Οδυσσέας Γκιλής. ΠΑΝΩΛΗ. Αποσπάσματα Από Αρχαία Κείμενα. 2020

1
Οδυσσέας Γκιλής
Επιμέλεια
ΠΑΝΩΛΗ
ΧΟΛΕΡΑ
ΠΑΝΟΥΚΛΑ
ΛΟΙΜΟΣ
Αποσπάσματα από αρχαία κείμενα
Θεσσαλονίκη 2020
2
3
Εισαγωγικό σημείωμα
Σχετικές εργασίες, «Πανώλη, Χολέρα, πανούκλα, Λοιμός»,

επεξεργάζομαι με τίτλους, «Λοιμώδης νόσος-λοίμωξη». «Επιδημία».
Ανοσία, Θεραπεία, Μόλυνσις, Ψώρα, Λέπρα...
Έχω ήδη ανεβάσει στο Academia. Edu και στο Scrid. Com.
«Πνεύμων-πνευμονία», «Καρκίνος». «Φλεγμονή», «Οίδημα».
Ο πίνακας περιεχόμένων παραπέμπει στις αντίστοιχες σελίδες των
ενοτήτων και στο τέλος ευρετήριον λέξεων-εννοιών.
Περιεχόμενα
Εισαγωγικό σημείωμα..............................................................................................................3
ΠΑΝΩΛΗ.................................................................................................................................4
Χρονολογική κατάταξη αοσπασμάτων.....................................................................................4
Αποσπάσματα από αρχαία κείμενα...........................................................................................6
ΧΟΛΕΡΑ................................................................................................................................29
Χρονολογική ταξινόμηση αποσπασμάτων..............................................................................29
Αποσπάσματα από αρχαία κείμενα.........................................................................................33
ΠΑΝΟΥΚΛΑ.........................................................................................................................96
ΛΟΙΜΟΣ................................................................................................................................98
ΤΥΦΟΣ................................................................................................................................694
ΑΝΙΑΤΟΣ............................................................................................................................800
ΚΟΛΛΗΤΙΚΗ=μεταδοτική..................................................................................................908
ΜΟΛΥΝΣΙΣ.........................................................................................................................938
ΜΟΛΥΣΜΑΤΙΚΗ................................................................................................................953
ΑΣΘΕΝΕΙΑ ενδεκτικά.......................................................................................................1011
ΕΥΡΕΤΗΡΙΟΝ.......................................................................................................................1190
4
ΠΑΝΩΛΗ
Χρονολογική κατάταξη αοσπασμάτων
Από τη Βικιπαίδεια. Η πανώλη ή πανούκλα είναι οξεία λοιμώδης νόσος,

που προκαλείται από το βακτήριο Yersinia pestis (βάκιλος του Γερσίν). Η
νόσος μεταδίδεται στον άνθρωπο από το τσίμπημα ψύλλων, (κυρίως του
είδους Xenopsylla cheopsis), που παρασιτούν σε άρρωστο μαύρο
αρουραίο. Μεταδίδεται εύκολα και γρήγορα με άμεση ή έμμεση επαφή,
ιδιαίτερα στις περιπτώσεις πνευμονικής εντόπισης, οπότε μεταδίδεται
ακόμα και με τα σταγονίδια. Είναι βαριάς μορφής ασθένεια, με υψηλό
πυρετό και τοξική κατάσταση.
1. Αισχύλος. Persae (6-5 B.C.) L. 732

Βα. πρὸς τάδ’ ὡς Σούσων μὲν ἄστυ πᾶν κενανδρίαν στένει
— (730)
Δα. ὦ πόποι κεδνῆς ἀρωγῆς κἀπικουρίας στρατοῦ.
Βα. Βακτρίων δ’ ἔρρει πανώλης δῆμος † οὐδέ τις γέρων.
Δα. ὦ μέλεος, οἵαν ἄρ’ ἥβην ξυμμάχων ἀπώλεσεν.
Βα. μονάδα δὲ Ξέρξην ἔρημόν φασιν οὐ πολλῶν μέτα—

2. Ευρυπίδης. . Medea (5 B.C.) L. 277
τοῦδ’ εἰμί, κοὐκ ἄπειμι πρὸς δόμους πάλιν, (275)
πρὶν ἄν σε γαίας τερμόνων ἔξω βάλω.
Μη. αἰαῖ· πανώλης ἡ τάλαιν’ ἀπόλλυμαι.
ἐχθροὶ γὰρ ἐξιᾶσι πάντα δὴ κάλων,
κοὐκ ἔστιν ἄτης εὐπρόσοιστος ἔκβασις.

3. Ευρυπίδης. . Electra (5 B.C.) L. 60
ἀλλ’ ὡς ὕβριν δείξωμεν Αἰγίσθου θεοῖς—
γόους τ’ ἀφίημ’ αἰθέρ’ ἐς μέγαν πατρί.
ἡ γὰρ πανώλης Τυνδαρίς, μήτηρ ἐμή, (60)
5
ἐξέβαλέ μ’ οἴκων, χάριτα τιθεμένη πόσει·

τεκοῦσα δ’ ἄλλους παῖδας Αἰγίσθῳ πάρα

4. SOPHOCLES Trag. Oedipus Coloneus (5 B.C.) L. 1264
ἀδελφὰ δ’, ὡς ἔοικε, τούτοισιν φορεῖ
τὰ τῆς ταλαίνης νηδύος θρεπτήρια.
Ἁγὼ πανώλης ὄψ’ ἄγαν ἐκμανθάνω·
καὶ μαρτυρῶ κάκιστος ἀνθρώπων τροφαῖς (1265)
ταῖς σαῖσιν ἥκειν· τἀμὰ μὴ ’ξ ἄλλων πύθῃ.

5. ARCADIUS Gramm. De accentibus [Sp.] {2116.001} (A.D. 4?) P.29
l. 1
Ὀρέστης Θυέστης Ἀκέστης. τὸ μέντοι κηδε-
στής καὶ ἀργεστής ἐπιθετικὰ ὀξύνονται.
(29) Ἔτι βαρύνονται τὰ παρὰ τὸ ὀλῶ· πανώλης ἐξώ-
λης προώλης.
Τὰ εἰς ΗΣ ἐπίθετα παρὰ ῥῆμα σύνθετα εἰς ΟΥΣ

6. ARCADIUS Gramm. De accentibus [Sp.] (A.D. 4?) P.135 l. 11
Ἔτι καὶ τὰ διὰ τοῦ ΩΡΗΣ· νεώρης νεῶρες, αὐ-
τώρης αὐτῶρες. καὶ τὰ παρὰ τὸ „ὀλῶ“ συντεθειμένα· (10)
ἐξώλης ἐξῶλες, πανώλης πανῶλες. τὰ δὲ ἄλλα
προπαροξύνονται, ἐξαιρέτως τὰ παρ’ οὐδετέρων συντε-
θέντα βαρύτονα· εὐμήκης εὔμηκες, κακοήθης κα-

7. PHOTIUS Lexicogr., Theol. et Scr. Eccl. Lexicon (Ε—Ω) (A.D. 9) pi
P.379 l. 21
Πανύστατον: πάντων ἔσχατον.
Παμφάλυα: τὸν πομφόλυγα· Σώφρων. (20)
Πανώλης : πανώλεθρος.
Πάξοι: νῆσοι κατ’ Ἰταλίαν.
Παπάζοιεν: πατέρα καλοῖεν.

8. LEXICON αἱμωδεῖν Lexicogr. Lexicon αἱμωδεῖν (= Lexicon
anepigraphum quod incipit a voce αἱμωδεῖν) (Incertum) P.626 l. 47
6
λης ὁ μαινόμενος· ἢ μανιοπὸς γίνεται· μαινόλης· παρὰ (45)

τὸ μαίνω καὶ τὸ ὅλος· ὥσπερ τὸ ἐξώλης· καὶ ποιώλης
(corr. πειώλης) καὶ πανώλης · ἅπαντα γὰρ διὰ τοῦ ω
μεγάλου γράφεται· πλὴν τοῦ μαινόλης. μαγίδες, παρὰ
τῆς Ἄραψι τὸ κοντάριον. μάζας ψωμῶς·
Ευρυπίδης. ., Medea L. 277
Μήδεια. πενθεῖν δ' οὔ σε θαυμάζω τύχας.

ὁρῶ δὲ καὶ Κρέοντα, τῆσδ' ἄνακτα γῆς,
στείχοντα, καινῶν ἄγγελον βουλευμάτων.
{ΚΡΕΩΝ}
σὲ τὴν σκυθρωπὸν καὶ πόσει θυμουμένην,
Μήδει', ἀνεῖπον τῆσδε γῆς ἔξω περᾶν
φυγάδα, λαβοῦσαν δισσὰ σὺν σαυτῆι τέκνα,
καὶ μή τι μέλλειν· ὡς ἐγὼ βραβεὺς λόγου
τοῦδ' εἰμί, κοὐκ ἄπειμι πρὸς δόμους πάλιν
πρὶν ἄν σε γαίας τερμόνων ἔξω βάλω.
{Μη.} αἰαῖ· πανώλης ἡ τάλαιν' ἀπόλλυμαι·
ἐρήσομαι δὲ καὶ κακῶς πάσχουσ' ὅμως·
τίνος μ' ἕκατι γῆς ἀποστέλλεις, Κρέον;
{Κρ.} δέδοικά σ', οὐδὲν δεῖ παραμπίσχειν λόγους,
μή μοί τι δράσηις παῖδ' ἀνήκεστον κακόν.
συμβάλλεται δὲ πολλὰ τοῦδε δείγματα·
σοφὴ πέφυκας καὶ κακῶν πολλῶν ἴδρις,
λυπῆι δὲ λέκτρων ἀνδρὸς ἐστερημένη.
κλύω δ' ἀπειλεῖν σ', ὡς ἀπαγγέλλουσί μοι,
Ευρυπίδης. ., Electra L. 60
νέαν ἐς οἴκους παρθένον μὴ θιγγάνω,

γνώμης πονηροῖς κανόσιν ἀναμετρούμενος
7
τὸ σῶφρον ἴστω καὐτὸς αὖ τοιοῦτος ὤν.

{ΗΛΕΚΤΡΑ}
ὦ νὺξ μέλαινα, χρυσέων ἄστρων τροφέ,
ἐν ἧι τόδ' ἄγγος τῶιδ' ἐφεδρεῦον κάραι
φέρουσα πηγὰς ποταμίας μετέρχομαι
γόους τ' ἀφίημ' αἰθέρ' ἐς μέγαν πατρί,
οὐ δή τι χρείας ἐς τοσόνδ' ἀφιγμένη
ἀλλ' ὡς ὕβριν δείξωμεν Αἰγίσθου θεοῖς.
ἡ γὰρ πανώλης Τυνδαρίς, μήτηρ ἐμή,
ἐξέβαλέ μ' οἴκων, χάριτα τιθεμένη πόσει·
τεκοῦσα δ' ἄλλους παῖδας Αἰγίσθωι πάρα
πάρεργ' Ὀρέστην κἀμὲ ποιεῖται δόμων.
{Αυ.} τί γὰρ τάδ', ὦ δύστην', ἐμὴν μοχθεῖς χάριν
πόνους ἔχουσα, πρόσθεν εὖ τεθραμμένη,
καὶ ταῦτ' ἐμοῦ λέγοντος οὐκ ἀφίστασαι;
{Ηλ.} ἐγώ σ' ἴσον θεοῖσιν ἡγοῦμαι φίλον·
ἐν τοῖς ἐμοῖς γὰρ οὐκ ἐνύβρισας κακοῖς.
μεγάλη δὲ θνητοῖς μοῖρα συμφορᾶς κακῆς
ἰατρὸν εὑρεῖν, ὡς ἐγὼ σὲ λαμβάνω.
Σοφοκλής. Oedipus Coloneus L. 1264
Οἴμοι, τί δράσω; πότερα τἀμαυτοῦ κακὰ

πρόσθεν δακρύσω, παῖδες, ἢ τὰ τοῦδ' ὁρῶν
πατρὸς γέροντος; ὃν ξένης ἐπὶ χθονὸς
σὺν σφῷν ἐφηύρηκ' ἐνθάδ' ἐκβεβλημένον
ἐσθῆτι σὺν τοιᾷδε, τῆς ὁ δυσφιλὴς
γέρων γέροντι συγκατῴκηκεν πίνος
πλευρὰν μαραίνων, κρατὶ δ' ὀμματοστερεῖ
κόμη δι' αὔρας ἀκτένιστος ᾄσσεται·
ἀδελφὰ δ', ὡς ἔοικε, τούτοισιν φορεῖ
τὰ τῆς ταλαίνης νηδύος θρεπτήρια.
Ἁγὼ πανώλης ὄψ' ἄγαν ἐκμανθάνω·
καὶ μαρτυρῶ κάκιστος ἀνθρώπων τροφαῖς
ταῖς σαῖσιν ἥκειν· τἀμὰ μὴ 'ξ ἄλλων πύθῃ.
Ἀλλ' ἔστι γὰρ καὶ Ζηνὶ σύνθακος θρόνων
Αἰδὼς ἐπ' ἔργοις πᾶσι, καὶ πρὸς σοί, πάτερ,
παρασταθήτω· τῶν γὰρ ἡμαρτημένων
ἄκη μὲν ἔστι, προσφορὰ δ' οὐκ ἔστ' ἔτι.
Τί σιγᾷς;
Φώνησον, ὦ πάτερ, τι· μή μ' ἀποστραφῇς·
8
οὐδ' ἀνταμείβῃ μ' οὐδέν, ἀλλ' ἀτιμάσας

πέμψεις ἄναυδος, οὐδ' ἃ μηνίεις φράσας;
Αισχύλος. , Persae L. 732
{Βα.} μηχαναῖς ἔζευξεν Ἕλλης πορθμόν, ὥστ' ἔχειν πόρον.

{Δα.} καὶ τόδ' ἐξέπραξεν, ὥστε Βόσπορον κλῇσαι μέγαν;
{Βα.} ὧδ' ἔχει· γνώμης δέ πού τις δαιμόνων ξυνήψατο.
{Δα.} φεῦ, μέγας τις ἦλθε δαίμων, ὥστε μὴ φρονεῖν καλῶς.
{Βα.} ὡς ἰδεῖν τέλος πάρεστιν οἷον ἤνυσεν κακόν.
{Δα.} καὶ τί δὴ πράξασιν αὐτοῖς ὧδ' ἐπιστενάζετε;
{Βα.} ναυτικὸς στρατὸς κακωθεὶς πεζὸν ὤλεσε στρατόν.
{Δα.} ὧδε παμπήδην δὲ λαὸς πᾶς κατέφθαρται δορί;
{Βα.} πρὸς τάδ' ὡς Σούσων μὲν ἄστυ πᾶν κενανδρίαν στένει –
{Δα.} ὦ πόποι κεδνῆς ἀρωγῆς κἀπικουρίας στρατοῦ.
{Βα.} Βακτρίων δ' ἔρρει πανώλης δῆμος οὐδέ τις γέρων.
{Δα.} ὦ μέλεος, οἵαν ἄρ' ἥβην ξυμμάχων ἀπώλεσεν.
{Βα.} μονάδα δὲ Ξέρξην ἔρημόν φασιν οὐ πολλῶν μέτα –
{Δα.} πῶς τε δὴ καὶ ποῖ τελευτᾶν; ἔστι τις σωτηρία;
{Βα.} ἄσμενον μολεῖν γέφυραν γαῖν δυοῖν ζευκτηρίαν.
{Δα.} καὶ πρὸς ἤπειρον σεσῶσθαι τήνδε, τοῦτ' ἐτήτυμον;
{Βα.} ναί· λόγος κρατεῖ σαφηνὴς τοῦτό γ'· οὐκ ἔνι στάσις.
{Δα.} φεῦ, ταχεῖά γ' ἦλθε χρησμῶν πρᾶξις, ἐς δὲ παῖδ' ἐμὸν
Ζεὺς ἀπέσκηψεν τελευτὴν θεσφάτων· ἐγὼ δέ που
διὰ μακροῦ χρόνου τάδ' ηὔχουν ἐκτελευτήσειν θεούς·
Αίλιος Ηρωδιανός. Καθολική προσωδία. Part+vol. 3,1, p.70, l. 4
γιῶν, Ἀλέξανδρος δὲ Τρεμιλέας «τελευτήσας τοὺς Τρεμιλέας Λυκίους

Βελλεροφόντης μετωνόμασεν». Ἡρόδοτος δὲ Τερμίλας αὐτοὺς καλεῖ ἐν
πρώτῳ (c. 173). ὁ δὲ χρησμὸς ὁ περὶ αὐτῶν Τερμιλέας αὐτούς φησι.
Δημομέλης Δημομέλου. Ἀψίλης ἔθνος Σκυθικὸν γειτνιάζον Λαζοῖς,
ὡς Ἀρριανὸς ἐν περίπλῳ τοῦ Εὐξείνου πόντου (p. 12). Μυτίλης ὁ
οἰκιστὴς τῆς Μυτιλήνης· Δασκύλης ὁ υἱὸς Περιαύδου, ἀφ' οὗ Δα-
σκύλιον πόλις Καρίας. Ὀζόλης ἔθνος. Λοκρῶν μοῖραι τρεῖς εἰσιν Ἐπι-
ζεφύριοι Ἐπικνημίδιοι, οἱ καὶ Ὀπούντιοι ὧν ἦν Αἴας, καὶ Ὀζόλαι. φαι-
νόλης, γενειόλης. τὸ δὲ ἀμελής, ἀφελής, καὶ ἀελλής καὶ
ἀολλής ἐπίθετα καὶ εἰς ους ἔχουσι τὴν γενικήν.
Ἔτι βαρύνονται τὰ παρὰ τὸ ὄλω, πανώλης , ἐξώλης, προώλης
καὶ τὰ παρὰ τὸ πωλῶ παντοπώλης.
Τὰ εἰς μης βαρύνονται, Γιλγάμης ἔθνος Λιβύης· Ἡρόδοτος
9
ἑβδόμῃ (c. 66). Ἰάμης ἔθνος Σκυθικόν. Ἑκαταῖος Ἀσίᾳ. λέγονται καὶ
Ἴαμοι, ὡς Ἀλέξανδρος ἐν τῷ περὶ Εὐξείνου πόντου μυθολογεῖ. Ἀδρύ-
μης Λιβύης πόλις· λέγεται καὶ ἀρσενικῶς καὶ θηλυκῶς ἡ Ἀδρυμητός
καὶ οὐδετέρως τὸ Ἀδρυμητόν. κέκληται δὲ ἀπό τινος Ἀδρύμητος τῆς
γενικῆς παραχθείσης εἰς εὐθεῖαν. ἄμεινον δὲ τὸ Ἀδρύμης· αἱ γὰρ ἀπὸ
γενικῆς εὐθεῖαι δίχα ποιητικῆς φράσεως σπανιώταται.
Ἔτι τὰ εἰς ανης κύρια, Τιγράνης, Ἰορδάνης, Ἐξοστάνης,
«δυσμενέων δ' ἀϊδής» λέγει Βακχυλίδης, οὗ τὸ οὐδέτερον ἀϊδές «τοῦ

δὲ τάφον καὶ σῆμ' ἀϊδὲς ποίησεν». Ἡσίοδος (Scut. 447), Ἀριφρά-
δης δὲ καὶ Διοπείθης, Πολυδεύκης, Ἀΐδης τὰ κύρια βαρύνονται
ὡς καὶ τὸ Ἀριστοφάνης Διομήδης. ὁμοίως ὀξύνονται καὶ τὰ εἰς
τος τὴν γενικὴν ποιοῦντα, ἡμιθνής, ἡμιτρής, ἐπιβλής· διὸ καὶ
παρὰ Ἀριστοφάνει (Vesp. 590) τὸ «ὁ μέγας οὗτος κολακώνυμος ἀσπι-
δαποβλής«, ὅ ἐστι ῥίψασπις, καίτοι ἐκ τριῶν συγκείμενον λέξεων,
ὅμως ὀξύνεται· οὐ καλῶς οὖν τὸ ἐπιβλής βαρύνει Ἀρίσταρχος, ὅτι δο-
κός ἐστιν. οὐ γάρ ἐστι βλής μονοσύλλαβον καθ' ἑαυτὸ ἐπὶ ταύτης τῆς
ἐννοίας, ἵνα ἐν συνθέσει βαρύνηται ὥσπερ τὸ Κρής Ἐτεόκρης. Βαρύ-
νονται δὲ τὰ παρὰ τὸ ὄλω πανώλης , ἐξώλης, προώλης καὶ τὰ
παρὰ τὸ ἀρκῶ αὐτάρκης, ποδάρκης – σημαίνει τὸν ταχὺν περὶ
τὸν δρόμον ὁ τοῖς ποσὶ τοῖς ἑαυτοῦ ἐπαρκεῖν δυνάμενος πρὸς τὸ ὑπεκ-
φυγεῖν ἢ διώκειν τοὺς πολεμίους. Ὅμηρος «ποδάρκης δῖος Ἀχιλλεύς»
(Α 121). ἔστι δὲ καὶ ὄνομα κύριον. ὤφειλε δὲ εἶναι ποδαρκής ὀξυτό-
νως ὡς ἐπίθετον, ἀλλὰ σεσημείωται τὰ παρὰ τὸ ἀρκῶ. γίνεται δὲ
ἡ κλητικὴ πόδαρκες ὡς αὔταρκες· καὶ τὸ οὐδέτερον ποδαρκές ὀξυτό-
νως, τῶν ἄλλων ὁμοφωνούντων τῇ κλητικῇ τοῦ ἀρσενικοῦ. σεση-
μείωται δὲ καὶ τὰ παρὰ τὸ ἀντῶ προσάντης καὶ τὰ παρὰ τὸ ἅδω
αὐθάδης. Τὰ μέντοι παρὰ ῥῆμα σύνθετα εἰς ου ἔχοντα τὴν γενικὴν
βαρύνεται οἷον πωλῶ παντοπώλης, μετρῶ γεωμέτρης, τρίβω παι
αὐτόετες ἐπιρρηματικῶς προπαροξύνεται, ὡσαύτως ἐπιτηδής ἐπιτη-

δές, ἐπίτηδες δὲ ἐπίρρημα.
Τὰ βαρύτονα εἰς ης ἔχοντα δὲ οὐδέτερα εἰς ες ἢ προπερισπώμενα
αὐτὰ ἔχει ἢ προπαροξύτονα.
Τὰ μὲν οὖν διὰ τοῦ ηρης ἔχει προπερισπώμενα, ὀλιγήρης ὀλιγῆ-
ρες, θυμήρης θυμῆρες, τὸ δὲ θυμαρές ἀπὸ τοῦ θυμαρής γέγονε,
10
ξιφήρης ξιφῆρες, πλήρης πλῆρες.

Τὰ διὰ τοῦ ωδης, εἰ ἔχει οὐδέτερα, προπερισπώμενα αὐτὰ ἔχει,
εὐώδης εὐῶδες, γεώδης γεῶδες.
Ἔτι τὰ διὰ τοῦ ωρης, νεώρης νεῶρες, αὐτώρης αὐτῶρες καὶ
τὰ παρὰ τὸ ὄλω συντεθειμένα, ἐξώλης ἐξῶλες, πανώλης πανῶλες.
τὰ δὲ ἄλλα προπαροξύνονται, ἐξαιρέτως τὰ παρ' οὐδετέρων συντε-
θέντα βαρύτονα, εὐμήκης εὔμηκες, κακοήθης κακόηθες, μεγακήτης
μεγάκητες. καὶ τὰ παρὰ τὸ ηκης, τανυήκης τανύηκες. καὶ τὰ παρὰ
τὸ αδης καὶ αρκης, αὐθάδης αὔθαδες, αὐτάρκης αὔταρκες. τὸ μέν-
τοι ποδάρκης βαρύτονον ἔχει τὸ ποδαρκές οὐδέτερον ὀξυνόμενον, ἡ
δὲ κλητικὴ πόδαρκες ὡς αὔταρκες, τῶν ἄλλων ὁμοφωνούντων τῇ
κλητικῇ τοῦ ἀρσενικοῦ.
Τὰ παρὰ τὸ αντης οὐδέτερα προπαροξύνονται, κατάντης κάταντες,
προσάντης πρόσαντες, ἀνάντης ἄναντες καὶ τὰ ὅμοια.
Αίλιος Ηρωδιανός. Περὶ κλίσεως ὀνομάτων Part+vol. 3,2, p.638, l. 34
Περὶ βαρυτόνων.
Τὸ δὲ Ἄρης καὶ ὡς ἰαμβικὸν μὴ ἔχον ἐπ' εὐθείας τὸ τ Ἄρητος

ἐκλίθη, καὶ ὡς σπονδειακὸν Ἄρου, καὶ «Ἄρεος ἀνδροφόνοιο» παρ'
Ὁμήρῳ (Δ 441), καὶ Ἄρεως ἀπὸ Ἄρευς, εὑρέθη δὲ παρὰ Ἀλκαίῳ.
Ὅσα δὲ ὑπὲρ δύο συλλαβάς ἐστιν εἰς δης πατρωνυμικά, οἷον Ἀτρεί-
δης ἢ τύπου πατρωνυμικοῦ Ἡρακλείδης, Ὑπερίδης, καὶ τὸ Δημάδης ἐκ
τοῦ Δημεάδης ὂν τῇ αὐτῇ ὑποπίπτει κλίσει.
Καὶ τὰ εἰς νης παρώνυμα, Λεπτίνης, Ἀξίνης, Ἀψίνης ἢ τύπου
παρωνύμου, Σμικρίνης, Θεοκρίνης.
Καὶ τὰ εἰς λης ῥηματικά, χωρὶς τῶν παρὰ τὸ ὄλω οἷον πανώλης ·
φαινόλης, ἢ παρώνυμα γενειόλης καὶ ὅσα εἰς της ἁπλᾶ οἰκέτης, τοξό-
της κτλ.
Καὶ ὅσα παρὰ ῥῆμα προσηγορικά, ἱερονίκης, Ὀλυμπιονίκης· ταῦτα
πάντα εἰς ου ἔχει τὴν γενικήν, χωρὶς τῶν εἰς ωλης, ἃ μετὰ τοῦ ς τὴν
γενικὴν ποιεῖ, πανώλους, ἐξώλους· ἐξῶλες καὶ πανῶλες τὸ οὐδέτε-
ρον κτλ. ἔτι γε μὴν καὶ ὅσα ἀμεταβόλῳ παραλήγεται ὑπὲρ δύο συλ-
λαβὰς εἰς τος λήγει, Ἀφάρητος, Ἐπιάλητος· καὶ ταῦτα μὲν περὶ
βαρυτόνων.
Αίλιος Ηρωδιανός. Περὶ κλίσεως ὀνομάτων Part+vol. 3,2, p.685, l. 32
τύπτης πατροτύπτου. πρόσκειται «μὴ ὄντα κύρια» διὰ τὸ κρατῶ

Σωκράτης Σωκράτους· τοῦτο γὰρ εἰς ους ἔχει τὴν γενικὴν καὶ οὐκ εἰς
11
τὴν ου δίφθογγον, ἀλλὰ κύριά ἐστι, τὰ γὰρ εἰς ης ἀπὸ ῥημάτων κύρια
εἰς ους ἔχει τὴν γενικὴν χωρὶς εἰ μὴ χαρακτὴρ κωλύῃ οἷον δεύκω
Πολυδεύκης Πολυδεύκους, μέδω Διομήδης Διομήδους, πείθω Διοπείθης
Διοπείθους, φαίνω Ἀριστοφάνης Ἀριστοφάνους. πρόσκειται «εἰ μὴ χαρα-
κτὴρ κωλύῃ» διὰ τὸ κρίνω Θεοκρίνης Θεοκρίνου· τοῦτο γὰρ κύριόν ἐστι
καὶ
ὅμως εἰς τὴν ου δίφθογγον ἔχει τὴν γενικὴν τῷ χαρακτῆρι τῶν διὰ
τοῦ ινης. ἔτι πρόσκειται «μὴ ἔχοντα οὐδέτερον εἰς ες», ἐπεὶ ταῦτα
εἰς ους ἔχει τὴν γενικὴν οἷον ὄλω ἐξώλης ἐξώλους ὅτι ἐξῶλες, πανώ-
λης πανώλους ὅτι πανῶλες, ἀντῶ προσάντης προσάντους ὅτι πρόσαντες,
ἀρκῶ αὐτάρκης αὐτάρκους ὅτι αὔταρκες, ἁδεῖν (σημαίνει δὲ τὸ ἀρέσκειν)
αὐθάδης αὐθάδους ὅτι αὔθαδες.

Choer. 55, 16: τὰ εἰς ης ὀξύτονα παρὰ ῥῆμα σύνθετα, μὴ ἀπὸ
παθητικοῦ παρακειμένου, εἰς ους ἔχει τὴν γενικὴν οἷον σπείρω πολυ-
σπειρής πολυσπειροῦς, ἄρδω νεοαρδής νεοαρδοῦς, πήσσω ἐπάγη πρω-
τοπαγής πρωτοπαγοῦς. πρόσκειται «μὴ σύνθετα ἀπὸ παθητικοῦ παρα-
κειμένου», ἐπειδὴ καθόλου τὰ εἰς ης ὀξύτονα σύνθετα ἀπὸ ῥημάτων
μίαν συλλαβὴν φυλάττει τοῦ παθητικοῦ παρακειμένου καὶ διὰ καθαροῦ
τοῦ τος κλίνεται οἷον βέβληται ἀβλής ἀβλῆτος (σημαίνει δὲ τὸν ἄτρω-
τον), δέδμηται ἀδμής ἀδμῆτος ὁ ἀδάμαστος, τέτρηται ἡμιτρής ἡμιτρῆ
Αίλιος Ηρωδιανός. Περὶ ῥηματικῶν ὀνομάτων Part+vol. 3,2, p.898, l. 15
ἀρότης, ἐργάτης. σεσημείωται τὸ εὑρετής. τὸ μέντοι λυριστής, λεπι-

στής, χλευαστής ὀξύνεται, ὅτι οὐ καθαρὸν τὸ τ· τὸ ἀθλητής, μαχητής,
μαθητής, ὅτι οὐ βραχεῖαν ἔχει τὴν παραλήγουσαν.
Arc. 26, 22: τὰ εἰς ατης τὸ α μακρὸν ἔχοντα ῥηματικὰ θεατής,
πειρατής ὀξύνεται.
Arc. 27, 4: τὰ εἰς υτης τὸ υ μακρὸν ἔχοντα ῥηματικὰ ὀξύνεται
κωλυτής, μηνυτής.
Arc. 27, 11; 117, 9, E. M. 628, 2, Choer. Dict. 54, 10: τὰ εἰς
ης ἐπίθετα παρὰ ῥῆμα σύνθετα εἰς ους ποιοῦντα τὴν γενικὴν ὀξύνεται
εὐσεβής, εὐλαβής, θεοφιλής, αὐτοσφαγής, πολυδευκής, Πολυδεύκης δὲ
τὸ κύριον βαρύνεται. βαρύνεται δὲ τὰ παρὰ τὸ ὄλω πανώλης , ἐξώ-
λης, προώλης καὶ τὰ παρὰ τὸ ἀρκῶ αὐτάρκης καὶ τὰ παρὰ τὸ ἀντῶ
προσάντης καὶ τὰ παρὰ τὸ ἅδω αὐθάδης. τὰ μέντοι παρὰ ῥῆμα σύν-
θετα εἰς ου ἔχοντα τὴν γενικὴν βαρύνεται οἷον πωλῶ παντοπώλης,
μετρῶ γεωμέτρης, παιδοτρίβης, χρεωφείλης, ναυβάτης, ἐργομίσης, προ-
τύπτης.
12
Αίλιος Ηρωδιανός. Partitiones (= Ἐπιμερισμοί) [Sp.?] (e codd. Paris.

2543 + 2570) P.211, l. 17
χρυσόω, χρυσῶ, χρυσώσω, χρυσωτής· ζηλόω· ζηλώσω,

ζηλωτής· καὶ τὰ λοιπὰ ὡσαύτως.
Τὰ διὰ τοῦ ονης ἅπαντα, εἰ μὲν καθαριεύει τὸ ο, μικρο-
γραφοῦνται· οἷον· γυρόνης· Μηριόνης· Κεβριόνης· καὶ τὰ
ὅμοια. Εἰ δὲ μὴ καθαριεύει, διὰ τοῦ μεγάλου· οἷον·
τελώνης· σιτώνης· βελώνης· ὀπωρώνης· καὶ τὰ ὅμοια.
Ταῦτα δὲ πάντα ἀπὸ τοῦ ὠνῶ, τὸ ἀγοράζω, γίνονται.
Ἰστέον καὶ τοῦτο· ὀνῶ, τὸ ὀφελῶ, μικρόν· ὠνῶ δὲ, τὸ
ἀγοράζω, διὰ τοῦ ω μεγάλου γράφεται.
Τὰ παρὰ τὸ ὄλλω γινόμενα ὀνόματα, καὶ διὰ τοῦ ωλης
ἐκφερόμενα, διὰ τοῦ ω μεγάλου γράφονται· οἷον· πανώλης ·
ἐξώλης· προσώλης· καὶ τὰ ὅμοια.
Πλὴν τοῦ μαινόλης· σκωπτόλης.
Ὡσαύτως καὶ τὰ εἰς της λήγοντα· οἷον· ἱππολέτης·
γιγαντολέτης· βροτολέτης· ψυχολέτης· βοολέτης· καὶ τὰ
λοιπά.
Τὰ διὰ τοῦ ωδης, εἴτε ἀρσενικὰ, εἴτε θηλυκὰ, διὰ τοῦ ω
μεγάλου γράφονται· οἷον· εὐώδης· δυσώδης· κτηνώδης·
πηλώδης· ἀλσώδης· ἀργιλλώδης γῆ, ἡ λευκή· καὶ τὰ
ὅμοια τούτοις.
Aesopus et Aesopica Scr. Fab., Fabulae (dodecasyllabi) Fable 139aliter,

l. 5
τὴν δ' οὐ προιδὼν πεπάτηκεν εἰς κάραν.

Ἡ δὲ στραφεῖσα δάκνει τὸν πόδα τούτου,
καὶ λιποψυχῶν ἐν στεναγμῷ ἐβόα·
»Θηρεῦσαι θέλων ἄλλον αὐτὸς ἠγρεύθην.»
[Ὁ λόγος οὗτος δηλοῖ ὅτι]
βόθρον ἄλλῳ ὀρύσσων αὐτὸς ἐμπέσῃ.
Ἵππος παλαιὸς ἐπράθη ἐν τῷ μύλῳ,
ὅστις καὶ ζευχθεὶς στενάζων οὕτως ἔφη·
»Ὢ τῆς συμφορᾶς· τί τῷ τάλᾳ συνέβη·
ἐκ γὰρ μεγέθους καὶ ἀνδρείας μεγάλης
καὶ εὐκλείας γε ἧς εἶχον ὁ πανώλης ,
νῦν δὲ προσδοῦμαι τοῖς ξυλίνοις καμπτῆρσιν.»
Ὅτι οὐ δεῖ τινα ἐπαίρεσθαι ἐν δόξῃ· πολλοὶ γὰρ ἐν γήρᾳ
ἀνηλώθησαν κόπῳ.
13
Ἄνθρωπος πάλαι ἵππον εἶχε καὶ ὄνον.

Οἱ δὲ ὥδευον μετὰ πολλοῦ τοῦ βάρους.
Καὶ δὴ ἡ ὄνος πρὸς τὸν ἵππον ἐβόα·
»λάβε τοῦ βάρους καὶ κούφισον ὀλίγον·
οὐ γὰρ δύναμαι ταῦτα πάντα βαστάζειν,
καί, εἰ μὲν βούλει, ζήσομεν ἐν τῷ βίῳ·
εἰ δ' οὐ πεισθῇς μοι, ὄψει με τεθνηκυίαν.»
Ιούλιος Πολυδεύκης. Onomasticon Book 5, sec. 130, l. 4
Συνήδεσθαι δὲ καὶ συγχαίρειν· τὸ γὰρ ὑπερήδεσθαι καὶ συν-

ευφραίνεσθαι καὶ ἄλλα δηλοῖ. ἡ μέντοι ἐπὶ τῷ συνήδεσθαι θυσία
εὐαγγέλια, ὥσπερ καὶ ἡ ἐπὶ τῷ ἥδεσθαι. τὸ δ' ἐναντίον συνάχθε-
σθαι καὶ συναλγεῖν· τὸ γὰρ συλλυπεῖσθαι εὐτελές, τὸ δὲ συνανιᾶσθαι
ἑτέρας ἐστὶ χρείας. προσήκοι δ' ἂν ἴσως τῷ συνάχθεσθαι καὶ τὸ
ἐπανιᾶσθαι. ἐπεύχεσθαι, συνεύχεσθαι τὰ ἀγαθά. τὸ δ' ἐναντίον ἐπα-
ρᾶσθαι καταρᾶσθαι· πλὴν καὶ ἐπὶ τούτου τὸ ἐπεύχεσθαι καὶ κατ-
εύχεσθαι τάττεται. καὶ τὰ ὀνόματα ἐπάρατος κατάρατος τρις-
κατάρατος, καὶ τὸ πρᾶγμα ἐπ' ἐκείνου μὲν εὐχή, ἐπὶ τούτου δ'
ἀρά. τάχα δὲ τῷ ἐπαράτῳ προσήκοι ἂν καὶ ὁ ἐξάγιστος, ἐξώλης
προώλης πανώλης . τὸ μέντοι ἐπαρασαμένους ἀναλύειν τὴν ἀρὰν
ἀναράσασθαι λέγουσιν· βιαιότερον γὰρ τὸ ἀνεύξασθαι. ὁ μὲν οὖν
ἐπαρώμενος, καὶ ᾧ τις ἐπαρᾶται, ἀραῖος· ἃ δέ τις εὐχόμενος αἰτεῖ,
εὐκταῖα ἀγαθά, καὶ τὸ ἀττικώτερον εὐκτά. λέγουσι δὲ καὶ εὐχωλι-
μαῖα. οἱ δὲ δαίμονες οἱ μὲν λύοντες τὰς ἀρὰς ἀλεξίκακοι, ἀπο-
πομπαῖοι, ἀποτρόπαιοι, λύσιοι, φύξιοι, οἱ δὲ κυροῦντες ἀλιτήριοι ἀλι-
τηριώδεις, προστρόπαιοι, παλαμναῖοι.
Ἀριστοφάνης (fg 784), καὶ ἡμίοπον αὐλὸν Αἰσχύλος (T G F 91).

καὶ ἡμίκακον δ' Εὐκλείδης (I p 805. 3 Ko) λέγει καὶ Σοφοκλῆς
(T G F 948), Ἀριστοφάνης (Th 449) δὲ καὶ ἡμικάκως, καὶ Δείναρ-
χος (inc or fg 17 Tur) ἡμιπόδιον, ἡμιχρύσους δ' Ἀναξανδρίδης
(II p 137 fg 5 Ko). τῶν μέντοι Μενάνδρου (fg 1014 Ko) τὸ μὲν ἡμι-
φυὲς καὶ ἡμίγραφον ἀνεκτά, τὸ δ' ἡμιλάσταυρον παμπόνηρον.
τάδε μέντοι ἐκ τοῦ παν σύνθετα. πάγκαλος, πάγκακος,
πανοῦργος, πάνδημος. καὶ παγκάλως καὶ παγκάκως, καὶ ὡς
Πλάτων (Phaedr 276 D saep) παγκάλη πάγκαλον. παμπάλαιον,
πάμμεγα παμμέγεθες, παμπληθές πάμπολυ, πάμμηκες, παμποίκιλον,
παντοδαπόν, παντοῖον, πανσέληνος, παναρμόνιον, παναγές, πανώλης ,
14
πάντολμος, παμμίαρον, παμπόνηρον, πάνσοφον, παντελές, πάνδεινον,

πάνδηλον. καὶ τὰ Θουκυδίδου (VII 87. 6) πανωλεθρίᾳ, πανδημεί, πας-
συδί (VIII 1). καὶ τὰ Πλάτωνος παμπλούσιος (Lg 734 C) καὶ πάνσμικρος
(Lg X 903 C) καὶ παντοπώλιον (Rpb VIII 557 D). εἴποις δ' ἂν καὶ
παγγενεί, πανστρατιᾷ, παναισχές, παμπρασία, πανδαισία, πανθοινία,
παγκαρπία, πανοπλία. Ἀντιφῶν (fg 175 Bl) δὲ καὶ ἐξαλᾶσθαι
πανοικεσίᾳ ἔφη. πανήμερος πάννυχος· τοῦτον δὲ πανεύφρονα Κρα-
τῖνος (I fg 435) καλεῖ. πανδοκεύς πανδοκεύτρια. καὶ ὡς Κρατῖνος
(fg 434) παναγάθη, καὶ ὡς Ἀριστοφάνης (fg 727) πάγκυφος ἐλαία.
καὶ Παναθήναια δὲ καὶ Πανιώνια καὶ Παναιτώλια καὶ Παμβοιώτια
Eudemus Rhet., Περὶ λέξεων ῥητορικῶν (excerpta) Folio 172, l. 29
παντελείαν: ὁλόκληρον καὶ παντελῆ.

παντευχία: πανοπλία.
παντὸς μᾶλλον: ἀντὶ τοῦ παντός.
παντί τῳ: παντί τινι.
παντοδαής: πάντα εἰδώς.
παντοδαπά: παντοῖα.
παντοῖος: παντοδαπός, ποικίλος. πάντοσε: πανταχοῦ.
πάντοτε ἴσην: πανταχόθεν ἴσην. κυκλοτερῆ.
παντουργῷ: πάντα πράττοντι.
πάνυ: λίαν.
πανώλης : πανόλεθρος.
πασπάζοιεν: παρακαλοῖεν.
Γρηγόριος Ναζιανζηνός. ., Christus patiens [Dub.] (fort. auctore

Constantino Manasse) L. 471
νῦν γὰρ στόματος φιλίου χρῄζω σέθεν

φωνῆς ἀκοῦσαι καὶ προσειπεῖν, ὦ Τέκνον.
Δός μοι, πρὸς αὐτοῦ Πατρός, ὦ Τέκνον, σέθεν,
σοῦ θεσπεσίου χρωτὸς ἅψασθαι χεροῖν
ψαῦσαι ποδῶν τε καὶ περιπτύξασθαί σε.
Φεῦ φεῦ, τί δράσω; καρδία μου δίκεται.
Ὦ δεῦτε, φίλαι, δεῦτε, λίπωμεν φόβον·
προσέλθετ', ἀσπάσασθε καὶ προσείπατε,
λάζεσθε χειρὸς δεξιᾶς. Τάλαιν' ἐγώ,
ὡς ἀρτίδακρύς εἰμι καὶ φόβου πλέα.
Αἲ αἴ, πανώλης ἡ τάλαιν' ἀπόλλυμαι.
15
Γυναῖκες, ὄψιν στυγνὰν ὡς εἶδον Τέκνου,

ποθῶ τεθνᾶναι, ζῆν δ' ἔτ' οὐδαμῶς φέρω.
Οἴμοι, τί δράσω; πῶς λάθω λαῶν χέρας;
Τί γοῦν τί δράσω; πῶς φύγω τόσους βρόχους;
Arcadius Gramm., De accentibus [Sp.] P.29, l. 1
Ἔτι τὰ εἰς ΙΤΗΣ τοῦ Ι μακροῦ ὄντος καὶ ΕΙΤΗΣ·

πολίτης τεμενίτης εὐρείτης βαθυῤῥείτης,
καὶ ὅσα παρώνυμα τὸ Υ μακρὸν ἔχοντα· πρεσβύτης
Ἀρχύτης Πιδύτης. τὸ μέντοι κωλυτής μηνυ-
τής ῥηματικὰ καὶ οὐ παρώνυμα.
Ἔτι τὰ διὰ τοῦ ΩΤΗΣ μὴ ῥηματικὰ· δεσμώτης
στρατιώτης.
Ἔτι τὰ διὰ τοῦ ΕΣΤΗΣ μὴ ὄντα ἐπιθετικὰ·
Ὀρέστης Θυέστης Ἀκέστης. τὸ μέντοι κηδε-
στής καὶ ἀργεστής ἐπιθετικὰ ὀξύνονται.
Ἔτι βαρύνονται τὰ παρὰ τὸ ὀλῶ· πανώλης ἐξώ-
λης προώλης.
Τὰ εἰς ΗΣ ἐπίθετα παρὰ ῥῆμα σύνθετα εἰς ΟΥΣ
ποιοῦντα τὴν γενικὴν ὀξύνεται· εὐσεβής ἀσεβής
εὐλαβής θεοφιλής αὐτοσφαγής πολυδευκής·
Πολυδεύκης δὲ τὸ κύριον βαρύνεται. τὸ μέντοι φι-
λαλήθης καὶ μισαλήθης καὶ εὐήθης καὶ κα-
κοήθης παρ' ὄνομά εἰσιν οὐ παρὰ ῥῆμα.
Τὰ εἰς ΗΣ κύρια ἀπὸ τῶν εἰς ΟΣ οὐδετέρων σύν-
θετα βαρύνεται· Δημοσθένης Διογένης,
Τὰ βαρύτονα εἰς ΗΣ ἔχοντα δὲ οὐδέτερα εἰς ΕΣ

ἢ προπερισπώμενα αὐτὰ ἔχει ἢ προπαροξύτονα.
Τὰ μὲν οὖν διὰ τοῦ ΗΡΗΣ ἔχει προπερισπώμενα·
ὀλιγήρης ὀλιγῆρες, θυμῆρες θυμῆρες (τὸ δὲ θυ-
μαρές ἀπὸ τοῦ θυμαρής γέγονε), ξιφήρης ξιφῆρες,
πλήρης πλῆρες.
Τὰ διὰ τοῦ ΩΔΗΣ, εἰ ἔχει οὐδέτερα, προπερι-
σπώμενα αὐτὰ ἔχει· εὐώδης εὐῶδες, γεώδης γεῶδες.
Ἔτι καὶ τὰ διὰ τοῦ ΩΡΗΣ· νεώρης νεῶρες, αὐ-
16
τώρης αὐτῶρες. καὶ τὰ παρὰ τὸ “ὀλῶ” συντεθειμένα·

ἐξώλης ἐξῶλες, πανώλης πανῶλες. τὰ δὲ ἄλλα
προπαροξύνονται, ἐξαιρέτως τὰ παρ' οὐδετέρων συντε-
θέντα βαρύτονα· εὐμήκης εὔμηκες, κακοήθης κα-
κόηθες, μεγακήτης μεγάκητες. καὶ τὰ παρὰ τὸ
ΗΚΗΣ· τανυήκης τανύηκες. καὶ τὰ παρὰ τὸ ΑΔΗΣ
καὶ ΑΡΚΗΣ· αὐθάδης αὔθαδες, αὐτάρκης αὔταρ-
κες. τὸ μέντοι ποδάρκης βαρύτονον ἔχει τὸ ποδαρ-
κές οὐδέτερον ὀξυνόμενον.
Romanus Melodus Hymnographus, Cantica Hymn 8, sec. 15, l. 1
Μέγαν ἔχομεν πόθον πρὸς τὸν Θεὸν τῶν Ἑβραίων,

θερμότερον τοῦ πυρός σου καὶ καμίνου καυστικώτερον·
σὺ γὰρ τάχα νομίζεις, ὡς ἄθεος καὶ παράφρων,
ὅτι πατρίδος λειφθέντες καὶ ἐλπίδος ἐγυμνώθημεν,
ἀλλ' οὐκ ἐπιγελάσεις ἡμῖν ὡς ἀσυνέτοις·
ἔχομεν γὰρ ὃν ἔχομεν πανταχοῦ περιφέροντες·
ἐνώπιον ἡμῶν τὸν πλάστην προορώμενοι,
καθ' ἑκάστην λατρεύομεν αὐτῷ·
οὐκ ἔστι γὰρ οὗτος ὡς αὕτη ἣν ἐχάλκευσας,
ἀλλ' ἐπάνω πέλει πάσης τῆς κτίσεως, ἀσιγήτως ὑμνούμενος·
Τάχυνον ...»
Ἅμα ἤκουσε τούτων, ὁ ἄθλιος καὶ πανώλης
ὡς σίδηρος ἐπυρώθη καὶ φλογμὸν ἀπεσπινθήριζε,
κράζων, βράζων, ἀσθμαίνων καὶ λέγων τοῖς παρεστῶσιν·
»Ἑπτάκις ὑπὲρ τὸ πρῶτον ὑποκαύσατε τὴν κάμινον·
νάφθῃ ὁμοῦ καὶ πίσσῃ καὶ κληματίδων πλήθει
ταύτης τὸ πῦρ αὐξήσαντες τῷ θυμῷ μου ἰσώσατε·
ὁμοίως γὰρ ταύτης ἀνάπτομαι καὶ φλέγομαι,
ὅτι οὗτοι ἠθέτησαν ἐμέ·
καὶ τάχα τῶν παίδων ἐγὼ προαναλίσκομαι
Romanus Melodus Hymnographus, Cantica dubia Hymn 70, proem-

strophe strop, sec. 27, l. 2
καὶ φόβῳ αὕτη ἐπέστη· ἣν κρατήσαντες τάχος κατέσφαξαν·

αὐτῇ τῇ βρώσει τιτρώσκονται, ἕως ταύτην τῷ στύλῳ ἱστόρησαν,
|:ἐν ᾧ ἦν πρεσβεύων ὑπὲρ πάντων ἡμῶν.:|
Νόσον κρυφίαν ἔχουσα κόρη ἐκκαυθεῖσα ἐκ δίψης ὑδρευθεῖσα
17
νυκτὸς γονὴν ἐχίδνης κατέπιε·

σύντροφον εἶχε τὸν ἰοβόλον ἀοράτως ἐκτρέφουσα τὸ θηρίον·
ἥτις ἀεὶ ἐσπαράττετο πᾶσαν ἡμέραν δεινῶς·
βασάνοις μαστιγουμένη τὸν σεβάσμιον τόπον κατέλαβεν
κἀκεῖ τὸν δόλιον ἤμεσεν, ὃν εὐχῇ ὁ πιστὸς διεσπάραξε
|:πρεσβεύων ἀπαύστως ὑπὲρ πάντων ἡμῶν.:|
Ὅτε οὖν εἶδεν ὁ θηριώδης τὰ ἀνίατα πάθη ἰαθέντα ἐκεῖ θυμῷ
ἀμέτρῳ ταράττεται·
πάθος ἐνδόσθιον ἀναδείξας εἰς τὸ σῶμα τοῦ ἥρωος ὁ πανώλης
ἕλκει δεινῷ ἀπευκταίῳ σκωλήκων ἀμπλήσας αὐτό·
αὐτὸς δὲ τῇ καρτερίᾳ τὰς ὀδύνας προθύμως ὑπέφερε
καὶ τούτῳ μᾶλλον προσηύχετο γενναιότερος εἶναι τὴν ἄθλησιν
Ὕπνωσεν ὕπνον ἐν εὐφροσύνῃ ὁ μακάριος οὗτος τοῦ Χριστοῦ
ἀθλητὴς ἀγγέλοις συναγαλλόμενος·
τοῦτον καθεῖλεν ἀπὸ τοῦ στύλου Ἀρδαβούριος ἔνδοξος σὺν τῷ πλήθει
ἄνακτος μὲν βασιλεύοντος Λέοντος τοῦ εὐσεβοῦς
κηδεύσας ἐπὶ Καροῦχαν· οὐρανὸς δὲ καὶ γῆ ἐπηυφραίνοντο·
πιστῶς δὲ τοῦτον κατέθεντο ἐν σορῷ τῆς τερπνῆς Θεουπόλεως
Ιωάννης Ζωναράς Lexicon epsilon, p.758, l. 4
δι' ὧν εἰσιὼν πολίτης ἕκαστος ψηφίζεται ὄστρα-

κον τιθεὶς ὑπογεγραμμένον. τοῦτο δὲ ὑπὸ ἑξα-
κισχιλίων γενόμενον φυγὴ δεκαέτης ψηφίζεται
τοῦ κρινομένου.]
Ἑξέτει. ἑξαέτει. [ἀττικῶς. οἶδ' ἑξέτει σοι τραυ-
λίσαντι πειθόμενος.]
Ἐξετασμός. ἡ κρίσις.
Ἐξωκέλης. τὸ λῃστρικὸν πλοῖον. ἢ ἄστρωτος
ἵππος.
Ἐξώλης. ὁ ἀσελγὴς, ὁ ἀπολλύμενος. [ὁ κίναι-
δος. τὸ αὐτὸ καὶ προώλης καὶ πανώλης .]
Ἐξώστης. ὁ ἀποδιώκτης ἢ ὁ τραχὺς ἄνεμος.
Ἕξ. ὁ ἀριθμός. διὰ τὸ ἔξωθεν εἶναι τῶν πέντε.
Ἐξ ὕπνου. ἐκ ῥαθυμίας. [καὶ ὁ Ἀπόστολος·
ὅτι ὥρα ἡμᾶς ἤδη ἐξ ὕπνου ἐγερθῆναι. ἐγγὺς,
φησὶ, τὸ τέλος· καὶ δεῖ ἐπεγείρεσθαι ἡμᾶς εἰς
τὸν καιρόν.]
18
Ιωάννης ΖωναράςLexicon pi, p.1498, l. 9
Παλαμναῖος. φονεὺς ἢ ἰσχυρός. ἀπὸ τοῦ πάλῃ

καὶ τῇ παλαίστρᾳ ἐπιμένειν καὶ καρτερεῖν.
Παλαιφάτους. ἀρχαίους, παλαιούς. μυθο-
λογεῖται, ὅτι οἱ παλαιοὶ ἄνθρωποι ἐκ δρυῶν καὶ
λίθων ἐγένοντο. παλαιφάτους δὲ λέγει τοὺς ἐκ
παλαιῶν χρόνων πεφημισμένους.
Παλινορμένω. ἀντὶ τοῦ ὄπισθεν ὁρμῶντας.
Πανομφαίῳ. παμφήμῳ. ἀπὸ τῆς ὀμφῆς.
Παντοδαπῶν. παντοίων.
Πανοῦργος. ὁ φρόνιμος. ἢ καὶ ὁ πονηρός.
Πανώλης . ὁ ὀλέθριος. καὶ κλίνεται πανώλου. καὶ
πανώλεθρος.
Πανημέριος. δι' ὅλης τῆς ἡμέρας.
Πανόνιοι. οἱ Βούλγαροι.
Πανάποτμος. ἄθλιος, δυστυχής.
Πανδερκής. ὁ τὰ πάντα ὁρῶν.
Πανόπτης. πολυόφθαλμος.
Πανέφθου. ἑψητοῦ καὶ διαλελυμένου καὶ ὑγροῦ
τὴν φύσιν. Ἡρόδοτος δὲ ἀπέφθου. Ἡσίοδος
δὲ πανέφθου. γέγονε δὲ παρὰ τὸ ἕψω, ἑψήσω,
ἑψητός· ὡς ἀγάπω, ἀγαπήσω, ἀγαπητός·
τρόπος τὸ ποιόν. τὸ ποσὸν, οἷον, πᾶς ἄνθρω-

πος, τὶς ἄνθρωπος· τὸ ποιὸν, βαδίζει ἢ οὐ
βαδίζει.
Πρόσφυξ. ὁ προφεύγων ἐν ἐκκλησίαις.
Προπάτωρ. ὁ πρόγονος.
Πρόσγειος. ὁ ταπεινὸς, ἢ ὁ περὶ τὰ γήϊνα
ἀσχολούμενος.
Πρόεδρος. ὁ ἡγεμών.
Πρόοδοι. οἱ ἔμπροσθεν ὀψικεύοντες.
Πρότονες. τὰ σχοινία.
Προώλης. ὁ πανώλης .
Προφορικὸς λόγος ἐστὶ ῥημάτων σύνθεσις. κατὰ
περίφρασιν δὲ λέγεται συμπεριεκτικὸς, ὡσανεὶ
περίφρασίς ἐστι βεβαίωσις, ἢ ἀπόδειξις τῶν ἤδη
σαφηνισθέντων.
Προφήτης. ὁ προγνώστης τινῶν οὐ κατὰ φύσιν,
19
ἀλλὰ κατ' ἐνέργειαν πνεύματος ἁγίου. ἢ ὁ δι'

ἐνεργείας πνευματικῆς τὰ μέλλοντα δηλῶν. εἴ-
ρηται δὲ ἐκ τοῦ προφῶ, τὸ προλέγω· φῶ γὰρ
τὸ λέγω ἐστί.
Φώτιος λεξικόν. (Ε – Ω) pi, P.379, l. 21
Παντὶ σθένει: ὅλη δυνάμει.

