29

KABANATA IV
PAGLALAHAD AT PAGPAPAKAHULUGAN SA MGA DATOS

Inilalahad sa kabanatang ito ang pagsusuri at pagpapakahulugan sa mga datos na

ginamit ng kasalukuyang pag-aaral.

Paghahambing sa mga Panlaping Makauring Iluko at Filipino

Tinawag na panlaping makauri ang mga panlaping ginamit sa pagbubuo ng mga

pang-uri (Santiago at Tiangco, 1991). Ang isang anyo ng panlaping makauri ay maaaring

binubuo ng iba’t ibang morpema sapagkat iba-iba ang kahulugang isinasaad ng mga ito.

Batay sa ginawang pahambing na pagsusuri ng nalikom na 200 na pang-uring

Iluko mula sa mga piling sampung (10) maikling kuwento at mga iba pang halimbawa na

inilahad ng mananaliksik at ang mga katumbas nilang panlapi sa Filipino, napag-alamang

ang mga panlaping makauri sa dalawang wika ay binubuo ng iba’t ibang uri o anyo.

Napag-alaman din na ang isang anyo ng panlapi sa Iluko ay natutumbasan ng isa o higit

sa isang anyo ng panlapi sa Filipino gayon din ang isang anyo ng panlapi sa Filipino ay

may katumbas ding isa o higit sa isang anyo sa Iluko. Ang tumbasang ito ay ipinakikilala

sa mga sumusunod na halimbawa na makikita sa talahanayan at ang mga paliwanag sa

bawat banghay sa ibaba.

Talahanayan 2. Mga panlaping Iluko at ang katumbas nito sa mga panlaping Filipino

Panlaping Iluko Panlaping Filipino

na- na-, ma-, mapag-, maka-, mapang-, naka-
naka- naka-, napaka-, ma-
ag- magka-, nag-, nang-, ma-, na-
agka-/agkaka- magka-/magkaka-, magkasin-/magkakasin-,
magkasing-/magkakasing-, magkasim-
/magkakasim-
manag- mapag-, mapa-, pala-, maka-/-an, ma-/-in/-
hin
 30

manang- mapag-, mapang-, maka-/-in, ma-/-in

nag- nag-, napaka-, nagka-, -um
maka- naka-, ka-, mapag-, na-, ma-, mapang-
ma- na-, ma-
nai- na-, nai-
mannaki- pala-
mapag-,-an mapag-,-an
ka-,-an ka-,-an, pinaka-

A. Ang panlaping na-. Ang panlaping ag- ng mga pang-uring Iluko ay

natuklasang may anim (6) na katumbas na uri ng mga panlapi sa mga pang-uring

Filipino. Ipinakikilala ang mga ito sa ibaba:

Iluko Filipino
na-

ma-

mapag-
na-
maka-

mapang-

naka-
a.1 na- = na-

Iluko Filipino Ingles

na- + s.u. na- + s.u.

naladaw nahuli late

nadistrongkar nasira damaged

Ipinakikilala ng mga halimbawang ibinigay na ang panlaping na- ng mga pang-

uring Iluko ay may katumbas ding panlaping na- sa mga pang-uring Filipino. Ang mga

panlaping ito ay parehong nasa posisyong unahan (unlapi) ng salitang-ugat at kapwa

nagsasaad ng pangnagdaang paglalarawan.

 31

a.2 na- = ma-

Iluko Filipino Ingles

na- + s.u. ma- + s.u.

