Professional Documents
Culture Documents
Module Fil Viii
Module Fil Viii
PAUNANG SALITA
“Kasabay ng pag-unlad ng bayan ang pag-unlad ng kaniyang
mamamayan, sa lahat ng aspeto ng buhay”
Tugon sa pag-unlad at pagbabago sa bawat sulok ng
mundo ang pagyakap at pakikipagsabayan sa agos na ito ng
Panitikang Pilipino. Ang pagpapalit-anyo nito at pagbibihis mula sa
makalumang panitikan hanggang sa kasalukuyan upang manapay
maipabatid sa karamihan, lalo’t higit sa mga kabataan ang
kayamanang angkin ng Panitikang natatangi, ang Panitikang
Pilipino.
Alinsunod sa pagbabago ng kurikulum, ang pagbuo sa mga
kagamitang panturo at pampagkatuto upang makaagapay sa
pagpapalawak ng kaalaman ng mga mag-aaral sa Asignaturang
Filipino.
Pinaglaanan ng mahuhusay at makabagong pamamaraan
upang higit na maiangkop sa uri ng mga mag-aaral ang mga
gawain sa modyul na ito. Sapagkat naniniwala ang Kagawaran
ng Edukasyon na ang mahusay at kalidad na edukasyon ay
makakamtan ng bawat isang Pilipinong mag-aaral mula ngayon at
sa mga susunod pang henerasyon.
i
PASASALAMAT
Taos-pusong nagpapasalamat ang mga may-akda sa mga
manunulat ng mga akdang ginamit sa modyul na ito. Hindi
matatawaran ang naging ambag ng kanilang mga akdang
pampanitikan upang linangin ang pagpapahalaga sa kulturang
Pilipino.Hindi rin mapasusubalian ang kabisaan na maidudulot ng
mga akda upang higit na mapagtibay ang pagkakailalan ng mag-
aaral sa kaniyang identidad bilang mamamayang Pilipino. Nais
naming magpasalamat sa sumusunod na manunulat.
Abdon M. Balde Jr. Hahamakin ang Lahat
Andres Bonifacio Pag-ibig sa Tinubuang Lupa
Brillantes Mendoza “Manoro” ( Ang Guro )
Carlo J. Caparas Mga Klase ng Komiks
Dionisio Salazar Sinag sa Karimlan
Eros Atalia Skyfakes
Genoveva Edroza Matute Ang Paglalayag sa Puso ng Isang
Bata
Gregorio G. Cruz Mga Ginto sa Putikan
Jess Torres Positibong Kasabihan
Jose Corazon De Jesus Bulaklak ng Lahing Kalinislinisan
Jose Rizal Ang Katamaran ng mga Pilipino
Liwayway Arceo Uhaw ang Tigang na Lupa
Manuel L. Quezon Wikang Pambansa
Mil Adonis Sa Gitna ng Dilim
Narciso G. Reyes Lupang Tinubuan
Severino Reyes Walang Sugat
mga may-akda
ii
TALAAN NG NILALAMAN
Modyul 1: Salamin ng Kahapon…Bakasin Natin
Ngayon
iii
Aralin 1.3 – Ang Panitikan sa Panahon ng mga Hapones
Aralin 1.3.1 : a. Panitikan: Tanaga at Haiku
b. Wika: Mga Pangungusap na Walang Paksa
iv
Aralin 2.3.2: a. Panitikan: Dula
“Sinag sa Karimlan” ni Dionisio Salazar
v
MODYUL 1 : SALAMIN NG KAHAPON
BAKASIN NATIN NGAYON
1
Aralin 1.2.2 : a. Panitikan: Tula
”Pag-ibig sa Tinubuang Lupa” ni Andres Bonifacio
2
III. INAASAHANG MGA KASANAYAN
Narito ang mga kaalaman at kakayahan na malilinang sa iyo sa
pagtalakay mo sa modyul na ito.
3
Pag-unawa sa Binasa
Nasusuri ang ilang uri ng panitikan batay sa mga katangian
nito:
karunungang-bayan
alamat
epiko
karagatan
duplo
tula
sanaysay
tula
maikling kuwento
Nakapagbibigay ng wastong hinuha sa pag-
uugali/katangian ng mga tauhan sa akda
4
Nahuhulaan ang kahihinatnan ng mga pangyayari
sa pamamagitan ng:
pagpili ng lohikal na wakas
paggawa ng sariling wakas
pagbabago ng wakas
Napahahalagahan ang kulturang Pilipino na masasalamin
sa mga akdang pampanitikan
Pagsulat
Nailalahad ang sariling kuro-kuro sa mga detalye, kaisipan
at opinyong nakapaloob sa teksto kung:
totoo o hindi totoo
may pagbabatayan o kathang-isip lamang
Nakasusulat ng talata na :
binubuo ng magkakaugnay at maayos na
mga pangungusap na nagpapahayag ng
isang buong pagkakabuo, palagay o kaisipan
nagpapakita ng bahagi nito:
simula
gitna
wakas
5
pantulong na kaisipan
Tatas
Naipapamalas ang mga natamong kaalaman at kakayahan
sa paglinang ng pangangailangang pangkomunakatibo
Estratehiya sa Pag-aaral
Nababasa nang masinsinan ang akda/ teksto sa pagpili ng
angkop na mga detalye para sa isang tiyak na layunin
Pananaliksik
Nailalapat ang nakalap na mga impormasyon
sa pamamaraang :
6
tuwiran
di-tuwiran
7
Sa bahaging ito, matutunghayan mo ang mga kasanayang dapat na
malinang sa iyo sa pag-aaral ng modyul na ito. Gagabayan ka ng ilang
paalaala sa mga dapat mong gawin.
V. PANIMULANG PAGTATAYA
Alamin natin kung gaano na ang lawak ng iyong kaalaman sa
nilalaman ng modyul na ito. Sagutin mo ang lahat ng aytem. Piliin mo
ang letra ng tamang sagot at isulat ito sa patlang.
8
Basahin ang teksto. Pagkatapos, sagutin ang mga tanong bilang 3-7.
a. pakikisama c. pagkakaisa
b. pagtitiis d. pakikipagkapwa
9
____ 5. Usong- uso sa mga kabataan ang “fliptop”. Nais mong maging “in “
sa bagong henerasyon na iyong kinabibilangan ngunit gusto mong
maging makabuluhan ang nilalaman ng fliptop na iyong ibabahagi .
Ano ang dapat mong gawin?
a. siya c. namatay
b. malayo d. pag-asam
_____7. Nag-umpisa ang palatuntunan nang tanghali kaya naman pawisan
ang mga nagsipagdalo. Ano ang binibigyang- turing ng salitang
tanghali?
a. palatuntunan c. pawisan
b. nagsipagdalo d. nag-umpisa
Basahin ang liham. Pagkatapos, sagutin ang mga tanong blg. 8- 10.
10
_____8. “ Alam mo bang labis akong nalulungkot sapagkat di- gaanong
masaya ang pagdiriwang ng Pasko dito sa Middle East dahil
kakaunti lang kaming mga Pilipino sa kompanyang aking
pinapasukan?” Ano ang gamit ng salitang may salungguhit sa loob
ng pangungusap?
a. Pasko c. sa bahay
b. b. mahal sa buhay d. tawagan
-------11. Uri ng tulang patnigan na paligsahan tungkol sa singsing ng isang
dalagang nahulog sa dagat?
a. duplo c. pamanhikan
b. karagatan d. Huego de Prenda
-------12. Alin sa mga tulang patnigan ang gumagamit ng tsinelas bilang
palmatorya na ipinamamalo sa palad ng sinomang nahatulang
parusahan?
a. Balagtasan c. karagatan
b. Batutian d. duplo
____13. Alin sa sumusunod na pahayag ang ginagamitan ng eupemistikong
pahayag?
11
ng mga opinyon at saloobin ng sumulat tungkol sa isang
mahalagang paksa o isyu.
a. tula c. dula
b. sanaysay d. maikling kuwento
____ 15. Bakit mahalagang maunawaan ang mga detalyeng nagbibigay –
suporta sa pangunahing ideya?
_____19. Ano ang magiging bunga kapag ang isang anak ay lumaki sa isang
huwarang pamilya?
12
a. may kapanagutan sa anumang gawain
b. magiging sikat na mamamayan.
c. hindi masasangkot sa anumang gulo sa pamayanan
d. magkakaroon ng disiplinang pansarili
_____20. “Ilang gabi nang ako ang kapiling niya sa higaan. Tila musmos
akong dumarama sa init ng kanyang dibdib at nakikinig sa pintig ng
kanyang puso. Ngunit, patuloy akong nagtataka sa malalim na
paghinga niya,sa kanyang malungkot na pagtitig sa lahat ng bagay,
paghikbi…” Ano ang nais ipahiwatig ng pahayag?
13
GAWAIN 1: LARAWAN NG NAKALIPAS
Sagot:
Panahon ng mga Katutubo
_______________________________________________
_______________________________________________
__
14
May malaki bang impluwensiya ang panitikan sa iyong buhay bilang
Pilipino? Paano mo ito pinahahalagahan? Subukin mong sagutin ang mga
tanong sa pamamagitan ng pagbuo ng akrostik mula sa salitang panitikan.
P -
A -
N -
I -
T -
I -
K -
A -
N -
PAUNLARIN
15
Simulan natin ang pagpapaunlad ng iyong kaalaman at
kakayahan sa pamamagitan ng pagtalakay sa Aralin 1.1 ng modyul na
ito - Ang Panitikan sa Panahon ng Katutubo.
16
Masasagot mo ang mahahalagang tanong sa itaas kung uunawain
mo ang sumusunod na aralin na nakapaloob sa modyul na ito.
Pagsasalita
Nagagamit ang mga kaalaman at kakayahang panggramatika
na makatutulong sa pagtatamo ng pasalitang komunikasyon
tulad ng:
dalawang uri ng paghahambing
mga pang-abay na:
pamanahon
panlunan
pamaraan
17
interpretasyon sa tulong ng mga diskursong:
nagpapaliwanag
nangangatuwiran
nagsasalaysay
naglalarawan
Pag-unawa sa Binasa
Nasusuri ang karunungang-bayan, alamat at epiko batay sa
mga katangian nito
Pagsulat
18
depinisyon
pagsusuri
Nakasusulat ng talata na :
binubuo ng magkakaugnay at maayos na mga
pangungusap na nagpapahayag ng isang buong
pagkakabuo, palagay o kaisipan
nagpapakita ng bahagi nito:
simula
gitna
wakas
Tatas
Naipapamalas ang natamong mga kaalaman at kakayahan
sa paglinang ng pangangailangang pangkomunikatibo
Estratehiya sa Pag-aaral
Nababasa nang masinsinan ang akda/ teksto sa pagpili ng
angkop na mga detalye para sa isang tiyak na layunin
Pananaliksik
Nailalapat ang nakalap na mga impormasyon sa
19
pamamaraang :
tuwiran
di-tuwiran
Paghambing
V. Panimulang Pagtataya
A. Sumulat ng maikling talata tungkol sa paksang: “Karunungang-bayan…
Salamin ng Pagka-Pilipino”. Bigyan mo ng pansin ang rubrik sa pagbuo
20
ng talata. Isulat sa sagutang-papel. (10 puntos)
RUBRIK
PAMANTAYAN Mahusay (5) Kainaman (3) Mahina (1)
Kaisahan Tiyak ang pag- Hindi Hindi
talakay sa paksa masyadong natalakay
tiyak ang pag- nang wasto
talakay sa ang paksa
paksa
MGA PAMANTAYAN:
Kaangkupan- Angkop ang wakas sa daloy ng naunang
mga pangyayari.
21
Noong unang panahon ay nasa loob ng kasoy ang abuhing buto nito.
masaya ang kagubatan. Bukod tanging ang buto ng kasoy ang lungkot na
lungkot.
parol nila. Nalungkot ang Buto nang dumilim na ang paligid. Nahahalinhan ng
22
C. Ibuod mo ang bahagi ng epiko ng Bicol na Handiong.Isaalang-alang
sa pagbubuod ang paggamit ng pang-abay na pamanahon, panlunan
at pamaraan.Salungguhitan ang mga ito. Isulat sa sagutang papel.
(10 puntos)
HANDIONG
Epiko ng Bicol
Salin sa Tagalog ni (J. Arrogante)
VIII
Ang Kabikolan ay isang lupain
Patagang mayaman sa mga baybayin
Sa buong daigdig pinakamarikit
Sagana sa butil, aming nakakamit.
IX
Si Baltog ang lalaking kauna-unahang
Naninirahan sa dakilang patagan
Nagmulang Botavara,
Lahing di- nakikita.
X
Nang ito’y kaniyang masukol,
Sa sibat ito’y nasapol
At sa brasong Herkules sa lakas
Ang panga ng hayop ay nangagkapilas.
XI
Bawat panga’y sukat
Sa habang sandipa
Dalawang katlo ang mga pangil
Nang tanganan ng kaniyang sibat.
XII
At siya’y umuwi sa kanilang lupain
Ang dalawang panga’y kaniyang binitin
Sa puno ng isang talisay
Sa Tondo, malapit sa bahay.
23
VI.Yugto ng Pagkatuto
Alamin
ANTICIPATION-REACTION GUIDE
24
Bago Bumasa Mga Pangungusap Pagkatapos Bumasa
Sumasang-ayon Ang damdamin, saloobin, Sumasang-ayon
Di- sumasang-ayon kaugalian o tradisyon ng lahi Di- sumasang-ayon
kapag naisatitik ay tinatawag na
panitikan.
25
Negrito Ma Malay
Espaῆol Arabe
Amerikano
Indones
26
nobela maikling Karagatan Pasyon
kuwento
Paunlarin
27
( salawikain, sawikain/kawikaan , at kasabihan ), alamat at epiko. Nakikita at
nasasalamin sa panitikan ang kalinangan ng isang lahi. Nakikita sa mga
nakasulat maging sa pasalitang panitikan ang kultura, tradisyon, at mithiin ng
isang bansa.
28
Kinuha sa :
Sa bahaging ito, nais kong bigyan mo ng pansin ang tula ni Jose Rizal
na bagaman naisulat noong Panahon ng Espaῆol ay makikita mo ang
paggamit niya ng isa sa mga karunungang-bayan na minana natin sa ating mga
ninuno. Isa lamang itong patunay na ang matandang panitikan tulad ng karunungang-
bayan ay may malaking impluwensiya sa mga Pilipino sa iba’t ibang panahon.
Sa Aking Mga Kabata
ni Jose P. Rizal
Pagka't ang salita'y isang kahatulan Ang wikang Tagalog tulad din sa
Sa bayan, sa nayo't mga kaharián, Latin,Sa Inglés, Kastilà at salitang
At ang isáng tao'y katulad, kabagay anghel,Sapagka't ang Poong maalam
Ng alin mang likha noong kalayaán. tumingín Ang siyang naggawad,
nagbigay sa atin.
29
Ibigay ang kahulugan ng mga salitang nasa loob ng biluhaba ayon sa
pagkakagamit ng mga ito sa tula.Isulat sa sagutang papel ang mga sagot.
1. 2. maalam
kabagay kahulugan:_______
kahulugan: __
____________
___________________
________
2. naggawad 4. sigwa
kahulugan: _________ kahulugan:_______
__
lunday
kahulugan:____________
5. _
__________________
KASABIHAN _________________
_________________
_______________ _________________
_______________ _________________
_______________ KAISIPAN
_________________
_______________ _________________
_______________ _________________
_______________ _________________
_______________
3. Kung si Jose________
Rizal ay gumamit ng
karunungang- bayan sa kaniyang
tula ikaw bilang kabataan, paano mo magagamit ang mga karunungang-
bayan na minana pa natin sa ating mga ninuno?
______________________
______________________
______________________
______________________
______________________
______________________
______
30
Ang mga gawain na iyong isinagawa ay nagpapatunay na ang
kasabihan bilang karunungang- bayan ay kinapapalooban ng mensahe na
magagamit sa buhay. Gayundin naman ang iba pang karunungang-bayan
tulad ng salawikain at sawikain/ kawikaan. Upang higit pang lumawak ang
iyong kaalaman sa paksa, basahin at unawain ang mahahalagang
impormasyon na nakatala sa loob ng kahon.
ALAM MO BA NA...
KARUNUNGANG-BAYAN
31
Mga Halimbawa:
parang natuka ng ahas- natulala itaga mo sa bato- pakatandaan
malayo sa bituka- hindi malubha mahaba ang kamay- magnanakaw
Mga Halimbawa:
Tulak ng bibig Kasama sa gayak
Kabig ng dibdib. ‘Di kasama sa lakad.
1. 1. 1.
2. 2. 2.
32
Madali mo bang nakilala ang salawikain, sawikain at kasabihan?
Nakilala mo ba ang mga ito dahil sa taglay nilang mga katangian? Kung sa
iyong palagay ay hindi pa sapat ang iyong kaalaman sa mga ito,
makatutulong ang kasunod na gawain upang madagdagan pa ang iyong
kaalaman tungkol dito.
karunungang
bayan
33
6. Basahin mong mabuti ang teksto. Hanguin sa loob ng teksto ang mga
pahayag na nagpapakita ng paghahambing. Isulat sa papel ang
sagot.
kasinlinaw ng kristal. Di- gasino mang maingay dito ,wala man ang ingay
ganoong klaseng lugar. Sa mura ko kasing edad noon , alam ko na ang hirap
34
Pagkatapos mong sagutan ang gawain, nadagdagan ba ang iyong
kaalaman sa ating araling panggramatika . Sa araling ito , malalaman mo
kung paano susuriin ang antas o lebel na katangian ng dalawang tao, bagay,
ideya at iba pa na makatutulong sa malawak mong pagtingin sa mga ito.
Mabuting basahin at unawain mo ang mahahalagang impormasyon tungkol
sa ating araling panggramatika.
ALAM MO BA NA …
MAY DALAWANG URI NG PAGHAHAMBING
1. Paghahambing na magkatulad
Ginagamit ito kung ang dalawang
pinaghahambing ay may patas na
katangian. Ginagamitan ito ng mga panlaping
kasing, sing,magsing at magkasing o kaya ay
ng mga salitang gaya,tulad, paris, kapwa, at pareho.
2. Paghahambing na di-magkatulad
Ginagamit ito kung ang pinaghahambing ay may magkaibang katangian.
May dalawang uri ito:
2.1 Pasahol- Kung ang pinaghahambing ay mas maliit, gumagamit
itong mga salitang tulad ng lalo, di-gaano, di-totoo, di-
lubha, o di-gasino
2.2 Palamang- Kung ang hinahambing ay mas malaki o nakahihigit sa
pinaghahambingan, gumagamit ito ng mga salitang higit, labis, at
di-hamak.
35
Bago tayo magpatuloy, balikan mo muna ang iyong mga sagot sa
naunang mga gawain at ihambing mo ang iyong mga naging sagot sa daloy
ng talakayan sa bahaging ito. Ano sa mga ideya mo ang tama? Ano naman
ang hindi tama at dapat na iwasto?
A. Salawikain
B. Kasabihan
36
Sa pagdamay ay no.1 Marunong lumingon
Matalas makiramdam Sa pinanggalingan
Ang sakit sa kalingkingan Ang utang na loob
Ay sakit ng buong katawan Hindi nalimutan
Kung di kaya ng nag-iisa Walang puwang sa isip mo
Pagtulungan nating dalawa Ang crab mentalidad
Hindi naiinggit
Ang bayanihan spirit ay taglay ng Kapwa Pinoy man Ay umunlad
bawat isa
Bahagi ng awit na Positibong Kasabihan ni
Ser Jess Torres
Nasaliksik na pangyayari:
______________________
______________________
______________________
C. Sawikain/Kawikaan
Ang pakikipag-usap sa kapwa ay tulay sa pagkakaunawaan. Ngunit
minsan, naghahatid ito ng hidwaan sa mga tao dahil sa paggamit ng mga
salita o pahayag na nakasasakit ng damdamin. Sa iyong palagay, paano
nakatutulong ang sawikain upang maiwasan ang ganitong sitwasyon? Bigyan
mo ng pansin ang mga sawikain na ginamit sa usapan. Pagkatapos, sagutin
ang kasunod na gawain sa p. 41.
37
Joan: Mabuti naman. Naku , Oo nga eh, napabayaan na kasi ako sa
kusina. Aba! Iba na rin naman ang hitsura mo. Ang tingin ko sa iyo
Lef : Naku ha, pamporma lang ang mga ito. Anong balita sa’yo?
Joan: Heto nga’t patuloy akong nagsusunog ng kilay para matapos ko ang
Lef: Masaya akong malaman ’yan. Talaga naman, sa buhay ng tao bago mo
Joan: Ganyan talaga ang buhay. Matamis ang bunga kapag pinaghihirapan.
Karunungang-bayan Kahalagahan
Salawikain
38
Sawikain
Kasabihan
KARUNUNGANG-
KARUNUNGANG- BAYAN:
BAYAN: MABISA
MABISA PA
PA RING
RING GAMITIN
GAMITIN BILANG
BILANG PATNUBAY
PATNUBAY O
O
GABAY
GABAY NG
NG KAGANDAHANG-ASAL
KAGANDAHANG-ASAL SASA KASALUKUYANG
KASALUKUYANG PANAHON
PANAHON
39
Naipakita mo sa gawaing ito ang kahalagahan ng mga karunungang-
bayan sa kabataang Pilipino. Malaki ang maiaambag mo sa pagpapanatili at
pagpapaunlad ng ating matandang panitikan kung ang mga ito ay magagamit
mo sa iyong buhay.
REPLEKSIYON
_____________________________________________________
_____________________________________________________
_____________________________________________________
_____________________________________________________
_____________________________________________________
_____________________________________________________
________________________________________________
RUBRIK
PAMANTAYAN LUBOS NA KATANGGAP- MAHINA
KATANGGGAP- TANGGAP
TANGGAP
(5) (3) (1)
Organisasyon Lohikal ang May ilang teksto Nakalilito ang
pagkakaayos ng at larawan na pagkakaayos ng
mga teksto at wala sa lugar teksto at mga
larawan larawan
41
perspektibo ang perspektibo
Dibuho Kaakit-akit ang Medyo kaakit-akit Di- gaanong
brochure dahil ang brochure kaakit-akit ang
tama ang kahit ay ilang brochure dahil
kombinasyon ng maling kitang-kita ang
kulay, estilo, laki kombinasyon na maling
ng font at makikita sa kombinasyon ng
pagkakaayos ng brochure larawan, estilo,
teksto at larawan font at teksto
42
sa pagpapanatili at pagpapaunlad ng kultura, tradisyon, at kaugaliang Pilipino
na minana natin bilang isa sa matatandang panitikan ng ating lahi. Matapos
mong pag-aralan ang mahahalagang konsepto sa aralin, ikaw ay inaasahang
makabubuo ng informercial na nagtatampok sa kultura at tradisyong
Pilipino.Gayundin, mapagtitibay mo kung paano kasasalaminan ng kultura,
tradisyon, at kaugalian ang alamat tulad ng iba pang akda na lumaganap sa
Panahon ng Katutubo.
Puna:
___________________________________________________________________
Lumipas ang mga araw. Himala ng mga himala. Ang lupa sa puntod
ng libing ay tumaas hanggang sa itoy maging bundok. Napakaganda at
perpekto ang hugis. Tinawag itong Bundok ng Mayon bilang alaala kay
Daragang Magayon.
44
Puna ______________________________________________________
ALAMAT
45
Sa bahaging ito, nais kong malaman ang antas ng iyong pag-unawa
sa aralin na ating pag-aaralan. Subukin mong sagutin ang mga nakatala sa
mga gabay na tanong upang magabayan ka sa pagpapalawak ng paksa na
nasa loob ng kahon.
Basahin at unawain.
Mina ng Ginto
Alamat ng Baguio
46
nagdaraos sila ng caᾗao bilang parangal sa kanilang mga anito. Noong
nagkakantahan sila.
siya lubhang nakalalayo nang nakakita siya ng isang uwak. Nakatayo ito sa
pagkakatayo sa gitna ng landas. Nang may iisang dipa na lamang siya mula
matapang, sinagilahan siya ng takot. Hindi niya mawari kung ano ang ibig
Marahil ang ibong iyon ay ang sugo ng ating bathala. Ipinaaalaala sa atin na
Kunto.
pagkain.
47
Nang ang lahat ay nakahanda na, ang mga lalaki ay humuli ng isang
baboy. Ang baboy na ito ay siyang iaalay sa kanilang bathala upang mapawi
bundukan. Anong laking himala ang nangyari! Nakita nilang ang baboy ay
“Kumuha kayo ng isang tasang kanin at ilagay ninyo rito sa aking tabi.
ninyo ang inyong caᾗao. Pagkalipas ng tatlong araw, bumalik kayo rito sa
pook na ito.
nila ang kanilang pista. Pagkaraan ng tatlong araw, bumalik sila sa pook na
dahon.
48
dahon ay nagkaroon kaagad ng kapalit ito kayat nag-ibayo ang tuwa sa mga
putulin na natin ang mga sanga at dahon nito. Ang puno ay paghahati-
hatian natin.”
Kinuha ng mga lalaki ang kanilang mga itak at palakol. Ang iba ay
kumuha ng mga sibat. Tinaga nila nang tinaga ang puno at binungkal ang
lupa upang lumuwag ang mga ugat.Nang malapit nang mabuwal ang
kasakiman ang naghari sa inyong mga puso. Hindi ninyo sinunod ang aking
paghukay sa lupa.
49
Masasalamin ba sa alamat ang kultura at tradisyon ng isang pangkat
ng mamamayan sa ating bansa? Maituturing mo bang yaman ng lahi ang
mga alamat sa ating panitikan? Bago mo sagutin ang mga tanong, bigyan mo
ng pansin ang kasunod na mga gawain upang higit mong maunawaan ang
nilalaman ng binasa mong alamat.
Gitna
50
Simula Wakas
GITNA
WAKAS
___________
Kultura ___________
__________
At __
__________ ___________
Tradisyon
___________
____
51
5. Balikan mong muli ang naitala mong mga kultura at tradisyon ng mga
Igorot. Sa iyong palagay , nananatili pa rin ba ang mga ito sa
kasalukuyan? Itala ang iyong sagot sa tsart. ( Maaring magsaliksik ang
mag-aaral sa bahaging ito ). Gawin sa papel. Gayahin ang pormat.
KULTURA NG IGOROT
Ang Alamat
Ano- ano ang mga Sa kasalukuyan, Patunay
Ang alamat
kulturang binanggit sa ay isa sa kauna-unahang panitikan ng mga Piipino
nananatili pa rin ba ito?
Oo o Hindi
bago pa dumating
akda? ang mga Español. Karaniwang kathang-isip o maaari
namang hango sa tunay na pangyayari. Pinagmulan ng isang pook, ng
isang halaman o punongkahoy, ng ibon, ng bulaklak at iba pang mga
bagay ang karaniwang paksa nito. Maaari ring tungkol sa mga
pangyayaring di- kapani-paniwala o kaya’y tungkol sa pagkakabuo ng
pangalan ng lugar, bagay at iba pa.
Mababakas sa alamat ang matatandang kaugaliang Pilipino.
Layunin dinNapatunayan
ng alamat namomanlibang. May tatlong
sa bahaging bahagi
ito na ang ang bilang
alamat alamat.akdang
pampanitikan ay sumasalamin sa kultura, tradisyon, at kalagayang
panlipunan noong panahong naisulat ito. Binabati kita sa matiyaga mong
Simula: Kabilang sa simula ang mga tauhan, tagpuan, at suliranin. Sa
pagsagot sa mga gawain. Layon ng araling ito na mapalawak pa ang iyong
mga tauhan
kaalaman nalalamantinatalakay
sa paksang kung sino-sino ang magsisiganap
. Makatutulong sa kuwento
kung iyong babasahinat at
uunawain
kung anoang mahahalagang
ang konsepto nang
papel na gagampanan nakatala
bawatsaisa.
loobMaaaring
ng kahon. bida,
kontrabida, o suportang tauhan. Sa tagpuan nakasaad ang lugar na
pinangyayarihan ng mga aksyon insidente, gayundin ang panahon kung
kailan naganap ang kuwento. At ang bahagi ng suliranin ang nagsasaad
ng problemang
ALAM MO BA NA…haharapin ng pangunahing tauhan.
Gitna: Binubuo ang gitna ng saglit na kasiglahan, tunggalian, at
kasukdulan. Ang saglit na kasiglahan ang naglalahad ng panandaliang
pagtatagpo ng mga tauhang masasangkot sa suliranin. Ang tunggalian
naman ang bahaging nagsasaad sa pakikitunggali o pakikipagsapalaran
ng pangunahing tauhan laban sa mga suliraning kakaharapin, na minsan
sa sarili , sa kapwa, o sa kalikasan. Samantalang ang kasukdulan ang
pinakamadulang bahagi kung saan maaaring makamtan ng pangunahing
tauhan ang katuparan o kasawian ng kaniyang ipinaglalaban.
Wakas: Binubuo ang wakas ng kakalasan at katapusan . Ang kakalasan
ang bahaging nagpapakita ng unti-unting pagbaba ng takbo ng kuwento
mula sa maigting na pangyayari sa kasukdulan. At ang katapusan ang
bahaging maglalahad ng magiging resolusyon ng kuwento. Maaaring
masaya o malungkot, pagkatalo o pagkapanalo.
Sa tulong ng bawat bahagi ng alamat ay naipakita ang mga 52
pangyayari na sumasalamin sa kultura, tradisyon, kaugalian at
kalagayang panlipunan ng sinaunang Pilipino.
Pagkatapos mong malaman kung ano ang alamat at mga bahagi nito,
bigyan mo naman ng pansin ang mahalagang gamit ng panahon at pook . Sa
iyong palagay nakatutulong ba ang paggamit ng mga lugar at panahon upang
mabisang maipabatid ang mahahalagang pangyayari sa isang kuwento tulad
ng alamat? Gawin mo ang mga susunod na gawain upang masagot mo nang
wasto ang mahalagang tanong hinggil sa paksang ito .Isulat sa sagutang
papel.
SaNgunit mula ito
bahaging sa kanyang nangangatal
masusukat ang iyongna kasanayang
mga labi ay walang
panggramatika.
namumutawi
Malalaman kundi
natin angisang
antasimpit na “ Diyos
ng iyong Ko!!!” sa
kaalaman Sa araling
gitna ngpangramatika
kanyang na
iyong pag-aaralan. Basahin mo ang bahagi ng kuwento na nasa
pagluha, ang mabait na si Sinang ay lumapit sa asawa at tinapunan iyon loob ng
kahon. Pagkatapos,
ng isang sagutinang
“ hayaan-mo-na angNanay”
kasunod
na na mgaKasabay
tingin. tanong .ng isang malalim
na buntung-hininga, si Conrado’y nalugmok sa isang likmuan. Ang salitaan
ay napinid na.
Mga halimbawa:
Mga Halimbawa:
Pilipino
54
sa CCP.
3. Magsisimula pamaya-maya ang kumbensiyon tungkol sa
pagpapabahay
sa mahihirap.
kaarawan
ni Gabriela Silang.
ng Gantimpalang TOYM.
panghalip.
1. sa + pangngalang pambalana
Maraming masasarap na ulam ang itinitinda sa kantina.
Sa tulong ng mga nabasa mong impormasyon sa ating araling pang-
gramatika, batid ko na nananabik ka nang sumagot muli sa mga gawain
upang masubok ang iyong mga kakayahan.
Naglaan ng iba pang mga gawain ang modyul na ito upang ganap na
mataya ang bisa ng mga konseptong iyong natutuhan .
2.
2.
Mula pa rin sa alamat na “ Mina ng Ginto,” pumili ka ng nagustuhan
mong bahagi at ibuod ito. Salungguhitan ang mga pang-abay na
pamanahon at panlunan na nakapaloob dito. Gawin sa papel.
56
pagpapanatili at pagpapaunlad ng kultura, tradisyon, at kaugaliang Pilipino na
minana natin bilang isa sa matatandang uri ng panitikan ng ating lahi?
Basahin at unawain.
NAGING SULTAN SI PILANDOK Ang kinagigiliwang Juan ng
kuwentong -bayan ng Maranaw
Katagalugan ay may katumbas sa mga
nagtatakang tanong ng sultan kay Pilandok. "Siya pong tunay, mahal na Sultan,"
po ako namatay, mahal na Sultan sapagkat nakita ko po ang aking mga ninuno sa
ilalim ng dagat nang ako'y sumapit doon. Sila po ang nagbigay sa akin ng kayamanan.
ninyo," ang paliwanag ni Pilandok. "May kaharian po sa ilalim ng dagat at ang tanging
paraan sa pagtungo roon ay ang pagkulong sa hawla at itapon sa gitna ng dagat. Ako
kong makita ang aking mga ninuno, ang Sultan ng mga Sultan at ang iba ko pang
57
kamag-anak."Tatawagin na sana ng sultan ang mga kawal ngunit pinigil siya ni
dagat," ang sabi ng Sultan. "Sino po ang mamumuno sa kaharian sa inyong pag-alis?"
kaharian sa ilalim ng dagat ay magnanais silang magtungo rin doon. Sandaling nag-
Pilandok. Mag-iiwan ako ngayon din ng isang kautusang ikaw ang pansamantalang
hahalili sa akin." "Hintay, mahal na Sultan," ang pigil ni Pilandok. "Hindi po ito dapat
mlaman ng inyong mga ministro.""Ano ang nararapat kong gawin?" ang usisa ng
Sultan. "Ililihim po natin ang bagay na ito.Basta't ipagkaloob ninyo sa akin ang
inyong korona, singsing at espada. Pag nakita ang mga ito ng inyong kabig ay
susundin nila ako," ang tugon ni Pilandok. Pumayag naman ang Sultan. Ibinigay na
dagat ay inihagis ang hawlang kinalululanan ng sultan. Kaagad lumubog ang hawla at
Kultura
at Naging Sultan si Kaugalian
Tradisyon Pilandok
58
Kalagayang Panlipunan
KUWENTONG
ALAMAT BAYAN
59
Sitwasyon:
nalalapit na. Kaya naman bilang paghahanda, ang lahat ng punong barangay
na pamantayan.
a. Nilalaman
b. May kaugnayan sa paksa
c. Pagiging masining
d. May orihinalidad
e. Batay sa pananaliksik
f. Tapat
60
Aralin 1.1.3: EPIKO
Matapos mong maunawaan ang katangian at
kahalagahan sa buhay ng mga Pilipino ng ilang
sinaunang panitikan, sa bahaging ito ay iyong makilala
ang isa pang itinuturing na maipagmamalaking matandang
panitikan – ang epiko. Kung nais nating mabakas ang
kasaysayang may kaugnayan sa kalinangan ng ating lahi
at nais nating matagpuan muli ang ating mga sarili ay
napapanahon na upang balikan at pagtuunan ng pansin
ang ating mga epiko. Bagama’t ito ay nalikha batay sa
kababalaghan at nagtataglay ng mga di- kapani-
paniwalang pangyayari, kasasalaminan ang epiko ng
kultura ng rehiyong pinagmulan nito na tunay na maipagmamalaki.
