BOSES PINOY: Ang Sining NG Voice Acting Sa Pilipinas

BOSES PINOY: Ang sining ng voice acting sa Pilipinas
Iniharap sa
Departamento ng Arte at Komunikasyon
Kolehiyo ng Agham at Sining
Unibersidad ng Pilipinas
Ermita, Manila
Bilang pagsasakatuparan sa pangangailangan ng kursong
Bachelor of Arts in Philippine Arts (Cultural Heritage and Arts Management)
Cyrish Lane C. Pascual
2015-45007
Mayo 2019
PAGPAPATIBAY
Ang tesis na ito na pinamagatang “BOSES PINOY: Ang sining ng voice acting sa
Pilipinas” na iniharap ni Cyrish Lane C. Pascual bilang pagsasakatuparan sa
pangangailangan ng kursong Bachelor of Arts in Philippine Arts ay tinatanggap na.
____________________________
Rosemarie O. Roque, M.A.
Tagapayo
____________________________
Alice B. Adeva, M.A.
Tagapangulo
____________________________
Leonardo R. Estacio, Jr., Ph.D.
Dekano
PASASALAMAT
Bata pa lamang ako, pangarap ko nang makapag-aral sa UP. Naaalala ko

pa noon na tuwing dinadala ako ng aking ama sa unibersidad, hindi ako pumalya
sa pagsasabi ng, “Daddy, gusto ko rito mag-aral paglaki ko.” at ang isasagot
naman ng aking ama ay, “Basta galingan mo anak.”. Kaya namam, nagpursigi ako.
Nang ako ay nag-UPCAT, hindi nakapasok ang aking grado sa gusto kong campus
kaya’t ako ay nagkolehiyo muna ng isang taon sa dati kong eskuwelahan. Matapos
iyon, sinubukan ko ulit sa UP Manila, at sa awa ng Diyos, natanggap na ako sa
kursong Bachelor of Arts in Philippine Arts. At dito na nagsimula ang mala-
rollercoaster na buhay kolehiyo ko.
Una sa lahat, gusto kong magpasalamat sa aking ama, ang kuya Jonjon ng
UP Manila College of Dentistry. Daddy, maraming salamat po sa pagtitiwala sa
aking kakayahan kahit noong nangangarap pa lamang ako na makapasok sa UP.
Maraming salamat po sa pagtitiyaga sa akin lalo na noong mga panahon na
inaatake ako ng panic attacks ko sa tuwing babiyahe. Salamat po sa araw-araw
na pagbibigay ng baon sa akin, kahit minsan wala ka nang pera sa pitaka mo,
gagawa ka pa rin ng paraan para lamang mabigyan ako ng pambili ng mga
pangangailangan ko. Salamat po sa pagsuporta sa akin at sa aking mga hilig.
Sa’yo, Mama, maraming salamat din po sa lahat ng tulong na ibinibigay mo

sa akin. Salamat sa pagbibigay ng pambili ng mga pangangailangan ko sa
eskuwelahan. Salamat din po sa pagchecheck ng mga papel na isinusumite ko sa
unibersidad, lalo na kapag nasa Ingles ang mga ito. Salamat po sa pagsuporta sa
akin at sa mga hilig ko.
Pasensiya na po kayong dalawa, Mama at Daddy kung madalas

nasusungitan ko kayo lalo na kapag pagod na pagod na ang isip at katawan ko.
PASCUAL * BOSES PINOY | i

Sa buong pamilya ko, lalo na sa inyo Lolo Ogie, Lola Prosy, Tita Pia, Tito
Onin, Lola Maritha, at Tita Jhing, maraming salamat po sa tiwala at suporta na
ibinibigay ninyo sa akin.
Sa mga boyfriend ko sa South Korea, Seventeen, iKON, at EXO, lalo na

sa inyo Soonyoung, Hanbin, Yunhyeong, at Xiumin, alam kong hindi niyo
naman ito mababasa at maiintindihan pero maraming salamat sa pagpapasaya sa
akin tuwing stressed ako sa pag-aaral. Salamat sa pagiging inspirasyon sa mga
katulad kong estudyante na fangirl!
Sa pamilya ko sa DAC, ate Novs at kuya Jay, mula bata kilala niyo na po
kami ng pamilya ko. Salamat po sa pag-aalaga sa akin sa loob ng departamento.
Sa mga propesor ng DAC, Orcomm man o Phil Arts, maraming salamat po sa
pagtanggap sa akin kahit noong student assistant ako, hindi po ako nahirapan sa
trabaho dahil mababait po kayo. Maraming salamat din po dahil napakarami kong
natutunan sa inyo na sigurado po akong magagamit ko sa buong buhay ko.
Sa aking tagapayo sa tesis, Propesor Rosemarie Roque, maraming

maraming salamat po sa pagtitiyaga sa akin. Alam ko pong marami kayong
inaasikaso kaya’t sobra akong nagpapasalamat sa pagbibigay ng oras para
lamang maging maayos ang aking tesis. Pasensiya na rin po kung minsan ay
mahirap akong makaintindi sa mga kailangang gawin. Marami po akong natutunan
sa inyo, mabuhay po kayo!
Kina Propesor Ryan Machado at Dr. Diana Agbayani, maraming salamat

po sa pagpayag na kayo ay aking kunin bilang mga panelists sa pagdedepensa
ng aking tesis.
Sa mga kaibigan po ng aking ama sa CAS at CD, mga kuya at ate ko,
maraming salamat po sa pagtanggap at pagsuporta sa akin.
PASCUAL * BOSES PINOY | ii

Sa mga ate at kuya ko sa College of Dentistry, maraming salamat po sa
pagiging isang inspirasyon na magpatuloy lamang sa laban, na ayos lamang na
umiyak, pero huwag na huwag susuko. Salamat po kasi dahil sa inyo mas naging
matatag
ako. Laban lang po tayo!
Sa Phil Arts family, lalo na sa inyo kuya Remi at ate Jousch, maraming
salamat po sa ibinigay ninyong tulong at suporta sa akin.
Sa Phil Arts block na naging kasa-kasama ko sa araw-araw, Mika, Reiven,

Mitzi, Myk, Cristal, Yra, at CJ. Magkakasama tayong na-stress at nag-enjoy sa
mga karanasan natin sa UP. Maraming salamat sa pagtanggap ninyo sa akin hindi
lamang bilang isang kaklase kundi pati na rin bilang isang kaibigan. Mahal ko kayo.
Tulad ng lagi kong sinasabi, laban lang, kapit lang, kaya ‘to! Sa iba pang mga
close friends ko sa block, maraming salamat din sa inyo! Naging masaya ang
aking buhay kolehiyo.
Sa mga non-block friends ko, lalo na sa inyo Eunice, CZ, at Riz,

maraming salamat sa lahat ng memories na kasama ko kayo. Hindi ako
nahirapang mag-adjust sa UP dahil sa inyo.
Sa lahat ng mga naging kaibigan ko sa UP Manila, sa iba pang kurso,

maraming salamat sa inyo! Padayon!
Sa mga non-UP friends ko, ramdam ko ang inyong suporta sa akin kahit
hindi tayo araw-araw nagkikita. Salamat sa inyo! Miss ko na kayo!
Sa Iyo, maraming maraming salamat sa pag-gabay sa akin sa araw-araw.

Kahit hindi ako humiling sa Iyo, napakarami Mong ibinibigay na biyaya sa akin at
sa pamilya ko. Mahal Kita, Panginoon!
PASCUAL * BOSES PINOY | iii

At sa iyo, UP, kahit minsan na-rerealize ko na bobo ako, ikaw din ang
nagturo sa akin kung paano maging matatag at lumaban lamang sa buhay.
Salamat sa apat na taon na pagsasama natin! Hinding-hindi ko malilimutan lahat
ng natutunan ko sa iyo.
PASCUAL * BOSES PINOY | iv

Para sa Mama at Daddy ko, at
sa buong pamilya ko,
Para sa mga kaibigan at
mga taong walang sawang sumuporta,
Sa Iyo,
Para sa sining at kultura ng Pilipinas,
Ito ay para sa inyo.
PASCUAL * BOSES PINOY | v

ABSTRAK
Kasabay ng malawakang pag-usbong ng bagong teknolohiya at mga
pagsikat ng mga banyagang palabas sa Pilipinas, marami na ang pumapasok sa
industriya ng boses-pagtatanghal (voice acting) sa Pilipinas. Kalat ang ito sa
radyo, telebisyon -- sa mga banyagang palabas na may paglalapat-boses
(dubbing) sa wikang Pilipino -- maging sa mga pelikula at video game. Patuloy ang
pagsasalin at paglalapat-boses sa wikang Filipino upang mas maintindihan ng
mga tagapagtangkilik ang mga ito. Ganoon pa man, hindi pa rin gaanong
binibigyan-pansin at itinuturing bilang isang sining ang boses-pagtatanghal sa
Pilipinas. May ilan ding mga tao na hindi gusto ang mga palabas na nakalapat-
boses sa wikang Pilipino dahil "baduy" o pangit daw ang pagkaka-dub. At kung
papansinin man, wala pang pormal na pag-aaral ukol sa boses-pagtatanghal sa
Pilipinas. Karamihan lamang ay ang pagsisimula ng radyo at telebisyon sa
Pilipinas na kung saan mayroon ng radio drama at pagda-dub sa telebisyon, ngunit
hindi ito nabanggit bilang isang parte ng pagtatanghal gamit ang boses. Maaaring
hindi nabibigyang-pansin ang pagiging voice artist ng isang tao dahil hindi nakikita
at tanging boses lamang ang naririnig dito. Maaaring may mga tao na hindi
tinuturing bilang sining ang ginagawa nila, dahil para sa iba, simpleng pagsasalita
o pagda-dub lamang ang nangyayari.
Ang pananaliksik na ito ay nakatuon sa boses-pagtatanghal bilang isang
midyum ng pag-arte at bilang sining sa Pilipinas. Isa sa mga layunin ng pag-aaral
na ito ay ang pagsipat sa buhay ni Pocholo Gonzales bilang isang voice artist at
sa kaniyang organisasyon na Creativoices Productions na nagtatag ng kauna-
PASCUAL * BOSES PINOY | vi

unahang eskuwelahan para sa boses-pagtatanghal sa Pilipinas, ang Philippine
Center for Voice Acting. Layunin din ng pag-aaral na malaman ang kalakaran ng
boses-pagtatanghal bilang sining ng pagtatanghal at propesyon sa radyo,
telebisyon, at pelikula sa Pilipinas. Gayundin ang pag-alam sa mga isyu at
suliranin sa patuloy na pag-unlad ng boses-pagtatanghal sa Pilipinas.
Ginamitan ng pag-aaral na eksploratori at kuwalitatibo ang pananaliksik
tungkol sa boses-pagtatanghal sa bansa na may tuon sa mga karanasan ng
Creativoices Productions sa pamumuno ni Pocholo Gonzales na gagamitin bilang
isang case study. Ginamit ng mananaliksik bilang gabay ang mga impormasyon
na nakuha nito sa libro ni James Alburger (2011) at ni Pocholo Gonzales (2016)
ukol sa pagpapahusay ng boses-pagtatanghal.
Sa pag-aaral kay Gonzales, natuklasan na isa na siyang beterano
pagdating sa larang. Sa tinagal niya sa industriya, marami na siyang natutunan na
mga pamamaraan na hanggang sa kalaunan ay nagagamit pa rin niya at dahil dito
nakagawa na rin siya mismo ng kaniyang sariling mga pamamaraan na kaniya
namang ibinabahagi sa kaniyang mga estudyante. Pagdating naman sa mga
naging at kasalukuyang mga estudyante ng Creativoices Productions, dahil sa
pagsali sa workshop sila ay namulat sa realidad ng industriya ng boses-
pagtatanghal. Gayundin ang kanilang mga natutunan upang mapahusay ang
pagtatanghal gamit ang boses. Dahil dito, tulad ni Pocholo Gonzales, patuloy
lamang sila sa pakikibahagi sa industriya at pag-aambag sa pag-unlad ng sining
ng boses-pagtatanghal.
PASCUAL * BOSES PINOY | vii

Ayon sa mga pagsusuring ginawa ng mananaliksik sa boses-pagtatanghal
bilang isang midyum ng pag-arte at sining ng pagtatanghal sa Pilipinas,
masasabing malaki ang naging pagbabago sa kultura at kalakaran nito. Mula sa
simpleng radio drama lamang na naririnig sa araw-araw na buhay, hanggang sa
pagkalat nito sa telebisyon, pelikula, at iba pang midyum ng entertainment tulad
na lamang ng pag-usbong ng mga banyagang palabas na tunay ngang nakatulong
sa pag-unlad ng sining ng boses-pagtatanghal sa Pilipinas. Nakapag-ambag din
sa pag-unlad ng boses-pagtatanghal ang pagtatag ni Pocholo Gonzales ng
eskuwelahan para sa mga ninanais maging voice artist. Dahil dito, dumami ang
mga talentadong Pilipino sa industriya ng boses-pagtatanghal na nakikilala.
Naging malaking tulong din ang isinasagawang mahusay na pagtatanghal at
pagganap sa mga karakter sa boses-pagtatanghal dahil maraming tao ang
maaaring tumangkilik dito. Sa pagsusuri din ng pag-unlad ng sining ng boses-
pangtatanghal sa Pilipinas, marami rin ang natuklasang isyu, suliranin, at hamon
ang kinakaharap nito. Ngunit tulad nga ng mga sinabi ni Pocholo Gonzales sa
kaniyang libro na Gusto kong maging voice talent (2016), kinakailangan lamang
ng pagmamahal sa industriya, sa sariling boses, at sa wikang Filipino upang
magpatuloy lamang sa pag-unlad ang industriya ng boses-pagtatanghal.
Wala pang pag-aaral ukol sa boses-pagtatanghal ang isinasagawa sa
kursong BA Philippine Arts, kaya’t masasabi na ang pag-aaral na ito ay maaaring
maging malaking tulong upang mas mapalawak pa ang pag-aaral sa boses-
pagtatanghal sa Pilipinas.
PASCUAL * BOSES PINOY | viii

TALAAN NG NILALAMAN
KABANATA I ………………………………………………………………………... 1
INTRODUKSIYON ………………………………………………………………….. 1
A. Kaligiran ng pag-aaral ………………………………………………………………….... 1
Ang kauna-unahang boses-pagtatanghal (voice acting) sa mundo ………………….... 1
Ang boses-pagtatanghal sa Pilipinas ……………………………………………………… 2
Mga teknikal na aspekto ng boses-pagtatanghal ………………………………………… 4
B. Paglalahad ng suliranin ………………………………………………………………….. 7
C. Layunin ng pag-aaral …………………………………………………………………….. 8
D. Sakop at limitasyon ………………………………………………………………………. 9
E. Kahalagahan ng pag-aaral ………………………………………………………………. 9
F. Metodolohiya ……………………………………………………………………………….10
G. Balangkas ng pag-aaral …………………………………………………………………..12
Konseptuwal na balangkas …………………………………………………………………. 12
Operasyonal na balangkas …………………………………………………………………. 21
H. Organisasyon ng pag-aaral ……………………………………………………………... 24
KABANATA II ……………………………………………………………………….. 25
REBYU NG KAUGNAY NA LITERATURA ……………………………………… 25
Mga kaugnay na pag-aaral ukol sa voice acting …………………………………………. 25
Mga kaugnay na pag-aaral ukol sa radio drama at dubbing ……………………………. 27
Mga kaugnay na pag-aaral ukol sa pag-arte ……………………………………………... 30
Sintesis ……………………………………………………………………………………….. 31
KABANATA III ………………………………………………………………………. 33
PAGLALAHAD AT PAGSUSURI NG DATOS ………………………………….. 33
A. Pundasyon ng voice acting ……………………………………………………………… 33
Si Pocholo Gonzales at ang pagsisimula sa industriya …………………………………. 33
Ang pagiging aktor ni Pocholo Gonzales …………………………………………………. 40
Creativoices Productions …………………………………………………………………… 43
B. Hinaharap ng voice acting ………………………………………………………………. 45
Mga naging estudyante ng Creativoices Productions …………………………………… 45
Mga kasalukuyang estudyante ng Creativoices Productions (Voiceworx 48) ………… 50
C. Analisis …………………………………………………………………………………….. 54
Analisis sa pagiging aktor ni Pocholo Gonzales ………………………………………..... 54
Analisis sa mga estudyante ng Creativoices Productions ………………………………. 59
D. Sintesis …………………………………………………………………………………..... 63
KABANATA IV …………………………………………………………………….... 72
MGA KONGKLUSYON AT REKOMENDASYON ………………………………. 72
Kongklusyon …………………………………………………………………………............ 72
Rekomendasyon …………………………………………………………………………….. 74
SANGGUNIAN ……………………………………………………………………… 76
APENDIKS A ……………………………………………………………………….. 78
PASCUAL * BOSES PINOY | ix

APENDIKS B ………………………………………………………………………. 80
APENDIKS C ………………………………………………………………………. 82
APENDIKS D ………………………………………………………………………. 84
APENDIKS E ………………………………………………………………………. 85
APENDIKS F ………………………………………………………………………. 96
APENDIKS G ……………………………………………………………………….100
APENDIKS H ……………………………………………………………………….103
APENDIKS I ……………………………………………………………………….. 105
APENDIKS J ………………………………………………………………………. 109
APENDIKS K ………………………………………………………………………. 111
APENDIKS L ………………………………………………………………………. 112
APENDIKS M ………………………………………………………………………. 113
APENDIKS N ………………………………………………………………………. 114
APENDIKS O ………………………………………………………………………. 115
APENDIKS P ………………………………………………………………………. 116
APENDIKS Q ………………………………………………………………………. 118
APENDIKS R ………………………………………………………………………. 119
APENDIKS S ………………………………………………………………………. 120
APENDIKS T ………………………………………………………………………. 121
APENDIKS U ………………………………………………………………………. 122
APENDIKS V ………………………………………………………………………. 123
APENDIKS W ……………………………………………………………………… 124
APENDIKS X ………………………………………………………………………. 125
APENDIKS Y ………………………………………………………………………. 126
APENDIKS Z ………………………………………………………………………. 127
APENDIKS A.A ……………………………………………………………………. 128
APENDIKS B.B ……………………………………………………………………. 129
APENDIKS C.C ……………………………………………………………………. 130
APENDIKS D.D ……………………………………………………………………. 131
APENDIKS E.E ……………………………………………………………………. 132
APENDIKS F.F ……………………………………………………………………. 133
APENDIKS G.G …………………………………………………………………… 134
APENDIKS H.H …………………………………………………………………… 135
APENDIKS I.I ……………………………………………………………………... 136
LISTAHAN NG MGA LARAWAN

Larawan 1 …………………………………………………………………………. 19
Larawan 2 …………………………………………………………………………. 20
Larawan 3 …………………………………………………………………………. 22
Larawan 4 …………………………………………………………………………. 24
PASCUAL * BOSES PINOY | x

Larawan 5 …………………………………………………………………………. 34
Larawan 6 …………………………………………………………………………. 35
Larawan 7 …………………………………………………………………………. 35
Larawan 8 …………………………………………………………………………. 41
Larawan 9 …………………………………………………………………………. 43
Larawan 10 ……………………………………………………………………….. 44
Larawan 10.1 …………………………………………………………………….. 45
Larawan 11 ……………………………………………………………………….. 51
Larawan 12 ……………………………………………………………………….. 52
Larawan 12.1 …………………………………………………………………….. 53
Larawan 13 ……………………………………………………………………….. 55
Larawan 14 ……………………………………………………………………….. 65
Larawan 15 ……………………………………………………………………….. 67
LISTAHAN NG TALAHANAYAN
Talahanayan 1 …………………………………………………………………… 38
PASCUAL * BOSES PINOY | xi

KABANATA I
Introduksiyon
A. Kaligiran ng Pag-aaral
Ang kauna-unahang boses-pagtatanghal (voice acting) sa mundo
Maraming mga palabas sa telebisyon, mga pelikula, at radyo ang nilalapatan
ng boses (dubbing o paglalapat-boses) ng mga personalidad na kilala sa larangan
ng voice over. Pero hindi ito kasindali ng nasa isip ng mga tao. Hindi lamang ito
basta-basta pagbabasa ng iskrip at pagsunod sa kilos ng bibig ng karakter. Dapat
ang isang voice actor ay umaarte rin, dinaramdam ang bawat salita na kaniyang
sasabihin upang maging natural at kapani-paniwala ito.
Isang sining ang voice acting na nangangailangan ng mahusay na pananalita
at talento pagdating sa pag-arte. Tulad ng pag-arte sa pelikula, telebisyon, o
teatro, sa voice acting kinakailangan din na maramdaman ng aktor ang kaniyang
mga sinasabi upang maging maganda ang kalalabasan nito.
Ayon kay (Platt, 2012), nangyari ang kauna-unahang voice acting noong 1928,
kung kailan nagsilbing voice actor si Walter Disney, ang pangalan na pinagkuhaan
ng kompanyang Walt Disney, para sa boses ni Mickey Mouse sa palabas na
Steamboat Willie. Gayunpaman, lalabas na nagsimula ang voice acting noong
1906, kay Reginald Fessenden, isang Canadian na natuwa sa imbento ni
Alexander Graham Bell na telepono, kaya’t nakapag-isip ito ng panibagong paraan
PASCUAL * BOSES PINOY | 1

sa pakikipagkomunikasyon. Sinimulan niya ang voice over sa pamamagitan ng
pagbabalita ukol sa panahon hanggang sa nasundan na ito ng pagrekord ng isang
buong programa ng musika, mga teksto sa Bibliya, at mga pamaskong mensahe
upang maipalaganap sa lahat ng radyo (Platt, 2012).
Ang boses-pagtatanghal sa Pilipinas
Sa sulatin ni Elizabeth Enriquez na Radyo: An essay on Philippine radio
(2003), sinabi niya na kasabay ng pagdating ng mga koloniyalistang Amerikano
ang pagdating din ng radyo sa Pilipinas. Dahil mga Amerikano ang nagdala ng
radyo sa Pilipinas, sila rin ang mga humahawak maging mga programang ineere
dito. Hindi nagtagal, dumating ang panahong naipasok na ng mga Pilipino ang
lokal na kultura sa radyo. Isa sa mga naging programa noon ang tinatawag na
radio drama, ito ay ang mga kuwentong isinulat na maaaring marinig sa radyo sa
pamamagitan ng pag-arte ng mga kilalang personalidad sa brodkasting sa radyo.
Isa rin sa mga sumikat noong panahon na ito ay ang pagda-dub sa mga palabas
na nasa wikang Ingles.
Hanggang sa kasalukuyan, nangyayari pa rin ang mga radio drama sa mga
lokal na istasyon ng radyo (Tuazon, 2015). Pero kadalasan, hindi na sinusulat ng
mga nasa radyo ang kuwento, kanilang ginagamit ang mga talambuhay na
ipinapadala ng kanilang mga tagapakinig
Tulad sa radyo, nagkaroon din sa telebisyon ng mga programa na nasa
ibang wika, kaya’t ang pinakamainam na solusyon ay ang pagda-dub nito sa

wikang Filipino. Kabilang na rito ang mga palabas sa mga malalaking network sa
Pilipinas tulad ng ABS-CBN, GMA 7, at TV5, na mga Chinovela, Koreanovelas at
Mexicanovela. Mayroon ding mga palabas na pambata tulad ng mga cartoon, na
galing naman sa mga network sa ibang bansa pati na rin ang sikat na mga anime
sa Japan, na dina-dub din sa wikang Filipino upang maintindihan ng mga
manonood (Del Mundo, 2003). Sa usapang pelikula, isinasagawa rin ang pagda-
dub sa mga pelikula galing sa iba’t ibang bansa na ipinapalabas sa Pilipinas. Ayon
kay Alburger (2011), may isa ring paraan ng pagda-dub sa mga pelikula,
halimbawa sa isang palabas kung saan nasa malayo ang kuha ngunit nagsasalita
pa rin ang aktor, kinakailangang i-dub ang kaniyang mga linya upang maging klaro
at maintindihan ng mga manonood. Tinatawag itong Automated Dialogue
Replacement (ADR).
Tulad ng pagtatanghal sa teatro, may mga sinusunod ding paraan sa pag-
arte ang mga voice actors. Kailangang makaramdam siya ng emosyon sa
kaniyang ginaganapang karakter.
Hanggang sa ngayon, dahil sa radio drama, palabas at pelikula na nasa
mga banyagang wika, isinasagawa pa rin ang voice acting sa bansa. Sa
katunayan, maraming tao ang pumapasok sa propesyong ito. Tulad na lamang ni
Pocholo Gonzales, isang voice actor sa Pilipinas na tinagurian ding “The
VoiceMaster” o “the man behind a thousand voices” (Gonzales, 2018). Naniniwala
siya na ang mga Pilipino ay may natural na talento pagdating sa voice acting, at
maaaring ituring na world-class. Kinakailangan lamang ng maaayos na lugar at

oportunidad upang maipakita ang kanilang mga talento. Kaya’t napagdesisyunan
niya at ng kaniyang kaibigan na si Brian “DJ Big Brian” Ligsay, na magtatag ng
isang organisasyon para sa mga nagnanais na sumabak sa voice acting. Tinawag
nila itong Creativoices Productions (Gonzales, 2018).
Ang Creativoices Productions ay ng kompanyang nagtatag ng Philippine
Center for Voice Acting (PCVA), ang kauna-unahan at nag-iisang eskuwelahan
para sa voice acting sa Pilipinas. Itinatag ang PCVA noong taong 2005 at
nakapagpatapos na ng mahigit isang libong estudiyante na ngayon ay mga
kilalang voice over talents, dubbers, hosts, radio broadcasters, at bilang mga voice
directors at coaches (Gonzales, 2018).
Mga teknikal na aspekto ng voice acting
May mga pamamaraan ding ginagamit sa voice acting upang mas mapahusay
ito. Kaya’t naglahad si Alburger (2011) ng ilang mga teknikal na aspekto ng voice
acting, ito ay ang mga sumusunod:
Ang kaunti ay marami (“Less is more”)
Ayon kay Alburger (2011), katulad sa pelikula, ginagamit din itong
pamamaraan sa voice acting upang makalikha ng isang madramang tensiyon o
katatawanan. Kadalasan ay may kinalaman ito sa ugali ng karakter, sa pag-iiba ng
salita, pagbigkas ng pangungusap, gaano kabilis ang pananalita, o ang
panandaliang pagtigil.