napintas maganda beautiful

nagubsang marahas vulgar

nataripatu maalaga caring

nasamit matamis sweet

naridam maagap prompt

nalamiis malamig cold

nabangsit mabaho foul

naatiddog mahaba long

nangato mataas tall, high

nalagda matibay sturdy

naadalem malalim deep

napardas/napaspas mabilis/matulin fast, quick

napigsa malakas strong, mighty

nalabes maluho extravagant

nasingpet mabait amiable

nabengbeng/napuskol makapal thick

naakaba malapad lengthy

nauyong mahigpit stern

natured matapang brave

naut-ut mahapdi painful

 32

nasalun-at malusog healthy

nalaka madali easy

nadagsen mabigat heavy

narigat mahirap difficult, tough

natangken matigas hard

nasirib matalino intelligent, smart

naimot maramot stingy

nainut matipid frugal, thrifty

nalukmeg mataba fat

naragsak masaya happy

naangdod/nabangsit mabaho stink

nadayaw magalang courteous

naringgor maingay noisy

naadayo malayo far, distant

naimas masarap delicious

naapgad maalat salty

natamnay matabang distasteful, unsavory

naannad maingat prudent

naladingit/naliday malungkot sad, emotional

nakudrep malabo hazy, blurry

narugit marumi dirty

nananam malinamnam savory, flavorful

nakapsut mahina weak, faint

 33

naraniag maliwanag bright, radiant

nasarangsang malutong crunchy

nalamuyot malambot soft

nadursok mapusok impulsive

napigket malagkit sticky

nawadwad/nabuslon masagana/marami abundant

natibker matatag firm, steadfast

nadam-eg mahalumigmig damp

nalastog mayabang boastful

nasiglat masigla energetic

naubbog makatas succulent

napudno matapat honest

nasileng makintab shiny

napasnek masigasig devout

Sa mga halimbawang ito, kapansin-pansin na ang panlaping na- ng mga pang-

uring Iluko ay may katumbas na panlaping ma- sa mga pang-uring Filipino na kung saan

pareho silang nasa posisyong unahan (unlapi) ng salitang-ugat. Batay rin sa mga korpus

na nakalap at naibigay ng mananaliksik, kapuna-puna na halos lahat ng mga pang-uri sa

Iluko ay nagsisimula sa o may panlaping na-.

a.3 na- = mapag-

Iluko Filipino Ingles

na- + s.u. mapag- + s.u.

naatap mapaghinala dubious

 34

naparabur mapagbigay generous

nadungngo/naayat mapagmahal loving

naranggas mapagmalabis abusive

nateppel mapagtimpi patient/tolerant

Ipinapakita ng mga halimbawang ibinigay na ang panlaping na- ng mga pang-

uring Iluko ay may katumbas ding panlaping mapag- sa mga pang-uring Filipino. Katulad

ng mga naunang halimbawa, ang mga panlaping ito ay parehong nasa posisyong unahan

(unlapi) ng salitang-ugat.

a.4 na- = maka-

Iluko Filipino Ingles

na- + s.u. maka- + s.u.

naagum makasarili selfish

Sa pang-uring ito, makikitang ang panlaping na- sa Iluko ay maaari namang

tumbasan ng panlaping maka- sa Filipino na parehong nasa posisyong unahan (unlapi) ng

salitang-ugat.

a.5 na- = mapang-

Iluko Filipino Ingles

na- + s.u. mapang- + s.u.

nasukir mapanghimagsik rebellious

Sa pang-uring ibinigay sa itaas, makikitang ang panlaping na- sa Iluko ay may

katumbas na panlaping mapang- sa Filipino na parehong nasa posisyong unahan (unlapi)

ng salitang-ugat.
 35

a.6 na- = naka-

Iluko Filipino Ingles

na- + s.u. naka- + s.u.

naalikuteg nakapipinsala mischievous, playful

Ang panlaping na- ng mga pang-uring Iluko ay maaari ding tumbasan ng

panlaping naka- sa mga pang-uring Filipino, tulad ng halimbawa sa itaas. Ang mga ito ay

parehong nasa posisyong unahan ng salitang-ugat.

B. Ang panlaping naka-. Ang panlaping ito sa Iluko ay natuklasang may tatlong

(3) katumbas na panlapi sa Filipino na makikita sa sumusunod na balangkas.

Iluko Filipino

naka-

naka- napaka-

ma-

b.1 naka- = naka-

Iluko Filipino Ingles

naka- + s.u. naka- + s.u.

nakatugaw nakaupo sitting

nakasagana nakahanda ready

nakaamamak nakasisindak scary, frightening

nakadumog nakayuko

nakamuregreg nakasimangot
 36

nakabaston nakatungkod

Ipinakikilala ng mga halimbawang ito na ang panlaping naka- ng mga pang-uring

Iluko ay natutumbasan din ng panlaping naka- sa mga pang-uring Filipino na nasa

unahan ng salitang-ugat.