Παντί τωι: παντί τινι.
Παντοδαπά: παντοῖα.
Παντοδαπώτερον: συγκρίνοντες λέγουσιν.
Παντὸς μᾶλλον: ἀντὶ τοῦ πάντως.
Πάντοσε: πανταχοῦ.
Πάνυ: λίαν.
Πάνυ σφόδρα: ἀνάπαλιν δ' οὐ λέγουσι σφόδρα πάνυ.
Πανύστατον: πάντων ἔσχατον.
Παμφάλυα: τὸν πομφόλυγα· Σώφρων.
Πανώλης : πανώλεθρος.
Πάξοι: νῆσοι κατ' Ἰταλίαν.
Παπάζοιεν: πατέρα καλοῖεν.
Πάπας: τοὺς πατέρας καλοῦσιν.
Πάππος: αἱ ἐπὶ τοῦ κάτω χείλους τρίχες· μύσταξ
δὲ, αἱ ἐπὶ τοῦ ἄνω.
Πάπποι: αἱ τῶν ἀκανθῶν ἐξανθήσεις.
Theophanes Confessor Chronogr., Chronographia P.413, l. 18
ἀποστασία διὰ τὴν αὐτοῦ κακοδοξίαν, σεισμοί τε καὶ λιμοὶ καὶ λοι-
μοὶ καὶ ἐθνῶν ἐπαναστάσεις, ἵνα τὰ κατὰ μέρος σιγήσω, ἐν τοῖς
προλαβοῦσι δεδήλωται κεφαλαίοις. ἄξιον δὲ λοιπὸν ἐφεξῆς καὶ τοῦ
δυσσεβεστάτου καὶ παναθλίου παιδὸς αὐτοῦ τὰς ἀθεμίτους διεξελθεῖν
πράξεις ἀνοσιουργοτέρας καὶ θεομισήτους οὔσας, φιλαλήθως δὲ ὅμως,
ὡς ἐφορῶντος τοῦ παντεπόπτου θεοῦ, καὶ ἀπερίττως εἰς ὠφέλειαν
τοῖς μετέπειτα καὶ τοῖς νῦν πλανωμένοις ἀθλίοις καὶ ἀτασθάλοις
ἀνδραρίοις εἰς τὴν τοῦ παρανομωτάτου βδελυρὰν κακοδοξίαν, τὰ
ἀπὸ τῆς ιʹ λέγοντας ἰνδικτιῶνος, ἔτους πρώτου τῆς αὐτοῦ βασιλείας,
δυσσεβῶς πεπραγμένα ἕως τῆς ιδʹ ἰνδικτιῶνος, ἔτους τῆς αὐτοῦ
ἀπωλείας. αὐτὸς γὰρ ὁ πανώλης καὶ ἐμβρόντητος αἱμοβόρος τε καὶ
ἀγριώτατος θὴρ τυραννικῶς καὶ οὐκ ἐννόμως τῷ κράτει χρησάμενος
πρῶτον μὲν ἐκ τοῦ θεοῦ καὶ σωτῆρος ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ καὶ τῆς
20
ἀχράντου καὶ παναγίας μητρὸς αὐτοῦ καὶ πάντων τῶν ἁγίων διΐστα-
ται, μαγείαις δὲ καὶ ἀσελγείαις καὶ αἱμοθυσίαις καβαλλίαις τε κόπροις
καὶ οὔροις ἀπατώμενος, μαλακίαις τε μὴν καὶ δαιμόνων ἐπικλήσεσι
χαίρων, [καὶ] πᾶσιν ἁπλῶς ψυχοφθόροις ἐπιτηδεύμασιν ἐκ νεαρᾶς
ἡλικίας συνέζησεν. ἐπεὶ δὲ τὴν πατρικὴν ἀρχὴν σὺν τῇ κακίᾳ προς-
έλαβεν, τί δεῖ λέγειν, ὅσην ἐκ προοιμίων ὁ παμμίαρος τὴν κακίαν
ἐκίσσησεν, καὶ εἰς προῦπτον ταύτην καὶ ἐναέριον ἀνερρίπισε φλόγα;
Ησύχιος. Lexicon (Π – Ω) pi, entry 432, l. 1
πάντως· ἰσοδυναμεῖ ἀληθείᾳ. κυρίως

πάντως θαρσαλέη· κατὰ πάντα θρασεῖα
πανυπερτάτη· πασῶν ὑπερκειμένη τῶν παρακειμένων νήσων
πανυπείροχον· πάντων μέγιστον
πάνυσσα· (ς)τρόφος. ἀναδέσμη. οἱ δὲ κειρίαν, ᾗ τὰς τρίχας ἀνα-
λαμβάνουσι
πανύστατον· πάντων ἔσχατον
παννυχίους· δι' ὅλης νυκτός
πάντη τε καὶ πάντως· κατὰ λόγον καὶ τρόπον πάντα
πανώλεθρον· ἐξῶλες, πανῶλες
πανώλης · πανώλεθρος, ἐξώλης, ἀπολλύμενος
πάξ· ὑπόδημα εὐυπόδητον. ἢ τέλος ἔχει[ν]
Πάξοι· νῆσοι κατὰ Ἰταλίαν
παππάζοιεν· πατέρα καλοῖεν
[παπαίδην· παντελῶς]
πάπας· πατρὸς ὑποκόρισμα
Γεώργιος Χοιροβοσκός γραμματικόςProlegomena et scholia in

Theodosii Alexandrini canones isagogicos de flexione nominum P.393, l.
23
ἁπλῶν παράγονται καὶ εἰσὶν ἁπλᾶ, οἷον πετρῶν πετρώδης, λίθων λι-
θώδης, γεῶν γεώδης, ἢ ἀπὸ συνθέτων παράγονται καὶ εἰσὶ παρασύν-
θετα, ὡς ἐπὶ τοῦ δυσώδης καὶ εὐώδης· ἀπὸ γὰρ συνθέτων τοῦ δυσαῶν
καὶ εὐαῶν γεγόνασι δυσαώδης καὶ εὐαώδης, καὶ κατὰ κρᾶσιν τοῦ α καὶ
ω εἰς ω δυσώδης καὶ εὐώδης· εἰ οὖν τὸ Λειώδης οὐκ ἔστι παρασύν-
θετον, οὐδὲ γὰρ παρήχθη ἀπὸ συνθέτου ἀλλ' ἀπὸ ἁπλοῦ τοῦ λείου,
δηλονότι ἁπλοῦν ἐστιν. Πάντα δὲ τὰ διὰ τοῦ ωδης, ὡς εἴρηται, προ-
περισπῶνται κατὰ τὴν κλητικήν, οἷον ὦ λιθῶδες, ὦ πετρῶδες, ὦ Λειῶδες,
ὦ δυσῶδες, ὦ εὐῶδες· καὶ τὰ διὰ τοῦ ωλης δὲ καὶ τὰ διὰ τοῦ ηρης
21
καὶ τὰ διὰ τοῦ ωρης, παροξυνόμενα κατὰ τὴν εὐθεῖαν, ἐν τῇ κλητικῇ

προπερισπῶνται, οἷον ἐξώλης ἐξῶλες, πανώλης πανῶλες, ξιφήρης ξι-
φῆρες, χαλκήρης χαλκῆρες, Διώρης Διῶρες (ἔστι δὲ ὄνομα κύριον),
ὑλώρης ὑλῶρες. Ταῦτα μὲν ἐν τούτοις.
Ἰστέον δὲ ὅτι τὰ εἰς ης ἐπίθετα βαρύτονα σύνθετα ἀπὸ οὐδετέρων,
ἔχοντα τὴν κλητικὴν εἰς ες, προπαροξύνονται κατὰ τὴν κλητικήν, οἷον
εὐμήκης εὔμηκες, ἐπιμήκης ἐπίμηκες, κακοήθης κακόηθες, συνήθης σύν-
ηθες, παμμεγέθης παμμέγεθες· τούτοις ἠκολούθησαν καὶ τὸ φιλαλήθης
φιλάληθες καὶ μισαλήθης μισάληθες. Δεῖ δὲ καὶ τοῦτο γινώσκειν, ὅτι
τὰ παρὰ τὸ ἔτος παρ' ἡμῖν μὲν ὀξυνόμενα κατὰ τὴν εὐθεῖαν καὶ κατὰ
τὴν κλητικὴν ὀξύνονται, οἷον ὁ τριετής ὦ τριετές, ὁ πενταετής ὦ πεν-
ταετές, ὁ ἑξαετής ὦ ἑξαετές, παρὰ δὲ τοῖς Ἀθηναίοις παροξυνόμενα
Γεώργιος Χοιροβοσκός γραμματικόςEpimerismi in Psalmos P.23, l. 11
πονήσω, καὶ εἰ μὲν σωματικῶς, πονέσω, εἰ δὲ ψυχικῶς,

πονήσω. Καὶ .... “ἔπαισε τῷ Ἰὼβ βέλει πονηρῷ.”
Διατί τὸ Α πρὸ τοῦ Μ ψιλοῦται καὶ δασύνεται; Ψιλοῦται
ὡς ἐν τῷ ἀμνὸς, ἄμαχος, δασύνεται δὲ ὡς ἐν τῷ ἅμυδις, ἅμα,
ἅμαξα. Τὸ μέντοι ἁμαρτωλὸς δείκνυται καὶ ἐκ τῆς συνα-
λοιφῆς δασυνόμενον, ἐφαμαρτὸς γάρ.
Τὸ ΤΩ μεγ. (Ω) διατί; Διότι κατὰ τροπὴν γέγονε
τοῦ Η εἰς Ω μέγα· ἢ καὶ ὅτι τὰ διὰ τοῦ ΩΛΟΣ ὀξύτονα διὰ
τοῦ Ω μεγάλου γράφεται, οἷον Ἀρτωλὸς, Πακτωλός·
οὕτως οὖν καὶ ἁμαρτωλός· ἢ ὅτι τὰ παρὰ τὸ ὅλω (sic)
συγκείμενα διὰ τοῦ Ω μεγ. γράφεται, οἷον πανώλης , ἐξ-
ώλης, ἀπώλεια, καὶ τὰ ὅμοια ὀξύτονα διὰ τοῦ ΩΛΟΣ ὑπὲρ δύο
συλλαβὰς ὑπερθετικὰ ἁπλᾶ, ῥηματικὰ ὄντα, ἔχοντα τὴν
τρίτην ἀπὸ τέλους μακρὰν, ὀξύνονται, οἷον φειδωλὸς, Αἰ-
τωλός· οὕτως οὖν καὶ ἁμαρτωλός· τὸ μέντοι ἕωλος παρώ-
νυμόν ἐστι, καὶ τὴν τρίτην ἀπὸ τέλους βραχεῖαν ἔχει.
Ἁμαρτωλὸς ποίου εἴδους τῶν ὑποπεπτωκότων τῷ ὀνό-
ματι; Ὡς πρός τι. Εἰς τὸ ἀνὴρ, καὶ ἔμμεσον καὶ κατὰ
ἄμεσον.
Etymologicum Gudianum, Etymologicum Gudianum (ζείδωρος – ὦμαι)
Alphabetic entry sigma, p.501, l. 33
σείω γίνεται σειστὸς καὶ σῖτος, ἡ γὰρ ἀποβολὴ τοῦ σ

ἀναπέμπει τὸν τόνον· τὸ σι ἰῶτα διάτι; τὰ διὰ τοῦ
22
ιω ῥήματα, μὴ παρ' ἐνεστώτων· τὸ σι μακρὸν διάτι;

κατὰ ποιητικὴν ἄδειαν· σῖτος διάτι βαρύνεται; ἐπειδὴ
τὰ εἰς τος δισύλλαβα μονογενῆ, παραληγόμενα τῷ
ἰῶτα ἐκτεταμένῳ βαρύνεται, οἷον κρῖτος, μῖτος, τρῖτος·
οὕτως οὖν καὶ σῖτος· τὸ μέντοι λιτὸς τριγενὲς ὂν ὀξύ-
νεται.
Σιτώνης, ὁ ἀγοράζων τὸν σῖτον, κλίνεται σιτώνου· ὁ
κανὼν· τὰ διὰ τοῦ ωνης ὀνόματα καὶ ωλης μονογενῆ
εἰς ου ἔχουσι τὴν γενικὴν πανώλης , σιτώνης· μονο-
γενῆ εἶπε, διὰ τὰ ἔχοντα οὐδέτερον παρασχημα-
τισμόν.
Σιρὸς, ὁ λάκκος, ἐκ τοῦ σύρω, κατὰ τροπὴν τοῦ υ
εἰς ι, ὡς ἀφροδύτη, Ἀφροδίτη.
Σιρὸς, τὸ ἐπιτήδειον ἀγγεῖον εἰς ἀπόθεσιν τυρῶν καὶ
ἀλλῶν ὀσπρίων· καὶ ὁ λάκκος.
Etymologicum Magnum, Etymologicum magnum Kallierges p.776, l10
γὰρ δηλοῖ τὸν ἐμβαίνοντα ἐπὶ τὴν ναῦν· τὸ δὲ, τὸν

ὑπὸ τῆς νηὸς βαινόμενον. Ἆρα καὶ τὰ λοιπὰ τὸν
αὐτὸν λόγον φυλάττει; Λέγομεν πάλιν ὡς ἐπίπαν·
Ἰδοὺ γὰρ ἀτερπὴς μῦθος, ὁ μὴ τέρπων, ὀξύνεται
ἐνεργητικός· καὶ ἀνηλεὴς, ὁ μὴ ἐλεῶν· καὶ φιλο-
μειδὴς, ἡ φιλοῦσα τὸν γέλωτα· καὶ ἀνεμοσκεπὴς
χλαῖνα, ἡ ἐκ τοῦ ἀνέμου σκέπουσα· καὶ δυσαὴς, ὁ
δεινῶς πνέων. Τοὐναντίον δὲ τριήρης ναῦς, ἡ ὑπὸ
τριῶν τάξεων ἐρεσσομένη· ἐν γὰρ τοῖς παροξυτόνοις
ἐστὶ παθητικόν. Ὁμοίως καὶ ἁλιήρης, καὶ πα-
νώλης καὶ ἐξώλης, τὸ ἀπόλλυσθαι παθητικῶς ἐγκεί-
μενον.
Ὑδνῶ: Τὸ τρέφω· καὶ ὑδνεῖν, τὸ τρέφειν.
Ὑδῶ: Τὸ ὑμνῶ καὶ λέγω· ἐξ οὗ ὕδειν, τὸ ὑμνεῖν
καὶ λέγειν.
Ὕδωρ: Τὸ υ διφορεῖται κατὰ τὸν χρόνον· ἀλλὰ
τὸ μὲν συστελλόμενον, ἀνάλογον· τὸ δὲ ἐκτεινόμενον,
ποιητικόν. Κλίνεται ὕδατος· σεσημείωται γὰρ, ὅτι
ἔστιν ἑτερόκλιτον· ἡ γὰρ κλίσις αὐτοῦ ὡς ἀπὸ τῶν
εἰς ΑΣ ἐστὶ τοῦ ὕδας ὕδατος, ὡς γῆρας γήρατος.
Διατί; Πᾶν οὐδέτερον ὑπὲρ μίαν συλλαβὴν ἀπαθὲς,
Lexicon αἱμωδεῖν, Lexicon αἱμωδεῖν (= Lexicon anepigraphum quod

23
incipit a voce αἱμωδεῖν) P.626, l. 47
μειονεκτεῖσθαι, τοῦτέστι, κρατεῖσθαι. μελιταῖα, κυνί-

δια· μικρὰ παρὰ τὸ μέλλω τὸ φροντίζω· τὰ ἐπιμελείας
χρείαν ἔχοντα, ἀπὸ τῆς Μελίτης νήσου, γίνεται μελι-
ταῖα· ἐν αὐτῆ γὰρ γίνονται μικρὰ κϋνάρια. μηρίνθους
σχοινία· σπάρτα· δεσμά. μεθ' ἄφες· ἐλέλια (sic) ἀπὸ
τοῦ ἴημι ὁ δεύτερος ἀόριστος ἦν· ἡ μετοχὴ εἰς ἕντο· καὶ
τὸ προστατικὸν ἕς. (in marg. καὶ μετὰ τῆς προθέσεως
μέθες· σεσημαίωσαι γὰρ καὶ τὸ θὲς, δὸς, ἕς.) μαινό-
λης ὁ μαινόμενος· ἢ μανιοπὸς γίνεται· μαινόλης· παρὰ
τὸ μαίνω καὶ τὸ ὅλος· ὥσπερ τὸ ἐξώλης· καὶ ποιώλης
(corr. πειώλης) καὶ πανώλης · ἅπαντα γὰρ διὰ τοῦ ω
μεγάλου γράφεται· πλὴν τοῦ μαινόλης. μαγίδες, παρὰ
τῆς Ἄραψι τὸ κοντάριον. μάζας ψωμῶς· ἀπὸ τοῦ μάς-
σω τὸ μαλάσσω· τροπῆ τοῦ δύο σσ μάζα· μυττωτὸν
τρίμμα ἐξαρτϋμάτων πολλῶν συντιθέμενον· οἱ δὲ Ἀττικοὶ
ὑπότριμμα τι μετὰ σκορόδου, γινόμενον, ἔνιοι δὲ πλα-
κοῦντα διαλαχάνων συντιθέμενον· βέλτιον δὲ τὸ διασκο-
ρόδων τρίμμα, ὡς εἶναι παρὰ μυσάττεσθαι τὴν δυσωδίαν·
μυσσωτον, καὶ μυσσωτόν. μύδρος ὁ ἀργὸς σίδηρος·
τίθεται δὲ καὶ ἐπὶ ἀναισθήτων· καλεῖται δὲ καὶ ὁ διά-
πυρος σίδηρος· μύδρος ἐκ τοῦ μύζω τῶ ἠχῶ ῥῆμα,
Lexica Segueriana, Collectio verborum utilium e differentibus rhetoribus

et sapientibus multis (Σb) (recensio aucta e cod. Co Alphabetic entry pi,
p.328, l. 16
πανοῦργος: ὁ πάντα ἐν πονηρίᾳ ἐργαζόμενος. λέγεται

δὲ καὶ ὁ πάνυ φρόνιμος καὶ ὁ πάντα ἐπιστάμενος.
πανσθενέστατον: ἰσχυρότατον.
παντέλειον: ὁλόκληρον.
παντευχία: πανοπλία.
παντὶ σθένει: ὅλῃ δυνάμει.
παντί τῳ: παντί τινι.
παντοδαπά: παντοῖα.
πάντοσε: πανταχοῦ.
πανύστατον: πάντων ἔσχατον.
πανώλης : πανώλεθρος.
παπάζοιεν: πατέρα καλοῖεν.
παρά: διά.
παραβαλεῖς: παραθήσεις. ἐπιφοιτήσεις. ὁμοιώσεις.
24
παναυγές: πάνυ λαμπρόν.

παραβιβάζεσθαι: παραβαίνεσθαι.
παραβλήδην: ἀπατητικῶς. παραλογιστικῶς.
παραβληθησόμενος: συγκριθησόμενος. ὁμοιω-
θησόμενος.
παραβλῶπες: παρορῶντες. στραβοί.
παραβολή: πραγμάτων ὁμοίωσις.
Σχόλια στον Αισχύλο. .

Play Th, hypothesis-epigram-sch. 755k, l. 2
ῥίζαν] παῖδα. BC
ῥίζαν] συγγενικὴν σποράν. BCHXc
ῥίζαν] γένος. NaP
ῥίζαν] γονήν. θT
ῥίζαν] ποιῆσαι. Ξa
αἱματόεσσαν] μεμολυσμένην. ADXYa
αἱματόεσσαν] συγγενικήν. DQθT
ἔτλα παρ' ἀνοία· ἔτλη δὲ ἀγνοίᾳ συναγαγεῖν τοὺς γάμους ὁ τὰς
φρένας βλαβείς. ἡ δὲ ἄγνοια, φησί, τὰς φρένας ἀπολλύουσα συνήγαγεν.
M
ἔτλα συναγαγεῖν ῥίζαν αἱματόεσσαν, ἤγουν συμμίξαι σπέρμα τῇ
μητρί, ὁ πανώλης νυμφίος. εἰ δὲ γράφεται νυμφίους πανώλεις, ῥητέον
οὕτω· μητρὸς σπείρας ἄρουραν, ῥίζαν αἱματόεσσαν, συνήγαγε νυμφίους
πανώλεις, ἑαυτὸν δηλαδὴ καὶ τὴν μητέρα ἢ τὸν Πολυνείκην καὶ τὴν
Ἀδράστου θυγατέρα. I1
ἔτλα] ὑπέμεινε. AbBCH
ἔτλα] ἐκαρτέρησε. AYa
Scholia In Aeschylum, Scholia in Persas (scholia vetera et recentiora

Thomae Magistri et Demetrii Triclinii) Scholion-gloss gloss, hypothesis-
verse 732c, l. 1
πόποι] ἐκ παραλλήλου.

κεδνῆς] ἕνεκα.
συνετῆς.
ἀρωγῆς] βοηθείας. κἀπικου-
ρίας] ἐκ παραλλήλου. Βακτρίων] τῶν.
25
ἔρ-ρει] ἐφθάρη.

πανώλης ] πανώλεθρος.
οὐδὲ] ἐφθά-
ρη ἀλλὰ πᾶσα ἡ νεότης. Post hunc versum, in calce:
τὸ ‘οἵαν ἄρ' ἥβην ξυμμάχων ἀπώλεσεν’,
ὃ προϊὼν λέγει.
ὤ] φεῦ.
μέλεος] ἄθλιός ἐστιν.
ἥβην]
ἡλικίαν, νεότητα. μονάδα]
Σχόλια στον Αισχύλο. (scholia recentiora)

Play Pers, hypothesis-verse of play 732, l. 2
ραῖς, ὡς μετ' ὀλίγον αὐτοὶ ἀπολεσθήσονται. κακωθεὶς] ἡττηθεὶς,

δυστυχήσας.
παμπήδην] παντελῶς. δορὶ] τῶν Ἑλλήνων.
πρὸς τάδ'] ναί. ὡς] ὥστε.
ὦ πόποι κεδνῆς ἀρωγῆς] φεῦ ἕνεκα τῶν καλλίστων καὶ γεν-
ναιοτάτων ἀνδρῶν, οὓς ἀπώλεσε. τὸ γὰρ κεδνῆς ἀρωγῆς καὶ ἐπικου-
ρίας στρατοῦ οὐδὲν ἄλλο ἐστὶν ἢ τῶν φρονιμωτάτων καὶ πολεμικω-
τάτων ἀνδρῶν. ὅτι δέ ἐστι τοῦτο μαρτυρεῖ καὶ τὸ “οἵαν ἄρ' ἥβην
“ξυμμάχων ἀπώλεσε,” ὃ προϊὼν λέγει.
Βακτρίων δ' ἔρρει] τῶν Βακτρίων δὲ ἔρρει καὶ ἐφθάρη πᾶς
δῆμος ὁ πανώλης ἤτοι ὁ ἀνδρεῖος καὶ πολεμικὸς, οὐδέ τις γέρων
ἀπώλετο, τουτέστι πάντες οἱ νέοι ἐφθάρησαν, γέρων δὲ οὐδείς. τοὺς
γὰρ νέους μόνους ὁ Ξέρξης ἐστρατολόγησε, τοὺς δὲ γέροντας, ὡς
ἀσθενεῖς ὄντας καὶ μὴ δυναμένους κινῆσαι ὅπλα, κατέλειψε τῇ Περ-
σίδι χώρᾳ ἐπιτηρητάς τε καὶ φύλακας.
πανώλης ] πανώλεθρος. γέρων] ἔρρει, ἀλλὰ πᾶσα ἡ νεότης.
μονάδα δὲ] μεμονωμένον δέ φασι τὸν Ξέρξην ἀπομεῖναι καὶ
ἔρημον οὐ μετὰ πολλῶν ἀνδρῶν διαπερᾶσαι τὸν Ἑλλήσποντον, τὴν
ζευκτηρίαν δηλαδὴ τὴν ἐν δυοῖν μέρεσι κειμένην καὶ συζευγνῦσαν
αὐτόν· λέγει δὲ τὴν Ἀσίαν καὶ τὴν Εὐρώπην.
Σχόλια στον Αισχύλο. (scholia recentiora) Play Pers, hypothesis-verse of

play 732, l. 7
ναιοτάτων ἀνδρῶν, οὓς ἀπώλεσε. τὸ γὰρ κεδνῆς ἀρωγῆς καὶ ἐπικου-

ρίας στρατοῦ οὐδὲν ἄλλο ἐστὶν ἢ τῶν φρονιμωτάτων καὶ πολεμικω-
τάτων ἀνδρῶν. ὅτι δέ ἐστι τοῦτο μαρτυρεῖ καὶ τὸ “οἵαν ἄρ' ἥβην
“ξυμμάχων ἀπώλεσε,” ὃ προϊὼν λέγει.
26
Βακτρίων δ' ἔρρει] τῶν Βακτρίων δὲ ἔρρει καὶ ἐφθάρη πᾶς

δῆμος ὁ πανώλης ἤτοι ὁ ἀνδρεῖος καὶ πολεμικὸς, οὐδέ τις γέρων
ἀπώλετο, τουτέστι πάντες οἱ νέοι ἐφθάρησαν, γέρων δὲ οὐδείς. τοὺς
γὰρ νέους μόνους ὁ Ξέρξης ἐστρατολόγησε, τοὺς δὲ γέροντας, ὡς
ἀσθενεῖς ὄντας καὶ μὴ δυναμένους κινῆσαι ὅπλα, κατέλειψε τῇ Περ-
σίδι χώρᾳ ἐπιτηρητάς τε καὶ φύλακας.
πανώλης ] πανώλεθρος. γέρων] ἔρρει, ἀλλὰ πᾶσα ἡ νεότης.
μονάδα δὲ] μεμονωμένον δέ φασι τὸν Ξέρξην ἀπομεῖναι καὶ
ἔρημον οὐ μετὰ πολλῶν ἀνδρῶν διαπερᾶσαι τὸν Ἑλλήσποντον, τὴν
ζευκτηρίαν δηλαδὴ τὴν ἐν δυοῖν μέρεσι κειμένην καὶ συζευγνῦσαν
αὐτόν· λέγει δὲ τὴν Ἀσίαν καὶ τὴν Εὐρώπην.
μεμονωμένον· τοῦτο δὲ λέγει οὐχ ὡς μόνου Ξέρξου σωθέντος,
ἀλλ' ἐπειδὴ μετ' ὀλίγων πάνυ ὑπέστρεφε, διὰ τοῦτο μονάδα φησὶν ὁ
ἄγγελος.
Scholia In Aeschylum, Scholia in Persas (scholia recentiora)

Hypothesis-sch. 734, l. 2
ναυτικὸς στρατὸς κακωθεὶς: τοῦτό φησιν, ὅτι

ὁ τῶν Περσῶν ναυτικὸς στρατὸς ἀφανισθεὶς ἐν τῇ
θαλάσσῃ παρὰ τῶν Ἑλλήνων γέγονεν ἀπωλείας καὶ
φθορᾶς αἴτιος καὶ τῷ πεζῷ στρατεύματι. οἱ γὰρ
Ἀθηναῖοι πρῶτον μὲν τοὺς ἐν τῇ θαλάσσῃ ἀνεῖλον
Πέρσας, εἶθ' οὕτως πρὸς τοὺς πεζοὺς ἐφορμήσαντες
τούτους ἀπέκτειναν. τῶν ναυτικῶν γὰρ φθαρέντων
οἱ ἐν τῇ Ψυτταλείᾳ Πέρσαι (ἥτις ἐστὶ νῆσος τῇ Σαλα-
μῖνι παρακειμένη) εὐάλωτοι γεγόνασιν.
τῶν Βακτρίων δὲ ἔρρει καὶ ἐφθάρη πᾶς δῆ-
μος πανώλης καὶ ἀνδρεῖος καὶ πολεμικός, οὐδέ τις
γέρων ἀπώλετο, τουτέστι πάντες οἱ νέοι ἐφθάρησαν,
γέρων δὲ οὐδείς. τοὺς γὰρ νέους μόνους ὁ Ξέρξης
ἐστρατολόγησεν.
μονάδα δὲ Ξέρξην: μεμονωμένον δέ φασι τὸν
Ξέρξην ἀπομεῖναι καὶ ἔρημον οὐ μετὰ πολλῶν ἀνδρῶν
διαπερᾶσαι τὸν Ἑλλήσποντον. – τὴν ζευκτηρίαν: δη-
λαδὴ τὴν ἐν δυοῖν μέρεσι κειμένην καὶ συζευγνῦσαν
αὐτά. λέγει δὲ τὴν Ἀσίαν καὶ τὴν Εὐρώπην.
τὸν Ἑλλήσποντον, ὃς ζεύγνυσιν Ἀσίαν καὶ
Εὐρώπην. ζυγὸς γὰρ οἷον ἐγένετο ταῖς δυσὶν ἠπείροις.
27
Ελληνική ανθολογία. Book 7, epigram 396, l. 1
Οἰδίποδος παίδων Θήβη τάφος· ἀλλ' ὁ πανώλης

τύμβος ἔτι ζώντων αἰσθάνεται πολέμων.
κείνους οὐδ' Ἀίδης ἐδαμάσσατο κἠν Ἀχέροντι
μάρνανται· κείνων χὠ τάφος ἀντίπαλος,
καὶ πυρὶ πῦρ ἤλεγξαν ἐναντίον. ὦ ἐλεεινοὶ
παῖδες, ἀκοιμήτων ἁψάμενοι δοράτων.
καὶ θυμόν, βλεφάρων καὶ πυρόεσσαν ἴτυν

καὶ μητρὸς παλάμην ἀλόχοιό τε πικρὰ παθούσης
ὁρμῇ φειδομένῃ πρὸς φόνον ἑλκομένην.
ζωγράφος εὖ δ' ἔκρυψε φόνου τέλος οὐκ ἐθελήσας
θάμβος ἀπαμβλῦναι πένθεϊ δερκομένων.
ΦΙΛΙΠΠΟΥ
Κολχίδα, τὴν ἐπὶ παισὶν ἀλάστορα, τραυλὲ χελιδών,

πῶς ἔτλης τεκέων μαῖαν ἔχειν ἰδίων;
ἧς ἔτι κανθὸς ὕφαιμος ἀπαστράπτει φόνιον πῦρ,
καὶ πολιὸς γενύων ἀφρὸς ἄπο σταλάει·
ἀρτιβρεχὴς δὲ σίδηρος ἐφ' αἵματι. φεῦγε πανώλη
μητέρα κἀν κηρῷ τεκνοφονοῦσαν ἔτι.
Μαίνῃ καὶ λίθος οὖσα, καὶ ἐκ κραδίης σέο θυμὸς
ὄμματα κοιλήνας ἐς χόλον ηὐτρέπισεν·
ἔμπης οὐδὲ βάσις σε καθέξεται, ἀλλ' ἄρα θυμῷ
πηδήσεις τεκέων εἵνεκα μαινομένη.
ὤ, τίς ὁ τεχνίτης τόδε γ' ἔπλασεν ἢ τίς ὁ γλύπτης,
ὃς λίθον εἰς μανίην ἤγαγεν εὐτεχνίῃ;
Σούδα. epsilon, entry 1834, l. 1
Κομπασεὺς καὶ Θεαγένης, ἀμφότεροι κομπασταί, ἐναντίω δύ' ἅρματε,

ἵππων ὑπόντων μέγεθος ὅσον ὁ δούριος, ὑπὸ τοῦ πλάτους ἂν παρ-
28
ελασαίτην. Ἡράκλεις. τὸ δὲ μῆκος ἑκατοντόργυιον.

Ἐξωλέστερον· Ἀριστοφάνης Πλούτῳ· πενία γάρ ἐστιν, ἧς
οὐδὲν θηρίον ἐξωλέστερον. ἀντὶ τοῦ ἀπολέσθαι ὀφεῖλον, ἢ ἐξολοθρευ-
τικώτερον, ἢ χεῖρον. Αἰλιανός· σύνοδοί τινες εἰς αὐτῆς ἐγίνοντο
καὶ συμφοιτήσεις ἀκολάστων ἀνδρῶν καὶ γυναικῶν ἀσελγῶν καὶ μει-
ρακίων ἐξώλη βίον προῃρημένων.
Ἐξώλεια: πανωλεθρία. καὶ ἐξώλειαν ἑαυτῷ προσεπαρα-
σάμενος, καὶ ὁτιοῦν αὐτῶν ἐκβῇ. τουτέστιν ἀπηγορευμένον κακῶν.
Ἐξώλης: εὐθείας πτώσεως· καὶ Προώλης καὶ Πανώλης ,
ἀπολλύμενος, κίναιδος. καὶ Ἐξώλεια, ἡ παντελὴς ἀπώλεια. τῷ
γε μὴν πατρὶ ἐπαρωμένου ἐξώλειαν ἐπίπλαστον. καὶ αὖθις· ὅπως
ἂν ἐπ' ἐξωλείᾳ τῶν Ἰσραηλιτῶν ἀρὰς ποιήσηται ὁ μάντις.
Ἐξώλισθεν: ἐξερρίφη, ἐξέπεσε. Διονύσιος ὁ δεύτερος ἐξώλισθε
τῆς ἀρχῆς καὶ ἐς Κορινθίους ἧκε φυγάς.
Ἐξωλόθρευσας πάντα τὸν πορεύοντα ἀπὸ σοῦ· οὕτω γραπτέον
καὶ μὴ πορνεύοντα.
Σούδα. pi, entry 213, l. 1
Πανοῦργος: ὁ πάντα ἐν πονηρίᾳ ἐργαζόμενος. λέγεται δὲ

καὶ ὁ πάνυ φρόνιμος καὶ ὁ πάντα ἐπιστάμενος. τὸ δὲ Πανοῦργε
ἡμεῖς μὲν μετριώτερόν φαμεν, Ἀττικοὶ δὲ ἐπὶ σφοδραῖς βλασφημίαις.
Ἀριστοφάνης· πανοῦργον, καὶ πανοῦργον· πολλάκις γὰρ αὔτ' ἐρῶ·
καὶ γὰρ οὗτος ἦν πολλάκις τῆς ἡμέρας πανοῦργος. καὶ Πανουρ-
γιππαρχίδας. τούτους κωμῳδεῖ ὡς πανούργους, τὸν Τισαμενὸν
καὶ τὸν Φαίνιππον καὶ τὸν Ἱππαρχίδην καὶ τὸν γέροντα τὸν φαλα-
κρὸν καὶ τὸν Θεόδωρον, Διομειαλαζόνας δὲ ἀπὸ Διομείων τοῦ δή-
μου, ὃς ὠνόμασται οὕτως ἀπό τινος Διόμου. ὅτι τὸν πανοῦργον εἰς
τὸν φρόνιμον μεταλαμβάνουσι. καὶ ζήτει ἐν τῷ ἐγκράτεια.
Πανωλεθρία. καὶ Πανώλης , ὁ πανώλεθρος.
Πανσελήνῳ· Ἀριστοφάνης φησὶ περὶ Κλεωνύμου· πόσου τὸν
πρωκτὸν συνήγαγε; καί φησι, τῇ πανσελήνῳ. διότι οἱ Ἕλληνες πάντα
πρὸς τὴν σελήνην ἔπραττον ἀποβλέποντες. Δάτιδος γοῦν καὶ Ἀντι-
φέρνους στρατηγῶν τοῦ Περσῶν βασιλέως ἐς Μαραθῶνα ἐμβεβληκότων,
περιέμενον τὴν πανσέληνον ἐπὶ τῷ τότε ἐξελθεῖν ἐπὶ τὸν πόλεμον.

καὶ πρὶν τοὺς Λακεδαιμονίους παραγενέσθαι, κατώρθωσαν Ἀθηναῖοι
τὸν πόλεμον. παίζει οὖν Ἀριστοφάνης διὰ τὸ ἔθος.
Πανσθενέστατον: ἰσχυρότατον.
Σούδα. pi, entry 2546, l. 1

29
χάριν αὐτήν τε κἀκείνην ἔχῃς, ὦ πρόξενε. καὶ Πρόξενοι, οἱ

προστάται τῶν πόλεων καὶ φροντισταὶ καὶ ξενίαις ὑποδεχόμενοι.
Προξένους ἐκάλουν τοὺς τεταγμένους εἰς τὸ ὑποδέχεσθαι τοὺς
ξένους τοὺς ἐξ ἄλλων πόλεων ἥκοντας.
Προξενῶ θ' ὑμᾶς ἀεί: ἀντὶ τοῦ προΐσταμαι. Ἀριστοφάνης.
Προξενῶ: ἀντὶ τοῦ ἐπιτάττω· γενικῇ.
Προοδοποιῶ· γενικῇ.
Πρόοπτος: προφανής, πρόδηλος. Ἡρόδοτος· ἡμέας οὗτοι
οἱ ἄνθρωποι προόπτως θανάτῳ μέλλουσι προδώσειν.
Προορῶ· αἰτιατικῇ.
Προώλης: ὁ πανώλης .
Πρόωμαι: παραχωρήσω.
Πρόωνες: οἱ προνενευκότες τόποι τῶν ὀρῶν.
Πρόωνται: αὐθυπότακτον. προδώσουσιν, ἀμελήσουσιν. ὁ δὲ
τοὺς περιχώρους παρεκάλει, λέγων ὅτι ἐὰν αὐτὸν πρόωνται, καὶ αὐτοὶ
κινδυνεύσουσι.
Πρόωρος: πρὸ τῆς ὥρας.
Πρόωσις: ὤθησις.
Προπαρεγγυηθέν: προπαραγγελθέν. προπαρεγγυηθέν οἱ
τοῦτο ἐκ βασιλέως.
TLG Texts doing_search π ανωλη tlg Go
UTF-8 search TLG Texts
ΧΟΛΕΡΑ
Η χολέρα (γνωστή και ως Ασιατική χολέρα ή Επιδημιακή χολέρα) είναι

ένα νόσημα που προκαλείται απο το βακτήριο Δονάκιο της χολέρας
(Vibrio cholerae) και χαρακτηρίζεται από έντονη διάρροια, η οποία
μπορεί να προκαλέσει σοβαρή αφυδάτωση. Οφείλεται στην κατανάλωση
νερού, γάλακτος, ή τροφών που έχουν μολυνθεί εξαιτίας των ανθυγιεινών
τρόπων λειτουργίας των συστημάτων ύδρευσης και αποχέτευσης
Χρονολογική ταξινόμηση αποσπασμάτων
1. VITAE AESOPI Narr. Fict. Vita G (e cod. 397 Bibliothecae Pierponti

Morgan) (recensio 3) {1765.001} (A.D. 1) Sec. 52 l. 10
“Δημόκριτε! ἐγὼ τὴν γλῶσσαν ἐπόνεσα τὰς γλώσσας τρώγων.” ἄλλος
σχολαστικὸς
εἶπεν “οὐδέν ἐστι φαγεῖν ἕτερον; ὅπου Αἴσωπος πονεῖ, ἐκεῖ οὐδὲν ἀγαθόν
30
ἐστι.”
οἱ σχολαστικοὶ φαγόντες τὰς ἀρτυτὰς γλώσσας χολέρᾳ [ἀσθένια]
ἐκρούσθησαν. (10)
ὁ Ξάνθος λέγει “Αἴσωπε, δὸς ἡμῖν δειπνῆσαι ἑκάστῳ λοπάδα.” Αἴσωπος
γλωσσόζωμον
παρέθηκεν. οἱ σχολαστικοὶ οὐκέτι ἐξέτεινον τὰς χεῖρας, λέγοντες “ἥδε ἡ
κατα-

2. VETTIUS VALENS Astrol. Anthologiarum libri ix {1764.001} (A.D.
2) P.236 l. 17
τερος· ἐπικίνδυνος δύσκολος. ιεʹ Κρόνου πέμπτος, Ἀφροδίτης (15)
τρίτος, ἀνετικός. ιϛʹ Ἑρμοῦ δεύτερος κλιμακτήρ, σύνθετος διὰ
χολερᾶς ἢ ἀρτηρίας καὶ δυσαναληψίας. ιηʹ Διὸς δεύτερος, Κρόνου
τρίτος, Ἡλίου πρῶτος, χαλεπὸς λίαν. κʹ Ἀφροδίτης τέταρτος,
ἀκίνδυνος κατὰ τὸ πλεῖστον· νόσοι δὲ ἐκ πληθώρας ἢ κόπου

3. CASSIUS Iatrosophista Med. Quaestiones medicae et problemata
physica {0733.001} (A.D. 2-3) Sec. 59 l. 1
ταῖς κοιλότησι τῶν ὀστῶν καὶ περιπηγνύμενος τοῖς χείλεσι
τῆς τοῦ ὀστέου διαιρέσεως, καὶ σκληρυνθεὶς γίνεται πῶρος. (15)
(59) Διὰ τί οἱ χολέρᾳ ἁλισκόμενοι, ἐπιταθέντες τῷ
πάθει τὰς γαστροκνημίας συνέλκονται; ῥητέον ὅτι ἡ χολέρα
πεῖσίς ἐστι τοῦ στομάχου. νευρώδης δὲ οὗτος· ἀξιολόγως

5. CASSIUS Iatrosophista Med. Quaestiones medicae et problemata
physica {0733.001} (A.D. 2-3) Sec. 72 l. 1
ὑγιῆ μένειν, ἤτοι διαστάντων ἐπὶ πλεῖον τῶν πόρων, ἢ
μυόντων. (5)
(72) Διὰ τί ἐν ταῖς χολέραις τὰ ἄκρα συνέλκεται καὶ
σπᾶται καὶ καταψύχεται, καὶ ἀμαυρὸν τὸν σφυγμὸν ἔχου-
σιν; ὅτι λεληθότως διαφορεῖται τὸ ἐξ αὐτῶν πνεῦμα πρὸς

6.Ωριγένης. Excerpta in Psalmos [Dub.] {2042.074} (A.D. 2-3) Vol. 17
p.140 l. 23
εἰς ἔνδειξιν τῆς περὶ αὐτοὺς θείας προνοίας· ἀπέβη
δὲ αὐτοῖς, διὰ τὴν ἀπιστίαν καὶ ἀπληστίαν, εἰς νόσον
χολέρας, ὑφ’ ἧς πολλοὶ διεφθάρησαν· ὧν τὸ ὑπό-
δειγμα αὐτοῖς τε ἐκείνοις, καὶ τοῖς πρὸς ἐκείνους
ὁρῶσιν, ἱκανὸν πρὸς σωφροσύνην ἐγένετο. (25)

7.Ωριγένης. Excerpta in Psalmos [Dub.] {2042.074} (A.D. 2-3) Vol. 17
p.145 l. 38
31
καὶ πολύδακρυν ἁμαρτίαν ζητοῦντες.

Οἱ γὰρ τῶν κοσμικῶν πραγμάτων ἀπολαύοντες νο-
σοῦσι τὴν ψυχὴν, διὰ ταῦτα καὶ ἐν χολέρᾳ καὶ νόσῳ
εἰσὶ, καὶ πᾶσι κακοῖς διὰ τὴν διψυχίαν αὐτῶν. Ἀλλ’
ἡμᾶς γένοιτο νηστεύειν νηστείαν δεκτὴν, τὸ φρό- (40)

8. Αθανάσιος θεολόγος. . Expositiones in Psalmos {2035.061} (A.D. 4)
Vol. 27 p.353 l. 38
Τὴν ὀρτυγομήτραν φησὶν ἐνταῦθα.
Ἔτι τῆς βρώσεως οὔσης ἐν τῷ στόματι αὐτῶν.
Γέγονε γὰρ αὐτοῖς εἰς χολέραν ἕξιν ἡ τροφὴ, ἅτε
ὅλον διόλου ἐκνενευκότων εἰς τὴν τῶν κρεῶν πλη-
σμονήν. (40)

9. BASILIUS Caesariensis Theol. Ομιλία. super Psalmos {2040.018}
(A.D. 4) Vol. 29 p.277 l. 3
(277) λύων τὰ φθάσαντα, τὴν πρὸς τὸ λαμβάνειν
ἀξιοπιστίαν ἐκ τῆς τοῦ κακοῦ συνεχείας περιποιού-
μενος ἑαυτῷ. Εἶτα ὥσπερ ἐπὶ τῆς χολέρας οἱ τὸ ἀεὶ
προϊστάμενον ἐξερῶντες, καὶ πρὶν παντελῶς
καθαρθῆναι δευτέραν τροφὴν ἐπεμβαλλόμενοι, πάλιν (5)

10. Ιωάννης Χρυσόστομος. Ad Stagirium a daemone vexatum (li1-3)
{2062.006} (A.D. 4-5) Vol. 47 p.477 l. 15
λύοντος πολεμεῖν, δεύτερον δὲ κατακοπέντες ὑπὸ
τῶν Ἀμαληκιτῶν· ἦσαν δὲ καὶ πρὸ τοῦ πολέμου
τούτου τῇ χολέρᾳ καὶ τῇ γαστριμαργίᾳ δαπανη- (15)
θέντες ἱκανῶς. Καὶ γὰρ ἀπέκτεινε, φησὶν, ἐν τοῖς
πλείοσιν αὐτῶν, ἔτι τῆς βρώσεως οὔσης ἐν τῷ

11. Ιωάννης Χρυσόστομος. In illud: Memor fui dei [Sp.] {2062.290}
(A.D. 4-5) Vol. 61 p.694 l. 44
λέγουσα· Μὴ γάρ σου χείρων ὑπάρχω, ἐρεομένη, καὶ
κεχαυνωμένη, καὶ ἀστατοῦσα, καὶ συρίζουσα, ἐπικρο-
ρύητε καὶ χολέρας, πόας ἡνίοχε, καὶ ἀχρησίμευτε βίου,
ἁλμυρονάματε καὶ δυσοδόχυτε, πορείαις ἀνεπίβατε, (45)
καταιγίδος σύμφυλε, τετραχυμμένη τοῖς λαίλαψιν· εἰ

12. Κύριλλος. De adoratione et cultu in spiritu et veritate {4090.096}
(A.D. 4-5) Vol. 68 p.389 l. 54
οὐδὲ πέντε ἡμέρας, οὐδὲ δέκα ἡμέρας, οὐδὲ εἴκοσι
ἡμέρας, ἕως μηνὸς ἡμερῶν φάγεσθε, ἕως ἂν ἐξέλθῃ
ἐκ τῶν μυκτήρων ὑμῶν, καὶ ἔσται ὑμῖν εἰς χολέραν,
32
ὅτι ἠπειθήσατε Κυρίῳ, ὅς ἐστιν ἐν ὑμῖν, καὶ ἐκλαύ- (55)

σατε ἐναντίον αὐτοῦ, λέγοντες· Ἱνατί ἡμῖν ἐξελθεῖν

13. Κύριλλος. De adoratione et cultu in spiritu et veritate {4090.096}
(A.D. 4-5) Vol. 68 p.392 l. 17
γὰρ λέγεται παραδοῦναί τινας εἰς ἀδόκιμον νοῦν, (15)
ποιεῖν τὰ μὴ καθήκοντα. Ἀλλ’ ἐκείνοις γέγονεν εἰς
χολέραν ἡ βρῶσις, καὶ τοῖς ἀγαπῶσι τὰ σαρκικὰ καὶ
προτιμῶσι τοῦ μάννα τοῦ νοητοῦ, ὅ ἐστι ῥῆμα Θεοῦ,
τὰ φθαρτὰ καὶ ἐπίγεια, καταλήξει πρὸς θάνατον τὸ

14. Κύριλλος. Collectio dictorum veteris testamenti [Sp.] {4090.124}
(A.D. 4-5) Vol. 77 p.1193 l. 42
δὲ τούτοις ὁ Θεὸς, ἀκαθέκτως ἔχουσι. Τοῦτο γὰρ ἡ (40)
τῆς ὀρτυγομήτρας εἰκονίζει μετάληψις. Ἀλλ’ ὥσπερ
ἐκείνοις προτιμήσασι τοῦ μάννα τὸ κρέας εἰς χολέραν κατέληξεν ἡ
βρῶσις· οὕτω καὶ τούτοις προτι-
μῶσι τῆς οὐρανίου τρυφῆς τὴν γεηρὰν, καὶ τῆς
πνευματικῆς ἡδονῆς τὴν σαρκικὴν, εἰς ψυχικὸν ὄλε- (45)

15. ANONYMI MEDICI Med. Διάγνωσις περὶ τῶν ὀξέων καὶ χρονίων
νοσημάτων {0721.026} (Varia) Sec. 13 l. 1t
ρητικὰ τῶν σιτίων καὶ ποτῶν. εἴη δ’ ἂν πᾶσα ὑγραντικὴ δίαι-
τα αὐτοῖς ἀρίστη.
(13) Χολέρας αἰτία. κε. κδ
Κατ’ οὐδὲν οὕτως συνεφώνησαν εἰς ἑαυτοὺς οἱ ἀρχαῖοι τῇ (2)

κατὰ χολέραν αἰτίᾳ· γίνεσθαι δὲ αὐτὴν διχῶς εἶπον, ἢ γὰρ

νοσημάτων {0721.026} (Varia) Sec. 13 l. 3
(13) Χολέρας αἰτία. κε. κδ
Κατ’ οὐδὲν οὕτως συνεφώνησαν εἰς ἑαυτοὺς οἱ ἀρχαῖοι τῇ (2)

κατὰ χολέραν αἰτίᾳ· γίνεσθαι δὲ αὐτὴν διχῶς εἶπον, ἢ γὰρ
πεπληρωμένων τῶν ἐν μεσεντέρῳ φλεβῶν πάλιν εἰς ταὐτὸ
φέρεσθαι τὴν τροφὴν ἢ διὰ κακοχυμίαν τροφῆς ἀνα- (5)

πήλατον τὸ φάρμακον ἢ κατ’ ἄμφω· ἥτις καὶ ἐπικινδυνοτάτη
ἐστὶ τῶν προειρημένων.
Χολέρας σημεῖα.
33
Τῇ δὲ χολέρᾳ συνεδρεύει συνεχὴς ἔμετος κατ’ ἀρχὰς μὲν σιτω- (10)

δῶν καὶ μετὰ ταῦτα χολῆς παντοίας καὶ πολλάκις προκόπτει

Τῇ δὲ χολέρᾳ συνεδρεύει συνεχὴς ἔμετος κατ’ ἀρχὰς μὲν σιτω- (10)

ἕως μελαίνης. διαχώρημα μὲν τὸ πρῶτον περιττωματικόν, εἶ-

σχόντες δὲ ἅπαξ τροφὴν διασώζονται. τῶν μέντοι ῥευματι-
ζομένων οἱ διὰ τῶν αἱμάτων χείρους. (20)
Χολέρας θεραπεία.
Τοῖς δὲ χολερικοῖς ἀρχομένων τῶν ἐμέτων ποτὸν θερμὸν δόντες (22)

κελεύσομεν ἀπεμεῖν μέχρι παντελοῦς ἀποκαθάρσεως,

τ’ ἐρίων καὶ διακρατήσει χειρῶν παρηγορήσομεν. εἰ δὲ (50)
ἐπιμένοιεν διοχλούσης, τοῖς διὰ καστορίου συναλείμμασι
χρησόμεθα. παυσαμένης δὲ τῆς προειρημένης χολέρας
τῇ ἑξῆς συναλείψαντες καὶ θρέψαντες ἀναρρώσομεν.
μετὰ δὲ τὴν διάτριτον μηδενὸς κωλύοντος ἐπὶ βαλανεῖα
Πλούταρχος. Quaestiones convivales (612c-748d) Stephanus p.732, sec.

C, l. 5
γενιανὸς οὐκ ὀρθῶς ἀξιοῦν ἔδοξεν ἡμῖν τὰς ἐπιτάσεις καὶ

ἀνέσεις μὴ ποιεῖν διαφορὰς μηδὲ τοῦ γένους ἐκβιβάζειν·
οὕτω γὰρ οὔτ' ὄξος ὀξίνου φήσομεν διαφέρειν οὔτε πικρό-
τητα στρυφνότητος οὔτε πυρῶν αἶραν οὔτε μίνθον ἡδυό-
σμων. καίτοι περιφανῶς ἐκστάσεις αὗται καὶ μεταβολαὶ
ποιοτήτων εἰσίν, αἱ μὲν ἀνέσεις μαραινομένων αἱ δ' ἐπι-
34
τάσεις σφοδρυνομένων· ἢ μηδὲ φλόγα πνεύματος λεπτοῦ

μηδὲ φλογὸς αὐγὴν μηδὲ πάχνην δρόσου μηδὲ χάλαζαν
ὄμβρου διαφέρειν λέγωμεν, ἀλλ' ἐπιτάσεις εἶναι ταῦτα
πάντα καὶ σφοδρότητας· ὥρα δὲ καὶ τυφλότητα μηθὲν ἀμ-
βλυωπίας φάναι διαφέρειν μηδὲ ναυτίας χολέραν, ἀλλὰ τῷ
μᾶλλον καὶ ἧττον παραλλάττειν. καίτοι ταῦτα πρὸς λόγον
οὐθέν ἐστιν· ἂν γὰρ αὐτὴν λέγωσι δεξάμενοι τὴν ἐπίτασιν
καὶ τὴν σφοδρότητα νῦν γεγονέναι πρῶτον, ἐν τῷ ποσῷ
γινομένης τῆς καινότητος οὐκ ἐν ποιῷ, μένει τὸ παρά-
δοξον ὁμοίως. ἔπειτα τοῦ Σοφοκλέους ἐπὶ τῶν ὅτι
μὴ πρότερον ἦν ἀπιστουμένων, εἰ γέγονεν νῦν, οὐ φαύλως
εἰπόντος (fr. 776)

Αθηναίος Δειπνοσοφιστές. Book 8, Kaibel paragraph 51, l. 25
ὁ φύκης καὶ ἡ φυκίς, ἁπαλώτατα ἰχθύδια ὄντα, ἄβρωμα

καὶ εὔφθαρτά ἐστιν, ἡ δὲ πέρκη τούτοις προσεοικυῖα
κατὰ τόπους ὀλίγῳ διαλλάττει. οἱ δὲ κωβιοὶ ἀναλο-
γοῦσι τῇ πέρκῃ· ὧν οἱ μικροὶ καὶ οἱ λευκοὶ ἁπαλοί
εἰσιν, ἄβρωμοι, εὔχυλοι, εὔπεπτοι· οἱ δὲ χλωροὶ (κα-
λοῦνται δὲ καυλίναι) ξηροί εἰσι καὶ ἀλιπεῖς. αἱ δὲ
χάνναι ἁπαλόσαρκοι, σκληρότεραι δὲ τῆς πέρκης. ὁ δὲ
σκάρος ἁπαλόσαρκος, ψαθυρός, γλυκύς, κοῦφος, εὔπεπτος,
εὐανάδοτος, εὐκοίλιος. τούτων δὲ ὁ πρόσφατος ὕποπτος,
ἐπειδὴ τοὺς θαλαττίους λαγὼς θηρεύοντες σιτοῦνται·
διὸ καὶ τὰ ἐντὸς χολέρας ποιητικὰ ἔχει. ἡ δὲ καλου-
μένη κηρὶς ἁπαλόσαρκος, εὐκοίλιος, εὐστόμαχος· ὁ δὲ
χυλὸς αὐτῆς παχύνει καὶ σμήχει. ὀρφὸς ἢ ὀρφὼς εὔ-
χυλος, πολύχυλος, γλίσχρος, δύσφθαρτος, πολύτροφος,
οὐρητικός· τὰ δὲ πρὸς τῇ κεφαλῇ αὐτοῦ γλίσχρα, εὔ-
πεπτα, τὰ δὲ σαρκώδη δύσπεπτα, βαρύτερα· ἁπαλώτερον
δὲ τὸ οὐραῖον· φλέγματος δ' ἐστὶ δραστικὸς ὁ ἰχθὺς
καὶ δύσπεπτος. αἱ δὲ σφύραιναι τῶν γόγγρων εἰσὶ
τροφιμώτεραι. ἡ δὲ λιμναία ἔγχελυς τῆς θαλασσίας
ἐστὶν εὐστομωτέρα καὶ πολυτροφωτέρα. τῷ δὲ μελα-
νούρῳ ἀναλογεῖ ὁ χρύσοφρυς.
Αθηναίος Δειπνοσοφιστές. (epitome) Vol. 2,1, p.169, l. 7

35
ταύτας ὄρνις εἶναι. διαφέρειν δὲ τὴν καταληπτικὴν φαντασίαν τοῦ

εὐλόγου·
τὴν μὲν γὰρ ἀδιάψευστον εἶναι, τὸ δ' εὔλογον ἄλλως ἀποβαίνειν.
παροιμία ἀρχαῖα τὸ ἐπειδὰν δειπνῶμέν που, τότε πλεῖστα λαλοῦμεν
ἅπαντες. ὅτι τῶν θαλασσίων ἰχθύων, οἱ πετραῖοι εὔφθαρτοι, εὔχυλοι,
σμηκτικοί,
κοῦφοι, ὀλιγότροφοι, οἱ δὲ πελάγιοι δυσφθαρτότεροι, πολύτροφοι, δυσοι-
κονόμητοι. τῶν δὲ κωβιῶν οἱ μικροὶ καὶ λευκοὶ ἁπαλοί εἰσιν, ἄβρομοι,
εὔχυλοι, εὔπεπτοι. οἱ δὲ χλωροὶ ξηροὶ καὶ ἀλιπεῖς. αἱ δὲ χάνναι ἁπα-
λόσαρκοι, σκληρότεραι δὲ τῆς πέρκης. ὁ δὲ σκάρος ἁπαλόσαρκος,
ψαθυρός,
γλυκύς, κοῦφος, εὔπεπτος, εὐανάδοτος, εὐκοίλιος. τούτων δὲ ὁ
πρόσφατος
ὑπόπτος, ἐπεὶ τοὺς θαλαττίους λαγὼς σιτεῖται. διὸ καὶ τὰ ἐντὸς χολέρας
ποιητικὰ ἔχει. ἡ κηρὶς ἁπαλόσαρκος, εὐκοίλιος, εὐστόμαχος, ὁ δὲ χυλὸς
αὐτῆς παχύνει καὶ σμήχει. ὀρφὸς ἢ ὀρφώς, φησί, εὔχυλος, πολύχυλος,
γλίσχρος, δυσφθαρτός, πολύτροφος, οὐρητικός. τὰ δὲ πρὸς τῇ κεφαλῇ
αὐτοῦ, γλίσχρα εὔπεπτα, τὰ δὲ σαρκώδη δύσπεπτα, βαρύτερα·
ἁπαλώτερον
δὲ τὸ οὐραῖον· φλέγματος δ' ἐστὶ δραστικὸς καὶ δύσπεπτος, αἱ σφύραιναι
τῶν γόγγρων τροφιμώτεραι. ἡ λιμναία ἔγχελυς τῆς θαλασσίας
εὐστομωτέρα
καὶ πολυτροφωτέρα. τῷ μελανούρῳ ἀναλογεῖ ὁ χρύσοφρυς. σκόρπιοι οἱ
πελάγιοι καὶ κιρροὶ τροφιμώτεροι τῶν τεναγωδῶν τῶν ἐν τοῖς αἰγιαλοῖς
τῶν μεγάλων. ὁ σπάρος δριμύς, ἁπαλόσαρκος, ἄβρομος, εὐστόμαχος,
Γαληνός ιατρός. De naturalibus facultatibus Kühn vol. 2, p.192, l. 17
ἐντέρων γίγνεται κένωσις ἔκ τινων περιόδων, ὥς που

καὶ Ἱπποκράτης ἔλεγεν, οὐδὲν μὲν ἄλλο λυποῦσα,
καθαίρουσα δ' ὀξέως τὸ πᾶν σῶμα καὶ τὰς πλησμονὰς
ἐκκενοῦσα, διὰ τῶν αὐτῶν δήπου φλεβῶν τῆς [ἔξω]
φορᾶς τῶν περιττῶν ἐπιτελουμένης, δι' ὧν ἔμπροσθεν
ἡ ἀνάδοσις ἐγίγνετο. πολλάκις δ' ἐν νόσοις ἡ φύσις
διὰ μὲν τῶν αὐτῶν δήπου φλεβῶν τὸ πᾶν ἐκκαθαίρει
ζῷον, οὐ μὴν αἱματώδης γ' ἡ κένωσις αὐτοῖς, ἀλλὰ
κατὰ τὸν λυποῦντα γίγνεται χυμόν. οὕτω δὲ κἀν ταῖς
χολέραις ἐκκενοῦται τὸ πᾶν σῶμα διὰ τῶν εἰς ἔντερά
τε καὶ γαστέρα καθηκουσῶν φλεβῶν. τὸ δ' οἴεσθαι
μίαν εἶναι ταῖς ὕλαις φορὰν τελέως ἀγνοοῦντός ἐστι
τὰς φυσικὰς ‖ δυνάμεις τάς τ' ἄλλας καὶ τὴν ἐκκριτι-
κὴν ἐναντίαν οὖσαν τῇ ἑλκτικῇ· ταῖς γὰρ ἐναντίαις
36
δυνάμεσιν ἐναντίας κινήσεις τε καὶ φορὰς τῶν ὑλῶν

ἀναγκαῖον ἀκολουθεῖν. ἕκαστον γὰρ τῶν μορίων, ὅταν
ἑλκύσῃ τὸν οἰκεῖον χυμόν, ἔπειτα κατάσχῃ καὶ ἀπο-
λαύσῃ, τὸ περιττὸν ἅπαν ἀποθέσθαι σπεύδει, καθότι
μάλιστα δύναται τάχιστά θ' ἅμα καὶ κάλλιστα, κατὰ
τὴν τοῦ περιττοῦ ῥοπήν
Γαληνός ιατρός. De naturalibus facultatibus Kühn vol. 2, p.195, l. 5
ἢ παρασκευὴν θρέψεως ἔχον τὴν ἔμπροσθεν ἀλύπως

αὐτῷ παρεσπαρμένην ὑγρότητα καὶ διὰ τοῦτ' ἀποθέσθαι
σπεῦδον, ἅμα δὲ τῆς ἔξω φορᾶς ἀποκεκλεισμένης τῇ
πυκνώσει, πρὸς τὴν λοιπὴν ἐπιστραφῆναι καὶ οὕτω
βιασάμενον εἰς τὸ παρακείμενον αὐτῷ μόριον ἀθρόως
ἀπώσασθαι τὸ περιττόν, ἐκεῖνο δ' αὖ πάλιν εἰς τὸ
μετ' αὐτό, ‖ καὶ τοῦτο μὴ παύσασθαι γιγνόμενον,
ἄχρις ἂν ἡ μετάληψις ἐπὶ τὰ ἐντὸς πέρατα τῶν φλεβῶν
τελευτήσῃ. αἱ μὲν δὴ τοιαῦται κινήσεις θᾶττον ἀπο-
παύονται, αἱ δ' ἀπὸ τῶν ἔνδοθεν διερεθιζόντων, ὡς
ἔν τε τοῖς καθαίρουσι φαρμάκοις καὶ ταῖς χολέραις
ἰσχυρότεραί τε πολὺ καὶ μονιμώτεραι γίγνονται καὶ
διαμένουσιν, ἔστ' ἂν καὶ ἡ περὶ τοῖς στόμασι τῶν
ἀγγείων διάθεσις, ἡ τὸ πλησίον ἕλκουσα, παραμένῃ.
αὕτη μὲν γὰρ τὸ συνεχὲς ἐκκενοῖ μόριον, ἐκεῖνο δ'
αὖ τὸ μετ' αὐτὸ καὶ τοῦτ' οὐ παύεται μέχρι τῆς ἐσχά-
της ἐπιφανείας, ὥστε διαδιδόντων τῶν ἐφεξῆς ἀεὶ μο-
ρίων ἑτέρων ἑτέροις τὸ πρῶτον πάθος ὠκύτατα δι-
ικνεῖσθαι μέχρι τῶν ἐσχάτων. οὕτως οὖν ἔχει κἀπὶ
τῶν εἰλεῶν. αὐτὸ μὲν γὰρ τὸ φλεγμαῖνον ἔντερον
οὔτε τοῦ βάρους οὔτε τῆς δριμύτητος
Γαληνός ιατρός. De placitis Hippocratis et Platonis Book 8, ch. 6, sec.

