You are on page 1of 44

‫" دزاسة حتليلية لكيم املواطهة املتضمهة فى نتاب املواطهة وحكوم‬

"‫االنساى للصف الجانى الجانوى‬


‫ ميساء حممد مصطفى أمحد محزة‬/‫د‬
: ‫ مستدلص البحح‬
‫ر‬ٞٙ ‫رٗا اتؼت تتي‬ٞ‫ت تت‬ٚ‫رٗا تٌيط‬ٞٚ‫يست تت‬ٚ‫راهش‬ٞ‫ٍرات٘اعِت تت‬ٚ‫رات تت‬ٟ‫راهتقت تتملورطوت تت‬ٞ‫است تتتٔالدراها است تت‬
‫رٗكتلهمرٗؿت ر‬،‫ر‬4102/4102‫ر‬٠ُ٘‫راهاتي‬ُٟ‫رٗحق٘قرا ُشيْرهوؼت راهاتير‬ِٞ‫ربلتيبرات٘اع‬ٌِٞ‫اتتـ‬
‫ر‬ٞ‫رٗا تتار ط تتا راه يحا تت‬،ٞ‫ تت‬ُٙ٘‫راهاي‬ٞ‫رهة تتةبراتملحو تت‬ٞ‫راهة ً تت‬ٞ‫ٍرات٘اعِ تت‬ٚ‫تؼ تت٘ رًق تتمنيرهتـ تتٌارا تت‬
‫ر رآتٌتيَر‬ٞ‫رٗت٘ػتودراها است‬،ٞ‫راهاةوت‬ٞ‫ر بقتي رات٘اعِت‬١٘‫رؿت‬ٟ‫راهلتتيبرلت‬٠٘‫ىرحملتت‬ٚ‫رذبو‬ٝ ‫استٌي‬
‫ثر‬ٚ‫رح‬،ٞٙ ‫ٍرا اتؼي‬ٚ‫رٗ ٌٓييراهق‬،ِٞ‫رهوٌ٘اع‬ٞٚ‫رٗا تٌيط‬ٞٚ‫يس‬ٚ‫ٍراهش‬ٚ‫راهق‬ٟ‫زراهلتيبرطو‬ٚ‫ٗتملك‬
‫ٌِتتيربوغتتدر‬ٚ‫رب‬،‫ربيهلتتتيبر‬ٞ‫ٍرات٘اعِتت‬ٚ‫)رًتتّر ىلتتي راتت‬%2244‫ر ر‬ٞٚ‫يستت‬ٚ‫ٍراهش‬ٚ‫راُتظتتي راهقتت‬ٞ ‫بوغتتدرُشت‬
‫راُتظتتي ٓير‬ٞ ‫رلقتتاربوغتتدرُش ت‬ٞٙ ‫ٍرا اتؼتتي‬ٚ‫ر ًتتيراهقتت‬،)%2145‫ر ر‬ٞ‫تت‬ٚ‫ٍرا تٌيط‬ٚ‫راُتظتتي راهقتت‬ٞ ‫ُش ت‬
‫تثر‬ٚ‫ح‬،‫ر‬ٞ‫رهوٌ٘اعِت‬ٟ‫يست‬ٚ‫رهو قتاراهش‬ٞ ‫ٍراُتظتي ابربيهِشت‬ٚ‫ر كاملراهقت‬١‫را ُتٌي‬ٌٞٚ‫ررٗرتقارا‬4)%24.6
‫ر‬ٞ‫ٌت‬ٚ‫ركٌتيرتقتارا‬،)%4.446‫ ر‬ٞ ‫ربِشت‬ٞ‫ت‬ِٚ‫راه٘ع‬ٞ‫ت‬ٙ٘‫را طتتزا ربيو‬ٌٞٚ‫ٔيرا‬ٚ‫و‬ٙ‫)ر‬%4.436 ‫بوغدرُش تٔير‬
‫ تتثربوغ تتدرُشت ت تٔير‬ٚ‫رح‬،ٞ‫رهوٌ٘اعِ تت‬ٟ‫رهو ق تتارا تٌ تتيط‬ٞ ‫ٍراُتظ تتي ابربيهِشتت‬ٚ‫اهتش تتيًكر كا تتملراهق تت‬
‫ٍر‬ٚ‫راحتماَراهقٌتىرلليُتدرر كاتملراهقت‬ٞ‫ٌت‬ٚ‫ ًتيرا‬،)%.1401‫ر ر‬ٞ ‫ربِشت‬ٟ‫ٔيراهقٌىراهتةت٘ط‬ٚ‫و‬ٙ‫)ر‬%.4446
‫ر‬ٟ‫رطوت‬ٞ‫ٔتيراحمليلةت‬ٚ‫و‬ٙ‫)ر‬%‫ر‬21‫تثربوغتدرُشت تٔير ر‬ٚ‫رح‬،ٞ‫رهوٌ٘اعِت‬٠ ‫رهو قتارا اتؼتي‬ٞ ‫اُتظي ابربيهِش‬
‫ٌِ تتير تتىر‬ٚ‫رب‬،‫)رر‬%‫ر‬02 ‫ر‬ٞ ‫رو تتٍراس تتتغةيراه٘ا تتدربِشتت‬،‫)ر‬%‫ر‬.2 ٞ ‫ربِشتت‬ٞ‫رٗاشبيػ تت‬ٞ‫اتٌتول تتي راهقيً تت‬
4‫ارا ستٔةنر‬ٚ‫رتملط‬ٌٞٚ‫اهلتيبرا‬
An Analytical Study of the Values of Citizenship Involved in the
Book of Citizenship and Human Rights for Second Year
Secondary
Dr.Maisaa Mohammed Moustafa Ahmed Hamza
Abstract :
The study aimed to identify the political, social and economic
citizenshipvalues included in the book of citizenship and human rights for
second year secondary 2014/2015.It also aimed atsuggesting a proposal to
include the citizenshipvalues required for secondary school students, The
researcher conducteda content analysisof the book in the light of the three
dimensions of citizenship. the study revealedthatThe focus and attention of
the book is mainly on the political values(54.7%) and social values(40.8%)
of citizenship.HoweverIt extremely ignored economic values(4.39%), The
value of “belonging”is the most common value in The Dimension of the
political citizenship, which represented (23.69%), followed by the value of
“Being Proud at national identity” (23.29%), It also revealedthat The value
of “Tolerance” is the most common value in The Dimension ofthe social
citizenship, which represented(32.79%), followed by the value of“Voluntary
work”(30.10%), finally The value of “Respect Work”is the most common
value in The Dimension ofthe economic citizenship, which
represented(50%), followed by the value of“Province on Public and Private
Property”(35%), and then the value of“Use The Time”(15%), while the
book ignored the value of“Rationalize Consumption”.

404
(ASEP) ‫دزاسات عسبية يف الرتبية وعلم الهفس‬
‫‪ ‬املكدمة ‪:‬‬
‫ْرًتيرتظتتٔاٖراهشتتيح‪ٞ‬راتؼتمل‪ٞٙ‬رٗاتِةقتت‪ٞ‬راهقملب‪ٚ‬تت‪ٞ‬رٗا ستةً‪ٞٚ‬راتْرًتتّرتةتت٘ ا ر‬
‫ٗتغتتتا رًتةحقتت‪ٞ‬رٗستتمل‪ٙ‬ق‪ٞ‬رطوتت‪ٟ‬راتشتتت٘‪٠‬راهش‪ٚ‬يستت‪ٟ‬رٗا اتؼتتي ‪٠‬رٗا تٌتتيط‪ٟ‬ر‪،‬ر‬
‫كيْرُت‪ٚ‬ج‪ٞ‬رًت٘اق‪ٞ‬رٗحتٌ‪ٞٚ‬رهوةملٗوراهتت‪ٟ‬رطي‪ٙ‬ظتتٔيراتِةقت‪ٞ‬ربهستملٓيرًتّرتق‪ٚٚ‬تار‬
‫هوحمل‪ٙ‬تتي رٗستت‪ٚ‬ةمل‪ٝ‬رصبٌ٘طتت‪ٞ‬رضبتتا ‪ٝ‬رطوتت‪ٟ‬روتتملٗا رًٗلرتش ت ي راهتت٘عّر‪،‬رٗكتتلهمر‬
‫اهتهوتراتتزا‪ٙ‬ارهوتةت٘ ا راتقملل‪ٚ‬ت‪ٞ‬رٗاهتلِ٘ه٘ ‪ٚ‬ت‪ٞ‬راهتت‪ٟ‬رستيٌٓدربظتلىركت ترلت‪ٟ‬ر‬
‫تتت٘لترٗستتي‪٢‬ىراهت٘اػتتىربتتارا لتتملا رلتت‪ٟ‬رطبتو ت ر ٗيراهقتتيفر‪،‬رًٗتتيرُتتت رطِتتٕرلتت‪ٟ‬ر‬
‫كتتاترًتتّرا ح‪ٚ‬تتيْرًتتّر للتتي رٗت٘ ٔتتي رربتو ت رطتتّرع ‪ٚ‬قتت‪ٞ‬رصبتٌقِتتيراهقملبتت‪ٟ‬ر‬
‫ٗا سةً‪ 4ٟ‬ر‬
‫ٗهتتلاركتتيْرًتتّراهـتتملٗ ‪٠‬رطرِتتارً٘ا ٔتت‪ٞ‬رٓتتلٖرا للتتي رٗاهت٘ ٔتتي ر ت ترستتق‪ٚ‬يرعبتت٘ر‬
‫تلتت٘‪ّٙ‬رٗ طتتاا رًتت٘اعّرػتتيحرتتترلتت‪ٟ‬ر تتىراهتتاط٘‪ٝ‬ر را ػتتةنيرٗا ٓتٌتتيَربيهقِؼتتملر‬
‫اه ظ تتمل‪٠‬رٗاهتٌِ‪ ٚ‬تت‪ٞ‬راهظ تتيًو‪ٞ‬ر ْر‪ٙ‬ةٔ تتملرٗبق تت٘‪ٝ‬رً ٔ تتَ٘رات٘اعِ تت‪ٞ‬راه تتل‪٠‬ر ػت ت كرً تتّر‬
‫اهقـتتي‪ٙ‬يرا سيستت‪ٞٚ‬راهتتت‪ٟ‬ر‪ٔٙ‬تتتٍربٔتتيراتظتتتغو‪ٚ‬ارلتت‪ٟ‬راةتتييراهمبتت٘‪٠‬ربؼت ‪ٞ‬ر يػتت‪ٞ‬ر‬
‫ٗاهتٌِ‪ٞٚ‬راه ظمل‪ٞٙ‬ربؼ ‪ٞ‬رطيً‪4ٞ‬‬
‫ٗ‪ٙ‬قتتاراكتش تتيبراهةتتةبرهق تت‪ٍٚ‬رات٘اعِ تت‪ٞ‬رٗفي ستتتٔيربظ تتلىرلقوتت‪ٟ‬رل تت‪ٟ‬راه٘ا تتدر‬
‫اهملآّرًّراهقـي‪ٙ‬يراتٌٔ‪ٞ‬رٗاتوح‪ٞ‬راهت‪ٟ‬رت تمل رُ شتٔيرلت‪ٟ‬ر تىرا ٓتٌتيَربقـتي‪ٙ‬ير‬
‫او٘‪ٙ‬تت‪ٞ‬راهاقيل‪ٚ‬تت‪،ٞ‬رٗكتتلهمرا ٓتٌتتيَربوػتتةنيرًِةً٘تت‪ٞ‬راهتقوتت‪ٍٚ‬رلتت‪ٟ‬رًؼتتمل‪،‬ر تتير‬
‫‪ٙ‬تتى ‪٠‬ر رتقتتاَراةتٌ ت رلتت‪ٟ‬ر تتىرا ًتتي ررا ةا‪ٚ‬تت‪ٞ‬راهتتت‪ٟ‬ر‪ٙ‬قتتيُ‪ٟ‬رًِٔ تير‪،‬رٗ ‪ٚ‬تتيبر‬
‫ات٘اعِتت‪ٞ‬رطتتّرًِتتيٓ راهتقوتت‪ٍٚ‬راهاتتيُ٘‪٠‬ربؼتت٘ ‪ٝ‬ر رتتتى ‪٠‬ر رفي ستت‪ٞ‬رحق‪ٚ‬ق‪ٚ‬تت‪ٞ‬رهقتت‪ٍٚ‬ر‬
‫ات٘اعِ‪ٞ‬ر‪ 4‬ر ب٘ر مل‪ٙ‬ب‪،‬ر‪،4115‬ر‪ )0.‬ر‬
‫ح‪ٚ‬تتثرتوقتتبرات٘اعِتت‪ٞ‬ر ٗ ارضب٘ ‪ٙ‬تتيرلتت‪ٟ‬ربِتتي‪١‬راتتت٘اعّراهؼتتيحرٗ طتتاا ٖرهوت يطتتىر‬
‫بوجييب‪ٚ‬ت تتٕرً ت ت راةتٌ ت ت ر‪،‬رليهةيهت تتبر بت تتار ْر‪ٙ‬لت تتْ٘رها‪ٙ‬ت تتٕرا رحشت تتيضربي ُتٌت تتي‪١‬ر‬
‫هوٌجتٌ ت رفتتير‪ٙ‬القتتٕر رًقمللتت‪ٞ‬رحق٘اتتٕرٗٗا يتتتٕركٌتتير‪ٙ‬القتتٕر راتظتتي ك‪ٞ‬ر‬
‫اه قيهتت‪ٞ‬رٗاهقٌتتىراتِتتت ر‪،‬رٗكٌتتيرتالقتتٕر رتق تتىرات تتملرًتتّر تتىراحمليلةتت‪ٞ‬رطوتت‪ٟ‬ر‬
‫ات تتمل‪ّٙ‬رات٘ تت٘ ‪ّٙ‬رلتت‪ٟ‬راةتٌت رر تتير‪ٙ‬ـتتٌّرهوجٌ‪ ٚ‬ت راهقتت‪ٚ‬عرلتت‪ٟ‬رستتةً‪ٞ‬رٗ ًتتيْر‬
‫ٗكملاًتت‪ٞ‬راُشتتيُ‪ٞٚ‬رٗحمل‪ٙ‬تت‪ٞ‬ر‪،‬رليت٘اعِتت‪ٞ‬رر رتقِتت‪ٟ‬رلقتتررًقمللتت‪ٞ‬راسبقتت٘قرٗاه٘ا تتي ر‬
‫ٗ منيرتظتٌىر ٘اُتبرٗ ااُ‪ٚ‬ت‪ٞ‬ر جتت‪ٟ‬ردبقتىراه تمل ر‪ٙ‬ظتقملربتي هتزاَردبتيٖرصبتٌقتٕر‬
‫ير‪ٙ‬متبرطو‪ٟ‬رًقمللتٕرهوحق٘قرٗاه٘ا ي رًتّرًشت‪٘٣‬ه‪ٚ‬ي ‪4‬ر اهلِتا ‪٠‬رٗراهقتي ً‪،ٟ‬ر‬
‫‪7410.‬ر‪ ).04‬ر‬
‫ٗات٘اعِ‪ٞ‬رتقِ‪ٟ‬رمتت راهظخؽرحبق٘قرٗٗا ي رٗٗفي ستٔيرل‪ٟ‬رب‪ٞ٣ٚ‬ر غملال‪ٚ‬ت‪ٞ‬ر‬
‫ًق‪ ِٚ‬تت‪ٞ‬روتت يرح تتاٗ رضب تتا ‪ٝ‬رتق تتملوربيهاٗه تت‪ٞ‬راهقً٘‪ ٚ‬تت‪ٞ‬ر‪،‬رٗل تت‪ٟ‬ر ٗه تت‪ٞ‬رات٘اعِ تت‪ٞ‬رىل‪ٚ‬تت ر‬
‫اتتت٘اعِ‪ٚ‬ارًتشتتيٗ‪ٙ‬ارلتت‪ٟ‬راسبقتت٘قرٗاه٘ا تتي ر‪،‬ر رمت‪ٚٚ‬تتزرب‪ٚ‬تتٍِٔربشت برا تتتةور‬
‫لتت‪ٟ‬راهتتا‪ّٙ‬ر ٗراهِتت٘لر ٗراهقتتملقر ٗرات٘ا ت را تٌتتيط‪ٟ‬ر‪،‬رٗبيهتتتي رلتتوْراهقتتيُْ٘ر ق ت ر‬
‫اتشتتيٗاٖرر ا تتىراةتٌقتتي رٗ‪ ٙ‬تتمل راهِةتتيَرٗجيقتتىراهقةا تر‪ٞ‬ربتتاراه ظتتملرضبتتا ٖر‬
‫دبمل‪٠‬رٗل رُةيَر‪ٙ‬قمللٕرازبٌ‪ ٚ‬رٗ‪ٙ‬ملتـ‪ 4ٕٚ‬رل٘ ‪،٠‬ر‪74114‬ر‪ )4‬ر‬

‫‪404‬‬
‫دزاسات عسبية يف الرتبية وعلم الهفس )‪(ASEP‬‬
‫ْر ‪ٜ‬رضبيٗهتت‪ٞ‬ره ِتتي‪١‬راةتٌ ت رٗتقاًتتٕر بتتار ْر‪ٙ‬لتتْ٘رهتتٕر ستتصرٗعِ‪ٚ‬تت‪ٞ‬رستتو‪ٌٞٚ‬ر‬
‫‪ٙ‬ملتلزرطو‪ٔٚ‬ير‪،‬رٗهلارلوْرات٘اعِ‪ٞ‬رًّرا ً٘ رازب٘ٓمل‪ٙ‬ت‪ٞ‬ر را‪ٚ‬تيَراةتٌت ر‪،‬رلتةر لتّر‬
‫اهِٔ٘ ر جتٌ ر قملاع‪ٛ‬ر قتزيرطتّرات٘اعِت‪ٞ‬رٗرتقز‪ٙ‬تزر ٗ ٓتيرٗت ق‪ٚ‬وتٕر‪،‬رٗحتت‪ٟ‬ر‬
‫تلتتْ٘رات٘اعِتت‪ٞ‬رلقيهتت‪ٞ‬رًٗ ِ‪ٚ‬تت‪ٞ‬رطوتت‪ٟ‬رٗطتت‪ٛ‬ر بتتار ْرتتتتٍرًتتّر تتةيرتملب‪ٚ‬تت‪ٞ‬رًقؼتت٘ ‪ٝ‬ر‬
‫تظملورطو‪ٔٚ‬يرًىسشي راهاٗه‪ٞ‬رر‪،‬رٗ‪ٙ‬تٍرذهمربتقمل‪ ٙ‬راهةيهبربيهقا‪ٙ‬ارًّرً يٓ‪ٍٚ‬ر‬
‫ات٘اعِ‪ٞ‬رٗ ؼي‪٢‬ؼٔيرًاتىر‪7‬راهِةتيَراهش‪ٚ‬يست‪ٛ‬ر‪،‬رٗاةتٌت ر‪،‬رٗاسبلً٘ت‪ٞ‬ر‪،‬رٗاهشتوة‪ٞ‬ر‪،‬ر‬
‫ٗاهت٘عّر‪،‬رٗاهظت٘ ‪٠‬ر‪،‬رٗاتشتتىٗه‪ٞٚ‬را تٌيط‪ٚ‬ت‪ٞ‬ر‪،‬رٗاهاستتت٘ ر‪،‬رٗاسبقت٘قر‪،‬رٗاه٘ا تتي ر‪،‬ر‬
‫ٗاتظ تتي ك‪ٞ‬راهش‪ٚ‬يس تت‪ٞٚ‬ر‪،‬رٗاهتِظ تت‪ٞ٣‬راهش‪ٚ‬يس تت‪ٞٚ‬ر‪،‬رٗاتِيلش تت‪ٞ‬را ُتخيب‪ ٚ‬تت‪ٞ‬رٗ ٌٓ‪ٚ‬تٔ تتير‪،‬ر‬
‫ٗحق٘قرا ُشيْر‪،‬رٗاسبمل‪،ٞٙ‬رٗاها قملاع‪4ٞٚ‬ر بملكي رٗر ب٘رطو‪،ٟ‬ر‪74100‬ر‪ )45- 0‬ر‬
‫ٗاارحة‪ٚ‬دراـ‪ٞٚ‬رات٘اعِ‪ٞ‬رل‪ٟ‬راهتقو‪ٍٚ‬ربيٓتٌيَرك ترل‪ٟ‬راتُٗ‪ٞ‬را تت‪ٝ‬ررٗهتلار‬
‫طقتتا راهقا‪ٙ‬تتارًتتّراهِتتاٗا رٗاتتتىمتملا رًِٗٔتتيرًتتىمتملرا ه ‪ٚ‬تت‪ٞ‬راهايهاتت‪ٞ‬ر راهتقوتت‪ٍٚ‬ر‬
‫ٗتٌِ‪ٞٚ‬رات٘اعِ‪،ٞ‬راهل‪٠‬ر كتارطوت‪ٟ‬ر ٗ راتىسشت‪ٞ‬راهتقو‪ٌٚٚ‬ت‪ٞ‬رلت‪ٟ‬ر طتٍروقيلت‪ٞ‬رات٘اعِت‪ٞ‬ر‬
‫ٗتٌِ‪ٚ‬تٔتتيرهتتا‪٠‬راهةتتةبربتتووملا‪١‬راتِتتيٓ رٗتتتاط‪ٌٔٚ‬يربي ُظتتة‪ٞ‬راهتتت‪ٟ‬رتؼتتقىرً٘آتتبر‬
‫اهةةبرٗتا بٍٔرطوت‪ٟ‬راهتقت ترطترّراهتلا رٗفي ست‪ٞ‬راهشتو٘نراهتا قملاع‪ٟ‬رٗترٌِ‪ٚ‬ت‪ٞ‬ر‬
‫ا‪ٍٚ‬راه٘ ‪١‬رٗا ُتٌي‪١‬رهوٌجتٌ ‪ 4‬ر ٓ٘ر‪،‬ر‪74114‬ر‪ )21‬ر‬
‫كٌتتيرػتتا راهلتتتيبراهتتاٗ ‪٠‬ر اتتٍر ر‪)05‬رهشتتِ‪ٞ‬ر ر‪)410.‬ربتت٘ ا ‪ٝ‬راهمب‪ٚ‬تت‪ٞ‬رٗاهتقوتت‪ٍٚ‬ر‬
‫بظتتهْر تتملضراتت‪ٍٚ‬رات٘اعِتت‪ٞ‬رٗ ٗنيرا ُتٌتتي‪١‬رهوتت٘عّراسب ‪ٚ‬تتبرًتتّر تتةيرذب‪ٚ‬تت‪ٞ‬راهقوتتٍر‬
‫اتؼ تتمل‪٠‬رٗتمل ‪ ٙ‬تتاراهِظ تت‪ٚ‬اراه تت٘عِ‪ٟ‬ر وِ تتي‪١‬ررع تتيب٘ راهؼتت يني‪،‬رٗاه تتل‪٠‬ر ك تتارل‪ٚ‬تتٕررطو تت‪ٟ‬ر‬
‫ؿملٗ ‪ 7ٝ‬ر‬
‫‪ٗ ‬ؿ راهقوٍراتؼمل‪٠‬رل٘قرً ِ‪ٟ‬راتِظه راهتقو‪ٌٞٚٚ‬رٗل‪ٟ‬رًليْربي رٗاؿك‪4‬‬
‫‪ ‬هتزاَرىل‪ ٚ‬راتاا ضر راهملجت‪ٞٚ‬ر تراشبيػ‪ٞ‬ر تراهاٗه‪)ٞٚ‬ربهْر‪ٙ‬قتَ٘راهةتةبربتح‪ٚ‬ت‪ٞ‬ر‬
‫اهقوٍرٗتمل ‪ٙ‬اراهِظ‪ٚ‬اراتؼمل‪٠‬ر وِي‪١‬رعيب٘ راهؼ يني‪4‬‬
‫‪ ‬ربؼ تت‪ٚ‬ؽرل تتم‪ٝ‬ربي ذاط تت‪ٞ‬راتا س تت‪ٞٚ‬راهر‪ ًٚ٘ٚ‬تت‪ٞ‬رهغ تتملضرا تت‪ٍٚ‬رات٘اعِ تت‪ٞ‬رٗا ُتٌ تتي‪١‬ر‬
‫هو٘عّ‪4‬‬
‫ٗتمل‪٠‬راه يحات‪ٞ‬ر ُتٕر تٍر ٌٓ‪ٚ‬ت‪ٞ‬راهقتملا ر ر ُتٕر‪ٙ‬ه تلراهةتيب راهظتلو‪،ٟ‬رلتةر لتّر‬
‫تتملضراتت‪ٍٚ‬رات٘اعِتت‪ٞ‬رًتتّر تتةيرتمل ‪ٙ‬تتاراهِظتت‪ٚ‬اراهتت٘عِ‪ٟ‬ر رطوتت‪ٟ‬راهتتمل ٍرًتتّر ٌٓ‪ٚ‬تتتٕ)ر‬
‫ٗ منيرجيبر ملضراهق‪ٍٚ‬رًّر تةير ُظتة‪ٞ‬رٗستو٘ك‪ٚ‬ي رً٘ ٔت‪ٞ‬رعبت٘رتٌِ‪ٚ‬ت‪ٞ‬راهت٘ط‪ٟ‬ر‬
‫بهٌٓ‪ٞٚ‬رات٘ اعِ‪ٞ‬رٗا ُتٌتي‪١‬رهوت٘عّ‪،‬رٗٓت٘رًتيرذبتيٗيرًتي ‪ٝ‬رات٘اعِت‪ٞ‬رٗحقت٘قرا ُشتيْر‬
‫بيهؼ راهايُ‪ٟ‬راهايُ٘‪٠‬راهق‪ٚ‬يَربٕ‪ 4‬ر‬
‫ٗتتتيركيُتتدراتتت٘ا راه وش ت ‪ٞٚ‬رًتتّراتتت٘ا راهتتت‪ٟ‬ر‪ٙ‬ا ستتٔيرعيهتتبراتملحوتت‪ٞ‬راهايُ٘‪ٙ‬تت‪ٞ‬ر‬
‫ٗتش تتق‪ٟ‬رل تت‪ٟ‬را س تتيضر ر ب تترراهةيه تتبرب تتيةتٌ رٗتٌِ‪ ٚ‬تت‪ٞ‬راهق تت‪،ٍٚ‬رح‪ ٚ‬تتثر ط تتي ر‬
‫ضبٌ٘ ‪،‬ر‪74112‬ر‪ )04‬ر ُٕرًّربارا ٓتااورا سيست‪ٞٚ‬رهتتا ‪ٙ‬صرًِتيٓ راه وشت ‪ٞ‬ر‬
‫اتختو ‪ 7ٞ‬ر‬
‫‪ ‬تل٘‪ّٙ‬راتقِ‪ٟ‬راسب‪ٚ‬يت‪ٟ‬رهوح‪ٚ‬يٖراهل‪٠‬ر‪ٙ‬ق‪ٚ‬عربٕراهةيهبرل‪ٟ‬راةتٌ ‪ 4‬ر‬

‫‪404‬‬
‫دزاسات عسبية يف الرتبية وعلم الهفس )‪(ASEP‬‬
‫‪ ‬تل٘‪ّٙ‬راه٘ط‪ٟ‬رٗاه ٍٔربيتظلة را ةا‪ٞٚ‬رٗاه٘ط‪ٟ‬ربيهق‪ٍٚ‬راةتٌق‪4ٞٚ‬‬
‫لوُٕرجيبرطو‪ٟ‬رًِيٓ رات٘ا راه وش ‪ٞٚ‬ر ْرتشق‪ٟ‬ر رتٌِ‪ٞٚ‬راهق‪ٍٚ‬رهتا‪٠‬راهةتةبر‬
‫ًٗتتّرب تتارٓ ترلٖراهق تت‪ٍٚ‬راتت‪ٍٚ‬رات٘اعِ تت‪ٞ‬راهت تت‪ٟ‬رتتتملبرراهةيه تتبرب٘عِتتٕرٗدبقو تتٕر‪ٙ‬ظ تتقملر‬
‫بي طتزا رهإلُتٌي‪١‬ر ه‪،ٕٚ‬ر ًّٗربتارلملٗطٔتيرًتي ‪ٝ‬رات٘اعِت‪ٞ‬رٗحقت٘قرا ُشتيْراهتت‪ٟ‬ر ر‬
‫تا ‪ٙ‬شٔير ٗيرًمل‪ٝ‬رهةيهبراتملحو‪ٞ‬راهايُ٘‪ٞٙ‬ربقاروت٘ ‪ٝ‬ر‪42‬ر‪ِٙ‬تي‪ٙ‬ملر‪4100‬ر‪،‬رح‪ٚ‬تثرتٔتاور‬
‫ر قت تتىراهةت تتةبرًت تت٘اعِارلقت تتيه‪ٚ‬ارلت تت‪ٟ‬راةتٌ ت ت رًت تتّر ت تتةيررطت تتمل ربق ت ت ر‬
‫ات٘ؿت٘طي رٗٓتت‪7ٟ‬رات٘اعِتت‪ٞ‬رحبق٘أتيرٗٗا يتٔتتي‪،‬رٗحقتت٘قرا ُشتيْ‪،‬ر ٌٓ‪ٚ‬تت‪ٞ‬راةتٌت ر‬
‫اتاُ‪ٟ‬ر لُ٘يتٕ‪،‬رٗ ٗ راتمل ‪ٝ‬رًٗظي كتٔيرل‪ٟ‬راسب‪ٚ‬ي‪ٝ‬رٗخبيػ‪ٞ‬رل‪ٟ‬راسب‪ٚ‬ي‪ٝ‬راهش‪ٚ‬يست‪4ٞٚ‬ر‬
‫رازبٌى‪،‬رٗرىلق‪ٗ،ٞ‬ضبٌا‪،‬رٗلمل و‪،ٟ‬رٗطو‪7ٟ‬ر‪،4102‬راتقاً‪)ٞ‬ر ر‬
‫ٗاتتارت٘هتتارا حشتتيضربيتظتتلو‪ٞ‬رهتتا‪٠‬راه يحاتت‪ٞ‬رًتتّر تتةيرا طتتملاورطوتت‪ٟ‬رعتتةبر‬
‫اهمب‪ ٚ‬تت‪ٞ‬راهقٌو‪ ٚ‬تت‪ٞ‬رًٗةحةتٔ تتيرهش تتو٘ك‪ٚ‬ي راهة تتةبربيت تتاا ض‪،‬رك تتلهمرط تتل٘‪٠‬ر‬
‫اتقوٌارًّرس٘‪١‬رسو٘ك‪ٚ‬ي راهةةب‪،‬رٗطاَراحمأًٍرهآل مل‪ّٙ‬رس٘ا‪١‬رًقوٌ‪ٍٔٚ‬ر ٗر‬
‫عتتةبراهمب‪ٚ‬تت‪ٞ‬راهقٌو‪ٚ‬تت‪،ٞ‬ربي ؿتتيل‪ٞ‬ر رطتتاَرتق وتتٍٔرهوِقتتار ٗراهظتتق٘ ربيتشتت‪٘٣‬ه‪ٞٚ‬ر‬
‫دبيٖرًا ستٍٔ‪ 4‬ر‬
‫ٗاار ا را حشيضرًّر ةيرًةحة‪ٞ‬رعيه ي راهمب‪ٞٚ‬راهقٌو‪ٚ‬ت‪ٞ‬ر وِتي‪١‬رتا ‪ٙ‬شتٍٔر‬
‫تي ‪ٝ‬رات٘اعِ‪ٞ‬رٗحق٘قرا ُشيْربيهؼ راهايُ‪ٟ‬راهايُ٘‪،٠‬رح‪ٚ‬ثر حةدراه يحا‪ٞ‬رطتاَر‬
‫آتٌتتيَراهةتتةبربيتتتي ‪ٝ‬ربيطت ي ٓتتير رتـتتيورهوٌجٌتت٘لر‪،‬رٗبيهتتتي رطتتق٘ ٍٓربهُٔتتير‬
‫طت تتب‪١‬رطوت تت‪ٍٔٚ‬رٗه‪ٚ‬شت تتدرًت تتي ‪ٝ‬رً٘ ٔت تت‪ٞ‬رهتت تت٘ط‪ٚ‬تٍٔربت تتيسبق٘قرٗاه٘ا ت تتي راشبيػت تت‪ٞ‬ر‬
‫بيت٘اعِتت‪،ٞ‬ركتتلهمرطتتل٘‪٠‬ربق ت راتقوٌتتارًتتّرضبتتت٘‪٠‬راتتتي ‪ٝ‬راهتتل‪٠‬ر‪ٙ‬ملكتتزرطوتت‪ٟ‬ر‬
‫تقا‪ٍٙ‬رًقوً٘ي رطّرات٘اعِ‪ٞ‬رٗحق٘قرا ُشيْرٗاةتٌ راتتاُ‪ٟ‬رٗهت‪ٚ‬صرتملست‪ٚ‬يرات‪ٍٚ‬ر‬
‫ات٘اعِ‪ٞ‬رها‪٠‬راهةةب‪ 4‬ر‬
‫‪ ‬مشهلة البحح ‪:‬‬
‫ذاركيُتتدرات٘اعِتت‪ٞ‬رٗؿتتملٗ ‪ٝ‬راهتهك‪ٚ‬تتارطو‪ٔٚ‬تتيرًتتّرات٘ؿتت٘طي را سيستت‪ٞٚ‬راهتتت‪ٟ‬ر‬
‫عملحتتدرُ شتتٔيرطوتت‪ٟ‬راهشتتيح‪ٞ‬راحملو‪ٚ‬تت‪ٞ‬ربقتت٘‪ٝ‬رلتت‪ٟ‬راهققتتارا تتت‪،‬رٗ ذاركيُتتدراهقوتتَ٘ر‬
‫ا تٌيط‪ٚ‬تت‪ٞ‬ربؼ ت ‪ٞ‬رطيًتت‪ٞ‬رٗاتتت٘ا راه وش ت ‪ٞٚ‬ربؼ ت ‪ٞ‬ر يػتت‪ٞ‬رًتتّراتتت٘ا راهتتت‪ٟ‬رتتتا ضر‬
‫هةيهبراتملحو‪ٞ‬راهايُ٘‪ٞٙ‬رٗاهت‪ٟ‬رتشق‪ٟ‬رًّر ةيرتا ‪ٙ‬شٔير رتٌِ‪ٞٚ‬راهت٘ط‪ٟ‬رٗاهقٌتىر‬
‫ا جييب‪ٟ‬رل‪ٟ‬راةتٌ ‪،‬رلوُٕرجيبرطو‪ٟ‬رات٘ا راه وش ‪ٞٚ‬ر ْرتشق‪ٟ‬را رت٘ط‪ٞٚ‬راهةةبر‬
‫بقتت‪ٍٚ‬رات٘اعِتت‪ٞ‬رًتتّرح‪ٚ‬تتثراسبقتت٘قرٗاه٘ا تتي راتملت ةتت‪ٞ‬ربٔتتي‪4‬رٗتقتتارًتتي ‪ٝ‬رات٘اعِتت‪ٞ‬ر‬
‫ٗحق٘قرا ُشيْر ك مللرًّرلملٗلرات٘ا راه وش ‪)ٞٚ‬رًّرات٘ا راهت‪ٟ‬رتشق‪ٟ‬رًّر ةير‬
‫ٓاالٔير راهتهك‪ٚ‬ارطو‪ٟ‬رات٘اعِ‪ٞ‬رل‪ٟ‬راةتٌ ‪ 4‬ر‬
‫رٗه تتلارتش تتق‪ٟ‬راها اس تت‪ٞ‬راسبيه‪ ٚ‬تت‪ٞ‬ر رضبيٗه تت‪ٞ‬را يب تت‪ٞ‬رطو تت‪ٟ‬راهش تتىايراهملر‪ٚ٢‬ش تت‪ٟ‬ر‬
‫اهتي ‪7‬ر ر ًيرًا‪٠‬رت٘الملرا‪ٍٚ‬رات٘اعِ‪ٞ‬رل‪ٟ‬ركتيبرات٘اعِ‪ٞ‬رٗحق٘قرا ُشيْربيهؼ ر‬
‫اهايُ‪ٟ‬راهايُ٘‪٠‬ر؟ ر‬

‫‪410‬‬
‫دزاسات عسبية يف الرتبية وعلم الهفس )‪(ASEP‬‬
‫ٗ‪ٙ‬ت مللرًّرٓلاراهشىايراهمل‪ٚ٢‬ش‪ٟ‬راهتشيؤ راه ملط‪ٞٚ‬راهتيه‪ 7ٞٚ‬ر‬
‫‪ً ‬يرا‪ٍٚ‬رات٘اعِ‪ٞ‬راهة ً‪ٞ‬رهةةبراتملحو‪ٞ‬راهايُ٘‪ٞٙ‬؟‬
‫‪ٓ ‬ىرتت٘الملرٓلٖراهق‪ٍٚ‬ربلتيبرات٘اعِ‪ٞ‬رٗحق٘قرا ُشيْربيهؼ راهايُ‪ٟ‬راهايُ٘‪٠‬؟‬
‫‪ً ‬يراهتؼ٘ راتقمنيرهل‪ٞٚ ٚ‬رتـٌارٓلٖراهقت‪ٍٚ‬ربلتتيبرات٘اعِت‪ٞ‬رٗحقت٘قرا ُشتيْر‬
‫هوؼ راهايُ‪ٟ‬راهايُ٘‪٠‬؟‬
‫‪ ‬أيداف البحح ‪:‬‬
‫تشق‪ٟ‬راها اس‪ٞ‬راسبيه‪ٞٚ‬ر ررذبق‪ ٚ‬را ٓااوراهتيه‪ 7ٞٚ‬ر‬
‫‪ ‬اهتق تتملورطو تت‪ٟ‬رً تتا‪٠‬رتـ تتٌارا تت‪ٍٚ‬رات٘اعِ تت‪ٞ‬ربلت تتيبرات٘اعِ تت‪ٞ‬رٗحق تت٘قرا ُش تتيْر‬
‫بيهؼ راهايُ‪ٟ‬راهايُ٘‪4٠‬‬
‫‪ ‬اهتقملورطو‪ٟ‬را بقي را سيس‪ٞٚ‬رهوٌ٘اعِ‪ٞ‬راهت‪ٟ‬ر كزرطو‪ٔٚ‬يراهلتيب‪4‬‬
‫‪ ‬أيمية البحح ‪:‬‬
‫تتٌاىر ٌٓ‪ٞٚ‬راه حثرل‪ٌٚ‬ير لّر ْر‪ٙ‬قإًرل‪ٟ‬راهِ٘اح‪ٟ‬راهتيه‪ 7ٞٚ‬ر‬
‫‪ ‬اهت٘ط‪ٚ‬ت تت‪ٞ‬ر ٔت تتَ٘رات٘اعِت تت‪ٞ‬رٗ بقي ٓت تتيرا سيست تت‪ٞٚ‬رٗ ٌٓ‪ٚ‬تٔت تتيرهةيهت تتبراتملحوت تت‪ٞ‬ر‬
‫اهايُ٘‪4ٞٙ‬‬
‫‪ ‬اهتقملورطو‪ٟ‬ر بمل رابقي رٗا‪ٍٚ‬رات٘اعِ‪ٞ‬راتتـٌِ‪ٞ‬ربلتيبرات٘اعِ‪ٞ‬رٗحق٘قرا ُشيْر‬
‫ًّر ةيرذبو‪ٚ‬ىرضبت٘‪٠‬راهلتتيبراتقتمل ‪،‬رٗاهتقتملورطوت‪ٟ‬رًت٘اعّراهقت٘‪ٝ‬رُٗت٘اح‪ٟ‬ر‬
‫اهـق رل‪ٌٚ‬يرتـٌِٕراهلتيبرًّرا‪4ٍٚ‬‬
‫‪ ‬تقا‪ٍٙ‬ر سيضرطوٌ‪ٟ‬ر‪ٚ ٙ‬تاررطبةةت‪ٟ‬رًٗةت٘ ‪٠‬راتِتيٓ رلت‪ٟ‬را ستتِي راه‪ٚ‬تٕرطِتار‬
‫ًملا ق‪ٞ‬رٗتة٘‪ٙ‬ملراهلتيب‪4‬‬
‫‪ ‬أداة البحح ‪:‬‬
‫اس تتتٌي ‪ٝ‬رذبو‪ ٚ‬تتىرضبت تت٘‪٠‬ركت تتيبرات٘اعِ تت‪ٞ‬رٗحقت تر٘قرا ُش تتيْرهوؼت ت راها تتيُ‪ٟ‬ر‬
‫اهايُ٘‪٠‬رل‪ٟ‬رؿ٘‪١‬را‪ٍٚ‬رات٘اعِ‪ٞ‬‬
‫‪ ‬حدود البحح ‪:‬‬
‫تقتؼملراها اس‪ٞ‬راسبيه‪ٞٚ‬رطو‪ٟ‬رًير‪ٙ‬هت‪ 7ٟ‬ر‬
‫‪ ‬كتيبرات٘اعِ‪ٞ‬رٗحق٘قرا ُشيْرهوؼ راهايُ‪ٟ‬راهايُ٘‪4٠‬‬
‫‪ ‬استخااَرراه قمل‪ٝ‬رك٘حا‪ٝ‬رهتحو‪ٚ‬ىراحملت٘‪4٠‬‬
‫‪ ‬ا اتؼي رطو‪ٟ‬را بقي راهش‪ٚ‬يس‪ٞٚ‬رٗا تٌيط‪ٞٚ‬رٗا اتؼي ‪ٞٙ‬رهوٌ٘اعِ‪4ٞ‬‬
‫‪ ‬إدساءات البحح ‪:‬‬
‫تشتراها اس‪ٞ‬رٗلقيبرهإل ملا‪١‬ا راهتيه‪ 7ٞٚ‬ر‬
‫‪ ‬أوالً‪ :‬إعداد اإلطاز الهظسى للدزاسة وذلو مو خالل اإلطالل علالى البحالوخ والدزاسالات السالابكة‬
‫التى ايتمت باملواطهة ونرلو السدو إىل املصادز العلمية ‪ ،‬حتى ميهو حتديد‪:‬‬
‫‪ ‬اي‪ٌٞ٢‬ربق‪ٍٚ‬رات٘اعِ‪ٞ‬راهة ً‪ٞ‬رهةةبراتملحو‪ٞ‬راهايُ٘‪ٞٙ‬ر‪ 4‬ر‬
‫‪ ‬اهت٘ػىر راي‪ٌٞ٢‬رً ا‪ٞٚ٢‬ربق‪ٍٚ‬رات٘اعِ‪ٞ‬رٗطملؿٔيرطو‪ٟ‬راحمللٌتارهوتهكتارًتّر‬
‫ػاأي‪4‬‬
‫‪411‬‬
‫دزاسات عسبية يف الرتبية وعلم الهفس )‪(ASEP‬‬
‫‪ ‬ثانيا ‪ :‬حتليل حمتوى نتاب املواطهة وحكوم اإلنساى بالصف الجانى الجانوى وذلو مو خل ‪:‬‬
‫‪ ‬طاا رًق‪ٚ‬ي رهتحو‪ٚ‬تىرضبتت٘‪٠‬ركتتيبرات٘اعِت‪ٞ‬رٗحقت٘قرا ُشتيْرهوؼت راهاتيُ‪ٟ‬ر‬
‫اهايُ٘‪4٠‬‬
‫‪ ‬طمل راتق‪ٚ‬ي رطو‪ٟ‬راحمللٌار‪4‬‬
‫‪ ‬ذبو‪ٚ‬ىرضبت٘‪٠‬راهلتيبرٗل راتق‪ٚ‬ي راتقار‪4‬‬
‫‪ ‬اهتهكارًّرو ي راهتحو‪ٚ‬ى‪4‬‬
‫‪ ‬ثالجا‪ :‬إعداد تصوز مكرتح لهيفية تضمني قيم املواطهة اللشمة للطلب بالهتاب املدزسى وذلو‬
‫فى ضوء‪:‬‬
‫‪ ‬ع ‪ٚ‬ق‪ٞ‬را‪ٍٚ‬رات٘اعِ‪4ٞ‬‬
‫‪ ‬ع ‪ٚ‬ق‪ٞ‬رٗحي ي رعةبراتملحو‪ٞ‬راهايُ٘‪4ٞٙ‬‬
‫‪ٓ ‬ااوراتملحو‪ٞ‬راهايُ٘‪4ٞٙ‬‬
‫‪ٓ ‬ااورتا ‪ٙ‬صرًي ‪ٝ‬رات٘اعِ‪ٞ‬رٗحق٘قرا ُشيْرهةةبراهؼ راهايُ‪ٟ‬راهايُ٘‪ 4٠‬ر‬
‫‪ ‬زابعاً‪ :‬زصد البيانات ومعاجلتًا إحصائيا‪.‬‬
‫‪ ‬خامساً‪ :‬عسض الهتائر وحتليلًا وتفسرييا‪.‬‬
‫‪ ‬سادساً‪ :‬تكديم التوصيات واملكرتحات‪.‬‬
‫‪ ‬مصطلحات البحح ‪:‬‬
‫‪ ‬املواطهة‪:‬‬
‫تقملوربهُٔير رمتتت راهظتخؽرحبقت٘قرٗٗا تي رٗفي ستتٔيرلت‪ٟ‬ربققت‪ٞ‬ر غملال‪ٚ‬تر‪ٞ‬ر‬
‫ًق‪ِٞٚ‬رويرحاٗ رضبا ‪ٝ‬رتقملورل‪ٟ‬راه٘ادراهتملآّربيهاٗهت‪ٞ‬راهقً٘‪ٚ‬ت‪ٞ‬راسبا‪ٙ‬ات‪ٞ‬راهتت‪ٟ‬ر‬
‫تشتِار رحلٍراهقيُْ٘‪ 4‬ل٘ ‪،٠‬ر‪ )4114،4‬ر‬
‫كٌيرتقملوربهُٔيرصبٌ٘ط‪ٞ‬راهق‪ٍٚ‬راهتت‪ٟ‬رتقلتصراُتٌتي‪١‬راهةيهتبره٘عِتٕرٗاهت٘ط‪ٟ‬ر‬
‫بي ً٘ راهش‪ٚ‬يس‪ٞٚ‬رٗاه ‪ٞٚ٣ٚ‬رٗاهؼح‪ٞٚ‬رٗا اتؼي ‪ٞٙ‬رٗحق٘قرا ُشيْرٗا ُ تينيرطو‪ٟ‬ر‬
‫اهاقيلي را مل‪٠‬رٗؿملٗ ‪ٝ‬را حتليَرهوقيُْ٘رٗا يْربيه٘حا‪ٝ‬راه٘عِ‪ٞٚ‬رٗاهتشتيًكر‬
‫ً ت رات تتمل‪ّٙ‬رٗاتؼتتيل‪ٞ‬ربتتيهق‪ٍٚ‬را ةا‪ٚ‬تت‪ٞ‬راسبٌ‪ٚ‬تتا‪ٝ‬رٗاتشتت‪٘٣‬ه‪ٞٚ‬را تٌيط‪ٚ‬تت‪ٞ‬ردبتتيٖر‬
‫ُ شٕرٗ سملتٕرٗصبتٌقٕ‪4‬ر ًملدب‪ٟ‬رٗراهملُت‪ٚ‬ش‪ٟ‬ر‪،‬ر‪،4100‬ر‪ )033‬ر‬
‫ٗتقمللٔير ضبٌار‪،4116،‬ر‪)2.2‬ربهُٔتيرصبٌ٘طت‪ٞ‬رًتّرات٘ ٔتي راهشتو٘ك‪ٞٚ‬راتتىوملر‪ٝ‬ر‬
‫ل‪ٟ‬رطخؼ‪ٞٚ‬راتتقوٍر‪،‬رلتجقوٕراجييب‪ٚ‬يرًوتزًير ةا‪ٚ‬يرل‪ٟ‬راُتٌي‪ٕ٢‬ر رٗعِٕرب٘ط‪ٟ‬ر‬
‫س‪ٚ‬يس‪ٛ‬رٗحبمل‪ٞٙ‬رًٗش‪٘٣‬ه‪ٞٚ‬رٗاا ‪ٝ‬رطو‪ٟ‬را ٘يرات ملرٗاسب٘ا رًقتٕرٗ ظتي ك‪ٞ‬رلقيهت‪ٞ‬ر‬
‫ىليط‪ٚ‬ت تت‪ٞ‬رٗتة٘ط‪ٚ‬ت تت‪ٞ‬رهتحق‪ ٚ‬ت ت را ًت تتّراهت تتاا و‪ٟ‬رٗاهشت تتةَرا تٌت تتيط‪ٟ‬رٗاهقااهت تت‪ٞ‬ر‬
‫ٗاتشيٗاٖ‪4‬ر ر‬
‫ٗ‪ٙ‬قؼ تتاربٔ تتيرل تت‪ٟ‬راها اس تت‪ٞ‬راسبيه‪ ٚ‬تت‪ٞ‬رصبٌ٘طتت‪ٞ‬رراهق تت‪ٍٚ‬راهش‪ٚ‬يس تت‪ٞٚ‬رٗا تٌيط‪ ٚ‬تت‪ٞ‬ر‬
‫ٗا اتؼي ‪ٞٙ‬راهت‪ٟ‬رتقلصراُتٌي‪١‬رعيهبراتملحو‪ٞ‬راهايُ٘‪ٞٙ‬ره٘عِتٕرٗٗضبيلةتتٕرطو‪ٚ‬تٕر‬
‫ًٗا‪٠‬رٗط‪ٕٚ‬رحبق٘إرٗٗا يتٕر ا ىرصبتٌقٕر‪4‬‬

