Professional Documents
Culture Documents
Kasaysayan NG Cyberspace Kasaysayan Sa C PDF
Kasaysayan NG Cyberspace Kasaysayan Sa C PDF
I. PANIMULA
Ilang taon pa lamang ang nakalilipas, kapag may takdang aralin o pananaliksik na ukol sa
kasaysayan, ang unang pinupuntahan ng mga estudyante ay ang bolyum-bolyum na ensiklopidya
sa mga aklatan o tahanan. Sa panahon ng bagong milenyo, ang unang pupuntahan ng estudyante
ay ang harapan ng kompyuter, at sa isang click lang, maaari na niyang makuha ang impormasyon
na hinahanap sa malawak na pook ng cyberspace.
Titingnan ng pag-aaral ang naging pag-unlad ng internet sa Pilipinas mula nang magsimula ito
noong Dekada 1990, hanggang sa paglipana ng mga personal na blog at demokratisasyon ng
pagbabahagi ng kaalaman dito isang dekada lamang ang makakaraan.
Ipapakita rin ang cyberspace bilang sisidlan ng mga salaysay (narratives) ng nakaraan ng mga
Pilipino at ang bisa at limitasyon nito sa pag-aaral, pananaliksik, at pagtuturo ng kasaysayan.
Makikita rin na maaaring maiintindihan ang batayang kultural ng cyberspace sa Pilipinas kung
titingnan ito sa ating sariling konsepto ng Kapwa at Kapatiran, tungo sa tunay na Talastasang
Bayan, at pagbubuo ng Sambayanang Pilipino sa loob at labas ng sangkapuluang ito. Gamitin ng
lubos ang magagandang dulot nito sa talastasan subalit maingat pa rin sa mga panganib na dala-
dala nito.i
Para sa tradisyunal na historia, kailangan ng maraming taon na distansya sa mga pangyayari para
mas obhektibong matingnan ito. Maaaring emosyonal pa ang magiging salaysay na mabubuo.
BORADOR Chua / Kasaysayan ng Cyberspace, Kasaysayan sa Cyberspace 2
Subalit, kung iisipin, kailan pa ito maisusulat, kung hindi na maaaring magsalita sa hukay nila
ang mga nakilahok at nakaranas ng mga pangyayari? Kapag nabubulok na ang mga batis o
magsara na ang mga internet sayt? Nakita kong gintong pagkakataon pa rin na marami sa mga
salaysay na ito ay makakalap pa at ang mga nakilahok at nakikilahok sa pagbubuo ng internet at
mga diskurso nito ay buhay pa rin at maaari pang magkwento.
Ayon na rin kay Benedetto Croce, “All history is contemporary history” (Croce 1937, 2000, 8).
Ibig sabihin, lahat ng mga salaysay tungkol sa nakaraan, gaano man kalaki ang distansya ng mga
pangyayari mula sa nakaraan, ay apektado ng mga pananaw sa panahon ng historyador.
Ang Kapanahong Kasaysayan ay kaiba sa Contemporary History sapagkat ang huli ay mula sa
pangangailangan ng pagsasapanahon ng Kasaysayan ng Europa. Ang salitang Contemporary ay
nagmula sa salitang Latin na com tempore o com temporis, na ang ibig sabihin ay “nabibilang sa
parehong panahon, nabubuhay o nangyayari sa parehong panahon, o nasa parehong edad”
(Mayer). Ayon kay Dr. Salazar, isang Pilipinong iskolar na nag-aral at nagturo sa Unibersidad
ng Paris I sa Sorbonne, nagkaroon ng Contemporary History sa Kasaysayan sapagkat humaba na
nang humaba ang Modern History (Renaissance, Enlightenment, at ang rebolusyong Pranses) na
sumunod sa Medieval o Dark Ages. Iba-iba ang sinasabi ng iba’t ibang historyador kung kailan
nagsimula ang Contemporary History. May nagsasabi na ito ay nagsimula sa pagtatapos ng
Unang Digmaang Pandaigdig (1918). Ayon kay Geoffrey Barraclough sa “The Nature of
Contemporary History,” ito ay nagsimula noong magretiro si Otto Von Bismarck bilang Unang
Chancellor ng nagkakaisang Alemanya noong 1890 (Barraclough 1967, 10, 15). Sa anumang
kaso, hindi ito maaaring iangkop sa Kasaysayan ng Pilipinas, bagama’t sa maraming iskolar sa
Pilipinas, ginagawa nila itong pantukoy sa ating panahon mula nang matapos ang Ikalawang
Digmaang Pandaigdig sa Pilipinas noong 1945.
Ang Kapanahong Kasaysayan ay kaiba sa Investigative Journalism sapagkat ang huli, bagama’t
nagsasaliksik ukol sa kasalukuyang mga pangyayari at isyu, hindi nito inilalagay ang kanilang
paksa sa mas malawak na daloy ng Kasaysayan at kapaligiran ng bansa. Iba ang saysay nito sa
kasaysayan sapagkat ang mga napapaksa lamang sa investigative journalism ay yaong mga
isyung maiinit o interesante sa pangkasalukuyang panahon, nararapat pa nga na ito’y human
interest story, o mas mainam kung ekplosibo na tila isang exposé, upang makabenta ng
peyodiko, o pakinggan at panoorin ng tao. Iba rin ang metodo ng investigative journalism sa
metodong pangkasaysayan sapagkat sa una, matapos magtanong sa iilan ay maaari nang iulat ito.