b.2 naka- = napaka-

Iluko Filipino Ingles

Patnubay:
naka- + p.ulitpantig1 s.u + s.u. napaka- + s.u.
p.ulitpantig1 s.u
nakapapait napakapait very bitter
Inuulit ang
nakatingtinggaw napakalakas very loud
unang pantig ng
salitag-ugat nakaululimek napakatahimik very quiet, silent

nakaringringgor napakaingay very noisy

nakabasbassit napakaliit very small, little

nakaad-adu napakarami many, numerous

nakadaldalus napakalinis very clean

nakabangbangsit napakabaho very foul

nakaun-uneg napakalalim very deep

nakalaglagda napakatibay very sturdy

nakanginngina napakamahal very expensive

Ang mga pang-uring ito ay nagpapakilala na ang panlaping naka- ng mga pang-

uring Iluko ay natutumbasan din ng panlaping napaka- sa mga pang-uring Filipino at

laging nasa unahan ng salitang-ugat. Ang mga panlaping ito sa Iluko at Filipino ay kapwa
 37

nagsasaad ng pinakamasidhing aspekto ng paglalarawan na karaniwang batayan dito ang

pag-uulit sa unang pantig ng salitang-ugat.

b.3 naka- = ma-

Iluko Filipino Ingles

naka- + s.u. ma- + s.u.

nakakasdaaw mahiwaga mysterious

Mula sa pang-uring ito, mapagkikilalang ang panlaping naka- sa Iluko ay

mayroon pang katumbas na panlaping ma- sa Filipino. Ang mga ito ay parehong

ginagamit na unlapi.

C. Ang panlaping ag-. Natuklasan sa pag-aaral na ang panlaping ito sa Iluko ay

maaaring tumbasan ng limang (5) panlapi sa Filipino na makikita sa mga halimbawa.

Iluko Filipino

magka-/magkaka-

nag-
ag-
nang-

ma-

na-
c.1 ag- = magka-/magkaka-

Iluko Filipino Ingles

ag- + p.ulitpantig1 s.u + s.u. magka- + s.u.

agpadpada magkapareho same, equal

agkarkarupa magkamukha same face, identical

 38

Ang panlaping ag- sa mga pang-uring Iluko ay may katumbas na panlaping

magka- sa Filipino. Mapupuna rin sa mga halimbawa ang isa pang kaantasan ng pang-uri

na pahambing at ang pinaghahambingan ay limitado lamang sa dalawang pangngalan. Sa

mga panlaping makauring Iluko ay inuulit ang unang pantig ng salitang-ugat upang

maipabatid na ito ay naghahambing samantalang sa mga pang-uring Filipino ay

itinutumbas ang panlaping magka- upang masabing ang mga ito ay naghahambing.

Iluko Filipino Ingles

ag- + p.ulitpantig1 s.u + s.u. magkaka- + s.u.

agpapada magkakapareho same, equal

agsasaruno magkakasunod successive, consecutive

agkakasadar magkakaedad age bracket, same age

Mapapansin naman sa mga pang-uring ito na ang bilang ng pinaghahambing na

pangngalan ay higit na sa dalawa kung saan ang panlaping ag- sa Iluko ay natutumbasan

ng panlaping magkaka- sa Filipino at kapwa nasa posisyong unahan ng salitang-ugat.

c.2 ag- = nag-

Iluko Filipino Ingles

ag- + p.ulitpantig1 s.u + s.u. nag- + p.ulitpantig1 s.u + s.u.

agdardaras nagmamadali hasty, hurried

agpampanunot nag-iisip thinking, pensive

Natutumbasan din ang panlaping ag- sa Iluko ng panlaping nag- sa Filipino tulad

ng mga halimbawa sa itaas. Pareho rin silang matatagpuan sa unahan ng salitang-ugat.

c.3 ag- = nang

Iluko Filipino Ingles

ag- + p.ulitpantig1 s.u + s.u. nang- + p.ulitpantig1 s.u + s.u.
 39

agbebessag nanghihina feeble, weak

Ang panlaping ag- sa Iluko ay maaari ding tumbasan ng panlaping nang- sa

Filipino na parehong nasa unlapi. Makikita rin sa halimbawa na kapwa inuulit ang unang

pantig ng salitang-ugat sa Iluko at Filipino.

c.4 ag- = ma-

Iluko Filipino Ingles

ag- + p.ulitpantig1 s.u + s.u. ma- + s.u.

agmamayo matamlay faint, pale

Ang isa pang panlapi ng mga pang-uring Filipino na katumbas ng panlaping ag-

ng mga pang-uring Iluko ay ang ma-. Ang mga ito ay parehong unlapi ngunit inuulit ang

unang pantig ng salitang-ugat sa Iluko samantalang sa pang-uring Filipino ay hindi.

c.5 ag- = na-

Iluko Filipino Ingles

ag- + p.ulitpantig1 s.u + s.u. na- + s.u.

agpaparaw namamaos, namamalat hoarse

Sa halimbawang ito, mababatid na ang panlaping ag- sa Iluko ay maaari pang

tumbasan ng panlaping ma- sa Filipino na parehong nasa posisyong unahan at inuulit ang

unang pantig ng salitang-ugat nito.