Ang mas marami ay mas marami (“More is more”)
Ang idea na ito, ayon kay Alburger (2011) ay kadalasan ginagamit sa mga
adbertisment na may diyalogo, sa mga animasyon at video game. Ang
pamamaraang ito ay kadalasang ginagamit sa voice acting dahil ang tanging
kailangan ng mga tagapakinig upang makalikha ng isang eksena sa kanilang mga
imahinasyon ay ang makinig.
Dinamika ng pagtatanghal: daloy (pacing), volyum, at saklaw (range)
• Daloy (pacing)
- Ito ay tumutukoy kung gaano kabagal o kabilis ang pananalita o
ang pagdedeliber ng mga linya.
• Volyum (Volume)
- Ito ay tumutukoy sa kung gaano kalakas ang pagdeliber, at kung
paano kahinahon at kaingay ang pananalita ng isang aktor.
• Saklaw ng boses (Vocal range)
- Ito ay tumutukoy sa abilidad ng isang aktor upang magbigay ng
iba’t ibang palabas sa pamamagitan ng pagbago ng tinis (pitch)
at boses upang mapanatili and interes ng mga tagapakinig.
Artikulasyon
Isa sa pinakaimportante sa voice acting ay kung gaano kalinaw ang
pagkakabigkas sa mga salita. Ilan sa mga problema sa artikulasyon ay kadalasan
nagreresulta ito ng tinatawag na lazy mouth, o ang di-paggamit nang maayos ng

mga muscle sa dila, panga, at bibig tuwing nagsasalita. Kaya’t hinihikayat ang mga
voice actor na gawin ang articulation exercise upang maisaayos ang pagbigkas sa
mga salita.
Diksiyon
Ito ay ang accent, tono at pagbabago nito, at ang estilo sa pagsasalita
depende sa piniling mga salita. Ang diction ay may kaugnayan sa artikulasyon, sa
kung gaano kalinaw ang pagdeliber ng mga salita, tamang pagbigkas sa mga
salita, at ang tunog ng boses ng karakter. Upang mapabuti ito, kinakailangan na
bagalan lamang ang pananalita at magpokus sa pagbigkas at kalinawan.
Tempo, Ritmo at Tiyempo
• Tempo
- Ito ay tumutukoy sa kung gaano kabilis ang pagbigkas sa mga
salita. Kapag nagtatanghal, maaaring bumagal, bumilis, o
maging normal ang pagdeliber sa mga salita.
• Ritmo
- Isa itong aspekto ng pagbigkas at maaaring maihalintulad sa
tempo. Ito ay ang daloy ng mga salita, ang paraan kung paano
isinasaayos ang mga salita sa mga pangungusap, at ang
pagbibigay halaga sa mga salita.

• Tiyempo
- Ito ay tumutukoy sa interaksiyon sa pagitan ng mga karakter, ang
paghinto sa pagitan ng mga linya at ang pangkalahatang
pagbigkas. Bilang isang voice actor, ang paglalagay ng mga
panandaliang paghinto at beat ay maaaring makapaglikha ng
tensyon, katatawanan, o drama sa isang pagtatanghal.
Pananalaysay (phrasing)
Ang pananalysay ay tumutukoy sa kabuoang daloy ng pagdedeliber; mga
varyasyon sa tempo, ritmo, at tiyempo sa tuwing nagsasalita; at banayad na tono
sa boses.
Aktitud (attitude)
Ito ang tinatawag na mindset ng karakter sa isang palabas. Ang attitude
ay ang nagbibigay ng dahilan sa mga salita at pagganyak para sa pag-iral at pag-
uugali ng isang karakter.
B. Paglalahad ng suliranin
Malaking hamon ang pagganap sa voice acting. Sa teatro, pelikula, at mga
teleserye sa telebisyon, naipapahayag at naipapakita ang mensahe sa
pamamagitan ng mga kilos o galaw at emosyon na makikita sa mukha ng mga
taong gumaganap dito. Pero sa voice acting, tanging boses lamang ang magiging
batayan kung nagaganapan ba ito nang tama.

Limitado lamang ang mga sulatin ukol sa pagdadub at voice over, wala ring
mga sulatin na nakapagsabi ng pormal na pagsisimula ng voice acting sa Pilipinas,
ngunit dahil sa mga radio drama at mga banyagang palabas na dinadub sa
telebisyon at pelikula, naipapakita na isinasagawa ito sa bansa noon pa man. Sa
teatro, maraming isinasagawang paraan ng pag-arte, tulad na lamang ng
pagpasok ng aktor sa kaniyang ginagapan na karakter, paglalabas ng mga
emosyon, at iba pa. At ilan ito sa mga pinakamahalagang parte pagdating sa
pagtatanghal. Sa voice acting, boses ang pinakaimportanteng parte ngunit
kinakailangan din ng mahusay na pagtatanghal tulad sa teatro upang maging
kapani-paniwala ang ginagampanan na karakter sa isang palabas.
Paano nga ba umunlad ang voice acting bilang isang midyum sa pag-arte
at sining ng pagtatanghal sa Pilipinas?
C. Layunin ng pag-aaral
1. Mailahad ang kalakaran at pagbabago ng voice acting bilang sining ng
pagtatanghal at propesyon sa radyo, telebisyon, at pelikula sa Pilipinas.
2. Tukuyin ang pangunahing papel ni Pocholo Gonzales bilang isang aktor at ng
kaniyang organisasyon na Creativoices Productions sa paglawak at pagpapaunlad
ng voice acting sa Pilipinas.
3. Masuri ang mga isyu, usapin, at hamon sa patuloy na pag-unlad ng voice acting
bilang sining at propesyon sa bansa.

D. Sakop at limitasyon
Sakop ng pag-aaral na ito ay ang kaligiran ng voice acting sa bansa-- ang
pinagmulan, ang mga nakaimpluwensiya, mga sakop, at teknikal sa aspekto ng
voice acting sa Pilipinas. Pokus dito ang karanasan ni Pocholo Gonzales bilang
isang voice actor sa Pilipinas, kung paano niya at ng kaniyang organisasyon na
Creativoices Productions naisasagawa ang voice acting bilang isang sining ng
pagtatanghal at propesyon at kung paano ito napalawak sa bansa.
E. Kahalagahan ng pag-aaral
Laganap sa Pilipinas ang mga banyagang pelikula, mga teleserye, at
animasyon, kaya’t upang mas maintindihan ito ng mga Pilipino, kadalasang
isinasagawa ang paglalapat-boses sa mga ito sa pamamagitan ng ating sariling
wika. Kabilang na rin dito ang paggawa ng mga drama sa radyo upang mas
maramdaman ang mga kuwento sa totoong buhay na ipinapadala ng mga
tagakinig (Correa, 2013).
Tulad ng mga taong napapanood sa mga palabas sa teatro, teleserye, at
maging sa mga pelikula, napakahalaga rin ng mahusay na pag-arte sa voice acting
kahit na boses lamang ang naririnig. Kinakailangan na mayroon talento sa pag-
arte at mahusay na pananalita at tiyempo.

Mahalaga ang pag-aaral na ito upang mas makilala ang voice acting sa
Pilipinas. Malalaman din kung ano-ano nga ba ang mga teknikal na aspekto ng
voice acting upang maging maalam kung paano ito maisasagawa nang tama.
Isa pang kahalagahan ng pag-aaral ay upang makilala ang ilan sa mga taong
nasa likod ng voice acting, sa kadahilanang malaki ang naiambag nila sa larang
upang umunlad at madebelop bilang isang bahagi ng kultura ng Pilipinas at
midyum sa pag-arte.
Mahalaga rin ito dahil malaki ang maiaambag nito sa mga programa ng BA
Philippine Arts dahil wala pang gumagawa ng pag-aaral ukol sa voice acting.
Makapagbibigay ito ng impormasyon sa mga estudyanteng nangangailangan ng
kaalaman ukol dito at ninanais na pasukin ang larang na ito. Higit pa para sa mga
iskolar na nais payabungin ang kaalaman sa sining at midyum na ito ng paglalapat-
boses.
F. Metodolohiya
Ang isinagawang pananaliksik ay gumamit ng pag-aaral na eksploratori at
kuwalitatibo tungkol sa voice acting sa bansa na may tuon sa mga karanasan ng
Creativoices Productions sa pamumuno ni Pocholo Gonzales.
Bilang case study, nangalap ng mga impormasyon sa pamamagitan ng
interbyu, arkaybal na pananaliksik, dokumentasyon, at ebalwasyon.

Isinagawa ang panayam kay Pocholo Gonzales, isang voice actor, upang
malaman kung paano siya nagsimula, ang kaniyang inspirasyon at mga paraan sa
voice acting. Mayroon man nang libro si Gonzales na nagtatalakay sa kaniyang
mga karanasan, mga website na mapagkukuhaan ng iba pang mga impormasyon
ukol sa kaniya, nagtuon ang panayam sa mga pananaw, opinyon, at saloobin ni
Gonzales kaugnay ng boses-pagtatanghal (voice acting) bilang midyum at sining.
Inalam din ang mga impormasyon ukol sa kaniyang itinayong organisasyon sa
voice acting sa Pilpinas na Creativoices Productions, gayundin ang
pakikipanayam sa mga estudyante nito dati upang malaman ang kanilang mga
naging karanasa sa boses-pagtatanghal.
Sa arkaybal na pananaliksik, naghanap ng mga datos ukol sa kasaysayan ng
voice acting sa radyo, telebisyon, at pelikula. Gamit ang mga dokumentong
arkaybal, inalam din ang mga karanasan at mga programa sa radyo, telebisyon,
at pelikula naging kabilang si Pocholo Gonzales pati ang kaniyang mga naging
estudyante sa Creativoices Productions.
Sa dokumentasyon, inobserbahan ang prosesong isinasagawa ni Pocholo
Gonzales at ng Creativoices Productions sa kanilang workshop sa voice acting.
Matapos ang isinagawang dokumentasyon, nagkaroon ng focus group discussion
kasama ang mga kasalukuyang estudyante ng Creativoices Productions upang
malaman ang kanilang mga karanasan sa workshop at kung bakit nais nilang
makapasok sa larang ng voice acting.

Para sa ebalwasyon, ginamit bilang research instrument ang inilahad ni
Pocholo Gonzales sa kaniyang librong Gusto kong maging voice talent: Mga
sikreto sa likod ng dubbing, voice-over, at voice acting (2016) ang tatlong teknik
para mas mapahusay pa ang boses-pagtatanghal at paglalapat-boses upang
makita kung nasusunod ba nang maayos ng kaniyang mga kasalukuyang mga
estudyante ang kaniyang mga itinuturo, gayundin ng mga dating estudyante nito.
G. Balangkas ng Pag-aaral
1. Konseptuwal na balangkas
Gagamitin bilang konseptuwal na balangkas ang inilahad ni James Alburger sa
kabanata 8 ng kaniyang librong The art of voice acting: The craft and business of
performing for voiceover (2011) bilang isang gabay upang mas mapahusay ang
pag-aaral kay Pocholo Gonzales kung paano siya bilang isang voice actor.
Matutukoy kung paano niya naisasagawa nang mahusay at maayos ang boses-
pagtatanghal at kung paano nito naipapasok ang kaniyang sarili sa karakter na
ginaganapan.
Ayon kay Alburger (2011), kapag nakuha na ng isang aktor ang kaniyang iskrip,
magkakaroon siya ng maraming desisyon at pagpipilian tungkol sa kung sino ang
kaniyang mga audience, kung sino ang kaniyang karakter, ano ang pinagmulan
nito, at iba’t ibang aspekto ng kaniyang pagtatanghal.

Kaugnay nito, inilahad din ni Alburger (2011) ang ilang mga paraan para sa
mahusay na pagtatanghal gamit ang boses:
• “Be in the moment”
Sa boses-pagtatanghal, importante na ang aktor ay nakapokus lamang sa
kaniyang magiging pagtatanghal. Dapat na maging komportable ang isang aktor
sa kaniyang mga sasabihing salita na tila parang inaangkin niya ito at hindi iniisip
na may sinusunod siyang iskrip.
Sa paraang ito, kinakailangan na naiintindihan ng aktor kung sino ang
kaniyang karakter, kanino siya nakikipag-usap, ang mensahe sa iskrip, ang mga
intensyon ng karakter, at iba pa.
• Magsilbing sariling gabay (self-direction)
Bilang isang direktor ng sariling pagtatanghal, kinakailangan na pakinggang
mabuti ang pagbitaw ng mga salita kung mahusay ba ito o hindi. Ang layunin ng
pagiging isang direktor ng sarili ay upang masuri nang maayos ang pagtatanghal
na maaaring magpaangat sa pagiging epektibo sa pagpapadala ng mensahe.
• Makinig at sumagot
Isa sa mga trabaho ng isang aktor ay ang sumagot. At ang pinakamahusay na
pagsagot na kapani-paniwala ay ang makinig. Importanteng maintindihan ang
istorya at hindi lang basta-basta binabasa ang mga nakasulat sa iskrip.

• Gawing palaging parang unang pagkakataon ang pagtatanghal
Ang isang aktor ay dapat gamitin ang kaniyang talento sa pag-arte at
imahinasyon para mapanatili ang iskrip at ang pagtatanghal na ilang ulit na niyang
ginagawa. Hindi naman kinakailangan na kung ano ang estilo ng kaniyang
pagbitaw ng mga salita sa umpisa, ganon pa rin hanggang sa huli. Dapat ay isipin
ng aktor na kahit ilang ulit na itong ginagawa, kailan isipin niyang hindi niya pa ito
nagagawa.
• Ikuwento ang istorya nang maayos
Hindi dapat binabasa lamang ang mga salita sa ibinigay na iskrip sa isang
aktor. Kailangan siyang gumanap bilang isang tagakuwento ng istorya. Hanapin
niya ang emosyon sa mga salita, ang distansiya sa pagitan ng aktor at ng
tagapakinig, at humanap ng paraan kung paano ito pagkokonektahin sa
pamamagitan ng emosyon.
• Hanapin ang ritmo sa iskrip
Ang ritmo sa boses-pagtatanghal ay matatagpuan lamang kung aangkinin ng
aktor ang mga salitang kaniyang idedeliver. Hindi ito makukuha kung basta-basta
lamang binabasa ang mga salita.

Analisis sa karakter
Kadalasan, ang mga prodyuser at manunulat ang nagbibigay ng mga
naiisip nila tungkol sa gusto nilang karakter at ang aktor na gaganap ang
kinakailangan na lumikha ng pag-uugali at boses sa karakter na aayon sa
kagustuhan ng mga prodyuser at manunulat.
Ayon kay Alburger (2011), sa teatro, tinatawag ang proseso ng
pagbibigay-kahulugan sa personalidad at ugali ng isang karakter na analisis ng
karakter. Kinakailangan na ang isang voice actor ay maraming nalalaman sa
karakter na gaganapan. Kung mas maiintindihan ng aktor ang karakter na
gaganapan, mas mapapadali na ang paghahanap sa mga emosyon, pag-
uugali, at personalidad nito na maaaring lumikha ng makatotohanang karakter.
• Aktor bilang karakter (character actor)
Ayon kay Alburger (2011), may dalawang uri ng aktor: ang celebrity actor
at ang aktor bilang karakter (character actor). Ang celebrity actor ay isang klase
ng aktor na mahusay na ginaganapan ang papel na ibinigay sa kaniya dahil sa
kaniya mismo binase ang karakter. Binigyang kahulugan din ni Alburger (2011)
ang tinatawag na mga character actor. Ito ay kung saan ang mga abilidad at
kakayahan ay nadedevelop kung hahayaan na ang isang aktor na lumikha ng
iba’t ibang emosyon, pag-uugali, at personalidad na taliwas sa kung ano talaga
sila. Ang mga aktor na nakasanayan at mahusay na sa paraang ito ay nagiging
kung sino ang karakter na kanilang ginaganapan. Sa madaling salita, ang

trabaho ng isang aktor ay gawing kapani-paniwala ang karakter na kanilang
ginagampanan.
• Biswalisasyon
Ayon kay Alburger (2011), ang biswalisasyon ay isang mahusay na
paraan na makakatulong sa pagdadala ng mga karakter sa totoong buhay.
Kailangang bigyang-depinisyon ng aktor ang kaniyang gaganapan na karakter
sa pamamagitan ng pagtingin sa pisikal na anyo nito, pananamit, buhok,
postura, at mga manerismo. Importante rin na aralin mabuti ang iskrip at piliin
ang mga audience, istorya, at karakter. Dapat na mabiswalisa ng aktor ang
karakter sa kaniyang imahinasyon.
• Pandama para sa pag-alala (sense memory)
Sa paraang ito, maaaring ipasok ang tinatawag na sense memory ni
Constantin Stanislavski (sipi ni Alburger, 2011). Ang limang pandama ng tao
ay ang pinakamahalagang gamit sa pagiging isang voice actor. Ang
pagpapanday ng sense memory o mga emosyon ay upang matulungan ang
mga aktor na makalikha ng kapani-paniwalang mga karakter. Sinasabi rin na
ang pagiging malikhain ay nagmula sa mga sensory organ. Kaya’t upang
mailabas lahat ng pagiging malikhain pagdating sa boses-pagtatanghal,
kinakailangan na mapanday at mapahusay ang mga kakayahan sa pag-alala
at paglalabas ng mga alaala (Alburger, 2011).

Tulad ng mga nabanggit sa analisis ng karakter, kinakailangan na bigyan
ng aktor ng personalidad at ugali ang isang karakter na kaniyang ginaganapan.
Upang mas magampanan ito at maging kapani-paniwala ang karakter,
naglahad si Alburger (2011) ng mga tip upang maisagawa ito:
• Huwag masyadong intindihin ang iskrip. Kapag nasobrahan maaaring
mawala ang pagiging natural at hindi maging maayos ang pagbitaw ng mga
salita.
• Gawing kapani-paniwala at kakaiba ang karakter sa pamamagitan nang
pagdagdag ng sariling personalidad.
• Papasukin ang mga kagustuhan at pangangailangan ng karakter, maging
pisikal man o emosyonal. Panatilihin ang tensiyon upang malikha ang
karakter, at masabi nang maayos ang mga salita. Gamitin ang imahinasyon
upang makaliha ng makatotohanang eksena at sitwasyon.
• Gumamit ng mas maraming saloobin, dinamika, at enerhiya sa pagbibigkas
ng mga salita.
• Magsalita nang mahinahon, at mas natural.
• Piliin kung paano kikilos ang karakter at panatilihin ang panatag na postura
sa buong pagtatanghal.
• Hanapin ang musika sa iskrip. Lahat ng iskrip ay mayroong tempo, ritmo,
dinamika, at iba pang kalidad ng musika.

• Makipag-ugnayan sa iba pang aktor. Pakinggan at gabayan ang sarili, ang
iba pang nagtatanghal at sumagot nang maayos.
Sa librong Gusto kong maging voice talent: Mga sikreto sa likod ng
dubbing, voice-over, at voice acting (2016) ni Pocholo Gonzales, naglahad siya ng
tatlong teknik para mas mapahusay pa ang pagtatanghal gamit ang boses. Ito ay
gagamitin bilang isang gabay para mapag-aralan ang kaniyang mga estudyante
noon at sa kasalukuyan.
Ang tatlong teknik na ito ayon kay Gonzales (2016) ay ang mga:
• Ekspresyon ng mukha at mga kilos
- Makakatulong ito upang mailabas ang natural na emosyon sa
pagdedeliver ng mga linya
• Lead-in lines
- Ito ay ang paghahanap ng pinanggalingan ng karakter bago
magbitaw ng linya
• Mga tunog ng tao (human sound effects)
- Importante rin ang paraan na ito upang maging mas kapani-
paniwala ang karakter na ginagampanan

Larawan 1. Konseptuwal na balangkas ng pag-aaral sa paglalapat ng mga konsepto ni Alburger (2012)
kaugnay ng mga paraan para sa mahusay na boses-pagtatanghal, analisis ng karakter, at kapani-
paniwalang karakter.

Larawan 2. Konseptuwal na balangkas ng pag-aaral sa paglalapat ng mga konsepto ni Gonzales (2016)
kaugnay ng mga paraan para mas mapahusay pa ang boses-pagtatanghal.

2. Operasyonal na balangkas
Napili ng awtor ang mga impormasyon na inilahad ni Alburger (2011), ukol sa
pagpapahusay ng boses-pagtatanghal at pagpasok ng sarili sa karakter bilang
pag-aaral sa buhay ni Pocholo Gonzales bilang isang voice actor, upang maging
basehan kung paano niya at ng kaniyang organisasyon isinasagawa ang
pagtatanghal gamit ang boses. Makakatulong ang mga impormasyong inilahad ni
Alburger (2011), upang malaman kung paano niya naipapasok ang kaniyang sarili
sa karakter na ginaganapan, at kung paano ito nakakaapekto sa kultura ng boses-
pagtatanghal sa Pilipinas bilang isang midyum ng pag-arte.
Isasagawa ang pag-aaral sa aktor at sa kaniyang organisasyon sa
pamamagitan ng paglalapat ng mga paraan na nabanggit sa kung paano si
Pocholo Gonzales bilang isang voice actor at ang kaniyang organisasyon na
Creativoices Productions.

Larawan 3. Operasyonal na balangkas ng pag-aaral sa paglalapat ng mananaliksik ng mga konsepto ni
Alburger (2011) kaugnay ng mga paraan para sa mahusay na boses-pagtatanghal, analisis ng karakter, at
kapani-paniwalang karakter.

Larawan 4. Operasyonal na balangkas ng pag-aaral sa paglalapat ng mananaliksik ng mga konsepto ni
Gonzales (2016) kaugnay ng mga paraan para mas mapahusay pa ang boses-pagtatanghal.

H. Organisasyon ng Pag-aaral
Ang Kabanata I ng pag-aaral na ito ay naglalayong maipakilala ang paksa at
maipakita ang balangkas ng pag-aaral. Binubuo ito ng kalikasan ng pag-aaral, ang
suliranin, mga layunin, sakop at limitasyon, kahalagahan ng pag-aaral,
metodolohiya, at ang balangkas ng pag-aaral.
Ang Kabanata II ay ipinapakita ang rebyu ng kaugnay na literatura ng pag-aaral.
Ang Kabanata III ay naglalaman ng presentasyon ng datos, mula sa isinagawang
interbyu, arkaybal na pananaliksik, obserbasyon, at resulta ng ebalwasyon.
Ang Kabanata IV ay naglalaman ng analisis, kongklusyon, at rekomendasyon.

KABANATA II
Rebyu ng mga kaugnay na literatura
Iilan lamang ang sulatin na espesipikong tungkol boses-pagtatanghal sa
Pilipinas, kaya’t naghanap ang mananaliksik ng mga kaugany na paksa na
nagtalakay o nagbabanggit sa boses-pagtatanghal sa Pilipinas na nakatulong sa
pag-aaral. Sumangguni ang mananaliksik ng mga aralin ukol sa boses-
pagtatanghal sa kabuoan at sa Pilipinas, mga drama sa radyo at paglalapat-boses,
at pag-aaral ukol sa boses-pagtatanghal bilang isang sining ng pagtatanghal.
A. Mga kaugnay na pag-aaral tungkol sa voice acting
Sa librong The art of voice acting: The craft and business of performing for
voice over, tinatalakay ni James Alburger (2011) ang voice acting gayundin ang
mga teknikal na aspekto nito. Mula sa voice over performer na binigyang-
depinisyon bilang isang aktor na ginagamit ang kaniyang boses upang makagawa
ng isang kapani-paniwalang karakter at ang voice acting bilang isang paraan ng
pagtatanghal na hindi nakikita ang aktor. Tinalakay din ang papel ng pagiging
voice over na kung saan gumaganap ito ng isang mahalagang papel sa
entertaynment, marketing, pagbebenta, at pagpapadala ng mga impormasyon.
Kasama rin sa libro ang mga paraan upang mapahusay ang pagtatanghal gamit
ang boses tulad na lamang ng paggawa ng makatotohanang karakter upang
makabuo ng koneksiyon sa mga tagapakinig at tumatak ang karakter sa kanilang
mga isipan. Gagamitin din ng mananaliksik ang parte kung saan nilatag ni Alburger
(2011) ang mga paraan para mapahusay ang pagtatanghal gamit ang boses, kung

paano isinasagawa ang analisis sa karakter upang maging makatotohanan ito
tulad ng lamang ng pinagkaiba ng celebrity actor sa aktor bilang karakter
(character actor), at iba pang mga tip para maging kapani-paniwala ang karakter
na ginagampanan.
Nakatulong ang akda na ito upang malaman kung ano nga ba ang boses-
pagtatanghal upang mas mabigyang-depinisyon ito, gayundin ang mga teknikal na
aspekto ng larang. Magagamit din ang mga impormasyon sa paggawa ng
makatotohanang karakter at pagpapahusay ng pagtatanghal gamit ang boses
dahil gagamitin itong gabay upang mapag-aralan ang pagiging isang aktor ni
Pocholo Gonzales.
Tulad ng libro ni Alburger, nakatulong din sa pag-aaral ang libro ni Pocholo
Gonzales na Gusto kong maging voice talent: Mga sikreto sa likod ng dubbing,
voice-over, at voice acting (2016), bibigyang-pokus ang parte sa librong ito kung
saan tinalakay ang buhay ni Gonzales noong nagsisimula pa lamang siya
hanggang sa nakapagturo na siya sa mga ninanais pang maging isang voice artist.
Tinatalakay rin nito ang tatlong mga pamamaraan na magagamit upang
mapahusay ang pagtatanghal gamit ang boses. Mahalaga ang mga impormasyon
na nakuha sa mga akdang ito dahil dito mabibigyang-analisis at mabibigyang-suri
si Gonzales bilang voice actor at ang tatlong paraan upang mapahusay ang boses-
pagtatanghal ay gagamiting gabay upang mapag-aralan ang mga estudyante ng

B. Mga kaugnay na pag-aaral tungkol sa radio drama at dubbing sa
Pilipinas
Sa kadahilanang walang pormal na pagsisimula ang boses-pagtatanghal
sa Pilipinas, ginawang basehan ng mananaliksik ang pagsisimula ng radio drama
bilang pagsisimula ng paglalapat-boses sa Pilipinas at masasabing isinagawa na
ang sining ng pagboboses-tanghal noon pa man.
Radio drama
Sa sulatin na Radyo: An essay on Philippine radio (2003) ni Elizabeth
Enriquez, tinatalakay rito ang pagsilang ng radyo sa Pilipinas noong ika-20 siglo
na dinala ng mga Amerikano at nagsilbing isang midyum upang maipakilala ang
kanilang mga negosyo. Sa pagsisimula ng radyo, puro wikang Ingles, musika at
boses ng mga Amerikano ang tanging naririnig at iilang mga Pilipino lamang ang
mga tagapagsalita at musikero na halos nakuha na rin ang tunog-Amerikano.
Ngunit matapos ang isang dekada, nagsimula nang magkaroon ng mga
programang nasa wikang Filipino rito gayundin ang pag-usbong ng mga taong
naging boses sa likod ng mga radio drama. Nakapokus ang sulatin na ito sa
pagsisimula ng radyo sa Pilipinas, kaya’t may maliit na parte lamang ang radio
drama rito. Ito ang impormasyon na gagamitin sa tesis dahil kaugnay nito ang mga
impormasyon sa boses-pagtatanghal.
Tinalakay rin sa CCP Encyclopedia of Philippine Art: Film (Volume VIII)
(Cultural Center of the Philippines, 1994), ang radio drama na itinuturing bilang
isang ambag ng radyo sa larangan ng pelikula kasama na ang drama musical.