32, l. 3
τὰ δὲ πλεῖστα τοῖσι παιδίοισι πάθεα

κρίνεται τὰ μὲν ἐν τεσσαράκοντα ἡμέρῃσι, τὰ δὲ ἐν ἑπτὰ
μησί, τὰ δὲ ἐν ἑπτὰ ἔτεσι, τὰ δὲ πρὸς τὴν ἥβην προσάγουσιν·
ὅσα δ' ἂν διαμείνῃ τοῖσι παιδίοισι καὶ μὴ ἀπολυθῇ περὶ
τὸ ἡβάσκειν ἢ τοῖσι θήλεσι περὶ τὰς τῶν καταμηνίων ῥή-
ξιας, χρονίζειν εἴωθε·
37
τοῖσι δὲ νεηνίσκοισιν αἵματος πτύσιες,

φθίσιες, πυρετοὶ ὀξέες, ἐπιληψίαι καὶ τἆλλα νοσήματα, μά-
λιστα δὲ τὰ εἰρημένα. τοῖσι δ' ὑπὲρ τὴν ἡλικίην ταύτην
πλευρίτιδες, περιπνευμονίαι, λήθαργοι, φρενίτιδες,
καῦσοι, διάρροιαι, χολέραι, δυσεντερίαι,
αἱμορροΐδες. τοῖσι δὲ πρεσβύτῃσι δύσπνοιαι,
κατάρροοι βηχώδεες, στραγγουρίαι, δυσουρίαι, ἄρθρων πόνοι,
νεφρίτιδες, ἴλιγγοι, ἀποπληξίαι, καχεξίαι, ξυσμοὶ τοῦ σώμα-
τος, ἀγρυπνίαι, κοιλίης καὶ ὀφθαλμῶν καὶ ῥινῶν
ὑγρότητες, ἀμβλυωπίαι, γλαυκώσιες, βαρυηκοΐαι.”
ταύτην
τὴν τάξιν τῆς διδασκαλίας ἐχρῆν πεποιῆσθαι τὸν Πλάτωνα
μᾶλλον, εἴπερ γε φιλοσόφῳ προσήκει τὸ τάξει καὶ μεθόδῳ
χρῆσθαι τῇ διδασκαλίᾳ καὶ μᾶλλον ἢ τοῖς ἰατροῖς. ἀλλ'
ἴσως οὐκ ἠδύνατο περὶ τῶν τοιούτων ἀκριβῶς διελθεῖν ἐμ
Αίλιος Ηρωδιανός. Περὶ ὀρθογραφίας Part+vol. 3,2, p.425, l. 22
Πάντα τὰ εἰς αια λήγοντα προπαροξύτονα διὰ τῆς αι διφθόγγου

γράφεται οἷον Ἥραια, Ποτίδαια, Ἱστίαια, Πλάταια.
Τὰ διὰ τοῦ αινα προπαροξύτονα διὰ τῆς αι διφθόγγου γράφεται
οἷον θέαινα, Λάκαινα, δράκαινα, θεράπαινα, σμύραινα εἶδος θαλαττίου
θηρίου, τρίαινα· τὸ χλαῖνα μόνον δισύλλαβον ὂν τὴν αι δίφθογγον ἐφύ-
λαξεν ὡς καὶ τὸ δέσποινα μονῆρες ὂν τὴν οι δίφθογγον. πρόσκειται
»προπαροξύτονα», ἐπεὶ τὸ Ἑλένα διὰ τοῦ ε γράφεται, ἀπὸ γὰρ τοῦ
Ἑλένη γέγονε κατὰ τροπὴν τοῦ η εἰς α μακρόν.
Πάντα τὰ εἰς αιρα λήγοντα ὑπὲρ δύο συλλαβὰς προπαροξύνεται
καὶ διὰ τῆς αι διφθόγγου γράφεται οἷον μάχαιρα, μάκαιρα, νέαιρα,
χίμαιρα· «προπαροξύτονον» εἶπον διὰ τὸ ἡμέρα, διφθέρα, χολέρα,
ἑσπέρα, Τερμέρα.
Τὰ εἰς ρα βαρύτονα, ἐὰν ἔχῃ τὸ ι, ἐν διφθόγγῳ αὐτὸ ἔχει
παραληγόμενον οἷον σφαῖρα, μάχαιρα, ὀλέτειρα.
Τὰ διὰ τοῦ σα οὐκ οἶδε τὴν διὰ τῆς αι διφθόγγου γραφήν, ἐρώ-
εσσα, τιμήεσσα, χαρίεσσα, μόνον τὸ Θρᾷσσα δισύλλαβον καὶ διὰ τῆς
ᾳ διφθόγγου ἀπὸ τοῦ Θράϊσσα συναιρεθὲν καὶ τὸ αἶσα, ὅ ἐστι παρα-
γωγὸν ἀπὸ τοῦ δαίω τὸ μερίζω καὶ Φαῖσα.
Τὰ εἰς θη δισύλλαβα βραχείᾳ φύσει παραληγόμενα σπάνια οἷον

2543 + 2570) P.218, l. 17
38
τρύαινα· καὶ ἁπλῶς τὰ ἀπὸ ἀρσενικῶν παραγόμενα· ἀπὸ

γὰρ τοῦ λέων, λέαινα· καὶ ἀπὸ τοῦ δράκων, δράκαινα· καὶ
τὰ λοιπὰ ἀκολούθως. Σὺν τούτοις καὶ χλαῖνα, βαρύτονον.
Πλὴν τοῦ Ῥάβεννα· γέεννα· καὶ γέννα.
Τὰ διὰ τοῦ αιρα προπαροξύτονα θηλυκὰ ἅπαντα διὰ
τῆς αι διφθόγγου γράφονται· οἷον· νείαιρα, ἡ ἐσχάτη·
μάχαιρα· χίμαιρα· μάκαιρα, ἡ μακαρία· ἰοχέαιρα, ἡ
Ἄρτεμις· καὶ τὰ ὅμοια.
Τὰ δὲ παροξύτονα διὰ τοῦ ε ψιλοῦ γράφονται· οἷον·
ἡμέρα· ἑσπέρα· διφθέρα, ἡ γοῦνα· ἀσκέρα, εἶδος ὑποδή-
ματος· χολέρα· ἑτέρα, ἡ ἄλλη· ἔρα, ἡ γῆ· καὶ τὰ
λοιπά.
Πλὴν τοῦ ἑταίρα, ἡ φίλη· αἶρα, ἡ τοῦ σίτου· σφαῖρα·
καὶ μαῖρα, τὸ θηρίον.
Τὰ δὲ ὀξύτονα ἅπαντα διὰ τοῦ ε ψιλοῦ γράφονται· οἷον·
φοβερά· μεῤῥὰ, πηγή· Φερὰ, πόλις· καὶ τὰ ὅμοια.
Τὰ εἰς εξ λήγοντα θηλυκὰ, διὰ τοῦ ε ψιλοῦ γρά-
φονται· οἷον· καλλίτεξ· ἐπίτεξ· καὶ τὰ ὅμοια.
Πλὴν τοῦ αἲξ, τὸ αἰγίδιον, ὃ καὶ κλίνεται αἰγός.
Τὰ εἰς ις λήγοντα θηλυκὰ, καὶ εἰς δος κλινόμενα, διὰ
τοῦ ἰῶτα γράφονται· οἷον· μῆνις, μήνιδος· ἔρις, ἔριδος·
Εβδομήκοντα. Numeri Ch. 11, sec. 20, l. 3
λήμψονται μετὰ σοῦ τὴν ὁρμὴν τοῦ λαοῦ, καὶ οὐκ οἴσεις αὐτοὺς
σὺ μόνος.
καὶ τῷ λαῷ ἐρεῖς Ἁγνίσασθε εἰς αὔριον, καὶ φάγεσθε
κρέα, ὅτι ἐκλαύσατε ἔναντι κυρίου λέγοντες Τίς ἡμᾶς ψωμιεῖ κρέα;
ὅτι καλὸν ἡμῖν ἐστιν ἐν Αἰγύπτῳ. καὶ δώσει κύριος ὑμῖν κρέα
φαγεῖν, καὶ φάγεσθε κρέα.
οὐχ ἡμέραν μίαν φάγεσθε οὐδὲ δύο
οὐδὲ πέντε ἡμέρας οὐδὲ δέκα ἡμέρας οὐδὲ εἴκοσι ἡμέρας·
ἕως
μηνὸς ἡμερῶν φάγεσθε, ἕως ἂν ἐξέλθῃ ἐκ τῶν μυκτήρων ὑμῶν,
καὶ ἔσται ὑμῖν εἰς χολέραν, ὅτι ἠπειθήσατε κυρίῳ, ὅς ἐστιν ἐν
ὑμῖν, καὶ ἐκλαύσατε ἐναντίον αὐτοῦ λέγοντες Ἵνα τί ἡμῖν ἐξελθεῖν
ἐξ Αἰγύπτου;
καὶ εἶπεν Μωυσῆς Ἑξακόσιαι χιλιάδες πεζῶν ὁ
λαός, ἐν οἷς εἰμι ἐν αὐτοῖς, καὶ σὺ εἶπας Κρέα δώσω αὐτοῖς φα-
γεῖν, καὶ φάγονται μῆνα ἡμερῶν;
μὴ πρόβατα καὶ βόες σφαγή-
39
σονται αὐτοῖς, καὶ ἀρκέσει αὐτοῖς; ἢ πᾶν τὸ ὄψος τῆς θαλάσσης
Εβδομήκοντα. Ecclesiasticus sive Siracides (Sapientia Jesu filii Sirach)

Ch. 31, sec. 20, l. 3
φάγε ὡς ἄνθρωπος τὰ παρακείμενά σοι

καὶ μὴ διαμασῶ, μὴ μισηθῇς.
παῦσαι πρῶτος χάριν παιδείας
καὶ μὴ ἀπληστεύου, μήποτε προσκόψῃς·
καὶ εἰ ἀνὰ μέσον πλειόνων ἐκάθισας,
πρότερος αὐτῶν μὴ ἐκτείνῃς τὴν χεῖρά σου.
Ὡς ἱκανὸν ἀνθρώπῳ πεπαιδευμένῳ τὸ ὀλίγον,
καὶ ἐπὶ τῆς κοίτης αὐτοῦ οὐκ ἀσθμαίνει.
ὕπνος ὑγιείας ἐπὶ ἐντέρῳ μετρίῳ·
ἀνέστη πρωί, καὶ ἡ ψυχὴ αὐτοῦ μετ' αὐτοῦ.
πόνος ἀγρυπνίας καὶ χολέρας
καὶ στρόφος μετὰ ἀνδρὸς ἀπλήστου·
καὶ εἰ ἐβιάσθης ἐν ἐδέσμασιν,
ἀνάστα ἔμεσον πόρρω, καὶ ἀναπαύσῃ.
ἄκουσόν μου, τέκνον, καὶ μὴ ἐξουδενήσῃς με,
καὶ ἐπ' ἐσχάτων εὑρήσεις τοὺς λόγους μου·
ἐν πᾶσι τοῖς ἔργοις σου γίνου ἐντρεχής,
καὶ πᾶν ἀρρώστημα οὐ μή σοι ἀπαντήσῃ.
λαμπρὸν ἐπ' ἄρτοις εὐλογήσει χείλη,
καὶ ἡ μαρτυρία τῆς καλλονῆς αὐτοῦ πιστή.
πονηρῷ ἐπ' ἄρτῳ διαγογγύσει πόλις,
Εβδομήκοντα. Ecclesiasticus sive Siracides (Sapientia Jesu filii Sirach)

Ch. 37, sec. 30, l. 2
καὶ αἱ ἡμέραι τοῦ Ισραηλ ἀναρίθμητοι.

ὁ σοφὸς ἐν τῷ λαῷ αὐτοῦ κληρονομήσει πίστιν,
καὶ τὸ ὄνομα αὐτοῦ ζήσεται εἰς τὸν αἰῶνα.
Τέκνον, ἐν ζωῇ σου πείρασον τὴν ψυχήν σου
καὶ ἰδὲ τί πονηρὸν αὐτῇ καὶ μὴ δῷς αὐτῇ·
οὐ γὰρ πάντα πᾶσιν συμφέρει,
καὶ οὐ πᾶσα ψυχὴ ἐν παντὶ εὐδοκεῖ.
μὴ ἀπληστεύου ἐν πάσῃ τρυφῇ
καὶ μὴ ἐκχυθῇς ἐπὶ ἐδεσμάτων·
40
ἐν πολλοῖς γὰρ βρώμασιν ἔσται νόσος,

καὶ ἡ ἀπληστία ἐγγιεῖ ἕως χολέρας·
δι' ἀπληστίαν πολλοὶ ἐτελεύτησαν,
ὁ δὲ προσέχων προσθήσει ζωήν.
Τίμα ἰατρὸν πρὸς τὰς χρείας αὐτοῦ τιμαῖς αὐτοῦ,
καὶ γὰρ αὐτὸν ἔκτισεν κύριος·
παρὰ γὰρ ὑψίστου ἐστὶν ἴασις,
καὶ παρὰ βασιλέως λήμψεται δόμα.
ἐπιστήμη ἰατροῦ ἀνυψώσει κεφαλὴν αὐτοῦ,
καὶ ἔναντι μεγιστάνων θαυμασθήσεται.
κύριος ἔκτισεν ἐκ γῆς φάρμακα,
καὶ ἀνὴρ φρόνιμος οὐ προσοχθιεῖ αὐτοῖς.
Γαληνός ιατρός. Introductio seu medicus Vol. 14, p.730, l. 14
ἀμφημερινὸς, τριταῖος, τεταρταῖος, πεμπταῖος, ἑβδομαῖος,

ἐναταῖος. ἀμφημερινὸς μὲν οὖν ἐστιν ὁ καθ' ἑκάστην ἢ
νύκτα, ἢ ἡμέραν ἐπισημαίνων, ἢ ἀνϊέμενος. τριταῖος δὲ ὁ
παρὰ μίαν. τεταρταῖος δὲ ὁ παρὰ δύο. πεμπταῖος δὲ ὁ παρὰ
τρεῖς. ἑβδομαῖος ὁ παρὰ πέντε. ἐναταῖος ὁ παρὰ ἑπτά. ὁ
ἡμιτριταῖος γὰρ ὅτε μὲν ἐν συνεχείᾳ ἐπιφαίνεται, ὅτε δὲ ἐν
τοῖς διαλείπουσι τάττεται. τῶν δὲ ἄλλων νοσημάτων εἴδη
δύο, εἴτε σὺν πυρετοῖς εἴη εἴτε ἄνευ πυρετοῦ. τὰ μὲν γάρ ἐστιν
ὀξέα, τὰ δὲ χρόνια. ὀξέα μὲν οὖν ἐστι τάδε, φρενῖτις, καῦ-
σος, συνάγχη, πλευρῖτις, περιπνευμονία, καρδιακὴ διάθεσις,
ἴκτερος, χολέρα, εἰλεὸς, κωλικὴ διάθεσις, ἀποπληξία, τέτανος,
ὀπισθότονος ἐμπροσθότονος. τὰ μὲν οὖν ὀξέα ὡς ἐπίπαν
ὑπό τε αἵματος καὶ χολῆς ξανθῆς συνίσταται, πλεοναζόντων
ἔν τισι μέρεσι τοῦ σώματος, ἐν οἷς νοσοποιοῦσιν ἐκτρεπο-
μένων ἐπὶ τὸ κάκιον, τὰ δὲ χρόνια ὑπὸ φλέγματος καὶ με-
λαίνης χολῆς ὁμοίως, ἢ πληθυνόντων πολὺ παρὰ τὸ κατὰ
φύσιν, ἢ μεταβαλλόντων ἐπὶ τὸ δριμύτατον. θεραπευτέον δὲ
τοὺς ἐκ πλήθους νοσοῦντας, κατὰ μὲν δίαιταν ἀφαιροῦντά
τε τὸν ἐκ πλήθους νοσοῦντα, ἢ δι' ἀσιτίας, ἢ διὰ καθάρ-
σεως, ἢ διὰ φλεβοτομίας. προστιθέντα δὲ καὶ προσφέροντα
τοῖς ἐξ ἐνδείας εἰς τὴν νόσον ἐμπεσοῦσιν,
Γαληνός ιατρός. De remediis parabilibus libri iii

Vol. 14, p.452, l. 9
[ηʹ. Πρὸς ἀτονίαν στομάχου.] Ὠφελεῖ ἔλαιον μήλινον

ἢ διὰ χυλοῦ τῶν ῥόδων. ἄλλο. τὸ σινήπεως σπέρμα κεκαυ-
41
μένον τρίψας καὶ σὺν ὕδατι δίδου πίνειν. ἄλλο. λαβὼν

μαστίχης, ἀλόης, στύρακος ἀνὰ μέρη βʹ. ἀψινθίου, οἰνάνθης
ἀνὰ μέρη γʹ. μηλίνου μέρη δʹ. οἴνου τὸ ἀρκοῦν, ῥόδων μέρη
βʹ. ταῦτα λειούμενα ἀναλαμβάνεται πορφύρᾳ ἢ ἐρίῳ καὶ
ἐπιτίθεται τῷ στομάχῳ. τινὲς καὶ κῦφι καλούμενον, τινὲς
δὲ καὶ κηρὸν προσπλέξαντες κηρωτὴν ποιοῦσιν. ἄλλο.
ἡδυόσμου κλῶνας βʹ. ἢ γʹ. ἐν τῷ ῥοιᾶς γλυκείας χυλῷ καὶ
τῷ ὄξει δίδου πίνειν.
Κεφ. ιηʹ. [αʹ. Πρὸς χολέραν καὶ ἔμετον
καὶ εἰλεὸν καὶ κόπρον ἐμοῦντας.] Ὀλβίνος οἶνος ἐπὶ τῶν
χολερικῶν εὔθετός ἐστι· καὶ γὰρ εὐστόμαχος καὶ πρὸς κοι-
λίαν ποιῶν.
[βʹ. Ἔμετον παῦσαι.] Πολυγόνου χυλῷ χρῖε τὰ
ἐσθιόμενα. ἄλλο. ἀψίνθιον ἑψήσας ἐν ὕδατι, εἰς τρίτον
μέρος καθεψηθέντος πιεῖν, πρὸς τὴν ἕξιν ἀποβλέπων. ἢ
κενταυρίου ἢ θύμου ἢ μυρτίδας μελαίνας.
ὁ δ' ἀπὸ τῶν νεφρῶν ἐπὶ πάντα τὰ ἔντερα σχιζόμενος χιτὼν περι-
τόναιον καλεῖται.
τοῦ δ' ἥπατος ἐν τοῖς δεξιοῖς κειμένου καὶ τὸ νεαρὸν
αἷμα διὰ φλεβῶν ἐκ κοιλίας ὑποδεχομένου, τὰ μὲν πρὸς ταῖς φρεσὶ
καὶ τῷ περιτοναίῳ κυρτά, τὰ δὲ κάτωθεν ἐπιψαύοντα τῆς γαστρὸς
σιμὰ ὀνομάζεται. τὸ δὲ μέγιστον ἔργον ἥπατος διακρῖναι τὴν
τροφὴν εἰς αἷμα καὶ χολήν, καὶ τῆς μὲν ἀγγεῖόν τι πληρῶσαι, ὃ ἔγκει-
ται τῷ μεγίστῳ λοβῷ καὶ ὁμωνύμως τῷ ὑπ' αὐτῷ ὑγρῷ καλεῖται
χολή, τὸ μὲν στενὸν αὐχένα καλούμενον ἔχουσα, τὸ δὲ πλῆρες πυθμένα.
ἀπὸ δὲ χολῆς χολᾶν, μελαγχολᾶν, χολωθῆναι, ἐπίχολος, ὑπόχολος,
χολέρα, χολημεσία, χολόβαφος, χολοβαφίνη· οὕτω γὰρ ἐπὶ τῶν
πλασμάτων οἱ Ἀττικοὶ τὴν χρυσοειδῆ ἐκάλεσαν, ὡς ὑπόχολον τὸν
μελαγχολῶντα. καὶ ἀκρόχολον δὲ καὶ ἀκροχολοῦντα Πλάτων (Leg
V 731 D) λέγει. τὸ δ' αἷμα διὰ φλεβῶν εἰς πᾶν διασπείρεται τὸ
σῶμα. ἀπὸ δ' αἵματος αἱμάξαι, αἱμάσσων, αἱματηρόν, ὕφαιμον,
αἱματῶδες, αἷμα ἐμῶν, αἷμα σχάσαι τὸ λῦσαι φλέβα, ‘τῷ κέντρῳ
ἐξαιμάσσειν,’ καὶ ἔναιμον, καὶ ἐναιμῶδες παρὰ Ἀντιφῶντι (p 150 not
Bi), καὶ ἀναίμους δὲ καὶ ὀλιγαίμους. καλεῖται δὲ τοῦ ἥπατος τὸ
μέν τι πύλαι, καθ' ἃς ὑποδέχεται τὸ αἷμα, ὅπερ διὰ μιᾶς φλεβὸς εἰς
πάσας τὰς φλέβας ἀπ' αὐτῶν ἀναπέμπεται· τὸ δὲ λοβοὶ ἡπατίαι,
καθάπερ οἱ τοῦ πνεύμονος πνευμονίαι.
42
Sextus Empiricus Phil., Pyrrhoniae hypotyposes Book 1, sec. 81, l. 3
Σκύθου Ἰνδοῦ σώματος, τὴν δὲ παραλλαγὴν ποιεῖ, καθάπερ

φασίν, ἡ διάφορος τῶν χυμῶν ἐπικράτεια. παρὰ δὲ τὴν διά-
φορον τῶν χυμῶν ἐπικράτειαν διάφοροι γίνονται καὶ αἱ φαν-
τασίαι, καθάπερ καὶ ἐν τῷ πρώτῳ λόγῳ παρεστήσα-
μεν. ταῦτά τοι καὶ ἐν τῇ αἱρέσει καὶ φυγῇ τῶν ἐκτὸς διαφο-
ρὰ πολλὴ κατ' αὐτούς ἐστιν· ἄλλοις γὰρ χαίρουσιν Ἰνδοὶ
καὶ ἄλλοις οἱ καθ' ἡμᾶς, τὸ δὲ διαφόροις χαίρειν τοῦ
παρηλλαγμένας ἀπὸ τῶν ὑποκειμένων φαντασίας λαμβά-
νειν ἐστὶ μηνυτικόν. κατὰ δὲ ἰδιοσυγκρισίας διαφέρομεν
ὡς ἐνίους κρέα βόεια πετραίων ἰχθυδίων ῥᾷον πέττειν καὶ
ὑπὸ Λεσβίου οἰναρίου εἰς χολέραν περιτρέπεσθαι. ἦν δέ,
φασίν, γραῦς Ἀττικὴ τριάκοντα ὁλκὰς κωνείου ἀκινδύνως
προσφερομένη, Λῦσις δὲ καὶ μηκωνείου τέσσαρας ὁλκὰς
ἀλύπως ἐλάμβανεν. καὶ Δημοφῶν μὲν ὁ Ἀλεξάνδρου τρα-
πεζοποιὸς ἐν ἡλίῳ γινόμενος ἢ ἐν βαλανείῳ ἐρρίγου, ἐν
σκιᾷ δὲ ἐθάλπετο, Ἀθηναγόρας δὲ ὁ Ἀργεῖος ὑπὸ σκορ-
πίων καὶ φαλαγγίων ἀλύπως ἐπλήσσετο, οἱ δὲ καλούμενοι
Ψυλλαεῖς οὐδ' ὑπὸ ὄφεων ἢ ἀσπίδων δακνόμενοι βλάπτον-
ται, οἱ δὲ Τεντυρῖται τῶν Αἰγυπτίων οὐ βλάπτονται πρὸς
[ἄνω κάτω] τῶν κροκοδείλων. ἀλλὰ καὶ Αἰθιόπων οἱ ἀντι-
πέραν τῆς Μερόης παρὰ τὸν Ἀστάπουν ποταμὸν οἰκοῦντες
πίων καὶ φαλαγγίων ἀλύπως ἐπλήσσετο, οἱ δὲ καλούμενοι

Ψυλλαεῖς οὐδ' ὑπὸ ὄφεων ἢ ἀσπίδων δακνόμενοι βλάπτον-
ται, οἱ δὲ Τεντυρῖται τῶν Αἰγυπτίων οὐ βλάπτονται πρὸς
[ἄνω κάτω] τῶν κροκοδείλων. ἀλλὰ καὶ Αἰθιόπων οἱ ἀντι-
πέραν τῆς Μερόης παρὰ τὸν Ἀστάπουν ποταμὸν οἰκοῦντες
σκορπίους καὶ ὄφεις καὶ τὰ παραπλήσια ἀκινδύνως ἐσθίουσιν.
καὶ Ῥουφῖνος δὲ ὁ ἐν Χαλκίδι πίνων ἑλλέβορον οὔτε ἤμει
οὔτε ὅλως ἐκαθαίρετο, ἀλλ' ὥς τι τῶν συνήθων προσεφέρετο
καὶ ἔπεσσεν. Χρύσερμος δὲ ὁ Ἡροφίλειος εἴ ποτε πέπερι
προσηνέγκατο, καρδιακῶς ἐκινδύνευεν. καὶ Σωτήριχος δὲ ὁ
χειρουργὸς εἴ ποτε σιλούρων ᾔσθετο κνίσσης, χολέρᾳ ἡλίσκετο.
Ἄνδρων δὲ ὁ Ἀργεῖος οὕτως ἄδιψος ἦν ὡς καὶ διὰ τῆς ἀνύδρου
Λιβύης ὁδεύειν αὐτὸν μὴ ἐπιζητοῦντα ποτόν. Τιβέριος δὲ ὁ
Καῖσαρ ἐν σκότῳ ἑώρα. Ἀριστοτέλης δὲ ἱστορεῖ
Θάσιόν τινα ᾧ ἐδόκει ἀνθρώπου εἴδωλον
43
προηγεῖσθαι αὐτοῦ διὰ παντός. τοσαύτης οὖν παρ-

αλλαγῆς οὔσης ἐν τοῖς ἀνθρώποις κατὰ τὰ σώματα, ἵνα ὀλίγα
ἀπὸ πολλῶν τῶν παρὰ τοῖς δογματικοῖς κειμένων ἀρκεσθῶ-
μεν εἰπόντες, εἰκός ἐστι καὶ κατ' αὐτὴν τὴν ψυχὴν διαφέ-
ρειν ἀλλήλων τοὺς ἀνθρώπους· τύπος γάρ τίς ἐστι τὸ σῶμα
τῆς ψυχῆς, ὡς καὶ ἡ φυσιογνωμονικὴ σοφία δείκνυσιν.
Κλήμης Αλεξανδρινός. Paedagogus Book 2, ch. 2, subch. 34, sec. 3, l. 1
Ἐμοὶ δοκεῖ ὁ ἀκέφαλος πρὸς τῶν μαθηματικῶν καλούμενος ὁ

πρὸ τοῦ ἀστέρος τοῦ πλανωμένου καταριθμούμενος συνιζηκυίας
τῆς κεφαλῆς εἰς τὸ στῆθος τοὺς ὀψοφάγους καὶ ἡδονικοὺς καὶ τοὺς
ἑτοίμους εἰς μέθην αἰνίττεσθαι. Καὶ γὰρ οὖν κἀν τούτοις τὸ λογι-
στικὸν ἵδρυται οὐκ ἐν τῇ κεφαλῇ, ἀλλ' ἐν τοῖς ἐντοσθιδίοις, πάθεσιν
ἐπιθυμίᾳ τε καὶ θυμῷ δεδουλωμένον. Ὥστε ὅτῳ τρόπῳ Ἐλπήνωρ
»ἀστραγάλων ἐάγη» καταπεσὼν ὑπὸ μέθης, οὕτω τούτων ὁ
ἐγκέφαλος ἄνωθεν ἰλιγγιάσας ὑπὸ μέθης ἐπὶ τὸ ἧπαρ καὶ τὴν καρδίαν,
τουτέστιν ἐπὶ τὴν φιληδονίαν καὶ τὸν θυμόν, καταπίπτει πτῶμα
μεῖζον ἤ φασι ποιητῶν παῖδες πρὸς τοῦ Διὸς τὸν Ἥφαιστον οὐρανόθεν
ἐρρίφθαι χαμαί. «Πόνος δὲ ἀγρυπνίας», φησί, «καὶ χολέρα καὶ
στρόφος μετὰ ἀνδρὸς ἀπλήστου.» Διὰ τοῦτό τοι καὶ ἡ τοῦ Νῶε
παροινία ἀνάγραπτος γεγένηται, ἵνα ὡς ὅτι μάλιστα τὴν μέθην
φυλαττώμεθα, ἐμφανῆ καὶ ἔγγραπτον τὴν εἰκόνα τοῦ παραπτώματος
ἔχοντες, δι' ἣν οἱ σκεπάσαντες τὴν ἀσχημοσύνην τῆς μέθης εὐλο-
γοῦνται παρὰ κυρίῳ. Συντομώτατα τοίνυν ἐμπεριλαβοῦσα ἡ γραφὴ
ἅπαντα ἐν ἑνὶ λόγῳ εἴρηκεν· «Τὸ ἱκανὸν ἀνθρώπῳ πεπαιδευμένῳ
οἶνος, καὶ ἐπὶ τῆς κοίτης αὐτοῦ ἀναπαύσεται.»

Epictetus Phil., Dissertationes ab Arriano digestae Book 1, ch. 19, sec.

6, l. 4
τὸ πινάκιον θεραπεύω καὶ πλύνω αὐτὸ καὶ ἐκμάσσω καὶ

τῆς ληκύθου ἕνεκα πάσσαλον πήσσω. τί οὖν; ταῦτά
μου κρείττονά ἐστιν; οὔ· ἀλλὰ χρείαν μοι παρέχει τινά.
ταύτης οὖν ἕνεκα θεραπεύω αὐτά. τί δέ; τὸν ὄνον οὐ
θεραπεύω; οὐ νίπτω αὐτοῦ τοὺς πόδας; οὐ περικαθαίρω;
οὐκ οἶδας ὅτι πᾶς ἄνθρωπος ἑαυτὸν θεραπεύει, σὲ δ'
οὕτως ὡς τὸν ὄνον; ἐπεὶ τίς σε θεραπεύει ὡς ἄνθρωπον;
δείκνυε. τίς σοι θέλει ὅμοιος γενέσθαι, τίς σου ζηλωτὴς
γίνεται ὡς Σωκράτους; ‘ἀλλὰ δύναμαί σε τραχηλοκο-
44
πῆσαι.’ καλῶς λέγεις. ἐξελαθόμην ὅτι σε δεῖ θερα-

πεύειν καὶ ὡς πυρετὸν καὶ ὡς χολέραν καὶ βωμὸν στῆ-
σαι, ὡς ἐν Ῥώμῃ Πυρετοῦ βωμός ἐστιν.
Τί οὖν ἐστι τὸ ταράσσον καὶ καταπλῆττον τοὺς πολ-
λούς; ὁ τύραννος καὶ οἱ δορυφόροι; πόθεν; μὴ γένοιτο·
οὐκ ἐνδέχεται τὸ φύσει ἐλεύθερον ὑπ' ἄλλου τινὸς
ταραχθῆναι ἢ κωλυθῆναι πλὴν ὑφ' ἑαυτοῦ. ἀλλὰ τὰ
δόγματα αὐτὸν ταράσσει. ὅταν γὰρ ὁ τύραννος εἴπῃ
τινὶ ‘δήσω σου τὸ σκέλος’, ὁ μὲν τὸ σκέλος τετιμηκὼς
λέγει ‘μή· ἐλέησον’, ὁ δὲ τὴν προαίρεσιν τὴν ἑαυτοῦ
λέγει ‘εἴ σοι λυσιτελέστερον φαίνεται, δῆσον’. ‘οὐκ
ἐπιστρέφῃ;’ ‘οὐκ ἐπιστρέφομαι.’ ‘
Ιπποκράτης ιατρός. Aphorismi Ch. 3, sec. 30, l. 3
Τὰ δὲ πλεῖστα τοῖσι παιδίοισι πάθεα κρίνεται, τὰ μὲν

ἐν τεσσαράκοντα ἡμέρῃσι, τὰ δὲ ἐν ἑπτὰ μησὶ, τὰ δὲ ἐν ἑπτὰ ἔτεσι,
τὰ δὲ πρὸς τὴν ἥβην προσάγουσιν· ὅσα δ' ἂν διαμείνῃ
τοῖσι παιδίοισι, καὶ μὴ ἀπολυθῇ περὶ τὸ ἡβάσκειν, ἢ τῇσι
θηλείῃσι περὶ τὰς τῶν καταμηνίων ῥήξιας, χρονίζειν εἴωθεν.
Τοῖσι δὲ νεηνίσκοισιν, αἵματος πτύσιες, φθίσιες, πυρετοὶ
ὀξέες, ἐπιληψίαι, καὶ τἄλλα νουσήματα, μάλιστα δὲ τὰ προειρη-
μένα.
Τοῖσι δὲ ὑπὲρ τὴν ἡλικίην ταύτην, ἄσθματα, πλευρίτιδες,
περιπλευμονίαι, λήθαργοι, φρενίτιδες, καῦσοι, διάῤῥοιαι
χρόνιαι, χολέραι, δυσεντερίαι, λειεντερίαι, αἱμοῤῥοΐδες.
Τοῖσι δὲ πρεσβύτῃσι, δύσπνοιαι, κατάῤῥοοι βηχώδεες,
στραγγουρίαι, δυσουρίαι, ἄρθρων πόνοι, νεφρίτιδες, ἴλιγγοι,
ἀποπληξίαι, καχεξίαι, ξυσμοὶ τοῦ σώματος ὅλου, ἀγρυπνίαι,
κοιλίης καὶ ὀφθαλμῶν καὶ ῥινῶν ὑγρότητες, ἀμβλυωπίαι, γλαυκώ-
σιες, βαρυηκοΐαι.

Ιπποκράτης ιατρός. De diaeta i-iv Sec. 93, l. 3
σημαίνει καὶ τῶν σωμάτων καὶ τῶν ἐσιόντων· ἀπὸ γὰρ τῶν ἀποθα-
νόντων αἱ τροφαὶ καὶ αὐξήσιες καὶ σπέρματα γίνονται· ταῦτα δὲ
καθαρὰ ἐσέρπειν ἐς τὸ σῶμα ὑγείην σημαίνει. Εἰ δὲ τοὐναντίον τις
ὁρῴη γυμνοὺς ἢ μελανοείμονας ἢ μὴ καθαροὺς ἢ λαμβάνοντάς τι ἢ
φέροντας ἐκ τῆς οἰκίης, οὐκ ἐπιτήδειον· σημαίνει γὰρ νοῦσον· τὰ
γὰρ ἐσιόντα ἐς τὸ σῶμα βλαβερά· ἀλλὰ χρὴ τοῖσι τροχοῖσι καὶ
45
τοῖσι περιπάτοισιν ἀποκαθαίρεσθαι, καὶ τῇ τροφῇ τῇ μαλακῇ τε

καὶ κούφῃ προσάγειν ἐμέσαντα.
Ὁκόσα δὲ ἀλλόμορφα σώματα φαίνεται ἐν τοῖσιν ὕπνοισι
καὶ φοβέει τὸν ἄνθρωπον, σιτίων ἀσυνήθων σημαίνει πλησμονὴν καὶ
ἀπόκρισιν, καὶ χολέραν καὶ νοῦσον κινδυνώδεα· ἀλλὰ χρὴ ἔμετον
ποιήσασθαι καὶ προσαγαγεῖν ἐς ἡμέρας πέντε σιτίοισιν ὡς κουφοτά-
τοισι, μὴ πολλοῖσι μηδὲ δριμέσι, μήτε τοῖσι ξηροῖσι μήτε τοῖσι
θερμοῖσι, καὶ τῶν πόνων τοῖσι κατὰ φύσιν μάλιστα, πλὴν τῶν ἀπὸ
δείπνου περιπάτων· χρῆσθαι δὲ καὶ θερμολουσίῃ καὶ ῥᾳθυμίῃ·
ἥλιον δὲ καὶ ψῦχος φυλασσέσθω. Ἢν δὲ ἐν τῷ ὕπνῳ ἐσθίειν δοκέῃ
ἢ πίνειν τῶν συνήθων σιτίων ἢ πομάτων, ἔνδειαν σημαίνει τροφῆς
καὶ ψυχῆς ἐπιθυμίην· κρέα δὲ τὰ μὲν ἰσχυρότατα ἐνδείας ὑπερβολὴν,
τὰ δὲ ἀσθενέστερα ἧσσον· ὥσπερ γὰρ ἐσθιόμενον ἀγαθὸν, οὕτω καὶ
ὁρεόμενον· ἀφαιρέειν οὖν τῶν σιτίων οὐ ξυμφέρει· τροφῆς γὰρ ἐν-
δείας ὑπερβολὴν τοῦτο σημαίνει· ἀλλὰ καὶ ἄρτοι τυρῷ καὶ μέλιτι
Διοσκουρίδης Πεδάνιος ιατρός. De materia medica Book 3, ch. 34, sec.

1, l. 5
δύναμιν δὲ ἔχει τὸ ἀφέψημα τῶν φύλλων καὶ τῶν κλάδων

οὖρα ἄγειν πινόμενον καὶ ἔμμηνα καὶ ἔμβρυα κατασπᾶν καὶ
τρυγόνος πληγαῖς ἀρήγειν· μελαίνει δὲ καὶ τρίχας καὶ τραυ-
ματικὴ καὶ ἴσχαιμος καὶ ἀποκαθαρτικὴ τῶν θηριωδῶν ἑλκῶν
ἐστι. παύει δὲ σὺν οἴνῳ τὸ ἀφέψημα τῶν φύλλων καὶ τῶν
κλάδων αὐτῆς προσκλυζόμενον κνησμοὺς τοὺς περὶ τὰ αἰδοῖα.
ἡδύοσμον, οἱ δὲ μίνθην· γνώριμον βοτάνιον, δύναμιν
ἔχον θερμαντικήν, στυπτικήν, ξηραντικήν· ὅθεν αἷμα ἵστησι
πινόμενος ὁ χυλὸς αὐτοῦ μετ' ὄξους καὶ ἕλμινθας κτείνει στρογ-
γύλας, ἀφροδίσιά τε ἐρεθίζει καὶ λυγμοὺς καὶ ἐμέτους καὶ χο-
λέραν παύει δύο ἢ τρία κλωνία σὺν ῥοᾶς ὀξείας χυλῷ ποθέντα·
διαφορεῖ δὲ καὶ ἀποστήματα μετ' ἀλφίτου καταπλασθὲν καὶ
κεφαλαλγίαν παρηγορεῖ ἐπιτεθὲν τῷ μετώπῳ μαστῶν τε περί-
τασιν καὶ σπάργησιν πραΰνει. σὺν ἁλσὶ δὲ τοῖς κυνοδήκτοις
κατάπλασμα, ὠταλγίαις τε ὁ χυλὸς σὺν μελικράτῳ ἁρμόζει. γυ-
ναιξὶ δὲ πρὸ τοῦ πλησιάζειν προστιθέμενον ἀσυλλημψίαν ἐργά-
ζεται γλῶσσάν τε τραχεῖαν παρατριβόμενον λεαίνει καὶ γάλα
ἀτύρωτον φυλάσσει, ἐναποκλυσθέντων αὐτῷ κλωναρίων, καὶ
καθόλου ἐστὶν εὐστόμαχον καὶ ἀρτυματῶδες.

46
2, l. 6
ὅμοια ὠκίμῳ, ὑπόλευκα, κλωνία δὲ καὶ κάρφη γεγωνιωμένα,

ἄνθος πορφυροῦν. ἡ δέ τις γλήχωνι ἔοικε, μείζων δέ, ὅθεν
ἀγρίαν τινὲς αὐτὴν γλήχωνα ὀνομάζουσι, διότι καὶ τῇ ὀσμῇ
παρέοικε· ταύτην Ῥωμαῖοι νεπέταν καλοῦσιν. ἡ δὲ τρίτη ἔοικεν
ἡδυόσμῳ ἀγρίῳ, ἐπιμηκεστέρα τοῖς φύλλοις, καυλῷ καὶ κλάδῳ
μείζων τῶν προειρημένων καὶ ἧττον ἐνεργής. πασῶν δὲ τὰ
φύλλα γευομένῳ πυρωτικὰ ἰσχυρῶς καὶ δριμέα, ῥίζα ἄχρηστος.
φύεται δ' ἐν πεδίοις καὶ ἐν τραχέσι τόποις καὶ καθύγροις.
πινομένη δὲ καὶ καταπλασσομένη ἀρήγει ἑρπετοδήκτοις·
ἄγει δὲ καὶ οὖρα τὸ ἀφέψημα πινόμενον· βοηθεῖ δὲ καὶ ῥήγ-
μασι καὶ σπάσμασι καὶ ὀρθοπνοίᾳ καὶ στρόφοις καὶ χολέρᾳ
καὶ ῥίγει, καὶ πρὸς τὰ θανάσιμα προπινομένη ποιεῖ σὺν οἴνῳ
καὶ ἴκτερον ἀποκαθαίρει ἕλμινθάς τε κτείνει καὶ ἀσκαρίδας σὺν
ἁλσὶ καὶ μέλιτι πινομένη ἑφθή τε καὶ ὠμὴ τετριμμένη, ὠφελεῖ
καὶ ἐλεφαντιῶντας βρωθεῖσα ἐπιπινομένου ὀρροῦ γάλακτος.
φθείρει δὲ καὶ ἔμβρυα καὶ ἔμμηνα ἄγει τὰ φύλλα λεῖα ἐν προς-
θέτῳ, θυμιαθέντα δὲ ἑρπετὰ διώκει καὶ ὑποστρωννύμενα.
λευκαίνει δὲ καὶ μελαίνας οὐλὰς ἑψηθεῖσα ἐν οἴνῳ καὶ κατα-
πλασθεῖσα, καθαίρει καὶ ὑπώπια ἰσχιαδικοῖς τε ἐπιτίθεται εἰς
μετασύγκρισιν, ἐπικαίουσα τὴν ἐπιφάνειαν, καὶ σκώληκας τοὺς
ἐν ὠσὶ κτείνει ὁ χυλὸς ἐνσταζόμενος.
Διοσκουρίδης Πεδάνιος ιατρός. De materia medica

Book 4, ch. 82, sec. 2, l. 1
ματα καὶ μᾶλλον εἰ πηγάνου τι παραμίξειας. τὰ δὲ ἀσθενέ-

στερα τῶν ζῴων, ὡς αἶγες καὶ πρόβατα, κἂν τὸ ἀπόβρεγμα
αὐτῶν πίῃ, ἀποθνῄσκει.
μυκήτων διαφορὰ δισσή· ἢ γὰρ βρώσιμοί εἰσιν ἢ φθαρ-
τικοί. παρὰ πολλὰς δὲ αἰτίας γίνονται τοιοῦτοι· ἢ γὰρ ἥλοις
κατιωμένοις ἢ ῥάκεσι σεσηπόσιν ἢ ἑρπετῶν φωλεοῖς παρα-
φύονται ἢ δένδρεσιν ἰδίως βλαπτικοῖς. ἔχουσι δὲ καὶ γλινώδη
οἱ τοιοῦτοι ἐπίπαγον, κατατεθέντες δὲ μετὰ τὸ ἀφαιρεθῆναι
ταχέως διαφθείρονται σηπόμενοι· οἱ δὲ μὴ τοιοῦτοι, ζωμο-
ποιοὶ ἡδεῖς. πλεονασθέντες μέντοι καὶ οὗτοι βλάπτουσι δυς-
πεπτούμενοι, πνίγοντες ἢ χολέραν ἐπάγοντες. βοηθοῦνται δὲ
πάντες ποτιζόμενοι νίτρῳ καὶ ἐλαίῳ ἢ κονίᾳ μετ' ὀξάλμης ἢ
θύμβρας ἀποζέματι ἢ ὀριγάνῳ ἢ ὀρνιθείᾳ κόπρῳ μετ' ὄξους
πινομένῃ ἢ μέλιτι πολλῷ ἐκλειχομένῳ. τρόφιμοι δέ εἰσι καὶ
δυσδιάλυτοι· ὁλοσχερεῖς δὲ ὡς ἐπὶ τὸ πολὺ σὺν τοῖς περιττώ-
47
μασιν ἀποδίδονται.
Κολχικόν· οἱ δὲ βολβὸν ἄγριον, οἱ δὲ ἐφήμερον καλοῦσι.
λήγοντος τοῦ φθινοπώρου ἀνίησιν ἄνθος λευκόν, ὅμοιον κρόκου
ἄνθει, ὕστερον δὲ τὰ φύλλα φέρει βολβῷ παραπλήσια, λιπα-
ρώτερα δέ, καυλὸν σπιθαμιαῖον, καρπὸν ἔχοντα πυρρόν, ῥίζαν
φλοιὸν ἔχουσαν ἔγκιρρον ἐν τῷ μέλανι, ἥτις λεπιζομένη λευκὴ
Ερασίστρατος ιατρός. Testimonia et Fra.. 247, l. 11
Ἐρασίστρατος δ' ἐν τῷ δευτέρῳ Περὶ παραλύσεως ὧδέ πως ἔγραψεν· δεῖ

δὲ πολλὴν πάνυ ἐπίσκεψιν ποιήσασθαι περὶ συνηθείας καὶ
ἀσυνηθείας τὸν μέλλοντα κατὰ τρόπον ἰατρεύειν. λέγω δὴ τὸ
τοιοῦτον· πόνους τοὺς μὲν συνήθεις πολλοὺς πονοῦντες ἄκοποι
διατελοῦσιν ὄντες, τοὺς δὲ ἀσυνήθεις ὀλίγους πονήσαντες ὑπόκοποι
γίνονται. βρώματά τε ὅσα συνήθη δυσπεπτότερα ὄντα ἔνιοι ῥᾷον
πέττουσιν ἢ τὰ ἀσυνήθη εὐπεπτότερα ὄντα.
ἐκκρίσεις δὲ καὶ τὰς συνήθεις, κἂν ἀλυσιτελεῖς ὦσιν, εἰς συνήθειαν δὲ
ἥκωσι, ἐπιζητεῖ τὸ σῶμα καὶ ἀποστερούμενον τούτων εἰς νόσους

ἐμπίπτει,
οἷον γίνεται περί τε τὰς τῶν αἱμορροίδων φορὰς καὶ τὰς καθάρσεις,
ἃς
ἔνιοι αὑτοῖς συνήθεις ποιοῦνται, καὶ δι' ἑλκῶν κατὰ χρόνον
ἐκπιπτόντων
καὶ ἰχορροούντων, καὶ ὡς ἐνίοις κατά τινας καιροὺς χολέραι γίνονται.
ἁπάσας γὰρ τὰς τοιαύτας ἐκκρίσεις ἀλυσιτελεῖς οὔσας ἐπιζητεῖ τὸ

σῶμα
καὶ μὴ γινομένων αὐτῶν κατὰ τοὺς εἰθισμένους καιροὺς εἰς πάθη
ἐμπίπτουσιν, οἷς συνήθη τὰ τοιαῦτα.
φαίνεται δὲ καί τινα τοιαῦτα γινόμενα κατὰ τὰς συνηθείας· ὧν
ἐπιστάμεθα ἐπῶν ἢ ἰάμβων εἴ τις κελεύσειεν ἡμᾶς εἰπεῖν ἐκ μέσου
στίχους δύο ἢ τρεῖς ἀσυνήθεις ὄντας τοῦ τοιούτου, οὐκ ἂν εὐπόρως
δυναίμεθα, κατὰ δὲ τὴν ἐφεξῆς ἀρίθμησιν ἐπὶ τοὺς αὐτοὺς τούτους
ἐλθόντες στίχους ἐξ ἑτοίμου ῥᾳδίως ἐροῦμεν· συμβαίνει δὲ καὶ
τοιοῦτόν τι·
Albinus Phil., Epitome doctrinae Platonicae sive Διδασκαλικός

Ch. 9, sec. 2, l. 4
μέτρον, ὡς δὲ πρὸς τὸν αἰσθητὸν κόσμον παράδειγμα, ὡς δὲ

48
πρὸς αὑτὴν ἐξεταζομένη οὐσία. Καθόλου γὰρ πᾶν τὸ γινόμενον

κατ' ἐπίνοιαν πρός τι ὀφείλει γίνεσθαι, οὗ ὥσπερ εἰ ἀπό τινός τι
γένοιτο, ὡς ἀπ' ἐμοῦ ἡ ἐμὴ εἰκών, δεῖ τὸ παράδειγμα προϋ-
ποκεῖσθαι· εἴτε καὶ μὴ εἴη ἔξω τὸ παράδειγμα, πάντη πάντως
ἕκαστος ἐν αὐτῷ τὸ παράδειγμα ἴσχων τῶν τεχνιτῶν τὴν τούτου
μορφὴν τῇ ὕλῃ περιτίθησιν.
Ὁρίζονται δὲ τὴν ἰδέαν παράδειγμα τῶν κατὰ φύσιν
αἰώνιον. Οὔτε γὰρ τοῖς πλείστοις τῶν ἀπὸ Πλάτωνος ἀρέσκει
τῶν τεχνικῶν εἶναι ἰδέας, οἷον ἀσπίδος ἢ λύρας, οὔτε μὴν τῶν
παρὰ φύσιν, οἷον πυρετοῦ καὶ χολέρας, οὔτε τῶν κατὰ μέρος,
οἷον Σωκράτους καὶ Πλάτωνος, ἀλλ' οὐδὲ τῶν εὐτελῶν τινός,
οἷον ῥύπου καὶ κάρφους, οὔτε τῶν πρός τι, οἷον μείζονος καὶ
ὑπερέχοντος· εἶναι γὰρ τὰς ἰδέας νοήσεις θεοῦ αἰωνίους τε
καὶ αὐτοτελεῖς.

Ὅτι δέ εἰσιν αἱ ἰδέαι, καὶ οὕτω παραμυθοῦνται· εἴτε
γὰρ νοῦς ὁ θεὸς ὑπάρχει εἴτε νοερόν, ἔστιν αὐτῷ νοήματα, καὶ
ταῦτα αἰώνιά τε καὶ ἄτρεπτα· εἰ δὲ τοῦτο, εἰσὶν αἱ ἰδέαι· καὶ
γὰρ εἰ ἄμετρος ὑπάρχει ἡ ὕλη κατὰ τὸν ἑαυτῆς λόγον, παρ'
ἑτέρου τινὸς κρείττονος, καὶ ἀΰλου, τῶν μέτρων ὀφείλει
Παύλος ιατρός. Epitomae medicae libri septem Book 1, ch. 80, sec. 1, l.
3

Περὶ ὡραίων.
Ἡ κολόκυντα ψύχει τε καὶ ὑγραίνει καὶ ὑπάγει γαστέρα, ἔστι δὲ

ὀλιγότροφος. ὁ δὲ πέπων ὅλως μὲν κακόχυμός τέ ἐστι καὶ ψυχρὸς καὶ
ὑγρὸς καὶ ἐμετικός, μὴ πεφθεὶς δὲ καὶ χολέραν ἐργάζεται, ἔστι δὲ καὶ
ῥυπτικὸς ἱκανῶς· τὸ δὲ σπέρμα αὐτοῦ διουρητικόν τέ ἐστι καὶ τῶν ἐν
νεφροῖς λίθων θρυπτικόν. ὁ δὲ μηλοπέπων ἥττονα τοῦ πέπονος ταῦτα
πάντα κέκτηται. ὁ δὲ σίκυος ἧττον μὲν τοῦ πέπονος ψυχρὸς καὶ ὑγρός,
μᾶλλον δὲ διουρητικὸς καὶ δύσπεπτος καὶ κακόχυμος, κἂν πεφθῇ. καθ-
όλου δὲ πᾶσα ὀπώρα ψύχει τε καὶ ὑγραίνει καὶ ὀλιγότροφός ἐστι καὶ
κακόχυμος.

49
καὶ μετέωρον ἔχων τὴν κεφαλὴν ἐσχηματίσθω ὁ νοσῶν· δοκεῖ δὲ καὶ

τῆς πόσθης ἡ διάδεσις ἰδίως ἐπέχειν τὰς ἐκ ῥινῶν αἱμορραγίας. μὴ
ἀπομυσσέσθω δὲ μηδὲ ἐρεθιζέτω τὸν τόπον, ἐάτω δὲ θρόμβον ἀποπή-
γνυσθαι· σπόγγῳ δὲ ἡ ῥὶς ἀποψυχέσθω ἐν ὀξυκράτῳ βραχέντι, καὶ
σφηνίσκος ἐκ ῥάκους ὑποβαλλέσθω τῷ αἱμορραγοῦντι μυξωτῆρί τινι
τῶν ἰσχαίμων χρισθέντος φαρμάκων. τὴν δὲ τούτων ὕλην καὶ τὴν ἄλλην
θεραπείαν ἐν τοῖς κατὰ τόπους πεπονθότας κατὰ τὸ μετὰ τοῦτο βιβλίον
ἱκανῶς ἐκθησόμεθα.

Περὶ λειποθυμίας.
Τοῖς μὲν ἐπὶ χολέραις καὶ διαρροίαις καὶ ταῖς ἄλλαις πολλαῖς καὶ
ἀθρόαις κενώσεσιν ἐκλυομένοις ὕδωρ τε ψυχρὸν προσραίνειν καὶ τοὺς
μυκτῆρας ἐπιλαμβάνειν καὶ ἀνατρίβειν τὸ στόμα τῆς γαστρὸς καὶ κε-
λεύειν ἐμεῖν σπαράττειν τε τὸν στόμαχον ἤτοι δακτύλων ἢ πτερῶν
καθέσεσιν. ἀλλὰ καὶ δεσμεῖν πλείοσι δεσμοῖς ἰσχυρῶς, ὅταν μὲν διὰ τῶν
κάτω μορίων αἱ κενώσεις γίγνοιντο, τὰς χεῖρας, ὅταν δὲ διὰ τῶν ἄνω,
τὰ σκέλη. προσεπινοεῖν δὲ τοῖς αἱμορραγοῦσι καὶ ἀνάρροπον ἀνωδύνως
σχῆμα καὶ σικύαν ἐπιβλητέον ἐπὶ τἀναντία τῶν κενουμένων ἀντισπῶν-
τας μόρια. ἰᾶται δὲ καὶ οἶνος ὕδατι κεκραμένος τὰς ἐπὶ ταῖς ἀθρόαις
κενώσεσιν ἐκλύσεις, εἰ μὴ φλεγμονὴ σπλάγχνων ἢ κεφαλῆς ἄλγημα
σφοδρὸν ἢ παρακρουστικόν τι πάθος ἢ πυρετὸς καυσώδης ἐν ἀπέπτῳ
Παύλος ιατρός. Epitomae medicae libri septem Book 3, ch. p, sec. 1, l.

31
λαʹ. Περὶ αἵματος πτύσεως.

λβʹ. Περὶ ἐμπύων καὶ φθίσεως.
λγʹ. Περὶ πλευρίτιδος.
λδʹ. Περὶ τῶν τῆς καρδίας παθῶν.
λεʹ. Περὶ τῶν κατὰ τοὺς μασθούς.
λϛʹ. Πρὸς τὰς τῶν μασχαλῶν δυσωδίας
καὶ συνιδρώσεις.
λζʹ. Περὶ τῶν κατὰ τὸν στόμαχον καὶ
τὰ ὑποχόνδρια καὶ τὴν γαστέρα.
ληʹ. Περὶ ἐμπνευματώσεως γαστρός.
λθʹ. Περὶ χολέρας καὶ διαρροίας.
50
μʹ. Περὶ λειεντερίας καὶ κοιλιακῆς διαθέσεως.
Παύλος ιατρός. Epitomae medicae libri septem Book 3, ch. 39, sec. t, l.
1
εὐμεγέθης περιλαμβάνουσα τὸν ὀμφαλὸν ἀθρόως πολλάκις ἀπαλλάττει

τὸ σύμπτωμα. ὠφελεῖ δὲ καὶ τὸ καστόριον αὐτοὺς πινόμενόν τε δι'
ὀξυκράτου καὶ ἔξωθεν σὺν ἐλαίῳ Σικυωνίῳ τιθέμενον, καὶ εἰ μετὰ
στρόφου τυγχάνουσιν αἱ ἐμπνευματώσεις. καὶ ὕειος δὲ ἀστράγαλος καυ-
θεὶς καὶ ποθεὶς στρόφους καὶ ἐμπνευματώσεις ἰᾶται καὶ ἀριστολοχία
στρογγύλη. τὰς δὲ δι' ἐμφράξεις τῆς κοιλίας ὀδύνας ἢ διὰ παχύτητα
γενομένας πνευματώσεις ἢ διὰ ψῦξιν οἶνος πινόμενος ἀκρατέστερος
μετὰ τροφὴν ὀνίνησιν, ὕπνου δὲ ἐπιγενομένου καὶ τελέως αὐτὰς ἀπαλ-
λάττει.

Περὶ χολέρας καὶ διαρροίας.
Ἡ χολέρα τῆς γαστρός ἐστιν ἄμετρος ἐκτάραξις κάτωθέν τε καὶ

δι' ἐμέτων γινομένη διὰ προσεχῆ τῶν σιτίων ἀπεψίαν· ἀπεπτοῦσι δὲ
ποτὲ μὲν διὰ πολλὴν μοχθηρίαν τροφῶν, ποτὲ δὲ διὰ μοχθηρῶν χυ-
μῶν περιουσίαν. εἰ μὲν οὖν ἔτι ναυτιώδης καὶ σπαραττόμενος ὁ κάμνων
εἴη μενόντων ἔτι τῶν σιτίων ἀπέπτων ἐν τῇ γαστρί, πίνειν αὐτοῖς
κελεύσομεν ὕδωρ χλιαρὸν καὶ ἀπεμεῖν καθέσει δακτύλων ἢ πτερῶν·
συνεργητέον δὲ καὶ τῇ διὰ γαστρὸς ἐκκρίσει. μετὰ δὲ τὴν τῶν περιτ-
τῶν κένωσιν ἡσυχίᾳ τε καὶ θάλψει τῶν καθ' ὑποχονδρίων χρηστέον διά
τε γλυκέος ἐλαίου σὺν οἴνῳ βραχεῖ ἢ μαστιχίνου ἢ ναρδίνου, εἰ χει-
μὼν εἴη, καὶ ὑπνοῦν ἐπιτρεπτέον· μετὰ δὲ τὴν τελείαν πέψιν λουτροῖς
1
τὸ σύμπτωμα. ὠφελεῖ δὲ καὶ τὸ καστόριον αὐτοὺς πινόμενόν τε δι'

ὀξυκράτου καὶ ἔξωθεν σὺν ἐλαίῳ Σικυωνίῳ τιθέμενον, καὶ εἰ μετὰ
στρόφου τυγχάνουσιν αἱ ἐμπνευματώσεις. καὶ ὕειος δὲ ἀστράγαλος καυ-
θεὶς καὶ ποθεὶς στρόφους καὶ ἐμπνευματώσεις ἰᾶται καὶ ἀριστολοχία
στρογγύλη. τὰς δὲ δι' ἐμφράξεις τῆς κοιλίας ὀδύνας ἢ διὰ παχύτητα
γενομένας πνευματώσεις ἢ διὰ ψῦξιν οἶνος πινόμενος ἀκρατέστερος
51
μετὰ τροφὴν ὀνίνησιν, ὕπνου δὲ ἐπιγενομένου καὶ τελέως αὐτὰς ἀπαλ-

λάττει.

Περὶ χολέρας καὶ διαρροίας.
Ἡ χολέρα τῆς γαστρός ἐστιν ἄμετρος ἐκτάραξις κάτωθέν τε καὶ

δι' ἐμέτων γινομένη διὰ προσεχῆ τῶν σιτίων ἀπεψίαν· ἀπεπτοῦσι δὲ
ποτὲ μὲν διὰ πολλὴν μοχθηρίαν τροφῶν, ποτὲ δὲ διὰ μοχθηρῶν χυ-
μῶν περιουσίαν. εἰ μὲν οὖν ἔτι ναυτιώδης καὶ σπαραττόμενος ὁ κάμνων
εἴη μενόντων ἔτι τῶν σιτίων ἀπέπτων ἐν τῇ γαστρί, πίνειν αὐτοῖς
κελεύσομεν ὕδωρ χλιαρὸν καὶ ἀπεμεῖν καθέσει δακτύλων ἢ πτερῶν·
συνεργητέον δὲ καὶ τῇ διὰ γαστρὸς ἐκκρίσει. μετὰ δὲ τὴν τῶν περιτ-
τῶν κένωσιν ἡσυχίᾳ τε καὶ θάλψει τῶν καθ' ὑποχονδρίων χρηστέον διά
τε γλυκέος ἐλαίου σὺν οἴνῳ βραχεῖ ἢ μαστιχίνου ἢ ναρδίνου, εἰ χει-
μὼν εἴη, καὶ ὑπνοῦν ἐπιτρεπτέον· μετὰ δὲ τὴν τελείαν πέψιν λουτροῖς
τε χρηστέον καὶ εὐχύμῳ τροφῇ. τῆς δὲ κενώσεως ἀμέτρου γινομένης
Παύλος ιατρός. Epitomae medicae libri septem

Book 3, ch. 39, sec. 3, l. 3
αὐτοὺς τῶν εἰρημένων τινί. πρὸς δὲ τὰς σπασμώδεις συνολκὰς ἐλαιο-

βραχῆ ῥάκη θερμὰ τοῖς μυσὶ περιτιθέναι κηρωτάς τε ὑγρὰς ἐχούσας
τι καὶ καστορίου καὶ Σικυωνίου· πρὸ δὲ τούτων ὕδατι θερμῷ προς-
αντλητέον τὰ κῶλα. εἰ δὲ καὶ ἄγρυπνοι γίνοιντο, τοῖς πρὸς ἀγρυπνίαν
εἰρημένοις χρηστέον, μὴ κωλυούσης δὲ τῆς δυνάμεως καὶ τῆς διὰ κω-
δυῶν αὐτοὺς ποτιστέον· παρακμῆς δὲ γενομένης ἐπὶ λουτρὸν ἀκτέον
καὶ ἀνακομιστέον αὐτοὺς ὄρνιθος νεοττοῖς ἢ περιστερᾶς ἢ ὑῶν ποσὶν
ἢ τοῖς παραπλησίοις.
καὶ ἡ διάρροια δὲ διαφθορὰ τῶν σιτίων ὑπάρχουσα τὰ πολλὰ
μὲν αὐτομάτως παύεται μὴ τρεφομένων αὐτῶν ἄχρι τελείας ἐκπέψεώς
τε καὶ κενώσεως τῶν διαφθαρέντων· ἐπιμενούσης δὲ τοῖς ἐπὶ χολέρας
χρηστέον.