Sa pag-aaral na ito, ang Kapanahong Kasaysayan ay isang metodolohiya kaysa isang pantukoy sa
isang partikular na panahon.iv Sa Kapanahong Kasaysayan, ang mananalaysay o historyador at
ang sinasalaysayan ay bahagi ng paksa o kasaysayang isinasalaysay. Halimbawa ng mga
historyador na nagsalaysay ukol sa mga bagay na kanilang nakita sa kanilang mga kapanahon ay
sina Herodotus, Thucydides, Xenophon, at Polybius.v Samakatuwid, hindi nakakahon ang
Kapanahong Kasaysayan sa isang partikular na panahon.
BORADOR Chua / Kasaysayan ng Cyberspace, Kasaysayan sa Cyberspace 3
Sa diwa ng Bagong Kasaysayan, hindi rin dapat matali sa pagtingin sa nakasulat na dokumento,
tulad ng tradisyunal na historia, ang Kapanahong Kasaysayan. Dahil sa pagnanais ng
Kapanahong Kasaysayan na isalaysay ang pinakabuong karanasan ng mamamayan hangga’t
maaari, mahalagang pagsama-samahin ang mga metodo ng mga kaugnay na disiplina sa Agham
Panlipunan tulad ng Sosyolohiya at Antropolohiya upang mabigyan ng pansin hindi lamang ang
mga pangyayari, kundi ang pamumuhay, kaisipan at kalinangan na nakapalibot sa pangyayari.
Ayon sa historyador na si Atoy M. Navarro:
Liban pa sa dokumento at mga pasalitang mga salaysay, kailangan ding harapin ng isang
nagsasaysay ng Kapanahong Kasaysayan ang iba’t ibang mga bagong anyo ng batis tulad ng mga
larawan; gawang-sining; brodkast sa radyo; audio-biswal na mga presentasyon tulad ng mga raw
footages, dokumentaryo at pelikula; at cyberspace, at ituring ang mga ito bilang bahagi ng
literatura. Ang pagkilatis sa mga ito ay tulad din ng pagkilatis sa mga dokumento at pasalitang
salaysay. Malaki ang maitutulong ng mga ito upang lalong maging dinamiko, makabuluhan at
buhay ang salaysay.
Sa aking pakikipagtalastasan kay Dr. Salazar kanyang sinabi ukol sa malaking papel ng
Cyberspace sa Kapanahong Kasaysayan:
Ayon sa ilang kritiko ng disiplina, laging nahuhuli ang Kasaysayan. Nagsusulat at nagsasaliksik
lamang ng mga bagay kung kailan matanda, ulyanin o patay na ang mga nakilahok, o nabubulok,
o nawala na ang mga batis. Ngunit, hindi pahuhuli ang Bagong Kasaysayan sapagkat nakikita
nito ang cyberspace bilang salamin ng kaisipan ng mga mamamayan, lalo na ng mga kabataan, at
BORADOR Chua / Kasaysayan ng Cyberspace, Kasaysayan sa Cyberspace 5
bilang mayaman na batis ng kasaysayan ng ating panahon. Ang Bagong Kasaysayan din ang
may multi-disiplinaryong metodolohiya na handa sa pagpapakahulugan sa Kasaysayan ng
Cyberspace at Kasaysayan sa Cyberspace.
Bandang 1986 rin, pinagana nina Efren Tercias and James Chua ng Wordtext Systems ang
pinakaunang FidoNet BBS, "STAR BBS," ang tagapanguna ng internet sa Pilipinas. Nagkaroon
din noong Agosto ng pinakaunang paggamit sa publiko ng tinatawag na First-Fil RBBS.
Pagkalipas ng isang taon, isa nang network ang itinatag, ang First Philippine BBS network na
batay sa mga FidoNet protocol. Binuo rin ang Philippine FidoNet Exchange ng ilang BBS sa
Kalakhang Maynila (Smbea 1999a).
1987 rin nang likhain ni Pang. Aquino ang National Information Technology Council na
mangangasiwa ng pananaliksik sa pag-unlad ng Information Technology (IT) sa buong bansa.
BORADOR Chua / Kasaysayan ng Cyberspace, Kasaysayan sa Cyberspace 6
Pinamunuan ito ni Dr. William Torres na pinagbuklod ang pamahalaan at ang pribadong sektor
sa konsultasyon. Noong maagang Dekada 1990, bilang direktor ng National Computer Center,
tumungo siya sa Department of State ng Estados Unidos upang tingnan kung paano madadala sa
Pilipinas ang teknolohiya. Kasabay ng pagsisimula ng pagpapalaganap ng internet sa komersyo
(Torres 2006). Sa mga gumagamit ng FidoNet, naikonekta na ilang malalaking negosyo at
nagkaroon ng e-mail (Smbea 1999a). Napakamahal ng teknolohiyang ito sa mga panahong iyon
dahil pinapadaan sa isang dayuhang server at gumagamit ng long distance calls (Torres 2006,
Smbea 1999b).
Mahalagang taon ang 1993 nang pinulong ng Department of Science and Technology (DOST)
ang mga kinatawan ng mga malalaking pamantasan sa Pilipinas tulad ng Pamantasang Ateneo de
Manila (ADMU), Pamantsang De La Salle (DLSU) at ang Unibersidad ng Pilipinas (UP Diliman
at UP Los Baños) bilang Technical Committee noong Hunyo. Makalipas lamang ang isang
buwan, limitadong naiugnay ang mga pamantasang ito sa Victoria University of Technology
(Australia) mula sa ADMU sa pamamagitan ng Philnet Project (Smbea 1999a).