‫‪412‬‬
‫دزاسات عسبية يف الرتبية وعلم الهفس )‪(ASEP‬‬
‫‪ ‬أوالً‪ :‬اإلطاز الهظسى والدزاسات السابكة ‪:‬‬
‫‪ ‬مفًوم املواطهة وأيميتًا‪:‬‬
‫ت٘ا ٕراهمب‪ٞٚ‬رل‪ٟ‬راه٘ادراهملآّراهقا‪ٙ‬ارًّراهتحا‪ٙ‬ي رٗاهتغتا رُت‪ٚ‬ج‪ٞ‬راها٘ ‪ٝ‬ر‬
‫اتقوً٘يت‪ٞٚ‬رٗاهتلِ٘ه٘ ‪ٞٚ‬رًٗتيرُتت رطِٔتيرًتّر تزٗروقتيل‪ٟ‬رٗللتمل‪٠‬ر ا رًقتٕراحشتيضر‬
‫اه تتمل ربتتي مابرٗطجتتزٖرطتتّرً٘ا ٔتت‪ٞ‬راهتتتغتا ر‪،‬رٗهتتلاركتتيْرًتتّراهـتتملٗ ‪٠‬رطوتت‪ٟ‬ر‬
‫اهق تتي‪ٌ٢‬ارطو تت‪ٟ‬راهقٌو‪ ٚ‬تت‪ٞ‬راهتقوٌ‪ ٚ‬تت‪ٞ‬رً٘ا ٔ تت‪ٞ‬رٓ تتلٖراهتٔا‪ ٙ‬تتاا رً تتّر تتةيرتـ تتٌار‬
‫اتِتتيٓ راها استت‪ٞٚ‬رهقتت‪ٍٚ‬رات٘اعِتتٕرٗتقز‪ٙ‬زٓتتيربلتتىراتقتتمل ا راها استت‪ٞٚ‬رحشتتبرع ‪ٚ‬قتت‪ٞ‬ر‬
‫كىرًقمل رًٗير لّر ْر‪ٙ‬قإًرل‪ٟ‬رٓلارا عي ‪ 4‬ر‬
‫ٗ تتٍر ْرً ٔتتَ٘رات٘اعِتت‪ٞ‬رُظتتهرهتتا‪٠‬راه‪ُ٘ٚ‬تتيْرٗاهملًٗتتيْر ر ُتتٕرحةتت‪ٟ‬ربي ٓتٌتتيَر‬
‫طوتت‪ٟ‬ر‪ٙ‬تتارطتتيفرا تٌتتيلرًي طتتيير‪،‬رٗتةتت٘ رات ٔتتَ٘رُ٘ط‪ٚ‬تتيرٗكٌ‪ٚ‬تتيربيطت تتي ٖرحقتتير‬
‫ًتِي طيبرل‪ٕٚ‬ر‪،‬رٗاتش رُةيقرمش٘هتٕرٗا ر ا رتتهوتٖربتحشتاريه‪ٚ‬تي راتظتي كٕرٗاربتيذر‬
‫اهقملا ربارات٘اعِاربيطت ي ر ْراهظقبرًؼا راهشوةي ‪ 4‬رمتيَ‪،‬ر‪،4104‬ر‪ )0.2‬ر‬
‫ٗاتتارتةتت٘ رً ٔتتَ٘رات٘اعِتت‪ٞ‬رلتت‪ٟ‬راهاٗهتت‪ٞ‬راسبا‪ٙ‬اتت‪ٞ‬رُت‪ٚ‬جتت‪ٞ‬راهتةتت٘ ا راهش‪ٚ‬يستت‪ٞٚ‬ر‬
‫ٗا تٌيط‪ ٚ‬تت‪ٞ‬رٗا اتؼ تتي ‪،ٞٙ‬ربي ؿ تتيل‪ٞ‬ر رو تت٘ ‪ٝ‬راتقوً٘ تتي رٗا ُمُ تتدر‪،‬رهتؼت ت كر‬
‫كتي‪٢‬زراتر٘اعِتت‪ٞ‬راتقيػتتمل‪ٝ‬رٓتت‪ٟ‬راها قملاع‪ٚ‬تت‪ٞ‬رٗ طتتملانراهظتتقبرلتت‪ٟ‬راسبلتتٍرٗذبق‪ٚ‬ت ر‬
‫ً تتي ‪١٠‬راتشتتيٗاٖرٗاهتقا ‪ ٙ‬تت‪ٞ‬راهش‪ٚ‬يستت‪ٞٚ‬رٗحقتت٘قرا ُش تتيْر‪،‬رٗبتتلهمر اتتىرً ٔ تتَ٘ر‬
‫ات٘اعِ ت تت‪ٞ‬راحمل ت تتملنراه ت تتمل‪ٚ٢‬صرهت ق‪ ٚ‬ت تتىرً ت تتي ‪١٠‬رحق ت تت٘قرا ُش ت تتيْر‪،‬رٗذب٘‪ٙ‬و ت تتٔير ر‬
‫سو٘ك‪ٚ‬ي ر جييب‪ 4ٞٚ‬رراملٗاُ‪ٟ‬ر‪،‬ر‪74101‬ر‪ ).‬ر‬
‫ٗ‪ِٙ‬ةملر رات٘اعِ‪ٞ‬رطو‪ٟ‬ر ُٔيرػ ‪ٞ‬راه مل راهل‪٠‬ر‪ٙ‬قملورحق٘إرًٗش‪٘٣‬ه‪ٚ‬يتٕردبتيٖر‬
‫اةتٌت ت رٗ ْر‪ٙ‬ظ تتي نرب قيه‪ ٚ‬تت‪ٞ‬رل تت‪ٟ‬رارب تتيذراهق تتملا ا رٗح تتىراتظ تتلة راهت تت‪ٟ‬رت٘ا تتٕر‬
‫اةتٌ ت رٗاهتقتتيْٗرٗاهقٌتتىرازبٌتتيط‪ٟ‬رً ت رات تتمل‪ّٙ‬رً ت رُ تتلراهقِ ت رٗاهتةتتملورلتت‪ٟ‬ر‬
‫اهتقت ترطتتّراهتتمل ‪٠‬رٗ ْر‪ٙ‬لتتْ٘راتتي ابرطوتت‪ٟ‬رىلت راتقوً٘تتي راتملت ةتت‪ٞ‬ربظتت‪ْ٘٣‬راةتٌت ر‬
‫ٗاستخاأًيرٗها‪ٕٙ‬راهقا ‪ٝ‬رطو‪ٟ‬راهت لتراهِياا‪،‬رٗ ْرتل تىراهاٗهت‪ٞ‬رذبق‪ٚ‬ت راهقااهت‪ٞ‬ر‬
‫ٗاتشيٗاٖربارىل‪ ٚ‬را لملا ر ْٗرت ملا‪ٞ‬رب‪ٍِٔٚ‬ربش براهوْ٘رٗازبِصرٗاهقق‪ٚ‬ا‪،ٝ‬رًّٗر‬
‫اها است تتي راهتت تت‪ٟ‬رآتٌت تتدربت٘ؿت تت‪ٚ‬كرٓت تتلاراتقِت تت‪ٟ‬ر است تت‪ٞ‬ر بت تت٘راهِت تت٘ ‪،‬ر‪)4115‬راهتت تت‪ٟ‬ر‬
‫استتتٔالدرت٘ؿتت‪ٚ‬كر ٗ راهتِظتت‪ٞ٣‬را تٌيط‪ٚ‬تت‪ٞ‬رلتت‪ٟ‬راكشتتيبراتت‪ٍٚ‬رات٘اعِتت‪ٞ‬رًٗٔي اتٔتتير‬
‫ٗكلهمرت٘ؿ‪ٚ‬كرً َٔ٘رات٘اعِ‪ٞ‬رٗ بقي ٓي‪4‬‬
‫كٌير‪ٙ‬ت ركىرًّره٘‪٠‬رٗب‪ٚ‬شتير ‪Lawy & Biesta‬ر‪،4113‬ر‪).2‬ررٗرُيلييرٗربملُدر‬
‫ٗل‪ٚ‬وتآ٘ضر ر ‪Naval & Print & Veldhuis‬ر‪،‬ر‪،4114‬ر‪)015‬رٗر طوت‪ٟ‬رٗي تملْٗ‪،‬ر‪،4112‬ر‬
‫‪ْ )01‬رات٘اعِتت‪ٞ‬رٓتت‪ٟ‬راتِزهتت‪ٞ‬راهتتت‪ٟ‬رمتِحٔتتيراهاٗهتت‪ٞ‬ر ٗه‪٣‬تتمراهتتل‪ّٙ‬رر‪ٙ‬تٌتقتتْ٘ربليًتتىر‬
‫طـتت٘‪ٙ‬تٍٔرلتت‪ٟ‬راةتٌ ت ر‪،‬رٗبِ تير‪١‬رطوتت‪ٟ‬رذهتتمرلٔتتٍر‪ٙ‬تٌتقتتْ٘ربيتشتتيٗاٖرلتت‪ٟ‬راسبقتت٘قر‬
‫ٗاه٘ا ي راتٌِ٘ح‪ٞ‬روٍرربظملطراحمأًٍروير‪،‬رٓلٖرات٘اعِ‪ٞ‬ره‪ٚ‬شدرحيهت‪ٞ‬رطتملط‪ٞٚ‬ر‬
‫متِحٔيراهاٗه‪ٞ‬رٗ منيرك ي‪ٝ١‬رًٗٔي ‪ٝ‬ر‪ٙ‬تٌت ربٔتيراتت٘اعّربؼتملوراهِةتملرطتّر ِشتٕر‬
‫ٗر ‪ِٕٙ‬ر ٗرًلٓ ٕ‪ 4‬ر‬

‫‪413‬‬
‫دزاسات عسبية يف الرتبية وعلم الهفس )‪(ASEP‬‬
‫ْرات٘اعِتت‪ٞ‬رٓتر‪ٟ‬رصبٌ٘طتت‪ٞ‬راشبؼتتي‪٢‬ؽرٗاهشتتٌي راهتتت‪ٟ‬ردبقتتىراهةتتةبراهتتل‪ّٙ‬ر‬
‫‪ٙ‬تشٌْ٘ربٔيراي ‪ّٙ‬رطو‪ٟ‬رذبٌىراتشت‪٘٣‬ه‪ٞٚ‬رٗاتظتي ك‪ٞ‬رٗفي ست‪ٞ‬را طتٌتي رراتت تي ير‬
‫ٗ‪ٙ‬تؼت ت ْ٘رب تتملٗنيراهتة تت٘لر‪،‬ركٌ تتير ْره تتا‪ٍٔٙ‬رًق تتي ورًٗٔ تتي ا رمتل تتٍِٔرً تتّرح تتىر‬
‫اتظتلة راهتتت‪ٟ‬رتت٘ا ٍٔٔرلتت‪ٟ‬رٗاسب‪ٚ‬تي‪ٝ‬رربهستتو٘برطوٌت‪،ٟ‬ربي ؿتتيل‪ٞ‬ر ر ُٔتٍراتتي ‪ّٙ‬ر‬
‫طو‪ٟ‬رفي ست‪ٞ‬راهتت لتراهِياتارٗاربتيذراتملا ا رحت٘يراـتي‪ٙ‬يرطؼتمل‪ٞٙ‬رٗ اه‪ٚ‬ت‪ٞ‬رت٘ا تٕر‬
‫اةتٌت ‪ ،‬ر بتت٘ر مل‪ٙ‬تتبر‪،‬ر‪4)4115‬ركٌتتير ُٔتتيرٓتت‪ٟ‬راهتتملابرراهقتتيُُ٘‪ٟ‬رٗا تٌتتيط‪ٟ‬ربتتار‬
‫ات تت٘اعِارٗاهاٗه تت‪،ٞ‬رٗه تتلارل تتوْرذبق‪ٚ‬قٔ تتير‪ٙ‬ش تتتوزَر ر يُ تتبراسبق تت٘قرٗاسبمل‪ ٙ‬تتي ر‬
‫ًشتت‪٘٣‬ه‪ٚ‬ي رٗ هتزاًتتي ر‪،‬ربقـتتٔيرت ملؿتتٔيراهاٗهتت‪ٞ‬رٗ تتمل‪٠‬ر‪ٙ‬رقتتَ٘ربٔتتيراتتت٘اعّرًٗتتّر‬
‫اتشت تت‪٘٣‬ه‪ٚ‬ي راهتت تت‪ٟ‬رت ملؿت تتٔيراهاٗهت تت‪ٞ‬ر ل ت ت راهـت تتملا‪٢‬بر‪،‬راشباًت تت‪ٞ‬راهقشت تتلمل‪ٗٞٙ‬عيط‪ٞ‬ر‬
‫اهق٘اُا‪،‬ر ًيراتش‪٘٣‬ه‪ٚ‬ي راهت‪ٟ‬ر‪ٙ‬قَ٘ربٔيرات٘اعّرلٌِٔيراهِقاراه ِي‪،١‬رٗاتظي ك‪ٞ‬رل‪ٟ‬ر‬
‫ذبشاراسب‪ٚ‬ي‪ٝ‬راهش‪ٚ‬يس‪ٞٚ‬رٗ تٓي‪ 4‬ايسٍر‪74113،‬ر‪ )61‬ر‬
‫ٗكلهمرلٔ‪ٟ‬راهقوتبراهِتيب رهوا قملاع‪ٚ‬ت‪،ٞ‬رٗطِتاًيرتشتروبرحقت٘قرات٘اعِت‪،ٞ‬ر‬
‫ته لراها قملاع‪ٞٚ‬رل‪ٟ‬را ُاوي ‪،‬ر ْرفي س‪ٞ‬رحقت٘قراتت٘اعّر رتلتْ٘ر رًتّر تةير‬
‫اها قملاع‪ٚ‬تت‪،ٞ‬رٗبتتلهمرتلتتْ٘رفي ستت‪ٞ‬راسبقتت٘قرٗاسبمل‪ٙ‬تتي راهش‪ٚ‬يستت‪ٞٚ‬رٗاهقيًتت‪ٞ‬رًتتّر‬
‫طهُٔيرتملس‪ٚ‬يرا‪ٍٚ‬رات٘اعِ‪ٞ‬رٗ طٍرًظتيطملراهت٘ ‪١‬رٗا ُتٌتي‪،١‬رليت٘اعِت‪ٞ‬رٓت‪ٟ‬راه ـتي‪١‬ر‬
‫اه٘است راهتتل‪٠‬ر‪ٙ‬ـتتٍركيلتت‪ٞ‬ر ع‪ٚ‬تريوراةتٌ ت رٗٓتت‪ٟ‬راهقيطتتا‪ٝ‬راتظتتمك‪ٞ‬راهتتت‪ٟ‬رتتتملبرر‬
‫بِي‪١‬راه٘عّ‪،‬رٗٓ‪ٟ‬ر ‪ٙ‬ـيراهتظمل‪ ٙ‬راهاستت٘ ‪٠‬رٗاهقتيُُ٘‪ٟ‬رهليلت‪ٞ‬راسبقت٘قرٗاه٘ا تي ر‬
‫ٗاسبمل‪ٙ‬ي راهقيً‪4ٞ‬ر اهؼةب‪،ٟ‬ر‪74102‬ر‪ )26‬ر‬
‫ًّٗراها اسي راهت‪ٟ‬رآتٌدربت٘ؿ‪ٚ‬كرً َٔ٘رات٘اعِ‪ٞ‬ر اس‪ٞ‬ر ب٘ر مل‪ٙ‬تبر‪،‬ر‪)4115‬ر‬
‫اهتت‪ٟ‬راستتٔالدرتةت٘‪ٙ‬ملرًِتتيٓ راهتقوت‪ٍٚ‬رهترٌِ‪ٚ‬ت‪ٞ‬رات٘اعِت‪ٞ‬رلتت‪ٟ‬را ه ‪ٚ‬ت‪ٞ‬راهايهات‪ٞ‬رهتتا‪٠‬ر‬
‫اهةةبربيتملحو‪ٞ‬راهايُ٘‪ٙ‬ت‪،ٞ‬رٗت٘ػتودرراها است‪ٞ‬رًتّر تةيرذبو‪ٚ‬تىرٗت٘ػت‪ ٚ‬رًِتيٓ ر‬
‫اهتقو‪ٍٚ‬راهايُ٘‪٠‬ر ر ْرًِيٓ راتملحو‪ٞ‬راهايُ٘‪ٞٙ‬ر رتتـٌّرست٘‪٠‬راهقو‪ٚ‬تىراهِتي رًتّر‬
‫اتق تتي وراهت تت‪ٟ‬رتٌِ تت‪ٟ‬رات٘اعِ تت‪ٞ‬ره تتا‪٠‬راهة تتةبر‪،‬ركٌ تتير ْرات تتِٔ ر و تت٘رً تتّرات٘ااتت ر‬
‫ٗا ُظتتة‪ٞ‬راهتتت‪ٟ‬ر تتي ضرًتتّر ةوتتيراهةتتةبرستتو٘ك‪ٚ‬ي رات٘اعِتت‪،ٞ‬ركٌتتير طتتي ر‬
‫اهِت تتي‪ ٢‬ر ر ْرتق تتا‪ٍٙ‬رضبت تت٘‪٠‬رتقو‪ ٌٚ‬تت‪ٟ‬رهوة تتةبر‪ٙ‬ش تتيطآٍرطو تت‪ٟ‬رت ٔ تتٍراهت تتهوتر‬
‫ات يطملربارا ُشيْرٗصبتٌقٕرٗب‪٣ٚ‬تتٕرٗ‪ٌِٙ‬ت‪ٟ‬رهتا‪ٍٔٙ‬رًشت‪٘٣‬ه‪ٚ‬ي رٗٗا تي راتت٘اعّر‬
‫ٗ‪ٙ‬ملل رًّرٗط‪ٕٚ‬رحبق٘أٍ‪ٗ4‬تت راها اس‪ٞ‬راسبيه‪ٞٚ‬رً رٓتلٖراها استر‪ٞ‬رلت‪ٟ‬راهتهك‪ٚ‬تار‬
‫طو‪ٟ‬رؿملٗ ‪ٝ‬رتٔ‪ٞ٣ٚ‬رات٘اا رٗا ُظة‪ٞ‬راهت‪ٟ‬رتٌِ‪ٟ‬را‪ٍٚ‬رات٘اعِ‪ٞ‬رها‪٠‬راهةةبر‪،‬ركٌتير‬
‫تت رًت راها است‪ٞ‬راسبيه‪ٚ‬ت‪ٞ‬رًتّرح‪ٚ‬تثرآتٌئًتيربقت‪ٍٚ‬رذبٌتىراتشت‪٘٣‬ه‪ٞٚ‬رٗاهتشتيًكر‬
‫ٗا ٘يرات ملركق‪ٍٚ‬رهوٌ٘اعِ‪ٞ‬رجيبرا ٓتٌيَربٔي‪،‬رٗااراست ي راها اس‪ٞ‬رًِٔيرل‪ٟ‬ر‬
‫ت٘ؿ‪ٚ‬كرٗذبا‪ٙ‬ارً َٔ٘رات٘اعِ‪ 4ٞ‬ر‬
‫ٗتتتمل‪٠‬ر جتيط‪ٚ‬تتى‪،‬ر‪74116‬ر‪)040‬ر ْرات٘اعِتت‪ٞ‬رٓتت‪ٟ‬رصبٌ٘طتت‪ٞ‬راهقتت‪ٍٚ‬راهتتت‪ٟ‬رتتتىوملرلتت‪ٟ‬ر‬
‫طخؼتت‪ٞٚ‬راهةيهتتبرلتجقوتتٕراجييب‪ٚ‬تتيرًوتزًتتير ةا‪ٚ‬تتيرلتت‪ٟ‬راُتٌي‪٢‬تتٕر رٗعِتتٕربتت٘ط‪ٟ‬ر‬
‫س‪ٚ‬يس‪ٟ‬رٗحمل‪ٞٙ‬رًٗش‪٘٣‬ه‪ٞٚ‬رٗاا ٖرطو‪ٟ‬را ٘يرات تملرٗاسبت٘ا رًقتٕرٗ ظتي ك‪ٞ‬رلقيهت‪ٞ‬ر‬
‫هتحق‪ٚ‬ت ت را ً تتّراه تتاا و‪ٟ‬رٗاهش تتةَراهق تتيت‪4ٟ‬ركٌ تتير‪ِٙ‬ة تتملرك تتىرًت تّرر ًملدب تت‪ٟ‬رٗر‬
‫اهملُت‪ٚ‬ش تت‪ٟ‬ر‪،‬ر‪ )4100‬رات٘اعِ تت‪ٞ‬رطو تت‪ٟ‬ر ُٔ تتيرصبٌ٘ط تت‪ٞ‬راهق تت‪ٍٚ‬راهت تت‪ٟ‬رتقل تتصراُتٌ تتي‪١‬ر‬

‫‪414‬‬
‫دزاسات عسبية يف الرتبية وعلم الهفس )‪(ASEP‬‬
‫اهةيهبره٘عِٕرٗاه٘ط‪ٟ‬ربي ً٘ راهش‪ٚ‬يس‪ٞٚ‬رٗاه ‪ٞٚ٣ٚ‬رٗاهؼح‪ٞٚ‬رٗا اتؼي ‪ٞٙ‬رٗحق٘قر‬
‫ا ُشتتيْرٗا ُ تتتينيرطوتت‪ٟ‬راهاقيلتتي را تتمل‪٠‬رٗؿتتملٗ ‪ٝ‬را حتلتتيَرهوقتتيُْ٘رٗا تتيْر‬
‫بيه٘حتتا‪ٝ‬راه٘عِ‪ٚ‬تت‪ٞ‬رٗاهتشتتيًكرً ت رات تتمل‪ّٙ‬ررٗاتؼتتيلٕربتتيهق‪ٍٚ‬را ةا‪ٚ‬تت‪ٞ‬راسبٌ‪ٚ‬تتا‪ٝ‬ر‬
‫ٗاتش‪٘٣‬ه‪ٞٚ‬را تٌيط‪ٞٚ‬ردبيٖرُ شٕرٗ سملتٕرٗصبتٌقٕر‪،‬رٗذهتمرلت‪ٟ‬ر استتٌٔيراهتت‪ٟ‬ر‬
‫اس تتتٔالدرتق‪ ٚ‬تت‪ٍٚ‬رضبت تت٘‪٠‬رًِ تتيٓ راهمب‪ ٚ‬تت‪ٞ‬راتاُ‪ ٚ‬تت‪ٞ‬رهوؼت ت ٘وراهش تتيب رٗاها تتيًّر‬
‫ٗاهتيس ت را سيستت‪ٟ‬رلتت‪ٟ‬رؿتت٘‪١‬راتت‪ٍٚ‬رات٘اعِتت‪ٞ‬ر‪،‬رٗت٘ػتتودرُتتتي‪ ٢‬رذبو‪ٚ‬تتىراحملتتت٘‪٠‬ر ر‬
‫تاُ‪ٟ‬رًملاطي‪ٝ‬رضبت٘‪٠‬رًِٔ راهمب‪ٞٚ‬راتاُ‪ٞٚ‬رهق‪ٍٚ‬رات٘اعِ‪ٞ‬ربيهؼ راهشتيب رٗاهاتيًّر‬
‫ٗاهتيس رٗطاَراهت٘ا ْرل‪ٟ‬رت٘ ‪ٙ‬قٔي‪4‬رٗاتار ٗػتدراها است‪ٞ‬ربـتملٗ ‪ٝ‬رتـتٌارضبتت٘‪٠‬ر‬
‫ًِيٓ راهمب‪ٞٚ‬راتاُ‪ٚ‬ت‪ٞ‬ربقت‪ٍٚ‬رات٘اعِت‪ٞ‬رٗكتلهمرًملاطتي‪ٝ‬راهتت٘ا ْرلت‪ٟ‬رت٘ ‪ٙ‬قٔتير‪4‬رٗاتار‬
‫است ي راها اس‪ٞ‬راسبيه‪ٞٚ‬رًّرٓلٖراها اس‪ٞ‬رل‪ٟ‬رذبا‪ٙ‬ارا‪ٍٚ‬رات٘اعِت‪ٞ‬رح‪ٚ‬تثر كتز ر‬
‫استٌٔيرطو‪ٟ‬را‪ٍٚ‬را ُتٌتي‪١‬رٗاهتشتيًكرٗاتشت‪٘٣‬ه‪ٞٚ‬را تٌيط‪ٚ‬ت‪ٞ‬رٗاهت٘ط‪ٟ‬راهش‪ٚ‬يست‪ٟ‬ر‬
‫ٗاه٘ط‪ٟ‬را اتؼي ‪٠‬رٗاه٘حا‪ٝ‬راه٘عِ‪4ٞٚ‬ر ر‬
‫ٗ‪ٙ‬مل‪٠‬ركىرًّرطيُزاُغرًِٗؼ٘ ‪٠‬رٗر ا ستزكي ر ر &‪chanzanagh& mansoori‬‬
‫‪،zarasazkar‬ر‪74100‬ر‪).106‬ر ْرات٘اعِتت‪ٞ‬رٓتت‪ٟ‬رحيهتت‪ٞ‬رًاُ‪ٚ‬تت‪ٞ‬ر‪،‬رٗكتتلهمرٓتت‪ٟ‬ر طوتت‪ٟ‬ر‬
‫حيهتت‪ٞ‬را تٌيط‪ٚ‬تت‪ٞ‬ر‪ٙ‬شتتتة‪ ٚ‬راتتتمل‪١‬رذبق‪ٚ‬قٔتتيرلتت‪ٟ‬راةتٌ ت راهتتا قملاع‪،ٟ‬ركٌتتير ُٔتتير‬
‫ًز‪ ٙ‬رًّراسبقت٘قرٗا هتزاًتي رهوٌت٘اعّر ا تىر ٗهتتٕ‪4‬رٗاتار رت٘ؿت‪ٚ‬كرذهتمرلت‪ٟ‬ر‬
‫استٌٔيراهت‪ٟ‬راستٔالدرت٘ؿ‪ٚ‬كرًشت٘‪٠‬را‪ٍٚ‬رات٘اعِت‪ٞ‬راتتـتٌِ‪ٞ‬ربتيت٘ا راها است‪ٞٚ‬ر‬
‫اتقتتمل ‪ٝ‬ربتتيتملحوتارا بتاا‪ٚ٢‬تت‪ٞ‬رٗاهايُ٘‪ٙ‬تت‪ٞ‬ربيتتتاا ضراهقملب‪ٚ‬تت‪ٞ‬را ستتةً‪ٞٚ‬ربتتو‪ٙ‬ملاْ‪،‬رٗاتتار‬
‫ت٘ػتتودراها استت‪ٞ‬ر ر ْرً تتيٓ‪ٍٚ‬راهقِيطتت‪ٞ‬رٗاهملؿتتيرٗاهةيطتت‪ٞ‬رٗا ستشتتةَرً٘ تت٘ ‪ٝ‬ر‬
‫بؼ٘ ‪ٝ‬رك ت‪ٝ‬ربيهلتبراتا س‪ٞٚ‬راهت‪ٟ‬ر‪ٙ‬ا سٔيراهةةبربلوتيراتملحوتا‪ 4‬ر‬
‫ٗ‪ٙ‬مل‪٠‬ري ملاْر ْرات٘اعِت‪ٞ‬رٓت‪ٟ‬رػت ‪ٞ‬راه تمل راهتل‪٠‬ر‪ِٙ‬تٌت‪ٟ‬ر رٗعتّرًقتارذبلٌتٕر‬
‫ُةتتٍرس‪ٚ‬يستت‪ٞٚ‬رًق‪ِٚ‬تت‪ٞ‬رتتظتتلىرطوتت‪ٟ‬ر سيستتٕراهراٗهتت‪ٞ‬رذا راهشتت‪ٚ‬ي ‪ٝ‬راهليًوتت‪ٞ‬رطوتت‪ٟ‬ر ر‬
‫اه تت٘عّ‪،‬رٗتةٔ تتملرات٘اعِ تت‪ٞ‬ر ًٔ٘ٔ تتيراهش‪ٚ‬يس تت‪ٟ‬ركقةا تت‪ٞ‬رتقياا‪ ٙ‬تت‪ٞ‬رب تتارات تت٘اعّر‬
‫ٗاهاٗهتت‪،ٞ‬رًٗتتّراها استتي راهتتت‪ٟ‬رتِيٗهتتدرٓتتلارات ٔتتَ٘ر استت‪ٞ‬ر بملكتتي رٗر بتت٘رطوتت‪ٟ‬ر‪،‬ر‬
‫‪)4100‬راهت‪ٟ‬رآتٌدربت٘ؿ‪ٚ‬كرً َٔ٘رات٘اعِ‪ٞ‬رٗ ٌٓ‪ٞٚ‬راهمب‪ٞٚ‬رهوٌ٘اعِت‪ٞ‬راةتٌق‪ٚ‬ت‪ٞ‬ر‬
‫ح‪ٚ‬تتثراستتتٔالدراها استت‪ٞ‬راهتقتتملورطوتت‪ٟ‬رًةتتيٓملرات٘اعِتت‪ٞ‬راةتٌق‪ٚ‬تت‪ٞ‬رلتت‪ٟ‬راةتتي ر‬
‫ا تٌيط‪ٚ‬تت‪ٞ‬رٗاهقيُُ٘‪ٚ‬تت‪ٞ‬رٗا اتؼتتي ‪ٞٙ‬رٗاهش‪ٚ‬يستت‪ٞٚ‬رلتت‪ٟ‬راتقتتمل ا راها استت‪ٞٚ‬راتتقوقتت‪ٞ‬ر‬
‫بيهقوَ٘را تٌيط‪ٞٚ‬رًِٗٔيراهمب‪ٞٚ‬راه٘عِ‪ٞٚ‬رًّرٗ ٔ‪ٞ‬رُةملراتقوٌارولٖراتقتمل ا ‪،‬ر‬
‫ٗت٘ػودراها اس‪ٞ‬ر راهِتي‪ ٢‬راهتيه‪ 7ٞٚ‬ر‬
‫‪ً ‬ة تتيٓملرات٘اعِ تت‪ٞ‬را كا تتملرط تت‪٘ٚ‬طيرل تت‪ٟ‬راة تتييرا تٌ تتيط‪ٟ‬رٓ‪،ٟ‬ح تتىراتظ تتلة ر‬
‫بيسب٘ا رٗاتِياظت‪ٞ‬رٗهت‪ٚ‬صراهقِ ‪4‬بِتي‪١‬رطةات‪ٞ‬رع‪ ٚ‬ت‪ٞ‬رًت رازبتتاْرٗا اي ب‪4‬تق تىر‬
‫اهِقارا جييب‪ٟ‬ردبِبراهوج٘‪١‬رهغ‪ٞ ٚ‬رات مل‪4ّٙ‬احماَرك ي راهشّ‪4‬‬
‫‪ً ‬ة تتيٓملرات٘اعِ تت‪ٞ‬را كا تتملرط تت‪٘ٚ‬طيرل تت‪ٟ‬راة تتييراهق تتيُُ٘‪ٟ‬رٓ تت‪،ٟ‬راهت و‪ ٚ‬تتغرط تتّر ‪٠‬ر‬
‫دبيٗ ا رايُُ٘‪،ٞٚ‬راهتقيْٗرً راهظملع‪ٞ‬رٗا ٔز‪ٝ‬را ًِ‪ٞٚ‬رسبىراتظلة ‪،‬راحماَر‬
‫اهِةيَرٗطاَراُتٔيكٕ‪،‬ر‬

‫‪415‬‬
‫دزاسات عسبية يف الرتبية وعلم الهفس )‪(ASEP‬‬
‫‪ً ‬ةت تتيٓملرات٘اعِت تت‪ٞ‬را كات تتملرطت تت‪٘ٚ‬طيرلت تت‪ٟ‬راةت تتييرا اتؼت تتي ‪٠‬رٓت تت‪،ٟ‬راست تتتخااَر‬
‫ات٘اػة راهقيً‪ٞ‬ر‪،‬راستخااَراهت لتراهقوٌ‪ٟ‬رطِتارفي ست‪ٞ‬راهقٌتى‪،‬راسبتثرطوت‪ٟ‬ر‬
‫ت٘لتراستٔةنرات‪ٚ‬يٖرٗاهلٔملبي‪4١‬‬
‫‪ً ‬ةيٓملرات٘اعِ ‪ٞ‬را كاتملرطت‪٘ٚ‬طيرلت‪ٟ‬راةتييراهش‪ٚ‬يست‪ٟ‬رٓت‪ٟ‬ر‪،‬را طتتزا ربي ُتٌتي‪١‬ر‬
‫هوت تت٘عّ‪،‬راهت تت٘ط‪ٟ‬ربيه٘ا ت تتي ردبت تتيٖراهت تت٘عّ‪،‬رتقت تتا‪ٙ‬ملر ٔت تت٘ راهاٗهت تتٕ‪،‬راهت تتاط٘‪ٝ‬ر‬
‫هوٌحيلة‪ٞ‬رطو‪ٟ‬رًةيٓملراه٘حا‪ٝ‬راه٘عِ‪4ٞٚ‬‬
‫ٗتت ت راها است‪ٞ‬راسبيه‪ٚ‬ت‪ٞ‬رًت ر استتتٌٔيرلت‪ٟ‬راهمك‪ٚ‬تزرطوت‪ٟ‬را بقتي را تٌيط‪ٚ‬تت‪ٞ‬ر‬
‫ٗاهش‪ٚ‬يستت‪ٞٚ‬رٗا اتؼتتي ‪ٞٙ‬رهوٌ٘اعِتت‪،ٞ‬رٗضبيٗهتت‪ٞ‬راه٘اتت٘ورطوتت‪ٟ‬رًتتا‪٠‬رت٘الملٓتتيربلتتتيبر‬
‫ات٘اعِتت‪ٞ‬ربيتملحوتت‪ٞ‬راهايُ٘‪ٙ‬تت‪ٞ‬رهتتا‪٠‬راهةتتةب‪،‬رٗاتتاراستتت ي راه يحاتت‪ٞ‬رًِٔتتيرلتت‪ٟ‬ر طتتاا ر‬
‫اي‪ٌٞ٢‬را‪ٍٚ‬رات٘اعِ‪ٞ‬راتِيس ‪ٞ‬رهةةبراتملحو‪ٞ‬راهايُ٘‪ٞٙ‬ر‪،‬رراه قارا اتؼي ‪٠‬رهوٌ٘اعِ‪ٞ‬ر‬
‫ًٗ تتّرب تتارٓ تتلٖراهق تت‪ٍٚ‬ر رتق تتىراهِق تتارا جي تتيب‪ٟ‬ر–رتملط تت‪ٚ‬ارا س تتتٔةي ‪-‬راح تتماَر‬
‫اهِةيَ)‬
‫كٌ تتير‪ٙ‬ىك تتارً تت٘ ‪ٙ‬صر ر‪،Moores‬ر‪74116‬ر‪).‬ر ْرات٘اعِ تت‪ٞ‬رٓ تت‪ٟ‬ر تتز‪١‬رًقق تتارً تتّر‬
‫او٘‪ٞٙ‬رازبٌق‪،ٞٚ‬رٗٓ٘ر‪ٙ‬ظتتر راهقةات‪ٞ‬ربتاراه تمل رٗاهاٗهت‪ٞ‬رٗكتلهمربتارا لتملا ر‬
‫ٗبقـٍٔراه ق رل‪ٟ‬ر ٗهتٍٔ‪ 4‬ر‬
‫ٗت تتمل‪٠‬ر رل تتمل ر‪،‬ر‪7410.‬ر‪)2‬ر ْرات٘اعِ تت‪ٞ‬رٓ تت‪ٟ‬ر رًٗ تت٘اعّرٗطةا تت‪ٞ‬رذب تتا رً تتا‪٠‬ر‬
‫اهت يطتتىرب‪ٌِٔٚ‬تتيرٗتتتِةٍرٓتتلٖراهقةا ت‪ٞ‬رر ٗهتت‪ٞ‬راهقتتيُْ٘راهتتت‪ٟ‬ردبقتتىراتتت٘اعّر‪ٙ‬ظتتقملر‬
‫بي ت يطرٗا ُتٌي‪١‬رهو٘عّ‪ 4‬ر‬
‫ِٗٓينراهقا‪ٙ‬ارًّراهشٌي راهت‪ٟ‬ر‪ ِٙ‬غ‪ٟ‬رطوت‪ٟ‬راتت٘اعّراهتحوت‪ٟ‬ربٔتيرٗٓت‪ 7ٟ‬رلتمل ‪،‬ر‬
‫‪4112‬ر‪ )0.7‬ر‬
‫‪ً ‬ظيطملرا اااَرٗازبشي ‪،ٝ‬ر قِ‪ٟ‬ر ْر‪ٙ‬تحو‪ٟ‬رات٘اعّربيهظجيط‪ٞ‬رٗازبمل ‪4ٝ‬‬
‫‪ً ‬ظيطملراهقاايرٗا ُؼيو‪،‬رٗٓ‪ٟ‬رمتلِٕرًّرًقملل‪ٞ‬رحق٘قرات مل‪ّٙ‬رٗاحمأًي‪4‬‬
‫‪ً ‬ظيطملراهتحـملرٗاهتشتيًك‪،‬رٗت تاٗرٗاؿتح‪ٞ‬رل‪ٌٚ‬تير‪ٙ‬ؼتا رطتّرًتّر ات٘ايرٗ لقتيير‬
‫ل‪ٟ‬رً٘اا ٕراتختو ‪4ٞ‬‬
‫‪ً ‬ظ تتيطملراهتـ تتيًّرٗاه تت٘ ‪،١‬ر قِ تت‪ٟ‬را حش تتيضربي ُتٌ تتي‪١‬رهو تت٘عّر‪،‬رٗاهتت ت ‪ٟ‬ر‬
‫ٗاهت رً رات مل‪4ّٙ‬‬
‫ٗ‪ٙ‬تمل‪٠‬ركتىرًتّرٓت٘ك‪ِٚ‬زرًٗيسظتتُ‪ٟ‬ر ر‪،4116Hoskins & Mascherini‬ر‪)234‬ر‬
‫ْرِٓينرُقوٕرُ٘ط‪ٞٚ‬رل‪ٟ‬را ٓتٌيَر َٔ٘رات٘اعِ‪ٞ‬رًتّرح‪ٚ‬تثرا ُتقتييرًتّرً ٔتَ٘ر‬
‫ات٘اعِت‪ٞ‬رلحشتبر رً ٔتَ٘رات٘اعِت‪ٞ‬راه قيهت‪ٞ‬ر)‪(Active Citizenship‬راهتت‪ٟ‬رتقِت‪ٟ‬ر‬
‫اتظي ك‪ٞ‬رل‪ٟ‬راةتٌ راتاُ‪ٟ‬رٗاسب‪ٚ‬يٖراهش‪ٚ‬يس‪ٞٚ‬راهت‪ٟ‬رتتشٍربي حماَرٗطاَراهقِ ر‬
‫بي ؿيل‪ٞ‬ر رذهمرتتؼت رب٘ ت٘ رحقت٘قرا ُشتيْرٗاها قملراع‪ٚ‬ت‪،ٞ‬ركٌتيرتتـتٌّر‬
‫ًةو‪ٞ‬رٗاستق‪ٞ‬رًتّرا ُظتة‪ٞ‬رًاتىراتظتي ك‪ٞ‬راها قملاع‪ٚ‬ت‪ٞ‬رٗاهتؼت٘‪ٙ‬دربي ُتخيبتي ر‬
‫ٗ تٓيرًّرا ُظة‪ٞ‬راةتٌق‪ 4ٞٚ‬ر‬

‫‪416‬‬
‫دزاسات عسبية يف الرتبية وعلم الهفس )‪(ASEP‬‬
‫ٗاارطٔارً َٔ٘رات٘اعِ‪ٞ‬رتة٘ ابرك تابرل‪ٟ‬راهقملْراسبي ‪٠‬رٗاهقظتمل‪،ّٙ‬رٗذبتا ر‬
‫ً٘اػ ي رات٘اعّرل‪ٟ‬ر ىراهق٘ت‪ٞ‬رطو‪ٟ‬راهِح٘راهتي ‪7‬ر اهؼي‪٢‬غ‪،‬ر‪74116‬ر‪ )..2‬ر‬
‫‪ ‬ا طماورب٘ ٘ روقيلي رطبتو ‪4ٞ‬‬
‫‪ ‬ا طماورب٘ ٘ ر ‪ٙ‬يُي رطبتو ‪4ٞ‬‬
‫‪ ‬احماَرح راهغترٗحمل‪ٙ‬تٕ‪4‬‬
‫‪ ‬اتظي ك‪ٞ‬رل‪ٟ‬رتظج‪ ٚ‬راهشةَراهاٗ ‪4‬‬
‫‪ ‬لٍٔرااتؼي ‪ٙ‬ي راهقيف‪،‬رٓلٖرات٘اػ ي رهوٌ٘اعّرٓ‪ٟ‬رل‪ٟ‬رػ٘ ‪ٝ‬رًٔي ا رتٌِ‪ٔٚ‬ير‬
‫ًىسشي راةتٌ رهتز‪ٙ‬ارليطو‪ٞٚ‬را ت يطربارا لتملا رطوت‪ٟ‬راتشتت٘‪٠‬راهظخؼت‪ٟ‬ر‬
‫ٗا تٌيط‪ٟ‬رٗراحملو‪ٟ‬رٗاهقً٘‪ٟ‬رٗاهاٗ ‪4‬ر ر‬
‫ٗ‪ٙ‬ىكاركىرًّراه ق‪ٟ‬رٗ ً تيب‪ٟ‬ر ر‪74116‬ر‪)011‬ر ْرستقي ‪ٝ‬راه تمل رٗظبيحتٕرٗتقتاَر‬
‫اةتٌ ت ر ر‪ٙ‬تحق ت رًتتّر تتةيراهظتتق٘ ربيت٘اعِتت‪ٞ‬رلحشتتبرٗ منتتيرًتتّر تتةيراهقٌتتىر‬
‫ا جييب‪ٟ‬رٗاهتت لتراهِياتارلت‪ٟ‬راتظتلة راهتت‪ٟ‬رت٘ا تٕراه تمل رٗاةتٌت ‪،‬رٗٓتلار‪ٙ‬قِت‪ٟ‬ر‬
‫تملىل‪ٞ‬رًؼةوكرات٘اعِ‪ٞ‬ر رسو٘نر جييب‪ٟ‬رًّر يُبراه مل رٗاةتٌ ‪ 4‬ر‬
‫ٗ‪ٙ‬ىكاركىرًّراهِؼي رٗاهق اراهلمل‪ٍٙ‬ر ‪74101‬ر‪).‬ر ْراهمب‪ٞٚ‬رٗاه٘عِ‪ٞٚ‬ر رتق ر‬
‫طِارحارتهك‪ٚ‬اراسبق٘قرٗاه٘ا ي رٗهلِٔيرت٘ؿكرًشت٘‪ٙ‬ي رهوشتو٘نر‪،‬رٗكتلهمر‬
‫لملؾرهوِظيطرطّرعمل‪ٙ‬قٔيرت ِ‪ٟ‬رات٘اعِت‪ٞ‬راهؼتيسب‪ٞ‬رٗ‪ِٙ‬ةتملراه‪ٔٚ‬تيربيطت ي ٓتيرٓتالبير‬
‫سيس‪ٚ‬يبرهوٌ٘ا را تٌيط‪ٞٚ‬رٗاه٘عِ‪ 4ٞٚ‬ر‬
‫ٗهلارلوُٕرًتّراهـتملٗ ‪٠‬راهمك‪ٚ‬تزرطوت‪ٟ‬رر ٌٓ‪ٚ‬ت‪ٞ‬رتـتٌاراتِتيٓ راها است‪ٞٚ‬رهقت‪ٍٚ‬ر‬
‫ات٘اعِ‪ٞ‬رت٘ا ٔ‪ٞ‬راهتحا‪ٙ‬ي رٗاهتغتا راهت‪ٟ‬ر تملربٔتيراةتٌت رٗتٔتا ٖ‪،‬رٗٓتلارجيقتىر‬
‫تقز‪ٙ‬تتزراتت‪ٍٚ‬رات٘اعِتت‪ٞ‬رًةو تيبرؿتتملٗ ‪ٙ‬يرلتت‪ٟ‬ر تتىراحشتتيضرا ُشتتيْربتتي مابر ا تتىر‬
‫ٗعِٕرٗطجزٖرطّرً٘ا ٔ‪ٞ‬رضبيٗه‪ٞ‬راهق ثربق‪ٍٚ‬راةٌت ر‪ 4‬رضبٌار‪74116،‬ر‪ )222‬ر‬
‫كٌير ْرتٌِ‪ٞٚ‬را‪ٍٚ‬رات٘اعِ‪ٞ‬رتى ‪٠‬ر رتقا‪ٙ‬ملرطتق٘ ربي ُتٌتي‪١‬رةتٌقترٕرٗ‪ٙ‬تٌاتىر‬
‫ذهمرل‪ٟ‬رسو٘كٕرٗ ليطٕرطّرا‪ٍٚ‬رٗعِٕرًٗلتش يتٕرٗهلارتتـٌّراهمب‪ٞٚ‬رًّر ىر‬
‫ات٘اعِ‪ٞ‬رتٌِ‪ٞٚ‬رطق٘ راه مل ر جتٌقٕرٗت يطوتٕر جييبتيبرًت ر لتملا ٖربظتلىر‪ٙ‬شترٍٔرلت‪ٟ‬ر‬
‫تل٘‪ّٙ‬رً٘اعِارػيسبا‪ 4‬اشب٘اها‪ )410.70031،ٝ‬ر‬
‫ٗتتتهت‪ٟ‬ر ٌٓ‪ٚ‬تت‪ٞ‬رات٘اعِتت‪ٞ‬ر ‪ٙ‬ـتتيرًتتّر ُٔتتيرطتتق٘ رىلقتت‪ٟ‬ر‪ٙ‬تتملبرربتتار بِتتي‪١‬رازبٌيطتت‪ٞ‬ر‬
‫ٗ ألراوت٘بٍٔرحبتبراهت٘عّرٗازبٌيطت‪ٞ‬رٗا ستتقاا ره تليرازبٔتارلت‪ٟ‬رست ‪ٚ‬ىربِي‪ٔ٢‬تير‬
‫ٗا س تتتقاا رهوٌ تت٘ ر ليط تتيرطِٔ تتي‪،‬ركٌ تتيرر ُٔ تتيرطٌو‪ ٚ‬تت‪ٞ‬رًت٘اػ تتو‪ٞ‬رهتقٌ‪ٚ‬تت راهظ تتق٘ ر‬
‫بيه٘ا تتبرٗا ُتٌتتي‪١‬رهوتت٘عّرٗا طتتتزا ربتتٕ‪،‬رٗتتٌاتتىر ٌٓ‪ٚ‬تٔتتيرل‪ٌٚ‬تتير‪ٙ‬وتت‪7ٟ‬راحململٗاتت‪ٟ‬ر‬
‫‪4115‬ر‪7‬ر‪)27‬‬
‫‪ ‬تٌِ‪ٟ‬راها قملاع‪ٞٚ‬رٗاتقي وراتاُ‪4ٞٚ‬‬
‫‪ ‬تشٍٔرل‪ٟ‬راسب ي رطو‪ٟ‬راستقملا راةتٌ ‪4‬‬
‫‪ ‬تٌِ‪ٟ‬رًٔي ا راربيذراهقملا رٗاسب٘ا رٗاهت يٍٓرٗاحماَراسبقت٘قرٗاه٘ا تي رهتا‪٠‬ر‬
‫ا لملا ‪4‬‬