 40

D. Ang panlaping agka-/agkaka-. Ang panlaping ito sa mga pang-uring Iluko

ay napag-alamang may apat (4) na katumbas sa mga panlaping makauring Filipino tulad

ng mga halimbawa sa ibaba.

Iluko Filipino

magka-/magkaka-

magkasin-/magkakasin-
agka-/agkaka-
magkasing-/magkakasing-

magkasim-/magkakasim-

d.1 agka-/agkaka- = magka-

Iluko Filipino Ingles

agka- + s.u. magka- + s.u.

agkaugali magkaugali same traits

I agkakolor magkakulay same color/shade

l agkasadar magkaedad age bracket, same age

Iluko Filipino Ingles

agkaka- + s.u. magkaka- + s.u.

agkakaugali magkakaugali same traits

agkakakolor magkakakulay same color/shade

agkakasadar magkakaedad age bracket, same age

Ang panlaping agka-/agkaka- sa mga pang-uring Iluko ay may katumbas na

panlaping magka-magkaka sa Filipino na parehong matatagpuan sa unahan. Mapupuna

rin sa mga halimbawa ang isa pang kaantasan ng pang-uri na pahambing. Sa unang
 41

balangkas ng halimbawa, ang pinaghahambing ay limitado lamang sa dalawa

samantalang higit naman sa dalawa ang ikalawang balangkas ng halimbawa.

d.2 agka-/agkaka- = magkasin-/magkakasin-

Iluko Filipino
agka- + s.u. magkasin- + s.u.

agkatayag magkasintangkad

agkalukmeg magkasintaba

agkabassit magkasinliit

agkatangsit magkasinsama

agkadakkel magkasinlaki

agkalawa magkasinlawak

Iluko Filipino
agkaka- + s.u. magkakasin- + s.u.

agkakatayag magkakasintangkad

agkakalukmeg magkakasintaba

agkakabassit magkakasinliit

agkakatangsit magkakasinsama

agkakadakkel magkakasinlaki

agkakalawa magkakasinlawak

Ang mga pang-uring ito ay nagpapakilala na ang panlaping agka-/agkaka- ng mga

pang-uring Iluko ay natutumbasan ng panlaping magkasin-/magkakasin- sa mga pang-

uring Filipino. Ang mga ito ay kapwa nasa posisyong unahan ng mga salitang-ugat.

Tulad ng mga halimbawa sa d.2, mababatid na may paghahambing na kung saan sa unang
 42

balangkas ng halimbawa, ang pinaghahambing ay limitado lamang sa dalawa

samantalang higit naman sa dalawa ang ikalawang balangkas ng halimbawa.

d.3 agka-/agkaka- = magkasing-/magkakasing-

Iluko Filipino
agka- + s.u. magkasing- + s.u.

agkalapsat magkasingganda

agkapugot/agkangisit magkasing-itim

agkaatiddog magkasinghaba

Iluko Filipino
agkaka- + s.u. magkakasing- + s.u.

agkakalapsat magkakasingganda

agkakapugot/agkakangisit magkakasing-itim

agkakaatiddog magkakasinghaba

Mababatid sa mga halimbawa na ang panlaping agka-/agkaka- sa Iluko ay

maaaring tumbasan ng panlaping magkasing-/magkakasing- sa Filipino na nasa

posisyong unahan ng salitang-ugat. Ginagamit naman ang gitling sa Filipino kung

nilalapian ang salitang-ugat na nagsisimula sa patinig bagaman hindi ito kasindalas ng

mga iba pang uri ng panlapi.

d.4 agka-/agkaka- = magkasim-/magkakasim-

Iluko Filipino
agka- + s.u. magkasim- + s.u.

agkapudaw magkasimputi

agkadagsen magkasimbigat
 43

Iluko Filipino
agkaka- + s.u. magkakasim- + s.u.

agkakapudaw magkakasimputi

agkakadagsen magkakasimbigat

Ang isa pang panlapi ng mga pang-uring Filipino na katumbas ng panlaping agka-

/agkaka- ng mga pang-uring Iluko ay ang magkasim-/magkakasim- at ang mga ito ay

parehong nasa posisyong unahan ng mga salitang-ugat.