Αίτιος ιατρός. Iatricorum liber iii Ch. 165, l. 5
Ἀετὸς ἑσπέριος δύνει, ταραχὴ δὲ σφοδρὰ γίγνεται μετὰ δύο ἡμέρας·

52
μηνὶ Ἰαννουαρίῳ κε ὁ λαμπρὸς ἀστὴρ ἐν τῷ Λέοντι δύνει, κινεῖ πρὸ

Γ ἡμερῶν τὸν ἀέρα· μηνὶ Ἰαννουαρίῳ κη Δελφὶς ἑσπέριος δύνει. μηνὶ
Φευρουαρίῳ ϛ ζέφυρος πνεῖ· μηνὶ Φευρουαρίῳ κβ Ὀιστὸς δύνει ἑσπέ-
ριος καί ἐστι ταραχὴ ἱκανὴ τοῦ ἀέρος· μηνὶ Φευρουαρίῳ κε Ἀρκτοῦρος
ἑσπέριος ἐπιτέλλει· μηνὶ Φευρουαρίῳ κϛ χελιδόνες φαίνονται.
Περὶ ὑδάτων ἐκ τῶν Ῥούφου. Τῶν πινομένων ὑδάτων πέντε
εἰσὶν αἱ καθόλου διαφοραί· ὄμβριόν τε γὰρ καὶ πηγαῖον καὶ φρεάτιον
καὶ ποτάμιον καὶ λιμναῖον· φαίνεται δὲ τούτων τὸ μὲν ὄμβριον κου-
φότατον καὶ εὐμεταβλητότατον· καὶ τοῖς ἄλλοις πάθεσι πίνεσθαι κάλ-
λιστον παραχρῆμα ἠθούμενον καὶ ἐξουρούμενον, πυρετῷ δὲ καὶ χολέρᾳ
καὶ ἰκτερικοῖς ἀνάρμοστον· τρέπεται γὰρ ῥᾳδίως καὶ ἀποχολοῦται·
εὔθετον δὲ φάρμακον ὀφθαλμικοῖς, ὅσα ῥευμάτων ἐστὶν ἢ ἑλκῶν, τοῖς
δὲ ὀξυδερκέσιν οὐ κατάλληλον, οὐδὲ ταῖς πλύσεσι τῶν μεταλλικῶν
φαρμάκων· στύψιν γὰρ πλείω τοῦ πηγαίου ἔχει· διὸ οὔτε ῥύπτει
οὔτε ἕψει ῥᾳδίως οὔτε βρέχει· καὶ τὰς ἐκκρίσεις ἐμποδίζει· χρονίζον
δὲ στρυφνότερον καὶ βραδυπορώτερον γίγνεται καὶ δυσδιαχωρητότερον
βραδύτερόν τε πέττει καὶ ἀναδίδοται. γεννᾷ δὲ καὶ κατάρρους, μά-
λιστα εἰ ψυχρὸν πίνοιτο. τῶν δὲ πηγαίων ὑδάτων ὅσων αἱ πηγαὶ
πρὸς ἄρκτους ἐρρώγασιν ἐκ πετρῶν λειβόμεναι τὸν ἥλιον ἀπεστραμμέ-
νων, ἀτέραμνά τε καὶ βραδύπορα τὰ τοιαῦτα ὕδατα καὶ βραδέως θερ
Αίτιος ιατρός. Iatricorum liber iii Ch. 165, l. 75
κοις καὶ τοῖς πιμελώδεσι καὶ πᾶσι καὶ τοῖς ὑπερκαθαιρομένοις καὶ
τοῖς αἱμορραγοῦσιν ἐκ τραύματος ἢ μυκτήρων ἢ ἑτέρου τόπου. εὐθε-
τεῖ δὲ καὶ καυσώδει πυρετῷ ἐν καιρῷ διδόμενον, εὐθετεῖ δὲ καὶ τοῖς
ὀνειρώττουσι συνεχῶς καὶ γονορροικοῖς πινόμενον· οἱ δὲ καὶ νηχό-
μενοι καὶ προσαντλούμενοι ὠφελοῦνται καὶ γυναιξὶ ῥοώδεσι καὶ κιττώ-
σαις ἁρμόζει καὶ τοῖς λύζουσι καὶ τοῖς στόμα δυσῶδες ἔχουσι ψυχρὸν
πινόμενον, χλιαρὸν δὲ ἁρμόδιον ἐπιληπτικοῖς κεφαλαλγικοῖς ὀφθαλ-
μιῶσιν οὔλοις ὀδόντων ἀναβιβρωσκομένοις καὶ ὀδοῦσι τιτραμένοις
οὐλῶν ἀποστήμασι καὶ αἱμάσσουσι καὶ φάρυγγι ἡλκωμένῃ παρισθμίων
ῥεύματι ἀπὸ κεφαλῆς μελαγχολίᾳ πυρώδει καὶ χολέρᾳ καταρχὰς καὶ
ἐμέσασιν ἐν πυρετῷ χολώδει. ἁρμόζει δὲ τὸ χλιαρὸν ὕδωρ καὶ ὅταν
τῷ ψυχρῷ κώλυμα ᾖ καὶ τοῖς ἕλκη ἔχουσιν περὶ τὸ διάφραγμα καὶ
τοῖς αἷμα πτύουσι καὶ ῥήγμασι τοῖς ἐν τῷ ὑπεζωκότι τὰς πλευρὰς
ὑμένι. θερμὸν δὲ ὕδωρ ἁρμόζει, ὅπου δεῖ ἔκκρισιν παρασκευάσαι καὶ
ὅπου λεπτύναι καὶ ὅπου διαχέαι ἢ τῆξαι ἢ ἁπαλύναι ἢ συμπέψαι ἢ
διαφορῆσαι. καθόλου μὲν οὖν ταῦτα δύναται τὸ θερμὸν πινόμενον·
κατὰ μέρος δὲ μύξαν ἄγειν καὶ ἀναχρέμψει συνεργεῖν καὶ ὀδύνην
πᾶσαν πραύνειν καὶ μάλιστα ἐν ὑποχονδρίοις καὶ ἐντέροις ἐρυγὴν
53
κινῆσαι καὶ φῦσαν προσκαλέσασθαι καὶ οὖρον ἀγαγεῖν καὶ διαχώρημα.

ἀγαθὸν καὶ πέψαι ἀναδοῦναι θρέψαι αὐξῆσαι γυναικείων ἀγωγόν, νεύ
Αίτιος ιατρός. Iatricorum liber ix Ch. 12, l. t

Περὶ χολέρας [Φιλουμένου].

Χολέρα λέγεται, ὅταν ἐξ ἀπεψιῶν πλειόνων ἕμετος χολωδῶν καὶ
κνισωδῶν γένηται ἐπιμένων ἐφεξῆς ἡμέρας πλείους, καὶ ἡ κάτω δὲ
κοιλία ὁμοίως τὰ αὐτὰ διαχωρῇ, δίψος τε παρακολουθῇ καὶ ἐφίδρω-
σις καὶ τῶν σφυγμῶν ἐκκοπὴ καὶ τῶν μυῶν τῶν ἐν χερσὶ καὶ ποσὶ
καὶ μάλιστα τῶν ἐν ταῖς γαστροκνημίαις συνολκὴ καὶ τάσις. Εἰ μὲν
οὖν τις ἐπιχειροίη ἐπέχειν ἐξ ἀρχῆς ἢ ἀθρόως τὰ φερόμενα, κακῶν
αἴτιος γίγνεται, ἄχρηστα γὰρ ὄντα κενώσεως δεῖται· προσήκει τοί-
νυν, εἰ μὲν αὐτομάτως φέροιτο [δέχεσθαι ἡδέως, εἰ δὲ μὴ φέροιτο]
δεόντως ἐρεθίζειν, διδόντας χλιαρὸν ὕδωρ καὶ κελεύοντας ἐμεῖν,
Αίτιος ιατρός. Iatricorum liber ix Ch. 12, l. 1
στίχης, ἠλέκτρου ῥινήματος, ἀνὰ δραχμὰς τέσσαρας, φοινικοβαλά-

νων τῆς σαρκὸς οὐγκίας τρεῖς, οἴνου μυρτίτου ὅσον ἐξαρκεῖ· τὰ ξηρὰ
κόπτε, σῆθε λεπτοτάτῳ κοσκίνῳ καὶ τῷ μυρτίτῃ διαλύσας, ὡς κη-
ρωτῆς πάχος ἔχειν, ἐπίβαλλε τούτοις τὴν σάρκα τῶν φοινίκων καὶ
συγκόψας ἀναλάμβανε κηρωτῇ σκευασθείσῃ διὰ ῥοδίνου, ἔπειτα ἐμ-
πλάσας εἰς ὀθόνιον ἐπιτίθει κατὰ τοῦ στόματος τῆς κοιλίας· ποιεῖ δὲ
καὶ πρὸς φλεγμονὰς τῶν ὀφθαλμῶν.

Περὶ χολέρας [Φιλουμένου].

Χολέρα λέγεται, ὅταν ἐξ ἀπεψιῶν πλειόνων ἕμετος χολωδῶν καὶ
κνισωδῶν γένηται ἐπιμένων ἐφεξῆς ἡμέρας πλείους, καὶ ἡ κάτω δὲ
κοιλία ὁμοίως τὰ αὐτὰ διαχωρῇ, δίψος τε παρακολουθῇ καὶ ἐφίδρω-
σις καὶ τῶν σφυγμῶν ἐκκοπὴ καὶ τῶν μυῶν τῶν ἐν χερσὶ καὶ ποσὶ
καὶ μάλιστα τῶν ἐν ταῖς γαστροκνημίαις συνολκὴ καὶ τάσις. Εἰ μὲν
54
οὖν τις ἐπιχειροίη ἐπέχειν ἐξ ἀρχῆς ἢ ἀθρόως τὰ φερόμενα, κακῶν

αἴτιος γίγνεται, ἄχρηστα γὰρ ὄντα κενώσεως δεῖται· προσήκει τοί-
νυν, εἰ μὲν αὐτομάτως φέροιτο [δέχεσθαι ἡδέως, εἰ δὲ μὴ φέροιτο]
δεόντως ἐρεθίζειν, διδόντας χλιαρὸν ὕδωρ καὶ κελεύοντας ἐμεῖν, τὸ
γὰρ μελίκρατον δήξεις ἐργάζεται καὶ ἐπιτείνει τοὺς στρόφους, τὸ δὲ
ὑδρέλαιον ἐπιτείνει τὸν ῥευματισμόν. Ὕδωρ οὖν χλιαρὸν πίνοντες
Anonymi Medici Med., Διάγνωσις περὶ τῶν ὀξέων καὶ χρονίων

νοσημάτων Sec. 13, l. 1
ὁτὲ μὲν ποτῶν προσφερομένων, ὁτὲ δὲ ἐν βαλάνου μοίρᾳ,

προωθεί-
σθω δὲ ὡς ἐσωτάτω. εἰ δὲ διά τινα αἰτίαν τὴν ἄνω κά-
θαρσιν ἐκκλίνομεν, ἐπὶ τὴν κάτω χωρητέον. εἴη δ' ἂν ταύτης
ἄριστος μὲν ὁ μέλας ἑλλέβορος, εἰ δ' οὖν κολοκυνθὶς ἢ ἡ δι-
ὰ ταύτης ἱερὰ ἢ τὸ ἐπίθυμον, ἄμεινον δ' ἂν ἐν τούτοις καὶ τὸ
ἀπὸ τῆς ἐγκρίτου ἡμετέρας θεᾶς περίαπτον. ἐν δὲ ταῖς ἀνα-
λήψεσι προσφερέσθω τά τε εὔπεπτα καὶ εὐστόμαχα καὶ διαχω-
ρητικὰ τῶν σιτίων καὶ ποτῶν. εἴη δ' ἂν πᾶσα ὑγραντικὴ δίαι-
τα αὐτοῖς ἀρίστη.
Χολέρας αἰτία. κε. κδ
Κατ' οὐδὲν οὕτως συνεφώνησαν εἰς ἑαυτοὺς οἱ ἀρχαῖοι τῇ

κατὰ χολέραν αἰτίᾳ· γίνεσθαι δὲ αὐτὴν διχῶς εἶπον, ἢ γὰρ
πεπληρωμένων τῶν ἐν μεσεντέρῳ φλεβῶν πάλιν εἰς ταὐτὸ
φέρεσθαι τὴν τροφὴν ἢ διὰ κακοχυμίαν τροφῆς ἀνα-
στομούσης καὶ οἷον ἑλκούσης τὰ στόματα τῶν φλεβῶν καθάπερ ὑ-
πήλατον τὸ φάρμακον ἢ κατ' ἄμφω· ἥτις καὶ ἐπικινδυνοτάτη
Τῇ δὲ χολέρᾳ συνεδρεύει συνεχὴς ἔμετος κατ' ἀρχὰς μὲν σιτω-

Anonymi Medici Med., Διάγνωσις περὶ τῶν ὀξέων καὶ χρονίων

νοσημάτων Sec. 13, l. 21
55

ἕως μελαίνης. διαχώρημα μὲν τὸ πρῶτον περιττωματικόν, εἶ-
τα ὑδατῶδες καὶ μετὰ ταῦτα χολῆς παντοίας. ἄκρα τε ἐν τῷ
πάθει περιψύχονται, τρόμοι καὶ σπασμοὶ καὶ συνολκαὶ γα-
στρός, κνημῶν καὶ πάντων τῶν μυῶν, νάρκη δὲ καὶ ἀ-
σφυξία, δηγμοί τε στομάχου παρέπονται, πόνος κοιλίας, στρόφοι,
ναυτία, ἀπορία, πταρμοί, ἔκτηξις σαρκός. ἀνορεξίαι
δειναί. καθαιροῦνται μὲν ταῖς δυνάμεσι ταχέως, κατα-
σχόντες δὲ ἅπαξ τροφὴν διασώζονται. τῶν μέντοι ῥευματι-
ζομένων οἱ διὰ τῶν αἱμάτων χείρους.
Χολέρας θεραπεία.
Τοῖς δὲ χολερικοῖς ἀρχομένων τῶν ἐμέτων ποτὸν θερμὸν δόντες

κελεύσομεν ἀπεμεῖν μέχρι παντελοῦς ἀποκαθάρσεως,
τούς τε παρεπομένους στρόφους παρηγορήσομεν ταῖς δι' ἐλαίου
πυρίαις.
πολλῆς δὲ τῆς ἐγκρίσεως γενομένης χρηστέον τρίψεσιν ἐπιτετα-
μέναις καὶ διαδέσεσι τῶν ἄκρων καὶ ξηρῶν πυριῶν ἐπιθέσει.
ἐπιγενομένων δὲ τῶν ἱδρώτων ἀποσπογγιοῦμεν ὀξυκράτῳ καὶ
διάκλυσμα ψυχρὸν δώσομεν καὶ καταρροφεῖν ἐπιτρέψο-
μεν ἀκραφναῖς, ἐπιθέμασι δὲ στυπτικοῖς χρίσομεν
ταῖς δι' ὀξυμέλιτος ὠμαῖς λύσεσι προσβαλόντες μετὰ στυ
Ορειβάσιος ιατρός. Collectiones medicae (li1-16, 24-25, 43-50)

Book 5, ch. 19, sec. 9, l. 2
τοῖς ὧδε διακειμένοις. ταῦτα μὲν ἐπὶ τῶν πυρετῶν ἀπόχρη προ-
διορίσασθαι· τῶν δ' ἄλλων παθῶν ἐφεξῆς μνηστέον· οὐ γὰρ πνεύμονι
μόνον ἐκπεπυρωμένῳ τε καὶ ῥευματιζομένῳ καὶ βήττοντι χρήσιμον
ὑπάρχει τὸ ποτόν, ἀλλὰ καὶ τοῖς ἄλλοις σπλάγχνοις· διὸ καὶ προς-
φέρομεν οὐχ ἡπατικοῖς μόνοις ἢ σπληνικοῖς, ἀλλὰ καὶ νεφρούς τε καὶ
κύστιν βεβλαμμένοις, εἰ θερμὸν εἴη τὸ πάθος. στραγγουρίας γοῦν ἐπὶ
δριμύτητι τῶν οὔρων γινομένας καταστέλλει μεγάλως, καὶ μάλιστα ἐν
βαλανείῳ τε καὶ πρὸ βαλανείου μέλλουσιν εἰσιέναι διδόμενον δαψιλές,
ἐφ' ὧν δὴ καὶ τὴν δίαιταν ἁδροτέραν τε καὶ εὔχυμον εἶναι κελεύομεν.
καὶ νεφριτικῶν δέ, ὧν γε κενεῶνες καὶ ψύαι θερμότεραι, ἀγαθὸν ὑπάρχει
τοῦτο τὸ ποτὸν καὶ τοῖς διαβήτῃ τε καὶ χολέρᾳ κινδυνεύουσιν, οἷς
ἀμφοτέροις, μηδενὸς εἴργοντος, καὶ ψυχρῷ κερασθὲν ἀκραιφνεῖ χρη-
σιμώτατον· τὸ γάρ τοι τῶν χολερικῶν ἔσχατον ἴαμα ψυχρὸν ὑπάρχει
ποτόν. προσήκει δὲ πρότερον αὐτῶν ῥωννύναι τὴν ὅλην γαστέρα
56
μηλίνῳ καὶ μαστιχίνῳ καὶ ὄμφακος σταφυλῆς χυλῷ καὶ στυπτηρίας

βραχεῖ τῆς σχιστῆς καὶ τοῖς ὁμοίοις, τρίβειν τε τὸ δέρμα τὸ τοῦ κά-
μνοντος ὅλον πολυχρονίως χερσὶν ἀνηλίφοις ἢ καὶ μαλακοῖς ὀθονίοις,
σικύας τε προσβάλλειν νώτῳ καὶ μεταφρένοις καὶ θώρακι, κἄπειτα
διδόναι τοῦτο τὸ ποτὸν σὺν ὀμφακομέλιτι θερμῷ κεραννύμενον. εἰ δὲ
καὶ τούτων πραττομένων ἡ κένωσις ἐπιμένοι σφοδρά, καὶ συγκοπῆς
καὶ σπασμῶν προσδοκία τις εἴη καὶ φόβος, ἐπὶ τὴν τοῦ ψυχροῦ πόσιν

Book 7, ch. 26, sec. 168, l. 4
κυριώτερον τοῦ μέτρου· πλείω δ' ἤδη πολλοὶ τῶν ἱκανῶν κενοῦσθαι
δοκοῦντες ῥᾳδίως ἤνεγκαν· διὰ τοῦτο τὴν εὐφορίαν τεκμήριον τίθεσθαι
τοῦ αὐτάρκους βέλτιον. ἐκλυομένων δὲ καὶ ἀχροούντων καὶ ψυχο-
μένων ἄκρα καὶ σπωμένων, καταπαύειν τὴν κάθαρσιν, εἰ μέν τι τοῦ
φαρμάκου διασημαίνοι (δηλοῦσι δ' οἱ ἐρευγμοί), πιόντα ὕδωρ θερμὸν
καὶ ἐμέσαντα· εἰ δὲ μή, πίνειν τοῦ ὕδατος, μὴ ἐξεμεῖν δέ, εἰ μὴ
ἄλλως προσίσταιτο· πολλοῖς γοῦν καὶ μόνον ἐξήρκεσεν ἀθρόον ποτὸν
μὴ διαχωρῆσαι· τὸ δὲ κατ' ὀλίγον διαχωρητικώτερον. ἄμεινον δὲ καὶ
χρῖσαι θερμῷ ἐλαίῳ χεῖρας καὶ πόδας· εἰ δ' ἰσχυρότερον καταψύχοιντο,
καὶ δῆσαι τὰ ἄκρα καὶ ὅλως ἅπαντα ἐφεξῆς ποιῆσαι ὅσα καὶ ἐν ταῖς
χολέραις εἰθίσμεθα· κίνδυνος γὰρ ὑπέρινον κἀκεῖ γενέσθαι, ὥσπερ καὶ
τὸν καθαιρόμενον. ἵστησι δ' οὐδενὸς ἧσσον καὶ ὕπνος καὶ λουτρὸν
θερμότερον, καὶ τοῖς γε πολλοῖς ἐπὶ ταῖς καθάρσεσι τὰ λουτρὰ συν-
ήνεγκεν· τῷ δὲ μὴ ἱκανῶς καθαρθέντι αἱ ἀλουσίαι συμφορώτερον· ἐπι-
καθαίρονται γὰρ νύκτωρ. τήν γε μὴν ἐφεξῆς δίαιταν ἐνδεέστερον δι-
αιτᾶσθαι, τὸ μὲν ἀπὸ σίτων, τὸ δ' ἡδυσμάτων προσαιρόμενον καὶ οἶνον
στρυφνότερον καὶ ἐπὶ τούτοις χυλὸν πτισάνης ἤ τι ἄλλο τῶν σιτηρῶν
ῥοφημάτων· τὸν δ' εὔσιτον ὠά τε καὶ χόνδρον καὶ ῥόφημα καὶ οἶνον
γλυκύν, ὃς πραΰνει τὸ ἔντερον ἐν τῇ καθάρσει διεξασμένον. ἁρμόζει
δὲ καὶ τῇ ὑστεραίᾳ γάλακτος πιεῖν μετὰ μέλιτος ἢ γλυκέος· οὕτω γὰρ
τὰς ἐπιρρεούσας συντήξεις κατακλύζων ἀποδείξεις παντελῆ τὴν
κάθαρσιν.

Book 8, ch. 27, sec. t, l. 1
Ἄλλος κλυσμὸς οὗτος.

57
Ἀλόη τῶν σύκων τῷ ἀφεψήματι ἀναμίγνυται. δύναιντο δ' ἂν

οἵδε οἱ κλυσμοὶ τὸ πλαδῶδες τοῦ ἐντέρου πρὸς τὸ ξηρότερον καθι-
στάντες ἀπελαύνειν τὴν νόσον ταύτην.
Ἐπὶ χολέρας ξηρᾶς.
Γίνεται αὕτη ἡ ξηρὰ χολέρα ὑπό τινος διαφθορᾶς τῶν ἐδηδεσμέ-

νων ἰσχυρᾶς, καὶ μὴ ἐκκρινομένων, ἀλλ' ἐμμενόντων ἐν τῇ γαστρὶ καὶ
τοῖς ἐντέροις καὶ πλησμονὰς ποιούντων καὶ ὀδύνας ἰσχυράς· ἴασις δὲ
ταύτης ἐστὶν ὁ κλυσμὸς κενωτικὸς προσαγόμενος, νεωστί γε διεφθο-
ρότων τῶν σιτίων καὶ οὕτω μεθεστηκότων εἰς τάδε τὰ μέρη τοῦ ἐν-
τέρου, οἷς προσμήξας ὁ κλυσμὸς δύναιτο ἂν ὑπαγαγεῖν τὰ ἐγκατισχό-
μενα. τοὺς μὲν οὖν τοιούτους κλυσμοὺς ἐατέον, χρηστέον δὲ τοῖς
καὶ τὰ πνεύματα λεπτύνουσι καὶ διαχέουσι τὴν ἄθροισιν αὐτῶν· εἰσὶ
δ' οἵδε· ἔλαιον αὐτὸ θερμόν, ἢ καὶ ἐνηψήσθω αὐτῷ κύμινον ἢ μάρα-
θρον ἢ σπέρμα πηγάνου· κράτιστον δ' εἰ τοῦ ὀρείου εἴη.

Book 8, ch. 27, sec. 1, l. 1
δὴ τοίνυν περὶ τὸ ἔσχατον μέρος ἡ προειρημένη συμβαίνει νόσος,

κλυσμοὶ ἐπιτήδειοι· σῦκα ξηρὰ ἑψεῖται ἐν ὕδατι, καὶ τῷ ὕδατι τούτῳ
σμύρνα λεία ἐμβάπτεται, καὶ ἔστιν ἀγαθὸν τοῦτο φάρμακον τῆς νόσου
ταύτης.
Ἄλλος κλυσμὸς οὗτος.
Ἀλόη τῶν σύκων τῷ ἀφεψήματι ἀναμίγνυται. δύναιντο δ' ἂν

οἵδε οἱ κλυσμοὶ τὸ πλαδῶδες τοῦ ἐντέρου πρὸς τὸ ξηρότερον καθι-
στάντες ἀπελαύνειν τὴν νόσον ταύτην.
Ἐπὶ χολέρας ξηρᾶς.
Γίνεται αὕτη ἡ ξηρὰ χολέρα ὑπό τινος διαφθορᾶς τῶν ἐδηδεσμέ-

νων ἰσχυρᾶς, καὶ μὴ ἐκκρινομένων, ἀλλ' ἐμμενόντων ἐν τῇ γαστρὶ καὶ
τοῖς ἐντέροις καὶ πλησμονὰς ποιούντων καὶ ὀδύνας ἰσχυράς· ἴασις δὲ
ταύτης ἐστὶν ὁ κλυσμὸς κενωτικὸς προσαγόμενος, νεωστί γε διεφθο-
ρότων τῶν σιτίων καὶ οὕτω μεθεστηκότων εἰς τάδε τὰ μέρη τοῦ ἐν-
58

θρον ἢ σπέρμα πηγάνου· κράτιστον δ' εἰ τοῦ ὀρείου εἴη. ἀγαθὸν
δὲ καὶ τουτὶ τὸ κλύσμα· τοῦ χλωροῦ πηγάνου τὴν κόμην πολλοὶ

Book 8, ch. 27, sec. 4, l. 4

θρον ἢ σπέρμα πηγάνου· κράτιστον δ' εἰ τοῦ ὀρείου εἴη. ἀγαθὸν
δὲ καὶ τουτὶ τὸ κλύσμα· τοῦ χλωροῦ πηγάνου τὴν κόμην πολλοὶ
μὲν ἑψοῦσι τῷ ἐλαίῳ, ἀλλ' ἀπόλλυσι τοῦ πηγάνου ἡ ἕψησις τὴν
ἰσχύν. ὠμὸν οὖν ποιεῖσθαι ὧδε· ἐπειδὴ ἂν ἰσχυρῶς ἀναζέσῃ τὸ ἔλαιον,
ἀφελόντα τοῦ πυρὸς αὐτὸ χρὴ ἐμβάλλειν ἐπιζέοντι αὐτῷ τοῦ πηγάνου
τὴν κόμην· τὸ δ' ἐναπομαραίνεται τῷ ἐλαίῳ καὶ τὴν δύναμιν ἀφίησιν
εἰς αὐτό, καὶ τὸ ἔλαιον τοῦτο κλυσμὸς τῆς ξηρᾶς χολέρας ἀγαθὸς
πάνυ ἐστίν.

Book 8, ch. 29, sec. 3, l. 2
Ἐπὶ κωλικῶν.
Τὸ κῶλον ἀπὸ τῆς δεξιᾶς λαγόνος ἐναρξάμενον ἥκει ἄνω παρ'
αὐτό που τὸ ἧπαρ, καθὲν δέ, παρεξελθὸν τὸ ὑποχόνδριον τὸ δεξιόν,
πρὸς τὸ ἀριστερὸν ἥκει, κἀνταυθοῖ ὅτι ἀσσοτάτω γενόμενον τοῦ σπληνὸς
πρὸς τὴν ἀριστερὰν αὖ πάλιν χωρεῖ λαγόνα καὶ λοιπὸν ἄπεισι παρὰ
τὴν ῥάχιν κάτω. ταύτῃ δὴ τοίνυν, ὅπῃ τὸ κῶλον ἴσμεν τεταγμένον,
ὀδύναι τινὲς καὶ πνευματώσεις γίνονται. ἐπὶ τῶνδε οἱ κλυσμοὶ ἁρμότ-
τουσιν ὁπόσοι ἐπὶ τῆς ξηρᾶς χολέρας εἴρηνται.
Ἐπὶ νεφριτικῶν.
Συμπάσχουσιν ἀλλήλοις τὸ κῶλον καὶ οἱ νεφροί· ὥσπερ δ' ἐν ταῖς

59
νόσοις ἀλλήλοις συμπάσχει, οὕτως καὶ ἐν ταῖς ἰάσεσι συνεπελαφρίζεται,

καὶ διὰ τοῦτο κλυστέοι τῶν νεφριτικῶν εἰσι πολλοὶ τούτοις τοῖς κλυ-
σμοῖς οἷς καὶ ἐπὶ τῶν κωλικῶν εἴρηται· τυγχάνουσι δ' οὗτοι οἱ αὐτοὶ
ὄντες τοῖς ἐπὶ τῆς ξηρᾶς χολέρας.

Book 8, ch. 30, sec. 1, l. 5
πρὸς τὸ ἀριστερὸν ἥκει, κἀνταυθοῖ ὅτι ἀσσοτάτω γενόμενον τοῦ σπληνὸς
πρὸς τὴν ἀριστερὰν αὖ πάλιν χωρεῖ λαγόνα καὶ λοιπὸν ἄπεισι παρὰ
τὴν ῥάχιν κάτω. ταύτῃ δὴ τοίνυν, ὅπῃ τὸ κῶλον ἴσμεν τεταγμένον,
ὀδύναι τινὲς καὶ πνευματώσεις γίνονται. ἐπὶ τῶνδε οἱ κλυσμοὶ ἁρμότ-
τουσιν ὁπόσοι ἐπὶ τῆς ξηρᾶς χολέρας εἴρηνται.
Ἐπὶ νεφριτικῶν.
Συμπάσχουσιν ἀλλήλοις τὸ κῶλον καὶ οἱ νεφροί· ὥσπερ δ' ἐν ταῖς

νόσοις ἀλλήλοις συμπάσχει, οὕτως καὶ ἐν ταῖς ἰάσεσι συνεπελαφρίζεται,
καὶ διὰ τοῦτο κλυστέοι τῶν νεφριτικῶν εἰσι πολλοὶ τούτοις τοῖς κλυ-
σμοῖς οἷς καὶ ἐπὶ τῶν κωλικῶν εἴρηται· τυγχάνουσι δ' οὗτοι οἱ αὐτοὶ
ὄντες τοῖς ἐπὶ τῆς ξηρᾶς χολέρας.
Ἐφ' ὑστερῶν.
Κοινωνίαν δ' ἔχει τινὰ καὶ συμπάθειαν τῷ κώλῳ καὶ ἡ ὑστέρα,

ὥστε φλεγμαίνουσαν αὐτὴν εἰκότως ὠφελήσει τὰ ἐνιέμενα τῷ κώλῳ.
ἐνιέσθω δὴ οὖν ἔλαιον θερμόν, ἢ καὶ χηνὸς ἢ καὶ ὄρνιθος ἔστω πιμελὴ
τούτῳ ὁμοῦ ἢ βούτυρον ὁμοῦ τῷ ἐλαίῳ ἢ ὕσσωπος ἢ λίνου σπέρματος
ἀφέψημα ἢ ἄλλο πού τι τῶν ἐπὶ τοῖς εἰλεοῖς εἰρημένων.

Book 11, ch. mu, sec. 17, l. 6
ἔπειτα ἐν διπλώματι τακείς, ἀναληφθείσης πτερῷ τῆς ἐπινηχομένης

ῥυπαρίας καὶ διυλισθείσης εἰς θυείαν, μετὰ τὸ παγῆναι ἀποτίθεται ἐν
ὀστρακίνῳ καινῷ ἀγγείῳ, ἀποξυομένης ἐπιμελῶς τῆς ὑποστάθμης. εἰ
δ' ἀθεράπευτον ἀποθέσθαι βούλει, ποίει πάντα ὡς ἐπὶ τοῦ ὀρνιθείου
καὶ χηνείου στέατος.
Μυκήτων οἱ φθαρτικοὶ παρὰ πολλὰς αἰτίας τοιοῦτοι γίνονται·
60
ἢ γὰρ ἥλοις κατιωμένοις ἢ ῥάκεσι σεσηπόσιν ἢ ἑρπετῶν φωλεοῖς παρα-

φύονται ἢ δένδρεσιν ἰδίως βλαπτικοῖς. ἔχουσι δ' οὗτοι γλινώδη ἐπί-
παγον καὶ τεθέντες μετὰ τὸ ἀφαιρεθῆναι ταχέως διαφθείρονται σηπό-
μενοι. οἱ δ' ἐδώδιμοι ζωμοποιοί· πλεονασθέντες μέντοι καὶ οὗτοι
βλάπτουσι δυσπεπτούμενοι ἢ πνίγοντες ἢ χολέραν ἐπάγοντες. βοηθοῦν-
ται δὲ πάντες ποτιζόμενοι ἐλαίῳ ἢ νίτρῳ ἢ κονίᾳ μετ' ὀξάλμης ἢ
θύμβρας ἀποζέματι ἢ ὀριγάνου ἢ ὀρνιθείᾳ κόπρῳ μετ' ὄξους πινομένῃ
ἢ μέλιτι πολλῷ ἐκλειχομένῳ.
Μυὸς ὦτα καυλοὺς ἀνίησιν ἀπὸ μιᾶς ῥίζης πλείονας, ὑπερύθρους
τὰ κάτωθεν, κοίλους· φύλλα δὲ στενὰ καὶ ἐπιμήκη, ῥάχιν ἐπηρμένην
ἔχοντα, μελανίζοντα, ἀνὰ δύο πεφυκότα ἐκ διαστημάτων, εἰς ὀξύτερον
ἀπολήγοντα· ἐκφύεταί τε λεπτὰ καυλία ἐκ τῶν μασχαλῶν, ἐφ' ὧν
ἀνθύλλια κυανίζοντα, μικρὰ ὥσπερ τὰ τῆς ἀναγαλλίδος· ῥίζα δὲ δακτύ-
λου τὸ πάχος, ἔχουσα πολλὰς ἀποβλαστήσεις. καθόλου δ' ἐστὶν ἡ πόα
Leo Phil., Conspectus medicinae Ch. p, sec. 5, l. 7
Κεφάλαια τοῦ πέμπτου λόγου.
αʹ Περὶ ἀνωρεξίας.
βʹ περὶ βουλίμου.
γʹ περὶ κυνώδους ὀρέξεως.
δʹ περὶ λυγγός.
εʹ περὶ ἄσης.
ϛʹ περὶ ἀπεψίας.
ζʹ περὶ χολερᾶς.
ηʹ περὶ λειεντερίας.
θʹ περὶ δυσεντερίας.
ιʹ περὶ αἱματηρᾶς δυσεντερίας.
ιαʹ περὶ αἱμορροΐδων.
Leo Phil., Conspectus medicinae Ch. 5, sec. 7, l. t
θερμότητα, καὶ εἰ μὲν διὰ ψύξιν, σημεῖον ἔχει τὴν ὀξώ-

δη ἐρυγὴν καὶ δεῖ θερμὰ ἐδέσματα διδόναι οἷον ὑδρό-
γαρα, ἀπόθερμον καὶ τὰ τοιαῦτα, καὶ θάλπειν τὰ ὑπο-
χόνδρια συγκαθεύδοντά τινι, ἢ εἰκονίδιον μικρὸν ἐπι-
θέντα τῇ γαστρὶ δι' ὅλης τῆς νυκτός. οὕτω μὲν ἡ διὰ
ψύξιν· ἡ δὲ διὰ θερμότητα σημεῖον ἔχει τὴν καπνώδη
61
καὶ δυσώδη ἐρυγὴν, καὶ δεῖ τοὐναντίον τὰ ψυχρὰ διδό-

ναι, οἷον ῥοσάτον, ὀπώραν καὶ τὰ δύσφθαρτα, οἷον
ἁλυκὰ, χοίρειον κρέας καὶ τὰ τοιαῦτα.

Περὶ χολέρας.

Χολέρα ἐστὶν, ὅταν κάτωθεν καὶ ἄνωθεν χολὴ φέρη-
ται· καὶ δεῖ λούειν συνεχῶς τοὺς τοιούτους καὶ εὐχύμοις
τρέφειν, οἷον τὰ κεραστικὰ, τὸ ῥοσάτον καὶ τὰ ὅμοια.

Leo Phil., Conspectus medicinae Ch. 5, sec. 7, l. 1
γαρα, ἀπόθερμον καὶ τὰ τοιαῦτα, καὶ θάλπειν τὰ ὑπο-

χόνδρια συγκαθεύδοντά τινι, ἢ εἰκονίδιον μικρὸν ἐπι-
θέντα τῇ γαστρὶ δι' ὅλης τῆς νυκτός. οὕτω μὲν ἡ διὰ
ψύξιν· ἡ δὲ διὰ θερμότητα σημεῖον ἔχει τὴν καπνώδη
καὶ δυσώδη ἐρυγὴν, καὶ δεῖ τοὐναντίον τὰ ψυχρὰ διδό-
ναι, οἷον ῥοσάτον, ὀπώραν καὶ τὰ δύσφθαρτα, οἷον
ἁλυκὰ, χοίρειον κρέας καὶ τὰ τοιαῦτα.


Χολέρα ἐστὶν, ὅταν κάτωθεν καὶ ἄνωθεν χολὴ φέρη-
ται· καὶ δεῖ λούειν συνεχῶς τοὺς τοιούτους καὶ εὐχύμοις
τρέφειν, οἷον τὰ κεραστικὰ, τὸ ῥοσάτον καὶ τὰ ὅμοια.

Στέφανος ιατρός. Phil., Commentarii in priorem Galeni librum

therapeuticum ad Glauconem Vol. 1, p.314, l. 1
Τεχνικωτάτῃ μεθόδῳ χρώμενος ὁ Γαληνὸς, ἐνταῦθα

62
τά τε συμπτώματα καὶ τὰ νοσήματα θεραπεύει, τὰς ποι-

ούσας αὐτὰ ζητῶν αἰτίας. συμβαίνει γὰρ ἐνίοτε τοῦ
νοσήματος ἑνὸς ἢ συμπτώματος πολλὰς εἶναι διαφόρους
αἰτίας, καὶ δῆλον ὅτι τὴν ποιήσασαν αἰτίαν ἀκριβῶς εἰ-
δότα, καὶ πρὸς ἐκείνην ἐνιστάμενον, οὕτω κατάλληλον
ποιεῖσθαι τὴν τῶν βοηθημάτων προσφοράν.
Λειποθυμοῦσι γὰρ ἐπί τε χολέραις καὶ διαῤῥοίαις καὶ
δυσεντερίαις. –

Ἡ λειποθυμία οὐδὲν ἕτερόν ἐστιν ἢ ἀθρόα διαφόρη-
σις τοῦ ζωτικοῦ τόνου. γίνεται δ' αὕτη κατὰ γένος μὲν
τριχῶς, κατὰ εἶδος δὲ, ὑπὸ πολλῶν αἰτίων. γίνεται γὰρ
ἢ διὰ πλῆθος τῷ βάρει πνίγον τὴν δύναμιν ἢ διὰ κένω-
σιν ἄμετρον, συναισθάνειν ποιοῦσαν τοῖς ἀχρήστοις
καὶ τὰ χρηστὰ, ἢ δι' ἀθρόαν μεταβολὴν κράσεως. καὶ
πρότερον τὰς τῆς ἀμέτρου κενώσεως αἰτίας ἐκτίθεται
κατὰ μέρος, ὕστερον δὲ τῶν λοιπῶν ἐφάπτεται. χολέρα
Στέφανος ιατρός. Phil., Commentarii in priorem Galeni librum

therapeuticum ad Glauconem Vol. 1, p.314, l. 10
Λειποθυμοῦσι γὰρ ἐπί τε χολέραις καὶ διαῤῥοίαις καὶ

δυσεντερίαις. –

Ἡ λειποθυμία οὐδὲν ἕτερόν ἐστιν ἢ ἀθρόα διαφόρη-
σις τοῦ ζωτικοῦ τόνου. γίνεται δ' αὕτη κατὰ γένος μὲν
τριχῶς, κατὰ εἶδος δὲ, ὑπὸ πολλῶν αἰτίων. γίνεται γὰρ
ἢ διὰ πλῆθος τῷ βάρει πνίγον τὴν δύναμιν ἢ διὰ κένω-
σιν ἄμετρον, συναισθάνειν ποιοῦσαν τοῖς ἀχρήστοις
καὶ τὰ χρηστὰ, ἢ δι' ἀθρόαν μεταβολὴν κράσεως. καὶ
πρότερον τὰς τῆς ἀμέτρου κενώσεως αἰτίας ἐκτίθεται
κατὰ μέρος, ὕστερον δὲ τῶν λοιπῶν ἐφάπτεται. χολέρα
δέ ἐστι χολῆς κένωσις, ἄνωθέν τε καὶ κάτωθεν. διάῤῥοια
δὲ γαστρὸς φορὰ, ποικιλλομένη πάλιν καὶ αὕτη ταῖς ποι-
ούσαις αἰτίαις. ἢ γὰρ ἐπὶ διαφθορᾷ γίνεται τῶν σιτίων
ἢ ἐπὶ ἐμφράξει τῶν πρώτων φλεβῶν. ἀνάγκη γὰρ τότε,
τῆς ἀναδόσεως μηκέτι γινομένης, ὑπάγεσθαι τὴν τροφήν.
ἐνίοτε δὲ τῶν εἰρημένων οὐδέν ἐστιν. ἀπὸ δὲ τῶν τοῦ
παντὸς σώματος εἰς τὴν γαστέρα συῤῥεόντων ὁ χυμὸς
κενοῦται δι' ἐντέρων, ὥστε πρὸς τὴν διάφορον αἰτίαν
63
διάφορον δεῖ προσάγειν καὶ τὴν θεραπείαν.

Theophilus Protospatharius, Damascius et Stephanus Atheniensis Med.,

Commentarii in Hippocratis aphorismos Vol. 2, p.272, l. 8
στασις ἐκ τῶν νούσων δηλοῦται. οἱ δὲ παροξυσμοὶ οὕτω

γνωσθήσονται, εἰ ἐν ἀρχῇ γνωρίσεις τριταῖον εἰσβάλλοντα
ἔκ τε τῶν ξανθοχόλων εἶναι καὶ ἀπὸ τῆς τοῦ κάμνοντος
ἡλικίας καὶ κράσεως καὶ ὥρας καὶ χώρας καὶ τῶν λοιπῶν
δυνατόν ἐστι λαβεῖν ἀπ' αὐτοῦ, ὅτι ταχυκρίσιμος καὶ
ὅτι διὰ τρίτης ἔσται ὁ παροξυσμός. ὡσαύτως καὶ ἐπὶ
μελαγχολικοῦ, ὅτι χρονίως καὶ ὅτι διὰ δʹ ἡ τῶν παροξυ-
σμῶν ἀνταπόδοσις. ὡσαύτως καὶ ἐπὶ τῶν ἄλλων. ὥσπερ δὲ
ἐπὶ τῶν πυρετῶν, οὕτω κἀπὶ τῶν ἄλλων νούσων. Πλευ-
ρῖτις δὲ καὶ περιπνευμονία ὀξέα νοσήματα. – Συνάγχη
δὲ καὶ κυνάγχη καὶ χολέρα καὶ τέτανος κατοξέα. – Ὕδε-
ρος δὲ καὶ μελαγχολία καὶ ἐμπύημα καὶ φθίσις, χρόνια.
Καὶ οἱ παροξυσμοὶ δὲ, φρενίτιδες μὲν καὶ πλευρίτιδες
ὡς τὰ πολλὰ διὰ γʹ, τοῖς δὲ κατὰ γαστέρα καὶ καθ' ἧ-
παρ ἐμπυήμασι καὶ φθίσεσι καὶ καθ' ἑκάστην ἡμέραν
καὶ μᾶλλον τὴν νύκτα. τοῖς δ' ἀπὸ τοῦ σπληνὸς καὶ
ὅλως μελαγχολικοῖς διὰ δʹ. ἀλλὰ καὶ αἱ ὧραι τοῦ ἔτεος
τὰς καταστάσεις τῶν νόσων δηλώσουσιν, οἷον ἐν τῷ θέ-
ρει τεταρταῖος εἰσβάλλων ἀναγκαίως ταχέως κριθήσεται
καὶ ἄλλως μὲν ταχυκρίσιμος, ἐν δὲ τῷ χειμῶνι εἰσβάλ-
λων δυσκρίσιμος διὰ τὴν ὥραν· πᾶσι γὰρ τοῖσι νοσήμασι

οὗτοι γὰρ χολωδέστατοι τῶν πυρετῶν ἁπάντων εἰσί. καὶ

πλεῖστοι τοῖς νεανίσκοις γίνονται, διότι καὶ ἡ ξανθὴ χολὴ
πλεονάζει κατὰ ταύτην τὴν ἡλικίαν, ὑφ' ἧς τοιαῦται νόσοι
τοῖς ἀκμάζουσι γίνονται. φθίσεις δὲ καὶ πτύσεις αἵματος
οὐ κατὰ τὴν φύσιν τῆς ἡλικίας γίνονται, ἀλλὰ κατά τι
τῶν συμβεβηκότων αὐτῇ ἢ διὰ ψύξιν ἢ χαμευνίαν ἢ πλη-
σμονὴν ἢ κραυγὴν σφοδρὰν ἢ δι' ἄλλο τι συμβεβηκός.

λʹ. Τοῖσι δὲ ὑπὲρ τὴν ἡλικίην ταύτην ἄσθματα, πλευρί-
τιδες, περιπνευμονίαι, λήθαργοι, φρενίτιδες, καῦσοι,
64
διάῤῥοιαι χρόνιαι, χολέραι, δυσεντερίαι, λειεντερίαι, αἱ-

μοῤῥοΐδες. –

{ΘΕΟΦ.} Περὶ τῆς ἀκμαστικῆς ἡλικίας διαλεξάμενος
ὁ Ἱπποκράτης νῦν ἐπὶ τὴν παρακμαστικὴν ἡλικίαν ἥκει
καὶ λέγει ἐν αὐτῇ γίνεσθαι νοσήματα, πλευρίτιδας, περι-
πνευμονίας καὶ τὰ ἑξῆς. καὶ εἰκότως. ἔοικε γὰρ αὕτη ἡ
ἡλικία τῷ φθινοπώρῳ· ὥσπερ γὰρ ἐν ἐκείνῳ πλεονάζει ὁ
μελαγχολικὸς χυμὸς μᾶλλον, ἧττον δὲ ὁ φλεγματικὸς, φυ-
λάττεται δέ τι καὶ ἐκ τοῦ θέρους, πλεονάσαντος τοῦ ξαν-
θοχολικοῦ χυμοῦ, οὕτω καὶ ἐνταῦθα πλεονάζει μὲν
Cassius Iatrosophista Med., Quaestiones medicae et problemata physica

Sec. 59, l. 1
τοῦ μέρους. πρὸς ὃ γὰρ πέφυκε τὰ μέρη, τῇ ἑαυτῶν φύ-

σει συνεξομοιοῖ τὴν τροφήν, ὡς ἐπὶ κήπου τοῦ πολυφύτου.
ἑνὸς γὰρ ὄντος τοῦ ὕδατος ἀρδεύοντος τὰ φυτά, πρὸς ὃ
ἔχει ἕκαστον φύσιν, οὕτως ἀναδέχεται τὸ ὕδωρ· οἷον τὸ
μὲν ἀψίνθιον τῇ μὲν ἑαυτοῦ φύσει ἐξοικειοῖ τὸ ἐνεχθὲν
εἰς αὐτὸ ὕδωρ, καὶ τὸ ὤκιμον ὡσαύτως, καὶ τὰ ἑξῆς. ὡς
δὲ Ἀνδρέας ὁ Καρύστιός φησι, προσχεόμενος ὁ μυελὸς
τῆς τοῦ ὀστέου διαιρέσεως, καὶ σκληρυνθεὶς γίνεται πῶρος.
Διὰ τί οἱ χολέρᾳ ἁλισκόμενοι, ἐπιταθέντες τῷ
πάθει τὰς γαστροκνημίας συνέλκονται; ῥητέον ὅτι ἡ χολέρα
πεῖσίς ἐστι τοῦ στομάχου. νευρώδης δὲ οὗτος· ἀξιολόγως
οὖν ἐπιταθεὶς συνδιατίθησι τοὺς ἐν ἡμῖν μύας· νευρώδεις
γὰρ οἱ μύες εἰσίν.
Διὰ τί ὑπαλειφθέντες κολλύριον στυπτικόν, με-
μυκότες μὲν τοὺς ὀφθαλμούς, ἧττον τῆς στύψεως ἀντι-
λαμβάνονται· ἀνοίξαντες δὲ τούτους, σφοδρότερον τῆς
στύψεως ἀντιλαμβάνονται; διότι μεμυκότα τὰ βλέφαρα τὸν
κερατοειδῆ ὑμένα ἠρεμεῖν ποιοῦσιν· ἐπηρεμοῦντος οὖν τοῦ
βολβοῦ, τὸ ὑπαλειφθὲν παρεμφράσσον τοὺς πόρους, τῆς

Sec. 59, l. 2
65
σει συνεξομοιοῖ τὴν τροφήν, ὡς ἐπὶ κήπου τοῦ πολυφύτου.

ἑνὸς γὰρ ὄντος τοῦ ὕδατος ἀρδεύοντος τὰ φυτά, πρὸς ὃ
ἔχει ἕκαστον φύσιν, οὕτως ἀναδέχεται τὸ ὕδωρ· οἷον τὸ
μὲν ἀψίνθιον τῇ μὲν ἑαυτοῦ φύσει ἐξοικειοῖ τὸ ἐνεχθὲν
εἰς αὐτὸ ὕδωρ, καὶ τὸ ὤκιμον ὡσαύτως, καὶ τὰ ἑξῆς. ὡς
δὲ Ἀνδρέας ὁ Καρύστιός φησι, προσχεόμενος ὁ μυελὸς
τῆς τοῦ ὀστέου διαιρέσεως, καὶ σκληρυνθεὶς γίνεται πῶρος.
Διὰ τί οἱ χολέρᾳ ἁλισκόμενοι, ἐπιταθέντες τῷ
πάθει τὰς γαστροκνημίας συνέλκονται; ῥητέον ὅτι ἡ χολέρα
πεῖσίς ἐστι τοῦ στομάχου. νευρώδης δὲ οὗτος· ἀξιολόγως
οὖν ἐπιταθεὶς συνδιατίθησι τοὺς ἐν ἡμῖν μύας· νευρώδεις
γὰρ οἱ μύες εἰσίν.
Διὰ τί ὑπαλειφθέντες κολλύριον στυπτικόν, με-
μυκότες μὲν τοὺς ὀφθαλμούς, ἧττον τῆς στύψεως ἀντι-
λαμβάνονται· ἀνοίξαντες δὲ τούτους, σφοδρότερον τῆς
στύψεως ἀντιλαμβάνονται; διότι μεμυκότα τὰ βλέφαρα τὸν
κερατοειδῆ ὑμένα ἠρεμεῖν ποιοῦσιν· ἐπηρεμοῦντος οὖν τοῦ
βολβοῦ, τὸ ὑπαλειφθὲν παρεμφράσσον τοὺς πόρους, τῆς
ἰδίας στύψεως ἀντίληψιν ἥττονα παρέχει· ἀνοίξαντες δὲ

Sec. 72, l. 1
νεσθαι δὲ συμβαίνει τὰ παρακείμενα καὶ διαπνεῖσθαι προ-

δήλως τὴν θερμασίαν· γίγνεσθαί τε καὶ εἶναι πλείονα ἢ
κατὰ φύσιν, καὶ τὸν σφυγμὸν σφοδρότερον, καὶ μέγεθος
ἴσχειν· τὴν γὰρ δυσκινησίαν καὶ τὸ βάρος ὑπὸ τῆς μειω-
θείσης δυνάμεως ἀποτελεῖσθαι.
Διὰ τί πρὸς τὴν τροφὴν οἱ πυρέξαντες ἀνορέκτως
ἔχουσιν; ἢ ὅτι ἡ ὄρεξις ἐν συμμετρίᾳ τινί ἐστι τῶν ἐν
στομάχῳ καὶ κοιλίᾳ πόρων; ἣν συμμετρίαν εὔλογον οὐχ
ὑγιῆ μένειν, ἤτοι διαστάντων ἐπὶ πλεῖον τῶν πόρων, ἢ
μυόντων.
Διὰ τί ἐν ταῖς χολέραις τὰ ἄκρα συνέλκεται καὶ
σπᾶται καὶ καταψύχεται, καὶ ἀμαυρὸν τὸν σφυγμὸν ἔχου-
σιν; ὅτι λεληθότως διαφορεῖται τὸ ἐξ αὐτῶν πνεῦμα πρὸς
τὴν ἐν κοιλίᾳ λεπτομέρειαν· ἔνθερμος γὰρ τούτοις ἡ κοι-
λία· ἔνθεν καὶ ναρκῶσι. ναρκᾷ δὲ τὰ στερούμενα τῆς τοῦ
πνεύματος παραθέσεως· τὰ δὲ ἄκρα ψύχεται καὶ συνέλκε-
ται, τῷ καὶ τὸ ἐν τούτοις θερμὸν πρὸς τὴν κοιλίαν φέ-
ρεσθαι διὰ τὴν λεπτομέρειαν.
66
Διὰ τί οἱ ὑδροφοβικοὶ τὸ ὕδωρ φοβοῦνται, καὶ

τὸ αἰδοῖον ἅμα τοῖς ὑποχονδρίοις ἐντείνονται, καὶ τρέμουσι
Ιππιατρικά. Berolinesia Ch. 75, sec. t, l. 1
ἄλλο.
Ἐλαίου παλαιοῦ ξέ. αʹ, ἀξουγγίου, λιθαργύρου ἀνὰ λί-

τραν αʹ· ταῦτα ὁμοῦ ἕψει, ἕως οὗ πομφόλυγες ἐκβρασθῶσιν,
καὶ χλιαρῷ ὄντι τῷ φαρμάκῳ κατάχριε. |
περὶ χολέρας ὑγρᾶς καὶ ξηρᾶς.
Αψύρτου.
Ἄψυρτος Ἰουλίῳ Φρόντωνι ἑκατοντάρχῃ χαίρειν.

ἔγραψάς μοι ἐπερωτῶν, τίνα τὰ σημεῖα χολέρας ξηρᾶς. ἔστι δὲ
τάδε· θερμὸς ὅλος γίνεται τῷ σώματι, μάλιστα δὲ τῇ κοιλίᾳ,
καὶ ἀφοδεύων μετὰ βίας ἐκκρίνει (διὸ καὶ ξηρὰ λέγεται) καὶ
διαφεύγει τὸ κατακεῖσθαι, καὶ ὀδυνᾶται σφόδρα, τό τε στόμα
θερμὸν ἔχει καὶ κατάξηρον. συμβαίνει δὲ τοῦτο, ὅταν μὴ εὐέξ-
οδος γένηται ἡ χολὴ διὰ τοῦ πόρου τοῦ ἐπὶ τὴν κύστιν
ἄγοντος, καὶ διὰ τῆς οὐρήσεως ἔκκρισιν λάβῃ, ἀλλ' ἐμμείνῃ,
Ιππιατρικά. Berolinesia Ch. 75, sec. 1, l. 2
κόπτων καὶ σήθων. ἄμεινον δὲ ποιεῖν ἐν ὄξει τήκεσθαι καὶ

ἐγκατακενοῦν τῇ χύτρᾳ. ἔπειτα τὴν ῥητίνην καὶ τὴν μάνναν
καὶ τὴν χαλβάνην ἐπίβαλλε.
ἄλλο.
Ἐλαίου παλαιοῦ ξέ. αʹ, ἀξουγγίου, λιθαργύρου ἀνὰ λί-

τραν αʹ· ταῦτα ὁμοῦ ἕψει, ἕως οὗ πομφόλυγες ἐκβρασθῶσιν,
καὶ χλιαρῷ ὄντι τῷ φαρμάκῳ κατάχριε. |
περὶ χολέρας ὑγρᾶς καὶ ξηρᾶς.

67
Αψύρτου.
Ἄψυρτος Ἰουλίῳ Φρόντωνι ἑκατοντάρχῃ χαίρειν.

ἔγραψάς μοι ἐπερωτῶν, τίνα τὰ σημεῖα χολέρας ξηρᾶς. ἔστι δὲ
τάδε· θερμὸς ὅλος γίνεται τῷ σώματι, μάλιστα δὲ τῇ κοιλίᾳ,
καὶ ἀφοδεύων μετὰ βίας ἐκκρίνει (διὸ καὶ ξηρὰ λέγεται) καὶ
διαφεύγει τὸ κατακεῖσθαι, καὶ ὀδυνᾶται σφόδρα, τό τε στόμα
θερμὸν ἔχει καὶ κατάξηρον. συμβαίνει δὲ τοῦτο, ὅταν μὴ εὐέξ-
οδος γένηται ἡ χολὴ διὰ τοῦ πόρου τοῦ ἐπὶ τὴν κύστιν
ἄγοντος, καὶ διὰ τῆς οὐρήσεως ἔκκρισιν λάβῃ, ἀλλ' ἐμμείνῃ,
καὶ ἐν ὁδοιπορίᾳ γένηται ἢ δρόμῳ. θεραπεύεται δὲ κλυζόμε-
νος νίτρῳ καὶ ἐλαίῳ μεθ' ὕδατος, καὶ τῶν ἔργων παῦλαν
ἔχων καὶ ἐν ἡσυχίᾳ ἑστώς. ἐσθι|έτω δὲ χόρτον χλωρὸν ἁπαλόν,
τινὰ τῶν σκελῶν καὶ οἰδοῦντα ἔχει. οὐρεῖ δὲ ὠχρὸν καὶ χο-
λῶδες. κατακλιθεὶς δὲ | καὶ ἐκτείνας ἑαυτὸν στένει. λέγεται
δὲ βοηθεῖσθαι ἐγχυματιζόμενος ὀξυκράτῳ ἴσον ἑκατέρου κοτύ-
λαις δυσί. ἡμεῖς δὲ ἐχρησάμεθα καὶ τούτοις· κύμινον καὶ
θύμον ἴσον ἑκατέρου τρίψαντες, οἴνῳ καὶ μέλιτι πλήθει κοτύ-
λης, καὶ ὕδατος τὸ αὐτὸ μιγνύντες, ἐγχυματίζομεν διὰ τοῦ
στόματος, καὶ αἷμα ἀφαιροῦμεν ἐκ τῶν μεσοκυνίων. παραγ-
γέλλουσι δέ τινες λούειν αὐτόν, ἕτεροι δὲ τῇ ἀπὸ τοῦ πυρὸς
χρῶνται ἀλέᾳ καὶ καπνοῦ.
Ἱεροκλέους εἰς τὸ αὐτό.
Ἐὰν χολέρᾳ συνέχηται ὑγρᾷ, ἡ κοιλία ὑγραίνεται, καὶ

στρόφοι ἐγγίγνονται, καὶ ἑστὼς ἐν τῇ ἱπποστασίᾳ τὸ στῆθος
πρὸς τὸν τοῖχον ὠθεῖ, καὶ δυσκόλως παρίσταται, καὶ λακτίζει,
καὶ πέφρικε, καὶ οὐρεῖ παχὺ καὶ μέλαν. κράμβης οὖν ἀγρίας
φύλλα τρίψας καὶ ἀναζέσας ἐν οἴνου παλαιοῦ κοτύλαις δυσὶ
καὶ μέλιτος ἡμικοτυλίῳ, ἐγχυμάτιζε διὰ στόματος. τὸ αὐτὸ |
δὲ ποιεῖ καὶ ὀποπάναξ καὶ πέπερι τριφθέντα μετὰ τοῦ παλαιοῦ
οἴνου καὶ ἐγχυματισθέντα. τῇ δὲ τροφῇ τῇ εἰθισμένῃ χρήσθω,
ὀλίγον μέντοι ἐλάττονι.
68
ἡ δὲ ξηρὰ χολέρα θεραπεύεται οὕτως· κράμβης ἀγρίας

ὁμοίως καὶ νίτρου τριφθέντων ἐν οἴνῳ, καὶ ἐγχυματισμοῦ
Αλέξανδρος ιατρός. De febribus Vol. 1, p.373, l. 32
καὶ πάλιν εὔκρατον ἐπάνω τοῦ πέπονος ἐπιπίνειν πολὺ ἐπιτρέψας καὶ
ὅσον
ἦν δυνατόν. ἠκολούθησεν οὖν μετ' οὐ πολὺ τοῦ πιεῖν ἐνίοις μὲν ἱδρὼς,
ἄλλοις δὲ χολῆς πλῆθος διὰ γαστρός. εὗρον δ' ἐγὼ πολλοὺς τῶν ἐν Ῥώμη
ἰατρῶν οὐδ' ὄνομα τολμῶντας ὀνομάσαι τῶν πεπόνων ὡς χολὴν
τικτόντων
αὐτῶν. ἐμοὶ γοῦν ἐπιτάξαντί ποτέ τινι καὶ διψῶντι σφοδρῶς καὶ
καυσουμένῳ
καὶ κεκοπωμένῳ ὄντι προσενέγκασθαι πέπονος ἐπεβόησέ τις παρὼν
ἰατρός·
’ἄνθρωπε, τί θέλεις ἀποκτεῖναι τὸν κάμνοντα μᾶλλον; οὐ μεμάθηκας, ὅτι
ὁ πέπων χολὴν τίκτει; ἀνάγνωθι τὸ ‘περὶ τροφῶν’ Γαληνοῦ καὶ εὑρήσεις,
ἔνθα λέγει φανερῶς, ὅτι χολερικοὺς ἀποτελεῖ βρωθεὶς ὁ πέπων’. ἔκαμον
οὖν ἐγὼ οὐ μικρῶς, ἵνα δυνηθῶ πεῖσαι τοὺς παρακολουθεῖν δυναμένους,
ὅτι
οὐ χολὴν ἐνταῦθα λέγει τίκτειν αὐτοὺς, ἀλλὰ χολέραν ποιεῖν. χολέραν
δ' ἐκάλουν τὴν ἀνατροπὴν τοῦ στομάχου μετ' ἐμέτου καὶ ἐκταράξεως
γαστρὸς καὶ χολερικοὺς τοὺς ταῦτα πάσχοντας. ἔχει γάρ τι κατὰ ἀλήθειαν
ὁ πέπων τὸ κακοστόμαχον, διὸ καὶ πλείων βρωθεὶς ἔμετον καὶ ἐκτάραξιν

γαστρὸς, ἔτι δὲ καὶ κατάψυξιν καὶ σπασμοὺς ἐργάζεται τοῦ παντὸς
σώματος.
ὁ δὲ μηλοπέπων οὐδὲν τούτων οἶδε ποιεῖν· οὐκ ἔχει γὰρ οὕτω τὸ
κακοστόμαχον, ἀλλ' οὐδ' ὁ πέπων συμμέτρως βρωθείς. θαρρούντως οὖν
χρὴ διδόναι τοῖς τὸν τριταῖον νοσοῦσι πυρετὸν, ἀλλὰ καὶ τοῖς ἔχουσι
καῦσον
καὶ τοῖς θερμὴν δυσκρασίαν νοσοῦσιν εἴτε ἐν νεφροῖς εἴτε ἐν ἥπατι ἢ περὶ
στόμαχον ἢ κεφαλήν. οὐδὲν γὰρ οὕτως ἐναντιοῦσθαι δύναται καὶ

ἀπομάχεσθαι
καὶ νικᾶν τὰς τοιαύτας δυσκρασίας ὡς ὁ πέπων ἢ ὁ καλούμενος
μηλοπέπων.
69
Αλέξανδρος ιατρός. Therapeutica

Vol. 2, p.321, l. 2
εἰς τὸ οὖς ἐπιτιθέασι τοῦ λύζοντος σιγῇ καὶ ὀσφραίνονται τοῦ

ἀποκλάσματος
καὶ ἀπαλλάττονται. ἄλλοι δὲ πήγανον μετ' οἴνου ἑψήσαντες ἢ μελικράτου
πίνειν διδόασιν. ἕτεροι σέλινον ἢ καστόριον ἢ δαῦκον Κρητικὸν ἢ

ἄσαρον
ἢ νάρδον Κελτικὴν, ἕκαστον ἰδίᾳ ἢ ὁμοῦ, παρακελεύονται σὺν
μελικράτῳ
ἢ ἀποζέσαντες διδόναι πίνειν ἢ σίλφιον ὀσφραίνεσθαι. ἐξαιρέτως δὲ ποιεῖ
καὶ ἀναγαργαρισμὸς καὶ κατοχὴ τῶν ὤτων καὶ τοῦ στόματος. πολλὰ δὲ
μὴ
καταφρονεῖν, ἀλλὰ πάντα προσάγειν μετὰ καὶ τῆς ἄλλης θεραπείας, ἣν ἡ
τέχνη παρακελεύεται πράττειν.
ἈΛΕΞΑΝΔΡΟΥ ΤΡΑΛΛΙΑΝΟΥ ΒΙΒΛΙΟΝ ὌΓΔΟΟΝ.