‫‪414‬‬
‫دزاسات عسبية يف الرتبية وعلم الهفس )‪(ASEP‬‬
‫كٌيرتهت‪ٟ‬ر ٌٓ‪ٞٚ‬رات٘اعِ‪ٞ‬رًتّررح‪ٚ‬تثر ُٔتيرطٌو‪ٚ‬ت‪ٞ‬رًت٘اػتو‪ٞ‬رًٗشتتٌمل‪ٝ‬رهتـتٌار‬
‫اهظق٘ ربي ُتٌي‪١‬رهو٘عّرٗا طتزا ربٕرٗكلهمراهظتق٘ ربيه٘ا تبردبتيٖراةتٌت ر‪،‬ر‬
‫ٗ ملضرحبراهِةيَرٗا دبيٓي راه٘عِ‪ٞٚ‬رٗا ٘‪ٝ‬رٗاهت يٍٓرٗاهتقيْٗربارات٘اعِار‬
‫ٗاح تتماَراهِةت تتيَرٗاهتقو‪ ٌٚ‬تتي رٗتقمل‪ ٙ‬تت راهة تتةبر ىسشت تتي ربو تتاتٍٔرًِٗةٌيتت تتٕر‬
‫اتختو ‪4ٞ‬ر راهظ ٘ي‪،‬رٗاشب٘اها‪ٝ‬ر‪،‬ر‪74102‬ر‪)3.‬ر ر‬
‫ْرستتةً‪ٞ‬رٗاستتتقملا راهاٗهتت‪ٞ‬ر ر‪ٙ‬قتٌتتارلقتتررطوتت‪ٟ‬رتتت٘الملراهقااهتت‪ٞ‬راهتتت‪ٟ‬ر‪ٙ‬ملتلتتزر‬
‫طو‪ٔٚ‬يراهِةيَراها قملاع‪ٟ‬رٗ منير‪ٙ‬قتٌتاركتلهمرطوت‪ٟ‬رُ٘ط‪ٚ‬ت‪ٞ‬راتت٘اعِارٗاتا تٍٔر‬
‫طوتت‪ٟ‬را تت٘يرات تتملرٗاهتشتتيًكرًقتتٕ‪،‬ربي ؿتتيل‪ٞ‬ر راهمل تت‪ٞ‬راسبق‪ٚ‬ق‪ٚ‬تت‪ٞ‬رلتت‪ٟ‬راتظتتي ك‪ٞ‬ر‬
‫اهش‪ٚ‬يست‪ٞٚ‬ر تتير رقت راهؼتتيحراهقتتيَرهوٌجتٌت رطتتمل‪ٙ‬ة‪ٞ‬راتتا ‪ٝ‬راتت٘اعّرطوتت‪ٟ‬رؿت رر‬
‫اه تتِ صر ً تتيَراهـ تتغ٘طراتتق تتا ‪ٝ‬رٗذبٌ تتىراتش تت‪٘٣‬ه‪ 4ٞٚ‬رٓ تتيُ‪ٟ‬رط تتاراهش تتتي رل تتمل ‪،‬ر‬
‫‪ )4112،00‬ر‬
‫كٌتتيرتتٌاتتىر ٌٓ‪ٚ‬تت‪ٞ‬رات٘اعِتت‪ٞ‬رل‪ٌٚ‬تتير لتتّر ْرتشتتٍٔربتتٕرلتت‪ٟ‬راهِتت٘اح‪ٟ‬راهتيه‪ٚ‬تت‪7ٞ‬ر‬
‫٘سوارٗرب٘برٗه‪Joslin& Pope &Limٍٚ‬ر‪ )4114،2،‬ر‬
‫‪ ‬اتتقوٌت تتْ٘‪7‬رح‪ٚ‬ت تتثرتٌِ تت‪ٟ‬رات٘اعِت تت‪ٞ‬راهاقت تت‪ٞ‬ربت تتيهِ صرٗاتٔت تتي ا را سيست تت‪ٞٚ‬رهت تتا‪٠‬ر‬
‫اهةةب‪،‬رٗكلهمراهت لتراتشتقىر‪،‬كٌيرتقاَراه ملؾرهو حثرٗا ستلظيو‪،‬ر‬
‫ٗتٌِتت‪ٟ‬راهتت٘ط‪ٟ‬رهتتا‪ٍٔٙ‬ر تتيٓ‪ٍٚ‬راسبقتت٘قرٗاتشتت‪٘٣‬ه‪ٚ‬ي ‪،‬رٗتشتتيطارطوتت‪ٟ‬راهظتتق٘ ر‬
‫بيه خملرٗا ُتٌي‪4١‬‬
‫‪ ‬اتىسشي ‪7‬راتشيٌٓ‪ٞ‬رل‪ٟ‬رتقو‪ٍٚ‬ر لـىرٗ الق‪ٞٚ‬رٗاظبتي ر طوت‪،ٟ‬ركٌتيرتشتيطاررطوت‪ٟ‬ر‬
‫تٌٔىراتش‪٘٣‬ه‪ٚ‬ي را تٌيط‪ٚ‬ت‪،ٞ‬رٗتٌِ‪ٚ‬ت‪ٞ‬رادبتيٖراجيتريب‪ٟ‬رعبت٘راتا ست‪،ٞ‬رٗاتظتي ك‪ٞ‬ر‬
‫ل‪ٟ‬راةتٌ راحملو‪4ٟ‬‬
‫‪ ‬اةتٌ راحملو‪7ٟ‬رتشيطارطو‪ٟ‬ر طاا راي ‪ٝ‬رًتٌ‪ٚ‬ز‪ّٙ‬ر شتّراهقةاتي راةتٌق‪ٚ‬ت‪،ٞ‬ر‬
‫ٗ‪ٙ‬قاَراه ملؾرهلىراتىسشي ر طملانراهظ يبرًّر ةيراتظملٗطي راهتت‪ٟ‬رتقتاَر‬
‫اشباًي رهوٌجتٌ ‪4‬‬
‫ٗتِ ر ٌٓ‪ٞٚ‬راتِيٓ راها است‪ٞٚ‬رًتّر ُٔتير اٖرتشتت٘طبرلوشت ‪ٞ‬راةتٌت ‪،‬رٗذبٌتىر‬
‫ا‪ٌٕٚ‬رًٗ ي ‪٘ٔ٢‬هلارلٔ‪ٟ‬رمتلّراهةيهبرًّ‪7‬ر ٗ‪ٙ‬ا ر‪ )4114741،‬ر‬
‫‪ ‬اتقيْراتٔي ا راهقٌو‪4ٞٚ‬‬
‫‪ ‬اهتق٘ رطو‪ٟ‬راهقٌىرل‪ٟ‬ر عي راهتقيْٗرا جييب‪4ٟ‬‬
‫‪ ‬اتظي ك‪ٞ‬رل‪ٟ‬را طٌييراهتة٘ط‪4ٞٚ‬‬
‫‪ ‬تٌِ‪ٞٚ‬رحشّراهِقاراوي و‪ 4‬ر‬
‫ٗهلهمر‪ٙ‬مل‪٠‬راهغيًا‪٠‬ر ‪74101‬ر‪)011‬ر ْرًتّر ٓتٍرا ٗا راهتت‪ٟ‬رجيتبر ْرتقتَ٘ربٔتير‬
‫اتا س‪ٞ‬رهتقز‪ٙ‬زرٗتٌِ‪ٞٚ‬را‪ٍٚ‬رات٘اعِ‪ٞ‬رها‪٠‬راهةةبرًير‪ٙ‬و‪ 7ٟ‬ر‬
‫‪ ‬اهقٌىرطو‪ٟ‬رتملس‪ٚ‬يراهق‪ٍٚ‬راها‪4ِٞٚٙ‬‬
‫‪ ‬تقو‪ٍٚ‬راتقي ورٗاتٔي ا راهت‪ٟ‬رتٌِ‪ٟ‬را‪ٍٚ‬رات٘اعِ‪4ٞ‬‬
‫‪ ‬ت٘ ‪ٕٚ‬راهةةبر راحمليلة‪ٞ‬رطو‪ٟ‬رًملال راهاٗه‪4ٞ‬‬

‫‪414‬‬
‫دزاسات عسبية يف الرتبية وعلم الهفس )‪(ASEP‬‬
‫‪ ‬اهقٌىرطو‪ٟ‬ر ملضرا‪ٍٚ‬رحبراه٘عّر‪4‬‬
‫‪ ‬حثراهةةبرطو‪ٟ‬رحبراهقٌىراهتة٘ط‪ٟ‬رٗتقا‪ٍٙ‬راتشيطا‪4ٝ‬‬
‫ٗا ًملر ر‪ٙ‬قتؼملرطو‪ٟ‬را ٓتٌيَربيت٘اعِ‪ٞ‬رلحشبربتىر‪ٙ‬شتق‪ٟ‬راهت ق ر راطتاا ر‬
‫ًِٔ رهومب‪ٞٚ‬راهقيت‪ٞٚ‬رًّربار ٓاالٕ‪ 7‬ر‬
‫‪ ‬تٌِ‪ٞٚ‬ر ؤ‪ٞٙ‬ركو‪ٞٚ‬رهوقيفرها‪٠‬ركىراهةةب‪ 4‬ر‬
‫‪ ‬تقز‪ٙ‬زرٗت٘س‪ ٚ‬راا ا راهت لتراهِقا‪٠‬رٗاهتحو‪ٚ‬و‪ٟ‬رها‪٠‬راهةةب‪4‬‬
‫‪ ‬احماَرا تةورتقا راهاقيلي رل‪ٟ‬راةتٌ ‪4‬‬
‫‪ ‬تليًىرً يٓ‪ٍٚ‬راسبق٘قرٗاها قملاع‪ٞٚ‬رٗات٘اعِ‪4ٞ‬‬
‫‪ ‬تق‪ٚ‬تت‪ٍٚ‬راتظتتلة رٗاهؼتتملاطي رطوتت‪ٟ‬رًشتتت٘‪ٙ‬ي رطبتو تت‪ٞ‬رضبو‪ٚ‬تتيرٗطيت‪ٚ‬تتيرٗلمل ‪ٙ‬تتير‬
‫ٗا تٌيط‪ٚ‬ي‪4‬‬
‫‪ً ‬قملل‪ٞ‬رًليُتٍٔربيطت ي ٍٓر لملا رًٗ٘اعِارل‪ٟ‬راةتٌ ‪،‬رٗكلهمرربيطت تي ٍٓر‬
‫طـي‪١‬رل‪ٟ‬رط ل‪ٞ‬رطةاي را تٌيط‪4ٞٚ‬ر ٓتغر‪Hirsch‬ر‪74101،‬ر‪)3‬‬
‫ٗهوح ي رطو‪ٟ‬راهِش‪ ٚ‬راه٘عِ‪ٟ‬رٗاه٘حا‪ٝ‬راه٘عِ‪ٚ‬ت‪ٞ‬ربتار بِتي‪١‬راهظتقبرتتمل‪٠‬ر لتمل ر‬
‫‪7410.،‬ر‪)4.‬ر ُٕر‪ ِٙ‬غ‪ٟ‬را ٓتٌيَر ير‪ٙ‬و‪ٟ‬رطِارتة٘‪ٙ‬ملراتِيٓ ‪ 7‬ر‬
‫‪ ‬اهتهك‪ٚ‬ارطو‪ٟ‬رللمل‪ٝ‬راهتقا ‪ٞٙ‬راهاقيل‪ٞٚ‬رٗاها‪ِٞٚٙ‬رل‪ٟ‬راتِيٓ راها اس‪4ٞٚ‬‬
‫‪ ‬اهتهك‪ٚ‬ارطو‪ٟ‬رً ا رات٘اعِ‪ٞ‬رل‪ٟ‬راهتقو‪ٍٚ‬ر‪4‬‬
‫‪ ‬اهقٌ تتىرطو تت‪ٟ‬ر تيح تت‪ٞ‬رًٗ تتار ش تت٘ راهت٘اػ تتىرب تتارب تتار ٗه‪ ٚ‬تتي‪١‬را ً تت٘ رٗاهة تتةبر‬
‫ٗا ستقيُ‪ٞ‬ربه ا‪ٍٔ٢‬رل‪ٟ‬راتِيٓ ‪،‬ر س‪ٌٚ‬ير ْرًقةٍر ٗه‪ٚ‬ي‪١‬را ًت٘ ر ػت ح٘ار كاتملر‬
‫آتٌيًيربقاراها٘ ‪ٝ‬ربيهظ‪ْ٘٣‬راهش‪ٚ‬يس‪ٞٚ‬رٗا تٌيط‪4ٞٚ‬‬
‫‪ ‬جيبرتة٘‪ٙ‬ملراتِيٓ رٗلقيبرتقي‪ٙ‬ترطوٌ‪ٞٚ‬رٗل‪ٟ‬رؿ٘‪١‬رتِق‪ٚ‬تٔيرًّرا ه‪ٞ‬رٗاهتش‪ٚ‬صر‬
‫ٗاهتق ‪ٞ٣‬رعب٘رت ِ‪ٟ‬را‪ٍٚ‬رًٗ يٓ‪ٍٚ‬راهِةيَراسبيكٍ‪4‬‬
‫ٗتىكار رطٌي ‪،‬ر‪74102‬ر‪)0.‬ر ْرتقو‪ٍٚ‬رات٘اعِ‪ٞ‬ر‪ٙ‬شتٔاورتو ‪ٞٚ‬رحي ي راتت٘اعِار‬
‫طوت تت‪ٟ‬راتشت تتت٘‪٠‬را تٌت تتيط‪ٟ‬رٗا اتؼت تتي ‪٠‬رٗاهش‪ٚ‬يست تت‪ٟ‬رٗاهاقت تتيل‪ٟ‬ر‪،‬ربي ؿت تتيل‪ٞ‬ر ر‬
‫اسبي ي راهظخؼ‪ٞٚ‬رٗتتشٍربهبقي ر بق‪ٞ‬ر ‪ٚ٢‬ش‪ٞ‬رٓ‪ 7ٟ‬ر‬
‫‪ً ‬قمللتت‪ٞ‬راسبقتت٘قرٗاه٘ا تتي ‪7‬رٗتتـتتٌّرحق٘اتتيرس‪ٚ‬يستت‪ٞٚ‬رٗا تٌيط‪ٚ‬تت‪ٞ‬رٗااتؼتتي ‪ٞٙ‬ر‬
‫ٗوقيل‪ٞٚ‬رل‪ٟ‬رًقيبىرٗا ي ر‪ٙ‬وتزَربٔيرات٘اعّ‪4‬‬
‫‪ ‬لٍٔراو٘‪ٞٙ‬راه٘عِ‪7ٞٚ‬رٗتتٌاىرل‪ٟ‬راهقي ا رٗاهتقيه‪ٚ‬ارٗيه‪ٚ‬ي راهت يطىرباراهِتيضر‬
‫ٗاهق‪ٍٚ‬راهت‪ٟ‬رذبلٍرٓلاراهت يطى‪4‬‬
‫‪ ‬تقز‪ٙ‬تتزرا ُتٌتتي‪7١‬رٗ‪ٙ‬لٌتتّر ٗ رًىسشتتي راهاٗهتت‪ٞ‬رلتت‪ٟ‬رُقتتىراه تتمل رًتتّرا ُتٌتتي‪١‬ا ر‬
‫اه ملط‪ٞٚ‬ر را ُتٌي‪١‬راه٘عِ‪،ٟ‬رٗ‪ٙ‬لْ٘رذهتمرطِتاًيرتقتَ٘راهقةات‪ٞ‬ربتاراهشتوة‪ٞ‬ر‬
‫ٗات٘اعِارطو‪ٟ‬ر سيضراهقايرٗاتشيٗاٖ‪4‬‬
‫‪ ‬تقز‪ٙ‬زراتظي ك‪7ٞ‬رٗتقتت ر حتارٗا تي راتت٘اعّراهتت‪ٟ‬رتشتيٍٓرلت‪ٟ‬راسب تي رطوت‪ٟ‬ر‬
‫حق٘إرٗتقة‪ٕٚ‬ر ٗ ابرل‪ٟ‬رػِيط‪ٞ‬راهقملا ‪4‬‬

‫‪414‬‬
‫دزاسات عسبية يف الرتبية وعلم الهفس )‪(ASEP‬‬
‫ٗل تت‪ٟ‬رؿ تت٘‪١‬رً تتيرست ت ر‪ٙ‬تـ تتكر ْرات٘اعِ تت‪ٞ‬ره‪ٚ‬ش تتدرً ًٔ٘ تتيرلحش تتبرُش تتق‪ٟ‬ر ر‬
‫ا ٓتٌتتي َربتتٕرلتت‪ٟ‬رًِيٓجِتتيراها استت‪ٞٚ‬ر‪،‬رٗ منتتيرٓتت‪ٟ‬ر عتتي ركوتت‪ٟ‬ر‪ٙ‬ـتتٌّرهوٌجتٌ ت ر‬
‫ٗ بِي‪٢‬تتٕراهقتت‪ٚ‬عرلتت‪ٟ‬رستتةَرٗ ًتتيْرًتتا كارٗٗاطتتارسبقتت٘أٍرٗٗا تتيتٍٔرٗع ‪ٚ‬قتت‪ٞ‬ر‬
‫صب تتتٌقٍٔرٗا تةليت تتٕ‪،‬ره تتا‪ٍٔٙ‬راهق تتا ‪ٝ‬رطو تت‪ٟ‬را تت٘يرات تتملر ْٗرطِت ت ر ٗرتقؼ تتب‪،‬ر‬
‫ًظتتي كارلقتتيه‪ٚ‬ارلتت‪ٟ‬ربِتتي‪١‬راةتٌ ت رضبتتيلةارطو‪ٚ‬تتٕرؿتتار ‪٠‬رتتتا ىرللتتمل‪٠‬ر ٗر‬
‫طش لمل‪،٠‬ر‪ٙ‬ا كْ٘رًتيرطوت‪ٍٔٚ‬رًتّرٗا تي ر‪،‬رًٗتيروتٍرًتّرحقت٘قر‪ٙ‬ـتٌِٔيراةتٌت ر‬
‫ل‪ٟ‬ر ىر ٗه‪ٞ‬رًىسشي رتقَ٘رطو‪ٟ‬راحماَراهقيُْ٘رٗتِةٍراهقةا‪ٞ‬ربارات٘اعِا‪ 4‬ر‬
‫‪ ‬أسس املواطهة وخصائصًا ‪:‬‬
‫ٗ ذاركيُتتدرات٘اعِتت‪ٞ‬رتقِتت‪ٟ‬را ُتقتتييرًتتّرً ٔتتَ٘راهظتتخؽراهتتتيب ر رً ٔتتَ٘ر‬
‫ا ُشيْراتظتي نرلت‪ٟ‬رػتِ راسب‪ٚ‬تيٖراةرتٌق‪ٚ‬ت‪،ٞ‬رٗذهتمرطوت‪ٟ‬ر ستيضر ْرات٘اعِت‪ٞ‬رٓت‪ٟ‬ر‬
‫اتظي ك‪ٞ‬رل‪ٟ‬ركىرُ٘اح‪ٟ‬راسب‪ٚ‬يٖرطو‪ٟ‬ر سيضرًتّراهقوتٍرٗاسبمل‪ٙ‬ت‪ٞ‬رٗاتشتيٗآ٘حق٘قر‬
‫ا ُشيْر‪،‬رليهقايرٓ٘راهل‪٠‬ر لٍر ًيَراهقوٍ‪،‬رٗاهقايرٓ٘راهل‪٠‬ر ق راتشيٗاٖ‪،‬رٗٓ٘ر‬
‫اهل‪٠‬ر ق راسبمل‪ٞٙ‬رٗ ا راتش‪٘٣‬ه‪،ٞٚ‬رٗطو‪ٕٚ‬رلوْرهوٌ٘اعِت‪ٞ‬ر ستصرٓت‪7ٟ‬ر ًتاك٘ ر‪،‬ر‬
‫‪74102‬ر‪ )3‬ر‬
‫‪ ‬اتظ تتي ك‪ٞ‬راه قيه تت‪ٞ‬رل تت‪ٟ‬رل تت‪ٟ‬رك تتىرصب تتي راسب‪ ٚ‬تتي‪،ٝ‬رليتظ تتي ك‪ٞ‬رل تت‪ٟ‬راهِ تت٘اح‪ٟ‬ر‬
‫اهش‪ٚ‬يست تت‪ٞٚ‬رٗا اتؼ ت تتي ‪ٞٙ‬رٗا تٌيط‪ ٚ‬ت تت‪ٞ‬رٗاهتقو‪ٌٚٚ‬ت تت‪ٞ‬رٗاهاقيل‪ ٚ‬ت تت‪ٞ‬رٓ ت تت‪ٟ‬ر س ت تتيضر‬
‫ات٘اعِ‪4ٞ‬‬
‫‪ ‬ا ٘يرً ا را تةور‪4‬رر‬
‫ٗ‪ٙ‬ىك تتارك تتىرً تتّر ًملدب تت‪،ٟ‬راهملُت‪ٚ‬ش تت‪ٟ‬ر‪،‬ر‪74100‬ر‪)042‬ر ْرً تتّرب تتار ؼ تتي‪٢‬ؽر‬
‫ات٘اعِ‪ٞ‬ر ُٔيرتتـٌّرًير‪ٙ‬و‪ 7ٟ‬ر‬
‫‪ً ‬قي ورتشيطاراهةيهبرطو‪ٟ‬رت ٍٔراهتهوتراتت ي يرب‪ِٕٚ‬رٗبارصبتٌقٕ‪4‬‬
‫‪ ًٔ ‬تتي ا رتش تتيطاراهةيه تتبرطو تت‪ٟ‬رًتيبق تت‪ٞ‬را ح تتاادرٗارب تتيذراهق تتملا رٗر ا ‪ٝ‬راه٘ا تتدر‬
‫ب يطو‪4ٞٚ‬‬
‫‪ ‬ا تت‪ٍٚ‬رٗادبيٓ تتي ردبق تتىراهةيه تتبر‪ٙ‬ظ تتقملربيتش تت‪٘٣‬ه‪ٞٚ‬رٗاه تت٘ ‪١‬رهو تت٘عّرٗفي س تت‪ٞ‬ر‬
‫اهشو٘نراها قملاع‪4ٟ‬‬
‫ٗتمل‪٠‬ررمتيَر ‪74104‬ر‪)0.6‬ر ْرهوٌ٘اعِ‪ٞ‬ر ؼتي‪٢‬ؽرًرظتمك‪ٞ‬ر رحتاركت تربتار‬
‫ٗيراهقيفرًِٔي‪ 7‬ر‬
‫‪ ‬ؼي‪٢‬ؽرًقملل‪ٞٚ‬ر‪7‬رتظتٌىرطو‪ٟ‬راه٘ط‪ٟ‬رحبق٘قرا ُشيْرٗٗا يتٕرًٗش‪٘٣‬ه‪ٚ‬يتٕ‪4‬‬
‫‪ ‬ؼي‪٢‬ؽرًٔي ‪7ٞٙ‬رٗتـٍر سيه‪ٚ‬براتظي ك‪ٞ‬راةتٌق‪ٞٚ‬راه قيه‪4ٞ‬‬
‫‪ ‬ؼ تتي‪٢‬ؽرٗ ااُ‪ ٚ‬تت‪ٞ‬ر‪7‬رٗتٔ تتتٍربتق تتا‪ٙ‬ملراهق تت‪ٍٚ‬راهش‪ٚ‬يس تت‪ٞ‬رب تتيةتٌ رًا تتىراهق تتاير‬
‫ٗاتشيٗاٖرٗاسبمل‪ٞٙ‬رٗا ُتٌي‪١‬رٗاها قملاع‪4ٞٚ‬‬
‫‪ ‬مهونات وأبعاد املواطهة‪:‬‬
‫‪ ‬مهونات املواطهة ‪:‬‬
‫هوٌ٘اعِ‪ٞ‬رًلُ٘ي رٗطِيػملر سيس‪ٞٚ‬رٗٓ‪ 7ٟ‬ر‪ُ٘ٙ‬ص‪،‬ر‪ )410.،000‬ر‬
‫‪ ‬ا ُتٌتي‪7١‬رٗٓتت٘رطتق٘ ر ا وتت‪ٟ‬رجيقتىراتتت٘اعّر‪ٙ‬قٌتىرحبٌتتيضرٗا تةؾرهإل تقتتي‪١‬ر‬
‫ب٘عِٕرٗاهاليلرطِٕر‪،‬رجيقوٕر‪ ٙ‬تخملربيه٘عّرٗ ملؾرطو‪ٟ‬راهاليلرطِٕ‪4‬‬

‫‪420‬‬
‫دزاسات عسبية يف الرتبية وعلم الهفس )‪(ASEP‬‬
‫‪ ‬اسبق٘قر‪7‬ر‪ٙ‬تـٌّرً َٔ٘رات٘اعِ‪ٞ‬رحق٘ايبر‪ٙ‬تٌت ربٔيرىل‪ ٚ‬راتت٘اعِارٗٓت‪ٟ‬رلت‪ٟ‬ر‬
‫ُ تتصراه٘اتتدرٗا تتي رطوتت‪ٟ‬راهاٗهتت‪ٞ‬رًِٗٔتتير ر ت رهتتٕراهتتا‪ّٙ‬ر تترح ت رحق٘اتتٕر‬
‫اشبيػ‪ٞ‬ر ترت٘لتراهتقو‪ٍٚ‬ر ترتقا‪ٍٙ‬راهملطي‪ٞٙ‬راهؼح‪ٞٚ‬رٗ تٓي)‬
‫‪ ‬اه٘ا تي ر‪7‬رٗربتوت رحشتبرع ‪ٚ‬قتت‪ٞ‬ركتىرصبتٌت رٗاه وشت ‪ٞ‬راهتت‪ٟ‬ر‪ٙ‬قتَ٘رطو‪ٔٚ‬تتير‬
‫ًِٗٔير راحماَراهِةيَر ترطاَر ‪ٚ‬يُ‪ٞ‬راهت٘عّرت تراسب تي رطوت‪ٟ‬راتٌتولتي رتترراهتاليلر‬
‫طّراه٘عّر تراحمليلة‪ٞ‬رطو‪ٟ‬راتملال راهقيً‪)ٞ‬‬
‫‪ ‬اتظي ك‪ٞ‬راةتٌق‪7ٞٚ‬رجيبر ْر‪ٙ‬لْ٘رات٘اعّرًظي كيرل‪ٟ‬را طٌييراةتٌق‪ٞٚ‬ر‪4‬‬
‫‪ ‬اهق‪ٍٚ‬راهقيً‪ٞ‬ر‪7‬راهتت‪ٟ‬رجيتبر ْر‪ٙ‬تحوت‪ٟ‬ربٔتيراتت٘اعّرًاتىر را ًيُت‪ٞ‬رتتررا تةؾرت تر‬
‫اهؼاقر تراهؼ )‪4‬‬
‫كٌ ت تتير‪ ٙ‬ت تتملبرراهش‪ٚ‬يست تتر‪ْ٘ٚ‬رب ت تتارً ٔ ت تتً٘‪ٟ‬راها قملاع‪ ٚ‬ت تت‪ٞ‬رٗاةتٌت ت ت رات ت تتاُ‪ٟ‬ر‬
‫بيطت ي ٌٓير ك‪ٚ‬زتيْرهتحا‪ٙ‬ثراةتٌقي رًّٗراهق‪ٍٚ‬راهتت‪ٟ‬رتتملت رربيها قملاع‪ٚ‬ت‪ٞ‬ر‬
‫ًير‪ٙ‬و‪7ٟ‬ر رطو‪ٟ‬رٗي ملْٗ‪ )4112703،‬ر‬
‫‪ ‬تقا‪ٙ‬ملراتظي ك‪ٞ‬راةتٌق‪ٞٚ‬رل‪ٟ‬راربيذراهقملا ‪4‬‬
‫‪ ‬ؿٌيْرحمل‪ٞٙ‬راهتق ت‪4‬‬
‫‪ً ‬ش‪٘٣‬ه‪ٞٚ‬راه مل رطّر لقيهٕ‪4‬‬
‫‪ ‬ا ٓتٌيَرحبق٘قرا ُشيْ‪4‬‬
‫‪ ‬ا بتقي رطّراستغةيرات مل‪4ّٙ‬‬
‫‪ ‬ذبق‪ ٚ‬راهقااه‪4ٞ‬‬
‫ٗتتـٌّرات٘اعِ‪ٞ‬ر بق‪ٞ‬رصبي رٓ‪ 7ٟ‬رازب‪ٚ‬ي ‪،‬ر‪74102‬ر‪ )24‬ر‬
‫‪ ‬اةييراتاُ‪7ٟ‬ر‪ٙ‬تـٌّراهق‪ٍٚ‬را سيس‪ٞٚ‬رهوٌجتٌ رٗاهق‪ ٘ٚ‬رات ملٗؿ‪ٞ‬رطوت‪ٟ‬راتا ‪ٝ‬ر‬
‫اسبلً٘‪ٞ‬رطو‪ٟ‬راربيذراهقملا ا راتتقوق‪ٞ‬ربيت٘اعِا‪4‬‬
‫‪ ‬اةتتييراهش‪ٚ‬يستت‪7ٟ‬رتظتتتر رمتتت راتتت٘اعّرحبت راسبمل‪ٙ‬تت‪ٞ‬رلتت‪ٟ‬راهشتتق‪ٟ‬رعبتت٘رتتت٘ ر‬
‫اتِيػبراهش‪ٚ‬يس‪4ٞٚ‬‬
‫‪ ‬اةييرا تٌيط‪7ٟ‬ر‪ٙ‬تـٌّراهقةا‪ٞ‬راهت‪ٟ‬رتملبرربار لملا راةتٌ ‪4‬‬
‫‪ ‬اةتتييرا اتؼتتي ‪7٠‬رٗتظتتتر راهقةاتت‪ٞ‬راهتتت‪ٟ‬رتتتملبرربتتاراه تتمل رٗستت٘قراهقٌتتىر‬
‫ٗا ستٔةنرل‪ٟ‬راةتٌ ‪ٗ،‬تتـٌّرح راه مل رلت‪ٟ‬راهقٌتىرٗاسبؼت٘يرطوت‪ٟ‬راسبتار‬
‫اتةو٘برًّرٗسي‪٢‬ىراتق‪ٚ‬ظ‪4ٞ‬‬
‫ٗتظترات٘اعِ‪ٞ‬را تٌيط‪ٞٚ‬ر راهملليٓ‪ٚ‬ت‪ٞ‬راتٌِ٘حت‪ٞ‬رًتّراهاٗهت‪ٞ‬ر ٗربق تي ‪ٝ‬ر تمل‪٠‬ر‬
‫اهاطٍراتٌِ٘نيرًّراهاٗه‪ٞ‬رهأللملا رل‪ٟ‬رحيه‪ٞ‬راتخيعملرًّراتمل ر ٗرطاَراهقتا ‪ٝ‬رطوت‪ٟ‬ر‬
‫اهقٌىر ٗرك ي راهشّر ٗراه ةيه‪ٞ‬ر ٗرُقؽراها ى‪4‬ر)‪ (Handler,2002:4‬ر‬
‫ٗاتتارآتتتٍراه تتيحاْ٘ربتحا‪ٙ‬تتارصبتتي رات٘اعِتت‪ٞ‬راهت ت‪ٟ‬ررمتاوتتدرل‪ٌٚ‬تتير‪ٙ‬و‪ 7ٟ‬طوتت‪ٟ‬ر‬
‫ٗي ملْٗ‪74112،‬ر‪ )2.‬ر‬
‫‪ ‬ا ُتٌي‪١‬رٗ‪ٙ‬ظٌىرا ُتٌي‪١‬راه٘عِ‪ٟ‬رٗاهقً٘‪ٟ‬رٗا سةً‪ٟ‬ر‪4‬‬

‫‪421‬‬
‫دزاسات عسبية يف الرتبية وعلم الهفس )‪(ASEP‬‬
‫‪ ‬اسبق٘ق‪7‬رٗمشودراهتقو‪ٍٚ‬رٗاهملطي‪ٞٙ‬راهؼح‪ٞٚ‬رٗحمل‪ٞٙ‬راهتقت ترٗاتشتيٗاٖرٗاتقيًوت‪ٞ‬ر‬
‫اهلمل ‪ٞ‬رٗا ُتخيبي ‪4‬‬
‫‪ ‬اه٘ا تتي ر‪7‬رٗمشوتتدرٗا تتبراهةتتةبرل‪ٌٚ‬تتير‪ٙ‬وتت‪7ٟ‬راسب تتي رطوتت‪ٟ‬راه ‪٣ٚ‬تت‪ٞ‬رٗاحتتماَر‬
‫اهِةٍرٗاهق٘اُارٗاسب ي رطو‪ٟ‬راتٌتولي راهقيً‪ٞ‬رٗتقا‪ٙ‬ملرا‪ٌٞٚ‬راه٘اتدرٗاحتماَر‬
‫اهقٌ تتىرٗاسب تتي رطو تت‪ٟ‬راه٘ح تتا‪ٝ‬راه٘عِ‪ ٚ‬تت‪ٞ‬رٗاح تتماَراهملً تت٘ راه٘عِ‪ ٚ‬تت‪ٞ‬ر اهقو تتٍر–ر‬
‫اهِظ‪ٚ‬اراه٘عِ‪)ٟ‬رٗاهاليلرطّراه٘عّ‪4‬‬
‫‪ ‬اتظي ك‪ٞ‬راةتٌق‪4ٞٚ‬‬
‫ْرات٘اعِ تت‪ٞ‬ر ًٔ٘ٔ تتيراتقيػ تتملرو تتيرًتةو تتي رتملب٘‪ ٙ‬تت‪ٞ‬رٗتة ‪ٚ‬ق‪ ٚ‬تت‪ٞ‬رتتٌا تتىرل تت‪ٟ‬ر‬
‫اهزُ‪ٚ‬ا‪،٠‬ر‪411.‬ر‪7‬ر‪ )5‬ر‬
‫‪ ‬اتشيٗاٖربارات٘اعِارل‪ٟ‬ر ىراً٘‪ٞٚ‬رٗعِ‪ٞٚ‬رٗاحا‪ٝ‬رطو‪ٟ‬ر سيضرا ُتٌي‪4١‬‬
‫‪ ‬اًتتتةنراتتت٘اعّرحق٘اتتيرا تٌيط‪ٚ‬تت‪ٞ‬رٗس‪ٚ‬يستت‪ٞٚ‬رٗااتؼتتي ‪ٞٙ‬رٗوقيل‪ٚ‬تت‪ٞ‬رتتل تتىربٔتتير‬
‫اهاٗه‪4ٞ‬‬
‫‪ ‬استحقيقرات٘اعّر ْر‪ٙ‬ظي نرل‪ٟ‬ر اً‪ٞ‬رٗعِٕرط راةييراهش‪ٚ‬يس‪4ٟ‬‬
‫‪ ‬اه٘ ‪١‬رهو٘عّرٗهلتىر ًت٘ ٖرُظت‪ٚ‬اارٗطوٌتيبرٗهغت‪ٞ‬رٗ طملالتريب ر ت‪ٞ‬راهتـتح‪ٞٚ‬رلت‪ٟ‬ر‬
‫س ‪ٚ‬وٕرٗاهاليلرطِٕ‪4‬‬
‫كٌ تتيآتٍرً تتينراُت تت٘غر ‪McIntosh‬ر ‪74113‬ر‪)00‬ربتحا‪ ٙ‬تتار بق تتي رات٘اعِ تت‪ٞ‬رٗر‬
‫تتٌاىرل‪ٟ‬راهشو٘ك‪ٚ‬ي رٗا دبيٓي ر‪،‬ر ًيراهشو٘ك‪ٚ‬ي رًاىراهشو٘ك‪ٚ‬ي راهش‪ٚ‬يس‪ٞٚ‬ر‬
‫كيتظ تتي ك‪ٞ‬رل تت‪ٟ‬را ُتخيب تتي رٗاس تتتخااَرات تتيير تتملا رس‪ٚ‬يس تت‪،ٞٚ‬رٗاهش تتو٘ك‪ٚ‬ي ر‬
‫اةتٌق‪ ٚ‬تت‪ٞ‬رًا تتىراشباً تت‪ٞ‬راةتٌق‪ ٚ‬تت‪ٞ‬ر‪،‬رٗ‪ ٙ‬تتمل‪٠‬ر ْرا دبيٓ تتي رتتٌا تتىرل تت‪ٟ‬راهتش تتيًكر‬
‫اهش‪ٚ‬يس‪ٟ‬رٗا تٌيط‪ٟ‬رٗاهظق٘ ربهٌٓ‪ٞٚ‬راةتٌ ‪ 4‬ر‬
‫ِٗٓتتينر ‪ٙ‬ـتتير بقتت‪ٞ‬ر بقتتي رهوٌ٘اعِتت‪ٞ‬رتتتاٗ رحتت٘يراتليُتت‪ٞ‬ر‪،‬راو٘‪ٙ‬تت‪ٞ‬رٗاشبؼتتي‪٢‬ؽر‬
‫اتاُ‪ٞٚ‬رٗاتظي ك‪ٞ‬ر‪،‬رٗتظتراتليُ‪ٞ‬ر راهقـت٘‪ٞٙ‬راهقيُُ٘‪ٚ‬ت‪ٞ‬رهو تمل رلت‪ٟ‬راةتٌت ر‪،‬ر ًتير‬
‫ات٘اعِتت‪ٞ‬ربيطت ي ٓتيراو٘‪ٙ‬تت‪ٞ‬رلتظتتتر راهقـتت٘‪ٞٙ‬راهقيُُ٘‪ٚ‬تت‪ٞ‬رٗا ُتٌتتي‪،١‬ر قِتت‪ٟ‬ري تتملر‬
‫ات٘اعِ تت‪ٞ‬ره‪ٚ‬ش تتدرٓ تت‪ٟ‬راهقـ تت٘‪ٞٙ‬راهقيُُ٘‪ ٚ‬تت‪ٞ‬رٗهلِٔ تتيراهظ تتق٘ ربيحش تتيضراتظ تتي ك‪ٞ‬ر‬
‫ٗا ُتٌي‪١‬رل‪ٟ‬راةتٌ ر‪،‬ر ًيرات٘اعِ‪ٞ‬ربيطت ي ٓير ؼي‪٢‬ؽرًاُ‪ٞٚ‬رلتظتر راتشيٗاٖر‬
‫ٗاهؼ ي رٗاهتؼمللي رح‪ٚ‬ثر‪ٙ‬شق‪ٟ‬رات٘اعّر رُظملروقيل‪ٞ‬راها قملاع‪ٚ‬ت‪ٞ‬رراتمل ٘بت‪،ٞ‬ر‬
‫ًتتيرات٘اعِتت‪ٞ‬ربيطت ي ٓتتيراتظتتي ك‪ٞ‬رلتظتتتر راهتؼتت٘‪ٙ‬درٗاتظتتي ك‪ٞ‬رلتت‪ٟ‬راهش‪ٚ‬يستت‪ٞ‬ر‬
‫اهقيً‪ٞ‬رل‪ٟ‬راةتٌ راهش‪ٚ‬يس‪ٟ‬رهو مل ‪ 4‬ر تْٗر‪Giron‬ر‪74104،‬ر‪ )04- 02‬ر‬
‫ًير اس‪ٞ‬ر اوي ‪)4102،٠‬رلقار طي ر رتش ر بقتي رهوٌ٘اعِت‪ٞ‬رٗٓت‪ٟ‬راتظتي ك‪،ٞ‬ر‬
‫ٗتقِ‪ٟ‬ربيهت يطىرا تٌيط‪ٟ‬ربارات٘اعِا‪،‬رٗرا ُتٌي‪١‬رٗ‪ٙ‬قِ‪ٟ‬را ت يطرجبٌيطت‪ٞ‬ر ٗر‬
‫صبٌ٘طتت‪ٞ‬رًق‪ِٚ‬تت‪ٞ‬رًتتّراه ظتتملرٗٓتت٘رًتتيرجيقتتىراه تتمل ر‪ٙ‬ظتتقملرربي ُتشتتيبر راهتت٘عّرٗر‬
‫اسبمل‪ٞٙ‬رٗٓ‪ٟ‬ر حتارحقت٘قرا ُشتيْراهتت‪ٟ‬ردبقوتٕر‪ٙ‬ظتقملربيهلملاًت‪ٞ‬رٗراتشت‪٘٣‬ه‪ٞٚ‬رٗتقِت‪ٟ‬ر‬
‫بتتو انراه تتمل ر ٗا ٖرلتت‪ٟ‬راةتٌ ت ‪،‬رٗاهتزاًيتتتٕردبيٓتتٕ‪،‬رٗاهتت٘ط‪ٟ‬راهقتتيُُ٘‪ٟ‬رٗاتقمللتت‪ٞ‬ر‬
‫اهتي ‪ٞٚ‬رٗا ًيُ‪ٞ‬ر‪4‬ر ر‬

‫‪422‬‬
‫دزاسات عسبية يف الرتبية وعلم الهفس )‪(ASEP‬‬
‫ًّٗراها اسي راهت‪ٟ‬رآتٌدربتحا‪ٙ‬ارات‪ٍٚ‬رات٘اعِت‪ٞ‬ر است‪ٞ‬رطوت‪ٟ‬رٗي تملْٗر ر‪)4112‬ر‬
‫اهت‪ٟ‬راستٔالدرًقملل‪ٞ‬را‪ٍٚ‬رات٘اعِ‪ٞ‬راهتت‪ٟ‬رتشتق‪ٟ‬راتا ست‪ٞ‬را سيست‪ٞٚ‬رهتٌِ‪ٚ‬تٔتيرهتا‪٠‬ر‬
‫اهةتتةبر‪،‬رٗاتتارتلُ٘تتدرط‪ِٚ‬تت‪ٞ‬راها استت‪ٞ‬رًتتّرًتتا ا‪١‬راتتتاا ضرٗاتتت٘ ٔاراهمبتت٘‪ٙ‬ارلتت‪ٟ‬ر‬
‫اتتتا‪ٙ‬مل‪ٙ‬ي رتتتي ت‪ٟ‬را تٌيطر‪ٚ‬تتي رٗاهوغتت‪ٞ‬راهقملب‪ٚ‬تت‪،ٞ‬رٗاتتاراستتتخاَراه تتيحاْ٘راستتت يُٕر‬
‫ًلُ٘‪ٞ‬رًّروةو‪ٞ‬ر اشيَر‪ٙ‬تقوت راهقشتٍرا ٗيربتت٘لملربقت رًلُ٘تي راتا ست‪ٞ‬راتي ‪ٙ‬ت‪ٞ‬ر‪،‬ر‬
‫ٗاهقشتتٍراهاتتيُ‪ٟ‬ر‪ٙ‬ـتتٍراه ‪٣ٚ‬تت‪ٞ‬راهتقو‪ٌٚٚ‬تت‪ٞ‬راهتتت‪ٟ‬رتشتتيطارطوتت‪ٟ‬رتٌِ‪ٚ‬تت‪ٞ‬رات٘اعِتت‪ٞ‬ر‪،‬ر ًتتير‬
‫اهقشٍراهايهثرل‪ٚ‬ـٍر ٗ راتا س‪ٞ‬راهمب٘‪٠‬رٗاهتقو‪ٌٟٚ‬رل‪ٟ‬رتٌِ‪ٞٚ‬رات‪ٍٚ‬راتر٘اعِت‪،ٞ‬رٗاتار‬
‫ت٘ػودراها است‪ٞ‬ر ر ْروةوت‪ٞ‬رصبتي رهوٌ٘اعِت‪ٞ‬راتارحققتدر ٗ اُتيرُشت ‪ٞٚ‬ر كت ر‬
‫ًتتّراتت٘ستتررٗٓتت‪ٟ‬را ُتٌتتي‪١‬رٗاسبقتت٘قرٗاه٘ا تتي رب‪ٌِٚ‬تتيرحق ت رصبتتييراتظتتي ك‪ٞ‬ر‬
‫اةتٌق‪ٚ‬ت‪ٞ‬رُشت ‪ٞ‬ر اتىرًتّراتت٘ستر‪،‬ركٌتيرب‪ِٚ‬تدراها است‪ٞ‬ر ْر ٗ راتا ست‪ٞ‬را سيستت‪ٞٚ‬ر‬
‫ل‪ٟ‬رتٌِ‪ٞٚ‬رات٘اعِ‪ٞ‬ركيْرك تا‪ 4‬ر‬
‫ًتتير استر‪ٞ‬ر تتمل صر ‪)4114‬رلقتتارستتقدر رتٌِ‪ٚ‬تت‪ٞ‬راتت‪ٍٚ‬رات٘اعِتت‪ٞ‬رهتتا‪٠‬رعيه تتي ر‬
‫اتملحو‪ٞ‬راهايُ٘‪ٞٙ‬رٗذبا‪ٙ‬اراهقةا‪ٞ‬ربارتٌِ‪ٚ‬ت‪ٞ‬رات‪ٍٚ‬رات٘اعِت‪ٞ‬رهتا‪٠‬راهةيه تي رٗٗطت‪ّٔٚ‬ر‬
‫ب ق راـي‪ٙ‬يراهق٘ت‪،ٞ‬رٗااراستخاَراه يحتثرا ت تي رات‪ٍٚ‬رات٘اعِت‪ٞ‬رًٗق‪ٚ‬تيضراهت٘ط‪ٟ‬ر‬
‫بقـتتي‪ٙ‬يراهق٘تتت‪،ٞ‬رٗت٘ػتتودراها استت‪ٞ‬ر رلقيه‪ٚ‬تت‪ٞ‬رتتتا ‪ٙ‬صرطوتتٍرا ر تٌتتيلربيستتتخااَر‬
‫استتمات‪ٚ‬ج‪ٞٚ‬راهقؼ ت راهتتلِٓ‪ٟ‬رطوتت‪ٟ‬رتٌِ‪ٚ‬تت‪ٞ‬راتت‪ٍٚ‬رات٘اعِتت‪ٞ‬رٗاهتت٘ط‪ٟ‬رب ت ق راـتتي‪ٙ‬ير‬
‫اهق٘ت‪ٞ‬رهؼيحراةٌ٘ط‪ٞ‬راهتجمل‪4ٞٚ ٙ‬ر ر‬
‫كٌيرآتٌدر اس‪ٞ‬رط‪ٚ‬ار ‪)4115‬ربتة٘‪ٙ‬ملرًِٔ رطوٍرا تٌيلربيتملحو‪ٞ‬راهايُ٘‪ٞٙ‬ر‬
‫ٗذه تتمرً تتّر تتةيرتـ تتٌارا تت‪ٍٚ‬رات٘اعِ تت‪ٞ‬رهوٌ تتِٔ رازبا‪ ٙ‬تتارهق تتة راؼ تت٘ رات تتِٔ ر‬
‫اهقتتا‪،ٍٙ‬رٗذهتتمرًتتّر تتةيرذبا‪ٙ‬تتار بقتتي رات٘اعِتت‪ٞ‬راهتتت‪ٟ‬ر‪ ِٙ‬غتت‪ٟ‬رت٘الملٓتتيرلتت‪ٟ‬رًتتِٔ ر‬
‫طوٍرا تٌيلربيتملحو‪ٞ‬راهايُ٘‪،ٞٙ‬ركٌيرايًدراه يحا‪ٞ‬ربتحو‪ٚ‬ىرضبت٘‪٠‬ركتيبرطوٍر‬
‫ا تٌيلربيتملحو‪ٞ‬راهايُ٘‪،ٞٙ‬رٗاارت٘ػودراها اس‪ٞ‬ر ر‪ 7‬ر‬
‫‪ ‬ا ت يلرًشت٘‪٠‬راهةيه ي رل‪ٟ‬راهتة ‪ ٚ‬راه قا‪٠‬ر ت ي رات تيٓ‪ٍٚ‬رفتير‪ٙ‬تايرطوت‪ٟ‬ر‬
‫لقيه‪ٞٚ‬راتِٔ راتة٘ رل‪ٟ‬رذبق‪ ٚ‬ر ٓاالٕراتقملل‪4ٞٚ‬‬
‫‪ ‬ر ا ت تتيلرًش تتت٘‪٠‬راهةيه تتي رل تت‪ٟ‬راهتة ‪ٚ‬ت ت راه ق تتا‪٠‬رتق‪ ٚ‬تتيضراه تت٘ط‪ٟ‬ربيهقـ تتي‪ٙ‬ير‬
‫ا تٌيط‪ٞٚ‬راتتـٌِ‪ٞ‬رل‪ٟ‬راه٘حاتا‪4‬‬
‫‪ ‬ا ت يلرًشت٘‪٠‬راهةيه ي رل‪ٟ‬راهتة ‪ٚ‬ت راه قتا‪٠‬ر ت تي راربتيذراهقتملا رفتير‪ٙ‬تاير‬
‫طو‪ٟ‬رلقيه‪ٞٚ‬راه٘حاتارل‪ٟ‬رذبق‪ ٚ‬را ٓااوراتٔي ‪ٞٙ‬رها‪٠‬راهةةبر‪4‬‬
‫ٗااراست ي راها اس‪ٞ‬راسبيه‪ٞٚ‬رًّرٓلٖراها اس‪ٞ‬رل‪ٟ‬رلت‪ٟ‬رذبا‪ٙ‬تارات‪ٍٚ‬رات٘اعِت‪ٞ‬ر‪،‬ر‬
‫ح‪ٚ‬تتثر كتتز راها استت‪ٞ‬رطوتت‪ٟ‬راتت‪ٍٚ‬ر راسبقتت٘قرٗاسبمل‪ٙ‬تتي ر ت تراهتت٘ط‪ٟ‬رب ت ق راتظتتلة ر‬
‫اتقيػمل‪ٝ‬ر تراسبؼ٘يرطو‪ٟ‬راتقوً٘ي ر تراتظي ك‪ٞ‬رلت‪ٟ‬راربتيذراهقتملا ررتترراهتقتيْٗرٗاهقٌتىر‬
‫ازبٌيط‪ٟ‬ر تراتش‪٘٣‬ه‪ٞٚ‬را تٌيط‪ٞٚ‬ر ترا ُتٌي‪١‬رٗاه٘ ‪ )١‬ر‬
‫ِٗٓينر اسي رآتٌدرب ق را‪ٍٚ‬رات٘اعِ‪ٞ‬رًاىر اس‪ٞ‬ر تراها‪ّٙ‬ر ‪)4115‬راهت‪ٟ‬ر‬
‫آتٌ تتدربتٌِ‪ ٚ‬تت‪ٞ‬را تت‪ٍٚ‬راه تت٘ ‪١‬رعب تت٘راه تت٘عّره تتا‪٠‬رتةً‪ ٚ‬تتلراهؼت ت را ٗيرا ط تتاا ‪،٠‬ر‬
‫ٗهتحق‪ ٚ‬رذهمر طاراه يحثربملُيً رل‪ٟ‬راها اسي را تٌيط‪ٚ‬ت‪ٞ‬رٗاستتخاَرًق‪ٚ‬تيضر‬