E. Ang panlaping manag-. Ang panlaping ito sa mga pang-uring Iluko ay napag-

alamang may limang (5) katumbas sa mga panlaping makauring Filipino tulad ng mga

halimbawa sa ibaba.

Iluko Filipino

mapag-

mapa-
manag-
pala-

maka-, -an

ma-, -in/-hin
e.1 manag- = mapag-

Iluko Filipino Ingles

manag- + s.u. mapag- + s.u.

managbaybay-a mapagpabaya careless

managparabur mapagbigay generous

Ipinapakita ng mga halimbawang ibinigay na ang panlaping manag- ng mga pang-

uring Iluko ay may katumbas na panlaping mapag- sa pang-uring Filipino. Katulad ng

 44

mga naunang halimbawa, ang mga panlaping ito ay parehong nasa posisyong unahan

(unlapi) ng salitang-ugat.

e.2 manag- = mapa-

Iluko Filipino
manag- + s.u. mapa- + s.u.

managsukisok mapanuri

May katumbas ding panlaping mapa- sa Filipino ang panlaping manag- sa Iluko

na karaniwang matatagpuan sa unahan ng salitang-ugat. Sa Filipino, ang unang ponema o

titik ng salitang-ugat na nilalapian ng mapa- ay napapalitan.

e.3 manag- = pala-

Iluko Filipino Ingles

manag- + s.u. pala- + s.u.

managintuod palatanong smart

Sa halimbawang ito, mababatid na ang panlaping manag- sa Iluko ay maaari pang

tumbasan ng panlaping pala- sa Filipino na parehong nasa posisyong unahan ng salitang-

ugat nito. Ang panlaping manag- sa Iluko ay madalas na ginagamit sa pagbubuo ng mga

pang-uri o iba pang bahagi ng pananalita samantalang ang panlaping pala- sa Filipino ay

hindi kasindalas gamitin at mangilan-ngilan lamang ang pinaggagamitan dito gaya ng

mga salitang palaaway at palakaibigan.

e.4 manag- = maka-, -an

Iluko Filipino Ingles

manag- + s.u. maka- + s.u. + -an

managbiddut makasalanan sinful

 45

Ang pang-uring ito ay nagpapakilala na ang panlaping manag- ng mga pang-uring

Iluko ay natutumbasan ng panlaping maka-/-an sa mga pang-uring Filipino. Ang

panlaping manag- sa Iluko ay nasa unahan ng mga salitang-ugat habang ang katumbas

nito sa Filipino na maka-,-an ay matatagpuan sa unahan at hulihan o kabilaan ng salitang-

ugat.

e.5 manag- = ma-, -in/-hin

Iluko Filipino Ingles

manag- + s.u. ma- + s.u. + -in/-hin

managbabain mahiyain shy

managtulong matulungin helpful

managpauyo matampuhin childish, juvenile

Natutumbasan din ang panlaping manag- ng mga pang-uring Iluko ng panlaping

ma-,-in/-hin sa mga pang-uring Filipino. Mapapansin na ang katumbas nito sa Filipino ay

matatagpuan sa unahan at hulihan o kabilaan ng salitang-ugat.

F. Ang panlaping manang-. Ang panlaping ito sa mga pang-uring Iluko ay

natuklasasang may apat (4) na katumbas sa mga panlaping makauring Filipino tulad ng

mga halimbawa.

Iluko Filipino

mapag-

mapang-
manang-
maka-, -in

ma-, -in
 46

f.1 manang- = mapag-

Iluko Filipino Ingles

manang- + s.u. mapag- + s.u.

managsiim apagmasid observant

manangbutbuteng mapagbanta ominous

Ang pang-uring ito ay nagpapakilala na ang panlaping manang- ng mga pang-

uring Iluko ay natutumbasan ng panlaping mapag sa mga pang-uring Filipino. Ang mga

ito ay parehong matatagpuan sa unahan ng salitang-ugat.

f.2 manang- = mapang-

Iluko Filipino Ingles

manang- + s.u. mapang- + s.u.

manangidadanes mapang-api degrading

Natutumabasan din ng panlaping mapang- sa mga pang-uring Filipino ang

panlaping manang- ng mga pang-uring Iluko na nasa posisyon unahan ng salitang-ugat.