61
a. Ano ang iyong pagkakakilala sa kanila bilang mga tauhan?
b. Ano ang mga katangian nila na ‘di makikita sa karaniwang tao?
c. Maituturing ba silang mga bayani? Bakit?
62
Basahin at unawain.
maipagmamalaking epiko.
bayan.
63
tulang pambayan, o mga tulang epiko, bago pa man dumating sa bansa ang
mga banyaga.
Padre Jose Castaño noong ika-19 dantaon. Gayundin ang epikong Handiong
Hudhud at Alim.
ibang dako ng bansa. Ayon sa kanila, nauuri ang epikong nasusulat ayon sa
pang iba.
64
at pangkultura. Ginagamit ito sa mga ritwal at pagdiriwang upang maitanim
ninuno.
kalalakihan doon, kaya pinatawag ng isa sa mga kalalakihan ang hangin para
ipatawag si Tuwaang.
65
hindi nakinig si Tuwaang sa sinabi ni Bai. Agad-agad na naghanda si
Tuwaang at isinuot ang kanyang mga armas. Kinuha niya ang kaniyang sibat
Pinanggayungan.
ulo na abot ang mga ulap. Gusto siyang pakasalan ng binata ngunit
ang dalaga saan man siya mapadpad at sinunog niya ang mga bayan na
mundong ito.
kaharian ni Batooy.
Tuwaang. Lumiyab ito ngunit itinaas ni Tuwaang ang kaniyang kanang bisig
66
binuhay niya ang mga namatay na tauhan gamit ng kaniyang laway. Dinala
bisita) ngunit sinagot naman siya ni Tuwaang na may pulang dahon (mga
bayani) sa okasyon.
kamag-anak ang mga savakan (mga bagay para sa babaeng ikakasal at mga
Umamin ang Binata ng Sakadna na hindi niya kayang bayaran ang dalawang
67
Binato nang napakalakas ni Tuwaang ang binata at lumubog siya sa
mundong ilalim, kung saan nakita rin ang tagapagbantay rito. Nalaman ni
habambuhay.
patung
sinaunang gong
________________________________________
gintong salumpuwit _______________
_____
nganga
_____________________ gintong
_ bansi
____________
68
gayundin ang kahalagahan ng mga ito sa pamumuhay ng isang pangkat-
etniko?
TUWAANG
Mga Kababalaghan
69
Pilipino. Hindi ba’t bahagi na ng iyong pagka-Pilipino ang maniwala sa
anting-anting, gayuma, pamahiin, at iba pa?
Pangalan:___________________________________________
Edad: ____________________________________________
Tirahan: __________________________________________
Hilig: ____________________________________________
Katangian:_________________________________________
Kakayahan:_________________________________________
Naunawaan mo na ba kung bakit itinuturing na bayani sa kani-
Pangarap:
kanilang pook________________________________________
ang pangunahing tauhan sa epiko? Katanggap-tanggap
bang maituturing ang katangiang taglay ng pangunahing tauhan upang
Misyon:
kilalanin _______________________________________
siya bilang bayani? Ang susunod na gawain ay makatutulong
sa iyo upang maging ganap ang iyong pag-unawa sa kabayanihan ng
bawat pangunahing tauhan sa epiko.
A at B: Pagkakaiba
C: Pagkakatulad
Tuwaang
C Tauhan sa ibang B
A epiko
TUWAANG
TUWAANG
Epiko ng mga Bagobo
70
Mga Patunay
Madali mong makikilala ang isang epiko kung saang rehiyon ito
nabibilang dahil sa kultura at tradisyong nakapaloob dito. Sa epikong
iyong binasa, nakilala mo ba nang bahagya ang mga Bagobo?
Alam mo ba na ...
EPIKO
71
8. Pagkamatay ng bayani.
9. Pagkabuhay na muli ng bayani.
10. Pagbabalik ng bayani sa sariling bayan.
11. Pag-aasawa ng bayani.
Kung magpopokus sa tatlong punto: ang paulit-ulit na paksa atema,
ang pagsasalarawan ng mga lalaking bayani, at ang mga pangunahing
babaeng karakter sa istorya; ating makikita kung paano naipakikita ng
epiko ang kultura ng isang pangkat ng tao.
72
Ilang Epiko sa Pilipinas Sa tulong ng mga impormasyon na iyong
Biag ni Lam-ang- Ilokos nalaman tungkol sa paksa, naniniwala ako na
nadagdagan ang iyong kaalaman at lumawak pa
Maragtas- Bisaya ang iyong pag-unawa sa aralin. Nais kong suriin
Bantugan- Mindanao mo ang mga pangyayari sa epikong iyong binasa.
Hudhud - Ifugao Nailarawan ba nang tiyak ang mga pangyayari sa
Darangan – Muslim nasabing epiko? Malaki ba ang ginampanang
papel ng pang-abay na pamaraan upang maging
tiyak ang mga pangyayari sa epiko? Subukin
mong sagutin ang kasunod na mga gawain nang sa gayo’y iyong matukoy
ang sagot sa mga tanong.
73
a. Sila ay _________na sumakay sa b. Sila’y_______ na nakarating
sinalimba at pumunta sa tahanan ni Batooy.
sa Katuusan, kung saan lupa ito
nang walang kamatayan.
Jewill: Bakit ?
74
Emil : Pupunta kasi kami sa silid-aklatan para magsaliksik tungkol
sa epiko. ________ nagturo kanina ang aming guro sa
Filipino kaya naman nais naming ipakita ang aming pananabik
sa kanyang leksiyon.
Alam mo ba na ...
75
Naging malinaw ba sa iyo na sa tulong ng mga pang-abay na
pamaraan ay naging tiyak ang detalye ng kilos ng bawat tauhan? Sa iyong
palagay, nakatulong ba ang mga ito upang maunawaan ang daloy ng mga
pangyayari sa akda? Ang mahahalagang konsepto na iyong natutuhan sa
araling ito ay makatutulong upang higit mong mapalalim ang iyong pag-
unawa sa araling tinalakay.
76
Bahagi ng Si Manuel L. Quezon sa Harap ng
Kaaway ni P.S. Vergara
GAWAIN 1.1.3.f : PAGPAPALALIM NG IYONG KAALAMAN
77
sa iyong pagsagot ang paggamit ng mga salitang nasa kahon upang maging
malinaw ang kaisipan na nais mong ipabatid.
sumusunod na pamantayan.
Pagkakaugnay sa paksa
Organisasyon ng ideya
Kabuluhan ( Taglay na mensahe)
Pagiging masining
Tapat
May batayan
78
higit mong makilala ang pinagmulan at kultura ng ating lahi sa uri ng
panitikang mayroon ito.
Pagnilayan at Unawain
Karunungang- bayan
Alamat
Epiko
Panahon ng Katutubo
Kasalukuyan
79
Sa bahaging ito, ipakita mo na malaki ang tungkuling ginampanan ng
mga araling panggramatika sa mga akdang pampanitikan upang lalong
maging mabisa ang paghahatid ng mahahalagang konsepto.
80
ANTICIPATION-REACTION GUIDE
Bago Bumasa Mga Pangungusap Pagkatapos
Bumasa
Sumasang-ayon Ang damdamin, saloobin, Sumasang-ayon
Di sumasang-ayon kaugalian, o tradisyon ng Di sumasang-ayon
lahi kapag naisatitik ay
tinatawag na panitikan.
Sumasang-ayon Kailanman. hindi maaaring Sumasang-ayon
Di sumasang-ayon magka-ugnay ang panitikan Di sumasang-ayon
at kasaysayan.
Sumasang-ayon Ang Pilipinas, bago pa man Sumasang-ayon
Di sumasang-ayon dumating ang Español ay Di sumasang-ayon
mayaman na sa panitikan.
Sumasang-ayon Hindi mababatid sa Sumasang-ayon
Di sumasang-ayon panitikan ang tunay nating Di sumasang-ayon
pagkalahi.
Sumasang-ayon Bago pa man dumating ang Sumasang-ayon
Di sumasang-ayon Español ay may alpabeto Di sumasang-ayon
nang ginagamit ang ating
mga ninuno
Sumasang-ayon Ang epiko, alamat at mga Sumasang-ayon
Di sumasang-ayon karunungang bayan ay Di sumasang-ayon
nakilala lamang ng ating
mga ninuno noong panahon
ng Español.
Sumasang-ayon Napatunayan ng mga Sumasang-ayon
Di sumasang-ayon Español na ang ating mga Di sumasang-ayon
ninuno ay hindi mahiligin sa
tula, awit, kuwento, bugtong
at palaisipan.
81
Ilipat
Nananabik ka na bang isagawa ang inaasahang
pagganap para sa Aralin 1.1? Nais mo bang masubok ang kahusayan mo
sa pagsasakatuparan ng gawain? Ang layunin mo sa bahaging ito ay
mailapat ang natutuhang mga konsepto ng mga araling pampanitikan at
panggramatika sa kabuuan ng aralin.
83
2. Anong damdamin ang naghahari sa mga akdang pampanitikan sa
panahong ito?
84
Aralin 2 Mga Kasanayang Pampagkatuto
Pag-unawa sa Napakinggan
Panahon Nabibigyang kahulugan ang mga makabuluhang
ng salita/matatalinghagang pahayag na ginamit sa akdang
Español napakinggan
Pagsasalita
Nagagamit ang mga kaalaman at kakayahang pangwika na
makatutulong sa pagtatamo ng pasalitang komunikasyon tulad
ng:
mga eupemistikong pahayag
matatalinghagang pahayag
Pag-unawa sa Binasa
Nasusuri ang ilang uri ng panitikan batay sa mga katangian
nito:
karagatan
duplo
tula
sanaysay
85
Naipaliliwanag kung paanong ang mga elemento ng akda ay
nakatulong upang maipabatid ang layunin ng may-akda
Pagsulat
Nakabubuo ng angkop na pagpapasiya batay sa akdang
binasa at sa:
pamantayang pansarili o pansariling karanasan
pamantayang galing sa ibang tao o sa ibang
babasahin
Tatas
Naipamamalas ang natamong mga kaalaman at kakayahan
sa paglinang ng kakayahang pangkomunikatibo
Estratehiya sa Pag-aaral
Nagagamit ang angkop na estratehiya sa pag-aaral
86
pagbasa sa layunin at antas ng kahirapan ng akda
Pananaliksik
Nalilikom ang mga kakailanganing impormasyon mula sa iba’t
ibang pinagkukunang sanggunian
87
Marahil ay handang – handa ka na sa ating gagawing pag-aaral.
Alamin natin ang tungkol sa ilang akdang pampanitikang lumaganap matapos
ang Panahon ng Katutubo, ang Panahon ng mga Español, partikular sa
Panahon ng Himagsikan.
V. Panimulang Pagtataya
Alamin natin kung ano na ang mga alam mo sa araling ito. Basahin at
unawain mo ang bawat aytem. Pagkatapos, sagutin ang mga tanong kaugnay
nito. Sikaping sagutin ang lahat ng aytem. Pagkatapos mong sagutin ang
pagsusulit na ito, makikita mo ang iyong iskor. Itala at tandaan ang mga
aytem na hindi mo nasagot nang tama at hanapin mo ang tamang sagot
habang pinag-aaralan mo ang araling ito
88
sukat at tugma.
a. bilyako/bilyaka
b. mambibigkas
c. manunula
d. prinsipe/prinsesa
5. Si Alex ay mag-aaral sa Baitang 8. Mahilig siyang sumulat at bumigkas
ng tula. Paano malilinang sa paaralan ang kaniyang talento sa
pagtula?
a. Mag-aral ng asignaturang Pamamahayag.
b. Dumalo sa mga sa mga seminar-worksyap ng Samahan ng
Mambibigkas sa paaralan.
c. Laging lumahok sa mga patimpalak ng pagbigkas ng tula.
d. Maghanap ng masasalihang samahan ng mga manunula.
6. Pangulo ka ng Samahan ng mga Mag-aaral sa Filipino (SAMAFIL)at
sa darating na pagdiriwang ng Buwan ng Wika sa taong ito, napag-
usapan ninyo ng pamunuan ng inyong samahan na magkakaroon ng
paligsahan sa pagtatalong patula gamit ang fliptop. Alam mo na ito ay
lubhang kinagigiliwan ng mga mag-aaral na katulad mo sa
89
kasalukuyan. Ano ang pangunahing layunin ng SAMAFIL sa
pagdaraos nito?
Alamin
90
Simulan mo na ang pag-aaral upang sa gayo’y matuklasan mo kung bakit
nabago ang paksa ng panitikan sa panahong ito? Anong damdamin ang
naghahari sa mga akdang pampanitikan sa panahong ito? Masasalamin ba
sa panitikang lumaganap sa panahong ito ang kalagayang panlipunan at
kultura ng bansa? Sa tulong ng KWHL Sheet, nais kong bigyan mo ng
hinuha ang tanong na nasa loob ng kahon. Sagutin mo muna ang tatlong
naunang kolum, ang KWH. Pagkatapos mong pag-aralan ang modyul na ito,
sagutin mo na ang huling kolum, ang L.
K
Masasalamin Ano ang alam mo na?
(What do you know?)
ba sa panitikan
ang kultura o
W
Ano ang nais mong
kalagayang malaman?
(What do you want to
panlipunan ng find out)
isang bansa sa H
panahon at Paano mo makikita
ang nais mong
lugar na maunawaan?
(How can you find out
isinulat ito? what you want to
learn?)
Patunayan.
L
Ano ang iyong
natutuhan/
naunawaan?
What did you learn?)
91
Bilang patunay na naunawaan mo na ang nilalaman ng modyul na ito,
ikaw ay inaasahang makapagpapahayag ng iyong sariling pananaw,
damdamin at saloobin sa kasakuluyang kalagayan ng ating bansa sa
masining na paraan. Simulan na ang pagsagot sa mga gawaing inilaan para
sa iyong pag-unawa.
D
Emilio Jacinto
mula sa Impresiones
E
Graciano Lopez Jaena
F at Liwanag
- mula sa Ang Ningning
Andres Bonifacio F
93
G
Paunlarin
94
1. Bangin ka ba? … Bakit?
95
5. Surgeon ka ba? … Bakit?
_______________________________
Nakatutuwa ‘di ba? Simple pero may dating, sabi nga. Sa ganitong
paraan, mabisa mo kayang maipararating sa iyong kapwa ang nais mong
sabihin? Paano? Bakit hindi mo subuking gumawa ng sarili mong pick-up
lines. Isulat mo ito sa papel. Gayahin ang kasunod na pormat.
To...
Cc...
Subject:
SEND
96
Nais kong unawain mong mabuti ang mga katangian ng karagatan na
iyong matutunghayan.
Basahin at unawain.
ANG KARAGATAN
Tandang Terong: Humm… tila matagal nang nakasalang ang sinaing ay ‘di
pa nagagatungan.
Ang Karagatan
97
na marami ang nasa kalan kaysa kailangan.
Ingkong Terong: Akin na, Neneng ang iyong singsing. (Aabutin sa dalaga
ang singsing at ihuhulog sa tubig na nasa garapon).
Kayong apat ay magpapalabunutan kung sino ang unang
sisisid sa singsing na inihulog ni Neneng. (Palabunutan).
At ikaw Berting ang unang sisisid sa dagat ng pag-ibig
upang makuha ang singsing.
98
Dahilan sa ako’y siyang nakabunot
Ng palitong itong nagpapahintulot
Ako ay sumisid sa dagat ng nais
At ang iyong singsing ay aking makamit
Ay katunayan nang Diyos ang pumili
Na ako ngang ito’y siya mong itangi.
Sumisid sa singsing na aking hinulog
Subalit ‘di upang siyang maging irog
Kundi idaan lang muna sa pagsubok
Kaya’t sisirin mo ang tanong kong ito
At singsing kong ito ay nang maangkin mo
Ang singsing na itong linso’t walang bato
Turan mo’ng simula at ang dulo nito.
99
Kaya’t heto naman ang para sa iyo;
Nang ika’y parito, pamula sa kanto
Ilang bahay, Kulas, ang naraanan mo?
May ilaw ay ilan, iyo sanang turan
Tingnan ko ang tibay pang-alaala mo?
100
Aking mahihipo’t mapaglalaruan?
Ito’y pangarap nang ako’y musmos pa lamang
Kung talagang ako ay sadyang mahal mo
Paiirugan mo ang hiling kong ito.
101
Lubid na buhangin, aking pipiliin
Kung pababaunan ng aking pagkain
Bawat isang linggong kakailanganin
Sa ‘sang dahong ipil iyong babalutin.
102
Mga Tao: Mabuhay si Ingkong Terong! Mabuhay!
Mabuhay ang karagatan, aliwang Pilipino!
(Palakpakan)
W A K AS
Halaw sa Panitikang Pilipino
nina Pineda, G.D at Ongoco, T.C
Alam mo ba na …
Ang matalinghagang pahayag ay mga pahayag na
gumagamit ng mga salita na hindi tuwirang inihahayag ang tunay
na kahulugan nito. Karaniwan itong ginagamitan ng
paghahambing ng mga bagay na nagpapataas ng pandama ng mga
mambabasa.
103
MATATALINGHAGANG PAHAYAG
TUGON NG MGA BINATA
NA BINIGKAS NI NENENG
Ang Duplo
1. Isa rin itong larong may paligsahan sa pagtula kaya maaari ring
mauring tulang patnigan.
2. Ang mga lalaking kasali ay tinatawag na duplero at ang mga babae ay
duplera.
3. Sila ay tinatawag na bilyako at bilyaka kapag naglalaro na.
4. Ang palmatorya ay isang tsinelas na ginagamit ng hari sa pagpalo sa
104
palad ng sinumang nahatulang parusahan.
5. Ang parusa ay maaaring pagpapabigkas ng mahabang dasal para sa
kaluluwa ng namatay.
6. Ang paksa ng pagtatalo ay tungkol sa nawawalang loro ng hari o kaya
naman ay magsusumbong ang bilyako sapagkat hinamak ng isang
bilyaka.
7. Ginaganap ito sa bakuran ng isang tahanan.
8. Tulad ng karagatan, ginaganap kapag may lamay o parangal sa isang
namatay.
9. Nagpapatalas ng isip sapagkat ang pagmamatuwid ay daglian o
impromptu.
10. Pinangungunahan ng isang matanda na gaganap na haring tagahatol.
ANG DUPLO:
Hari: Tribulasyon!
Lahat: Tribulasyon!
105
Hari: Estamos en la Buena composicion.(Titindig)
Ang komposisyon ng tanan
ay paglalarong mahusay!
Ang magulo ay mahalay
Sa mata ng kapitbahay.
Mga binibini at mga ginoo,
Matatanda’t batang ngayo’y naririto,
Malugod na bati ang tanging handog ko
sa pagsisimula nitong larong duplo.
Ang hardin ko’y kubkob ng rehas na bakal,
Asero ang pinto’t patalim ang urang;
Ngunit at nawala ang ibon kong hirang,
Ang mga bilyaka ang nuha’t nagnakaw!
106
Bilyako 1: Ako’y nalalaan!
Hari: Nagpapahintulot!
107
Nang huwag ang iba ang mapagbintangan.
WAKAS
Halaw sa Talindaw nina Abueg, E.R. et al.
Paksa
Mga Tauhan
Hakbang ng
Pagsasagawa
109
Palitan ng
Pangangatuwiran
Hatol
PAGKAKATULAD
1. Paksa: ___________________________________________________
2. Mga Tauhan: ______________________________________________
3. Hakbang ng Pagsasagawa: __________________________________
4. Palitan ng Pangangatuwiran: _________________________________
5. Hatol: ____________________________________________________
pagbibigay-parangal sa namatay
pag-aliw sa namatayan
paraan ng pagpapahayag
110
paggamit ng mga salita
111
kanila na ang iyong kursong ibig pag-aralan ay
pagiging guro?
112
Alam mo ba na maraming paraan para mapaganda at maging
katanggap-tanggap ang mga pahayag? Tunghayan mo ang susunod na
talakayan.
PAGPAPAGANDA NG PAHAYAG
impormasyon.
a.paksa ng usapan
c.lugar
nagpapahiwatig lamang.
at kinakausap.
4. katulong kasambahay
113
Ang pagsasalita ay isa sa likas na gawain ng tao. Naipakikilala mo ang
iyong sarili sa pamamagitan ng mga salitang iyong ginagamit. Sa layuning
hindi makasakit sa damdamin ng iba, sinisikap nating gumamit ng
magagandang pahayag. Basahin ang mga salita at sikapin mong tumbasan
ang mga ito ng eupemismo.
4. sugarol
3. tsimay
2. maarte
5.
mayabang
1.
pakialamero
114
Ang pagtatalo ay isang laro ng isipan
Walang sakitan ng katawan pati ng kalooban
Ingatan ang salitang bibigkasin at bibitawan
Dahil ang totoo’y paksa lang ang pagtatalunan.
PAKSA
Ang paghahanapbuhay ng mga ina ng tahanan ang
sinasabing dahilan sa pagkaligaw ng landas ng
maraming anak/kabataan.
SANG-AYON SALUNGAT
_________________________________
115
Ito ay nagpapakita ng
_________________________________________
_______________________________
___________________
_____________________________
___________________________________
FLIPTOP
2. 2.
3. 3.
116
Alam mo ba na isa sa kinagigiliwan ng maraming kabataan ay ang
pagtatalo gamit ang fliptop? Ito ay isang pagtatalo tungkol sa anumang
napapanahong paksa sa paraang makabago. Sinisikap ng magkatalong panig
na gumamit ng mga tugmaan at talinghaga upang higit na paghusayan ng
magkatunggaling panig gayundin kung paanong hihikayatin ang mga
tagapanood na karaniwang nagbibigay ng hatol sa pamamagitan ng kanilang
hiyawan at palakpakan.
Pamantayan Bahagdan
1. kabuluhan ng paksa 25
2. kalinawan ng paninindigan 20
3. kahusayan sa paggamit ng mga eupemismong
25
pahayag
4. wastong gamit ng mga salita 15
5. ideya ng pagtatalo 15
KABUUAN 100
117
2. Paano ipinahayag ng may akda ang kaniyang emosyon o damdamin
sa kaniyang isinulat na tula?
3. Ipaliwanag kung ano ang nakatulong upang mabisang maiparating ng
may- akda sa mga mambabasa ang kaniyang emosyon o damdamin?
Bago natin simulan ang pag-aaral, sagutin mo muna ang mga gabay na
tanong batay sa iyong nalalaman. Dugtungan ang kasunod na pahayag.
118
kapatid na tulungan siya sa paggawa ng kahoy na baston at papel na
Himagsikang Pranses, at iba pa. Nakasulat din siya ng mga artikulo at mga
Ang nabasa niyang mga aklat ang naging dahilan upang makaramdam
mga Anak ng Bayan) noong ika-7 ng Hulyo, 1892, kasama sina Ladislao
noong Mayo ng 1896. Subalit, bago pa man siya magsimula, ang Katipunan
119
Bonifacio sa Cavite para ayusin ang kanilang hidwaan at patuloy na
magkaisa.
upang mapawalang bisa ang halalan. Lumipat siya sa Naic, Cavite at bumuo
Cavite, inutusan ni Aguinaldo sina Pio del Pilar at iba pa na pawang binigyan
gawain.
120
Sa susunod na bahagi ng ating pag-aaral, suriin mo kung
masasalamin ba sa tula ni Andres Bonifacio ang buhay at mga karanasan na
kaniyang pinagdaanan? Nakaragdag ba ang mga ito upang mabisa niyang
maipahayag ang kaniyang emosyon o damdamin sa tulang kaniyang nilikha?
Basahin at unawain:
121
Bakit? Alin ito na sakdal laki,
na hinahandugan ng buong pagkasi,
Na sa lalong mahal nakapangyayari,
At ginugugulan ng buhay na iwi?
122
Muling manariwa't sa baya'y lumiyag.
lumiyag
tatalikdan __________________
__________________ __
__
a. itapon
b. umibig
c. tatalikuran
d. inilabas/ipinagsasa
bi
e. kaligayahan
f. matinding
kalungkutan
Talata:
GAWAIN 2: Sa Antas ng Iyong Pag-unawa
123
GAWAIN 1.2.2.b: SA ANTAS NG IYONG PAG-UNAWA
124
4. Si Dr. Jose Rizal at Andres Bonifacio ay may magkaibang
pananaw tungkol sa pag-ibig sa bayan. Magtanong sa iyong
kakilala na sa iyong palagay ay makatutulong upang
malaman mo ang kani-kanilang pananaw. Ilahad mo ang
mga ito. Pagkatapos, bumuo at ibahagi mo naman ang iyong
sariling pananaw tungkol sa pag-ibig sa bayan. Isulat ang
sagot sa papel.
Rizal sarili Bonifacio
pag-ibig sa bayan
____________________________ _____________________________
____________________________ _____________________________
____________________________ _____________________________
____________________________ _____________________________
__________________ _____________________________
_____
Tanong Sagot
a. Ilang taludtod mayroon ang tula?
b. Ilang saknong mayroon ang tula?
c. Ano ang sukat ng tula?
d. May tugmaan ba ang mga dulong salita ng
bawat taludtod ng mga saknong?
Patunayan.
e. Magbigay ng halimbawa ng mga salitang
magkakatugma sa bawat taludtod ng mga
saknong ng tula?
126
Pamagat ng Tula
128
buong pagkasi
sakbibi ng lumbay
wari ay masarap
tunay na langit
Ang iyong layunin sa bahaging ito ay higit pang mapalalim ang iyong
pag-unawa sa mahahalagang konsepto na nais kong iwanan sa iyong isipan
dahil ito ang tulay upang maisagawa mo nang buong husay ang inaasahang
produkto na isasagawa mo sa pagtatapos ng araling ito.
Higit mong
maipahahayag ang
iyong emosyon o
damdamin kung…
129
Anong mahahalagang konsepto ang iyong natutuhan sa aralin? Paano
mo ito gagamitin sa iyong sariling buhay? May nabago ba sa iyong sarili,
matapos mong maunawaan ang mga konseptong ito? Ibahagi. Ngayon ay
nakahanda ka nang ilipat ang iyong natutuhan sa tunay na sitwasyon, nang
sa gayo’y makita mo ang kabuluhan ng pag-aaral ng modyul na ito.
Sitwasyon:
kalahok na mga tula ay isusumite sa kanila isang buwan bago ang araw
130
Ano ang iyong natutuhan sa isinasagawang gawain? Makatutulong ba
ito sa iyong pang-araw-araw na buhay? Paano?
Pagkatapos mong matutuhan ang tungkol sa tula bilang isa sa mga
akdang pampanitikan, ngayon ay makikita mo ang pagkakaiba nito sa isa
pang akdang tuluyan-ang sanaysay.
.
2. Sa iyong palagay, paano nakaaapekto ang mga ito sa kalagayan ng
bansa? Dugtungan ang pahayag. Isulat ang sagot sa papel. Gayahin
ang pormat.
5.
4.
3.
2.
1.
132
1 2 3
4 5
Halimbawa:
1. Ako ang simula ng buhay
At simula pa rin ng umagang kayganda
Gitna ng bahay na kongkreto
At simula ng araw-araw na biyaya
At katapusan ng bagay .
Natuklasan mo ba kung anong salita ako?
Tama, ang salita ay buhay.
133
Ngunit nasa gitna ng kawalan
Ako ang simula ng yaman ng bawat bansa
At simula rin ng alab ng puso
Ako ang katapusan ng pag-asa
Ngunit simula ng nabuhay na pangarap.
Hulaan mo ang salita.
Alam mo ba na …
134
12:00 ng gabi.
kaysa karaniwan.
sa Biῆan, Laguna.
sa wika.
(5) Natamo ni Jose ang unang pag-aaral sa kaniyang unang guro, ang
Madrid.
135
bansa ay magkaisa-isang maghimagsik laban sa mga Espaῆol.
136
___4. Isa sa dahilan ng katamaran ng mga Pilipino ay ang mainit na
singaw ng panahon.
ipinatutupad ng pamahalaan.
___8. Ayon kay Jose Rizal, kung walang edukasyon at walang kalayaan,
walang pagbabagong maisasagawa, walang hakbang na
makapagdudulot ng bungang ninanais.
137
Setyembre 15, 1890. Ang sanaysay na ito’y isinulat ni Rizal sa ikalawang
pagtungo niya sa Europa. Isinulat niya ito bilang tugon sa paulit-ulit na
upasala sa mga Pilipino na sila’y mga tamad. Ang upasalang ito’y hindi
tinutulan ni Jose Rizal sa kaniyang sanaysay. Manapa’y inamin nga niya
ang pag-aangkin ng katamaran ng kaniyang mga kababayan. At sa pag-
amin niyang iyan ay nagbigay siya ng mga matuwid kung bakit ang mga
Pilipino ay masasabi ngang tamad. Narito ang kaniyang mga matuwid.
138
ng mga mandarambong buhat sa Mindanaw at Sulu. Paano’y ayaw
pahintulutang makapag-ingat ng mga baril at iba pang sandata ang mga
Pilipinong naiiwan sa bayan habang ang iba’y wala at kasama sa mga
pandarayuhang walang kabuluhan. Nang panahon ng Kastila’y maraming
digma at kaguluhan sa loob ng bayan at maraming ipinapapatay.
Isinalaysay ni Rizal ang nangyari sa isang pulong malapit sa Sebu, na
halos nawalan ng tao sapagkat madaling nangabihag ng mga piratang
buhat sa Sulu palibhasa’y walang sukat maipananggol sa sarili.
139
Mga kung anu-anong kuskos-balungos sa pakikitungo sa pamahalaan,
mga “kakuwanan” ng pulitika, mga kinakailangang panunuyo at
“pakikisama,” mga pagreregalo, at ang ganap na pagwawalang-bahala sa
kanilang kalagayan,- ang mga iyan ay naging pamatay-sigla sa paggawang
kapaki-pakinabang.
At ang wika pa ng mga Pilipino noon: “Bakit gagawa pa? Ang sabi ng
kura ay hindi raw makapapasok sa kaharian ng langit ang taong
mayaman.”
140
kundi iukol ang kanilang buhay sa pagkakaloob ng kanilang salapi sa
simbahan dahil sa inaasahang mga himala at iba pang kataka-takang
bagay. Ang kanilang kalooban ay nagayuma; buhat sa pagkabata ay wala
silang natutuhan kundi ang pagkilos na parang mga makina na hindi
nalalaman ang buong kabagayan. Kataka-taka bang ang ganitong maling
pagmumulat sa isip at kalooban ng isang bata ay magbunga ng kahambal-
hambal na mga pagkakasalungatan? Iyang walang puknat na
pagtutunggali ng isip at ng tungkulin… ay humantong sa pananamlay ng
kanyang mga pagsisikap, at sa tulong ng init panahon, ang kaniyang
walang katapusang pag-aatubili, ang kaniyang mga pag-aalinlangan ay
siyang naging ugat ng kaniyang katamaran.”
5.
6.
7.
8. 141
9.
10.
3. Sa iyong palagay, makatuwiran ba ang mga puna ng sumulat tungkol sa
kalagayang panlipunan sa kaniyang panahon? Gawin sa papel.
Pirata, mandarambong,
sumalakay
Gobernador, abusado
Sistema ng edukasyon,
baguhin
Malupit na sistema,
palitan
142
GAWAIN 1.2.3.e: MAGHANAY NG DETALYE … KAYA KO!
143
Ugnay-Panitikan Sanaysay
Sinasabing ang
sanaysay bilang akdang
pampanitikan ay huling
nakakita ng liwanag sa
larangan ng panitikan. Ang sanaysay ay naglalahad ng pananaw at
opinyon ng sumulat tungkol sa tiyak na paksa.
Uri ng Sanaysay
Sa pangkalahatan, dalawa ang uri ng sanaysay- (1) ang pormal o
impersonal na sanaysay at (2) ang di-pormal o personal na
sanaysay.Tumatalakay sa mga seryosong paksa ang pormal na
sanaysay, tulad ng kamatayan, agham, pag-unlad, kabihasnan
samantalang magaan ang mga paksang matatagpuan sa di-pormal, tulad
ng paghihintay sa bus, kahit na ng pagtulog. Ang kapormalan ng una ay
nagdidikta ng uri ng wika nito- di malapit o nakikipaglayo, siyentipiko,
may himig na nag-uutos, mataas, istandard. Ang pagkamalapit ng
impormal na sanaysay ay nagmumungkahing ang lenggwahe nito ay
parang nakikipag-usap, mainit, mataginting, kung minsa’y garapal
ngunit mapagnilay-nilay rin sa ibang paraan. Unang makatatawag ng
pansin sa kaisipan, bago sa damdamin ang pormal na sanaysay;
kabaligtaran sa di-pormal.
144
1. Batay sa mga impormasyong inilahad tungkol sa sanaysay subukin mong:
PORMAL DI-PORMAL
________________ _________________
________________ _________________
________________ SANAYSAY _________________
________________ _________________
________________ _________________
________________ _________________
_________ ___
________________ _________________
________________ _________________
________________ _________________
b. ________________
Suriin (batay sa tiyak na uri ng sanaysay) ang mga mungkahing
_________________
pamagat ng sanaysay
________________ ____________
________________ _________________
1. Si Papa at Mama
________________ _________________
2. Bakit Nagkakaroon ng Climate Change?
________________ _________________
3. Ang Laki sa Layaw: Aral ng Buhay
________________ _________________
4. Ang Politika sa Pilipinas
________________ ____________
5. Isang Gabing Pagninilay
________________ _________________
________________ _________________
Nagkaroon ka na ng
________________ mga kaalaman tungkol sa sanaysay bilang isa sa
_________________
mga akdang pampanitikan. Handa ka na upang
________________ pag-aralan ang mga
_________________
elemento ________________
na nagpapabuti sa kabuuan ng pagsulat ng sanaysay - ang
____________
pagtukoy sa pangunahin at mga pantulong na kaisipan.