Nabanggit din na ang mga radio drama ay maaaring maging komedya, pantasya,
katakutan, at melodrama. Sa sulating ito tinalakay rin ang mga drama at programa
na narinig sa radyo, na naging mga pelikula gayundin ang mga tao sa likod ng
boses na naririnig sa radyo. Ang bibigyang-pansin lamang sa sulatin na ito ay ang
impormasyon ukol sa radio drama at ang iba’t ibang genre na mayroon ito noon.
Dubbing
Ginamit din ng mananaliksik ang sulatin ni Clodualdo Del Mundo na
Telebisyon: An essay on Philippine television (2003), kung saan tinatalakay dito
ang pagdadala ng mga Amerikano ng telebisyon sa Pilipinas at ang mga programa
na nasa wikang Ingles na kadalasang ipinapalabas sa telebisyon. Pero hindi rin
nagtagal ay nagkaroon na ng mga lokal na programa sa telebisyon. Nagbanggit
din si Del Mundo ng ilang mga programa na nasa wikang banyaga na ipinapalabas
sa telebisyon at ginagamitan ng mga paraan ng paglalapat-boses upang
maintindihan ng mga manonood. Nakapokus ang sulatin sa kasaysayan ng
telebisyon sa Pilipinas pero makakatulong din ang impormasyon na ito sa pag-
aaral upang malaman kung paano at saan nagsimula ito ngunit mas bibigyang-
pokus lamang ang pagsisimula ng mga lokal at banyagang programa sa Pilipinas.
Sa tesis na Ang pagsasa-Filipino ng mga panoorin sa daigdig ng telebisyon,
pagda-dub ng anime, at paglaganap ng wikang Filipino sa bawat sulok ng mundo:
Mga patunay na moog ng pagka-Pilipino (2013), nagpokus si Ramilito Correa sa
paglalapat-boses at ang paglaganap ng wikang Filipino dahil dito. Ngunit
bibigyang-pansin lamang ng mananaliksik ang parte kung saan tinalakay nito ang

mga banyagang palabas tulad ng mga Mexicanovela, Koreanovela, animasyon,
pati na rin ang mga banyagang pelikula na ineere sa lokal na telebisyon. Nagbigay
si Correa ng mga halimbawa ng mga palabas at sinabi rin na hanggang ngayon
ay mabili pa rin sa mga manonood ang mga banyagang palabas na nakalapat-
boses sa wikang Filipino. Malaking tulong ang mga impormasyon sa pag-aaral
dahil ang mga banyagang palabas na ito ang naging ddaan sa pagsikad ng
industriya ng paglalapat-boses at boses-pagtatanghal sa Pilipinas. Nauugnay rin
ito sa pag-aaral dahil kadalasan nagagamit ang pagtatanghal nina Pocholo
Gonzales at ng kaniyang mga estudyante gamit ang kanilang mga boses sa mga
banyagang palabas tulad ng mga Asianovela at animasyon.
Sa libro ni James Alburger na The art of voice acting: The craft and business
of performing for voice over (2019) bibigyang-pansin lamang ang impormasyon
ukol sa paglalapat-boses. Tinalakay rito ang tinatawag na “10 commandments”
pagdating sa paglalapat-boses na nahahati sa dalawang bahagi, ang pagsusulat
ng iskrip at ang pagli-lip sync. Dahil nga ang usapin ay ang pagda-dub sa wikang
Filipino ng mga banyagang palabas, kinakailangan ang pagsasa-Filipino ng iskrip
ng isang palabas. Sinabi na dapat ay nagsi-sync sa pagbuka ng bibig ng isang
karakter ang ipapalit na mga salita. Sa pagsasalin naman ng mga salita, hindi
dapat direkta, importante lamang na naroon pa rin ang gustong ipadalang
mensahe. Pagdating naman sa lip sync, sinabi na importante ang pagpasok ng
sarili sa karakter na ginagampanan at ang pag-uugali nito sa loob ng recording
booth. Mahalaga at makakatulong ang mga parteng ito sa pag-aaral dahil bukod
kay Pocholo Gonzales nagmula ang mga impormasyon na ito, nauugnay ito sa

mga tinatalakay sa pag-aaral ukol sa mga itinuturo ni Gonzales sa kaniyang mga
estudyante, at nalilinaw nito ang iba pang parte ng paglalapat-boses (Alburger,
2019).
Ayon naman kay Anna Rivera na gumawa ng tesis na pinamagatang The
Asian telenovela voice box(ed) – A case study of the effect of the Asian telenovela
boom on dubbing as a career and as a craft (2007), naging malaking epekto raw
ang mga banyagang palabas sa industriya ng paglalapat-boses sa Pilipinas.
Magagamit ang parte na kaniyang panayam kay Pocholo Gonzales upang
malaman ang kaniyang mga naging ambag sa industriya ng paglalapat-boses sa
Pilipinas. Magagamit din ang mga inilahad na impormasyon ni Gonzales ukol sa
pagbabago sa paglalapat-boses noon sa mga banyagang palabas at sa
kasalukuyan. Binigyang-pansin din ang mga taong nasa loob ng industriya ng
paglalapat-boses sa mga Asianovela na ineere rito sa Pilipinas, na nakapanayam
din ni Rivera.
C. Mga kaugnay na pag-aaral tungkol sa pag-arte
Tinalakay naman sa What stage acting, screen acting and voice acting have
in common (2016) ng Edge Studio ang mga pagkakaiba at pagkakatulad ng pag-
arte sa boses-pagtatanghal, teatro, at pelikula. Sa mga pagtatanghal na ito, sinabi
na nagkakaiba ang boses-pagtatanghal, teatro, at pelikula pagdating sa paggamit
ng boses at katawan, pati na rin sa mga rehearsal. Samantala, tinalakay naman
na pagkakatulad ng tatlo ay ang pagiging natural sa pag-arte, pagiging
propesyonal, pleksibilidad at inobasyon, audience, pagkontrol sa paghinga at

kalinawan sa pagsasalita, ensayo, postura at paggalaw, improbisasyon, at
direksiyonabilidad. Hindi gaanong bibigyang-pansin ang mga paraan nang
mahusay na pagtatanghal sa pelikula at teatro, tanging sa boses-pagtatanghal
lamang magpopokus ang mananaliksik ngunit malaking tulong na isinalaysay ng
awtor ang pagkakaiba at pagkakatulad ng tatlong klase ng pagtatanghal.
D. Sintesis
Sa kabuoan, malaking tulong ang mga kaugnay na literatura na ginamit para
sa pag-aaral ng sining ng boses-pagtatanghal sa Pilipinas. Tulad na lamang ng
mga literaturang nakuha ukol sa boses-pagtatanghal. Sa kadahilanang walang
mga pormal na sulatin sa Pilipinas ukol sa boses-pagtatanghal, malaking tulong
ang mga kaugnay na pag-aaral upang mabigyang-depinisyon ang voice acting at
malaman ang iba’t ibang sakop nito. Nagamit din ang mga impormasyon na
nakuha na naglalahad kung paano mapapahusay ang pagtatanghal gamit ang
boses dahil ito ang nagsilbing gabay upang mapag-aralan sina Pocholo Gonzales
at ang mga estudyante ng Creativoices Productions.
Sa mga kaugnay na literatura patungkol sa radio drama at paglalapat-boses,
ang mga impormasyon na nakuha mula sa mga ito ay napakahalagang tulong para
sa pag-aaral dahil walang sulatin sa Pilipinas ang makapagsasabi ng pormal na
pagsisimula ng voice acting sa bansa. Importante rin ang mga impormasyon ukol
sa mga banyagang palabas na ineere sa Pilipinas at ang pagbabago nito mula sa
simula at sa kasalukuyan.

Ang huling ginamit na literatura na may kaugnayan sa pag-aaral ay ang mga
impormasyon tungkol sa pag-arte. Nakatulong ang nasabing kaugnay na pag-
aaral upang malaman ng mananaliksik ang pagkakaiba ng pagtatanghal sa
pelikula, teatro, at boses-pagtatanghal.
Dahil sa mga kaugnay na literatura na inilahad ng mananaliksik, masasabi na
maaari nang makapag-ambag ang pag-aaral na ito sa pamamagitan ng pagbibigay
ng impormasyon sa pagsisimula ng boses-pagtatanghal hanggang sa pag-unlad
nito sa Pilipinas, makapagbibigay din ng impormasyon ukol sa mga voice artist sa
bansa na may mga naiambag at maiaambag pa dahil sa kanilang husay sa
pagtatanghal gamit ang boses, at iba pang mga impormasyon na kaugnay ng
sining ng boses-pagtatanghal sa Pilipinas.

KABANATA III
Presentasyon at pagsusuri ng mga datos
Sa kabanatang ito ng pananaliksik tinatalakay ang mga datos na nakuha
mula sa pakikipanayam kina Pocholo Gonzales bilang isang voice actor at ng
kaniyang organisasyon na Creativoices Productions. Kabilang din dito ang mga
panayam sa mga dati at kasalukuyang estudyante ng nasabing organisasyon.
Binigyang-pokus sa pagsusuri si Gonzales at ang kaniyang mga estudyante sa
pamamagitan ng pagtingin sa kanilang proseso ng pagtatanghal gamit ang boses.
Sinuri rin ng mananaliksik ang mga isyu at suliranin na nararanasan sa industriya
ng voice acting sa pamamagitan ng mga datos na nakalap sa pakikipanayam.
Ang mga datos na inilahad sa kabanatang ito ay naaayon sa mga layunin
ng pag-aaral na ito. Isa sa mga layunin ng pag-aaral ay ang mailahad at matukoy
ang pangunahing papel ni Pocholo Gonzales bilang isang aktor at ng kaniyang
organisasyon na Creativoices Productions sa pag-unlad ng sining ng boses-
pagtatanghal sa Pilipinas. Isa pang layunin na matutugunan sa kabanatang ito ay
ang paglalahad ng mga isyu at suliranin na kinakaharap ng pag-unlad ng sining
ng boses-pagtatanghal sa bansa.
A. Pundasyon ng voice acting: Si Pocholo Gonzales at ang Creativoices
Productions
Si Pocholo Gonzales at pagsisimula sa industriya
Tinaguriang “The Voice Master” si Pocholo Gonzales dahil sa kaniyang
husay sa pagtatanghal gamit ang boses (Filipino Speaker, 2015, para. 2). Bata pa

lamang ang aktor nahilig na siya sa pakikinig sa mga radio drama, tulad na lamang
ng Gabi ng Lagim. Hanggang sa sinimulan niyang gayahin ang boses ng narrator,
at ilang mga karakter sa drama tulad nina Utoy at Lolo Tasyo. Kalaunan ay natuto
si Gonzales sa paglalaro ng kaniyang boses at gumaya pa ng iba pang mga
karakter tulad ng mga cartoon character na sina Mickey Mouse, Donald Duck,
Goofy, Bugs Bunny, at marami pang iba. Pati mga sikat na artista ay kaniya ring
natutunang gayahin (Gonzales, 2016).
Larawan 5. Si Pocholo Gonzales habang siya ay kinakapanayam ng Spotlight. Screencap ng mananaliksik

mula sa UNTV Channel 37 (2015, Marso 3).
Umalis si Gonzales sa kanilang probinsiya noong siya ay 16 na taong
gulang upang mag-aral sa Unibersidad ng Pilipinas Diliman bilang isang BA
Creative Writing major. Ang kaniyang mga pangarap ay unti-unting natupad nang
marinig niya ang anunsiyo sa radyo na magkakaroon ng awdisyon para sa mga
gusto mag-voice acting. Isa ang aktor sa mga nanalo sa patimpalak ng DZMM at
napabilang sa grupo ng kabataan na kasali sa programang Barkadahan sa Radyo.
Ilan sa mga naging programa nila ay ang paggawa ng mga radio drama kada

linggo at doon nagsimula na siya sa pagiging anchor, manunulat ng iskrip, at
direktor (Gonzales, 2016).
Larawan 6. Si Pocholo Gonzales noong taong 1998 nang siya ay mainterbyu sa Balitang K para sa kanilang
programa sa radyo na Awit Tawanan. Kinuha sa Pocholo Gonzales Articles (1996).
Larawan 7. Sina Pocholo at ng kaniyang mga kasamahan sa Awit Tawanan. Kinuha sa

Podomatic (n.d.).
Hanggang sa narating na ng aktor ang industriya ng paglalapat-boses sa
ABS-CBN. Nabigyan siya ng papel bilang isa sa mga “crowd” o iyong mga boses
sa paligid. Isa sa mga naging linya niya ay ang, “O bili na, bili na! Murang-mura
lang!” (Gonzales, 2016).

Dahil dito, napag-isip-isip ni Gonzales na mas gusto niya ang pagsasalita
kaysa sa pagsusulat kaya’t nagpalit ito ng kurso sa kolehiyo na BA Speech
Communication. Ang kauna-unahang papel niya sa paglalapat-boses ay
nagsimula na sana sa ABS-CBN, ngunit imbes na siya ay gabayan sa kaniyang
isasagawang pagtatanghal, kinuha sa kaniya ang papel na iyon at sinabing hindi
naman siya magaling. Sa pangyayaring iyon, namulat siya sa isyu na mayroon
ding politika ang nagaganap sa loob ng industriya (Gonzales, 2016).
Sinabi rin ng aktor na naging parte siya ng mundo ng mga taong ito, ngunit
gumawa siya ng kaniyang sariling mundo upang sirain ang kultura ng pagdadamot
at pagiging makasarili sa industriya (Gonzales, 2016).
Dagdag pa ni Gonzales, naranasan din niya na sa tuwing magkakaroon ng
dubbing sa mga anime, kung sino-sino na mga dubber lamang ang kinukuha.
Basta kadikit ng mga nasa itaas, gagawing dubber kahit walang talento o pormal
na nalalaman sa pagtatanghal gamit ang boses (Rivera, 2007).
Isa ito sa mga naging dahilan kung bakit hindi tumigil ang aktor sa kaniyang
kagustuhan na maging isang voice actor, siya ay nagpatuloy sa paglahok sa mga
awdisyon at pagpasok bilang volunteer sa industriya ng boses-pagtatanghal
(Gonzales, 2016).
Bukod pa sa isyu ng pagkakaroon ng politika sa industriya ng voice acting,
mayroon ding nangyayaring isyu pagdating sa mga estudyante. May mga
pagkakataon na kapag nakapagtapos na ang mga estudyante, at nakuha na nila
ang inaasam na karangalan na makapasok sa industriya ng boses-pagtatanghal,

nalilimutan na nila ang kanilang pinanggalingan (P. Gonzales, personal na
pakikipanayam, 5 Marso 2019).
Gayundin ang nangyari sa Voiceworx 48, mayroon nang mga kinuha na
estudyante sa isang sikat na TV network na ngayon ay hindi na nagpapatuloy para
makompleto ang workshop.
Ngunit na kahit na ganoon ang mga nararanasan na isyu ng aktor pagdating
sa mga estudyante, siya pa rin ay patuloy na nagtuturo at tumutulong sa pagtupad
ng mga pangarap ng mga taong ninanais maging isang voice artist.
Mga programa at proyektong naging bahagi si Pocholo Gonzales bilang isang
voice actor
Sa katagalan sa industriya, nagamit ang boses ni Pocholo Gonzales sa libo-
libong mga programa tulad na lamang sa mga Koreanovela, audiobook, video
game, dramang panradyo, animasyon, adbertisment at programang pambata
(Gonzales, 2016).
Pamagat ng programa Karakter na ginampanan
Dayo sa Mundo ng Elementalia, 2008 Voice director; Toti at Hal-an
Reel Time – Siksik Liglig, 2011 Voice over
Reel Time – Dapit Hapon, 2011 Voice over
Tayuan mo at Panindigan, 2011 Voice over
Sen. Bam Aquino Videos Voice over
Dynasties in Democracies Voice over

Andres Bonifacio @ 150 AVP, 2013 Voice over
Hayop sa Galing – TV5, 2013 Voice over
Chabelito Ricardo Sottomayor at Roman
Camila Dr. Wink at Atty. Mario Layva, Samantha, Sinti,
at Tabatina
Sesame! Kiko Matsing
Meteor Garden Ama ni Shan Cai
8 Man After (Hero TV) Hazama Itsuro/8 Man
Demon Lord Dante (Hero TV) Ryo Utsugi
Offside (Hero TV) Yakumaru/Shura No Toki
Pasintabi Pangunahing karakter
Talahanayan 1. Listahan ng ilan sa mga programa at programang kabilang si Pocholo Gonzales bilang
isang voice artist. Kinuha sa Voice123. (n.d.) at The Filipino Speaker (2015).
Bukod pa sa kaniyang mga ambag sa industriya ng boses-pagtatanghal sa
Pilipinas bilang isang aktor, siya rin ay nakapag-ambag sa pagiging isang awtor.
Isinulat ni Pocholo Gonzales ang kaniyang libro na Gusto kong maging voice
talent: Mga sikreto sa likod ng dubbing, voice-over, at voice Acting (2016). Inilahad
niya rito ang kaniyang magiting na pagsisimula at mga karanasan bilang isang
voice artist, mga teknikal na aspekto ng boses-pagtatanghal, at kung paano
mapahuhusay ang pagtatanghal gamit ang boses. Kaniyang isinulat ang libro na
ito para sa kabataan na ninanais maging isang voice artist. Ang pamagat din na
Gusto kong maging voice talent (2016) ay ginawa niya dahil kaniyang naalala na
sa tuwing ang mga bata ay tinatanong kung ano ang gusto nila paglaki, ang

kadalasang sinasagot ay “(g)usto kong maging doctor;” “(g)usto kong maging
teacher,” “(g)usto kong maging sundalo," pero kahit ni isa ay walang sumasagot
ng “(g)usto kong maging voice talent” (Gonzales, 2016, para. 3).
Dahil sa kaniyang husay sa pagtatanghal gamit ang boses gayundin ang
kaniyang ambag sa pamamagitan ng pagsulat ng sariling libro ukol sa boses-
pagtatanghal, nakilala rin ang aktor sa ibang bansa, lalo na ni James Alburger, na
isang kilalang voice over/voice acting performer, manunulat, at direktor. Matapos
ang 25 taon na karera sa telebisyon at 11 Emmy na karangalan, nagbukas siya ng
Voice acting, LLC, na mayroong Voice acting studios at Voice acting academy
(Google books, 2014). Dahil dito, nabigyan siya ng pagkakataon na maging parte
ng panibagong edisyon ng libro ni James Alburger na The art of voice acting: The
craft and business of performing for voiceover (2019). Sa kaniyang parte sa libro,
kaniyang inilahad ang mga impormasyon ukol sa dubbing sa Pilipinas; ang
dalawang bahagi nito; at ang tinatawag niyang “10 commandments” pagdating sa
paglalapat-boses.
Bukod pa sa mga ito, kilala rin si Gonzales bilang isang motivational
speaker at naimbitahan na sa mahigit isang libong eskuwelahan at unibersidad,
gayundin sa iba’t ibang organisasyon at mga kaganapan sa Pilipinas at ibang
bansa (Gonzales, 2016).
Kaya’t hindi na nakapagtataka na mabigyan si Gonzales ng maraming
karangalan dahil sa kaniyang mga naging ambag sa bansa. Ilan sa mga nakuhang
karangalan ni Pocholo Gonzales bilang isang mahusay na voice artist ay ang
Philippine Social Media Star Brand, Most Outstanding Center for Voice Acting and

Dubbing (Creativoices Productions), na nakuha niya noong Disyembre 15, 2016
(Pocholo Gonzales CV, n.d.). Bukod pa rito, nakakuha rin ng karangalan ang
kaniyang libro na Gusto kong maging voice talent sa 36th National Book Awards
bilang Best Book on Professions (Non-Literary Division) noong Disyembre 2, 2017
(Pocholo Gonzales CV, n.d.). Nakakuha rin ang aktor ng karangalan sa kategorya
ng radyo na 8th Hildegard Award Outstanding Achievement in Broadcast Media
(Pocholo Gonzales CV, n.d.).
Ang pagiging aktor ni Pocholo Gonzales
Ayon kay Gonzales, wala siyang espisipikong inspirasyon sa pagtatanghal
gamit ang boses. Sinabi lamang niya na maraming nagsasabi na ang boses-
pagtatanghal ay pag-arte o totoong pag-arte. Pero hindi siya sumasang-ayon dito
dahil para sa kaniya importante sa boses-pagtatanghal na ang isang taong
nagtatanghal ay maging karakter mismo sa kaniyang ginaganapan. Kaya sa
pamamagitan nito, napapahusay niya ang kaniyang pagtatanghal gamit ang boses
(P. Gonzales, personal na pakikipanayam, 5 Marso 2019).
Ang mga inilahad na ito ng aktor ay nagpapakita na hindi kinakailangan ng
inspirasyon upang maging mahusay ang pag-arte gamit ang boses. Tulad ng
sinabi niya sa kaniyang libro na Gusto kong maging voice talent: Mga sikreto sa
likod ng dubbing, voice-over, at voice acting (2016), kinakailangan lamang ng
pagmamahal sa industriya ng boses-pagtatanghal, sa sariling boses, gayundin
ang pagmamahal sa wikang Filipino.

Larawan 8. Si Pocholo Gonzales habang siya ay nagboboses kay Kiko Matsing ng programang Sesame!
Kinuha sa Puppet Wikia (n.d.).
Isang kilalang voice artist si Pocholo Gonzales dahil sa kaniyang mahusay
na pagganap sa mga karakter at sa panggagaya ng iba’t ibang boses, kaya’t
tinagurian din siya bilang “The Man Behind a Thousand Voices” (Gonzales, 2016,
para. 13). Kaniyang natutunan ang mga ito dahil sa mga panggagaya ng mga
boses bata pa lamang, kaya’t hindi nagtagal ay naging natural na lamang sa
kaniya ang pagkakaroon ng iba’t ibang estilo o tunog ng boses. Sa tuwing may
darating na mga proyekto, bilang isang aktor, sinabi niya na hindi na dapat inaaral
ang iskrip, nararapat na alam na mismo ng isang aktor ang gagawin kapag nakita
na nito ang iskrip. Ang tanging inaaral niya lamang ay ang kaniyang karakter na
gagampanan at siya mismo ang nagsisilbing direktor ng kaniyang sarili (P.
Gonzales, personal na pakikipanayam, 5 Marso 2019).
Kaniya ring inihalintulad ang paliwanag na ito sa paglalapat-boses. Sinabi
niya na, tulad na lamang sa paglalapat-boses na kapag nagtagal na ang isang tao

sa larang, ay matututunan din nito kung sino o ano nga ba ang karakter na
kaniyang ginagampanan. Kinakailangan na ang aktor ay magsilbi bilang isang
karakter na hinihingi sa iskrip. Sa pamamaraan na ito, magiging natural at kapani-
paniwala ang isinasagawang pagtatanghal (P. Gonzales, personal na
Ipinaliwanag din ni Gonzales kung paano niya ginagawang makatotohanan
ang kaniyang karakter. May dalawang uri ng dubber para sa kaniya, isang dubber
o voice talent na nagbabasa at dubber o voice talent na gumaganap. Sinabi niya
na mas maigi ang dubber o voice talent na gumaganap, dahil dito nailalabas talaga
ang emosyon na siyang kailangan at importante sa pagganap. Kaya upang maging
makatotohanan ang pagganap, dapat hindi lang nagsi-sync ang boses sa karakter
na nasa isang palabas, dapat naroon mismo ang karakter at emosyon na
nagmumula sa voice artist (P. Gonzales, personal na pakikipanayam, 5 Marso
2019).
Hindi tulad ng pagtatanghal o pag-arte sa teatro, pelikula, at iba pang mga
palabas, hindi nakikita ang aktor na nagtatanghal sa boses-pagtatanghal. Ito ang
kagandahan sa boses-pagtatanghal, ngunit kahit sabihing hindi nakikita ang aktor,
dapat ay nararamdaman ang emosyon sa bawat pagbigkas ng mga linya (P.
Gonzales, personal na pakikipanayam, 5 Marso 2019).
Dagdag pa ni Gonzales, wala siyang ginagamit na mga teknik sa
pagtatanghal gamit ang boses, dahil para sa kaniya ang mga teknik ay
matututunan kapag nagtagal na ang isang tao sa industriya ng boses-pagtatanghal
at kung mayroon mang pagkakamali, sumubok lamang nang sumubok hanggang

sa mapahusay ang boses-pagtatanghal (P. Gonzales, personal na
Creativoices Productions
Larawan 9. Logo ng Creativoices Productions (Kinuha sa When in Manila (2010, Oktubre 25))
Bago pa man ang Creativoices Productions, mayroon nang nasimulan sina
Pocholo Gonzales at ang kaniyang partner na si Brian “DJ Big Brian” Ligsay na
kompanya para sa boses-pagtatanghal. Ito ay ang Univoicesal Productions na
naitatag noong 2004, ngunit nagtagal lamang ng anim na buwan dahil hindi
nagtugma ang bisyon nila sa bisyon ng kanilang naging investor (Gonzales, 2016).
Dahil sa kagustuhan ni Pocholo Gonzales na maging sentro ang Pilipinas
ng voice-over excellence, makapagbukas ng pintuan para mga gustong maging
voice artist, at sa paniniwalang ang boses-pagtatanghal ay isang sining na
kinakailangang mapaunlad, sinubukan muli nila ang pagtatayo ng isang
kompanya. Taong 2005 nang naitatag ang Creativoices Productions, sa loob ng
kompanyang ito naitatag ang naging kauna-unahan at kaisa-isang voice acting na
eskuwelahan sa Pilipinas, ang Philippine Center for Voice Acting. Mula pa noong

2005, nagsasagawa na sila ng workshop na tinatawag nilang “Voiceworx: Basic
Voice Acting and Dubbing Workshop” na mayroong walong sesyon, na ginaganap
tuwing araw ng Sabado at nahahati sa oras na 10:00 ng umaga hanggang 12:00
ng tanghali, at 2:00 ng hapon hanggang 5:00 ng hapon. Sa loob ng mahigit isang
dekada nagkaroon na ng 37 batches at nakapagpatapos na ng mahigit sa 1,000
na mga estudyante at mga nasa 80-90% ng mga voice artist hindi lang sa
industriya sa Pilipinas pati na rin sa ibang bansa ay mga naging estudyante ni
Gonzales. Ngayon ay nasa ika-48 na batch na ang Voiceworx at ayon kay Pocholo
Gonzales, pangatlo ito sa huling workshop na kanilang isasagawa (Gonzales,
2016).
Larawan 10. Studio ng Creativoices Productions. Kuha ng mananaliksik (2019, Abril 13).

Larawan 10.1. Studio ng Creativoices Productions. Kuha ng mananaliksik (2019, Abril 13)
B. Hinaharap ng voice acting: Mga estudyante ng Creativoices Productions
at ang kanilang pakikibahagi at ambag sa sining ng voice acting sa Pilipinas
Mga naging estudyante ng Creativoices Productions
Marami nang napagtapos ang Creativoices Productions sa kanilang
workshop na mga estudyante na nagpatuloy sa larang. Ilan na rito ay naging
kasama na rin ni Pocholo Gonzales sa pagpapatakbo ng kanilang kompanya.
Katulad ni Pocholo Gonzales, nagsimula rin sa larang ang mga dati niyang
estudyante dahil sa kanilang hilig sa anime, panggagaya ng boses, pagiging voice
over o dubber at pagmamahal dito.
Ayon kay Mark Mayo (personal na komunikasyon, 23 Abril 2019), isa sa
mga nakapagtapos sa workshop, sumali siya rito upang mas mahasa hindi lamang

ang kaniyang pagtatanghal gamit ang boses kundi pati na rin ang sarili. Nais
niyang pagbutihin ang kaniyang sarili sa pag-e-expose sa iba’t ibang mga gawain.
Ayon naman kay Jeffrey Gusayko kaya siya sumali sa workshop ay:
Upang lumahok at makasali sa talent pool ng mga voice talent ng

Creativoices, na unti-unting naging pormal na training sa akin upang mahubog
bilang isang ganap na voice artist na magfocus sa sining at craft ng voice acting,
mula sa pagiging isang hamak na voice over talent lamang nakadepende sa kita,
e nabuksan ang aking mga mata sa totoong larangan at estado ng industriya. (J.
Gusayko, personal na komunikasyon, 25 Abril 2019)
Matagal nang mayroong interes si Mary Salditos sa pagda-dub, kaya
naghanap ito sa internet kung paano niya magagamit ang kaniyang interes at
talento. Ayon sa kaniya:
Nanaliksik rin ako sa internet tungkol dito at nalaman ko na ang tawag sa

ginagawa nila ay voice acting at dubbing. Napagtanto ko na noong nasa
Elementarya palang ako, na marunong akong umarte pero gamit lang ang boses
dahil mahiyain ako sa kamera. Nahilig ako sa radio drama. Nang mauso ang
Korean drama, doon ko naisip na gusto kong mag-dub. Hindi ako masyadong
marunong manggaya ng boses pero marunong akong umarte kahit papaano gamit
ang boses. Iyon nga lang, hindi ko alam kung saan magsisimula. At natuklasan ko
sa internet ang Creativoices Productions na nagbibigay ng traing kung paano nga
ba itong voice acting. (M. Salditos, personal na komunikasyon, 23 Abril 2019)
Iba naman ang naging dahilan ni Ladilyn Espinola nang itanong sa kaniya
kung bakit siya sumali sa workshop:
Isa akong wattpad author at madalas, ang mga linya ng characters ko ang
nagsilbing una kong scripts. Idini-deliver ko sila at iniimagine ko na ako ang
gumaganap na tauhan sa novel ko, at naaaliw ako. One time, sinubukan kong
magrecord sa phone ko ng isang bahagi ng aking nobela. Dahil mag-isa lang ako,
kinailangan kong baguhin ang boses ko upang maging lalake, maging kontra-
bidang babae, maging inaaping bidang babae, maging batang lalake at batang
babae, sabi ng iba, parang baliw lang daw pero humanga ako sa kabaliwan kong
iyon. (L. Espinola, personal na komunikasyon, 22 Abril 2019)

Sa kadahilanang noon pa man interesado na sila sa mga bagay na may
kinalaman sa pagtatanghal gamit ang boses, kanilang ipinasok ang larang sa
pamamagitan ng pag-enrol sa workshop na ipinapatupad ng Creativoices
Productions upang sila ay mas mahasa at madebelop pa ang kanilang mga
kakayahan. Dahil sa workshop, marami silang natutunan tulad na lamang, ayon
kay Gusayko, ang pagbibigay-buhay sa ginaganapang karakter gamit ang boses.
Ang voice acting pala ay hindi lang pag arte kundi isang ang pagiging
bagong nilalang o “becoming”. Pag tayo ay umaarte, binibigyan natin ng boses
ang mga karakter bilang “tayo” parin. Pero pag inisip mo mismo na ikaw ay
nagiging iyong karakter na binbosesan mo, “becoming” nagiging bago kang
nilalang. (J. Gusayko, personal na komunikasyon, 25 Abril 2019)
Sa naging karanasan naman ni Mayo, natutunan niya na hindi lamang para
sa pagda-dub ng anime at voice overs maaaring gamitin ang kaniyang boses,
puwede rin sa mga audio book, e-learnings, at Interactive Voice Response (IVR)
ng mga telepono. Kaniya ring naranasan na magvoice over sa mga paraang ito.
Isa pa sa pinakamahalagang bagay na kaniyang natutunan ay ang tamang pag-
ehersisyo bago magtanghal sa pamamagitan ng boses. (M. Mayo, personal na
komunikasyon, 23 Abril 2019)
Katulad ni Mayo, ganoon din ang natutunan ni Espinola noong siya ay
sumabak sa workshop. Sinabi niya na marami pala ang puwedeng paggamitan ng
boses at hindi kinakailangan na maganda ang boses, “nararapat lamang na may
pagmamahal ka sa ginagawa mo”. (L. Espinola, personal na komunikasyon, 22
Abril 2019)
Ang natutunan naman ni Salditos sa mga workshop na pinasukan niya ang
pagiging disiplinado lalo na sa pag-aalaga ng boses upang hindi mapaos. Kabilang

na rin dito ang pagiging makatotohanan ng karakter at ang paglalagay palagi ng
emosyon. Kaniya ring natutunan ang paglalaan ng oras sa larang at natuto rin
siyang maging matiyaga dahil sa mga mahihirap niyang karanasan noong trainee
pa lamang siya. (M. Salditos, personal na komunikasyon, 23 Abril 2019)
Napakahalaga ng makatotohanang karakter at mahusay na pagtatanghal
gamit ang boses. Nang tinanong ng mananaliksik ang mga dating estudyante ng
Creativoices Productions kung paano nila nagagawang makatotohanan ang
karakter na ginagampanan nila at ang pagpapahusay nila sa pagtatanghal sa
pamamagitan ng boses, hindi nagkakalayo ang kanilang mga sagot. Sinabi nila na
pinakamahalaga na ilagay ang sarili sa sitwasyon ng karakter na ginagampanan
at huwag kakalimutang isama ang emosyon. Upang maging mahusay din ang
pagtatanghal, kinakailangan na patuloy pa rin ang pag-eensayo at disiplina.
Dahil sa kanilang tiyaga, pagmamahal, at pagiging mahusay sa larang ng
boses-pagtatanghal, hindi nagtagal ay nabigyan na sila ng mga papel sa mga
palabas. Katulad nina Gusayko at Salditos na nagboses na sa pelikulang Born
Wild na ginawan ng dubbing sa wikang Filipino gayundin sa animated web series
na Filipino Fairy Tales. Pero ayon kay Gusayko (personal na pakikipanayam, 25
Abril 2019), siya ay mas nakukuha siya bilang voice over sa mga adbertisment,
radyo, at Average Voice Pocket (AVP) na mga bidyo ng kompanya. Katulad nila,
naging bahagi rin ng Filipino Fairy Tales na Tom Sawyer si Espinola (personal na
komunikasyon, 22 Abril 2019).
Sa mga ganitong pagkakataon, dahil nga sa marami na ang gumagawa ng
boses-pagtatanghal sa Pilipinas, binibigyang-pansin din ito ng ilang mga Pilipino

na maalam din sa industriya. Katulad na lamang ni Mayo na naiimbitahan sa ilang
mga palabas tulad na lamang ng TeeRadio at HypeRadio upang kanilang
makapanayam ukol sa pagboboses (M. Mayo, pormal na komunikasyon, 23 Abril
2019).
Sa larang ng pagtatanghal, sa teatro, mga palabas o pelikula, at pati na rin
sa boses-pagtatanghal, may mga isyu at suliranin ding nararanasan. Tulad na
lamang ng mga dating estudyante ng Creativoices Productions sa kanilang
pagpasok sa larang ng boses-pagtatanghal.
Ayon kay Gusayko (personal na komunikasyon, 25 Abril 2019) marami
siyang karanasan na kung saan hindi siya natatanggap sa awdisyon at mga
nakakasalamuha na mapanglait at mapagmataas. Kadalasan daw ay sa mga
awdisyon na sinasalihan niya na kung saan maaaring masabihan na hindi
marunong at hindi magaling, kaya’t dumarating din sa punto na mapapalitan siya
sa mga roles na kaniyang ginaganapan.
Tulad ni Gusayko, ayon kay Espinola (personal na komunikasyon, 22 Abril
2019), nakaranas din siya na hindi siya matanggap sa mga awdisyon at ang
paghihintay nang matagal para sa kaniyang pagda-dub. Pero hindi niya ito tinuring
bilang isyu o suliranin, para sa kaniya, isa itong karanasan kung saan marami
siyang natutunan.
Iba naman ang mga naging suliranin na naranasan ni Salditos. Isang
malaking problema sa kaniya ang pag-aalaga sa kaniyang boses upang hindi
mapaos. Pagdating naman sa mga proyekto, nahirapan siya sa mga pagkakataon

na kulang ang mga aktor para sa isang palabas, kaya’t kadalasan ay gumaganap
siya sa iba’t ibang karakter para lamang sa isang palabas (M. Salditos, personal
na komunikasyon, 23 Abril 2019).
Para naman kay Mayo, nahirapan din siya dahil maraming magagaling sa
industriya ng boses-pagtatanghal ngunit hindi ito naging hadlang upang sumuko
at tumigil siya sa larang (M. Mayo, personal na komunikasyon, 23 Abril 2019).
Ilan lamang ito sa mga isyu na naranasan ng mga naging estudyante ng
Creativoices Productions noong nagsisimula pa lamang sila hanggang sa napasok
na sila sa industriya. Mayroon pa rin silang mga trabaho bukod sa pagiging voice
artist pero binibigyang-pansin at patuloy pa rin sila sa pagtatanghal gamit ang
boses.
Mga kasalukuyang estudiyante ng Creativoices Productions (Voiceworx 48)
Nagkaroon ng pagkakataon ang mananaliksik na makapanayam ang ilan
sa Batch 48 ng workshop na Voiceworx sa dalawa sa kanilang walong sesyon. Sa
pagkakataon na ito, naobserbahan ng mananaliksik kung paano isinasagawa ng
Creativoices Productions ang workshop. Mayroong 12 estudyante ang tumugon
sa personal na pakikipanayam.

Larawan 11. Voiceworx 48 kasama sina Pocholo Gonzales at Brian Ligsay. Kuha ng
mananaliksik (2019 Abril 13).
Karamihan sa kanila ay mga estudyante pa lamang, ang ilan ay
mayroon ng mga trabaho at kakagradweyt lamang. At lahat sila ay
mayroong interes sa voice acting kaya’t naisipan nilang mag-workshop sa
Ayon sa mga estudyante na sina Cristy Maunat (personal na
komunikasyon, 17 Abril 2019), Alexandra Angeles, at George Tolentino
(personal na pakikipanayam, 13 Abril 2019), kaya sila nag-enrol sa
workshop dahil gusto nilang maging disc jockey, voice artist o dubber. Ang
ilan naman sa kanila ay gusto lamang mapahusay ang kanilang boses,
kanilang pag-arte, at kanilang kakayahan sa pagtatanghal gamit ang boses
tulad na lamang nina Elijah Molina, Martin Asistio, Maidalene Savares,
Joseph Francisco, Kyle Punag, Hannah Tan, Kyle Jordan Dela Cruz, Keith
Delos Santos, at Julian Angeles (personal na pakikipanayam, 13 Abril
2019)

Katulad ng mga dating estudyante ng Creativoices Productions, ang
mga kasalukuyang batch ay ninanais din na magpatuloy sa industriya ng
boses-pagtatanghal kung mabibigyan man sila ng pagkakataon. Kaya’t
nakita sa kanilang mukha ang matinding interes sa kanilang mga
ginagawa.
Ilan na sa mga natutunan sa workshop ay kaugnay ng mga teknikal
na aspekto sa boses-pagtatanghal; tamang paggamit ng mikropono; at ang
paghahasa at pag-aalaga sa boses. Tinuro na rin kaagad sa kanila kung
paano pahuhusayin ang karakter at boses sa tuwing nagtatanghal.
Masasabing kakaunti pa lamang ang natutunan nila sa ikalawang
workshop dahil kasisimula pa lamang nila, pero ng nagkaroon muli ng
pagkakataon ang mananaliksik na ma-obserbahan ang mga estudyante sa
kanilang pang-anim na sesyon, nakita nito ang pagbabago sa mga
estudyante tulad ng pag-ayos ng kanilang pananalita, at nakitaan na ito ng
kumpiyansa sa kanilang mga sarili.
Larawan 12. Habang ineensayo ang mga estudiyante sa pagsasalita (Kuha ng mananaliksik,
2019 Abril 13)

Larawan 12.1 Habang ineensayo ang mga estudiyante sa pagsasalita. Kuha ng mananaliksik
(2019, Abril 13).
Kahit na nagsisimula pa lamang sila sa larang ng boses-
pagtatanghal, marami na silang nakikitang isyu at mga suliranin na maaari
nilang kaharapin kapag tuluyan na silang nakapasok sa industriya ng
boses-pagtatanghal sa Pilipinas. Isa sa mga pangunahing isyu na kanilang
nakikita ay ang magiging kompetisyon sa industriya. Tulad ng mga sinabi
ng dating estudyante na sina Espinola (personal na komunikasyon, 22 Abril
2019), Gusayko (personal na komunikasyon, 25 Abril 2019), Mayo at
Salditos (personal na komunikasyon, 23 Abril 2019), nariyan ang mga tao
na mas magagaling at mapanlait lalo na sa mga baguhan na imbis tulungan
sila upang mapahusay ang kanilang mga ginagawa ay lalo pa sila ibababa.
Maaari ding maging suliranin ang mga gastusin para sa mga
materyales na gagamitin sa larang ng boses-pagtatanghal ganoon din ang
paglalaan ng mahabang oras para rito.
Sa pagpapatuloy sa industriya, hindi maaalis ang mga isyu at
suliranin na mararanasan ng mga voice artist. Ngunit masasabing ang

pinakaimportante pa rin ay hindi ang mga ito, kundi ang magiging ambag
ng mga taong sumubok sa larang ng boses-pagtatanghal bilang isang
bahagi ng sining at kultura ng Pilipinas. Para sa mga bagong estudyante,
malaki ang mga tiwala nila sa kanilang mga sarili na malaki ang magagawa
at mapapakita nila sa industriya. Nariyan ang mga estudyante na gusto
nilang makapagpasaya ng kapuwa nila, ang pagiging isang mahusay na
voice artist, gayundin ang maibahagi ang kanilang mga natutunan sa mga
taong may interes din sa larang.
C. Analisis kay Pocholo Gonzales bilang isang aktor
Tinalakay sa Kabanata I, sa metodolohiya ang gagamitin ng mananaliksik
bilang gabay sa pag-aaral ng mga karanasan ni Pocholo Gonzales bilang isang
voice actor ang mga inilahad ni James Alburger sa kaniyang librong The art of
voice acting: The craft and business of performing for voiceover (2011) na mga
paksa ukol sa pagpapahusay ng boses-pagtatanghal, analisis sa karakter, at
paano magagawa ang makatotohanang karakter.

Larawan 13. Biswal na presentasyon ni Pocholo Gonzales na nagpapakita lahat ng mga paraan
sa pagpapahusay ng voice acting na ibinigay ni Alburger (2011) ay kaniyang nagagawa ng tama
at mahusay.
Mga paraan para sa mahusay na voice acting
Batay sa mga inilahad na mga datos bunga ng pananaliksik ukol kay
Pocholo Gonzales bilang isang aktor, tumitingkad ang papel ni Gonzales bilang
beterano sa larang ng tanghal boses sa Pilipinas. Masasabi na alam at gamay na
ng aktor kung paano niya ipopokus ang sarili at maging komportable sa kaniyang
ginagawa. Bilang beterano, makikitang wala na siyang nararamdaman na kahit
pag-aalinlangan sa pagtatanghal.

Kapag nasa pokus na ang kaniyang sarili, kaniya nang gagawin ay ang
pag-aaral ng karakter na gagampanan bilang direktor. Kung sa iba ay
kinakailangan pa ang gagabay sa kanilang isasagawang pagtatanghal, si
Gonzales ay natutunan nang aralin ang kaniyang sarili at mga kakayahan dahil sa
tagal niya sa industriya kaya’t para sa kaniya mas makabubuti na matutunan ang
pagiging sariling gabay dahil alam na nito kung ano kaniyang mga kakayahan.
Habang inaaral ni Gonzales ang karakter na kaniyang gagampanan, alam
na rin niya kung paano niya ikukuwento nang maayos ang istorya na nasa iskrip
dahil matagal na niya itong ginagawa at kadalasan sa kaniya nanggagaling ang
paraan kung paano isasalaysay nang maayos ang isang kuwento. Alam na niya
kung paano niya pagkokonektahin ang kaniyang pagkukuwento, ang emosyon na
lumalabas sa kaniyang karakter dahil sa pag-angkin niya rito, patungo sa mga
taga-pakinig.
Tulad ng kahalagahan nang pagkonekta ni Gonzales sa kaniyang mga
taga-pakinig, mahalaga rin na may koneksyon siya sa kaniyang mga kasamang
aktor. Base sa obserbasyon sa ilan sa kaniyang mga programa, naisasagawa
nang maayos ni Gonzales ang pakikipagpalitan ng linya sa kaniyang mga kasama
sa isang palabas. Natural ang palitan ng mga linya na tila parang nakikipag-usap
sila ng personal sa pamamagitan ng mga karakter na ginagampanan.
Tulad ng nabanggit din ng aktor na hindi na niya inaaral ang kaniyang
iskrip, ay siyang naging basehan upang masabi na tuwing siya ay magtatanghal
hindi niya iniisip na lagi na niyang ginagawa iyon, upang mas maging pokus at

maayos ang pagtatanghal gamit ang boses, lagi niyang iniisip na ayon ang unang
beses na gagawin niya ang isang proyekto o programa.
Analisis sa karakter
Sa parteng ito, pinagsama-sama ng mananaliksik ang ilang mga termino
na ibinigay ni Alburger (2011) na kaugnay ng pagsasagawa ng analisis sa
karakter. Tampok ang klase ng aktor, ang character actor, at ang pag-eensayo
upang maramdaman ang karakter sa pamamagitan ng biswalisasyon at pandama
para sa pag-alala o sense memory.
Pinakinggan ng mananaliksik ang ilan sa mga programa kung saan
nagsilbing karakter si Pocholo Gonzales at pinakitaan din ng mananaliksik ng aktor
ng kaniyang panggagaya sa mga boses ng iba’t ibang tao. Sa pag-oobserba sa
kaniyang pananalita, masasabi na sanay na sanay na si Gonzales sa kaniyang
pagtatanghal gamit ang boses. Napakasimple na lamang para sa kaniya ang
pagbabago ng kaniyang boses. Kahit anong edad ay kaya niyang gayahin,
gayundin ang iba’t ibang estilo ng pagsasalita, kaya’t masasabing natural na
lamang ito sa kaniya. Pagdating sa biswalisayon, maaaring ginagawa rin ni
Gonzales ang paraan na ito noong nagsisimula pa lamang siya ngunit sa
kadahilanang mahusay na siya sa pagbabago o panggagaya ng boses at natural
na lamang para sa kaniya ito, maaaring hindi na niya ito ginagawa ngayon. Ngunit
para sa kaniyang mga estudyante, mahalagang matutunan nila ang
pagbibiswalisasyon tulad na lamang ng sinabi niya sa panayam:

Sa dubbing, marami kasing style sa dubbing, along the way mo marerealize ang
character… at kung alam ko na ang personality ng isang dubber, doon ko siya
ibibigay. Hindi, hindi ko na i-aaudition ‘yan. Kasi ang katotohanan naman niyan,
parang artista rin naman ‘yan. Kung ano ‘yung nakikita mong character nung tao,
‘yun din ‘yung nababagay sa kaniya”. (P. Gonzales, personal na pakikipanayam,
5 Marso 2019)
Kaugnay ng biswalisasyon ay ang paggamit ng sense memory ng
karamihan sa mga aktor kung saan ginagamit nito ang lahat ng mga pandama sa
katawan (Alburger, 2011). Sa kaso ni Pocholo Gonzales, maaaring nagagamit niya
ang kaniyang mga pandama dahil naroon ang emosyon sa tuwing siya ay
nagtatanghal.
Kapani-paniwalang karakter
Mapapatunayan na lahat ng paraan na nailahad upang maging kapani-
paniwala ang karakter ay nagagawa o nagagampanan ni Pocholo Gonzales bilang
isang mahusay na voice actor. Ayon sa mga datos na nakuha ng mananaliksik,
palaging sinasabi ni (P. Gonzales, personal na pakikipanayam, 5 Marso 2019),
makabubuti kung makatotohanan ang pagganap dahil ito ang nagpapahusay sa
pagtatanghal.
Walang sinusunod na teknik ang aktor tulad ng nabanggit niya sa
panayam (P. Gonzales, personal na pakikipanayam, 5 Marso 2019), pero dahil sa
pagiging beterano niya sa industriya, malaki ang posibilidad na napag-aralan na
niya ang lahat ng paraan para sa pagpapahusay ng pagtatanghal gamit ang boses.
Kaya ngayon ay natural na lamang ito sa kaniya dahil nakatatak na sa kaniyang
isipan ang mga tamang gawain sa pagtatanghal at kung paano niya mapapahusay
ito.

D. Analisis sa mga estudyante ng Creativoices Productions
Para sa analisis ng mga dati at kasalukuyang estudyante ng Creativoices
Productions, ginamit bilang gabay ang tatlong paraan para mapahusay lalo ang
pagtatanghal gamit ang boses na inilahad ni Pocholo Gonzales sa kaniyang libro
na Gusto kong maging voice talent: Mga sikreto sa likod ng dubbing, voice-over,
at voice Acting (2016). Dito tinasa kung nagagawa ba nang maayos ng mga
estudyante ang mga itinuturo sa workshop at kung mahusay ba ang
isinasagawang pagtatanghal.
Ekspresyon ng mukha at mga kilos
Sa mga piling estudyante ng Creativoices Productions na nakapanayam
ng mananaliksik, lahat sila na naging estudyante ay nagkaroon na ng proyekto sa
pagtatanghal gamit ang boses (L. Espinola, personal na komunikasyon, 22 Abril
2019; J. Gusayko, personal na komunikasyon, 25 Abril 2019; M. Mayo & M.
Salditos, personal na komunikasyon, 23 Abril 2019). Nang itinanong ng
mananaliksik ang mga dating estudyante ukol sa mga programa na kung saan
naging parte sila, nagbigay sila ng ilang mga palabas tulad na lamang ng Filipino
Fairy Tales. Dahil dito, nagkaroon ng idea ang mananaliksik na panoorin ang mga
ito at mapakinggan kung paano nila idinedeliver ang linya nang maayos. Bukod sa
nagsi-sync ang boses nila sa bawat buka ng bibig ng karakter, mararamdaman din
ang emosyon na naroon sa bawat salita gayundin ang pagiging natural sa
pagbigkas ng mga linya. Mahusay Rin ang pagkakaarte gamit ang boses,

mapapansin na wala sila nang tinatawag na “speech pattern”, ibig sabihin, hindi
iisa ang tono ng bawat pagbibigkas.
Para naman sa Batch 48 ng Voiceworx sa Creativoices Productions,
pinasubukan sa mga kasalukuyang estudyante ni DJ Brian ang pagiging voice
over. Dito, mayroong pinahiram na libro sa kanila kung saan mamimili ang mga
estudyante ng ninanais nilang gayahin. Habang isinasagawa ito, inobserbahan ng
mananaliksik kung paano nila binibitawan ang mga linya. Lahat ng estudyante ay
maayos na nabigkas ang mga salita kahit na ito ay nasa wikang Ingles, ngunit
karamihan sa kanila ay parang nagbabasa lamang. Ang iba ay walang emosyon
o ekspresyon, samantala, may mga estudyanteng iniiba ang estilo ng pananalita
upang magtunog propesyonal o kung ano man ang ginagaya nila, pero
mapapansin pa rin na habang tumatagal hindi na alinsunod sa estilo ang boses
nila sa kanilang ginagawa. Dahil dito, masasabi ng mananaliksik na hindi buo ang
emosyon na lumalabas sa bawat pagbigkas ng mga salita, dahil parang pinipilit
itong pagandahin pero hindi na ito nagiging natural. Pero sa ikaanim na sesyon na
napuntahan ng mananaliksik noong ika-18 ng Mayo 2019, habang nag-eensayo
ang mga estudyante bago magsimula ang rekording, napansin ng mananaliksik
na malaki na ang pinagbago pagdating sa pananalita ng mga estudyante. Hindi ito
perpekto pero masasabi na mas maayos ito kaysa sa naunang sesyon na naganap
noong ika-13 ng Abril 2019.

Lead-in lines
Masasabing ang mga dating estudyante ng Creativoices Productions ay
alam na alam na kung paano isinasagawa ang paraan na ito na kung saan
kailangan hanapin ang pinanggagalingan ng karakter bago magbitaw ng linya. Sa
kadahilanang matagal na sila sa industriya ng boses-pagtatanghal at pare-pareho
silang nag-workshop sa kompanya. Hindi naobserbahan ng mananaliksik ang
pagtatanghal gamit ang boses ng mga dating estudyante, nagbase na lamang sa
mga pinanood na programa ng mga ito gayundin ang pagtingin sa transkripsiyon
ng panayam. Tulad ng mga nabanggit sa unang paraan, nang mapakinggan at
mapanood ng mananaliksik ang programang dubbed ng mga dating estudyante,
mapapansin na agad na talagang natural lamang ang pagbibitaw sa mga linya.
Normal na nakikipag-usap lamang sila pero hindi pa rin mawawala ang emosyon.
Ito namang paraan ang hindi nakita ng mananaliksik sa ilan sa
kasalukuyang estudyante ng Creativoices Productions. May iilang maayos ang
pagkakabigkas at tila may pinapadalhan sila ng kanilang mga mensahe. Pero tulad
ng nabanggit kanina, karamihan ay parang nagbabasa lamang at hindi gaanong
binibigyan ng halaga ang papadalhan ng mensahe. Pero ang lahat sa kanila ay
maganda ang boses at maayos ang pagkakabigkas sa mga salita, nagkukulang
lamang sa emosyon. Sa ikaanim na sesyon noong ika-18 ng Mayo 2019 nabanggit
kanina ng mananaliksik na mas maayos na ang kanilang pagbigkas ng mga salita
kaysa sa naunang mga sesyon. Pero masasabi pa rin na hindi pa gaano kabuo
ang emosyon sa bawat salita na kanilang binibigkas, naroon na ang maayos na
pagbigkas ngunit hindi pa rin ito gaanong nararamdaman.

Iba’t ibang tunog ng tao (human sound effects)
Ang paraan na ito ay isa sa pinakamahalaga at importanteng natutunan
ng mga dating estudyante ng Creativoices Productions. Sa pakikipanayam ng
mananaliksik sa apat na estudyante (L. Espinola, personal na komunikasyon, 22
Abril 2019; J. Gusayko, personal na komunikasyon, 25 Abril 2019; M. Mayo & M.
Salditos, personal na komunikasyon, 23 Abril 2019), halos iisa lang sila ng sinasabi
na hindi lang dapat basta-basta gumaganap, kinakailangan na maging sila mismo
ang karakter na kanilang gagampanan. Hanggang sa kasalukuyan, ito pa rin ang
ginagawa ng mga estudyante lalo na kapag mayroon silang mga bagong proyekto.
Masasabing ito ang pinakamahalagang paraan upang mapahusay ang
pagtatanghal gamit ang boses.
Para naman sa mga kasalukuyang estudyante, mayroon na rin silang
mga natutunan ukol sa paggawa ng makatotohanang karakter, ngunit hindi pa
lamang ito masyadong nabibigyan ng pokus dahil ituturo pa lamang ito sa kanila
ni Pocholo Gonzales. Pero habang nag-oobserba ang mananaliksik, napansin na
mayroong kakayahan ang mga bagong estudyante na ito na gumawa ng isang
kapani-paniwalang karakter, ngunit kulang pa lamang ito sa ensayo kaya’t hindi
pa nagiging natural ang pagbibigkas nila ng mga linya noong pinasubok sila sa
pagtatanghal gamit ang boses.
Sa kabuoang analisis ng mga dati at kasalukuyang estudyante ng
Creativoices Productions, makikita na mayroon talaga silang interes sa industriya
ng boses-pagtatanghal. Tulad na lamang ng mga dating estudyante na hanggang

ngayon ay regular pa rin sa pagiging voice artist at nakapaloob na sa kanila ang
mga itinuro ng kompanya upang mapahusay ang pagtatanghal gamit ang boses.
Para naman sa mga kasalukuyang estudyante, nakita na hindi pa gaanong buo
ang kanilang mga kumpiyansa sa sarili dahil nga nagsisimula pa lamang sila ngunit
mayroon na silang mga potensiyal upang magpatuloy at humusay pa sa industriya
ng boses-pagtatanghal sa Pilipinas.
E. Sintesis
Isang susing aspekto ng pag-aaral sa pag-unlad ng boses-pagtatanghal sa
Pilipinas bilang isang sining ng pagtatanghal ay ang pag-aaral sa buhay ni Pocholo
Gonzales bilang isang voice actor at ng kaniyang organisasyon na Creativoices
Productions. Si Pocholo Gonzales ang napiling voice actor dahil siya ang
kinikilalang “Voicemaster”, masasabing pinakasikat sa larang, at ang bukod-
tanging nakapagpatayo ng eskuwelahan para sa mga ninanais pumasok sa
industriya (Gonzales, 2016). Sinuri sa pananaliksik ang buhay ni Gonzales sa
pamamagitan ng paggamit ng mga inilahad na impormasyon ni James Alburger
sa kaniyang librong The art of voice acting: The craft and business of performing
for voiceover (2011) na nagsisilbing gabay kung paano napapahusay ang
pagtatanghal gamit ang boses batay sa mga karanasan ni Gonzales. Susi rin sa
pag-aaral sa pag-unlad ng boses-pagtatanghal sa bansa ang organisasyon na
Creativoices Productions, kasama ang mga estudyante na sinanay ng
organisasyon sa kung paano nila mapapahusay ang pagtatanghal gamit ang
boses.

Sa pananaliksik nakita ang ambag kapuwa ni Gonzales at kaniyang mga
estudyante upang mapahusay at mapaunlad ang boses-pagtatanghal sa Pilipinas
bilang isang sining ng pagtatanghal.
Larawan 14. Sa paglalapat ng mga konsepto ni Alburger (2011) kaugnay ng mga paraan para sa mahusay
na voice acting, analisis ng karakter, at kapani-paniwalang karakter, nakita ang mga naging ambag ni
Pocholo Gonzales bilang voice actor sa pagsulong ng boses-pagtatanghal bilang sining at anyo ng
pagtatanghal sa bansa.
Sa pagiging voice actor ni Pocholo Gonzales, natuklasan na isa na siyang
beterano pagdating sa larang. Sa dami ng kaniyang napagdaanan noong baguhan

pa lamang siya, masasabing alam na alam na ng aktor kung paano ang gagawin
upang mapahusay ang kaniyang pagtatanghal gamit ang boses.
Sa pagsusuring isinagawa ng mananaliksik kay Pocholo Gonzales gamit
ang mga ibinigay na impormasyon ni Alburger (2011) sa kaniyang libro kung paano
mapahusay ang pagtatanghal gamit ang boses, ang analisis sa karakter, at kung
paano isinasagawa ang kapani-paniwalang karakter, natuklasan ng mananaliksik
karamihan sa mga paraan na ito ay tinataglay ni Gonzales. May iilan lamang na
hindi na niya isinasagawa ngayon tulad na lamang ng pag-aaral ng iskrip, at pag-
eensayo bago magtanghal. Sa kaniyang pagpapahusay ng boses-pagtatanghal,
sinabi nito sa mananaliksik na madalas niyang gawin direktor ang kaniyang sarili
tuwing magtatanghal ito. Hindi na niya kinakailangan ng gabay at pagdating
naman sa kaniyang mga estudyante siya na ang nagsisilbing gabay ng mga ito.
Sa kaniya ring pagtatanghal, hindi na niya inaaral ang iskrip at tanging karakter na
lamang ang kaniyang binibigyang-pansin dahil iyon ang pinakamahalaga sa lahat.
Kapag naaral na niya ang kaniyang gagampanan na karakter, doon na siya
magiging pokus sa paglalahad ng istorya sa mga tagapakinig o tagapanood.
Pinagsama-sama naman ng mananaliksik ang mga termino na nabanggit
para sa analisis sa karakter, ang isa sa dalawang klase ng aktor, ang character
actor, at ang pag-eensayo upang maramdaman ang karakter sa pamamagitan ng
biswalisasyon at sense memory. Masasabi na sa mga paraang ito pinakamahusay
si Gonzales dahil nang napakinggan ng mananaliksik ang ilan sa mga palabas
kung saan kabilang ang aktor at nang pakitaan siya nito, napatunayan na kahit
anong karakter ang ipagawa sa kaniya ay magagawa niya nang mahusay.

Kayang-kaya niyang gumaya ng iba’t ibang boses, ang magpalit ng estilo ng
boses, at ang pagtatanghal ng natural na parang siya na talaga mismo ang
karakter na nasa isang palabas. Pagdating naman sa biswalisasyon at sense
memory, walang patunay ang mananaliksik na ginagawa ito ng aktor hanggang
ngayon na beterano na siya ng larang, ngunit masasabi na maaaring kaniya nang
natutunan ang mga paraan na ito dahil kaniyang naipapakita at naipapadala sa
mga tagapakinig at tagapanood ang personalidad at emosyon ng kaniyang
karakter.
Sa huling paraan na inilahad ni Alburger (2011) ukol sa pagsasagawa ng
kapani-paniwalang karakter, masasabi na lahat ng paraan na ito ay nasasagawa
ni Pocholo Gonzales nang mahusay dahil sanay na siya sa ginagawa at beterano
na ito sa industriya.

Larawan 15. Sa paglalapat ng mga konsepto ni Gonzales (2016) kaugnay ng mga paraan para mas mapa-
husay ang boses-pagtatanghal, nakita ang mga resultang naihanay batay sa mga karanasan ng mga naging
at kasalukuyang estudyante ng Creativoices Productions.
Pagdating naman sa mga dating estudyante ng Creativoices Productions,
makikita na sa umpisa pa lamang ay nagpakita na ang mga ito ng interes sa larang.
Mula pagkabata ay ninanais na nilang pumasok sa industriya, kaya’t nang
natuklasan nila ang tungkol sa eskuwelahan para sa mga nagnanais na maging
voice artist, kanila nang pinasok ito. Natuklasan ng mananaliksik na mahusay ang
isinasagawang pagtuturo sa boses-pagtatanghal sa Creativoices Productions
dahil makikita na hanggang sa kasalukuyan ay hindi nalilimutan ng mga dating
estudyante ang mga paraan kung paano mapapahusay ang pagtatanghal gamit
ang boses. Ang tatlo sa apat na estudyante na nakapanayam ng mananaliksik na

sina Jeffrey Gusayko, Mark Mayo, at Mary Salditos ay nagpatuloy hindi lamang sa
industriya gayundin sa pagtatrabaho sa Creativoices Productions.
Sa pag-aaral ng dating mga estudyante ng Creativoices Productions,
ginamit ng mananaliksik ang mga paraan ang ibinigay ni Gonzales (2016) upang
mapahusay ang pagtatanghal gamit ang boses. Isa na sa mga paraan na ito ay
ang pagkakaroon ng ekspresyon sa mukha at mga kilos habang isinasagawa ang
pagtatanghal. Hindi nagkaroon ng pagkakataon ang mananaliksik na
matunghayan ang pagtatanghal ng mga dating estudyante ngunit napakinggan at
napanood ng mananaliksik ang mga programa kung saan naging kabilang sila.
Masasabi na sa pakikinig lamang sa kanilang mga boses, masasabi na
nagagampanan nila ito nang mahusay. Mapapansin na natural lamang ang
pagbigkas sa mga salita kaya’t masasabi rin na natural na lamang din ang
pagkakaroon ng ekspresyon sa kanilang mga mukha at pagkilos ng kanilang
katawan.
Para naman sa ikalawang paraan na kung saan kinakailangan hanapin ang
pinaggalingan ng karakter bago magbitaw ng linya, pinagbasehan ulit ng
mananaliksik ang mga programa at ang panayam sa kanila. Doon, masasabi muli
ng karakter na natural ang pagbitaw ng mga linya at ramdam ang emosyon sa
bawat salita.
Ang huling paraan na inilahad ni Gonzales (2016) na ginamit ng
mananaliksik ang iba’t ibang tunog ng tao. Sa isinagawang panayam ng
mananaliksik, halos iisa lang ang sinasabi ng dating mga estudyante na hindi lang
dapat basta-basta gumaganap, kinakailangan na maging ikaw mismo ang karakter

na iyong gagampanan. Kaya’t masasabi na naisasagawa nila ang paraan na ito
ng tama na hanggang ngayon ay kanila pa ring nagagamit tuwing sila ay
nagtatanghal.
Sa pag-aaral naman ng Voiceworx 48 na kasalukuyang mga estudyante ng
Creativoices Productions, tulad ng mga dating estudyante, noon pa lamang ay
nagpapakita na sila ng interes sa pagtatanghal gamit ang boses. Ginamit din ng
mananaliksik ang mga inilahad ni Gonzales (2016) upang mapag-aralan ang mga
kasalukuyang estudyante.
Sa unang paraan na paggamit ng ekspresyon ng mukha at mga kilos, na-
obserbahan ng mananaliksik ang kanilang pagtatanghal nang pinasubok sa kanila
ni DJ Brian na maging voice over. Napansin ng mananaliksik na mahusay sila
pagdating sa pagbigkas nang maayos ng mga salita kahit nasa Ingles ito at
mayroon din silang kakayahan na ibahin ang kanilang mga boses. Ngunit nakita
ng mananaliksik na hindi nila nagagamit nang mahusay ang kanilang ekspresyon
sa mukha kaya’t may mga pagkakataon na hindi natural ang pagbitaw ng linya at
wala itong emosyon.
Sa ikalawang paraan na paghahanap ng pinanggalingan ng karakter bago
magbitaw ng linya, napansin ng mananaliksik na may iilang maayos ang
pagkakabigkas ng mga salita at mapapansin na tila may pinapadalhan sila ng
kanilang mga mensahe. Pero tulad ng nabanggit kanina, karamihan ay parang
nagbabasa lamang at hindi gaanong binibigyan ng halaga ang papadalhan ng
mensahe.

Para sa huling paraan na iba’t ibang tunog ng tao, mayroon na rin silang
mga natutunan ukol sa paggawa ng makatotohanang karakter, ngunit hindi pa
lamang ito masyadong nabibigyan ng pokus. Pero nakita ng karakter na mayroong
kakayahan ang mga kasalukuyang estudyante na maisagawa ang paraan na ito
nang maayos.
Sa isinagawang pagsusuri, marami ring natuklasang isyu at suliranin ang
mananaliksik pagdating sa industriya ng boses-pagtatanghal sa Pilipinas. Una na
rito ay ang mga taong matagal na sa larang na hindi maganda ang ipinapakita sa
mga baguhan. Nariyan ang pagkakaroon ng politiko sa industriya, ang pagiging
mapanlait at mapangmata ng mga tao na nakapabilang dito (P. Gonzales,
personal na komunikasyon, 3 Marso 2019; J. Gusayko, personal na
komunikasyon, 25 Abril 2019). Ikalawa ay ang pagkakaroon ng kompetisyon at
palakasan sa loob ng industriya. Ikatlo ay ang mga kadalasang nagiging problema
ng mga voice artist tulad na lamang ng pagkapaos, ang paghihintay ng mga
proyekto, at ang pagbibigay ng oras dito. Ngunit sa kabila ng mga isyu at suliranin
na ito, makikita na hindi ito magiging hadlang upang tumigil sa pagtatangal gamit
ang boses, gayundin sa pag-unlad nito. Dahil ang pinakaimportante sa lahat ay
ang pagmamahal sa boses-pagtatanghal bilang isang sining ng pagtatanghal.
Katulad sa teatro o pelikula, at sa iba pang midyum sa pag-arte,
napakaimportante rin sa boses-pagtatanghal ang pagiging natural at kapani-
paniwala ang isinasagawang pagtatanghal dahil isa itong paraan upang masabi
na mahusay ang pagtatanghal gamit ang boses. Sa pag-unlad din ng boses-
pagtatanghal sa Pilipinas bilang isang sining ng pagtatanghal, naging malaking

tulong din ang mga mahuhusay na voice artist tulad nina Pocholo Gonzales at ng
kaniyang dating mga estudyante, pati na rin ang kasalukuyan, na nagsisimula pa
lamang na maaaring maging mahusay na voice artist pagdating ng panahon.

KABANATA IV
Mga kongklusyon at rekomendasyon
A. Mga kongklusyon
Kilala ang mga Pilipino bilang isa sa mga magagaling pagdating sa iba’t
ibang uri ng sining, lalo na sa sining ng pagtatanghal. Kabilang na rito ang
pagsasayaw, pagkanta, at pag-arte. Ang pag-arte ay hindi lamang nalilimitahan sa
mga aktor sa teatro, telebisyon, o pelikula, kabilang din dito ang pagiging voice
artist o voice actor. Naiiba lamang ito dahil hindi nakikita ang aktor tuwing siya ay
nagtatanghal ngunit pare-pareho lamang ang mga larang na ito na kinakailangan
nang mahusay na pagtatanghal o pag-arte. Maaaring noon ay hindi nabibigyang-
pansin ang pagiging voice artist ng isang tao dahil hindi nakikita at tanging boses
lamang ang naririnig dito. Maaaring may mga tao na hindi tinuturing bilang sining
ang ginagawa nila, dahil para sa iba, simpleng pagsasalita o dubbing lamang ang
nangyayari. Ngunit kasabay ng malawakang pag-usbong ng teknolohiya o mga
pagsikat ng mga banyagang palabas sa Pilipinas na nakasalin at nakalapat-boses
sa wikang Filipino upang mas maintindihan ang mga ito, ang pag-unlad na rin ng
sining ng pagtatanghal gamit ang boses. Ngunit imposible namang mangyari ito
kung wala ang mga tao sa likod ng boses na naririnig sa mga palabas o programa.
Ayon sa isang sulatin tungkol kay Pocholo Gonzales na Voicemaster
profile (n.d.), sinabi ni Gonzales na ang boses-pagtatanghal ay isang sining na
kinakailangang mapaunlad. Dahil sa paniniwalang ito ng aktor, nagtayo siya ng
kaisa-isang eskuwelahan para sa mga ninanais maging voice artist sa Pilipinas.

Dahil sa kaniyang pagmamahal sa industriya at pagpapahalaga sa kabataang
ninanais maging katulad niya, marami ang nabigyan ng oportunidad na maabot
ang kanilang mga pangarap na makapasok sa industriya. Ngayon, marami nang
mahuhusay na voice artist na kahit sa ibang bansa ay kinikilala. Sa mga susunod
na henerasyon na papasok sa larang ng pagtatanghal gamit ang boses, tulad na
lamang ng mga kasalukuyang estudyante ng Creativoices Productions, maaaring
hindi pa sila mahusay pagdating sa larang, ngunit darating ang panahon kung
saan magiging malaki na rin ang kanilang ambag sa kultura ng boses-
pagtatanghal sa Pilipinas. Basta’t kanila lamang tatandaan ang itinuro sa kanila ni
Pocholo Gonzales na, mahalin ang industriya, mahalin ang boses, at mahalin ang
wikang Filipino (Gonzales, 2016).
Naging malaking ambag din ang mahusay na pag-arte sa pamamagitan
ng pagpasok ng sarili sa karakter na ginagampanan sa isang palabas sa pag-unlad
ng sining ng boses-pagtatanghal sa Pilipinas. Tulad ng mga ginamit na gabay para
mapag-aralan si Pocholo Gonzales at ang dati at kasalukuyang mga estudyante
ng Creativoices Productions, karamihan sa mga paraan na ibinigay ay ang
pagiging natural ng isang aktor at ang paglabas ng kaniyang mga emosyon dahil
isa ang mga ito sa mga batayan kung paano mapapahusay ang pagtatanghal
gamit ang boses. Masasabi rin na kaya’t umunlad ang boses-pagtatanghal sa
Pilipinas ay dahil maraming mga voice artist ang mahuhusay hindi lamang sa
pagpapalit ng estilo ng boses kundi pati na rin sa pag-arte.

B. Rekomendasyon
Ang isinagawang pag-aaral ay nakapagbigay ng mga impormasyon ukol sa
sining ng boses-pagtatanghal sa Pilipinas. Wala mang nabanggit ukol sa pormal
na pagsisimula ng larang sa bansa, makikita naman na ilang taon ang lumipas
matapos dumating ang radyo at telebisyon sa Pilipinas, mayroon nang gumagawa
ng radio drama at dubbing ng mga banyang palabas sa wikang Filipino. Naipakita
rin sa pag-aaral na hindi nagtagal ay unti-unti nang umunlad ang boses-
pagtatanghal sa bansa dahil na rin sa mga tao sa industriya tulad ni Pocholo
Gonzales at mga estudyante ng Creativoices Productions. Maraming naibigay na
impormasyon ang pag-aaral na ito mula sa mga teknikal na aspekto ng boses-
pagtatanghal, mga paraan kung paano maging mahusay ang pagtatanghal gamit
ang boses, at ang mga ambag ng mga tao sa industriya sa pag-unlad nito.
Bilang panimulang pag-aaral ukol sa sining ng boses-pagtatanghal sa
Pilipinas, inirerekomenda ng mananaliksik na maaaring maghanap pa ng iba pang
mga tao o organisasyon na nasa larang ng boses-pagtatanghal, lalo sa iba’t ibang
rehiyon sa Pilipinas na gumagawa nito, upang mapalawak lalo ang pag-aaral ukol
sa pag-unlad ng boses-pagtatanghal sa bansa. Lalo dahil nananatiling pangunahin
midya sa mga rehiyon lalo na sa rural ang radyo (Padovese, 2017), nariyan at
nariyan ang balon ng pag-aaral ng sining ng boses-pagtatanghal at paglalapat-
boses sa bansa.
Maaaring tingnan din ang iba pang mga isyu at hamon na darating sa sining
ng boses-pagtatanghal dahil sa patuloy na pag-unlad nito na maaaring maging
dahilan ng pagkawala nito.

Dahil kabilang sa boses-pagtatanghal ang paglalapat-boses maaaring
tingnan ng susunod na mananaliksik ang pagsasa-Filipino ng mga banyagang
palabas sa Pilipinas. Kung maayos at mahusay ba ang pagsasalin at pagsasalita
rito. Maaari ring idagdag ng mananaliksik kung paano lumaganap ang wika sa
pamamagitan ng paglalapat-boses sa bansa.
Maaari ring pag-aralan kaugnay ng paglalapat-boses ang pag-unlad nito sa
pamamagitan ng teknolohiya, kung paano nakakasabay at nakakaimpluwensiya
ito sa loob at labas ng industriya ng paglalapat-boses.

Listahan ng mga sanggunian
Alburger, J. R. (2011). The art of voice acting: The craft and business of performing
for voice over (4th edition). United Kingdom: Focal Press.
Alburger, J. R. (2019). The art of voice acting: The craft and business of performing
for voice over (6th edition). New York: Routledge.
Cultural Center of the Philippines (1994). CCP Encyclopedia of Philippine Art

Volume VIII – Philippine Film. Manila. Cultural Center of the Philippines.
Correa, R. B. (2013). Ang pagsasa-Filipino ng mga panoorin sa daigdig ng

telebisyon, pagda-dub ng anime, at paglaganap ng wikang Filipino sa bawat
sulok ng mundo: Mga patunay na moog ng pagka-Pilipino. Philippine E-
Journals, Volume 25 No. 2, 1-9. Nakuha sa https://ejournals.ph/article
.php?id=8030
Del Mundo, C. (2003). Telebisyon: An essay on Philippine television. Pasay City,

Philippines: Cultural Center of the Philippines.
Deocareza, M. (2012, Oktubre 25). Creativoices Productions: Not just your

partner in audio productions. Nakuha sa https://www.wheninmanila
.com/creativoices-productions-not-just-your-partner-in-audio-productions/
Edge Studio (2016, Nobyembre 29). What stage acting, screen acting and voice
acting have in common. Nakuha sa https://www.edgestudio.com/blogs/what
-stage-acting-screen-acting-and-voice-acting-have-common
Enriquez, E. L. (2003). Radyo: An essay on Philippine radio. Pasay City,

Philippines: Cultural Center of the Philippines.
Gonzales, P. (2016). Gusto kong maging voice talent: Mga sikreto sa likod ng
dubbing, voice-over at voice acting. Quezon City, Philippines: PSICOM
Publishing Inc.
Gonzales, P. (2018, Mayo 31). The Philippine center for voice acting: Setting
world-class standards for Filipino voice acting since 2005. Nakuha sa
https://www.google.com/amp/s/www.wheninmanila.com/philippine-center
-for-voice-acting-setting-world-class-standards-for-filipino-voice-acting
-since-2005/amp/

Google Books (2014). Tungkol sa may akda ng The art of voice acting: The craft
and business of performing for voice over. Nakuha sa
https://books.google.com.ph
Padovese, V. (2017, Pebrero 13). Ang radyo ay sa’yo! Magkasama nating

ipagdiwang ang pandaigdigang araw ng radyo. Nakuha sa
https://www.sbs.com.au/yourlanguage/filipino/fil/article/2017/02/12/ang-
radyo-ay-sayo-magkasama-nating-ipagdiwang-ang-pandaigdigang-araw-
ng-radyo?language=fil
Platt, T. (2012, Abril 9). What is the history of voice over? Nakuha sa
http://www.voiceovervoiceactor.com/raise-your-voice/2012/04/09/what-is-
the-history-of-voice-over
Pocholo Gonzales (n.d.). VoiceMaster profile (PDF). Nakuha sa

www.pochologonzales.com
Pocholo Gonzales (n.d.). Pocholo-Gonzales-CV-2019 (PDF). Nakuha sa

www.pochologonzales.com
Pocholo Gonzales Articles (1996). Balitang K – Awit ng Tawanan. Nakuha sa

https://images.app.goo.gl/mKrBQsyUzFQ65SteA
Podomatic (n.d.) Awit Tawanan. Nakuha sa https://images.app.goo.gl

/fszYTeDjKxh5gLGW8
Puppet Wikia (n.d.) Kiko Matsing – Sesame. Nakuha sa https://images.app.goo

.gl/JAJ6b7LpxLAQh2U76
Rivera, A. (2007). The Asian telenovela voice box(ed): A case study of the effect
of the Asian telenovela boom on dubbing as a career and as a craft.
The Filipino Speaker. (2015). Filipino speaker. Nakuha sa www.filipinospeaker
.net
Tuazon, R. R. (2015, Abril 30). Radio as a way of life. Nakuha sa
https://ncca.gov.ph/about-ncca-3/subcommissions/subcommission-on
-cultural-disseminationscd/communication/radio-as-a-way-of-life/
UNTV Channel 37 (2015, Marso 3). Voice Master, Pocholo Gonzales on Spotlight.
Nakuha sa https://youtu.be/JgO9Anzklv0
Voice123. (n.d.). Pocholo Gonzales. Nakuha sa https://voice123.com
/voicemaster

APENDIKS A
1 Marso 2019
G. Pocholo Gonzales
CREATIVOICES Productions
Lungsod Makati
Mahal na Ginoong Gonzales,
Magandang araw po.
Ako si Cyrish Lane C. Pascual, isang estudyante ng BA Philippine Arts sa Unibersidad ng
Pilipinas Manila. Kasalukuyan ko pong ginagawa ang aking tesis kaugnay ng voice acting
na nakasentro po sa inyo bilang voice actor at sa inyong organisasyong CREATIVOICES
Productions. Ang pakay ng pag-aaral ay hindi lamang upang maipakita kayo bilang isang
aktor, kundi para din maipakita kung paano naging isang midyum ng pag-arte, propesyon,
at sining ang voice acting sa ating bansa. Nais ko po sanang hingin ang inyong pahintulot
na kayo ay makapanayam, gayundin ang hingin ang inyong permiso para mabisita ang
inyong organisasyon. Ang layunin ng pagbisita ay aking maobserbahan sana pati ang
inyong mga estudyante, para makakalap pa ng mga datos na makatutulong sa pag-aaral.
Kalakip ng liham na ito ang mga tanong para sa isasagawang pakikipanayam.
Maraming salamat po at inaasahan ko po ang iyong positibong tugon.
Gumagalang,
Binigyang-pansin
Cyrish Lane C. Pascual Rosemarie O. Roque
ccpascual3@up.edu.ph Katuwang na Propesor
09222390653 Tagapagpayo sa Tesis

1 Marso 2019
Mga tanong para sa interbyu para kay G. Pocholo Gonzales
Inihanda ni Cyrish Lane C. Pascual
1. Kailan at paano kayo nagsimula bilang isang voice actor?
2. Bakit ninyo napili ang voice acting?
3. Ano ang inspirasyon ninyo sa pag-arte gamit ang boses?
4. Ano-anong mga palabas o programa po ang naging bahagi kayo bilang voice actor?
Mayroon
po ba sa pelikula, animation, programa sa telebisyon at/o programa sa radyo?
5. Bilang isang voice actor, may mga ginagawa po ba kayong mga teknik para maging
mahusay
ang pagganap gamit ang boses?
6. Paano ninyo inaaral ang iskrip lalo na ang karakter ng inyonh gagampanan para maging
mahusay ang inyong pagganap?
7. Paano ninyo nagagawang makatotohanan ang mga karakter na ginagampanan ninyo?
8. Ano ang nag-udyok sa inyo para gumawa ng sariling organisasyon para sa voice
acting?
9. Ano-anong sakop ng voice acting ang tinuturo ninyo sa inyong mga estudyante?
10. Sa mga nagsipagtapos na sa inyong organisasyon, nagpatuloy po ba sila sa voice
acting?
Ano-ano na po ang mga trabaho nila ngayon?
11. Mayroon pa po ba kayong pinagkakaabalahan bukod sa pagiging voice actor?

APENDIKS B
10 Abril 2019
[PANGALAN]
Lungsod [ ]
Binibining/Ginoong [Apelyido]:
Magandang araw po.
Ako po ay isang estudyante ng BA Philippine Arts sa Unibersidad ng Pilipinas Manila.

Kasalukuyan ko pong ginagawa ang aking tesis kaugnay ng voice acting na nakasentro
sa organisasyong CREATIVOICES Productions at sa pamumuno rito ni G. Pocholo
Gonzales bilang isang voice actor.
Ang layunin ng pag-aaral ay maipakita kung paano naging isang midyum ng pag-arte,
propesyon, at sining ang voice acting sa ating bansa, kasama na at nakabatay sa mga
karanasan ng mga voice actor tulad ni Ginoong Gonzales at ninyo bilang kaniyang
naging estudyante.
Nais ko po sanang hingin ang inyong pahintulot na kayo ay makapanayam upang

malaman ko kung ano ang mga karanasan ninyo bilang isang estudyante ng
CREATIVOICES Productions, partikular ang inyong mga natutunan mula rito, at ang
inyong pinagkakaabahalahan sa kasalukuyan kaugnay ng voice acting upang
makakalap pa ng datos na makatutulong sa aking tesis-pag-aaral.
Kalakip po ng liham na ito ay ang mga tanong para sa mangyayaring pakikipanayam.
Lubos na gumagalang,
Cyrish Lane C. Pascual

Student Number: 2015-45007
ccpascual3@up.edu.ph
09222390653
Tagapayo sa tesis:

Rosemarie O. Roque
Katuwang na Propesor
roroque@up.edu.ph

Mga tanong para sa pakikipanayam
1. Bakit po ninyo naisipang mag-workshop sa Creativoices Productions? Ano po
ang nakaengganyo sa inyo na mag-enrol sa workshop?
2. Ano-ano po ang mga naging karanasan ninyo noong estudyante pa lamang po
kayo ng voice acting?
3. Mayroong mga palabas o programa po ba na naging bahagi kayo bilang voice
actor? Mayroon po ba sa pelikula, animation, programa sa telebisyon at/o
programa sa radyo?
4. Ano-ano po ang inyong natutunan upang maging makatotohanan ang karakter
na inyong ginaganapan?
5. Paano ninyo po napapahusay ang inyong pagtatanghal gamit ang boses (voice
acting)?
6. Ano po ang kasalukuyan ninyong trabaho o pinagkakaabalahan ngayon?
7. Ano-ano po ang mga itinuro sa inyo sa Creativoices Productions tungkol sa voice
acting na nagagamit ninyo hanggang ngayon?
8. May mga isyu at/o suliranin po ba kayong naranasan o nararanasan ukol sa
inyong pagtatanghal gamit ang boses (voice acting)?

APENDIKS C
Abril 2019
[PANGALAN]
Mahal na [Apelido],
Magandang araw po.
Ako si Cyrish Lane C. Pascual, isang estudyante ng BA Philippine Arts sa Unibersidad

ng Pilipinas Manila. Kasalukuyan ko pong ginagawa ang aking tesis kaugnay ng voice
acting na nakasentro kay Pocholo Gonzales bilang isang voice actor at sa kaniyang
organisasyong CREATIVOICES Productions. Ang pakay ng pag-aaral ay hindi lamang
upang maipakita siya bilang isang aktor, kundi para din maipakita kung paano naging
isang midyum ng pag-arte, propesyon, at sining ang voice acting sa ating bansa.
Nais ko po sanang hingin ang inyong pahintulot na kayo ay maimbitahan sa isang focus
group discussion upang malaman ko kung ano ang mga nag-udyok sa inyo upang
pumasok sa workshop na Voiceworx at ang inyong mga natutunan na upang makakalap
pa ng mga datos na makatutulong sa pag-aaral.
Kalakip po ng liham na ito ay ang mga tanong para sa mangyayaring focus group
discussion.
Gumagalang, Binigyan-pansin,
Cyrish Lane C. Pascual Rosemarie O. Roque
ccpascual3@up.edu.ph Katuwang na Propesor
09222390653 Tagapagpayo sa Tesis

Abril 2019
Mga tanong para sa isasagawang focus group discussion
1. Bakit po ninyo po naisipang magworkshop sa Creativoices Productions? Ano po
ang nag-udkyok sa inyo?
2. Ano-ano na po ang mga naging karanasan ninyo ngayon estudiyante na kayo ni
Ginoong Pocholo?
3. Ano sa tingin ninyo ang maiiambag ninyo sa kultura ng voice acting sa bansa
kapag kayo ay nakapagtapos na?
4. May balak ba kayong ituloy ang propesyon na ito kapag nakapagtapos na kayo?
5. Sa tingin ninyo, ano-ano kaya ang mga isyu na kakaharapin ninyo sa pagbo-
voice acting?

APENDIKS D
Unibersidad ng Pilipinas Manila
Ikalawang Semestre, Akademikong Taon 2018-2019
PORMULARYO NG MAY-KABATIRANG PAGSANG-AYON (INFORMED
CONSENT FORM)
Philippine Arts 200 (PA 200)
Ako si _____________ ay pinahihintulutan si Cyrish Lane Pascual na
idokumento ang kaniyang panayam sa akin sa pamamagitan ng rekording (awdyo)
at transkripsiyon ng panayam upang magamit bilang patotoo sa pag-aaral ng voice
acting bilang isang sining ng pagtatanghal sa Pilipinas. Ako ay inabisuhan at aking
nalalaman na ang mga impormasyon na aking ibabahagi ay gagamitin sa
pagsasakatuparan ng pangangailangan sa kursong PA 200 sa ilalim ng patnubay
ni Prop. Rosemarie O. Roque.
1. Aking nalalaman na ako ay maaaring tumanggi o umatras sa panayam
kung aking napag-isipan na huwag nang ipagpatuloy ang
pakikipanayam.
2. Aking nalalaman na ako ay maaring tumanggi sa pagsagot ng mga
tanong na hindi ako komportableng sagutin.
3. Aking nalalaman na ang mga impormasyon na makukuha sa panayam
na ito ay makikita at gagamitin lamang sa tesis na isinasagawa.
4. Aking nalalaman ang dahilan ng pag-aaral na ito dahil ito ay malinaw na
ipinaliwanag sa akin ng mananaliksik.
5. Sa aking paglagda ay pinatutunayan ko na sasagutin ko ang lahat ng
katanungan ng mananaliksik nang buong katapatan.
6. Sa pagkakataong gagamitin ang mga impormasyon mula sa panayam
na ito para sa mga susunod na pananaliksik at publikasyon, ang aking
kontribusyon bilang resource person ay kikilalanin maliban kung aking
tutukuyin na tumatanggi akong magamit ang mga impormasyon para
sa publikasyon ng mga susunod pang pananaliksik sa layuning pang-
edukasyon.
Petsa ng Pakikipanayam ____Abril 23, 2019_________________
_______________________________
Buong Pangalan at Lagda

APENDIKS E
Transkripsyon ng pakikipanayam kay Pocholo Gonzales
PG: Pocholo Gonzales – Creativoices Productions
C: Cyrish Pascual – taga-panayam
Marso 5, 2019
--
C: Magandang umaga po, Ginoong Pocholo, (mapuputol)
PG: Ba’t ganyan, naka-38 minutes ka na?
C: Kanina pa po, para po naririnig ko rin ‘yung sinasabi.
PG: (matatawa)
C: Ayon, so, ako po si Cyrish Pascual, tapos may mga katanungan lang po ako para sa
inyo (mapuputol)
PG: Sige, diretso na.
C: (itutuloy) para po sa tesis. Iyong unang tanong po, kailan (tunog ng pinatong na baso
sa mesa) at paano po kayo nagsimula bilang isang voice actor?
PG: Panoorin mo sa TV, andon lahat. Basahin mo sa libro, andon lahat.
Magtatawanan.
PG: Andon lahat, magyoutube ka. Para ano na, shortcut na.
C: (natatawa pa rin) Ayon po, so, bakit ninyo po napili (mapuputol)
PG: Nasa website ko.
C: (itutuloy) ‘yung voice acting?
PG: Ayon ang gusto ko e, tiyaka ayon ‘yung na-feel ko na ako. Kumbaga, I knew that I
am that seed that one day I’ll become the voice master. So better yet, focus on what I
have, what I want and I want to be. So, sa, I always do and about to do things that I will
become. So wala na akong ibang iniisip kung ano man ang dumating sa buhay ko,

secondary na lang ‘yon. And hindi ako, wala akong plan b, puro plan a lang ako. So, if
there’s an obstacle I’ll just change direction but not my destination. People will always stop
you and pull you down especially when you are a great person. Tandaan mo walang
dakilang taong hindi hinarang at kinontra. Rizal and other great men like Gandhi so I know,
I know I’m great so people will always say something bad against me and I recognize that
and I’m so happy because they recognize me. They make me the center of universe, so
they talk about me, say bad things that I don’t even know where they get it from. It’s okay,
it’s their opinion it’s not my reality. So they can always ask people na talagang natulungan
ko, ang masama, ‘di ka na nga kilala ang dami pang sinasabi. ‘Di mo rin nakasama, dahil
sa sobrang inggit lahat nang sasabihin ay masama, ang masabi sa’yo, sa sarili mo. Pero
ang totoo, inggit na inggit ‘yan sa’yo. They hate you because they ain’t you, parang ganon.
They hate me because they ain’t me. Patayin ko sila sa inggit.
C: (matatawa)
PG: Araw-araw. Kung follower kita, hater kita, mamatay ka sa inggit. Kung (mauubo) fan
kita, inspire pa kita to become a better person. Unlike ‘yung mga artista puro pa-pogi, puro
pa-cute lang ‘yung mga hayop na ‘yon,
C: (matatawa)
PG: They doesn’t make you a better person, and, so, I can say that I’m far better than
anyone actors you can ever imagine. Because I’m a motivational speaker (mauubo), and
they are not. They are just pa-cut pa-cute, wala naming kuwentang tao.
C: So, next po. Ano po ‘yung inspirasyon niyo sa pag-arte gamit ‘yung boses ninyo?
PG: Wala. You know, a lot of people say, voice acting is acting or real acting. That’s stupid.
Real acting, acting is fake. When you say you act, nagdadrama ka, hindi mo talaga ‘yon
nararamdaman, acting ka lang. But when you become, you know, when you become the
character, you feel it instantly. You don’t have to pretend; you just have to become.
Pretention is fake, but becoming is real. And I’m, I’m the only one who says that.
Kabobohan. Kaya ‘yung ibang mga voice talent, talent lang, hindi sila artist. When you’re
an artist, you become the character you are, not even portraying but you the character na
hinihingi doon sa script. Kasi iba ‘yung nagboses ka lang dahil puro boses ka lang e. O
kaya, ‘yung ibang talents (gagayahin ang boses ng matandang lalaki) “Matanda na ako!
Matanda na!”, e ganon lang ang boses, kaysa ‘yung (gagayahin ang boses ng matandang

lalaki, pero mas natural) “Hay, matanda na ako.” So, makikita mo ‘yung difference nung
emotions and ‘di ba, iba diyan, iba-iba nga boses pretending to be thousands of voices,
iisa lang naman tunog. Hindi, alam, ay si ano rin ‘yan e, alam mo, iisa rin kasi ang banat,
delivery, matanda, bata, walang emosyon e. Kasi sa kanila, real acting anong real acting,
mayroon bang real acting? Katangahan at kabobohan ‘yon. E magsulat muna sila ng libro
at mag-aral sila.
C: (matatawa)
PG: They might have all the projects, but at the end of the day these people are greedy
people who, kinokontrol ang industry because they are there. Parang gobyerno ‘yan, kung
sino ang nasa posisyon at nasa kapangyarihan, sabihin nilang sila ang tama,
makatotohanan, maraming hindi nabibigyan ng pagkakataon na may, mas tama at mas
maayos, at mas totoo, at mas pure kaysa sa mga nasa loob. Kasi corrupted na ‘yang mga,
lahat a, 100% of them, I can assure you that. That’s why I created my own world (mauubo),
I can be part of them, I’m part of them, and I used to be part of them, but I created my
own. Parang, ‘di ako hahalik sa puwet ng mga hinayupak na pagkasasama na ugali na
mga direktor at mga tao na nagbibigay ng project para lang magkapera. Corrupted kasi
‘yung system e, so, I’m changing it. And they gonna hate me more, ‘cause I’m going to do
more. Because I’m going to destroy the culture of selfishness and greediness, and I will
make a culture of sharing, giving, loving and caring. And a culture of pure love, kasi when
you feed your heart with love, hatred will never have a space on it. So ‘yung ang ginagawa
ko.
(tunog sa paligid na hindi kailangan)
C: So, ano na pong mga palabas o programa ‘yung mga naging bahagi kayo bilang
(mapuputol)
PG: Google mo na lang, ang dami-dami. Hindi ko na maalala.
C: (hindi ko na maalala) pero mayroon po ba sa pelikula, animation (mapuputol)
PG: Marami rin, mga nasa ano ko ‘yon, nakasulat diyan sa ano.
C: A, okay po. Tiyaka po (mapuputol)
PG: (itutuloy) sa profiles ko (uubo)

C: So, bilang isang voice actor po, may mga ginagawa po ba kayong mga teknik para
maging mahusay ang pagganap gamit ang boses?
PG: Walang teknik teknik, basta parang gawin mo na lang. Alam mo ‘yung teknik along
the way, you gonna learn it along the way. When you commit mistake and then you try
another one. That’s technique (matatawa) hindi na ‘yung practice practice, ‘pag andon ka
naman wala rin naman. E iba rin naman din ang ano. Kumbaga, parang nag-aral na ang
daming sinasabi sa’yo, pagkatapos n’on, paggraduate mo, wala ka palang magagamit
kahit isa. You have to unlearn everything and then you learn something na mas
magagamit mo. The real world is different from academic. Parang ano ‘yan e, nagtuturo
teacher about business, wala namang negosyo. Paniniwalaan ba kita? Alam mo, the world
should give something different, not better. You don’t have to be better, you just have to
be the best and different on what you do. Kasi better, ang dami ninyong better.
C: (matatawa)
PG: But when you become the best, ikaw na ‘yon e. ‘Di ba?
C: Opo.
PG: And when you make other people better you become the best. Kasi you cannot give
what you don’t have. Kumbaga, mas mataas ka sa better e ‘di best na ‘yon.
C: (matatawa) best ka na.
PG: That’s why I’m the best! I make people in this industry better. Alam mo, sabihin, ang
yabang naman e. Self ano, ano ‘yon? Proclaim. I don’t even care, you know when you
don’t self-proclaim, or affirm, you’ll never become. You become what you say, what you
do and what you give. ‘Di ba? Kasi even you do, when you don’t give, you don’t become.
Hindi mo nasheshare e. Knowledge, skills, opportunity, ganon. So (mauubo), I know I’m
the Rizal on my own, right? Pero kakahiya naman kay Rizal wala naman siyang
teknolohiya, wala siyang a transportation system na mabilis, nalibot niya ang buong
mundo o wala siyang kompyuter nakapagsulat siya ng nobela, e samantala ‘yung mga
kabataan ni-hindi makapagsulat ng article, ganon kabobobo at katatamad.
C: (matatawa)
PG: ‘Di ba? Nakakahiya naman kay Rizal na wala siyang kalayaan, wala siyang
information he can get anywhere in the tip of his finger. He has to go to Europe and US

just to learn. That makes him great. Tapos ‘yung mga tao puro trabaho lang sa isang
bagay na wala naming kakuwenta-kuwenta. They just work for money; Rizal doesn’t work
for money. He worked for his passion, and for his reason and purpose. Dapat ganon ang
mindset ng mga Pilipino, hindi ‘yung kailangan kumita ng malaki. Or magtatrabaho,
kabobohan na ng mga (titigil nalang bigla) well, ito na ‘yung sa akin e. E I’m not doing
voice acting for money I’m doing it to promote positive change using my voice. And that
makes me different from anyone of them. 99.9% I’m the .001% and I know that. I will
always recognize that people. Bahala sila, magaling sila o e but I have my own world kaya
ka nga andito e. E ‘di sana sila ininterview mo (mapuputol)
C: (matatawa)
PG: (itutuloy) kung magaling sila. Ganon lang ‘yan.
C: Wala, kayo lang po ‘yung lumalabas lahat e. (matatawa)
PG: Bobo sila e. (matatawa) puro sila katangahan. For the next ten years ako na lang ang
kikilalanin, mamamatay na rin ang masasama ugali. Tatanda rin sila.
C: Ang dami nila?
PG: A, oo lalo na ‘yung mga taga-radio drama (may binulong). They continuously dying
without any legacy. And I have one. I am the legacy. I am the legend myself.
C: (matatawa)
PG: I’ll make sure of that. And through branding and information, hindi naman nila
puwedeng alisin ‘yung katotohanan ako ‘yan e. Hindi naman ako nagpapanggap.
C: Ang dami niyo na pong napatunayan.
PG: Sus, ano pa ba ang kailangan kong patunayan?
C: (matatawa)
PG: And continuously making name. Pinakamagandang gawa ko ngayon ‘yung fairytale.
400 million views, ‘di ba?
Mula 49:16 hanggang 50:50 (tunog ng mga nag-uusap na tao at nang sinarang pintuan,
saglit na pagtigil sa pag-uusap ng nag-iinterbyu at iniinterbyu, boses ng babaeng
nakikipag-usap sa telepono, boses ng mga lalaki at ni Ginoong Pocholo)

PG: Ano pa?
C: Ayon po. So, paano ninyo po inaaral ‘yung iskrip lalo na ‘yung character na inyong
gagampanan para po (mapuputol)
PG: Alam mo ang katotohanan niyan, hindi inaaral ang script. Automatic ‘yan, sa dubbing,
marami kasing style sa dubbing, along the way mo marerealize ang character. Hindi
sinasabi na “a, ito ka., ito ka.” Pero usually ginagawa ko, inaaral ko muna ‘yung karakter
bilang direktor. At kung alam ko na ang personality ng isang dubber, doon ko siya ibibigay.
Hindi, hindi ko na i-aaudition ‘yan. Kasi ang katotohanan naman niyan, parang artista rin
naman ‘yan. Kung ano ‘yung nakikita mong character nung tao, ‘yun din ‘yung nababagay
sa kaniya. Hindi ka nga puwedeng gumawa, magpasok ng isang matanda, kung bata
naman ‘yung tunog mo. Tiyaka ano, ‘yan ang kagandahan sa voice acting hindi ka nakikita
e, pero dapat nararamdaman ka, mas nararamdaman ka sa, na umaarte.
C: So, next po, paano ninyo po nagagawang makatotohanan ‘yung character?
(mapuputol, may kakausapin sa Ginoong Pocholo)
PG: Ano?
C: Ano po, paano ninyo po nagagawang makatotohanan ‘yung character (mapuputol ulit
dahil sa pakikipag-usap ni Ginoong Pocholo sa ibang tao)
PG: (uubo) makatotohanan, (mapuputol ulit dahil sa patuloy na pakikipag-usap)
PG: Makatotohanan?
C: Opo.
PG: Alam mo ang dalawang uri ng dubber ay isang dubber na nagbabasa, o voice talent,
isang voice talent na nagbabasa at isang voice talent na gumaganap. ‘Yung mga voice
over talent na (gagaya ng boses ng mga DJ) “Narito na!”, panget ‘yan, mga DJ’s syndrome
‘yan. Hindi ko kinukuha ‘yung mga ganong klaseng (ititigil), kailangan, emotion. Paano
ginagawang makatotohanan? Dapat hindi lang nagsisink ‘yung boses don sa character,
dapat emotion at character nandon.
C: Tapos ano po, ano po ‘yung nag-udyok sa inyo para gumawa ng sariling organisasyon
para sa voice acting?