f.3 manang- = maka-,-in

Iluko Filipino Ingles

manang- + s.u. maka- + s.u. + -in

mananglilipat makakalimutin oblivious

Sa halimbawang ito, ang panlaping manang- sa mga pang-uring Iluko ay may

katumbas din na panlaping maka-/-in sa mga pang-uring Filipino na matatagpuan sa

unahan (unlapi) at hulihan (hulapi) ng salitang-ugat.

f.4 manang- = ma-,-in

Iluko Filipino Ingles

manang- + s.u. ma- + s.u. + -in
 47

manangparnuay malikhain creative

managbala-bala mapangarapin idealistic

Maaari pang tumbasan ang panlaping manang- sa mga pang-uring Iluko ng panlaping

ma-/-in sa mga pang-uring Filipino na makitkita sa unahan at hulihan ng salitang-ugat.

G. Ang panlaping nag-. Ang panlaping ito sa mga pang-uring Iluko ay napag-

alamang may apat (4) na katumbas sa mga panlaping makauring Filipino tulad ng mga

halimbawa.

Iluko Filipino

nag-

napaka-
nag-
nagka-

-um

g.1 nag- = nag-

Iluko Filipino Ingles

nag- + s.u. nag- + s.u.

nagballigi nagtagumpay succeeded

Ipinakikilala ng halimbawang ibinigay na ang panlaping nag- ng mga pang-uring

Iluko ay may katumbas ding panlaping nag- sa pang-uring Filipino. Ang mga panlaping

ito ay parehong nasa posisyong unahan (unlapi) ng salitang-ugat.

g.2 nag- = napaka-

Iluko Filipino Ingles

nag- + s.u. napaka- + s.u.

nagsipnget napakadilim very dark

 48

naggasat napakapalad very lucky

nagkilnet napakalutong very crunchy

Ang mga pang-uring ito ay nagpapakilala na ang panlaping nag- ng mga pang-

uring Iluko ay natutumbasan din ng panlaping napaka- sa mga pang-uring Filipino at

laging nasa unahan ng salitang-ugat. Ang mga panlaping ito sa Iluko at Filipino ay kapwa

nagsasaad ng pinakamasidhing aspekto ng paglalarawan.

g.3 nag- = nagka-

Iluko Filipino Ingles

nag- + s.u. nagka- + s.u.

nagbiddut nagkamali erroneous

Sa pang-uring ibinigay sa itaas, makikitang ang panlaping nag- sa Iluko ay may

katumbas na panlaping nagka- sa Filipino na parehong nasa posisyong unahan (unlapi) ng

salitang-ugat.

g.4 nag- = -um

Iluko Filipino Ingles

nag- + s.u. -um + s.u.

nagtalaw lumayas

naglibas tumakas escape

Natuklasan din sa pag-aaral na ito na ang panlaping nag- sa Iluko ay

natutumbasan ng panlaping –um sa Filipino na matatagpuan o inilalagay sa sa loob ng

salita o tinatawag na gitlapi. Ang panlaping nag- sa Iluko at panlaping um- sa Filipino ay

maaaring magdulot ng kaibahan sa kahulugan depende sa salitang-ugat na isinasama rito

 49

at ang pagkakagamit nito sa pangungusap. Posibleng maging pandiwa ang pang-uring

nasa itaas depende sa kung papaano ito gagamitin sa pangungusap.

H. Ang panlaping maka-. Ang panlaping ito sa mga pang-uring Iluko ay

natuklasang may limang (5) katumbas sa mga panlaping makauring Filipino na makikita

sa mga sumusunod na balangkas.

Iluko Filipino

naka-, ka-

mapag-
maka-
na-

ma-

mapang-
h.1 maka- = naka-/ka-

Iluko Filipino Ingles

maka- + s.u. naka- + p.ulitpantig1 s.u + s.u.

I makapatay nakamamatay deadly

l makauma nakasasawa weary

umakaay-ayo nakahahalina lovely

kmakabannog nakapapagod strenuous

omakaanay nakasasapat sufficient

Iluko Filipino Ingles

maka- + s.u. ka- + p.ulit s.u

makaay-ayo kaibig-ibig lovely

 50

Ipinakikilala ng mga halimbawang ito na ang panlaping maka- ng mga pang-uring

Iluko ay natutumbasan ng panlaping naka-/ka- sa mga pang-uring Filipino na nasa

unahan ng salitang-ugat. Inuulit lamang ang unang pantig ng salitang-ugat sa pang-uring

Filipino. Mapapansin din na ang isang pang-uri sa Iluko ay maaaring magtaglay ng higit

sa isang katumbas sa Filipino.