________________
________________
Bilang mambabasa, malaki ang maitutulong sa iyo
________________ ng mga
kasanayang matatamo sa pagtukoy ng pangunahin at mga pantulong na
____________
kaisipan sapagkat sa ganitong paraan matitiyak kong mauunawaan mo ang
layunin ng sumulat. Maaaring mapatunayan mo rin na ang pagbabasa ay
isang gawaing interaktibo.
145
A) (1) Ang edukasyon ay mahalagang instrumento para
magtagumpay ang isang tao. (2) Ito ay nagpapalaya sa tao sa
kamangmangan. (3) Nagkakaroon siya ng sapat na tiwala sa
sarili na nakatutulong sa pagharap sa iba’t ibang sitwasyon sa
buhay. (4) Nagagawa niyang paunlarin ang sariling kakayahan.
(5) Nagkakaroon siya ng ganap na kamalayan sa kaniyang
kapaligiran. (6) Natututong lumikha ang tao ng mga bagay na
makabubuti sa kaniya, sa bansa at sa mundo.
146
na sa susunod na gawain upang palalimin pa ang iyong kaalaman.
Mahalagang mapagtibay mo ang mga konseptong iyong natutuhan at
naunawaan sa pamamagitan ng pagsagot sa mga inilaang gawain.
Inaasahan ko na iyong nakita ang pagkakaugnay-ugnay ng mga
gawain tungkol sa mahalagang tanong na: Paano ipinahayag ng mga
manunulat ang kasaysayan, kaugalian at kalagayang panlipunan ng
bansa sa kanilang panahon? Sa gayon ay maihahambing mo ang
kasalukuyang kalagayang panlipunan at kung ikaw ay bibigyan ng
pagkakataon paano mo ito maaaring maipahayag?
147
Lagyan ng bituin () ang larawang nagsasaad ng pangunahing
kaisipan. Lagyan ng tsek () ang larawang tumutukoy sa mga
pantulong na kaisipan. Pagkatapos, bumuo ng mga pahayag na
nagpapakita ng pangunahin at mga pantulong na kaisipan batay sa
mga larawang napili. Isulat ang sagot sa mga kahon sa ibaba. Sundin
ang pormat.
148
GAWAIN 1.2.3.g: BUUIN: KONSEPTONG MAKATOTOHANAN
√ Ang sanaysay ay
_______________________________________________________
_______________________________________________________
_______________________________________________________
149
GAWAIN1. 2.3.h: MAGSULAT, MAGPAHAYAG, AT MANGAMPANYA
____
100%
150
Pagnilayan at Unawain
Natutuwa ako para sa iyo sapagkat batid kong may sapat ka nang
kaalaman tungkol sa mga panitikang sumibol sa panahon ng Espaῆol.
Natitiyak kong ang dati mong kaalaman sa simula ng pagtalakay sa aralin ay
higit na lumawak at lumalim. Samakatuwid, sa tulong ng KWHL Sheet, ang
nauna mong mga paghihinuha ay napagtibay na ng nakuha mong mga
kaalaman sa kabuuan ng aralin kaya maaari mo nang sagutin ang huling
kolum ng sheet.
K
Masasalamin Ano ang alam mo na?
(What do you know?)
ba sa panitikan
ang kultura o W
Ano ang nais mong
kalagayang malaman?
(What do you want to find
panlipunan ng out)
isang bansa sa H
panahon at Paano mo makikita ang nais
mong maunawaan?
lugar na (How can you find out what
you want to learn?)
isinulat ito?
Patunayan. L
Ano ang iyong natutuhan/
naunawaan?
What did you learn?)
151
Binabati kita! Buong husay mong nagampanan ang mga gawaing
inilaan ng bahaging ito ng modyul. Inaasahan kong naging malinaw sa iyo
ang sumusunod na konsepto:
Ilipat
152
(4) wastong gamit ng mga salita
a. tula c. dula
b. sanaysay d. maikling kuwento
bandila ng Pilipinas.
na may kapansanan.
153
4. Ano ang pinakamabuting maaaring ibunga ng paggamit ng
eupemistikong pananalita?
155
156
Nabibigyang-kahulugan ang mga makabuluhang
salita/matatalinghagang pahayag na ginamit sa teksto/
diskursong napakinggan
Pagsasalita
Nabibigyang-kahulugan ang mga pahayag/pangungusap na
nagbibigay-pahiwatig
Pag-unawa sa Binasa
Nasusuri ang iba’t ibang akdang pampanitikan batay sa mga
katangian nito
tula
maikling Kuwento
Napauunlad ang kakayahang umunawa sa binasang akda/
teksto sa pamamagitan ng pag-uugnay ng sanhi at bunga ng
mga pangyayari
157
paggawa ng sariling wakas
pagbabago ng wakas
Pagsulat
Nailalahad ang sariling kuro-kuro sa mga detalye,kaisipan at
opinyong nakapaloob sa teksto kung:
mabuti o masama
katotohanan o opinyon
Estratehiya sa Pag-aaral
Nagagamit ang angkop na estratehiya sa pag-aaral
Naipamamalas ang kakayahang maiangkop ang bilis ng
pagbasa sa layunin at antas ng kahirapan ng akda
Tatas
Naipamamalas ang natamong mga kaalaman at kakayahan sa
paglinang ng pangangailangang pangkomunikatibo.
158
Natataya kung ang napakinggan, napanood, o nabasa ay may
kabuluhan at kredibilidad
Pananaliksik
Nakabubuo ng balangkas ng nasaliksik na mga impormasyon
Tula Maikling
Kuwento
159
Pangungusap na Sanhi at Bunga ng
Walang Paksa mga Pangyayari
V. PANIMULANG PAGTATAYA
Alamin muna natin kung gaano na ang alam mo sa panitikang sumibol
noong Panahon ng Hapones sa pamamagitan ng pagsagot sa panimulang
pagtataya. Sa pagtatapos ng mga gawain sa araling ito malalaman mo
kung tama ang iyong mga kasagutan.
160
c. Hapon
d. Kasarinlan
4. Ano ang karaniwang paksa ng mga tanaga at haiku noon?
a. kababalaghan c. kalagayan sa buhay
c. katatakutan d. kaguluhan
5. Basahin ang isang halimbawa ng tanaga. Ano ang ibig sabihin ng
salitang dumalaw ?
Panalangin
ni Asuncion B. Bola
Pagsubok ‘pag dumalaw
‘Di ka makapagpasiya
Ang Panalangin lamang
Sagot sa mga problema
a. bumisita c. dumating
b. pumunta d. bunga
6. Ano ang paksa ng kasunod na haiku?
Iyong galangin
Ang asawa’y yakapin
Huwag bugbugin.
Huwag nang buksan,
Lahat ng nakaraan
Walang sumbatan.
Planong pamily
Ay dapat ginagawa
Ng mag-asawa.
a. Buhay may asawa
b. Ang Pag-aasawa
c. Pagplano ng pamilya
d. Pag-aaruga ng pamilya
8. Bakit nangibabaw ang panitikan sa Tagalog noong Panahon ng
Hapones?
161
8. Ano ang pagkakatulad ng haiku at tanaga?
a. naglalaman ng mga pangyayari.
b. magkapareho ang tunog sa hulihan ng bawat taludtod.
c. Hindi pare-pareho ang pantig sa bawat taludtod.
d. kapwa may sukat at tugma.
9. Kailan sumibol ang Gintong Panahon ng maikling kuwento?
a. 1941 c. 1942
b. 1943 d. 1944
10. Ano ang tawag sa Liwayway na tanging magasin noon na
pinangasiwaan ng mga Hapones na kumilala sa panitikan?
12. “Ang ngiti ni Ina ay patak ng ulan kung tag-araw: ang bata kong puso
ay tigang na lupang uhaw na uhaw”, ano ang nais ipahiwatig ng
pahayag na ito?
162
a. Madalang masilayan ang pagngiti ng Ina.
b. May problemang dinadala kaya di siya napapansin.
c. Hindi umuulan kaya tigang ang lupa.
d. Malungkot ang paligid.
14. Kailan masasabing ang isang pamilya ay huwaran?
a. may ina, ama at mga anak
b. nakatira sa maayos na bahay
c. may masaganang pamumuhay
d.may pagmamahalan at respeto sa isa’t isa.
15. Ano ang magiging bunga kapag ang isang anak ay lumaki sa isang
huwarang pamilya?
a. magiging mamamayang may kapanagutan sa anumang
gawain
b. magiging sikat na mamamayan
c. hindi masasangkot sa anumang gulo sa pamayanan
d. magkakaroon ng disiplinang pansarili
VI.Yugto ng Pagkatuto
Alamin
Alam mo ba na bago pa man dumating ang mga mananakop
tayo ay may sarili nang panitikan? Hindi maikakailang yumabong
pa ito sa kanilang pagdating. Sa araling ito, pag-aaralan natin ang
mga akdang sumibol sa Panahon ng Hapones na bagamat
napakahirap ng buhay ng mga Pilipino noon ay napaunlad pa rin
ang mga tula (haiku at tanaga), at maikling kuwento. Alamin mo kung ano
ang kulturang namamayani sa panahong ito? Masasalamin ba sa uri ng
panitikang lumaganap sa panahong ito ang kultura ng ating mga ninuno?
Naniniwala ka ba na ang mga paksa ng akdang pampanitikan ay
naiimpluwensiyahan ng panahong naisulat ito?
163
hanggang saan na ang iyong nalalaman sa pamamagitan ng susunod na
gawain.
K I L A L A
U E P S T O
W A L A N G
E H A I K U
164
N I M I T O
T A N A G A
O Y A Y I E
Paunlarin
Sa bahaging ito higit mong mauunawaan ang mga
konseptong dapat mong matutuhan sa tanaga at haiku
bilang mga akdang pampanitikan na sumibol sa bansa
noong Panahon ng Hapones.
Mauunawaan mo din kung ano ang naging tungkulin ng panitikan sa
noong panahong iyon. Sa iyong palagay, nakatulong ba ang mga akdang
pampanitikang ito upang masilayan natin ang kultura at kalagayang
panlipunan ng mga Pilipino sa panahong ito? Upang matugunan mo nang
wasto ang mahalagang tanong, pagyamanin mo ang iyong kaalaman sa
paksa na iyong pag-aaralan sa tulong ng mga gawaing inilaan sa araling ito.
165
Ang katoto kapag tunay
hindi ngiti ang pang-alay Gabing tahimik
kundi isang katapatan Sumasapi sa bato
A. ng mataos naB. pagdamay. B. Huning-kuliglig
TANAGA HAIKU
1. 1.
2. 2.
3. 3.
166
Ugnay-Panitikan
TANAGA AT HAIKU
Ano ang tanaga at haiku? Ayon kina Noceda at Sanlucar, ang tanaga
ay isang anyo ng tula na lubhang mataas ang uri at binubuo ng isang
matayog na guniguni at marangal na kaisipan.May 4 na taludtod (linya ng
bawat saknong sa tula) na may sukat (bilang ng pantig sa bawat taludtod),
binubuo ng pitong pantig (walang antalang bugso ng tinig na pasulat na
bawat pantig ay laging may isang patinig) sa bawat taludturan, may tugma
(pagkakatulad ng tunog sa huling pantig ng huling salita sa bawat taludtod)
, at puno ng talinghaga.
Halimbawa:
167
c.
Ang katoto kapag tunay
hindi ngiti ang pang-alay Puno ay sanga
A. kundi isang katapatan B.
Bisagra ay talahib,
ng mataos na pagdamay. Kandado’y suso.
__________________ B._____________
_______________ _____________
_______________ _____________
__________ ____________________
____________________
TANAGA ____________
HAIKU
C.________________ __________________
________________
_______________ ________________
_______________ __________
168
May pagkakaiba at pagkakatulad ba ang tanaga at haiku? Gawin sa
papel. Gayahin ang pormat.
Pagkakaiba(Haiku)
Pagkakaiba (Tanaga) ____________________
________________ ____________________
________________ ____________________
________________ Pagkakatulad
(Tanaga at Haiku) ____________________
________________ _
___________________
___________________
___________________
___________________
Tawagan mo si Ana
nasa kanya ang aklat Oo nga may
na kailangan natin. pasok pa
tayo. Tayo 169
na.
Mga Gabay na Tanong:
1. Ano ang ginagawa ng magkakaibigan?
2. Pansinin ang naging usapan ng magkakaibiganl, ano ang tawag
sa nabuong mga pangungusap?
170
Mga Pangungusap na Walang Ugnay-Wika
Tiyak na Paksa
171
GAWAIN 1.3.1 g : Mga Kasanayang Panggramatika
Raymond : Salamat po. Ikaw pala, Rey. Gabi na. Bakit napasugod
ka.
172
Temporal Penomenal
___________________________ ____________________________
___________________________ ____________________________
___________________________ _____________________________
_
gkat ____________________________________________________________________________
Modal Eksistensyal
an ay masasabi kong angkop pa ring pag-aralan at
___________________________ isabuhay sa kasalukuyan dahil ____________________
____________________________
___________________________ ____________________________
____________________________
___________________________________________ ____________________________
A.
B .
D.
C.
173
Kabilang buhay, Pakikisama
Totoo ba o sablay Sa iyong mga
Kapag namatay kapwa
Dulot ay saya.
1._________ 2._________
________________ __________________
________________ __________________
________________ __________________
________________
Biyaya
Pagmamahal sa kapwa
_________________ _________________
_________________ _________________
_________________ _________________
_________________
174
GAWAIN 1.3.1.j : SAYSAY PAGGUHIT
Basahin mong mabuti ang tanaga at haiku na nasa banner. Iguhit mo
ang kaisipang nakapaloob sa bawat isa.
INOSENTE KAIBIGAN
Nagtampong kalikasan Pakikisama
Sa Sa iyong mga kapwa
kurakot ng bayan Dulot ay saya
Ang walang kasalanan
Ang pinaghigantihan.
a. Kaangkupan sa paksa
b. Paggamit ng pangungusap na walang paksa
c. Kaangkupan ng mga salitang ginamit
d. Elemento ng tanaga at haiku
175
e. May orihinalidad
176
Mga Gabay na Tanong:
1. Paano mo malalaman ang angkop na pangyayari sa bawat bahagi
ng maikling kuwento?
177
Ngayong may ideya ka na sa larawan ng mga maikling kuwento na
lumaganap sa Panahon ng Hapones, nais kong bigyan mo ng pansin ang
akda na pag-aaralan mo sa araling ito. Sikapin mong suriin kung taglay ba ng
maikling kuwento ang katangian na dapat taglayin ng isang akda noong
Panahon ng Hapones.
Basahin at unawain:
178
mga mata. Kailangang ‘di ko namamalas ang pagkagat niya sa kanyang
daliri. Ito rin ang katumbas ng kanyang mariing huwag kung mayroon
paano siya titingin sa akin na tila may hinahanap; kung paano niya
179
na paa at kamay na nakatutuwang pisilin, may mga pisngi at
mga mata ni Ina. Kapansin-pansin ang lalo niyang hindi pagkibo buhat
noon. Lalo siyang naging malungkot sa aking paningin. Ano ang nasa
180
naibigay na ginhawa.Hindi rin kumikibo si Ina: nasa mga mata niya
may ilang araw si Ama. Halos hindi siya hinihiwalayan ni Ina: sa ilalim
181
rosas at isang salansan ng mga liham. Maliliit at mga bilugang titik
ko mapababayaang lumuha siya dahil sa akin. Ang sino mang bahagi ng iyong
182
napakahirap ang lumimot?Nadama ko ang kamay ni Ina sa aking kanang
ang larawang nasa kahitang pelus na rosas. Natunghan niya ang mga liham
palad ang aking balikat at nadarama ko paang salat ng kanyang mag daliri;
aking anak ang susulat nang ukol sa atin...At sa anya’y isang dalubhasang
kamay ang uukit niyon sa itim na marmol. Ngunit, hindi ko maisatitik ang
daliri ang ilang salitang ito. Huwag kang palilinlang sa simbuyo ng iyong
kasinggulang mo ako nang pagtaliin ang mga puso namin ng iyong Ina...Mura
pang lubha ang labingwalang taon...Huwag ikaw ang magbigay sa iyong sarili
183
kamay nito ay kinulong niya sa kanyang mga palad.Magaling na ako, mahal
niyang labi ang isang ngiting punong-puno ng pagbasa. Muling nalapat ang
mga durungawang yaon ng isang kaluluwa at hindi niya namasid ang mga
mabigkas . Nasa mga palad pa rin ni ina ang kaliwang kamay ni ama: sabihin
mariin ang kanyang labi at nang siya’y mangusap ay hindi ko maamin kay ina
ang tinig na yaon...Maangkin mo na, mahal ko! Ang init ng mga labi ni ina
wala nang luhang dumadaloy sa mga iyon: natitiyak niya ang kasiyahang
184
2. Ang ngiti ni Ina ay patak ng ulan kung tag-araw: ang bata kong puso ay
tigang na lupang uhaw na uhaw.
Kahulugan:
__________________________________________
Pangungusap:
__________________________________________
3. Sapat na panakaw sa sulyap ni Ama upang ipadamang may naririnig
siya.
Kahulugan:
__________________________________________
Pangungusap:
__________________________________________
4. Ilang taon na ngayon ang nakaraan nang minsang may ibinalik na aklat
ang aming tagapaglaba: yaon daw ay nakuha niya sa isang lukbutan
ng amerikana ni Ama.
Kahulugan:
__________________________________________
Pangungusap:
__________________________________________
5. Hinihilamusan siya ni Ina ng malahiningang tsaa, ngunit wala itong
naibigay na ginhawa.
Kahulugan:
__________________________________________
Pangungusap:
__________________________________________
185
GAWAIN 1.3.2.d : SA BISA NG KARUNUNGAN
1.Paano sinimulan ang maikling kuwento?
2. Ano ang paksa ng kuwento? Masasabi mo ba na ang paksa sa
nasabing kuwento ay ang karaniwang paksang ginamit ng mga
manunulat noong Panahon ng Hapones? Patunayan.
Kasukdulan
Kakalasan
Papataas
na Aksiyon
Panimula Wakas
Panimula:
________________________________________________________
Papataas na Aksiyon:
________________________________________________________
Kasukdulan:
________________________________________________________
Kakalasan:
________________________________________________________
Wakas:
________________________________________________________
186
2. Saang bahagi ng kuwento makikita ang maaksiyong pangyayari?
3. Paano winakasan ng may-akda ang maikling kuwento?
4. Kung ikaw ay bibigyan ng pagkakataon na baguhin ang wakas ng
kuwento, paano mo ito gagawin?
Ugnay-Panitikan
ANG BANGHAY
187
GAWAIN 1.3.2.e.. BANDILA
Kahulugan Nilalaman(Paksa)
_________________ _________________
___ __
_________________ _________________
___ __
_________________
MAIKLING
_ KUWENTO_________________
_______________
Sinasalaming __ Kalagayan ng
_____________
Kultura
_________________ maikling kuwento
_______________
___________ sa Panahon ng _________
___________________ Hapones
_________________ ______________
_________________
_________________
___ _______________
_____
_________________ _________________
___ _____
_________________ _________________
_____ organizer, at sagutin
Suriin ang graphic _____ ang kasunod na mga tanong
upang matukoy ang ikinaiiba at kalagayan ng panitikan noong Panahon ng
Hapones.
188
Tutulungan ka ng susunod na gawain sa araling panggramatika upang
malaman ang mga detalye kaugnay ng mga sanhi ng paglaganap ng maikling
kuwento at mga bunga nito sa lipunang Pilipino noong panahong iyon.
A
1.
B
2.
3.
189
SANHI AT BUNGA
kaya, naging bunga nito, ang sanhi ng, kapag ipinatupad ito at iba pa.
Halimbawa:
Sanhi bunga
190
Sa gawaing ito, mas lalo mong malalaman kung sapat na ang
kaalaman mo sa maikling kuwento at kasanayang sanhi at bunga sa araling
panggramatika..
Pagnilayan at Unawain
1. Saguting muli ang gawain.
TUGON SA PAGKATUTO
(Map of Conceptual Change)
191
Mga Gabay na Tanong:
192
Ilipat
Sitwasyon:
Tuwing buwan ng Agosto ang National Historical
193
Binabati kita sa matagumpay mong pagsasagawa ng mga
gawain sa mga aralin sa modyul na ito , Panitikan sa Panahon ng Hapones.
Hapones)
Panuto: Ibigay ang hinihingi ng bawat bilang sa pahalang at pababa.Gawin
sa papel. Gayahin ang pormat.
1. 2.
3. 4. ABB 5.
7.
8.
9.
194
Pababa
1. Isang uri ng akdang pampanitikan
2. Sa panahong ito naging mahirap ang buhay ng mga Pilipino
3. Ito ay walang antalang bugso ng tinig na ang bawat pantig
ay laging may isang patinig
PAGNILAYAN AT UNAWAIN
( para sa Modyul 1)
___________.
Sitwasyon
196
pagsusulit upang higit mong matiyak na talagang naunawaan mo na ang
mga araling nakapaloob s modyul na ito. Simulan mo na!
3. Ilang gabi nang ako ang kapiling niya sa higaan. Tila musmos akong
dumarama sa init ng kanyang dibdib at nakikinig sa pintig ng kaniyang
puso. Ngunit, patuloy akong nagtataka sa malalim na paghinga niya, sa
kanyang malungkot na pagtitig sa lahat ng bagay, paghikbi. Ano ang nais
ipahiwatig ng sitwasyon?
197
na Lupa”, ano ang ibig sabihin ng, “ tila musmos akong dumarama sa init
ng kanyang dibdib”?
a. karunungang - bayan
b. tanaga at haiku
c. bugtong
d. tula
a. banghay
b. tagpuan
c. tauhan
d. tema
7. Maagang gumising si Carlos para magtungo sa palengke. Masayang-
masaya siya na nag-aayos ng kaniyang mga paninda ngunit walang ano-
ano’y dumilim kaya’t nasabi niyang “uulan na naman”. Nalungkot siya. Kapag
umuulan matumal at kaunti lang ang kaniyang kikitain. Alin sa mga pahayag
ang pangungusap na walang paksa?
a. Maagang gumising.
b. Uulan na naman.
c. Masayang- masaya siya.
d. Nalungkot sita.
1. Narito ang isang orihinal na tanaga. Ano ang nais ipahiwatig nito?
Damdamin ng Isang Ina
ni Asuncion B. Bola
198
Nasasaktan man ako
Sa aking mga desisyon
Paninindigan ito
Sa ikabubuti mo.
a. penomenal
b. eksistensiyal
c. temporal
d. modal
199
Anong elemento ng tula ang tinutukoy sa mga salitang nakasulat ng
pahilig?
a. sukat
b. aliw-iw
c. tugma
d. indayog
9. Kung ang bayang ito’y masasa-panganib
At siya ay dapat na ipagtangkilik,
Ang anak, ang asawa, magulang, kapatid
Isang tawag niya’y tatalikdang pilit
a. labag sa kalooban
b. tatalikod
c. di sang-ayon
d. magsasawalang-kibo
10. Saan nabibilang ang pahayag na “ Ang lahat ng palayok, may katapat
na saklob”?
a.bugtong
b.salawikain
c.sawikain
d.sabi-sabi
a. siya
b. malayo
c. namatay
d. pag-asam
16. Balikang muli ang pangungusap na nasa blg. 14. Ano ang tinutukoy ng
mga salitang nakahilig?
a. panahon
200
b. lugar o lunan
c. paraan
d. kaisipan
17. Nag-umpisa ang palatuntunan nang tanghali kaya naman pawisan ang
mga nagsipagdalo. Ano ang binibigyang- turing ng salitang tanghali?
a. palatuntunan
b. nagsipagdalo
c. pawisan
d. nag-umpisa
a. di- gaano
b. labis
c. c. dahil
d. tulad
201
Natapos mo na ang Modyul 1. Nakatitiyak ako na naunawaan mo
ang mahahalagang konsepto sa bawat aralin dahil buobng bisa mo
itong nailipat sa tunay na sitwasyon na magagamit mo sa pang-araw-
araw na pamumuhay. Sa modyul na ito ay napag-aralan din natin ang
ilang akdang pamapanitikan na lumaganapa sa tatlong panahon.
Pagkatapos ng Panahon ng Hapones, ang Panahon ng Amerikano,
Komonwelt at Kasarinlan naman at ang panitikang namayani sa bawat
panahon an gating pag-aaralan. Muli, maligayang pag-aaral.
202
tao? Ang mahahalagang tanong na ito ay magsisilbing gabay mo sa
pagtuklas ng mahahalagang konsepto na nakapaloob sa modyul na ito.
203
Aralin 3: Ang Panitikan sa Panahon ng Kasarinlan
204
nagsasalita
Naiuugnay ang pinapaksa ng nagsasalita sa iba pang
paksa at karanasan
Nakabubuo ng makabuluhang tanong batay sa
napakinggan
Pagsasalita
Nabibigyang-kahulugan ang mga pahayag / pangungusap
na nagbibigay pahiwatig
205
mga bagay na ‘di nagugustuhan (may pagsasaalang-alang
sa damdamin ng kausap)
Nakapagsasagawa ng interbyu/panayam
Pag-unawa sa Binasa
Nasusuri ang ilang akdang Panitikan batay sa mga
katangian nito
Balagtasan
Sarsuwela
206
kapaligiran
ibang tao
207
at wakas
Nakapagbibigay-hinuha sa
pangyayari
kaalaman
pakay o motibo
layunin ng may-akda
Pagsulat
Nakabubuo ng angkop na pagpapasiya batay sa akdang
binasa at sa:
pamantayang pansarili o pansariling karanasan
pamantayang galing sa ibang tao o sa ibang
babasahin
208
Nakasusulat ng talata na may pangunahin at pantulong na
kaisipan
209
Napalalawak ang mga kaisipang kaugnay ng paksa
Nakabubuo ng isang:
makatawag-
pansing
simula
mabisang
wakas
Nakasusulat ng talatang:
naglalarawan
naglalahad
nagsasalaysay
nangangatuwiran
Tatas
Naipamamalas ang natamong mga kaalaman at kakayahan
sa paglinang ng pangangailangang pangkomunikatibo
210
Nagagamit ang pormal at impormal na Filipino sa
komunikasyon ayon sa sitwasyon, pangangailangan at
pagkakataon
Estratehiya sa Pag-aaral/Pananaliksik
Nagagamit ang angkop na estratehiya sa pag-aaral
IV.KONSEPTUWAL NA BALANGKAS
Narito ang konseptuwal na balangkas ng mga araling nakapaloob
sa Modyul 2 na iyong pag-aaralan.
211
2.1: a. Panitikan:Sanaysay (Talumpati)
Aralin 2 : “Wikang Pambansa” ni Manuel L. Quezon
b. Wika: Iba’t Ibang Paraan ng Pagpapahayag
Ang Panitikan
2.2: a. Panitikan: Maikling Kuwento
sa Panahon ng “Lupang Tinubuan” ni Narciso G. Reyes
Komonwelt b. Wika: Kayarian ng Pang-uri
Alamin natin kung gaano na ang alam mo sa araling ito. Piliin ang
pinakaangkop na sagot sa sumusunod na mga tanong/pahayag.
Mangyaring sagutin ang lahat ng aytem. Pagkatapos mong sagutin ang
pagsusulit na ito, makikita mo ang iyong iskor. Itala at tandaan ang mga
aytem na hindi mo nasagot nang tama at hanapin mo ang tamang sagot
habang pinag-aaralan mo ang araling ito.
V. PANIMULANG PAGTATAYA
Unang Bahagi
Panuto: Piliin at isulat ang letra ng tamang sagot sa sumusunod na
tanong/pahayag.
212
1. Tinaguriang ama ng Maikling kuwento.
a. Rogelio R. Sicat
b. Deogracias A. Rosario.
c. Narciso Reyes
d. Liwayway . Arceo
2. Dahilan kung bakit lubusang lumaganap ang Maikling kuwento sa
Panahon ng Komonwelt.
a. Nagkaroon ng samahan ng mga manunulat na tinawag na
Panitikan.
b. Nagkaroon ng paghihimagsik sa mga dayuhang manunulat
c. Naglunsad ng mga makabagong pag-aaral sa pagsulat
d. Ginawang instrumento ang pahayagang La Solidaridad ng mga
kuwentista.
213
d. Ito ay maaaring pormal dahil nagbibigay ng impormasyon at
pamilyar dahil nang-aaliw.
Ikalawang Bahagi
Panuto: Basahin at unawain ang sumusunod na bahagi ng teksto upang
masagot ang kasunod na mga tanong.
214
10. Alin ang pagpapakahulugan sa puso batay sa mga saknong na
binasa?
a. pagkain
b. kayamanan
c. pag-ibig
d. karangalan
215
a. tula
b. nobela
c. maikling kuwento
d. sanaysay
a. bilangguan
b. kalayaan
c. sakit sa katawan
d. kadena
15. Sino ang mga puti na tinutukoy sa akda?
a. Amerikano
b. Hapon
c. Español
d. Tsino
16. Sino ang kausap ng manunulat sa akda?
a. dayuhan
b. Pilipino
c. namumuno sa pamahalaan
d. kabataan
216
a. Lumaya lamang ang iyong katawan subalit naiwan sa likod mo ang
mga latay na tumimo sa iyong isip.
18. Ayon sa akda, bakit lalong hinigpitan ng mga puti ang tanikala ng
mga Pilipino?
217
a. pagtangkilik sa sariling produkto kaysa sa mga gawang dayuhan
218
Lagyan mo ng tsek () ang patlang bago ang pahayag na iyong
pinaniniwalaan tungkol sa panitikan. Pagkatapos ng mga aralin sa modyul na
ito ay muli itong balikan at ilagay sa dulo ng pahayag ang MK kung ito ay
may katotohanan at WK kung ito ay walang katotohanan.
Naniniwala ako na. . .
219
Sa tulong ng Concept Map, isulat mo ang mahahalaga at kahanga-
hangang impormasyong iyong nalalaman tungkol sa panitikan sa Panahon ng
Amerikano, Komonwelt at Kasarinlan. Isulat ang mga ito sa blangkong bilog.
PANITIKAN
PAUNLARIN
220
ARALIN 2.1: ang panitikan sa Panahon ng
Amerikano
221
Narito ang mga kaalaman at kasanayang malilinang sa iyo sa
pagtalakay mo sa araling ito
Pagsasalita
Nabibigyang-kahulugan ang mga pahayag / pangungusap
na nagbibigay pahiwatig
Pag-unawa sa Binasa
Nasusuri ang ilang uri ng panitikan batay sa mga katangian
nito
Balagtasan
Sarsuwela
222
layon
tono
pananaw
gamit ng salita
Nailalahad ang mga kaisipan o ideyang nakapaloob
sa akdang binasa
Pagsulat
Nakabubuo ng angkop na pagpapasiya batay sa akdang
binasa at sa:
pamantayang pansarili o pansariling karanasan
pamantayang galing sa ibang tao o sa ibang
babasahin
Tatas
Naipamamalas ang natamong mga kaalaman at kakayahan
sa paglinang ng kakayahang pangkomunikatibo
223
Nalilikom ang nakakalap na mga panoorin na namayani
sa Panahon ng Amerikano
Ang Panitikan sa
Panahon ng Amerikano
V. Panimulang Pagtataya
224
Alamin natin kung gaano na ang alam mo sa araling ito. Ito ay
panimulang pagtataya na hahamon sa iyong kakayahan sa pag-aaralang
mga akda. Hanapin ang sa iyong palagay ay tamang sagot sa bawat tanong.
Sagutin ang lahat ng aytem. Pagkatapos masagot ang maikling pagsusulit na
ito, malalaman mo ang iyong iskor. Alalahanin mo na ang mga aytem na mali
ang iyong sagot at hanapin mo ang tamang sagot habang pinag-aaralan mo
ang modyul na ito. Maaari mo nang simulan.
G A L D E B A T E N B D
D E I U A D T T A H K O
S H U P D A G L I L M O
A B A L A G T A S A N N
N A T O S I R C S D T O
E L N H B A T U T I A N
L A K A N D I W A D G A
K S A K G I B I B M A M
Ilan kaya sa mga aytem ang nasagot mo ng tama? Kung marami ang
mali, huwag kang mag-alala, tutulungan ka ng araling ito upang maiwasto mo
225
ang mga ito. Simulan na natin ang pag-aaral ng ilan sa mga akdang
pampanitikan sa Panahon ng mga Amerikano.
Alamin
Sa tulong ng KWHL Sheet na Ano ang Alam mo na
( What do you Know?), Ano ang Nais mong malaman (What do
you want to find out?), Paano mo makikita ang nais mong malaman (How can
you dind out what you want to learn?), Ano ang iyong natutuhan/naunawaan?
(What Did You Learn?), ay subukin mong sagutin ang mga tanong. Sagutin
mo muna ang tatlong naunang kolum, ang KWH. Pagkatapos nating pag-
aralan ang araling ito ay saka mo sagutin ang huling kolum, ang L. Gawin mo
ito sa sagutang papel. Gayahin ang pormat.
K W H L
226
Naging madali ba sa iyo ang pagsagot? Kung oo,
nangangahulugan ito na mas magiging madali para sa iyo ang aralin.
Kung hindi naman, huwag kang mag-alala sapagkat tutulungan ka ng
modyul na ito lumawak ang iyong kaalaman tungkol sa paksa.
Paunlarin
Ang bahaging ito ay makatutulong sa iyo upang maunawaan mo
ang mahahalagang konsepto sa aralin. Huwag kang mag-alala gagawin
nating magaan ang pagpoproseso ng iyong pag-unawa. Maligayang araw ng
pag-unawa!
227
GAWAIN 2.1.1.a: PICK-UP LINES
Simulan na natin ang paglalakbay sa mundo ng Balagtasan. Alamin
mo muna ang pinagmulan, kahulugan at katangian ng Balagtasan bilang
isang akdang pampanitikan. Bago mo simulan ang pag-aaral tungkol sa
Balagtasan, naghanda ako ng isang laro. Ang laro ay pick-up line. Sinagot na
ang una para maging gabay mo sa susunod na tanong.
Matapos mong gawin at malaman ang datos, balikan natin ang ating
pinag-aralan sa pamamagitan ng paglalagom. Isulat sa papel ang mga sagot.
228
Balagtasan
Basahin at unawain.
Ugnay-Panitikan Kaligirang Pangkasaysayan ng
Balagtasan
pagtatalo sa pamamagitan ng
gagampanan ng bawat isa, ang mga tuntunin at iba pang bagay na dapat
isaalang-alang.