Noong Marso 1994, ang UPD, ADMU, DLSU at ang Unibersidad ng San Carlos (USC) sa Cebu
ay naging bahagi ng network na unang nakonekta sa internet sa pamamagitan ng CISCO 7000 sa
Makati. Noong 29 Marso 1994, ang pinakaunang link ng Pilipinas sa internet sa Unang
Pandaigdigang E-mail Conference sa USC Cebu. Isinilang na ang internet sa Pilipinas! (Smbea
1999a)
Sa paglaon, magiging bahagi ng PHnet ang Advanced Science and Technology Institute (ASTI),
Asian Development Bank (ADB), Unibersidad ng Sto. Tomas (UST) noong Abril 1994; UPLB
at DOST noong Mayo 1994; Industrial Research Foundation (IRF), Philippine Network
Foundation, Inc. (PFI), Saint Louis University sa Baguio (SLU) at Xavier University (XU)
noong Oktubre 1994; ang Mindanao State University (MSU), International Rice Research
Institute (IRRI), Asian Institute of Management (AIM), at PDX noong Hunyo 1995 (Smbea
1999a).
13 ng Abril 1994 nang isulat ang PHnet Basic Principles at ang Internet Code of Conduct.
Makalipas ang halos isang taon lamang, Marso 1995, nang malagdaan ang Public
Telecommunications Act of the Philippines (Republic Act 7925), na nagpapahintulot sa mga
kumpanyang telecom na mag-alok ng serbisyo nang hindi na kailangan ang prankisa mula sa
Kongreso (Smbea 1999a). Naging tagapanguna ng Cyberspace sa Senado ng Pilipinas ay si Sen.
Ramon “Jun” B. Magsaysay, Jr. na pinagtuunan ang IT at E-commerce bilang bahagi ng kanyang
legislative agenda. Naging akda siya ng Cybercrime Act at ng batas na nagpapsok sa Computer
Literacy bilang bahagi ng pinag-aaralan sa primarya at sekundaryang edukasyon (Senate).
Hunyo 1994 nang itatag ni Dr. William Torres ang pinakaunang Internet Service Provider (ISP),
ang Mosaic Communications (Mozcom). Itinuturing ng marami si Dr. Torres bilang isa sa
dalawang “Ama ng Internet sa Pilipinas” kasama ang Administrador ng PHnet Phase II na si Dr.
Rodolofo Villarica (Smbea 1998b) (Ayon pa si isang artikulo, si Dr. Torres ang Lolo ng Internet
sa Pilipinas—Villafania 2004). Instrumental din sa pagtatag ng Internet ang Kalihim ng DOST
sa mga panahong ito na si G. William Padolina.
BORADOR Chua / Kasaysayan ng Cyberspace, Kasaysayan sa Cyberspace 7
Mula Hunyo hanggang Agosto 1995, itinatag ang iba pang mga ISP tulad ng IBM Philippines,
Globe Telecom's G-Net, Infocom's Sequel.Net, Iphil Communications, at Tridel Net. Sa mga
panahong ito itinatag din ang mga Commercial Online services tulad ng Virtual Asia at Cybernet
Live, na kinalaunan ay naging mga ISP rin. Mga bandang 1996, papasok ang mga dayuhang ISP
tulad ng Asia Online (nakabase sa Hongkong) at Pacific Internet (nakabase sa Singapura) na
nakabili Philworld; Nagsama ang Bayantel at Sky Internet upang ibahagi ang United Network
Access (UNA); at nabuo ang Philippine Internet Services Organization (PISO) (Smbea 1999a).
Hunyo ng 1996, konektado na sa Cisco 7000 sa Makati ang mga lungsod ng Cebu, Zamboanga,
Sorsogon, Davao, Bacolod, Legaspi, Naga. Sa mga huling bahagi ng taong ito, itinatag ang
Philippine Internet Exchange (PHIX). Pagdating ng 1997, ayon sa The International Data
Corporation (IDC), tinatayang mayroon nang 85,000 ang gumagamit ng internet sa Pilipinas, at
sa Agosto ng taon ding iyon, mayroon nang 1,090 PH Domains. Ang mga malalaking network
ng medyang pambalana tulad ng ABS-CBN (ABS-CBN Interactive Web Site) at GMA
(GMANetwork.com) at mga pahayagan tulad ng Businessworld Online, Manila Bulletin,
Philippine Star, Manila Times at Philippine Daily Inquirer ay nasa internet na rin. Nagkaroon
din ng bagong porma ng medya, ang cybermags tulad ng 1969, Internet World Philippines, The
Web Philippines at Link. Itinatag rin ang Philippine Network Information Center/Infrastructure
Consortium (PHNIC), Philippine Computer Emergency Response Team (CERT-PH), at mga
grupo ng mga gumagamit ng internet tulad ng PhilJUG (java) , PhilPlug (Linux), ISiP (Internet
Society of the Philippines), at APRICOT (Asia-Pacific Region Internet Conference on Operating
Technology). Noong Disyembre ng 1998, inilunsad ang pinakaunang Philippine Webby Awards
(Smbea 1999a).
Mula noon, naging mabilis na ang pag-unlad ng internet sa Pilipinas. Ayon sa Wikipinoy of the
Year 2007 para sa Science and Technology na si Yuga, sa taong 2000, tinataya ng Internet World
Stats sa 2 Milyon na ang gumagamit ng internet sa Pilipinas. Sa taong 2005, lolobo ito sa 7.82
Milyon (Yuga 2006).
Real-world issues, movements, and institutions have also taken on different forms.
The rise in the number of cases of cyber bullying suggests that bullying is no
longer confined within the walls of a school. Political activism and petition
signing have also taken on an online presence. Tertiary institutions now offer
online programs where you could get a university degree without stepping on
campus. Even terrorist groups have used the Internet as a source of publicity,
recruitment and maintaining a global network (N. Cruz 2008).