κεφ. αʹ.

Ὅτι μὲν ἡ χολέρα τῶν ὀξυτάτων ἐστὶ παθῶν καὶ συγκοπὴν ἀξίαν
ἐπιφέρουσα καὶ κατάλυσιν ἄμετρον τῆς δυνάμεως, ἅπασιν ὡμολόγηται.
διὰ
τοῦτο οὖν εἰκότως ἀκριβοῦς τε διαγνώσεως καὶ ταχίστης θεραπείας
χρεία·
ἀναβολὴ μὲν γὰρ ἐπὶ πάντων τῶν ὀξέων νοσημάτων κακὸν, ἐπὶ δὲ τοῦ
πάθους τούτου ἡ τυχοῦσα τῆς θεραπείας ὑπέρθεσις οὐ βλάβην ἁπλῶς
μόνην, ἀλλὰ καὶ παντελῆ φθορὰν ἐπιφέρει πολλάκις. χρὴ οὖν
γινώσκειν, ὅτι χολέρα ἐστὶν ἡ ἄμετρος ἐκτάραξις ἡ διὰ γαστρὸς καὶ
ἐμέτων
γινομένη ἐπ' ἀνατροπῇ καὶ κακώσει τοῦ στομάχου. μὴ ὑπολάβῃ δέ τις
70
χολέραν καλεῖσθαι τὸ πάθος, ὅτι ὑπὸ χολῆς εἴωθε γίνεσθαι πάντως,

ἀλλ' ἐπειδὴ διὰ τῶν ἐντέρων ἐθεώρουν ἐκκρινομένην τὴν διὰ γαστρὸς

Vol. 2, p.321, l. 3
καὶ ἀπαλλάττονται. ἄλλοι δὲ πήγανον μετ' οἴνου ἑψήσαντες ἢ μελικράτου
πίνειν διδόασιν. ἕτεροι σέλινον ἢ καστόριον ἢ δαῦκον Κρητικὸν ἢ

ἄσαρον
ἢ νάρδον Κελτικὴν, ἕκαστον ἰδίᾳ ἢ ὁμοῦ, παρακελεύονται σὺν
μελικράτῳ
ἢ ἀποζέσαντες διδόναι πίνειν ἢ σίλφιον ὀσφραίνεσθαι. ἐξαιρέτως δὲ ποιεῖ
καὶ ἀναγαργαρισμὸς καὶ κατοχὴ τῶν ὤτων καὶ τοῦ στόματος. πολλὰ δὲ
μὴ
καταφρονεῖν, ἀλλὰ πάντα προσάγειν μετὰ καὶ τῆς ἄλλης θεραπείας, ἣν ἡ

κεφ. αʹ.

διὰ
χρεία·
71

ἐμέτων
προσφερομένην ὕλην· τὰ δ' ἔντερα χολάδας ἐκάλουν οἱ παλαιοὶ, ὥς

Vol. 2, p.321, l. 9

κεφ. αʹ.

διὰ
χρεία·
ἐμέτων
72

φησι καὶ Ὅμηρος λέγων· ‘κέχυντο χαμαὶ χολάδες’· τούτου χάριν καὶ τὸ
πάθος χολέραν ἐκάλεσαν. γίνεται δὲ οὐ μόνον μιᾶς χάριν αἰτίας, ἀλλὰ
πολλῶν ἕνεκα· καὶ γὰρ διὰ πλείονα τροφὴν προσενεχθεῖσαν καὶ τῷ μὴ
δυνηθῆναι πεφθῆναι διαφθαρεῖσαν καὶ διὰ ποιότητα δὲ μοχθηρῶν χυμῶν
ἢ ἐδεσμάτων ἢ πομάτων καὶ μάλιστα τῶν κακούντων τὸν στόμαχον, οἷός
τέ ἐστιν ὁ πέπων καὶ τὰ λιπαρὰ καὶ γλυκέα καὶ ἐλαιώδη τῶν ἐδεσμάτων·

Vol. 2, p.321, l. 11

κεφ. αʹ.

διὰ
χρεία·
ἐμέτων
73
γίνεται δὲ καὶ διὰ πλῆθος χολῆς ἄνω ἢ κάτω πρὸς ἔκκρισιν ἐρεθιζούσης
τὴν φύσιν καὶ διά τινας ψυχούσας προσφορὰς, οἷον ἐπιθεμάτων τινῶν
Αλέξανδρος ιατρός. Therapeutica Vol. 2, p.321, l. 15

χρεία·
ἐμέτων
ψυχρῶν ἢ ὑδάτων κατάχρησιν, πιόντων ἢ νηξαμένων ἐπὶ πολύ. τούτων
οὕτως ἐχόντων ἀναγκαῖόν ἐστι καὶ περὶ τῆς θεραπείας εἰπεῖν πρὸς
ἑκάστην
αἰτίαν τῶν τοιούτων ἁρμοζομένης.

Θεραπεία τῶν διὰ πλῆθος σιτίων ἀπεπτησάντων καὶ ἐμπεπτωκότων

εἰς τὸ τῆς

Vol. 2, p.323, l. 4
74

ψυχρῶν ἢ ὑδάτων κατάχρησιν, πιόντων ἢ νηξαμένων ἐπὶ πολύ. τούτων
οὕτως ἐχόντων ἀναγκαῖόν ἐστι καὶ περὶ τῆς θεραπείας εἰπεῖν πρὸς
ἑκάστην
αἰτίαν τῶν τοιούτων ἁρμοζομένης.

Θεραπεία τῶν διὰ πλῆθος σιτίων ἀπεπτησάντων καὶ ἐμπεπτωκότων

εἰς τὸ τῆς
χολέρας πάθος.
Εἰ μὲν οὖν ἐν ἀρχῇ φαίνοιτό σοι τὰ τῆς φθορᾶς καὶ μηδὲν ἀξιόλογον
ὁ κάμνων ἐκκρίνων διὰ γαστρὸς ἢ δι' ἐμέτων, ἀλλὰ ναυτιῶν τε καὶ
σπαραττόμενος, σπουδάζειν δεῖ τηνικαῦτα παρασχεῖν αὐτοῖς, ὅσα μᾶλλον
προτρέψαι τὸν ἔμετον ἐπὶ πλέον δύναται, οἷόν ἐστι τὸ μελίκρατον

ἀμφότερα
ποιεῖν δυνάμενον ἀλύπως, καὶ τὴν γαστέρα καὶ τὸν ἔμετον παρορμᾶν. εἰ
δὲ
μὴ ἔχοιεν ἡδέως τὸ μελίκρατον, εὔκρατον αὐτοῖς ἐπιδοτέον πλεῖον καὶ
ἀναγκάζειν δεῖ αὐτοὺς ἐμεῖν ἢ τοὺς δακτύλους ἢ πτερὰ χηνῶν εἰς
ὑδρέλαιον καθιέντας, ἕως ἂν τῶν διαφθαρέντων ἱκανὴ δόξῃ σοι
γεγονέναι
κένωσις. καὶ εἰ μὲν οὕτω σοι φανῇ, ὡς μηδὲν ἐπὶ πολὺ διαλιμπάνεσθαι
περιττὸν ἐκ τῶν ἤδη φθασάντων ἐν τῇ γαστρὶ διαφθαρῆναι, ὑπνοῦν
τούτοις
κένωσις. καὶ εἰ μὲν οὕτω σοι φανῇ, ὡς μηδὲν ἐπὶ πολὺ διαλιμπάνεσθαι
περιττὸν ἐκ τῶν ἤδη φθασάντων ἐν τῇ γαστρὶ διαφθαρῆναι, ὑπνοῦν
τούτοις
ἐπιτρέπειν ἐστὶν ἀναγκαῖον ἡσυχίαν τε καὶ θάλψιν τῶν καθ' ὑποχόνδρια
μορίων. ἀσθενούντων οὖν τούτων γλυκὺ ἔλαιον θερμὸν ἐπιβαλλόμενον
ὠφελήσει, εἴ γε χειμὼν εἴη, καὶ νάρδινον ἢ γλεύκινον ἢ Μαρκίατον.
παυσαμένης δὲ τῆς κενώσεως μετὰ τὸν ὕπνον μηδὲ πυρετοῦ παρόντος ἐπὶ
75
τὸ λουτρὸν ἄγειν σπουδάζειν αὐτοὺς ἀνατρέφειν τε αὐτοὺς κατ' ὀλίγον

φυλαττομένους ἀπεψίαν μόνον· εἰ γάρ τι μὴ συμβῇ γενέσθαι
παρεμποδὼν,
τάχιστα πάλιν εἰς τὸ κατὰ φύσιν ἐπανέρχονται, οἷα μηδὲ τοῦ στομάχου
πεπονθότος, ἀλλὰ διὰ πλῆθος σιτίων φθορᾶς ἐπιγενομένης, ὅθεν οὐδὲ
κυρίως ὀνομάζουσι τὸ τοιοῦτον εἶδος χολέραν.

Θεραπεία τῆς διὰ κάκωσιν στομάχου συμβαινούσης χολέρας.
Εἰ δὲ μὴ διὰ πλῆθος σιτίων, ἀλλὰ διὰ κένωσιν ἢ δι' ἀτονίαν

γένοιτο τοῦ στομάχου προηγησαμένην, ἥτις καὶ κυρίως χολέρα καλεῖται
κένωσις ἄμετρος οὖσα διὰ γαστρὸς καὶ ἐμέτων, ὡς εἰρήκαμεν,
κακωθέντα
καὶ ἀσθενῶς ἔχοντα τὸν στόμαχον τοῖς ῥωννύουσι καὶ ἀνακαλεῖσθαι
δυνα-
μένοις, εἰ δύνασαι, καταπεπωκότα προσανακτήσασθαι διά τε διαίτης καὶ
φαρμακείας τοῦτο πράττοντα. εἴπωμεν οὖν πρότερον περὶ διαίτης, ἥτις
τοῦτο ποιεῖν πέφυκε, καὶ οὕτω περὶ τῶν ἔξωθεν ἐπιτιθεμένων
ἀλειμμάτων.

ἢ ὑδροροσάτου ἢ ὑδρομέλιτος. εἰ δὲ καὶ δόξει ἀναπεπόσθαι ἐν τοῖς

τῆς γαστρὸς χιτῶσι τὴν χολὴν, καὶ τὴν πικρὰν αὐτοῖς ἐπιδοτέον
προσπλέκοντας αὐτῇ τὸ δακρύδιον, πρὸς τὴν δύναμιν ἀφορῶντας τοῦ
κάμνοντος. τούτοις δεῖ κεχρῆσθαι πρὸς τὴν κάθαρσιν. κενώσεως δὲ οὖν
γενομένης καὶ τοῦ ὅλου λοιπὸν ἀπερίττου ὄντος καὶ μηδενὸς ἐπιρρεῖν
δυναμένου περὶ τὴν γαστέρα ταχέως αἵ τε ναυτίαι παύσονται καὶ ἡ προς-
φερομένη τροφὴ ἀδιάφθορος ἔσται τῆς κακοχυμίας ἤδη νικηθείσης καὶ
ἐλάττονος γενομένης καὶ πρὸς τὸ πᾶν ἀναδοθήσεται σῶμα καὶ θρέψει
χρηστῶς αὐτὸ, ὥστε τοῦ λοιποῦ ἄνοσόν τε καὶ ὑγιεινὸν φυλαχθῆναι τὸν
κάμνοντα. εἰδέναι δὲ δεῖ, ὡς πλέον ἁπάντων τοῖς τὴν χολέραν
ὑπομένουσιν
ἡ διὰ τῶν χειρῶν τρῖψις συμβάλλεται ἥσυχος καὶ θερμὴ καὶ πραεῖα,
προσέτι καὶ ἡ ἐπίδεσις τῶν ἄκρων. καὶ εἰ μὲν τὰ τῆς γαστρὸς
κατεπείγει, πλείονες ἐπὶ τοὺς βραχίονας καὶ καρποὺς ἐπιβαλλέσθωσαν οἱ
δεσμοί· εἰ δὲ τὰ τῶν ἐμέτων, οἵ τε μηροὶ καὶ τὰ σφυρὰ ἀποσφιγγέ-
σθωσαν καὶ πρὸς βραχὺ λύοντα αὐτοὺς πάλιν ἐπιδεσμεῖν δεῖ. εἰ δὲ
76
θεάσῃ ψυχομένους τοὺς πόδας ἢ σπωμένους, καὶ εἰς θερμὸν αὐτοὺς καὶ
ὕδωρ ἐπιτρέπειν ἐμβαλεῖν καὶ καταντλεῖν, μέχρις οὗ θερμανθῇ τὰ
μόρια καὶ σφόδρα ἐρυθρὰ γένηται. μετὰ δὲ τὴν προσάντλησιν καὶ ἐρίοις
ἐπιβαλλέσθωσαν, ὡς μὴ ἀποψύχεσθαι. μᾶλλον δὲ ταῦτα ποιητέον ἐστὶ,
ὅταν καὶ τὰ τῶν ἐμέτων κατεπείγῃ καὶ ἡ ὕλη πρὸς τὰ ἄνω ὁρμῶσα
Severus Iatrosophista Med., De instrumentis infusoriis seu clysteribus ad

Timotheum P.35, l. 22
στάγδην ὡς ἐπὶ τῶν δυσεντερικῶν. αὐτὸ δέ [σοι] τὸ

ἦθος τοῦ κάμνοντος πρόδηλόν σοι καταστήσει τὴν διά-
θεσιν, ἀκριβέστερον δέ σοι ἔστω γνώρισμα τοῦ πά-
θους, τὸ μὴ σὺν τῷ διαχωρήματι ἐξιέναι, ἀλλὰ καθ'
ἑαυτὸ, ποτὲ μὲν πρῶτον, ποτὲ δὲ ὕστερον. ἔτι γε μὴν
καὶ ἐξ αὐτοῦ τοῦ χρώματος δυνήσῃ γνῶναι· ἔστι γὰρ
τῷ χρώματι μέλαν. καὶ αὕτη μὲν ἡ τῆς αἱμοῤῥοΐδος
διάγνωσις· αἱμοῤῥοῒς δέ ἐστιν ὁ καλούμενος ἀσκλη-
πιασμός· ἡ δὲ τῆς δυσεντερίας ἐφεξῆς λεγέσθω. φανε-
ρὸν οὖν ἡμῖν κατέστη ἐκ τῶν προειρημένων σημείων,
τῆς τε χολέρας καὶ τοῦ στομάχου φθορᾶς, προσέτι δὲ
καὶ τῆς μελαίνης χολῆς εἰς ἔντερα μετάστασις· ἐπὶ μὲν
γὰρ τῆς ξανθῆς χολῆς τῷ πλήθει ἡ νόσος ὑφίσταται,
ἐπὶ δὲ τῆς μελαίνης χολῆς καὶ διὰ τὸ πλῆθος καὶ
ποιότης μόνον ἅμα τῷ βάρει δρᾷ· διὰ τοῦτο μάλιστα
ἐκ τῶν κάτω ἄρχεται, ὅτι καὶ τῇ ῥοπῇ ὑφιζάνει. εἴρη-
ται μὲν οὖν ἡμῖν ὡς ἐκ τῶν διττῶν αὕτη χολῶν λαμ-
βάνει τὴν γένεσιν, προσέτι δὲ καὶ τοῦ τεινεσμοῦ λεγο-
μένου. ἡ μὲν οὖν δυσεντερία κἂν ἐκ τῆς χολῆς συ-
σταίη, ἀλλ' οὐκ ἀθρόως, οὐδὲ ὑφ' ἓν αὐτῆς τὴν κακίαν
γνωρίζει, ἀλλὰ κατὰ μέρος πρόεισι πρὸς ἀπώλειαν τοῦ
Ιπποκράτης. ιατρός. Περὶ διαφορᾶς τροφῶν πρὸς Πτολεμαῖον

P.491, l. 14

Περὶ ὀπωρῶν.
77

Ὁ μὲν πέπων ψυχρός ἐστι καὶ ὑγρὸς καὶ κακόχυμος· μὴ
πεφθεὶς δὲ χολέραν ἐργάζεται· τὸ δὲ σπέρμα αὐτοῦ διουρη-
τικὸν ὑπάρχει καὶ τῶν ἐν νεφροῖς λίθων θρυπτικόν. ὁ
δὲ μηλοπέπων ἔλαττον κέκτηται τοῦ πέπονος πάντα κατὰ
ψυχρότητα καὶ ὑγρότητα εἰς εὐχυμίαν πως. οἱ δὲ σαρακη-
νικοὶ πέπονες σκληρότεροι καὶ δυσκατεργαστότεροι τούτων
εἰσὶ καὶ κακόχυμοι. οἱ δὲ σίκυοι ἤγουν τὰ ἀγγούρια
τὰ ἥμερα διουρητικά εἰσι καθάπερ οἱ πέπονες, ἀλλ' ἡττῶνται
ἐκείνων κατὰ τὴν οὐσίαν καὶ διὰ τοῦτο οὐδὲ ῥᾳδίως δια-
φθείρονται ἐν γαστρί. ὡσαύτως καὶ τὰ κιτράγγουρα·
λανθάνει δὲ χρόνῳ πλέον εἰ ταῦτα βρωθῇ ἀδεῶς μοχθηροὺς
καὶ παχυμερεῖς ἐν ταῖς φλεψὶν ἀθροΐσαντα χυμούς, ἀλλ'
Κυρανίδης. Book 1, sec. 12, l. 52
Εἰ δὲ τὴν κάτω βλέπουσαν καρδίαν ὑποκλείσῃς, ἔσται φυλακτήριον

πρὸς αἱμοπτοϊκοὺς καὶ τὰς ἐκ ῥινῶν αἱμορραγίας, καὶ ὅσα πάθη αἱ-
μορραγίας αἱμορροϊκὰ ἄνωθεν. σκευάζεται δὲ καὶ καθάρσιον ἐκ τῆς
ῥίζης τῆς μορέας.
Ὦ μορέα, ἱερὸν φυτόν, οὐκ ὀλίγοισιν ἐπαχθές.
σῆς γὰρ ὀπὸς ῥίζης μιχθεὶς ἴσῳ χυλῷ στρατιώτου, περσείης ῥίζης,
ὁμοίως ὀπὸν μυρτίτου, τιθυμάλλου καὶ σκαμωνίας τὸ ἴσον μίξας δὲ
ἴσον εἰς ἅπαντα καὶ μέλιτος τὸ τριπλοῦν ἕψει ἕως σχῇ ὑγρᾶς κηρω-
τῆς πάχος, καὶ ἑλόμενος ἔχε ἐν βικίῳ ὑελίνῳ καὶ δίδου ἐξ αὐτοῦ
οὐγ. αʹ νήστῃ προδιαιτησαμένῳ ἄκρως. ἐὰν δὲ πλεῖον δοθῇ φασούλου
μέγεθος, ὁ τοῦτο λαβὼν χολέρᾳ ληφθεὶς οὐ ζήσεται ἡμέραν. μηδὲν
ὕπερθεν ποτῷ ἢ ἐν βρώμασι δίδου, κατὰ δύναμιν δὲ ἑκάστῳ δίδου.
Στοιχεῖον νʹ. νεκύα βοτάνη, ναυκράτης ἰχθύς, νῆσσα πτηνόν,

νεμεσίτης λίθος.
Νεκύα βοτάνη ἐστὶ ἡ λεγομένη φλόμος. ταύτης τῆς βοτάνης εἴδη εἰ-
σὶν ἑπτά. λέγεται δὲ περὶ αὐτῆς ὅτι τὰ ἀναβαίνοντα τῶν φύλλων ὑπὲρ
γῆν πῆχυν αʹ καίουσιν ἐν τοῖς λύχνοις ἀντὶ λυχνίου. ἐπειδὴ δὲ τοῦτο
κατέχουσιν ἐν ταῖς νεκυομαντείαις ταῖς διὰ λεκάνης γενομέναις
οἱ τὰ τοιαῦτα πράττοντες, διὰ τοῦτο καὶ ἐκάλουν τὰ τοιαῦτα φύλλα νε-
κύδια.
78
καὶ ὠμὴ γάλα γυναικεῖον προτρέπει.

Ἠρύγγιον βοτάνη ἐστι θερμὴ καὶ ξηρά, μετρία τὴν φύσιν ὑπάρχου-
σα. ταύτης ἡ ῥίζα σὺν οἴνῳ πινομένη οὖρα κινεῖ καὶ δυσουριῶντας ἰ-
ᾶται, καὶ λίθους θρύπτει καὶ στροφοὺς παύει καὶ κύστεως ἀλγήματα
θεραπεύει καὶ θανάσιμα φάρμακα ἀνενέργητα ποιεῖ καὶ θηριοδήκτους
καὶ ἑρπετοδήκτους ὠφελεῖ.
Θρίδαξ ὑγρὸν καὶ ψυχρόν ἐστι λάχανον, ἐδώδιμον καὶ πᾶσι γνω-
στόν, ὃ καὶ μαϊούλι λέγεται παρὰ τοῖς πολλοῖς. αὕτη στόμαχον ἀ-
νακτᾶται. μετὰ ὀξυγάρου δὲ καὶ λάσαρος ἐσθιομένη ὄρεξιν κινεῖ,
καὶ τὴν γαστέρα μαλάσσει ἐπὶ πλεῖον ἐσθιομένη. ἐὰν δ' ἐπ' ὀλί-
γον τὴν γαστέρα ἐπέχει, καὶ χολέρας διαλύει ὄχλησιν. ἐν ὀξυμέλι-
τι δὲ ἐσθιομένη κοιλιακοὺς ὠφελεῖ, καὶ ὕπνον παρασκευάζει. τὸ
σπέρμα δ' αὐτῆς τῷ μετώπῳ καταπλασσόμενον κεφαλαλγίας πυρώδεις
ἀποκρούει.
Ἴον βοτάνη ἐστὶ ψυχρὰ τῇ δυνάμει. αὕτη φλεγμονὰς πυρώδεις
καὶ μάλιστα τὰς ἐν μήτρᾳ παύει, λεία καταπλασσομένη. ἡ δὲ ῥίζα
σὺν ὕδατι ἑψηθεῖσα κοιλίας στρόφον καὶ πόνον παύει. ποιεῖ δὲ
καὶ πρὸς κεφαλαλγίαν, μετ' ὄξους καταπλασσομένη. τὰ δὲ φύλλα
καὶ πυρετῶν ἀποκρουστικὰ πεφύκασι σὺν κρόκῳ ὠῶν καταπλασσόμενα
τῷ στομάχῳ. λεῖα δὲ σὺν χοιρείῳ στέατι ἐπιτιθέμενα βουβῶσι πε-
πανθεῖσι ἐξανοίγει καὶ τὸ ἕλκος ποιεῖ ἐκρεῖν.
Βέττιος Βάλενς. Anthologiarum libri ix P.236, l. 17
ἀσθενήσει. ϛʹ Κρόνου δεύτερος· ζʹ Ἄρεως πρῶτος ἐπικίνδυνος,

πυρετοῖς αἵμασι τραύμασι πτώμασιν ἑλκώσεσι περιτρέπων ἢ σι-
δήρου τομαῖς. ηʹ Ἑρμοῦ πρῶτος ἀσύνθετος. θʹ Διὸς πρῶτος,
Κρόνου τρίτος ἐπικίνδυνος· ἀσθενήσει ἢ ῥιγοπυρέτοις ὀχληθήσεται
καὶ τῶν ἐντὸς ἢ κοιλίας πόνοις. ιʹ Ἀφροδίτης δεύτερος· ἀσθενή-
σει ἐκ πληθώρας. ιβʹ κλιμακτὴρ Κρόνου τέταρτος· ἀπροσδοκήτως
ἢ δι' ὑγρῶν. ιγʹ Σελήνης πρῶτος· πυρετὸς δύσκολος ἐπιγενήσεται
ἢ κατάπτωσις καὶ τῶν ἐντὸς ἢ θώρακος πόνοι. ιδʹ Ἄρεως δεύ-
τερος· ἐπικίνδυνος δύσκολος. ιεʹ Κρόνου πέμπτος, Ἀφροδίτης
τρίτος, ἀνετικός. ιϛʹ Ἑρμοῦ δεύτερος κλιμακτήρ, σύνθετος διὰ
χολερᾶς ἢ ἀρτηρίας καὶ δυσαναληψίας. ιηʹ Διὸς δεύτερος, Κρόνου
τρίτος, Ἡλίου πρῶτος, χαλεπὸς λίαν. κʹ Ἀφροδίτης τέταρτος,
ἀκίνδυνος κατὰ τὸ πλεῖστον· νόσοι δὲ ἐκ πληθώρας ἢ κόπου
παρακολουθοῦσιν. καʹ Ἄρεως τρίτος, Κρόνου ἕβδομος· δύσκολος
καὶ ἐπικίνδυνος. κδʹ Κρόνου ὄγδοος Ἑρμοῦ τρίτος, δύσκολος διὰ
μελαγχολίας καὶ ὑγρῶν. κεʹ Ἀφροδίτης πέμπτος, σύνθετος. κζʹ
79
Διὸς τρίτος, Κρόνου ἔνατος, μέσος. κηʹ Ἄρεως τέταρτος κλιμακτήρ,

ἐπισφαλής. λʹ Κρόνου δέκατος, Ἀφροδίτης ἕκτος, ἀκίνδυνος κατὰ
τὸ πλεῖστον. λβʹ Ἑρμοῦ τέταρτος, σκυλτικός. λγʹ Κρόνου ἑνδέ-
κατος, δύσκολος. λεʹ Ἄρεως πέμπτος Ἀφροδίτης ἕβδομος, ἐπι-
κίνδυνος καὶ εὐεπιβούλευτος. λϛʹ Διὸς τέταρτος, Κρόνου
Vitae Aesopi, Vita G (e cod. 397 Bibliothecae Pierponti Morgan)

(recensio 3) Sec. 52, l. 10
καὶ μετὰ τὸ πιεῖν αὐτοὺς δύο ἢ τρία ποτήρια ὁ Ξάνθος λέγει
“Αἴσωπε, δὸς ἡμῖν φαγεῖν.” Αἴσωπος ἑκάστῳ πάλιν πρὸς γλῶσσαν ὀπτὴν
καὶ
ἁλοπέπερι παρέθηκεν. οἱ σχολαστικοὶ εἶπον “θείως, καθηγητά,
καλλίστως, μὰ τὰς
Μούσας. ἐπεὶ πᾶσα γλῶσσα πυρὶ ἠκόνηται, καὶ τὸ κρεῖττον, ὅτι δι'
ἁλοπεπέρεως·
τὸ γὰρ ἁλυκὸν τῷ δριμυτέρῳ συγκέκραται τῆς γλώσσης ἵνα τὸ εὔστομον
καὶ τὸ
δάκνον ἐπιδείξῃ.” ὁ Ξάνθος πάλιν μετὰ τὸ πιεῖν αὐτοὺς τὸ τρίτον λέγει
“φέρε ἡμῖν
φαγεῖν.” Αἴσωπος ἑκάστῳ γλῶσσαν ἀρτυτὴν φέρει. οἱ σχολαστικοὶ εἷς ἑνὶ
ἔλεγον
“Δημόκριτε! ἐγὼ τὴν γλῶσσαν ἐπόνεσα τὰς γλώσσας τρώγων.” ἄλλος
σχολαστικὸς
εἶπεν “οὐδέν ἐστι φαγεῖν ἕτερον; ὅπου Αἴσωπος πονεῖ, ἐκεῖ οὐδὲν ἀγαθόν
ἐστι.”
οἱ σχολαστικοὶ φαγόντες τὰς ἀρτυτὰς γλώσσας χολέρᾳ [ἀσθένια]
ἐκρούσθησαν.
ὁ Ξάνθος λέγει “Αἴσωπε, δὸς ἡμῖν δειπνῆσαι ἑκάστῳ λοπάδα.” Αἴσωπος
γλωσσόζωμον
παρέθηκεν. οἱ σχολαστικοὶ οὐκέτι ἐξέτεινον τὰς χεῖρας, λέγοντες “ἥδε ἡ
κατα-
στροφὴ ἀπὸ Αἰσώπου· γλώσσαις νενικήμεθα.” ὁ Ξάνθος λέγει “Αἴσωπε,
ἔχομέν τι
ἕτερον;” Αἴσωπος εἶπεν “οὐδὲν ἄλλο ἔχομεν.”
ὁ Ξάνθος λέγει “οὐδὲν ἕτερον,
κατάρατε; οὐκ εἶπόν σοι ὅτι ‘εἴ τι χρήσιμόν ἐστιν ἐν τῷ βίῳ, εἴ τι δὲ ἡδύ,
τοῦτο
ἀγόρασον;’” Αἴσωπος λέγει “χάριν σοι ἔχω, ὅτι ἀνδρῶν φιλολόγων
παρόντων
μέμφῃ με. εἶπάς μοι ὅτι ‘εἴ τι χρήσιμόν ἐστιν ἐν τῷ βίῳ, εἴ τι ἡδύτερον ἢ
μεῖζον,
80
ἀγόρασον.’ τί οὖν ἐστιν ἐν τῷ βίῳ γλώσσης χρησιμώτερον ἢ μεῖζον; μάθε

ὅτι διὰ
γλώσσης πᾶσα φιλοσοφία καὶ πᾶσα παιδεία συνέστηκεν. χωρὶς γλώσσης
οὐδὲν
Αθανάσιος θεολόγος. ., Expositiones in Psalmos Vol. 27, p.353, l. 38
τὰς ψυχάς· ὥσπερ ἀμέλει διατρέφει καὶ τοὺς ἀγγέ-

λους. Καὶ τοῦτό ἐστι μὲν καὶ ἐκ τοῦ συνδέσμου ἰδεῖν,
τῷ ὥσπερ ἐν ἐπαγωγῇ εἰπεῖν τό· Καὶ ἄρτον οὐρανοῦ
ἔδωκεν αὐτοῖς. Ἔστι δὲ οὐδὲν ἧττον καὶ τοῦ Ἀπο-
στόλου μαθεῖν, περὶ αὐτῶν εἰρηκότος, ὡς πνευματι-
κὸν ἔφαγον βρῶμα. Τοῦτο δὲ ἦν ὁ νῦν ἄρτος ἀγγέλων
ὀνομαζόμενος.
Καὶ ὡσεὶ ἄμμον θαλασσῶν πετεινὰ πτερωτά.
Τὴν ὀρτυγομήτραν φησὶν ἐνταῦθα.
Ἔτι τῆς βρώσεως οὔσης ἐν τῷ στόματι αὐτῶν.
Γέγονε γὰρ αὐτοῖς εἰς χολέραν ἕξιν ἡ τροφὴ, ἅτε
ὅλον διόλου ἐκνενευκότων εἰς τὴν τῶν κρεῶν πλη-
σμονήν.
Καὶ ἐμνήσθη, ὅτι σάρξ εἰσιν, πνεῦμα πορευό-
μενον καὶ οὐκ ἐπιστρέφον. Ἠλέει αὐτοὺς, φησὶ,
καίτοι ὁρῶν αὐτοὺς ὁλοτρόπως ἐκκεκλικότας εἰς σάρ-
κας, ἀντὶ τοῦ εἰς τὸ τὰ σαρκὸς φρονεῖν, καὶ πνεῦμα
ἔχοντας, εἰς ἐπιθυμίαν σαρκὸς ἀεὶ πορευόμενον, καὶ
οὐκ ἐπιστρέφον εἰς τὸ μετανοεῖν, καὶ ἐκζητεῖν ἐξ
ὅλης ψυχῆς τὸν Θεόν. Δι' οὐδὲν οὖν ἕτερον ἠλέει καὶ
ἔσωσεν, ἢ διὰ τὴν οἰκείαν μόνον φιλανθρωπίαν.
Βασίλειος θεολόγος. Ομιλία. super Psalmos Vol. 29, p.277, l. 3
λειαν. Ὁ τὰ τοιαῦτα λειτουργῶν γυναικὶ ἐπὶ τὸν

τραπεζίτην ἔρχεται, καὶ πρὶν χρήσασθαι τοῖς ληφθεῖ-
σιν, ἄλλον ἐξ ἄλλου μεταλαμβάνει δεσπότην, καὶ
μετενδεσμῶν ἀεὶ τοὺς δανείζοντας, τῇ συνεχείᾳ τοῦ
κακοῦ φεύγει τῆς ἀπορίας τὸν ἔλεγχον. Καὶ ὥσπερ
οἱ ὑδεριῶντες ἐν ὑπονοίᾳ πολυσαρκίας εἰσὶν, οὕτω
καὶ οὗτος ἐν φαντασίᾳ περιουσίας ὑπάρχει, ἀεὶ λαμ-
βάνων, καὶ ἀεὶ διδοὺς, καὶ ἐκ τῶν δευτέρων δια-
λύων τὰ φθάσαντα, τὴν πρὸς τὸ λαμβάνειν
81
ἀξιοπιστίαν ἐκ τῆς τοῦ κακοῦ συνεχείας περιποιού-

μενος ἑαυτῷ. Εἶτα ὥσπερ ἐπὶ τῆς χολέρας οἱ τὸ ἀεὶ
προϊστάμενον ἐξερῶντες, καὶ πρὶν παντελῶς
καθαρθῆναι δευτέραν τροφὴν ἐπεμβαλλόμενοι, πάλιν
ἐμοῦσι μετ' ὀδύνης καὶ σπαραγμῶν· οὕτω καὶ οὗτοι
τόκους ἐκ τόκων μεταλαμβάνοντες, καὶ πρὶν ἐκκα-
θᾶραι τὰ πρῶτα, δεύτερον ἐπεισάγοντες δάνεισμα,
μικρὸν χρόνον τοῖς ἀλλοτρίοις ἐναβρυνόμενοι, ὕστε-
ρον καὶ τὰ οἰκεῖα ὠδύραντο. Ὢ πόσους ἀπώλεσε τὰ
ἀλλότρια ἀγαθά! Πόσοι ὄναρ πλουτήσαντες ὑπεραπή-
λαυσαν τῆς ζημίας! Ἀλλὰ πολλοὶ, φησὶ, καὶ ἐκ δα-
νεισμάτων ἐπλούτησαν. Πλείους δὲ, οἶμαι, καὶ βρό
Βασίλειος θεολόγος. Sermones de moribus a Symeone Metaphrasta

collecti Vol. 32, p.1177, l. 22
ἐχίδνας λέγουσι τὴν γαστέρα τῆς μητρὸς διεσθιούσας

τίκτεσθαι· καὶ οἱ τόκοι τοὺς οἴκους τῶν ὀφειλόντων
ἐκφαγόντες ἀπογεννῶνται. Τὰ σπέρματα χρόνῳ
ῥύεται· ὁ δὲ τόκος σήμερον γεννᾶται, καὶ σήμερον
τοῦ τίκτειν ἄρχεται. Τῶν αὐξουμένων ἕκαστον, ἐπει-
δὰν πρὸς τὸ οἰκεῖον ἀφίκηται μέγεθος, τῆς αὐξήσεως
ἵσταται· τὸ δὲ τῶν πλεονεκτῶν ἀργύριον τῷ χρόνῳ
παντὶ συμπαραύξεται. Τὰ ζῶα παραδόντα τοῖς ἐκγό-
νοις τὸ τίκτειν, αὐτὰ τῆς κυήσεως παύεται· τὰ
δὲ τῶν δανειστῶν ἀργύρια καὶ τὰ ἐπιγινόμενα τίκτει,
καὶ τὰ ἀρχαῖα νεάζει. Καὶ ὥσπερ ἐπὶ τῆς χολέρας οἱ
τὸ ἀεὶ προϊστάμενον ἐξαιροῦντες, καὶ πρὶν παν-
τελῶς καθαρθῆναι δευτέραν τροφὴν ἐπεμβαλλόμενοι,
πάλιν ἐμοῦσι μετὰ ὀδύνης καὶ σπαραγμῶν· οὕτω καὶ
οἱ δανειζόμενοι, τόκους ἐκ τόκων μεταλαμβάνοντες,
καὶ πρὶν ἐκκαθᾶραι τὰ πρῶτα, δεύτερον ἐπεισάγον-
τες δάνεισμα, μικρὸν χρόνον τοῖς ἀλλοτρίοις ἐναβρυ-
νόμενοι, ὕστερον καὶ τὰ οἰκεῖα ὠδύραντο. Ἀλλὰ
πολλοὶ, φησὶ, καὶ ἐκ δανείσματος ἐπλούτησαν.
Πλείους δὲ, οἶμαι, καὶ βρόχων ἥψαντο. Σὺ δὲ τοὺς
ἀπαγξαμένους οὐκ ἀριθμεῖς, οἳ τὴν ἐπὶ ταῖς ἀπαντή
Ωριγένης θεολόγος. De oratione Ch. 29, sec. 13, l. 35

82
σικυοὺς καὶ τοὺς πέπονας καὶ τὰ πράσα καὶ τὰ κρόμμυα καὶ τὰ

σκόροδα· νυνὶ δὲ ἡ ψυχὴ ἡμῶν κατάξηρος, οὐδὲν πλὴν εἰς τὸ μάννα
οἱ ὀφθαλμοὶ ἡμῶν.” εἶτα μετ' ὀλίγα λέγεται· “καὶ ἤκουσε Μωϋσῆς
κλαιόντων αὐτῶν κατὰ δήμους αὐτῶν· ἕκαστος ἐπὶ τῆς θύρας αὐτοῦ.”
καὶ πάλιν μετ' ὀλίγα κύριός φησι τῷ Μωϋσεῖ· “καὶ τῷ λαῷ ἐρεῖς·
ἁγνίσασθε αὔριον, καὶ φάγεσθε κρέα, ὅτι ἐκλαύσατε ἐναντίον κυρίου λέ-
γοντες· τίς ἡμᾶς ψωμιεῖ κρέα; ὅτι καλὸν ἡμῖν ἐστιν ἐν Αἰγύπτῳ· καὶ
δώσει ὑμῖν κύριος κρέα φαγεῖν, καὶ φάγεσθε κρέα. οὐχ ἡμέραν μίαν
φάγεσθε οὐδὲ δύο οὐδὲ πέντε ἡμέρας οὐδὲ δέκα ἡμέρας οὐδὲ εἴκοσιν
ἡμέρας· ἕως μηνὸς ἡμερῶν φάγεσθε, ἕως ἂν ἐξέλθῃ ἐκ τῶν μυκτήρων
ὑμῶν· καὶ ἔσται ὑμῖν εἰς χολέραν, ὅτι ἠπειθήσατε κυρίῳ, ὅς ἐστιν ἐν
ὑμῖν, καὶ ἐκλαύσατε ἐναντίον αὐτοῦ λέγοντες· ἵνα τί ἡμῖν ἐξελθεῖν
ἐξ Αἰγύπτου;”
ἴδωμεν οὖν τὴν ἱστορίαν, εἰ χρησίμως ὑμῖν παρεβάλομεν
αὐτὴν πρὸς λύσιν τοῦ ἀπεμφαίνοντος ἐν τῷ “μὴ εἰσενέγκῃς ἡμᾶς
εἰς πειρασμὸν“ καὶ ἐν ταῖς ἀποστολικαῖς λέξεσιν. ἐπιθυμήσαντες
“ἐπιθυμίαν” “ὁ ἐπίμικτος ὁ” ἐν υἱοῖς Ἰσραὴλ “ἔκλαιον καὶ οἱ υἱοὶ
Ἰσραὴλ” σὺν αὐτοῖς. καὶ φανερὸν ὅτι ὅσον οὐκ εἶχον τὰ ἐπιθυμού-
μενα, κόρον οὐκ ἠδύναντο αὐτῶν λαβεῖν οὐδὲ παύσασθαι τοῦ πάθους·
ἀλλὰ καὶ ὁ φιλάνθρωπος καὶ ἀγαθὸς θεὸς, διδοὺς αὐτοῖς τὸ ἐπιθυ-
μούμενον, οὐχ οὕτως ἐβούλετο διδόναι, ὥστε καταλιπέσθαι ἐν αὐτοῖς
Ωριγένης θεολόγος. Fra.in Psalmos 1-150 [Dub.] Psalm 77, verse 19-25,
l. 126
ρανοῦ, οὗ προφῆται κήρυκες καὶ διάκονοι,

νεφέλαι καλούμενοι, διὰ τὸ ὑψοῦ φέρεσθαι
αὐτῶν τὸν νοῦν, καὶ διὰ τὸ ἐν τάξει νεφελῶν
τοῖς νοητοῖς ὑετοῖς κατάρδειν ἑτέρους, ἐξα-
ποστελεῖ ἡμῖν ὁ Θεὸς κρέας ὡσεὶ χοῦν, ἕως
ἐξέλθῃ ἐκ τῶν μυκτηρίων ἡμῶν, καὶ ἕως
πληρώσῃ ἡμᾶς νόσοις καὶ μαλακίαις, ὡς τὴν
δυσώδη καὶ πολύδακρυν ἁμαρτίαν ἐπιζη-
τοῦντας. Οἱ γὰρ τῶν κοσμικῶν πραγμάτων
ἀπολαύοντες νοσοῦσι τὴν ψυχὴν διὰ ταῦτα,
καὶ ἐν χολέρᾳ καὶ νόσῳ εἰσὶ καὶ πᾶσι κα-
κοῖς διὰ τὴν διψυχίαν αὐτῶν.
Ἀλλ' ἡμᾶς γένοιτο νηστεύειν νηστείαν
δεκτὴν, τὸ φρόνημα τῆς σαρκὸς μὴ τρέφον-
τας, μηδὲ γενοίμεθα ἐν ἀνύδρῳ στερήσει
τῶν πνευματικῶν ὑδάτων, διὰ τὸ μηδὲν δρᾶν
83
τῶν γλυκαινόντων τὴν τοῦ Ὑψίστου χρης-

τότητα· (γλυκαίνει δὲ αὐτὴν τὰ κατ' ἀρετὴν
καὶ σοφίαν ἐνεργούμενα καὶ θεωρούμενα),
μηδὲ ἐκπειράσαι μὲν αὐτὸν ἐν ταῖς καρδίαις
ἡμῶν, ἤγουν οὐκ ἐξ ἐπιπολῆς, ἀλλ' ἐκ βά
Ωριγένης θεολόγος. Excerpta in Psalmos [Dub.] Vol. 17, p.140, l. 23
πεῖν· καὶ Κύριος ἐθυμώθη εἰς τὸν λαόν. Καὶ ἐπά-

ταξε Κύριος τὸν λαὸν πληγῇ μεγάλῃ σφόδρα.
Πληγὴ δὲ μεγάλη, ὁ πολλῶν θάνατος, κατὰ τὸ
εἰρημένον ἐνταῦθα· ὅτι Ἀπέκτεινεν ἐν τοῖς
πλείοσι, τουτέστι πολλούς. Ἀλλ' ὢ τῆς ἀγνωμο-
σύνης! Πρὶν ἢ δαπανηθῆναι τὰ ἐν τοῖς ὀδοῦσιν αὐτῶν
κρέα, ἠπίστησαν ἐπιλαθόμενοι τῆς τοῦ Θεοῦ δυνά-
μεως. Διὸ τῆς μὲν ἐπιθυμίας αὐτῶν ἐνεπλήσθησαν
εἰς ἔνδειξιν τῆς περὶ αὐτοὺς θείας προνοίας· ἀπέβη
δὲ αὐτοῖς, διὰ τὴν ἀπιστίαν καὶ ἀπληστίαν, εἰς νόσον
χολέρας, ὑφ' ἧς πολλοὶ διεφθάρησαν· ὧν τὸ ὑπό-
δειγμα αὐτοῖς τε ἐκείνοις, καὶ τοῖς πρὸς ἐκείνους
ὁρῶσιν, ἱκανὸν πρὸς σωφροσύνην ἐγένετο.
Τὸ δὲ, ἐν τοῖς πλείοσιν, Ἀκύλας καὶ Σύμμαχος,
ἐν τοῖς πίοσι καὶ λιπαροτέροις, ἐξέδωκαν, τοὺς
πλουσιωτέρους τοῦ λαοῦ καὶ ἰσχυροτέρους οὕτως
ὀνομάσαντες. Εἰκὸς γὰρ αὐτοὺς διὰ τοῦτο ἀπληστο-
τέρως ἐμφορεῖσθαι. Κατὰ δὲ τοὺς Ἑβδομήκοντα,
ἐν τοῖς πλείοσιν ἀπέκτεινεν, τουτέστι πολλοὺς,
οὓς καὶ ἐκλεκτοὺς ἐκάλεσεν ὁ Δαυῒδ, ὡς πολεμιστάς.
Οἱ δὲ ἦσαν ἑξακόσιαι χιλιάδες καὶ πεντακόσιοι καὶ
Ωριγένης θεολόγος. Excerpta in Psalmos [Dub.] Vol. 17, p.145, l. 38
ἐπειδὴ οὐ θέλομεν τὸν ἄρτον, τὸν ἐκ τοῦ οὐρανοῦ, οὗ

προφῆται κήρυκες καὶ δίκαιοι, νεφέλαι καλούμενοι
διὰ τὸ ὑψοῦ φέρεσθαι αὐτῶν τὸν νοῦν· καὶ διὰ τὸ
ἐντέξειν νεφελῶν τοῖς νοητοῖς ὑετοῖς κατάρδειν,
ἑτέρους ἐξαποστελεῖ ἡμῖν ὁ Θεὸς, κρέας ὡσεὶ χοῦν,
ἕως οὗ ἐξέλθῃ ἐκ τῶν μυκτήρων ἡμῶν, καὶ ἕως
πληρώσῃ ἡμᾶς νόσου καὶ μαλακίας, ὡς τὴν δυσώδη
καὶ πολύδακρυν ἁμαρτίαν ζητοῦντες.
84
Οἱ γὰρ τῶν κοσμικῶν πραγμάτων ἀπολαύοντες νο-

σοῦσι τὴν ψυχὴν, διὰ ταῦτα καὶ ἐν χολέρᾳ καὶ νόσῳ
εἰσὶ, καὶ πᾶσι κακοῖς διὰ τὴν διψυχίαν αὐτῶν. Ἀλλ'
ἡμᾶς γένοιτο νηστεύειν νηστείαν δεκτὴν, τὸ φρό-
νημα τῆς σαρκὸς μὴ τρέφοντας, μηδὲ γενοίμεθα ἐν
ἀνύδρῳ, στερήσει τῶν πνευματικῶν ὑδάτων, διὰ τὸ
μηδὲν δρᾷν τῶν γλυκαινόντων τὴν τοῦ Ὑψίστου χρη-
στότητα. Γλυκαίνει δὲ αὐτὴν τὰ κατ' ἀρετὴν καὶ σο-
φίαν ἐνεργούμενα καὶ θεωρούμενα. Μηδὲ ἐκπειρά-
σαι αὐτὸν ἐν ταῖς καρδίαις ἡμῶν· ἤγουν οὐκ ἐξ ἐπι-
πολῆς, ἀλλ' ἐκ βάθους τοῦ ἡγεμονικοῦ ἀμφιβάλλοντες
περὶ τῆς θείας δυνάμεως· μηδ' αἰτήσαιμεν βρώματα
Ιωάννης Χρυσόστομος. , Ad Stagirium a daemone vexatum (li1-3)

Vol 47, pg 477, ln 15
λιν ἐτρέπετο, καὶ τὸν Θεὸν παρεκάλει ἵλεων γε-

νέσθαι τοῖς βουλομένοις αὐτὸν ἀνελεῖν· οὕτω καὶ
τῆς φυσικῆς φιλοστοργίας σφοδρότερον αὐτῷ τὸ
φίλτρον ἐνέκειτο. Τῶν τοίνυν κατασκόπων ἀπο-
θανόντων, καὶ τοῦ πένθους ἀκμάζοντος, οὐδέπω
παρελθόντος χρόνου, πάλιν ἑτέρας ἔπλεκον ἀθυμίας
ὑποθέσεις αὐτῷ, πρῶτον μὲν οὐκ ἀνασχόμενοι κω-
λύοντος πολεμεῖν, δεύτερον δὲ κατακοπέντες ὑπὸ
τῶν Ἀμαληκιτῶν· ἦσαν δὲ καὶ πρὸ τοῦ πολέμου
τούτου τῇ χολέρᾳ καὶ τῇ γαστριμαργίᾳ δαπανη-
θέντες ἱκανῶς. Καὶ γὰρ ἀπέκτεινε, φησὶν, ἐν τοῖς
πλείοσιν αὐτῶν, ἔτι τῆς βρώσεως οὔσης ἐν τῷ
στόματι αὐτῶν. Θεασάμενος δὲ καὶ τὸν θάνατον ἐκεῖ-
νον τὸν πολὺν, οὔπω τῆς ἀθυμίας τῆς ἐπὶ τούτῳ πε-
παυμένης, ἑτέρῳ πάλιν ἐβάλλετο πένθει, καὶ εἰς
τοιαύτην ἀνάγκην καθίστατο, ὡς τοὺς ἀγαπητοὺς
καὶ φιλτάτους τούτους εὔξασθαι ξένῳ τινὶ καὶ παρα-
δόξῳ θανάτῳ καταλῦσαι τὸν βίον· οὕτως οἱ μὲν πυρὸς
ἁφθέντος ἐξαίφνης ἐκαύθησαν, οἱ δὲ γενομένου χά-
σματος κατεπόθησαν· καὶ οὔτε εὐαρίθμητοί τινες,
Ιωάννης Χρυσόστομος. , In illud: Memor fui dei [Sp.] Vol 61, pg 694, ln
44
μένη, μήτηρ κονιορτοῦ, ἀκόρεστε, καὶ τάφε νεκρῶν,

85
αἱμάτων, δολίων καὶ ἁμαρτημάτων οἶκος, τί τυραννεῖς

τὴν πρεσβύτιδά σου, καὶ μόνη κατέχεις τὸν Κύριον;
Ἀπόδος μοι λοιπὸν αὐτὸν, ἵνα πληρωθῇ τὸ εἰρημένον,
Ἐν τῇ θαλάσσῃ αἱ ὁδοί σου· ἀπόδος μοι τὸν ἴδιον
πλαστουργὸν, ἵνα καὶ τοὺς ἐμοὺς κόλπους πλη-
ρώσῃ ἐν χάριτι. Καὶ οὕτω συνεχομένη παρὰ τῆς θαλάς-
σης ἡ γῆ τῷ αὐτοῦ νεύματι, κοσμοφυσῶσα ἐπόμπευε
λέγουσα· Μὴ γάρ σου χείρων ὑπάρχω, ἐρεομένη, καὶ
κεχαυνωμένη, καὶ ἀστατοῦσα, καὶ συρίζουσα, ἐπικρο-
ρύητε καὶ χολέρας, πόας ἡνίοχε, καὶ ἀχρησίμευτε βίου,
ἁλμυρονάματε καὶ δυσοδόχυτε, πορείαις ἀνεπίβατε,
καταιγίδος σύμφυλε, τετραχυμμένη τοῖς λαίλαψιν· εἰ
οἶσθα, ὡς σὺ ἔφης προτιμοτέρα εἶναι, ἐν σοὶ πρῶτον ἂν
ἐσκήνωσεν ὁ Δεσπότης· νῦν δὲ τούτου φαίνεταί μου τὸ
ἀξίωμα, ὅτι σου ὑπάρχω ὑπερέχουσα, ἐξότι ἐν ἐμοὶ
πρῶτον τὰς ἀκτῖνας ἀπέλυσε τῆς θεότητος. Τοσοῦτόν σου
προτιμοτέρα καθέστηκα, ὅσον ἐγὼ μήτηρ ἀνθρώπων,
καὶ σὺ ἑρπετῶν· ἐγὼ τῆς ἁγίας Παρθένου μήτηρ εἰμὶ,
ἥτις τὸν Δεσπότην ἐξήνθησε· σὺ δὲ τοῦ πονηροῦ δρά-
κοντος, ὅστις ἐμπαίζει τὰ ζῶά σου· ἐγώ εἰμι μήτηρ
Μιχαήλ Ψελλός. Poemata Poem 9, l. 1025
εἰ λεπτός ἐστι καὶ δακνώδης τὴν φύσιν,

εἰ γλίσχρος ἐστὶν οἷα κολλώδης φύσει.
ἀλλ' εἰ μὲν ἕξει τοὺς χυμοὺς ἡ κοιλία,
ἐμοῦσι τούτους οἱ νοσοῦντες αὐτίκα·
εἰ δ' ἐν χιτῶσίν εἰσιν ἐμπεπλασμένοι
ἢ καὶ ποθέντες ταῖς ἐκείνων οὐσίαις,
κἂν ναυτιῶσιν, οὐκ ἐμοῦσι τὸ πλέον.
Ἐμπνευμάτωσίς ἐστι γαστρὸς μὲν πάθος,
ἀτμὸς μὲν χυμῶν, εἴτ' ἀπέπτων σιτίων·
γεννᾷ δὲ τούτους θερμότητος χαυνότης.
Ἡ χολερὰ δ' αὖ ἐκτάραξις γαστέρος
ἄνω κάτω κενοῦσα τὴν φθορὰν μόλις,
ἐκ τῶν ἀπέπτων σιτίων τελουμένη·
γεννᾷ δὲ ταύτην καὶ χυμῶν μοχθηρία.
Τὴν λειεντερίαν δὲ διπλῆν μοι νόει·
ἢ γίνεται γὰρ ἐντέρων ἡλκωμένων
ἕλκωσιν ἁπλῆν, μὴ λίαν βαθυτάτην,
ἢ καὶ λυθείσης τῆς καθεκτικῆς θύρας
86
λειεντερικὴ συμβέβηκέ πως νόσος·

καὶ γὰρ πέφυκεν ἐκκένωσις βρωμάτων
Theognostus Gramm., Canones sive De orthographia Sec. 602, l. 3
ται· οἷον, χέλυνα· ἄμυνα· εὔθυνα· ἔρυνα· Δίκτυννα· σίγυννα·

κίκυνα.
Τὰ διὰ τοῦ αιρα δισύλλαβα βαρύτονα βραχυκατάληκτα
τῇ αι διφθόγγῳ παραλήγεται· οἷον, σφαῖρα· αἶρα· δαῖρα.
Τὰ εἰς ρα δισύλλαβα μακροκατάληκτα διὰ τοῦ ε γρά-
φονται· οἷον, ἔρα· Πέρα, ὄνομα τόπου· Μέρα, ὄνομα πόλεως·
πέρα· τοῦτο παρὰ τῷ ποιητῇ διὰ τῆς ει διφθόγγου γράφεται,
καὶ ὀξύνεται· οἷς ὅμοιον καὶ τὸ Φερὰ ὀξυνόμενον.
Τὰ διὰ τοῦ ερα ὑπὲρ δύο συλλαβὰς πρὸ τέλους ἔχοντα
τὸν τόνον διὰ τοῦ ε ψιλοῦ γράφονται· οἷον, [μάχαιρα· χί-
μαιρα·] διφθέρα· χολέρα· τρομέρα· ἑσπέρα.
Τὰ διὰ τοῦ αιρα ὑπὲρ δύο συλλαβὰς προπαροξύτονα διὰ
τῆς αι διφθόγγου γράφονται· οἷον, μάχαιρα· χίμαιρα· Ἄ-
παιρα, ὄνομα τόπου.
Τὰ διὰ τοῦ ειρα δισύλλαβα βραχυκατάληκτα διὰ τῆς ει
διφθόγγου γράφονται· οἷον, στεῖρα ἡ μὴ τίκτουσα, καὶ τὸ μέ-
ρος τῆς γεώς· πεῖρα· σπεῖρα· ζεῖρα εἶδος χιτῶνος, οἱ δὲ ζώνης.
Τὰ διὰ τοῦ ειρα δισύλλαβα ὀξύτονα μονογενῆ διὰ τῆς ει
διφθόγγου γράφονται· οἷον, εἰρά· σειρά· δειρά· σχειρά.
Τὰ διὰ τοῦ ειρα ὑπὲρ δύο συλλαβὰς προπαροξύτονα διὰ
τῆς ει διφθόγγου γράφονται· οἷον, σώτειρα· πρέσβειρα·
πόλις· ἰγνύα· ὁρύα Ἀρίσταρχος συστέλλει τὸ α, καὶ ἐκτείνει

τὸ υ, καὶ προπαροξύνη, ἐναλαγὴν τόνου πεποιηκὼς, ὡς φησὶν
Ἡρωδιανός.
Τὰ διὰ τοῦ ωα δισύλλαβα καὶ ὑπὲρ δύο συλλαβὰς διὰ
τῆς ωι διφθόγγου γράφονται· οἷον, ᾦα ἡ μηλωτή· ἡῶα· προ-
θυρῶα· ὑπερῶα· ταῦτα δὲ οὐ παρὰ πᾶσιν ἔχει τὸ ι· Κριῶα,
ὄνομα δήμου Ἀττικοῦ· ψοθῶα ἡ ψῶρα.
Τὰ διὰ τοῦ ερα τρισύλλαβα μονογενῆ μακροκατάληκτα,
πρὸ τέλους ἔχοντα τὸν τόνον, διὰ τοῦ ε ψιλοῦ γράφονται·
οἷον, ἡμέρα· ἑσπέρα· διφθέρα· χολέρα· ὑπέρα· τρομέρα· ἀλέ-
ρα κυδέρα· Θεσκέρα ἡ τιθηνὸς Διονύσου· τὸ γλυκερά· φο-
βερά· πενθερά· οὐ μονογενῆ, ὅμως καὶ οὕτως περὶ τόνον οὐ
87
περὶ τὴν γραφὴν διαφορά· πρόσκειται πρὸ τέλους ἔχοντα

τὸν τόνον, διὰ τὸ χίμαιρα· μάχαιρα· ταῦτα γὰρ προπαροξύ-
νεται, καὶ διὰ τῆς αι διφθόγγου γράφεται.
Τὰ διὰ τοῦ ηρα δισύλλαβα βαρύτονα μακροκατάληκτα
διὰ τοῦ η γράφονται· οἷον, θήρα· Ἥρα· σπήρα· πήρα ὁ θύ-
λακος· τὸ σειρά· δειρὰ τὸ ἄκρον, ὀξύνονται, καὶ διὰ διφθόγ-
γου γράφονται, ἀλλ' οὐκ ἀντίκεινται, ἐφυλάξατο γὰρ αὐτὰ
ὁ κανών· τὸ Φηρὰ τὴν γραφὴν φυλάξαν τὸν τόνον ἤμειψεν.
Ιωάννης ΖωναράςLexicon chi, p.1857, l. 7
Χοιράδες. πετρῶν ὄχθοι.

