë arritur lartësinë 5 - 6 m. Me-
nga Labinot Fusha për në Labinot Mal.
gjithëse prej vitesh është shpallur Monument Natyre, kuj-
desi për të pothuaj ka qenë zero.
Rrapet e
Sipas gojëdhënave, emri i tij lidhet me atë të Ballaban Pashës, Byshekut
i cili erdhi për të pushtuar kalanë e Krujës dhe as që mundi t’i Gjenden në fshatin Shushi-
Rrapi i Priskës
afrohej, por pikërisht te rrapi ai ngeci (ose siç thonë kru- cë të Elbasanit; në të majtë Ndodhet në lagjen Shpo-
tanët, neci). Nga kjo rrapi u quajt vendi ku Ballabani neci! të lumit Shkumbin, rreth resh të fshatit Priskë e
175 m mbi rrafshin e detit. Madhe, në lartësinë 550
Përfaqëson një grup dru- m. Është druri më i vjetër
Rrapi i Libohovës rësh rrapi në një sipërfaqe prej 0,4 ha. Lartësia e drurëve (mbi 500 vjeçar) dhe më i
Ndodhet në qendër të qytetit është 18 - 22 m, diametri i trungjeve 50 - 87 cm, por edhe lartë (14,5 m) në gjithë
të Libohovës, Gjirokastër. më shumë, ndërsa mosha e tyre është 500 - 600 vjeçare. fshatin. Diametri i trungut
Dru i veçuar i rrapit (Plata- Pranë tyre ka burime me ujë dhe vende të sistemuara për arrin rreth 3,2 m, ndërsa
nus orientalis), me lartësi vizitorët ditorë. Gjendja e drurëve është e mirë, por ka edhe perimetri i tij rreth 10 m
32 m, diametër trungu 220 të dëmtuar nga faktorë natyrorë dhe mosha, por ka edhe dhe i kurorës 58 m. Prej
cm, perimetër trungu 692 zgavërime trungu nga zjarret e shkaktuara nga vizitorë të pa- këtu mund të sodisësh gji-
cm, perimetër kurore 80 m kujdesshëm. Kanë vlera biologjike, didaktike, estetike e thë fshatin e Priskës, shpa-
dhe moshë 220 vjeçare. Ky turistike me rëndësi lokale. Vizitohen lehtësi sipas rrugës tin perëndimor të Parkut Kombëtar të Dajtit, kryeqytetin,
monument ka vlera shkencore, estetike, historike e turistike. auto Elbasan - Ura e Shkumbinit - Byshek (6 km para se të fushën dhe kodrat përreth. Vitet dhe mungesa e kujdesit, po
Ai ruhet ende në gjendje shumë të mirë. Vihet re bashkim na- arrish në qendër të fshatit Shushicë). e brejnë këtë monument natyre. Trungu i tij është dëmtuar,
tyror i disa degëve. Burimi i ujit nën kurorë, e bën edhe më ndërsa më shumë se gjysma e kurorës po shkon drejt
tërheqës e çlodhës mjedisin për çdo vizitor. Vizitohet nëpër- tharjes. Ai mund të vizitohet duke ndjekur për 20 minuta
mjet një dege të superstradës Gjirokastër - Kakavijë. Aty mu- Rrapi i Palasës rrugën automobilistike Tiranë-Linzë-Priskë e Madhe.
nd të vizitoni edhe kalanë e qytetit. Ndodhet në fshatin homo-
nim të Bashkisë Himarë.
Rrapi i Leskovikut Përfaqëson një dru të ve- Rrapi i Lybeshës
Gjendet pranë në qendër të çuar, me lartësi rreth 18 m, Ndodhet në fshatin Lybe-
Leskovikut 900 m mbi rra- diametër trungu rreth 3 m shë të Vërtopit (Berat),
fshin e detit. Përfaqëson dhe perimetër rreth 10 m, 800 m mbi rrafshin e detit.
një dru të veçuar rrapi (Pla- me moshë mbi 300 vjeçare. një dru me trung të bigë-
tanus orientalis) me kuro- Ruhet në gjendje të mirë. Ka zuar dhe kurorë të veçantë
rë në trajtë kupole, me lar- shërbyer si vend takimi për (ombrellë), me lartësi 25
tësi 18 m, diametër trungu kuvendet e fshatit. Ka vlera m, diametër të trungut 250
140 cm, perimetër 440 cm, ndërsa mosha 300 vjeçare. Ka shkencore (biologjike), di- cm dhe perimetër 800 cm,
vlera shkencore (biologjike), didaktike, estetike e turistike. daktike, estetike, kulturore ndërsa perimetri i kurorës 100 m. Ka moshë mbi 100 vjeça-
Vizitohet nëpërmjet rrugës Ersekë - Leskovik, si dhe asaj e turistike. Vizitohet duke re. Ky monument mund të vizitohet, duke ndjekur rrugën au-
Përmeti - Leskovik. ndjekur rrugën Vlorë-Palasë. tomobilistike Berat-Fushë Peshtan-Lybeshë.

Mani i Zi i Joronishtit Mani i Zi i Pukës Mani i Çupit

Gjendet në qëndër të
fshatit Joronisht, Za-
valinë - Elbasan. Për-
faqëson një dru mani
të veçuar. Askush nuk
mban mënd si është
gjendur aty, por gjith-
një ka qënë vendi ku
grumbulloheshin ba-
norët e fshatit për ta-
kime, kuvende, etj. Ka
lartësi 8 m, diametër të
trungut 72 cm. Kurora
në formë ombrele, me
perimetër 26 m. Peri-
metri i trungut është
226 cm, ndërsa mosha
është 320 vjeçare.
Është në pronësi priva-
te dhe ruhet relativisht
mirë. Ka vlera biolo-
gjike, estetike e histo-
rike dhe turistike. Vizi-
tohet sipas rrugës El-
basan – Zavalinë – Joro-
nisht. Rruga për tek ky i
fundit është mjaft e
vështirë për automjetet.
Gjndet në lartësinë 800
m, në periferinë jugperë-
ndimore të qytetit të Pu-
kës. Përbën një dru ma-
ni të zi, të veçuar. Ku-
rora ka formë të rrum-
bullakët. Ka lartësi mbi
9 m e diametër të trun-
gut mbi 1 m. Mosha e tij
është rreth 100 vjeçare.