h.2 maka- = mapag-

Iluko Filipino Ingles

maka- + s.u. mapag- + s.u.

makaallilaw mapagkunwari fake

Ang panlaping maka- sa Iluko ay maaari ding tumbasan ng panlaping mapag- sa

Filipino na parehong nasa unlapi.

h.3 maka- = na-

Iluko Filipino Ingles

maka- + p.ulitpantig1 s.u + s.u. na- + p.ulitpantig1 s.u + s.u.

makasangsangit naluluha teary eyes

Makikita rin na natutumbasan din ng panlaping na- sa Filipino ang panlaping

maka- sa Iluko na parehong nakalagay sa unahan ng salitang-ugat. Ang mga unang pantig

naman ng mga salitang-ugat sa Iluko at Filipino ay kapwa inuulit.

h.4 maka- = ma-

Iluko Filipino Ingles

maka- + s.u. ma- + s.u.

makataraon masustansiya nutritious

 51

Natutumbasan din ang panlaping maka- sa Iluko ng panlaping ma- sa Filipino.

Ang mga ito ay parehong matatagpuan sa unahan ng salitang-ugat.

h.5 maka- = mapang-

Iluko Filipino Ingles

maka- + s.u. mapang- + s.u.

makatignay mapanghikayat poignant

Ang panlaping maka- sa mga pang-uring Iluko ay maaari pang tumbasan ng

panlaping mapang- sa mga pang-uring Filipino. Karaniwang makikita ang mga panlaping

ito sa posisyong unahan ng salitang-ugat.

I. Ang panlaping ma-. Ang panlaping ito sa mga pang-uring Iluko ay napag-

alamang may dalawang (2) katumbas sa mga panlaping makauring Filipino na makikita

sa mga sumusunod na halimbawa.

Iluko Filipino

na-

ma-
ma-

I.1 ma- = na-

Iluko Filipino Ingles

 ma- + s.u. na- + p.ulitpantig1 s.u + s.u.

matawid namamana hereditary, inherited


mabasa nababasa readable, legible

makillo-killo nababaluktok flexible

 52

Sa mga halimbawang ito, kapansin-pansin na ang panlaping ma- ng mga pang-

uring Iluko ay may katumbas na panlaping na- sa mga pang-uring Filipino na kung saan

pareho silang nasa posisyong unahan (unlapi) ng salitang-ugat. May mga pagkatataon na

nauulit ang unang pantig ng salitang-ugat kung tutumbasan o isasalin na ito sa Filipino.

I.2 ma- = ma-

Iluko Filipino Ingles

 ma- + s.u. ma- + s.u.

madaydayaw marangal honorable


mapatta-patta mahihinagap imaginable


 Ang panlaping ma- sa mga pang-uring Iluko ay maaari pang tumbasan ng

panlaping ma- sa mga pang-uring Filipino. Katulad ng mga halimbawa sa I.1, may mga

pagkakataon din na kung inuulit ang unang pantig ng salitang-ugat sa Iluko ay hindi

naman ito nauulit sa Filipino kung tutumbasan na ito.

J. Ang panlaping nai-. Ang panlaping ito sa mga pang-uring Iluko ay napag-

alamang may dalawang (2) katumbas sa mga panlaping makauring Filipino. Ipinakikilala

ang mga ito sa ibaba:

Iluko Filipino

na-

nai-
nai-

J.1 nai- = na-

Iluko Filipino Ingles

nai- + p.ulitpantig1 s.u + s.u. na- + p.ulitpantig1 s.u + s.u.

naidumduma naiiba unique, isolated

 53

Sa pang-uring ibinigay sa itaas, makikitang ang panlaping nai- sa Iluko ay may

katumbas na panlaping na- sa Filipino na parehong nasa posisyong unahan (unlapi) ng

salitang-ugat. Parehong inuulit ang unang pantig ng salitang-ugat sa Iluko at Filipino.

J.2 nai- = nai-, -an

Iluko Filipino Ingles

nai- + s.u. nai-, -an + s.u.

nailaksid naisantabi isolated

naikeddeng naitalaga determined

Ang panlaping nai- sa mga pang-uring Iluko ay posible pang tumbasan ng

panlaping nai-, -an- sa mga pang-uring Filipino. Malimit na makikita ang mga ito sa

posisyong unahan ng mga salitang-ugat.