Χολάδες. τὰ ἔντερα. παρὰ τὴν χύσιν, ἢ διὰ
τὸ κατὰ φύσιν δέχεσθαι τὸ χολῶδες ἀπὸ τοῦ
ἥπατος, ἐπειδὴ εἰς αὐτὰ συῤῥεῖ ἡ ξανθὴ χολὴ,
τοῦτο μηχανωμένης τῆς φύσεως πρὸς τὸ διαθερ-
μαίνεσθαι, καὶ ἐρεθίζεσθαι αὐτὰ τῇ δριμύτητι
αὐτῆς πρὸς τὴν ἀπόκρισιν τῶν περιττῶν. ἔμελ-
λε γὰρ τῇ κράσει ψυχρὰ ὄντα ἀργὰ μένειν
καὶ μηδέποτε ποιεῖν τὴν ἀπόκρισιν. τοιαῦτα γὰρ
τὰ νευρώδη.
Χολέρα. νόσος διὰ χολῆς. ἢ τὸ τῆς χολῆς πά-
θος.
Χορδή. ἡ νευρὰ ἢ τὸ ἔντερον. παρὰ τὸ δι' αὐ-
τοῦ χωρεῖν τὴν ἐδωδήν.
Χορεία. ἡ χόρευσις.
Χοριάνη. τόπος. Χορηνὴ δὲ, ι.
(Οὐδέτερον.)
Χοάσπειον ὕδωρ. τὸ τοῦ Χοάσπου ποταμοῦ.

Χοινίκιον. μέτρον τι. καὶ τὸ παχὺ ἔντερον.
Χοληδόχον. ἀγγεῖον τὸ δεχόμενον τὴν χολήν.
καὶ χολαῖον, ἧπαρ.
Ιωάννης Ακτουάριος ιατρός. De diagnosi Book 1, ch. 17, l. 18
τοῖς ἀνὰ σάρκας, καὶ μάλιστα, εἰ μὴ διὰ φλεγμονὴν ἢ

σκίρρον τινὸς σπλάγχνου οἵδε γεγόνασιν. εἰ δέ γε τόνον
πλείονα καὶ ὕψος ἐπικτήσονται, καὶ ὅσον οὔπω ἐσομένους
88
ἱδρῶτάς σοι σημανοῦσι, καὶ μάλιστα ἢν πέψεως προηγη-

σαμένης σημεῖα ὁρῴῃς. εἴρηται δὲ κυματώδης τῷ οἷον πε-
ριγραφάς τινας κυμάτων ἐν ταῖς διαστολαῖς ποιεῖσθαι,
ὥσπέρ γε καὶ σκωληκίζων, τῷ πολλῷ βραχυτέρας τὰς οἷον
κυματώδεις διαστολὰς ποιεῖσθαι, σκώληκός τινος ἀπομι-
μούμενος κίνησιν. οὗτος ἕπεται μὲν ἀρτηριῶν μαλακότησι
καὶ ἱκανῶς ἀρρωστία δυνάμεως. συμβαίνει δὲ ἐπὶ λαύραις
κενώσεσιν, αἱμορραγίαις τε καὶ διαρροίαις καὶ χολέραις,
αἱμορροΐσι τε καὶ τῷ καλουμένῳ γυναικείῳ ῥῷ, καὶ μο-
χθηροῖς ἱδρῶσιν, οὐχ ἧττον δὲ καὶ τοῖς ὑγρότητι πολλῇ
διασαπεῖσι τὸν πνεύμονα, εἰ μή τις εἴη φλεγμονὴ τὴν ἀρ-
τηρίαν σκληρύνουσα. Μυρμηκίζοντα δέ φασιν, ἔκ τε τῆς
μικρότητος καὶ τῆς πυκνότητος τοῦ ζῴου, καὶ τῆς δοκού-
σης τεκμαιρόμενοι ταχυτῆτος. ὅσων δὲ χείρων κυματώδους
ὁ σκωληκίζων, τοσούτῳ ὁ μυρμηκίζων τοῦ σκωληκίζοντος,
ἐσχάτην ἀρρωστίαν τοῦ ζωτικοῦ τόνου σημαίνων. ὁ δὲ
σπασμώδης οὕτω καλούμενος σφυγμός, ταῖς ἐντεταμέναις
καὶ ὑποκινουμέναις χορδαῖς ἔοικεν, ὥσπερ σπωμένων πρὸς
τῶν καθηκόντων ἀπὸ τοῦ ἐγκεφάλου νεύρων ἐπὶ τὸ τῆς

γαστρὸς στόμα ἐπὶ τῇ πείνῃ αἴσθησιν τῆς τῶν ἀηδῶν χυ-
μῶν ἀπαμβλυνάσης ἐπικλύσεως. τῆς δὲ ξηρότητος αὐτῶν
συνδιατιθείσης τὸ τῆς γαστρὸς στόμα καὶ διερεθιζούσης
τὴν ἐπὶ τὸ πάθος αἴσθησιν. καὶ οἵδε μὲν οὖν ἅπαντες οἱ
ἐνοχλούμενοι τοιούτοις πάθεσι, ῥυπτικοῖς τε καὶ τμητι-
κοῖς φαρμάκοις τισίν, ἐμέτοις τε χρησάμενοι καὶ ταῖς συμ-
φερούσαις καθάρσεσιν, ἐπὶ τὸ ὑγιὲς αὖθις καθίστανται.
ἐπεὶ δ' εἰκὸς ἐνίους ἁλίσκεσθαι ἐμέτοις τε καὶ διαρροίαις
καὶ χολέραις, τεινεσμοῖς τε καὶ δυσεντερίαις, ἔτι τε λειεν-
τερίαις, στρόφοις τε καὶ κλύδωσι γαστρός, ἀλγήμασί τε
κώλου καί τισι τοιούτοις, φέρε τι καὶ περὶ τούτων τὰ
εἰκότα λέξωμεν ὡς ἂν μηδὲ τούτων εἴης ἄπειρος, καὶ πρῶ-
τον μὲν περὶ τῶν ἐμουμενών λέξωμεν, εἶθ' οὕτως δὲ καὶ
περὶ τῶν διὰ γαστρὸς χωρούντων.
ληʹ. Περὶ διαγνώσεως ἐμουμένων.
Ἐν πᾶσιν οὖν τοῦτό σε δεῖ προεπίστασθαι, ὡς συ-

89
νηθείας μὲν τὰ πρῶτα δεῖ χαρίζεσθαι, εἶθ' οὕτως ἐπὶ

πᾶσι τοῖς ἐκκρινομένοις τὰς ἀποφάσεις ποιεῖσθαι. ἐνίοις
γὰρ τοσούτῳ φαίνεται χείρω τὰ ἐμούμενα, καὶ διὰ γαστρὸς
τὰ μὲν αὐτῶν, οἷα τὴν ἀρχὴν ἐφάνη, παραμένει. τὰ δ' αὖ

εἰς ἕτερα μεθίσταται χρώματα, καὶ ἢ εἰς ἀμείνω τε καὶ
πεπεμμένα, ἢ εἰς ξανθά τε καὶ ὑγρά, καὶ οἷα τὰ ἀπὸ χο-
λῆς ἐκκρίνεται. καὶ οὔπω ἀπεικός. καὶ γὰρ ἐνίοτε ὀργώ-
σης τῆς ἐκκριτικῆς δυνάμεως, ἐπὶ τῷ τοὺς λυποῦντας τῶν
χυμῶν ἀπώσασθαι, πρόφασις ἡ διάρροια εὑρεθεῖσα, συν-
εξήγαγε τοῖς ἀπεπτηθεῖσι τὰ δεόντα. ἀμέλει προσέχειν
ἀκριβῶς δεῖ ἐνταῦθα, μήπως ἀπροόπτως ἀποπειρώμενος
τὴν ἐπὶ διαρροίαις ἐπισχεῖν φοράν, λάθῃς ἐπισχὼν τὴν
ὁρμὴν τοῦ δέοντος ἐκκρίνεσθαι χυμοῦ. οὐκ ἀγνοεῖν δὲ δεῖ,
ὡς ἔσθ' ὅτε καὶ εἰς χολέρας εἴδη ταῦτα μεθίσταται, καὶ
ὁτὲ μὲν ἄνω τε καὶ κάτω, ὁτὲ δὲ κάτω μόνον φέρεται,
καὶ ὑδατόχολα μὲν λέγεται καὶ φαίνεται τὰ ἐκκρινόμενα·
ἀτονίας δὲ καὶ ἀθυμίας, ἔτι τε συγκοπὰς καὶ καταψύξεις
ἐπιφέρει ὕστερον πλεονάσαντα, καὶ μὴ βοηθούμενα. καὶ
τὰ μὲν ὑπόλευκα καὶ γαλακτώδη, καὶ ἀσύστατα τῶν ἐκ-
κρινομένων, οὐχὶ μικράν τινα κατηγορεῖ τὴν ἀτονίαν τῆς
πεπτικῆς καὶ ἀλλοιωτικῆς δυνάμεως διά τινα ἐπικρατήσα-
σαν ψύξιν. ὥσπερ δὴ τὰ πυρρά τε καὶ ξανθά, χολώδους
πλεονάζοντος χυμοῦ διατελεῖ ἔκγονα, διά τινα πλεονεκτή-
σασαν θερμότητα, ἔσθ' ὅτε δὲ ἐνίοις λευκὰ καὶ μᾶλλον
Γεωπονικά. Book 12, ch. 13, sec. 4, l. 5
Εἰ δὲ βούλει καὶ εὐειδεῖς ἔχειν τὰς θριδακίνας, πρὸ δύο

ἡμερῶν τοῦ μέλλειν ἀφαιρεῖσθαι αὐτάς, τὰς κόμας
αὐτῶν, τουτέστι τὸ ἄνωθεν μέρος, δῆσον. οὕτω γὰρ
λευκαὶ καὶ εὐειδεῖς ἔσονται. λευκαίνει δὲ αὐτὰς καὶ
ψάμμος ἄνωθεν καταχεομένη.
Ἡ θριδακίνη ὀρέξεως
τροφῆς ἐστιν αἰτία, φλέγμα λύει, ἀφροδίσια ἐπέχει,
μετὰ οἴνου γλυκέος ἢ ὄξους ληφθεῖσα χολὴν κίρνησιν.
ὑποχόνδρια μετὰ ὑσσώπου καὶ ὄξους ὀνίνησιν. ἑψη-
θεῖσα δὲ ἐν ῥοδίνῳ, καὶ δοθεῖσα, χολέραν παύει.
Ὁ δὲ ὀπὸς αὐτῆς σπλάγχνα οἰδαίνοντα καταστέλλει.
90
μετὰ δὲ γυναικείου γάλακτος ἐπιχρισθεῖσα ἐρυσιπέλατι

ὑγείαν παρέξει.
Τὸ σπέρμα αὐτῆς τριφθὲν καὶ
ποθὲν σκορπιοδήκτους ἰᾶται. θώρακα πεπονθότα
ὠφελεῖ. ὕπνον ἐπιφέρει τοῖς μὲν ὑγιαίνουσιν ἐσθιο-
μένη, τοῖς δὲ νοσοῦσιν, ὑποτιθεμένη ἀγνοοῦσι, καὶ
μάλιστα, εἴ τις τὴν θρίδακα τῇ ἀριστερᾷ χειρὶ αὐτόῤ-
ῥιζον πρὸ ἀνατολῆς ἡλίου λαβὼν ἐκ τῆς γῆς θείη
λάθρα ὑπὸ τὰ στρώματα τοῦ κάμνοντος.
Ησύχιος. Lexicon (Π – Ω) chi, entry 608, l. 1
χοῖροι· ὁμοίως. ἢ καὶ αὐτὰ τὰ ζῶα οἱ χοῖροι

χοῖρος· χοιρόσακα, μηχάνημά τι οὕτως ἐκαλεῖτο
χοιροσφάγος· θύτης
χοιροτροφεῖον· περίζωμα γυναικεῖον. καὶ συφεόν
χοιροφόρημα· χοιρίδιον
χολάδες· τὰ ἔντερα ἀπὸ τοῦ κεχαλάσθαι
χολαδία· τὸ σχολάζειν
[χολάοντα· ἀνθοῦντα]
Χολαργῆς· δῆμος φυλῆς Ἀκαμαντίδος
Χολάς· ἑορτὴ Διονύσου
χολέρα· ἔκ(κ)ρισις κάτωθεν διὰ γαστρός, καὶ ἄνωθεν διὰ στόματος,
ἐμετός [χολεσέμεν· ὀργισθησόμεθα]
χολέρα· σωλήν, δι' οὗ τὸ ὕδωρ ἀπὸ τῶν κεράμων φ(έρ)εται ἐξακον-
τιζόμενον χολή· μανία πικρά
χόλικες· αἱ παχύταται κοιλίαι. οἱ δὲ τὰ τῆς κοιλίας γράμματα
χόλιξι· κοιλίαις
χολόβαφα· τὰ χρυσῷ ἐμφερῶς βεβαμμένα
χολοβάφι(ν)ον· τοῦτο λέγεται ἅμα μέν, ὅτι τὰ φαῦλα βαφέντα χολῇ
βάπτεται, ἅμα δὲ τὰ χρυσῷ ἐμφερῶς βεβαμμένα
Ησύχιος. Lexicon (Π – Ω) chi, entry 610, l. 1
χοιροτροφεῖον· περίζωμα γυναικεῖον. καὶ συφεόν

χοιροφόρημα· χοιρίδιον
χολάδες· τὰ ἔντερα ἀπὸ τοῦ κεχαλάσθαι
χολαδία· τὸ σχολάζειν
[χολάοντα· ἀνθοῦντα]
91
Χολαργῆς· δῆμος φυλῆς Ἀκαμαντίδος

Χολάς· ἑορτὴ Διονύσου
χολέρα· ἔκ(κ)ρισις κάτωθεν διὰ γαστρός, καὶ ἄνωθεν διὰ στόματος,
ἐμετός
[χολεσέμεν· ὀργισθησόμεθα]
χολέρα· σωλήν, δι' οὗ τὸ ὕδωρ ἀπὸ τῶν κεράμων φ(έρ)εται ἐξακον-
τιζόμενον
χολή· μανία πικρά
χόλικες· αἱ παχύταται κοιλίαι. οἱ δὲ τὰ τῆς κοιλίας γράμματα
χόλιξι· κοιλίαις
χολόβαφα· τὰ χρυσῷ ἐμφερῶς βεβαμμένα
χολοβάφι(ν)ον· τοῦτο λέγεται ἅμα μέν, ὅτι τὰ φαῦλα βαφέντα χολῇ
βάπτεται, ἅμα δὲ τὰ χρυσῷ ἐμφερῶς βεβαμμένα
χολόεν· πικρόν, χολοποιόν
χόλος· ὀργή. ἐπιμονή. καὶ ἡ τῆς χολῆς διάθεσις
χολοῦται· πικραίνεται, θυμοῦται
Θεοδώρετος. Quaestiones in Octateuchum P.205, l. 18
XIX
Τί δήποτε τοῦ Θεοῦ δώσειν ὑποσχομένου κρέα ὁ προφήτης ἀμφέβαλλεν;

Ἐπειδὴ οὐ μόνον προφήτης, ἀλλὰ καὶ ἄνθρωπος ἦν. ἐδιδάχθη δὲ παρὰ
τοῦ δεσπότου Θεοῦ μὴ ἐνδοιάζειν ὑπισχνουμένου Θεοῦ. ἔφη γὰρ πρὸς
αὐτόν· «μὴ ἡ χεὶρ Κυρίου οὐκ ἐξαρκέσει; ἤδη
γνώσῃ εἰ ἐπικαταλήψεταί σε ὁ λόγος μου, ἢ
οὔ«. ὑπισχνούμενος μέντοι δώσειν, τῇ φιλοτιμίᾳ τιμωρίαν συνῆψεν,
εἰπὼν γάρ, ὅτι «ἕως μηνὸς φάγεσθε κρέα, ἕως ἂν
ἐξέλθῃ ἐκ τῶν μυκτήρων ὑμῶν«, ἐπήγαγε· «καὶ
ἔσται ὑμῖν εἰς χολέραν«, ἢ ὡς ὁ Σύμμαχος, «εἰς ἀπε-
ψίαν«. ἡ γὰρ ἀδηφαγία τὴν νόσον ἐπήγαγε, καὶ πολλοῖς τὸν θάνατον
ἡ θεήλατος πληγή. διὸ καὶ ὁ θεῖος ἐπήγαγε Δαβίδ· «ἔτι τῆς βρώ-
σεως οὔσης ἐν τῷ στόματι αὐτῶν, καὶ ὀργὴ τοῦ
Θεοῦ ἀνέβη ἐπ' αὐτούς, καὶ ἀπέκτεινεν ἐν τοῖς
πλείοσιν αὐτῶν«. εἰκότως τοίνυν ὁ πάνσοφος παραινεῖ Παῦ-
λος· «μὴ ποιεῖσθε τῆς σαρκὸς πρόνοιαν εἰς ἐπι-
θυμίαν«.
92
Κύριλλος. De adoratione et cultu in spiritu et veritate

Vol. 68, p.389, l. 54
ἀριθμὸν ἑβδομήκοντα, οὓς καὶ τῇ τοῦ Πνεύματος

δόσει διαφανεστέρους ἐτίθει· προεφήτευσαν γὰρ ἐν τῇ
παρεμβολῇ. Πρὸς δέ γε Μωσέα φησί· «Καὶ τῷ λαῷ
ἐρεῖς· Ἁγνίσασθε εἰς αὔριον, καὶ φάγεσθε κρέα, ὅτι
ἐκλαύσατε ἐναντίον Κυρίου, λέγοντες· Τίς ἡμᾶς
ψωμιεῖ κρέα; ὅτι καλὸν ἡμῖν ἐστιν ἐν Αἰγύπτῳ·
καὶ δώσει Κύριος ὑμῖν φαγεῖν κρέα, καὶ φάγεσθε
κρέα. Οὐχ ἡμέραν μίαν φάγεσθε κρέα, οὐδὲ δύο,
οὐδὲ πέντε ἡμέρας, οὐδὲ δέκα ἡμέρας, οὐδὲ εἴκοσι
ἡμέρας, ἕως μηνὸς ἡμερῶν φάγεσθε, ἕως ἂν ἐξέλθῃ
ἐκ τῶν μυκτήρων ὑμῶν, καὶ ἔσται ὑμῖν εἰς χολέραν,
ὅτι ἠπειθήσατε Κυρίῳ, ὅς ἐστιν ἐν ὑμῖν, καὶ ἐκλαύ-
σατε ἐναντίον αὐτοῦ, λέγοντες· Ἱνατί ἡμῖν ἐξελθεῖν
ἐξ Αἰγύπτου;» Ἐλύπει γὰρ τοῦτο λίαν τὸν Λυτρωτὴν,
τὸ καὶ αὐτῆς δουλείας ἀλογῆσαι τὸν Ἰσραὴλ, καὶ
ἡγεῖσθαι παρ' οὐδὲν τοὺς ἐν Αἰγύπτῳ πόνους, κρεῶν
καὶ λαχάνων ἕνεκα τῶν δυσωδεστάτων. Καὶ ἡμᾶς δὲ
αὐτοὺς θερμαὶ καὶ δριμεῖαι πολλάκις ἀναπείθουσιν
ἡδοναὶ, τὴν ὑπὸ τῷ διαβόλῳ δουλείαν ἡγεῖσθαι φορη-
τὴν, καὶ φθαρτῶν ἕνεκα καὶ γεωδεστέρων
Κύριλλος. De adoratione et cultu in spiritu et veritate

Vol. 68, p.392, l. 17
τὴν, καὶ φθαρτῶν ἕνεκα καὶ γεωδεστέρων ἐπιθυ-

μιῶν, τοῖς τῆς ἁμαρτίας ἐγκαταδεσμεύεσθαι ζυγοῖς.
Ἀλλ' ἐδίδου καὶ τότε τὸ σαρκοφαγεῖν, οὐκ εἰς μίαν,
οὐδὲ εἰς δέκα τυχὸν, ἀλλ' εἰς ἡμέρας τριάκοντα, δι'
οὗ σημαίνεται τῆς ἐπ' αὐτοὺς ὀργῆς ἡ παράτασις.
Ἐφίησι δὲ καὶ νῦν τοῖς ἀσχέτως ἀπονενευκόσιν εἰς
κοσμικὰς ἡδονὰς, τὸ καὶ μετασχεῖν, εἰ ἕλοιντο, τῶν
σαρκικῶν, καὶ εἰς χρόνους ἔσθ' ὅτε μακρούς. Οὕτω
γὰρ λέγεται παραδοῦναί τινας εἰς ἀδόκιμον νοῦν,
ποιεῖν τὰ μὴ καθήκοντα. Ἀλλ' ἐκείνοις γέγονεν εἰς
χολέραν ἡ βρῶσις, καὶ τοῖς ἀγαπῶσι τὰ σαρκικὰ καὶ
προτιμῶσι τοῦ μάννα τοῦ νοητοῦ, ὅ ἐστι ῥῆμα Θεοῦ,
τὰ φθαρτὰ καὶ ἐπίγεια, καταλήξει πρὸς θάνατον τὸ
ἐγχείρημα· καὶ ἔστιν, οἶμαι, τουτὶ τὸ, «Ὁ σπείρων
εἰς τὴν σάρκα, ἐκ τῆς σαρκὸς θερίσει φθοράν.»
93
Ἀῤῥωστίας δὲ τῆς τοιᾶσδε τυχὸν ἡ λύσις· «Πνεύ-

ματι περιπατεῖτε, καὶ ἐπιθυμίαν σαρκὸς οὐ μὴ τελέ-
σητε. Στρατεύεται γὰρ ἡ σὰρξ κατὰ τοῦ πνεύματος,
τὸ δὲ πνεῦμα κατὰ τῆς σαρκός· ταῦτα γὰρ ἀντί-
κειται ἀλλήλοις.» Ὡς εἴπερ ἠβουλήθησαν οἱ ἐξ Ἰσραὴλ
ἀποχρῶσαν ἡγεῖσθαι τρυφὴν τὴν τοῦ μάννα χορη
Κύριλλος. Collectio dictorum veteris testamenti [Sp.]

Vol. 77, p.1193, l. 43
Ὥσπερ οἱ Ἰσραηλῖται τῶν κρεῶν ὑπομνησθέντες

ἐπεθύμησαν ἐν Αἰγύπτῳ γενέσθαι, καὶ δουλεύειν
πάλιν ὥστε ἐμπλησθῆναι αὐτῶν, οὕτω καὶ τοὺς
ἀνοητοτέρους ἐν ἡμῖν δριμεῖαι πολλάκις ἀναπείθου-
σιν ἡδοναὶ παθῶν, φορητὴν ἡγεῖσθαι τὴν τοῦ διαβό-
λου δουλείαν, ἕνεκεν τοῦ ἀπολαύειν αὐτῶν. Ἐφίησι
δὲ τούτοις ὁ Θεὸς, ἀκαθέκτως ἔχουσι. Τοῦτο γὰρ ἡ
τῆς ὀρτυγομήτρας εἰκονίζει μετάληψις. Ἀλλ' ὥσπερ
ἐκείνοις προτιμήσασι τοῦ μάννα τὸ κρέας εἰς χολέ-
ραν κατέληξεν ἡ βρῶσις· οὕτω καὶ τούτοις προτι-
μῶσι τῆς οὐρανίου τρυφῆς τὴν γεηρὰν, καὶ τῆς
πνευματικῆς ἡδονῆς τὴν σαρκικὴν, εἰς ψυχικὸν ὄλε-
θρον ἡ μετάληψις καταλήξει.
Περὶ τοῦ μάννα.
Τὸ μὲν μάννα πρωῒ κατήρχετο, προτυποῦν τὸν
Χριστὸν, ὅς ἐστιν οὐράνιος ἄρτος τρέφων τὰς ψυχὰς
τῶν πινῶν· ὃς καὶ ἀνατολὴ ἡλίου τοῖς ἐν σκότει
καθημένοις ἐπιδεδήμηκεν· ἡ δὲ ὀρτυγομήτρα πρὸς
ἐσπέραν, δηλοῦσα τῆς νομικῆς λατρείας τὴν ζωοθυ-
σίαν, ἥτις ἐν σκιαῖς τε καὶ ἀμυδροῖς ἴχνεσι τῆς
Γεώργιος Χοιροβοσκός γραμματικόςEpimerismi in Psalmos P.39, l. 6
οὐ γὰρ παυσωλή γε μετέσεται οὐδ' ἠβαιόν.

Εἰς τὸ Η δασεῖαν, διατί; Τὸ Η πρὸ τοῦ Μ διατί (δασύνεται.)
Ἡμέρα, ἥμισυ, ἡμίφωνον, πλὴν τοῦ ἦμος. Τὸ ΜΕ ψιλὸν, διατί;
Ἐκ τοῦ μείρω τὸ μερίζω. Καὶ ἐκεῖνο διατί; Τὰ ἔχοντα ἀνα-
φαινόμενον τὸ Ε ἐν τῷ μέλλοντι διὰ τῆς ΕΙ διφθόγγου
γράφεται ἐπὶ τοῦ ἐνεστῶτος, οἷον μερῶ μείρω, κερῶ κείρω.
94
Καὶ ἄλλως· Τὰ διὰ τοῦ ΕΡΑ ὑπὲρ δύο συλλαβὰς ἔχοντα

πρὸ τέλους τὸν τόνον, μονογενῆ ὄντα, διὰ τοῦ Ε ψιλοῦ
γράφεται, οἷον διφθέρα, χολέρα, ἡμέρα, ἑσπέρα, καὶ τὰ
ὅμοια· τὰ δὲ προπαροξύτονα διὰ διφθόγγου, μάκαιρα,
λέαινα, χίμαιρα, ἰοχέαιρα.
Τὸ ΡΑ μακρὸν, διατί; Τὰ εἰς ΡΑ θηλυκὰ βραχεῖ ἢ βραχυ-
νομένῳ φωνήεντι παραληγόμενα ἐκτείνει τὸ Α, οἷον ἡμέρα,
χολέρα, κατάρα. Ἡμέρα ὀξύνεται (βαρύνεται.)
Τὰ εἰς ΡΑ θηλυκὰ τρισύλλαβα μακροκατάληκτα παραλη-
γόμενα τῷ Ε, μονογενῆ ὄντα, ὀξύνονται· καὶ τὸ περιστερὰ,
ὅτι ὑπὲρ τρεῖς συλλαβάς. Δωρικῶς δὲ ἐτράπη τὸ Η εἰς Α,
ὥσπερ τὸ ἅλιος ἥλιος, ἁμέρα ἡμέρα
Γεώργιος Χοιροβοσκός γραμματικόςEpimerismi in Psalmos

P.39, l. 11
Ἐκ τοῦ μείρω τὸ μερίζω. Καὶ ἐκεῖνο διατί; Τὰ ἔχοντα ἀνα-

φαινόμενον τὸ Ε ἐν τῷ μέλλοντι διὰ τῆς ΕΙ διφθόγγου
γράφεται ἐπὶ τοῦ ἐνεστῶτος, οἷον μερῶ μείρω, κερῶ κείρω.
Καὶ ἄλλως· Τὰ διὰ τοῦ ΕΡΑ ὑπὲρ δύο συλλαβὰς ἔχοντα
πρὸ τέλους τὸν τόνον, μονογενῆ ὄντα, διὰ τοῦ Ε ψιλοῦ
γράφεται, οἷον διφθέρα, χολέρα, ἡμέρα, ἑσπέρα, καὶ τὰ
ὅμοια· τὰ δὲ προπαροξύτονα διὰ διφθόγγου, μάκαιρα,
λέαινα, χίμαιρα, ἰοχέαιρα.
Τὸ ΡΑ μακρὸν, διατί; Τὰ εἰς ΡΑ θηλυκὰ βραχεῖ ἢ βραχυ-
νομένῳ φωνήεντι παραληγόμενα ἐκτείνει τὸ Α, οἷον ἡμέρα,
χολέρα, κατάρα. Ἡμέρα ὀξύνεται (βαρύνεται.)
Τὰ εἰς ΡΑ θηλυκὰ τρισύλλαβα μακροκατάληκτα παραλη-
γόμενα τῷ Ε, μονογενῆ ὄντα, ὀξύνονται· καὶ τὸ περιστερὰ,
ὅτι ὑπὲρ τρεῖς συλλαβάς. Δωρικῶς δὲ ἐτράπη τὸ Η εἰς Α,
ὥσπερ τὸ ἅλιος ἥλιος, ἁμέρα ἡμέρα
ΝΥΞ παρὰ τὸ νύσσω τὸ κάμπτω, ἡ νύσσουσα ἡμᾶς πρὸ
ὕπνου (πρὸς ὕπνον·) τὸ νύσσω συζυγίας δʹ τῶν βαρυτόνων.
Πόθεν δῆλον; Ἡ δὲ δʹ διὰ τοῦ Ζ ἢ δύο ΣΣ, οἷον φράζω,
νύσσω. Τὸ ΝΥ ψιλὸν, διατί; Οὐδέποτε πρὸ τῶν δύο ΣΣ
εὑρίσκεται δίφθογγος, πλὴν τοῦ λεύσσων καὶ κρείσσων.
Νύσσω καὶ ὁ μέλλων νύξω.

95
Alphabetic entry chi, p.568, l. 50
ὅ ἐστι δεσμεύειν.
Χορταῖος, ὁ δασὺς χιτὼν, ᾧ χρῶνται αἱ παρθένοι
αὐλῆς ἐν χόρτωπι· καὶ χορτοὶ οἱ τριγχοὶ, ὡς Εὐριπί-
δης ἐν δροπωθʹ.. συγχορταναίῳ πεδία· ταῖς δ' ἐλευθέ-
ραις· καὶ ἐν Ἀνδρομάχη ὁμοίως.
Χόριον, τὸ κάλυμμα, τὸ περιέχον τὸ ἔμβρυον, τὸ
συγγενώμενον ἐν τῇ κοιλίᾳ τοῖς βρέφεσιν, ὡς χωρίον
αὐτὸ ὂν τῶν διατρεφόντων· χόριον τὸ ἔντερον τὸ συγ-
γενώμενον ἐν τῆ κοιλία τοῖς βρέφεσι, τὸ ἐκ τοῦ ἐμ-
βρύου τοῦ τικτομένου. ἐκ τοῦ χέω.
Χολέρα, ἔκρυσις διὰ τοῦ στόματος καὶ γαστρός.
Χορηγὸς, δότης, παρὰ τὸ χεὶρ χερὸς καὶ τὸ ἄγω, γί-
νεται χερηγὸς, καὶ τροπῇ τοῦ ε εἰς ο χορηγὸς, ὁ διὰ
χειρὸς ἄγων.
Χορόνδε, ὄνομα, ἐκ τοῦ χῶρος, ἀπὸ τοῦ περιέχοντος
τὸ περιεχόμενον· τὸ δε οὐκ ἔστι μέρος λόγου, ἀλλὰ
μόριον· λαμβάνεται δὲ ἀντὶ τῆς ἐν προθέσεως.
Χόρτος, παρὰ τὸ ἐν τῇ χέρσῳ γίνεσθαι· ἢ διὰ τὸ ἐν
τῇ χέρσῳ τείνεσθαι· ἢ παρὰ τὸ κείρω τὸ κόπτω,
κόρτος καὶ χόρτος.
Εφραίμ Σύρος. De virtute, ad novitium monachum (capita quattuor) Sec.

3, l. 90
τρομάσει διὰ τὴν ἐξ ὕψους ἐπιγενομένην αὐτοῖς βοήθειαν.

Μακάριοι τοίνυν τὸν ἁγιασμὸν φυλάσσοντες ἐν ταπεινοφροσύνῃ καὶ
ἐλέει, ὅτι βαθείας εἰρήνης ἀπολαύσουσιν αὐτῶν τὰ μέλη, τῆς ψυχῆς
αὐτῶν
εὐφραινομένης ἐν Πνεύματι Ἁγίῳ. Μηδεὶς δὲ πεποιθέναι ἀνέσεως
ἐπιτεύξα-
σθαι, ὑπήκοον ἑαυτὸν παριστῶν τοῖς τοῦ Ἐχθροῦ θελήμασι· διότι αὐτὸς ὁ
Τύραννος ὡς δορυαλώτοις καταχρήσεται αὐτοῖς, περισπῶν εἰς πᾶν ἔργον

δυσσεβείας, καὶ τῶν μὲν τὰ σώματα ἐν σοδομιτικαῖς πράξεσι διαφθείρων
καὶ καταμολύνων αἰσχρῶς· ὡς γυναικός, φησί, πεῖραν οὐκ εἰληφότων,

παρ-
θενίαν ἑαυτοῖς ἐπιφημίζειν παρασκευάζει, ἐσπιλωμένοις οὖσιν ὅλῳ τῷ
σώ-
96
ματι. Καὶ ἐν τούτοις ὡς ἐλευθέρους τῆς ἁμαρτίας παρασκευάζει

σεμνύνεσθαι
ὁ Ἐχθρός, τῆς χολερᾶς σταφυλῆς καὶ τοῦ πικροῦ βότρυος ἐμφορῶν
αὐτούς.
Ὦ, τί δεινὸς ὁ πόλεμος! Ὦ, τί χαλεπός! Διὰ πόσων τρόπων παρασκευά-
ζει ἡμᾶς τοὺς ἀνθρώπους παροργίζειν τὸν Κύριον ὁ κάκιστος θηρευτής!
Μα-
κάριοι οἱ μὴ πεσόντες ἐν ἀμφιβλήστρῳ αὐτοῦ· εἴγε καὶ ἐμπεσοῦντες
διέρρη-
ξαν τὰ δίκτυα αὐτοῦ καὶ ἐξείλαντο ἀποδράντες αὐτοῦ, ὥσπερ ἰχθὺς ἐκ
σα-
γήνης διασωθείς. Ὁ γὰρ ἰχθὺς ἐν τοῖς ὕδασιν ὑπάρχων, ἐὰν ἀγρευθεὶς
διαρ-
ρήξῃ τὸ δίκτυον καὶ ἑαυτὸν κατὰ τοῦ βυθοῦ ἐλάσῃ, σῴζεται· ἐπὰν δὲ
ἑλκυ-
σθῇ ἐν τῇ ξηρᾷ, βοηθῆσαι ἑαυτῷ οὐ δύναται. Οὕτω καὶ ἡμεῖς, ἐφ' ὅσον
ἐσμὲν ἐν τῷ βίῳ τούτῳ, ἐξουσίαν ἔχομεν ἐκ Θεοῦ διαρρῆξαι ἀφ' ἑαυτῶν
τὰ
δεσμὰ τῶν θελημάτων τοῦ Ἐχθροῦ καὶ ἀπορρίψαι τὸ φορτίον τῶν ἁμαρ-
τιῶν διὰ τῆς μετανοίας καὶ διασωθῆναι εἰς τὴν τῶν οὐρανῶν βασιλείαν.
Εἰ
Σούδα. chi, entry 380, l. 1
Χοὴ καὶ Χοαί: ἡ ἐπιχεομένη τοῖς νεκροῖς γῆ.

Χόης: ποταμός.
Χοΐδια· σταμνία κατεσκεύασαν χοΐδια τὸ μέγεθος, λεπτὰ ταῖς
κατασκευαῖς διαφερόντως.
Χοϊκός: ὁ πήλινος.
Χολάδες: τὰ ἔντερα. ἐν Ἐπιγράμμασι· ἀντιβίων τε πολλάκις
ἐγχείην γευσαμένην χολάδων.
Χολαργέων· Χολαργεῖς, δῆμος τῆς Ἀττικῆς. ἡ εὐθεῖα Χο-
λαργεύς.
Χολαῖον: ἧπαρ.
Χολέρα· καὶ Χολεριῶ, ῥῆμα.
Χολλεῖδαι: δῆμος τῆς Λεοντίδος.
Χοληδόχον ἀγγεῖον.
Χόλικες: τὰ παχέα ἔντερα τῶν βοῶν. ταῦτα δὲ οὐχ ἱεροῦντο,
ὡς τὸ ἄλλο σῶμα. τινὲς δὲ χόλικα φασὶν εἶδος ἰχθύος. θηλυκῶς δὲ
ἡ Χόλιξ.
97
TLG Texts doing_search χολερα tlg Go
ΠΑΝΟΥΚΛΑ
Η πανώλη ή πανούκλα είναι οξεία λοιμώδης νόσος, που προκαλείται

από το βακτήριο Yersinia pestis (βάκιλος του Γερσίν). Η νόσος
μεταδίδεται στον άνθρωπο από το τσίμπημα ψύλλων, (κυρίως του είδους
Xenopsylla cheopsis), που παρασιτούν σε άρρωστο μαύρο αρουραίο.
Μεταδίδεται εύκολα και γρήγορα με άμεση ή έμμεση επαφή, ιδιαίτερα
στις περιπτώσεις πνευμονικής εντόπισης, οπότε μεταδίδεται ακόμα και
με τα σταγονίδια. Είναι βαριάς μορφής ασθένεια, με υψηλό πυρετό και
τοξική κατάσταση...
Ορειβάσιος ιατρός. Eclogae medicamentorum Ch. 141, sec. 2, l. 6
λαμβάνεται κηρωτῇ ἀπὸ τριῶν κηροῦ καὶ μυρσίνου ι, ἔμπλασσε

δὲ δὶς τῆς ἡμέρας· ἢ φακῷ ἐν θαλάσσῃ ἑφθῷ κατάπλασσε ἢ βρύοις
λείοις μεθ' ἁλῶν ἢ ἀλφίτῳ μεθ' ἡδυόσμου. θαλάσσῃ δ' ἢ ἅλμῃ πυρία,
ἢ μῆλα ἐαρινὰ καὶ κριθὰς ἰδίᾳ ἕκαστον καύσας τὴν τέφραν μετ' ὄξους
κατάπλασσε, κυμίνου βραχὺ προσμιγνύων καὶ ἐμπλάσσων εἰς χάρτην
ἅλμῃ βεβρεγμένον. κατασπᾷ καὶ προσκαλεῖται γάλα πτισάνη ἑφθὴ σὺν
μαράθῳ ῥοφουμένη, καρδάμωμον μετὰ κράματος πινόμενον, ἄνησσον
μετὰ ῥοφήματος ἢ μετ' οἴνου γλυκέος, τρίψεις τε μασθῶν μετὰ λί-
πους, γυμνασία τῶν χειρῶν, ὕδωρ ἀνιμώσης τῆς γυναικός, στρωννυού-
σης κλίνας, θερούσης, ἀγαθίδας εἰλούσης, πηνιζούσης, ὃ δὴ λέγομεν
πανουκλιζούσης.
Περὶ ἐμμήνου καθάρσεως.
Antonius Hagiographus Scr. Eccl., Vita Symeonis Stylitae senioris

Sec. 17, l. 8
πάντων, καὶ ῥήσσει ἑαυτὴν χαμαί, καὶ ἐξέρχεται καὶ ἀποθέ-

μενον τὴν κεφαλὴν αὐτοῦ ἀναμέσον τῶν καγκελλίων ἐψό-
φησεν, καὶ πάντες ἐδόξαζον τὸν θεόν.
Ἤλλαξαν δὲ τὸν στύλον αὐτοῦ ποιήσαντες αὐτὸν πηχῶν
τεσσαράκοντα, καὶ διεφημίσθη εἰς ὅλην τὴν οἰκουμένην. ὅθεν
τὸ πλῆθος τῶν Σαρακηνῶν παρεγένοντο πρὸς αὐτὸν τῇ
πίστει φλεγόμενοι, καὶ κατένυξεν αὐτοὺς εἰς τὸν φόβον τοῦ
98
θεοῦ. ὁ οὖν μισάνθρωπος διάβολος ἔχων ἔθος πειράζειν τοὺς

ἁγίους καὶ καταπατεῖσθαι ὑπ' αὐτῶν ἐπήγαγεν πληγὴν ἐπὶ
τὸν μηρὸν αὐτοῦ καθ' ὃν τρόπον τοῦ μακαρίου Ἰώβ, ἄλγος
τῆς λεγομένης πανούκλας, καὶ συνεσάπη ὁ μηρὸς αὐτοῦ καὶ
εἰς ἕνα πόδα λοιπὸν ἵστατο ἐπὶ διετεῖ χρόνῳ. σκώληκες δὲ
ἀνείκαστοι ἐκ τοῦ μηροῦ αὐτοῦ ἔπιπτον ἐπὶ τῆς γῆς, ὅθεν
ἄλλο οὐκ εἶχον ἔργον οἱ ἔγγιστα αὐτοῦ εἰ μὴ μόνον συλλέγειν
αὐτὰ καὶ ἀναφέρειν εἰς τὸν τόπον ὅθεν ἀπέπιπτον, τοῦ ἁγίου
λέγοντος· Φάγετε, ὅθεν ἔδωκεν ὑμῖν ὁ κύριος.
Κατὰ δὲ βούλησιν θεοῦ γίνεται τὸν βασιλέα τῶν
Σαρακηνῶν ἐλθεῖν εἰς εὐχὴν πρὸς αὐτόν, καὶ ἅμα εἰσῆλθεν
ἔγγιστα τοῦ στύλου εὐλογηθῆναι παρ' αὐτοῦ τοῦ ἁγίου Συ-
μεὼν ἰδὼν αὐτὸν ὁ ἅγιος τοῦ θεοῦ ἤρξατο αὐτὸν νουθετεῖν.
καὶ ὁμιλούντων αὐτῶν πίπτει σκώληξ ἐκ τοῦ μηροῦ αὐτοῦ,
πηνηκισμάτων· φενακισμάτων
πήνην· [τὸ ἀνάπτειν.] λέγεται ἡ ἐργασία
πηνία· ἐντίθεταί τινα τοῖς πλακοῦσι λεγόμενα πηνία. ἔστι δὲ λευκὰ
καὶ προσόμοια τοῖς πηνίοις ὄντως
πηνίκα· πότε. [ἢ τότε]
πηνίκα δέ· [ὅτε δὲ] ἢ πότε δέ
πηνίκη· θρίξ. ἐμπλοκή
πηνίον· [πανούκλιον. ἢ] ἄτρακτος, εἰς ὃν εἱλεῖται ἡ κρόκη
[Πηνιός· ποταμός]
πῆνος· ὕφασμα
πηνώμενον· πηνιζόμενον. τριβόμενον
πῆξαι· κατασκευάσαι. στῆσαι
πήξας· στήσας. βαλών. κατασκευάσας
πῆξε θυμόν· ἔπληξε τὴν ψυχήν
πηοί· συγγενεῖς, οἱ κατ' ἐπιγαμίαν οἰκεῖοι. ἀγαθοί. ἀναγκαῖοι. ἀνδρεῖοι
πήραξον· ἀφόδευσον
Σχόλια στον Αριστοφάνη. Commentarium in ranas (scholia recentiora

Tzetzae) Argumentum-dramatis personae-sch. sch ran, verse 1280b, l. 3
οὗτος] ἐπάγει.
εὐφαμεῖτε μελισσονόμοι]
“ὦ πολῖται”. τὸ γὰρ παλαιὸν περὶ
99
πολλοῦ εἶχον τὰς μελίσσας.

θροεῖν] λέγειν.
ὅσιον] δίκαιον.
αἴσιον] τὸ πρέπον.
τὼ] εἰς.
βουβωνιῶ] ἀλγῶ τῷ τῶν
βουβώνων πάθει, τῷ τῶν πανουκλῶν.
δυσαμερίαν] κακήν.
πρύτανιν] χορηγόν.
θούριος ὄρνις] ἢ ὁ Ὀρέστης
ἢ ὁ Οἰδίπους.
κυρεῖν] ἐμπεσεῖν.
κυσὶν] τοῖς γυψίν.
τὸ συγκλινές τ'] ἀνάρμοστον
τοῦτο.
TLG Texts doing_search π ανουκλ tlg Go
ΛΟΙΜΟΣ
Βαγγέλης Στεργιόπουλος 17 Ιουλίου 2018
Λέξεις που έλκουν αμφότερες την καταγωγή τους από την αρχαία
ελληνική γλώσσα, τα ουσιαστικά λιμός και λοιμός πολύ συχνά
συγχέονται από ορθογραφικής και εννοιολογικής απόψεως λόγω της
ηχητικής ταύτισής τους.
Στις γραμμές που ακολουθούν θα επιχειρήσουμε να καταστήσουμε σαφή

τη διαφοροποίηση των δύο ομόηχων αυτών λέξεων ως προς την
ορθογραφία, αλλά και να αναδείξουμε το εντελώς διαφορετικό
σημασιολογικό περιεχόμενό τους.
Το ουσιαστικό λιμός σημαίνει τη μεγάλη πείνα που μαστίζει ολόκληρο

πληθυσμό, τη σιτοδεία, την παρατεταμένη έλλειψη τροφίμων για τη
συντήρηση ανθρώπων και ζώων.
Όπως γίνεται αντιληπτό, σε περιόδους λιμού, που μπορεί να οφείλεται σε

ξηρασία ή σε άλλες φυσικές καταστροφές, οι ανθρώπινες απώλειες είναι
ανυπολόγιστες.
100
Λέξεις της νέας ελληνικής γλώσσας που ανήκουν στην ίδια οικογένεια
είναι τα ρήματα λιμοκτονώ (πεθαίνω από πείνα ή ασιτία, πένομαι,
βρίσκομαι σε έσχατη ένδεια, είμαι πάμφτωχος) και λιμάζω (υποφέρω ή
πεθαίνω από την πείνα), η μετοχή λιμασμένος (πεινασμένος), τα
ουσιαστικά λιμοκτονία (θάνατος από πείνα), λίμα (έντονη πείνα,
λαιμαργία) και λιμοκοντόρος (πεινασμένος ή φτωχός νέος που ντύνεται
και καλλωπίζεται επιδεικτικά, για να κάνει εντύπωση), καθώς και το
επίθετο λιμώδης (πειναλέος, θεονήστικος).
Το ουσιαστικό λοιμός δηλώνει κάθε ευρέως εξαπλούμενη επιδημική

νόσο βαριάς μορφής (συνώνυμα, η λοιμική και το λοιμικό), προπάντων
δε την πανώλη (στην αρχαία ελληνική γλώσσα, ο/η πανώλης, το
πανώλες, σιγμόληκτο δικατάληκτο επίθετο, που σήμαινε αυτόν που
καταστρέφει τα πάντα) ή πανούκλα, βαρύτατη λοιμώδη νόσο, αιτία
θανατηφόρων επιδημιών κατά την αρχαιότητα και το Μεσαίωνα.
Στις λέξεις της ίδιας οικογένειας συγκαταλέγονται τα ουσιαστικά

λοίμωξη (η διείσδυση παθογόνων μικροβίων σε ένα ζωντανό οργανισμό
και τα επακόλουθα παθολογικά φαινόμενα) και λοιμοκαθαρτήριο
(χώρος υγειονομικής κάθαρσης και απομόνωσης), τα επίθετα λοιμώδης
(αυτός που μπορεί να προκαλέσει, να συνοδεύσει ή να προκύψει από μια
λοίμωξη, π.χ., λοιμώδης νόσος, λοιμώδες νόσημα, λοιμώδης
μονοπυρήνωση), λοιμογόνος (αυτός που προκαλεί λοίμωξη, π.χ.,
λοιμογόνος παράγοντας) και λοιμικός (ο αναφερόμενος στο λοιμό, ο
σχετιζόμενος με το λοιμό).
Ολοκληρώνοντας την αναφορά μας στα ομόηχα ουσιαστικά λιμός και

λοιμός, παραθέτουμε χαρακτηριστικό απόσπασμα από ευχή που λέγεται
στις ακολουθίες της Ορθόδοξης Εκκλησίας:
«Έτι δεόμεθα υπέρ τού διαφυλαχθήναι την αγίαν εκκλησίαν και την
πόλιν ταύτην, και πάσαν πόλιν και χώραν από λοιμού, λιμού, σεισμού,
καταποντισμού, πυρός, μαχαίρας…»
Ως επιδημία (επί + δήμος) ή λοιμός, χαρακτηρίζονται οι εξάρσεις

ασθενειών που εμφανίζονται σε έναν ανθρώπινο πληθυσμό και δεδομένη
χρονική περίοδο, ...
Απολλώνιος Ρόδιος Αργοναυτικά. Book 2, l. 519

101
αὐτοῦ μακραίωνα καὶ ἀγρότιν, υἷα δ' ἔνεικεν

νηπίαχον Χείρωνος ὑπ' ἄντροισιν κομέεσθαι·
τῷ καὶ ἀεξηθέντι θεαὶ γάμον ἐμνήστευσαν
Μοῦσαι· ἀκεστορίην τε θεοπροπίας τ' ἐδίδαξαν,
καί μιν ἑῶν μήλων θέσαν ἤρανον ὅσσ' ἐνέμοντο
ἂμ πεδίον Φθίης Ἀθαμάντιον ἀμφί τ' ἐρυμνήν
Ὄθρυν καὶ ποταμοῦ ἱερὸν ῥόον Ἀπιδανοῖο.
ἦμος δ' οὐρανόθεν Μινωίδας ἔφλεγε νήσους
Σείριος οὐδέ τι δηρὸν ἔην ἄκος ἐνναέτῃσιν,
τῆμος τόνγ' ἐκάλεσσαν ἐφημοσύνῃς Ἑκάτοιο
λοιμοῦ ἀλεξητῆρα. λίπεν δ' ὅγε πατρὸς ἐφετμῇ
Φθίην, ἐν δὲ Κέῳ κατενάσσατο, λαὸν ἀγείρας
Παρράσιον τοίπερ τε Λυκάονός εἰσι γενέθλης·
καὶ βωμὸν ποίησε μέγαν Διὸς Ἰκμαίοιο,
ἱερά τ' εὖ ἔρρεξεν ἐν οὔρεσιν ἀστέρι κείνῳ
Σειρίῳ αὐτῷ τε Κρονίδῃ Διί. τοῖο ἕκητι
γαῖαν ἐπιψύχουσιν ἐτήσιοι ἐκ Διὸς αὖραι
ἤματα τεσσαράκοντα, Κέῳ δ' ἔτι νῦν ἱερῆες
ἀντολέων προπάροιθε Κυνὸς ῥέζουσι θυηλάς.
καὶ τὰ μὲν ὧς ὑδέονται· ἀριστῆες δὲ καταῦθι
μίμνον ἐρυκόμενοι, ξεινήια δ' ἄσπετα Θυνοί
Απολλώνιος Ρόδιος Αργοναυτικά. Book 4, l. 1282
τούνεκ' ἐγὼ πᾶσαν μὲν ἀπ' ἐλπίδα φημὶ κεκόφθαι

ναυτιλίης νόστου τε· δαημοσύνην δέ τις ἄλλος
φαίνοι ἑήν, πάρα γάρ οἱ ἐπ' οἰήκεσσι θαάσσειν
μαιομένῳ κομιδῆς· ἀλλ' οὐ μάλα νόστιμον ἦμαρ
Ζεὺς ἐθέλει καμάτοισιν ἐφ' ἡμετέροισι τελέσσαι.”
Ὧς φάτο δακρυόεις, σὺν δ' ἔννεπον ἀσχαλόωντι
ὅσσοι ἔσαν νηῶν δεδαημένοι. ἐν δ' ἄρα πᾶσιν
παχνώθη κραδίη, χύτο δὲ χλόος ἀμφὶ παρειάς.
οἷον δ' ἀψύχοισιν ἐοικότες εἰδώλοισιν
ἀνέρες εἱλίσσονται ἀνὰ πτόλιν, ἢ πολέμοιο
ἢ λοιμοῖο τέλος ποτιδέγμενοι ἠέ τιν' ὄμβρον
ἄσπετον, ὅς τε βοῶν κατὰ μυρίος ἔκλυσεν ἔργα,
ὁππότ' ἂν αὐτόματα ξόανα ῥέῃ ἱδρώοντα
αἵματι καὶ μυκαὶ σηκοῖς ἔνι φαντάζωνται,
ἠὲ καὶ ἠέλιος μέσῳ ἤματι νύκτ' ἐπάγῃσιν
οὐρανόθεν, τὰ δὲ λαμπρὰ δι' ἠέρος ἄστρα φαείνῃ –
ὧς τότ' ἀριστῆες δολιχοῦ πρόπαρ αἰγιαλοῖο
102
ἤλυον ἑρπύζοντες. ἐπήλυθε δ' αὐτίκ' ἐρεμνή

ἕσπερος· οἱ δ' ἐλεεινὰ χεροῖν σφέας ἀμφιβαλόντες
δακρυόειν ἀγάπαζον, ἵν' ἄνδιχα δῆθεν ἕκαστος
θυμὸν ἀποφθίσειαν ἐνὶ ψαμάθοισι πεσόντες.
Είναι το πολυσυζύτημένο, αυτές τις μέρες απόσπασμα, για το λοιμό

των Αθηνών, 430 π. Χ.
Θουκυδίδης ιστορίαι. Book 2, ch. 47, sec. 3, l. 5
...νῦν δὲ ἀπολοφυράμενοι ὃν προσήκει ἑκάστῳ ἄπιτε.’