229
Ang Balagtasan ay isang makabagong duplo. Ang mga kasali sa duplo
katatawanan, talas ng isip, na may kasamang mga aktor sa isang dula. Ang
230
Mula noon hanggang ilang taong makalipas ang Ika-2 Digmaang
Pandaigdig, naging paboritong aliwan ang Balagtasan. Gumawa pati ang mga
B
A Pagkakaiba Duplo
L
A Karagatan
G
T Pagkakatulad
A Batutian
S
A
N
231
2. Ang Balagtasan ay isa sa sandigan ng panitikang Pilipino. Paano mo
ito mapananatili upang maganyak ang kapwa mo mag-aaral na
basahin, palaganapin at pahalagahan ito?
BALAGTASAN
Papel na Ginagampanan
sa Balagtasan
MAMBA-
MANONOOD
BALAGTAS
___________________
___________________
__________________
Mahusay ang iyong ginagawa. Ituloy mo lang ito. Huwag kang mag-
aalala, gagabayan ka ng mga aralin sa modyul na ito. Maaari mo nang
basahin ang isang halimbawa ng Balagtasan. Unawain mo ito upang
masagot/maisagawa ang kasunod na mga tanong at gawain.
BALAGTASAN:
Bulaklak ng Lahing Kalinis-linisan
- Jose Corazon de Jesus
232
Lakandiwa: Yamang ako’y siyang Haring inihalal
Binubuksan ko na itong Balagtasan,
Lahat ng makata’y inaanyayahang
Sa gawang pagtula ay makipaglaban.
233
Ay may kabanguhang binubuhay ako.
234
Nagtago pa mandin at aking hinabol.
235
Bangkay ang umalis, patay ang nilisan,
236
Ang unang hinagka’y katabing bulaklak.
237
Paruparo: Hindi mangyayaring sa isang bulaklak
Kapwa mapaloob ang dalawang palad.
Kung ikaw at ako’y kanyang tinatanggap
Nagkasagi sana ang kanitang pakpak.
238
Ikaw’y isang uod, may bulo kang taglay;
Sa isang bulaklak laso’t kamatayan,
At akong bubuyog ang dala ko’y buhay
Bulong ng hiningang katamis-tamisan.
239
Saka, Paruparo, dapat mong malamang
Sa mula’t mula pa’y ‘di ka minamahal,
Ang panyong panali nang ikaw ay takpan
Ikaw ang may sabing may lason pang taglay.
240
Ipahintulot pong sa mutyang narito
Na siyang kampupot sabihin kung sino
Kung sino ang kanyang binigyan ng oo,
O kung si Bubuyog, o kung si Paruparo.
241
Lakandiwa: Ang hatol ko’y ito sa dalawang hibang
Nabaliw nang hindi kinababaliwan:
Yamang ang panahon ay inyong sinayang
Kaya’t nararapat na maparusahan.
Hanay A Hanay B
b. konti
2. Kapatak na luha
____
5. Halakhak ay
f. nakaistorbo
nakabulahaw 242
____
Ang higit na
matimbang sa inyong
dalawa ay si…
Paruparo
Bubuyog
243
6. Ihambing mo ang panliligaw ng mga binata sa dalaga noon sa
kasalukuyang panahon. Gamitin ang Fan Fact Analyzer. Gawin ito sa
iyong sagutang papel. Gayahin ang pormat.
Pagkakatulad at pagkakaiba ng
panliligaw ng mga binata sa
dalagahan noon sa ngayon
Pagkakaiba
Pagkakatulad Pagkakaiba
244
Katotohanan at Opinyon
Opinyon
Halimbawa:
sa isa’t isa.
takot sa Diyos.
Katotohanan
Ang mga pahayag na may katotohanan ay kadalasang
245
resulta ng, pinatutunayan ng, pinatutunayan ni, sang-ayon sa, mula
Halimbawa:
Tandaan:
Katotohanan Opinyon
Pareho ng ur impormasyon
Maaaring mapatunayan na totoo Base sa mga saloobin at hindi
maaaring mapatunayang totoo.
Bihirang magbago sa pinagmumulan Madalas nagbabago sa mga
pinagmulan
246
Sagutin kung ang sumusunod ay katotohanan o opinyon.
1. Ang mga kaugaliang tulad ng bayanihan, pagmamano, pagsagot ng po
at opo, at pagtanaw ng utang na loob ay tanging sa Pilipinas lamang
makikita.
247
pangwakas na gawain para sa bahaging ito, maaari ka na ring gumawa o
sumulat ng isang editoryal na argumentasyon na may kaugnayan sa
kaugaliang Pilipino bilang sandigan ng isang pamilyang Pilipino at ng bansa.
Ikaw ay tatasahin sa sumusunod 1) lohikal ang pagkakasunod-sunod ng mga
pangyayari, 2) malikhain at masining ang presentasyon, 3) maikli at
nakakakuha ng interes ang pamagat 4) malinaw na naipahayag ang
argumento sa editoryal.
248
Nasa larawan ang mga taong may kinalaman sa kasaysayan ng
panitikan sa Pilipinas na namayani hanggang sa kasalukuyan. Hanapin mo sa
kabilang hanay, Hanay B, ang akdang isinulat ng mga manunulat sa Hanay A.
Isulat sa sagutang papel ang sagot.
Hanay A Hanay B
a. Walang Sugat
b. Dalagang Bukid
c. Kahapon, Ngayon at
Bukas
d. Ako Ang Daigdig
e. Sa Aking Mga
Kababata
f. Isang Punongkahoy
Alam mo ba …
249
Si Severino Reyes, mas kilala bilang Lola Basyang ay itinuturing na
Nang itinatag ang Liwayway noong 1923, si Reyes ang naging unang
Naalala
nina: Severino niyanaang
Reyes matandang
kilala babae
sa taguring na kapitbahay
Lola Basyang ng kaniyang
sa kaniyang
“kaibigan sa Quiapo,
Walang Sugat” Maynila. Ang
, Hermogenes pangalan
Ilagan ng babae
“Dalagang ay, Gervacia
–Bukid” Guzman de
Juan K. Abad
“Zamora o Ginto”
Tanikalang mas kilala
, Juansa Tandang Sotto
Crisostomo Basyang.
“AnakTuwing alas-4 , ng
ng Katupunan” at hapon,
magsasama-sama
Aurelio Tolentino ang mga kabataan
“Kahapon, sa Bukas.”
Ngayon, at kanilang lugar at makikinig sa mga
kuwento ni Sarsuwela
Ang Tandang Basyang.
o dula ayKaya naman,
isang uri ng matapos
panitikannito, ang mga kuwento
na ang
na naisulat niayReyes
pinakalayunin ay sa
itanghal maytanghalan. Lola Basyang
pirma naMauunawaan at. matutuhan
Unang nailathala ang
ng isang
kuwento ng
manunuri ni Lola Basyang
panitikan ang sa Liwayway
tungkol noong
sa isang 1925.
dula Siya ay nakasulat
sa pamamagitan ng ng 26
na Sarsuwela.
panonood. Nahahati ito sa ilang yugto na maraming tagpo. Pinakalayunin
nitong itanghal ang mga tagpo sa isang tanghalan o entablado. Ang tagpo
Matapos mong mabasa ang tungkol kay Severino Reyes, ngayon
sa
naman ay
dula ay ang paglabas-masok
ating sa tanghalan
alamin ang tungkol ng mgangtauhan.
sa kasaysayan Sarsuwela.
Gaya ng ibang panitikan, ang karamihan sa mga dulang itinatanghal
iskrip.
Mga Elemento ng Sarsuwela
Iskrip o nakasulat na dula – Ito ang pinakakaluluwa ng isang dula; lahat ng
bagay na isinasaalang-alang sa dula ay naaayon sa isang iskrip; walang dula
kapag walang iskrip.
Basahin at Unawain.
252
Walang Sugat
ni Severino Reyes
UNANG BAHAGI
I Tagpo:
(Tanggapan ng bahay ni Julia. Si Julia at ang mga bordador. Musika)
Si Tenyong ay mabibighani
Sa dikit ng pagkagawa
Mga kulay na sutla,
Asul, puti at pula.
253
Ng binatang pagbibigyan:
Ang panyo pa’y sasamahan
Ng mainam na pagmamahal.
Salitain
Julia : Ligpitin na ninyo ang mga bastidor at kayo’y mangagsayaw na.
(Papasok ang magkasintahan). (Lalabas si Tenyong ).
II TAGPO
(Tenyong at Julia…)
Tenyong: Julia, tingnan ko ang binuburdahan mo…
254
kandila, na anaki’y nilalik na maputing garing, ay may yayariin
kayang hindi mainam? Hala na, tingnan ko lamang.
Julia : Huwag mo na akong tuyain, pangit nga ang mga daliri ko.
Tenyong: Ay!
Julia : Hindi ah, nagkakamali ka, hindi ukol sa iyo ang panyong iyan…
255
F?
Julia : Oo nga sapagkat ang A, ay Among, ang N, Natin
at ang F ay Frayle.
Musika No. 2
Julia : Huwag mong silaban ang tunay mong pangalan.
Sabay: ‘Di mumunting tuwa dito’y dumadalaw, ano pa’t wari ‘di na
mamamatay sa piling mo oh! (Tenyong) niyaring buhay (Julia)
maalaalang may kabilang buhay… (Lalabas si Juana).
III TAGPO
256
(Tenyong, Julia, at Juana mamaya’y Lukas ) Salitain
Juana : Julia, Julia, saan mo inilagay ang baro kong makato?
(Nagulat si Julia at si Tenyong.) (Lalabas si Lukas. )
Lukas : Opo.
257
Lahat ng Lalaki: Huwag malumbay…kami ng nasasa bahay at nakahandang
tunay, laan sa lahat ng bagay…
V TAGPO
(Bilangguan sa Bulakan, patyo ng Gobyerno, maraming mga bilanggong
nakatali sa mga rehas).
Salitain
Relihiyoso 1.0: Ah, si Kapitan Luis! Ito tagaroon sa amin; maraming tao
ito…
258
ang kabayo may K, na lahat ng C pinapalitan ng K.
Masamang tao iyan, mabuti mamatay siya.
Relihiyoso 2.0: Loko ito! Anong awa-awa? Nayon wala awa-awa, duro
que duro-awa-awa? Ilang kaban an rasyon?
Ang rasyon nan palo, ha!
259
Kapitana Putin, at ibig daw makita si Kapitan Inggo na
asawa niya. Kung ganoon ay hindi mamamatay si Kapitan
Inggo.
260
pamisa, mga patay at hindi na dinadapit; ngayon
napaglirip na ang mga kabanalang ginawa ng mga tao
noong araw ay pawing pakunwari at pakitang-tao
lamang alinsunod sa malaking takot sa mga prayle.
Miguel: Ay! Aling Julia… ay… ma… ma… malapit na po… Alin po
ang malapit na?
Miguel : Sinabi ko pong … ay Julia! Ay! Aling Julia! Ay, Julia ko!
261
hindi ko po nasagutan…
VI TAGPO
(Mga Relihiyoso, Putin, Juana, Julia, Tenyong, at mga dalaw, babae
at lalaki).
Salitain
Relihiyoso 1.0: Kapitana Putin, ngayon makikita ma na ang tao mo,
dadalhin dito, at sinabi ko sa Alkalde na huwag nang
paluin, huwag nang ibibilad at ipinagbilin ko na bibigyan
na ng mabuting tulugan…
262
VII TAGPO
(Sila rin, wala na lamang ang mga relihiyoso)
Salitain
Tenyong: Tatang!
Musika
Tenyong: Ang dalawang braso’y gitgit na ang laman, naglabas ang mga
buto sa mga tinalian, lipos na ang sugat ang buong katawan,
nakahahambal! Ay! Ang anyo ni Amang! Ang lahat ng ito’y gawa
ng pari na sa Pilipinas siyang naghahari lalang ni Lucifer sa
demonyong lahi kay Satang malupit nakikiugali… Ah, kapag ka
namatay oh, ama kong ibig, asahan mo po at igaganting pilit
kahit na ano ang aking masapit, sa ulo ng prayle isa sa kikitil.
Salitain
Tenyong: Tatang, ikaw po’y ititihaya ko nang hindi mangalay…
263
Ang kaluluwa ko’y inihain ko na kay Bathala.
Musika No.2
Tenyong: Ang dalawang braso’y gitgit na ang laman, naglabas ang buto
sa mga tinalian, lipos na ng sugat ang buong katawan,
nakahahambal, ay! Ang anyo ni Amang! Ang lahat ng ito’y gawa
ng pari na sa Pilipinas siyang naghahari, lalang ni Lucifer sa
demonyong lahi kay satang malupit nakikiugali. Ah! Kapag
namatay ka, oh, ama kong ibig, asahan mo po’t igaganting pilit
kahit na ano ang aking masapit sa ulo ng prayle, isa sa kikitil.
(Mangagsisihagulgol ng iyak)
Telong Maikli
264
VIII TAGPO
(Sila ring lahat, wala lamang si Kapitang Inggo, ang Alkalde, at mga
bilanggong nangakagapos).
Salitain
IX TAGPO
(Tenyong at mga kasamang lalaki, mamaya’y si Julia).
Salitain
Tenyong: Mga kasama, magsikuha ng gulok, at ang may rebolber ay
dalhin.
265
Julia : Diyata’t matitiis, na Ina’y lisanin mo sa kahapis-hapis na anyo?
Di ba nalalaman mong sa kaniya’y walang ibang makaaaliw
kundi ikaw, at sa may damdam niyang puso, ay walang lunas
kundi ikaw na bugtong na anak? Bakit mo siya papanawan?
Tenyong: Julia, tunay ang sinabi mo; datapwa’t sa sarili mong loob, di ba
si Inang ay kakalingain mong parang tunay na ina; alang-alang
Sa paglingap mo sa akin? Sa bagay, na ito, ano ang ipag-aalaala
ko?
266
Tenyong: Huwag mamanglaw. Huwag ipagdusa ang aking pagpanaw.
X TAGPO
(Tugtuging nagpapakilala ng damdamin. Pagdating ng bahaging masaya
ay maririnig ang sigawan sa loob. Mga prayle at mga kasama ni
Tenyong at si Tenyong.)
Sa loob.
Mga lahi ni Lucifer! Magsisi na kayo’t oras na ninyo! Ikaw ang pumatay sa
ama ko – Perdon! Walang utang-na-di pinagbabayaran! (Hagara at
mapapatay ang mga prayle, isa ang mabibitin na sasama sa tren).
Telon
Wakas ng Unang Bahagi
267
Ikalawang Bahagi
I TAGPO
(Bahay ni Julia)
Julia at Juana
Salitain
Juana : Julia, igayak ang loob mo; ngayon ay paparito si Miguel at ang
kanyang ama, sila’y pagpapakitaan nang mainam.
Julia : (hihipuin ang noo) dito sa isip at di na sa puso; at kung ano ang
pasya ng isip ay siyang paiiralin: ang puso sa panahong ito ay
hindi na gumaganap ng maganda niyang katungkulan, siya’y
nagpapahingalay na…
268
Juana : Siyang tunay!
II TAGPO
(Julia at Monica)
Salitain
Julia : Monicaaaaaaaaaa, Monicaaaaaaaaaa!.
III TAGPO
(Julia, mamaya’y Miguel, Tadeo, Pari Teban, at Juana)
Musika
Dalit ni Julia
Oh, Tenyong niyaring dibdib,
Diyata’ ako’y natiis
Na hindi mo na sinilip
Sa ganitong pagkahapis.
269
Halika, tenyong, halika,
At baka di na abutin
Si Julia’y humihinga pa…
Papanaw, walang pagsala!
Salitain
P. Teban: (Pumalakpak)Mabuti ang dalit mo Julia…datapwa’t
napakalumbay lamang…
P. Teban: Hindi. hindi kahiya-hiya, mainam ang dalit mo. Ang Inang mo?
Tadeo : Ako, among, ang mabuting mamili, si Miguel po’y hindi maalam
makiusap. (Lalabas si Juana).
270
Miguel : Baka po ako murahin ah! 17 May manliligaw si Julia na Miguel
ang pangalan. Mayaman at bugtong na anak ngunit dungo.
Ikatlong Bahagi
271
GAWAIN 2.1.1 h: Hanap - Salita
Ibigay ang hinihingi ng sumusunod na mga salitang nasa kahon.
Pagkatapos, gamitin mo ito sa pangungusap.
Hanay A Hanay B
_____ 1. pagkasiphayo a. sinisinta
_____ 2. sumisimsim b. kalungkutan
_____ 3. kaparangan c. apihin
_____ 4. malumbay d. awit- panalangin
_____ 5. dalit e. magtaksil
_____ 6. maglilo f. malungkot
_____ 7. magahis g. mamatay
_____ 8. makitil h. mapahamak
_____ 9. aglahiin i. mapulaan
____ 10. pagbabata j. kabukiran
k. pagtitiis
272
GAWAIN 2.1.1.j: Sa Antas ng Iyong Pag-unawa
Sagutin ang mga tanong namay kaugnayan sa binasang akda upang
masukat natin kung naunawaan mo ang nilalaman nito.
1. Bakit hindi agad inamin ni Julia na kay Tenyong ang panyong kaniyang
binurdahan?
3. Isulat ang mga katangian ng mga tauhan sa akda. Gayahin ang pormat sa
sagutang papel.
WALANG SUGAT
273
4.Gamit ang Venn Diagram, ipakita ang pagkakatulad at pagkakiba ni Julia
sa kababaihan sa kasalukuyan. Isulat sa papel ang sagot. Gayahin ang
pormat.
Pagkakatulad
JULIA
KABABAIHAN SA
KASALUKUYAN
Pagkakaiba Pagkakaiba
5. Tama ba ang ginawa ng ina ni Julia na ipagkasundo nito ang anak sa isang
lalaking mayaman ? Kung ikaw ang nasa sitwasyon ni Julia, papayag ka ba
sa pasiya ng iyong ina? Bakit?.
274
6. Kung ikaw ay kabataan na nabuhay sa Panahon ng Amerikano, paano
mo maipakikita ang pagmamahal sa bayan?
PAGSULAT
Ituloy mo ang pahayag…
275
Kaantasan ng Pang-uri
Ugnay-Wika
276
uri, ngayon ay susubukin natin ang iyong kaalaman. Isulat sa sagutang papel
ang kaantasan ng pang-uri na sinalungguhitan sa bawat pangungusap.
(lantay, pahambing o pasukdol).
277
Bakit mahalagang
gamitin ang kaantasan
sa paglalarawan?
278
Pagnilayan at Unawain
Ang layunin mo sa bahaging ito ay mataya natin kung tama ang
pagkaunawa mo sa mahahalagang konsepto na nakapoob sa buong aralin-
Ang Panitkan sa Panahon ng Amerikano. Muli, sagutin mo ang
mahahalagang tanong na ito. Inaasahan kong kung may mali ka mang
konsepto, ay naitama na natin ang mga ito sa tulong ng iba’t ibang gawaing
iyong pinagdaanan.
_
Marahil ay mayroon ka nang sapat na pag-unawa tungkol sa
balagtasan at sarsuwela. Gayundin, natutuhan mo na ang kahalagahan ng
malikhain at mapanagutang paggamit ng wika sa pamamagitan ng pag-
279
unawa sa pagkakaiba ng katotohanan o opinyon at kaantasan ng pang-uri.
Natitiyak ko na sa tulong ng mga gawain na naisagawa mo ay higit na
lumawak at lumalim ang iyong pag-unawa. Paalala lamang na muli mong
balikan ang Kahon ng Hinuha sa unahang bahagi ng araling ito, at
dugtungan mo na ang huling pahayag sa labas ng kahon upang matiyak mo
kung nauunawaan mo talaga ang araling ito. Maraming salamat.
Ilipat
Sa mga natutuhan mong mga araling pampanitikan at pangwika
ay natitiyak kong kayang-kaya mong maisagawa ang Inaasahang Produkto-
ang makasulat ka ng iskrip at diyalogo ng isang dula na sumasalamin sa
pamilyang Pilipino. Bago iyan, nakatitiyak ako na makatutulong sa iyo ang
karagdagang kaalaman na ito tungkol sa Inaasahang Produkto – ang
pagsulat ng iskrip at diyalogo ng isang dula. Atin pang ipagpatuloy at alamin
naman kung ano ang iskrip at Diyalogo. Simulan na natin.
ang iskrip. Matatawag lamang na dula ang isang katha kung ito’y
ay Ang
nagmumula rito.
diyalogo angSa iskrip matatagpuan
sinusundan ang Ito
ng mga aktor. galaw
angngnagbibigay
mga aktor,ngang
mga
mga tagpo,
mensahe saang mga
isang eksena.
dula. At gayundin
Diyalogo ang
ang tawag sadiyalogo
anumangng mga tauhan.
usapan sa pagitan
281
gagawing produkto. Basahin at isagawa ang sitwasyon. Gamiting gabay ang
sumusunod na pamantayan sa pagsasagawa nito.
282
a. Pagkamalikhain
b. Makatotohanan at
kapani-paniwala ang
pagkakasulat ng
iskrip
c. Orihinal
d. Sumasalamin sa
kulturang Pilipino at
naaangkop sa
kasalukuyan
e. Wasto ang
pagkakagamit ng
wika
Interpretasyon
21- 25 -Napakahusay
16- 20 -Mahusay
11-15 -Katamtamang Husay
6-10 -Hindi Mahusay
1-5 -Nangangailangan pa ng Pagpapahusay
283
A. Panuto: Piliin at isulat ang letra ng tamang sagot. Gawin ito sa
sagutang papel.
a. balagtasan
b. duplo
c. karagatan
d. karilyo
a. Balitao
b. Batutian
c. Duplero
d. Siday
e.
4. Sila ang pinakamagaling na mambabalagtas noong kanilang
kapanahunan.
284
2. Talagang (hanga) __________siya sa kanyang ipinamalas na
husay sa pagsasalita.
C. Panuto: Gamit ang 3-2-1 Chart, buuin ang konsepto o ideyang nabuo
sa iyo sa pag-aaral sa dula.
285
Kumusta? Binabati kita sapagkat matagumpay mong naisagawa ang
mga gawain at pagsasanay sa Aralin 2.1. Sa bagong aralin, tutuklasin natin
ang panitikan sa Panahon ng Komonwelt.
286
Ang Napauunlad ang kasanayan sa pag-unawa sa diskursong
pinakinggan
Panitikan
Sa Naisasalaysay ang magkakaugnay na pangyayari
sa napakinggan
Panahon
Naihahambing ang sariling saloobin sa saloobin
Ng ng nagsasalita
Komon- Naiuugnay ang pinapaksa ng nagsasalita sa iba pang
paksa at karanasan
welt Nakabubuo ng makabuluhang tanong batay sa
napakinggan
Pagsasalita
Nailalahad ang mga pagpapasiya batay sa mga patunay
at katwiran
Pag-unawa sa Binasa
Napipili ang pangunahin at pantulong na mga ideya o
kaisipang nakasaad sa binasa
287
Nakabubuo ng sintesis ng mga kaisipan o ideyang
nakapaloob sa teksto
Naibibigay ang kaugnayan ng teksto sa:
sarili
ibang tao
Nakapangangatuwiran sa napiling alternatibong
solusyon
o proposisyon sa suliraning inilahad sa teksto
2. Maikling kuwento
Naipaliliwanag ang mga elemento ng maikling
kuwento
Naipaliliwanag ang motibasyon o dahilan ng mga
kilos o gawi ng mga tauhan
Nabibigyang-kahulugan ang mga simbolo at
pahiwatig na ginamit sa akda
Naibubuod ang binasang akda
Pagsulat
Naisasaalang-alang ang mga kasanayan sa paggamit ng
Filipino sa pagsulat ng talata
288
paglalahad ng mga pangungusap nang may
magkatulad na pagkakabuo
289
ibang pinagkukunang sanggunian
Mini-museum o eksibit
V. Panimulang Pagtataya
Alamin natin kung gaano na ang alam mo sa araling ito. Piliin ang
pinakaangkop na sagot sa sumusunod na mga tanong/pahayag. Mangyaring
sagutin ang lahat ng aytem. Pagkatapos mong sagutin ang pagsusulit na ito,
makikita mo ang iyong iskor. Itala at tandaan ang mga aytem na hindi mo
nasagot nang tama, at hanapin mo ang tamang sagot habang pinag-aaralan
mo ang araling ito.
Unang Bahagi
290
Sanaysay
Pormal Pamilyar
Magkaibang katangian:
____________________________________________
____________________________________________
Ikalawang Bahagi
Panuto: Basahin at unawain ang sumusunod na bahagi ng teksto upang masagot ang
kasunod na mga tanong.
291
Ang ina ay napahagulgol ng iyak nang ganap na maunawaan ang ibig
sabihin ni Irene.
292
9. Inilarawan ang pag-ibig sa akda sa pamamagitan ng __________.
a. pagpapaliwanag sa kahulugan nito
b. paghahambing gamit ang tayutay
c. pagsasalaysay sa karanasan ng tauhan
d. pagpapahayag ng sariling karanasan
10. “Kaya pala lagi nang kakaba-kaba ngayon ang aking dibdib.” Ano ang
mahihinuha sa pahayag na ito ni Irene?
VI.Yugto ng Pagkatuto
Alamin
293
GAWAIN 2.2.1: Generalization Table
Ang unang kolum ang unang sasagutan bago ang kasunod na mga
kolum. Ang ikalawa at ikatlong kolum ay sa susunod na mga bahagi ng aralin
at ang huli ay sa bahaging Paunlarin ng araling ito.
Simulan natin
294
Mga akdang napabantog sa Panahon ng Komonwelt at ang
3 manunulat ng mga akdang ito
1.
2.
3.
Katangian ng akda at manunulat sa naging sagot sa 3
2 1.
2.
1
Tanong/pahayag na nais mo pang mabatid tungkol sa manunulat
at sa kaniyang akda
1.
295
__ nagbibigay ng mahahalagang kaisipan
__ ito ay orihinal na panitikan ng mga Pilipino
__ nagsisilbing aliwan/libangan
__ kabilang ang sulating pampahayagan
__ may mga tauhang nagsisiganap
__ Buenaventura S. Medina Jr.
__ Deogracias A. Rosario
__ Michel de Montaigne
__ maaaring iugnay sa sariling karanasan at karanasan ng ibang tao
__ ginagamitan ng masining o mga tayutay na mga salita o pahayag
Naging madali ba sa iyo ang pagsagot? Kung hindi, huwag kang mag-alala
sapagkat sinusukat lamang natin ang iyong kaalaman sa magiging aralin. Ang
susunod na bahagi ay makatutulong sa iyo upang lalo pang lumawak ang
iyong kaalaman sa panitikan sa Panahon ng Komonwelt. Makatutulong ang
mga gawain upang masagot mo ang mahalagang tanong na “Malaya ba sa
pagsulat ang mga manunulat sa Panahon ng Komonwelt?”
Paunlarin
Basahin at unawain
Wikang Pambansa
ni Manuel L. Quezon
pagnanais gayahin ang lahat ng kilos banyaga kahit hindi alam kung ito'y
pambansa noong naging Pangulo ako. Ako ang Pangulo ng Pilipinas; ako ang
hindi ba?
298
itataguyod ko rin ang pagpapatuloy ng Kastila. Subalit dumating na ang
ang mga Tagalog, Tagalog; ang mga Bisaya, Bisaya. Ako ay Tagalog. Kung
higit sa ibang wika. Tagalog ang ginagamit namin sa pamilya. Pero handa
Kahulugan Katangian
SALITA
Bahagi ng Panalita Halimbawang
Pangungusap
299
Isulat ang sumusunod na tanong at ang iyong sagot sa iyong sagutang
papel.
1. Sa iyong palagay, bakit kailangang magkaroon ng wikang
pambansa ang Pilipinas?
300
Ang Sanaysay ay isang uri ng panitikan na nasa anyong tuluyan
na
nakikipag-usap lamang
Ang tono ay mapitagan Pakikipagkaibigan ang tono
Obhektibo o di kumikiling sa damdamin ng Subhektibo sapagkat pumapanig sa
Paano nagkatulad?
Ako ay Ikaw
ni Hans Roemar T. Salum
“Ako’y isang Pinoy, sa puso’t diwa. Pinoy na
302
ng mang-aawit sa akin.
wika nga. Ang salitang nanay sasabihing mudra, ang tatay ay pudra.
May magsasabi ring I wanna make bili that sapatos! Hay, kailangan
303
2. Pansinin ang kasunod na mga pangungusap na may salungguhit. Ano
ang layunin ng mga pangungusap na ito?
kabuuang anyo ng tao, bagay o pook upang maipakita ang kaibahan nito
305
GAWAIN 2.2.1.g: YES/NO Analysis
Ibigay ang sariling opinyon tungkol sa kahalagahan ng opinyon at
katuwiran sa isang Sanaysay noong Panahon ng Komonwelt.
306
impormasyong ito para sa huling bahagi ng araling ito. Upang maragdagan
pa ang kaalaman dito, makatutulong ang
http://en.wikipedia.org/wiki/List_of_mockumentaries.
maging makatotohanan.
Pamantayan 10 8 6 4 2 Pamantayan
Mahusay ang Di-gaanong
pagkakalahad ng mahusay ang
mga katuwiran pagkakalahad
ng mga
katuwiran
307
Lahat ng inilahad May mga
na impormasyon at impormasyong
pagkakalahad ng hindi
paksa ay makatotohanan
makatatotohanan. ang
pagkakalahad.
Nakahikayat sa Hindi lahat ng
lahat ng manonood ay
manonood nahikayat sa
pagbibigay ng ibinigay na
katuwiran katuwiran.
Nagamit ang lahat Isa o walang
ng paraan ng nagamit na
pagpapahayag. paraan ng
pagpapahayag
KABUUAN
Interpretasyon:
31 – 40 Lubos na kasiya-siya
21 – 30 Kasiya-siya
11 – 20 Hindi gaanong kasiya-siya
2 – 10 Husayan pa
308
1. Paano nakatulong ang Maikling kuwento sa mga manunulat at sa
iba pang Pilipino noong Panahon ng Komonwelt?
309
Marami ka bang nasagot nang tama? Tingnan sa Susi sa Pagwawasto
upang makita ang antas ng iyong kaalaman sa magiging paksa. Kung ang
lahat ay wasto, ipinababatid ko sa iyo ang aking pagbati. Ngunit kung marami
ang mali sa iyong naging sagot, huwag kang mag-alala sapagkat bahagi
lamang ito ng pagtataya at pagtuklas sa iyong dating kaalaman tungkol sa
paksa.
Sa naging mga gawain ay inalam lang natin kung gaano na ang iyong
nalalaman sa araling ito. Sa pagpapatuloy ng iyong pag-aaral, malalaman mo
kung tama ang iyong mga sagot. Upang ganap na maunawaan ang aralin,
basahin at unawain mo muna ang kasunod na Maikling kuwento at
pagkatapos ay sagutin/gawin ang mga gawain o pagsasanay sa bahaging ito.
Lupang 310
Tinubuan
Basahin at unawain
Lupang Tinubuan
Narciso G. Reyes
bitiwan ang supot na iyan. Nagkalat ang mga magnanakaw, mag-ingat ka!
Gng. Enriquez. Ngumiti ka naman, Ben, hindi naman ako magtatagal doon
tsug, tsug.
311
halaman sa dinaraanan.
pintig ng isang pusong wala nang alinlangan. Napawing tila ulap sa isip ni
namatay ay ang Tata Inong mo, pamangkin ng iyong Lola Asyang at pinsan
namin ng iyong ama. Mabait siyang tao noong siya’y nabubuhay pa.”
lumaki at nagkaisip ang kanyang ama. Bumaling siya sa kanyang Tiya Juana
at itinanong kung ano ang anyo ng nayong iyon, kung mayaman o dukha,
kanyang butihing ale ay nabubuo naman sa isip ni Danding ang isang kaaya-
312
Walang maganda rito kundi ang langit,” ang sabing pabiro ng
tugon. Naisaloob niyang sa mga nayong tulad nito isinilang at nagsilaki sina
del Pilar, at iba pang bayani ng lahi, at sa gayong mga bukid nagtining ang
paligid-ligid.
pagpapakilala ng kanyang Tiya Juana. Sila ang iyong Lolo Tasyo, at sila
ang iyong Lola Ines. Ang mga pinsan mong Juan, Seling, Marya at Asyas.
Ang iyong Nana Bito. Ang iyong Tata Enteng. Yukod at ngiti rito,
lamang, matatanda at mga bata. Ang lahat yata ng tao sa bahay, buhat sa
anak ni Danding. Mabuti na lamang at likas na sarat ang ilong ko,” ang
kamustahan. Ang balana ay nagtanong kay Danding ng kung ano ang lagay
ama nito ay talusaling na sugat sa puso nito. Ngunit hindi niya maunahan
313
ng pagtugon si Danding na tila magaan ngayon ang bibig at palagay na ang
puting kurtinang salo ng pinagbuhol na mga lasong itim, ay walang tigil ang
lungkot.
ng kanyang Tita Juana. At ang pinsan mong si Bining,” ang pabulong pang
Bining, ngunit wala siyang nasabing anuman. Puno ang kanyang puso.
314
naimandala na ang ani. Malinis ang hubad na lupa, na naglalatang sa init ng
Bakit po?”
Ganyan din siya kung magsalita, bata pa’y magulang na ang isip.”
nagbaon ng inunan ng ama mo. Ako ang gumawa ng mga una niyang laruan.
siya sa akin sa pag-araro. Nasaktan siya noon, ang akala ko’y hindi siya
titigil sa kaiiyak.”
315
Lumingon ang matanda at tiningala ang punong mangga sa kanilang
doon niya isinulat ang kauna-unahan niyang tula - isang maikling papuri sa
Nahuli po?”
Marami pang ibig itanong si Danding, ngunit naalala niya ang patay
at ang mga tao sa bahay; baka hinahanap na siya. Unti-unting pinutol niya
ang pag-uusap nila ni Lolo Tasyo, at iniwan ang matanda sa mga alaala nito.
Ang araw,” ang tugon ni Danding, sabay pikit ng mga mata niyang
bahay.
316
batbat-sakit na pagkakawalay nila, na kamatayan lamang ang lubusang
mga pag-asa, pag- ibig, lumbay at ligaya, ng palalong mga pangarap at mga
ng mga naulila. Nabasag ang katahimikan at naghari ang impit na mga hikbi
Nabasag ang katahimikan at naghari ang impit na mga hikbi at ang mga
Ibig niyang mapag-isa kaya’t nang makita niyang may taong naiwan
317
kawayan at pinahid ang pawis sa kanyang mukha at liig.
at ipinikit ang mga mata. Dahan-dahang inunat niya ang kanyang mga paa,
Lolo Tasyo tungkol sa kanyang ama, at siya’y napangiti nang lihim. Ang
Danding at pinag-igi pang lalo ang pagkakasalampak niya sa lupa. Tila isang
ng kanyang ama.
Ina ng Bayan. Kung bakit walang atubiling naghain ng dugo sina Rizal at
318
Bonifacio.
na, kagat na ang dilim sa lahat ng dako. Walang buwan at may kadiliman
319
Salita mula sa Kahulugan Bahagi ng Pangungusap
aralin Panalita
pinagmuni-muni
agaw-dilim
piping panangis
sumasalunga
makadurog-puso
320
Dahilan:
5. Sa iyong palagay, nanaisin ba ni Danding na manatili na lamang sa
lupang tinubuan ng kaniyang ama kaysa ang bumalik sa siyudad na
kaniyang kinalakhan? Magbigay ng mga patunay sa pamamagitan ng
paglalahad sa bahaging nagpapatunay nito.
321
ANG MAIKLING KUWENTO
Taglay nito ang pagkakaroon ng (1) iisang kakintalan; (2) may isang
binibigyang-diin sa kuwento.
322
Pamagat Solusyon
May-akda
Mga Tauhan
Suliranin
Wakas
Napakahusay
Mahusay
323
Malaki ang tulong ng Maikling kuwento upang lalo pang sumigla at
tumaas ang katayuan ng panitikan sapagkat Wikang Pambansa ang ginamit
na midyum sa pagsulat, dumami ang manunulat, nagkaroon ng iba’t ibang
pamamaraan ng pagkukuwento at ang mga paksang dating hindi naisusulat
ay nabigyan ng pansin. Inaasahan kong naunawaan mo na ang ating aralin.
Palalimin pa natin ang iyong kaalaman sa pamamagitan ng pag-aaral sa
kaugnay na wika ng ating aralin – ang kayarian ng pang-uri. Basahin ang mga
impormasyon tungkol dito.
ANG PANG-URI
Ugnay-
Wika Ang pang-uri ay salitang naglalarawan tungkol sa
maglarawan.
at panlapi.
kahulugan.
324
Sa buhay, kailangang maging pusong
1. Suriin ang mga salitang may salungguhit sa binasang teksto. Itala ang
mga ito sa ilalim ng angkop na kayarian ng pang-uri.
325
2. Mula sa mga larawan sa ibaba, pumili ng isa. Sumulat ng komposisyon
tungkol dito na naglalarawan gamit ang iba’t ibang kayarian ng pang-
uri.
3.
326
tagumpay. Nakita mo na ang kahalagahan ng Maikling kuwento. Sa Panahon
ng Komonwelt ay malaya ang mga manunulat na ipahayag ang kanilang
saloobin, damdamin at ideya. Kasama ng kalayaan sa pagpapahayag ng mga
ito ang kalayaan sa paggamit ng sariling wika sa kanilang mga akda.
327
talakayan. Ilan sa iyong mga ideya ang wasto? Kung halos lahat ay nakuha
mo nang tama, binabati kita. Kung hindi naman ay mayroon ka pang
pagkakataon upang maiwasto ito. Alam mo na ang mahahalagang ideya sa
araling ito, palalimin pa natin ang kaalamang ito sa susunod na bahagi.
Pagnilayan at Unawain
Oo Hindi
___________ ___________
___________ ___________
___________ ___________
___________ ___________
328
GAWAIN 2.4: Ito Noon, Ganito Ngayon
Gamit ang IRF (Initial, Revised, Final) ay ibigay ang dating kaalaman
sa paksa, ang nabagong pagkaunawa sa aralin at ang kabuuan at wastong natutuhan sa
araling tinalakay. Gayahin ang pormat sa sagutang papel.
Revised (Nabagong
Pagkaunawa sa Aralin)
Ilipat
Layunin mo sa bahaging ito ang ilipat at isabuhay ang iyong
natutuhan sa aralin. Ang susunod na gawain ay magtataya sa iyong
natutuhan sa aralin.
329
PAMANTAYAN A B C D
Presentasyon – maayos at organisado
Makatotohanan – totoo ang mga impormasyong
ipinakita
Batay sa pananaliksik – mapanghahawakan o
mapagkakatiwalaan ang pinagkunan ng mga
impormasyon
Malikhain – masining at gumamit ng mga awtentikong
bagay
Interpretasyon:
4 na A – Napakahusay! Ipagpatuloy ang kahusayan o kagalingan sa mga
gawain.
3 A – Mahusay! Hindi man perpekto, naipakita mo ang iyong kahusayan o
kagalingan.
2 na A – Katamtamang Husay! Nakita ang iyong pagsisikap subalit dagdagan
pa upang mapaunlad pa ang gawain.
1 o walang A – Hindi Mahusay! Ulitin pa ang gawain upang maging
makabuluhan ito sa sarili at sa titingin ng iyong likha.
330
LESSON CLOSURE
331
Kumusta na! Labis akong natutuwa na sa dalawang panahon na iyong
pinagdaanan ay marami kang napulot na kaalaman. Malaki ang magagawang
tulong sa iyo sa pagpasok mo sa bagong panahon na ito, ang Panahon ng
Kasarinlan. Sa araling ito ay aalamin mo ang naiambag ng akdang
pampanitikan na sumibol at napatanyag sa Panahon ng Kasarinlan.
332
“Sinag sa Karimlan” ni Dionisio Salazar
Pagsasalita
Naipapahayag nang maayos ang matinding reaksiyon sa
mga bagay
na ‘di nagugustuhan (may pagsasaalang-alang sa damdamin
ng kausap)
Nakapagsasagawa ng interbyu/panayam
Nakapagsasagawa ng sarbey batay sa kulturang Pilipino
gamit ang panitikan
Nakapaglalahad ng pamamaraan sa pagsasagawa ng
simposyum tungkol sa kahalagahan ng kulturang sariling atin
Nakabubuo ng pansariling opinyon batay sa mga
ideya,kaisipang inilahad ng teksto
333
Nakapaglalahad ng sariling pananaw kung paano
mapananatili ang kulturang Pilipino sa tulong ng panitikan
Pag-unawa sa Binasa
Nasusuri ang iba’t ibang akdang pampanitikan batay sa mga
katangian nito
334
layunin ng may-akda
Naihahambing ang kalagayan ng panitikan at epekto nito sa
kulturang Pilipino noon at ngayon
Nasusuri sa teksto ang mga aspekto ng pandiwa
Naisasaayos ang mga pangyayari sa maikling kwento/dula
ayon sa wastong pagkakasunod-sunod
Nasusuri ang bahagi ng maikling kuwento/dula/sanaysay
Nakikilala ang iba’t ibang bahagi at elemento ng maikling
kwento/dula
Napaghahambing ang elemento ng maikling kuwento sa
dula
Nasusuri ang kulturang taglay ng panitikan kung ito’y
nanatili, nabago o nawala na
Pagsulat
-Nailalahad ang sariling kuro-kuro sa mga detalye, kaisipan,
at opinyong nakapaloob sa teksto kung:
totoo o hindi totoo
may pagbabatayan o kathang-isip lamang
mabuti o masama
katotohanan o opinyon
Nakapaglalahad ng sariling pananaw batay sa nilalaman ng
akdang binasa kung ito’y makatotohanan o di-
makatotohanan gamit ang graphic organizer
Nakasusulat ng maikling kuwento batay sa kultura ng lugar
na pinagmulan
Nakasusulat ng talatang
naglalarawan
naglalahad
nagsasalaysay
nangangatuwiran
Nakapag-uugnay ng mga kaisipan mula sa binasang akda
hango sa sariling karanasan
nasaksihan
335
napakinggan/napanood/nabasa
Tatas
Naipamamalas ang natamong mga kaalaman at kakayahan
sa paglinang ng pangangailangang pangkomunikatibo
Naipamamalas ang makahulugan at masining na
pagpapahayag para sa mabisang pakikipagkomunikasyon
Nagagamit ang magagalang na pananalita sa
pakikipagkomunikasyon
Nagagamit ang pormal at impormal na Filipino sa
komunikasyon
ayon sa sitwasyon, pangangailangan at pagkakataon
Estratehiya sa Pag-aaral
Nagagamit ang angkop na estratehiya sa pag-aaral
Pananaliksik
Nalilikom ang kakailanganing mga impormasyon mula sa
iba’t ibang pinagkukunang sanggunian
Unang Bahagi
Panuto: Ibigay ang hinihingi ng diyagram tungkol sa dula. (para sa bilang 1-5)
Gawin sa sagutang papel.
Dula
337
Ikalawang Bahagi
A. banghay
B. tema
C. pananaw
D. damdamin
10. Nagsimula ang akda sa pamamagitan ng ______.
A. kilos at galaw ng tauhan
B. tagpuan at banghay
339
C. tagpuan at kapaligiran
VI . Yugto ng Pagkatuto
Alamin
Malaki ang papel na ginampanan ng panitikan sa buhay ng mga
Pilipino sa iba’t ibang panahon. Naranasan nila na maipahayag
ang sariling damdamin at saloobin sa pamamagitan ng mga
pasalita at pasulat na akda na nagbukas sa isang diwang makabansa.
340
Hanay A Hanay B
Ang Pagpupulis –
Trapiko ay Isang
Sining
Paglalayag sa Puso
ng Isang Bata
Lupang Tinubuan
Wikang Pambansa
Titser
341
K W H L
Ano ang alam Ano ang nais mong Paano mo makikita Ano ang iyong
mo na? malaman? ang nais mong natutuhan/
(What do you (What do you want maunawaan? naunawaan?
know?) to find out) (How can you find (What did you
out what you want learn?)
to learn?)
Paunlarin
Ang bahaging ito ay makatutulong sa iyo upang
maunawaan mo ang mahahalagang kaisipan/konsepto na
saklaw ng aralin. Huwag kang mag-alala sa tulong ng iyong pagsisikap
at pagtitiyaga, mahahanap mo ang tamang kasagutan. Ngayon ay maaari
kang magsimula na sa pag-alam sa mga impormasyon kaugnay ng akdang
pampanitikan. Magsimula tayo sa Maikling kuwento (Aralin 2.3.1
Ang Maikling kuwento o maikling katha gaya ng karaniwang taguri dito
ay sangay ng salaysay (narration). May sariling mga katangian ito na ikinaiiba
sa ibang akdang pampanitikan. Kabilang sa mga katangiang ito ay ang
pagkakaroon ng iisang kakintalan, may isang pangunahing tauhang may
mahalagang suliraning kailangang lutasin, tumatalakay sa isang madulang
bahagi ng buhay at iba pa. Mahalaga ring masagot mo ang sumusunod na
pantulong o prosesong tanong upang makatulong sa iyo sa pagsagot sa
mahalagang tanong ng aralin.
Mga Gabay na Tanong
1. Paano naiiba ang maikling kuwento sa iba pang akdang pampanitikan?
2. Ano ang karaniwang tema o paksang ginamit ng mga manunulat sa
panahong ito?
342
GAWAIN 2.3.1. a: TUKLAS-INFO
Batay sa iyong nalalaman, subukin mong isulat ang hinihingi sa
dayagram kaugnay ng araling iyong pag-aaralan. Huwag kang mag-aalala,
ito’y pag-alam lamang kung gaano na ang iyong kaalaman tungkol sa pag-
aaralan natin.
Inalam lang natin sa mga gawaing ito kung ano na ang iyong
nalalaman sa araling ito. Sa pagpapatuloy ng iyong pag-aaral, malalaman mo
kung tama ang iyong mga sagot. Makatutulong ang pagbasa sa sumusunod
na Maikling kuwento upang maunawaan ang aralin. Ngunit bago iyon,
mahalagang malaman mo muna kung sino ang sumulat ng akda.Upang
ganap na maunawaan ang aralin, kilalanin mo muna ang isa sa natatanging
manunulat sa panahong ito. Kilala mo ba si Aling Bebang o si Genoveva
Edroza-Matute? Magbigay ng ilang impormasyon tungkol sa kaniya gamit ang
sumusunod na Concept Map.
Kapanganakan:
Pamilya:
Larawan ni
Genoveva
Edroza-
Matute Mga Katangian:
343
Genoveva Edroza-Matute
Si Aling Bebang, ayon sa talambuhay na isinulat ni Gregorio C.
Borlaza, ay bunso sa labindalawang magkakapatid, at supling nina
Anastacio B. Edroza at Maria Magdalena K. Dizon. Siyam ang namatay sa
kaniyang mga kapatid, at karamihan ay wala pang isang taon ang itinagal
sanhi ng pagkakasakit. Lumaki siya sa Tayuman-Oroquieta, malapit sa
karerahan ng kabayo sa San Lazaro. Hindi naglaon ay nakitira siya sa
kaniyang ale—na kapatid
Nasiyahan ka bangsa
kaniyang
iyong ama—doon sa Felix
nabatid sa atingHuertas, Maynila
may-akda? Sa
hanggang makatapos
pagpapatuloy, basahinngmo
elementarya. Nag-aral
na ang maikling siya nang
kuwento sa Santa
may Clara Primary
pag-unawa at
School (na naging P. Gomez Elementary School) at Magdalena Elementary
pagkatapos ay sagutin ang mga tanong sa pagsasanay at isagawa ang mga
School, pagkaraan ay sa Manila North High School (na Arellano High
gawaing nasa bahaging ito.
School ngayon), nagkolehiyo sa Philippine Normal School (na Philippine
Basahin at unawainngayon), hanggang matapos ang masterado sa Filipino
Normal University
at doktorado sa edukasyon sa Unibersidad ng Santo Tomas.
isiping baka hindi. Sa akin, siya'y hindi magiging isang binatang di-kilala,
344
isang ama, o isang alaala kaya ng Bataan. Sa akin, siya'y mananatiling isang
isipan ang kanyang mukha at ang kanyang pangalan. Nguni't ang buhay sa
lahat ay ang isang bagay na itinuro niya sa akin isang araw nang siya ang
lamang iyo'y mahahabag na sa kanya ang tumitingin. Kahit ang paraan niya
hindi siya hilingan ng gayon. Siya rin ang pinakahuling umaalis: naglilibot
muna sa buong silid upang pulutin ang mga naiiwang panlinis. Lihim ko siyang
kung tuwid ang bawat isa. At sa pintuan, lagi siyang lumilingon sa pagsasabi
ng "Goodbye, Teacher!"
mga kasamahan, ay naiisip kong alam na alam niya ang kanyang kapangitan,
345
tungkol sa kanyang buhay. Payak ang mga katotohanan: siya'y isang
Kahit na hindi siya marunong, maging kanya lamang sana ang halakhak at
kaligayahan ng buhay-bata.
mga iyon, ang paghihiwalay sa mga iyon upang itapat sa aking paa. Ang
kailangang sabihin sa kanya kung ano ang bibilhin - alam na niya kung alin
na siya agad. Sa tuwing may mga bagay na gagawin, naroon na siya upang
346
nang pagaril sa Tagalog. At sa mga ganoong pagkakatao'y nagmumukha
nalulumbay.
bata. Nanukso na siya sa mga batang babae. Lalo siyang naging malapit sa
Mainit noon ang aking ulo, umagang-umaga pa. At ang hindi ko dapat gawin
magunita ngayon kung ano ang ginawa ng batang iyon na aking ikinagalit.
Ang nagugunita ko lamang ngayon ay ang matindi kong galit sa kanya, ang
ng upuan. Ngunit siya'y nagtungo sa huling upuan upang kunin ang aking
tsinelas, upang paghiwalayin ang mga iyon at itapat sa aking mga paa.
ayusin ang mga iyon sa lalagyan sa sulok. Pinagpantay-pantay rin niya ang
347
kinapopootan niya ako ng pagkapoot na kasintibay ng pagmamahal na iniukol
niya sa akin nitong mga huling buwan. Ang isa mang batang namulat sa pag-
din sa kawalan ng katarungan. Ngayo'y paalis na siya, ang naisip ko, nang
nang lumayo.
Ano ang ginawa kong ito? Ano ang ginawa kong ito? Ito ang
umalis na siya.
348
GAWAIN 2.3.1.b: Paglinang ng Talasalitaan
Kilos Kilos
Damdamin Damdamin
349
2. Bakit nais ng guro na mapalapit sa bata?
3. Patunayan na ang guro sa akda’y naturuan ng bata sa kaniyang
buhay?
350
9. Ano ang tema o paksa ng nasabing akda? Patunayan.
10. Sa iyong palagay, may kaugnayan ang paksa o tema ng nasabing akda
sa buhay ng may-akda ng kuwento?
351
Isang halimbawa ng Maikling kuwento ang iyong binasang akda.
Maliban sa kuwento ng katutubong kulay na iyong napag-aralan sa Panahon
ng Komonwelt, may iba pang mga uri ang Maikling kuwento. Siyanga pala,
ang binasa mong akda ay isang halimbawa ng Maikling kuwento na nasa
uring kuwento ng tauhan. Handa ka na bang madagdagan pa ang iyong
kaalaman tungkol sa Maikling kuwentong ito? Kung gayon, basahin mo ang
kasunod na impormasyon.
bida.
uugali kung ano ang gawi, kilos at katangian niya sa simula ng akda
352
Ibigay ang kahulugan ng maikling kuwento ayon sa iyong sariling
pananaw, pananaw ng ibang tao (kapwa kamag-aral, kaibigan) at pananaw
ng eksperto (maaaring kapanayamin nila). Gawin sa papel.
Sa pananaw ng
aking kaibigan...
Sa aking
pananaw...
353
Paano naiiba ang Maikling kuwento sa ibang akdang pampanitikan?
Isulat sa papel ang sagot. Gayahin ang pormat.
PAGKAKAIBA PAGKAKATULAD
sa Tema
sa Paksa
sa Layunin
sa Pamamaraan
ASPEKTO NG PANDIWA
356
K W H L
Ano ang alam mo Ano ang nais mong Paano mo makikita Ano ang iyong
na? malaman? ang nais mong natutuhan/
(What do you (What do you want maunawaan? naunawaan?
know?) to find out) (How can you find (What did you
out what you want learn?)
to learn?)
Nalaman ko na ang ….
Naunawaan ko na…
357
kasalukuyan na may pagkakatulad o kabaligtaran ng mga pangyayari sa
maikling kuwento. Maaari ka na ngayong sumubok sa pangwakas na gawain
para sa araling ito.
358
Mga Gabay na Tanong
1. Masasalamin ba ang kulturang Pilipino sa mga dulang pantanghalan
sa kasalukuyan?
359
PANAHON NG PANAHON NG PANAHON NG
MAIKLING KUWENTO
AMERIKANO KOMONWELT KASARINLAN
PAMAGAT
PAKSA
MAY -AKDA
PANGUNAHING TAUHAN
ARAL
PANAHON NG PANAHON NG PANAHON NG
DULA
AMERIKANO KOMONWELT KASARINLAN
PAMAGAT
PAKSA
MAY -AKDA
PANGUNAHING TAUHAN
ARAL
Sang-ayon Salungat
Hanggang sa kasalukuyan
nananatili pa rin ang kulturang
Pilipino na masasalamin sa
dulang pantanghalan mula sa
Panahon ng Kasarinlan
Naging mabisang kasangkapan ng
mga manunulat sa pagpapahayag
ng kanilang damdamin, saloobin,
opinyon, at karanasan sa Dula.
360
siyang makilala, basahin at unawain mo muna ang kasunod na dula na
isinulat niya noong Panahon ng Kasarinlan.
Dionisio S. Salazar
Dula, Manila Cultural Heritage Award, TOFIL Awardee for Drama and
361
Ang aking hinuha sa pamagat ay
______________________________________________________________
______________________________________________________________
Basahin at unawain
SINAG SA KARIMLAN
ni Dionisio S. Salazar
MGA TAUHAN :
Tony ……………….. Binatang bilanggo
Luis ……………….. Ang kanyang ama
Erman ………………
Doming …………….. Mga kapwa bilanggo
Bok …………………
Padre Abena ………Isang pari ng bilibid
Miss Reyes ………… Isang Nars
Isang Tanod
PANAHON: Kasalukuyan
TAGPUAN: Isang panig ng pagamutan ng Pambansang Bilangguan sa
Muntinlupa.
ORAS: Umaga
PROLOGO: Pambansang Bilangguan sa Muntinlupa: Wakas at Simula …
Moog ng katarungan … Sagisag ng Demokrasya … Salaming
pambudhi … Palihan ng puso’t diwa…Waterloo ng kasamaan…
Hamon sa pagbabagong buhay …May mga maikling gayong dapat
hubdan ng maskara at sa sinapupunan nito kailangang iwasto ay
hayu’t talinghagang mamamayagpag at umiiring sa batas. Sa isang
dako’y may mga walang malay na dahil sa kasamaang-palad,
kahinaan, o likas na mapagsapalaran ay dito humahantong; dito rin
sinisikatan o nilulubugan ng Katotohanan at Katarungan… Marami
nang lubha ang mga pumasok at lumabas dito. Walang
makapagsasabi kung gaano pa karami ang tatanggap ng kanyang
362
tatak…May sala o wala, ang bawat pumasok dito ay kabuuan ng
isang marikit at makulay na kasaysayan…
363
nararamdamang sakit) M-ma—gandang umaga senyo…
Ernan : Gayundin sa ‘yo. Este, ano nga’ng - ?
Tony : (Mauupo; mahahalatang nagpipigil pa rin sa sakit) Tony
ho’ng pangalan ko. Tekayo!Kayo si Ginoong Ernani Alba, di
ho ba?
Ernan : Ako nga.
Tony : Nababasa ko’ng inyong mga akda. Hanga ako senyo!
Ernan : Salamat, Tony.
Bok : (May pagmamalaki) ako gid, de-hin mo kilala? Di wan en only
Bok –alyas Thompson Junior. Big bos ng Batsi Gang. Marai
padrino. Yeba!… (Mangingiting makahulugan ang lahat.)
Tony : Haharapin si Doming; malumanay) Kayo?
Doming : Doming hang palayaw ko. Walang h-alyas .
Bok : (Kay Tony) OXO? … Sigue – Sigue? … Bahala na? … Pawang
iling ang itutugon niTony.) Beri-gud Ginsama ka a ‘ming Batsi
Gang, ha?
Tony : Salamat, Bok. Pero sawa na ‘ko sa mga gang, sa mga barkada.
Dahil sa barkada’y –heto, magdadalawang taon na ‘ko dito sa
Big House.
Ernan : Mukhang makulay ang … Pewede ba Toning kahit pahapyaw
ay ibida mo sa ‘min ang iyong buhay?
Bok : (Bago makapangusap si Tony) Holdi’t,Tony boy! … Ba’t
nagalaslas ang imong tiyan,ber? At… teribol yang blakay mo.
Yawa.
Doming : (Mapapansin ang pangagasim ng mukha ni Tony) Makakaya
mo ba,Tony?
Tony : (Tatango muna bago umayos ng upo) Pumuga sina Silver Boy
kagabi.Nang hindi ako sumama’y sinuntok ako. Mabuti kanyo’t
nailagan ko’ng saksak dito (sabay turo sa kaliwang dibdib),
kundi’y … nasirang Tony na ‘ko ngayon. Pero ang di nailaga’y
yung sakyod ni Pingas … Nagpatay-patayan lang ako kaya …
Aruy!
364
mahaba.) Mula nang madala ko rito, e nag-iba na’ng takbong …
Naisip kong walang ibubungang mabuti ang kasamaan …
Malaki’ng utang na loob ko ke Padre Abena … sa aking
pagbabago… Totoo nga naman, walang utang na hindi
pinagbabayaran …. Me parusa sa bawat kasalanan!
Ernan : (May paghanga) May sinasabi ka, Tony!
Bok : (Ngingiti – ngiti habang nakikinig sa pahayag ni Tony; sa
himig nagmamagaling) No dais, Tony, kun sila malalaki
naganakaw milyun –milyun, ba. Sigi lang, ‘adre. Basta mi lagay.
Basta mi padrino!
Tony : Me relihiyon ka ba, Bok?
Bok : (Tatawa habang sumasagot; pauyam) Reliyun? Wala kwenta
‘yan. Hm, dami, dami nagasimba, pero ginluluko sa kapwa. Dami
gadasal, pero gin-nakaw, gin-ismagel,yawa.
Doming : Mabuti pay ‘way na tayo maghusap tungkol sa relihiyon.
Ernan : May katwiran si Doming. Ang paksang relihiyon ay
masyadong kontrobersyal. Paris ng iba’t ibang ismo, kaya … di
dapat pagtalunan.
Tony : Pero, Mang Ernan, ba’t tayo matatakot magtalo? Kung
walang pagtatalo, walang pagkakaunawaan. Kung walang
pagkakaunawaan, walang pagkakaisa. Ang mga taong di
nagkakaisa’y pirming nag- aaway.
Ernan : Tama ‘yan. Ngunit ang pagtatalo’y dapat lamang sa taong
malaki ang puso; hindi sa mga maliit ang pinagkukunan. Pero …
pinahahanga mo ako, Tony! Nag-aaral ka ba ng batas? Ba, may
kakaibang tilamsik ang iyong diwa.
Tony : Elementarya lamang ho ang natapos ko.
Doming : Kasi nga naman hasa mo habugado ka kung magsalita.
Bok : Ber, ber, mga pare! ‘Yung istorya ni Tony!
Tony : Iimbitahin kita , Bok, isang araw, sa klase namin nila Padre
Abena. Marami kang mapupulot doon. At pakikinabangan.
Tiyak.
Bok : No ken du! Kun naytklab pa, olditaym!
Tony : (Matapos makitang handa na ang lahat sa pakikinig sa kanya)
Buweno…Ako’y buhay sa ‘sang karaniwang pamilya sa Tundo.
Empleyado si Tatay. Guwapo siya. Pero malakas uminom ng
tuba. At mahilig sa karera. Napakabait ng Nanay ko. Kahit
kulang ang iniintregang sahod ni Tatay e di siya nagagalit,
paris ng iba. ‘Sang araw e nadiskubre ni Nanay ang lihim ng
Tatay ko; meron siyang kerida . Natural, nag-away sila …
365
Umalis si Tatay . Iniwan kami. Awa naman ng Diyos e natapos
ko rin ang elementarya. Balediktoryan ako…
Bok : (Sisingit) Balediktoryan? Siga ka. Yeba!
Tony : (Magpapatuloy matapos ngitian si Bok) Namatay ang solo
kong kapatid na babae. Malubha si Nanay. Naospital siya…
Naghahanapbuhay naman ako. Pero, kulang din, kasi mahal ang
lahat … Nakakahiya pero … dahil sa barkada’y natuto akong
mandukot, mang – agaw, magsugal. Naglabas-masok ako sa
Welfareville … Inilipat ako dito pagkatapos … Santaon na lang
ang natitira sa senten’sya ko… A, ang tatay ko ang may sala ng
lahat! … Mabuti nama’t idinistino ako ni Direktor sa ‘ting
library. Nakapagbabasa ako roon. Mahilig akong magbasa ng –
Ernan : Magaling. Ang pagbabasa’y nakapagpapayaman ng isip. Sabi
nga ni Bacon ay “Nakalilikha ng tunay na lalaki ang
pagbabasa…”
Tony : Mahilig din ho akong magsulat.
Doming : Teka muna, Tony! Hanong nangyari sa Tatay mo?
Tony : Mula nang umalis siya’y di na namin nakita. O nabalitaan
kaya. Kinamuhian ko siya nang labis.
Ernan : Huwag naman. Hindi tama ‘yan. Ang ama ay ama kailanman.
Doming : Kung magkita kayo, hanong gagawin mo?
Tony : Ayoko na siyang makita pa!
Bok : Gaisip ko reliyuso ka. Ba’t ngani…?
Tony : ‘Di ba maliwanag? Si Tatay ang nagwasak ng aming tahanan.
Siya’ng dahilan ng pagkaospital ni Nanay. Ng pagkamatay ng
aking kapatid… ng aking pagkakaganito!
Ernan : Kung sabagay ay madaling sabihing “lumimot at
magpatawad.” Subalit may kahirapan itong isagawa.
Gayunmay’y walang hindi napag-aaralan, kung talagang ibig.
Ako? Di ninyo naitatanong ay nagawa ko ring patawarin ang
mga naghangad ng aking pagbagsak.
Tony : Malaki ang inyong puso, Mang Ernan! Ma-malawak ang saklaw
ng inyong puso. Mang Ernan! Ma-malawak ang saklaw ng iyong
tingin. Pambihira kayo.
Ernan : Salamat, iho. Ngunit alam mo bang ang pinakamabigat kong
kasawian ay ang di pagkakaroon ng anak?
Tony : Biyudo kayo?
Ernan : Hindi, buhay ang aking asawa. Mabait siya. Maunawain.
Mapagmahal. Mapagkakatiwalaan. Pero ang mag-asawang
walang anak (Magbubuntunghininga) …napaka … hindi ganap
ang kanilang kaligayahan.
366
Doming : Hilang taon na kayo, Mang Herman?
Ernan : K’warenta’y singko na.
Bok : Tsiken pid! Ang akin lolo, sisenta na, gaaanak pa.
(Maikling tawanan.)
Tony : Ga’no na kayo katagal dito, tabi ? …
Ernan : Nakakaisang taon na ako. May isa pa. Alam n’yoy kuwestiyon
de prinsipyo ang ipinasok ko rito. Binayaran ko lang yung
multa. – na sabi nga ni Bok ay tsiken pid lang – ay ligtas na ‘ko
sa pagkakabilanggo.
Tony : E bat naman kayo namultahan?
Ernan : Kakaiba ang aking pagkamakabayan. Isang araw ay sinunog
ng isang kapisanang pinangungunahan ko ang maraming aklat
na imoral, mga aklat kasaysayang mali-mali ang mga ulat, mga
nobela, komiks at magasin at iba pa na nakaw lang sa iba ang
nilalaman… Nahabla kami. At namultahan ng hukuman. Dahil
nga sa prinsipyo’y inibig ko pang pabilanggo. Malaya naman
akong nakapagsusulat dito, kung sabagay.
Tony : Maaari ho bang paturo senyo ng pagsulat? Kay dami kung
ibig sulatin kasi, e.
Ernan : Tulad ng isang beteranong mag-aalahas, agad kong nakikilala
ang batong may mataas na uri … Ituturing kitang parang
tunay na anak. Mapapamahal ka rin sa king mabait na
maybahay… Meron din kaming ilang ari-arian … pag-aaralin ka
namin.
Tony : Ke buti n’yo! . . . Me pangako rin si Padre Abena. Pag – aaralin
din daw ako. Pero…nakakahiya na atang pumasok sa klase.
Baka tawanan.
Ernan : Ang karunungan, iho ay walang kinikilalang edad. Ang totoo’y
walang katapusan itong pag-aaral ng buhay ng tao.
Tony : Ganyan din ho ang sabi ni Padre Abena, Mang Ernan.
Ernan : Ang dunong ay yaman, ikaw, hagdan, kapangyarihan. Walang
marunong na nagkakaanak ng alipin.
Tony : Wala ring kuwenta ang masyadong marunong. Paris ni Rizal,
binaril –
Ernan : Iba ang kanyang panahon, iho. Pasalamat tayo’t dahil sa
kanyang pambihirang katalinuhan ay nabago ang takbo ng
ating kasaysayan. Kailangan natin ang marunong na lider,
Tony. Yaong taong matalino na’y makabayan pa. Hindi gahaman
sa salapi’t karangalan. Hindi mapagsamantala yaong walang
colonial mentality.
Bok : Kalunyal mantiliti? Anu ‘yun?
367
Ernan : Diwang alipin, Bok. Pamamanginoon sa mga dayuhan. Walang
sariling paninindigan.Wal- (Kagyat na matitigil dahil sa
naririnig na takatak ng sapatos.) Bantay!… (Habang dumaraan
ang may edad nang tanod ay walang imik sa magkakasama.)
Bok : (Pagkatalikod ng tanod) Pwee, dedoso pang bu-ang! Gaisip
seguro magatakas tayo.Yawa. (Tawanan) Pano ngani?… Mi
trangkaso… Lumpo (Titingnan si Doming) …Almoranas
(Susulyapan si Mang Ernan) . . . Galaslas ang tiyan?
Ingungususo si Tony.Tawanan na naman.)
Tony : Maiba ‘ko, Mag Ernan. Ba’t kayo naospital?
Ernan : Hindi naman.
Doming : Sang tanong, Mang Ernan. Nagagawa bang makata?
Ernan : Isinisilang sila, Doming …. Maalala ko nga pala! Di ba’t ikaw
Tony ang tumula nang dumalaw itong minsan ang Presidente?
Tony : Ako nga ho.
Ernan : Ang binigkas mong tula’y –
Tony : Pilipinas, ke gandang tula. Alam kong kayo’ng gumawa niyon.
Ernan : Ibig kong malaman mo na ang tulang iyo’y kasama sa lalabas
kong aklat ng mga piling tula… kabilang na roon ang mga
sinulat ko rito.
Doming : Hanong pamagat?
Ernan : Sinag Sa Karimlan.
Tony : Sinag sa Karimlan? Wow, gandang pamagat! Bagay na bagay
sa saaa … atin dito! Kelangan ng mga nasa dilim ang sinag. Ang
liwanag!
Ernan : Walang taong hindi nalalambungan ng dilim. Lubhang
makapangyarihan ang karimlan! Subali… naitataboy ang dilim!
Tony : Sana’y mabasa ko ‘yon!…
Ernan : Bibigyan kita ng sipi. At marami pang iba.
Bok : (Nakahahalataan ng pagkabagot kapag pangkaisipan na ang
paksa)Ber, ber, Doming! Gin istorya mo naman pare….
(Titingnan at tataguan ng iba si Doming, bilang pagayon sa
pahiwatig ni BOK)
Doming : Ako’y ahente ng seguro. Malakas ang aking komisyon. Sang
haraw, buat sa hisang prubins’ya hay muwi ako dail sa bagyo.
Magugulat pero matutuwa ning asawa o, sabi ko. Sa kusina
hako nagdaan. Pero hanong nakita ko? Sus, hang asawa ko’t
matalik na kebigan hay…Uling-uli ko sila . Nagdilim hang aking
tingin … Binaril ko’ng traydor nang tumalon sa bintana…
Napatay ko siya. (Mapapasandal sa dingding pagkatapos).
Tony : At nabilanggo ka dahil doon? Bakit ganon?
368
Doming : Hewan ko nga ba. (Magbububuntunghininga)
Ernan : Nakikiramay kami sa ‘yo, Doming …. Alam mo Tony, ang
bilangguan ay hindi lamang para sa mga nagkakasala . Ito’y
para rin sa mga sinamaang palad. Sa mga kawawa. Sa walang
malakas na naa…padrino, sabi nga ni Bok.
Bok : (May pananabik) Ber, ang imong waswas ? Seksi?
Doming : Para sa haki’y siyang pinakamaganda sa ‘ming bayan. Kinuha
s’yang mag-hartista. Marami kong naging karibal sa kanya!
Tony : “Tapat ang puso mo’t di nagunamgunam na ang paglililo’y nasa
kagandahan ” Sino nga, Mang Ernan, ang nagsabi niyon?
Ernan : Si Balagtas, iho, ang “Sisne ng Panginay”
Doming : Hang sama, ng loob ko’y ‘yung pinakamatalik ko pang kebigan
hang…(Haharapin si Tony.) Binata ka pa, Tony, hano? … Ikaw,
Bok, binata rin? ‘Wag kayong pakakasal sa masyadong
napakaganda.
Bok : A, p’wee sa akon gano. Todas lahi sila lahat pag ako ginaliko,
hm…
Ernan : Kaya nga salungat ako sa sinabi ni Keats na “A thing of
beauty is a joy forever.” Dahil sa kagandaha’y daming tahanan
ang nawasak at patuloy na mawawasak. Daming
pagkakaibigang napuputol. Daming kataksilang nangyayari! ….
Kung totoong nagbibigay ng inspirasyon ang kagandahan,
totoo ring lumalason ito. Pumapatay!
Bok : Asan ngayon ang imong misis Dom?
Tony : Magsasama kayo uli? Paglabas mo?
Doming : Indi na. Hisinusumpa ko!
Bok : Ilan ang imong anak? Sino gid gaalaga?
Doming : Wala. “Yung panganay namin ay namatay sa eltor.
Ernan : Tungkol sa kaibigan. Sadyang mahirap silang harapin. Lalo na
ngayong namamayani ang diwa ng materyalismo. Ng
pagpapalaluan. pagkukunwari. Ba, kakailanganin ang maraming
Diogenes! (Dahil a hindi lubos na maunawaan ni Bok ang
marami sa kanyang naririnig, mahihiga na siya’t magbabalot
ng kumot.)
Tony : Pa’nu hu makikilala ang tapat na kebigan?
Ernan : Maraming paraan diyan. Subalit ang pinakamabuting
pagsubok ay sa mga oras ng kagipitan. Ng pangangailangan.
Nang pangungulila. Walang pagkukunwari ang tapat na
kaibigan. Lagi siyang handang magbigay. Magpakasakit.
Tony : Paris ni Damon at Pityas, ano ho ? … Ba’t nga kaya
napakaraming mapagkunwari? Ke raming marumi na naglilinis-
369
linisan . At meron pang kaya lang nagbibigay e dahil me
inaasahang tubo o gantimpala. May –
Ernan : “ – nagmamalukong ay kubaw; may nagmamatulis ay pulpol.”
Tony : Me kunwari’y nagkakawanggawa, pero saan ba’y ibig lang
maperyodiko ang kanilang retrato o pangalan.
Ernan : Kaya nga kaibigan natin ang moral regeneration pagbabagong
–buhay.
Doming : Napapansin kong alos pare-ong pare-o hang takbo ng hisip
mo, Tony , ke Mang Ernan.
Tony : P’wera bola, Doming! Malayong – (Mauuntol ang sasabihin
dahil sa paglitaw ni Padre Abena ) Aba si Padre Abena !
Magandang umaga po Padre.
P. Abena : Magandang umaga sa inyong lahat. (Karaniwan lamang ang
taas ni Padre Abena. Isa siya sa pari ng Bilibid. Mag-
aapatnapu na siya, Maamo ang kanyang mukha at malamig ang
tinig. Nakasutana siya. At nakasalamin habang lumalapit )
Tony, totoo bang? … may sugat ka sa tiyan ! .. sa braso! May
blak-ay ka!
Bok : (Maliksing babangon) kondi magapatay-patayan ‘yan, Padre
tay-pa na .
Tony : Totoo po’ng sabi ni Bok, Padre. Ganon nga ‘ng ginawa ko kaya
lang iniwan ng mga tigasin.
P. Abena : Laking pagsisi ngayon ng mga nabigong mapupusok.
Tony : Sadyang walang unang sisi, Padre, E-e-e- … pa’no po ngayon ,
Padre maaabsen ako sa ‘ting klase?
P. Abena : Ow, huwag mong intindihin yun, anak. Ikaw naman ang
pinakamarunong sa lahat, a…Natutuwa ako’t hindi ka naganyak
sumama kagabi.
Tony : Padre, hindi ko mamantsahan ang inyong pagtitiwala sa ‘kin!
Gayundin ang ke Direktor.
P. Abena :Salamat, anak. Huwag kang makalimot sa Diyos Ang
tumatawag ay dinirinig. Ang napakupkop ay tinatangkilik.
Tony : Padre, ke buti-buti n’yo ! … Siyanga pala, si Mang Erna’y ibig
ding …Wala raw silang anak.
Ernan : (Maagap) Totoo, padre, ang sinabi ni Tony. Gayunma’y kung
may usapan na kayo’y… Padre, kami ng maybahay ko’y labing
limang taong umasa, nagnobena, namintakasi upang magka-
anak, subalit…Aywan ko ba kung bakit agad akong nagkaamor
kay Tony.
P. Abena :Talagang isa sa marami ang batang iyan . Masunurin siya.
Matulungin.Mapagkakatiwalaan at matalino. Balak ko sanang
370
pagpariin siya dangat ibang kurso ang kanyang ibig.
Natutuwa ako’t kayo’y –
Tony : Padre, posible po bang magkaroon ng dalawang ama-amahan?
P. Abena : Bakit hindi ? Mabuti nga’ng gayon at maraming titingin sa
‘yo. Pagdating naman ng araw ay… kagustuhan din ng tatay mo
ang mangyayari.
Tony : (Mapapalakas ang tinig) Utang na loob, Padre Sinabi ko na
senyong wala ‘na akong Tatay!
P. Abena : Ikaw ang masusunod, anak. Alam kong alipin ka pa ng iyong
nasugatang damdamin. May lambong ka pa ng karimlang … A,
‘di na nga bale. Maiba ako, malalim bang naging sugat mo,
Tony?
Tony : Sabi ng doktor e di naman daw napinsala ang aking bituka.
P. Abena : Mabuti kung gayon. Buweno, huwag kang masyadong
maggagagalaw at nang hindi dumugo. (Sa bahaging ito’y
aalingawngaw ang isang malakas na pagpapagibik buhat sa
ibang panig ng ospital. Matatahimik ang lahat at makikinig
sana) “Tubig! Tubig! Mamamatay na ‘ko sa uhaw! Tubiggg!
P. Abena : Diyan nga muna kayo at titingnan ko lang kung sino ang
nagpapagibik na ‘yon.(Susundan ito ng alis .)
Lahat : Adyos, Padre.
Tony : ( Sa sarili) Ke bait niya. Salamat at nagkaroon ang bilibid ng
paring tulad niya …Matutupad din ang pangarap kong
makapag-aral … kung sakali…
Ernan : Sadyang mabait si Padre Abena. Sana’y paris niya ang lahat
ng alagad ng pananampalataya … Pero, tingnan mo, Tony: sa
karamihan ng kanyang gawain ay hindi mo siya makakapiling sa
lahat ng oras, samantalang ako … Tuturuan kita ng pagtula. Ng
pagsulat. Pananalumpati. Pag – aaralin kita hanggang ibig mo.
Kailangan naming mag-asawa ang tagapagmana.
Tony : Paumanhin ho, Mang Ernan… Bukod sa makata, ano ho ba’n –
Ernan : A, ako’y peryodista. Propesor din ako sa isang unibersidad sa
Maynila. Kaanib sa ilang samahang pangwika, pangbayan,
pangkultura … May malaki akong aklatan –magugustuhan mo
…. Guro naman sa piyano ang aking maybahay. Magkakasundo
kayo. Teka, ayan na’ng ating butihing angel! ((Titigil sa
pagsasalita pagkatanaw sa pumapasok na nars. Magbibigay
galang ang lahat. Ilalapag ng simpatika’t batang-batang nars
ang lalagyan ng mga gamot. Isa-isa niyang titingnan ang
temperatura ng naroong apat na pasyente. Hindi iintindihin
ang may paghanga’t pagnanasang tinging iniuukol sa kanya –
371
lalo na si Bok. Alam niyang sa kaharian ng mga lalaki, ang
pangit mang babae ay nagiging pulot gata. Aalis siya
pagkabigay ng kaukulang gamot sa mga may karamdaman)
Bok : (pagkatalikod ng nars) Wow! Talagang da-magan si Miss
Reyes! Kung magaibig lang siya ngani sa akon, pero …
ginsama ang akon record. Yawa.
Tony : Bok, si San Agustin , bago naging santo ay naging isang
pusakal munang magnanakaw … Tandaan mo’to, Bok. Higit na
marangal ang masamang bumuti kaysa mabuting Sumama.
Bok : Galalim man ang imong Tagalog!
Ernan : Malay natin, baka maging santo ka rin, Bok (Tawanan)
Bok : (Matatangay na rin ng biruan) Tama ka Mang Ernan. San Bok
(pagdadaupin ang mga palad sa tapat ng dibdib, titingala ng
bahagya at pipikit ) … santo santo gid ng mga holdaper! ..
Nakakahiya, yawa. (Tawanan na naman.)
Ernan : P’wera biro, napansin kong may ibig sabihin ang tinginan ni
Tony at Miss Reyes. Lalaban ako ng pustahan na …
(Haharapin si Tony.) Magtapat ka Tony, may pagkakaunawan
na kayo ni Miss Reyes, ano? (Ngingiti lamang ng
makahulugan si Tony at ang palihim na pag-sang-ayon sa
pamamagitan ng pagtaas ng kilay ay mapapansin din nina Bok
at Doming.)
Bok : Jackpot ka, Tony boy! Tsk, tsk, talaga man materyales
pwerte si Miss Reyes. Inggit ako sa imo.
Doming : Listo ! Ayan na naman hang-tay-ban! Darating ang dati ring
tanod.)
Tanod : (Sa may pintuan) Antonio Cruzada!
Tony : (Itataas ang kanang kamay) Sir!
Tanod : Miron kang bisita, adding.
Tony : Bisita? Asan Sir? Sino ho siya? Kilala ba n’yo sir?
Tanod : Iiling at susulyapan si Mang Ernan) Siguro sing, idad sa
kanya.
Doming : Kuwarentay singko.
Tony : Papunta na ba rito, sir?
Tanod : Wen adding. (Aalis. Lalabas sa pintuang pinapasukan.)
Tony : (Kunut-noo) Sino kaya ‘yon? … Ba, siya ang una kong dalaw sa
loob ng dalawang taon.
Ernan : Baka … Tatay mo na ‘yun, Tony)
Doming : Baka naman hisang kamaghanak.
Bok : (Mapapabangon na naman) G’wapo bang imong derpa? Paris
moTony?
372
Tony : (Dahil sa pag-iisip ay hindi mauunawaan ang tanong ni Bok;
sa sarili) Pa’no niya malalamang narito ako? …. Anim na taon!
… City Jail … Welfareville … Muntinlupa… Imposible! Hindi.
Hindi maaaring siya! (Halos pasalubong) Huwag Mo pong
itulot,Diyos ko!
Ernan : Sino man’yon ay may kapit siya. Kung di’y ‘di siya
makatutuloy dito. Ayun! Siya na Siguro ‘yung dumarating!
(Papasok si Mang Luis, ang ama ni Tony. Kasama niya ang
dating tanod. May kataasan si Mang Luis, nakasalamin siya
ng may kulay. Mababasa sa kanyang anyo na siya’y dumanas o
dumaranas ng maraming suliranin. Isang manhid na barong
tagalog ang kanyang suot. Sunog ang kanyang balat, gayun
may halata rin ang kanyang kagandahang lalaki. Mag-
aapatnapu pa lamang siya subalit mukha nang lilimampuin.
Pagagalain niya ang kanyang sabik na paningin. Pagkunwa’t
ituturo naman ng tanod para sa kanya ang pinaghahanap na
hindi kaagad mamumukhaan. Pagtatama ng kanilang tingin
ang anaki nakatanaw ng multo si Tony. Akibat ng matinding
tuwa at pananabik ay pasugod na lalapit ang ama sa anak.)
Luis : (Madamdamin) Tony, anak ko! …(Walang imik na pagyayapos
ang tila natatandaang si Tony. Magpapalipat-lipat ang kamay
ng naluluha sa galak na ama sa buong katawan ng mutyang
anak. Pagkaraan ng ilang saglit sa gayong ayos ay pabigla at
walang kibong magwawala si Tony. Kahit nakararamdam ng
kirot at tatayo siya’t uurong ng ilang hakbang. Tutop niya ang
sugat sa tiyan. Tiim ang kanyang mga bagang, may apoy sa
mata at iaalon ang kanyang dibdib. Mapapansin ni Mang Luis
ang mga sugat at “black-eye” niya.)
Luis : Anak ko, napano ka? (Hindi rin tutugon si Tony. Patuloy ang
pananalim ng kanyang sulyap, ang panginginig ng kanyang
ugat sa kalamnan ng kanyang panga, ang paninikip ng kanyang
dibdib. Samantala’y walang kibuan ang lahat, bagaman
mataman silang nagmamasid at nakikiramdam)
Luis : Tony, magsalita ka, anak ko. Hindi ka ba natutuwang ako’y
makita? Pagkaraan ng may anim na taon? (Buhat sa
kinatatayuan ay hindi rin iimik o titinag si Tony. Unti- unti
siyang lalapitan ng ama.)
Tony : Huwag! Huwag kayong lalapit! Huwag!
Luis : (Matigigil!) Anak, di mo ba … Ako ang Tatay mo…
Tony : (Palibak) Tatay? … Hm, ang nakilala kong ama’y anim na taon
nang p-p patay !
373
Tony : Sayang lang ang inyong pagod!
Luis : Lalapit pa ng isang hakbang; titigil) anak, patawarin mo ‘ko…
Tony : Inuulit ko: wala na akong,, ama! …. (Lilingon sa gawi ng
bintana.) Mula nang iwan n’yo kami dahil sa ‘sang –
Tony :(Magpapatuloy na hindi alumana ang sinabi ng ama) Dahil sa
kerida’y sapin-saping hirap ang aming dinanas …lalo na’ng aking
Nanay … Pati pag-aaral ko’y natigil …Ano’ng gagawin ko? Me
sakit si Nanay … Me sakit si Baby … Nagkasangla-sangla kami
… At nang lumao’y wala nang ibig magpautang sa ‘min … ‘Sang
araw e napilitan akong …Nang– agaw ako ng bag. Nahuli ako.
Nagmakaawa ako at pinatawad naman. Subalit …. nang
dumating ako sa - amin ay … (mababasag ang tinig) patay nang
kapatid ko! Sa tulong –
Luis : Nahihilam na sa luha) Tony, husto na ! … U-utang na loob …
A-a alam ko na’ng lahat! …
Tony : (Hindi rin papansinin ang samo ng ama) Sa tulong ng mga
kapitbahay e nailibing din si Baby… Naospital si Nanay …
Walang ibig kumupkop sa ‘kin … Baka raw me T.B. rin ako …
Ako’y naging kanto boy, nabarkada, hanggang … Natuto ako ng
iba’t ibang paraan ng pagnanakaw … Natikman kong matulog
nang walang unan …magtago sa ilalim ng tulay …
Bok : (Mabilis na papatlang) Tsiken pid ‘yan, Tony!
Tony : (Wawalaing – bahala si Bok) Subalit me wakas ang lahat …
Mula sa city jail e nalipat ako sa Welfareville. Naglabas-
masok ako ro’n … Nang magdisiotso ako’y heto …
Magdadalawang taon na ‘ko rito … (Hihinga ng mahaba at
malalim . Tutop pa rin ng kaliwang kamay ang sugat. Biglang
haharapin nang tuwiran ang lumuluha’t mistulang korderong
ama. Makapangyarihan.) Kayo na dapat kong tawaging ama ay
tinatanong ko: Mangyayari kaya ang nangyari sa ‘ming mag-
iina kung kayo’y tumupad senyong tungkulin?…
Luis : H-hindi ko na – hindi ko na kayo iiwan … K-k kelanman !
Tony : Pangako, hm … Daling sabihin, daling sirain…
Luis : Nagbalik ako upang – upang pagsilbihan kayo habambuhay …
Tony : (Patuya) Ba’t di kayo bumalik senyong magandang kerida?
Luis : (Lipos pagpapakumbaba) Iniwan n’ya ako – ang taksil! – nang
hindi ko na masunod ang kanyang kapritso … Salamat sa
kanyang ginawa at nagliwanag ang nalabuan kong isip. Ngayo’y
–
Tony : Huli na ang lahat!
374
Luis : Ang sakit mong magsalita, anak…alam mo bang limang buwan
kitang pinaghahanap?… At nang malaman kong narito ka’y
nilakad kong … Nangako si Senador Bigat na mabibigyan ka
ng parole.
Tony : (Dahil sa ibang iniisip ay hindi maunawaan ang huling sinabi
ng ama) Ewan ko kung si Nanay e buhay pa o patay na.
(Pasigaw naman) Kayo! Kayo ang sanhi ng kanyang kasawian!
Aru-aruuuyyy!
Luis : Buhay ang nanay mo, anak. Nagkita na kami. Magaling na siya.
Tony : Magliliwanag ang mukha) Buhay! Salamat sa Diyos!
Luis : (Hindi mapapansin ang sariwang dugo sa kamay ni Tony)
Pinatawad na n’ya ako. At nagkasundo nga kaming hanapin
kita. Anak, magsama-sama tayong muli!
Tony : Mahal ko si Nanay, ngunit kayo… Ibig ko pang mamatay kesa
sumama sa senyo!
Luis : (Mawawala ang pagtitimpi at paghaharian ng damdaming –
ama. Isang matinding sampal ang ibibigay kay Tony). Durugo
ang bibig ng huli. Sa bahaging ito’y nganingani nang lundagin
ni Bok si Mang Luis danga’t makakambatan siya ni Mang
Ernan na huwag manghimasok. Sa sandaling ito’y nakatalikod
naman at nasa may labas ang tanod. Mapagwawaring ang
nagawang kabiglaan, mabilis na lalapitan ang anak. Iigtad
naman si Tony.) Patawarin mo ‘ko, anak!
Tony : (Matapos pahirin ang likod ng palad and dumudugong bibig)
Lalo lamang ninyong pinalalayo ang ating daigdig! (Mabilis na
tatalikod.) (Tigib-pagsisisi at panunumbat sa sarili, walang
malamang gawin o sabihin si Mang Luis. Naroong pisilin ang
mga kamao; naroong muling tangkaing lapitan ang
nagmamalaking anak; tanawin sina Mang Ernan na parang
nagpapahabag at nagpapatulong. Wala namang imikan ang
nangamamasid. Pagkuwa’y walang kibong lalabas. Titigil sa
may pintuan. Titigil sa may pintuan upang linguni’t pag-
ukulan ng may pagmamahal sa titig si Tony. Wala namang
kamalayan ang nagugulumihanan ding si Tony sa mga
ikinikilos ng kanyang ama. Muling babalikan ni Mang Luis ang
nakatungong bunso subalit hindi maisasagawa ang balak na
pagyapos dito. Mapapabuntunghininga na lamang at tiim-
bagang na aalis. Magkakatitigan sina Mang Ernan, Bok at
Doming. Pagkalipas ng ilang saglit ay dahan-dahang nauupo
sa gilid ng kanyang teheras Si Tony. Kagat niya nang mariin
ang kanyang labi.)
375
Ernan : (Malumanay subalit madamdamin) Ang buhay, Tony, ay
batbat ng iba’t ibang uri ng pagsubok. Ang tagumpay, kaya
lalong tumitingkad ay dahil sa kakambal na pagpapakasakit.
Ang lalaking tumatakbo sa mga pagsubok at hamon ng
tadhana ay pinagtatampuhan ng tagumpay.
Tony : Mang Ernan, kayo man ang nasa lugar ko’y –
Ernan : Nauunawan kita, iho. (Titindig at aakbayan si Tony. Mahihipo
ang dugong nagmumula sa sugat sa tiyan.) Dumudugo ang
sugat mo! (Kay Bok) Pakitawag mo nga ang doktor…(Kay
Tony) Mabuti’y mahiga ka. Siguro’y maaampat ‘yan.
Tony : (Habang nahihiga) Walang anuman ito Mang Ernan.
Bok : (Nakaupo pa rin subalit nakabalabal na ng kumot)
Hm… tsiken pid ‘yan.
Doming : Sabagay, hakuman ‘yang nasa lugar ni Toni’y – hewan ko nga
ba…
Bok : Bilib gid ako sa imo… Gas-mati ka. Y-y-yeba! ….
Ernan : (Habang bumabalik sa kanyang teheras; sa sarili) A, kung
masusunod lamang ng mga tao ang Panalangin ni San Francsico
ng Asisi, sana’y –
Tony : Biglang mapapabangon pagkarinig sa tinuran ni Mang Ernan)
Pagkaganda –ganda nga ng “Panalangin ni San Francisco” …
Bathala, gawin Ninyo akong … kasangkapan … Kung saan may
galit –
Ernan : (Maagap) Bayaang nakapaghasik ako ng pag-ibig. Ang isang
maganda pang bahagi’y ‘yung … “Nasa pagbibigay ang ating
ikatatanggap … nasa pagpapatawad ang ating kapatawaran … “
Tony : (Mabilis) Mang Ernan… Madali ngang sabihing “Lumimot at
magpatawad, “ ano ho? Pero, ar – ruyyy … (Mapipikit at aasim
ang mukha. Hahawakan ang sugat sa tiyan.)
Ernan : (Makikitang sa pag-aangat ng kamay ni Tony ay punung-puno
yaon ng dugo) Tony!(Kagyat na nalalapitan ang binata at
pagyayamanin.) Doming! Bok! Pakitawag n’yung doktor! O nars!
Madali kayo! …
Bok : Hindi pa rin mababakla; hindi titinag) Bals –wals ‘yan!
Doming : (Patikud–tikod na lalabas subalit doon pa’y sisigaw na) Nars!
Nars! Narrsss!…(Muling darating ang nars na nakarinig sa
malakas na sigaw ni Doming. Agarang lalapatan ng
pampaampat ng dugo ang sugat ni Tony. Samantalang
nagamutan sila ay siya namang paglitaw sa may pintuan ng
magkasamang P. Abena at Mang Luis.Walang imik silang
magmamasid.)
376
Nars : Sariwa pa’ng sugat mo, kaya huwag ka munang magsalita
nang
malakas. At huwag kang maggagalaw ha, Tony?
Tony : Paglabas ko rito’y pupunta ‘ko senyong bahay, ha, Lyd?
A, Miss Reyes pala!
Nars : Sabi na’t puwera muna ang salita. Pag sinuway mo ‘koy …
Sige ka, hm…
Tony : Okey. (Pipikit dapwat muling didilat. Masusulyapan si P.
Abena. Magpapalitan sila ng ngiti.)
Nars : O, hayan , tapos na. Be good, ha, Tony? Promise? Tatango
ang binata; hahanda siya sa pag-alis.)
Tony : Maraming salamat, L-Ly – Miss Reyes. Hindi kita malilimot
kelanman ! Alam mo na iyan … matagal na. ( Hindi pa rin
nakikita ni Tony ang ama sapagkat natatakpan ito ng
papalapit na pari.)
P. Abena : Magkakilala pala kayo ni Miss Reyes …. Mabait at masipag
ang batang ‘yan. Paris mo…
Tony : Siya nga po ang babaing handa kong …
Bok : (Makahulugan ang ngiti) tingin ko’y ayos na Silang dal’wa,
Padre.
P. Abena : Hindi masama Pabor ako. Saglit na titigil; kay Tony, sa ibang
tinig) Anak, ang tatay mo’y … nagkita kami. nakiusap siyang -
Tony : Malilimutan ang lahat; mapapabagong bigla’t puputulin ang
pagsasalita ng kausap) Padre! … Na naman? (Hindi
mangungusap si P. Abena. Marahan na lang siyang
mapapailing; subalit maagap namang maaalayan si Tony. Si
Mang Luis naman, naroon pa rin sa may pintuan, ay
mapapabuntung-hininga’t mapapakagat labi sa namamalas na
katigasan ng anak. Mauuntol ang balak niyang paglapit.
Si Miss Reyes naman na hindi pa tuluyang nakakalayo ay
magaganyak na manood sa tagpong yaong may pangako ng
kapanabikan. Lalapitan si Tony at masuyong pagsasabihan.)
Nars : Tony, di ba’t sabi ko sa’yo’y huwag ka munang gagalaw
‘pagkat makasasama sa ’yo?
Tony : Patawarin mo ‘ko, Ly – est, Miss Reyes.
Nars : (Tatanguan si Tony) Patatawarin kita pero sa uli-uli’y.. Sige,
higa na. (Susunod na sana si Tony subalit magkakatama ang
tingin nilang mag-ama. Matagal silang magkakatinginan.
P. Abena :(Makahulugan) Anak, tamo si Miss Reyes,
nakapagpapatawad….
377
(Hindi tutugon si Tony. Mapapatango siya. Ganap na
katahimikan . Walang kakurap-kurap, at halos hindi humihinga
sina Mang Ernan sa pagmamasid sa nangyayaring dula sa silid
na yaon. Sa pagtaas ng mukha ni Tony ay makikitang may luha
sa kanyang pisngi. Mabubuhayan ng loob si Mang Luis. Dahan-
dahan siyang lalapit sa bunsong ngayo’y nakayupyop sa bisig ni
Padre Abena. Magaling sa sikolohiya, marahang iaangat ng
butihing pari ang ulo ni Tony at siya’y unti-unting uurong
upang mabigyan ng ganap na kalayaan ang mag-ama. Ngayo’y
may kakaiba ng sinag sa mukha ni Tony. May kakaiba ring
ngiting dumurungaw sa kanyang mapuputlang labi. At sa isang
kisap-mata’y mayayapos siya ng kanyang ama. Masuyo,
madamdamin, mahaba ang kanilang pagyayakap. Katulad ng
dalawa, mapapaluha rin ang lahat . Maging ang may bakal na
pusong si Bok ay mapapakagat-labi’t mapapatungo ng marahan.
Pagdaraupin naman ni Padre Abena ang mag-ama, titingala ng
bahagya at pangiting bubulong.)
378
1. nagbakbakan naman seguro.
Pangungusap:____________________________________________
2. masyadong kontrobersiyal
Pangungusap:_____________________________________________
3. nalalambungan ng dilim.
Pangungusap:_____________________________________________
5. walang pagkukunwari
Pangungusap:_____________________________________________
naglabanan
pagpapanggap
pagtataksil natatakpan
nakakubli
Mainit na pinag-uusapan
379
1. Ilarawan mo ang pagkilos, pananalita, saloobin at paniniwala ng mga
tauhan sa dulang iyong binasa. Gawin mong batayan ang kasunod na
tsart. Gawin sa papel. Gayahin ang pormat.
2.
Mga PAGKILOS PANANALITA PANINIWALA SALOOBIN
Tauhan
Tony
Ernan
Doming
Bok
380
9. Makatuwiran ba o di-makatuwiran na isisi ng isang tao sa kaniyang
kapwa ang masaklap na nangyari sa kaniyang buhay? Bakit?Isulat sa
papel ang sagot.
11. Anong uri ng Dula ang iyong binasa? Ilahad ang mga katangian nito.
12. Tukuyin ang nais sabihin ng may-akda. Punan ang tsart. Gawin sa
papel.
Sa Lipunang
Sa Sarili Sa Ibang Tao
Ginagalawan
381
Ang binasa at tinalakay nating akda ay isang halimbawa ng Dula.
Maliban sa Sarsuwela na isa sa uri ng dulang pantanghalan na ipinakilala sa
iyo sa naunang aralin (Panahon ng Amerikano), may iba pang mga uri ang
Dula. Basahin mo ang kasunod na karagdagang mga impormasyon tungkol
sa dula at pagkatapos gawin mo ang kasunod na mga gawain.
sapagkat bukod sa naririnig ang mga salita, nakikita pa ang kilos at galaw
sa tanghalan.
hindi magkulang ng sangkap sapagkat ito ang nagsisilbing haligi nito upang
lalong makatayo nang buong husay at makulay. Ito rin ang nagdudulot ng
dula.
Nakatulong nang malaki ang Dula sa pagpapasigla at pagpapaunlad
ng panitikan sa Panahon ng Kasarinlan. Naging daan ito upang malinaw na
mailarawan ng buo ang kulturang Pilipino at kanilang pangkasalukuyang
kalagayang panlipunan. Naipakilala nila ang dula na hindi lamang para sa
napakababaw na layuning magbigay kaaliwan kundi maaaring mabisang
kasangkapan Mga Pahayag ng
sa pagbibigay ngPagsang-ayon at Pagsalungat
kamalayang panlipunan, sa paggising ng
damdamin at sa pagpapakilos.
Isang paraan ito upang maging kapaki-pakinabang ang pakikilahok sa
Samantala, kaugnay nito ang pagiging interaktibo ng tao sa pagbibigay
nganumang
sariling usapan
opinyono pagbibigay ng mga
o reaksiyon pala-palagay,
hinggil opinyon
sa kaniyang o ideya o kaisipan.
naranasan, nakita o
napanood,
Sa paraang ito, mahalagang malaman natin ang mga pananalitang mga
narinig at nabasa. Sa pagbibigay ng tiyak na reaksiyon sa ito,
dapat
karaniwang humahantong sa pagsang-ayon o pagsalungat. Basahin ang
gamitin
mga sa pagpapahayag
impormasyon tungkolngsa
pagsang-ayon at pagsalungat.
tamang paraan ng paggamit ng pahayag ng
pagsang-ayon at pagsalungat.
Sa pagpapahayag ng pagsang-ayon at pagsalungat ay
Halimbawa:
384
b. Dapat magkaroon ng tamang batas para sa mga inosenteng
indibidwal na nakukulong
Sumasalungat ako
Ang pangangatuwiran ko ay
_____________________________________________________________
_____________________________________________________________
Sumasang-ayon ako
Sumasalungat ako
Sumasang-ayon ako
Sumasalungat ako
385
Ang pangangatuwiran ko ay _________________________________
______________________________________________________________
Masasalamin pa ba ang
kulturang Pilipino sa
mga dulang
pantanghalan sa
kasalukuyan?
386
GAWAIN 2.3.2.n: Bisa sa Isip, Damdamin, Kaasalan
Buuin ang pahayag batay sa bisang pangkaisipan, bisang
pandamdamin at bisang pangkaasalan buhat sa dulang napag-aralan. Gawin
sa papel. Gayahin ang pormat.
387
“Dula at Dulang Tagalog sa Modernong Panahon”. Isa sa bahagi ng naturang
ayon at pagsalungat.
pandiwa.
Kumusta? Ano ang pakiramdam mo matapos mong magawa ang
naturang gawain? Sabi ko na nga ba, kayang-kaya mo itong gawin.
Nakumpleto mo na ang mga araling ito. Bago ka dumako sa susunod na
gawain o bahagi, sagutin mo muna ang pangwakas na pagsusulit upang
matiyak natin kung sapat na ang iyong kahandaan.
389
Nakadama ako ng _____________________________________matapos
mailahad ang aralin dahil:
1.
2.
3.
4.
PAGNILAYAN AT UNAWAIN
Ngayon subukin natin kung talagang naunawaan mo ang
mahahalagang konseptong nakapaloob sa modyul na ito na nais
kong matandaan mo. Masasagot mo na nang tama kung bakit
kailangang pag-aralan ang panitikan sa iba’t ibang panahon? Tunay ba
na ang panitikan ay naging salamin ng kultura ng isang bansa?
390
Ang Pagkakatulad at Pagkakaiba ng mga akdang
pampanitikan noong Panahon ng Amerikano, Komonwelt
at Kasarinlan (batay sa paksa, tema, layunin ng
manunulat at uri ng akdang pampanitikan)
ILIPAT
Binabati kita! At ilang hakbang na lamang at tapos na ang
iyong paglalakbay sa modyul na ito. Ang layunin mo sa bahaging
ito ay ilipat at isabuhay ang iyong natutuhan sa Modyul 2 sa
pamamagitan ng pakikibahagi sa pagbuo at pagtatanghal ng isang
video presentation na nagpapakita ng kulturang Pilipino na nananatili
pa sa kasalukuyan, nagbago at nawala na. Unawain mong mabuti ang
sitwasyon upang maisagawa mo nang buong husay ang gawain.
Pangkalahatang Panuto
393
2.Isulat ang sagot sa iyong notbuk.
3.Basahin at balikang muli ang mga tanong at ang iyong naging sagot
upang matiyak na nasagot mo ang lahat ng katanungan at mapag-
aralang muli ang iyong mga naging kasagutan.
394
b. Mayroon itong isahang yugto.
a.kakintalan
b.kasukdulan
c.kakalasan
d.wakas
7. Ano ang tawag sa mga pahayag o ideyang hindi lantad o hayag ang
kahulugang nais iparating ng mga manunulat sa Maikling kuwento?
a. simbolismo
b. pahiwatig
c. kakintalan
d. larawang-diwa
a. perpektibo
b. kontemplatibo
c. imperpektibo
d. perpektibong katatapos
14. Ano ang tawag sa anumang usapan sa pagitan ng dalawa at maraming
mga tauhan sa loob ng isang dula.
a.usapan
b.diyalogo
c.salitaan
d.eksena
15. Sino ang kinikilalang bida sa isang akdang pampanitikan?
a. antagonista
b. ekstra
c. kontrabida
d. protagonista
397
“Ilang dantaong tayo ay napasakamay ng mga dayuhan. Naghirap at
kirot ang dumapo sa iyo noon, at naganap ang unang latay sa iyong
Nagpasalamat ka sa mga puti nang silain nila ang iyong mananakop. Subalit
nagkamali ka dahil sila pala ang papalit, ang pangalawang hampas. Muling
dinusta pati na ang iyong lupang sinilangan. Iyon ang nagpabuhay ng iyong
ang tanikalang gumapos sa ‘yo sa loob ng apat na raang taon. Ngayon, ikaw
nga ay malaya na. Wala na ang panlalait, wala na ang pandurusta, wala na
ang paghihirap at wala na ang tanikala. Lumaya lamang ang iyong katawan
subalit naiwan sa likod mo ang mga latay na tumimo sa iyong isip. Malaya
Subalit, ang kilos mo, ang kaugalian at ang iyong kaisipan. Ahh…hanggang
a. bilangguan
b. kalayaan
c. sakit sa katawan
d. kadena
18. Alin sa sumusunod ang nagpapahayag ng pagsang-ayon?
a. Lumaya lamang ang iyong katawan subalit naiwan sa likod mo
ang mga latay na tumimo sa iyong isip.
b. Malaya ka na nga sa salitang malaya, isang tunay na Pilipino sa
bayang Pilipinas.
c. Subalit, ang kilos mo, ang kaugalian at ang iyong kaisipan.
399
d. Ahh…hanggang ngayon ay mababakas pa ang mga latay ng
iyong kahapon.
17. Ayon sa akda, bakit lalong hinigpitan ng mga puti ang tanikala sa mga
Pilipino?
a. dahil sa pagpipilit na palitan ang wikang inihandog ng Inang-
Bayan na malaon nang ginagamit
400
MODYUL 3: REPLEKSIYON Ng
kASALUKUYAN…
TUNGO SA KINABUKASAN
401
Pagkatapos ng modyul na ito, ikaw ay inaasahan kong
makapagpapamalas ng iyong pag-unawa sa estilo, mekanismo,
pamamaraan/ teknik at mga kaalamang teknikal ng mga panitikang
popular tungo sa kamalayang panlipunan. Bilang patunay na
naunawaan mo ang mahahalagang konsepto, sa pagtatapos ng iyong
pag-aaral sa modyul na ito, inaasahang ikaw ay makikibahagi sa pagbuo
ng kampanya tungo sa kamalayang panlipunan (social awareness
campaign) sa pamamagitan ng alinmang midyum ng multimedia na
iyong matututuhan sa modyul na ito. Magiging kaagapay mo rin sa
pagbuo nito ang mga araling pangwika na iyong pag-aaralan.
402
a. Panitikan: Dokumentaryong Pantelebisyon
b. Wika: Mga Konseptong May Kaugnayang Lohikal
403
sariling interes ng nagsasalita
Naisasaayos ang mga ideya o impormasyon mula sa
teksto o diskursong napakinggan/napanood
Nailalahad sa sariling pamamaraan ang mga
napakinggang pahayag, mensahe at teksto
Pagsasalita
Nailalahad nang maayos at mabisa ang nalikom na mga
datos
sa pananaliksik
Pag-unawa sa Binasa
Nakikilala ang tono ng teksto sa tulong ng mga tiyak na
bahagi nito
404
Nakapagbibigay ng sariling kuro-kuro at mungkahi tungkol
sa alinman sa mga paksa gaya ng sumusunod:
- HIV and Drug Prevention
- Peace Education
- Karapatang Pambata at Kanilang
Responsibilidad
- Kaligtasan ng Tao, Batas Trapiko at mga
Pilipino
Pagsulat
Nagagamit ang iba’t ibang estratehiya sa pangangalap ng
ideya sa pagsulat tulad ng panayam, brainstorming,
pananaliksik at panonood
Nakapagsasagawa ng rebisyon kung kinakailangan
Nakapagtatala ng mahahalagang impormasyon
405
Tatas
Nagpapakita ng kaalaman sa pagkakaiba ng pormal at
impormal na Filipino pasalita man o pasulat
Nagagamit ang gramatika/retorika at bokabularyong
Filipino sa pakikipagkomunikasyon, pasalita man o
pasulat
Estratehiya sa Pag-aaral/Pananaliksik
Naipamamalas ang kakayahang maisaayos ang mga
impormasyon at talang nalikom mula sa iba’t ibang lawak ng
pag-aaral/ pananaliksik
Nailalahad nang maayos at mabisa ang nalikom na
mga datos sa pananaliksik
Nalilikom ang mga impormasyon sa tulong ng mga
sanggunian sa aklatan/ internet
Panonood
Nagpapamalas ng kakayahang suriin ang teksto o diskursong
napanood
Nakabubuo ng sariling pananaw tungkol sa isang
napapanahong isyu na may kaugnayan sa napanood
406
IV. KONSEPTUWAL NA BALANGKAS
Narito ang konseptuwal na balangkas ng mga araling nakapaloob
sa modyul na ito na iyong pag-aaralan.
407
14. Balikan ang mga bahaging hindi mo gaanong
naintindihan. Gawin itong gabay sa mga bahagi ng aralin na
dapat pang paglaanan ng oras sa pag-aaral.
V. PANIMULANG PAGTATAYA
Alamin natin kung gaano na kalawak ang iyong kaalaman
kaugnay ng mga aralin sa modyul na ito. Subukin mong sagutin ang
paunang pagsusulit bago ka magsimula ng iyong pag-aaral.
Basahing mabuti ang mga tanong. Piliin at isulat ang letra na sa
palagay mo ay tama.
Teksto A.
pinasasalamatan. (4) Sana’y marami pang tulad niya upang maraming mag-
408
Teksto B
Tanaga ng Sakada
Jayson Alvar Cruz
409
a. Nasa pagtutulungan ng bawat isa ang ikapagtatagumpay ng
anumang layunin.
b. hindi mapasisinungalingan
410
c. walang katotohanan
20. Bilang isa sa mga kabataan, ano ang dapat na maging implikasyon
sa iyo ng mga pahayag sa huling talata?
21.
a. Maaari kang makatulong sa iyong kapwa kahit sa
simpleng pamamaraan.
411
Teksto D
412
24. Alin sa sumusunod ang salitang nagpapahayag ng konsepto ng
kaugnayang lohikal?
413
a. Marami ang mamamatay dahil sa paninigarilyo.
b. May mga politiko na hindi pumapayag sa panukalang
batas dahil nais na mapaboran ng publiko sa parating na
eleksiyon.
414
Mga Bugtong:
1 – Pinipilahan ng mga
2 4 5 manonood, Sa pinilakang tabing
. . . ito’y itinatampok!
2 – Kahong puno ng
makukulay na larawan at
usapan ng mga tauhan. Tunay
na kinagigiliwan ng kabataan!
T 3 – Kuwadradong
M 6 D
elektronikon kagamitan.Tampok
.
ay iba’t ibang palabas na
3 L kinaaaliwan!
. 4 – Sa isang click lang
1P mundong ito’y mapapasok na
. para mag- Fb, Twitter o
B magsaliksik pa.
5 – Musika’t balita ay
mapapakinggan na. Sa isang
galaw lamang ng pihitan, may
FM at AM pa!
T 6 – Maliit na diyaryong
inilalako sa daan; balita, tsismis
7 G at iba paang laman.
. 7 – Pabalat nito’y may
larawan pang sikat na artista.
Nilalama’y mga artikulong
tumatalakay sa iba’t ibang
paksa.
Kung nakuha mo nang tama ang lahat ng aytem, binabati kita dahil
may ideya ka na sa iba’t ibang uri ng panitikang popular! Kung hindi naman,
huwag kang mag-aalala dahil tutulungan ka ng modyul na ito upang maitama
ang iyong mga maling akala.
Alam mo ba na...
ang tabloid, komiks, magasin, internet, radyo at telebisyon. Ang mga ito
sa ngayon.
415
GAWAIN 2: ALIN, ALIN ANG PAGKAKAIBA?
___________________ __________________
Paksang
___________________ __________________
Tinatalakay
___________________ __________________
___
___________________ __________________
Wikang
___________________ __________________
Ginagamit ___________________ __________________
___
Paraan/Midyum ___________________ __________________
sa Paghahatid ___________________ __________________
___________________ __________________
___
Kung nakuha mo nang tama ang lahat ng aytem, binabati kita dahil
may ideya ka na sa katangiang taglay ng tradisyunal na panitikan at
panitikang popular. May napansin ka rin bang pagkakatulad ng mga ito?
Bakit kaya nagkaroon ng transisyon mula sa tradisyunal na uri ng panitikan
tungo sa panitikang popular na kilala natin sa kasalukuyan? Huwag kang
mag-alala, lalo pa nating pagyayamanin ang iyong kaalaman sa mga
panitikang popular sa susunod na mga gawain.
PAUNLARIN
Sa bahaging ito ng modyul ay bibigyan natin ng
pansin
ang iba’t ibang uri ng panitikang popular at ang iba’t ibang
midyum na ginagamit sa pagpapalaganap nito. Sa pamamagitan ng mga
gawain na nakahanay sa mga aralin, matutuklasan natin ang
kahalagahan ng pag-aaral ng mga panitikang popular at ang papel na
416
ginagampanan ng mga ito sa kamalayang panlipunan ng mamamayan
ng isang bansa.
417
Pormal
Di-pormal
Balbal
418
Mga Kasanayang Pampagkatuto
Kon Pakikinig
temporaryong Naililipat sa isang graphic organizer ang mga
Panitikan Tungo
impormasyong napakinggan (transkoding)
sa
Kultura at dayagram
Panitikang grap
Popular grid
Pagsasalita
Nailalahad nang maayos at mabisa ang nalikom na mga
datos sa pananaliksik
Pag-unawa sa Binasa
Nakikilala ang tono ng teksto sa tulong ng mga tiyak na
bahagi nito
paksa
layon
tono
pananaw
paraan ng pagkakasulat
pagbubuo ng salita
pagbubuo ng pangungusap
pagtatalata
Crossword Puzzle
Tukuyin ang mga salita sa crossword puzzle sa tulong ng mga gabay
sa pagsagot. Gawin sa papel. Gayahin ang pormat.
Gabay sa Pagsagot
420
VI . Yugto ng Pagkatuto
Alamin
421
RANGGONG AYOS
_____________________________________________________
_____________________________________________________
Nabago ang aking paniniwala sa
___________________
_____________________________________________________
422
Bilang patunay na nauunawaan mo na ang nilalaman ng araling ito,
ikaw ay inaasahang makagagawa ng isang literary folio na sumasalamin sa
kasalukuyang kalagayan ng isang barangay. Ipagpatuloy mo lang ang
pagsagot sa mga gawaing inihanda para sa iyong pag-unawa.
Paunlarin
Ang bahaging ito ay makatutulong sa iyo upang maunawaan
mo
ang mahahalagang konsepto sa aralin. Huwag kang mag-alala
gagawin nating magaan ang pagpoproseso ng iyong pag-unawa. Tutulungan
kitang alamin kung paano naiiba ang tradisyunal na uri ng panitikan sa
panitikang popular? Bakit nagkaroon ng transpormasyon mula sa tradisyunal
na panitikang Pilipino tungo sa panitikang popular? At bakit kailangang
basahin ang mga babasahing popular? Maligayang araw ng pag-unawa!
PAHAYAGAN (tabloid)
Mula noon hanggang ngayon, malaki ang ginagampanang papel ng mga
balita sa pang-araw-araw nating pamumuhay. Magmula sa pagbalikwas sa
higaan hanggang bago matulog ay nakatutok tayong mga Pilipino sa
nangyayari sa ating paligid. Isa na ang pahayagan bilang isang uri ng print
media ang kailanma’y hindi mamamatay at bahagi na ng ating kultura.
Pansinin ang pagsusuring isinagawa ni William Rodriguez mula sa kaniyang
blog sa Sanib-Isip tungkol sa tabloid.
423
Iba't iba ang dahilan ng mga tao kung bakit nagbabasa ng diyaryo.
Mayroong hanap talaga ay balita, magbasa ng tsismis, sports, literatura o
'di kaya'y sumagot ng palaisipan. Pinagsama-sama na yata ang lahat sa
diyaryo para magustuhan ng mga tao. Mainam itong pampalipas-oras kapag
walang ginagawa. Sinasabing ang tabloid ay pang masa dahil sa Filipino ito
nakasulat bagama't ilan dito ay Ingles ang midyum. Hindi katulad sa
broadsheet na ang target readers ay Class A at B. "Yun nga lang sa
tabloid ay masyadong binibigyang-diin ang tungkol sa sex at karahasan
kaya't tinagurian itong 'sensationalized journalism.' Bihira lamang
maibalita ang magagandang kaganapan sa ating bansa. Ito kaya ay dahil sa
itinuturo ng aklat ng dyornalismo, na ang katangian ng magandang balita ay
nasa masamang balita?
1.
2.
3.
4.
5.
424
KOMIKS
Ang komiks ay isang grapikong midyum na ang mga salita at larawan
ay ginagamit upang ihatid ang isang salaysay o kuwento. Maaaring
maglaman ang komiks ng kaunting diyalogo sapagkat binubuo ito ng isa o
higit pang mga larawan, na maaaring maglarawan o maghambing ng
pagkakaiba ng teksto upang higit na makaapekto nang may lalim. Bagaman
palagiang paksang katatawanan ang komiks, sa kasaysayan, lumawak na ang
sakop ng anyo ng sining na ito na kinabibilangan ng lahat ng mga uri
(genre), hinahayaan ang mga artistang tuklasin ang kanilang sariling
ekspresyon.
Kuwadro- Naglalaman
ng isang tagpo sa Pamagat ng
kuwento (frame) kuwento
Kahon ng Salaysay-
Pinagsusulatan ng
maikling salaysay
tungkol sa tagpo
Larawang guhit ng
mga tauhan sa
kuwento
Lobo ng usapan-
Isinulat ni Carlo J. Pinagsusulatan ng usapan ng
Caparas. Mula sa mga tauhan; may iba’t ibang
Komiklopedia.wordpress.c anyo ito batay sa inilalarawan
ng dibuhista.
om.
425
Ang pagiging malikhain ng mga tagakomiks ang nagpagalaw maging sa
mga bagay na walang buhay. Ipinakita nila ang hindi nakikita ng iba.
426
Sa Pilipinas, Sinasabing ang bayaning si Jose Rizal ang kauna-
unahang Pilipino na gumawa ng komiks. Noong 1884 ay inilathala sa
magasing "Trubner's Record" sa Europa ang komiks strip niya na
"Pagong at Matsing". Ito ay halaw ng bayani mula sa isang popular na
pabula sa Asya.
427
Tunay na hanggang sa ngayon ay popular na babasahin pa rin ang
komiks. Ayon nga kay Prof. Joey Baquiran ng UP, sa PASKO SA KOMIKS.
“Hindi mamamatay ang komiks dahil may kakanyahan ito. Ang katangiang
kulturang Pilipino hangga't ang mga Pilipino ay may mga mata para
komiks.”
Isang araw,
ipinakita at
ikinuwento ng
lola ni Cyrus
ang mga
sumikat na
komiks noon na
siya ang isa sa
mga dibuhista
nito.
428
1. Bakit patuloy na kinagigiliwang basahin ang komiks?
MAGASIN
429
4.Yes! - Ang magasin tungkol sa balitang showbiz. Ang nilalaman nito
ay palaging bago, puno ng mga nakaw-atensyon na larawan at
malalaman na detalye tungkol sa mga pinakasikat na artista sa
bansa.
5. Metro - Magasin tungkol sa fashion, mga pangyayari, shopping at
mga isyu hinggil sa kagandahan ang nilalaman ng Metro.
6. Candy - Binibigyan ng pansin ang mga kagustuhan at suliranin ng
kabataan. Ito ay gawa ng mga batang manunulat na mas nakauunawa
sa sitwasyon ng mga mambabasa.
7. Men’s Health – Magasin na nakatutulong sa kalalakihan tungkol sa
mga isyu ng kalusugan. Mga pamamaraan sa pag-ehersisyo,
pagbabawas ng timbang, mga pagsusuri sa pisikal at mental na
kalusugan ang nilalaman nito, kung kaya ito ay naging paborito ng
maraming kalalakihan.
8. T3 - Isang magasin para lamang sa mga gadget. Ipinakikita rito
ang mga pinakahuling pagbabago sa teknolohiya at kagamitan nito.
Ito rin ay may mga napapanahong balita at gabay tungkol sa pag-
aalaga ng mga gadget.
9. Entrepreneur – Magasin para sa mga taong may negosyo o nais
magtayo ng negosyo.
Pamagat:_______________________________________
KONGKLUSYON
____________________________________________________________
____________________________________________________________
_
430
Mga Gabay na Tanong
KONTEMPORARYONG DAGLI
431
Nagkaroon lamang ng linaw ang anyong prosang gaya ng maikling
kuwento at nobela pagsapit ng 1920, at mula rito'y lalong sumigla ang
pagpapalathala ng dagling nasa ilalim ng sagisag-panulat
Ayon kay Aristotle Atienza, malaking bilang ng mga dagli na nakalap
nila ni Tolentino para sa antolohiyang “Ang Dagling Tagalog: 1903-1936”
ang tumatalakay sa karanasan ng mga lalaki sa isang patriyarkal na lipunang
kanilang ginagalawan. Karaniwan ding iniaalay ang dagli sa isang babaeng
napupusuan subalit may ilan ding ginamit ito upang ipahayag ang kanilang
mga damdaming makabayan at kaisipang lumalaban sa mananakop na
Amerikano.
Sa obserbasyon ni Tolentino, nagpapalit-palit ang anyo ng dagli mula
sa harap na pahina ng mga pahayagan hanggang sa maging nakakahong
kuwento sa mga tabloid o tampok na kuwento (feature story) sa mga
kolum, pangunahing balita (headline) sa pahayagan, at telebisyon. Aniya,
“na-transform na ang dagli, hindi na ito tinawag na dagli at nagkaroon na ng
ibang lehitimong pangalan at katawagan—anekdota, slice-of-life, day-in-
the-life, at iba pa at lehitimasyon (pagpasok ng ganitong uri ng kwento sa
media).”
432
at partikular na karanasan… Isang makabuluhang kontribusyon ito sa
panitikan ng bansa.
433
(Sangguniin ang aklat na 100 KISLAP ni Abdon Balde Jr., p. 29 na
inilathala ng ANVIL PUBLISHING, INCORPORATED upang mabasa ang
kabuuan ng dagling katha)
SKYFAKES
Eros Atalia
(Sangguniin ang aklat na “WAG LANG DI MAKARAOS” na inilathala
ng Visual Print Enterprises upang mabasa ang kabuuan ng dagling katha)
Mga Katangian
Layunin ng ng Naunang
Naunang mga Dagling Katha
Dagling Katha
Mga
Unang
Katawagan
KONTEMPORARYON
G DAGLI
Internasiyonal na
Pag-aaral na Lokal na Pag-
Naisagawa aaral na
Tungkol sa Dagli Naisagawa
Tungkol sa Dagli
434
2. Sa pamamagitan ng Dayagram na Paghahambing at Pagtutulad, suriin
ang nilalaman ng dalawang Dagli na iyong nabasa batay sa paksa,
tono, layon, estilo, at gamit ng mga salita. Gayahin ang pormat sa
sagutang papel.
Paano Nagkakatulad?
____________________________________________
____________________________________________
____________________________________________
____________________________________________
____________________________________________
____________________________________________
Paano Nagkaiba?
___________________________ ___________________________
___________________________ ___________________________
___________________________ ___________________________
___________________________ ___________________________
Kaisipan: Kaisipan:
435
1. sarili: 1. sarili:
2. pamilya: 2. pamilya:
3. pamayanan: 3. pamayanan:
4. lipunan: 4. lipunan:
5. daigdig: 5. daigdig:
3-2-1 CHART
3. Mga Natuklasan
436
7. Magbigay ng mga tiyak na patunay mula sa akda tungkol sa paggamit
nila ng wika. Sino ang gumamit ng pormal, di- pormal at balbal na
wika?
nakikihalubilo sa
Mokong Talangka.
437
Batid ng lahat sa baryong iyon na mag-isa na lamang sa buhay si Mokong
ipagkalat ito ng batang talangka. Nagtaasan ang kilay ng mga purok lider na
usap-usapan dito sa ating baryo. Parati lamang kaharap ang kaniyang mga
at hindi patagilid.
akin. Ako’y walang ginawang masama laban sa inyo. Tahimik lamang ako at
ninanais
438
na makapag-isa. Tama kayo. Napapansin ninyo akong nagsasalitang mag-isa
sa aking bahay, ito ay dahil sa nais kong buhayin ang mga letra sa aking
mga naisusulat. Naniniwala ako na walang saysay ang isang panulat kung
hindi ito maririnig at maiparirinig. Natuwa naman ako dahil may isa sa inyo
dito ang nagkaroon ng interes sa aking mga ginagawa. Marahil siya ang
Mokong Talangka.
“Hu, ang akala mo’y kung sinong marunong. Siya lang ang magaling.
Siya lang ang mahusay”. Galit na winika ng isang purok lider na talangka.
ginagawa. Walang may interes sa kaniyang mga ginagawa kundi ang sarili
Naisip
bigla ni Mokong na paano naging lider ang mga ito gayong walang
kakayahang mag-isip para sa kanilang sarili, paano pa kaya ang kanilang mga
nasasakupan?
439
ay may kung sino ang kumalabit dito. Si Mokong Talangka. Nagimbal sa
kahihiyan
“Maaari mong hawakan at basahin ang nakikita mong mga aklat. Ang
Mokong talangka.
“Talaga po!” Ang bait n’yo pala. Akala ko po kasi ay salbahe kayo
dahil wala kayong kinakausap sa ating lugar. Sabi po kasi ng mga magulang
ko,
masama subalit paano ako makikitungo sa kanila kung ako naman ay hindi
ng mga kababaryo natin. Ngunit, ano ang naging reaksiyon nila sa nais kong
at
ang mga aklat at ang aking panulat. Dito sa loob ng bahay ko ibinuhos ang
440
“ Isa na lamang po, bakit po paharap ang inyong paraan ng
inusisa
Mokong at sinabing mali ang mga paratang nila, mabait at maginoo ang
sinasabing
nito at agad na pinulong ang ibang kasamahang talangka. Nilusob nila ang
bahay ni Mokong.
“Walang kahihiyan ang Mokong na iyan. Nilalason ang isip ng anak ko.
441
Naipit naman ang iba. Laking tuwa ng mga mananalakab sapagkat
sa baryo Talangkukay
may narinig siyang pamilyar na tinig, isang kababaryo niyang talangka ang
Natuwa naman si Mokong nang makita niya si Tikang gayundin naman ang
batang talangka.
Alam mo ba…
ANTAS NG WIKA
loob ng bawat isa ay may iba pang antas. Sa Pormal, nariyan ang pambansa,
at ang Balbal
panuntunang gramatikal.
443
2. Di-Pormal – Wikang ginagamit ng karamihang tao araw-araw. Simple
lang ang bokabularyo nito at ang mga pangungusap nito ay maiigsi lamang.
rin, daw-raw, kaunti-konti, atbp. Ang mga artikulo at kolum sa mga diyaryo
ng mga wikang di-pormal. Ito rin ang mga wikang ginagamit sa pagsulat sa
mga kaibigan.
mababa ang katayuan sa buhay. Kung ito’y hiram, binabago ang anyo nito
Pagnilayan at Unawain
444
Sabik na sabik na lumuwas ng Maynila si Boyet. Nais niyang
Maynila. Ibig niyang makita ang nagtatayugang mga gusali. Gusto niyang
bus.
napakarami ng kalat.”
ko eh.”
kaniyang tiyuhin.
na sila.”
445
BOYET: Bakit tiyo? Nangangailangan ng saklolo ang babae. Kailangan niya
tayo.
pamangkin ko.”
BOYET: “Anong sinasabi ng babae tiyo? Bakit ganoon ang ayos ng kanilang
pananamit?”
Boyet.
446
TIYO: Matagal ko nang binabalak na umuwi subalit naririto ang trabaho ko,
447
Sa aking palagay, ang kaibahan ng panitikang popular sa tradisyunal na
uri ng panitikan ay
________________________________________________
__________________________________________________________
1. Magkaisa ang buong klase kung ano ang magiging pamagat ng inyong
literary folio. Kasama na rito ang napagkasunduang logo, konsepto ng
pabalat ng aklat at kinakailangang mga larawan.
Mataas na Paaralang Neptali A.
Gonzales
Lungsod ng Mandaluyong
Halimbawa:
KALSADA-PASADA
(Mga Akdang Napulot sa Kalsada)
448
2. Sumulat ng Panimula, Pasasalamat at Paghahandog sa unahang bahagi
ng inyong literary folio.
Ilipat
Mga Pamantayan 5 4 3 2 1
A. Malikhain
B. Kaisahan (pagkakaugnay-ugnay ng mga
pangungusap)
C. Makatotohanan (Sumasalamin sa lipunang
ginagalawan)
D. Pormal at responsable ang gamit ng wika
E. Kawastuhan (Wasto ang gamit ng mga salita
at bantas)
449
LEYENDA
20 – 25………………………………………………... Napakahusay
15 – 20 ………………………………………………. Mahusay
10 – 15 ………………………………………………. Katamtamang
Husay
5 – 10 ………………………………………………. Hindi mahusay
0 – 5 ………………………………………………..
Nangangailangan
ng rebisyon
450
Aralin 3.2: Ang Broadcast Media: Mekanismo ng
Pagbabago at Pag-unlad ng Kulturang
Pilipino
451
VII. Mga Inaasahang Kasanayan
Narito ang mga kaalaman at kasanayang malilinang sa iyo sa pagtalakay
mo sa araling ito:
452
Mga Kasanayang Pampagkatuto
Aralin Pag-unawa sa Napakinggan
Broadcast Napauunlad ang kasanayan sa mapanuring
Media pakikinig/panonood
mekanismo Napag-iiba ang katotohanan sa mga hinuha,
Ng opinyon at personal na interpretasyon ng
Pagbabago nagsasalita at ng nakikinig
At Napag-iiba ang katotohanan (facts) sa mga
Pag-unlad hinuha (inferences), opinyon at personal na
Ng interpretasyon ng nagsasalita at ng
Kulturang nakikinig/nanonood
Pilipino Nailalahad ang mga pagkiling
(biases,prejudices) at sariling interes ng
nagsasalita
Naisasaayos ang mga ideya o impormasyon
mula sa
teksto o diskursong napakinggan/napanood
Nailalahad sa sariling pamamaraan ang
napakinggang mga pahayag, mensahe at teksto
Pag-unawa sa Binasa
Napauunlad ang kakayahang umunawa sa binasang
teksto sa pamamagitan ng pagkilala sa:
Naiisa-isa ang mga positibo at negatibong
pahayag
Napagsasama-sama ang magkakasalungat na
mga ideya
Nakikilala ang tono ng teksto sa tulong ng mga
tiyak na
bahagi nito
- paksa/tema
- layon
- gamit ng mga salita
Pagsasalita
Nakapagpapahayag nang wasto ng mga pag-
aalinlangan/pag-aatubili/pasubali
Pagsulat
Naisasaalang-alang ang mga kakailanganin sa pagsulat
453
ng isang dokumentaryong panradyo
Nakapipili ng isang napapanahong paksa
Nakapagtatala ng mga kinakailangang
impormasyon
Nakabubuo ng maayos na balangkas
Nababanggit nang wasto ang may akda,
personalidad, organisasyong nagbibigay
kredibilidad sa mga kaisipang ipinapahayag
Nagagamit ang mga ekspresiyong
nagpapakilala ng konsepto ng pananaw
Nagagamit ang mga ekspresiyong
nagpapakilala ng kaugnayang lohikal
Tatas
Nagpapakita ng kaalaman sa pagkakaiba ng pormal at
impormal na Filipino pasalita man o pasulat
Pananaliksik
Nalilikom ang mga kakailanganing impormasyon mula
sa iba’t ibang pinagkukunang sanggunian
454
VIII. Konseptuwal na Balangkas
RADYO TELEBISYON
Panitikan: Panitikan:
Komentaryong Panradyo Dokumentaryong
Wika: Pantelebisyon
Mga Ekspresyong Wika:
Nagpapakilala ng Mga Ekspresyong
Konsepto ng Pananaw Nagpapakilala ng
Kaugnayang Lohikal
Dokumentaryong Panradyo/
Dokumentaryong Pantelebisyon
455
IX. Panimulang Pagtataya
Ang bahaging ito ang makapag-uugnay sa iyo sa mga bagay na dapat
mong malaman kaugnay ng Aralin 2 sa modyul na ito. Gumamit ng sagutang
papel sa pagsagot ng puzzle. Unawain at limiin ang isinaad na mga datos
upang maibigay ang tamang sagot. Bilugan ang mga letrang bumubuo sa
tamang sagot sa bawat bilang. Kopyahin at gawin ito sa papel.
T E L E B I S Y O N M V
L M N H I E A Y O A U M
E J O S H I D I E T S U
L I R A B A L I T A I S
E C A C R I S T Y S K A
O M A R I C A R R O A K
D O K U M E N T A R Y O
456
X. Yugto ng Pagkatuto
Alamin
Paboritong programa sa
Radyo:
___________________
457
GAWAIN 3.1.b: Alam Ko ‘Yan!
Ano ang ALAM Ano ang NAIS kong Paano ko ito Ano ang aking
MATUTUTUHAN? NATUTUHAN?
ko na? MALAMAN?
Paunlarin
458
Tuklasin mo kung gaano na kalawak ang iyong kaalaman sa araling ito.
Gamit ang arrow ikonekta ang mga pahayag na may kaugnayan sa radyo sa
larawang nasa gitna. Nasa loob ng malilit na kahon ang nasabing mga
pahayag. Gawin sa iyong sagutang papel. Gayahin ang pormat.
nagpapahatid
ng mga
naghahatid ng panawagan
musika
nagpapalabas
ng pelikula
nagpalabas ng
variety show
nagpapalabas
ng teledrama
nagpapakilala
ng isang
produkto
nakikinig ng
naghahatid ng mga mga awit
talakayan/pulso ng
bayan
nagbibigay ng
opinyon
naghahatid ng
kaugnay ng
napapanahong
isang paksa
balita
459
Mahusay ang iyong ginawang pagpapaliwanag. Ngayon naman nais
kong punan mo ang kasunod na tsart. Unahing sagutin ang tatlong naunang
kolum, ang KWH. Sasagutin lamang ang huling kolum, na L pagkatapos na
mapag-aralan ang araling ito.
K W H L
Ano ang alam Ano ang nais Paano mo Ano ang iyong
mo na? mong malaman? makikita ang nais natutuhan/
mong naunawaan?
maunawaan?
460
KOMENTARYONG PANRADYO KAUGNAY NG FREEDOM OF
Macky: Oo nga partner. Naku, sabi nga ng iba, kung ang FOI ay
Roel: Eh ano naman ang masama, partner? Sa ganang akin, hindi ba’t
Macky: Sa isang banda kasi partner maaring maging “threat” daw yan
461
mga corrupt na opisyal.
Gabay na Tanong
Basahin ang mga pahayag ng mga komentarista. Alin sa mga ito ang
nagsasaad ng positibo at negatibong pananaw? Isulat sa bituin ang positibo
at sa bilog ang negatibo. Gawin sa iyong sagutang papel.
Bilang bahagi ng iyong gawain nais kong i-klik mo ang alin man sa
mga link sa loob ng bilog. Makinig ng ilang napapanahong mga balita.
463
mong magtala ng iba’t ibang detalye tungkol sa:
1) Pamagat ng paksang tinalakay;
2) Mga batayan ng mga salaysay, at 3) Mga aral na natutuhan
KUWENTUHANG MEDIA
464
Pandan, Catanduanes Mayor Resty de Quiroz, dating reporter ng DZRH, at
iba pa.
465
Pagkatapos mong basahin at unawain ang mga pahayag sa binasang
teksto, punan ang kasunod na kahon ng tamang mga impormasyon. Gawin
sa papel.
Mga
nagpapahayag ng
impormasyon
Mga pahayag ng
mga personalidad
Sariling pananaw
Ugnay-Wika
466
Narito ang ilan pang dagdag na kaalaman upang lubos mong
maunawaan kung ano ang tinatawag na Konsepto ng Pananaw.
467
Tandaan: Ang panitikang popular ay may malaking kaugnayan sa
kulturang popular na ang mga bagay ay pawang gumagamit ng mga bagong
kasangkapan, imahe, diwa, at iba pang kaugnay na paksa, upang maitanghal
ang isang uri ng kulturang kakaiba sa dating nakagisnan ng mga Pilipino.
GAWAIN 8: RADYOMENTARYONG MAKABAGO
K
W
H
L
468
Masaklaw Komprehen Masaklaw,
Makabuluh May
na sibo at makabuluh
an at makabuluh
paglalahad makabuluh an at napapanah an at
ng an ang napapanah
on ang mga napapanah
napapanah napapanah on ang mga
impormasy ong mga
ong ong mga impormasy
ong impormasy
impormasy impormasy ong inilalahad ong
on ong inilalahad
sa materyal inilahad sa
inilalahad sa materyal
alinsunod materyal
sa materyal alinsunod
sa paksang ukol sa
alinsunod sa paksang
itinatampok paksang
sa paksang itinatampok.
ngunit may itinatampok
itinatampok. mga ngunit
detalyeng limitado
hindi ang mga
nailahad na ito.
higit na
makatutulo
ng sa
pagtatangh
al
Masining at Natatangi Masining at Masining at Masining
maingat na ang maingat na maingat na na ginamit
paggamit paggamit nagamit nagamit ang wika
ng wika ng wika ng ang wika ng ang wika ng ng
kabataan kabataan kabataan kabataan
nang higit sa sa sa
pa sa kabuuang karamihan karamihan
inaasahang pagpapaha ng pahayag ng pahayag
pamamaraa yag sa sa nabuong sa nabuong
n sa nabuong materyal. materyal
materyal. materyal. ngunit hindi
maingat
ang
paggamit.
Mahusay Tipong Taglay ang Taglay ang Naipamala
na propesyona lahat ng mga susing s sa
aspetong l ang kailangang elemento materyal
teknikal pagkakaga elemento sa ang
wa sa sa mabisang minimal na
materyal mabisang pagbuo ng antas ng
dahil sa pagbuo ng materyal at pagtatagpi-
husay ng materyal. naipamalas tagpi ng
pagtatagpi- Naipapamal ang angkop elemento at
tagpi ng as ang na teknikal teknikal na
mga kahusayan na pagganap.
elemento sa teknikal pagganap.
nito. na
pagganap.
Pagkaprakt Ang mga Malinaw at Makabuluh May mga
469
ikal ng inilahad na kapaki- an ang rekomenda
rekomenda rekomenda pakinabang karamihan syong
syon syon ay para sa sa inilahad inilahad
nagmumun lahat ang na ngunit hindi
gkahi ng inilahad na rekomenda malinaw
kaisipang rekomenda syon. ang
pangmatag syon. inimumung
alan sa kahing mga
kamalayan kaisipan.
ng madla
Kabuuang
Marka
SAGOT:
_______________________________________________________
_____________________________________________________________
_____________________________________________________________
_____________________________________________________________
_____________________________________________________________
_____________________________________________________________
_____________________________________________________________
_____________________________________________________________
470
telebisyon simula sa paggising sa umaga sa mga morning show hanggang sa
oras na bago matulog sa mga prime time na mga panoorin kabilang na ang
mga teledrama, balita at mga dokumentaryong pantelebisyon.
Sa araling ito, tatalakayin naman natin ang ilang mga hakbang upang
maging isa kang mahusay na dokumentarista sa telebisyon - kung papaanong
ang bawat galaw ng tao sa tunay na buhay ay mabibigyang-kulay sa likod ng
kamera, at kung paanong ang katotohanang ipinakikita ng isang
dokumentaryong palabas sa telebisyon ay naihahatid sa kaalaman ng bawat
mamamayan.
Weekend XXX
Getaway
TV Patrol Talentadong
Pinoy
Tween Hearts
Mahusay mong nakilala ang mga larawan, tunay ngang ikaw ay isang
aktibong kabataan at mulat sa kamalayan ng mga pangyayari sa iyong
paligid.
472
STORYLINE INVESTIGATIVE S. O. C. O.
DOCUMENTARIES
REPORTER’S
NOTEBOOK
473
http://www.youtube.com/watch?v=5ERcIh2nJx0&feature=related.Kung wala
nama’y basahin mo ang blog para sa isang dokumentaryong pantelebisyon.
474
gayun din ang mga tao sa kanilang paligid. Gusto ko, dumami ang mga
katulad ni Myra, na sa gitna ng kahirapan, sa gitna ng walang
kasiguraduhang buhay at sa gitna ng kadiliman ng paligid ay pilit niyang
nilampasan ang lahat at naging isang ganap na tanglaw at liwanag.
475
*Magpaalam sa taong gustong kapanayamin
*Kilalanin ang taong kakapanayamin
*Para sa karagdagang kaalaman i-klik ang kasunod na site
http://www.careerandjobsearch.com/interview_checklist.htm
Mga Dapat Gawin Bago Magpanayam
Teknik sa Pakikipanayam
Bago Magpanayam
2. PAKIKIPANAYAM
*Maging magalang
*Magtanong nang maayos.
*Itanong ang lahat ng ibig malalam kaugnay ng paksa.
*Makinig nang mabuti sa sagot ng kinakapanayam.
http://www.careerandjobsearch.com/interview_checklist.htm
Teknik sa Pakikipanayam
Tagumpay sa Pakikipanayam
3. PAGKATAPOS NG PANAYAM
*Magpasalamat.
*Iulat nang maayos ang nakuhang impormasyon sa panayam
http://www.careerandjobsearch.com/post_interview.htm
Pagkatapos ng Panayam
MGA PATUNAY
MGA KATANGGAP-
MGA NAUNA NG NALAMAN
NALAMAN AT TANGGAP NA
NANG AT PAGLALAHAT
NATUKLASAN MGA
NALAMAN NATUKLASAN
KONDISYON
476
GAWAIN 3.2.n: Telementaryo
477
1. Dahilan at Bunga/ Resulta
hinto
nag-aral siyang mabuti pagkatapos ng dahilan)
natuto siya nang husto.
sapagkat/pagkat/kasi/ dahil
nag-aral siyang mabuti
2. Paraan at Layunin
478
Ipinakikita ng relasyong ito kung paano makakamit ang isang
layunin o naiisipan sa tulong ng isang paraan. Tingnan ang halimbawa.
Pansinin ang mga pang-ugnay, pati na ang padron ng pagpapahayag
ng relasyon. (Nakatuon sa layunin ang arrow o palaso)
3. Paraan at Resulta
479
sana’y natuto ka nang husto.
kaisipan kaisipan
480
kaisipan
kaisipan kaisipan
kaisipan
Binabati kita, alam kong naging madali para sa iyo ang pagkilala at
pagbibigay-detalye sa mga larawan. Oras na upang ang mga natutuhan mo
sa mga gawain sa araling ito ay mabigyan mo ng pagtataya.
481
Sitwasyon:
Pagnilayan at Unawain
482
sa pamamagitan ng sumusunod na dayagram kung paano nakatutulong
ang Broadcast Media sa iba’t ibang kaparaanan sa ating araw-araw na
pamumuhay.
BROADCAST MEDIA
RADYO TELEBISYON
pagbibigay ng impormasyon
pagpapahayag ng mga pananaw at opinyon
pagpapabatid ng mga pangunahing suliranin
paglalatag ng mga solusyon sa mga
pangunahing suliranin
aksiyong naisagawa/solusyon sa ipinahatid na
mga suliranin (serbisyo publiko)
pamumuhay
sapagkat____________________________________________
___________________________________________________
Ilipat
483
mahahalaga at napapanahong impormasyon na nagdudulot sa pagkakaroon
ng kamalayang panlipunan ng mamamayan. Muli, subukin natin ang iyong
galing at talino. Nasa ibaba ang isang gawaing tiyak kong kayang-kaya mong
isakatuparan.
484
Narito ang ilan sa mga isyu na maaaring maging paksa ng iyong
komentaryong panradyo o dokumentaryong pantelebisyon:
Nilalaman: Layunin
Nilalaman: Kongklusyon
236
Katangiang Pang-Multimedia
Pagiging Malikhain
Pagtatanghal
237
XI. Pangwakas na Pagtataya
Punan ang mga patlang sa bawat bilang upang mabuo ang mga
kaisipang isinasaad.
238
Aralin 3.3 : Dokumentaryong
Pampelikula:
Midyum sa PagbabagonG
PAnlipunan
239
2. Bakit maituturing na isang mabisang instrumento sa pag-unlad ng
pagkatao at pagbabagong panlipunan ang mga dokumentaryong
pampelikula?
240
Pagsasalita
Nasusuri ang mga uri ng pagpapahayag
Pagsulat
Nagagamit ang iba’t ibang estratehiya sa
pangangalap
ng ideya sa pagsulat tulad ng panayam,
brainstorming, pananaliksik at panonood
Tatas
Napagtitimbang-timbang kung ang napakinggan,
napanood,
o nabasa ay may kabuluhan o kredibilidad
Estratehiya sa Pananaliksik
Nailalahad nang maayos at mabisa ang nalikom
na mga datos sa pananaliksik
Panonood
Natutukoy ang kontradiksyon sa pelikulang
napanood
241
VII. Konseptuwal na Balangkas
DOKUMENTARYONG PAMPELIKULA
Panuto: Kumpletuhin ang letra sa mga patlang upang matamo ang mga
sagot sa bawat bilang.
242
Sadyang ‘di maikakaila ang laki ng impluwensiya ng pelikula sa buhay
ng mga Pilipino, at ‘di maitatangging kabilang ka rito. Ipagpatuloy mo
na ang pag-aaral ng araling ito. Natitiyak kong lubos kang
masisiyahan.Tayo na!
Alamin
ang pormat.
Sagot:
_______________________________________________________________
_______________________________________________________________
_______________________________________________________________
_______________________________________________________________
_______________________________________________________________
243
_______________________________________________________________
_______________________________________________________________
_______________________________________________________________
________________________________________
Sa pagtatapos ng araling ito, inaasahang ikaw ay mabisang
makapagpahayag ng iyong sariling damdamin, saloobin at pananaw sa
pamamagitan ng pagsulat ng isang sequence script o iskrip na nagtataglay
ng mga diyalogo gamit ang wastong pagpapahayag na pangkomunikatibo. Sa
pamamagitan nito ay iyong maipararating ang mahahalagang mensahe sa
kabataan na naghahangad ng pagbabago lalo na sa kasalukuyang
panahon.Simulan na natin.
I - Witness
REEL TIME
Ang
Pag
dadalag
a
Ni
Maximo 244
Olivero
s
Ang Babae sa Septic
Tank
245
Suriin ang mga palabas na kinakatawan ng mga larawan sa Gawain
3.3.a. Subukin mong ipangkat ang mga ito sa dalawa sa tulong ng kasunod
na dayagram. Pagkatapos nito, itala mo ang pagkakatulad ng mga ito
kaugnay ng layunin, paraan ng paghahatid nito at mensaheng naiiwan sa
mga manonood. Gawin sa papel. Gayahin ang pormat.
PELIKULA
DOKUMENTARYO
A. Pagkakaiba B. Pagkakaiba
C. Pagkakatulad
Paunlarin
246
Ang una mong dapat isagawa ay basahin ang buong teksto, ang iskrip ng
pelikula. Makatutulong ito upang malaman mo kung paanong ang isang
dokumentaryong pampelikula ay mabisang instrumento sa pagpapaunlad ng
pagkatao at pagbabagong panlipunan?
kaniyang sikat na mga obra ay ang Foster Child (John John); Tirador
(Slingshot) Lola at marami pang iba. Dahil kay Mendoza, muling naitayo
247
film industry bilang isang internasyonal na likhang-sining ng mga
Pilipino.
248
“ MANORO “ (Ang Guro)
(Sulyap sa Kabihasnan, Isang Realisasyon)
Hinalaw at Isinalin ni
Jet Oria Gellecanao
gumimbal ang pangyayaring ito sa buong daigdig dahil maging ang klima ng
na lugar malapit sa kabayanan, kaya naman ito rin ang naging daan upang
rito.
249
Alamin mo kung paanong ang isang batang babae na nasa ikaanim na
baitang sa elementarya maging sa isang simpleng pamamaraan mula sa
kaibuturan ng kaniyang puso ay gumawa ng isang pagbabago sa kasaysayan
ng lahing katutubo.
250
Picture-taking time na, biglang nagtanong ang kanilang guro:
(Samantala, nasalubong niya rin ang isa sa kaniyang mga tinuturuan, tila
251
mabigat ang pasan-pasan sa likuran)
Babaeng Aeta: O sige, kasi pag wala dito hindi na mabibigyan, gusto ko pa
namang ibahagi ang ani ko sa lahat.
Jonalyn: Tigdadalawa lamang ng tinapay ang kada isa, kakain pa rin kasi
sina Mamang at Papang, pero bago ko kayo bigyan, magbibilang
muna
tayo ng tinapay, sabayan n’yo ako.
Mga Kapatid: Isa…Dowa…Tatlo…Apat!
(Habang sabay na bumibilang ang maliliit niyang kapatid.)
Nakakagutom lalo ang magbilang.
(Bumaba sa puno ang ama, nagmamadali, tila nadupilas, nahulog at bigla ang
pagkabagsak; nagulat si Jonalyn, pinuntahan ang ama, ngunit sa mukha ng
252
kaniyang tatay ay tila walang nangyari)
Jonalyn: Oo nga, ang sabi niya pa naman, bababa siya ng bundok para
makaboto.
Mang Edgar: Ang tigas kasi ng ulo ng lolo mo, sinabi kong huwag nang
manghuli ng baboy-ramo sa bundok at nauubos na ang mga
ito
sa ngayon. Tara na, at kelangan na nating umalis ngayon!
253
Apo Almario: Oo, ngunit naghiwalay kami ng landas.
Jonalyn: :Sa ginagawa nilang ‘yan ay inaagawan nila ng tahanan ang mga
ibon (Malungkot ang mukha)
(Masayang naliligo ang mga bata sa ilog, mula roon uminom naman ng tubig
ang batang Aeta na si Jonalyn; humuli ng palaka ngunit nasita ng kaniyang
ama kaya’t muli niya itong ibinalik sa tubig, sa may kangkungan, nandiyang
siya ay sumandaling umihi, nakatapak rin ng dumi ng kalabaw, naghugas sa
isang bahagi ng ilog-ilogan; sa bahaging yaon ay narinig nila ang isang tinig
mula sa kabundukan na umaawit...isang awit ng papuri:
“Apo Namalyari
Kami’y wala, kung hindi dahil sa ‘yo
Makapangyarihang Isa
Kami ngayo’y nangagtipon
Dito sa aming taniman
Kayo lamang ang makatutulong sa amin”
(Ang awiting yaon ay tila kumurot sa puso ni Jonalyn; kaya’t siya’y napaawit
rin):
254
dalawang araw na ang nakalilipas.
Mang Edgar: Jonalyn, dito ka lang kasama nila, ako na lamang ang
maghahanap sa Apo mo doon sa mas malayo.
Apo Namalyari...
Sana’y ligtas ang aming Apo Bisen
Tatlong araw na po siyang nawawala
Sana po ay amin siyang makita
Sa lalong madaling panahon
255
EKSENA 8 – Araw ng Eleksyon
(Kinabukasan, nagbalik na ang mag-ama mula sa kabundukan, iyon na rin
ang araw ng eleksyon. Sa tahanan ng mga katutubo)
Lola ni Jonalyn: O sige, ako na lang muna ang maiiwan, ako na ang
magbabantay
sa mga bata, mamaya na lamang ako boboto.
256
katutubo na buhat-buhat at pasan ng kanilang mga magulang na tila kalunus-
lunos ang mga tinig, patuloy sa kanilang paghikbi at pag-iyak. Para kay
Jonalyn, isang kabiguan sa kaniyang kaluluwa at buong pagkatao ang
kaniyang mga pagsusumikap ng mga panahong yaon...nalaglag sa kanyang
mga mata ang butil ng mga luha...malayo ang tingin.)
(Sa pagkakataong yaon, dumating ang kanyang Apo Bisen, kabababa lamang
mula sa kabundukan, pasan-pasan sa kanyang likuran ang isang malaking
baboy-ramo, sabay nagwika itong:
Apo Bisen: Tayo na, umuwi na tayo. (Muli silang naglakad pauwi sa
tahanan.)
Apo Bisen: “Hindi na ako bomoto, sapagkat para sa akin, hindi ito
makapagpapababa at makababawas ng aking pagkatao”.
WAKAS
257
Paano nakapagpapamulat ng kamalayan ang
isang uri ng media tulad ng Dokumentaryong
Pampelikula na bahagi ng ating kultura at
panitikang popular? Ipaliwanag.
258
Ang ilan sa mga pelikula ay nagreresulta bilang dokumentaryong
259
ng kulturang popular at panitikang popular nating mga Pilipino.
260
Muli nating balikan ang iba’t ibang eksena mula sa dokumentaryong
pampelikula na Manoro (Ang Guro), Para sa iyo, ano ang mga nais bigyang-
tuon nito? Isulat ang sagot sa papel.
_________________________
_________________________
_________________________
_________________________
_________________________
_________________________
_________________________
_________________________
_________________________
__________________________
______
__________________________
__________________________
__________________________
__________________________
__________________________
__________________________
__________________________
_______________________
261
Mga Karaniwang Uri ng Anggulo at Kuha ng Kamera
High Angle Shot – Ang kamera ay nasa bahaging itaas, kaya ang
anggulo o pokus ay nagmumula sa mataas na bahagi tungo sa
ilalim.
GAWAIN 3.3.e: Kuha Ko, Hula Mo
Low Angle Shot – Ang kamera ay nasa bahaging ibaba, kaya ang
anggulo o pokus ay nagmumula sa ibabang bahagi tungo sa itaas.
262
Uri ng Kuha: _______________________
Nais Ipahiwatig:
___________________________________
_________________________________
Nais Ipahiwatig:
___________________________________
_________________________________
Nais ipahiwatig:
___________________________________
_________________________________
Mula sa: http://www.google.com.ph/images
1. Pagbibigay-babala
“Mag-ingat ka sa lahat ng iyong mga lakad.” (pagbibigay-
babala)
“Huwag kang magpabigla-bigla sa iyong mga desisyon.”
2. Panghihinayang
“Sayang, tama sana ang aking kasagutan.”
“Kung naipagtapat ko lamang sa kaniya ang lahat, hindi sana
nangyari yaon.”
3. Hindi Pagpayag
“ Hindi yata sapat kung ganoon lamang ang inyong
gagawin.”
“ Bahala na kayo sa anumang hakbang na nais n’yong
isagawa.”
Pagtanggi Pagsang-ayon
Pagbibigay-babala Panghihinayang
Panghihikayat Pagsalungat
1. 2.
____________________________ __________________________
__ ____
6.
5. ___________________________
__________________________ ___
____
GAWAIN 3.3.g: Pahayag Ko, Interpretasyon Mo
Ngayon naman ay basahin mo ang Sanaysay na ito. Sa pamamagitan
nito ay higit ka pang magkakaroon ng kasanayan sa ating tinatalakay na
paksang pangwika. Nakapaloob rito ang ilan sa mga pagpapahayag at pag-
alam ng mga kaisipan, saloobin, paggawi at pagdama. Hanapin ang mga ito mula
sa Sanaysay at isulat ang iyong mga kasagutan. Ipaliwanag din ang kahulugan ng
bawat pahayag. Isulat sa papel ang iyong kasagutan. Sundin ang pormat.
Pintig, Ligalig at
Daigdig
265
naman itong si lolo: “Hindi ako sang-ayon riyan, mas marurunong at mas
maabilidad na ang mga bata sa ngayon.” Kaya, kabataan, sino ka sa mga
nabanggit nila? Paano mo pinatunayan sa iyong sarili ang taglay mong mga
talento at taglay na kaalaman?
Madalas rin silang magpayo sa atin: “Mag-ingat ka sa iyong paglakad,
at baka ika’y madapa, mas malalim ang sugat.” Dapat lamang na pakinggan
natin ang mga payong ito sabay sambitin ang mga katagang “Taos-puso po
naming tinatanggap ang inyong mahalagang mga paalaala at mga gintong
kaisipan.” Kaisipang nagpapaalala sa atin na nawa’y tahakin natin ang tama
at tuwid na landas.
Sa kabilang panig, tanggapin natin ang katotohanan na may mga
pagbabagong nagaganap sa kasalukuyang panahon. Tunay ngang kakaiba
na talaga sa ngayon ang takbo ng buhay. Makikita ito sa uri at istilo ng
pamumuhay ng bawat isa. Sa paraan ng kanilang mga pananalita at gawi at
lalo na sa kanilang mga pananaw, paniniwala at paninindigan sa buhay. Isa sa
mga higit na nakakaimpluwensiya sa mga tao ngayon ay ang pag-usbong ng
modernong teknolohiya. Idiniriin sa atin ang konsepto ng “Globalisasyon” at
ang paglitaw ng teoryang “Global Village” kung saan ang mundo, ang bawat
bansa at bayan na naririto ay wala nang anumang mga hadlang o
tagapamagitan lalo na sa larangan ng pakikipagtalastasan. Nariyan ang
Internet, Facebook, Twitter, Youtube, Skype at iba pa upang mas higit na
mapadali at mapabilis ang komunikasyon.
Kasabay ng pag-unlad ng teknolohiya, ay ang paniniwala ng karamihan
na dahil sa labis na ang kasamaan ng tao,sandali na lamang at magugunaw
na ang mundo. Maaari kayang mangyari ang iba’t ibang mga hula ng mga tao
tungkol dito? Tandaan natin, nilikha ng Diyos ang tao at ang daigdig hindi
upang gunawin at sirain lamang ito. Sa halip, ang mga bagay na hindi
karapat-dapat manirahan dito ang siya lamang niyang aalisin. Tanging siya
lamang at wala nang iba pa ang nakaaalam kung kailan niya mangyayari ang
pagpuksa sa mga masasama at sa sumisira ng kanyang mga nilikha.
Kaya mga kapwa ko kabataan, panahon na upang ikaw ay magbulay-
bulay. Ano na ang nagawa ko para sa aking sarili? Para sa aking kapwa? Higit
sa lahat, ay ang iyong magandang kaugnayan sa Diyos. Kaya’t ito ang
tamang panahon upang harapin ang mga bagong hamon sa buhay.
266
Magpatuloy ka, upang minsan sa isang araw ng iyong buhay ay hindi mo
masambit ang mga katagang “Sayang, kung ginawa ko lamang sana iyon.”
Sadyang mabilis ang paglipas ng panahon, ang bawat araw...nagiging
oras, nagiging minuto hanggang maging segundo. Ang bawat pintig,
pintig...at pintig sadyang may ligalig sa ating daigdig... Kabataan! Panahon na
upang tanggapin mo ang hamon sa iyo!
Pahayag: _____________________________
Paliwanag/Interpretasyon: ____________________________________
Pahayag: _____________________________
Paliwanag/Interpretasyon: ____________________________________
Pahayag: ______________________________
Paliwanag/Interpretasyon: ____________________________________
Pahayag: ______________________________
Paliwanag/Interpretasyon:____________________________________
Pagnilayan at Unawain
“Apo Namalyri
Kami’y wala, kung hindi dahil sa ‘yo
Makapangyarihang Isa __________________________
Kami ngayo’y nangagtipon __________________________
Dito sa aming taniman __________________________
Kayo lamang ang makatutulong sa ____________
amin”
268
Sa iyong naunang mga gawain ay nalaman mo ang uri ng mga
pahayag na mahalagang bahagi ng epektibong komunikasyon na
nakatutulong upang magkaroon ng mas malalim na pagpapakahulugan ang
mga diyalogo o pahayag. Ngayon naman ay subukin mo ang iyong
kakayahan sa bagay na ito.
_________________________________
_________________________________
_________________________________
_____________________
_________________________________
_________________________________
_________________________________
____________________
IMPLIKASYON
Kaugnayan sa Tunay na Buhay
270
“AKO MISMO,
BATANG
LIDER”
________________________________________________________
___________________________________________________________
___________________________________________________________
___________________________________________________________
___________________________________________________________
___________________________________________________________
___________________________________________________________
___________________________________________________________
___________________________________________________________
________________________
Ilipat
271
GAWAIN 12: Iskripkoto
Sa pagtatapos ng araling ito, inaasahan na ikaw ay makalilikha ng
isang iskrip para sa isasagawang dokumentaryong pampelikula gamit ang
iba’t ibang uri ng mga pagpapahayag.Ngunit bago iyon, dapat mong malaman
na bago ka gumawa ng isang iskrip para sa mga diyalogo ay dapat mo itong
simulan sa pagbuo ng isang sequence script na magsisilbi mong
pinakapundasyon at pinakagabay sa iskrip na iyong isusulat. Narito ang isang
halimbawa, (halaw sa “Manoro”, Ang Guro) basahin, pag-aralan at unawain
mo itong mabuti.
272
katutubo tungo sa ang mga
Close-Up Shot sa katutubo tungkol
nagsasalitang si sa katatapos na
Jonalyn Graduation
(pangunahing hanggang sa
tauhan) pagdating sa
kanilang lugar
273
Ngayon, subukin natin kung talagang naunawaaan mo ang
mahahalagang konseptong nakapaloob sa modyul na ito na nais kong
maiwanan sa’yo. At masasagot mo na nang tama kung paano nga ba
naiba ang tradisyunal na uri ng panitikan sa panitikang popular, at bakit
nagkaroon ng transpormasyon mula sa tradisyunal na panitikang
Pilipino tungo sa panitikang popular? Bago pa man kita pinasagot sa
mga gawain sa bawat aralin ay tinanong ko na sa iyo sa simula pa
lamang.
PAGNILAYAN AT UNAWAIN
Binabati kita at natapos mo nang buong husay ang
tatlong aralin na nakapaloob sa modyul na ito. Natitiyak ko na
naunawaan mo na ang mahahalagang konsepto tungkol sa
mga panitikang popular tulad ng iba’t ibang uri ng print
media, radyo, telebisyon at pelikula. Natitiyak ko rin na alam mo na
kung paano nga ba naiba ang tradisyunal na uri ng panitikan sa
panitikang popular. Napag-alaman mo rin na may iba’t ibang mga aspeto
na nakaimpluwensiya at nakaapekto kung bakit unti-unting nabago ang
mga anyo ng panitikan mula noong sinauna pang panahon tungo sa
kasalukuyan.
Kaugnay nito, nais ko muling subukin ang lawak ng iyong pag-unawa at
ang taglay mong kaalaman tungkol sa bagay na ito. Ito ay masusukat sa
sumusunod na gawain.
Lengguwahe/Wika
Makabagong
Teknolohiya
Tradisyunal
Panitikang
na Mga Suliranin at Popular
Anyo ng Kalagayang Panlipunan
Panitikan
Prinsipyo at mga
Paniniwala
ILIPAT
paraan upang masolusyunan ang mga ito. Ang materyal na iyong bubuuin
275
paglalahad, malikhaing paggamit ng wika, kahusayang teknikal at
276
Orihinalidad at Pagkamalikhain – 40 %
Pagkakaugnay ng Diwa at Eksena - 20 %
Linaw ng Kaisipan at Mensahe - 10 %
Epektibong Gamit ng Wika - 20 %
Aplikasyong Teknikal - 10 %
_______
100 %
Taglay ang
lahat ng Taglay ang
Naipamalas
Tipong kailangang mga susing
sa materyal
propesyonal ang elemento sa elemento sa
ang minimal
Mahusay na pagkakagawa mabisang mabisang
na antas ng
aspetong sa materyal pagbuo ng pagbuo ng
pagtatagpi-
teknikal dahil sa husay materyal. materyal at
tagpi ng
ng pagtatagpi- Naipapamalas naipamalas
elemento at
tagpi ng mga ang ang angkop
teknikal na
elemento nito. kahusayan sa na teknikal na
pagganap.
teknikal na pagganap.
pagganap.
Pagkapraktikal Ang mga Malinaw at Makabuluhan May mga
ng inilahad na kapaki- ang rekomendasy
rekomendasyo rekomendasyon pakinabang karamihan sa ong inilahad
277
ay
para sa lahat ngunit
nagmumungkahi
ang inilahad inilahad na mabuway
n ng kaisipang
na rekomendasyo ang mga
pangmatagalan
rekomendasyo n. iminumungka
sa kamalayan
n. hing kaisipan.
ng madla
KABUUANG
MARKA
Macky: “Oo nga partner. Naku, sabi nga ng iba, kung ang FOI daw ay
Freedom of Income eh malamang nagkukumahog pa ang mga
politiko na ipasa ‘yan kahit pa nakapikit!’
Roel: “Sinabi mo pa, partner!”
278
b. Sang-ayon sa Seksyon 6 ng Panukalang Batas,bibigyan ng
kalayaan ang publiko na makita at masuri ang mga opisyal na
transaksyon ng mga ahensya ng gobyerno.
c. Naku! Delikado naman pala iyan!
d. Isyu dito, isyu doon. Demanda rito, demanda roon.
280
11. Paano nakatutulong ang mga dokumentaryong pantelebisyon sa
pagpapaigting ng kamalayang panlipunan?
a. Naisisiwalat dito ang mga tunay na kalagayan ng isang lipunan.
b. Natatalakay dito ang iba’t ibang panig ng isang isyu.
c. Nabibigyang-daan ang pagtalakay sa mga isyu na hindi
gaanong nabibigyan ng pansin.
d. Lahat ng nabanggit.
283
GLOSARYO
284
Babae sa Septic Tank – Isang Independent o Indie Film na nagtatampok ng
mga isyung panlipunan at ang tunay na kulay ng “showbiz” na labis ang
pagiging prestihiyoso ngunit may mga kabulukan sa likod ng tabing at
kamera.
Bajo de masinloc – parte ng Philippine Sea
Balakid- hadlang
Balangkas – pagkakasunod-sunod
Beterano- datihan
Bugso ng damdamin-napatangay sa nararamdaman
Bulwagan – lugar na pagdarausan
Coordinator – tagapangasiwa
Dambuhala – malaki
Dedikasyon – pag-aalay
Dialogue Script – Isang uri ng iskrip kung saan nakapaloob ang diyalogo ng
mga aktor at aktres ng bawat eksena. Nakabatay ito mula sa “sequence
script”.
Dinuro-duro – minaliit
Estratehiko – pamamaraan
Gusot – problema
Halakhak-malakas na pagtawa
Himukin – hikayatin
Ipinipinid-isinasara
Iskrip- pinakaluluwa ng isang dulang itatanghal sapagkat lahat ng bagay na
isinasaalang-alang sa dula ay nagmumula rito
286
Kalumbayan-kalungkutan
Kamalayang panlipunan – pagiging bukas ang isipan sa mga nagaganap sa
paligid
Kariktan-kagandahan
Katig – kakampi, kinampihan, kapanalig
Lihim-sekreto
Likumin-kolektahin
Lumalawig – lumalawak
287
Manoro – Katutubong salita ng mga Aeta na ang ibig sabihin ay “guro”.
Mauuntol- matitigilan
Midyum – daan, instrument
Minindal-miryenda
Multi-Media – Tumutukoy sa iba’t ibang uri ng “media” o midyum na
ginagamit sa komunikasyon. Karaniwang binubuo ng print media, broadcast
media, film at information and communication technology.
Munti-maliit
Nagkakandirit-naglulundag na nakatingkayad ang paa
Nagkukumahog – nagmamadali
Nagtungo-nagpunta
Nagugulumihanan-nalilito
Nagugunita-naalala
Nalalambungan- natatakpan
Napopoot- nagagalit, matinding galit
Newsreel – Nagsisilbing balita ng bayan na nagtatampok ng iba’t ibang
pangyayari sa kapaligiran.
Pagaril-pagaralgal
Pagbatikos – pagtuligsa
Pagkukunwari- pagpapanggap
Paglalayag- paglalakbay
Paglililo- pagtataksil
Pagod-hapo
Pagpapahiwatig (foreshadowing) isang pagpaparamdam, pagpapakilala,
pagbibigay ng mga babala o pahiwatig o pagpapauna sa unahan o
kalagitnaan ng kuwento upang ihanda ang mambabasa sa maaaring
mangyari sa hulihan ng akda
288
Pagpapalaluan- pagyayabangan
Pagsasahimpapawid – ang sistema ng pagpapakinig ng isang programang
panradyo
Sanggunian – kalipunan
289
Sarat-pango
Senaryo – Termino sa pelikula na ang ibig sabihin ay “tanawin” o isang
“eksena”.
Tangan-tangan – hawak-hawak
Transaksiyon – kasunduan
290
Travelogue – Isang uri ng dokumentaryo na nagtatampok ng iba’t ibang mga
lugar kung saan maaaring maglakbay.
Tumutukoy sa mga bagay na kinagigiliwan at kinahihiligan ng mga tao sa
kasalukuyang panahon, ito man ay may kinalaman sa adbertismo, mga
produktong ginagamit, uri ng libangan, paraan ng pananalita, lebel ng wikang
ginagamit, pinanonood at maging binabasa.
Utusan-katulong
Video Advocacies – Mga adbokasiya, patalastas at mga propaganda na
naglalayong manghikayat, magpabago ng pananaw, magpamulat ng kaisipan
at kamalayan.
SANGGUNIAN
*Aklat
291
Mag-atas, Rosario U et.al., Panitikang Kayumanggi (Pangkolehiyo),
Valenzuela, Metro Manila, Philppines, National Bookstore, Inc. 1994.
Pahayagan
Pilipino Mirror. Eros Atalia. Dagling Katha, Oktubre 29, 2012
Magasin
Internet
http/www.youtube.com/watch
http://iskwiki.upd.edu.ph/images/1/12/Working_while_in_class.pdf
292
http://the1010project.multiply.com/journal/item/34/34?&show_interstitial=1&u=
%2Fjournal%2Fitem
http://www.ampedasia.com/forums/showthread.ph
http://www.balita.net.ph/2012/06/kuwentuhang-media/#.UKseSO_QVyw
http://www.cbcpworld.com/cinema/html/about_us.html
http://www.cinemalaya.org/film
http://www.gmanetwork.com/news/story/277577/ulatfilipino/balitangpinoy/free
dom-of-information-foi-bill-namimiligrong-mamatay-pagsapit-ng-disyembre
http://www.goodreads.com/author/show/562411.Liwayway_A_Arceo&docid=A
BGlKlbQ9ckHIM&imgurl=http://photo.goodreads.com/authors/1285673744p5/
562411.jpg&w=200&h=255&ei=qcWYUIG4C-
http://www.google.com.ph/images
http://www.google.com.ph/imgres?q=amado+v.
+hernandez&num=10&hl=fil&biw=1366&bih=586&tbm=isch&tbnid=ea4EYMm
ffqTL9M:&imgrefurl=http://tl.wikipedia.org/wiki/Amado_V._Hernandez&docid=
4iKXVzDQtavxDM&imgurl=http://upload.wikimedia.org/wikipedia/tl/thumb/4/4d
/Amado_V_Hernandez.jpg/200px-
http://www.google.com.ph/imgres?
q=epifanio+matute&num=10&hl=fil&biw=1366&bih=586&tbm=isch&tbnid=ZLK
mBTzQV0CoJM:&imgrefurl=http://www.panitikan.com.ph/authors/m/egmatute.
htm&docid=_HCanklXMTkfgM&imgurl
http://www.google.com.ph/imgres?
q=genoveva+edroza+matute&num=10&hl=fil&biw=1366&bih=586&tbm=isch&
tbnid=TGmUnIRphI7ZEM:&imgrefurl=http://banareskimberly.blogspot.com/20
12/07/ang-kuwento-ni-mabuti-ni-
http://www.google.com.ph/imgres?q=manuel+l.
+quezon&num=10&hl=fil&biw=1366&bih=586&tbm=isch&tbnid=hZL8VgvZzh
W9CM:&imgrefurl=http://www.takdangaralin.com/history/philippine-presidents-
history/manuel-
http://www.google.com.ph/imgres?
q=narciso+reyes+lupang+tinubuan&num=10&hl=fil&biw=1366&bih=586&tbm
=isch&tbnid=CPphnem0zXRMpM:&imgrefurhttp://www.123people.ca/s/narcis
o%2Breyes&docid=
http://www.google.com.ph/imgres?
q=rene+villanueva&hl=fil&biw=1366&bih=586&tbm=isch&tbnid=ZtEk2Y6A4zE
293
uuM:&imgrefurl=http://eatingthesun.blogspot.com/2007/12/rene-o-villanueva-
1954
http://www.google.com.ph/imgres?
q=severino+reyes&hl=fil&biw=1366&bih=550&tbm=isch&tbnid=LKWSzchujeP
65M:&imgrefurl=http://en.wikipedia.org/wiki/File:Severino_Reyes.jpg&docid=J
7AUpzUBsdm2zM&imgurl=
http://www.rymaec.org/node/412
http://www.youtube.com/watch?v=5ERcIh2nJx0&feature=related
http:/www.google.com.ph
images.cnhsteacheers.multiply.multiplycontent.com/.../Worksheet%2
Thefreedictionary.com
Wordnetweb.princeton.edu/perl/webwn
www.adobe.com/products/
www.audioenglish.net
www.gmanetwork.com/news/video/shows/investigative documentaries
www.screenaustralia.gov.com
www.starcinema.com.ph
www.wikipedia.com
294