BORADOR Chua / Kasaysayan ng Cyberspace, Kasaysayan sa Cyberspace 8
Isang taon matapos ilunsad ang Friendster, ang isa sa pinakaunang social networking site sa
daigdig, ay bumulusok pababa ang popularidad nito sa America. Sa kwento ni Chris Lunt, ang
Direktor ng Inhenyeriya ng Friendster, sa PBS:
Lunt wondered why Friendster’s web traffic was spiking in the middle of the
night, and noticed that the traffic was coming from the Philippines. According to
Inc., he worked backwards, looking for “patient zero,” the first American who
linked to a Filipino, and found Carmen Leilani De Jesus, a marketing consultant
and hypnotherapist in San Francisco. She connected to dozens of Filipinos, and
eventually more than half the site’s traffic was from Southeast Asia. (Maderazo
2007)
Naging “Friendster Capital of the World” ang Pilipinas. Ayon kay David Jones, Pangalawang
Pangulo para sa Global Marketing ng Friendster, “the biggest percentage of (their site's) users is
from the Philippines, clocking in with 39 percent of the site's traffic.” Wika niya, noong Marso
2008 lamang, pumalo sa 13.2 Milyon ang mga unique visitors ng kanilang sayt, 13.2 Milyon
mula dito ay nagmula sa Pilipinas (T. Salazar 2008). Maging ang Multiply ay dinominahan na
rin ng mga Pilipino. Ayon sa Pangulo at Tagapagtatag nito na si Peter Pezaris, 300 Milyong
page views sa bawat buwan, o tinatayang ikatlo (39%) sa isang bilyong page views na
natatanggap ng multiply, ay mula sa mga Pilipino sa iba’t ibang bahagi ng mundo. Mas mataas
pa sa Estados Unidos kung saan nakabase ito (Dizon 2008). Ang Multiply ang ika-limang
pinakamalaking sayt na pinupuntahan ng mga Pilipino, na may tinatayang 2 Milyong gumagamit
sa bawat buwan (Gonzales 2007).
Sa isang 2008 na pag-aaral ng Universal McCann, ang Pilipinas ay ipinroklama bilang “the
social networking capital of the world,” 83 % na mga tinanong na Pilipino ang nagsabing bahagi
sila ng social network (Universal McCann 2008). Tayo rin ang pinakamaraming mag-upload ng
mga larawan at manonood ng bidyo, habang pumapangalawa naman tayo sa bilang ng mga
mambabasa ng blog at naglalagay ng bidyo (Liao 2008). Sa 7.9 Milyong gumagamit ng internet
sa Pilipinas, 6.9 Milyon ang nagsasabing bumibisita sila sa isang social networking site ng kahit
isang beses isang buwan (Yazon 2007). Ang popularidad ng mga ito ay lubos na magagamit sa
Halalang Senatoryal ng 2007 kung saan maraming pulitiko ay sinamantala ang pagkakataoan at
gumamit ng Friendster, Mulitiply at MySpace upang magpalawak ng exposure.
Anumang ang bilang, hindi mapagkakaila na sa kabila ng medyo mataas pa rin ang presyo ng
internet, hindi na lamang nalilimita sa mayayamang Pilipino ang paggamit nito (Sa kabila nang
mayorya pa rin ng gumagamit nito ay ang mga maykaya). Lumaganap na ito lalo sa mga nag-
aaral na nagnanais makipag-ugnay at kumuha ng impormasyon. Nito lamang isang linggo, 19
Agosto 2008, Martes, sa isang maliit na internet shop sa Krus na Ligas, Diliman, Lungsod
Quezon nakasabay ko ang napakaraming mga kabataan na elementarya na gumagamit ng
BORADOR Chua / Kasaysayan ng Cyberspace, Kasaysayan sa Cyberspace 9
Friendster. Sa kanilang kasuotan, makikita mong hindi naman ganoon karami ang kanilang pera,
ngunit nandun sila, nakikipagtalastasan sa mga kaibigan. Noon lamang 24 Agosto, Linggo, nang
magpunta ako sa Banahaw, sinabi sa akin ng aking kaibigan doon na nakita niya ang aking blog
na kanyang ikinagulat.
Ano ba ang meron sa ating kultura at kasaysayan at naging popular sa atin ang Cyberspace?
Ayon sa pangulo ng Multiply na si Pezaris, ito ay dahil sa malakas na diin natin sa pamilya at
samahan (Dizon 2008). Ayon sa pananaw ni Leilani de Jesus, ang Amerikanong unang
nagpakilala ng Friendster sa mga Pilipino, na mababasa sa PBS:
“I personally think that Friendster took off in the Philippines because that’s a
culture where friendship and ‘who you know’ is sometimes a more valuable
currency than money,” she wrote on her blog. “Basically everyone has an ‘uncle’
or a ‘friend’ or a ‘relative’ who can help you get what you need based on
nepotism, favoritism, friendship, etc., because not everyone has money. ‘But if you
do me a favor, I’ll owe you a favor.’ This is why friendship is important, and why
a platform like Friendster, which was a ‘friend-collecting’ service, took off so
rapidly in the Philippine culture.” (Maderazo 2007)
Bagama’t may punto, tila binigyang diin ang negatibong aspekto ng kulturang Pilipino.
Maaaring mapalalim ang pananaw kung ibabatay natin ang pagtasa batay sa ating sariling
kasaysayan at kultura.
Sa isang naunang pag-aaral (Chua 2007b), naging karagdagan ni Prop. Vicente Villan bilang
komento na kailangang ugatin pa ang pagkahilig natin sa Cyberspace sa mga sinaunang mga
pasalitang tradisyon ng ating mga ninuno (Villan 20 Nobyembre 2007). Kung paghahambingin
ang dalawa, makikita na bagama’t ang mga blog ay nakasulat, tila may elemento pa rin ito ng
pasalitang tradisyon at pinasa-pasang kwento—walang pag-aalala sa porma at paggamit ng wika
na tulad sa mga nakasulat na dokumento.