Τοιόσδε μὲν ὁ τάφος ἐγένετο ἐν τῷ χειμῶνι τούτῳ· καὶ
διελθόντος αὐτοῦ πρῶτον ἔτος τοῦ πολέμου τοῦδε ἐτελεύτα.
τοῦ δὲ θέρους εὐθὺς ἀρχομένου Πελοποννήσιοι καὶ οἱ ξύμ-
μαχοι τὰ δύο μέρη ὥσπερ καὶ τὸ πρῶτον ἐσέβαλον ἐς τὴν
Ἀττικήν (ἡγεῖτο δὲ Ἀρχίδαμος ὁ Ζευξιδάμου Λακεδαι-
μονίων βασιλεύς), καὶ καθεζόμενοι ἐδῄουν τὴν γῆν. καὶ
ὄντων αὐτῶν οὐ πολλάς πω ἡμέρας ἐν τῇ Ἀττικῇ ἡ νόσος
πρῶτον ἤρξατο γενέσθαι τοῖς Ἀθηναίοις, λεγόμενον μὲν καὶ
πρότερον πολλαχόσε ἐγκατασκῆψαι καὶ περὶ Λῆμνον καὶ ἐν
ἄλλοις χωρίοις, οὐ μέντοι τοσοῦτός γε λοιμὸς οὐδὲ φθορὰ
οὕτως ἀνθρώπων οὐδαμοῦ ἐμνημονεύετο γενέσθαι. οὔτε γὰρ
ἰατροὶ ἤρκουν τὸ πρῶτον θεραπεύοντες ἀγνοίᾳ, ἀλλ' αὐτοὶ
μάλιστα ἔθνῃσκον ὅσῳ καὶ μάλιστα προσῇσαν, οὔτε ἄλλη
ἀνθρωπεία τέχνη οὐδεμία· ὅσα τε πρὸς ἱεροῖς ἱκέτευσαν ἢ
μαντείοις καὶ τοῖς τοιούτοις ἐχρήσαντο, πάντα ἀνωφελῆ ἦν,
τελευτῶντές τε αὐτῶν ἀπέστησαν ὑπὸ τοῦ κακοῦ νικώμενοι.
ἤρξατο δὲ τὸ μὲν πρῶτον, ὡς λέγεται, ἐξ Αἰθιοπίας τῆς
ὑπὲρ Αἰγύπτου, ἔπειτα δὲ καὶ ἐς Αἴγυπτον καὶ Λιβύην
κατέβη καὶ ἐς τὴν βασιλέως γῆν τὴν πολλήν. ἐς δὲ τὴν
Ἀθηναίων πόλιν ἐξαπιναίως ἐσέπεσε, καὶ τὸ πρῶτον ἐν τῷ
ἀνθρώπων νόμος οὐδεὶς ἀπεῖργε, τὸ μὲν κρίνοντες ἐν ὁμοίῳ

καὶ σέβειν καὶ μὴ ἐκ τοῦ πάντας ὁρᾶν ἐν ἴσῳ ἀπολλυμένους,
τῶν δὲ ἁμαρτημάτων οὐδεὶς ἐλπίζων μέχρι τοῦ δίκην γενέ-
σθαι βιοὺς ἂν τὴν τιμωρίαν ἀντιδοῦναι, πολὺ δὲ μείζω τὴν
ἤδη κατεψηφισμένην σφῶν ἐπικρεμασθῆναι, ἣν πρὶν ἐμπεσεῖν
εἰκὸς εἶναι τοῦ βίου τι ἀπολαῦσαι.
103
Τοιούτῳ μὲν πάθει οἱ Ἀθηναῖοι περιπεσόντες ἐπιέζοντο,

ἀνθρώπων τ' ἔνδον θνῃσκόντων καὶ γῆς ἔξω δῃουμένης. ἐν
δὲ τῷ κακῷ οἷα εἰκὸς ἀνεμνήσθησαν καὶ τοῦδε τοῦ ἔπους,
φάσκοντες οἱ πρεσβύτεροι πάλαι ᾄδεσθαι ‘ἥξει Δωριακὸς
πόλεμος καὶ λοιμὸς ἅμ' αὐτῷ.’ ἐγένετο μὲν οὖν ἔρις τοῖς
ἀνθρώποις μὴ λοιμὸν ὠνομάσθαι ἐν τῷ ἔπει ὑπὸ τῶν παλαιῶν,
ἀλλὰ λιμόν, ἐνίκησε δὲ ἐπὶ τοῦ παρόντος εἰκότως λοιμὸν
εἰρῆσθαι· οἱ γὰρ ἄνθρωποι πρὸς ἃ ἔπασχον τὴν μνήμην
ἐποιοῦντο. ἢν δέ γε οἶμαί ποτε ἄλλος πόλεμος καταλάβῃ
Δωρικὸς τοῦδε ὕστερος καὶ ξυμβῇ γενέσθαι λιμόν, κατὰ τὸ
εἰκὸς οὕτως ᾄσονται. μνήμη δὲ ἐγένετο καὶ τοῦ Λακεδαι-
μονίων χρηστηρίου τοῖς εἰδόσιν, ὅτε ἐπερωτῶσιν αὐτοῖς τὸν
θεὸν εἰ χρὴ πολεμεῖν ἀνεῖλε κατὰ κράτος πολεμοῦσι νίκην
ἔσεσθαι, καὶ αὐτὸς ἔφη ξυλλήψεσθαι. περὶ μὲν οὖν τοῦ
χρηστηρίου τὰ γιγνόμενα ᾔκαζον ὁμοῖα εἶναι·
καὶ σέβειν καὶ μὴ ἐκ τοῦ πάντας ὁρᾶν ἐν ἴσῳ ἀπολλυμένους,

χρηστηρίου τὰ γιγνόμενα ᾔκαζον ὁμοῖα εἶναι· ἐσβεβληκότων
δὲ τῶν Πελοποννησίων ἡ νόσος ἤρξατο εὐθύς,

104

χρηστηρίου τὰ γιγνόμενα ᾔκαζον ὁμοῖα εἶναι· ἐσβεβληκότων
δὲ τῶν Πελοποννησίων ἡ νόσος ἤρξατο εὐθύς, καὶ ἐς μὲν
Πελοπόννησον οὐκ ἐσῆλθεν, ὅτι καὶ ἄξιον εἰπεῖν,
Διογένης Λαέρτιος. Vitae philosophorum Book 1, sec. 110, l. 6
ὡς δὲ οὐχ εὕρισκε, παρεγένετο εἰς τὸν ἀγρόν, καὶ μετεσκευασμένα

πάντα καταλαβὼν καὶ παρ' ἑτέρῳ τὴν κτῆσιν, πάλιν ἧκεν εἰς ἄστυ
διαπορούμενος. κἀκεῖ δὲ εἰς τὴν ἑαυτοῦ εἰσιὼν οἰκίαν περιέτυχε
τοῖς πυνθανομένοις τίς εἴη, ἕως τὸν νεώτερον ἀδελφὸν εὑρὼν τότε
ἤδη γέροντα ὄντα, πᾶσαν ἔμαθε παρ' ἐκείνου τὴν ἀλήθειαν.
γνωσθεὶς δὲ παρὰ τοῖς Ἕλλησι θεοφιλέστατος εἶναι ὑπελήφθη.
Ὅθεν καὶ Ἀθηναίοις τότε λοιμῷ κατεχομένοις ἔχρησεν ἡ
Πυθία καθῆραι τὴν πόλιν· οἱ δὲ πέμπουσι ναῦν τε καὶ Νικίαν τὸν
Νικηράτου εἰς Κρήτην, καλοῦντες τὸν Ἐπιμενίδην. καὶ ὃς ἐλθὼν
Ὀλυμπιάδι τεσσαρακοστῇ ἕκτῃ ἐκάθηρεν αὐτῶν τὴν πόλιν καὶ
ἔπαυσε τὸν λοιμὸν τοῦτον τὸν τρόπον. λαβὼν πρόβατα μελανά
τε καὶ λευκὰ ἤγαγε πρὸς τὸν Ἄρειον πάγον. κἀκεῖθεν εἴασεν
ἰέναι οἷ βούλοιντο, προστάξας τοῖς ἀκολούθοις ἔνθα ἂν κατακλίνοι
αὐτῶν ἕκαστον, θύειν τῷ προσήκοντι θεῷ· καὶ οὕτω λῆξαι τὸ
κακόν. ὅθεν ἔτι καὶ νῦν ἔστιν εὑρεῖν κατὰ τοὺς δήμους τῶν
Ἀθηναίων βωμοὺς ἀνωνύμους, ὑπόμνημα τῆς τότε γενομένης
ἐξιλάσεως. οἱ δὲ τὴν αἰτίαν εἰπεῖν τοῦ λοιμοῦ τὸ Κυλώνειον ἄγος
105
σημαίνειν τε τὴν ἀπαλλαγήν· καὶ διὰ τοῦτο ἀποθανεῖν δύο νεανίας,

Κρατῖνον καὶ Κτησίβιον, καὶ λυθῆναι τὴν συμφοράν. Ἀθηναῖοι δὲ
τάλαντον ἐψηφίσαντο δοῦναι αὐτῷ καὶ ναῦν τὴν ἐς Κρήτην
ἀπάξουσαν αὐτόν.
Ὅθεν καὶ Ἀθηναίοις τότε λοιμῷ κατεχομένοις ἔχρησεν ἡ

Πυθία καθῆραι τὴν πόλιν· οἱ δὲ πέμπουσι ναῦν τε καὶ Νικίαν τὸν
Νικηράτου εἰς Κρήτην, καλοῦντες τὸν Ἐπιμενίδην. καὶ ὃς ἐλθὼν
Ὀλυμπιάδι τεσσαρακοστῇ ἕκτῃ ἐκάθηρεν αὐτῶν τὴν πόλιν καὶ
ἔπαυσε τὸν λοιμὸν τοῦτον τὸν τρόπον. λαβὼν πρόβατα μελανά
τε καὶ λευκὰ ἤγαγε πρὸς τὸν Ἄρειον πάγον. κἀκεῖθεν εἴασεν
ἰέναι οἷ βούλοιντο, προστάξας τοῖς ἀκολούθοις ἔνθα ἂν κατακλίνοι
αὐτῶν ἕκαστον, θύειν τῷ προσήκοντι θεῷ· καὶ οὕτω λῆξαι τὸ
κακόν. ὅθεν ἔτι καὶ νῦν ἔστιν εὑρεῖν κατὰ τοὺς δήμους τῶν
Ἀθηναίων βωμοὺς ἀνωνύμους, ὑπόμνημα τῆς τότε γενομένης
ἐξιλάσεως. οἱ δὲ τὴν αἰτίαν εἰπεῖν τοῦ λοιμοῦ τὸ Κυλώνειον ἄγος
σημαίνειν τε τὴν ἀπαλλαγήν· καὶ διὰ τοῦτο ἀποθανεῖν δύο νεανίας,
Κρατῖνον καὶ Κτησίβιον, καὶ λυθῆναι τὴν συμφοράν. Ἀθηναῖοι δὲ
τάλαντον ἐψηφίσαντο δοῦναι αὐτῷ καὶ ναῦν τὴν ἐς Κρήτην
ἀπάξουσαν αὐτόν. ὁ δὲ τὸ μὲν ἀργύριον οὐ προσήκατο· φιλίαν δὲ
καὶ συμμαχίαν ἐποιήσατο Κνωσίων καὶ Ἀθηναίων.
Καὶ ἐπανελθὼν ἐπ' οἴκου μετ' οὐ πολὺ μετήλλαξεν, ὥς φησι
Φλέγων ἐν τῷ Περὶ μακροβίων (FGrH 257 F 38), βιοὺς ἔτη
ἑπτὰ καὶ πεντήκοντα καὶ ἑκατόν· ὡς δὲ Κρῆτες λέγουσιν, ἑνὸς
δέοντα τριακόσια· ὡς δὲ Ξενοφάνης ὁ Κολοφώνιος ἀκηκοέναι
φησί (DK 21 B 20), τέτταρα πρὸς τοῖς πεντήκοντα καὶ ἑκατόν.
ἀπηλπισμένην ὑπὸ τῶν ἰατρῶν θεραπεῦσαι αὐτὸν καὶ διὰ τοῦτο

τὴν θυσίαν ἐπιτελεῖν· τοὺς δὲ κληθέντας εἶναι πρὸς τοὺς ὀγδοή-
κοντα. Ἱππόβοτος δέ φησιν ἐξαναστάντα αὐτὸν ὡδευκέναι ὡς ἐπὶ
τὴν Αἴτνην, εἶτα παραγενόμενον ἐπὶ τοὺς κρατῆρας τοῦ πυρὸς
ἐναλέσθαι καὶ ἀφανισθῆναι, βουλόμενον τὴν περὶ αὑτοῦ φήμην
βεβαιῶσαι ὅτι γεγόνοι θεός, ὕστερον δὲ γνωσθῆναι, ἀναρριπι-
σθείσης αὐτοῦ μιᾶς τῶν κρηπίδων· χαλκᾶς γὰρ εἴθιστο ὑποδεῖσθαι.
πρὸς τοῦθ' ὁ Παυσανίας ἀντέλεγε.
Διόδωρος δ' ὁ Ἐφέσιος περὶ Ἀναξιμάνδρου γράφων φησὶν
106
ὅτι τοῦτον ἐζηλώκει, τραγικὸν ἀσκῶν τῦφον καὶ σεμνὴν ἀναλαβὼν

ἐσθῆτα. τοῖς Σελινουντίοις ἐμπεσόντος λοιμοῦ διὰ τὰς ἀπὸ τοῦ
παρακειμένου ποταμοῦ δυσωδίας, ὥστε καὶ αὐτοὺς φθείρεσθαι καὶ
τὰς γυναῖκας δυστοκεῖν, ἐπινοῆσαι τὸν Ἐμπεδοκλέα καὶ δύο
τινὰς ποταμοὺς τῶν σύνεγγυς ἐπαγαγεῖν ἰδίαις δαπάναις· καὶ
καταμίξαντα γλυκῆναι τὰ ῥεύματα. οὕτω δὴ λήξαντος τοῦ λοιμοῦ
καὶ τῶν Σελινουντίων εὐωχουμένων ποτὲ παρὰ τῷ ποταμῷ,
ἐπιφανῆναι τὸν Ἐμπεδοκλέα· τοὺς δ' ἐξαναστάντας προσκυνεῖν
καὶ προσεύχεσθαι καθαπερεὶ θεῷ. ταύτην οὖν θέλοντα βεβαιῶσαι
τὴν διάληψιν εἰς τὸ πῦρ ἐναλέσθαι. τούτοις δ' ἐναντιοῦται Τίμαιος
(FGrH 566 F 6), ῥητῶς λέγων ὡς ἐξεχώρησεν εἰς Πελοπόννησον
καὶ τὸ σύνολον οὐκ ἐπανῆλθεν· ὅθεν αὐτοῦ καὶ τὴν τελευτὴν

βεβαιῶσαι ὅτι γεγόνοι θεός, ὕστερον δὲ γνωσθῆναι, ἀναρριπι-
σθείσης αὐτοῦ μιᾶς τῶν κρηπίδων· χαλκᾶς γὰρ εἴθιστο ὑποδεῖσθαι.
πρὸς τοῦθ' ὁ Παυσανίας ἀντέλεγε.
Διόδωρος δ' ὁ Ἐφέσιος περὶ Ἀναξιμάνδρου γράφων φησὶν
ὅτι τοῦτον ἐζηλώκει, τραγικὸν ἀσκῶν τῦφον καὶ σεμνὴν ἀναλαβὼν
ἐσθῆτα. τοῖς Σελινουντίοις ἐμπεσόντος λοιμοῦ διὰ τὰς ἀπὸ τοῦ
παρακειμένου ποταμοῦ δυσωδίας, ὥστε καὶ αὐτοὺς φθείρεσθαι καὶ
τὰς γυναῖκας δυστοκεῖν, ἐπινοῆσαι τὸν Ἐμπεδοκλέα καὶ δύο
τινὰς ποταμοὺς τῶν σύνεγγυς ἐπαγαγεῖν ἰδίαις δαπάναις· καὶ
καταμίξαντα γλυκῆναι τὰ ῥεύματα. οὕτω δὴ λήξαντος τοῦ λοιμοῦ
καὶ τῶν Σελινουντίων εὐωχουμένων ποτὲ παρὰ τῷ ποταμῷ,
ἐπιφανῆναι τὸν Ἐμπεδοκλέα· τοὺς δ' ἐξαναστάντας προσκυνεῖν
καὶ προσεύχεσθαι καθαπερεὶ θεῷ. ταύτην οὖν θέλοντα βεβαιῶσαι
τὴν διάληψιν εἰς τὸ πῦρ ἐναλέσθαι. τούτοις δ' ἐναντιοῦται Τίμαιος
(FGrH 566 F 6), ῥητῶς λέγων ὡς ἐξεχώρησεν εἰς Πελοπόννησον
καὶ τὸ σύνολον οὐκ ἐπανῆλθεν· ὅθεν αὐτοῦ καὶ τὴν τελευτὴν
ἄδηλον εἶναι. πρὸς δὲ τὸν Ἡρακλείδην (Wehrli VII, fg. 84) καὶ ἐξ
ὀνόματος ποιεῖται τὴν ἀντίρρησιν ἐν τῇ τετάρτῃ· Συρακούσιόν τε
γὰρ εἶναι τὸν Πεισιάνακτα καὶ ἀγρὸν οὐκ ἔχειν ἐν Ἀκράγαντι·
Παυσανίαν τε μνημεῖον ἂν πεποιηκέναι τοῦ φίλου, τοιούτου
Πλούταρχος. Romulus Ch. 24, sec. 1, l. 1
γείτονα τῆς Ῥώμης πόλιν, ὡς μὲν ἔνιοί φασιν, ἐξαίφνης

τοὺς ἱππέας πέμψας καὶ κελεύσας ὑποτεμεῖν τῶν πυλῶν
107
τοὺς στρόφιγγας, εἶτ' ἐπιφανεὶς αὐτὸς ἀπροσδοκήτως·

ἕτεροι δὲ λέγουσι προτέρους ἐκείνους ἐμβαλόντας ἐλάσα-
σθαί τε λείαν καὶ καθυβρίσαι πολλὰ τὴν χώραν καὶ τὸ
προάστειον, ἐνέδρας δὲ τὸν Ῥωμύλον θέμενον αὐτοῖς καὶ
διαφθείραντα πολλοὺς λαβεῖν τὴν πόλιν. οὐ μὴν ἀνεῖλεν
οὐδὲ κατέσκαψεν, ἀλλὰ Ῥωμαίων ἐποίησεν ἀποικίαν,
δισχιλίους καὶ πεντακοσίους ἀποστείλας οἰκήτορας εἰδοῖς
Ἀπριλίαις.
Ἐκ τούτου λοιμὸς ἐμπίπτει τῇ πόλει, θανάτους
μὲν αἰφνιδίους ἀνθρώποις ἄνευ νόσων ἐπιφέρων, ἁπτό-
μενος δὲ καὶ καρπῶν ἀφορίαις καὶ θρεμμάτων ἀγονίαις.
ὕσθη δὲ καὶ σταγόσιν αἵματος ἡ πόλις, ὥστε πολλὴν
προσγενέσθαι τοῖς ἀναγκαίοις πάθεσι δεισιδαιμονίαν. ἐπεὶ
δὲ καὶ τοῖς τὸ Λαύρεντον οἰκοῦσιν ὅμοια συνέβαινεν, ἤδη
παντάπασιν ἐδόκει τῶν ἐπὶ Τατίῳ συγκεχυμένων δικαίων
ἐπί τε τοῖς πρέσβεσι φονευθεῖσι μήνιμα δαιμόνιον ἀμφο-
τέρας ἐλαύνειν τὰς πόλεις. ἐκδοθέντων δὲ τῶν φονέων
καὶ κολασθέντων παρ' ἀμφοτέροις,
ὕσθη δὲ καὶ σταγόσιν αἵματος ἡ πόλις, ὥστε πολλὴν

προσγενέσθαι τοῖς ἀναγκαίοις πάθεσι δεισιδαιμονίαν. ἐπεὶ
δὲ καὶ τοῖς τὸ Λαύρεντον οἰκοῦσιν ὅμοια συνέβαινεν, ἤδη
παντάπασιν ἐδόκει τῶν ἐπὶ Τατίῳ συγκεχυμένων δικαίων
ἐπί τε τοῖς πρέσβεσι φονευθεῖσι μήνιμα δαιμόνιον ἀμφο-
τέρας ἐλαύνειν τὰς πόλεις. ἐκδοθέντων δὲ τῶν φονέων
καὶ κολασθέντων παρ' ἀμφοτέροις, ἐλώφησεν ἐπιδήλως
τὰ δεινά, καὶ καθαρμοῖς ὁ Ῥωμύλος ἥγνισε τὰς πόλεις,
οὓς ἔτι νῦν ἱστοροῦσιν ἐπὶ τῆς Φερεντίνης πύλης συντε-
λεῖσθαι. πρὶν δὲ λῆξαι τὸν λοιμόν, ἐπέθεντο Καμέριοι
Ῥωμαίοις καὶ κατέδραμον τὴν χώραν, ὡς ἀδυνάτων ἀμύ-
νεσθαι διὰ τὸ πάθος. εὐθὺς οὖν ὁ Ῥωμύλος ἐστράτευσεν
ἐπ' αὐτούς, καὶ μάχῃ κρατήσας ἑξακισχιλίους ἀπέκτεινε,
καὶ τὴν πόλιν ἑλών, τοὺς μὲν ἡμίσεις τῶν περιγενομένων
εἰς Ῥώμην ἐξῴκισε, τῶν δ' ὑπομενόντων διπλασίους ἐκ
Ῥώμης μετῴκισεν εἰς τὴν Καμερίαν Σεξτιλίαις καλάνδαις.
τοσοῦτον αὐτῷ περιῆν πολιτῶν ἑκκαίδεκα ἔτη σχεδὸν
οἰκοῦντι τὴν Ῥώμην. ἐν δὲ τοῖς ἄλλοις λαφύροις καὶ
χαλκοῦν ἐκόμισε τέθριππον ἐκ Καμερίας· τοῦτο δ' ἀνέ-
στησεν ἐν τῷ ἱερῷ τοῦ Ἡφαίστου,
108
Πλούταρχος. Pericles Ch. 36, sec. 1, l. 4
ψήφους λαβόντας ἐπ' αὐτὸν εἰς τὰς χεῖρας καὶ γενομένους

κυρίους ἀφελέσθαι τὴν στρατηγίαν καὶ ζημιῶσαι χρήμασιν,
ὧν ἀριθμὸν οἱ τὸν ἐλάχιστον πεντεκαίδεκα τάλαντα, πεν-
τήκοντα δ' οἱ τὸν πλεῖστον γράφουσιν. ἐπεγράφη δὲ τῇ δίκῃ
κατήγορος, ὡς μὲν Ἰδομενεὺς (FGrH 338 F 9) λέγει, Κλέων,
ὡς δὲ Θεόφραστος, Σιμμίας· ὁ δὲ Ποντικὸς Ἡρακλείδης
(fr. 47 Wehrli) Λακρατείδην εἴρηκε.
Τὰ μὲν οὖν δημόσια ταχέως ἔμελλε παύσεσθαι,
καθάπερ κέντρον εἰς τοῦτον ἅμα τῇ πληγῇ τὸν θυμὸν
ἀφεικότων τῶν πολλῶν· τὰ δ' οἰκεῖα μοχθηρῶς εἶχεν
αὐτῷ, κατὰ τὸν λοιμὸν οὐκ ὀλίγους ἀποβαλόντι τῶν ἐπι-
τηδείων, καὶ στάσει διατεταραγμένα πόρρωθεν. ὁ γὰρ
πρεσβύτερος αὐτοῦ τῶν γνησίων υἱῶν Ξάνθιππος, φύσει
τε δαπανηρὸς ὢν καὶ γυναικὶ νέᾳ καὶ πολυτελεῖ συνοικῶν,
Τεισάνδρου θυγατρὶ τοῦ Ἐπιλύκου, χαλεπῶς ἔφερε τὴν
τοῦ πατρὸς ἀκρίβειαν, γλίσχρα καὶ κατὰ μικρὸν αὐτῷ
χορηγοῦντος. πέμψας οὖν πρός τινα τῶν φίλων ἔλαβεν
ἀργύριον ὡς τοῦ Περικλέους κελεύσαντος. ἐκείνου δ' ὕστε-
ρον ἀπαιτοῦντος, ὁ μὲν Περικλῆς καὶ δίκην αὐτῷ προς-
έλαχε, τὸ δὲ μειράκιον ὁ Ξάνθιππος ἐπὶ τούτῳ χαλεπῶς
διατεθεὶς ἐλοιδόρει τὸν πατέρα, πρῶτον μὲν ἐκφέρων
ἐξητάσθησαν. ὄντος οὖν δεινοῦ τὸν κατὰ τοσούτων ἰσχύ-

σαντα νόμον ὑπ' αὐτοῦ πάλιν λυθῆναι τοῦ γράψαντος, ἡ
παροῦσα δυστυχία τῷ Περικλεῖ περὶ τὸν οἶκον, ὡς δίκην
τινὰ δεδωκότι τῆς ὑπεροψίας καὶ τῆς μεγαλαυχίας ἐκεί-
νης, ἐπέκλασε τοὺς Ἀθηναίους, καὶ δόξαντες αὐτὸν νεμε-
σητά τε παθεῖν ἀνθρωπίνων τε δεῖσθαι, συνεχώρησαν
ἀπογράψασθαι τὸν νόθον εἰς τοὺς φράτορας, ὄνομα θέμε-
νον τὸ αὑτοῦ. καὶ τοῦτον μὲν ὕστερον ἐν Ἀργινούσαις
καταναυμαχήσαντα Πελοποννησίους ἀπέκτεινεν ὁ δῆμος
μετὰ τῶν συστρατήγων.
Τότε δὲ τοῦ Περικλέους ἔοικεν ὁ λοιμὸς λαβέσθαι
λαβὴν οὐκ ὀξεῖαν ὥσπερ ἄλλων οὐδὲ σύντονον, ἀλλὰ βλη-
χρᾷ τινι νόσῳ καὶ μῆκος ἐν ποικίλαις ἐχούσῃ μεταβολαῖς
διαχρωμένην τὸ σῶμα σχολαίως καὶ ὑπερείπουσαν τὸ
109
φρόνημα τῆς ψυχῆς. ὁ γοῦν Θεόφραστος (fr. 146 W.) ἐν

τοῖς Ἠθικοῖς διαπορήσας, εἰ πρὸς τὰς τύχας τρέπεται τὰ
ἤθη καὶ κινούμενα τοῖς τῶν σωμάτων πάθεσιν ἐξίσταται
τῆς ἀρετῆς, ἱστόρηκεν ὅτι νοσῶν ὁ Περικλῆς ἐπισκοπου-
μένῳ τινὶ τῶν φίλων δείξειε περίαπτον ὑπὸ τῶν γυναικῶν
τῷ τραχήλῳ περιηρτημένον, ὡς σφόδρα κακῶς ἔχων ὁπότε
καὶ ταύτην ὑπομένοι τὴν ἀβελτερίαν.
Πλούταρχος. Nicias Ch. 6, sec. 3, l. 7
δ' αὐτὸς στρατεύοιτο, τῆς ἀσφαλείας ἐχόμενος καὶ τὰ

πλεῖστα κατορθῶν ὡς εἰκός, εἰς οὐδεμίαν αὑτοῦ σοφίαν ἢ
δύναμιν ἢ ἀρετὴν ἀνέφερε τὰς πράξεις, ἀλλὰ παρεχώρει
τῇ τύχῃ καὶ κατέφευγεν εἰς τὸ θεῖον, τῷ φθόνῳ τῆς δόξης
ὑφιέμενος. ἐπεμαρτύρει δὲ καὶ τὰ πράγματα· πολλῶν γὰρ
τότε προσκρουσμάτων τῇ πόλει καὶ μεγάλων γενομένων
οὐδενὸς ἁπλῶς ἐκεῖνος μετέσχεν, ἀλλὰ περὶ Θρᾴκην μὲν
ἡττήθησαν ὑπὸ Χαλκιδέων Καλλιάδου τε καὶ Ξενοφῶν-
τος στρατηγούντων, τὸ δ' Αἰτωλικὸν πταῖσμα συνέβη
Δημοσθένους ἄρχοντος, ἐν δὲ Δηλίῳ χιλίους αὑτῶν ἀπέ-
βαλον Ἱπποκράτους ἡγουμένου, τοῦ δὲ λοιμοῦ τὴν πλεί-
στην αἰτίαν ἔλαβε Περικλῆς, διὰ τὸν πόλεμον εἰς τὸ ἄστυ
κατακλείσας τὸν ἀπὸ τῆς χώρας ὄχλον, ἐκ τῆς μεταβο-
λῆς τῶν τόπων καὶ διαίτης ἀήθους γενομένου. Νικίας δὲ
τούτων ἁπάντων ἀναίτιος ἔμεινε, καὶ στρατηγῶν εἷλε μὲν
Κύθηρα, νῆσον εὖ κατὰ τῆς Λακωνικῆς πεφυκυῖαν καὶ
Λακεδαιμονίους ἔχουσαν οἰκήτορας, ἔλαβε δὲ καὶ πολλὰ
τῶν ἐπὶ Θρᾴκης ἀφεστώτων καὶ προσηγάγετο, κατακλεί-
σας δὲ Μεγαρεῖς εἰς τὴν πόλιν εὐθὺς μὲν ἔσχε Μίνῳαν
τὴν νῆσον, ὀλίγῳ δ' ὕστερον ἐκ ταύτης ὁρμώμενος Νι-
σαίας ἐκράτησεν, εἰς δὲ τὴν Κορινθίαν ἀποβὰς ἐνίκησε
Πλούταρχος. Quomodo adolescens poetas audire debeat (14d-37b)

Stephanus p.29, sec. C, l. 11
ἐν μὲν τῇ μάχῃ σιωπᾷ κακῶς ἀκούων ὑπὸ τοῦ

βασιλέως, μετὰ δὲ τὴν μάχην παρρησίᾳ χρῆται
πρὸς αὐτόν
ἀλκὴν μέν μοι πρῶτον ὀνείδισας ἐν Δαναοῖσιν.
Εὖ δ' ἔχει καὶ φρονίμου διαφορὰν ἀνδρὸς καὶ
110
μάντεως πανηγυρικοῦ μὴ παραλιπεῖν. ὁ μὲν γὰρ

Κάλχας οὐ συνεῖδε τὸν καιρόν, ἀλλ' ἐν πλήθει παρ'
οὐδὲν ἐποιήσατο κατηγορῆσαι τοῦ βασιλέως ὡς
τὸν λοιμὸν αὐτοῖς ἐπαγαγόντος· ὁ δὲ Νέστωρ
βουλόμενος ἐμβάλλειν λόγον ὑπὲρ τῶν πρὸς τὸν
Ἀχιλλέα διαλλαγῶν, ἵνα μὴ διαβάλλειν δοκῇ τὸν
Ἀγαμέμνονα πρὸς τὸ πλῆθος ὡς ἁμαρτόντα καὶ
χρησάμενον ὀργῇ,
δαίνυ δαῖτα γέρουσιν· ἔοικέ τοι, οὔ τοι ἀεικές.
πολλῶν δ' ἀγρομένων τῷ πείσεαι ὅς κεν ἀρίστην
Πλούταρχος. Parallela minora [Sp.] (305a-316b) Stephanus p.308, sec.

A, l. 1
Ὁ περὶ τοῦ ἸΚΑΡΙΟΥ μῦθος, ᾧ Διόνυσος ἐπε-

ξενώθη· ὡς Ἐρατοσθένης ἐν τῇ Ἠριγόνῃ.
ΚΡΟΝΟΣ ἐπιξενωθεὶς γεωργῷ, ᾧ ἦν θυγάτηρ
καλὴ Κλειτορία, ταύτην ἐβιάσατο καὶ ἐτέκνωσεν υἱοὺς
Ἰανὸν Ὕμνον Φαῦστον Φήλικα. διδάξας οὖν τὸν τρόπον
τῆς τοῦ οἴνου πόσεως καὶ τῆς ἀμπέλου ἠξίωσε καὶ τοῖς
γείτοσι μεταδοῦναι. ποιήσαντος δ' αὐτὸ οἱ πιόντες παρὰ
τὸ σύνηθες εἰς ὕπνον κατηνέχθησαν βαρύτερον τοῦ
δέοντος· οἱ δὲ πεφαρμακῶσθαι δόξαντες, λίθοις βάλλοντες
τὸν Ἰκάριον ἀπέκτειναν· οἱ δὲ θυγατριδοῖ ἀθυμήσαντες
βρόχῳ τὸν βίον κατέστρεψαν. | λοιμοῦ δὲ κατασχόντος
Ῥωμαίους ἔχρησεν ὁ Πύθιος λωφήσειν, ἐὰν ἐξιλάσωνται
τοῦ Κρόνου τὴν μῆνιν καὶ τοὺς δαίμονας τῶν ἀνόμως
ἀπολομένων. Λουτάτιος δὲ Κάτλος, ἀνὴρ τῶν ἐπισήμων,
κατεσκεύασε τῷ θεῷ τέμενος τὸ κείμενον σύνεγγυς τοῦ
Ταρπηίου ὄρους καὶ τὸν ἄνω βωμὸν ἱδρύσατο τετρα-
πρόσωπον ἢ διὰ τοὺς θυγατριδοῦς ἢ ὅτι τετραμερὴς ὁ
ἐνιαυτός ἐστι, καὶ μῆνα κατέδειξεν Ἰανουάριον. ὁ δὲ
Κρόνος πάντας κατηστέρισεν. καὶ οἱ μὲν καλοῦνται
προτρυγητῆρες, ὁ δ' Ἰανὸς προανατέλλων· δείκνυται ὁ
ἀστὴρ πρὸ τῶν ποδῶν τῆς παρθένου·
Πλούταρχος. Parallela minora [Sp.] (305a-316b)

ἵππους, οἳ συνέτριψαν τὸν Ἱππόλυτον.

ΚΟΜΜΙΝΙΟΣ Σουπέρστης Λαυρεντῖνος ἔχων
111
υἱὸν ἐξ Ἐγερίας νύμφης Κομμίνιον ἐπήγαγε μητρυιὰν

Γινδίκαν· ἥτις ἐρασθεῖσα τοῦ προγόνου καὶ ἀποτυχοῦσα
βρόχῳ κατέστρεψε τὸν βίον, ἐπιστολὰς καταλείψασα
ψευδεῖς. ὁ δὲ Κομμίνιος ἀναγνοὺς τὰ ἐκγλήματα καὶ τῷ
ζήλῳ πιστεύσας ἐπεκαλέσατο τὸν Ποσειδῶνα. ὁ δὲ τῷ
παιδὶ ἐπὶ ἅρματος ὀχουμένῳ ταῦρον ἔδειξε, καὶ οἱ ἵπποι
τὸν νέον σύραντες ἀπώλεσαν· ὡς Δοσίθεος ἐν τρίτῳ
Ἰταλικῶν (FHGr. IV 400).
ΛΟΙΜΟΥ κατασχόντος Λακεδαίμονα ἔχρησεν
ὁ θεὸς παύσασθαι, ἐὰν παρθένον εὐγενῆ κατ' ἔτος θύωσιν.
Ἑλένης δέ ποτε κληρωθείσης καὶ προαχθείσης κεκο-
σμημένης ἀετὸς καταπτὰς ἥρπασε τὸ ξίφος καὶ ἐς τὰ
βουκόλια κομίσας ἐπὶ δάμαλιν κατέθηκεν· ὅθεν ἀπέσχοντο
τῆς παρθενοκτονίας· ὡς Ἀριστόδημος ἐν τρίτῃ μυθικῇ
συναγωγῇ (FHGr. M. III 311. FGH Jac. I 22 F 1a K. 498).
ΛΟΙΜΟΥ κατασχόντος Φαλερίους καὶ φθορᾶς
γενομένης χρησμὸς ἐδόθη λωφῆσαι τὸ δεινόν, ἐὰν παρθένον
τῇ Ἥρᾳ θύωσιν κατ' ἐνιαυτόν. ἀεὶ δὲ τῆς δεισιδαιμονίας
μενούσης κατὰ κλῆρον καλουμένη Οὐαλερία Λουπέρκα
Πλούταρχος. Parallela minora [Sp.] (305a-316b)

Stephanus p.314, sec. D, l. 1
παιδὶ ἐπὶ ἅρματος ὀχουμένῳ ταῦρον ἔδειξε, καὶ οἱ ἵπποι

τὸν νέον σύραντες ἀπώλεσαν· ὡς Δοσίθεος ἐν τρίτῳ
Ἰταλικῶν (FHGr. IV 400).
ΛΟΙΜΟΥ κατασχόντος Λακεδαίμονα ἔχρησεν
ὁ θεὸς παύσασθαι, ἐὰν παρθένον εὐγενῆ κατ' ἔτος θύωσιν.
Ἑλένης δέ ποτε κληρωθείσης καὶ προαχθείσης κεκο-
σμημένης ἀετὸς καταπτὰς ἥρπασε τὸ ξίφος καὶ ἐς τὰ
βουκόλια κομίσας ἐπὶ δάμαλιν κατέθηκεν· ὅθεν ἀπέσχοντο
τῆς παρθενοκτονίας· ὡς Ἀριστόδημος ἐν τρίτῃ μυθικῇ
συναγωγῇ (FHGr. M. III 311. FGH Jac. I 22 F 1a K. 498).
ΛΟΙΜΟΥ κατασχόντος Φαλερίους καὶ φθορᾶς
γενομένης χρησμὸς ἐδόθη λωφῆσαι τὸ δεινόν, ἐὰν παρθένον
τῇ Ἥρᾳ θύωσιν κατ' ἐνιαυτόν. ἀεὶ δὲ τῆς δεισιδαιμονίας
μενούσης κατὰ κλῆρον καλουμένη Οὐαλερία Λουπέρκα
σπασαμένη δὲ τὸ ξίφος ἀετὸς καταπτὰς ἥρπασε
καὶ ἐπὶ τῶν ἐμπύρων ἔθηκε ῥάβδον μικρὰν ἔχουσαν
σφῦραν, τὸ δὲ ξίφος ἐπέβαλε δαμάλει τινὶ παρὰ τὸν ναὸν
βοσκομένῃ. νοήσασα δ' ἡ παρθένος καὶ τὴν βοῦν θύσασα
καὶ τὴν σφῦραν ἄρασα κατ' οἰκίαν περιῆλθε καὶ τοὺς
112
ἀσθενοῦντας ἠρέμα πλήττουσα διήγειρεν, ἐρρῶσθαι ἑνὶ

ἑκάστῳ λέγουσα. ὅθεν καὶ νῦν τὸ μυστήριον τελεῖται·
Πλούταρχος. De fortuna Romanorum (316c-326c)

Stephanus p.322, sec. A, l. 7
πάλαισμα Τελεσῖνος, ὡς ἀφ' ἑνὸς συνθήματος ὅλην

ἐξοπλίζων τὴν Ἰταλίαν, τὸν φιλόσοφον Νομᾶν περι-
εσάλπιγξε θύοντα καὶ προσευχόμενον, οὐκ ἂν ἀντέσχον
αἱ πρῶται τῆς πόλεως ἀρχαὶ πρὸς σάλον καὶ κλύδωνα
τοσοῦτον | οὐδ' εἰς εὐανδρίαν καὶ πλῆθος ἐπέδωκαν·
νῦν δ' ἔοικε τῆς πρὸς τοὺς ὕστερον πολέμους παρασκευῆς
ἐφόδιον Ῥωμαίοις ἡ τότ' εἰρήνη γενέσθαι, καὶ καθάπερ
ἀθλητὴς ὁ δῆμος ἐκ τῶν κατὰ Ῥωμύλον ἀγώνων ἐν
ἡσυχίᾳ χρόνον ἐτῶν τριῶν καὶ τεσσαράκοντα σωμασκή-
σας τὴν δύναμιν ἀξιόμαχον καταστῆσαι τοῖς ὕστερον
ἀντιταττομένοις. οὐδὲ γὰρ λιμὸν οὐδὲ λοιμὸν οὐδ' ἀφο-
ρίαν γῆς οὐδ' ἀωρίαν τινὸς θέρους ἢ χειμῶνος ἐν τῷ
τότε χρόνῳ παραλυπῆσαι τὴν Ῥώμην λέγουσιν, ὡς οὐκ
ἀνθρωπίνης εὐβουλίας ἀλλὰ θείας Τύχης ἐπιτροπευούσης
τῶν καιρῶν ἐκείνων. ἐκλείσθη δ' οὖν τότε καὶ τὸ τοῦ
Ἰανοῦ δίπυλον, ὃ πολέμου πύλην καλοῦσιν· ἀνέῳγε μὲν
γάρ, ὅταν ᾖ πόλεμος, κλείεται δ' εἰρήνης γενομένης.
Νομᾶ δ' ἀποθανόντος ἀνεῴχθη, τοῦ πρὸς Ἀλβανοὺς
πολέμου συρραγέντος. εἶτα μυρίων ἄλλων συνεχῶς ὑπο-
λαμβανόντων, πάλιν δι' ἐτῶν ὀγδοήκοντα καὶ τετρα-
κοσίων ἐκλείσθη μετὰ τὸν πρὸς Καρχηδονίους πόλεμον
Πλούταρχος. De Iside et Osiride (351c-384c)

Stephanus p.370, sec. B, l. 3
τὸν δὲ τῶν ἐπὶ τοῖς καλοῖς ἡδέων δημιουργόν· ὁ δὲ τού-

τοις ὥσπερ ἀντιτέχνους ἴσους τὸν ἀριθμόν. εἶθ' ὁ μὲν
Ὡρομάζης τρὶς ἑαυτὸν αὐξήσας ἀπέστη τοῦ ἡλίου τοσοῦ-
τον, ὅσον ὁ ἥλιος τῆς γῆς ἀφέστηκε, καὶ τὸν οὐρανὸν
ἄστροις ἐκόσμησεν· ἕνα δ' ἀστέρα πρὸ πάντων οἷον
φύλακα καὶ προόπτην ἐγκατέστησε τὸν σείριον. ἄλλους
δὲ ποιήσας τέσσαρας καὶ εἴκοσι θεοὺς εἰς ᾠὸν ἔθηκεν.
οἱ δ' ἀπὸ τοῦ Ἀρειμανίου γενόμενοι καὶ αὐτοὶ τοσοῦτοι
διατρήσαντες τὸ ᾠὸν γαν, ὅθεν ἀναμέμικται τὰ κακὰ
113
τοῖς ἀγαθοῖς. ἔπεισι δὲ χρόνος εἱμαρμένος, ἐν ᾧ τὸν

Ἀρειμάνιον λοιμὸν ἐπάγοντα καὶ λιμὸν ὑπὸ τούτων ἀνάγκη
φθαρῆναι παντάπασι καὶ ἀφανισθῆναι, τῆς δὲ γῆς ἐπιπέ-
δου καὶ ὁμαλῆς γενομένης ἕνα βίον καὶ μίαν πολιτείαν
ἀνθρώπων μακαρίων καὶ ὁμογλώσσων ἁπάντων γενέ-
σθαι. Θεόπομπος δέ φησι (fr. 65 FGrHist.) κατὰ τοὺς
μάγους ἀνὰ μέρος τρισχίλια ἔτη τὸν μὲν κρατεῖν τὸν δὲ
κρατεῖσθαι τῶν θεῶν, ἄλλα δὲ τρισχίλια μάχεσθαι καὶ
πολεμεῖν καὶ ἀναλύειν τὰ τοῦ ἑτέρου τὸν ἕτερον, τέλος
δ' ἀπολείπεσθαι τὸν Ἅιδην· καὶ τοὺς μὲν ἀνθρώπους
εὐδαίμονας ἔσεσθαι μήτε τροφῆς δεομένους μήτε σκιὰν
ποιοῦντας, τὸν δὲ ταῦτα μηχανησάμενον θεὸν ἠρεμεῖν
Πλούταρχος. De Iside et Osiride (351c-384c)

ὅθεν ἐν Κοπτῷ τὸ ἄγαλμα τοῦ Ὥρου λέγουσιν ἐν τῇ

ἑτέρᾳ χειρὶ Τυφῶνος αἰδοῖα κατέχειν καὶ τὸν Ἑρμῆν
μυθολογοῦσιν ἐξελόντα τοῦ Τυφῶνος τὰ νεῦρα χορδαῖς
χρήσασθαι, διδάσκοντες ὡς τὸ πᾶν ὁ λόγος διαρμοσά-
μενος σύμφωνον ἐξ ἀσυμφώνων μερῶν ἐποίησε καὶ τὴν
φθαρτικὴν οὐκ ἀπώλεσεν ἀλλ' ἀνεπήρωσε δύναμιν. ὅθεν
ἐκείνη μὲν ἀσθενὴς καὶ ἀδρανὴς ἐνταῦθα, φυρομένη καὶ
προσπλεκομένη τοῖς παθητικοῖς καὶ μεταβολικοῖς μέρεσι,
σεισμῶν μὲν ἐν γῇ καὶ τρόμων, αὐχμῶν δ' ἐν ἀέρι καὶ
πνευμάτων ἀτόπων, αὖθις δὲ πρηστήρων καὶ κεραυνῶν
δημιουργός ἐστι· φαρμάττει δὲ καὶ λοιμοῖς ὕδατα καὶ
πνεύματα καὶ μέχρι σελήνης ἀνατρέχει καὶ ἀναχαιτίζει
συγχέουσα καὶ μελαίνουσα πολλάκις τὸ λαμπρόν, ὡς
Αἰγύπτιοι νομίζουσι καὶ λέγουσιν, ὅτι τοῦ Ὥρου νῦν μὲν
ἐπάταξε νῦν δ' ἐξελὼν κατέπιεν ὁ Τυφὼν τὸν ὀφθαλμόν,
εἶτα τῷ Ἡλίῳ πάλιν ἀπέδωκε· πληγὴν μὲν αἰνιττόμενοι τὴν
κατὰ μῆνα μείωσιν τῆς σελήνης, πήρωσιν δὲ τὴν ἔκλειψιν,
ἣν ὁ ἥλιος ἰᾶται διαφυγούσῃ τὴν σκιὰν τῆς γῆς εὐθὺς ἀντι-
λάμπων. ἡ δὲ κρείττων καὶ θειοτέρα φύσις ἐκ τριῶν
ἐστι, τοῦ νοητοῦ καὶ τῆς ὕλης καὶ τοῦ ἐκ τούτων, ὃν κόσμον
Ἕλληνες ὀνομάζουσιν. ὁ μὲν οὖν Πλάτων (Tim. 50c d)
Πλούταρχος. De Iside et Osiride (351c-384c) Stephanus p.383, sec. D, l.

2
114
τῆς ὀσμῆς σφοδρὸν καὶ καταπληκτικόν. αὖθις δὲ μεσημ-

βρίας αἰσθανόμενοι σφόδρα πολλὴν καὶ βαρεῖαν ἀνα-
θυμίασιν ἀπὸ γῆς ἕλκοντα βίᾳ τὸν ἥλιον καὶ καταμι-
γνύοντα τῷ ἀέρι τὴν σμύρναν ἐπιθυμιῶσι· διαλύει γὰρ
ἡ θερμότης καὶ σκίδνησι τὸ συνιστάμενον ἐν τῷ περι-
έχοντι θολερὸν καὶ ἰλυῶδες. καὶ γὰρ οἱ ἰατροὶ πρὸς τὰ
λοιμικὰ πάθη βοηθεῖν δοκοῦσι φλόγα πολλὴν ποιοῦντες
ὡς λεπτύνουσαν τὸν ἀέρα· λεπτύνει δὲ βέλτιον, ἐὰν εὐώδη
ξύλα καίωσιν, οἷα κυπαρίττου καὶ ἀρκεύθου καὶ πεύ-
κης. Ἄκρωνα γοῦν τὸν ἰατρὸν ἐν Ἀθήναις ὑπὸ τὸν μέγαν
λοιμὸν εὐδοκιμῆσαι λέγουσι πῦρ κελεύοντα παρακαίειν
τοῖς νοσοῦσιν· ὤνησε γὰρ οὐκ ὀλίγους. Ἀριστοτέλης δέ
φησι καὶ μύρων καὶ ἀνθέων καὶ λειμώνων εὐώδεις
ἀποπνοίας οὐκ ἔλαττον ἔχειν τοῦ πρὸς ἡδονὴν τὸ πρὸς
ὑγίειαν, ψυχρὸν ὄντα φύσει καὶ παγετώδη τὸν ἐγκέφαλον
ἠρέμα τῇ θερμότητι καὶ λειότητι διαχεούσας. εἰ δὲ καὶ
τὴν σμύρναν παρ' Αἰγυπτίοις σὰλ καλοῦσιν, ἐξερμηνευ-
θὲν δὲ τοῦτο μάλιστα φράζει τῆς ληρήσεως ἐκσκορπις-
μόν, ἔστιν ἣν καὶ τοῦτο μαρτυρίαν τῷ λόγῳ τῆς αἰτίας
δίδωσιν. τὸ δὲ κῦφι μῖγμα μὲν ἑκκαίδεκα μερῶν συν-
τιθεμένων ἐστί, μέλιτος καὶ οἴνου καὶ σταφίδος καὶ
Πλούταρχος. De defectu oraculorum (409e-438d)

πάλαι ποιουμένας ἀνθρωποθυσίας οὔτε θεοὺς ἀπαιτεῖν ἢ

προσδέχεσθαι πιθανόν ἐστιν, οὔτε μάτην ἂν ἠνέσχοντο
βασιλεῖς καὶ στρατηγοὶ παῖδας αὑτῶν ἐπιδιδόντες καὶ
καταρχόμενοι καὶ σφάττοντες, ἀλλὰ χαλεπῶν καὶ δυστρό-
πων ὀργὰς καὶ βαρυθυμίας ἀφοσιούμενοι καὶ ἀποπιμ-
πλάντες ἀλαστόρων, ἐνίων δὲ μανικοὺς καὶ τυραννικοὺς
ἔρωτας οὐ δυναμένων οὐδὲ βουλομένων σώμασι καὶ διὰ
σωμάτων ὁμιλεῖν. ἀλλ' ὥσπερ Ἡρακλῆς Οἰχαλίαν ἐπο-
λιόρκει διὰ παρθένον, οὕτω πολλάκις ἰσχυροὶ καὶ βίαιοι
δαίμονες ἐξαιτούμενοι ψυχὴν ἀνθρωπίνην περιεχομένην
σώματι λοιμούς τε πόλεσι καὶ γῆς ἀφορίας ἐπάγουσι καὶ
πολέμους καὶ στάσεις ταράττουσιν, ἄχρι οὗ λάβωσι καὶ
τύχωσιν ὧν ἐρῶσιν. ἔνιοι δὲ τοὐναντίον, ὥσπερ ἐν Κρήτῃ
χρόνον συχνὸν διάγων ἔγνων ἄτοπόν τινα τελουμένην
ἑορτήν, ἐν ᾗ καὶ εἴδωλον ἀνδρὸς ἀκέφαλον ἀναδεικνύουσι
καὶ λέγουσιν ὡς οὗτος ἦν Μόλος ὁ Μηριόνου πατήρ,
νύμφῃ δὲ πρὸς βίαν συγγενόμενος ἀκέφαλος εὑρεθείη.’
115
’Καὶ μὴν ὅσας ἔν τε μύθοις καὶ ὕμνοις λέγουσι καὶ

ᾄδουσι τοῦτο μὲν ἁρπαγὰς τοῦτο δὲ πλάνας θεῶν κρύψεις
τε καὶ φυγὰς καὶ λατρείας, οὐ θεῶν εἰσιν ἀλλὰ δαιμόνων
παθήματα καὶ τύχαι μνημονευόμεναι
Πλούταρχος. De defectu oraculorum (409e-438d) Stephanus p.434, sec.

C, l. 5
καὶ συνεκλείπειν καὶ συμμεθίστασθαι καὶ συνεξανθεῖν

πάλιν τὰς τοιαύτας φύσεις ἀναγκαῖόν ἐστι. ταὐτὰ δὴ
περὶ μαντικῶν πνευμάτων διανοητέον, ὡς οὐκ ἐχόντων
ἀίδιον οὐδ' ἀγήρω τὴν δύναμιν ἀλλ' ὑποκειμένην μεταβο-
λαῖς. καὶ γὰρ ὄμβρους ὑπερβάλλοντας εἰκός ἐστι κατα-
σβεννύναι καὶ κεραυνῶν ἐμπεσόντων διαφορεῖσθαι, μά-
λιστα δὲ τῆς γῆς ὑποσάλου γιγνομένης καὶ λαμβανούσης
ἱζήματα καὶ σύγχωσιν ἐν βάθει μεθίστασθαι τὰς ἀναθυ-
μιάσεις ἢ τυφλοῦσθαι τὸ παράπαν, ὥσπερ ἐνταῦθά φασι
παραμένειν τὰ περὶ τὸν μέγαν σεισμόν, ὃς καὶ τὴν
πόλιν ἀνέτρεψεν. ἐν δ' Ὀρχομενῷ λέγουσι λοιμοῦ γενο-
μένου πολλοὺς μὲν ἀνθρώπους διαφθαρῆναι, τὸ δὲ τοῦ
Τειρεσίου χρηστήριον ἐκλιπεῖν παντάπασι καὶ μέχρι τοῦ
νῦν ἀργὸν διαμένειν καὶ ἄναυδον. εἰ δὲ καὶ τοῖς περὶ Κιλι-
κίαν ὅμοια παθεῖν συμβέβηκε, ὡς ἀκούομεν, οὐδεὶς ἂν
ἡμῖν, ὦ Δημήτριε, σοῦ φράσειε σαφέστερον.’
Καὶ ὁ Δημήτριος ‘οὐκ οἶδ' ἔγωγε τά γε νῦν·
ἀποδημῶ γάρ, ὡς ἴστε, πάμπολυν ἤδη χρόνον· ἔτι δ'
ἤκμαζεν ἐμοῦ παρόντος καὶ τὸ Μόψου καὶ τὸ Ἀμφιλόχου
μαντεῖον. ἔχω δ' εἰπεῖν τῷ Μόψου παραγενόμενος πρᾶγμα
θαυμασιώτατον. ὁ γὰρ ἡγεμὼν τῆς Κιλικίας αὐτὸς μὲν

ψυχὴν ὁμοίως οὐ τῆς Πυθίας μόνον, ἀλλὰ κἂν τοῦ τυχόν-

τος ἅψηται σώματος. ὅθεν εὔηθές ἐστι τὸ μιᾷ γυναικὶ
πρὸς τὰ μαντεῖα χρῆσθαι καὶ ταύτῃ παρέχειν πράγματα
φυλάττοντας ἁγνὴν διὰ βίου καὶ καθαρεύουσαν. ὁ γὰρ
Κορήτας ἐκεῖνος, ὃν Δελφοὶ λέγουσι πρῶτον ἐμπεσόντα
τῆς περὶ τὸν τόπον δυνάμεως αἴσθησιν παρασχεῖν, οὐδὲν
οἶμαι διέφερε τῶν ἄλλων αἰπόλων καὶ ποιμένων· εἴ γε δὴ
τοῦτο μὴ μῦθός ἐστι μηδὲ πλάσμα κενόν, ὡς ἔγωγ'
116
ἡγοῦμαι. καὶ λογιζόμενος πηλίκων ἀγαθῶν τουτὶ τὸ

μαντεῖον αἴτιον γέγονε τοῖς Ἕλλησιν ἔν τε πολέμοις καὶ
κτίσεσι πόλεων ἔν τε λοιμοῖς καὶ καρπῶν ἀφορίαις,
δεινὸν ἡγοῦμαι μὴ θεῷ καὶ προνοίᾳ τὴν εὕρεσιν αὐτοῦ καὶ
ἀρχὴν ἀλλὰ τῷ κατὰ τύχην καὶ αὐτομάτως ἀνατίθεσθαι.
πρὸς δὴ ταῦτ'’ εἶπε ‘τὸν Λαμπρίαν βούλομαι διαλεχθῆ-
ναι· περιμενεῖς δέ;’ ‘πάνυ μὲν οὖν’ ὁ Φίλιππος ἔφη ‘καὶ
πάντες οὗτοι· πάντας γὰρ ἡμᾶς ὁ λόγος κεκίνηκε.’
Κἀγὼ πρὸς αὐτόν ‘ἐμὲ δ'’ εἶπον ‘οὐ κεκίνηκεν, ὦ
Φίλιππε, μόνον ἀλλὰ καὶ συγκέχυκεν, εἰ ἐν τοσούτοις καὶ
τηλικούτοις οὖσιν ὑμῖν δοκῶ παρ' ἡλικίαν τῷ πιθανῷ τοῦ
λόγου καλλωπιζόμενος ἀναιρεῖν τι καὶ κινεῖν τῶν ἀληθῶς
καὶ ὁσίως περὶ τοῦ θείου νενομισμένων.
Πλούταρχος. De curiositate (515b-523b) Stephanus p.515, sec. C, l. 7
φυγεῖν μὲν ἴσως ἄριστον· ἂν δὲ φιλοχωρῇ τις ὑπὸ συνηθείας,

ἔστι καὶ φῶτα μεταθέντα καὶ κλίμακα μεταβαλόντα καὶ
θύρας τινὰς ἀνοίξαντα τὰς δὲ κλείσαντα λαμπροτέραν
εὐπνουστέραν ὑγιεινοτέραν μηχανήσασθαι. καὶ πόλεις τινὲς
οὕτω μεταθέντες ὠφέλησαν· ὥσπερ τὴν ἐμὴν πατρίδα
πρὸς ζέφυρον ἄνεμον κεκλιμένην καὶ τὸν ἥλιον ἐρείδοντα
δείλης ἀπὸ τοῦ Παρνασσοῦ δεχομένην ἐπὶ τὰς ἀνατολὰς
τραπῆναι λέγουσιν ὑπὸ τοῦ Χαίρωνος. ὁ δὲ φυσικὸς
Ἐμπεδοκλῆς (A 14) ὄρους τινὰ διασφάγα βαρὺν καὶ
νοσώδη κατὰ τῶν πεδίων τὸν νότον ἐμπνέουσαν ἐμφράξας
λοιμὸν ἔδοξεν ἐκκλεῖσαι τῆς χώρας. ἐπεὶ τοίνυν ἔστι τινὰ
πάθη νοσώδη καὶ βλαβερὰ καὶ χειμῶνα παρέχοντα τῇ
ψυχῇ καὶ σκότος, ἄριστον μὲν ἐξωθεῖν ταῦτα καὶ κατα-
λύειν εἰς ἔδαφος, αἰθρίαν καὶ φῶς καὶ πνεῦμα καθαρὸν
διδόντας ἑαυτοῖς· εἰ δὲ μή, μεταλαμβάνειν γε καὶ μεθαρ-
μόττειν ἁμωσγέπως περιάγοντας ἢ στρέφοντας.
Οἷον εὐθὺς ἡ πολυπραγμοσύνη φιλομάθειά τίς ἐστιν
ἀλλοτρίων κακῶν, οὔτε φθόνου δοκοῦσα καθαρεύειν νόσος
οὔτε κακοηθείας·
Πλούταρχος. Quaestiones convivales (612c-748d)

καὶ πρὸς ταύταις ἐνακόσια πεντήκοντα δύο· Ξενοκράτης

(fr. 11 H.) δὲ τὸν τῶν συλλαβῶν ἀριθμόν, ὃν τὰ στοιχεῖα
117
μιγνύμενα πρὸς ἄλληλα παρέχει, μυριάδων ἀπέφηνεν εἰ-

κοσάκις καὶ μυριάκις μυρίων. τί δὴ θαυμαστόν ἐστιν εἰ,
τοσαύτας μὲν ἐν ἑαυτῷ τοῦ σώματος δυνάμεις ἔχοντος,
τοσαύτας δὲ διὰ σίτων καὶ ποτῶν ἐπεισαγομένου ποιότητας
ἑκάστοτε, χρωμένου δὲ κινήσεσι καὶ μεταβολαῖς μήτε και-
ρὸν ἕνα μήτε τάξιν ἀεὶ μίαν ἐχούσαις, αἱ πρὸς ἀλλήλας συμ-
πλοκαὶ τούτων ἁπάντων ἔστιν ὅτε καινὰ καὶ ἀσυνήθη νοσή-
ματα φέρουσιν; οἷον ὁ Θουκυδίδης (II 50) ἱστορεῖ τὸν Ἀθήνησι λοιμὸν
γενέσθαι, τεκμαιρόμενος αὐτοῦ τὸ μὴ σύντρο-
φον μάλιστα τῷ τὰ σαρκοφάγα μὴ γεύεσθαι τῶν νεκρῶν·
οἱ δὲ περὶ τὴν Ἐρυθρὰν θάλασσαν νοσήσαντες, ὡς Ἀγαθ-
αρχίδας (FHG III 195) ἱστόρηκεν, ἄλλοις τε συμπτώ-
μασιν ἐχρήσαντο καινοῖς καὶ ἀνιστορήτοις, καὶ δρακόντια
μικρὰ τὰς κνήμας διεσθίοντα καὶ τοὺς βραχίονας ἐξέκυ-
ψεν, ἁψαμένων δ' αὖθις ἐνεδύετο καὶ φλεγμονὰς ἀκαρτε-
ρήτους ἐνειλούμενα τοῖς μυώδεσι παρεῖχεν· καὶ τοῦτο τὸ
πάθος οὔτε πρότερον οἶδεν οὐδεὶς οὔθ' ὕστερον ἄλλοις
ἀλλ' ἐκείνοις γε μόνοις γενόμενον, ὡς ἕτερα πολλά. καὶ
γὰρ ἐν δυσουρίᾳ τις γενόμενος πολὺν χρόνον ἐξέδωκε
Πλούταρχος. Amatoriae narrationes [Sp.] (771e-775e)

φίλων, ἐπεκδραμόντων δὲ καὶ τῶν γειτόνων καὶ ἀνθελ-

κόντων, ἀνθελκόμενος ὁ Ἀκταίων διεφθάρη· καὶ οἱ μὲν
οὕτως ἀπεχώρουν. | Μέλισσος δὲ τὸν νεκρὸν τοῦ παιδὸς
εἰς τὴν ἀγορὰν τῶν Κορινθίων παρακομίσας ἐπεδείκνυε,
δίκην ἀπαιτῶν παρὰ τῶν ταῦτα πραξάντων· οἱ δὲ πλέον
οὐδὲν ἢ τὸν ἄνδρα ἠλέουν. ἄπρακτος δ' ἀναχωρήσας
παρεφύλασσε τὴν πανήγυριν τῶν Ἰσθμίων, ἀναβάς τ' ἐπὶ
τὸν τοῦ Ποσειδῶνος νεὼν κατεβόα τῶν Βακχιαδῶν καὶ
τὴν τοῦ πατρὸς Ἅβρωνος εὐεργεσίαν ὑπεμίμνησκε, τούς
τε θεοὺς ἐπικαλεσάμενος ῥίπτει ἑαυτὸν κατὰ τῶν πετρῶν.
μετ' οὐ πολὺ δ' αὐχμὸς καὶ λοιμὸς κατελάμβανε τὴν
πόλιν· καὶ τῶν Κορινθίων περὶ ἀπαλλαγῆς χρωμένων,
ὁ θεὸς ἀνεῖλε μῆνιν εἶναι Ποσειδῶνος οὐκ ἀνήσοντος,
ἕως ἂν τὸν Ἀκταίωνος θάνατον μετέλθοιεν. ταῦτα πυθό-
μενος Ἀρχίας, αὐτὸς γὰρ θεωρὸς ἦν, εἰς μὲν τὴν Κόρινθον
ἑκὼν οὐκ ἐπανῆλθε, πλεύσας δ' εἰς τὴν Σικελίαν Συρα-
κούσας ἔκτισε. πατὴρ δὲ γενόμενος ἐνταῦθα θυγατέρων
δυεῖν, Ὀρτυγίας τε καὶ Συρακούσης, ὑπὸ τοῦ Τηλέφου
118
δολοφονεῖται, ὃς ἐγεγόνει μὲν αὐτοῦ παιδικά, νεὼς δ'

ἀφηγούμενος συνέπλευσεν εἰς Σικελίαν.