Ruhet ende në gjëndje
të mirë. Këtu janë trojet
e Pukës dhe xhamisë
së vjetër. Ka vlera shke-
ncore (biologjike), didak-
tike, historike, fetare e
turistike. Vizitohet me
lehtësi, duke dalë nga
qëndra e qytetit të Pu-
kës për pak minuta në
rrethinat e saj.
degë kanë nisur të
plaken e thahen.
Mosha e manit
është 220 vjeçar.
Ka vlera shkenco-
re (biologjike),
historike e kultu-
rore. Nën kurorën
Gjendet në qendër të
e tij janë mbledhur
fshatit Orenjë, Librazhd.
banorët e fshatit
Përfaqëson një dru të
për takime, kuven-
veçuar, me lartësi 6 m.
de, etj. Vizitohet
Diametri i trungut është
sipas rrugës rura-
120 cm, ndërsa peri-
le Librazhd –
metri i kurorës është 40
Orenjë.
m dhe ka 24 degë. Disa

Prof. Mustafa Demiri, arkitekti dhe
krijuesi i Kopshtit Botanik
Përgatiti: Veli HOXHA
Jeta dhe vepra
P rofesor Mustafa Demiri
është një nga figurat më
të shquara të shkencës
mbarëshqiptare, shkencëtar -
pionier në disa fusha, me
shtrirje të gjerë të kërkimit
shkencor, me një vepër të
tërë të plotë shkencore
botanike, me kontribute të
spikatura.
U lind më 13 qershor
1923, në Elbasan, nga prindër
Xhaferr e Hasie, me origjinë
nga Dibra e Madhe. Në vend-
lindje kreu arsimin fillor dhe
Shkollën Normale, studimet e
larta në Universitetet e Za-
grebit e të Sofjes dhe kuali-
fikime pasuniversitare në
Budapest e Leningrad. U an-
gazhua pandërprerje në ve-
primtarinë akademike e shke-
ncore, në Institutin e Shken-
cave dhe Universitetin e Ti-
ranës, duke u shquar si peda-
gog i talentuar, për nivelin e
lartë shkencor-metodik, stilin
efikas e tërheqës në marrë-
dhënie me studentët; përga-
titjen e teksteve cilësore; u
dallua si figurë e shquar e
arsimit mbarëkombëtar, autor
i 12 tituj tekstesh, deri me 7
ribotime. Prof. M. Demiri ka
iniciuar fusha e drejtime të
reja, ka realizuar studime
themelore në tematika të
rrokura për herë të parë dhe
me kontribute të mirëfillta
origjinale. Më kryesoret prej
tyre janë fushat e Fito-
gjeografisë, të Gjeobotani-
kës, etj., në të cilat ka theme-
luar disiplinat universitare,
drejtimet kërkimore shkenco-
re, ka realizuar e studimet dhe
publikimet e para shkencore
e didaktike, si dhe ka iniciuar
studiuesit e rinj në këto fusha.
Nga veprat fondamentale të tij
është “Flora ekskursioniste e
Shqipërisë”. Në saje të kon-
tributit jo të zakonshëm, u
njoh nga shumë forume të
institucioneve shkencore e
dikasteriale, si personalitet i
shquar shkencor dhe akade-
mik. Ai është vlerësuar me
Çmimin e Republikës, me
titullin e lartë “Mësues i Po-
pullit”, me Urdhrin “Naim
Frashëri” të Kl. I, me titullin
“Qytetar Nderi” i Qytetit të
Elbasanit. Megjithatë, figura
dhe vepra shkencore e M.
Demirit, meritojnë vlerësim
më të plotë. Së pari, do ribo-
tuar vepra e tij, mundësisht e
plotë; së dyti, do nderuar me
titullin “Mjeshtër i Madh i
Punës” (pas vdekjes); së treti,
Kopshti Botanik do emërtuar
me emrin e themeluesit të tij,
“Kopshti Botanik “Mustafa
Demiri”.
Memorial për
Prof. Mustafa
Demirin
Në maj të këtij viti në Ko-
pshtin Botanik u vendos Me-
moriali i Prof. Mustafa De-
mirit, si themeluesi i këtij
Kopshti. Me këtë rast në
mjediset e Kopshtit Botanik
të Tiranës, u zhvillua ceremo-
nia e vendosjes së memo-
rialit. Të pranishëm ishin:
Rektori i Universitetit të Ti-
ranës, Prof. Dr. Mynyr Koni,
Dekani i Fakultetit të Shken-
cave të Natyrës, Prof. Dr.
Spiro Drushku, Përgjegjësi i
Qendrës Kërkimore të Flo-
rës dhe Faunës Prof. Dr. Al-
fred Mullaj, Prof. Dr. Petrit
Hodaj, familjarë të Profesor
Mustafa Demirit, pedagogë,
studentë punonjës të këtij
Kopshti dhe të ftuar të tjerë.
Gjatë ceremonisë u për-
kujtua puna e rrallë kërki-
more-shkencore në fushën e
bimësisë, kontributi i dhënë
nga Prof. Mustafa Demiri, jo
vetëm për themelimin e kop-
shtit të parë botanik, por edhe
për trashëgiminë e pasionit
për kërkimin shkencor në
këtë fushë te brezat pasar-
dhës. Të pranishmit shprehën
mirënjohje të thellë për
punën e bërë nga Profesor
Mustafa Demiri.
Ideues dhe krijues
i Kopshtit Botanik
Prof. Mustafa Demiri
është i pari dhe i vetmi që
përcaktoi parimet dhe kri-
teret shkencore bashkëko-
hore, si bazë për konceptimin
dhe kryerjen e projektimit të
Kopshtit Botanik. Ai është
ideatori i konceptimit të pro-
jektit, në bazë të parimeve
dhe kritereve më moderne
shkencore bashkëkohore, çka
e bën Kopshtin tonë Botanik
të qëndrojë më lart se homo-
logët e tij në vende të tjera,
pavarësisht vjetërsisë dhe
shtrirjes më të madhe të di-
save prej tyre. Ai drejtoi gji-
thë punën për zbatimin dhe
realizimin e Projektit të ndër-
timit të këtij Kopshti, në tërësi
dhe në çdo detaj të tij; drejtoi
gjithë veprimtarinë për pasu-
rimin e Kopshtit, duke dhënë
vetë kontributin kryesor.
Mustafa Demiri mishëroi
aftësitë, vizionin dhe punën e
tij shkencore në formësimin
dhe konsolidimin e struktu-
rës, fizionomisë dhe funksio-
nimit të Kopshtit Botanik, si
Institucion serioz, qendror
shkencor, me kontribute të
rëndësishme shkencore li-
dhur me sigurimin, ruajtjen
dhe pasurimin e fondit gje-
netik floristik të vendit, atij
ballkanik, evropian e më gje-
rë; aklimatizimin e bimëve
dhe drurëve me vlera të rralla
e të veçanta për vendin; kri-
jimin e varieteteve dhe sor-
teve të reja të bimëve të do-
bishme, etj.
Kopshti Botanik, nën
drejtimin e Prof. Mustafa
Demirit, u krijua dhe u konso-
lidua edhe si institucion
qendror didaktik, në shërbim
të mësimdhënies së shken-
cave natyrore botanike, bio-
logjike, ekologjike, gjeneti-
ke, sistematike, evolucio-
niste, si dhe të mjaft disi-
plinave të tjera, themelore
apo të aplikuara; të lidhura me
të gjitha hallkat e sistemit
arsimor.
Kopshti Botanik u krijua
dhe simbolizon edhe një
institucion kulturor, për ko-
munitetin e Kryeqytetit e gji-
thë vendit. Ai është rezervat
materialesh të gjalla për
kërkime shkencore e prakti-
ke në një radhë fushash, si të
morfologjisë, anatomisë, ci-
tologjisë, taksonomisë, bio-
kimisë, gjenetikës, etj. Por,
fatkeqësisht, ky monument i
gjallë kombëtar po cenohet e
degradohet nga unaza e re dhe
ndërtime të tjera, çka është
një mëkat, madje krim ko-
mbëtar për shkencën e kul-
turën tonë.
Megjithatë, janë të rralla
familjet shqiptare që në një
formë apo në një tjetër të mos
“e kenë Kopshtin Botanik në
shtëpitë e tyre”. Nuk ka çift në
Tiranë të martohet e të mos
shkojë të bëjë një foto apo një
videoklip në mjediset e Ko-
pshtit. Ky sfond i bukur i
natyrës, i krijuar nga dora e
njeriut, nderon dhe mbulon
gabimet e mijëra fotografëve,
profesionistë apo amatorë
qofshin.
Kopshti Botanik i
Tiranës
Eshtë themeluar në vitin
1971 dhe zë një sipërfaqe
prej rreth 15 ha. Në të janë
rritur rreth 1.400 lloje e
nënlloje bimore, kryesisht të
vendit tonë. Kopshti Botanik
konsiderohet si Njësi Shër-
bimi Universitar, në varësi të
drejtpërdrejtë nga Dekanati i
Fakultetit të Shkencave
Natyrore. Ai është Institucion
Shkencor me tematika të
ndryshme, ku kryesoret janë:
Studimi i florës dhe bimësisë
së Shqipërisë; Studimi i bio-
ekologjisë së bimëve të in-
troduktuara; Studimi i tekno-
logjisë së kultivimit të disa
bimëve zbukuruese; Studimi
i trashëgimisë së tipareve të
trëndafilave të kopshtijeve
dhe krijimi i kultivarëve të rinj
me hibridim; Përmirësimi i
livadheve dhe kullotave naty-
rore të Shqipërisë;
Studimi i agrotek-
nikës së bimëve
mjekësore; Moni-
torimi i florës dhe
habitateve të rralla
të kërcënuara të
Shqipërisë, etj. Ai
publikon vazhdi-
misht Treguesin e
Farave dhe ka ma-
rrëdhënie me rreth
160 Kopshte Bota-
nike të botës. Eshtë
anëtar i Internacio-
nales së Ruajtjes së
Kopshteve Botanike (BGCI).
Si ka qenë dje?…
Në këtë Kopsht kryejnë
aktivitet mësimor për stu-
dentët e Degës së Biologjisë
(Fakulteti i Shkencave Naty-
rore - Tiranë) tre punonjës
shkencorë, të cilët japin
leksione dhe janë titullarë në
lëndët Gjeobotanikë, Fito-
gjeografi e Biogjeografi, si
dhe në disa lëndë pasuniver-
sitare (të ciklit të dytë) në
drejtimet biologjike. Ata
aktivizohen rregullisht në
drejtimin e praktikave në te-
rren të disa lëndëve botanike
si: Gjeobotanikë, Fitogjeo-
grafi, Biogjeografi, Sistema-
tikë Bimësh e Botanikë e
Përgjithshme, si dhe udhë-
heqin diploma universitare e
pasuniversitare. Po ashtu,
këta punonjës ndihmojnë
gjatë praktikave nga fakultete
ose dhe universitete të tjera
në lëndët: Botanikë, Ekolo-
gji, Fitotekni, Farmaci, Den-
drologji, Seleksionim Bimor
me studentët e Farmacisë,
Veterinarisë, Agronomisë,
Pylltarisë, Gjeografisë,
Urbanistikës. Përveç këtyre,
5
ata shoqërojnë praktikat më-
simore dhe vizitat e nxënësve
të të gjitha cikleve. Ndër-
kohe, Kopshti është dhe një
qendër çlodhëse dhe infor-
muese edhe për qytetarët e
thjeshtë, veçanërisht në li-
dhje me problemet e florës e
bimësisë shqiptare dhe naty-
rës në përgjithësi, sidomos të
problemeve që kanë të bëjnë
me evidentimin e vlerave dhe
ruajtjen e saj.
... dhe si është sot?
Dikur një oaz çlodhjeje e
kënaqësie, ndërsa sot një
korije fshati e lënë në fatin e
vet. Shko atje, nëse ke kohë
pa shkuar, dhe do ta kuptosh
sa e dhimbshme është të
shikosh atë sipërfaqe të
cunguar, ato bimë e drurë në
degradim dhe zhdukje të
plotë! Është i dhimbshëm
fakti që vitet e fundit kanë
humbur 180 bimë të rralla,
specie të familjeve të rëndë-
sishme. Nga 1300 bimë që
kishte kopshti në periudhën e
tij më të mirë, sot ka gjysmën
e këtij numri, 700 bimë. Për
kopshtin nuk akordohen fon-
de, as për mirëmbajtje e
rinovim, as për kujdes ndaj
bimëve. Mbi të gjitha, nuk ka
ujë për ujitje. Urbanizimi i
zonës bëri që sot Kopshtit t’i
merret fryma nga ndërtesat
dhe betoni. Një tjetër shkak i
degradimit të tij është se
qytetarët e konsiderojnë atë
park, duke shëtitur e duke
prishur bimësinë. Por, Kop-
shti nuk është park, është
institucion shkencor dhe si i
tillë duhet konsideruar e
administruar.
 6

Qeverisja e qëndrueshme Gështenjat e Tropojës

e burimeve mjedisore Ja pse janë më të
dhe pyjore
Vijon nga fq. 2
kërkuarat në Evropë
donimin e pyllit, që në këtë arborikulturën për prodhimin dru, d.m.th. me krijimin e

rast bëhet pronë e askujt dhe i
nënshtrohet një degradimi
difuz, për shkak të prekjeve
nga interesa spekulative. Lar-
gimi i njeriut nga pylli sjell
zhdukje të ngadaltë por të
pandalshme “njohurish loka-
le”, të cilat janë më të afërta
me jetën e pyllit dhe më për-
faqësueset për integritetin
dhe diversitetin e tij.
Ekologjia, silvikultura,
mbarështimi dhe ekonomia
pyjore evidentojnë qëndrue-
shmërinë ose joqëndruesh-
mërinë e sistemeve dhe të
teknikave kulturale, të meto-
dave të planifikimit dhe të
përafrimeve ekonomike me
zhvillimet përkatëse të natyrës
shoqërore. Qeverisja e qën-
drueshme nënkupton dy linja
operative autonome dhe, në të
njëjtën kohë, komplementare.
E para ka të bëjë me kultivi-
min dhe rregullimin e siste-
meve pyjore natyrale e para-
natyrale për të konservuar ose
shtuar efiçiencën funksionale
dhe për të rritur diversitetin
(prania dhe shpërndarja e
tipeve të pyllit, peizazhit py-
jor, etj.) dhe identifikohet
me silvikulturën vetërre-
gulluese dhe planifikimin
pyjor. E dyta ka të bëjë me
realizimin e plantacioneve të
drurëve pyjorë dhe kontribuon
në konservimin si të diver-
sitetit gjenetik (variabiliteti
brenda një specieje, etj.) ashtu
edhe të diversitetit të specieve
(numri, agregacioni, difuzioni
i specieve bimore e shtazore,
etj.) dhe identifikohet me
e lëndës së drurit.
Si përfundim, duket qartë
që në se merret në konsideratë
krejt gama e imputeve dhe
outputeve, sistemi pyjor vetë-
rregullues është më i prefe-
ruar nga sistemi pyjor klasik,
sepse ai, përveç se është i
qëndrueshëm e i rinovueshëm
automatikisht, është edhe i
balancuar në plan ekologjik
dhe ekonomik. Një sistem
pyjor i këtij tipi plotëson fun-
ksione që shkojnë përtej atij
ekonomik: Pasuron tokën me
mbeturina që ushqejnë mijëra
mikroorganizma, e mbrojnë
këtë të fundit nga ndikimi i
reshjeve dhe erës, duke zbutur
efektet erozive. Ai paraqitet si
një serbator ku akumulohet
karboni, duke kontribuar për
mbajtjen në ekuilibër të nivelit
të biokrsidit të karbonit në
atmosferë dhe në luftimin e
efektit serrë, strehon e u ofron
ushqim kafshëve të egra, etj.
Dikush do të pyesë si mu-
nd të pajtohet kërkesa për
lëndë druri, e vjen në rritje,
me qeverisjen e qëndrueshme
dhe konservimin e biodiversi-
tetit? Ky problem mund të
përballohet në mënyra të
ndryshme. Për shembull, me
reduktimin e konsumit të dru-
rit dhe produkteve që rrjedhin
prej tij, me riciklimin e drurit
dhe të letrës, me shtimin e
efiçiencës dhe optimizimin e
proceseve të përpunimit të
industrive të drurit dhe të
aktiviteteve të ndërtimit, por
edhe duke i dhënë një impuls
të fortë arborikulturës, për
agrosistemeve me karakter
pyjor, destinuar për prodhimin
e drurit të cilësisë së lartë ose
në sasi të mëdha. Këto kul-
tivime do të zbusin impaktet
mbi silvosistmet. Por kjo nuk
do të thotë se pylli duhet të
lihet në fatin e vet. Përku-
ndrazi, duhet të kultivohet me
ndërhyrje të kujdesshme të,
cilat të kenë për qëllim mbaj-
tjen e ekuilibrit të sistemit, në
mënyrë që të furnizojë lëndë
druri dhe, në të njëjtën kohë,
të evitojë zhdukjen ose
largimin e përkohshëm të disa
specieve bimore e shtazore
që, së bashku me cilësinë e
ajrit, të ujit dhe të tokës,
përbëjnë burime që janë të
dobishme shumë më tepër se
sa druri.
Ka ardhur koha të për-
punohet një politikë pyjore
që të parashikojë qeverisjen
e pyjeve sipas kritereve
drejtuese të silvikulturës
vetërregulluese dhe shtimin e
prodhimit të drurit sipas
kritereve drejtuese të arbori-
kulturës për prodhim druri.
Pylltarët që veprojnë në zo-
nën e Mesdheut e për rrje-
dhojë edhe në vendin tonë,
duhet të japin kontribut në
fushën e ideve, të njohjes
shkencore, të dijeve teknike,
të kulturës pyjore, në mënyrë
që të krijohet një politikë e
re e sektorit, më e ekuili-
bruar, që të respektojë më
shumë kërkesat e të tjerëve,
por që të mbajë parasysh edhe
realitetet e vendit tonë, që pa
dyshim janë të ndryshme.
G
ështenjat e Tropo-
jës janë të vetmet
gështenja shqipta-
re, që përmbushin plotësi-
sht cilësinë e kërkuar për
eksport në Itali dhe vende
të tjera të Bashkimit Evro-
pian.
Studime të shumta kanë
treguar se gështenjat e kë-
saj zone janë më të mëdha
dhe më të ëmbla se gësh-
tenjat e tjera lokale. Dhe,
po të shtosh edhe pyjet na-
tyrale, prodhimin natyral
organik dhe freskinë e Al-
peve ku ato rriten, pa dis-
kutim i bën akoma më të
veçanta në shije. Prandaj
gështenja e Tropojës krye-
son eksportin, duke qenë
gështenja e vetme shqip-
tare që përmbush kriteret
e cilësisë për t’u ekspor-
tuar në BE.
Sipas tregtarëve të pyetur
nga AgroWeb.org, kërke-
sa ndërkombëtare për gë-
shtenja me cilësi të lartë ka
qenë në rritje që prej gjys-
mës së dytë të viteve 1990,
pjesërisht edhe për shkak
të interesit në rritje të kon-
sumatorëve ndaj produk-
llë një tkurrje të pranisë së
këtyre gështenjave në tre-
gun shqiptar.
Në Shqipëri prej disa vi-
tesh funksionojnë pesë
kompani që mbledhin gësh-
tenja për eksport drejt tre-
gjeve të huaja. Kërkesa e
tregut vendas mbetet e lar-
të dhe kjo tregon mundësi
për zhvillim të gështenjave
shqiptare për eksport, por
sidomos për të përmbu-
shur nevojat e tregut të
brendshëm.
Gështenjat shqiptare në
pjesën më të madhe gjen-
den në anë të maleve dhe
kodrave, në Kolgecaj e
tenjën, por në sasi më të
vogla, në një sipërfaqe to-
tale prej 8000 ha.
AgroWeb.org raporton se
brenda këtyre sipërfaqeve
ka me qindra hektarë që
mund të mbillen me gështe-
nja, duke rritur shumë nu-
mrin ekzistues. Kjo për të
përmbushte urinë e tregut
evropian dhe do t’i jepte
shtysë ekonomisë së këty-
re zonave, që mbajnë fa-
miljet nga shitja e tyre.
Por, sidomos masivi i gë-
shtenjave të Tropojës, ka
nevojë të vazhdueshme
për mirëmbajtje, mbështe-
tje me teknikë dhe ndihmë
direkte për të siguruar va-
zhdimësinë e këtij produkti
kaq të kërkuar nga tregjet
e BE-së.
Pse arrorët janë një
mundësi e artë për
rritje ekonomike?
AgroWeb.org raporton se
përgjithësisht sektori i arro-
reve (arrat, lajthitë, gështe-

Jo vetëm për kureshtje teve tradicionale dhe eko-

logjikisht miqësore. Fshati Lekbibaj, parë
- Pyjet mbulojnë 31 % të sipërfaqes tokësore. Ato janë ndër depot më të nga maja e Shllumit të
rëndësishme të diversitetit biologjik në tokë. Cilat vende i kërko- Apripes
- Mbijetesa e 1,6 miliardë njerëzve varet nga pyjet. jnë me ngulm gësh-
- Pyjet janë shtëpi për mbi 300 milionë njerëz në botë. Lekbibaj (Tropojë), në Shën- njat e bajamet) shihet si se-
tenjat e Tropojës? ktor me potencial të lartë
- Tregtia me prodhimet është vlerësuar mbi 300 miliardë dollarë. mëri (Kukës), në Mes e
Gati e gjithë sasia e mble- Shllak (Shkodër), në Kash- për eksport. Kjo, për shkak
- Pyjet janë shtëpi për mbi 80 % të diversitetit biologjik tokësor.
dhur nga masivi pyjor i gë- njet (Lezhë), në Shupal të klimës së favorshme e
- Njerëzit kanë shumë të mira nga pyjet, duke përfshirë drurët, ushqim për
shtenjave të Tropojës shk- (Tiranë), në Pogradec, në kushteve të tokës, fitimit të
kafshët, rekreacion, nevoja mjekësore e shumë tjera.
on për eksport, ku krye- Muzinë (Delvinë), në Dhrov- lartë, kërkesave të mëdha
- Nëse do ju pyeste dikush se cili është përkufizimi për pyjet, me siguri do
son Italia dhe vende të jan e Leshnicë (Sarandë). të tregut ndërkombëtar e
të mendonit për drurët …
tjera të BE. Në tregun e Ndërkohë që edhe zona të atij vendas, si dhe për fak-
- Drurët mbizotërojnë – janë organizmat më të mëdhenj të pranishëm në
huaj gështenjat shqiptare tjera, si Berati, Skrapari, tin se nuk kërkon shumë
pyje, ka shumë dhe janë të palëvizshëm. Veçse, pyjet janë komunitet jo
shiten disa fish më shtre- Përmeti, Gramshi e Tepe- marketing për ruajtje.
vetëm i bimëve e kafshëve, por edhe i mikroorganizmave.
njtë se në vend, duke sje- lena, e kultivojnë gësh- Përvoja e fituar dhe rritja e
- Pyjet janë ekosisteme shumë komplekse – sisteme biologjike me
marrëdhënie të ndryshme të jetesës ambientale (bimë, kafshë dhe shpejtë e drurëve frutorë,
Pyje me gështenja në tregojnë se fermerët tanë
mikroorganizma) marrëdhënie me njëri-tjetrin dhe me pjesën tjetër, jo të
Tropojë janë të etur dhe të shpejtë
gjallë, pjesën joorgannike (toka, klima, uji, mbetjet organike, shkëmbinjtë).
në përshtatjen e teknolo-
gjive moderne të prodhimit.
• Bima më e lartë është një lloj alge e murme, që quhet “Macrocistis”, e Në të njëjtën kohë, kostoja
cila së bashku me degët dhe trupin arrin gjatësinë 400 m. e punës është shumë e ul-
• Gjethet më të mëdha i ka një lloj palme, e quajtur “Rafia”, në brigjet e ët. Nga ana tjetër, afërsia e
Amazonës. Ato arrijnë deri 22 m të gjata e 12 m të gjer, kurse bishtin e Shqipërisë me vendet e BE,
gjethes e ka 5 m të gjatë. Një gjethe e tillë mund të strehojë 10 njerez. si dhe procesi i saj i anëtarë-
• Kaktusi është bima që rritet më ngadalë se të tjerat. Gjatë vitit rritet 1-2 simit në BE, ofrojnë avanta-
cm. Kurse bima që rritet më shpejt është Bambuja, e cila gjatë 24 orëve zhe të shumta, duke bërë
rritet 5-6 cm. që ato të jenë konkurruese
në treg.

