Professional Documents
Culture Documents
Vlad Gonzales
Abstrak
papel ng isang tekstong itinatrato bilang panitikan. Ibibigay ng may-akda ang mga
ang UP Diliman Faculty Follies. Mula dito, naiimbitahan ako ni Santos na sumilip-
akin ang mga mag-aaral na sina Stephen Viñas at Edzfar Allen Diansuy upang
magpasalin ng dulang The Dumb Waiter ni Harold Pinter. Ang dulang ipinapasalin
ay bahagi ng kahingian sa Theatre 198 nina Viñas at Diansuy, ang special project na
ang kanilang gurong tagapayo para sa proyekto. Itatanghal ang proyekto sa ilalim
3
Panteatro.
Hindi The Dumb Waiter ang una kong karanasan sa kinomisyong pagsasalin
ng dula. Noong 2009, kinausap ako ng direktor at kaibigang si Geofferson Ting para
opisyal ito dahil nagtakda kami ng pulong para ibigay ang kopya ng dula at
Paano tutumbasan ang mga partikular na salitang walang direktang salin? Maaari
bilang tugon noon ang gumawa ng saling malapit sa literal, ang pinakamatapat sa
tauhan at sitwasyon, pero ginawan ng paraan para maging madulas ang paggamit ng
pagtatanghal nang hindi ako kasama. Sa aking isip noon, sapat na ang maisulat ang
salin. Sapat na rin ang isang draft, dahil base naman iyon sa orihinal at walang
4
naging malaking dagdag o bawas. Malayo sa Diliman ang lokasyon ng FEU, mahirap
bumiyahe, sabagay ay kilala ko naman ang direktor at sa tantya ko’y kaya naman
positibong dating sa akin ang agarang reaksyong nakukuha mula sa mga tagapanood
ng dula.
mga karanasan para sa iba-ibang klase ng pagtatanghal, baka iyon ang mga dahilan
kung bakit naging mas aktibo ang aking pakikilahok sa pagsasaentablado ng dula
nina Viñas at Diansuy. Madulas ang wika ni Pinter, may dating sa akin ang mga
nagkaroon ako ng problema sa mga bahaging may kaugnayan sa dayuhang laro gaya
ng mga termino para sa football. Noong isinasalin ko ang dula, wala akong
isang buwan lamang ang inilaan ko para sa pagsasalin ng proyekto. Muling sumulpot
sa isip ang mga tanong na lumitaw sa isip ko noong una akong nagsalin ng dula. Sa
game, habang pinapanatili ang mga orihinal na tauhan at banghay ng dula. Praktikal
magiging hindi madulas ang pananalita ng mga tauhan kapag pinilit ko ang ganoong
noong naisipan kong ikabit ang lumang Family Computer game at ang Family
Computer mismo bilang bahagi ng isang dula sa Filipino. May excitement dahil
pagkakabit nito sa ideya ng mga taong pinaglalaho ng lipunan. Noong 2009 naman
kaya naman naging excited ako noong nakaisip ng paraang isingit ang sariling mga
hilig at adbokasiya sa isang proyekto ng pagsasalin. Sa totoo lang, kahit ang cake ng
Mer-Nel’s sa Laguna, isang detalyeng mas personal kesa akademiko o pulitikal ang
sa mga gurong tagapayo. Inaprubahan naman ni Santos ang draft. Si Ting ang
walang nabago sa bersyong ito ng The Dumb Waiter. Pinamagatan kong Elevator
6
Naitanghal noong 31 Mayo hanggang 2 Hunyo 2012 ang Elevator Action, ang
review. Halimbawa nito ang isinagawang review ni Joanna Lerio, isang estudyante
cute-cute lang tingnan ng kalaban o kaya’y ang tatanga-tanga nila’t ang sarap-
sariling kulit na maggiit ng adbokasiya at iba pang mga pansariling pagkiling. Baka
simula. Anuman ang dahilan, nakuha ng teatro ang pagtatangi ko. Sabi nga ng isa
Hindi Laro-laro
pagtatangkang humalaw ng isang piyesa mula sa dulang The Seven Deadly Sins of the
buwan ang nakaraan upang tulungan silang gumawa ng salin para sa kanilang
Theatre 198. Sa pagkakataong ito, ang kanilang gurong tagapayo ay si Prop. Jose
Ed Lacson, Jr., na kilala ko lang din dahil alam kong naging assistant director siya sa
proseso din ng pagkapa at pagsubok ng mga atake ang pagtatangkang isalin ang dula
ni Brecht.
mga tauhan sa aking bersyon ay paglalakbay din mula sa mga gusali ng Cultural
Lacson. Nagkaroon kami ng reading ng draft at nagbigay siya ng ilang mga komento.
Natatandaan kong sinabi niyang gamitin ko ang paparating na holy week para pag-
isipan ang mga rebisyon. Itinala ko ang mga komento at pinag-isipan ang mga
pagsasayaw.
Naging mas galante ako sa paglalaro, paano’y nailusot ko nang maluwag na maluwag
dagdag na mga linya para makapaghanda ang ibang artista sa kasunod na eksena.
Habang may hiling sa dagdag, may ilang mga linyang ibinawas. Nagdagdag si Lacson
kahit may ilang hindi na makitaan ng pagka-Brecht ang salin, may nakapanood din
ng dula na napahalagahan ang mensaheng nais itawid ng dula, malayo man ito o
Mendoza.
walong acting majors at ilan pang estudyanteng nasa teknikal na track mula sa
hinihiling nila, ang orihinal na anim na pangunahing tauhan ay dapat maging walong
para sa akin bilang tagasalin ng dula. Ang naisip kong solusyon ay umimbento ng
dulang Mal.
Digmaan ng alaala at pag-alala. Muli, tinangka kong ibalik ang paksa ng enforced
ang proseso ng paglikha ng dula. Masalimuot dahil ayon nga kay Santos, sa esensya
mga mag-aaral ang mga motibasyon at intensyon ng itinalaga sa kanilang mga papel
mga manonood na nanggaling pa rin ito sa isang klasikong griyegong teksto, at ang
mula sa Mal ay ang sinabi nina Santos at Marasigan na anuman ang mangyari,
ginagawa namin ang dula para itampok ang mga mag-aaral ng Sining Panteatro. Sila
ito. Sa ganoong pagtingin, kahit paano’y naalog ang sarili ko. Isinaloob ko ang
pananaw na hindi lamang sariling estetika at pulitika, hindi lang sariling trip ang
nakabase sa isang source text o simulaang teksto, at ang bawat pagkilos patungo sa
12
Ang skopos ng gawaing salin maging ang inaasahang magiging anyo ng pagsasalin
for the performance of the commissioned task, for the final translation.
(222)
situation because they are needed and because they are regarded as
what it’s all about”; they are thus consulted and their views listened to.
Being experts, they are trusted to know more about their particular field
ang “replacement of SL units (at the level of word, phrase of clause) with equivalent
units in the TL (Palumbo 121)—sa proseso ng gawaing salin. Ang translatum ayon
mga pagkakataong ang simulaang teksto ay may taglay na kultura, mga pananda at
itong gawin basta malay ang tagasalin sa layunin ng gawaing salin, at ano ang
kanilang mga pagtatanghal. Kung translatum naman ang tutok ng skopos, mas
pragmatikong detalye ang hahanapin bagaman maaari pa ring iugat sa proseso. Ano
ang salin ng dula bilang susi para makapagtapos ang mga mag-aaral ng kanilang
kinomisyon din kasama ng tagasalin, ang tagasalin mismo. Ang iba-ibang antas ng
gawaing salin. May kahalagahan ang simulaang teksto, dahil walang translatum
kung walang tekstong isasalin, pero hindi ito ang magtatakda sa direksyon ng salin
(230). At bukod sa mga nabanggit na, makatwirang teorya sa pagsasalin ang teorya
pagkumpleto ng proseso:
client is not familiar with the conditions of the target culture, or does not
accept them, the competent translator (as an expert in inter cultural action,
15
enter into negotiations with the client in order to establish what kind of
230)
ano ang layunin at silbi ng translatum ay nagiging mas mabigat ang pagtampok sa
mga posibilidad ng tunguhing teksto, pero hindi palaging ganito ang kaso. Kung
niya (230-231).
kanila ng identidad na hiwalay sa iba pang system (12). Kung ilalapat sa panitikan,
pwedeng isiping ang pagsusulat ng mga tula, kuwento at dula ay isang grupo ng mga
system na nakapaloob sa mas malaking set ng mga system na kinikilala natin bilang
kultura, habang gumagalaw naman ang kultura sa kaligiran ng lipunan nito (14).
16
Kay Lefevere, ang panitikan ay kombinasyon ng nabubuong teksto at ang mga taong
system para kay Lefevere, may ideya ng pagiging non-neutral pagkat hindi umiiral
ang isang teksto nang mag-isa. May panahon at sitwasyon itong pinanggagalingan,
at hindi ito umiiral nang walang umiiral ding pagtatangkang basahin ang mga
(12).
bilang isang eksperto sa kanyang larangan. Kay Lefevere, ang tagasalin ay “usually
ebolusyon ng kanyang kultura (13), at para magawa ito ay kailangan niyang itrato
“constraint” (12). May mga magsasalin nang may paggalang sa pinagmulang teksto,
For instance, by reading works of literature in other than the received ways,
works of literature in such a manner that they do not fit in with the dominant
Ang tinutukoy na poetics ay may dalawang bahagi: ang isa ay may patungkol
o kung ano dapat maging ang panitikan, sa loob ng isang sistemang panlipunan
ring humarap ang isang tagasalin sa mga hamon dulot ng pagkakaiba sa wika, mga
ang mga tao, grupo o institusyong may kapasidad na isulong o kitlin ang pagbasa,
isinusulong na agenda ang tagasalin (kasama ang mga manunulat, kritiko, at iba
pang nasa linya ng produksyon ng kultura) ngunit may mga patrong may access sa
mga patrong iayon ang sistemang ng panitikan sa kung ano ang ideolohiyang hindi
kaukulang bayad para sa tagasalin. May status component din na ibinibigay ang
theatre group mula sa CCP Encyclopedia of Philippine Art: may grupong academic o
(79).
lamang; 2. Ang panawagang bumalik sa mga klasikong teksto “to balance the
prevailing theme at that time which was the sociopolitical viewpoint;” 3. Ang
kursong may kaugnayan sa teatro, at ang pangunahing layunin ng mga kursong ito
ay ang magturo ng Ingles sa mga estudyante ng UP. May panimulang mga kurso sa
kursong English 114 (Play Production). Pagdating ng 1935, nahati ang English 114
at nabuo ang mga kursong English 132 (Experimental Work in Stagecraft) at English
Nabuo ang Department of Speech and Drama noong 1959, at dahil dito’y
binago ang mga pangalan ng mga kurso mula “English” patungong “Speech.” Isa sa
mga unang nagturo sa departamentong ito si Amelia Lapeña, isang gurong nakapag-
Speech 145 (Art History of Theatre). Idinagdag naman ang Speech 146
para kay Bonifacio ay may dominasyon ang “speech” laban sa “drama” sa mga
Speech and Drama noong 1975 si Mabesa, at noong 1976 ay itinatag ang Dulaang
About Nothing ni Shakespeare noong 1976. Si Dr. Lilia F. Antonio ang nagsalin ng
would test the skills and knowledge of theatre students in the various productions
patungong Department of Speech Communication and Theatre Arts. Sa taon ding ito
Laboratoryo para sa special project at tesis dahil ito ang magtatakda ng pagtatapos
Tinio na “…(that) classics are still the best stage materials as long as they are
translated into a language the audience is familiar with” (311). May mga
limitasyong teknikal din ang mga gumaganap sa mga dulang nasa akademikong
hindi naging madali ang pagkuha ng mga aktor para sa mga dulang nasa dayuhang
tradisyon ng dula bago ang pagpasok ng Ingles. Ang isang naging tugon dito ay ang
Maalab din ang mga dulang protesta simula noong 1960s na tumawid
pabrika, at iba pang komunidad. Palagiang paksa sa mga pagtatanghal ang mga di-
(Fernandez 107). Ang UP Mobile Theater na itinatag ni Wilfrido Ma. Guerrero noong
ng kanilang mga dula. Kabilang sa mga dulang itinampok ng grupo ang mga dulang
mga palihan. Noong idineklara ang Martial Law noong 1972, pansamantalang
loob ng unibersidad ng mga orihinal na dulang Filipino at mga salin mula ng lokal at
dayuhang mandudula, nagtatanghal din ang UPRC sa mga lugar ng rally, sa kalye, at
sa iba pang mga campus sa labas ng UP. Sumusunod ang UPRC sa kontekstong
teatro, isang anyo ng teatrong iniaayon ang mga pagtatanghal sa takbo ng pulitikal
noong 1970s (80). Ang mga dulang naitatanghal sa dekadang ito ay hindi na
dulang nakasulat sa Filipino o ang salin sa Filipino, lalo iyong mga hindi nakabase sa
ang tugon upang ilapit sa masa ang genre ng dula, isang genre na inilayo ng
dayuhang edukasyon at wika. Isa itong paraan ng mga artista ng “testing the
pulitikal na tema ang pagsasalin ng mga klasikong dula? Ano ang mga posibleng
din nito ang mga final production ng ibang kurso sa kursong sertipiko at batsilyer,
mag-aaral. Kay Santos, ang special project o tesis ang magpapakita ng mga
organisasyong panteatro.
pagbigkas ng mga dula sa wikang Ingles. Isa itong kakayahang hindi bihasa ang
lahat kahit ang mga mag-aaral sa UP. Pumipili ng mga materyal na nasubukan na sa
pandaigdigang akademya at entablado, ang mga trabahong tried and tested na, para
sapat na antas ng hirap ang mga isasaling dula, upang malubos o ma-saturate ang
198 at Theatre 200, ang maisaentablado ang isang dulang magtatampok sa mga
produksyon.
dula, may kaakibat nang kasulatan na nagsasaad ng terms and conditions para
ibigay ang translation rights at performing rights ng palabas. Ilan sa mga nakalagay
Laboratoyo.
Naghihintay ang hired guns na sina Gus at Ben ng utos mula sa hindi
Pilipinas.
pinagkaiba lang sa dula, ang kasalanan ay hindi talaga kasalanan, kundi mga
culture at noontime variety shows. Naiba man ang konteksto, nanatili pa rin
3. Mal, 2014
telebisyon at Internet.
4. Pilandok, 2016
patungong Lumban, Laguna. Bukod dito, halos direktang salin ang ginawa sa
mga tunay na tao. Doon nila nakatagpo si Xu Xian, isang mahirap na lalaki.
Napaibig si Puting Ahas kay Xu Xian at ginamit nito ang kapangyarihan para
monghe ay tao lamang ang nababagay sa tao. Dahil sa galit ni Fa Hai kay
Puting Ahas, naglunsad siya ng mga serye ng plano para maghiwalay ang
30
naramdaman ko ang kaluwagang ito para sa mga “klasikong” dula, o mga dulang
luma na ang hindi na ganoon kahigpit ang usapin ng karapatan para itanghal. May
mga pagkakataong susubok ang mga gurong tagapayo ng mas bagong akda mula sa
pahintulot na maisalin ang dula. Ganito ang naging karanasan ko sa mga dulang Ang
Paglaladlad at Ang Puting Ahas, kung saan may malinaw na pagsasaad sa kontrata
isang bersyong sinisikap na gayahin ang inaasahang dating ng dulang orihinal. Bago
ang mga usapin gaya ng billing sa promotional materials ng dula (palaging mauuna
salin (sa kaso ng Ang Paglaladlad, pag-aari na ng may-akda ang isinaling teksto; sa
Ang Puting Ahas, karapatan lamang sa pagtatanghal sa tiyak na mga petsa ang
hiniling).
culture references.
May mga target na matutumbok at may ilang lilihis, laging ganito ang
Laboratoryo ang nagbukas sa akin ng mga oportunidad na magsalin para sa iba pang
Dasmariñas.
community with quality production (musical, straight and street plays) expressed in
Filipino classical and musical plays; c. To open the doors and to stimulate the minds
of the young people into the theatrical world. Ang mga misyong ito ang kakatawan
sa bisyon ng religio, mores at cultura ng DLSU (PAG: Performing Arts Group). Para sa
ilahok ang mga isyung may kaugnayan sa political dynasties, land grabbing, papel ng
kapakanan.
Kung pagbabasehan ang feedback mula sa social media, naging patok sa mga
pansing detalye din ang pagpuna sa kulturang teleserye ng bansa. Samantala, hindi
panig ko bilang manunulat, maaari kong sabihing may hindi ako napagtagumpayan.
Konklusyon
bilang eksperto sa wika at panitikan, may mga pagkakataong haharap siya sa mga
ibang daluyan. May karagdagang kumplikasyon ang dula dahil hindi lamang iisa ang
Mga Sanggunian
Gonzales, Vladimeir B., trans. Ang Paglaladlad. Mula sa The Unravelling. Ni Fin
Kennedy. Dir. Stephen Viñas. Wilfrido Ma. Guerrero Theater Lobby. 28-
29 May 2016.
---. Ang Puting Ahas. Mula sa The White Snake. Ni Mary Zimmerman. Dir. Charles
Yee. Amelia Lapeña Bonifacio Teatro Papet Museo. 24-25 September 2016.
---. Electra. Mula sa Electra. Ni Euripides. Dir. Joey Ting. Far Eastern University. 17-
19 September 2009.
---. Elevator Action. Mula sa The Dumbwaiter. Ni Harold Pinter. Dir. Joey Ting.
---. Mal. Mula sa Trojan Women. Ni Euripides. Dir. Mara Paulina Marasigan. Teatro
---. Pilandok. Mula sa seryeng Pilandok. Ni Virgilio S. Almario. Dir. Stephen Viñas.
---. Pitong Patibong. Mula sa The Seven Deadly Sins of the Petty bourgeoisie. Ni
Bertolt Brecht. Dir. Ed Lacson, Jr. Teatro Hermogenes Ylagan. 10-12 May
2013.
Lerio, Joanna. “Elevator Action: No Reset. No Extra Life (Review).” Islang Malaya, 3
---. “Pitong Patibong, adaptasyon sa Filipino ng dulang The Seven Deadly Sins of the
https://juanalily.wordpress.com/2013/05/14/pitong-patibong-
adaptasyon-sa-filipino- ng-dulang-the-seven-deadly-sins-of-the-petty-
--. https://www.facebook.com/TEATROLasalliana1988/