PG: O, simple lang. Dahil sa kasamaan at kalupitan at kasakiman ng industriya.
Hanggang ngayon naman e, andon sila. Mga demonyo, kadamutan. Kaya nga kung sino
lang mga nakasama ko, ‘yon ‘yung mabubuting tao. Husgahan mo ako sa mga taong
iniiwasan ko, hindi sa mga taong nakakasama ko. Kapag iniwasan kita, masama ka, alam
mo ‘yon ganoon ‘yung ibig kong sabihin. Maganda isulat mo ‘yan kasi hindi ako natatakot
mabasa nila ‘yan,
C: (matatawa)
PG: Kasi kahit saang libro ko,
C: Totoo naman po.
PG: (itutuloy ang sasabihin) tinitira ko sila diyan e. Pero indirect, kumbaga kapag ikaw
‘yon, nabasa mo, guilty ka, e ‘di ikaw ‘yon.
C: (matatawa)
PG: Basta ang mahalaga huwag ka lang magsulat ng pangalan.
C: Opo. Ayon lang po, huwag papangalanan.
PG: Mga taong mapang-api, makasarili, (mapuputol)
C: Alam na nila ‘yon.
PG: Oo sila na ‘yon.
(mapuputol ulit dahil sa mga dumating na tao na nakipag-usap kay Ginoong Pocholo)
C: Tapos po, ano-ano pong sakop ng voice acting ang itinuturo ninyo sa mga estudiyante
ninyo?
PG: Halos lahat naman. Kasi lahat ng basic like voice over, voice acting, dubbing,
kumbaga collective siya. Hanggang sa marealize ko kung sino ang bagay sa voice over
lang, sa, kumabaga sa ano, test the waters mo lahat. Parang kanta, alam mo ‘yun may
magaling sa ballad, sa rap, hindi lahat kayang gawin. Ako, ako lang nakakagawa n’on.
C: (matatawa)
PG: Lahat kayang gawin. Kumabaga, itetest mo talaga lahat. At hindi naman ‘yon
pagalingan kundi patagalan naman ng pasensiya e. Sa trabaho naming, pasensiya ang
pinaka-importante hindi talento. Pero pinaka-mahalaga ugali talaga. Kung asshole ka,

kahit anong galing mo, asshole ka. Alam mo ‘yung asshole. ‘yung ‘di mo na kailangan
sabihing asshole, sa ugali pa lang.
C: May mga na-eencounter po kayong ganong mga estudiyante?
PG: Ha, dami.
C: (matatawa)
PG: 50/50. 50% mabuti, 50% masama. Alam mo ‘yung kapag nakuha na nila ang gusto
nila, kakalimutan ka na. Kakalimutan na ‘yung pinanggalingan. Masama, karamihan
scholar mo pa. Pero okay lang ‘yon, ang mahalaga ako ang Voice Master, sila ang
tinuruan ng Voice Master.
C: Better, hanggang better lang (sabay tawa).
PG: ‘Di ba ‘yung parang, kahit anong gawin mo, you’ll never be better than your master.
Tandaan mo ‘yan. You can make your own name but you’ll always be under the tutelage
or mentorship of that person. Kumabaga sa Jedi, kahit maging Sith ka, dumaan ka pa rin
kay Master Yoda. Kahit naging ano ka Sith ka, or ‘yung vader ka, dark force, kumbaga
‘yung powers mo it came from them. So hindi mo puwedeng sabihin na mas magaling ako
sa master mo. ‘Di ba?
C: Yes, po. Kasi habang nagsisimula pa lang sila, ikaw na ‘yung (mapuputol)
PG: Oo, si Plato ba puwedeng sabihin na mas magaling siya kay Aristotle? Hindi, nauna
pa rin si Aristotle. ‘Di ba? Na-gets mo? At sino nauna kay Aristotle?
C: Si Socrates.
PG: Socrates. Ayan ‘yung inaano ko, ‘di ba? There’s always be, you’ll always, kumbaga
someone you came from, parang magulang. In principle you can do more, but you can’t
do better. Na-gets mo?
C: Yes, po.
PG: Ang ako nga, kaya I always give credit don sa mga mentors ko e. Like Danny Mandia,
Joey Galvez, mga ganong tao. ‘Yung mga taong pinagdamutan ako, ‘yung ginawan ng
masama, wala na akong pakielam don. Alam mo ‘yung time na may chance sila na
tulungan ako, hindi nila ginawa. Ang masama minaliit ka pa at inalipusta. ‘Di ba? So kahit
hanggang ngayon, sadly, namatay na ‘yung iba. Alam mo ‘yon, deep inside masaya ka

kasi patay na, pero, on the other hand, nalulungkot ka kasi they could have, you could
have recognized them, always remember, the young will always recognize the old. So,
either so, kumbaga parang nagsisimula pa lang naman ako sa industriya, ayan ‘yung
mindset. I always, I will always have the heart of that 16-year-old na inaapi, inaalipusta,
na naghihirap, in a body of a 40-year-old man. But who I am is my hero when I was 16.
(uubo) I’m looking for an inspiration but I cannot find one. Until I’ve realized I am that hero
that I’ve been looking for. So I am the hero of the young generations now. For example,
ikaw, why am I offering this to you? Kasi, either so, why you get interested on that,
mayroon ‘yang reason, and we might work together in the future. Or you might use this on
your own advantage, or become a seed mo someday. Kunwari, ngayon ‘yung need mo,
interest mo, is to get something that you want, and when you have it you forget where you
came from and the principle of the person, instill to you. Either so, tutulungan kita. Kaya
nga mga tao ko, estudiyante ko lahat e. Pero along the way tandaan mo, you cannot beat
your master, until the end. You might’ve killed him, but he is still your master.
C: (matatawa) hindi mawawala.
PG: Na-gets mo? And ‘yung, hindi, ‘di ba ‘yung sa mga movie nilabanan nila ‘yung mga
master nila, napatay nila pero may guilt. And always remember may ibang tinrain ang
master na ‘yan, that can beat you too. ‘Di ba? Na Bruce Lee ‘yung dating, namatay ‘yung
master, pinatay ni Bruce Lee ‘yung master. Kasi the principle will always remain; the ideas
will always remain even though the master is gone. That’s why I have my book, that’s why
you’re there to listen to me. (manggagaya ng boses) “Because I am your master.” “You
have the power of the force!” Ganern! Yoda ‘yon.
C: (matatawa)
PG: (gagayahin ulit) “And you know, the master will always be your master.” ‘Di ba mga
ganon sila magdeliver e ‘no. (matatawa)
C: Tapos po ano, ‘yung sa mga nagsipatapos po inyong organization, nagpatuloy po ba

sila sa pagbo-voice acting?
PG: Oo, marami naman.
C: Ano (mapuputol)
PG: Andyan, nasa youtube ‘yon. Sa voiceworx makikita mo.

C: A, kahit po ‘yung mga trabaho nila ngayon?
PG: Oo, mga dubber na, DJ, broadcaster.
C: Tapos po ‘yung last question, mayroon pa po ba kayong pinagkakaabalahan bukod sa

voice acting?
PG: (matatawa) 1% nalang sa ginagawa ko ang voice acting. I have my other company,
Titans, I do franchising, I do business development, I do PR, I speak, I’m a motivational
speaker, kaya nga inggit na inggit ‘yung mga tao.
C: (matatawa)
PG: Mga 50,000 per hour lang naman ang kinikita, ganon.
C: Okay po.
PG: Alam mo, voice acting is my life. And will always be. Kasi everytime I speak; I do
voice acting. But the truth is I have already retired, semi-retired. Kasi sila na ‘yung
gumagawa, may mga partners na ako bahala na sila magtuloy nung ginagawa ko. Dati
ako lang mag-isa gumagawa niyan e, pero dahil na-duplicate mo na ‘yung sarili mo,
ginawa mo na siyang obsolete, so people will take over and you do greater things than
doing things that will occupy your schedule. Gets mo?
C: Yes, po.
PG: Kaya ‘yung time na binibigyan kita ng oras, mahal ‘yan. Hindi ako basta sumasagot
sa mga, lalo na ‘yung mga interview na walang kuwenta, ay bahala ka diyan.
C: Hala, thank you po.
PG: Basta hindi related sa prinsipyo ko, ay bahala ka diyan.
C: Doon nga po ako natakot talaga, kasi parang sa inyo po talaga nakasalalay ‘yung sa
thesis ko.
PG: Hmm, alam ko naman ‘yon.
C: Parang natatakot ako na baka hindi sumagot kasi busy or may other (mapuputol)
PG: Ay sa iba hindi ka sasagutin n’on, wala naman silang sasabihin sa’yo at wala silang
mabibigay sa’yo. So ngayon, ayusin mo muna ‘yan. Along the way, magtanong ka lang
nang magtanong habang andito ka, and then isa sa mga assignment mo sa akin tulungan

mo akong gumawa ng curriculum at pagkatapos mo may trabaho ka na, kapag nagawa
mo ‘yon. Bakit? Bibigyan kita ng opportunity dito, pero hindi ko sinasabing may sahod ka.
C: (matatawa)
PG: Dahil ang sahod ay para sa mga taong ordinary lang. Ayon, ‘yung professional fee at
mga kita, kikita ka kung may ginawa ka, na may pumasok. Ibig sabihin, you will act as an
owner and an entrepreneur of this company. Na-gets mo? Parang sila, they earn sa mga
ginagawa, sa mga project na pumapasok (mauubo). Ngayon, ang isa sa mga trabaho mo,
pasukin ang lahat ng eskuwelahan at magworkshop tayo do’n. Isasama kita para mas lalo
kang gumaling, at bibigyan kita ng mga opportunity, galingan mo lang. Dahil hindi ibig
sabihin ng may kagustuhan ka, magaling ka na. Hindi sapat ang kagustuhan at interes
para masabing magaling ka. It gives you an advantage rather than may talent ka, wala ka
namang interes. Parang kanta ‘yan e, interesado ka sa kanta, ‘yung kanta hindi interesado
sa’yo.
PG at C: (magtatawanan)
PG: ‘Di ba ang hilig mo ng mga music, ang music hindi ka hilig.
C: Opo.
PG: Kailangan nagcoconcide ‘yan, hindi puwedeng puro ka lang gusto at trip mo lang,
hindi puwedeng ganon. At may talent ka talaga, so bibigyan kita ng opportunity.
C: Paano pong curriculum ‘yon?
PG: Ako naman ang magsasabi sa’yo e nung isusulat mo e. Hahanapin mo lang do’n,
kunwari, gawin mong module ‘yan, sulat mo. O, Sir, ano gagawin? O ito gawin mo.
Naiintindihan mo?
C: Opo.
(Pinutol na ang pagrerekord)

APENDIKS F
Transkripsyon ng pakikipanayam kay Ladilyn Espinola
1. Bakit po ninyo naisipang magworkshop sa Creativocies Productions? Ano po ang

nakaengganyo sa inyo na mag-enroll sa workshop?
Maaaring iniisip ng iba ang pinaka- obvious na sagot at 'yon ay ang pagkakaroon
ng "magandang boses", pero hindi! Well, isa akong wattpad author at madalas, ang mga
linya ng characters ko ang nagsilbing una kong scripts. Idini-deliver ko sila at iniimagine
ko na ako ang gumaganap na tauhan sa novel ko, at naaaliw ako. Sa ganitong paraan,
naiiwasan ko ang common problem na naeencounter ng bawat manunulat, ang "mental
block". One time, sinubukan kong magrecord sa phone ko ng isang bahagi ng aking
nobela. Dahil mag-isa lang ako, kinailangan kong baguhin ang boses ko upang maging
lalake, maging kontra-bidang babae, maging inaaping bidang babae, maging batang
lalake at batang babae, sabi ng iba, parang baliw lang daw pero humanga ako sa
kabaliwan kong iyon. Nalaman ko na kaya ko pala'ng maging katulad ng dramatista sa
radyo kung paglalaruan ko ang aking boses. Kaya naman, noong natuklasan ko na
mayroon pala'ng CreatiVoices na handang magbukas ng pinto ng oportunidad para sa
oportunistang tulad ko, este, para sa mga katulad ko na hilig ang magdeliver ng lines kahit
hindi naman artista, aba, eh...palalampasin ko pa ba? Kung pwede ko namang subukan?
2. Ano-ano po ang mga naging karanasan ninyo noong estudyante pa lamang po kayo
ng voice acting?
Bago ako nag-enroll sa CreatiVoices, hindi nawala si Doubt, si Takot at ang

napakaraming...WHAT IFs? What if hindi ko naman pala kaya? Hindi naman pang-
announcer 'yung boses ko! 'Di naman ako magaling kumanta! Dapat ba talaga akong
pumasok sa mundo ng Voice Acting? Pa'no 'pag 'di ko kinaya? Pero si curiosity inuusig
ako, "Eh passion mo 'yan e,saka.. 'di ba masaya naman kapag nakagagawa ka ng isang
bagay na 'di mo akalaing kaya mo pala'ng gawin? So...why not?
Noong nagwoworkshop na ako, natuklasan kong napakarami pala'ng pwedeng

paggamitan ng ating boses, na hindi kailangang magaling kang kumanta o may boses
kang katulad ng isang announcer. Ang importante, nakakapagsalita nang maayos,

nakakabasa, at ito ang passion mo. Importante na ang puso mo ay nasa kung ano ang
ginagawa mo. Ibahagi mo rin sa iba ang iyong talento, at gawin mo ito nang buong husay.
Palaging sinasabi ng aming mga mentors na "walang maliit na script", at, oo, tama sila.
Bawat script na isinusulat ng mga author ay may importanteng bahagi sa pagsasalaysay
ng story. Ginagawa ko 'yon at relate na relate ako bilang author sa kung paanong dapat
pahalagahan ng isang voice artist ang bawat script o linya na idi-deliver.
3. Mayroong mga palabas o programa po ban a naging bahagi kayo bilang voice actor?
Mayroon po bas a pelikula, animation, programa sa telebisyon at/o programa sa radyo?
Habang nagwoworkshop pa lamang, hindi ko maitatangging hindi ito madali, kasi

sa ganitong industriya, nariyan ang kompetisyon, pwede kang mapanghinaan ng loob, lalo
na kung sa bawat audition mo ay wala kang natatanggap na "yes", puro rejection, pwede
ring ito ang maging daan para lumakas ang loob mo at ma-overcome ang stage fright.
Naramdaman ko itong lahat, lalo na kapag may mga task na hindi ko magawa o hirap
akong gawin katulad na lang halimbawa ng voice over na british accent na madali para
sa iba pero ako, mukhang kailangang magrosaryo pa at tumawag kay Ave Maria, pero
hindi ako sumuko lalo na noong sinubukan kong mag-dub, at ang pinaka-una kong project
ay isang matabang batang lalake. Naging bahagi ako ng kwentong pambata na Filipino
Fairy Tale Tom Sawyer bilang si Phil, isa sa mga kaibigan ni Tom.
https://www.youtube.com/watch?v=tN0HjmWJt0E&feature=share
Nakakatuwa pala na manood ng isang palabas na ikaw ang nagboses. Mas lalo
akong natuwa at naging proud sa sarili ko nang nalaman ko na pinapanood pala iyon sa
school ng pamangkin ko at maging sa mga paaralan ng mga anak ng katrabaho ko.
4. Ano-ano po ang inyong natutunan upang maging makatotohanan ang karakter na

inyong ginaganapan?
Importante syempre, ay hindi ka dapat nahihiya! Kapalan mo ang face mo! Isipin
mo na lang kung ang mga artista ay nahihiya, paano kaya sila makagaganap sa movie o
palabas na makatotohanan at nakaka-carried away? Kaya bilang isang voice artist, dapat
hindi ka nahihiya o nanginginig sa loob ng booth o sa harapan ng mikropono! Ibigay mo
na!

Importante rin na hindi mo lang basta binibitiwan ang linya, dapat ay
nararamdaman din ito ng iyong audience kaya mahalaga na habang nagsasalita ka ay
sinasamahan mo rin ito ng kilos. Isipin mo na ikaw ang character at gumalaw ka habang
nagsasalita.
H'wag mong kainin ang word, i-project mo! Bigkasin mo nang maayos dahil
importante rin na naiintindihan ka ng iyong audience.
Learn to sustain your character voice! Hindi kapani-paniwala kung ang boses mo
para sa isang character ay naiiba o nababago (liban kung ito ay hinihingi ng pagkakataon).
Kung magaling kang magcreate ng character voice, dapat mo ring matutuhan paano iyon
i-sustain o panatilihin.
5. Paano po ninyo napapahusay ang inyong pagtatanghal gamit ang boses (voice
acting)?
Palagi akong nagsusulat ng script, at oo, napakabisang paraan ng pagsusulat

upang mas madali mong matutunan kung paano ang atake na gagawin mo sa pag-de-
deliver ng linya o script. Kaya nga siguro sa workshop ay itinuturo rin sa mga voice artists
ang "script writing".
6. Ano po ang kasalukuyan ninyong trabaho o pinagkakaabahalan?
Bukod sa aking trabaho bilang isang Visual Inspector ng automotive company,

bahagi rin ako ng The VoiceMasters League sampu ng mga voice artists na kasama ko
at syempre ang Voice Master na si Sir Pocholo! At the same time, ipinagpapatuloy ko ang
mga on going na novels ko sa wattpad.
7. Ano-ano po ang mga itinuro sa inyo sa Creativoices Productions tungkol sa voice

acting na nagagamit ninyo hanggang ngayon?
Isa sa itinuro sa amin sa CreatiVoices ang tamang pag-aalaga ng boses at paano

maiiwasan ang " pagkapaos" at nagagamit ko ito everyday, so wala akong nararanasang
"paos problem".

8. May mga isyu/suliranin po ba kayong naranasan/nararanasan ukol sa inyong
pagtatanghal gamit ang boses (voice acting)?
Bukod sa rejection sa audition kapag hindi pasok ang boses mo sa peg ng direktor
o client, at mahabang patient sa paghihintay ng turn mo sa pagda-dub pati na rin 'yung
time, money at effort, para sa akin, lahat ng karanasan ko dito ay hindi isang " isyu" o
"suliranin". It is in fact, part of my learnings. Mahirap subukang gawin ang isang bagay na
hindi mo kaya pero 'yung satisfaction once na nagawa mo dahil hindi ka sumuko at
sinubukan mo, worth it!

APENDIKS G
Transkripsyon ng pakikipanayam kay Jeffrey Gusayko
1. Bakit po ninyo naisipang mag-workshop sa Creativoices Productions?
Ano po ang nakaengganyo sa inyo na mag-enrol sa workshop?
Ang pangunahing rason sa aking pagworkshop ay upang lumahok at
makasali sa “talent pool” ng mga voice talent ng Creativoices, na unti unting
naging pormal na “training” sa akin upang mahubog bilang isang ganap na “Voice
Artist” na mgfocus sa sining at craft ng voice acting, mula sa pagiging isang hamak
na voice over talent lamang nakadepende sa kita, e nabuksan ang aking mga
mata sa totoong larangan at estado ng industriya.
2. Ano-ano po ang mga naging karanasan ninyo noong estudyante pa
lamang po kayo ng voice acting?
Masaya ang aking karanasan bilang estudyante ng “Voiceworx: Basic
voice acting and dubbing workshop” Natutunan ko kung paano gamitin ang boses
para bigyang buhay ang mga karakter na ni minsan di ko naisip na gamitan ng
aking boses. Na ang voice acting pala ay hindi lang pag arte kundi isang ang
pagiging bagong nilalang o “Becoming”. Pag tayo ay umaarte, binibigyan natin ng
boses ang mga karakter bilang “tayo” parin. Pero pag inisip mo mismo na ikaw ay
nagiging ung karakter na binbosesan mo, “becoming” nagiging bago kang nilalang.
(example: maging isang tabo, or lapis, wala naman silang boses. Pero pag inisip
mo kaya mong gawan at bigyan buhay gamit ang boses na nasa imahinasyon mo)
3. Mayroong mga palabas o programa po ba na naging bahagi kayo bilang
voice actor? Mayroon po ba sa pelikula, animation, programa sa
telebisyon at/o programa sa radyo?

Hindi man ako sikat pero marami rin ako ginanapan na karakter at iba ibang mga
roles. Pinaka prominente dito ay ang animation web series na Filipino Fairy Tales
(https://www.youtube.com/channel/UCfoXIW7QiGmpHdazd06MJ3A
Sa Pelikula naman ay ngdub ako sa isang Chinese movie na ang title ay “Born
Wild” ( https://en.wikipedia.org/wiki/Born_Wild_(film)) kung saan gumanap ako
bilang mga minor characters. Sa kasalukuyan wala pang ibang dubbing projects
o series na aming ginagawa at mas aktibo akong nakukuha bilang “Voice over” sa
mga commercials, Radyo at AVP videos ng mga kompanya.
4. Ano-ano po ang inyong natutunan upang maging makatotohanan ang
karakter na inyong ginaganapan?
Tulad ng nabangit ko sa itaas, na natutunan ko sa workshop, ito ay ang
“becoming”. Natutunan ko rin na kailangan mong gumawa ng mga makabagong
boses, at hindi lamang dapat mangopya dahil, ang kadalasang kinukuha ng mga
director ay mga boses na “makabago” at hindi ung gamit na o gasgas na sa takilya.
5. Paano ninyo po napapahusay ang inyong pagtatanghal gamit ang boses
(voice acting)?
Patuloy na pagensayo at patuloy na pag ganap sa ibang mga projects
upang hindi ka makontento sa mga boses na nagagawa mo. Kailangan lagyan ng
“creativity” dahil pag nakontento ka na sa iisang istilo, magiging “repetitive” o paulit
ulit na ito.
6. Bukod sa inyo pong pagiging Creative Productions Officer ng Creativoices,
may iba pa po ba kayong pinagkakaabalahan ngayon?
Bukod dito, ako isang full time voice over artist at nag boboses sa ibang
programa sa TV at mga live events. Ako rin ay isang “Vlogger” kung saan
dinodokumento ko ang aking mga karanasan sa larangan.

7. Ano-ano po ang mga itinuro sa inyo sa Creativoices Productions tungkol sa
voice acting na nagagamit ninyo hanggang ngayon?
Voice Master’s Formula. Ito ang isang teknik na ginagamit naming sa pag
diskubre at pag gawa ng makabagong mga boses at natutunan naming eksklusibo lamang
sa workshop.
8. May mga isyu at/o suliranin po ba kayong naranasan o nararanasan
ukol sa inyong pagtatanghal gamit ang boses (voice acting)?
Maraming mga suliranin at mga pagkakataong ikay ay panghihinaan ng
loob sa pag voice acting. Ilan na dito ay ang mga awdisyon na kung saan
minsan masasabihan ka na hindi ka marunong o hindi ka pa magaling. Ang mga
pagkakataon na mapapalitan ka sa mga roles na ginaganapan mo, ng hindi mo
minsan alam bakit. Ilan lang ito sa mga naranasan ko ngunit hindi ko hinayaang
manaig ang mga balakid na ito. Mas nagpursigi ako na isaayos at pagibayuhin
ang aking istilo, acting, at abilidad.

APENDIKS H
Transkripsyon ng pakikipanayam kay Mark Mayo
1.Bakit po ninyo naisipang mag-workshop sa Creativoices Productions? Ano po ang

nakaengganyo sa inyo na mag-enrol sa workshop?
Ang rason ay “self-improvement”, gusto ko pang pagbutihin ang aking sarili sa

pamamagitan ng pag- expose sa sarili ko ng iba’t-ibang bagay. Ang panonood ko ng mga
90’s anime nung bata pa ako.
2.Ano-ano po ang mga naging karanasan ninyo noong estudyante pa lamang po kayo ng
voice acting?
Napag-aralan na hindi lamang sa pag-dadub ng anime at voice overs nagagamit

ang boses ngunit pati din sa mga audio book, e-learnings, at IVRs ng mga telepono.
Naranasan ko ding mag-record sa booth ng Creativoices para sa aking “voice file”. At
natutunan ko din ang ilang mga ehersisyo sa tamang paghinga at tamang pag-aalaga ng
boses.
3.Mayroong mga palabas o programa po ba na naging bahagi kayo bilang voice actor?
Mayroon po ba sa pelikula, animation, programa sa telebisyon at/o programa sa radyo?
Isa ako sa mga naging guest ng Hype Radio at TeeRadio na nakapanayam din nila
tungkol sa pagboboses.

inyong ginaganapan?
Inilalagay ko ang sarili ko sa kanilang kalagayan. Pagpasok ko ng booth, hindi na

ako si Mark John Mayo kundi ako na ang karakter na ginaganapan ko.
5. Paano ninyo po napapahusay ang inyong pagtatanghal gamit ang boses (voice acting)?
Araw - araw na pagsasanay at tamang pag-aalaga ng boses.
Isa sa mga ginagawa ko araw-araw ay ang pag-babasa ng malakas at maliwanag

ang ilang mga artikulo para masanay ang mga muscle ng aking mukha.

Freelance na voice actor ako. Isa din ako sa mga recording technician ng
Creativoices Productions at Station Manager ng VG8 radio.
7. Ano-ano po ang mga itinuro sa inyo sa Creativoices Productions tungkol sa voice acting
na nagagamit ninyo hanggang ngayon?
Tamang pag-hinga gamit ang diaphragm, pag-gamit ng voice master’s formula sa

pag gawa ng iba’t ibang mga boses.
8.May mga isyu at/o suliranin po ba kayong naranasan o nararanasan ukol sa inyong
Hindi siya madali sa simula dahil wala pang nakaka-kilala sakin sa industriya at
marami ding voice actors na nauna sakin na di hamak na masmagaling. Pero hindi iyon
hadlang para sa akin para sa pag-tupad ng aking pangarap bilang maging full-time na
voice actor at paglinang ng aking pagboboses. Dahil, isa sa mga pinaka-tumatak sa akin
dito ay ang katagang “Voice Acting is an Artform”.