Sa nakalipas na tatlong dekada, nakita natin ang paggamit sa mga ganitong impormal na uri ng
batis sa pagbakas ng nakaraan na sinimulan nina Zeus Salazar, Reynaldo Ileto, Teresita Maceda
at iba pa. At lumaganap lalo sa Agham Panlipunang Pilipino (Pantayong Pananaw, Sikolohiyang
Pilipino, Pilipinolohiya) na nagbibigay ng diin sa bawat ordinaryong mamamayan bilang sisidlan
ng kalinangan, kung gayon, ang Kasaysayan ay hindi na lamang dapat mapako sa kasaysayan ng
mga pinuno at pangulo. Dalawa lamang sa mga halimbawa ng pagtatangkang gawin ito ukol sa
cyberspace: Ang pananaw ng kabataan ukol sa historiograpiya ng Pantayong Pananaw ay aking
BORADOR Chua / Kasaysayan ng Cyberspace, Kasaysayan sa Cyberspace 10
tinangkang repasuhin batay sa mga sinusulat sa internet (Chua 2007b), at si Dr. Salazar naman
ay ginagamit ang mga sulating erotica sa internet upang ipakita na nagpapatuloy pa rin ang
kamalayan sa mga sinaunang konspeto ng Libog, Buhay at Ginhawa.
Kita mo yung mga pulitiko sumasabay sila sa internet. Maraming anggulo yan
socialization, anthroplogically pag sinuri mo ang socialization, kapag nag-usap
tayo, pinag-usapan natin ang ating pagiging tao at pagkatao, anthropological
basis ng pakikipag-ugnayan sa Cyberspace.....
Pagiging tao, pag-uusapan niyo dyan ang pisikal na bagay, biological yan e,
“maganda ka” Bahagi ng ekspresyon ng pagiging tao. Kasi ang pagkatao, yan na
yung may kinalaman sa identity, culture, history. ...Tapos kapag pinag-usapan
mo na yung culture, society,and history, kakapain mo na ang sikolohiya. Kaya
makikita mo na, papasok ka na hindi ka lang basta nagpapahayag, hindi ka lang
basta nagkukuwento, kasi yung pagkukwento, pag-uusap niyo, pakikipag-kapwa
yun. Culture yun. Tapos siya rin, ganoon din ang ginagawa sa iyo, kasi ang
objective natin sa usapin ng pakikipag-kapwa ay magbubukas ako ng aking loob,
para magbukas ka rin ng iyong loob para magkakaroon kayo ng puwang sa isa’t
isa.
Tapos, usapin din ng gahum (kapangyarihan), kasi pag may kausap ka na,
mayroon ka ng kapanalig, kagaanan mo ng loob.... Dahil pareho ang inyong loob,
pareho na kayo ng pakiramdam, kasi nadama mo na, yung pandama, nalasahan
mo na ba, na ito yung gusto niya, ito yung gusto ko. May link na kayo sa isa’t isa.
Tapos maging bahagi yun ng relasyon niyo bilang magkapwa tao at ang next level
ng pakikipagkapwa tao ay yung pagiging matalik na magkaibigan.
BORADOR Chua / Kasaysayan ng Cyberspace, Kasaysayan sa Cyberspace 11
Kung hindi naging hadlang ang karagatan at mga ilog sa sinaunang mga bayan, bagkus ay
ginamit pa ito upang lalong mapatibay ang pakikipag-ugnayan sa pamamagitan ng kulturang
maritima, pakikipagkalakalan at pakikipag-sandugo, hindi kaya maaaring ang cyberspace ang
magbuklod sa maraming Pilipino, hindi lamang sa sangkapuluang ito kundi maging sa ibang
bansa, batay sa kapatiran sa Inang Bayan? Makikitang halimbawa sa pag-aaral ni Judith
Balares-Salamat ukol sa mga Bikolano sa Estados Unidos na sa pamamagitan ng cyberspace ay
nag-uugat sa Kabikulan (Salamat 2008), na nagiging bahagi pa rin sa Talastasang Bayan ang
diaspora sa pamamagitan ng teknolohiyang ito.
Kung may pag-unlad at pagyaman na nagaganap sa Pilipinas, masasabing isa na ang cyberspace
at ang kulturang tinatagalay nito sa mga ito.
The same way na binanggit ni Prop. Chua na maaaring paraan ang Cyberspace sa
pagbubuo ng bansa, pero para din siya sa pagde-deconstruct ng bansa. Yun nga,
mahirap na masyadong i-idealized yung Cyberspace at internet, dahil mapanganib
din siya. ...kasi kung titingnan natin, minority yung developing countries sa
discourse ng internet. Particularly, information is mostly in English—
European/American perspective. Mayroon tayong mga areas na linamangan,
Friendster, Multiply, ok yan. Andyan, Tagalog, and then yung iba’t ibang wika sa
Pilipinas, pero sa pangkalahatan pa rin, mapanganib pa rin yung Cyberspace at
Internet.
So, yun lang, pwede siyang daan sa pakikipagkapwa, pagbubukas ng loob, pero
pwede rin siyang paraan para sa pagbabalatkayo, panloloko. Pwede siyang
paraan sa pagbubuo ng bayan, pagbubuo ng bansa, pero paraan din siya para i-
deconstruct, lalo pang paghati-hatiin, pag-away-awayin ang mga Pilipino...