‫‪423‬‬
‫دزاسات عسبية يف الرتبية وعلم الهفس )‪(ASEP‬‬
‫اه٘ ‪١‬رعب٘راه٘عّر‪،‬رٗت٘ػودراها اس‪ٞ‬ر رليطو‪ٞٚ‬راه ُيً راتقمنيرلت‪ٟ‬رتٌِ‪ٚ‬ت‪ٞ‬رات‪ٍٚ‬ر‬
‫اهتت٘ ‪١‬رعبتت٘راهتت٘عّ‪،‬ررٗاتتاراستتت ي راها استت‪ٞ‬رًِٔتتيرلتت‪ٟ‬رذبا‪ٙ‬تتاراتت‪ٍٚ‬راهتت٘ ‪١‬رعبتت٘ر‬
‫اه٘عّرًِٗٔير راحمليلة‪ٞ‬رطو‪ٟ‬رفتولي راه٘عّر ترا طتزا رٗاه خملربهصبي راه٘عّر تر‬
‫حىراتظلة ر تراهقا ‪ٝ‬رطو‪ٟ‬راربيذراهقملا )‪ 4‬ر‬
‫كٌتتيرٓتتالدر استت‪ٞ‬ر جتيط‪ٚ‬تتىر ر‪)4116‬ر رتةتت٘‪ٙ‬ملرًتتِٔ راهمب‪ٚ‬تت‪ٞ‬راه٘عِ‪ٚ‬تت‪ٞ‬رًتتّر‬
‫ةيرتـٌاربق رات‪ٍٚ‬رات٘اعِت‪ٞ‬رٗاهت٘ط‪ٟ‬ربٔتيرهتا‪٠‬رعتةبراتملحوت‪ٞ‬راهايُ٘‪ٙ‬ت‪ٞ‬ر‪،‬رٗاتار‬
‫تلُ٘تتدرط‪ِٚ‬تت‪ٞ‬راها استت‪ٞ‬رًتتّرصبٌ٘طتت‪ٞ‬رًتتّرعتتةبراتملحوتت‪ٞ‬راهايُ٘‪ٙ‬تت‪ٞ‬رٗطتتا ٍٓر ر‪)31‬ر‬
‫عيه ير‪،‬ركٌيراستخاًدراه يحا‪ٞ‬را ت ي رذبؼ‪ٚ‬و‪ٟ‬رًٗق‪ٚ‬يضرهوت٘ط‪ٟ‬ربقت‪ٍٚ‬رات٘اعِت‪ٞ‬ر‬
‫‪،‬رٗت٘ػودراها اس‪ٞ‬ر ر‪ 7‬ر‬
‫‪ ٗ ‬ت٘ رلتملٗقرذا ر هت‪ٞ‬راحؼتي‪ٞٚ٢‬ربتارُتتي‪ ٢‬را ت تي راهق وت‪ٟ‬رٗاه قتا‪٠‬رهؼتيحر‬
‫ا ت ي راه قا‪٠‬ر‪،‬ر ‪٠‬ر ْراه ُيً رهٕر وملرلقييرل‪ٟ‬ر ‪ٙ‬ي ‪ٝ‬راهتحؼ‪ٚ‬ى‪4‬‬
‫‪ ٘ ٗ ‬رلتملٗقرذا ر هت‪ٞ‬راحؼتي‪ٞٚ٢‬ربتارُتتي‪ ٢‬راهتة ‪ٚ‬ت راهق وت‪ٟ‬رٗاه قتا‪٠‬رتق‪ٚ‬تيضر‬
‫اه٘ط‪ٟ‬ربق‪ٍٚ‬رات٘اعِ‪ٞ‬رهؼيحراهتة ‪ ٚ‬راه قا‪4٠‬‬
‫ٗتت راه يحا‪ٞ‬رً رٓلٖراها اس‪ٞ‬رل‪ٟ‬رؿملٗ ‪ٝ‬را ٓتٌيَربقت‪ٍٚ‬رات٘اعِت‪ٞ‬رٗتـتٌ‪ِٔٚ‬ير‬
‫ِيٓ راتملحو‪ٞ‬راهايُ٘‪ٞٙ‬رٗ يػ‪ٞ‬رل‪ٟ‬راتِتيٓ رذا راهؼتو‪ٞ‬راهق٘‪ٙ‬ت‪ٞ‬ربٔتيرًاتىراه وشت ‪ٞ‬ر‬
‫ٗا تٌتتيلرٗاهمب‪ٚ‬تت‪ٞ‬راه٘عِ‪ٚ‬تت‪ٞ‬رٗات٘اعِتت‪ٞ‬رٗحقتت٘قرا ُشتتيْ‪،‬رٗاتتاراستتت ي راها استت‪ٞ‬ر‬
‫اسبيه‪ٚ‬تت‪ٞ‬رًتتّرٓتتلٖراها استت‪ٞ‬رلتت‪ٟ‬رت٘ؿتت‪ٚ‬كرً ٔتتَ٘رات٘راعِتت‪ٞ‬رٗ ٓتتٍراتت‪ٍٚ‬رات٘اعِتت‪ٞ‬راهتتت‪ٟ‬ر‬
‫حيٗهتتدرٓتتلٖراها استت‪ٞ‬رتٌِ‪ٚ‬تٔتتيرًِٗٔتتير راو٘‪ٙ‬تت‪ٞ‬رٗا ُتٌتتي‪١‬رت تتراسبمل‪ٙ‬تت‪ٞ‬رٗاتشتت‪٘٣‬ه‪ٞٚ‬ر ت تر‬
‫اه٘ط‪ٟ‬راهش‪ٚ‬يس‪ٟ‬ر تراتظي ك‪ٞ‬راةتٌق‪ )ٞٚ‬ر‬
‫ًيرطةَر ‪)4116‬رلقارآتٌدربتٌِ‪ٞٚ‬را‪ٍٚ‬رات٘اعِ‪ٞ‬رها‪٠‬راهةو ‪ٞ‬راتقوٌاربظتق ‪ٞ‬ر‬
‫اها استتي را تٌيط‪ٚ‬تت‪ٞ‬ربلو‪ٚ‬تت‪ٞ‬راهمب‪ٚ‬تت‪،ٞ‬رٗاتتارتلُ٘ تدررط‪ِٚ‬تت‪ٞ‬راه حتتثرًتتّر ر‪)21‬رعيه تتير‬
‫ٗعيه تت‪ٞ‬ربيه ملاتت‪ٞ‬راهملابقتت‪ٞ‬رطتتق ‪ٞ‬راها استتي را تٌيط‪ٚ‬تت‪ٞ‬ربلو‪ٚ‬تت‪ٞ‬راهمب‪ٚ‬تت‪ٞ‬رب ٘ ستتق‪ٚ‬ار‪،‬ر‬
‫ٗاتتاراستتتخاَراه يحتتثرًق‪ٚ‬تتيضرهقتت‪ٍٚ‬رات٘اعِتت‪ٞ‬رٗا ت تتي رلتت‪ٟ‬راتلتتْ٘راتقمللتت‪ٟ‬رهقتت‪ٍٚ‬ر‬
‫ات٘اعِتت‪ٞ‬رًٗق‪ٚ‬تتيضرهوتت٘ط‪ٟ‬ربقتت‪ٍٚ‬رات٘اعِتت‪،ٞ‬رٗت٘ػتتودراها استت‪ٞ‬ر رليطو‪ٚ‬تت‪ٞ‬راه ُتتيً ر‬
‫اتقمنيرل‪ٟ‬رتٌِ‪ٞٚ‬را‪ٍٚ‬رات٘اعِ‪ٞ‬رها‪٠‬راهةةب‪ 4‬ر‬
‫ٗااراست ي راها اس‪ٞ‬راسبيه‪ٞٚ‬رًِٔيرلت‪ٟ‬رذبا‪ٙ‬تارً ٔتَ٘رات٘اعِت‪ٞ‬رٗا‪ٌٔٚ‬تيرح‪ٚ‬تثر‬
‫كتتزراه يحتتثرطوتت‪ٟ‬راتت‪ٍٚ‬ر راسبمل‪ٙ‬تت‪ٞ‬ر ت تراهتشتتيًكرتتتراتظتتي ك‪ٞ‬ر ت تراتشتت‪٘٣‬ه‪ٞٚ‬رت تتراتشتتيٗاٖر ت تر‬
‫ا ُتٌي‪ 4)١‬ر‬
‫ٗاارػِ را جتمل‪٠‬ر ‪74104‬ر‪)22‬رات٘اعِ‪ٞ‬رل‪ٟ‬رست‪ٞ‬ر بقي ابرٓ‪ 7ٟ‬ر‬
‫‪ ‬اه قتتاراتقمللتت‪ٟ‬راهارقتتيل‪7ٟ‬رح‪ٚ‬تتثرمتاتتىراتقمللتت‪ٞ‬رٗ ؼ٘ػتت‪ٚ‬ي راةتٌ ت راهاقيل‪ٚ‬تت‪ٞ‬ر‬
‫طِؼملابر ٘ٓمل‪ٙ‬يرل‪ٟ‬رتغ‪ٚ‬ترات٘اعّراهل‪٠‬رتشق‪ٟ‬راه‪ٕٚ‬رًىسشي راةتٌ ‪4‬‬
‫‪ ‬اه قاراتٔي ‪7٠‬رٗ‪ٙ‬قؼاربٕراتٔي ا راه لمل‪ٞٙ‬رًاىراهتت لتراهِياتارٗاهتحو‪ٚ‬تىرٗحتىر‬
‫اتظلة رٗ تٓي‪4‬‬

‫‪424‬‬
‫دزاسات عسبية يف الرتبية وعلم الهفس )‪(ASEP‬‬
‫تٌيط‪ ٚ‬تت‪ٞ‬رلت تر‪ٟ‬راهتق تتي‪ٙ‬عر‬ ‫‪ ‬اه ق تتارا تٌ تتيط‪7ٟ‬رٗ‪ٙ‬قؼ تتارب تتٕراهل تتي‪ٝ١‬رٗاتٔ تتي ‪ٝ‬را‬
‫ٗاهت٘اػىرً رات مل‪4ّٙ‬‬
‫‪ ‬اه ق تتارا ُتٌ تتي‪7ٟ٢‬ر ٗراه تت٘عِ‪ٟ‬رٗ‪ٙ‬قؼ تتارب تتٕر تتملضراُتٌ تتي‪١‬رات تت٘اعِارهاق تتيلتٍٔر‬
‫ٗةتٌقٍٔرٗه٘عٍِٔ‪4‬‬
‫‪ ‬اه قتتاراهتتا‪ِٟٙ‬ر ٗراهق‪ٌٚ‬تت‪7ٟ‬رٗ‪ٙ‬قؼتتاربتتٕرمتاتتىراتتت٘اعّرهقتت‪ٍٚ‬رات٘اعِتت‪ٞ‬راتختو تت‪ٞ‬ر‬
‫كيهقااه‪ٞ‬رٗاتشيٗاٖرٗاهتشيًكرٗاسبمل‪ٞٙ‬رٗاهظ٘ ‪٠‬رٗاها قملاع‪4ٞٚ‬‬
‫‪ ‬اه قاراتليُ‪7ٟ‬رٗ‪ٙ‬ظٌىراتظي ك‪ٞ‬راةتٌق‪ٞٚ‬رٗاهشو٘نراهتة٘ط‪ٟ‬رل‪ٟ‬راهقٌىر ٗرًير‬
‫‪ٙ‬قملوربشو٘نرات٘اعِ‪ٞ‬راهتِة‪4ٌٞٚٚ‬‬
‫كٌير‪ٙ‬مل‪٠‬راتقٌتمل‪٠‬ر ر‪74102‬ر‪)23‬ر ْرات٘اعِت‪ٞ‬رتتلتْ٘رًتّر بقت‪ٞ‬ر بقتي ر سيست‪ٞٚ‬رٓت‪ٟ‬ر‬
‫او٘‪ ٙ‬ت تت‪ٞ‬راه٘عِ‪ ٚ‬ت تت‪ٞ‬ر‪،‬رُة ت تتيَراسبق ت تت٘قر‪،‬راتظ ت تتي ك‪ٞ‬راهش‪ٚ‬يس ت تت‪ٞٚ‬رٗاتاُ‪ ٚ‬ت تت‪ٞ‬رٗا ُتٌ ت تتي‪١‬ر‬
‫ا تٌتتيط‪ٟ‬رٗاهاقتتيل‪ٟ‬رٗاهقتتيبملرهورحتتاٗ ‪،‬رح‪ٚ‬تتثر‪ٙ‬تـتتٌّرُةتتيَراسبقتت٘قرصبٌ٘طتت‪ٞ‬ر‬
‫اسبق٘قراهش‪ٚ‬يس‪ٞٚ‬رٗا اتؼي ‪ٞٙ‬رٗا تٌيط‪ٞٚ‬رٗاهاقيل‪ٚ‬ت‪ٞ‬راهتت‪ٟ‬رجيتبر ْر‪ٙ‬تٌتت ربٔتير‬
‫ات٘اعِارح‪ٚ‬ثرتشيطارل‪ٟ‬ر طٍراتظي ك‪ٞ‬رٗبِي‪١‬راةتٌ ‪،‬ر ًتيرا ُتٌتي‪١‬را تٌتيط‪ٟ‬ر‬
‫لٔت٘رًةوتت‪ٞ‬ركت ت‪ٝ‬رتـتتٍرا ُتٌتتي‪١‬راهوغتت٘‪٠‬رٗاهقملاتت‪ٟ‬رٗاهتتا‪ِٟٙ‬رٗاهقتتيبملرهوحتتاٗ ‪،‬روتتٍر‬
‫اتظت تتي ك‪ٞ‬راهش‪ٚ‬يست تت‪ٞٚ‬رٗاتاُ‪ٚ‬ت تت‪ٞ‬راهتت تت‪ٟ‬رتتةوت تتبرًت تتىٓة رًق‪ِٚ‬ت تت‪ٞ‬رٗ ٗال تت رتؼت تتوح‪ٞ‬ر‬
‫اةتٌ ‪،‬رٗٓتلٖراتظتي ك‪ٞ‬رتتتٍرطت راه تيُتي ‪4‬رٗ تتابراو٘‪ٙ‬ت‪ٞ‬راه٘عِ‪ٚ‬ت‪ٞ‬راهتت‪ٟ‬رتـتٍر‬
‫طِيػت تتملرًي ‪ٙ‬ت تت‪ٞ‬رًٗقِ٘‪ٙ‬ت تت‪ٞ‬رًتقت تتا ‪،ٝ‬رٓت تتلٖراو٘‪ٙ‬ت تت‪ٞ‬ر ر لت تتّرلؼت تتؤيرطت تتّرات٘اعِت تت‪ٞ‬ر‬
‫ٗفي ستٔي‪ 4‬ر‬
‫ٗ‪ٙ‬مل‪٠‬راه ق ر ْرا‪ٍٚ‬رات٘اعِ‪ٞ‬راهت‪ٟ‬رجيبرا ٓتٌتيَربٔتيرلت‪ٟ‬راتملحوت‪ٞ‬راهايُ٘‪ٙ‬ت‪ٞ‬رًتير‬
‫‪ٙ‬و‪7ٟ‬ر ‪ٙ‬ملر‪،‬ر‪،4101‬ر‪ )00‬ر‬
‫‪ ‬اتشيٗا‪ٝ‬ر‪7‬رٗتقِ‪ٟ‬راهتقمل‪ ٙ‬رٗاهتهك‪ٚ‬ارطو‪ٟ‬رحق٘قركىرلمل ‪4‬‬
‫‪ ‬احتتماَر ا تت٘ي)را تةلتتي راهاقيل‪ٚ‬تت‪7ٞ‬رٗتقِتت‪ٟ‬رلٔتتٍرٗتقتتا‪ٙ‬ملرٗاحتتماَراهاقيلتتي ر‬
‫ٗاهقي ا رٗاهتقيه‪ٚ‬ا‪4‬‬
‫‪ ‬اسبمل‪7ٞٙ‬رتقِ‪ٟ‬رحمل‪ٞٙ‬راتقتقارٗحمل‪ٞٙ‬راسبا‪ٙ‬ثرٗحمل‪ٞٙ‬راهت لت‪4‬‬
‫‪ ‬اهشةَر‪7‬رتقِ‪ٟ‬رحمل‪ٞٙ‬راهق‪ٚ‬عرل‪ٟ‬راةتٌ رباْٗرطِ ‪4‬‬
‫‪ ‬اهقيُْ٘رٗا ٗاًمل‪7‬رٗتقِ‪ٟ‬راها قملاع‪ٞٚ‬رل‪ٟ‬راربيذراهقملا رٗبِي‪١‬راةتٌ ‪4‬‬
‫ًّٗراها اسي راهت‪ٟ‬رآتٌدربتحو‪ٚ‬ىرضبتت٘‪٠‬راتقتمل ا راها است‪ٞٚ‬رهتحا‪ٙ‬تارًتا‪٠‬ر‬
‫تـ تتٌارا تت‪ٍٚ‬رات٘اعِ تت‪ٞ‬ربٔ تتي‪،‬ر اس تت‪ٞ‬ر س تت‪ٚ‬ج٘نر‪،Sigauke‬ر‪)410.‬راهت تت‪ٟ‬راس تتتٔالدر‬
‫ذبا‪ ٙ‬تتارع ‪ٚ‬ق تت‪ٞ‬را تت‪ٍٚ‬رات٘اعِ تت‪ٞ‬راتتـ تتٌِ‪ٞ‬ر ق تتمل ا راهقو تتَ٘را تٌيط‪ ٚ‬تت‪ٞ‬راتتـ تتٌِ‪ٞ‬ر‬
‫ب ُتتيً راطتتاا رًقوتتٍراتملحوتت‪ٞ‬راهايُ٘‪ٙ‬تت‪ٞ‬رٗاتتاراتتيَربتحو‪ٚ‬تتىرطظتتملرًقتتمل ا ر استت‪ٞٚ‬ر‬
‫هت٘ؿ تت‪ٚ‬كرك‪ ٚ ٚ‬تت‪ٞ‬رت تتا ‪ٙ‬براهة تتةبراتقوٌ تتْ٘رطو تت‪ٟ‬را تت‪ٍٚ‬رات٘اعِ تت‪ٞ‬ربيت تتاا ضر‪،‬رٗا تتار‬
‫ت٘ػ تتودراها اس تت‪ٞ‬ر رٗ تت٘ راهقا‪ ٙ‬تتارً تتّرات تتيٓ‪ٍٚ‬راتملت ة تت‪ٞ‬ربيت٘اعِ تت‪ٞ‬رب تتيتقمل ا ر‬
‫اها اس‪ٞٚ‬رًّٗرٓلٖرات تيٓ‪ٍٚ‬راهقااهت‪ٞ‬را تٌيط‪ٚ‬ت‪،ٞ‬ر ٗ راتت٘اعّ‪،‬ر ٗ راسبلً٘تي رلت‪ٟ‬ر‬
‫اربيذراهقملا رٗاسبق٘قرٗاتش‪٘٣‬ه‪ٚ‬ي ‪4‬رٗتت راها است‪ٞ‬راسبيه‪ٚ‬ت‪ٞ‬رًت رٓتلٖراها است‪ٞ‬رلت‪ٟ‬ر‬

‫‪425‬‬
‫دزاسات عسبية يف الرتبية وعلم الهفس )‪(ASEP‬‬
‫اواو‪،‬رح‪ٚ‬تثرتٔتاوراها است‪ٞ‬راسبيه‪ٚ‬ت‪ٞ‬ر راهتقتملورطوت‪ٟ‬رًتا‪٠‬رتت٘الملرات‪ٍٚ‬رات٘اعِت‪ٞ‬ر‬
‫بلت تتيبرات٘اعِ تت‪ٞ‬رٗحق تت٘قرا ُش تتيْره تتا‪٠‬رع تتةبراتملرحو تت‪ٞ‬راهايُ٘‪ ٙ‬تت‪ٞ‬ر‪،‬رٗا تتاراس تتت ي ر‬
‫اها اس‪ٞ‬راسبيه‪ٞٚ‬رًّرٓلٖراها است‪ٞ‬رلت‪ٟ‬رذبا‪ٙ‬تارات‪ٍٚ‬رات٘اعِت‪ٞ‬ر‪،‬رح‪ٚ‬تثرآتٌتدر است‪ٞ‬ر‬
‫س‪ٚ‬ج٘نربق‪ٍٚ‬ر راسبق٘قرٗاه٘ا ي را تٌيط‪ٞٚ‬ر تراهقااه‪ٞ‬ر تراربيذراهقملا ) ر‬
‫ٗك تتلهمر اس تت‪ٞ‬ر ات تتيهل‪ٟ‬ر‪،‬ر‪)4116‬راهت تت‪ٟ‬رآتٌ تتدربت٘ؿ تت‪ٚ‬كر ٗ رً تتي ‪ٝ‬راهمب‪ٚ‬ت تت‪ٞ‬ر‬
‫اه٘عِ‪ٚ‬تت‪ٞ‬رلتت‪ٟ‬رتٌِ‪ٚ‬تت‪ٞ‬راتت‪ٍٚ‬رات٘ارعِتت‪ٞ‬رٗاتتارٓتتالدر راهتقتتملورطوتت‪ٟ‬ر ٗ رًتتي ‪ٝ‬راهمب‪ٚ‬تت‪ٞ‬ر‬
‫اه٘عِ‪ٞٚ‬رلت‪ٟ‬رتٌِ‪ٚ‬ت‪ٞ‬رات‪ٍٚ‬رات٘اعِت‪ٞ‬رهتا‪٠‬رتةً‪ٚ‬تلراتملحوت‪ٞ‬را بتاا‪ٚ٢‬ت‪ٞ‬ر‪،‬رٗاهتقتملورطوت‪ٟ‬ر‬
‫ًا‪٠‬رت٘الملرٓلٖراهق‪ٍٚ‬ربتومراتقمل ات٘ ٗ راتقوٍرل‪ٟ‬ر ملضرٗتٌِ‪ٞٚ‬رٓتلٖراهقت‪،ٍٚ‬رٗاتار‬
‫تلُ٘ تتدرط‪ ِٚ‬تت‪ٞ‬راها اس تت‪ٞ‬رً تتّر ر‪)52‬رًقوٌت تيبرف تتّر‪ٙ‬ا س تتْ٘رً تتي ‪ٝ‬راهمب‪ ٚ‬تت‪ٞ‬راه٘عِر‪ ٚ‬تت‪ٞ‬ر‬
‫ٗاستتتخاَراه يحتتثراستتت ‪ٚ‬يْروتتلاراهغتتمل ‪،‬رٗاتتار طتتي رُتتتي‪ ٢‬راها استت‪ٞ‬ر رتتت٘الملر‬
‫اهق‪ٍٚ‬راه٘عِ‪ٞٚ‬ر قمل ا راهمب‪ٞٚ‬راه٘عِ‪ٞٚ‬ربيتملحو‪ٞ‬را بتاا‪ٚ٢‬ت‪ٞ‬ر‪،‬ركٌتير طتي رُتتي‪ ٢‬ر‬
‫اها اس‪ٞ‬ر ر ْر ٗ رًقوٍراهمب‪ٞٚ‬راه٘عِ‪ٞٚ‬رل‪ٟ‬ر ملضرٗتٌِ‪ٞٚ‬راهق‪ٍٚ‬ركيْرك تاب‪ 4‬ر‬
‫ٗااراست ي راها اس‪ٞ‬راسبيه‪ٞٚ‬رًِٔتيرلت‪ٟ‬رذبا‪ٙ‬تاراي‪ٌ٢‬ت‪ٞ‬راهقت‪ٍٚ‬راتِيست ‪ٞ‬رهةتةبر‬
‫اتملحو‪ٞ‬راهايُ٘‪،ٞٙ‬رح‪ٚ‬ثرآتٌدرٓلٖراها اس‪ٞ‬ر قملل‪ٞ‬رًا‪٠‬رت٘الملرات‪ٍٚ‬رات٘اعِت‪ٞ‬رٗٓت‪ٟ‬ر‬
‫راسب ي رطو‪ٟ‬رًلتش ي راه٘عّر ترا طتزا ربيه٘عّر تراسبمل‪ٞٙ‬رتتراهتقيْٗر تراتش‪٘٣‬ه‪ٞٚ‬ر تر‬
‫اهتـح‪)ٞٚ‬ر‪،‬ركٌتيرتت ت رٓتلٖراها است‪ٞ‬رًقٔتيرطوت‪ٟ‬رؿتملٗ ‪ٝ‬را ٓتٌتيَربقت‪ٍٚ‬رات٘ارعِت‪ٞ‬ر‬
‫بيتملحوتت‪ٞ‬را بتاا‪ٚ٢‬تت‪،ٞ‬رٗربتوت راها استت‪ٞ‬راسبيه‪ٚ‬تت‪ٞ‬رًقٔتتيرلتت‪ٟ‬راهمك‪ٚ‬تتزرطوتت‪ٟ‬رات٘اعِتت‪ٞ‬ر‬
‫بيتملحو‪ٞ‬راهايُ٘‪4ٞٙ‬ر ر‬
‫ب‪ٌِٚ‬يرآتٌدر اس‪ٞ‬رضبٌار ‪)4116‬ربتحا‪ٙ‬ارا‪ٍٚ‬رات٘اعِ‪ٞ‬راهت‪ٟ‬رجيتبرتـتٌ‪ِٔٚ‬ير‬
‫ِيٓ راهمب‪ٞٚ‬راه٘عِ‪ٞٚ‬ربيتملحوت‪ٞ‬راهايُ٘‪ٙ‬ت‪،ٞ‬رًٗتا‪٠‬راستٔيَرًِتيٓ راهمب‪ٚ‬ت‪ٞ‬راه٘عِ‪ٚ‬ت‪ٞ‬ر‬
‫ٗ ا‪١‬رًقوٌ‪ٔٚ‬تتيرلتت‪ٟ‬رتٌِ‪ٚ‬تت‪ٞ‬راتت‪ٍٚ‬رات٘اعِتت‪،ٞ‬رٗاتتارتلُ٘تتدرط‪ِٚ‬تت‪ٞ‬راها استت‪ٞ‬رًتتّر ر‪)02‬رًتتّر‬
‫ًقوٌتت‪ٟ‬راتتت٘ا راه وش ت ‪ٞٚ‬ر اهمب‪ٚ‬تت‪ٞ‬راه٘عِ‪ٚ‬تت‪،)ٞ‬رٗاتتارت٘ػتتودراها استت‪ٞ‬ر ر ْرُشتتبر‬
‫اُتظي را‪ٍٚ‬رات٘اعِ‪ٞ‬رل‪ٟ‬ركتبراهمب‪ٞٚ‬راه٘عِ‪ٞٚ‬ر ي‪ ١‬رًتاُ‪ٞٚ‬ر اار‪ 4‬ر‬
‫ٗاتتاراستتت ي راها استت‪ٞ‬راسبيه‪ٚ‬تت‪ٞ‬رًِٔتتيرلتت‪ٟ‬رذبا‪ٙ‬تتارً ٔتتَ٘رات٘اعِتت‪ٞ‬ركهستتيضر‬
‫طتتاا راي‪ٌ٢‬تت‪ٞ‬راتت‪ٍٚ‬رات٘اعِتت‪ٞ‬رهةتتةبراتملحوتت‪ٞ‬راهايُ٘‪ٙ‬تت‪ٞ‬رًِٗٔتتير را ُتٌتتي‪١‬راهتت٘عِ‪ٟ‬رر ت تر‬
‫اهقااه‪ٞ‬رٗاتشيٗاٖر تراه٘ط‪ٟ‬راهش‪ٚ‬يس‪ٟ‬ر تراهشةَرا تٌيط‪ٟ‬ر تراحماَرات مل)‪ 4‬ر‬
‫ًتتير استت‪ٞ‬رمتتتيَر ‪)4104‬رلقتتارآتٌتتدربا استت‪ٞ‬ر بقتتي رات٘اعِتت‪ٞ‬راهتتت‪ٟ‬رجيتتبرتٌِ‪ٚ‬تت‪ٞ‬ر‬
‫وقيلتٔيرها‪٠‬رعةبراتملحو‪ٞ‬راهايُ٘‪ٞٙ‬رٗكلهمرتٌِ‪ٚ‬ت‪ٞ‬راهت٘ط‪ٟ‬ربهبقتي رات٘اعِت‪ٞ‬رهتا‪٠‬ر‬
‫اهةةبرًّر ةيرًي ‪ٝ‬رطوٍرا تٌيل‪،‬رٗاتارتلُ٘تدرط‪ِٚ‬ت‪ٞ‬راها است‪ٞ‬رًتّر ر‪)44‬رعيه ت‪ٞ‬ر‬
‫بيهؼ ت راهاتتيُ‪ٟ‬راهاتتيُ٘‪،٠‬رٗاستتتخاًدراه يحاتت‪ٞ‬راي‪ٌ٢‬تت‪ٞ‬ر ٓتتٍر بقتتي رات٘اعِتت‪ٞ‬راهتتت‪ٟ‬ر‬
‫جيتتبرتٌِ‪ٚ‬تت‪ٞ‬روقيلتٔتتيرهتتا‪٠‬راهةتتةب‪،‬ركتتلهمرا ت تتي رهق‪ٚ‬تتيضرراهتت٘ط‪ٟ‬رمنتت٘راهتت٘ط‪ٟ‬ر‬
‫بهبقي روقيلت‪ٞ‬رات٘اعِ‪ٗ4ٞ‬تر٘ػتودراها است‪ٞ‬ر رٗ ت٘ رلتملٗقرذا ر هت‪ٞ‬راحؼتي‪ٞٚ٢‬ربتار‬
‫ًت٘سةي ر ي راهةةبرل‪ٟ‬را ت ي را‪ٚ‬يضراهت٘ط‪ٟ‬ربهبقتي روقيلت‪ٞ‬رات٘اعِت‪ٞ‬رهؼتيحر‬
‫اهق‪ٚ‬يضراه قا‪ 4٠‬ر‬

‫‪426‬‬
‫دزاسات عسبية يف الرتبية وعلم الهفس )‪(ASEP‬‬
‫ٗااراست ي راها اس‪ٞ‬راسبيه‪ٞٚ‬رًّرٓلٖراها اس‪ٞ‬ربؼ٘ ‪ٝ‬رٗاؿح‪ٞ‬رل‪ٟ‬ربِتي‪١‬راي‪ٌ٢‬ت‪ٞ‬ر‬
‫ا‪ٍٚ‬رات٘اعِ‪ٞ‬راتِيست ‪ٞ‬رهةتةبراتملحوت‪ٞ‬راهايُ٘‪ٙ‬ت‪،ٞ‬رح‪ٚ‬تثرآترٌتدر متتيَر‪)4104‬ربوطتاا ر‬
‫اي‪ٌٞ٢‬رهق‪ٍٚ‬رات٘اعِ‪ٞ‬رتـٌِدروةو‪ٞ‬ر بقي رٓ‪ٟ‬رر را تٌتيط‪ٟ‬رٗتقو‪ٌٚ‬ت‪،ٟ‬رااتؼتي ‪٠‬رتترر‬
‫س‪ٚ‬يست‪)ٟ‬ر‪ٙ‬تتٍرتٌِ‪ٚ‬تٔتيرًتتّر تةيرًتي ‪ٝ‬رطوتٍرا تٌتتيلر‪،‬ر ًتيراها است‪ٞ‬راسبيه‪ٚ‬ت‪ٞ‬رلقتتار‬
‫كتتز رطوتت‪ٟ‬رذبو‪ٚ‬تتىراتت‪ٍٚ‬رات٘اعِتت‪ٞ‬راتتـتتٌِ‪ٞ‬ربلتتتيبرات٘اعِتت‪ٞ‬رٗحقتت٘قرا ُشتتيْرلتت‪ٟ‬ر‬
‫وةو‪ٞ‬ر بقي رٓ‪ٟ‬ر رات٘اعِ‪ٞ‬راهش‪ٚ‬يس‪ٞٚ‬رٗا تٌيط‪ٞٚ‬رٗا اتؼي ‪)ٞٙ‬ر‪ٙ‬تـٌّركىربقار‬
‫ا‪ٍٚ‬رلملط‪ٞٚ‬رهوٌ٘اعِ‪4ٞ‬ر ر‬
‫كٌتتيرآتٌتتدر استت‪ٞ‬ر لتتمل ر‪410.،‬ر‪7‬ر‪)4.‬ربتتيهتقملورطوتت‪ٟ‬رادبيٓتتي رعتتةبراتملحوتت‪ٞ‬ر‬
‫اهايُ٘‪ٙ‬تت‪ٞ‬رعبتت٘روقيلتت‪ٞ‬رات٘اعِتت‪،ٞ‬رٗاتتارتلُ٘تتدرط‪ِٚ‬تت‪ٞ‬راها استت‪ٞ‬رًتتّر ر‪)22‬رعيه تتيرٗعيه تت‪ٞ‬ر‬
‫ً تت٘ طارطو تت‪ٟ‬رو تتةدرً تتاا ض‪،‬رٗاس تتتخاًدراها اس تت‪ٞ‬ر ست تور٘براتقي‪ٙ‬ظ تت‪ٞ‬رٗاهوق تتي‪١‬ا ر‬
‫بيةٌ٘طي راهؼغت‪،ٝ‬ركٌيراستخاًدراها اس‪ٞ‬را ت ي رً٘اا را ُتٌي‪١‬رٗات٘اعِت‪ٞ‬ر‬
‫ٗكلهمرًق‪ٚ‬يسيرهإلدبيٖرعب٘رات٘اعِ‪،ٞ‬رٗت٘ػودراها اس‪ٞ‬ر ر‪7‬‬
‫‪ ‬ا ت يلر ي راهةةبرل‪ٟ‬را ت ي رات٘اا ر‪4‬‬
‫‪ ‬ت ي‪ِٙ‬درادبيٓي راهةةبرل‪ٌٚ‬ير‪ٙ‬تقو ر تيبق‪ٞ‬رًتير تادر ا تىرًؼتملرٗ ي ٔتير‬
‫ًيربارا جييب‪ٞٚ‬رٗ ل ر باا‪١‬راهمل ‪4٠‬‬
‫‪ ‬تغتتترلتت‪ٟ‬رادبيٓتتي راهةتتةبرٗذبتت٘يرُشتتق‪ٟ‬را‪ٌٚ‬تت‪ٟ‬ر‪ٙ‬تقتتي رًت راهِشت راهشتتيب ر‬
‫هاتت٘ ‪ٝ‬ر‪ِٙ‬تتي‪ٙ‬مل‪،‬رٗتىكتتاراها استت‪ٞ‬ر ْراهق‪ِٚ‬تت‪ٞ‬ركيُتتدر كاتتملرًتت‪ٚ‬ةرعبتت٘راتظتتي ك‪ٞ‬ر‬
‫ٗذبٌىراتش‪٘٣‬ه‪ٞٚ‬رٗا ُتٌي‪١‬ر راهملٗابررٗا حزابرٗازبٌق‪ٚ‬ي ‪4‬‬
‫ٗااراست ي راها اس‪ٞ‬راسبيه‪ٞٚ‬رًّرٓلٖراها اس‪ٞ‬رل‪ٟ‬ر طاا راي‪ٌٞ٢‬رات‪ٍٚ‬رات٘اعِت‪،ٞ‬ر‬
‫ٗاهتقملورطو‪ٟ‬ر ٌٓ‪ٞٚ‬رات٘اعِ‪ 4ٞ‬ر‬
‫ًٗتتّراهقتتمل راهشتتيب رهإلعتتي راهِة تتمل‪٠‬رٗاها استتي راهشتتيبق‪ٞ‬راتتقوقتت‪ٞ‬ر ٔ تتَ٘ر‬
‫ًٗلُ٘ تتي رٗ بق تتي رات٘اعِ تت‪،ٞ‬ر ل تتّرهو يحا تت‪ٞ‬را يب تت‪ٞ‬رطو تت‪ٟ‬راهش تتىايرا ٗيرهوا اس تت‪ٞ‬ر‬
‫اتتقوق ق تت‪ٍٚ‬رات٘اعِ تت‪ٞ‬راتِيست ت ‪ٞ‬رهة تتةبراتملحو تت‪ٞ‬راهايُ٘‪ ٙ‬تت‪ٞ‬ر‪،‬رٗرهةس تتتخةؾراي‪ ٌ٢‬تت‪ٞ‬ر‬
‫اهق‪ٍٚ‬رات قدراه يحا‪ٞ‬را ملا‪١‬ا راهتيه‪ 7ٞٚ‬ر‬
‫‪ ‬رتؼتتٌ‪ٍٚ‬راستتت يُ‪ٞ‬ر ستتتةةلر ‪٠‬رصبٌ٘طتت‪ٞ‬رًتتّراحمللٌتتاراتتخؼؼتتارلتت‪ٟ‬ر‬
‫صبتتييراتِتتيٓ رٗعتتملقراهتتتا ‪ٙ‬ص‪،‬رٗٗذهتتمربٔتتاورؿت رراهقي‪ٌ٢‬تت‪ٞ‬رٗاهتهكتتارًتتّر‬
‫ًِيس تٔيرهةةبراتملحو‪ٞ‬راهايُ٘‪ٞٙ‬ر‪،‬رٗاارتـٌِدراهقي‪ٌ٢‬ت‪ٞ‬رلت‪ٟ‬رػت٘ تٔيرات ا‪ٚ٢‬ت‪ٞ‬ر‬
‫وةدر بقي ر ‪ٚ٢‬ش‪ٞ‬رهوٌ٘اعِ‪ٞ‬ر‪ِٙ‬ا رذبدركىربقارصبٌ٘ط‪ٞ‬رًّراهق‪ٍٚ‬راهمل‪ٚ٢‬ش‪ٞ‬ر‬
‫اهت‪ٟ‬رتق رطّراه قارٗذبدركىرا‪ٌٞٚ‬ر ‪ٚ٢‬ش‪ٞ‬رطا رًّراهق‪ٍٚ‬راه ملط‪ٞٚ‬راهت‪ٟ‬رتاير‬
‫طو‪ٔٚ‬ي‪،‬رٗبلهمر‪ٙ‬لْ٘رطا راهق‪ٍٚ‬راهمل‪ٚ٢‬ش‪ٞ‬ر ‪)04‬را‪ٌٞٚ‬ر ‪ٚ٢‬ش‪ٞ‬رٗ ‪)31‬رًٔي ‪ٝ‬رلملط‪ٚ‬ت‪ٞ‬ر‬
‫ٗرًىطملر‪ٙ‬ايرطو‪ٔٚ‬ي‪4‬‬
‫‪ ‬طي ‪ٝ‬رؿ رراهقي‪ٌٞ٢‬رل‪ٟ‬رؿ٘‪١‬ر ا‪١‬راحمللٌار‪،‬رٗهلارلقتار رحتلوربقت راهقت‪ٍٚ‬ر‬
‫هتـٌِ‪ٔٚ‬يربق‪ٍٚ‬ر مل‪،٠‬رٗ ًت ربقت راهقت‪ٍٚ‬راه ملط‪ٚ‬ت‪ٞ‬رهتلملا ٓتي‪،‬رٗبتلهمر‪ٙ‬ؼت كر‬

‫‪424‬‬
‫دزاسات عسبية يف الرتبية وعلم الهفس )‪(ASEP‬‬
‫طا راهق‪ٍٚ‬راهمل‪ٚ٢‬ش‪ٞ‬رر ‪)03‬را‪ٌٞٚ‬ر ‪ٚ٢‬ش‪ٞ‬رٗر ‪)24‬را‪ٌٚ‬ت‪ٞ‬رلملط‪ٚ‬ت‪ٞ‬رً٘ طت‪ٞ‬رطوت‪ٟ‬را بقتي ر‬
‫اهاةو‪ٞ‬رهوٌ٘اعِ‪ٞ‬رركٌير‪ٙ‬و‪7ٟ‬رٗٓ‪ 7ٟ‬ر‬
‫اتت‪ٍٚ‬رات٘اعِتت‪ٞ‬راهش‪ٚ‬يستت‪7ٞٚ‬رٗ‪ٙ‬قؼتتاربٔتتيرًتتا‪٠‬راُتٌتتي‪١‬راهةيهتتبره٘عِتتٕرًتتّر ترةير‬
‫ٗط‪ٕٚ‬رحبق٘إرٗٗا يتٕراهش‪ٚ‬يس‪ٞٚ‬ردبيٖرٗعِٕرٗفي ستٕرولٖراهق‪،ٍٚ‬رٗتـتٍراهقت‪ٍٚ‬ر‬
‫اهمل‪ٚ٢‬ش‪ٞ‬ر‪7‬‬
‫‪ ‬ا ُتٌي‪١‬رهو٘عّ‪4‬‬
‫‪ ‬ا طتزا ربيو٘‪ٞٙ‬راه٘عِ‪4ٞٚ‬‬
‫‪ ‬اه٘ ‪١‬رٗاهتـح‪ٞٚ‬رل‪ٟ‬رس ‪ٚ‬ىراه٘عّ‪4‬‬
‫‪ ‬ا هتزاَربيسبق٘قراهش‪ٚ‬يس‪4ٞٚ‬‬
‫‪ ‬ا هتزاَربيه٘ا ي راهش‪ٚ‬يس‪4ٞٚ‬‬
‫‪ ‬احماَراهاست٘ رٗاهقيُْ٘‪4‬‬
‫ا‪ٍٚ‬رات٘اعِ‪ٞ‬را تٌيط‪7ٞٚ‬رٗ‪ٙ‬قؼاربٔيراتظي ك‪ٞ‬راةتٌق‪ٞٚ‬رهوةيهتبرًتّر تةير‬
‫ٗط‪ٕٚ‬رحبق٘إرٗٗا يتٕرا تٌيط‪ٞٚ‬ردبيٖرٗعِٕ‪4‬رٗتـٍراهق‪ٍٚ‬راهمل‪ٚ٢‬ش‪7ٞ‬‬
‫‪ ‬اهتشيًك‪4‬‬
‫‪ ‬اهقٌىراهتة٘ط‪4ٟ‬‬
‫‪ ‬اهقااه‪4ٞ‬‬
‫‪ ‬اتشيٗا‪4ٝ‬‬
‫‪ ‬ضبي ب‪ٞ‬راهتٌ‪ٚٚ‬زرٗاهتقؼب‪4‬‬
‫‪ ‬اتش‪٘٣‬ه‪ٞٚ‬را تٌيط‪4ٞٚ‬‬
‫اتت‪ٍٚ‬رات٘اعِتت‪ٞ‬را اتؼتتي ‪7ٞٙ‬رٗ‪ٙ‬قؼتتاربٔتتيرستتو٘ك‪ٚ‬ي راهةيهتتبرارتملت ةتت‪ٞ‬ربيتةتتيٓملر‬
‫ا اتؼتتي ‪ٞٙ‬رٗاهتتت‪ٟ‬رتظتتتر رٗط‪ٚ‬تتٕرحبق٘اتتٕررٗٗا يتتتٕرا اتؼتتي ‪ٞٙ‬رٗتـتتٍراهقتت‪ٍٚ‬ر‬
‫اهمل‪ٚ٢‬ش‪7ٞ‬‬
‫‪ ‬احماَراهقٌى‪4‬‬
‫‪ ‬استغةيراه٘اد‪4‬‬
‫‪ ‬تملط‪ٚ‬ارا ستٔةن‪4‬‬
‫‪ ‬احمليلة‪ٞ‬رطو‪ٟ‬راتٌتولي راهقيً‪ٞ‬رٗاشبيػ‪ ٞ‬ر‬
‫ٗتِا رذبدركىرا‪ٌٞٚ‬رًّراهق‪ٍٚ‬راهمل‪ٚ٢‬ش‪ٞ‬رصبٌ٘طت‪ٞ‬رًتّراهقت‪ٍٚ‬راه ملط‪ٚ‬ت‪ٞ‬راهتت‪ٟ‬ر‬
‫تق رطِٔيرٗاهت‪ٟ‬رتقار ايب‪ٞ‬رًىطملا رولٖراهق‪ٍٚ‬راهمل‪ٚ٢‬ش‪4ٞ‬رٗبلهمرتلتْ٘راه يحات‪ٞ‬ر‬
‫اار يبدرطو‪ٟ‬راهشىايرا ٗيرهوا اس‪ 4ٞ‬ر‬
‫‪ ‬ثانياً‪ :‬حتليل حمتوى نتاب املواطهة وحكوم اإلنساى ‪:‬‬
‫ٗهإل يبتت‪ٞ‬رطوتت‪ٟ‬راهشتتىايراهاتتيُ‪ٟ‬رهوا استت‪ٞ‬راتتقوت ر تتا‪٠‬رتـتتٌاراهقتت‪ٍٚ‬راهشتتيبق‪ٞ‬ر‬
‫بلت تتيبرات٘اعِ تت‪ٞ‬رٗحق تت٘قرا ُش تتيْربيتملحو تت‪ٞ‬راهاريُ٘‪ ٙ‬تت‪،ٞ‬رات ق تتدراه يحا تت‪ٞ‬را تتملا‪١‬ا ر‬
‫اهتيه‪ 7ٞٚ‬ر‬

‫‪424‬‬
‫دزاسات عسبية يف الرتبية وعلم الهفس )‪(ASEP‬‬
‫‪ ‬إعداد معياز لتحليل حمتوى نتاب املواطهة وحكوم اإلنساى للصف الجانى الجانوى ‪:‬‬
‫ٗذهمرًّر ةي‪ 7‬ر‬
‫‪ ‬ذبا‪ٙ‬تتارٗحتتاا راهتحو‪ٚ‬تتىرٗل‪٣‬يتتتٕ‪7‬رٗٓتت‪ٟ‬ر ػتتغملرٗحتتا‪ٝ‬ر‪ٙ‬ةٔتتملرًتتّر ةوتتيرتلتتملا ر‬
‫اهة تتيٓمل‪ٝ‬رٗا تتارا تتتت ر اه ق تتمل‪)ٝ‬ربيطت ي ٓ تتير كا تتملرًة‪ ٌ٢‬تت‪ٞ‬ر تتملا راه ح تتثر‬
‫اسبي ر‪،‬رٗتاٗ راه قمل‪ٝ‬رحت٘يراـت‪ٞٚ‬رس‪ٚ‬يست‪ٞٚ‬ر ٗرا تٌيط‪ٚ‬ت‪ٞ‬ر ٗرااتؼتي ‪ٞٙ‬رٗذبٌتىر‬
‫ا‪ٌٞٚ‬رًّراهقت‪ٍٚ‬راهااطٌت‪ٞ‬رهوٌ٘اعِت‪4ٞ‬ر ًتيرل‪٣‬تي راهتحو‪ٚ‬تىرل‪ٚ‬قؼتاربٔتيراهقِيػتملر‬
‫اهت‪ٟ‬ر لّرٗؿ ركىرػ ‪ٞ‬رًّرػ ي راحملت٘‪٠‬رل‪ٔٚ‬ير‪،‬رٗهلارلقار راطت تي رات‪ٍٚ‬ر‬
‫ات٘اعِ‪ٞ‬راهشت‪ٞ‬رطظملرٓ‪ٟ‬رل‪٣‬ي راهتحو‪ٚ‬ىرا سيست‪ٞٚ‬رٗاهقت‪ٍٚ‬راه ملرط‪ٚ‬ت‪ٞ‬رٓت‪ٟ‬راه ‪٣‬تي ر‬
‫اهايُ٘‪ٞٙ‬راهت‪ٟ‬ر‪ٙ‬ؼِ رطو‪ٟ‬ر سيسٔيراحملت٘‪،٠‬رٗاار رحشيبرتلتملا ا رٗ ٗ ٓتيرلت‪ٟ‬ر‬
‫ضبت٘‪٠‬راهلتيبربظلىر رػمل‪ٙ‬كر ٗرؿٌِ‪4)ٟ‬‬
‫‪ ‬ذبا‪ٙ‬ارؿ٘ابرراهتحو‪ٚ‬ى‪7‬رٗاار ٗط‪ٟ‬رل‪ٟ‬رطٌو‪ٞٚ‬راهتحو‪ٚ‬ىرًير‪ٙ‬و‪7ٟ‬‬
‫‪ ‬ذبو‪ٚ‬ىر ٓااوراتقمل رٗضبت٘‪٠‬رات٘ؿ٘طي رٗا ُظة‪4ٞ‬‬
‫‪ ‬استتت قي راهملستتَ٘راهت٘ؿتت‪ٚ‬ح‪ٞٚ‬رٗاهؼتت٘ رٗكتتلهمرر ستت‪٣‬و‪ٞ‬راهتقتت٘‪ٍٙ‬راهتت٘ا ‪ٝ‬ربلتتىر‬
‫ضر ٗرٗحا‪4ٝ‬‬
‫‪ ‬تصميم استمازة التحليل ‪:‬‬
‫ح‪ٚ‬ثر رتؼٌ‪ٍٚ‬را ستٌي ‪ٝ‬رحب‪ٚ‬ثرت اٗرىل‪ ٚ‬را‪ٍٚ‬رات٘اعِ‪ٞ‬راهمل‪ٚ٢‬ش‪ٞٚ‬رٗاه ملط‪ٞٚ‬ر‬
‫ٗاؿح‪ٞ‬رهوقي‪ٍ٢‬ربيهتحو‪ٚ‬ىر‪4‬‬
‫‪ ‬عسض املعياز على احملهمني للتأند مو صدم أداة التحليل ‪.‬‬
‫ٗاتتار رطتتمل راتق‪ٚ‬تتي رطوتت‪ٟ‬رصبٌ٘طتت‪ٞ‬رًتتّراحمللٌتتارربؼ ترؽراتِتتيٓ رٗعتتملقر‬
‫اهتت تتا ‪ٙ‬صر‪،‬رهوتهكت تتارًت تتّرًِيس ت ت تٔير ت تتملا‪١‬ا راها است تت‪ٞ‬رٗات تتار ت تتل راه يحات تت‪ٞ‬ر‬
‫بيهتقا‪ٙ‬ة راهت‪ٟ‬ر باآيراحمللٌْ٘‪،‬رٗ رتقا‪ٙ‬ىراتق‪ٚ‬ي ربِي‪١‬رطو‪ٟ‬رٓلٖراتةحةي ر‪4‬‬
‫‪ ‬حتليل حمتوى الهتاب وفل املعياز املعد ‪:‬‬
‫ٗاتتارايًتتدراه يحاتت‪ٞ‬ربتحو‪ٚ‬تتىرضبتتت٘‪٠‬ركتتتيبرات٘اعِتت‪ٞ‬رٗحقتت٘قرا ُشتتيْراتق تملر ر‬
‫طو تت‪ٟ‬رع تتةبراهؼتت راها تتيُ‪ٟ‬راها تتيُ٘‪٠‬رع ق تت‪ٞ‬ر‪4102‬ر ت تت‪َ4102‬ر‪،‬رٗبتقؼ تت‪ٟ‬رً٘ؿ تت٘طي ر‬
‫اهلتيبرت ار ْراهلتيبر‪ٙ‬تلْ٘رًّرر بق‪ٞ‬رلؼ٘ير‪،‬ر‪ٙ‬اٗ راه ؼتىرا ٗيرحت٘يرً٘ؿت٘لر‬
‫ات٘اعِ‪ٞ‬رٗا ي رٗحق٘ق‪،‬ر‪ٙ‬تقتملور ةهتٕراهةيهتبرطوت‪ٟ‬رً٘ؿت٘لراهاٗهت‪ٞ‬رًٗقً٘يتٔتير‬
‫ٗطِيػتتملٓي‪،‬رٗطةاتت‪ٞ‬راتتت٘اعّربيهاٗهتت‪،ٞ‬رٗ‪ٙ‬تتاٗ راه ؼتتىراهاتتيُ‪ٟ‬رحتت٘يرحقتت٘قرا ُشتتيْر‬
‫ٗ‪ٙ‬تِيٗيرحقت٘قرا ُشتيْرلت‪ٟ‬راهتا‪ٙ‬يُي راهشتٌيٗ‪ٞٙ‬رٗات٘او‪ٚ‬ت راهاٗه‪ٚ‬ت‪ٞ‬رٗ‪ٙ‬قتمل ررمنتيذ ر‬
‫وي‪4‬ر ًتيراه ؼتىراهايهتثرل‪ٚ‬تاٗ رحت٘يراتتمل ‪ٝ‬راتؼتمل‪ٞٙ‬ر حوت‪ٞ‬رطٌتىرٗك تيني)رٗ‪ٙ‬تِتيٗير‬
‫ك تتينيراتتتمل ‪ٝ‬راتؼتتمل‪ٞٙ‬رًتتّر تتىراسبؼتت٘يرطوتت‪ٟ‬رحق٘أتتي‪،‬رٗ‪ٙ‬قتتمل ربق ت راهٌِتتيذ ر‬
‫اهِشتتي‪ٞٚ٢‬راه تتي ‪ٝ‬رلتت‪ٟ‬راةتٌ ت راتؼتتمل‪ ٗ4٠‬تابراه ؼتتىراهملاب ت رٗ‪ٙ‬تتاٗ رحتت٘يراهقٌتتىر‬
‫اهتة٘ط‪ٟ‬رًِٗةٌي راةتٌ راتاُ‪ 4ٟ‬ر‬
‫‪ ‬ثبات التحليل‪:‬‬
‫ٗهوتهكتتارًتتّرو تتي راهتحو‪ٚ‬تتىرايًتتدراه يحاتت‪ٞ‬ربوطتتي ‪ٝ‬رذبو‪ٚ‬تتىرضبتتت٘‪٠‬ركتتتيبر‬
‫ات٘اعِتت‪ٞ‬رٗحقتت٘قرا ُشتتيْربقتتارطتتٔملرًتتّراهتحو‪ٚ‬تتىرا ٗي‪،‬رٗاتتاراستتتخاًدراه يحاتت‪ٞ‬ر‬