K. Ang panlaping mannaki-. Ang panlaping ito sa mga pang-uring Iluko ay

napag-alamang may isang (1) katumbas sa mga panlaping makauring Filipino. Tingnan

ang halimbawa:

Iluko Filipino

mannaki- pala-

K.1 mannaki- = pala-

Iluko Filipino Ingles

mannaki- + s.u. pala- + s.u.

mannakikabil palaaway troublemaker

mannakikadwa palakaibigan friendly

 54

Mababatid na ang panlaping mannaki- sa mga pang-uring Iluko ay natutumbasan

ng panlaping pala- sa mga pang-uring Filipino. Ang mga panlaping ito ay kapwa

matatagpuan sa unahan ng salitang-ugat.

L. Ang panlaping mapag-, -an. Ang panlaping ito sa mga pang-uring Iluko ay

may isang (1) katumbas sa mga panlaping makauring Filipino. Tingnan ang halimbawa:

Iluko Filipino

mapag-, -an mapag-, -an

L.1 mapag-, -an = mapag-, -an

Iluko Filipino Ingles

mapag-, -an + s.u. mapag-, -an + s.u.

mapagtalkan mapagkakatiwalaan reliable

Makikita sa halimbawa na ang panlaping mapag-, -an sa mga pang-uring Iluko ay

may katumbas din na panlaping mapag-, -an sa mga pang-uring Filipino. Parehong

matatagpuan ang mga panlaping ito sa unahan (unlapi) at hulihan (hulapi) ng salitang-

ugat na tinatawag ding kabilaan.

M. Ang panlaping ka-, -an. Ang panlaping ito sa mga pang-uring Iluko ay

napag-alamang may dalawang (2) katumbas sa mga panlaping makauring Filipino.

Ipinakikilala ang mga ito sa ibaba:

Iluko Filipino

ka-, -an

ka-, -an
pinaka-
 55

M.1 ka-, -an = ka-, -an

Iluko Filipino Ingles

ka-, -an + s.u. ka-, -an + s.u.

kangatuan kataas-taasan supreme

Ang panlaping ka-, -an sa mga pang-uring Iluko ay natutumbasan din ng

panlaping ka-, -an sa mga pang-uring Filipino na parehong ikinakabit sa unahan at

hulihan ng salitang-ugat.

M.2 ka-, -an = pinaka-

Iluko Filipino Ingles

ka- + p.ulitpantig1 s.u + -an pinaka- + s.u.

kalalawaan pinakamalawak widest

kalulukmegan pinakamataba fattest

kababassitan pinakamaliit smallest

kapupudawan pinakamaputi whitest

kapupugutan pinakamaitim blackest

kasisipngetan pinakamadilim darkest, dimmest

kaaatiddugan pinakamahaba longest

kapapardasan pinakamabilis fastest

kaaadaywan pinakamalayo farthest

karurugitan pinakamarumi dirtiest

kababangsitan pinakamabaho nastiest

kapupuskulan pinakamakapal thickest

kadadalusan pinakamalinis cleanest

 56

kariringgoran pinakamaingay noisiest

kararanggasan pinakamarahas rudest

kauunegan pinakamalalim deepest

katatayagan pinakamatangkad tallest

kagagasatan pinakamapalad luckiest

kamamalasan pinakamalas unluckiest

kasasamitan pinakamatamis sweetest

kauulimekan pinakatahimik very silent

kalalagdaan pinakamatibay sturdiest, solidest

kanginginaan pinakamahal most expensive

kapapaitan pinakamapait most bitter

kapipintasan pinakamaganda most beautiful

kasisingpetan pinakamabait most obedient

pinakamagaling most intelligent

kalalaingan
pinakamatalino smartest

pinakamura, cheapest
kalalakaan
pinakamadali easiest

kangatuan pinakamataas highest

kadaanan pinakaluma obsolete

kabaketan, kalakayan pinakamatanda oldest

Ipinapakita ng mga halimbawang ibinigay na ang panlaping ka-, -an ng mga

pang-uring Iluko ay may katumbas na panlaping pinaka- sa pang-uring Filipino. Sa mga

pang-uring Iluko, ang mga panlaping ka- at -an ay matatagpuan sa kabilaan at inuulit ang
 57

unang pantig ng salitang-ugat samantalang ang katumbas nito sa mga pang-uring Filipino

ay matatagpuan lamang sa unahang posisyon ng salitang-ugat nito. Gayunpaman, ang

mga panlaping ito ay kapwa nagsasaad ng kasidhian sa paglalarawan ng mga pangngalan.