(Navarro 27 Agosto 2008)
Ngunit ayon kay Navarro, may napakagandang makikita sa talastasan ukol sa Kasaysayan sa
Cyberspace:
...Sa academic discourse, mas mabilis ang internet at Cyberspace. Ang daming
pagdedebate tungkol sa mga akademikong mga usapin sa internet at academics
yung nagde-debate. Samantalang kung hihintayin mong lumabas yung jornal,
yung sagot nung isang historyador doon sa sinabi nung isang historyador, aabutin
ng taon-taon. Samantalang sa internet, nagsulat si Salazar, hindi ka agree,
babanatan mo kaagad. Pwede kayong magtalo-talo doon. At nababasa niyong
lahat kung ano ang points of differences ninyo, ano yung pagtatagpo ninyo. Isa
ring positive yun ng internet sa Cyberspace sa larangan ng Kasaysayan...
(Navarro 27 Agosto 2008)
Ang cyberspace ay hindi lamang naglalaman ng kaisipan at karanasan ng bayan, isa rin itong
sisidlan ng mga salaysay (narratives) ng nakaraan ng mga Pilipino.
noong 1995 (Schonfeld 2003). Maganda ito sapagkat marami sa mga aklatan sa Pilipinas, ay
hindi naa-update ang mga jornal. Sa kabila nito, mas maraming artikulo kaugnay ng mga teorya
at bagong tuklas ukol sa kasaysayan ng Pilipinas ang hindi pa matatagpuan sa internet.
Ang mga bahay-dagitab para sa partikular na mga paksa sa Kasaysayan ng Pilipinas. Ilan
lamang sa mga halimbawa nito ang José Rizal Website ng José Rizal University
(http://www.joserizal.ph), The Diaries of José Rizal ni Pupu Platter
(http://rizaldiaries.blogspot.com), Bonifacio Papers ni Pupu Platter
(http://bonifaciopapers.blogspot.com), Katipunan: Documents and Studies ni Jim
Richardson (http://kasaysayan-kkk.info); The Philippine-American War, 1899-1902 ni
Arnaldo Dumindin (http://www.freewebs.com/philippineamericanwar), Corregi-dor,
503, Heritage Batallion (http://corregidor.org), Tribute to Ninoy ni Arnold Barredo
(http://www.tributetoninoy.tk), Marcos Foundation
(http://marcospresidentialcenter.com), The 1986 EDSA Revolution Website ng Thinkquest
Team (http://library.thinkquest.org/15816) at maraming marami pang iba. Maaari ring
bisitahin ang ilang blog tulad ng Punditry, Politics, History, Commentary ni Manolo
Quezon (http://www.quezon.ph), Philippine Commentary ni Dean Jorge Bocobo
(http://philippinecommentary.blogspot.com), at ang Filipino Librarian ni Vernon R.
Totanes (http://filipinolibrarian.blogspot.com) para sa kanilang madalas na pagbabalik-
tanaw sa nakaraan.
Subalit hindi lahat ng materyales dito ay maaaring gamitin bilang batis basta-basta. Kailangang
maging mapanuri at magtanong: (1) Ang impormasyon ba ay magagamit sa paksa na hinahanap?
(2) Ang impormasyon ba ay nagmula sa isang batis o eksperto na may kredibilidad? Maaaring
gamitan ito ng kritikang panlabas at kritikang panloob na metodong pangkasaysayan:
Liban pa dito, sa kabila ng globalisasyon, kailangan pa ring maging mulat ang mag-aaral ng
kasaysayan sa pook at kultura na pinanggalingan ng batis sapagkat ito ay nagtataglay ng bagahe
o bias ng taong sumulat. Marami sa mga maling persepsyon ukol sa ating sarili bilang mga
Pilipino ay nagmula sa mga primaryang batis na makadayuhan ang pananaw. Marami sa mga
batis na ito ay siya ring mga batis na matatagpuan ngayon sa internet. Maging ang mga
peryodiko ay may pananaw na taglay, halimbawa, dapat mulat ang mag-aaral na isinusulong ng
CNN at iba pang mga ahensya ang interes ng Kanluran.
Kailangan ding wastong banggitin ang mga batis mula sa cyberspace. Nang lumaganap ang
paggamit ng internet, naging mas madali ang pangongopya (plagiarism) dahil sa madaling mag-
copy and paste ng mga akda. Kaya naman, masasabi ring ang mga gurong masigasig ay
madaling makadama kung ang isang akda ay kinopya lamang sa internet. At dahil sa search
engine, mas madali itong matunton.
Para sa mga guro sa kasaysayan, ang cyberspace ay mainam din gamitin upang lalong bigyang-
sigla ang pagtuturo. Maaaring gumawa ng bahay-dagitab kung saan mailalagay ng guro ang
iba’t ibang larawan, babasahin, maging mga audio at video file para madaling maabot ng mga
mag-aaral. Sa pamamagitan ng chat at fora, maaaring makipagtalastasan ng opinyon sa mga
paksa sa kasaysayan maging sa labas ng mga klasrum. Maging malikhain at gamitin ng mahusay
ang mga teknolohiyang ito.
V. PAGLALAGOM
Makikita rin na maaaring maiintindihan ang batayang kultural ng cyberspace sa Pilipinas kung
titingnan ito sa ating sariling konsepto ng Kapwa at Kapatiran, tungo sa tunay na Talastasang
Bayan, at pagbubuo ng Sambayanang Pilipino sa loob at labas ng sangkapuluang ito. Gamitin ng
lubos ang magagandang dulot nito sa talastasan subalit maingat pa rin sa mga panganib na dala-
dala nito.viii
Ika-3 ng Disyembre, 2007, 09:50 NG, #2046 Faculty Center, UP Diliman, Lungsod Quezon
Nirebisa: Ika-27 Agosto 2008, 1:25 NU, 71C Ocampo St., UP Diliman, Lungsod Quezon
SANGGUNIAN
Bauer, Yehuda (1976). “Contemporary History – Some Methodological Problems.” History 61.
Billedo, Cherrie Joy F. (2004) The Formation of Inter-Personal Attraction and Romantic
Relationships on the Internet Relay Chat: An Exploratory Study. Di pa nalalathalang tesis
mesterado (Sikolohiya), Unibersidad ng Pilipinas.
Casiraya, Lawrence (2008, 8 Mayo) “RP has highest percentage of social network users,”
Philippine Daily Inquirer. http://newsinfo.inquirer.net/breakingnews/infotech/view/20080508-
135336/RP-has-highest-percentage-of-social-network-users----study.
__________ (2007b, Nobyembre 20). “Global Pantayo: Ang Diskursong Pantayong Pananaw sa
Cyberspace sa Ika-21 Dantaon.” Papel na binasa sa Ikalawang Pambansang LIKAS-BAKAS
Sampaksaan sa Bagong Historiograpiyang Pilipino: Pantayong Pananaw at Bagong Kasaysayan
sa Ika-21 Dantaon, College of Engineering Theater, UP Diliman.
Croce, Benedetto (1937, 2000). History as the Story of Liberty, trans. Sylvia Sprigge, rev. Folke
Leander and Claes G. Ryn. Indianapolis.
Cruz, Isagani R. (1997) “Ang Filipino sa Internet,” Daluyan. Lungsod Quezon: Sentro ng
Wikang Filipino, VIII (1-2): 69-74.
Cruz, Natasha Ria (2008, 19 Hunyo), “Youngblood: Heart in cyberspace,” Philippine Daily
Inquirer. http://opinion.inquirer.net/inquireropinion/columns/view/20080619-143480/Heart-in-
cyberspace
Dizon, David (2008). “Filipinos are top Multiply users,” Abs-cbnNEWS.com. http://www.abs-
cbnnews.com/storypage.aspx?StoryID=122302.
Gabriel, Nancy Kimuell (2007). “Mam, Totoo Po Bang Hindi Nag-exist si Bonifacio? (Isang
Medyo Seryosong Sagot sa Hindi na Cute na Tanong).” Hindi nailathalang draft ng isang
artikulo.
Gonzales, Nick (2007, 7 Nobyembre). “Multiply Big In The Philippines, Lands Ad Deal.”
http://www.techcrunch.com/2007/11/07/multiply-big-in-the-philippines-lands-ad-deal/.
Hart, Michael (1992, Agosto). “Gutenberg: The History and Philosophy of Project Gutenberg.”
Project Gutenberg Website.
http://www.gutenberg.org/wiki/Gutenberg:The_History_and_Philosophy_of_Project_Gutenberg
_by_Michael_Hart.
Laput, Ernesto (2007, Disyembre 10). “PINAS: Munting Kasaysayan ng Pira-Pirasong Bayan.”
Mga Kasaysayan ng PINAS: Pundar Pang-Pilipino. http://www.elaput.org/pinsmain.htm.
Liao, Jerry (2008, 20 Mayo). “The Philippines - Social Networking Capital of the World.”
Manila Bulletin. http://www.mb.com.ph/issues/2008/05/20/TECH20080520124703.html.
BORADOR Chua / Kasaysayan ng Cyberspace, Kasaysayan sa Cyberspace 19
Lim, Ronald (2007, Hunyo 9). “Filipiniana.net: Library 2.0.” The Manila Bulletin Online.
http://www.mb.com.ph/issues/2007/06/09/ YTCP2007060995585.html.
Mayer, Christina. “What is Contemporary History” (Papel na isinulat para kay Prop. Dr. Chester
Pach noong Taglagas ng 2000 para sa klaseng Contemporary History 601 sa Ohio University).
http://oak.cats.ohiou.edu/~cm322900/whatischi.html.
Navarro, Atoy (2000). ”Ang Bagong Kasaysayan sa Wikang Filipino: Kalikasan, Kaparaanan,
Pagsasakasaysayan.” Bagong Kasaysayan: Mga Pag-aaral sa Kasaysayan ng Pilipinas, 11.
Lungsod Quezon: Palimbagan ng Lahi.
Maderazo, Jennifer Woodard (2007, 15 Hunyo). “Orkut, Friendster Get Second Chance
Overseas.” PBS.org. http://www.pbs.org/mediashift/2007/06/try_try_againorkut_friendster.html.
PCIJ (2002). People Power Uli! Lungsod Quezon: Philippine Center for Investigative
Journalism.
Pertierra, Raul, et.al. (2002). “Txt-ing selves: Cellphones and Philippine Modernity.” Maynila:
Palimbagan ng Pamantasang De La Salle.
Pertierra, Raul (2003). “Science, Technology and Everyday Culture in the Philippines.”
Lungsod Quezon: Institute of Philippine Culture, Pamantasang Ateneo de Manila.
Philippines Internet Review Blog (2007, 5 Enero). “Dr. William Torres - Father of the
Philippine Internet” (Panayam kay Dr. Torres).
http://philippineinternetreview.blogspot.com/2007/01/dr-william-torres-and-philippine.html.
Quittner, Joshua (1999, Marso 29). Network Designer: Tim Berners-Lee. Time, 150 (22), 126-
128.
Salamat, Judith Balares (2008) “Blogs and Blogging: Writing in the Diaspora.” Binasa sa
International Conference on Philippine Studies, Lungsod Quezon.
BORADOR Chua / Kasaysayan ng Cyberspace, Kasaysayan sa Cyberspace 20
Salazar, Tessa (2008, 22 Hunyo). “Filipinos are prolific, go and Multiply.” Philippine Daily
Inquirer, A1, A10.
Smbea (Sherry Ma Belle Arrieta) (1999a). “The Unofficial Philippine Internet Timeline.”
Wired! Philippines. http://www.msc.edu.ph/wired/timeline.html.
__________ (1999b), “Dr. Rodolfo Villarica, Father of Internet in the Philippines.” Wired!
Philippines. http://www.msc.edu.ph/wired/drvillarica.html
Steven, Levy (2007, Nobyembre 26). “The Future of Reading.” Newsweek, 150 (22), 52-59.
Thomas, Jeffrey (2007, Hulyo 20). “Project Gutenberg Digital Library Seeks to Spur Literacy:
Library Hopes to Offer 1 Million Electronic Books in 100 Languages.” US Info.
http://usinfo.state.gov/xarchives/display.html?p=washfile-
english&y=2007&m=July&x=200707201511311CJsamohT0.6146356.
Torres, William (2006). Podcast ng panayam para sa EDSA 20/20 ng Philippine Center for
Investigative Journalism. http://pcij.org/edsa20/edsa20-20.html.
Universal McCann (2008, Marso) “Power To The People: Social Media Tracker, Wave3.”
Villafania, Alexander F. (2004, 28 Marso 2008) “Looking back at 10 years of Internet in the
Philippines.” Philippine Daily Inquirer. http://ruby.inquirer.net/adv/dekada/.
Wikimedia Foundation (2007, Disyembre 10). “Wikipedia: About.” Wikipedia: The Free
Encyclopedia. http://en.wikipedia.org/ wiki/Wikipedia:About.
Yazon, Giovanni Paolo (2007, 31 Marso). “Social networking to the higher level.” Manila
Standard Today. http://www.manilastandardtoday.com/?page=goodLife6_mar31_2007
Young, Jeffrey (2006, 12 Hunyo), “Wikipedia Founder Discourages Cademic Use of His
Creation.” The Wired Campus. http://chronicle. com/wiredcampus/ article/1328/ wikipedia-
founder-discoura ges-academic- use-of-his- creation.
LIBOG ni Salazar???
i
Binasa sa Ika-17 na Pambansang Kumperensya ng UP LIKAS na may temang “Makabagong Umalohokan:
Ugnayan ng Kasaysayan at Mass Media,” umaga ng ika-27 ng Agosto, 2008, NISMED Auditorium, UP Diliman,
Lungsod Quezon.
ii
Makikita rin sa Chua 2007a.
iii
Dinalumat sa tulong ni Dr. Zeus A. Salazar. Unang pinag-usapan ng may-akda at ni Dr. Salazar noong ika-
20 ng Abril, 2007 sa kumperensya ng Bagong Kasaysayan (BAKAS) sa San Beda College sa Maynila, at muling
tinalakay noong ika-26 ng Abril 2007 sa kanyang tahanan sa Loyola Heights, Lungsod Quezon. Ang dalumat ng
Kapanahong Kasaysayan ay unang ginamit ng may-akda sa kanyang papel na “Ang Ating Panahon: Ang Bayan
Mula Pagkabansang Republika Hanggang Kapangyarihang Bayan (1946-kasalukuyan)” (Binigkas sa CHED - UP
Departamento ng Kasaysayan Seminar-Workshop sa Kasaysayan ng Bayan sa College of the Immaculate
Conception sa Lungsod ng Cabanatuan noong umaga ng ika-4 ng Mayo 2007),
http://michaelxiaochua.multiply.com/journal/item/73.
iv
May pagkakahalintulad sa paglalarawan ng Hudyong iskolar na si Yehuda Bauer, “contemporary history
should not be considered a separate branch of knowledge, but simply a branch of the historical discipline with
specific problems” (Bauer 1976, 333).
v
Maaaring sangguniin bilang panimulang pag-aaral ng mga Griyegong historyador ang Finley 1960.
vi
Ang salitang “bahay-dagitab” ay una kong ginamit sa opisyal na sayt ng Bagong Kasaysayan na aking
pinamamahalaan. Nakuha ko ang ideya sa mga pinapadalang sulat sa akin ni Prop. Estelita Valdeavilla-Llanita ng
La Salle Green Hills sa e-mail, kung saan sinasalin niya ang salitang ito bilang sulat-dagitab. Naisip kong maaaring
alternatibong katawagan ito sa websayt na maituturing na isang tahanang binibisita at naglalaman ng impormasyon
at kalooban. May iilan na ring gumagamit nito sa internet. Ang salitang “Dagitab” ay isang katagang ginamit para
sa kuryente.
vii
Unang lumabas Chua 2008.
viii
Para kay Ivana, Salamat…
dagitab na pangkasaysayan, ginawaran siya ng parangal na Wikipinoy of the Year 2007 para sa
Kasaysayan (makikita ang kanyang pangunahing blog sa http://michaelxiaochua.multiply.com). Kasapi
rin siya ng Bagong Kasaysayan (BAKAS), Inc., Asosasyon ng mga Dalubhasa, May Hilig at Interes sa
Kasaysayan (ADHIKA) ng Pilipinas, Inc. at UP Lipunang Pangkasaysayan (UP LIKAS). Kasaping
tagapagtatag ng Bahay Saliksikan ng Tarlakin (BaTak). Nakapagsalita na tungkol sa iba’t ibang paksa sa
iba’t ibang dako at nakapanayam na rin ng ilang beses sa lokal at pambansang telebisyon. Ilan sa
kanyang mga interes sa pananaliksik ay yaong ukol sa Kulturang Bayan/Popular, kamalayang
pangkasaysayan sa Cyberspace, Himagsikan at Kapanahong Kasaysayan ng Pilipinas, lalung-lalo na ang
tungkol sa mga taon ng Pang. Ferdinand E. Marcos.