Πλούταρχος. Praecepta gerendae reipublicae (798a-825f)

τῆσδ' ὑπὲρ νήσου κρεμάσθω·

καὶ Περικλῆς τὴν λήμην τοῦ Πειραιῶς ἀφελεῖν
κελεύων· καὶ Φωκίων ἐπὶ τῆς Λεωσθένους νίκης
καλὸν τὸ στάδιον εἶναι, δεδιέναι δὲ τοῦ πολέμου
τὸν δόλιχον. καθόλου δ' ὁ μὲν ὄγκος καὶ τὸ μέ-
γεθος τῷ πολιτικῷ μᾶλλον ἁρμόττει, παράδειγμα
δ' οἵ τε Φιλιππικοὶ καὶ τῶν Θουκυδίδου δημη-
γοριῶν ἡ Σθενελαΐδα τοῦ Ἐφόρου καὶ Ἀρχιδάμου
τοῦ βασιλέως ἐν Πλαταιαῖς καὶ Περικλέους ἡ μετὰ
τὸν λοιμόν· ἐπὶ δὲ τῶν Ἐφόρου καὶ Θεοπόμπου
καὶ Ἀναξιμένους ῥητορειῶν καὶ περιόδων, ἃς
περαίνουσιν ἐξοπλίσαντες τὰ στρατεύματα καὶ
παρατάξαντες, ἔστιν εἰπεῖν
οὐδεὶς σιδήρου ταῦτα μωραίνει πέλας.
Οὐ μὴν ἀλλὰ καὶ σκῶμμα καὶ γελοῖον ἔστιν
ὅτε γίγνεται πολιτικοῦ λόγου μέρος, εἰ μὴ πρὸς
ὕβριν ἢ βωμολοχίαν, ἀλλὰ χρησίμως ἐπιπλήττοντος
ἢ διασύροντος λέγοιτο. μάλιστα δ' εὐδοκιμεῖ τὰ
Πλούταρχος. De sollertia animalium (959a-985c)

οἴακι ναῦς, παραγόμενον εὐπειθῶς. καὶ τῶν μὲν ἄλλων,

ὅ τι ἂν παραλάβῃ τῷ χάσματι ζῷον ἢ σκάφος ἢ λίθον,
εὐθὺς διέφθαρται καὶ ἀπόλωλε πᾶν ἐμβεβυθισμένον·
ἐκεῖνον δὲ γιγνῶσκον ἀναλαμβάνει τῷ στόματι καθάπερ
ἄγκυραν ἐντός· ἐγκαθεύδει γὰρ αὐτῷ καὶ τὸ κῆτος ἕστη-
κεν ἀναπαυομένου καὶ ὁρμεῖ· προελθόντος δ' αὖθις ἐπ-
ακολουθεῖ μήθ' ἡμέρας μήτε νυκτὸς ἀπολειπόμενον, ἢ ῥέμ-
βεται καὶ πλανᾶται, καὶ πολλὰ διεφθάρη καθάπερ ἀκυ-
βέρνητα πρὸς γῆν ἐξενεχθέντα. καὶ γὰρ ἡμεῖς περὶ Ἀντί-
κυραν ἑωράκαμεν οὐ πάλαι· καὶ πρότερον ἱστοροῦσιν οὐ
πόρρω Βουνῶν ἐξοκείλαντος καὶ κατασαπέντος λοιμὸν
119
γενέσθαι. ἆρ' οὖν ἄξιόν ἐστι ταύταις ταῖς κοινωνίαις καὶ

συμπεριφοραῖς παραβάλλειν ἅσπερ Ἀριστοτέλης (p. 354 R.)
ἱστορεῖ φιλίας ἀλωπέκων καὶ ὄφεων διὰ τὸ κοινὸν αὐτοῖς
πολέμιον εἶναι τὸν ἀετόν, ἢ τὰς ὠτίδων πρὸς ἵππους, ὅτι
χαίρουσι προσπελάζουσαι καὶ διασκάλλουσαι τὸν ὄνθον;
ἐγὼ μὲν γὰρ οὐδ' ἐν μελίτταις ὁρῶ τοσαύτην ἀλλήλων
ἐπιμέλειαν οὐδ' ἐν μύρμηξι· τὸ γὰρ κοινὸν
Πλούταρχος. De Stoicorum repugnantiis (1033a-1057b)

ἐπαινεῖ πάλιν ἐν ἄλλοις καὶ προφέρεται τὰ τοῦ Εὐριπίδου

ταυτὶ πολλάκις (fr. 991)·
’ἀλλ' ἔστιν, κεἴ τις ἐγγελᾷ λόγῳ, Ζεὺς καὶ θεοὶ βρότεια λεύσσοντες
πάθη·’
καὶ ὁμοίως ἐν τῷ πρώτῳ περὶ Δικαιοσύνης τὰ Ἡσιόδεια
ταυτὶ προενεγκάμενος (O. D. 242)
’τοῖσιν δ' οὐρανόθεν μέγ' ἐπήλασε πῆμα Κρονίων,
λιμὸν ὁμοῦ καὶ λοιμόν· ἀποφθινύθουσι δὲ λαοί’
ταῦτά φησι τοὺς θεοὺς ποιεῖν, ὅπως τῶν πονηρῶν κολα-
ζομένων οἱ λοιποὶ παραδείγμασι τούτοις χρώμενοι ἧττον
ἐπιχειρῶσι τοιοῦτόν τι ποιεῖν. πάλιν ἐν μὲν τοῖς περὶ
Δικαιοσύνης ὑπειπὼν ὅτι τοὺς ἀγαθὸν ἀλλὰ μὴ τέλος
τιθεμένους τὴν ἡδονὴν ἐνδέχεται σῴζειν καὶ τὴν δικαιο-
σύνην, θεὶς τοῦτο κατὰ λέξιν εἴρηκε· ‘τάχα γὰρ ἀγαθοῦ
αὐτῆς ἀπολειπομένης τέλους δὲ μή, τῶν δὲ δι' αὑτῶν
αἱρετῶν ὄντος καὶ τοῦ καλοῦ, σῴζοιμεν ἂν τὴν δικαιοσύνην,
μεῖζον ἀγαθὸν ἀπολιπόντες τὸ καλὸν καὶ τὸ δίκαιον τῆς
Πλούταρχος. Non posse suaviter vivi secundum Epicurum (1086c-

1107c) Stephanus p.1090, sec. E, l. 7
πιστὴν ἀπ' αὐτοῦ καὶ βέβαιον οὐδέποτε κτήσασθαι δυνα-

μένους. τὸ δὲ μηδὲν ἀδικεῖν οὐδέν ἐστι πρὸς τὸ θαρρεῖν·
οὐ γὰρ τὸ δικαίως παθεῖν ἀλλὰ τὸ παθεῖν φοβερόν, οὐδὲ
συνεῖναι μὲν αὐτὸν ἀδικίαις ἀνιαρὸν περιπεσεῖν δὲ ταῖς
ἄλλων οὐ χαλεπόν· ἀλλ' εἰ μὴ μεῖζον, οὐκ ἔλαττόν γε τὸ
κακὸν ἦν Ἀθηναίοις ἡ Λαχάρους καὶ Συρακοσίοις ἡ Διο-
νυσίου χαλεπότης ἤπερ αὐτοῖς ἐκείνοις· ταράττοντες γὰρ
ἐταράττοντο καὶ πείσεσθαι κακῶς προσεδόκων ἐκ τοῦ
προαδικεῖν καὶ προλυμαίνεσθαι τοὺς ἐντυγχάνοντας. ὄχλων
120
δὲ θυμοὺς καὶ λῃστῶν ὠμότητας καὶ κληρονόμων ἀδικίας,

ἔτι δὲ λοιμοὺς ἀέρων καὶ θάλασσαν εὐβραγκήν, ὑφ' ἧς
Ἐπίκουρος ὀλίγον ἐδέησε καταποθῆναι πλέων εἰς Λάμ-
ψακον, ὡς γράφει, τί ἂν λέγοι τις; ἀρκεῖ γὰρ ἡ φύσις τῆς
σαρκός, ὕλην ἔχουσα νόσων ἐν ἑαυτῇ καὶ τοῦτο δὴ τὸ
παιζόμενον ‘ἐκ τοῦ βοὸς τοὺς ἱμάντας’ λαμβάνουσα τὰς
ἀλγηδόνας ἐκ τοῦ σώματος, ὁμοίως τοῖς τε φαύλοις καὶ
τοῖς ἐπιεικέσι τὸν βίον ἐπισφαλῆ ποιεῖν καὶ φοβερόν,
ἄνπερ ἐπὶ σαρκὶ καὶ τῇ περὶ σάρκα ἐλπίδι μάθωσιν ἄλλῳ δὲ
μηθενὶ χαίρειν καὶ θαρρεῖν, | ὡς Ἐπίκουρος ἔν τ' ἄλλοις
πολλοῖς γέγραφε καὶ τούτοις ἃ ἔστι περὶ Τέλους.
Πλούταρχος. Adversus Colotem (1107d-1127e)

δὲ περὶ τούτων οἱ οἰκονομικῶς καὶ πολιτικῶς βεβιω-

κότες ἐγκαλείτωσαν; εἰσὶ δὲ τοιοῦτοι πάντες οἷς Κω-
λώτης λελοιδόρηκεν. ὧν Δημόκριτος μὲν παραινεῖ τήν τε
πολιτικὴν τέχνην μεγίστην οὖσαν ἐκδιδάσκεσθαι καὶ τοὺς
πόνους διώκειν, ἀφ' ὧν τὰ μεγάλα καὶ λαμπρὰ γίνεται
τοῖς ἀνθρώποις· Παρμενίδης δὲ τὴν ἑαυτοῦ πατρίδα
διεκόσμησε νόμοις ἀρίστοις, ὥστε τὰς ἀρχὰς καθ' ἕκα-
στον ἐνιαυτὸν ἐξορκοῦν τοὺς πολίτας ἐμμενεῖν τοῖς Παρ-
μενίδου νόμοις· Ἐμπεδοκλῆς δὲ τούς τε πρώτους τῶν
πολιτῶν ὑβρίζοντας καὶ διαφοροῦντας τὰ κοινὰ ἐξελέγ-
ξας τήν τε χώραν ἀπήλλαξεν ἀκαρπίας καὶ λοιμοῦ δια-
σφάγας ὄρους ἀποτειχίσας, δι' ὧν ὁ νότος εἰς τὸ πεδίον
ὑπερέβαλλε· Σωκράτης δὲ μετὰ τὴν καταδίκην φυγῆς
αὐτῷ μεμηχανημένης ὑπὸ τῶν φίλων οὐκ ἐχρήσατο, τοὺς
νόμους βεβαιῶν, ἀλλ' ἀδίκως ἀποθανεῖν εἵλετο μᾶλλον
ἢ σωθῆναι παρανόμως· Μέλισσος δὲ τῆς πατρίδος στρα-
τηγῶν Ἀθηναίους κατεναυμάχησε· Πλάτων δὲ καλοὺς
μὲν ἐν γράμμασι λόγους περὶ νόμων καὶ πολιτείας ἀπέ-
λιπε, πολὺ δὲ κρείττονας ἐνεποίησε τοῖς ἑταίροις, ἀφ' ὧν
Σικελία διὰ Δίωνος ἠλευθεροῦτο καὶ Θρᾴκη διὰ Πύθωνος
καὶ Ἡρακλείδου Κότυν ἀνελόντων, Ἀθηναίων δὲ Χαβρίαι
Πλούταρχος. Fra.. 36, l. 10
πολλάκι καὶ ξύμπασα πόλις κακοῦ ἀνδρὸς ἀπηύρα.

Τοῦτο δοκεῖ μὲν οὐκ εἶναι κατὰ δίκην, τὸ ἑνὸς ἕνεκα
121
πονηροῦ πόλιν ὅλην διδόναι ποινήν. δύναται δὲ λέγειν ὅτι

μοχθηροῦ ἑνὸς ὄντος ὥσπερ νοσήματος ἡ πόλις παρα-
πολαύουσα πολλάκις εἰς ὅλην ἑαυτὴν ἀναμάττεται τὴν
πονηρίαν ἐξομοιουμένη τῷ ἑνί . δύναται δὲ κἀκεῖνο
σημαίνειν ὅτι ἑνὸς ὄντος πονηροῦ δίδωσιν ἡ πᾶσα πόλις
δίκην, ὡς ἐξὸν κωλύειν μὴ κωλύουσα τὴν τοῦ ἑνὸς
πονηρίαν. οὕτω καὶ τοῦ Ἀγαμέμνονος αὐθαδῶς τῷ ἱερεῖ
προσενεχθέντος, εἰς πάντας Ἕλληνας διέτεινεν ὁ λοιμός,
ὡς παρέντας βοηθῆσαι τῷ ἱερεῖ· καὶ τοῦ Αἴαντος ἀσε-
βήσαντος περὶ τὸ τῆς Ἀθηνᾶς ἱερόν, πάντες ἔνοχοι τῇ
δίκῃ γεγόνασιν, ὡς μὴ ἀγανακτήσαντες ἐπὶ τῷ ἀσεβή-
ματι. δεῖ γὰρ μὴ ἐπιτρέπειν τοῖς ὑβρισταῖς μηδὲ συνεπι-
νεύειν τοῖς ἀδίκοις, δυναμένους μὲν παῦσαι περιορῶντας
δὲ τοῦ παῦσαι τὴν ἐξουσίαν τῶν πονηρῶν.
Ibid. in OD 244:
Δεῖ δὲ συνάπτειν τῷ

’λιμὸν ὁμοῦ καὶ λοιμόν, ἀποφθινύθουσι δὲ λαοί’,
προσενεχθέντος, εἰς πάντας Ἕλληνας διέτεινεν ὁ λοιμός,

ὡς παρέντας βοηθῆσαι τῷ ἱερεῖ· καὶ τοῦ Αἴαντος ἀσε-
βήσαντος περὶ τὸ τῆς Ἀθηνᾶς ἱερόν, πάντες ἔνοχοι τῇ
δίκῃ γεγόνασιν, ὡς μὴ ἀγανακτήσαντες ἐπὶ τῷ ἀσεβή-
ματι. δεῖ γὰρ μὴ ἐπιτρέπειν τοῖς ὑβρισταῖς μηδὲ συνεπι-
νεύειν τοῖς ἀδίκοις, δυναμένους μὲν παῦσαι περιορῶντας
δὲ τοῦ παῦσαι τὴν ἐξουσίαν τῶν πονηρῶν.
Ibid. in OD 244: Δεῖ δὲ συνάπτειν τῷ
’λιμὸν ὁμοῦ καὶ λοιμόν, ἀποφθινύθουσι δὲ λαοί’,
τοὺς ἐν τοῖς πολλοῖς φερομένους ὑπερβάντα δύο στίχους,
τὸ

οὐ γὰρ πηδαλίῳ πείθεται ὡς ἄκατος,

οὐδ' ἄγκυραι ἔχουσιν· ἀπορρήξασα δὲ δεσμὰ
πολλάκις ἐκ νυκτῶν ἄλλον ἔχει λιμένα.
καὶ Θεόφιλος δὲ ἐν Νεοπτολέμῳ ἔφη (II 475 K)·
οὐ σύμφορον νέα 'στὶ πρεσβύτῃ γυνή.
122
ὥσπερ γὰρ ἄκατος οὐδὲ μικρὸν πείθεται

ἑνὶ πηδαλίῳ, τὸ πεῖσμ' ἀπορρήξασα δὲ
ἐκ νυκτὸς ἕτερον λιμέν' ἔχουσ' ἐξευρέθη.
οὐδένα δὲ ὑμῶν ἀγνοεῖν οἴομαι, ἄνδρες φίλοι, ὅτι
καὶ οἱ μέγιστοι πόλεμοι διὰ γυναῖκας ἐγένοντο. ὁ Ἰλια-
κὸς δι' Ἑλένην, ὁ λοιμὸς διὰ Χρυσηίδα, Ἀχιλλέως
μῆνις διὰ Βρισηίδα, καὶ ὁ ἱερὸς δὲ καλούμενος πόλε-
μος δι' ἑτέραν γαμετήν, φησὶν Δοῦρις ἐν δευτέρᾳ
Ἰστοριῶν (FHG II 469), Θηβαίαν γένος, ὄνομα Θεανώ,
ἁρπασθεῖσαν ὑπὸ Φωκέως τινός. δεκαετὴς δὲ καὶ οὗτος
γενόμενος τῷ δεκάτῳ ἔτι Φιλίππου συμμαχήσαντος
πέρας ἔσχεν· τότε γὰρ εἷλον οἱ Θηβαῖοι τὴν Φωκίδα.
καὶ ὁ Κρισαικὸς δὲ πόλεμος ὀνομαζόμενος, ὥς φησι
Καλλισθένης ἐν τῷ περὶ τοῦ Ἱεροῦ Πολέμου (fr. 18 M),
ὅτε Κιρραῖοι πρὸς Φωκεῖς ἐπολέμησαν, δεκαέτης ἦν,
ἁρπασάντων Κιρραίων τὴν Πελάγοντος τοῦ Φωκέως
χρησταὶ γυναῖκες ἐπέλιπον, τῶν δ' αὖ πονηρῶν ἔτι λέγειν πολλὰς ἔχω.
Ἀντιφάνης· γεγάμηκε δήπου. τί λέγεις; ἀληθινῶς γεγάμηκεν, ὃν ἐγὼ
ζῶντα περιπατοῦντα κατέλιπον. Μένανδρος· οὐ γαμεῖς, ἂν νοῦν ἔχῃς.
γεγάμηκα γὰρ αὐτός. διὰ τοῦτό σοι παραινῶ μὴ γαμεῖν. πάλιν· ἐξώλης
ἀπόλοιθ' ὅστις ποτὲ ὁ πρῶτος ἦν ὁ γήμας, ἔπειθ' ὁ δεύτερος, εἶθ' ὁ τρίτος,
εἶθ' ὁ τέταρτος, εἶθ' ὁ Μεταγένης. Καρκῖνος· ὦ νύκτες, ὦ Ζεῦ, τί χρὴ

γυναῖκας ἐξειπεῖν κακόν; ἀρκοῦν ἂν εἴη, κἂν γυναῖκ' εἴπῃς μόνον. ὁ δὲ
Μεγαρικὸς ποιητὴς Θέογνίς φησιν· οὔτοι σύμφορόν ἐστιν ἀνδρὶ γεραιῷ·
οὐ γὰρ πηδαλίῳ πείθεται ὡς ἄκατος, οὐδ' ἄγκυραν ἔχουσιν, ἀποῤῥήξασα

δὲ δεσμὰ πολλάκις ἐκ νυκτῶν ἄλλον ἔχει λιμένα. ὅτι οἱ μέγιστοι πόλεμοι
διὰ γυναῖκας ἐγένοντο, ὁ Ἰλιακὸς δι' Ἑλένην, ὁ λοιμὸς διὰ Χρυσηίδα,
Ἀχιλλέως μῆνις διὰ Βρισηίδα. ὁ Φιλίππου δὲ οἶκος ἀνετράπη διὰ τὸν
Κλεοπάτρας γάμον, ὁ Ἡρακλέους διὰ τὸν Ἰόλης, ὁ Θησέως διὰ τὸν
Φαίδρας
τῆς Μίνωος, ὁ Ἀθάμαντος διὰ τὸν Θεμιστοῦς τῆς Ὑψέως, ὁ Ἰάσονος διὰ
τὸν Γλαύκης, ὁ Ἀγαμέμνονος διὰ Κασάνδραν καὶ ἡ ἐπ' Αἴγυπτον δὲ
Καμβύσου στρατεία διὰ γυναῖκα ἐγένετο. πυθόμενος γὰρ τὰς Αἰγυπτίας
ἐν ταῖς συνουσίαις διαφέρειν τῶν ἄλλων ἔπεμψε πρὸς Ἄμασιν αἰτῶν
θυγατέρα
πρὸς γάμον. ὃ δὲ τῶν μὲν ἑαυτοῦ οὐκ ἔδωκεν, ὑπονοήσας παλλακίδος
ἕξειν
123
αὐτὴν τιμήν· ἔπεμψε δὲ τὴν Ἀπρίου θυγατέρα, ὃς ἦν ὑπ' αὐτοῦ τῆς τῶν
Αἰγυπτίων βασιλείας ἐκπεπτωκώς. ἡσθεὶς οὖν ὁ Καμβύσης τῇ παιδὶ
Σοφοκλής. Oedipus tyrannus L. 28
ἱερεύς, ἐγὼ μὲν Ζηνός, οἵδε τ' ᾐθέων

λεκτοί· τὸ δ' ἄλλο φῦλον ἐξεστεμμένον
ἀγοραῖσι θακεῖ, πρός τε Παλλάδος διπλοῖς
ναοῖς, ἐπ' Ἰσμηνοῦ τε μαντείᾳ σποδῷ.
Πόλις γάρ, ὥσπερ καὐτὸς εἰσορᾷς, ἄγαν
ἤδη σαλεύει, κἀνακουφίσαι κάρα
βυθῶν ἔτ' οὐχ οἵα τε φοινίου σάλου,
φθίνουσα μὲν κάλυξιν ἐγκάρποις χθονός,
φθίνουσα δ' ἀγέλαις βουνόμοις τόκοισί τε
ἀγόνοις γυναικῶν· ἐν δ' ὁ πυρφόρος θεὸς
σκήψας ἐλαύνει, λοιμὸς ἔχθιστος, πόλιν,
ὑφ' οὗ κενοῦται δῶμα Καδμεῖον, μέλας δ'
Ἅιδης στεναγμοῖς καὶ γόοις πλουτίζεται.
Θεοῖσι μέν νυν οὐκ ἰσούμενός σ' ἐγὼ
οὐδ' οἵδε παῖδες ἑζόμεσθ' ἐφέστιοι,
ἀνδρῶν δὲ πρῶτον ἔν τε συμφοραῖς βίου
κρίνοντες ἔν τε δαιμόνων ξυναλλαγαῖς,
ὅς γ' ἐξέλυσας ἄστυ καδμεῖον μολὼν
σκληρᾶς ἀοιδοῦ δασμὸν ὃν παρείχομεν,
καὶ ταῦθ' ὑφ' ἡμῶν οὐδὲν ἐξειδὼς πλέον
οὐδ' ἐκδιδαχθείς, ἀλλὰ προσθήκῃ θεοῦ
Όμηρος Ιλιάδα. Book 1, l. 61
αὐτὰρ ἔπειτ' αὐτοῖσι βέλος ἐχεπευκὲς ἐφιεὶς

βάλλ'· αἰεὶ δὲ πυραὶ νεκύων καίοντο θαμειαί.
Ἐννῆμαρ μὲν ἀνὰ στρατὸν ᾤχετο κῆλα θεοῖο,
τῇ δεκάτῃ δ' ἀγορὴν δὲ καλέσσατο λαὸν Ἀχιλλεύς·
τῷ γὰρ ἐπὶ φρεσὶ θῆκε θεὰ λευκώλενος Ἥρη·
⸖ κήδετο γὰρ Δαναῶν, ὅτι ῥα θνήσκοντας ὁρᾶτο.
οἳ δ' ἐπεὶ οὖν ἤγερθεν ὁμηγερέες τε γένοντο,
⸖ τοῖσι δ' ἀνιστάμενος μετέφη πόδας ὠκὺς Ἀχιλλεύς·
⸖ Ἀτρεΐδη νῦν ἄμμε παλιμπλαγχθέντας ὀΐω
⸖ ἂψ ἀπονοστήσειν, εἴ κεν θάνατόν γε φύγοιμεν,
εἰ δὴ ὁμοῦ πόλεμός τε δαμᾷ καὶ λοιμὸς Ἀχαιούς·
124
ἀλλ' ἄγε δή τινα μάντιν ἐρείομεν ἢ ἱερῆα

ἢ καὶ ὀνειροπόλον, καὶ γάρ τ' ὄναρ ἐκ Διός ἐστιν,
ὅς κ' εἴποι ὅ τι τόσσον ἐχώσατο Φοῖβος Ἀπόλλων,
⸖ εἴ ταρ ὅ γ' εὐχωλῆς ἐπιμέμφεται ἠδ' ἑκατόμβης,
αἴ κέν πως ἀρνῶν κνίσης αἰγῶν τε τελείων
βούλεται ἀντιάσας ἡμῖν ἀπὸ λοιγὸν ἀμῦναι.
corr. Ἤτοι ὅ γ' ὣς εἰπὼν κατ' ἄρ' ἕζετο· τοῖσι δ' ἀνέστη
⸖ Κάλχας Θεστορίδης οἰωνοπόλων ὄχ' ἄριστος,
ὃς ᾔδη τά τ' ἐόντα τά τ' ἐσσόμενα πρό τ' ἐόντα,
καὶ νήεσσ' ἡγήσατ' Ἀχαιῶν Ἴλιον εἴσω
Δημοσθένης. In Aristogitonem 1 Sec. 80, l. 6
καλὴν δίκην [αὐτῷ] λαχών. περὶ οὗ τὰ μὲν ἄλλα τί δεῖ

λέγειν; ἀδελφὸς δ' ἐστὶ τούτου ὁμομήτριος καὶ ὁμοπάτριος
καὶ πρὸς τοῖς ἄλλοις κακοῖς δίδυμος. οὑτοσί – τὰ μὲν ἄλλα
σιωπῶ, ἀλλ' ἐφ' οἷς ὑμεῖς τὴν μιαρὰν Θεωρίδα, τὴν Λημνίαν,
τὴν φαρμακίδα, καὶ αὐτὴν καὶ τὸ γένος ἅπαν ἀπεκτείνατε,
ταῦτα λαβὼν τὰ φάρμακα καὶ τὰς ἐπῳδὰς παρὰ τῆς θερα-
παίνης αὐτῆς, ἣ κατ' ἐκείνης τότ' ἐμήνυσεν, ἐξ ἧσπερ ὁ
βάσκανος οὗτος πεπαιδοποίηται, μαγγανεύει καὶ φενακίζει
καὶ τοὺς ἐπιλήπτους φησὶν ἰᾶσθαι, αὐτὸς ὢν ἐπίληπτος
πάσῃ πονηρίᾳ. οὗτος οὖν αὐτὸν ἐξαιρήσεται, ὁ φαρμακός,
ὁ λοιμός, ὃν οἰωνίσαιτ' ἄν τις μᾶλλον ἰδὼν ἢ προσειπεῖν
βούλοιτο, ὃς αὐτὸς αὑτῷ θανάτου τετίμηκεν ὅτε τοιαύτην
δίκην ἔλαχεν.
Τί οὖν λοιπόν, ὦ ἄνδρες Ἀθηναῖοι; ἃ κοινὰ νὴ Δία πᾶσιν
ὑπάρχει τοῖς ἀγωνιζομένοις παρὰ τῆς τῶν ἄλλων ὑμῶν
φύσεως, καὶ οὐδεὶς αὐτὸς ἑαυτῷ ταῦτα φέρει τῶν κρινομένων,
ἀλλ' ὑμῶν ἕκαστος ἔχων οἴκοθεν ἔρχεται, ἔλεον, συγγνώμην,
φιλανθρωπίαν. ἀλλὰ τούτων γ' οὔθ' ὅσιον οὔτε θέμις τῷ
μιαρῷ τούτῳ μεταδοῦναι. διὰ τί; ὅτι ὃν ἂν αὐτὸς ἕκαστος
νόμον τῇ φύσει κατὰ πάντων ἔχῃ, τούτου τυγχάνειν παρ'
ἑκάστου δίκαιός ἐστι καὶ αὐτός. τίν' οὖν νόμον ὑμῖν ἢ τίνα
Ηρόδοτος ιστορίαι. Book 6, sec. 27, l. 5
ἔπλεε, καὶ Χίων φρουρῇ οὐ προσιεμένῃ μιν συνέβαλε ἐν

125
Κοίλοισι καλεομένοισι τῆς Χίης χώρης. Τούτων τε δὴ

ἐφόνευσε συχνούς, καὶ τῶν λοιπῶν Χίων, οἷα δὴ κεκακω-
μένων ἐκ τῆς ναυμαχίης, ὁ Ἱστιαῖος ἔχων τοὺς Λεσβίους
ἐπεκράτησε, ἐκ Πολίχνης τῆς Χίων ὁρμώμενος.
Φιλέει δέ κως προσημαίνειν, εὖτ' ἂν μέλλῃ μεγάλα κακὰ
ἢ πόλι ἢ ἔθνεϊ ἔσεσθαι· καὶ γὰρ Χίοισι πρὸ τούτων σημήια
μεγάλα ἐγένετο. Τοῦτο μέν σφι πέμψασι ἐς Δελφοὺς χορὸν
νεηνιέων ἑκατὸν δύο μοῦνοι τούτων ἀπενόστησαν, τοὺς δὲ
ὀκτώ τε καὶ ἐνενήκοντα αὐτῶν λοιμὸς ὑπολαβὼν ἀπήνεικε.
Τοῦτο δὲ ἐν τῇ πόλι τὸν αὐτὸν τοῦτον χρόνον, ὀλίγον πρὸ
τῆς ναυμαχίης, παισὶ γράμματα διδασκομένοισι ἐνέπεσε ἡ
στέγη, ὥστε ἀπ' ἑκατὸν καὶ εἴκοσι παίδων εἷς μοῦνος
ἀπέφυγε. Ταῦτα μέν σφι σημήια ὁ θεὸς προέδεξε. Μετὰ
δὲ ταῦτα ἡ ναυμαχίη ὑπολαβοῦσα ἐς γόνυ τὴν πόλιν ἔβαλε,
ἐπὶ δὲ τῇ ναυμαχίῃ ἐπεγένετο Ἱστιαῖος Λεσβίους ἄγων,
κεκακωμένων δὲ τῶν Χίων καταστροφὴν εὐπετέως αὐτῶν
ἐποιήσατο.
Ὁ δὲ Μίκυθος, οἰκέτης ἐὼν Ἀναξίλεω, ἐπίτροπος Ῥηγίου

κατελέλειπτο, οὗτος ὅς περ ἐκπεσὼν ἐκ Ῥηγίου καὶ Τεγέην
τὴν Ἀρκάδων οἰκήσας ἀνέθηκε ἐν Ὀλυμπίῃ τοὺς πολλοὺς
ἀνδριάντας. Ἀλλὰ τὰ μὲν κατὰ Ῥηγίνους τε καὶ Ταραν-
τίνους τοῦ λόγου μοι παρενθήκη γέγονε. Ἐς δὲ τὴν Κρήτην
ἐρημωθεῖσαν, ὡς λέγουσι Πραίσιοι, ἐσοικίζεσθαι ἄλλους τε
ἀνθρώπους καὶ μάλιστα Ἕλληνας, τρίτῃ δὲ γενεῇ μετὰ
Μίνων τελευτήσαντα γενέσθαι τὰ Τρωικά, ἐν τοῖσι οὐ
φλαυροτάτους φαίνεσθαι ἐόντας Κρῆτας τιμωροὺς Μενέ-
λεῳ. Ἀντὶ τούτων δέ σφι ἀπονοστήσασι ἐκ Τροίης λιμόν
τε καὶ λοιμὸν γενέσθαι καὶ αὐτοῖσι καὶ τοῖσι προβάτοισι,
ὥστε τὸ δεύτερον ἐρημωθείσης Κρήτης μετὰ τῶν ὑπολοίπων
τρίτους αὐτὴν νῦν νέμεσθαι Κρῆτας. Ἡ μὲν δὴ Πυθίη
ὑπομνήσασα ταῦτα ἔσχε βουλομένους τιμωρέειν τοῖσι
Ἕλλησι.
Ξέρξης δὲ Μαρδόνιον ἐν Θεσσαλίῃ καταλιπὼν αὐτὸς

ἐπορεύετο κατὰ τάχος ἐς τὸν Ἑλλήσποντον, καὶ ἀπικνέεται
ἐς τὸν πόρον τῆς διαβάσιος ἐν πέντε καὶ τεσσεράκοντα
ἡμέρῃσι, ἀπάγων τῆς στρατιῆς οὐδὲν μέρος ὡς εἰπεῖν.
126
Ὅκου δὲ πορευόμενοι γινοίατο καὶ κατ' οὕστινας ἀνθρώ-

πους, τὸν τούτων καρπὸν ἁρπάζοντες ἐσιτέοντο· εἰ δὲ
καρπὸν μηδένα εὕροιεν, οἱ δὲ τὴν ποίην τὴν ἐκ τῆς γῆς
ἀναφυομένην· καὶ τῶν δενδρέων τὸν φλοιὸν περιλέποντες
καὶ τὰ φύλλα καταδρέποντες κατήσθιον, ὁμοίως τῶν τε
ἡμέρων καὶ τῶν ἀγρίων, καὶ ἔλειπον οὐδέν· ταῦτα δ' ἐποίευν
ὑπὸ λιμοῦ. Ἐπιλαβὼν δὲ λοιμός τε τὸν στρατὸν καὶ δυσεν-
τερίη κατ' ὁδὸν ἔφθειρε· τοὺς δὲ καὶ νοσέοντας αὐτῶν
κατέλειπε, ἐπιτάσσων τῇσι πόλισι ἵνα ἑκάστοτε γίνοιτο
ἐλαύνων μελεδαίνειν τε καὶ τρέφειν, ἐν Θεσσαλίῃ τέ τινας
καὶ ἐν Μακεδονίῃ καὶ ἐν Σίρι τῆς Παιονίης. Ἔνθα καὶ τὸ
ἱρὸν ἅρμα καταλιπὼν τοῦ Διὸς ὅτε ἐπὶ τὴν Ἑλλάδα
ἤλαυνε, ἀπιὼν οὐκ ἀπέλαβε, ἀλλὰ δόντες οἱ Παίονες τοῖσι
Θρήιξι ἀπαιτέοντος Ξέρξεω ἔφασαν νεμομένας ἁρπασθῆ-
ναι ὑπὸ τῶν ἄνω Θρηίκων τῶν περὶ τὰς πηγὰς τοῦ
Στρυμόνος οἰκημένων. Ἔνθα καὶ ὁ τῶν Βισαλτέων βασι-
λεὺς γῆς τε τῆς Κρηστωνικῆς Θρῆιξ ἔργον ὑπερφυὲς
Φίλων Ιουδαίος De ebrietate Sec. 79, l. 3
φροντίζοντες. τὸν δ' ἀμφοτέροις πολεμωθέντα τοῖς γονεῦσι διασυνί-

στησιν εἰσαγαγὼν λέγοντα· “οὐκ οἶδα τὸν κύριον, καὶ τὸν Ἰσραὴλ οὐκ
ἐξαποστέλλω” (Exod. 5, 2)· οὗτος γὰρ ἔοικε καὶ τοῖς πρὸς θεὸν ὀρθῷ
λόγῳ βραβευομένοις καὶ τοῖς πρὸς γένεσιν παιδείᾳ βεβαιουμένοις ἐναν-
τιοῦσθαι καὶ συγχεῖν πάντα διὰ πάντων. εἰσὶ δὲ καὶ ἔτι νῦν – οὔπω
γὰρ τὸ ἀνθρώπων γένος τὴν ἄκρατον κακίαν ἐκαθήρατο – μήτε τῶν
εἰς εὐσέβειαν μήτε τῶν εἰς κοινωνίαν μηδὲν ἁπλῶς δρᾶν ἐγνωκότες, ἀλλὰ
τοὐναντίον ἀσεβείας μὲν καὶ ἀθεότητος ἑταῖροι, πρὸς δὲ τοὺς ὁμοίους

ἄπιστοι. καὶ περινοστοῦσιν αἱ μέγισται τῶν πόλεων κῆρες οὗτοι, τὰ ἴδια
καὶ τὰ κοινὰ ὑπὸ φιλοπραγμοσύνης διέποντες, μᾶλλον δ', εἰ χρὴ τἀληθὲς
εἰπεῖν, ἀνατρέποντες· οὓς ἐχρῆν ὥσπερ μεγάλην νόσον, λιμὸν ἢ λοιμὸν
ἤ τι κακὸν ἄλλο θεήλατον, εὐχαῖς καὶ θυσίαις ἀποτρέπεσθαι· φθοραὶ
γὰρ οὗτοι μεγάλαι τοῖς ἐντυχοῦσι. παρὸ καὶ Μωυσῆς τὸν ὄλεθρον
αὐτῶν ᾄδει πρὸς τῆς ἰδίου συμμαχίας ἁλόντων καὶ ὥσπερ τρικυμίαις
ταῖς ἰδίαις δόξαις ἐγκαταποθέντων (Exod. 14, 27. 28). λέγωμεν
τοίνυν ἑξῆς καὶ περὶ τῶν τούτοις μὲν ἐχθρῶν, παιδείαν δὲ καὶ ὀρθὸν
λόγον ἐκτετιμηκότων, ὧν ἦσαν οἱ τῷ ἑτέρῳ τῶν γονέων προσκείμενοι,
Φίλων Ιουδαίος De somniis (lii-ii) Book 2, sec. 125, l. 4
κωδέστατον περὶ τῆς ἑβδόμης ὑπάρχοντα νόμον καταλύειν καὶ ὑπηρετεῖν

127
ἠνάγκαζεν αὐτῷ καὶ τὰ ἄλλα ποιεῖν παρὰ τὸ καθεστὼς ἔθος, νομίζων

ἀρχὴν ἔσεσθαι καὶ τῆς περὶ τὰ ἄλλα ἐκδιαιτήσεως καὶ τῆς τῶν ὅλων
παραβάσεως, εἰ τὸ ἐπὶ τῇ ἑβδόμῃ πάτριον ἀνελεῖν δυνηθείη. καὶ μήθ'
οὓς ἐβιάζετο ὁρῶν εἴκοντας τοῖς ἐπιτάγμασι μήτε τὴν ἄλλην πληθὺν
ἠρεμοῦσαν, ἀλλὰ βαρέως καὶ τραχέως φέρουσαν τὸ πρᾶγμα καὶ ὡς ἐπ'
ἀνδραποδισμῷ καὶ πορθήσει καὶ κατασκαφῇ πατρίδος πενθοῦντάς τε
καὶ κατηφοῦντας, ἠξίου λόγῳ διδάσκειν παρανομεῖν, φάσκων· εἰ
πολεμίων
ἔφοδος αἰφνίδιον γένοιτο ἢ κατακλυσμοῦ φορὰ τοῦ ποταμοῦ ταῖς πλημ-
μύραις παραρρήξαντος τὸ χῶμα ἢ ῥιπὴ πυρὸς ἢ κεραυνία φλὸξ ἢ λιμὸς
ἢ λοιμὸς ἢ σεισμὸς ἢ ὅσα ἄλλα κακὰ χειροποίητα καὶ θεήλατα, μεθ'
ἡσυχίας πάσης οἴκοι διατρίψετε; ἢ μετὰ τοῦ συνήθους σχήματος προ-
ελεύσεσθε, τὴν μὲν δεξιὰν εἴσω χεῖρα συναγαγόντες, τὴν δὲ ἑτέραν
ὑπὸ τῆς ἀμπεχόνης παρὰ ταῖς λαγόσι πήξαντες, ἵνα μηδ' ἄκοντές τι
τῶν εἰς τὸ σωθῆναι παράσχησθε; καὶ καθεδεῖσθε ἐν τοῖς συναγωγίοις
ὑμῶν, τὸν εἰωθότα θίασον ἀγείροντες καὶ ἀσφαλῶς τὰς ἱερὰς βίβλους
ἀναγινώσκοντες κἂν εἴ τι μὴ τρανὲς εἴη διαπτύσσοντες καὶ τῇ πατρίῳ
φιλοσοφίᾳ διὰ μακρηγορίας ἐνευκαιροῦντές τε καὶ ἐνσχολάζοντες; ἀλλὰ
γὰρ ἀποσεισάμενοι πάντα ταῦτα πρὸς τὴν ἑαυτῶν καὶ γονέων καὶ τέκνων
καὶ τῶν ἄλλων οἰκειοτάτων καὶ φιλτάτων σωμάτων, εἰ δὲ δεῖ τἀληθὲς
εἰπεῖν, καὶ κτημάτων καὶ χρημάτων, ὡς μηδὲ ταῦτα ἀφανισθείη,
Φίλων Ιουδαίος De vita Mosis (lii-ii) Book 2, sec. 16, l. 1
λήτοις, ἃ νεωτερισμῷ τύχης κατασκήπτει· πολλάκις δὲ καὶ τρυφὴ πλεο-

νάσασα χορηγίαις καὶ περιουσίαις ἀφθόνοις καθεῖλε νόμους, “τὰ λίαν
ἀγαθὰ” τῶν πολλῶν φέρειν οὐ δυναμένων, ἀλλὰ διὰ κόρον ἐξυβριζόντων·
ὕβρις δ' ἀντίπαλον νόμῳ. τὰ δὲ τούτου μόνου βέβαια, ἀσάλευτα, ἀκρά-

δαντα, καθάπερ σφραγῖσι φύσεως αὐτῆς σεσημασμένα, μένει παγίως ἀφ'
ἧς ἡμέρας ἐγράφη μέχρι νῦν καὶ πρὸς τὸν ἔπειτα πάντα διαμενεῖν ἐλπὶς
αὐτὰ αἰῶνα ὥσπερ ἀθάνατα, ἕως ἂν ἥλιος καὶ σελήνη καὶ ὁ σύμπας
οὐρανός τε καὶ κόσμος ᾖ. τοσαύταις γοῦν χρησαμένου τοῦ ἔθνους μετα-
βολαῖς κατά τε εὐπραγίας καὶ τοὐναντίον, οὐδὲν ἀλλ' οὐδὲ τὸ μικρότατον
τῶν | διατεταγμένων ἐκινήθη, πάντων ὡς ἔοικε τὸ σεμνὸν καὶ θεοπρεπὲς

αὐτῶν ἐκτετιμηκότων. ἃ δὲ μὴ λιμὸς ἢ λοιμὸς ἢ πόλεμος ἢ βασιλεὺς
ἢ τύραννος ἢ ψυχῆς ἢ σώματος ἢ παθῶν ἢ κακιῶν ἐπανάστασις ἤ τι
ἄλλο θεήλατον ἢ ἀνθρώπειον κακὸν ἔλυσε, πῶς οὐ περιμάχητα καὶ
παντὸς λόγου κρείττονα καθέστηκεν; ἀλλ' οὔπω τοῦτο θαυμαστόν,
καίτοι μέγα καθ' αὑτὸ δεόντως ἂν νομισθέν, τὸ ἐξ ἅπαντος τοῦ χρόνου
πεφυλάχθαι τοὺς νόμους ἐν βεβαίῳ· ἀλλ' ἐκεῖνο θαυμασιώτερον, ὡς
ἔοικε, τὸ μὴ μόνον Ἰουδαίους ἀλλὰ καὶ τοὺς ἄλλους σχεδὸν ἅπαντας
128
καὶ μάλιστα οἷς ἀρετῆς πλείων λόγος πρὸς τὴν ἀποδοχὴν αὐτῶν καὶ
τιμὴν ὡσιῶσθαι· γέρας γὰρ τοῦτ' ἔλαχον ἐξαίρετον, ὃ μηδενὶ πρόσεστιν
ἑτέρῳ. σημεῖον δέ· τῶν κατὰ τὴν Ἑλλάδα καὶ βάρβαρον, ὡς ἔπος
εἰπεῖν, οὐδεμία πόλις ἐστίν, ἣ τὰ ἑτέρας νόμιμα τιμᾷ, μόλις δὲ καὶ τῶν
Φίλων Ιουδαίος De aeternitate mundi Sec. 126, l. 4
ὃ δ' ὑπερεθέμεθα, νῦν ἐπισκεπτέον. ποῖον μέρος τῆς γῆς, ἵνα ἀπὸ ταύτης
ἀρξώμεθα, μεῖζον ἢ ἔλαττον, οὐ χρόνῳ διαλύεται; λίθων οἱ κραταιότατοι
ἆρ' οὐ μυδῶσι καὶ σήπονται καὶ κατὰ τὴν ἕξεως ἀσθένειαν – ἡ δ'
ἐστὶ πνευματικὸς τόνος, δεσμὸς οὐκ ἄρρηκτος ἀλλὰ μόνον δυσδιάλυτος
–
θρυπτόμενοι καὶ ῥέοντες εἰς λεπτὴν τὸ πρῶτον ἀναλύονται κόνιν, εἶθ'
ὕστερον δαπανηθέντες ἐξαναλοῦνται; τί δ', εἰ μὴ πρὸς ἀνέμων ῥιπίζοιτο
τὸ ὕδωρ, ἀκίνητον ἐαθὲν οὐχ ὑφ' ἡσυχίας νεκροῦται; μεταβάλλει γοῦν
καὶ δυσωδέστατον γίνεται, οἷα ψυχὴν ἀφῃρημένον ζῷον. ἥ γε μὴν ἀέρος
φθορὰ παντί τῳ δῆλον· νοσεῖν γὰρ καὶ φθίνειν καὶ τρόπον τινὰ
ἀποθνῄσκειν
πέφυκεν. ἐπεὶ τί ἄν τις μὴ στοχασάμενος ὀνομάτων εὐπρεπείας ἀλλὰ
τἀληθοῦς εἴποι λοιμὸν εἶναι πλὴν ἀέρος θάνατον τὸ οἰκεῖον πάθος ἀνα-
χέοντος ἐπὶ φθορᾷ πάντων ὅσα ψυχῆς μεμοίραται; τί χρὴ μακρηγορεῖν
περὶ πυρός; ἀτροφῆσαν γὰρ αὐτίκα σβέννυται, χωλόν, | ᾗ φασιν οἱ
ποιηταί,
γεγονὸς ἐξ ἑαυτοῦ· διὸ σκηριπτόμενον ὀρθοῦται κατὰ τὴν τῆς
ἀναφθείσης
ὕλης μονήν, ἐξαναλωθείσης δ' ἀφανίζεται. τὸ παραπλήσιον μέντοι καὶ
τοὺς κατὰ τὴν Ἰνδικὴν δράκοντάς φασι πάσχειν· ἀνέρποντας γὰρ ἐπὶ τὰ
μέγιστα τῶν ζῴων, ἐλέφαντας, περὶ νῶτα καὶ νηδὺν ἅπασαν εἱλεῖσθαι,
φλέβα δ' ἣν ἂν τύχῃ διελόντας ἐμπίνειν τοῦ αἵματος, ἀπλήστως ἐπισπω-
μένους βιαίῳ πνεύματι καὶ συντόνῳ ῥοίζῳ· μέχρι μὲν οὖν τινος ἐξανα-
λουμένους ἐκείνους ἀντέχειν ὑπ' ἀμηχανίας ἀνασκιρτῶντας καὶ τῇ προνο-
μαίᾳ τὴν πλευρὰν τύπτοντας ὡς καθιξομένους τῶν δρακόντων, εἶτα ἀεὶ
Φίλων Ιουδαίος De providentia Fra. 2, sec. 41, l. 6
χεσθαι. καθάπερ γὰρ ἡ τοῦ πυρὸς δύναμις, ὅταν

παραβληθεῖσαν ὕλην ἀναλώσῃ, τελευταῖον αὑτὴν
ἐπινέμεται, τοῦτον τὸν τρόπον καὶ οἱ ἐπὶ τοῖς
πλήθεσι δυναστείας εἰληφότες, ὅταν δαπανήσαντες
τὰς πόλεις κενὰς ἀνδρῶν ἐργάσωνται, τὰς ὑπὲρ
ἁπάντων τίνοντες δίκας ἐπιδιαφθείρονται. καὶ τί
129
θαυμάζομεν, εἰ διὰ τυράννων ὁ Θεὸς κακίαν

ἀναχυθεῖσαν ἐν πόλεσι καὶ χώραις καὶ ἔθνεσιν
ἀποδιοπομπεῖται; πολλάκις γὰρ μὴ χρώμενος
ὑπηρέταις ἄλλοις αὐτὸς δι' ἑαυτοῦ τοῦτ' ἐργάζεται,
λιμὸν ἐπάγων ἢ λοιμὸν ἢ σεισμὸν καὶ ὅσα ἄλλα
θεήλατα, οἷς ὅμιλοι μεγάλοι καὶ πολυάνθρωποι
καθ' ἑκάστην ἡμέραν ἀπόλλυνται, καὶ πολλὴ μοῖρα
τῆς οἰκουμένης ἐρημοῦται διὰ προμήθειαν ἀρετῆς.
Ἱκανῶς μὲν οὖν εἴς γε τὰ παρόντα περὶ τοῦ μή
τινα τῶν φαύλων εὐδαιμονεῖν, ὡς οἶμαι, λέλεκται·
δι' οὗ μάλιστα παρίσταται τὸ εἶναι πρόνοιαν. εἰ
δὲ μηδέπω πέπεισαι, τὸν ἔθ' ὑποικουροῦντα ἐν-
δοιασμὸν εἰπὲ θαρρῶν· ἀμφότεροι γὰρ ᾗ τἀληθὲς
ἔχει συνδιαπορήσαντες εἰσόμεθα.
Φίλων Ιουδαίος De providentia Fra. 2, sec. 53, l. 1
καὶ Πίνδαρος ᾐνίξατο γενομένης ἐκλείψεως διὰ

τῶν πρόσθεν εἰρημένων. ὁ δὲ δὴ τοῦ γάλακτος
κύκλος τῆς μὲν αὐτῆς οὐσίας τοῖς ἄλλοις ἄστροις
μετέσχηκε, δυσαιτιολόγητος δ' εἴπερ ἐστί, μὴ
ἀποκνείτωσαν οἱ τὰ φύσεως ἐρευνᾶν εἰωθότες.
ὠφελιμώτατον γὰρ ἡ εὕρεσις, ἥδιστος δὲ καὶ καθ'
αὑτὸ τοῖς φιλομαθέσιν ἡ ζήτησις. ὥσπερ οὖν
ἥλιος καὶ σελήνη προνοίᾳ γεγόνασιν, οὕτω καὶ τὰ
ἐν οὐρανῷ πάντα, κἂν ἡμεῖς τὰς ἑκάστων φύσεις
τε καὶ δυνάμεις ἰχνηλατεῖν ἀδυνατοῦντες ἡσυχά-
ζωμεν. σεισμοί τε καὶ λοιμοί, καὶ κεραυνῶν
βολαί, καὶ ὅσα τοιαῦτα, λέγεται μὲν εἶναι θεήλατα,
πρὸς δ' ἀλήθειαν οὐκ ἔστι (Θεὸς γὰρ οὐδενὸς
αἴτιος κακοῦ τοπαράπαν), ἀλλ' αἱ τῶν στοιχείων
μεταβολαὶ ταῦτα γεννῶσιν, οὐ προηγούμενα ἔργα
φύσεως, ἀλλ' ἑπόμενα τοῖς ἀναγκαίοις, καὶ τοῖς
προηγουμένοις ἐπακολουθοῦντα. εἰ δέ τινες τῶν
χαριεστέρων συναπολαύουσι τῆς ἀπὸ τούτων βλά-
βης, οὐκ αἰτιατέον τὴν διοίκησιν. πρῶτον μὲν
γάρ, οὐκ εἴ τινες ἀγαθοὶ παρ' ἡμῖν νομίζονται, καὶ
πρὸς ἀλήθειάν εἰσιν, ἐπειδὴ τὰ Θεοῦ κριτήρια τῶν
Hesiodus Epic., Opera et dies L. 243

130
ἄκρη μέν τε φέρει βαλάνους, μέσση δὲ μελίσσας·

εἰροπόκοι δ' ὄιες μαλλοῖς καταβεβρίθασι·
τίκτουσιν δὲ γυναῖκες ἐοικότα τέκνα γονεῦσι·
θάλλουσιν δ' ἀγαθοῖσι διαμπερές· οὐδ' ἐπὶ νηῶν
νίσονται, καρπὸν δὲ φέρει ζείδωρος ἄρουρα.
οἷς δ' ὕβρις τε μέμηλε κακὴ καὶ σχέτλια ἔργα,
τοῖς δὲ δίκην Κρονίδης τεκμαίρεται εὐρύοπα Ζεύς.
πολλάκι καὶ ξύμπασα πόλις κακοῦ ἀνδρὸς ἀπηύρα,
ὅστις ἀλιτραίνῃ καὶ ἀτάσθαλα μηχανάαται.
τοῖσιν δ' οὐρανόθεν μέγ' ἐπήγαγε πῆμα Κρονίων,
λιμὸν ὁμοῦ καὶ λοιμόν, ἀποφθινύθουσι δὲ λαοί·
[οὐδὲ γυναῖκες τίκτουσιν, μινύθουσι δὲ οἶκοι
Ζηνὸς φραδμοσύνῃσιν Ὀλυμπίου· ἄλλοτε δ' αὖτε]
ἢ τῶν γε στρατὸν εὐρὺν ἀπώλεσεν ἢ ὅ γε τεῖχος
ἢ νέας ἐν πόντῳ Κρονίδης ἀποτείνυται αὐτῶν.
Ὦ βασιλῆς, ὑμεῖς δὲ καταφράζεσθε καὶ αὐτοὶ
τήνδε δίκην· ἐγγὺς γὰρ ἐν ἀνθρώποισιν ἐόντες
ἀθάνατοι φράζονται ὅσοι σκολιῇσι δίκῃσιν
ἀλλήλους τρίβουσι θεῶν ὄπιν οὐκ ἀλέγοντες.
τρὶς γὰρ μύριοί εἰσιν ἐπὶ χθονὶ πουλυβοτείρῃ
ἀθάνατοι Ζηνὸς φύλακες θνητῶν ἀνθρώπων,
Aeschines Orat., In Ctesiphontem Sec. 135, l. 8
οδος ὁ ποιητὴς ἀποφαίνεται. Λέγει γάρ που παιδεύων τὰ

πλήθη καὶ συμβουλεύων ταῖς πόλεσι τοὺς πονηροὺς τῶν
δημαγωγῶν μὴ προσδέχεσθαι·
λέξω δὲ κἀγὼ τὰ
ἔπη· διὰ τοῦτο γὰρ οἶμαι ἡμᾶς παῖδας ὄντας τὰς τῶν
ποιητῶν γνώμας ἐκμανθάνειν, ἵν' ἄνδρες ὄντες αὐταῖς
χρώμεθα.
Πολλάκι δὴ ξύμπασα πόλις κακοῦ ἀνδρὸς ἀπηύρα,
ὅς κεν ἀλιτραίνῃ καὶ ἀτάσθαλα μηχανάαται·
τοῖσιν δ' οὐρανόθεν δῶκεν μέγα πῆμα Κρονίων,
λιμὸν ὁμοῦ καὶ λοιμόν, ἀποφθινύθουσι δὲ λαοί·
ἢ τῶν γε στρατὸν εὐρὺν ἀπώλεσεν ἢ ὅ γε τεῖχος,
ἢ νέας ἐν πόντῳ ἀποτίνυται εὐρύοπα Ζεύς.
Ἐὰν δὲ περιελόντες τοῦ ποιητοῦ τὸ μέτρον τὰς γνώμας
ἐξετάζητε, οἶμαι ὑμῖν δόξειν οὐ ποιήματα Ἡσιόδου εἶναι,
ἀλλὰ χρησμὸν εἰς τὴν Δημοσθένους πολιτείαν· καὶ γὰρ
ναυτικὴ καὶ πεζὴ στρατιὰ καὶ πόλεις ἄρδην εἰσὶν ἀνηρπα-
131
σμέναι ἐκ τῆς τούτου πολιτείας.
Καινή Διαθήκη. Evangelium secundum Lucam

Ch. 21, sec. 11, l. 2
ὁ δὲ εἶπεν, Βλέπετε μὴ πλανηθῆτε· πολλοὶ

γὰρ ἐλεύσονται ἐπὶ τῷ ὀνόματί μου λέγοντες, Ἐγώ
εἰμι· καί, Ὁ καιρὸς ἤγγικεν· μὴ πορευθῆτε ὀπίσω αὐτῶν.
ὅταν δὲ ἀκούσητε πολέμους καὶ ἀκαταστασίας, μὴ
πτοηθῆτε· δεῖ γὰρ ταῦτα γενέσθαι πρῶτον, ἀλλ' οὐκ
εὐθέως τὸ τέλος.
Τότε ἔλεγεν αὐτοῖς, Ἐγερθήσεται
ἔθνος ἐπ' ἔθνος καὶ βασιλεία ἐπὶ βασιλείαν,
σεισμοί
τε μεγάλοι καὶ κατὰ τόπους λιμοὶ καὶ λοιμοὶ ἔσονται,
φόβητρά τε καὶ ἀπ' οὐρανοῦ σημεῖα μεγάλα ἔσται.
πρὸ δὲ τούτων πάντων ἐπιβαλοῦσιν ἐφ' ὑμᾶς τὰς
χεῖρας αὐτῶν καὶ διώξουσιν, παραδιδόντες εἰς τὰς συνα-
γωγὰς καὶ φυλακάς, ἀπαγομένους ἐπὶ βασιλεῖς καὶ ἡγε-
μόνας ἕνεκεν τοῦ ὀνόματός μου·
Καινή Διαθήκη. Acta apostolorum Ch. 24, sec. 5, l. 1
οἵτινες ἐνεφάνισαν τῷ ἡγεμόνι κατὰ τοῦ Παύλου.

κλη-
θέντος δὲ αὐτοῦ ἤρξατο κατηγορεῖν ὁ Τέρτυλλος λέγων,
Πολλῆς εἰρήνης τυγχάνοντες διὰ σοῦ καὶ διορθωμάτων
γινομένων τῷ ἔθνει τούτῳ διὰ τῆς σῆς προνοίας,
πάντῃ τε καὶ πανταχοῦ ἀποδεχόμεθα, κράτιστε Φῆλιξ,
μετὰ πάσης εὐχαριστίας.
ἵνα δὲ μὴ ἐπὶ πλεῖόν σε
ἐγκόπτω, παρακαλῶ ἀκοῦσαί σε ἡμῶν συντόμως τῇ σῇ
ἐπιεικείᾳ.
εὑρόντες γὰρ τὸν ἄνδρα τοῦτον λοιμὸν καὶ
κινοῦντα στάσεις πᾶσιν τοῖς Ἰουδαίοις τοῖς κατὰ τὴν
οἰκουμένην πρωτοστάτην τε τῆς τῶν Ναζωραίων αἱρέ-
σεως,
ὃς καὶ τὸ ἱερὸν ἐπείρασεν βεβηλῶσαι, ὃν καὶ
ἐκρατήσαμεν,
παρ' οὗ δυνήσῃ αὐτὸς ἀνακρίνας περὶ
132
πάντων τούτων ἐπιγνῶναι ὧν ἡμεῖς κατηγοροῦμεν αὐτοῦ.

συνεπέθεντο δὲ καὶ οἱ Ἰουδαῖοι φάσκοντες ταῦτα οὕτως
ἔχειν.

Lycurgus Orat., Fra.Oration 14, fra. 2a, l. 4
Körte, Archiv f. Papyrusf. 7, 1923, 225) ... ὦ ἄνδρες

δικαστ[αί], ὅτι οὐδ' οἷόν τέ ἐστι θῦσαι, ὡς Με-
νέσαιχμος λέγει, εἰ δὲ μ[ή], ἀσέβημα γίγνε-
τα[ι], ἀναγνώσεται ὑμῖν Θεογένους μαρτυρίαν
τοῦ κηρυκεύσαντος Διοδώρῳ, ὃς οἶδεν θύσαν-
τος ἰδιώτου [τιν]ὸς οὐ παρόντος [Διο]δώρου
καὶ θέντος ... ΟΘΑΛΙ
Lex. Patmense (Sakkelion, BCH1, 1877, 149=Lex. gr.
min., 159) s. v. εἰρεσιώνη· κλάδοι ἐλαίας καὶ δάφνης πρὸ
τῶν οἰκιῶν τιθέμενοι, πλήρεις πολλῶν ὡραίων ἀναδεδεμέ-
νων. τοῦτο δὲ λοιμοῦ γενομένου καὶ χρήσαντος τοῦ θεοῦ
ἐποίουν· Λυκοῦργος ἐν τῷ Δηλιακῷ· καὶ θαλλὸν
μέγαν κοσμήσαντας ἁπάντων, ὧν κατ' ἐκεί-
νους τοὺς καιροὺς αἱ ὧραι φέρουσιν, ἀνατι-
θέναι τῷ Ἀπόλλωνι ἔμπροσθεν τῶν θυρῶν,
εἰρεσιώνην ὀνομάσαντας, ἀπαρχὰς ποιησα-
μένους τῶν γιγνομένων πάντων ἐκ τῆς γῆς,
ὅτι τὴν ἀφορίαν ἡμῶν τῆς χώρας ἱκετηρία
ἡ παρὰ τῷ Ἀπόλλωνι τεθεῖσα ἔπαυσεν. Cod.
Darmstad. 2773 fol. 250v9 (W. Crönert, Centralblatt für
9Bibliothekswesen 14, 1897, 564)... καὶ οὕτως οἱ πρό
Lycurgus Orat., Fra.Oration 14, fra. 5a, l. 6
Ἑλλήνων εϛʹ ὀλυμπιάδι. Λυκοῦργός φησιν ἐν τῷ Κατὰ

Μενεσαίχμου· καὶ γὰρ νῦν πολλὰς καὶ μεγάλας
ὑμῖν τιμὰς ὀφείλω καὶ ζηλῶ παρὰ πᾶσιν
Ἕλλησι μαντευομένοις τὸν Δία προηροσίαν
ποιήσασθαι.
Schol. Gregor. Naz. in Catal. s. Notitia Mss qui a
Cel. E. D. Clarke comparati in bibl. Bodl. adservuntur
(Pars prior, Oxon. 1812) p.51 ... Ἄβαρις ἔνθους γενόμενος
κύκλῳ περιῄει μετὰ βέλους τὴν Ἑλλάδα καὶ χρησμούς
τινας ἔλεγε καὶ μαντείας. ὁ δὲ ῥήτωρ Λυκοῦργος ἐν τῷ
133
Κατὰ Μενεσαίχμου φησίν, ὅτι λοιμοῦ γενομένου ἐν τοῖς

Ὑπερβορέοις ἐλθὼν ὁ Ἄβαρις ἐμισθώτευσε τῷ Ἀπόλ-
λωνι, καὶ μαθὼν χρησμοὺς παρ' αὐτοῦ, σύμβολον ἔχων
τὸ βέλος τοῦ Ἀπόλλωνος περιῄει ἐν τῇ Ἑλλάδι μαντευό-
μενος.
Harpocr. s. v. Ἄβαρις· ὄνομα κύριον· Λυ-
κοῦργος ἐν τῷ Κατὰ Μενεσαίχμου. λοιμοῦ δέ φασι κατὰ
πᾶσαν τὴν οἰκουμένην γεγονότος ἀνεῖλεν ὁ Ἀπόλλων μαν-
τευομένοις Ἕλλησί τε καὶ βαρβάροις τὸν Ἀθηναίων δῆμον
ὑπὲρ πάντων εὐχὰς ποιήσασθαι. πρεσβευομένων δὲ πολλῶν
ἐθνῶν πρὸς αὐτοὺς καὶ Ἄβαριν ἐξ Ὑπερβορέων
Lycurgus Orat., Fra.Oration 14, fra. 5b, l. 2
Cel. E. D. Clarke comparati in bibl. Bodl. adservuntur

(Pars prior, Oxon. 1812) p.51 ... Ἄβαρις ἔνθους γενόμενος
κύκλῳ περιῄει μετὰ βέλους τὴν Ἑλλάδα καὶ χρησμούς
τινας ἔλεγε καὶ μαντείας. ὁ δὲ ῥήτωρ Λυκοῦργος ἐν τῷ
Κατὰ Μενεσαίχμου φησίν, ὅτι λοιμοῦ γενομένου ἐν τοῖς
Ὑπερβορέοις ἐλθὼν ὁ Ἄβαρις ἐμισθώτευσε τῷ Ἀπόλ-
λωνι, καὶ μαθὼν χρησμοὺς παρ' αὐτοῦ, σύμβολον ἔχων
τὸ βέλος τοῦ Ἀπόλλωνος περιῄει ἐν τῇ Ἑλλάδι μαντευό-
μενος.
Harpocr. s. v. Ἄβαρις· ὄνομα κύριον· Λυ-
κοῦργος ἐν τῷ Κατὰ Μενεσαίχμου. λοιμοῦ δέ φασι κατὰ
πᾶσαν τὴν οἰκουμένην γεγονότος ἀνεῖλεν ὁ Ἀπόλλων μαν-
τευομένοις Ἕλλησί τε καὶ βαρβάροις τὸν Ἀθηναίων δῆμον
ὑπὲρ πάντων εὐχὰς ποιήσασθαι. πρεσβευομένων δὲ πολλῶν
ἐθνῶν πρὸς αὐτοὺς καