EL

FILIBUSTERISMO
ISINULAT NI: Dr. José Protacio Rizal Mercado
y Alonzo Realonda
 IPINASA NI:
PAULINE SHANE A. DE PEDRO
10 - J.P.RIZAL

IPINASA KAY:
G. NOEL DIONISIO

MGA TAUHAN SA NOBELANG EL FILIBUSTERISMO

Simoun - ang mayamang mag-aalahas, na nakasalaming may kulay, na

umano'y tagapayo ng Kapitan Heneral ngunit siya ay si Juan Crisostomo
Ibarra na nagbalik upang maghiganti sa kanyang mga kaaway.
Isagani - ang makatang kasintahan ni Paulita, pamangkin ni Padre
Florentino.
Basilio - ang mag-aarál ng medisina at kasintahan ni Juli.
Kabesang Tales - ang naghahangad ng karapatan sa pagmamay-ari ng
lupang sinasaka na inaangkin ng mga prayle.
Tandang Selo - ama ni Kabesang Tales na nabaril ng kaniyang sariling
apo.
Senyor Pasta - Ang tagapayo ng mga prayle sa mga suliraning legal.
Ben Zayb - ang mamamahayag sa pahayagan na si Ibañez.
Placido Penitente - ang mag-aaral na nawalan ng ganang mag-aral sanhi
ng suliraning pampaaralan.
Padre Camorra - ang mukhang artilyerong pari.
Padre Fernandez - ang paring Dominikong may malayang paninindigan.
Padre Salvi - ang paring Franciscanong dating kura ng bayan ng San
Diego.
Padre Florentino - ang amain ni Isagani
Don Custodio - ang kilalá sa tawag na Buena Tinta
Padre Irene - ang kaanib ng mga kabataan sa pagtatatag ng Akademya
ng Wikang Kastila
Juanito Pelaez - ang mag-aarál na kinagigiliwan ng mga propesor;
nabibilang sa kilalang angkang may dugóng Kastila
Macaraig/Makaraig - ang mayamang mag-aaral na masigasig na
nakikipaglaban para sa pagtatatag ng Akademya ng Wikang
Kastila ngunit biglang nawala sa oras ng kagipitan.
Sandoval - ang kawaning Kastila na sang-ayon o panig sa
ipinaglalaban ng mga mag-aaral
Donya Victorina - ang mapagpanggap na isang Europea ngunit isa namang
Pilipina; tiyahin ni Paulita.
Paulita Gomez - kasintahan ni Isagani ngunit nagpakasal kay Juanito
Pelaez.
Quiroga - isang mangangalakal na Intsik na nais magkaroon ng
konsulado sa Pilipinas.
Juli - anak ni Kabesang Tales at katipan ni Basilio.
Hermana Bali - naghimok kay Juli upang humingi ng tulong kay Padre
Camorra.
Hermana Penchang - ang mayaman at madasaling babae na
pinaglilingkuran ni Juli.
Ginoong Leeds - ang misteryosong Amerikanong nagtatanghal sa perya.
Imuthis - ang mahiwagang ulo sa palabas ni Ginoong Leeds
Pepay - ang mananayaw na sinasabing matalik na kaibígan daw ni Don
Custodio.
Camaroncocido - isang espanyol na ikinahihiya ng kanyang mga kalahi
dahil sa kanyang panlabas na anyo.
Tiyo Kiko - matalik na kaibígan ni Camaroncocido.
Gertrude - mang-aawit sa palabas.
Paciano Gomez - kapatid ni Paulita.
Don Tiburcio - asawa ni Donya Victorina.
 ANG SALITANG FILIBUSTERISMO/FILIBUSTERO

Ayon mismo kay Dr. Jose Rizal, na mababasa rin sa ginawang

introduksiyon ng kaibigan niyang si Ferdinand Blumentritt para sa
kanyang ikalawang nobela, ang “filibustero” ay nangangahulugang
“mapanganib na taong (makabayan) mamamatay kahit na anong oras”. Ito
ang kontekstuwal na pagpapakahulugan ng mga Espanyol at ilang
Filipino noon na nakaaalam ng salitang ito. Unang pagkakataon na
narinig ito ni Dr. Rizal ay noong binitay ang tatlong paring martir
dahil sa pagkakadawit sa Cavite Munity. Labis-labis na pagkabalisa
ang idinulot ng salitang ito sa mga Filipino maging sa mga nakapag-aral
dahil ito ay parang parusang bigla na lang ipapataw ng mga Espanyol
sa kung sinumang Filipinong nais nilang mamatay. Dahil dito,
ipinagbawal mismo ni Francisco Mercado, ama ni Dr. Rizal, ang
pagbanggit ng mapanganib na salitang ito, maging ng mga salitang
“Cavite” at “Burgos” (isa sa tatlong paring martir na kaibigan ng
kapatid ni Dr. Rizal na si Paciano), dahilan para kakaunti lang ang
nakaaalam ng salitang ito.

KALIGIRANG PANGKASAYSAYAN NG EL FILIBUSTERISMO

• Ang ikalawang nobela ni Dr. Jose Rizal na El Filibusterismo, ang
sikwel o karugtong ng Noli Me Tangere, ay sinimulan niyang isulat
sa kanyang tinubuang Calamba noong Oktubre, 1887, sa kaparehong taon
kung kailan natapos ang manuskripto at maipalimbag ang kanyang unang
nobela. Makalipas ang halos isang taon, 1888, nirebisa ni Dr. Rizal
sa London ang halos lahat ng naisulat na niya sa ikalawang nobela.
Gayunman, may mangilan-ilang sanggunian ang nagsasabing nasimulan
niyang isulat ito sa London habang tinatapos pa niya ang pagsusulat
ng Noli Me Tangere. Kung pagbabatayan naman ang talambuhay ni Dr.
Rizal, tumataliwas ang pahayag na ito dahil hindi man lamang nabanggit
ang London sa mga bayan na pinuntahan ni Dr. Rizal habang sinusulat
pa niya ang kanyang unang nobela. Ayon sa aklat na “Rizal’s Life,
Works, and Writings” ni G. Gregorio F. Zaide, sinimulang isulat ni
Dr. Rizal ang unang mga kabanata ng Noli Me Tangere sa Madrid, Espanya
noong 1884; ipinagpatuloy niya ito sa Paris, Pransiya; maging sa
Wilhelmsfeld, Alemanya sa loob mismo ng mga buwang Abril–Hunyo; at
tinapos sa Berlin, Alemanya sa huling mga buwan ng 1886 at ipinalimbag
sa Berliner Buchcdrukrei Action Gesselchaft noong Marso 29, 1887 sa
halagang Php300 para sa 2,000 kopya. Samantala, ipinagpatuloy naman
niya ang pagsusulat ng El Filibusterismo sa Paris, Madrid, at Biarritz,
Pransiya. Mapapansing iba-ibang lugar ang napuntahan ni Dr. Rizal
habang sinusulat pa niya ang kanyang mga nobela. Para sa Noli Me
Tangere, ang mga dahilan ay may kinalaman sa kanyang pamamasyal sa
iba’t ibang bansa at sa kanyang propesyon. Samantala, mula sa Biarritz,
Pransiya kung saan niya tinapos ang pagsusulat ng ikalawang nobela
ay lumipat naman siya sa Ghent, Belgium dahil sa dalawang bagay: (1)
makaiwas kay Suzanne Jacoby na kanyang sinisinta nang mga oras na
iyon, at (2) higit na mababa ang halaga ng palimbagan sa nasabing
lugar. Tanong: Bakit niya iniwasan si Suzanne Jacoby sa mga sandaling
iyon kung tunay niya itong sinisinta? Sa kabila ng silakbo ng
pagmamahal, kinailangan niyang iwasan ang kanyang damdamin kay
Suzanne Jacoby alang-alang sa maalab niyang pag-ibig sa Filipinas.
Isinakripisyo ni Dr. Rizal ang kanyang nararamdaman sa isang
babae―ang kanyang personal na pangangailangan―dahil higit na
kailangan siya ng kanyang mga kababayang patuloy na nagtitiis sa
panlalapastangan ng mga Espanyol. Dahil na rin sa nagsilbing aral
para sa kanya ang masaklap na mga karanasan sa pagpalalathala ng Noli
Me Tangere, nanirahan siya sa masikip na kuwarto ng kanyang kaibigang
si Jose Alejandrino para lamang maipalimbag ang kanyang El
Filibusterismo sa F. Meyer-Van Loo Press, No. 66 Viaanderen Street,
Ghent, Belgium. Ayon sa isa sa mga anekdota ni Jose Alejandrino para
kay Dr. Rizal, labis-labis ang pagtitipid na ginawa niya para lamang
maging matagumpay ang pagpapalimbag sa El Filibusterismo. Ayon kay
G. Alejandrino, sang-ayon sa aklat muli na “Rizal’s Life, Works, and
Writings” ni G. Gregorio F. Zaide, ang tinutuluyan nilang apartment
ay may sariling canteen pero sa halip na kumain doon, dahil sa mas
mapapamahal sila, ay bumili na lamang si Rizal ng isang latang biskuwit
at ilang kape para sa mga almusal nilang dalawa sa loob ng isang buwan.
Ang ginawa pa ni Dr. Rizal, hinati niya nang pantay para sa kanilang
dalawa ang mga biskuwit. Si G. Alejandrino, dahil sa hindi nakasusunod
sa kanyang rasyon o kung ilang biskuwit lamang ang kanyang kailangang
kainin sa isang araw, ay halos maubos na ang kanyang mga biskuwit
sa loob lamang ng kalahating buwan. Samantala, si Dr. Rizal ay nagawa
mismong tipirin ang sarili sa pagkain para lamang maipalimbag ang
kanyang nobela. Subalit sa hindi magandang palad, tulad sa mga
nangyari sa kanya habang ipinapalathala ang unang nobela, muli na
namang kinapos sa salapi si Dr. Rizal. Naubos na ang perang nakuha
mula sa pagsangla niya sa kanyang mga alahas. [Hindi lamang malinaw
kung may kinita siya mula sa mga pinagbilhan ng kanyang unang nobela.]
Muli na naman siyang humingi ng tulong sa kanyang mga kaibigan ngunit
natalagan bago dumating kaya noong 6 Agosto 1891 ay itinigil ang
paglilimbag sa nobela na noo’y nasa ika-112 na pahina na. Hindi
nagtagal, tulad muli sa mga nangyari habang ipinapalimbag ang Noli
Me Tangere, ay dumating ang salaping kailangan ni Dr. Rizal mula sa
isa sa kanyang mga kaibigan na si Valentin Ventura na noo’y nasa Paris.
Sa tulong ng sugo ng Diyos, ang ikalawang nobela ni Dr. Rizal ay natapos
sa pagpapalimbag noong 18 Setyembre 1891.
• Ang El Filibusterismo ay binigyan ng iba’t ibang saling-pamagat.
Sa wikang Ingles, ito ay isinalin bilang “The Filibustering”. May
salin din ito sa wikang Ingles na ang pamagat ay “The Reign of Greed”
na tinumbasan naman sa wikang Tagalog ng “Ang Paghahari ng Kasakiman”.
Sa ibang aklat sa wikang Ingles, ito ay “The Subversive” na ang salin
naman sa wikang Filipino ay “Ang Subersibo”. Anuman ang pamagat, ang
salitang filibusterismo ay nanggaling sa salitang Kastila na
“filibustero” na hiniram naman sa salitang Pranses na “flibustier”
na tumutukoy sa sumusunod na mga kahulugan: pirata (pirate), isang
taong mangingikil ng buwis o pag-aari ng iba (plunderer), at isang
taong may kinalaman sa rebolusyon o pumupunta pa sa ibang bayan para
suportahan ang isang pag-aaklas (freebooter). Ayon mismo kay Dr. Jose
Rizal, na mababasa rin sa ginawang introduksiyon ng kaibigan niyang
si Ferdinand Blumentritt para sa kanyang ikalawang nobela, ang
“filibustero” ay nangangahulugang “mapanganib na taong (makabayan)
mamamatay kahit na anong oras”. Ito ang kontekstuwal na
pagpapakahulugan ng mga Espanyol at ilang Filipino noon na nakaaalam
ng salitang ito. Unang pagkakataon na narinig ito ni Dr. Rizal ay
noong binitay ang tatlong paring martir dahil sa pagkakadawit sa
Cavite Munity. Labis-labis na pagkabalisa ang idinulot ng salitang
ito sa mga Filipino maging sa mga nakapag-aral dahil ito ay parang
parusang bigla na lang ipapataw ng mga Espanyol sa kung sinumang
Filipinong nais nilang mamatay. Dahil dito, ipinagbawal mismo ni
Francisco Mercado, ama ni Dr. Rizal, ang pagbanggit ng mapanganib
na salitang ito, maging ng mga salitang “Cavite” at “Burgos” (isa
sa tatlong paring martir na kaibigan ng kapatid ni Dr. Rizal na si
Paciano), dahilan para kakaunti lang ang nakaaalam ng salitang ito.
• Labing-isang taong gulang pa lamang noon si Dr. Rizal nang masaksihan
niya ang kalunos-lunos na pagbitay sa tatlong paring martir, ang
GOMBURZA, na sina Mariano Gomez de los Angeles, Jose Apolonio Burgos
y Garcia, at Jacinto Zamora y del Rosario. Marami ang nalungkot at
marami ang nagalit dahil pinatay ang tatlong paring inosente na
nadawit lamang sa Cavite Mutiny. Ang Cavite Mutiny ay ang pag-aaklas
noon sa Cavite ng tinatayang 200 pinagsama-samang manggagawang
Filipino at lokal na mga sundalo dahil sa sapilitang paggawa o polo
y servicio at pagkakaltas ng buwis ng mga Espanyol sa natatanggap
nilang bayad. Gayunman, ang pag-aaklas na ito ay hindi naging
matagumpay dahil lahat ng nagsipag-aklas ay hinuli, pinarusahan, at
pinatay. Sinuman ang sumubok na sumuporta at tumulong sa pag-aaklas
ay parehong kapalaran ang sinasapit. Dahil sa maraming Espanyol
lalong-lalo na ang mga prayle ang galit at naiinggit sa GOMBURZA,
idinawit nila ang mga pangalan ng tatlong pari bilang mga filibustero.
Sila ay binitay sa pamamagitan ng garote sa Bagumbayan (ngayon ay
Luneta Park) noong 17 Pebrero 1872. Ang karumal-dumal na pangyayaring
iyon, kahit maraming taon na ang lumipas, ay kumintal sa isipan at
bumiyak sa puso ni Dr. Rizal kaya ang GOMBURZA ang kanyang pinag-alayan
ng pagsusulat ng nobelang El Filibusterismo. Ano’t anuman, nang
isulat ni Dr. Rizal ang dedikasyon sa nobela ay nagkaroon ng kaunting
pagkakamali ang bayani. Sa kanyang orihinal na sipi, naisulat niya
na binitay ang GOMBURZA noong 22 Pebrero 1872 at hindi 17 Pebrero
1872 na siyang talang pangkasaysayan. Maging sa pagsasama ng edad
ng tatlong paring martir ay nagkaroon ng dalumat: si Mariano Gomez
na namatay sa edad na 72 ay nailahad ni Dr. Rizal ng 85 taong gulang;
si Jose Burgos, ayon sa bayani ay namatay sa edad na 30 pero ayon
naman sa mga historyador ay 35 taong gulang; at si Jacinto Zamora
naman ay namatay sa edad na 36 pero ayon kay Dr. Rizal ay 35 taong
gulang.
• Tulad sa nabanggit sa unang bahagi ng tekstong ito: nirebisa ni
Dr. Rizal sa London ang halos lahat ng naisulat na niya sa ikalawang
nobela noong 1888. Ito ay may kinalaman mismo sa kanyang naging mga
inspirasyon sa pagsusulat; ngunit naiiba sa mga inspirasyon ng ibang
manunulat―ang kanyang masasakit na karanasan sa totoong
buhay―dahilan para maging mabigat ang mga emosyon at mga pangyayaring
mayroon sa El Filibusterismo. Ang mga ito ay ang mga sumusunod: (1)
ang pagmamalupit ng mga paring Dominiko sa mga magsasaka ng Calamba
at sa kanyang pamilya―matutunghayan sa Kabanata 4; (2) ang pagkamatay
ng dalawang Filipino sa Madrid na sina Felicisimo Gonzales at ang
kaibigan niyang si Jose Maria Panganiban; (3) ang away nilang dalawa
ni [Heneral] Antonio Luna dahil sa isang babae, si Nelly Bousted;
(4) ang tunggalian sa pagitan nila ni Marcelo H. del Pilar sa pamumuno
ng samahan ng mga Kastila at mga Filipino sa Espanya―mababasa sa unang
mga bahagi ng nobela ukol sa pagpapatayo ng Akademya ng wikang Kastila;
at (5) ang pagpapakasal ng kanyang kasintahang si Leonor Rivera sa
isang inhinyerong Ingles na si Henry C. Kipping―matutunghayan sa
huling mga bahagi ng nobela, sa kabanata kung saan nagpakasal si
Paulita Gomez kay Juanito Pelaez.
• Tulad sa Noli Me Tangere, ang ilang tauhan sa nobelang ito ay hinango
mismo ni Dr. Rizal sa tunay na buhay: (1) ang ginagalang na paring
Filipino na si Padre Florentino ay walang iba kundi si Padre Leoncio
Lopez na malapit na kaibigang pari ni Dr. Rizal; si Isagani ay si
Vicente Ilustre na isang makata; si Paulita Gomez ay si Leonor Rivera,
ang malayong pinsan ni Dr. Rizal na naging kasintahan niya, si Leonor
Rivera din si Maria Clara sa Noli Me Tangere, mapapansin na magkaiba
ang mga katangian nina Maria Clara at Paulita Gomez pero pareho lamang
hinalaw sa iisang tao; si Simoun, ang pangunahing tauhan, ay walang
iba kundi si Simon Bolivar, ang tagapagpalaya ng Katimugang Amerika
mula sa pananakop ng Espanya; si Padre Salvi ay si Padre Antonio
Piernavieja; si Donya Victorina ay si Donya Agustina Medel; at si
Kapitan Tiago ay si Kapitan Hilario Sunico.
• Para sa inyo, alin nga ba ang superyor o mas nakaaangat: ang Noli
Me Tangere ba o ang El Filibusterismo? Sa bagay na ito, nahati ang
mga opinyon ng mga kaibigan ni Dr. Jose Rizal. Para kina Ferdinand
Blumentritt, Graciano Lopez-Jaena, Dr. Rafael Palma (kapatid ni Jose
Palma na siyang nagsatitik ng “Lupang Hinirang”), at marami pang iba,
ang higit na nakaaangat ay ang El Filibusterismo. Para naman kina
Marcelo H. del Pilar, Wenceslao Retana (hindi siya kaibigan ni Dr.
Rizal, sa katunayan ay isa siya sa mga Espanyol na bumatikos ng Noli
Me Tangere at nakaaway mismo ng bayani pero nang mamatay si Dr. Rizal
ay doon siya labis na humanga rito at siya ang kauna-unahang gumawa
ng talambuhay ni Dr. Jose Rizal), maging kay Dr. Jose Rizal, ang
superyor ay ang Noli Me Tangere. Sang-ayon mismo kay Dr. Rizal, siya
ay nakaramdam ng [grain of salt] tampo (tabang) sa mga nagsabing mas
nakaaangat ang kanyang ikalawang nobela. Sa kabila ng kanya-kanyang
opinyon, dumating naman ang pinakamagandang reaksiyon mula sa isa
sa mga kaibigan ng bayani―si Mariano Ponce― “It is, indeed, excellent.
I can say nothing of your book, but this: it is really marvelous like
all the brilliant productions of your pen. It is a true twin of the
Noli.”