‫‪424‬‬
‫دزاسات عسبية يف الرتبية وعلم الهفس )‪(ASEP‬‬
‫ًقيً تتىرا ت تتيطربتس تتْ٘رهق‪ ٚ‬تتيضر تت‪ٞ‬را ت تتيطرب تتاراهتحو‪ ٚ‬تتىرا ٗيرٗاهتحو‪ ٚ‬تتىر‬
‫اهات تتيُ‪ٟ‬رٗات تتار راسبؼت تت٘يرطوت تت‪ٟ‬رًقيًت تتىرا ت ت تتيطر ر‪145.‬رٗبت تتلهمر‪ٙ‬تـ تتكر ْر ا‪ٝ‬ر‬
‫اهتحو‪ٚ‬تتىرتتؼ ت ربا تت‪ٞ‬رطيه‪ٚ‬تت‪ٞ‬رًتتّراها تتي ‪،‬رٗتظتتتر رػتتةح‪ٞٚ‬را ا‪ٝ‬رهوتحو‪ٚ‬تتى‪4‬ررر‬
‫طةَ‪ )41117005،‬ر‬
‫‪ ‬عسض نتائر التحليل وتفسرييا ‪:‬‬
‫س مل رُتي‪ ٢‬رذبو‪ٚ‬تىركتتيبرات٘اعِت‪ٞ‬رٗحقت٘قرا ُشتيْرهوؼت راهاتيُ‪ٟ‬راهاتيُ٘‪٠‬ر‬
‫ط تتّرآتٌ تتيَرٗتملك‪ ٚ‬تتزراهلت تتيبرطو تت‪ٟ‬را بق تتي راهش‪ٚ‬يس تت‪ٞٚ‬رٗا تٌيط‪ ٚ‬تت‪ٞ‬رهوٌ٘اعِت ت‪ٞ‬ر‪،‬ر‬
‫ٗ ٌٓتتييراه قتتارا اتؼتتي ‪٠‬روتتيرطوتت‪ٟ‬راهتتمل ٍرًتتّر ٌٓ‪ٚ‬تت‪ٞ‬رٓتتلاراه قتتارهةيهتتبراتملحوتت‪ٞ‬ر‬
‫اهايُ٘‪ٙ‬تت‪ٞ‬ربيطت تتي ر ْرًملحوتت‪ٞ‬راتملآقتت‪ٞ‬رًملحوتت‪ٞ‬رتظتتل‪ٚ‬ىرٗطتت‪ٟ‬رٗٗ تتااْراهظت يب‪،‬ركٌتتير‬
‫ٔتتمل راهِتتتي‪ ٢‬رتغوتتبراه قتتاراهش‪ٚ‬يس تت‪ٟ‬رهوٌ٘اعِتت‪ٞ‬رطوتت‪ٟ‬را بقتتي را تتمل‪٠‬ربؼ تت٘ ‪ٝ‬ر‬
‫ٗاؿح‪ٞ‬رٗازبااٗيراهتيه‪ٞٚ‬رت٘ؿكرذهم‪ 7‬ر‬
‫اٗير ‪)0‬ر‪٘ٙ‬ؿكرتلملا ا رُٗشبراُتظي را بقي راهش‪ٚ‬يس‪ٞٚ‬رهق‪ٍٚ‬رات٘اعِ‪ٞ‬ربلتيبرات٘اعِ‪ٞ‬رٗحق٘قرا ُشيْر ر‬
‫اةٌ٘ل‬ ‫ؿٌِ‪ ٟ‬ر‬ ‫ػمل‪ٙ‬ك‬ ‫طِ٘اْر ‪ٚ٢‬ص‬ ‫اهق‪ٍٚ‬راهمل‪ٚ٢‬ش‪ٞ‬‬ ‫َ‬
‫ر اهِش ‪ ٞ‬ر اهتلملا ر اهِش ‪ ٞ‬ر‬ ‫ر اهِش ‪ ٞ‬ر اهتلملا‬ ‫اهتلملا ر اهِش ‪ ٞ‬ر اهتلملا‬
‫‪4.436‬‬ ‫‪26‬‬ ‫‪41421‬‬ ‫‪.1‬‬ ‫‪4244.‬‬ ‫‪4.‬‬ ‫‪33433‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪ 0‬ر ا ُتٌي‪١‬رهو٘عّ‬
‫‪4.446‬‬ ‫‪25‬‬ ‫‪46442‬‬ ‫‪2.‬‬ ‫‪43455‬‬ ‫‪42‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪ 4‬ا طتزا ربيو٘‪ٞٙ‬راه٘عِ‪ٞٚ‬‬
‫‪ .3‬ر ‪02422‬‬ ‫‪0446‬‬ ‫ر‬ ‫‪06‬‬ ‫‪04441‬‬ ‫ر‬ ‫‪03‬‬ ‫‪ 00400‬ر‬ ‫‪ 0‬ر‬ ‫‪ .‬اه٘ ‪١‬رٗاهتـح‪ٞٚ‬رل‪ٟ‬رس ‪ٚ‬ىر‬
‫اه٘عّ‬
‫‪443.‬‬ ‫ر‬ ‫‪06‬‬ ‫‪2415‬‬ ‫ر‬ ‫‪3‬‬ ‫‪00454‬‬ ‫ر‬ ‫‪00‬‬ ‫‪ 44444‬ر‬ ‫‪ 4‬ر‬ ‫‪ 2‬ا هتزاَربيسبق٘قراهش‪ٚ‬يس‪ٞٚ‬‬
‫‪04452‬‬ ‫ر‬ ‫‪.4‬‬ ‫‪0.431‬‬ ‫ر‬ ‫‪41‬‬ ‫‪04461‬‬ ‫ر‬ ‫‪04‬‬ ‫‪ -‬ر‬ ‫‪ -‬ر‬ ‫‪ 2‬ا هتزاَربيه٘ا ي رراهش‪ٚ‬يس‪ٞٚ‬‬
‫‪541.‬‬ ‫ر‬ ‫‪41‬‬ ‫‪6424‬‬ ‫ر‬ ‫‪02‬‬ ‫‪3422‬‬ ‫ر‬ ‫‪3‬‬ ‫‪ -‬ر‬ ‫‪ -‬ر‬ ‫‪ 3‬احماَراهاست٘ رٗاهقيُْ٘‬
‫ر‬ ‫‪426‬‬ ‫ر‬ ‫‪024‬‬ ‫ر‬ ‫‪6.‬‬ ‫ر‬ ‫‪ 6‬ر‬ ‫‪ 4‬اةٌ٘ل‬

‫ٗ‪ٙ‬تـكرًّرازباٗير ‪)0‬ر ْر‪ 7‬ر‬


‫ا‪ٌٚ‬تت‪ٞ‬را ُتٌتتي‪١‬رهوتت٘عّرٓتت‪ٟ‬ر كاتتملراهقتت‪ٍٚ‬راُتظتتي ابربلتتتيبرات٘اعِتت‪ٞ‬رح‪ٚ‬تتثربوغتتدر‬
‫ُشت ‪ٞ‬راُتظتتي ٓيربيهلتتتيبر ‪)%4.436‬رستت٘ا‪١‬ربظتتلىرػتتمل‪ٙ‬كر ٗرؿتتٌِ‪ٟ‬ربيهلتتتيبر‪،‬ر‪ٙ‬و‪ٔٚ‬تتير‬
‫ا‪ٌٚ‬تت‪ٞ‬را طتتتزا ربيو٘‪ٙ‬تت‪ٞ‬راه٘عِر‪ٚ‬تت‪ٞ‬رح‪ٚ‬تتثربوغتتدرُش ت ‪ٞ‬راُتظتتي ٓيربيهلتتتيبر ر‪،)%4.446‬ر‬
‫ب‪ ٌِٚ‬تتيربوغ تتدرُشتت ‪ٞ‬راُتظ تتي را‪ ٌٚ‬تت‪ٞ‬راه تت٘ ‪١‬رٗاهتـ تتح‪ٞٚ‬رل تت‪ٟ‬رستت ‪ٚ‬ىراه تت٘عّربيهلت تتيبر‬
‫‪،)%02422‬ر‪ٙ‬و‪ٔٚ‬تتيرا‪ٌٚ‬تت‪ٞ‬را هتتتزاَربيه٘ا تتي راهش‪ٚ‬يستت‪ٞٚ‬رح‪ٚ‬تتثربوغتتدرُشت ‪ٞ‬راُتظتتي ٓير‬
‫بيهلتيبر ‪)%04452‬ر‪،‬ر ًيرا‪ٌٞٚ‬راحماَراهاست٘ رٗاهقيُْ٘رلقاربوغتدرُشت ‪ٞ‬راُتظتي ٓيرر‬
‫)‪)% 541.‬رٗ تتتارا‪ٌٚ‬تت‪ٞ‬را هتتتزاَربتتيسبق٘قراهش‪ٚ‬يستت‪ٞٚ‬رح‪ٚ‬تتثربوغتتدرُش ت ‪ٞ‬راُتظتتي ٓير‬
‫‪4)%443.‬رفير‪ٙ‬ايرطو‪ٟ‬رآتٌيَراهلتيبربق‪ٌٞٚ‬را ُتٌي‪١‬رهو٘عّربظلىرك ت‪ٗ4‬تت ر‬
‫ٓلٖراهِت‪ٚ‬ج‪ٞ‬رً رُتي‪ ٢‬ر اس‪ٞ‬ركىرًتّر رط‪ٚ‬تا‪،‬ر‪)4115‬رٗر ضبٌتا‪،‬ر‪)4116‬رٗ ربملكتي ر‬
‫ٗ ب٘رطو‪ٟ‬ر‪ )4100،‬ر‬
‫ٗطوت تت‪ٟ‬راهت تتمل ٍرًت تتّر ْرازبت تتاٗيراهشت تتيبر ر‪٘ٙ‬ؿت تتكرًت تتا‪٠‬راُتظت تتي رات تت‪ٍٚ‬رات٘اعِت تت‪ٞ‬ر‬
‫اهش‪ٚ‬يست تت‪ ٙٗ،ٞٚ‬ر ْر كاملٓت تتيراُتظت تتي ٓيرا‪ٌٚ‬ت تت‪ٞ‬را ُتٌت تتي‪١‬رهوت تت٘عّر‪،‬ر ر ْراهقت تت‪ٍٚ‬ر‬
‫اه ملط‪ٞٚ‬رفرتتشيٗ‪٠‬رل‪ٟ‬ر ‪ٞ‬راُتظي ٓير‪،‬رٗ‪٘ٙ‬ؿكرذهمرازبااٗيراهتيه‪ 7ٞٚ‬ر‬

‫‪430‬‬
‫دزاسات عسبية يف الرتبية وعلم الهفس )‪(ASEP‬‬
‫اٗير ‪)4‬رُشبراُتظي را‪ٌٚ‬ت‪ ٟ‬را ُتٌي‪١‬رهو٘عّرٗا طتزا ربيو٘‪ٞٙ‬راه٘عِ‪)ٞٚ‬رهق‪ٍٚ‬رات٘اعِ‪ٞ‬راهش‪ٚ‬يس‪ ٞٚ‬ر‬
‫اةٌ٘ل‬ ‫ؿٌِ‪ ٟ‬ر‬ ‫ػمل‪ٙ‬ك‬ ‫طِ٘اْر ‪ٚ٢‬ص‬ ‫اهق‪ٍٚ‬راه ملط‪ ٞٚ‬ر‬ ‫اهق‪ٍٚ‬ر‬
‫اهتلملا ر اهتلملا ر اهتلملا ر اهِش ‪ ٞ‬ر‬ ‫ر‬ ‫اهتلملا‬ ‫اهمل‪ٚ٢‬ش‪ٞ‬‬
‫‪04415‬‬ ‫‪46‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪02‬‬ ‫ا ‪-‬تقا‪ٙ‬ملراهظخؼ‪ٚ‬ي راهقً٘‪ٞٚ‬رٗا سةً‪ 4ٞٚ‬ر ‪3‬‬

‫ا طتزا ربيو٘‪ٞٙ‬ر ا ُتٌي‪١‬رهو٘عّ‬


‫‪2425‬‬ ‫‪00‬‬ ‫‪6‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪-‬‬ ‫ب ‪-‬احماَراهقي ا رٗاهتقيه‪ٚ‬اراتؼمل‪ 4ٞٙ‬ر‬
‫‪2420‬‬ ‫‪0.‬‬ ‫‪0.‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪-‬رتاط‪ٍٚ‬راهظق٘ راه٘عِ‪ٟ‬ر‪ 4‬ر‬
‫‪-‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪-‬ر طٍراتِتجي رٗاهؼِيطي راه٘عِ‪ 4ٞٚ‬ر‬
‫‪3442‬‬ ‫‪02‬‬ ‫‪02‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪-‬‬ ‫ٖ ‪-‬اهتهك‪ٚ‬ارطو‪ٟ‬رط قمل‪ٞٙ‬راهظقبراتؼمل‪٠‬رل‪ٟ‬ر‬
‫ػِيط‪ٞ‬راهتي ‪ٙ‬ي ر‬
‫‪6425‬‬ ‫‪4.‬‬ ‫‪03‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪-‬‬ ‫ا ‪-‬اهتقيًىرا جييب‪ٟ‬رً راهمادراهاقيل‪ٟ‬ر‪4‬‬
‫‪5442‬‬ ‫‪40‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪02‬‬ ‫‪-‬‬ ‫ب ‪ -‬هقي‪١‬راهـ٘‪١‬رطو‪ٟ‬ربة٘ رٗ صبي ر‬

‫اه٘عِ‪ٞٚ‬‬
‫اتؼمل‪ٙ‬ا‬
‫‪2420‬‬ ‫‪0.‬‬ ‫‪0.‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪ -‬رتاط‪ ٍٚ‬راو٘‪ ٞٙ‬راهاقيل‪ ٞٚ‬راتؼمل‪ ٞٙ‬رل‪ٟ‬ر‬
‫ً٘ا ٔ‪ٞ‬راهق٘ت‪ 4ٞ‬ر‬

‫‪ٙ‬تـكرًّرازباٗير ‪)4‬ر ْ‪ 7‬ر‬


‫ا‪ٌٞٚ‬ر تقا‪ٙ‬ملراهظخؼ‪ٚ‬ي راهقً٘‪ٞٚ‬رٗا سةً‪)ٞٚ‬راحتودراتملت ‪ٞ‬را ٗ رلت‪ٟ‬رُشتبر‬
‫اهمك‪ٚ‬تتزرٗا ٓتٌتتيَرح‪ٚ‬تتثربوغتتدرُش ت ‪ٞ‬راُتظتتي ٓيربيهلتتتيبر ر‪،)%04415‬ر‪ٙ‬و‪ٔٚ‬تتيرا‪ٌٚ‬تت‪ٞ‬ر‬
‫اهتقيًتتىرا جيتتيب‪ٟ‬رً ت رارهتتمادراهاقتتيل‪ٟ‬ر)ربِش ت ‪ٞ‬ر ر‪6425‬ر‪)%‬ر‪،‬ر‪ٙ‬و‪ٔٚ‬تتيرا‪ٌٚ‬تت‪ٞ‬ر ر هق تتي‪١‬ر‬
‫اهـ تت٘‪١‬رطو تت‪ٟ‬ربة تت٘ رٗ صب تتي راتؼ تتمل‪ٙ‬ار)ربِشتت ‪،)%5442 ٞ‬ر‪ٙ‬و‪ ٔٚ‬تتيرا‪ ٌٚ‬تت‪ٞ‬ر رت تتاط‪ٍٚ‬ر‬
‫اهظ تتق٘ راه تت٘عِ‪،)ٟ‬رل تت‪ٟ‬رح تتارا تتىراهلت تتيبرا‪ ٌٚ‬تت‪ٞ‬ر ر ط تتٍراتِتج تتي رٗاهؼ تتِيطي ر‬
‫اه٘عِ‪)ٞٚ‬‬
‫ٗراار‪ٙ‬مل رذهمر ‪7‬‬
‫‪ ‬آتٌيَراحملت٘‪٠‬ربوبملا ر ٗ راهظخؼ‪ٚ‬ي راتؼمل‪ٞٙ‬راهت‪ٟ‬ركيْرويرتتهوترٗاؿتكرلت‪ٟ‬ر‬
‫اةتٌ ت ر طوتت‪ٟ‬راطت تتي ر ْرٓتتلارا ٓتٌتتيَراتتار‪ٙ‬تتِقلصر وتتملٖرطوتت‪ٟ‬رعتتةبراتملحوتت‪ٞ‬ر‬
‫اهايُ٘‪ٞٙ‬رل‪ٟ‬رسو٘ك‪ٚ‬يتٍٔ‪،‬رل‪ٚ‬ظقملْٗربهٌٓ‪ٞٚ‬راه٘عّرٗا ُتشيبر ه‪4ٕٚ‬‬
‫‪ً ‬يرا‪ٌٞٚ‬ر راهتقيًىرا جييب‪ٟ‬رً راهمادراهاقيل‪)ٟ‬رلقار‪ٙ‬مل را ٓتٌتيَربٔتير ر‬
‫آتٌيَراهلتيبربوبملا ر ٌٓ‪ٞٚ‬راهتقا ‪ٞٙ‬راهاقيل‪ٞٚ‬رل‪ٟ‬رتق ىرات ملرٗاسب ي رطو‪ٚ‬تٕ‪،‬ر‬
‫ٗ تتٍرذهتتمرفر‪ٔٙ‬تتتٍراهلتتتيبربتتوبملا ر ٌٓ‪ٚ‬تت‪ٞ‬راهتقا ‪ٙ‬تت‪ٞ‬راها‪ِٚٙ‬تت‪ٞ‬رفتتير‪ٙ‬تتت‪ٚ‬كرلتتملؾر‬
‫اهتشتتيًك‪،‬رلوتتٍر‪ٙ‬تتمل رلتت‪ٟ‬رلؼتت٘يراهلتتتيبر ‪ٙ‬تتيرًتتّرات‪ٙ‬تتي راهقمليُ‪ٚ‬تت‪ٞ‬ر ٗراهِؼتت٘ؾر‬
‫اتقاس‪ٞ‬رًتّرا ظب‪ٚ‬تىر ٗراهتت٘ اٖراهتت‪ٟ‬رتتاط٘ر راهتشتيًكر ٗرتق تىرات تملربغت ر‬
‫اهِةتتملرطتتّراهقق‪ٚ‬تتا‪،ٝ‬ر تتٍر ْرِٓتتينراهقا‪ٙ‬تتارًتتّرات‪ٙ‬تتي راهتتت‪ٟ‬رتتتاط٘ر راحمل تت‪ٞ‬ر‬
‫ٗا ي‪١‬ربيهقمليْرٗا ظب‪ٚ‬ىرٗاهت٘ اٖ‪4‬ر‬
‫‪ ‬ط تتاَرا ٓتٌ تتيَربق‪ ٌٚ‬تت‪ٞ‬ر ط تتٍراتِتج تتي رٗاهؼ تتِيطي راه٘عِ‪ ٚ‬تت‪)ٞ‬را تتار‪ٙ‬مل ت ت ر ر‬
‫تملك‪ٚ‬تزراتتتىه ارطوت‪ٟ‬راتت‪ٍٚ‬ربق‪ِٔٚ‬تتي‪،‬رٗفر‪ٙ‬ـتقيرلتت‪ٟ‬را طت تتي رٓتلٖراهق‪ٌٚ‬تت‪،ٞ‬رٗ تتٍر‬
‫ذهمراار‪ٙ‬لْ٘رهقاَرا ٓتٌيَربٔيرتهوترستو ‪ٟ‬رطوت‪ٟ‬رستو٘ك‪ٚ‬ي راهةتةب‪،‬رح‪ٚ‬تثر‬
‫ػ كراهةةبر‪ِٙ‬ةملْٗر راتِتجي راه٘عِ‪ٞٚ‬رطو‪ٟ‬ر ُٔير اىر ٘ ‪ٝ‬رًّراتِتجتي ر‬
‫ا ِ ‪ٚ‬ت‪ٞ‬ر‪،‬رًٗتتّرن تتوْررا ٓتٌتتيَربٔتتلٖراهق‪ٌٚ‬تت‪ٞ‬راتتار‪ٙ‬لتتْ٘رهتتٕرتتتهوترً يطتتملرطوتت‪ٟ‬ر‬
‫ستتو٘ك‪ٚ‬ي راهظ ت يبرل‪ٚ‬جقوتتٕر‪ٙ‬تتىًّربق‪ٌٚ‬تت‪ٞ‬را اتؼتتي راتؼتتمل‪٠‬رٗاتتا ‪ٝ‬راتِتجتتي ر‬

‫‪431‬‬
‫دزاسات عسبية يف الرتبية وعلم الهفس )‪(ASEP‬‬
‫اه٘عِ‪ ٚ‬تت‪ٞ‬رطو تت‪ٟ‬راتِيلشتتر‪،ٞ‬رف تتيرا تتار‪ ٙ‬تتى ‪٠‬ر رر ُق تتيغرحيه تت‪ٞ‬را اتؼ تتي راتؼ تتمل‪٠‬ر‬
‫ٗتظج‪ ٚ‬را ُتي رفير‪ٙ‬ت‪ٚ‬كرلملؾراهقٌىرهوظ يب‪4‬‬
‫اٗير ‪).‬رُشبراُتظي را‪ٌٚ‬ت‪ ٟ‬راه٘ ‪١‬رٗاهتـح‪ٞٚ‬رٗرا هتزاَربيسبق٘قراهش‪ٚ‬يس‪)ٞٚ‬رهق‪ٍٚ‬رات٘اعِ‪ٞ‬ر‬
‫اهش‪ٚ‬يس‪ ٞٚ‬ر‬
‫ؿٌِ‪ ٟ‬ر اةٌ٘ل‬ ‫ػمل‪ٙ‬ك‬ ‫‪ٚ٢‬ص‬ ‫اهق‪ٍٚ‬راه ملط‪ ٞٚ‬ر‬ ‫اهق‪ٍٚ‬راهمل‪ٚ٢‬ش‪ٞ‬‬
‫ر اهِش ‪ ٞ‬ر‬ ‫ر اهتلملا ر ر اهتلملا ر اهتلملا‬ ‫اهتلملا‬
‫‪0433‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪-‬‬ ‫ا ‪-‬اهاليلرطّراه٘عّرؿار ‪٠‬رطاٗ‪ 4‬ر‬ ‫اه٘ ‪١‬ر‬
‫ٗاهتـح‪ ٞٚ‬رل‪ٟ‬ر‬
‫‪1420‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪-‬‬ ‫ب‪4‬رًقيًٗ‪ٞ‬راهظي‪٢‬قي راهت‪ٟ‬رتـملر ؼيحراه٘عّ‪ 4‬ر‬ ‫س ‪ٚ‬ىراه٘عّ ر‬
‫‪3442‬‬ ‫‪02‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪00‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪4‬رتقا‪ٙ‬ملر ٔ٘ راهاٗه‪ٞ‬رل‪ٟ‬ر اً‪ٞ‬راه مل رٗاةتٌ ر‬
‫‪4415‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪-‬رتاط‪ٍٚ‬راو٘‪ٞٙ‬راهاقيل‪ٞٚ‬رل‪ٟ‬رً٘ا ٔ‪ٞ‬راهق٘ت‪ 4ٞ‬ر‬
‫‪2403‬‬ ‫‪01‬‬ ‫‪04‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪-‬‬ ‫ٖ ‪-‬تاط‪ٍٚ‬را حشيضربي ُتشيبر راه٘عّ ر‬
‫‪0433‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪-‬‬ ‫ا ‪-‬اتظي ك‪ٞ‬راه قيه‪ٞ‬رل‪ٟ‬را ُتخيبي راهِ‪ٚ‬يب‪ 4ٞٚ‬ر‬ ‫ا هتزاَر‬
‫‪2403‬‬ ‫‪01‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪0‬‬ ‫ب ‪-‬رح رحمل‪ٞٙ‬راهمل ‪٠‬رٗاهتق ت‪ 4‬ر‬ ‫بيسبق٘قر‬
‫‪-‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪-‬ح راهوج٘‪١‬راهش‪ٚ‬يس‪4ٟ‬‬ ‫اهش‪ٚ‬يس‪ 4ٞٚ‬ر‬
‫‪4415‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪-‬ح رحمل‪ٞٙ‬رتااٗيراتقوً٘ي ‪ 4‬ر‬

‫‪ٙ‬تـكرًّرازباٗير ‪ 7).‬ر‬
‫آتٌتتيَراهلتتتيبربظتتلىرٗاؿتتكربق‪ٌٚ‬تت‪ٞ‬ر تقتتا‪ٙ‬ملر ٔتت٘ راهاٗهتت‪ٞ‬رلتت‪ٟ‬ر اًتت‪ٞ‬راه تتمل ر‬
‫ٗاةتٌت )رح‪ٚ‬تتثربوغتتدرُشت ‪ٞ‬راُتظتتي ٓيربيهلتتتيبر ‪،)%3442‬ر‪ٙ‬و‪ٔٚ‬تتيرا‪ٌٚ‬تت‪ٞ‬ر حت رحمل‪ٙ‬تت‪ٞ‬ر‬
‫اهمل ‪٠‬رٗاهتق ت)ربِش ‪ٞ‬ر ‪)%2403‬رٗكلهمرا‪ٌٞٚ‬ر تاط‪ٍٚ‬را حشتيضربي ُتشتيبر ر‬
‫اه٘عّر)‪،‬ر ًيرا‪ٌٞٚ‬ر اتظي ك‪ٞ‬راه قيه‪ٞ‬رلت‪ٟ‬را ُتخيبتي راهِ‪ٚ‬يب‪ٞٚ‬ر)لقتار تي‪ ١‬ربِشتبر‬
‫ًتاُ‪ٚ‬تت‪ٞ‬ر تتاابرح‪ٚ‬تتثربوغتتدرُش ت ‪ٞ‬راُتظتتي ٓير ر‪)%0433‬رطوتت‪ٟ‬راهتتمل ٍرًتتّر ٌٓ‪ٚ‬تت‪ٞ‬رٓتتلٖر‬
‫اهق‪ٌٞٚ‬رهوةةب‪،‬رح‪ٚ‬ثر ْراطمانراهةةبرل‪ٟ‬را ت‪ٚ‬ي رًّر اؤٍربؼ٘ ‪ٝ‬رػتح‪ٚ‬ح‪ٞ‬ر‬
‫‪ٌِٙ‬تت‪ٟ‬رهتتا‪ٍٔٙ‬راهظتتق٘ ربيهقٌو‪ٚ‬تت‪ٞ‬راها قملاع‪ٚ‬تت‪،ٞ‬رلتت‪ٟ‬رحتتار تتىراهلتتتيبرا‪ٌٚ‬تت‪ٞ‬ر حت ر‬
‫اهوجت تت٘‪١‬راهش‪ٚ‬يس ت ت‪ٟ‬ر)كهحاراهقت تت‪ٍٚ‬راه ملط‪ٚ‬ت تت‪ٞ‬رربت تتيسبق٘قراهش‪ٚ‬يست تت‪ٞٚ‬راهتت تت‪ٟ‬رجيت تتبر‬
‫ًقمللتٔي‪ً 4‬يرا‪ٌٞٚ‬ر رًقيًٗت‪ٞ‬راهظتي‪٢‬قي راهتت‪ٟ‬رتـتملرًؼتيحراهت٘عّ)رلوتٍر‪ٔٙ‬تتٍربٔتير‬
‫اهلت تتيبربيهؼ تت٘ ‪ٝ‬راتِيستت ‪ٞ‬رٗ يػ تت‪ٞ‬رل تت‪ٟ‬ر تتىرل تتم‪ٝ‬ر‪ٙ‬لا تتملربٔ تتيراهظ تتي‪٢‬قي راهت تت‪ٟ‬را تتار‬
‫‪ٙ‬ؼاأيراهلاترًّراهةةب‪ٗ4‬اار‪ٙ‬مل رذهمر ‪7‬‬
‫‪ ‬ع ‪ٚ‬ق‪ٞ‬رً٘ؿ٘طي راهلتيبرٗاهت‪ٟ‬رتملت رربظلىر سيس‪ٟ‬ربِشبرٗ ٗ ربقت راهقت‪ٍٚ‬ر‬
‫ٗا ٓتٌيَربٔي‪4‬‬
‫‪ ‬ع ‪ٚ‬ق‪ٞ‬راتملحو‪ٞ‬راسبيه‪ٞٚ‬راهت‪ٟ‬ر ملربٔتيراةتٌت راتؼتمل‪٠‬رٗاهتت‪ٟ‬رتشتتوزَرا ٓتٌتيَر‬
‫بق٘ ‪ٝ‬رٓ‪ٞ ٚ‬راهاٗه‪ٞ‬ر رٗؿقٔيراهة ‪ٚ‬ق‪ٟ‬ربقارحيه‪ٞ‬راهتخ ررٗطاَراهت٘ا ْراهتت‪ٟ‬ر‬
‫ًت تتمل ربٔت تتير ت تتةيروت تت٘ ا راهملب‪ ٚ‬ت ت راهقملبت تت‪،ٟ‬ربي ؿت تتيل‪ٞ‬ر را ٓترٌت تتيَربتت تتاط‪ٍٚ‬ر‬
‫ا حشيضرها‪٠‬راهةةبر ْراهاٗه‪ٞ‬ر تق رل‪ٟ‬رٗ تٕر بِي‪ٔ٢‬تيرٗ منتيرتشتق‪ٟ‬ر يٓتا‪ٝ‬ر‬
‫رت٘لتراشباًي رٗا حت‪ٚ‬ي ي را سيس‪ٞٚ‬رهوٌ٘اعِا‪4‬‬
‫‪ً ‬تتيرا‪ٌٚ‬تت‪ٞ‬ر حت رحمل‪ٙ‬تت‪ٞ‬راهتتمل ‪٠‬رٗاهتقت ت)رلوتتٍر‪ٙ‬لتتّرا ٓتٌتتيَربٔتتيربيهقتتا راهلتتيل‪،ٟ‬ر‬
‫طو‪ٟ‬راهمل ٍرًّر ٌٓ‪ٚ‬تٔيرلظق٘ راهةيهبرحبمل‪ٙ‬تتٕرلت‪ٟ‬راهتقت ترطتّر ‪ٙ‬ترٕر ْٗرا‪ٚ‬تار‬
‫ٗرطقيبر‪ٌِٟٙ‬رها‪ٕٙ‬راهظق٘ ربيهتجملب‪ٞ‬راها قملاع‪،ٞٚ‬رعيتير ْراهتق ترطّراهمل ‪٠‬ر‬

‫‪432‬‬
‫دزاسات عسبية يف الرتبية وعلم الهفس )‪(ASEP‬‬
‫ٓ٘راهش ‪ٚ‬ىرل‪ٟ‬راسب٘ا رٗاهتظيٗ ‪،‬رٗاار‪ٙ‬مل ت رذهتمرًتّرٗ ٔت‪ٞ‬رُةتملراتتىه ار ر‬
‫س تت٘‪١‬راست تتتخااَراهةت تتةبروت تتلاراسب تت رل تت‪ٟ‬راه٘ات تتدراسبيؿت تتملرٗطت تتاَرتقت تتا‪ٙ‬ملٍٓر‬
‫هوٌش‪٘٣‬ه‪ٞٚ‬راهش‪ٚ‬يس‪ٞٚ‬‬
‫‪ ً ‬تتيرا‪ ٌٚ‬تت‪ٞ‬ر اتظ تتي ك‪ٞ‬راه قيه تت‪ٞ‬رلت تر‪ٟ‬راهقٌو‪ ٚ‬تت‪ٞ‬را ُتخيب‪ ٚ‬تت‪)ٞ‬رلق تتاراحتو تتدرُشت ت ‪ٞ‬ر‬
‫ًتاُ‪ٞٚ‬رٗ ير‪ٙ‬مل رذهمر رآتٌيَراتىه اربتزٗ‪ٙ‬اراهةةبربيتقوً٘ي رح٘ير‬
‫ات٘اعِ تت‪ٞ‬رًٗىسش تتي رتٌِ‪ ٚ‬تت‪ٞ‬رات٘اعِ تت‪ٞ‬رطو تت‪ٟ‬رحش تتيبر ب تتملا راسبق تت٘قرٗاه٘ا تتي ر‬
‫ا مل‪4٠‬ر‬
‫ٗت تتمل‪٠‬راه يحا تت‪ٞ‬ر ْرا ٓتٌ تتيَربتـ تتٌارً٘ؿ تت٘طي ررتت ت را‪ ٌٚ‬تت‪ٞ‬رحت ت راهوج تت٘‪١‬ر‬
‫اهش‪ٚ‬يس‪ٟ‬رهوةةبرويرتهوترك ترطو‪ٟ‬رتٌِ‪ٞٚ‬راهق‪ٍٚ‬رل‪ٟ‬رسو٘ك‪ٚ‬ي راهةةب‪،‬رح‪ٚ‬ثر‬
‫تقة‪ٟ‬را حشيضر ْرًؼملرت تكر ب٘ابٔتير ‪ٙ‬ـتيرهروة ت‪٣‬ار‪،‬رٗه‪ٚ‬شتدراهتاٗيرا ٗ ٗب‪ٚ‬ت‪ٞ‬ر‬
‫لقر‪،‬رفير‪ٙ‬اطٍرا حشيضرها‪٠‬راهةتةبربهٌٓ‪ٚ‬ت‪ٞ‬را هتتزاَربٔتلٖراسبقت٘ق‪،‬رٗتتاط‪ٍٚ‬ر‬
‫ا حشتتيضربي ُتشتتيبرهوتت٘عّر‪،‬ر يػتت‪ٞ‬رًتتير ذار رطتتمل رمنتتيذ رهظخؼتت‪ٚ‬ي رًٌٔ تر‪ٞ‬ر‬
‫عوبرح رازب٘‪١‬راهش‪ٚ‬يس‪ٟ‬رتؼملرٗطيطدربٔي‪ 4‬ر‬
‫اٗير ‪)2‬رُشبراُتظي را‪ٌٚ‬ت‪ ٟ‬را هتزاَربيه٘ا ي راهش‪ٚ‬يس‪ٞٚ‬رٗاحماَراهاست٘ رٗاهقيُْ٘)رهق‪ٍٚ‬ر‬
‫ات٘اعِ‪ٞ‬راهش‪ٚ‬يس‪ ٞٚ‬ر‬
‫اةٌ٘ل‬ ‫ؿٌِ‪ ٟ‬ر‬ ‫ػمل‪ٙ‬ك‬ ‫طِ٘اْر ‪ٚ٢‬ص‬ ‫اهق‪ٍٚ‬راه ملط‪ ٞٚ‬ر‬ ‫اهق‪ٍٚ‬ر ر‬
‫اهِش ‪ ٞ‬ر‬ ‫ر‬ ‫ر اهتلملا‬ ‫اهتلملا ر ر اهتلملا‬ ‫ر‬ ‫اهتلملا‬ ‫اهمل‪ٚ٢‬ش‪ٞ‬‬
‫‪0442‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪-‬‬ ‫ا ‪-‬طاَر ‪ٚ‬يُ‪ٞ‬راه٘عّ‪ 4‬ر‬ ‫ا هتزاَر‬
‫‪5442‬‬ ‫‪40‬‬ ‫‪02‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪-‬‬ ‫بيه٘ا ي ر ب ‪-‬راه٘ط‪ٟ‬ر ظلة راةتٌ ‪ 4‬ر‬
‫‪.4..‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪-‬اهتؼ٘‪ٙ‬درل‪ٟ‬را ُتخيبي ‪4‬‬ ‫اهش‪ٚ‬يس‪ ٞٚ‬ر‬
‫‪4460‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪-‬‬ ‫ا ‪-‬ات يل راهق٘اُا راهشي‪٢‬ا‪ ٝ‬رل‪ٟ‬ر‬ ‫احماَر‬
‫اهاست٘ ر اهاٗه‪ 4ٞ‬ر‬
‫‪442‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪-‬‬ ‫ٗاهقيُْ٘ ر ب ‪-‬راحماَراهِةيَرٗطاَراُتٔيكٕ‪ 4‬ر ‪-‬‬
‫‪442‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪-‬راحماَرتظمل‪ٙ‬قي راهاٗه‪4ٞ‬‬

‫‪ٙ‬تـكرًّرازباٗير ‪)2‬ر ْر‪ 7‬ر‬


‫ا‪ٌٚ‬ت تت‪ٞ‬ر اهت تت٘ط‪ٟ‬ر ظت تتلة راةتٌ تت )راحتوت تتدراتملت ت تت‪ٞ‬را ٗ رًت تتّرح‪ٚ‬ت تتثرُشت تتبر‬
‫اُتظي ٓيرح‪ٚ‬تثربوغتدر ر‪)%5442‬ربيهلتتيب‪،‬رر‪ٙ‬و‪ٔٚ‬تيرا‪ٌٚ‬ت‪ٞ‬ر اهتؼت٘‪ٙ‬درلت‪ٟ‬را ُتخيبتي ر)‪،‬ر‬
‫‪ٙ‬و‪ٔٚ‬يرا‪ٌٞٚ‬ر راحماًيهق٘اُاراهشتي‪٢‬ا‪)ٝ‬ر‪،‬ر ًتيرا‪ٌٚ‬ت‪ٞ‬رطتاَر ‪ٚ‬يُت‪ٞ‬راهت٘عّرلقتار تي‪ ١‬ر‬
‫ل‪ٟ‬رًملت ‪ٞ‬رًته مل‪ٝ‬رًّرا ٓتٌيَرح‪ٚ‬ثربوغدرُشت ‪ٞ‬راُتظتي ٓيربيهلتتيبر ر‪)%0442‬رطوت‪ٟ‬ر‬
‫اهتتمل ٍرًتتّر ٌٓ‪ٚ‬تٔتتي‪،‬رٗتت رٓتتلٖراهِت‪ٚ‬جتت‪ٞ‬رً ت رُتتتي‪ ٢‬ر استت‪ٞ‬ر تتتراهتتا‪ّٙ‬ر‪،‬ر‪)4115‬ر‬
‫ٗ متيَر‪)4104،‬رٗر رًملدب‪ٟ‬رٗاهملُت‪ٚ‬ش‪ٟ‬ر‪)4100،‬رٗرٗاار‪ٙ‬مل رذهمر ‪7‬‬
‫‪ ‬ؤ‪ ٙ‬تت‪ٞ‬رات تتىه ارهولت تتيبر ْرا ٓتٌ تتيَربق تتمل رات٘ؿ تت٘طي رراهت تت‪ٟ‬رتٔ تتتٍربق تتمل ر‬
‫ًظتتلة راةتٌ ت راتتار‪ٙ‬تتىوملر جييبتتيرلتت‪ٟ‬رمتشتتلٍٔربيتشتتيٌٓ‪ٞ‬رلتت‪ٟ‬رحتتىراتظتتلة ر‬
‫ٗت٘ط‪ٚ‬تت‪ٞ‬رات تتمل‪ّٙ‬ربٔتتي‪،‬رفتتير‪ٙ‬تتىوملرطوتت‪ٟ‬رتٌِ‪ٚ‬تت‪ٞ‬را‪ٌٚ‬تت‪ٞ‬راهتت٘ط‪ٟ‬ر ظتتلة راةتٌ ت ر‬
‫ها‪4ٍٔٙ‬ر‬

‫‪433‬‬
‫دزاسات عسبية يف الرتبية وعلم الهفس )‪(ASEP‬‬
‫‪ٗ ‬تتتمل‪٠‬راه يحاتت‪ٞ‬ر ُتتٕرًتتّراهـتتملٗ ‪٠‬ر ‪ٙ‬ي ‪ٝ‬ا ٓتٌتتيَربق‪ٌٚ‬تت‪ٞ‬راحتتماَراهِةتتيَرٗطتتاَر‬
‫اُتٔيكٕ‪،‬رٗذهمرهتهوتٓيرات يطملرطو‪ٟ‬راسبارًّراُتظي راه شتي راتتي رٗا ا ‪٠‬ر‬
‫بيةتٌ ر‪،‬رلٌقملل‪ٞ‬راهةةبرهوٌشتي‪٢‬و‪ٞ‬راهقيُُ٘‪ٚ‬ت‪ٞ‬راهتت‪ٟ‬ر‪ٙ‬تقتمل روتيرًتّر‪ٙ‬شتيطار‬
‫ل‪ٟ‬را تليبراتخيه ي راار‪ٙ‬ىوملر جييبيرطو‪ٟ‬رًِ راُتظي ٓيربارل‪٣‬ي راهظ ي راهت‪ٟ‬ر‬
‫اارتالقٍٔر ملٗوراةتٌ ر رًشيطا‪ٝ‬رات مل‪ّٙ‬رل‪ٟ‬ر تليبراتخيه ي ‪4‬ر‬
‫‪ ‬لوحشيضراهظ ي بربقاَراهاق‪ٞ‬رل‪ٟ‬راهاٗهت‪ٞ‬رهقتاَراتا تٔيرطوت‪ٟ‬رتت٘لترلتملؾرطٌتىر‬
‫وٍراار‪ٙ‬ال راه ق رًتٍِٔرر راه حتثرطتّرلتملؾرهواتملا‪١‬راهشتمل‪ ٙ‬راتارتتالقٍٔر‬
‫رب‪ ٚ‬رؿٌي‪٢‬ملٍٓرٗ ‪ٚ‬يُ‪ٞ‬راه٘عّ‪،‬‬
‫ٓتتلارل‪ٌٚ‬تتير‪ٙ‬تقو ت ربي بقتتي راهش‪ٚ‬يستت‪ٞٚ‬رهوٌ٘اعِتت‪ٞ‬ر ًتتيرا بقتتي را تٌيط‪ٚ‬تت‪ٞ‬رلقتتار‬
‫ي‪ ١‬رُشبراُتظي ٓيركٌير‪ٙ‬و‪ٟ‬ر‪ 4‬ر‬
‫‪ٙ‬تـكرًّرازباٗير ‪)2‬ر ْ‪ 7‬ر‬
‫ا‪ٌٚ‬تت‪ٞ‬ر اهتشتتيًك)راحتوتتدراتملت تت‪ٞ‬را ٗ رًتتّرح‪ٚ‬تتثرا ٓتٌيَ‪،‬ح‪ٚ‬تتثربوغتتدرُش ت ‪ٞ‬ر‬
‫اُتظي ٓير ‪)%.4446‬رس٘ا‪١‬ربؼ٘ ‪ٝ‬رػمل ‪ٞ‬ركق‪ٌٞٚ‬ر ‪ٚ٢‬ش‪ٞ‬ر ٗربؼ٘ ‪ٝ‬رػمل ‪ٞ‬ربق‪ٌٔٚ‬ير‬
‫اه ملط‪ٚ‬تت‪ٞ‬ر‪،‬لتت‪ٟ‬رحتتاراحتوتتدرا‪ٌٚ‬تت‪ٞ‬ر اهقٌتتىراهتةتت٘ط‪ٟ‬ر)راتملت تت‪ٞ‬راهايُ‪ٚ‬تت‪ٞ‬رح‪ٚ‬تتثربوغتتدر‬
‫ُشت ت تٔير ‪،)%.1401‬ر‪ٙ‬و‪ ٔٚ‬تتيرا‪ ٌٚ‬تت‪ٞ‬ر ضبي ب تت‪ٞ‬راهتٌ‪ٚٚ‬تترزرٗاهتقؼ تتب)ربِشت ت ‪ٞ‬ر ‪،)%03404‬ر‬
‫‪ٙ‬و‪ٔٚ‬تتيرا‪ٌٚ‬تت‪ٞ‬راتشتتيٗاٖربِشت ‪ٞ‬ر ‪،)%0.464‬رٗ تتتابرا‪ٌٚ‬تت‪ٞ‬راتشتت‪٘٣‬ه‪ٞٚ‬را تٌيط‪ٚ‬تت‪ٞ‬ربِشت ‪ٞ‬ر‬
‫‪4)% 24.1‬رٗتظت تتتراه يحات تت‪ٞ‬ر ر ُٔت تتيرات تتارؿت تتٌِدرُشت تتبرتلت تتملا ا رات تت‪ٍٚ‬رات٘اعِت تت‪ٞ‬ر‬
‫ا تٌيط‪ٚ‬تت‪ٞ‬راهتتت‪ٟ‬رٗ ربيهلتتتيبرركق‪ٌٚ‬تت‪ٞ‬ر ‪ٚ٢‬شتت‪ٞ‬رؿتتٌّرتلتتملا ا ر ٔ٘ ٓتتيربؼتت٘ ‪ٝ‬ر‬
‫ػمل ‪ٗ4ٞ‬تت رٓلٖراهِت‪ٚ‬جتر‪ٞ‬رًت رُتتي‪ ٢‬ر است‪ ٞ‬ربملكتي رٗ بت٘رطوت‪،ٟ‬ر‪)4100‬رٗ رط‪ٚ‬تا‪،‬ر‬
‫‪)4115‬رٗر رس‪ٚ‬ج٘نر‪Siguake‬ر‪ )410.،‬ر‬
‫تٌيط‪ٞٚ‬رهق‪ٍٚ‬رات٘اعِ‪ٞ‬ربيهلتيب‪ 4‬ر‬ ‫اٗير ‪)2‬ر‪٘ٙ‬ؿكرتلملا ا رُٗشبراُتظي را بقي را‬
‫اةٌ٘ل‬ ‫ؿٌِ‪ ٟ‬ر‬ ‫ػمل‪ٙ‬ك‬ ‫طِ٘اْر ‪ٚ٢‬ص‬ ‫اهق‪ٍٚ‬راهمل‪ٚ٢‬ش‪ٞ‬‬ ‫َ‬
‫ر اهِش ‪ ٞ‬ر‬ ‫اهتلملا‬ ‫ر اهِش ‪ ٞ‬ر‬ ‫اهتلملا‬ ‫ر اهِش ‪ٞ‬ر ر اهتلملا ر ر اهِش ‪ ٞ‬ر‬ ‫اهتلملا‬
‫‪.4446‬‬ ‫‪30‬‬ ‫‪.2412‬‬ ‫‪.2‬‬ ‫‪.243‬‬ ‫‪44‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪ 0‬ر اهتشيًك‬
‫‪.1401‬‬ ‫‪23‬‬ ‫‪.4465‬‬ ‫‪.4‬‬ ‫‪22402‬‬ ‫‪.2‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪-‬‬ ‫اهقٌىراهتة٘ط‪ٟ‬‬ ‫‪4‬‬
‫‪01440‬‬ ‫‪ 06‬ر‬ ‫‪004.2‬‬ ‫‪ 00‬ر‬ ‫‪014.5‬‬ ‫‪ 5‬ر‬ ‫‪ -‬ر‬ ‫‪ -‬ر‬ ‫اهقااه‪ٞ‬‬ ‫‪.‬‬
‫‪0.464‬‬ ‫‪ 43‬ر‬ ‫‪3405‬‬ ‫‪ 3‬ر‬ ‫‪4.4.4‬‬ ‫‪ 05‬ر‬ ‫‪ 21‬ر‬ ‫‪ 4‬ر‬ ‫اتشيٗاٖ‬ ‫‪2‬‬
‫‪03404‬‬ ‫‪ .1‬ر‬ ‫‪044.4‬‬ ‫‪ 04‬ر‬ ‫‪41444‬‬ ‫‪ 03‬ر‬ ‫‪ 41‬ر‬ ‫‪ 4‬ر‬ ‫ضبي ب‪ٞ‬راهتٌ‪ٚٚ‬زر‬ ‫‪2‬‬
‫ٗاهتقؼب‬
‫‪24.1‬‬ ‫‪ 5‬ر‬ ‫‪4413‬‬ ‫‪ 4‬ر‬ ‫‪3426‬‬ ‫‪ 2‬ر‬ ‫‪ 41‬ر‬ ‫‪ 0‬ر‬ ‫تٌيط‪ٞٚ‬‬ ‫اتش‪٘٣‬ه‪ٞٚ‬را‬ ‫‪3‬‬
‫‪ 053‬ر‬ ‫‪ 64‬ر‬ ‫‪ 44‬ر‬ ‫ر‬ ‫‪ 2‬ر‬ ‫اةٌ٘ل‬

‫تٌيط‪ٚ‬ت‪ٞ‬راه ملط‪ٚ‬ت‪ٞ‬ررٗازبتااٗيراهتيه‪ٚ‬ت‪ٞ‬ر‬ ‫ٗاارا تو درُشبرط‪٘ٚ‬لرا‪ٍٚ‬رات٘اعِت‪ٞ‬را‬


‫ت٘ؿكرذهم‪ 7‬ر‬

‫‪434‬‬
‫دزاسات عسبية يف الرتبية وعلم الهفس )‪(ASEP‬‬
‫تٌيط‪ ٞٚ‬ر‬ ‫اٗير ‪)3‬ر‪٘ٙ‬ؿكرتلملا ا رُٗشبراُتظي را‪ٌٚ‬ت‪ٟ‬ر اهتشيًكرٗاهقٌىراهتة٘ط‪)ٟ‬رهق‪ٍٚ‬رات٘اعِ‪ٞ‬را‬
‫اةٌ٘ل‬ ‫ؿٌِ‪ ٟ‬ر‬ ‫ػمل‪ٙ‬ك‬ ‫طِ٘اْر ‪ٚ٢‬ص‬ ‫اهق‪ٍٚ‬راه ملط‪ ٞٚ‬ر‬ ‫اهق‪ٍٚ‬راهمل‪ٚ٢‬ش‪ٞ‬‬
‫ر اهِش ‪ ٞ‬ر‬ ‫اهتلملا ر اهتلملا ر اهتلملا‬ ‫اهتلملا ر‬
‫‪.443‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪-‬‬ ‫ا ‪-‬راحماَراهمل ‪٠‬رات مل‪ 4‬ر‬ ‫اهتشيًك ر‬
‫‪24.4‬‬ ‫‪01‬‬ ‫‪6‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪-‬‬ ‫ب ‪-‬رتق ىراهِقارا جييب‪ 4ٟ‬ر‬
‫‪05450‬‬ ‫‪.2‬‬ ‫‪02‬‬ ‫‪40‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪-‬احماَراتمل ‪ٝ‬رٗتقا‪ٙ‬ملٓي‪ 4‬ر‬
‫‪24.1‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪-‬راه٘حا‪ٝ‬راه٘عِ‪ٞٚ‬ربارع٘ا‪ ٢‬راهظقب ر‬
‫‪01442‬‬ ‫‪41‬‬ ‫‪04‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪-‬‬ ‫ا ‪-‬اكتشيبر ٗنيراهتة٘ل‪4‬‬ ‫اهقٌىراهتة٘ط‪ٟ‬‬
‫‪4402‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪-‬‬ ‫ب ‪ً-‬شيطا‪ٝ‬راه قملا‪١‬رٗاحملتي ا‪4‬‬
‫‪24.1‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪-‬را طمانرل‪ٟ‬رازبٌق‪ٚ‬ي راشبت‪ 4ٞٙ‬ر‬
‫‪5413‬‬ ‫‪02‬‬ ‫‪01‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪-‬را ٓتٌيَر شيطا‪ٝ‬رات مل‪ ّٙ‬ر‬

‫‪ٙ‬تـكرًّرازباٗير ‪)3‬ر ْر‪ 7‬ر‬


‫ا‪ٌٚ‬تت‪ٞ‬ر احتتماَراتتتمل ‪ٝ‬رٗتقتتا‪ٙ‬ملٓير)راتتاراحتوتتدراتملتر تت‪ٞ‬را ٗ رًتتّرح‪ٚ‬تتثرا ٓتٌتتيَر‬
‫بِش ‪ٞ‬ر ‪)%05450‬ر‪ٙ‬و‪ٔٚ‬يرا‪ٌٞٚ‬ر اكتشيبر ٗنيراهتة٘ل)ر ‪،)%01442‬ر‪ٙ‬و‪ٔٚ‬يرا‪ٌٚ‬ت‪ٞ‬ر تق تىر‬
‫اهِقتتا)ربِشت ‪ٞ‬ر ‪،)%24.4‬ر‪ٙ‬و‪ٔٚ‬تتيرا‪ٌٚ‬تت‪ٞ‬ر را طتتمانرلتت‪ٟ‬رازبٌق‪ٚ‬تتي راشبت‪ٙ‬تت‪ٞ‬ر)ربِش ت ‪ٞ‬ر‬
‫‪)%24.1‬ل‪ٟ‬رحاربوغدرُشبراُتظي را‪ٌٞٚ‬ر ًشتيطا‪ٝ‬راه قتملا‪١‬رٗاحملتتي ار)ر ‪)%4402‬ر‬
‫ٗٓتت‪ٟ‬رُش ت ‪ٞ‬رًتاُ‪ ٚ‬تر‪ٞ‬ربي طتتي ‪ٝ‬ر راه٘ؿ ت راسبتتي رلتت‪ٟ‬راةتٌ ت ر‪،‬رٗؿتتملٗ ‪ٝ‬رتـتتيلملر‬
‫ىل‪ ٚ‬رازبٔ٘ رتشيطا‪ٝ‬راه ‪٣‬ي راهـق‪ٞ ٚ‬رٗاتٌٔظت‪ٞ‬رلت‪ٟ‬راةتٌت ‪4‬رٗاتار‪ٙ‬مل ت رذهتمر‬
‫‪7‬‬
‫‪ ‬آتٌتتيَرضبتتت٘‪٠‬راهلتتتيبربتتيتمل ‪ٝ‬رح‪ٚ‬تتثرتـتتٌّراهلتتتيبرلؼ تةبركتتيًةبرطتتّراتتتمل ‪ٝ‬ر‬
‫بقِ٘اْر راتمل ‪ٝ‬راتؼمل‪ٞٙ‬ر حو‪ٞ‬رطٌىرٗك يني)‪،‬رفير‪ٙ‬ىوملربيهة رطو‪ٟ‬رُشبراُتظي ر‬
‫ا‪ٍٚ‬ر مل‪ ٠‬يهلتيب‪4‬‬
‫‪ ‬اهتتاٗ راه تتي راهتتل‪٠‬رايًتتدربتتٕراتتتمل ‪ٝ‬راتؼتتمل‪ٞٙ‬ر تتةيراه تتم‪ٝ‬راتيؿتت‪ٞٚ‬رًٗظتتي كتٔير‬
‫هومل ىربغ راهِةملرطّراهؼق٘بي راهت‪ٟ‬رٗا ٔتٔي‪4‬‬
‫‪ ‬ؿ تتق رتملك‪ ٚ‬تتزرضبت تت٘‪٠‬راهلت تتيبرطو تت‪ٟ‬را‪ ٌٚ‬تت‪ٞ‬ر تق تتىراهِق تتا)رطو تت‪ٟ‬راه تتمل ٍرً تتّر‬
‫ٌٓ‪ٚ‬تٔتتي‪،‬رٗ يػتت‪ٞ‬ر ْرًقةتتٍرراتا ستتار‪ٙ‬قتتيُْ٘رًتتّرطتتاَراتتا تٍٔرطوتت‪ٟ‬راهتقيًتتىر‬
‫ًت ت راهةت تتةبر‪،‬رٗ ل تت راهةت تتةبرتِ ‪ ٚ‬تتلراهتقو‪ٌٚ‬ت تتي ر ٗراحت تتماَر ‪٠‬رًقوٌت تت‪،ٍٔٚ‬ر‬
‫ٗبيهتتتي ركتتيْرًتتّراهـ تتملٗ ‪٠‬رطوتت‪ٟ‬رًتتىه ‪ٟ‬راهلت تتيبرًملاطتتي‪ٝ‬رتـتتٌارضبت تت٘‪٠‬ر‬
‫اهلتيبربي ُظة‪ٞ‬راهت‪ٟ‬رتقز رٓلٖراهق‪ٌٞٚ‬رها‪٠‬راهةةب‪4‬‬
‫‪ ‬ؿتق رتملك‪ٚ‬تتزرً٘ؿتت٘طي راهلتتيبرطوتت‪ٟ‬را ُظتتة‪ٞ‬راهتت‪ٟ‬رت٘ ٔورٌشتتيطا‪ٝ‬راه ‪٣‬تتي ر‬
‫اهـتتق‪ٞ ٚ‬رًتتّراةرتٌ ت رٗبتتي ؽرا طٌتتييراشبت‪ٙ‬تت‪ٞ‬راهتتت‪ٟ‬رت٘ تتٕر راه قتتملا‪١‬ر‬
‫ٗاحملتي ا‪4‬‬
‫ٗت تتمل‪٠‬راه يحا تت‪ٞ‬ر ُ تتٕر‪ ِٙ‬غ تت‪ٟ‬رتـ تتٌاراهلت تتيبرً٘ؿ تت٘طي رتملك تتزرطو تت‪ٟ‬را طٌ تتيير‬
‫اشبت‪ٞٙ‬رٗ ٌٓ‪ٚ‬تٔيرهـٌيْرمتيستمراةتٌت ‪،‬ررحتت‪ٟ‬ر ر‪ِٙ‬جتملوراهظت يبرر ر طٌتيير‬
‫ربمل‪ٞٚ ٙ‬ربغتمل راسبؼت٘يرطوت‪ٟ‬را ًت٘اير ٗراسبقتاره٘ ت٘ رل‪٣‬تي رمتوتمركتىراتتيرير‬
‫ٗ مل‪٠‬ر رمتومرط‪٣ٚ‬يب‪4‬‬

‫‪435‬‬
‫دزاسات عسبية يف الرتبية وعلم الهفس )‪(ASEP‬‬
‫تٌيط‪ ٞٚ‬ر‬ ‫اٗير ‪)4‬ر‪٘ٙ‬ؿكرتلملا ا رُٗشبراُتظي را‪ٌٚ‬ت‪ٟ‬ر اهقااه‪ٞ‬رٗاتشيٗاٖ)رهق‪ٍٚ‬رات٘اعِ‪ٞ‬را‬
‫ؿٌِ‪ ٟ‬ر اةٌ٘ل‬ ‫ػمل‪ٙ‬ك‬ ‫طِ٘اْر ‪ٚ٢‬ص‬ ‫اهق‪ٍٚ‬راه ملط‪ ٞٚ‬ر‬ ‫اهق‪ٍٚ‬ر‬
‫اهتلملا ر اهتلملا ر اهتلملا ر اهِش ‪ ٞ‬ر‬ ‫اهتلملا ر‬ ‫اهمل‪ٚ٢‬ش‪ٞ‬‬
‫‪4‬‬ ‫‪0.‬‬ ‫‪01‬‬ ‫‪.‬‬ ‫ا ‪ -‬تيح‪ٞ‬رلملؾرًتشيٗ‪ٞٙ‬ر ًيَرات٘اعِا‬ ‫اهقااه‪ٞ‬‬
‫‪-‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪-‬‬ ‫ب ‪-‬اهتهك‪ٚ‬ارطو‪ٟ‬راهقايرل‪ٟ‬ر ػاا را حليَ‬
‫‪142.‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪-‬اهقايرل‪ٟ‬رت٘ ‪ ٙ‬راهاملٗا ربارات٘اعِا‪ 4‬ر‬
‫‪.443‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪0‬‬ ‫ر ‪ -‬ح راهتقو‪ 4ٍٚ‬ر‬ ‫اتشيٗاٖ ر‬
‫‪4435‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪0‬‬ ‫ب ‪-‬رح راهملطي‪ٞٙ‬راهؼح‪4ٞٚ‬‬
‫‪.444‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪-‬رتقا‪ٍٙ‬راشباًي را سيس‪ ٞٚ‬ر‬
‫‪0414‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪-‬را حتليَر راهقيُْ٘رسبىراهِزاطي ر‬

‫‪ٙ‬تـكرًّرازباٗير ‪)4‬ر ْ‪ 7‬ر‬


‫ا‪ٌٚ‬تت‪ٞ‬ر تيحتت‪ٞ‬رلتتملؾرًتشتتيٗ‪ٞٙ‬ر ًتتيَرات٘اعِا)احتوتتدراتملت تت‪ٞ‬را ٗ رًتتّرح‪ٚ‬تتثر‬
‫ا ٓتٌ تتيَرح‪ ٚ‬تتثربوغ تتدرُشتت ‪ٞ‬راُتظ تتي ٓير ‪،)%4‬ر‪ٙ‬و‪ ٔٚ‬تتيرا‪ ٌٚ‬تت‪ٞ‬ر حتت راهتقو تت‪)ٍٚ‬ربِشت ت ‪ٞ‬ر‬
‫‪)%.443‬ر‪،‬ر‪ٙ‬و‪ٔٚ‬تتيرا‪ٌٚ‬تت‪ٞ‬ر تقتتا‪ٍٙ‬راشبتتاًي را سيستت‪ٞٚ‬رهوٌتت٘اعِا)ربِش ت ‪ٞ‬ر ر‪،)%.444‬ر‬
‫‪ٙ‬و‪ٔٚ‬يرا‪ٌٞٚ‬ر ح راهملطي‪ٞٙ‬راهؼتح‪)ٞٚ‬ربِشت ‪ٞ‬ر ر‪،)%4435‬رلت‪ٟ‬رحتار ٌٓتىراهلتتيبرمتيًترير‬
‫ا‪ٌٚ‬تت‪ ٞ‬راهتهك‪ٚ‬تتارطوتت‪ٟ‬راهقتتايرلتت‪ٟ‬ر ػتتاا را حلتتيَ)رطوتت‪ٟ‬راهتتمل ٍرًتتّر ٌٓ‪ٚ‬تٔتتيرهتتمل لر‬
‫اه شتي رٗضبي بتت‪ٞ‬راُتظتتي ٖرلتت‪ٟ‬راةتٌت رتهك‪ٚ‬تتاارهوٌاتتىراهقي‪٢‬تتىر رًتتّر ًتتّراهقق٘بتت‪ٞ‬ر‬
‫سي‪١‬را ب)‪ٗ4‬اار‪ٙ‬مل رذهمر ‪7‬‬
‫‪ ‬ع ‪ٚ‬ق‪ٞ‬رضبت٘‪٠‬راهلتيبرح‪ٚ‬ثر كزرطو‪ٟ‬رً٘ؿ٘لرحق٘قرا ُشيْ‪،‬رٗبيهتي رآتتٍر‬
‫بق‪ٌٞٚ‬ر تيح‪ٞ‬رلملؾرًتشيٗ‪ٞٙ‬ر ًيَرات٘اعِار‪،‬رٗاارتـٌّراهلتيبرلؼةبركتيًةر‬
‫ط تتّرحق تت٘قرا ُش تتيْرٗتؼ تتِ‪ٔ ٚ‬ي‪،‬رلملك تتزربؼ تت٘ ‪ٝ‬ركت ت ت‪ٝ‬رطو تت‪ٟ‬راتش تتيٗاٖرب تتار‬
‫ات٘اعِا‪4‬‬
‫‪ ‬آتٌيَراهلتيبربق‪ٌٞٚ‬ر ح راهتقو‪)ٍٚ‬ر‪ٙ‬مل ر را يْراهليًىرًّراةتٌ ربهْر‬
‫اهتقوتت‪ٍٚ‬رٓتت٘راهشت ‪ٚ‬ىراه٘ح‪ٚ‬تتارهقتتة رًظتتلة راةتٌت رٗضبي بتت‪ٞ‬ركيلتت‪ٞ‬ر طتتليير‬
‫اه شي ‪،‬رليهتهك‪ٚ‬ارطو‪ٕٚ‬رًّر ٗه٘‪ٙ‬ي راشبة‪ٞ‬را سمات‪ٚ‬ج‪ٞٚ‬رهوتقو‪4ٍٚ‬‬
‫‪ً ‬يرا‪ٌٞٚ‬رتقا‪ٍٙ‬راشباًي را سيس‪ٞٚ‬رلليْرًّراهـملٗ ‪٠‬رًملاطيتٔيربؼ٘ ‪ٝ‬ر ك ر‬
‫ًّرذهمر‪،‬ر ْرطق٘ راهةيهبربي ُتٌي‪١‬ره٘عِٕر‪ ِٙ‬رفير‪ٙ‬ملاٖرل‪ٟ‬رصبتٌقتٕررًتّر‬
‫آتٌتتيَراهاٗهتت‪ٞ‬ر ٘اعِ‪ٔٚ‬تتيرٗتتت٘لتراشبتتاًي روتتٍرًتتّرًهكتتىرًٗظتتملبرًٗوت صر‬
‫ٗكٔملبي‪١‬رٗػملورػح‪4ٟ‬‬
‫‪ ‬كتتلهمرؿتتق را ٓتٌتتيَربق‪ٌٚ‬تت‪ٞ‬ر اهقتتايرلتت‪ٟ‬رت٘ ‪ ٙ‬ت راهاتتملٗا ربتتاراتتت٘اعِا)‪،‬ر‬
‫لظق٘ راهةيهبربيستح٘اذرل‪ٞ٣‬راو‪ٚ‬وت‪ٞ‬رطوت‪ٟ‬رًقةتٍروتملٗا راهت٘عّرٗحملًتيْربتيا‪ٟ‬ر‬
‫اهظقب‪،‬راار‪ٙ‬ال راهةيهبرل‪ٌٚ‬يربقار راه شي راتي رٗا ا ‪،٠‬ر ‪ٞ‬رل‪ٟ‬رتلت٘‪ّٙ‬ر‬
‫وملٗ‪ٝ‬ربؼ٘ ‪ٝ‬رسمل‪ٙ‬ق‪ٗ4ٞ‬بيهتي رجيتبرتـتٌاراهلتتيبرً٘ؿت٘طيرطتّر ٔت٘ راهاٗهت‪ٞ‬ر‬
‫ل‪ٟ‬رضبي ب‪ٞ‬راه شي رٗا ملا‪١‬ا راهت‪ٟ‬رتتخلٓيرؿارات شا‪4ّٙ‬‬
‫ٗتتتمل‪٠‬راه يحاتت‪ٞ‬ر ْرًتتّراهـتتملٗ ‪٠‬را ٓتٌتتيَربق‪ٌٚ‬تت‪ٞ‬ر اهتهك‪ٚ‬تتارطوتت‪ٟ‬راهقتتايرلتت‪ٟ‬ر‬
‫ػاا را حليَ)رح‪ٚ‬ثر‪ٙ‬ظقملراهةيهتبر ُتٕر رلتملقربتراراهغِت‪ٟ‬رٗاه قتتر ًتيَراهقتيُْ٘ر‬

‫‪436‬‬
‫دزاسات عسبية يف الرتبية وعلم الهفس )‪(ASEP‬‬
‫لِٔينرطايرل‪ٟ‬ر ػاا رٗتة ‪ٚ‬ت را حلتيَ‪،‬رٗبيهتتي ر‪ٙ‬تِقلصرذهتمربؼت٘ ‪ٝ‬ر جييب‪ٚ‬ت‪ٞ‬ر‬
‫ل‪ٟ‬رسو٘ك‪ٚ‬ي راهةةب‪4‬‬
‫تٌيط‪ٞٚ‬ر‬ ‫اٗير ‪)5‬ر‪٘ٙ‬ؿكرتلملا ا رُٗشبراُتظي را‪ٌٚ‬ت‪ٟ‬ر اهقااه‪ٞ‬رٗاتشيٗاٖ)رهق‪ٍٚ‬رات٘اعِ‪ٞ‬را‬
‫اةٌ٘ل‬ ‫ؿٌِ‪ ٟ‬ر‬ ‫ػمل‪ٙ‬ك‬ ‫طِ٘اْر ‪ٚ٢‬ص‬ ‫اهق‪ٍٚ‬راه ملط‪ ٞٚ‬ر‬ ‫اهق‪ٍٚ‬راهمل‪ٚ٢‬ش‪ٞ‬‬
‫اهتلملا ر اهتلملا ر اهتلملا ر اهِش ‪ ٞ‬ر‬ ‫اهتلملا ر‬
‫‪-‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪-‬‬ ‫ا ‪-‬ا ٓتٌيَربقـي‪ٙ‬يرذٗ‪٠‬را حت‪ٚ‬ي ي راشبيػ‪ 4ٞ‬ر‬ ‫ضبي ب‪ ٞ‬راهتٌ‪ٚٚ‬زر‬
‫‪03404‬‬ ‫‪.1‬‬ ‫‪04‬‬ ‫‪03‬‬ ‫‪4‬‬ ‫ب ‪-‬طاَراهتٌ‪ٚٚ‬زربش براهقق‪ٚ‬ا‪ٝ‬ر ٗرازبِصر ٗراهوْ٘‬ ‫ٗاهتقؼب ر‬
‫‪142.‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪-‬‬ ‫ا ‪ -‬ل راهـملا‪٢‬ب ر‬ ‫اتش‪٘٣‬ه‪ٞٚ‬ر‬
‫‪0414‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪-‬‬ ‫ب ‪-‬ته ‪ٞٙ‬راشباً‪ٞ‬راهقشلمل‪4ٞٙ‬‬ ‫ا تٌيط‪ ٞٚ‬ر‬
‫‪-‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪-‬رته ‪ٞٙ‬راشباً‪ٞ‬راهقيً‪ ٞ‬ر‬
‫‪4436‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪-‬راحماَر ؼ٘ػ‪ٞٚ‬رات مل‪ ّٙ‬ر‬

‫‪ٙ‬تـكرًّرازباٗير ‪)5‬ر ْر‪ 7‬ر‬


‫‪ ‬ا‪ٌٚ‬تت‪ٞ‬ر طتتاَراهتٌ‪ٚٚ‬تتزربش ت برازبتتِصر ٗراهقق‪ٚ‬تتا‪ٝ‬ر ٗراهوتتْ٘)راتتاراحتوتتدراتملت تت‪ٞ‬ر‬
‫ا ٗ رًّرح‪ٚ‬ثرا ٓتٌيَرح‪ٚ‬ثربوغدرُش ‪ٞ‬راُتظي ٓير ‪،)%04403‬رل‪ٟ‬رحتاربوغتدر‬
‫ُشتت ‪ٞ‬راُتظ تتي را‪ ٌٚ‬تت‪ٞ‬ر اح تتماَر ؼ٘ػ تت‪ٞٚ‬رات تتمل‪)ّٙ‬ر ‪،)%4436‬ر ً تتيرا‪ ٌٚ‬تت‪ٞ‬رته ‪ ٙ‬تت‪ٞ‬ر‬
‫اشباً‪ٞ‬راهقشلمل‪ٞٙ‬رٗ ل راهـتملا‪٢‬برلقتار تي‪ ١‬ربِشتبرًتاُ‪ٚ‬ت‪ٞ‬ر تااب‪،‬رٗاتار ٌٓتىر‬
‫اهلتيبرا‪ٌٚ‬ت‪ٟ‬ر ا ٓتٌيَربقـي‪ٙ‬يرذٗ‪٠‬را حت‪ٚ‬ي ي راشبيػت‪)ٞ‬رٗر ته ‪ٙ‬ت‪ٞ‬راشباًت‪ٞ‬ر‬
‫اهقيًتت‪)ٞ‬رطوتت‪ٟ‬راهتتمل ٍرًتتّر ْرا ٓتٌتتيَربقـتتي‪ٙ‬يرذٗ‪٠‬را حت‪ٚ‬ي تتي راشبيػ تر‪ٞ‬رًتتّر‬
‫اهقتت‪ٍٚ‬راهتتت‪ٟ‬رطوتت‪ٟ‬ر تت‪ٞ‬ركت ت‪ٝ‬رًتتّرا ٌٓ‪ٚ‬تت‪ٞ‬رهوةيهتتب‪،‬رحتتت‪ٟ‬ر‪ٙ‬ظتتقملراهةيهتتبر ْر‬
‫اةتٌ ر ر‪ٙ‬ق رطي زابر ًيرل‪٣‬ي رذٗ‪٠‬را حت‪ٚ‬ي ي راشبيػ‪،ٞ‬رٗ منير‪ٙ‬قاَراهقا‪ٙ‬ار‬
‫ًّرازبٔ٘ راهت‪ٟ‬رًّرطهُٔيرتقٌ‪ ٚ‬راحشيضراهةيهبربي ُتٌي‪١‬ره٘عِٕ‪4‬‬
‫‪ً ‬تتيرا‪ٌٚ‬تت‪ٞ‬ر ته ‪ٙ‬تت‪ٞ‬راشباًتت‪ٞ‬راهقيًتت‪)ٞ‬رلٔتت‪ٟ‬ر ‪ٙ‬ـتتيرتقت رطوتت‪ٟ‬رُ تتصر تر‪ٞ‬را ٌٓ‪ٚ‬تت‪ٞ‬ر‬
‫ٗ يػتت‪ٞ‬ر ْرته ‪ٙ‬تت‪ٞ‬راشباًتت‪ٞ‬راهقشتتلمل‪ٞٙ‬رتلتتْ٘رهوتتلك٘ ر ًتتيرته ‪ٙ‬تت‪ٞ‬راشباًتت‪ٞ‬راهقيًتت‪ٞ‬ر‬
‫لتلْ٘رهإلُيدرٗتلْ٘رسِ‪ٞ‬رٗاحا‪ٝ‬رٗبيهتتي رجيتبرتملك‪ٚ‬تزرا ٓتٌتيَرطوت‪ٟ‬رؿتملٗ ‪ٝ‬ر‬
‫ته ‪ٙ‬تت‪ٞ‬راشباًتت‪ٞ‬راهقيًتت‪ٞ‬ر‪،‬رٗا ٓتٌتتيَربو ملا‪١‬اتٔتتير تتىرا ستتت ي ‪ٝ‬رًتتّراهةياتتي ر‬
‫اه ظمل‪ٞٙ‬راتٔا ‪4ٝ‬رٗاار‪ٙ‬مل رذهمر ر‪7‬‬
‫‪ ‬آتٌيَرضبت٘‪٠‬راهلتيبربت٘ؿ‪ٚ‬كرً يٓ‪ٍٚ‬رحق٘قرا ُشيْربؼ٘ ‪ٝ‬ر ك رًّر‬
‫آتٌيًٕ ربقـي‪ٙ‬ي رحق٘ق را ُشيْ‪ ،‬ر يػ‪ ٞ‬رٗ ْ راتي ‪ ٝ‬رتا ض رهوٌمل‪ ٝ‬را ٗ ر‬
‫هوةةبر‪،‬رٗبيهتي رلٔ‪ٟ‬رتقت ر ايب‪ٞ‬رتٔ‪ٞ٣ٚ‬رٗمتٔ‪ٚ‬اروٍ‪4‬‬
‫‪ ِٙ ‬غ‪ ٟ‬را ٓتٌيَ ربتـٌا را‪ ٌٞٚ‬ر ته ‪ ٞٙ‬راشباً‪ ٞ‬راهقيً‪)ٞ‬رؿٌّ رلؼى راتمل ‪ٝ‬ر‬
‫اتؼمل‪ٞٙ‬ربيطت ي ر ْرته ‪ٞٙ‬راشباً‪ٞ‬راهقيً‪ٞ‬رٗا بر سيس‪ٟ‬رطو‪ٔٚ‬يرٗه‪ٚ‬شدرصبمل ر‬
‫طٔي ‪ ٝ‬رمتِك رهـٌيْ رته ‪ٙ‬تٔي رهل‪ ٟ‬رتوتح رب٘ ‪ ٞ ٚ‬رحلً٘‪ ،ٞٚ‬ركٌي رجيبر‬
‫ا ٓتٌيَربو ملا‪١‬ا رتِ ‪ٚ‬لٓيرحت‪ٟ‬ر‪ٙ‬شت ‪ٚ‬اراةتٌ رًّراهةياي را جييب‪ٞٚ‬ر‬
‫ها‪٠‬را ُيدرٗ‪ٙ‬ـٌّراةتٌ رحشّراستغةوي‪4‬‬
‫ًيرطّرا‪ٍٚ‬رات٘اعِ‪ٞ‬را اتؼي ‪ٞٙ‬رٗٓ‪ٟ‬راه قارا ترهوٌ٘اعِ‪ٞ‬ربيه حثراسبي ‪،‬ر‬
‫لقارا تو درُشبراُتظي ٓيربيهلتيب‪،‬رٗازبااٗيراهتيه‪ٞٚ‬رت٘ؿكرذهم‪ 7‬ر‬

‫‪434‬‬
‫دزاسات عسبية يف الرتبية وعلم الهفس )‪(ASEP‬‬
‫اٗير ‪)6‬ر‪٘ٙ‬ؿكرتلملا ا رُٗشبراُتظي را‪ٍٚ‬رات٘اعِ‪ٞ‬را اتؼي ‪ٞٙ‬ربيهلتيب‪ 4‬ر‬
‫اةٌ٘ل‬ ‫ؿٌِ‪ ٟ‬ر‬ ‫ػمل‪ٙ‬ك‬ ‫طِ٘اْر ‪ٚ٢‬ص‬ ‫اهق‪ٍٚ‬راهمل‪ٚ٢‬ش‪ٞ‬‬
‫اهتلملا ر اهِش ‪ ٞ‬ر اهتلملا ر اهِش ‪ ٞ‬ر اهتلملا ر اهِش ‪ ٞ‬ر اهتلملا ر اهِش ‪ ٞ‬ر‬
‫‪21‬‬ ‫‪01‬‬ ‫‪.1‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪41‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪-‬‬ ‫احماَراهقٌى‬
‫‪02‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪.1‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪-‬‬ ‫استغةيراه٘اد‬
‫‪-‬‬ ‫‪ -‬ر‬ ‫‪-‬‬ ‫‪ -‬ر‬ ‫‪ -‬ر‬ ‫‪ -‬ر‬ ‫‪ -‬ر‬ ‫تملط‪ٚ‬ارا ستٔةن ر‬
‫‪.2‬‬ ‫‪ 4‬ر‬ ‫‪41‬‬ ‫‪ 4‬ر‬ ‫‪-‬‬ ‫‪ -‬ر‬ ‫‪ -‬ر‬ ‫‪ -‬ر‬ ‫احمليلة‪ٞ‬رطو‪ٟ‬راتٌتولي ر‬
‫اهقيً‪ٞ‬رٗاشبيػ‪ٞ‬‬
‫‪ 41‬ر‬ ‫‪ 01‬ر‬ ‫‪ 01‬ر‬ ‫ر‬ ‫‪ -‬ر‬ ‫اةٌ٘ل‬

‫‪ٙ‬تـكرًّرازبتاٗير ْر‪7‬ررا‪ٌٚ‬ت‪ٞ‬ر راحتماَراهقٌتىر)راتاراحتوتدراهِشت ‪ٞ‬را طوت‪ٟ‬رلت‪ٟ‬ر‬


‫‪ٞ‬را ُتظي رح‪ٚ‬ثربوغدرُش ‪ٞ‬راُتظي ٓيربيهلتيبر ‪)%21‬رًّر ىلي را‪ٍٚ‬رات٘اعِ‪ٞ‬ر‬
‫ا اتؼي ‪،ٞٙ‬ر‪ٙ‬و‪ٔٚ‬يرا‪ٌٞٚ‬ر احمليلة‪ٞ‬رطو‪ٟ‬راتٌتولي راهقيً‪ٞ‬رٗاشبيػ‪)ٞ‬ربِش ‪ٞ‬ر ‪،)%.2‬ر‬
‫‪ٙ‬و‪ٔٚ‬تتيرا‪ٌٚ‬تت‪ٞ‬راستتتغةيراه٘اتتدرل وغتتدرُش ت ‪ٞ‬راُتظتتي ٓير ر‪)%02‬ر‪،‬ركٌتتير‪ٙ‬ةح ت رًتتّر‬
‫ازبتتاٗيرطتتاَرا ٓتٌتتيَربق‪ٌٚ‬تت‪ٞ‬رتملطتت‪ٚ‬ارا ستتتٔةن‪،‬رٗكتتلهمر‪ٙ‬تـتتكر ْرا ٓتٌتتيَر‬
‫بيه قتتارا اتؼتتي ‪٠‬رهوٌ٘اعِتت‪ٞ‬رهتت‪ٚ‬صرطوتت‪ٟ‬رُ تتصر تت‪ٞ‬را ٓتٌتتيَربيهِش ت ‪ٞ‬رهو قتتار‬
‫اهش‪ٚ‬يستت‪ٟ‬رٗا تٌتتيط‪ٟ‬رٗ‪ٙ‬تـتتكرذهتتمرًتتّرطتتا رتلتتملا ا راهقتت‪ٍٚ‬راهتتت‪ٟ‬ربوغتتدر ر‪)41‬ر‬
‫تلتتملا رلقتترربيهلتتتيب‪4‬رٗتت ت رٓتتلٖراهِت‪ٚ‬جتت‪ٞ‬رًت رُتتتي‪ ٢‬ر استت‪ٞ‬ر تتتراهتتا‪ّٙ‬ر‪،‬ر‪)4115‬ررررررررر‬
‫ٗر راتيهل‪)4116،ٟ‬رٗر جتيط‪ٚ‬ىر‪،)4116،‬رٗاار‪ٙ‬مل رذهمر ‪7‬‬
‫‪ ‬تملك‪ ٚ‬تتزرً٘ؿ تت٘طي راهلت تتيبرطو تت‪ٟ‬رازبيُ تتبراهش‪ٚ‬يس تت‪ٟ‬رٗا تٌ تتيط‪ٟ‬رهوٌ٘اعِ تت‪ٞ‬ر‬
‫بيطت ي ر ٌُٔير ٘اُبر سيس‪ٞٚ‬رًٌٗٔ‪ٞ‬ر‪ ِٙ‬غ‪ٟ‬راهمك‪ٚ‬زرطو‪ٔٚ‬ي‪4‬‬
‫‪ ‬ع ‪ٚ‬قت تت‪ٞ‬رً٘ؿت تت٘طي راهلتت تتيبراهتت تت‪ٟ‬رآتٌت يزب٘اُت تتبراهش‪ٚ‬يست تت‪ٞٚ‬رٗا تٌيط‪ٚ‬ت تت‪ٞ‬ر‬
‫هوٌ٘اعِتت‪ٞ‬ر‪،‬رطوتت‪ٟ‬راهتتمل ٍرًتتّر ٌٓ‪ٚ‬تت‪ٞ‬ا‪ٍٚ‬رات٘اعِتت‪ٞ‬را اتؼتتي ‪ٞٙ‬رهوةتتةبرلتت‪ٟ‬رٓتتلٖر‬
‫اتملحو تت‪ٞ‬راهت تت‪ٟ‬رتق تتارًملحو تت‪ٞ‬ر ة تتت‪ٝ‬رل تت‪ٟ‬رح‪ ٚ‬تتيتٍٔ‪،‬رٗبِ تتي‪١‬رطو‪ ٔٚ‬تتير‪ِٙ‬ظ تتهراهةيه تتبر‬
‫ًتٌشليبربٔلٖراهق‪،ٍٚ‬رٗتلْ٘رمنةيبرطيًيبرل‪ٟ‬رسو٘ك‪ٚ‬يتٕ‪4‬‬
‫‪ً٘ ‬ؿ تت٘طي راهلت تتيبرتملك تتزرطو تت‪ٟ‬رً تتيٓ‪ٍٚ‬رات٘اعِ تت‪ٞ‬رٗرحق تت٘قرا ُش تتيْرٗات تتمل ‪ٝ‬ر‬
‫ٗاهقٌىراهتة٘ط‪ٟ‬ر‪،‬رٗبيهتي رلؤُتير رتشتٌكربقتمل رات‪ٍٚ‬رتملطت‪ٚ‬ارا ستتٔةنر ٗر‬
‫احماَراهقٌى‪4‬‬
‫ٗ تتٍراُتظتتي راتت‪ٍٚ‬رات٘اعِتت‪ٞ‬را اتؼتتي ‪ٞٙ‬راهمل‪ٚ٢‬شتت‪ٞ‬ر‪،‬ر ر ْرِٓتتينراتت‪ٍٚ‬رلملط‪ٚ‬تت‪ٞ‬رفر‬
‫‪ٔٙ‬تٍراهلتيبربٔي‪،‬رٗ‪٘ٙ‬ؿكرازباٗير ‪)01‬رذهم‪ 7‬ر‬
‫اٗير ‪)01‬ر‪٘ٙ‬ؿكرتلملا ا رُٗشبراُتظي را‪ٌٚ‬ت‪ٟ‬ر راحماَراهقٌىرٗاستغةيراه٘اد) ر‬
‫اةٌ٘ل‬ ‫ؿٌِ‪ ٟ‬ر‬ ‫طِ٘اْر ‪ٚ٢‬ص ػمل‪ٙ‬ك‬ ‫اهق‪ٍٚ‬راه ملط‪ ٞٚ‬ر‬ ‫اهق‪ٍٚ‬ر‬
‫اهتلملا ر اهتلملا ر اهتلملا ر اهتلملا ر اهِش ‪ ٞ‬ر‬ ‫اهمل‪ٚ٢‬ش‪ٞ‬‬
‫‪.2446‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪-‬‬ ‫ا ‪-‬اسبثرطو‪ٟ‬راهقٌى‪ 4‬ر‬ ‫احماَر‬
‫‪00443‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪-‬‬ ‫اهقٌىر ر ب ‪-‬تق ىراهقٌىراه‪ٚ‬اٗ‪٠‬رٗاسبملل‪ ٟ‬ر‬
‫‪-‬‬ ‫‪-‬‬ ‫استغةير ا ‪-‬احماَراه٘اد‪ 4‬ر‬
‫‪2455‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪-‬‬ ‫اه٘اد ر ب ‪-‬رحشّراستغةيراه٘اد‪4‬‬
‫‪-‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪-‬را هتزاَر ٘اط‪ٚ‬اراهقٌى‪ 4‬ر‬ ‫ر‬
‫‪2455‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪-‬استخااَراتِٔ راهقوٌ‪ٟ‬رطِارحىر‬
‫اتظلة ‪ 4‬ر‬

‫‪434‬‬
‫دزاسات عسبية يف الرتبية وعلم الهفس )‪(ASEP‬‬
‫‪ٙ‬تـكرًّرازباٗير ‪)01‬ر ْ‪ 7‬ر‬
‫ا‪ٌٞٚ‬ر اسبثرطو‪ٟ‬راهقٌى)ربوغدرُش ‪ٞ‬راُتظتي ٓيربيهلتتيبر ر‪)%.2446‬رًتّر ىلتي ر‬
‫ُشبراُتظي را‪ٍٚ‬رات٘اعِ‪ٞ‬را اتؼي ‪،ٞٙ‬ر‪ٙ‬و‪ٔٚ‬تيرا‪ٌٚ‬ت‪ٞ‬رتق تىراهقٌتىراه‪ٚ‬تاٗ‪٠‬رٗاسبمللت‪ٟ‬ر‬
‫بِش ‪ٞ‬ر ‪،)%00443‬ر‪ٙ‬و‪ٔٚ‬يرا‪ٌٞٚ‬ر حشّراستتغةيراه٘اتد)رٗ راستتخااَراتتِٔ راهقوٌت‪ٟ‬ر‬
‫طِارحىراتظلة )ربِشت ‪ٞ‬ر ر‪،)%2455‬ر ًتيرا‪ٌٚ‬تت‪ٟ‬راحتماَراه٘اتدرٗا هتتزاَربيت٘اط‪ٚ‬تار‬
‫لقار ٌٓؤيراهلتيبرطو‪ٟ‬راهمل ٍرًّر ٌٓتٌٔيرل‪ٟ‬راه٘اتدراسبتي رٗ يػت‪ٞ‬ر ْرًقةتٍر‬
‫اهةةبر ر مًْ٘رٗادراتا س‪ٞ‬رٗ ر‪ٙ‬وتزًْ٘ر ٘اط‪ٚ‬آي‪،‬رٍٗٓرلت‪ٟ‬ر ًتصراسبي ت‪ٞ‬ر‬
‫رتـٌارٓلٖراهق‪ٍٚ‬ربيهلتيب‪4‬‬
‫‪ٙ‬تـكرًّرازباٗير ‪)00‬ر ْ‪7‬را‪ٌٞٚ‬ر رسةً‪ٞ‬راستتخااَرات٘اػتة راهقيًت‪)ٞ‬ربوغتدر‬
‫ُش ‪ٞ‬راُتظي ٓيربيهلتيبر ‪)%00443‬ر‪،‬رٗكلهمرا‪ٌٞٚ‬ر دبِبراتةوراتقيطتارٗا ا ر‬
‫بيتا س‪)ٞ‬ر‪،‬ر ًيرا‪ٌٞٚ‬ر احمليلة‪ٞ‬رطوت‪ٟ‬راسبتاا‪ ٢‬راهقيًت‪)ٞ‬رلقتاربوغتدرُشت ‪ٞ‬راُتظتي ٓير‬
‫‪،)%04432‬رب‪ٌِٚ‬تتير تتىراهلتتتيبرا‪ٌٚ‬تر‪ٞ‬رتملطتت‪ٚ‬ارا ستتتٔةنربؼتت٘ ‪ٝ‬رٗاؿتتح‪،ٞ‬رٗذهتتمر‬
‫طو‪ٟ‬راهمل ٍرًّر ٌٓ‪ٞٚ‬رٓتلٖراهق‪ٌٚ‬ت‪ٞ‬رٗؿتملٗ تٔيرٗ يػت‪ٞ‬ر ُِتيرظبتاراهةتةبرلت‪ٟ‬رٓتلٖر‬
‫اتملحوتت‪ٞ‬ر ‪ٚ‬وتتْ٘ر رلتت‪ٟ‬رٓتتلٖراتملحوتت‪ٞ‬ر رتقٌتتاراهقتتي‪١‬ربقي‪ٙ‬تتيراهةقتتيَرٗاهظتتملابرلتت‪ٟ‬ر‬
‫اهظي ل‪،‬رٗكلهمرا سملاورل‪ٟ‬راستخااَراهةقيَرٗاهظملاب‪4‬رٗاار‪ٙ‬مل رذهمر ‪7‬‬
‫اٗير ‪)00‬ر‪٘ٙ‬ؿكرتلملا ا رُٗشبراُتظي را‪ٌٚ‬ت‪ٟ‬ر رتملط‪ٚ‬ارا ستٔةنرٗاحمليلة‪ٞ‬رطو‪ٟ‬راتٌتولي راهقيً‪ٞ‬ر‬
‫ٗاشبيػ‪ )ٞ‬ر‬
‫اةٌ٘ل‬ ‫ؿٌِ‪ ٟ‬ر‬ ‫ػمل‪ٙ‬ك‬ ‫طِ٘اْر ‪ٚ٢‬ص‬ ‫اهق‪ٍٚ‬راه ملط‪ ٞٚ‬ر‬ ‫اهق‪ٍٚ‬راهمل‪ٚ٢‬ش‪ٞ‬‬
‫اهتلملا ر اهتلملا ر اهتلملا ر اهِش ‪ ٞ‬ر‬ ‫ر‬ ‫اهتلملا‬
‫‪-‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪-‬‬ ‫ا ‪-‬تملط‪ٚ‬اراستخااَرا ؿ٘ا‪١‬راتِزه‪ٞٚ‬ر‪ 4‬ر‬ ‫تملط‪ٚ‬ار‬
‫‪-‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪-‬‬ ‫ب ‪-‬را طتاايرل‪ٟ‬راستخااَرً‪ٚ‬ي‪ٝ‬رهوظملب‪ 4‬ر‬ ‫ا ستٔةن ر‬
‫‪-‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪-‬ررا طتاايرل‪ٟ‬راستخااَراهةقيَ‪4‬‬
‫‪00443‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪-‬‬ ‫ا ‪-‬سةً‪ٞ‬راستخااَرات٘اػة راهقيً‪ٞ‬ر ر‬ ‫احمليلةت تت‪ٞ‬رطوت تت‪ٟ‬ر‬
‫‪00443‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪-‬‬ ‫ب‪4‬ردبِبراتةوراتقيطارٗا ا ربيتا س‪4ٞ‬‬ ‫اتٌتولت ت ت ت ت ت ت ت ت ت ت تتي ر‬
‫‪04432‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪4‬راحمليلة‪ٞ‬رطو‪ٟ‬راسباا‪ ٢‬راهقيً‪ ٞ‬ر‬ ‫اهقيً ت ت ت ت ت ت ت ت ت ت ت ت ت ت ت تت‪ٞ‬ر‬
‫ٗاشبيػ‪ ٞ‬ر‬
‫‪ ‬ع ‪ٚ‬قت‪ٞ‬رً٘ؿت٘طي راهلتتيب‪،‬رلقتار كتتز رات٘ؿت٘طي رطوت‪ٟ‬راـتي‪ٙ‬يراتتمل ‪ٝ‬رٗحقتت٘قر‬
‫ا ُشيْرٗاهقٌىراهتة٘ط‪ٟ‬رًٗ يٓ‪ٍٚ‬رات٘اعِ‪،ٞ‬رٗ يرذبتتي رً٘ؿت٘طي راهلتتيبر‬
‫رتـت تتٌارً٘ؿت تت٘لر ٗرُقت تتيطرحت تت٘يرتملطت تت‪ٚ‬ارا ست تتتٔةنرٗاحمليلةت تت‪ٞ‬رطوت تت‪ٟ‬ر‬
‫اتٌتولي راهقيً‪ٞ‬رٗاشبيػ‪ٞ‬ر‪4‬‬
‫‪ ‬تملك‪ٚ‬تتزراتتتىه ارطوتت‪ٟ‬راـتتي‪ٙ‬يرات٘اعِتت‪ٞ‬راهش‪ٚ‬يستت‪ٞٚ‬رٗا تٌيط‪ٚ‬تت‪ٞ‬ربا تت‪ٞ‬ركت ت‪ٝ‬ر‬
‫ُةتتملابرهوةتتملٗوراسبيه‪ٚ‬تت‪ٞ‬راهتتت‪ٟ‬ر تتملربٔتتيراةتٌت راتؼتتمل‪،٠‬رلتت‪ٟ‬رًملحوتت‪ٞ‬رلي اتت‪ٞ‬رلتت‪ٟ‬ر‬
‫ُٔـتتتٕ‪ٗ،‬طو‪ٟ‬راه تتمل ٍرًتتّرذه تتمرلوُ تتٕرجيتتبرا ٓتٌ تتيَربا تت‪ٞ‬ركتت ت‪ٝ‬ربيه ق تتار‬
‫ا اتؼتتي ‪٠‬رهوٌ٘اعِت‪ٞ‬رح‪ٚ‬تتثر ْرا ٓتٌتتيَربتٌِ‪ٚ‬تتتٕرٗت٘ط‪ٚ‬تت‪ٞ‬راهةتتةبربتتٕر‪ٙ‬تتِقلصر‬
‫جييب‪ٚ‬يرل‪ٟ‬رسو٘ك‪ٚ‬ي راهةةب‪،‬رٗبيهتي ر‪ِٙ‬ظهرطو‪ٟ‬رحبرٗعِٕرٗاسب تي رطو‪ٚ‬تٕر‪،‬ر‬
‫ًتٌشليربق‪ٍٚ‬راهقٌىرٗتملط‪ٚ‬ارا ستٔةنر‪4‬‬

‫‪434‬‬
‫دزاسات عسبية يف الرتبية وعلم الهفس )‪(ASEP‬‬
‫‪ ‬ثالجاً‪ :‬التصوز املكرتح‪:‬‬
‫ٗلتت‪ٟ‬رؿتت٘‪١‬رُتتتي‪ ٢‬راهتحو‪ٚ‬تتىراهشتتيب رهلتتتيبرات٘اعِتت‪ٞ‬رٗحقتت٘قرا ُشتتيْرهوؼ ت ر‬
‫اها تتيُ‪ٟ‬راها تتيُ٘‪٠‬ر رٗؿتت رتؼ تت٘ رًق تتمنيرهل‪ ٚ ٚ‬تت‪ٞ‬رتـ تتٌارا تت‪ٍٚ‬رات٘اعِ تت‪ٞ‬راتِيست ت ‪ٞ‬ر‬
‫هةةبراتملحو‪ٞ‬راهايُ٘‪ٞٙ‬ربيهلتيبر‪،‬رٗاار رذهمرل‪ٟ‬رؿ٘‪ 7١‬ر‬
‫‪ ‬طبيعة قيم املواطهة‪:‬‬
‫ٗاتتار رت٘ؿتت‪ٚ‬كرع ‪ٚ‬قتت‪ٞ‬راتت‪ٍٚ‬رات٘اعِتت‪ٞ‬رٗ ٌٓ‪ٚ‬تٔتتيرهةيهتتبراتملحوتت‪ٞ‬راهايُ٘‪ٙ‬تت‪ٞ‬رًتتّر‬
‫تتةيرا عتتي راهِةتتمل‪٠‬رهو حتتثر‪،‬رٗ‪ٙ‬قؼتتاربٔتتيرصبٌ٘طتت‪ٞ‬راتت‪ٍٚ‬رات٘اعِتت‪ٞ‬راهش‪ٚ‬يستت‪ٞٚ‬ر‬
‫ٗا تٌيط‪ ٚ‬تت‪ٞ‬رٗا اتؼ تتي ‪ٞٙ‬راهت تت‪ٟ‬رتقل تتصراُتٌ تتي‪١‬رعيه تتبراتملحو تت‪ٞ‬راهايُ٘‪ ٙ‬تت‪ٞ‬ره٘عِ تتٕر‬
‫ٗٗضبيلةتٕرطو‪ٕٚ‬رًٗا‪٠‬رٗط‪ٕٚ‬رحبق٘إرٗٗا يتٕر ا ىرصبتٌقٕر‪ 4‬ر‬
‫‪ ‬طبيعة وحادات طلب املسحلة الجانوية‪.‬‬
‫تقتتاراتملآقتت‪ٞ‬رًملحو تت‪ٞ‬رمني‪ٚ٢‬تت‪ٞ‬رتق ت ربتتاراهة ٘ه تت‪ٞ‬رٗاهملطتتارٗٓ تت‪ٟ‬رمتاتتىرًملحو تت‪ٞ‬ر‬
‫حمل تت‪ٞ‬رًتتّرح‪ٚ‬تتي‪ٝ‬راه تتمل رٗتقتت رًملحوتت‪ٞ‬رذا رع ‪ٚ‬قتت‪ٞ‬رب‪٘ٚ‬ه٘ ‪ٚ‬تت‪ٞ‬رٗا تٌيط‪ٚ‬تت‪،ٞ‬رٗتـتتٍر‬
‫ا لملا راهل‪ّٙ‬رتق ر طٌي ٍٓراهزًِ‪ٞٚ‬رل‪ٟ‬راه تم‪ٝ‬رًتّر‪04‬ر تترر‪41‬رستِ‪،ٞ‬رٗ يه تيرًتير‪ٙ‬لتْ٘ر‬
‫ل‪ٔٚ‬تتيراتملآ ت رلتت‪ٟ‬رٗؿ ت ر تتيً ر ر‪ٙ‬شتتتة‪ ٚ‬رذبا‪ٙ‬تتارًتتير‪ٙ‬تحتتتٍرطو‪ٚ‬تتٕراهق‪ٚ‬تتيَربتتٕر‬
‫ٗبيهتي رلوُٕر ملرب م‪ٝ‬رطاَراتزاْر ٗراستقملا ‪4‬ر اهاس٘ا‪7ٟ‬ر‪022‬رت تر‪ )023‬ر‬
‫كٌ تتير ‪ ٚ‬تتىراتملآت ت ر رًش تتي‪ٙ‬مل‪ٝ‬رازبٌيط تت‪ٞ‬رٗ تتيٗيرذبق‪ٚ‬ت ت رذات تتٕرً تتّر تتةير‬
‫حشيستتٕربي ه تت‪ٞ‬رٗاتتت٘ ‪ٝ‬روتتٍر‪ٙ‬تحتت٘يراهتت٘ ‪١‬رًتتّرا ستتمل‪ٝ‬ر را اتتملاْ‪،‬ركٌتتير‪ٙ‬ةٔتتملر‬
‫طِ تتاٖراهظ تتق٘ ربيتش تت‪٘٣‬ه‪ٞٚ‬را تٌيط‪ ٚ‬تت‪ٞ‬رٗتقِ تت‪ٟ‬رضبيٗه تت‪ٞ‬رلٔ تتٍرًِٗياظ تت‪ٞ‬راتظ تتلة ر‬
‫ا تٌتتيط‪ٟ‬رٗكتتلهمراتظتتي ك‪ٞ‬راه٘ ااُ‪ٚ‬تت‪ٞ‬راهتتت‪ٟ‬رتؼتتىر راٌتٔتتيربتتاراتتتملآقار‬
‫ًِٗٔيرا ‪ٙ‬اي رٗاهتـح‪ٞٚ‬رل‪ٟ‬رس ‪ٚ‬ىرات مل‪،ّٙ‬ركلهمراهتٌمل راهل‪٠‬ر‪ٙ‬قِت‪ٟ‬رضبيٗهت‪ٞ‬ر‬
‫اهتحمل رًّرسوة‪ٞ‬را سمل‪ٝ‬ره‪ٚ‬ظقملربيه مل ‪ٞٙ‬رٗاهِـ رٗرا ستقةيرٗاار‪ٙ‬غي راتملآ ر‬
‫ل‪ٟ‬راهتحمل رل‪ٚ‬تقؼبرٗ‪ٙ‬تحتا‪٠‬راهشتوة‪ٞ‬راهقي‪ٌ٢‬ت‪،ٞ‬رٗطوت‪ٟ‬راهِقت‪ ٚ‬رًتّرذهتمرظبتاٖر‬
‫‪ٙ‬تٌشمرب ق راهق‪ٍٚ‬رٗاتاىرا تٌيط‪ٞٚ‬رٗا دبيٓي رعب٘راشبترٗاهقٌىراهؼتيحر‬
‫ٗا تتار‪ٙ‬مل ت ت رذه تتمر رالتق تتي ٖرهوتق تتا‪ٙ‬ملرا ترٌ تتيط‪ٟ‬رٗط تتاَرا ط تتماوربٔ٘‪ٙ‬ت تتٕ‪4‬رر‬
‫ِٓااٗ‪74110،٠‬ر‪..5‬ر ‪-‬ر‪ ).21‬ر‬
‫ٗٓللارلوْرًقةٍرسو٘نراتملآق‪ٞ‬رًيرٓ٘ر رُت‪ٚ‬جت‪ٞ‬رهومل ت‪ٞ‬راهظتا‪ٙ‬ا‪ٝ‬رلت‪ٟ‬ر ٔتي ر‬
‫ا ستتتقةيرٗاتشتتيٗا‪ٝ‬ربيه تتيهغار و تتي ر ُٔتتٍراتتاراستتتةيط٘اربوتت٘ رًملحوتت‪ٞ‬راهمل ٘هتت‪ٞ‬ر‬
‫اهليًوتت‪ٞ‬ر ر ٗرا ُ٘وتت‪ٞ‬راهليًوتت‪،)ٞ‬ر ْرا دبتتيٖراهتتل‪٠‬ر‪ٙ‬ه تتلٖرًاتتىرٓتتلاراهشتتو٘نر‪ٙ‬قتٌتتار‬
‫طوتت‪ٟ‬راتقِتت‪ٟ‬راهتتل‪٠‬رُش ت ٕراه تتمل ر راهلوٌتت‪ٞ‬ر اطتتا‪،‬رلتتوذاركيُتتدركوٌتت‪ٞ‬ر اطتتارتقِتت‪ٟ‬ر‬
‫بيهِش ت ‪ٞ‬ر ه‪ٚ‬تتٕر ْر‪ٙ‬لتتْ٘رحتتملابرًتتّرىل‪ ٚ‬ت راهق‪ٚ‬تت٘ ‪،‬رلتتوْراهة تتىرستت‪ٚ‬حي برًتتّر تتىر‬
‫اهتحتتمل رًتتّركتتىرًتتير‪ٙ‬ةِتتٕرا‪ٚ‬تت٘ ابرٗفِ٘طتتي ‪،‬رٗوتتلار‪ٙ‬ؼت كرًتتّراهظتتي‪ ٢‬ر ْر‪ِٙ‬تظتتملر‬
‫ًاىرٓلاراهشو٘نرباراتملآقا‪4‬ر ر همل‪،‬ر‪74112‬ر‪)4.2- 4..‬ر ر‬
‫ٗ‪٘ٙ‬ؿكراهؼق‪ٚ‬ا‪74116 ٠‬ر‪)0.2‬ر ْراهةيهبرل‪ٟ‬رًملحو‪ٞ‬راتملآق‪ٞ‬ر‪ٙ‬تقوٍراتظي ك‪ٞ‬ر‬
‫اه٘ ااُ‪ٚ‬تت‪ٞ‬رٗاهتشتتيًكرٗاهقا‪ٙ‬تتارًتتّراهؼ ت ي راتتقوقتت‪ٞ‬ربيهؼتتاقرٗا ًيُتت‪ٞ‬رٗاهقتتاير‬

‫‪440‬‬
‫دزاسات عسبية يف الرتبية وعلم الهفس )‪(ASEP‬‬
‫ٗاهتقيْٗرٗاه٘ ‪١‬رٗاتملُٗ‪،ٞ‬رٗطو‪ٟ‬راتقوٍرًقملل‪ٞ‬ر ؼي‪٢‬ؽرٓتلٖراتملحوت‪ٞ‬ربؼت٘ ‪ٝ‬ر ‪ٚ‬تا‪ٝ‬ر‬
‫ُٔيرمتلِٕرًّراهتقيًىرً رعةبٕ‪ 4‬ر‬
‫ٗهلارطوت‪ٟ‬راتقوتٍرؿتملٗ ‪ٝ‬رًملاطتي‪ٝ‬رتٔ‪٣ٚ‬ت‪ٞ‬رازبت٘راهؼتيحرطقو‪ٚ‬تيرٗاُ قيه‪ٚ‬تيرهوةيهتبر‬
‫ا تتىر مللتت‪ٞ‬راهؼ ت ر‪،‬ر‪ٙ‬لتتْ٘رًِيس ت يرهقتتا ا راتتتملآقا‪،‬رٗ‪ٙ‬تت٘لملروتتٍرلتتملؾراهتتتقوٍر‬
‫اهت تتلات‪ٟ‬ر‪،‬رٗطو‪ٚ‬ت تتٕر ْر و ت ت رًِي ت تيبرتملب٘‪ٙ‬ياي‪ٌ٢‬ت تتيرطوت تت‪ٟ‬ر ست تتيضراسبمل‪ٙ‬ت تت‪ٞ‬رٗاهت تتت لتر‬
‫ا س ت ت ت ت تتتقة رٗا طتٌ ت ت ت ت تتي رطو ت ت ت ت تت‪ٟ‬راه ت ت ت ت تتِ صرٗ طت ت ت ت تت يلراسبي ت ت ت ت تتي رٗاتر‪ ٚ‬ت ت ت ت تت٘ير‬
‫ٗاهاٗال ‪ 4‬سو‪74114،ٍٚ‬ر‪ )220‬ر‬
‫ٓلٖراهتغتا راهت‪ٟ‬رتؼيحبرًملحوت‪ٞ‬راتملآقت‪ٞ‬ر‪ٙ‬ت قٔتير ‪ٙ‬ـتيرتغتتا رلت‪ٟ‬رحي تي ر‬
‫اتملآقارٗ لّرت٘ؿ‪ٚ‬كرتومراسبي ي رطو‪ٟ‬راهِح٘راهتي ‪ 7‬ر‬
‫‪ ‬اسبي تتي راه شتت‪٘ٚ‬ه٘ ‪7ٞٚ‬رٗٓتت‪ٟ‬را حت‪ٚ‬ي تتي راهـتتملٗ ‪ٞٙ‬رهوجشتتٍرًاتتىراتهكتتىر‬
‫ٗاتظملب‪ 4‬ر‬
‫‪ ‬اسبي تت‪ٞ‬ر را ً تتّ‪7‬رٗتتـ تتٌّراسبي تت‪ٞ‬ر را ً تتّرازبش تتٌ‪ٟ‬رٗاهظ تتق٘ رب تتي ًّر‬
‫اهاا و‪ٟ‬رٗردبِبراشبةملررر ر‬
‫‪ٗ ‬ا فرٗا سم ي‪١‬رٗاهملاح‪ٞ‬رٗاتشيطا‪ٝ‬رل‪ٟ‬رحىراتظلة راهظخؼ‪ 4ٞٚ‬ر‬
‫‪ ‬اسبي تت‪ٞ‬ر راسبتتب‪7‬رٗتتـتتٌّراسبي تت‪ٞ‬ر راسبتتبرٗاحمل تت‪ٞ‬رٗاهتق تتىرا تٌتتيط‪ٟ‬ر‬
‫ٗا ػااي‪١‬ر ر‬
‫‪ٗ ‬ا ُتٌي‪١‬ر رازبٌيطي ‪ 4‬ر‬
‫‪ ‬اسبي ‪ٞ‬ر راهتقا‪ٙ‬مل‪7‬ر‪ ٙ‬ليراه مل ركىرًيرها‪ٕٙ‬رًتّرًٔتي ا رٗ ٔتارحتت‪ٟ‬ر‪ٙ‬قتا ٖر‬
‫ات تتملْٗ‪،‬رٗتتـ تتٌّراهظ تتق٘ ربيهقااه تت‪ٞ‬رل تت‪ٟ‬راتقيًو تت‪ٞ‬رٗا ط تتماورً تتّرات تتمل‪ّٙ‬ر‬
‫ٗاهِجينيرا تٌيط‪ 4ٟ‬ر‬
‫‪ ‬اسبي ‪ٞ‬ر راتقمللت‪ٞ‬ر‪7‬رٗتتـتٌّرر اهمل ت‪ٞ‬رلت‪ٟ‬راه ٔتٍرٗا ستتزا ‪ٝ‬رًتّراهقوتٍرٗاتقتيْر‬
‫اتقوً٘ي ‪4‬ر رعٕ‪،‬ر‪70663‬ر‪- 42‬ر‪ ).1‬ر‬
‫ٗ‪ٙ‬تتمل‪٠‬ر ٗاعش تتْ٘رٗه‪ ِٚ‬تتا مل‪،ّٙ‬ر‪74112‬ر‪)322- 322‬ر ْرحي ت‪ٞ‬رراتملآتت رهإلُتٌ تتي‪١‬ر‬
‫تى ‪٠‬ر را ت يعٕرجبٌيط‪ٞ‬را املاْ‪،‬رٗٓ‪ٟ‬رطلصراسبي ‪ٞ‬ر را ظبي اهت‪ٟ‬رتالقٕر ر‬
‫ُظيعي رذبشّرًّراهل ي‪ٝ١‬رل‪ٟ‬رحىراتظتلة ‪،‬ركٌتيرتظتٌىرحي يتتٕ‪،‬را ت٘يراهتلا ر‬
‫ٗ ايً‪ٞ‬رطةاي را تٌيط‪ٞٚ‬رًملؿ‪ٞٚ‬رً راهزًة‪ 4١‬ر‬
‫‪ ‬أيداف املسحلة الجانوية ‪:‬‬
‫‪ِٙ‬ؽرايُْ٘ر ‪)0.6‬رهشِ‪ٞ‬ر‪0650‬رٗتقا‪ٙ‬ةتٕربيهقيُْ٘ر ‪)022‬رهشِ‪ٞ‬ر ‪)4114‬رطو‪ٟ‬ر ْر‬
‫اتملحو‪ٞ‬راهايُ٘‪ٞٙ‬رتٔاور ر‪ 7‬ر‬
‫‪ ‬اطاا راهةةبرهوح‪ٚ‬يٖر ِ ير ر ِبرً ر طاا ٍٓرهوتقو‪ٍٚ‬راهقي رٗازبيًق‪4ٟ‬‬
‫‪ ‬اتظي ك‪ٞ‬رل‪ٟ‬راسب‪ٚ‬يٖراهقيً‪4ٞ‬‬
‫‪ ‬اهتهك‪ٚ‬ارطو‪ٟ‬رتملس‪ٚ‬يراهق‪ٍٚ‬راها‪ِٞٚٙ‬رٗاهشو٘ك‪ٞٚ‬رٗاهقً٘‪4ٞٚ‬‬

‫‪441‬‬
‫دزاسات عسبية يف الرتبية وعلم الهفس )‪(ASEP‬‬
‫ٗتتتمل‪٠‬راه يحاتت‪ٞ‬ر ْرً تتي ‪ٝ‬رات٘اعِتت‪ٞ‬رٗحق تت٘قرا ُش تريْر لتتّرً تتّر ةوتتيرذبق‪ٚ‬تت ر‬
‫او تتاوراهايه تتثرهوتقو تت‪ٍٚ‬راها تتيُ٘‪٠‬راشب تتيؾربمس تت‪ٚ‬يراهق تت‪ٍٚ‬راها‪ ِٚٙ‬تت‪ٞ‬رٗاهش تتو٘ك‪ٞٚ‬ر‬
‫ٗاهقً٘‪،ٞٚ‬رطهُٔيرطهْرًقةٍرات٘ا راهت‪ٟ‬رتتشٍربيهؼ غ‪ٞ‬را تٌيط‪ٚ‬ت‪ٞ‬ر‪،‬ركٌتيرتشتٍٔر‬
‫ل‪ٟ‬ر طاا راهةةبرهوٌظي ك‪ٞ‬رل‪ٟ‬راسب‪ٚ‬يٖر‪،‬ربتقو‪ٌٍٔٚ‬رحق٘أٍرٗٗا يتٍٔر‪ 4‬ر‬
‫‪ ‬أيداف تدزيس مادة املواطهة وحكوم اإلنساى لطلب الصف الجانى الجانوى‪:.‬‬
‫حتتا رٗ ا ‪ٝ‬راهمب‪ٚ‬تت‪ٞ‬رٗاهتقوتت‪ٍٚ‬ر ٓتتااليبرتتتي ‪ٝ‬رات٘اعِتت‪ٞ‬رٗحقتت٘قرا ُشتتيْرهوؼ ت ر‬
‫اهايُ‪ٛ‬راهايُ٘‪ٜ‬رطو‪ٟ‬راهِح٘راهتيه‪ 7ٛ‬ر‬
‫‪ ‬تزٗ‪ ٙ‬تتاراهة تتةبربت ت ق رات تتيٓ‪ٍٚ‬رٗاتؼ تتةوحي راويً تت‪ٞ‬راهت ت رتقٌت ت را ُتٌ تتي‪١‬ر‬
‫ٗاه٘ ‪١‬رهو٘عّ‪ 4‬ر‬
‫‪ ‬اهتقملورطو‪ٟ‬رًٔي ا رات٘اعِ‪ٞ‬رهوٌظي ك‪ٞ‬ر راسب‪ٚ‬ي‪ٝ‬راشبيػ‪ٞ‬رٗاهقيً‪ 4ٞ‬ر‬
‫‪ ‬اهتهك‪ٚ‬تتارطوتت‪ٟ‬ر ٗ راهاٗهتت‪ٞ‬رٗاتا ستت‪ٞ‬رٗا ستتمل‪ٝ‬رٗٗستتي‪٢‬ىرا طتتةَر رتتتاط‪ٍٚ‬راتت‪ٍٚ‬ر‬
‫ات٘اعِ‪ 4ٞ‬ر‬
‫‪ ‬اهتهك‪ٚ‬تتارطوتت‪ٟ‬ر ٗ راهاٗهتت‪ٞ‬رٗاتا ستت‪ٞ‬رٗا ستتمل‪ٝ‬رٗاهتقتتملورطوتت‪ٟ‬رٗا تتي رٗحقتت٘قر‬
‫ات٘اعّ‪4‬ر ر‬
‫‪ ‬اسبملؾرطو‪ٟ‬رته ‪ٞٙ‬راه٘ا ي رطو‪ٟ‬ر كٌىرٗ ٕر رًقيبىراهتٌت ربيسبق٘قر‪ 4‬ر‬
‫‪ ‬اهتهك‪ٚ‬ارطو‪ٟ‬را‪ٍٚ‬راهتشيًكرٗاهتقيْٗرٗا ي‪١‬رٗا ٘يرات مل‪ 4‬ر‬
‫‪ ‬اهتهك‪ٚ‬ارطو‪ٟ‬رتٌِ‪ٞٚ‬راه٘ط‪ٛ‬راهش‪ٚ‬يس‪ٛ‬رٗاتظي ك‪ٞ‬ر راسب‪ٚ‬ي‪ٝ‬راهش‪ٚ‬يس‪ٞٚ‬رٗاتاُ‪ 4ٞٚ‬ر‬
‫‪ ‬اهتقملورطو‪ٟ‬رًىسشي راهاٗه‪ٞ‬رٗطةايتٔير ىسشي راةتٌ راتاُ‪ 4ٛ‬ر‬
‫‪ ‬بملا ر ٌٓ‪ٞٚ‬رٗ ٘ رًىسشي راةتٌ راتاُ‪ٛ‬رٗ ٗ ٓير رتٌِ‪ٞٚ‬راةتٌ ‪ 4‬ر‬
‫‪ ‬اهتهك‪ٚ‬تتارطوتت‪ٟ‬ر ٌٓ‪ٚ‬تت‪ٞ‬راهقٌتتىراهتةتت٘ط‪ٛ‬رك٘ا تتبرٗعتتضردبتتيٖربقت راتظتتلة ر‬
‫احملو‪ 4ٞٚ‬ر‬
‫‪ ‬اهتهك‪ٚ‬ارطو‪ٟ‬ر ٗ راتمل ‪ٝ‬رر راتظي ك‪ٞ‬راهش‪ٚ‬يس‪ٞٚ‬رٗاةتٌق‪4ٞٚ‬‬
‫ٗبيهِةملر رٓلٖرا ٓااور‪ٙ‬تـكر ْرًتي ‪ٝ‬رات٘اعِت‪ٞ‬رٗحقت٘قرا ُشتيْرتشتق‪ٟ‬ر ر‬
‫تقمل‪ ٙ‬ت راهةتتةبرب ت ق رازب٘اُتتبرا تٌيط‪ٚ‬تت‪ٞ‬رٗاهش‪ٚ‬يستت‪ٞٚ‬رهوٌ٘اعِتت‪،ٞ‬رٗ رتملكتتزر‬
‫طوتت‪ٟ‬رازب٘اُتتبرا اتؼتتي ‪ٞٙ‬رهوٌ٘اعِتت‪،ٞ‬ركٌتتير ُٔتتيرلتت‪ٟ‬راه قتتاراهش‪ٚ‬يستت‪ٟ‬رهوٌ٘اعِتت‪ٞ‬ر‬
‫تملكزرطو‪ٟ‬را‪ٍٚ‬رًق‪ِٞٚ‬رٗتٌٔىرا‪ٍٚ‬ر مل‪،٠‬رٗكلهمراه قارا تٌيط‪ 4ٟ‬ر‬
‫ٗلتت‪ٟ‬رؿتت٘‪١‬رًتتيرست رتقتتمنيراها استت‪ٞ‬ر ؿتتيل‪ٞ‬رات٘ؿتت٘طي راهتيه‪ٚ‬تت‪ٞ‬ر رً٘ؿتت٘طي ر‬
‫كتيبرات٘اعِ‪ٞ‬رٗحق٘قرا ُشيْره‪ٚ‬تٌلّرًّر ةهٕراتقوٍرًتّرتٌِ‪ٚ‬ت‪ٞ‬رات‪ٍٚ‬رات٘اعِت‪ٞ‬ر‬
‫اتِيس ‪ٞ‬رهةةبراتملحو‪ٞ‬راهايُ٘‪ 4ٞٙ‬ر‬
‫‪ ‬موضوعات الهتاب املكرتحة ‪:‬‬
‫تتا راهةيه تتبرً تتّر ةه تتٕر ٓ تتٍراهق تتي ا ر‬‫‪ ‬اةتٌتت راتؼ تتمل‪٠‬ر رتق تتي‪ٙ‬عرٗح تت٘ا )‪7‬ر‬
‫ٗاهتقيه‪ٚ‬تارلت‪ٟ‬راةتٌت راتؼتمل‪٠‬ر رًاتىرطتي ا راةتٌت رلت‪ٟ‬راتِيست ي راتختو تت‪،ٞ‬ر‬
‫طي ا راهزٗا ‪،‬ر ابراهتقيًى)ركٌير‪ٙ‬تقمل رات٘ؿ٘لر رً٘ؿ٘لر ٌٓ‪ٚ‬ت‪ٞ‬راحتماَرر‬
‫ا ‪ ٙ‬تتيْرٗحمل‪ ٙ‬تت‪ٞ‬رفي س تت‪ٞ‬راهظ تتقي‪٢‬ملراها‪ ِٚٙ‬تت‪ٞ‬راتِؼ تت٘ؾرطو‪ ٔٚ‬تتيرٗلقت تيبرهواس تتت٘ ر‬

‫‪442‬‬
‫دزاسات عسبية يف الرتبية وعلم الهفس )‪(ASEP‬‬
‫اتؼ تتمل‪٠‬رٗك تتلهمرط تتمل رً تت٘ا راهاس تتت٘ راتِةٌ تت‪ٞ‬رو تتي‪،‬ركٌ تتير ل تتّرتـ تتٌار‬
‫ات٘ؿتت٘لربقتت رات‪ٙ‬تتي راهقمليُ‪ ٚ‬تت‪ٞ‬رٗا حي ‪ٙ‬تتثراهظ تتمل‪ٞ ٙ‬راهؼتتح‪ٚ‬ح‪ٞ‬رٗاهِؼ تت٘ؾر‬
‫اتقاستت‪ٞ‬راهتتت‪ٟ‬رتىكتتارطوتت‪ٟ‬راحتتماَرا ‪ٙ‬تتيْررٗاهتقتتي‪ٙ‬عراهشتتوٌ‪ٟ‬رٗاهشتتو٘ك‪ٚ‬ي ر‬
‫ا جييب‪ ٚ‬تت‪ٞ‬رهوٌ تت٘اعِارل تت‪ٟ‬را ً تتي ر‪،‬رٗ‪ٙ‬ق تتمل رً تتّر ةهت تٕرر ُظ تتة‪ٞ‬رت تتاط٘ر ر‬
‫اه تتت لتركق تتمل رً٘ااتت رٗمن تتيذ رتظ تتلة رٗااق‪ ٚ‬تت‪ٞ‬رتتق تتمل رهقـ تت‪ٞٚ‬راح تتماَر‬
‫ا ‪ٙ‬يْ‪،‬رٗطو‪ٟ‬راتقوٍرًتّر ةوتيراهمك‪ٚ‬تزرطو‪٠‬قت‪ٍٚ‬راهتشتيًكر‪،‬را ُتٌتي‪،١‬رتق تىر‬
‫ات مل‪،‬راهقاير‪،‬راتشيٗاٖ‪4‬‬
‫‪ ‬احمليلةتت‪ٞ‬رطوتت‪ٟ‬راهتت٘عّ ر ٗضرٗمنتتيذ رطملب‪ٚ‬تت‪ٞ‬رٗ ستتةًر‪7)ٞٚ‬ر‪ٙ‬قتتمل رًتتّر تتةيرر‬
‫ات٘ؿ تت٘لر ٗضرط تتّراهظخؼ تت‪ٚ‬ي رٗاهٌِ تتيذ راهقملب‪ ٚ‬تت‪ٞ‬رٗا س تتةً‪ٞٚ‬راهت تت‪ٟ‬رؿ تتحدر‬
‫حب‪ٚ‬يتٔيرل‪ٟ‬رست ‪ٚ‬ىراهت٘عّرًاتىرػتحيب‪ٞ‬راهملست٘يرر رطٌتملربتّراشبةتيبر ؿت‪ٟ‬را ر‬
‫طِٕ)ر‪،‬ر بةييرحملبر كت٘بملر رسقاراها‪ّٙ‬راهظيذ ‪،‬رستتٕرًٗ٘اا رًّرح‪ٚ‬يتٕ)‪،‬ر‬
‫راتو تتمرط تتارا رب تتّرط تتاراهقز‪ ٙ‬تتز)رًٗ٘اا تتٕراه رة٘ه‪ ٚ‬تت‪ٞ‬رًتت رًؼ تتملر‪،‬ر ً٘اات ت ر‬
‫بة٘ه‪ٚ‬تت‪)ٞ‬رهـ ت يطرٗ ِ٘ راهقتت٘ا راتشتتوح‪ٞ‬ربشتت‪ِٚ‬ي‪١‬رلتت‪ٟ‬راهقـتتي‪١‬رطوتت‪ٟ‬را ٓتتيب‪،‬ر‬
‫‪ ٙ‬تتزٗ ر ةو تتيراهةيه تتبرب تتهٗ اقرطٌ تتىرتتـ تتٌّر ‪ ٙ‬تتٕرٗاُة يطت تتٕرط تتّراهٌِ تتيذ ر‬
‫اتقملٗؿتت‪ٞ‬ربيت٘ؿتت٘ل‪،‬ركٌتتير‪ٙ‬تقتتملورًتتّر ةوتتيراهةيهتتبرطوتت‪ٟ‬را‪ٌٚ‬تت‪ٞ‬راهتتاليلرطتتّر‬
‫اهتت٘عّ‪،‬رٗتتتاط‪ٍٚ‬را حش تيرضربي ُتشتتيبر ه‪ٚ‬تتٕرٗطتتاَر ‪ٚ‬يُتت‪ٞ‬راهتت٘عّر‪،‬اهقتتايرلتت‪ٟ‬ر‬
‫ػاا را حليَ‪،‬رًشيطا‪ٝ‬راه قملا‪١‬رٗاحملتي ا‪،‬راه٘حا‪ٝ‬راه٘عِ‪ٞٚ‬ر‪4‬‬
‫‪ ‬تـ تتٌارً٘ؿ تت٘لرحق تت٘قرا ُش تتيْر‪،‬ر ٗضرط تتّراسبق تت٘قراهش‪ٚ‬يس تت‪ٞٚ‬رٗ ٌٓ‪ٚ‬تٔت تيرر‬
‫ٗيه‪ٚ‬تتي رفي ستتتٔير‪،‬رٗكتتلهمرط تتّراه٘ا تتي راهش‪ٚ‬يستت‪ٞٚ‬رٗؿتتملٗ تٔي‪،‬رٗ ضرط تتّر‬
‫اهة تت‪١ٟ‬راهش‪ٚ‬يستت‪ٟ‬ر‪،‬رًقِتت‪ٟ‬راهوجتت٘‪١‬راهش‪ٚ‬يستت‪ٟ‬ر‪،‬راهق٘اطتتاراتِةٌ ت‪ٞ‬ررهتتٕ‪،‬رً‪ٚ‬اتتيقر‬
‫ا ً تتٍراتتح تتا‪ٝ‬رسبق تت٘قرا ُش تتيْراشب تتيؾربٔ تتلارات٘ؿ تت٘لر‪،‬رمن تتيذ رً تتّربقت ت ر‬
‫اهة تت‪٣‬اراهش‪ٚ‬يستتارتؼتتمل‪،‬رٗذهتتمرًتتّر تتةيرطتتمل ر ُظتتة‪ٞ‬رت٘ؿتتكرذهتتمر‪،‬رر‬
‫حب‪ٚ‬ثر‪ٙ‬تقملوراهةيهبرطو‪ٟ‬راسبق٘قراهت‪ٟ‬رجيبر ْر‪ٙ‬تٌت ربٔي‪،‬رٗ ْربواٖر رتةمل ر‬
‫بِيؤٓتتيرٗ منتتيرت تتتكر‪ٙ‬تتا‪ٔٙ‬يرتتتّر‪ٙ‬تتهت‪ٟ‬ر ه‪ٔٚ‬تتيرًوتزً تيبربق٘اُ‪ِٔٚ‬ترير‪،‬رٗ لتتّرتـتتٌار‬
‫ضرطتتّرحقتت٘قرذٗ‪٠‬را حت‪ٚ‬ي تتي راشبيػتت‪ٞ‬ر‪،‬ر‪ٙ‬تقتتملور ةهتتٕرطوتت‪ٟ‬رً ٔتتَ٘رذٗ‪٠‬ر‬
‫ا حت‪ٚ‬ي ي رحقت٘أٍٔرٗٗا تبراهاٗهت‪ٞ‬رعبتٍ٘ٓرٗ لتّروتلارات٘ؿت٘لر ْر‪ٙ‬ملستير‬
‫ا‪ٍٚ‬رح راهوج٘‪١‬راهش‪ٚ‬يس‪،ٟ‬را ٓتٌيَربقـي‪ٙ‬يرذٗ‪٠‬را حت‪ٚ‬ي ي ر‪،‬رٗطاَراهتٌ‪ٚٚ‬ز‪،‬ر‬
‫ٗكلهمرطتاَر ‪ٚ‬يُت‪ٞ‬راهت٘عّ‪،‬راحتماَرتظتمل‪ٙ‬قي راهاٗهترٕ‪،‬راحتماَراهِةتيَرٗطتاَر‬
‫اُتٔيكٕر‪4‬‬
‫‪ ‬تـ تتٌارً٘ؿ تت٘لر ات تتمل ‪ٝ‬راتؼ تتمل‪)ٞٙ‬ر ست تيبرط تتّرته ‪ ٙ‬تت‪ٞ‬راشباً تت‪ٞ‬راهقيً تت‪ٞ‬رهوٌ تتمل ‪ٝ‬ر‬
‫ٗ ٌٓ‪ٚ‬تٔتتيرٗ ملا‪١‬اتٔيًٗتتا‪٠‬را ستتت ي ‪ٝ‬رًِٔتتيرٗ ًتتيكّرته ‪ٙ‬تٔتتي‪،‬ر‪ٙ‬تقتتملور ةوتتير‬
‫اهةيهتتبرطو تت‪ٟ‬رات٘ؿ تت٘لربؼتت٘ ‪ٝ‬رٗاؿ تتح‪،ٞ‬ربظ تتلىر‪ٙ‬قٌ ت رلي‪ ٢‬تتا‪ٝ‬راشباً تت‪ٞ‬راهقيً تت‪ٞ‬ر‬
‫‪ ٗ،‬لتتّرهوٌقوتتٍرتزٗ‪ٙ‬تتاراهةتتةبربت ق را ٗ اقرتتـتتٌّرًتتيرلٌٔتتٕرطتتّرات٘ؿتت٘لر‬
‫ًٗتتيرفر‪ٌٔ ٙ‬تتٕراهةيهتتبرحتت٘يرات٘ؿتت٘ل‪،‬رٗ لتتّرًتتّر تتةير ُظتتة‪ٞ‬رٓتتلراهتتا ضر‬
‫تقز‪ٙ‬زرا‪ٌٞٚ‬رته ‪ٞٙ‬راشباً‪ٞ‬راهقيً‪،ٞ‬ا ُتٌي‪،١‬راه٘ ‪،١‬راحماَراهاست٘ رٗاهقيُْ٘ر‪4‬‬

‫‪443‬‬
‫دزاسات عسبية يف الرتبية وعلم الهفس )‪(ASEP‬‬
‫‪ ‬تـتتٌارً٘ؿتت٘لر راه شتتي رٗك‪ٚ ٚ‬تت‪ٞ‬رً٘ا ٔتتتٕ)‪7‬ر‪ٙ‬تقتتمل رٓتتلارات٘ؿتت٘لرت ٔتتَ٘ر‬
‫اه شي رٗ ُ٘اطٕ‪،‬را٘اُارضبي ب‪ٞ‬راه شتي ‪،‬ر تملا‪١‬ا راهاٗهتٕرلت‪ٟ‬رً٘ا ٔت‪ٞ‬راه شتي ‪،‬ر‬
‫ٗ راه تتمل رٗاةتٌ ت رلتت‪ٟ‬راهقـتتي‪١‬رطوتت‪ٟ‬راه شتتي ‪،‬رٗ لتتّرًتتّر تتةير ُظتتة‪ٞ‬رٓتتلار‬
‫ات٘ؿتت٘لرتٌِ‪ٚ‬تت‪ٞ‬راتت‪ٍٚ‬را طتتتزا ربيو٘‪ٙ‬تت‪،ٞ‬راهقتتاير‪،‬راتشتتيٗاٖ‪،‬رطتتاَر ‪ٚ‬يُتت‪ٞ‬راهتت٘عّ‪،‬ر‬
‫احماَراهاست٘ رٗاهقيُْ٘‪4‬‬
‫‪ ‬تـ تتٌارً٘ؿ تت٘لرط تتّر راهقٌ تتىراه‪ ٚ‬تتاٗ‪٠‬رٗاتِٔ تت‪7)ٟ‬رٗ‪ٙ‬قتتملر رً تتّر تتةيراهقٌ تتىر‬
‫ٗ ٌٓ‪ٚ‬تتتٕرهوٌجتٌت رٗتقاًتتٕرٗاهقٌتتىراه‪ٚ‬تتاٗ‪٠‬رٗاسبمللتت‪ٟ‬ر‪،‬رٗ‪ٙ‬ملكتتزرطوتت‪ٟ‬ر ٌٓ‪ٚ‬تتتٕر‬
‫ٗاحماَر ػحيبراتّٔرٗاسبملو‪،‬رمنيذ رهتاٗيرًتقاًتٕرااتؼتي ‪ٙ‬يراطتٌتا رطوت‪ٟ‬ر‬
‫اهقٌتتىراه‪ٚ‬تتاٗ‪٠‬رٗاسبمللتت‪ٟ‬رًاتتىراهؼتتا‪،‬رٗ لتتّرًتتّر تتةيرطتتمل ر ُظتتة‪ٞ‬رٓتتلار‬
‫ات٘ؿ٘لراهمك‪ٚ‬زرطو‪ٟ‬را‪ٍٚ‬راحماَراهقٌى‪،‬رتملط‪ٚ‬ارا ستتٔرةن‪،‬رٗاحمليلةت‪ٞ‬رطوت‪ٟ‬ر‬
‫اتٌتولي راهقيً‪ٞ‬رٗاشبيػ‪4ٞ‬‬
‫‪ ‬اسرتاتيذيات و طسم التدزيس املهاسبة لتدزيس املوضوعات‪:‬‬
‫‪ ِٙ‬غ تت‪ٟ‬راس تتتخااَرع تتملقرٗاس تتمات‪ٚ‬ج‪ٚ‬ي رتقتٌ تتارٗتملك تتزربؼ تت٘ ‪ٝ‬ركت ت تٖرطو تت‪ٟ‬ر‬
‫اهةيهتتبرًاتتىراستتمات‪ٚ‬ج‪ٚ‬ي راهتتتقوٍراهِظتتررٗاهتشتتيؤيراهتتلات‪ٟ‬رٗاهقؼ ت راهتتلِٓ‪ٟ‬ر‪،‬ر‬
‫ا ستتت ي ‪ٝ‬رًتتّرُةمل‪ٙ‬تت‪ٞ‬راهتتلكي‪١‬ا راتترقتتا ‪ٝ‬رٗت٘ ‪ٚ‬ت را ُتت٘الراتختو تت‪ٞ‬رهوتتلكي‪١‬ا ر‬
‫وِ تتي‪١‬رت تتا ‪ٙ‬صرات٘ؿ تت٘طي ‪،‬ررٗٓ تتلار تتير‪ٙ‬ش تتيطارل تت‪ٟ‬رتٌِ‪ ٚ‬تت‪ٞ‬راهق تت‪ٍٚ‬ره تتا‪٠‬راهة تتةب‪،‬ر‬
‫كلهمر سيه‪ٚ‬براهتقوٍراتشتِار راهاًي رلت‪ٟ‬رك‪ٚ ٚ‬ت‪ٞ‬رت٘ ‪ٚ‬ت راهِؼت ‪ٟ‬را تّر‬
‫ٗا ‪ٙ‬شملرهوٌير‪ٗ،‬اسمات‪ٚ‬ج‪ٞٚ‬را قي راهت لتراهشتدرٗكتلهمراستمات‪ٚ‬ج‪ٞٚ‬ر‪،KWL‬ر‬
‫ٗك تتىراهة تتملقرات تتلك٘ ر‪ٝ‬ر ر‪ٙ‬قِ تت‪ٟ‬را س تتتغِي‪١‬رط تتّراس تتمات‪ٚ‬ج‪ٞٚ‬راسب تت٘ا رٗاتِياظ تت‪ٞ‬ر‬
‫ٗا ستقؼي‪١‬رل‪ٟ‬رتا ‪ٙ‬صرً٘ؿ٘طي رات٘اعِ‪ٞ‬رٗحق٘قرا ُشيْ‪ 4‬ر‬
‫‪ ‬تههولوديا التعليم احلديجة ووسائل التعليم‪:‬‬
‫‪ ِٙ‬غ‪ٟ‬را ستقيُ‪ٞ‬ربتلِ٘ه٘ ‪ٚ‬ير ا‪ٙ‬ا‪ٝ‬رل‪ٟ‬رتا ‪ٙ‬صرً٘ؿ٘طي راهلتتيبرٗت٘ ‪ٔ ٚ‬تير‬
‫بؼ٘ ‪ٝ‬ر ‪ٚ‬ا‪ٝ‬ركقمل رل‪ٚ‬ا‪ٓ٘ٙ‬ي رطتّرطٌو‪ٚ‬تي ربة٘ه‪ٚ‬ت‪ٞ‬رزبِتر٘ راهقت٘ا راتشتوح‪،ٞ‬ر ٗر‬
‫ط تتمل رمن تتيذ ر ا‪ ٢‬تتا‪ٝ‬رًؼ تتمل‪ٞٙ‬رر اس تتةً‪ٞٚ‬رًٗش تت‪ٚ‬ح‪)ٞٚ‬ركيُ تتدرمن٘ذ تتيرل تت‪ٟ‬رت٘ح‪ ٚ‬تتار‬
‫اةتٌ تت ر‪،‬ر ٗكت تتلهمرت٘ ‪ ٚ‬ت ت رتقِ‪ٚ‬ت تتي راهِؼت تت٘ؾراه ي‪٢‬قت تت‪ٞ‬رط ت ت را ُمُت تتدرلت تت‪ٟ‬ر‬
‫اسبؼتت٘يرطوتت‪ٟ‬راتقوً٘تتي ر‪،‬راستتتخااَرات٘اات راهتقو‪ٌٚٚ‬تت‪ٞ‬رًاتتىر ‪Wiki Spaces‬رلتت‪ٟ‬ر‬
‫طاا رًظملٗطي رحبا‪ٞٚ‬رهوةةبر‪،‬رٗ لّرات٘ا رًتّرراهت يطتىرٗاهِقتيضربتاراهقتي‪ٍ٢‬ر‬
‫بيهتا ‪ٙ‬صرٗاهةةب‪،‬ر ‪ٙ‬ـير طاا رًِتا‪٠‬رتقو‪ٌٟٚ‬رهوةةبرٗاتقوٌارهوت٘اػىرل‪ٌٚ‬ير‬
‫ب‪ ٚ‬تتٍِٔرٗك تتلهمراس تتتخااَر تتاًي راحملي و تت‪ٞ‬ر‪Talk‬رب تتاراتقو تتٍرٗاهة تتةبر ٗرب تتار‬
‫اهة ت تتةبرٗبقـ ت تتٍٔراهت ت ت ق ‪،‬رٗك ت تتلهمرت ق‪ ٚ‬ت تتىراهشت ت ت ٘ ‪ٝ‬راهلك‪ ٚ‬ت تت‪ٞ‬ر ‪Smart‬‬
‫‪Board‬ات٘ ٘ ‪ٝ‬رل‪ٟ‬راتتاا ضر‪،‬ركتىرذهتمربير ؿتيل‪ٞ‬ر راستتخااَراهت اً راتتيحت‪ٞ‬ر‬
‫بيسبيس تتبرات رًا تتىرط تتملٗ راه ٘ ب٘‪ ِٙ‬تتدر‪Power Point‬رك تتىرٓ تتلٖرا س تتيه‪ٚ‬بر‬
‫اهتلِ٘ه٘ ‪ٞٚ‬رذب زراهةةبرطو‪ٟ‬راهتقوٍرٗتاترآتٌئًٍرهقٌو‪ٞٚ‬راهتا ‪ٙ‬صر‪ ٗ،‬لّر‬
‫ْر‪ٙ‬شتتيٍٓرذهتتمرلتت‪ٟ‬رضبيٗهتت‪ٞ‬راهةيهتتبراه حتتثرطتتّراتقوً٘تتي ربِ شتتٕرٗاكتظتتيور‬
‫سيه‪ٚ‬بر ا‪ٙ‬ا‪ٝ‬رل‪ٟ‬رحىراتظلة ‪ 4‬ر‬

‫‪444‬‬
‫دزاسات عسبية يف الرتبية وعلم الهفس )‪(ASEP‬‬
‫‪ ‬األنشطة والتهليفات املكرتحة‪:‬‬
‫لّرتٌِ‪ٞٚ‬را‪ٍٚ‬رات٘اعِ‪ٞ‬رًّر ةيرتلو‪ ٚ‬تي رٗ ُظتة‪ٞ‬ر‪ٙ‬قتَ٘ربٔتيراهةيهتبر ا تىر‬
‫اه ؼىرٗ ي ٕرفاو‪ٞ‬رل‪ 7ٟ‬ر‬
‫‪ ‬كتيب تت‪ٞ‬رًق تتي رط تتّر ٌٓ‪ ٚ‬تت‪ٞ‬رات٘اعِ تت‪،ٞ‬ر ط تتاا رًظ تتملٗطي رحبا‪ ٚ‬تت‪ٞ‬رح تت٘يرا تتي‪١‬ر‬
‫ٗاهتقيْٗرٗاهتشيًكربيةتٌ راتؼمل‪4٠‬‬
‫‪ ‬طاا رًوخؼيتقّربقت رات٘ؿت٘طي راشبيرػت‪ٞ‬ربتيةتٌ راحملوت‪،ٟ‬رركتيبت‪ٞ‬رحبتثر‬
‫حت٘يراتىسشتتي راتاُ‪ٚ‬ت‪ٞ‬ربتتيةتٌ راتؼتمل‪٠‬رٗ ٗ ٓتتيرًاتىرىلق‪ٚ‬تت‪ٞ‬ر ستيه‪،ٞ‬رًىسشتت‪ٞ‬ر‬
‫اه ت تتاكت٘ رًؼت ت تتة ‪ٟ‬رضبٌ ت تت٘ ‪،‬رًىسشت ت تت‪ٞ‬رًؼ ت تتملراشبت ت تتت‪،‬رًىسش ت تت‪ٞ‬رصبت ت تتا‪٠‬ر‬
‫‪ٙ‬قق٘ب٘ تٓيرًّراتىسشي راهت‪ٟ‬رت٘ اربيةتٌ رطو‪ٟ‬رًشت٘‪٠‬راتا‪٠‬رٗاهقمل‪4٠‬‬
‫‪ ‬طقاراهِاٗا راهقوٌ‪ٞٚ‬رح٘يرات٘اعِ‪ٞ‬رٗ بقي ٓيرٗ تيح‪ٞ‬راه ملػ‪ٞ‬رهوح٘ا رٗاتِياظ‪ٞ‬ر‬
‫‪ ‬اتظي ك‪ٞ‬رل‪ٟ‬را ُظة‪ٞ‬راهتة٘ط‪ٞٚ‬رًاىرتقا‪ٍٙ‬راشباًي رهوٌ٘اعِار‪،‬را طمانر‬
‫ل‪ٟ‬رازبٌق‪ٚ‬ي راشبت‪ٞٙ‬‬
‫‪ ‬أساليب التكويم ‪:‬‬
‫ل‪ٚ‬جتبرا ٓتٌتيَربهستيه‪ٚ‬براهتقتت٘‪،ٍٙ‬رلقتار حةتدراه يحاتت‪ٞ‬رطتاَرآتٌتيَربقت ر‬
‫اتا ستتاربهستتيه‪ٚ‬براهتقتت٘‪ٍٙ‬رطوتت‪ٟ‬راطت تتي ر ْراتتتي ‪ٝ‬ر رتـتتيورر رصبٌتت٘لراهةيهتتب‪،‬ر‬
‫ٗهت تتلارجيت تتبراست تتتخااَر ُت تت٘الراهتقت تت٘‪ٍٙ‬راتختو ت تت‪ٞ‬رست تت٘ا‪١‬راه ِت تتي‪ٟ٢‬ر ٗراشبتت تتيً‪ٟ‬ر ٗر‬
‫اهتظخ‪ٚ‬ؼ تت‪،ٟ‬رل‪ٚ‬ج تتبرطو تت‪ٟ‬راتقو تتٍرتق‪ ٚ‬تت‪ٍٚ‬راهة تتةبر وِ تتي‪١‬رت تتا ‪ٙ‬صر ٗضراه٘ح تتاا ر‬
‫ٗكتتلهمر طتتاا را ت تتي ا ربقتتاركتتىرٗحتتا‪ٝ‬رًتتّراه٘حتتاا رٗطتتاَرا اتؼتتي رطوتت‪ٟ‬ر‬
‫ا منت تتيطراتقيه‪ٚ‬ت تت‪ٞ‬ربت تتىرجيت تتبرتِ٘‪ ٙ‬ت ت ر ست تتيه‪ٚ‬براهتقت تت٘‪ٍٙ‬ررًت تتيبارا ست تت‪٣‬و‪ٞ‬راتقيه‪ٚ‬ت تت‪ٞ‬ر‬
‫ٗات٘ؿ تت٘ط‪ ٗ،ٞٚ‬ر‪ٙ‬قتؼ تتملرا ً تتملرطو تت‪ٟ‬راس تتتخااَرا ت تتي ا رتملك تتزرطو تت‪ٟ‬رازبيُ تتبر‬
‫اتقملل تت‪ٟ‬رلق تتر‪،‬رب تتىر‪ٙ‬ل تتْ٘رطٌو‪ ٚ‬تت‪ٞ‬رًش تتتٌمل‪ٝ‬رٗط تتيًو‪ٞ‬رهوج٘اُ تتبراتقملل‪ ٚ‬تت‪ٞ‬رٗاترٔي ‪ ٙ‬تت‪ٞ‬ر‬
‫ٗاه٘ ااُ‪ٚ‬تت‪ٞ‬ربيستتتخااَرا ت تتي ا رًٗقتتي‪ٚٙ‬صررٗبةياتتي رًةحةتت‪ٞ‬رتتِتتيٗيرازب٘اُتتبر‬
‫اهاةو‪4ٞ‬‬
‫‪ ‬توصيات الدزاسة‪:‬‬
‫ل‪ٟ‬رؿ٘‪١‬رُتي‪ ٢‬راها اس‪ٞ‬رًٗيرت٘ػودر ه‪ٕٚ‬رت٘ػ‪ٟ‬راه يحا‪ٞ‬ر ير‪ٙ‬و‪ 7ٟ‬ر‬
‫‪ ‬تزٗ‪ ٙ‬تتارً تتِٔ رات٘اعِ تت‪ٞ‬ربي ُظ تتة‪ٞ‬رٗاهت تتا ‪ ٙ‬ي راهت تت‪ٟ‬رتش تتيطارطو تت‪ٟ‬رتٌِ‪ ٚ‬تت‪ٞ‬را تت‪ٍٚ‬ر‬
‫ات٘اعِ‪ٞ‬رها‪٠‬راهةةب‪4‬‬
‫‪ٌٞٚٓ ‬ر وملا‪١‬رًِٔ رات٘اعِ‪ٞ‬رٗحق٘قرا ُشيْرهوؼ راهاتيُ‪ٟ‬راهاتيُ٘‪٠‬ربيتز‪ٙ‬تارًتّر‬
‫ا‪ٍٚ‬رات٘اعِ‪ٞ‬راتِيس ‪ٞ‬رهةيهبراتملحو‪ٞ‬راهايُ٘‪ٞٙ‬رل‪ٟ‬رؿت٘‪١‬رًتيركظت درطِتٕرُتتي‪ ٢‬ر‬
‫ذبو‪ٚ‬ىراحملت٘‪4٠‬‬
‫‪ ‬ؿ تتملٗ ‪ٝ‬ر تتييرً تتِٔ رهوٌ٘اعِ تت‪ٞ‬ربيتملحو تت‪ٞ‬را بتاا‪ ٚ٢‬تت‪ٞ‬رٗا طاا ‪ ٙ‬تت‪ٞ‬رٗازبيًق‪ ٚ‬تت‪،ٞ‬ر‬
‫ٗتلْ٘رً٘ؿ٘طيتٕرًِيس ‪ٞ‬رهة ‪ٚ‬ق‪ٞ‬راتملحو‪ٞ‬رٗتتـٌّرمنيذ رٗستو٘ك‪ٚ‬ي رتشتيطار‬
‫طو‪ٟ‬رتٌِ‪ٞٚ‬را‪ٌٞٚ‬رات٘اعِ‪ٞ‬رها‪٠‬راهةةب‪4‬‬
‫‪ ‬ؿملٗ ‪ٝ‬رتا ‪ٙ‬برًقوٌ‪ٟ‬رات٘ا راه وش ‪ٞٚ‬رٗتزٗ‪ٙ‬آٍربيتملا راهت‪ٟ‬رتشتيطآٍرطوت‪ٟ‬ر‬
‫تا ‪ٙ‬صراحملت٘‪٠‬راسبي ربؼ٘ ‪ٝ‬رتشيطارطو‪ٟ‬رتٌِ‪ٞٚ‬را‪ٍٚ‬رات٘اعِ‪4ٞ‬‬

‫‪445‬‬
‫دزاسات عسبية يف الرتبية وعلم الهفس )‪(ASEP‬‬
‫‪ ‬تغتت‪ٚ‬تر ستتيه‪ٚ‬برتقتت٘‪ٍٙ‬راتتتِٔ راهتتت‪ٟ‬رتقتٌتتارطوتت‪ٟ‬را ت تتي ا رلق ترر‪،‬رٗاستتتخااَر‬
‫ستتيه‪ٚ‬بر تتمل‪٠‬ر لتتّرًتتّر تتةيراهتقتتملورطوتت‪ٟ‬راتت‪ٍٚ‬رات٘اعِتت‪ٞ‬راهتتت‪ٟ‬ر رتٌِ‪ٚ‬تٔتتير‬
‫ها‪٠‬راهةةب‪4‬‬
‫‪ ‬اهتهك‪ٚ‬ت تتارطوت تت‪ٟ‬رتـت تتٌارً ت تتيٓ‪ٍٚ‬رات٘اعِت تت‪ٞ‬رب ت تيتقمل ا راها است تت‪ٞٚ‬ركيهتت تتي ‪ٙ‬ير‬
‫ٗازب ملال‪ٚ‬يرٗطوٍرا تٌيلرٗاه وش ‪4ٞ‬‬
‫‪ ‬مكرتحات الدزاسة‪:‬‬
‫ل‪ٟ‬رؿ٘‪١‬ر ملا‪١‬ا رُٗتي‪ ٢‬راه حثرت٘ػ‪ٟ‬راه يحا‪ٞ‬ربو ملا‪١‬راه ح٘دراهتيه‪ 7ٞٚ‬ر‬
‫‪ ‬تق٘‪ٍٙ‬رًِيٓ رات٘ا راه وش ‪ٞٚ‬ربيتملحو‪ٞ‬راهايُ٘‪ٞٙ‬رل‪ٟ‬رؿ٘‪١‬را‪ٍٚ‬رات٘اعِ‪4ٞ‬‬
‫‪ٗ ‬حا‪ٝ‬رًقمح‪ٞ‬رهتٌِ‪ٞٚ‬را‪ٍٚ‬رات٘اعِ‪ٞ‬رهةةبراهؼ راهشي ضرا بتاا‪4ٟ٢‬‬
‫‪ ‬ليطو‪ٚ‬تت‪ٞ‬ربملُتتيً رًقتتمنيرهتٌِ‪ٚ‬تت‪ٞ‬رًٔتتي ا رات٘اعِتت‪ٞ‬راهملاٌ‪ٚ‬تت‪ٞ‬رهتتا‪٠‬رعتتةبراتملحوتت‪ٞ‬ر‬
‫اهايُ٘‪4ٞٙ‬‬
‫‪ ‬وملراستخااَراهملحة راتقملل‪ٞٚ‬رط را ُمُدرل‪ٟ‬رتتا ‪ٙ‬صراه وشت ‪ٞ‬رطوت‪ٟ‬رتٌِ‪ٚ‬ت‪ٞ‬ر‬
‫ا‪ٍٚ‬رات٘اعِ‪ٞ‬رها‪٠‬رعةبراهؼ را ٗيراهايُ٘‪4٠‬ر‬
‫‪ ‬وتتملراستتتخااَراستتمات‪ٚ‬ج‪ٚ‬ي رًتتيرٗ ا‪١‬راتقمللتت‪ٞ‬رلتت‪ٟ‬رتتتا ‪ٙ‬صرًتتي ‪ٝ‬رراه وش ت ‪ٞ‬رطوتت‪ٟ‬ر‬
‫تٌِ‪ٞٚ‬را‪ٍٚ‬را ُتٌي‪١‬رٗاه٘ ‪١‬رها‪٠‬رعةبراهؼ را ٗيراهايُ٘‪4٠‬‬
‫‪ ‬ليطو‪ ٚ‬ت تت‪ٞ‬راس ت تتتخااَراه ت تتتقوٍرات ت تتاً رل ت تت‪ٟ‬رتٌِ‪ ٚ‬ت تت‪ٞ‬را ت تت‪ٍٚ‬رات٘اعِ ت تت‪ٞ‬را تٌيط‪ ٚ‬ت تت‪ٞ‬ر‬
‫ٗا اتؼي ‪ٞٙ‬رها‪٠‬رعةبراتملحو‪ٞ‬راهايُ٘‪ٞٙ‬‬
‫‪ ‬املسادع ‪:‬‬
‫‪ -‬ب تت٘راهِ تت٘ ر‪،‬رضبٌ تتارط تتاراهت تت٘ابر ر‪4)4115‬راهتِظ تت‪ٞ٣‬را تٌيط‪ ٚ‬تت‪ٞ‬رٗ ٗ ٓ تتيرل تت‪ٟ‬راكش تتيبرا تت‪ٍٚ‬ر‬
‫ات ٘اعِ‪ٞ‬رًٗٔي اتٔي‪،‬راتىمتملرا ٗير رتملب‪ٞٚ‬رات٘اعِ‪ٞ‬رًِٗيٓ راها اسي را تٌيط‪ٚ‬ت‪ ٞ‬ر‪،‬رازبٌق‪ٚ‬ت‪ٞ‬ر‬
‫اتؼمل‪ٞٙ‬رهوا اسي را تٌيط‪،ٞٚ‬راهقيٓمل‪ٝ‬ر‪،‬ر ا راهـ‪ٚ‬يل‪ٞ‬ر‪،‬ر يًقت‪ٞ‬رطتارمشتص‪،‬ر‪41- 06‬ر‪٘ٙ‬ه‪ٚ‬ت٘‪،‬ر‬
‫‪442- 26‬‬
‫‪٠‬ر‬
‫‪ -‬ب٘ر مل‪ٙ‬بر‪،‬طي‪ٙ‬ا‪ٝ‬ر ‪7) 4115‬رتةت٘‪ٙ‬ملرًِتيٓ راهتقوت‪ٍٚ‬رهتٌِ‪ٚ‬ت‪ٞ‬رات٘اعِت‪ٞ‬رلت‪ٟ‬را ه ‪ٚ‬ت‪ٞ‬راهايهات‪ٞ‬رهتا ر‬
‫اهةتتةبربيتملحوتت‪ٞ‬راهايُ٘‪ٙ‬تت‪،ٞ‬راتتتىمتملرا ٗيرهوجٌق‪ٚ‬تت‪ٞ‬راتؼتتمل‪ٞٙ‬رهوا استتي را تٌيط‪ٚ‬تت‪ٞ‬ر رتملب‪ٚ‬تت‪ٞ‬ر‬
‫ات٘اعِ‪ٞ‬رًِٗيٓ راها اسي را تٌيط‪، ٞٚ‬رازبٌق‪ٞٚ‬راتؼمل‪ٞٙ‬رهوا اسي را تٌيط‪،ٞٚ‬راهقيٓمل‪ٝ‬ر‪،‬ر‬
‫ا راهـ‪ٚ‬يل‪ٞ‬ر‪،‬ر يًق‪ٞ‬رطارمشصر‪- 06‬ر‪41‬ر‪٘ٙ‬ه‪٘ٚ‬ر‪،‬ر‪- 0.‬ر‪4.4‬‬
‫‪ -‬ي هملر‪ ،‬ه مل‪ٙ‬تار ر‪7)4112‬رًقِت‪ٟ‬راسب‪ٚ‬تي‪،ٝ‬رتر ملىلت‪7ٞ‬رطتي يرظب‪ٚ‬تبربظتمل‪4٠‬راهقتيٓمل‪7ٝ‬راةوتصرا طوت‪ٟ‬ر‬
‫هواقيل‪4ٞ‬‬
‫‪ -‬اجتيط‪ٚ‬ىر‪،‬ر ًتيير دتارحوٌت‪ٟ‬ر ر‪4) 4116‬ررتةت٘‪ٙ‬ملرًتِٔ راهمب‪ٚ‬ت‪ٞ‬راه٘عِ‪ٚ‬ت‪ٞ‬رهتا‪٠‬رعتةبراتملحوت‪ٞ‬ر‬
‫اهايُ٘‪ٙ‬ت تت‪ٞ‬رًت تتّر ت تتةيرات تت‪ٍٚ‬رات٘اعِت تت‪ٞ‬رٗاهت تت٘ط‪ٟ‬ربٔت تتير‪،‬رصبوت تت‪ٞ‬رازبٌق‪ٚ‬ت تت‪ٞ‬راهمب٘‪ٙ‬ت تت‪ٞ‬رهوا است تتي ر‬
‫ا تٌيط‪،ٞٚ‬ر ‪،)42‬كو‪ٞٚ‬راهمب‪ٞٚ‬ر‪،‬ر يًق‪ٞ‬رطارمشص‪،‬ر‪4022- 002‬‬
‫‪ -‬ا جتمل‪٠‬ر‪،‬ر يهاربّرط ارا ر ‪4)4104‬را‪ٍٚ‬رات٘اعِ‪ٞ‬رٗطةاتٔيربيهِظيطرا تٌيط‪ٟ‬راتا س‪ ٟ‬ر‬
‫اس‪ٞ‬رً‪ٚ‬ااُ‪ٞٚ‬رطو‪ٟ‬رعةبراتملحو‪ٞ‬راهايُ٘‪ٞٙ‬ربظملقراهمل‪ٙ‬ي )‪،‬ر سيه‪ٞ‬رًي شتترًِظ٘ ‪،ٝ‬ركو‪ٞٚ‬ر‬
‫اها اسي راهقو‪ٚ‬ي‪،‬ر يًق‪ٞ‬رُي‪ ٙ‬راهقملب‪ٞٚ‬رهوقوَ٘را ًِ‪4ٞٚ‬‬
‫‪ٙٗ -‬تتا ‪،‬رط تتاراهتتملا ق ر‪4)4114‬ر ٗ راتا ستت‪ٞ‬رلتت‪ٟ‬ربِتتي‪١‬رات٘اعِتت‪،ٞ‬رصبوتت‪ٞ‬راتملبتت‪ٟ‬ر اةوتت‪ٞ‬رازبزا‪٢‬مل‪ٙ‬تت‪ٞ‬ر‬
‫هومب‪،)ٞٚ‬راهقا ر‪،5‬ر‪444- 00‬‬

‫‪446‬‬
‫دزاسات عسبية يف الرتبية وعلم الهفس )‪(ASEP‬‬
‫ازبٌتتى‪،‬رطوتت‪ٟ‬ر دتتارٗرىلقتت‪،ٞ‬روِتتي‪١‬ر دتتارٗرضبٌتتار‪،‬رٗه‪ٚ‬تتارعتتيٓملرٗرلمل وتت‪ٟ‬ر‪،‬رضبٌتتارستت‪ٚ‬ارٗر‬ ‫‪-‬‬
‫طو‪،ٟ‬ر سةَرضبٌاراهش‪ٚ‬ار ر‪4)4102‬رات٘اعِ‪ٞ‬رٗحق٘قرا ُشيْر‪7‬راهؼت راهاتيُ‪ٟ‬راهاتيُ٘‪4٠‬رٗ ا ‪ٝ‬ر‬
‫اهمب‪ٞٚ‬رٗاهتقو‪ٍٚ‬ر‪7‬راةيلراهلتب‪4‬‬
‫ازب‪ ٚ‬تتي ‪،‬رتغمل‪ ٙ‬تتاربِ تتدرط تتارا رضبٌ تتار ر‪4)4102‬رً تتا‪٠‬رًش تتيٌٓ‪ٞ‬رضبت تت٘‪٠‬ركت تتبراها اس تتي ر‬ ‫‪-‬‬
‫ا تٌيط‪ٚ‬تت‪ٞ‬رٗاه٘عِ‪ٚ‬تت‪ٞ‬رهوٌملحوتت‪ٞ‬راتت٘ستتة‪ٞ‬رلتت‪ٟ‬رتٌِ‪ٚ‬تت‪ٞ‬راتت‪ٍٚ‬رات٘اعِتت‪،ٞ‬ر ستتيه‪ٞ‬رًي شتتتت‪،‬ر تتتر‬
‫ًِظ٘ ‪،ٝ‬ركو‪ٞٚ‬راهمب‪،ٞٚ‬ر يًق‪ٞ‬رع‪،ٞ ٚ‬راهشق٘ ‪4ٞٙ‬‬
‫اشب٘اها‪ٝ‬ر‪،‬رت‪ٚ‬شترضبٌار ‪4)410.‬ر ٗ رطـ٘رٓ‪ٞ٣ٚ‬راهتا ‪ٙ‬صرل‪ٟ‬رازبيًقي را ُ‪ٞٚ‬رل‪ٟ‬رتٌِ‪ٚ‬ت‪ٞ‬ر‬ ‫‪-‬‬
‫ا‪ٍٚ‬رات٘اعِت‪ٞ‬رًتّرٗ ٔت‪ٞ‬رُةتملراهةو ت‪،ٞ‬رصبوت‪ٞ‬ر استي راهقوتَ٘راهمب٘‪ٙ‬ت‪ٞ‬ر‪،‬راةوتار‪،21‬رًوحت ر‪،.‬ر‬
‫‪- 0031‬ر‪40051‬‬
‫اهاستت٘ا‪،ٟ‬رصبتتا‪٠‬رضبٌتتار ر‪4)411.‬رستت‪ٚ‬ل٘ه٘ ‪ٞٚ‬راهٌِتت٘‪7‬رًتتّراتتت‪ٚ‬ة ر راتملآقتت‪4ٞ‬راهقتتيٓمل‪7ٝ‬ر‬ ‫‪-‬‬
‫ًلت ‪ٞ‬را ظبو٘راتؼمل‪4ٞٙ‬‬
‫اهظت ٘ير‪ٚٓ،‬تتيَرط تتارا رل‪ٚ‬ؼتتىررٗراشبر٘اهتتا‪ٝ‬ر‪،‬ضبٌتتارضبٌتت٘ ر ‪4)4102‬ر ٗ رًتتا‪ٙ‬ملا رًٗقوٌتتي ر‬ ‫‪-‬‬
‫اتملحوتت‪ٞ‬را سيستت‪ٞٚ‬رلتت‪ٟ‬رتقز‪ٙ‬تتزرً تتيٓ‪ٍٚ‬رات٘اعِتت‪ٞ‬رهتتا‪٠‬راهةيه تتي رلتت‪ٟ‬رًتتاا ضرااوتت‪ٍٚ‬راهظتتٌيي‪،‬ر‬
‫اةو‪ٞ‬راهاٗه‪ٞٚ‬راهمب٘‪ٞٙ‬راتتخؼؼ‪ٞ‬ر‪،‬ر ‪،).‬ر ‪،)2‬ر‪- 26‬ر‪455‬‬
‫اهؼ تتي‪٢‬غ‪،‬رب تتيْر تتي ر د تتار ر‪4)4116‬راهتهػ تت‪ٚ‬ىراهت تتي ‪ٟ‬رت ٔ تتَ٘رات٘اعِ تت‪،ٞ‬رصبو تت‪ٞ‬ر اس تتي ر‬ ‫‪-‬‬
‫او‪ٌٚٚ‬ت ت ت تت‪،ٞ‬رًملكت ت ت تتزراها است ت ت تتي را او‪ٌٚٚ‬ت ت ت تت‪،ٞ‬رات٘ػت ت ت تتى‪،‬ر‪2‬ر ‪،)0.‬ر‪4.21- .02‬رًتت ت ت تتينيرطوت ت ت تت‪ٟ‬ر‬
‫‪www.iasj.net‬‬
‫اهؼتق‪ٚ‬ا‪،٠‬رلتت٘ا ربتتّرً ‪ٙ‬تتمردتتي ر ر‪4)4116‬را ستيه‪ٚ‬براهمب٘‪ٙ‬تت‪ٞ‬راهِ ٘‪ٙ‬تت‪ٞ‬راتت قتت‪ٞ‬رلتت‪ٟ‬رتقتتا‪ٙ‬ىر‬ ‫‪-‬‬
‫اهشو٘نرٗك‪ٞٚ ٚ‬رت ق‪ٚ‬ؤيرً رعةبراتملحو‪ٞ‬راهايُ٘‪ٞٙ‬ربِا رتؼ٘ رًقمني ‪،‬ر ستيه‪ٞ‬رًي شتتتر‬
‫ترًِظ٘ ‪،ٝ‬ركو‪ٞٚ‬راهمب‪،ٞٚ‬ر يًق‪ٞ‬ر َراهقمل‪4٠‬‬
‫اهؼةب‪،ٟ‬رطو‪ٟ‬رضبٌارضبٌار ‪4)4102‬رات٘اعِ‪ٞ‬رٗاه٘عّرل‪ٟ‬راهاٗه‪ٞ‬راسبا‪ٙ‬ا‪ٞ‬راتشتوٌ‪4ٞ‬بتٗ ‪7‬ر‬ ‫‪-‬‬
‫ا راتقملل‪ٞ‬رهوة يط‪ٞ‬رٗاهِظمل‪4‬رًتينيرطو‪ٟ‬ر‪bookwww.saayd.net/‬‬
‫اهغيًا‪٠‬ر‪،‬رط اراهملدّربّرطو‪ٟ‬ر ‪4)4101‬را‪ٍٚ‬رات٘اعِ‪ٞ‬رها‪٠‬رعةبراتملحو‪ٞ‬راهايُ٘‪ٞٙ‬رٗطةاتٔير‬ ‫‪-‬‬
‫بي ًّراه لمل‪4٠‬راهمل‪ٙ‬ي ‪ 7‬يًق‪ٞ‬رُي‪ ٙ‬راهقملب‪ٞٚ‬رهوقوَ٘را ًِ‪4ٞٚ‬‬
‫اه ق‪ٟ‬ر‪،‬رط اراهمل‪ٗٗ١‬ورضبٌارٗر ً يب‪،ٟ‬رُي ‪ٞٙ‬رلٌٔ‪ٟ‬ر ‪7)4116‬رليطو‪ٚ‬ت‪ٞ‬ربملُتيً رًقتمنيرهتٌِ‪ٚ‬ت‪ٞ‬ر‬ ‫‪-‬‬
‫اه٘ط‪ٟ‬رباقيل‪ٞ‬رات٘اعِ‪ٞ‬رٗحق٘قرا ُشيْرها‪٠‬راهةتةبراتقوٌتاربرقشتٍراهتتي ‪ٙ‬يربلو‪ٚ‬ت‪ٞ‬راهمب‪ٚ‬ت‪ٞ‬ر‬
‫يًق تت‪ٞ‬رعِة تتي‪،‬اتىمتملراهقوٌ تت‪ٟ‬راها تتيُ‪ٟ‬ر رحق تت٘قرا ُش تتيْرًِٗ تتيٓ راها اس تتي را تٌيط‪ ٚ‬تت‪، ٞ‬ر‬
‫اةواراهايهث‪،‬رر‪44- 43‬ر‪٘ٙ‬ه‪٘ٚ‬ر‪،‬ر‪4040- 50‬‬
‫اهلِ تتا ‪،٠‬ركوا تتَ٘رضبٌ تتاراب تتملآ‪ٍٚ‬رٗراهق تتي ً‪ٟ‬ر‪،‬رًزُ تت‪ٞ‬رس تتقار يه تتار ر‪4)410.‬را تت‪ٍٚ‬رات٘اعِ تت‪ٞ‬ر‬ ‫‪-‬‬
‫اتتـ تتٌِ‪ٞ‬رل تت‪ٟ‬ركت تتبراهمب‪ ٚ‬تت‪ٞ‬را س تتةً‪ٞٚ‬رهوٌملحوت تر‪ٞ‬راهايُ٘‪ ٙ‬تت‪ٞ‬رل تت‪ٟ‬ر ٗه تت‪ٞ‬راهل٘‪ ٙ‬تتدر ر اس تت‪ٞ‬ر‬
‫ذبو‪ٚ‬و‪ ٚ‬تت‪،)ٞ‬رصبو تت‪ٞ‬ر يًق تت‪ٞ‬ر َراهق تتمل‪٠‬رهوقو تتَ٘راهمب٘‪ ٙ‬تت‪ٞ‬رٗاهِ ش تت‪،ٞٚ‬راةو تتاراشب تتيًصر‪،‬ر‪ ِٙ‬تتي‪ٙ‬مل‪،‬ر‬
‫‪- .16‬ر‪4.44‬‬
‫اتيهل‪ٟ‬ر‪،‬طة‪ٞٚ‬ربّرحيًاربّر ‪ٙ‬يبر ‪4) 4116‬ر ٗ رتتا ‪ٙ‬صرًتي ‪ٝ‬راهمب‪ٚ‬ت‪ٞ‬راه٘عِ‪ٚ‬ت‪ٞ‬رلت‪ٟ‬رتٌِ‪ٚ‬ت‪ٞ‬رات‪ٍٚ‬ر‬ ‫‪-‬‬
‫ات٘اعِتت‪ٞ‬رهتتا‪٠‬رتةً‪ٚ‬تتلراتملحوتت‪ٞ‬را بتاا‪ 7ٞٚ٢‬استت‪ٞ‬رًتتّرٗ ٔ تر‪ٞ‬رُةتتملرًقوٌتت‪ٟ‬راهمب‪ٚ‬تت‪ٞ‬راه٘عِ‪ٚ‬تت‪ٞ‬ر‬
‫حيلة‪ٞ‬راهو‪ٚ‬ثر‪،‬ر سيه‪ٞ‬رًي شتترًِظ٘ ‪،ٝ‬ركو‪ٞٚ‬راهمب‪ٚ‬ت‪،ٞ‬ر يًقت‪ٞ‬ر َراهقتمل‪٠‬ر‪،‬رًلت‪ٞ‬راتلملًت‪،ٞ‬ر‬
‫اهشق٘ ‪4ٞٙ‬‬
‫احململٗا‪ٟ‬ر‪،‬رًي تاربتّرُيػتملر و تيْر ر‪4)4115‬ر ٗ راتِتيٓ راها است‪ٞٚ‬رلت‪ٟ‬رذبق‪ٚ‬ت ر ٓتااورتملب‪ٚ‬ت‪ٞ‬ر‬ ‫‪-‬‬
‫ات٘اعِتت‪4ٞ‬راتلت تت‪ٞ‬را هلمُٗ‪ٚ‬تت‪7ٞ‬ر ع تتييراشبوتت‪ٚ‬يرهتتلٗ‪٠‬را حت‪ٚ‬ير تتي راشبيػتت‪،ٞ‬ر‪405- 0‬رًتتتينير‬
‫طو‪ٟ‬ر‪www.gulfkids.comm‬‬
‫اتقٌتتمل‪٠‬ر‪،‬ستت‪ ٚ‬ربتتّرُيػتتملرطوتت‪ٟ‬ر ‪4)4102‬راهمب‪ٚ‬تت‪ٞ‬رًتتّر تتىرات٘اعِتت‪ٞ‬رلتت‪ٟ‬ر ٗيرصبوتتصراهتقتتيْٗر‬ ‫‪-‬‬
‫هاٗيراشبو‪ ٚ‬راهقملب‪7ٞٚ‬راه٘اا رٗاهتحا‪ٙ‬ي ‪،‬رصبو‪ٞ‬ر ؤ‪٠‬راسمات‪ٚ‬ج‪ٞٚ‬ر‪،‬ر‪٘ٙ‬ه‪٘ٚ‬ر‪،‬ر‪430- .5‬‬

‫‪444‬‬
‫دزاسات عسبية يف الرتبية وعلم الهفس )‪(ASEP‬‬
‫اهِؼي ر‪،‬رػيحربّر ط تاراهقز‪ٙ‬تزرٗراهلتمل‪ٍٙ‬ر‪،‬ر اطتاربتّرحشتاراهق تار ر‪4)4101‬راهمب‪ٚ‬ت‪ٞ‬راه٘عِ‪ٚ‬ت‪ٞ‬ر‬ ‫‪-‬‬
‫ل‪ٟ‬رًاا ضراتٌول‪ٞ‬راهقملب‪ٞٚ‬راهشق٘ ‪،ٞٙ‬رصبو‪ٞ‬راهقملا‪ٝ١‬رٗاتقملل‪ٞ‬ر‪،‬راهقا ر ‪،)66‬ر‪ِٙ‬ي‪ٙ‬ملر‪426- 0‬‬
‫بتتيحل‪ٍٚ‬ر‪،‬رتٔتتيُ‪ٟ‬ربِتتدر دتتاربملكتتي ر ر‪4)4101‬ر ٗ ربتتملاً راهت٘ط‪ٚ‬تت‪ٞ‬را ستتةً‪ٞٚ‬ربتت٘ ا ‪ٝ‬راهمب‪ٚ‬تت‪ٞ‬ر‬ ‫‪-‬‬
‫ٗاهتقو تت‪ٍٚ‬رل تت‪ٟ‬رتٌِ‪ ٚ‬تت‪ٞ‬را تت‪ٍٚ‬رات٘اعِ تت‪ٞ‬ره تتا‪٠‬رعيه تتي راتملحو تت‪ٞ‬راهايُ٘‪ ٙ‬تت‪،ٞ‬ر س تتيه‪ٞ‬رًي ش تتتتر تتتر‬
‫ًِظ٘ ‪،ٝ‬ركو‪ٞٚ‬راهمب‪،ٞٚ‬ر يًق‪ٞ‬ر َراهقمل‪،٠‬رًل‪ٞ‬راتلملً‪ٞ‬ر‪،‬راهشق٘ ‪4ٞٙ‬ر‬
‫بملكي ‪،‬ر ‪ٙ‬ي رٗر ب٘رطو‪،ٟ‬ره‪ٚ‬و‪ٟ‬ر ‪)4100‬رًةيٓملرات٘اعِ‪ٞ‬را تٌيط‪ٚ‬ت‪ٞ‬رلت‪ٟ‬راتقتمل ا راها است‪ٞٚ‬رلت‪ٟ‬ر‬ ‫‪-‬‬
‫اهقو تتَ٘را تٌيط‪ ٚ‬تت‪،ٞ‬رٗ ا تت‪ٞ‬رحب تتثرًقاً تت‪ٞ‬را رات تتىمتملراهقوٌ تت‪ٟ‬راهملابت ت رر راهمب‪ ٚ‬تت‪ٞ‬رٗاةتٌت ت ‪7‬ر‬
‫اسبيؿتتملرٗاتشتتتق ى ر‪ ،‬يًقتت‪ٞ‬ر تتملغرا ٓو‪ٚ‬تت‪،ٞ‬رلوشتتةا‪،‬ر‪.0- 46‬ر‪٘ٙ‬ه‪ٚ‬تت٘ر‪،‬ر‪ً445- 0‬تتتينيرطوتت‪ٟ‬ر‬
‫‪www.qou.edu/arabic/researchprogram‬‬
‫متتتيَر‪،‬رطتتي ‪ٞٙ‬رط تتاراسبوتت‪ٍٚ‬ر ر‪4)4104‬رليطو‪ٚ‬تت‪ٞ‬ربملُتتيً ر وملا‪٢‬تت‪ٟ‬رًقتتمنيرلتت‪ٟ‬رًتتي ‪ٝ‬رطروتتٍرا تٌتتيلر‬ ‫‪-‬‬
‫هتٌِ‪ٚ‬تت‪ٞ‬راهتت٘ط‪ٟ‬ربيتظتتلة را تٌيط‪ٚ‬تت‪ٞ‬رٗباقيلتت‪ٞ‬رات٘اعِتت‪ٞ‬رهةتتةبراتملحوتت‪ٞ‬راهايُ٘‪ٙ‬تت‪،ٞ‬رصبوتت‪ٞ‬ر‬
‫اسي رطملب‪ٞٚ‬رل‪ٟ‬راهمب‪ٞٚ‬رٗطوٍراهِ ص‪،‬ربِٔي‪،‬رازبز‪١‬ر ‪،)4‬راهقا ر ‪،).1‬ر‪4036- 00.‬‬
‫تتمل ص‪،‬رٓتتيُ‪ٟ‬رػ ت ‪٠‬رحِتتير ر‪4)4114‬رلقيه‪ٚ‬تت‪ٞ‬رتتتا ‪ٙ‬صرطوتتٍرا تٌتتيلربيستتمات‪ٚ‬ج‪ٞٚ‬راهقؼ ت ر‬ ‫‪-‬‬
‫اهلِٓ‪ٟ‬رطو‪ٟ‬رتٌِ‪ٞٚ‬را ‪ٍٚ‬رات٘اعِ‪ٞ‬رٗاه٘ط‪ٟ‬رب ق راـي‪ٙ‬يراهق٘ت‪ٞ‬رها‪٠‬رعةبراتملحوت‪ٞ‬راهايُ٘‪ٙ‬ت‪،ٞ‬ر‬
‫سيه‪ٞ‬رًي شتت‪،‬ر ترًِظ٘ ‪،ٝ‬ركو‪ٞٚ‬راهمب‪،ٞٚ‬ر يًق‪ٞ‬راِي‪ٝ‬راهش٘‪ٙ‬ص‪4‬‬
‫تتتراهتتا‪،ّٙ‬رصبتتا‪٠‬ر تتتراهتتا‪ّٙ‬ركيًتتى ر‪4)4115‬ربملُتتيً رًقتتمنيرلتت‪ٟ‬راها استتي را تٌيط‪ٚ‬تت‪ٞ‬ر‬ ‫‪-‬‬
‫هتٌِ‪ٚ‬تت‪ٞ‬راهتت٘ ‪١‬رعبتت٘راهتت٘عّرهتتا‪٠‬رتةً‪ٚ‬تتلراتملحوتت‪ٞ‬را طاا ‪ٙ‬تت‪،ٞ‬رات تىمتملرا ٗير رتملب‪ٚ‬تت‪ٞ‬رات٘اعِتت‪ٞ‬ر‬
‫ًِٗتتيٓ راها استتي را تٌيط‪ٚ‬تت‪ ٞ‬ر‪،‬رازبٌق‪ٚ‬تت‪ٞ‬راتؼتتمل‪ٞٙ‬رهوا استتي را تٌيط‪ٚ‬تت‪،ٞ‬راهقتتيٓمل‪ٝ‬ر‪،‬ر ا ر‬
‫اهـ‪ٚ‬يل‪ٞ‬ر‪،‬ر يًق‪ٞ‬رطارمشص‪41- 06،‬ر‪٘ٙ‬ه‪،٘ٚ‬ر‪- .62‬ر‪4241‬‬
‫ٓتت٘‪،‬رط تتيورضبٌتتار ر‪4)4114‬ر ٗ راهتقوتت‪ٍٚ‬رلتت‪ٟ‬رتملب‪ٚ‬تت‪ٞ‬رات٘اعِتت‪ٞ‬رهقؼتتملراهق٘تتت‪،ٞ‬رصبوتت‪ٞ‬ركو‪ٚ‬تت‪ٞ‬ر‬ ‫‪-‬‬
‫اهمب‪ٞٚ‬ر‪،‬ر يًق‪ٞ‬ربِٔي‪،‬ر ‪،)04‬ر ‪،)36‬ر‪450- .6‬‬
‫سو‪،ٍٚ‬رًمل‪ٍٙ‬ر ‪)4114‬ر‪4‬رطوٍرُ صراهٌِ٘‪،‬ربتٗ ‪7‬ر ا راهِٔـ‪ٞ‬راهقملب‪4ٞٚ‬‬ ‫‪-‬‬
‫ط اراتق ٘ ‪،‬رسي راوي ‪٠‬رضبٌار ‪4)4102‬رليطو‪ٞٚ‬راستتخااَرًتا ىرا ًتيكّراهتي ‪ٚ‬ت‪ٞ‬رلت‪ٟ‬ر‬ ‫‪-‬‬
‫تٌِ‪ ٚ‬تت‪ٞ‬ر بق تتي رات٘اعِ تت‪ٞ‬رٗا دب تتيٖرعب تت٘رً تتي ‪ٝ‬راها اس تتي را تٌيط‪ ٚ‬تت‪ٞ‬ره تتا‪٠‬رتةً‪ ٚ‬تتلراتملحو تت‪ٞ‬ر‬
‫ا طاا ‪،ٞٙ‬ر سيه‪ٞ‬رًي شتت‪،‬ر ترًِظ٘ ‪،ٝ‬ركو‪ٞٚ‬راهمب‪،ٞٚ‬ر يًق‪ٞ‬ربِٔي‪4‬‬
‫طوتت‪ٟ‬ر‪،‬ر بتتملآ‪ٍٚ‬رستتق‪ٚ‬ارٗاتشتتي ‪،٠‬رط تتارا ر دتتارٗراوتتتي ‪٠‬ر‪،‬رضبٌتتارحشتتّرٗرُيػتتملر‪،‬رليعٌتت‪ٞ‬ر‬ ‫‪-‬‬
‫ضبٌتتارٗر تتي ‪،‬رط تتارا ر د تتارٗرطوتت٘‪،٠‬ر دتتارػتتيحرٗرط‪ ٚ‬تت٘ ‪،٠‬رلتتمل رطٌتتملرٗرستتق‪ٚ‬ار‪،‬ط تتار‬
‫اسبٌ‪ ٚ‬تتار د تتار ر‪4)4112‬ر ٗ راتا س تت‪ٞ‬را سيس تت‪ٞٚ‬رل تت‪ٟ‬رتٌِ‪ ٚ‬تت‪ٞ‬را تت‪ٍٚ‬راتر٘اعِ تت‪ٞ‬ره تتا‪٠‬راهتةً‪ ٚ‬تتل‪4‬ر‬
‫طاْ‪ً7‬ملكزراه ح٘درٗاهتة٘‪ٙ‬ملراهمب٘‪4٠‬‬
‫طت تتةَ‪،‬رػت تتةنيراهت تتا‪ّٙ‬رضبٌت تت٘ ر ‪4)4111‬راهق‪ٚ‬ت تتيضرٗاهتقت تت٘‪ٍٙ‬راهمبت تت٘‪٠‬رٗاهِ شت تت‪7ٟ‬ر سيست تت‪ٚ‬يتٕر‬ ‫‪-‬‬
‫ٗتة ‪ٚ‬قيتٕرٗت٘ ٔيتٕراتقيػمل‪4ٝ‬راهقيٓمل‪7ٝ‬ر ا راه لملراهقملب‪4ٟ‬‬
‫طتتةَر‪،‬رط تتيضر ا تتبر ر‪4)4116‬رليطو‪ٚ‬تت‪ٞ‬ربملُتتيً رًقتتمنيرلتت‪ٟ‬رتٌِ‪ٚ‬تت‪ٞ‬راتت‪ٍٚ‬رات٘اعِتت‪ٞ‬رهتتا‪٠‬راهرةو تت‪ٞ‬ر‬ ‫‪-‬‬
‫اتقوٌ تتاربظ تتق ‪ٞ‬راها اس تتي را تٌيط‪ ٚ‬تت‪ٞ‬ربلو‪ ٚ‬تت‪ٞ‬راهمب‪ ٚ‬تت‪،ٞ‬رات تتىمتملراهقوٌ تت‪ٟ‬راها تتيُ‪ ٟ‬رًا س تت‪ٞ‬ر‬
‫اتش تتتق ى‪7‬راه٘اات ت رٗات تتهً٘ي ‪،‬ركو‪ ٚ‬تت‪ٞ‬راهمب‪ ٚ‬تت‪ٞ‬رب ٘ س تتق‪ٚ‬ار‪،‬ر يًق تت‪ٞ‬راِ تتي‪ٝ‬راهش تت٘‪ٙ‬ص‪،‬ر‪45- 45‬ر‬
‫ًي ض‪،‬ر‪- .36‬ر‪4244‬‬
‫ط‪ٚ‬ا‪،‬رِٓي‪١‬ر دارضبٌاراهشت‪ٚ‬ا ر‪4) 4115‬رتةت٘‪ٙ‬ملرًتِٔ را تٌتيلربيتملحوت‪ٞ‬راهايُ٘‪ٙ‬ت‪ٞ‬رلت‪ٟ‬رؿت٘‪١‬ر‬ ‫‪-‬‬
‫بقت ت ر بقت تتي رات٘اعِت تت‪،ٞ‬راتت تتىمتملرا ٗير رتملب‪ ٚ‬تت‪ٞ‬رات٘اعِت تت‪ٞ‬رًِٗت تتيٓ راها است تتي را تٌيط‪ٚ‬ت تت‪ ٞ‬ر‪،‬ر‬
‫ازبٌق‪ٞٚ‬راتؼمل‪ٞٙ‬رهوا اسي را تٌيط‪،ٞٚ‬راهقيٓمل‪ٝ‬ر‪،‬ر ا راهـت‪ٚ‬يل‪ٞ‬ر‪،‬ر يًقت‪ٞ‬رطتارمشتص‪،‬ر‪- 06‬‬
‫‪41‬ر‪٘ٙ‬ه‪،٘ٚ‬ر‪- 412‬ر‪44.6‬‬
‫لتتمل ر‪،‬راوتتيَرط تتاراسبٌ‪ٚ‬تتار ‪4)410.‬ر طتتليه‪ٞٚ‬رات٘اعِتت‪ٞ‬رلتت‪ٟ‬راهتقوتت‪ٍٚ‬ربقتتاروتت٘ ‪ٝ‬ر‪42‬ر‪ِٙ‬تتي‪ٙ‬مل‪،‬رصبوتت‪ٞ‬ر‬ ‫‪-‬‬
‫اهقوَ٘راهمب٘‪،ٞٙ‬رطا ر يؾر‪،‬رًىمتملراهتقو‪ٍٚ‬رٗاها٘ ‪ٝ‬رل‪ٟ‬رًؼتملر‪ 7‬ؤ‪٠‬رٗس‪ٚ‬يستي ربا‪ٙ‬وت‪ٞ‬ر‪،‬ر‪- 00‬‬
‫‪0.‬رُ٘لٌ ر‪،‬ر‪42- 0‬ر‪4‬‬

‫‪444‬‬
‫دزاسات عسبية يف الرتبية وعلم الهفس )‪(ASEP‬‬
‫‪ -‬لمل ر‪،‬راويَرط اراسبٌ‪ٚ‬ار ‪4) 410.‬ادبيٓي راهةتةبرعبت٘روقيلت‪ٞ‬رات٘اعِت‪ٞ‬رلت‪ٟ‬رًؼتمل‪4‬راهقتيٓمل‪7ٝ‬ر‬
‫ًقٔاركي ‪ِٙ‬ج‪ٟ‬رها اسي راهظملقرا ٗسر‪،‬ر‪422- 0‬‬
‫‪ -‬لمل ر‪ٓ،‬تيُ‪ٟ‬رط تاراهشتتي ر ر‪4)4112‬راه مب‪ٚ‬ت‪ٞ‬رٗات٘اعِت‪ٞ‬ر است‪ٞ‬رذبو‪ٚ‬و‪ٚ‬ت‪،ٞ‬رصبوت‪ٞ‬رًشتتق ىراهمب‪ٚ‬ت‪ٞ‬ر‬
‫اهقملب‪،ٞٚ‬ر ‪،)01‬ر ‪،).2‬ر‪- 6‬ر‪4.4‬‬
‫‪ -‬ل٘ ‪،٠‬رسيًكر ‪4) 4114‬رات٘اعِ‪4ٞ‬راهقيٓمل‪7ٝ‬رًملكزراهقيٓمل‪ٝ‬رها اسي رٗحق٘قرا ُشيْ‪4‬‬
‫ايسٍ‪،‬رًؼة ‪ٟ‬رضبٌارط ارا ‪4)4113‬راهتقو‪ٍٚ‬رٗات٘اعِ‪7ٞ‬رٗاا راهمب‪ٞٚ‬راتاُ‪ٞٚ‬رلت‪ٟ‬راتا ست‪ٞ‬ر‬ ‫‪-‬‬
‫اتؼمل‪4ٞٙ‬راهقيٓمل‪7ٝ‬رًملكزراهقيٓمل‪ٝ‬رها اسي رحق٘قرا ُشيْ‪4‬‬
‫املٗاُ‪ٟ‬ر‪ ،‬يهار ‪4) 4101‬را دبيٓي راتقيػمل‪ٝ‬رهومب‪ٞٚ‬رطو‪ٟ‬رات٘اعِ‪4ٞ‬ر يًق‪ٞ‬راهقاضرات ت٘ح‪4ٞ‬‬ ‫‪-‬‬
‫ضبٌار‪،‬رِٓي‪١‬رط ارا ر ‪4)4116‬رٗاا را‪ٍٚ‬رات٘اعِ‪ٞ‬رل‪ٟ‬رًِيٓ راهمب‪ٞٚ‬راه٘عِ‪ٞٚ‬رٗ ا‪١‬رًقوٌ‪ٔٚ‬ير‬ ‫‪-‬‬
‫بيتملحو‪ٞ‬راهايُ٘‪7ٞٙ‬ر اس‪ٞ‬رذبو‪ٚ‬و‪،ٞٚ‬راتىمتملراهقوٌ‪ٟ‬راهملاب ر راهاٗ را ٗي) راهتقو‪ٍٚ‬رٗذبتا‪ٙ‬ي ر‬
‫اتشتق ى ‪،‬ر يًق‪ٞ‬رس٘ٓي ‪،‬ر‪43- 42‬ر بمل‪ٙ‬ى‪،‬ر‪244‬ر–ر‪425.‬‬
‫ضبٌ٘ ‪،‬رسقي رضبٌارلتح‪ٟ‬ر ‪4)4112‬رادبيٓي رحا‪ٙ‬ا‪ٞ‬رل‪ٟ‬رتة٘‪ٙ‬ملرًِتيٓ راه وشت ‪ٞ‬رٗتتا ‪ٙ‬صر‬ ‫‪-‬‬
‫اه وش ‪ٞ‬رهألع يي‪4‬اهقيٓمل‪7ٝ‬را‪ٙ‬مانرهوة يط‪ٞ‬رٗاهِظملرٗاهت٘ ‪4 ٙ‬‬
‫ًاك٘ ر‪،‬طو‪ٟ‬ر دار ‪4)4102‬راهتقو‪ٍٚ‬رٗتهس‪ٚ‬صرات٘اعِ‪ٞ‬رها‪٠‬را ُشتيْراهقملبت‪،ٟ‬رصبوت‪ٞ‬راهقوتَ٘ر‬ ‫‪-‬‬
‫اهمب٘‪،ٞٙ‬اهقا را ٗي‪،‬رازبز‪١‬را ٗير‪ِٙ،‬ي‪ٙ‬مل‪،‬ر‪423- 0‬‬
‫ًملدب‪ٟ‬ر‪ ،‬كت‪ٟ‬ر ًتز‪٠‬رٗراهملُت‪ٚ‬شت‪ٟ‬ر‪،‬رضبٌت٘ رضبٌتار ر‪4)4100‬رتق‪ٚ‬ت‪ٍٚ‬رضبتت٘‪٠‬راهمب‪ٚ‬ت‪ٞ‬راتاُ‪ٚ‬ت‪ٞ‬ر‬ ‫‪-‬‬
‫هوؼت ت ٘وراهش تتيب رٗاها تتيًّرٗاهتيست ت را سيس تت‪ٟ‬رل تت‪ٟ‬رؿ تت٘‪١‬را تت‪ٍٚ‬رات٘اعِ تت‪،ٞ‬رصبو تت‪ٞ‬رازبيًق تت‪ٞ‬ر‬
‫ا سةً‪ٞٚ‬ر‪،‬ر ز‪،ٝ‬ر ‪،)06‬ر ‪،)4‬ر‪- 030‬ر‪4062‬‬
‫ِٓ تتااٗ‪٠‬ر‪،‬رطو تت‪ٟ‬رل تتيحر ر‪4)4110‬رطو تتٍرُ تتصراهٌِ٘‪7‬اهة ٘ه تت‪ٞ‬رٗاتملآق تت‪4ٞ‬راهق تتا‪7‬ر ا راهلت تتيبر‬ ‫‪-‬‬
‫ازبيًق‪4ٟ‬‬
‫‪ٗ -‬اعشْ٘‪،‬ر ٗبمل ‪ٗ،‬ره‪ِٚ‬ا مل‪،ّٙ‬رِٓمل‪٠‬ركتة‪٠‬ر ر‪4)4112‬رست‪ٚ‬ل٘ه٘ ‪ٞٚ‬راهة تىرٗاتملآت ‪،‬رتملىلت‪7ٞ‬ر‬
‫اه‪ٚ‬يرطز رًىًّ‪،‬راهقيٓمل‪7ٝ‬رًلت ‪ٞ‬رًاب٘ ‪4‬‬
‫‪ُ٘ٙ -‬صر‪،‬اهظيً‪ٟ‬را طٔبر ر‪4)410.‬ر س٘س‪٘ٚ‬ه٘ ‪ٚ‬ي رات٘اعِ‪ٞ‬ر َر رطوٍرتملب‪ ٞٚ‬رات٘اعِ‪ٞ‬؟‪7‬ر منتيطر‬
‫اهقةا‪ٞ‬رباراهِش را تٌيط‪ٟ‬رٗاهِش راهمب٘‪٠‬رؿتٌّر ؼ٘ػت‪ٞٚ‬ر راهمب‪ٚ‬ت‪ٞ‬رطوت‪ٟ‬رات٘اعِت‪، ٞ‬ر‬
‫اةو‪ٞ‬راهقملب‪ٞٚ‬رهقوٍرا تٌيل‪،‬راهقا اْر‪،4.‬ر‪،42‬ر‪4004- 66‬‬
‫‪- Chanzanagh,HamidE.,mansoori,F.M.&Zarasazkar.M.(2011).Citizens‬‬
‫‪hip Values in school subjects : a case – study on Iran’s elementary‬‬
‫‪and secondary education school subjects, procedia social and‬‬
‫‪behavioral sciences ,15, 3018- 3023.‬‬
‫‪- Bryony L.hoskins & Massimiliano, M. (2009). Measuring Active‬‬
‫‪Citizenship through the Development of a composite Indicator.‬‬
‫‪Social indicators Research,90(3),459-488.‬‬
‫‪- Lawy ,Robert,Biesta ,Gert (2006) . Citizenship – as –Practice : The‬‬
‫‪Educational Implications of an Inclusive and Relational‬‬
‫‪Understanding of Citizenship. British journal of educational Studies‬‬
‫‪. 54(1),34-50.‬‬

‫‪444‬‬
‫دزاسات عسبية يف الرتبية وعلم الهفس )‪(ASEP‬‬
- Naval, Concepcion, Print,Murray,Veldhuis, Ruud (2002). Education
for Democratic Citizenship in The New Europe: Context and
Reform.European journal of education. 37(2).107-128 .
- Siguake ,Aron T. (2013).Citizenship Education in The Social science
Subjects :An Analysis of The Teacher Education curriculum for
Secondary Schools, Australian journal of Teacher
Education,38(110,125-139.
- Deer ,Frank (2010).Teachers’ and Principals’ Perceptions of
Citizenship Development of Aboriginal High SchoolStudents in The
Province of Manitoba :An Exploratory Study, Canadian Journal of
Educational Administration and Policy ,Issue 110,September,1-33.
- Bernadette,Joslin, Rob ,Pope , Helen, Lim (2007). Post-16
Citizenship in Work-based Learning: An Introduction to Effective
Practice.pp1-20. London: The Learning and Skills Network
.available at www.LSNeducation.org.uk
- McIntosh, Hugh (2006).The Development of Active Citizenship in
Youth,Doctor of Philosophy ,faculty of The Development of
Psychology, The Catholic University of America.
- Giron,L. A. M. (2012). Educating Good Citizens:A case Study of
Citizenship Education in Four Multicultural High School classroom
in Ontario, Faculty of Education, University of Ottawa,Canada.
- Hirsch, Rene (2010). World Citizenship Education: From Concept to
realization, Paper Presented at The AERA Conference Meeting
Denver,Colorado, May 3, 1-19.
- Moores, Erin (2009). Citizenship for A Modern Democracy: Youth
Perspectives on The Canadian Multicultural Reality. Bachelor of
Independent Studies (BIS) , University of Waterloo,Canada.
- Handler, Joel F. (2002).Social Citizenship and Workfare in The
United States and Western Europe from Status to Contract, Paper
Presented at Bien: Basic income European Network ,9Th
International Congress, Geneva, September 12-14,pp. 1-59.

450
(ASEP) ‫دزاسات عسبية يف الرتبية وعلم الهفس‬

You might also like