LAJTHIA
(Allium sativum)
Berishës, Munellës, rrëzë Dejës e Mas Dejës, në pyjet e
fshatrave rrëzë Korabit, Jablanicës, në Sllovë e Sllatinë,
në Vajkal të Bulqizës, në pyjet e Gurrës së Madhe, në
Bërzhestë, Trebinjë, Çezmë, Pocestë, Cangonj, Bitinckë,
Nivicë, Leshnjë, Lubonjë, Novoselë, Radjan, Ogrenj,
Çorovodë, Potom, Gjerbës, në pyjet e Rexhinit, të
Leshnicës, etj.
Lajthia e kultivuar
7
• Vlerat
• Përhapja
• Lajthia e kultivuar
• Shumimi i lajthisë
• Sëmundjet dhe dëmtuesit
me pakicë lajthinë kanë shfrytëzuar llastinat, fidanë që
dalin nga sistemi rrënjor i lajthisë, meqë ajo rrënjët i ka jo
shumë thellë në tokë dhe lejon mbirjen e këtyre fidanëve,
të cilët ushqimin e marrin nga rrënjët e pemës mëmë.
Por, për të ndërtuar një plantacion me lajthi kjo metodë
nuk është e përshtatshme sepse nuk mund të sigurohen
sa kërkon ngritja e një plantacioni. Prandaj, në këtë rast
përdoret me sukses shtimi me kalema, metodë shumë e
suksesshme në Evropë dhe e ndjekur edhe në vendin
tonë nga disa fermerë që prodhojnë fidanë. Për këtë,
merren kalema nga pemë të zgjedhura dhe trajtohen me
një kimikat (rrënjëzues), i quajtur (Rooting) Rigenal l, i
cili përdoret 2-4 ml ujë dhe tufat me kalema futen në ketë
përzierje në thellësi 2-3 cm. Copat (kalemat e njomë)
lihen të zhytur në përzierje të paktën 12 orë, ndërsa
kalemat e mëdhenj të paktën 24 orë. Pas këtij trajtimi
copat shpëlahen me ujë dhe mbillen menjëherë në një

L
ajthia është shkurre e familjes mështekore
(Betulaceae), bashkë me mështeknën dhe verririn.
Gjendet kryesisht në zonat malore. Rritet 7-8 m
lartësi, me aftësi të lartë lastarizuese, me kurorë të gjerë
e të dendur, veç ose e përzier me shkurre (shkozë,
mëllezë, mollë e egër, thanë, etj. Parapëlqen shpatet e
drejtuara nga veriu ose verilindja, që nuk rrihen nga dielli.
Gjethet, i ka të gjera, gati të rrumbullakëta, me anë
dyfish të dhëmbëzuar, në formë kurrizi ose zemre, me
majë të mprehtë, me push në anën e poshtme dhe me
pak push në anën e sipërme, me bisht shumë të shkurtër.
Lulet, i ka monoike, ato mashkullore të bashkuara, me
ngjyrë të verdhë - të gjelbër ose kafe të gjelbër. Frutat,
me madhësi 15-20 mm. Frutifikimi te lajthitë e egra fillon
rreth moshës 10-12 vjeç. Vilen kur mbështjellësja fillon të
bëhet kafe, zakonisht në shtator dhe lihen për tu tharë
deri sa të bëhet i mundur largimi i mbështjellëses. Mundë
të ruhen gjatë të shtratifikuara në rërë të lagët. Për 2-3
vjet ruhen në enë të pavulosura, në vende të ajrosura
mirë, afërsisht në 0oC dhe lagështi jo më të pak se 15 %.
Vlerat
Lajthitë kanë disa vlera: Gjethet e thara në hije, pasi
zihen, kullohet të bëhen banja të lëkurës së sëmurë. Në
sasi të vogla ëmbëlsohet dhe përdoren si çaj. Ato
përmbajnë Vitaminë C, që ndihmon në punën e muskujve
të lëmuar të trupit, rregullon veprimet ritmike të zorrëve,
nxit urinimin, ngushton enët e gjakut. Ndihmon edhe ata
që vuajnë nga variçet (që varen), hemorroidet (majasëlli),
ndërpret heqjen e barkut si dhe hemorragji nga hundët.
Lëvorja e rrënjës grumbullohet në vjeshtë. Pasi lahet me
kujdes nga mbeturinat, thahet në diell dhe ruhet. Lëngu i
përftuar prej saj ulë temperaturat e larta të trupit, duke
zëvendësuar aspirinën, që është kimikat nganjëherë i
dëmshëm. Pjalmi grumbullohet në kohën e lulëzimit, kur
është pjekur mirë dhe ruhet ne qese letra. Përdoret kundër
epilepsisë (sëmundjes së tokës). Nga druri nxirret vaji,
që i ngjet atij të ullirit dhe përdoret kundër dhimbjeve të
dhëmbëve, krimbave të zorrëve (askarideve) dhe pickimit
të insekteve. Fryti është pjesa më e dobishme. Thelbi ka
vlera të mëdha; në përbërje të tija ka 60% yndyrë, 20%
proteina, 16% albumina, pak sheqer etj. Fryti i lajthisë
këshillohet për njerëzit anemikë (dobësi e përgjithshme e
organizmit) si dhe për gratë shtatzëna. Kura përgatitet
duke përzier një kg lajthi me një kg mjaltë. Përdoren 3-4
lugë gjelle në ditë. Thelpinjtë e lajthisë bluhen dhe përzihen
me miell për të bërë bukë speciale, biskota, çokollata etj.
Lajthia e egër e vendin tonë (Corylus colurna L.),
është lloj shumë i rrallë. Prandaj, duhet t’i ruajmë dhe t’i
shtojmë këto dhurata të çmuara të natyrës, që janë kaq
bujare.
Përhapja
Në vendin tonë është e përhapur kudo, deri në
lartësinë 1200-1300 m, në shurre e pyje, gjatë lumenjve,
përrenjve e ledhe arash. Më shumë gjendet në pyjet e
Vuklit, Vrithit, Toplanës, Gjonpepalajt, Krumës, Kolosianit,
sipërfaqe toke të përzier me rërë ose në vazo të
përgatitura (tokë e
Të gjitha llojet e kultivuara me qëllim industrial, gjejnë
përzier me rërë dhe
kushte më të mira në vendet bregdetare, si në Turqi, Itali,
ushqyes për bi-
Francë dhe Oregon (SHBA). Por këto lloje mungojnë ose
mën). Pas rrënjë-
nuk mundë të mbijetojnë në vendet me klimë të ftohtë ose
zimit e gjethëzimit
me dimër shumë të ftohtë nën minus 200 C.
fidanët mbillen për-
Lajthia e ka prejardhjen nga Evropa. Por tani ka një
fundimisht në token
shpërndarje gjeografike sporadike, si ne Evropë, në një
e përgatitur për pla-
pjese të Azisë, në Portugali, Irlandë, Norvegji, Suedi, Rusi,
ntacion.
Kazakistan, Iran, Siri, Liban, Greqi, Spanjë, Itali. Siç
Para mbjelljes
shihet ky lloj shtrihet që nga vendet me klimë shumë të
në vendin e përher-
ftohtë deri ne vendet me klimë mesatare.
shëm, lypset kujdes
Varietete të kultivuara për qellim industrial janë 20,
për përgatitjen e
të përshtatura në vende ku klima është e ndikuar nga
tokës si për të gjitha
liqene të mëdhenj ose ne vendet afër detit. Pra, ne ato
bimët e kultivuara.
zona me lagështi dhe me vere te freskët, të cilat takohen
Kujdes të veçantë Kalema të mbjellë në vazo
në Turqi, në zonat afër Detit të Zi, në Itali e Spanjë, në
kërkon zgjedhja e
France, në brigjet e Atlantikut e të Oqeanit Paqësor.
fidanëve, të cilët
duhet të jenë të
shëndetshëm, me
sistem rrënjor të
mirë, mundësisht të
jenë dyvjeçarë.
Është mirë që
përgatitja e tokës të
bëhet në korrik -
gusht, kur toka
është e thatë.
Kalema të mbjellë në serrë
Fidanët e përgatitur mbillen ditët e para të nëntorit,
duke përdorur skema të ndryshme mbjelljeje. Vitet e fundit
Në Jugun e Shqipërisë lajthia e kultivuar gjen kushte ky operacion kryhet me ndihmën e GPS, instrument mjaft
ideale lagështie dhe erëra të ngrohta deri në lartësinë i saktë, që shpejton punën dhe kërkon më pak punëtorë.
1000 m mbi rrafshin e detit. Në Shqipërinë e Mesme dhe Hapja e gropave bëhet më krahë, 30-50 cm gjera e 30-
në atë Veriore kushte të përshtatshme gjen në lartësitë 40 cm të thella. Kur përdoren fidanë dyvjeçarë është mirë
200-600 m, në shpate të drejtuara nga jugu, juglindja e tu pritet rrënja boshtore. Mbjellja në gropa bëhet si për të
jugperëndimi, ku nuk ka ngrica pranverore. gjithë fidanët frutorë. Nuk ka një standard fiks të skemës
të vendosjes të fidanëve, por është mirë që skema e
Shumimi i lajthisë mbjelljes të jetë me rreshta (6 x 4; 6 x 5) sepse kryhen më
lehtë shërbimet agroteknike të mekanizuara për krasitje,
Shumimi i lajthisë përfshin metoda teknike kryesisht spërkatje, vjelje, etj.
të zbatueshme në vendin tonë. Fermerët që kanë kultivuar
Sëmundjet dhe dëmtuesit
Ndër sëmundjet më të shpeshta e dëmprurëse janë:
Hiri (Phyllactinia guttata), (Ph. Suffuta) dhe Tharja e
trungut (Cytospora coryliaca Sacc).
Ndërsa nga dëmtuesi veçojmë: Turigjati i Lajthisë.
(Curculio (Ballaninus) nucum L), Biruesi i degëve të
lajthisë. (Obrea linearis L.).
Për mbrojtjen e bimëve e të prodhimit të lajthisë nga
sëmundjet e dëmtuesit përdoren masat agroteknike, si
dhe preparate kimike, për të cilat fermeri lypset të
konsultohet me specialistët.
Një lajthi e krasitur
 8 E N G L I S H
Dr. Arben PETTO
Beyond books of memories The first results of the National
Recent books of the foresters memories have been published so much that a writer’s Forest Inventory 2018-2019
link can be established, as forest literature would be the biggest deficiency of Albanian
literature. Behind them come the parasitic associations, that for a cup of coffee or a Bilena HYSENI
glass of raki, are about to destroy any attempt to solve any mortal cramming where the Specialist in Forest Department, close to AKM
forest economy has entered.
Meanwhile, while the forests diminish, on the other hand, the Faculty of Forestry issues The National Environment Agency (KTA),
“Army troops” with engineers, where most of them come out as they entered and in the supported by the Environmental Services Project,
actual desert of employment inability, the diplomas turned to worthless pieces of paper. funded by the World Bank, under the Swedish
It would be very valuable for specialists to set aside their memories and convey their consultancy and the UBT Forestry Faculty, has
positive experience to youth ones, first with the motivation that if you have never lived engaged in the realization of the National Forest
the life of the forester, you will never be one. Once they worked far away in any sector of the country’s forestry and Pasture Inventory (KIPP) 2018-2019 and
facilities, then with their work and experience became leaders, chief engineers, MPs and diplomats. onwards. The novelty of this project lies in the
In the “Kurora e Gjelber” newspaper, the only remaining forestry window often finds articles by my lecturers, fact of digital data collection and transfer, through
such as Professors Kotro, Postoli, Lako, etc., who write about those issues that are most troublesome and how the program adapted to this inventory.
they would be solved. They express thoughts, based not only on experience but also on their studies, giving a Not wanting to repeat what has been informed in the previous articles,
valuable help. Would not it be better for these articles, works in years, forestry science studies, to be summarized through this article, in summary, we will present the progress of this
in books (as the case with the 20th anniversary of this newspaper), instead of those with memories?! And project, the achieved objectives as well as the expectations in the future.
naturallythe wasted paper would have another meaning and value ... Page 1, 2 During the period from November 2016 to August 2018, a number of
activities were carried out, such as national seminars, workshops and
ground practices, which provided the basis for starting the first field
Prof. Dr. Anesti POSTOLI Sustainable governance of measurements.
First, it was possible to study the methodologies used in the previous
environmental and forest resources inventories, analyzing the existing inventory network, through pilot
seminars and expeditions in the Korça region, as well as seminars on
... Someone will ask how can the demand for timber be met, it is growing, with sustainable the use of basic data of KIPP 2004. The trainings focused on the use of
governance and conservation of biodiversity? This problem can be met in different ways. For
contemporary instruments, as well as the advanced concepts of inventory
example, by reducing the consumption of wood and products derived from it, by recycling wood
variables. During this preparatory period, July-September 2017, a pilot
and paper, by increasing the efficiency and optimization of woodworking processing and
expedition was organized in the Korça region, with the participation of
construction activities, but also by giving one a strong impetus for arboriculture, for wood, with
the creation of forestry agrosystems, destined for the production of high quality wood or in large
“IKPK Management Team 2018” and six forest engineers, specialists
quantities. These cultivations will mitigate the impact on silvosists. But that does not mean that the of the Protected Area Administration, who run the six field groups set
up to carry out field work. Measurements were made in about 109
forest must be left in its fate. Rather, it should be cultivated with careful interventions, which aim to maintain the equilibrium of the
system in order to supply lumber and, at the same time, to avoid the disappearance or temporary removal of some plant and bundles of test surfaces (78 forests and 31 in pastures), batches obtained
animal species that , along with the quality of air, water and soil, make up resources that are far more useful than wood. from KIPP 2004, enabling the training of leading inventory staff, testing
The time has come to elaborate a forestry policy to foresee the governance of forests according to the guiding criteria of self- of new methodology, calculation of average time that the team needs to
regulatory silviculture and the increase of wood production according to the guiding criteria of arboriculture for wood production. inventory a tufa, as well as testing a set of technical elements or
Foresters operating in the Mediterranean area and consequently in our country must contribute to the field of ideas, scientific instruments to be used ...
knowledge, technical knowledge, and forestry culture, in order to create a new sector policy, most balanced, to respect more the
Page 1, 3
demands of others, but also to take into account the realities of our country, which undoubtedly are different.
Page 1, 2 natural MonuMents
Prof. Mustafa Demiri, arcitect and creator of Botanical Garden should be preserved
Prepared by: Veli HOXHA They are great elders. Roots
Leningrad. He engaged in conti- scientific and didactic publications, on the ground and branches
nuous academic and scientific and initiated new scholars in these
in the wind. Their bodies have
activity at the Institute of Sciences fields. From his fundamental works
and the University of Tirana, is “Albania’s Excursion Flora”. Due the wounds of the times, but
distinguished as a talented peda- to its unusual contribution, it was also those caused by the
gogue, for the high level of scien- recognized by many forums of uncultured man. The nature of
tific-methodology, the efficient scientific and décorical institutions the architects has carved on
Professor Mustafa Demiri is one style of attraction in relationship as prominent scientific and aca- them their capricious,
of the most prominent figures of with students; preparation of quality demic personalities. He was beautiful and unusual work!
the Albanian science, a pioneer textbooks; was distinguished as a awarded the Prize of the Republic,
scientist in several fields, with a They need our care, that they
prominent figure of nationwide with the title of “The Teacher of the
wide range of scientific research, education, author of 12 text titles, up People”, with the Order “Naim serve us.
with a full-fledged scientific to 7 replicas. Prof. M. Demiri has Frashëri” of Kl. I, entitled “Honorary
botanical work, with significant initiated new fields and directions, Citizen” of the City of Elbasan.
contributions. has conducted basic studies on topics However, M. Demiri’s figure and Notification!
He was born on June 13, 1923, in that have been coined for the first work deserve better appreciation.
Elbasan, from his parents Xhaferr time and with genuine original First, his work will be republished, The editorial board of the “Kurora e Gjelbër” newspaper has
and Hasie, originally from Greater contributions. The most important of preferably full; secondly, honoring drafted a project for the reprinting of the major work “The
Dibra. At home, he finished eleme- these are the fields of phyto- him with the title “Grand Master of trees and the shrubs of Albania” by the author of Old Scienti-
ntary and elementary school, high geography, geobotanics, etc., in Labor” (after death); Thirdly, the fic Associate Ilia MITRUSHI, preserving the authorship. The
studies at the Zagreb and Sofia which he established university Botanical Garden will be named
Universities and postgraduate reprint will be done under the care of a special editing.
disciplines, scientific research, after its founder, “Botanical Garden”
qualifications in Budapest and We invite the Faculty of Forestry Sciences, the National
realized first studies and first Mustafa Demiri ...
Page 5 Environment Agency (Forestry Directorate), the Forestry Se-
ctor at the Ministry of Tourism and Environment, the World
Chestnuts of Tropoja - That is why they are the most wanted in Europe Bank, REC, CNVP, INCA, Forestry Companies, NAPA , the
Albanian chestnuts sell more expensive Albanian chestnuts are mostly located on Environmental Services Project, etc., to unite the contribu-
than in the country, bringing a shrinkage the side of mountains and hills, in Kolgecaj tions for the republication of this very important work for
of the presence of these chestnuts in the and Lekbibaj (Tropoja), in Shën Meri today and for the future.
Albanian market. (Kukës), in Mes dhe Shllak (Shkodër), in For the perpetuation of the figure of unforgettable scientist
In Albania, for several years, five Kashnjet (Lezhë), in Shupal (Tirana), in Ilia MITRUSHI, with the revenue from the sale of this book will
companies have been operating to collect Pogradec, Muzyna (Delvina), Dhrovjan
chestnuts for export to foreign markets. be used to create a forest with his name.
and Leshnica (Saranda). While other
Domestic market demand remains high areas such as Berat, Skrapar, Permet, The newspaper “Kurora e Gjelbër”
Almost all the amount collected from the and this indicates opportunities for Gramsh and Tepelena cultivate chestnut, Cel. 068 42 17 939
forest massif of Tropoja chestnuts goes developing Albanian chestnut for export, but in smaller quantities, in a total area of
for export, where it heads Italy and other but especially to meet the needs of the
klubiekologjik@gmail.com
8000 hectares ...
EU countries. In the foreign market domestic market. Page 6 Aldo Diku
Kontaktoni:
KËSHILLI BOTUES REDAKSIA velihoxha@yahoo.com - 068 21 42 098
Dr. A. PETTO, Mrs. K. MARIKA, V. Hoxha (Red. përgjegjës), Klubi Ekologjik, Lezhë
Prof. dr. M. Kotro, Prof. dr. Anesti B. Koçi, F. Memelli, A. Diku klubiekologjik@gmail.com
POSTOLI, Dr. L. PERI, Prof. dr. Th. LAKO, Nr. llogarie: 0110154266
Financë, marketig:
PhD.C E. IMERAJ, Msc. Gj. FIERZA
Msc. Gj. Fusha www.ecl-albania.org