APENDIKS I
Transkripsyon ng pakikipanayam kay Mary Salditos
1.Bakit po ninyo naisipang mag-workshop sa Creativoices Productions? Ano po ang

Bata palang kasi ako nahilig na ako sa mga Anime. Naitanong ko na noon pa sa
sarili ko kung sino nga ba ang nagboboses sa mga karakter ng mga napapanood kong
Anime. Nanaliksik rin ako sa Internet tungkol dito at nalaman ko na ang tawag sa
ginagawa nila ay “Voice Acting” at “Dubbing”. Napagtanto ko na noong nasa Elementarya
palang ako, na marunong akong umarte pero gamit lang ang boses dahil mahiyain ako sa
kamera. Nahilig ako sa “Radio Drama”. Nalaman ko na ang Radio Drama ay isa ring uri
ng “Voice Acting”. Kaya naman, noong nagkolehiyo ako ninais kong pumasok sa mundo
ng pagboboses pero sa Radyo. Nang mauso ang Korean Drama, doon ko naisip na gusto
kong Mag-Dub. Hindi ako masyadong marunong manggaya ng Boses pero marunong
akong umarte kahit papaano gamit ang boses. Iyon nga lang, hindi ko alam kung saan
magsisimula. At natuklasan ko sa Internet ang Creativoices Productions na nagbibigay ng
Training kung paano nga ba itong “Voice Acting na ito. Hanggang sa nagtrabaho ako
hanggang makaipon nang pang-enrol ko sa Workshop na ito. Naengganyo ako una dahil
gusto kong mas mapaghusay ang kung anong mayroon ako at pangalawa, dahil wala
akong ibang nakitang nagbibigay ng pagsasanay sa larangang ito kundi ang Creativoices
Productions lang. Pangatlo, nakita ko sa kanilang website at sa nabasa ko ang Libro ni
Voice Master Pocholo Gonzales na mga batikang Direktor ang nagtuturo sa workshop na
ito kung kaya nagsumikap akong makaenrol.
2.Ano-ano po ang mga naging karanasan ninyo noong estudyante pa lamang po kayo ng
voice acting?
Marami akong naging karanasan sa Workshop na iyon. Doon ko naranasang
mahirapan ng dalawang buwan. Dalawang buwan akong hindi nagkape, hindi kumain ng
matamis dahil nga sa sinasanay at kumbaga eh, muling ibinabalik at iniaayos ang aming
lalamunan. Sinanay kami ng disiplina na kung saan maglalaan ka ng oras sa pagbabasa.
Pagbabasa ng malakas at malinaw sa loob ng dalawampung minuto lang naman araw-
araw. (Hindi po araw-araw ang aming Workshop tuwing Sabado lang pero kumbaga sa
paaralan eh, Gawaing bahay mo ito). Naranasan ko ring mag-dub nang mapili ako ng isa

sa mga Instructors namin para sa Isang Movie Project sa ABS-CBN. Hindi madaling mag-
dub ng totoong tao lalo na kapag pang “Animated” ang boses mo. Naranasan ko ang una
kong karanasan sa totoong buhay ng isang baguhang dubber. Bibigyan ka lang muna ng
“Minor role(s)” na may isa hanggang tatlong linya at pinalad naman ako sa isang linyang
inulit ko ng siyam na beses bago magustuhan ng direktor. Naranasan kong maghintay at
abutin ng madaling araw para sa isang linya. Nangyayari po talaga sa totoong buhay ng
isang dubber yan. Hindi lang dahil trainee kami.
3.Mayroong mga palabas o programa po ba na naging bahagi kayo bilang voice actor?
Mayroon po ba sa pelikula, animation, programa sa telebisyon at/o programa sa radyo?
Oo, mayroon. Nabanggit ko nga kanina na hindi pa man din ako graduate pero
pinalad akong mapiling magdub kahit sa isang Minor role lang. Iyon ang unang beses
kong mag dub. Ang pamagat ng Pelikula ay “True Legend” na ipinalabas sa CinemaOne.
Sunod naman ay “Born wild” isa ring pelikula. Sa animation naman, isa ako sa mga
dubbers ng mga istorya sa “Filipino Fairytales” na ipinapalabas sa Youtube.

inyong ginaganapan?
Marami kasing teknik para mas maging makatotohanan ang ginaganapan mong
karakter. Palaging sinasabi sa amin n gaming “Mentor” na si Voice Master mismo na
“Voice Acting is the Art of Becoming” Kailangang maging ikaw ‘yong karakter. Hindi lang
basta inarte mo ang emosyon niya. Base sa aking karanasan po ito, Para mahugot mo
ang tamang boses sa ginaganapan mong karakter una, iaayon mo ito sa kaniyang itsura.
Umuubra po ang tinatawag na “Cliché” sa Voice Acting. Ibig sabihin kung ano ang
kalimitang alam na nang tao na boses ng matabang lalaki o babae, na kadalasan ay buo
(yung mala-damulag at Patrick sa palabas na “Spongebob”) batang lalaki, matandang
babae, o matandang lalaki, maaari mo nang gamitin. Maaari kang bumuo ng sarili mong
boses sa karakter maaaring base parin sa itsura, sa tagpuan o kapaligiran ng istorya.
Maaari mo ring ibase sa boses na orihinal na ginamit sa palabas. Maaari mong ibase sa
ugali ng karakter, (Maarte ba siya? Paano ang boses ng maarte? Mabait ba siya? Paano
ang boses ng mabait?) sa kaniyang pinanggalingan. Iba-iba po… Maaari niyo poi tong
matutunan din sa Workshop.
5. Paano ninyo po napapahusay ang inyong pagtatanghal gamit ang boses (voice acting)?
Araw - araw na pagsasanay at tamang pag-aalaga ng boses.

Una po ay maniwala muna tayo sa ating sarili na kaya natin. Dahil kung pupunta
ka sa workshop ng Voice Acting o sa kahit ano pang workshop, kailangan buo ang loob
mo at gusto mo talaga at kapag sinabing gawin mo ‘to pero sinabi mong hindi mo kaya,
hindi mo nga talaga kakayanin. Pangalawa, matutong makinig sa sinasabi ng
Direktor/mentor mo at tumanggap ng anumang pagtutuwid o koreksyon at kumento sa
iyong ginawa. Kung namura ka man ng direktor mo, ganoon po talaga sa totoong buhay
kaya mas maiging matatag ang puso mo. Huwag tayong magalit sa direktor natin dahil
sila ang magtuturo sa atin na mas pagbutihin pa natin ang ating ginagawa. At higit sa
lahat, Ensayo. Mahalagang bagay po ang ensayo at sariling pananaliksik sa sariling
kakayahan. Pagbutihin ang kung anumang mayroon ka na at pagyamanin pa. Magsaliksik
ka pa ng iba pang paraan para mapaghusay ang natutunan mo sa workshop. Maaaring
mayroon pang hindi naituro ang workshop sa iyo. Hindi naman lahat maibibigay sa’yo sa
loob lang ng walong sabado. Huwag kang mahihiyang magtanong sa mga naging mas
mahusay sa iyo at may karanasan. Marami kang makikilalang may karanasan na sa
larangang ito. Magtanong ka. Marami kang matututunan sa kanila.
Ako ang itinalagang Chief Marketing Officer ng Creativoices Productions. Hawak

ko ang “Marketing and Promotions” ng lahat ng serbisyong ibinibigay ng Creativoices.
Nakatuon rin ako sa mga kliyente ng Creativoices o sa “Client Communications” ang
Scriptwriter/Translator din ako. Isa ako sa mga Scripwriter/Translators ng mga istorya sa
Filipino Fairytales. Voice Artist din ako dito (Ibig sabihin talent din nila ako) at minsan ay
dubbing Director rin.
7. Ano-ano po ang mga itinuro sa inyo sa Creativoices Productions tungkol sa voice acting
na nagagamit ninyo hanggang ngayon?
Pinakamahalagang natutunan ko ay ang tamang placement ng boses, tamang

paghinga, at ang paggawa ng iba’t ibang tono kasama na rin ang pagbibigay ng tamang
emosyon.
8.May mga isyu at/o suliranin po ba kayong naranasan o nararanasan ukol sa inyong
Naku, marami una na diyan, kailangan mo talagang alagaan ang boses mo. Dahil
makailang beses na akong napaos. At dumarating pa na minsan marami akong karakter

na sinasalo kapag kulang na kami sa Casting. Kaya mahirap pag paos ka. Nagkukulang
kami sa Casting dahil hindi naman lahat pwede o umaayon ang iskedyul sa araw ng
dubbing kaya madalas noon ako ang sumasalo sa mga babaeng karakter, batang lalaki
at babaeng karakter. Minsan din noon naranasan ko lahat. Mag-edit ng audio ng dubbing
(sa madaling sabi ikaw ang sound technician), ako rin ang nagsulat, isa rin ako sa mga
talent, at ako rin ang Direktor. Medyo mahirap maghati ng katauhan. Nagkataon kasing
wala kaming Technician noon. Ilan lang ‘yan sa mga nagging karanasan kong Oo,
mahirap pero Masaya!

APENDIKS J
Transkripsyon ng pakikipanayam sa mga kasalukuyang estudyante mg

Creativoices Productions
A. Alex Angeles
1. Bakit po ninyo naisipang mag-workshop sa Creativoices Productions? Ano po ang

Gusto ko talaga maging voice actor and I wanted to learn from the best. Based on
my research Creativocies was the best choice.
DJ sa radyo.
3. Sa inyong mga nasalihang session, ano-ano na po ang mga natutunan at naranasan

ninyo kaugnay ng pagpapahusay sa inyong pagtatanghal gamit ang boses (voice acting)?
Ano-ano po ang mga itinuro sa inyo sa Creativoices Productions tungkol sa voice acting
na nakikita ninyong magagamit ninyo?
Since 2nd session pa lang naming, natutunan naming ‘yung core elements of
performances, equipment and vocal maintenance.
4.May balak po ba kayong magpatuloy sa voice acting kapag nakapagtapos na kayo sa

Voiceworx?
Yes!
5.Sa tingin ninyo, ano-ano kaya ang mga isyu na kakaharapin ninyo sa pagsabak sa
propesyon at sining ng voice acting?
Mediyo competitive field of work kasi siya so feeling ko yun ‘yun ‘yung
pinakamalaking isyu. It’s hard to get noticed in such a big pond.
6. Sa iyong pagtingin, ano ang iyong maiiambag sa voice acting bilang midyum ng pag-
arte, propesyon, at sining?

I want to be a multilingual voice actor – I want to be able to accurately translate
foregin work for the PH audience and vice versa.

APENDIKS K
B. Julian Angeles

Para maayos ang aking monotonous sound. Career opportunity, new job.
Tambay sa bahay, tarot card reader, home-based job.

Mostly sa improvement ng character ko.

Voiceworx?
High likely.
Monotone voice, accent, removing yourself
Hopefully, entertainment, new knowledge and sharing information

APENDIKS L
C. Martin Asistio

Tingin ko po isang importante na matutunan ang mabuting pananalita at

magagamit sa marketing.
Estudyante po ako ng Manila Sciencce Highschool. Ito pong workshop.

Natuto ako sa kalagayan ng industriya at ano ang istorya ng mga nasa industriya.
Natutunan ko rin ang mga dapat iwasan bago ang pag-record. Pagdating sap ag-record
mayroong ABCs na kailangan alalahanin.

Voiceworx?
Yes.
Paghahanap ng trabaho at pag-aaral lalo tungkol sa voice acting.
Sa hulihan gusto ko sana magkaroon ng media company at maaaring gumawa ng

sariling animation projects na makikilala ang gawang Pilipino sa international audience.

APENDIKS M
D. Kyle Dela Cruz

Gusto kong matuto mag-voice acting. gusto ko maging video game/movie

character through my voice.
Nagtatrabaho ako sa MBPS Cabling Corporation as a Management Trainee.

Mga techniques sa paggamit ng mic at kung paano pumili. Iyong mga secrets po
nila ang nagustuhan ko at ang pag-share nila ng experience nila.

Voiceworx?
Yes. Hopefully masama ako sa mga video games but I’ll take what I can egt as
long as there is no conflict schedules.
Lower employment rates? Or lower wages. This will discourage voice actors to
pursue voice acting as their sources of income.
When someone asks, I’ll refer Voiceworx and their teachers for voice acting
lessons and voices for their credibility.

APENDIKS N
E. Keith Delos Santos

Gusto ko mag-voice acting.
Wala.

Maging masayahin at confident sa aking sarili at boses.

Voiceworx?
Opo.
Wala pa.
Makapag-arte kahit kulang sa pisikal ng katawan.

APENDIKS O
F. Joseph Francisco

Para paunlarin ang sarili.
Estudyante.

Mga teknikal na pamamaraan ng pagkundisyon at paghanda ng boses sa

recording.

Voiceworx?
Meron.
Kompetisyon.
Maiboses ang karakter ng isang “unique” na individual.

APENDIKS P
G. Cristy Maunat

Sa totoo lang, aksidente kong nakita sa google itong voice acting workshop
habang nagre-research ng mga job openings. Pero sa kabila noon, simula noong nag-
highschool ako hanggang nag-college, gusto ko ng maging isang radio broadcaster o DJ.
Kahit din noong bata pa lang ako, pangarap ko rin na maging isang dubber. Kaya noong
nakita ko ‘tong workshop na ‘to, alam ko na mas mae-enhance pa ‘yong skill at talent ko
kaya naisipan kong sumali sa workshop. Noong makita ko ‘yong site or page nila online,
mas lalo akong na-engganyo dahil isa sila sa tanyag at batikan na nagahahandog ng voice
acting workshop dito sa Pilipinas. Isa na rin sigurong malaking risk ito para sa akin na
subukan kung ano ba talaga ‘yong puwede ko pang magawa sa boses ko.
Ako po ay fresh graduate ng kursong AB Mass Communication nitong Marso

lamang. Kagaya nga ng nabanggit ko noong una, naghahanap ako ngayon ng trabaho
online na related sa course ko. Meron din akong part time job sa Marketing department
ng school namin.

Sa ngayon, wala pa akong gaanong maibibigay na malalim na sagot dahil

pangalawang session pa lang naming nitong Sabado (April 13). Halos kakaumpisa lang
ng pinaka-lecture naming noong Sabado pero nagkaroon na agad kami ng voice
acting/voice over exercise. Kinailangan naming pumili ng 3 scripts sa handbook at
sususbukan naming i-deliver it osa mic stand. Ang exercise naming na iyon ay para ma-
experience naming ang pagbo-voice over/acting sa mic at kung ano ang dating ng boses
naming sa bawat delivery. Sa tingin ko naman na lahat ng io-offer na lesson about voice

acting ay magagamit ko. Isa rin po kasi akong lector at commentator (nagabbasa ng salita
ng Diyos) sa aming simbahan. Mula sa kung papaano naming maaalagaan ‘yong boses
naming hanggang sa paggamit nang wasto sa microphone ay talagang makakatulong sa
akin.

Voiceworx?
Why not?! Kung bibigyan lamang ako ng pagkakataon na makapagpatuloy sa

voice acting industry, malugod koi tong tatanggapin. Dream come true iyon. Pero hindi ko
rin puwedeng alisin na kailangan ko pa ring makahanap ng mas stable na trabaho muna
bago ko tuluyang i-pursue ito.
Marami. Bilang isang baguhan pagdating sa voice acting, aassahan talaga ang
matinding rejections pagdating sa mga projects. Kaya kailangan na disiplinado ka at
pursigido ka na matuto at maging madiskarte sa propesyon na ito. Sa kasalukuyang
panahon din natin ngayon, hindi na gaanong pansin ang propesyon at sining ng voice
acting. madalas pa na punahin ang mga tagalized movies, telenovelas at anime ng mga
tao. Maaaring sa pagtahak sa propesyon at sining ng voice acting, mararanasan ang
pagbayad sa iyo ng hindi angkop sa binigay mong effort at talent kaya dapat na maging
matalino ka rin sa pagkuha ng mga projects. Ilan lamang ito sa mga itinuro at ipinamulat
sa amin sa workshop.
Maliban sa boses at talent, tanging passion at respeto ang maiaambag ko sa voice

acting. Ang voice acting ay dapat hindi lamang binabasta basta dahil ito ay isa ring parte
ng sining. Sa pagiging sining nito, hanagd ko na dapat maipagpatuloy pa ito ng mga
katulad ko ring kabataan na may talento sa boses at pag-arte.

APENDIKS Q
H. Elijah Molina

Gusto kong mas lalo ma-improve ang acting, talent, at boses.
I’m a credit and collection lead specialist.

ABCs of voice acting.

Voiceworx?
Yes.
The proper connections on how to eneter the industry.
My ability to make people happy.

APENDIKS R
I. Kyle Punag

Entertainment. It aligns with my hobbies.
Student.

Etiquette, tips and tricks. If you want to know more, then enroll.

Voiceworx?
Possibly.
Lack of wisdom.
Smiles are infectious. Entertainment is the sole motivation of joy life. Perhaps the
only contribution I am about is when peoplesee the joy of voice acting.

APENDIKS S
J. Maidalene Savares

Nais kong makakua ng karagdagang skills at magagamit ko ito para sa aking

propesyon.
Isa akong ESL tutor para sa mga Hapon at Taiwanese.

Ilan sa mga natutunan ko ay kung papaano ang tamang characterization at

papaano gamitin ang aking boses ng tama.

Voiceworx?
Oo.
Isa sa mga isyung maaari kong kaharapin ay ang hirap sa paghahanap ng tama
at murang gamit.
Sa aking lagay ay maaari akong maging epektibong speaker at guro.

APENDIKS T
K. Hannah Tan

Kasi gusto kong mag-voice acting. Mga anime po.
Wala akong trabaho nag-aaral pa ako. Anime, drawing, senior high.

Mic ethics. Mga bawal na inumin na makakasira ng boses.

Voiceworx?
Meron po.
Money, time, and opportunity,
Confidence at the art of delivery of the message. It will make it easier to get across
what you want to say.

APENDIKS U
L. George Tolentino

Pangarap ko kasi na maging DJ. Kaya gusto kong matuto ng skilss sa pagbo-voice
over.
Isa po akong Pharmacist sa isang clinic.

Bale kasi second session pa lang, pero ok na kahit introduction pa lang.

Voiceworx?
Yes, dahil gusto ko talaga ‘tong gawin.
‘Yung layo siguro ng bahay ko at ng workshop.
Maaari ko siguro na maibahagi ito sa ibang ganito rin ang gusto.

APENDIKS V

APENDIKS W

CONSENT FORM)
Ako si Mary Kristine Salditos ay pinahihintulutan si Cyrish Lane Pascual na
pakikipanayam.
edukasyon.
Petsa ng Pakikipanayam ____Abril 23, 2019_________________
Mary Kristine B. Salditos

_______________________________

APENDIKS X

CONSENT FORM)
Ako si Jeffrey John F. Gusayko ay pinahihintulutan si Cyrish Lane Pascual na
pakikipanayam.
edukasyon.
Petsa ng Pakikipanayam _____Abril 25, 2019______
______Jeffrey John F. Gusayko_______


APENDIKS Y

CONSENT FORM)
Ako si Mark John Mayo ay pinahihintulutan si Cyrish Lane Pascual na
pakikipanayam.
edukasyon.
______Mark John Mayo_______


APENDIKS Z

CONSENT FORM)
Ako si Ladilyn Espinola ay pinahihintulutan si Cyrish Lane Pascual na
pakikipanayam.
edukasyon.
______Ladilyn Espinola_______

APENDIKS A.A

APENDIKS B.B

APENDIKS C.C

APENDIKS D.D

CONSENT FORM)
Ako si _____________Cristy Maunat___________________ ay pinahihintulutan
si Cyrish Lane Pascual na idokumento ang kaniyang panayam sa akin sa
pamamagitan ng rekording (awdyo) at transkripsiyon ng panayam upang magamit
bilang patotoo sa pag-aaral ng voice acting bilang isang sining ng pagtatanghal sa
Pilipinas. Ako ay inabisuhan at aking nalalaman na ang mga impormasyon na
aking ibabahagi ay gagamitin sa pagsasakatuparan ng pangangailangan sa
kursong PA 200 sa ilalim ng patnubay ni Prop. Rosemarie O. Roque.
pakikipanayam.
edukasyon.
Petsa ng Pakikipanayam ______Abril 17, 2019__________
_______Cristy_Maunat__________

APENDIKS E.E

APENDIKS F.F

APENDIKS G.G

APENDIKS H.H

APENDIKS I.I

BOSES PINOY: Ang Sining NG Voice Acting Sa Pilipinas

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

BOSES PINOY: Ang Sining NG Voice Acting Sa Pilipinas

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

BOSES PINOY: Ang sining ng voice acting sa Pilipinas

Departamento ng Arte at Komunikasyon

Kolehiyo ng Agham at Sining

Bilang pagsasakatuparan sa pangangailangan ng kursong

Bachelor of Arts in Philippine Arts (Cultural Heritage and Arts Management)

Cyrish Lane C. Pascual

Bata pa lamang ako, pangarap ko nang makapag-aral sa UP. Naaalala ko

Sa’yo, Mama, maraming salamat din po sa lahat ng tulong na ibinibigay mo

Pasensiya na po kayong dalawa, Mama at Daddy kung madalas

PASCUAL * BOSES PINOY | i

Sa mga boyfriend ko sa South Korea, Seventeen, iKON, at EXO, lalo na

Sa aking tagapayo sa tesis, Propesor Rosemarie Roque, maraming

Kina Propesor Ryan Machado at Dr. Diana Agbayani, maraming salamat

PASCUAL * BOSES PINOY | ii

Sa Phil Arts block na naging kasa-kasama ko sa araw-araw, Mika, Reiven,

Sa mga non-block friends ko, lalo na sa inyo Eunice, CZ, at Riz,

Sa lahat ng mga naging kaibigan ko sa UP Manila, sa iba pang kurso,

Sa Iyo, maraming maraming salamat sa pag-gabay sa akin sa araw-araw.

PASCUAL * BOSES PINOY | iii

PASCUAL * BOSES PINOY | iv

Ito ay para sa inyo.

PASCUAL * BOSES PINOY | v

Kasabay ng malawakang pag-usbong ng bagong teknolohiya at mga

pagsikat ng mga banyagang palabas sa Pilipinas, marami na ang pumapasok sa

industriya ng boses-pagtatanghal (voice acting) sa Pilipinas. Kalat ang ito sa

radyo, telebisyon -- sa mga banyagang palabas na may paglalapat-boses

pagsasalin at paglalapat-boses sa wikang Filipino upang mas maintindihan ng

binibigyan-pansin at itinuturing bilang isang sining ang boses-pagtatanghal sa

papansinin man, wala pang pormal na pag-aaral ukol sa boses-pagtatanghal sa

Pilipinas. Karamihan lamang ay ang pagsisimula ng radyo at telebisyon sa

Pilipinas na kung saan mayroon ng radio drama at pagda-dub sa telebisyon, ngunit

o pagda-dub lamang ang nangyayari.

Ang pananaliksik na ito ay nakatuon sa boses-pagtatanghal bilang isang

midyum ng pag-arte at bilang sining sa Pilipinas. Isa sa mga layunin ng pag-aaral

sa kaniyang organisasyon na Creativoices Productions na nagtatag ng kauna-

PASCUAL * BOSES PINOY | vi

boses-pagtatanghal bilang sining ng pagtatanghal at propesyon sa radyo,

telebisyon, at pelikula sa Pilipinas. Gayundin ang pag-alam sa mga isyu at

suliranin sa patuloy na pag-unlad ng boses-pagtatanghal sa Pilipinas.

Ginamitan ng pag-aaral na eksploratori at kuwalitatibo ang pananaliksik

tungkol sa boses-pagtatanghal sa bansa na may tuon sa mga karanasan ng

Creativoices Productions sa pamumuno ni Pocholo Gonzales na gagamitin bilang

na nakuha nito sa libro ni James Alburger (2011) at ni Pocholo Gonzales (2016)

ukol sa pagpapahusay ng boses-pagtatanghal.

Sa pag-aaral kay Gonzales, natuklasan na isa na siyang beterano

pagdating sa larang. Sa tinagal niya sa industriya, marami na siyang natutunan na

mga pamamaraan na hanggang sa kalaunan ay nagagamit pa rin niya at dahil dito

nakagawa na rin siya mismo ng kaniyang sariling mga pamamaraan na kaniya

namang ibinabahagi sa kaniyang mga estudyante. Pagdating naman sa mga

naging at kasalukuyang mga estudyante ng Creativoices Productions, dahil sa

pagsali sa workshop sila ay namulat sa realidad ng industriya ng boses-

pagtatanghal. Gayundin ang kanilang mga natutunan upang mapahusay ang

lamang sila sa pakikibahagi sa industriya at pag-aambag sa pag-unlad ng sining

PASCUAL * BOSES PINOY | vii

bilang isang midyum ng pag-arte at sining ng pagtatanghal sa Pilipinas,

masasabing malaki ang naging pagbabago sa kultura at kalakaran nito. Mula sa

simpleng radio drama lamang na naririnig sa araw-araw na buhay, hanggang sa

pagkalat nito sa telebisyon, pelikula, at iba pang midyum ng entertainment tulad

na lamang ng pag-usbong ng mga banyagang palabas na tunay ngang nakatulong

sa pag-unlad ng sining ng boses-pagtatanghal sa Pilipinas. Nakapag-ambag din

sa pag-unlad ng boses-pagtatanghal ang pagtatag ni Pocholo Gonzales ng

mga talentadong Pilipino sa industriya ng boses-pagtatanghal na nakikilala.

Naging malaking tulong din ang isinasagawang mahusay na pagtatanghal at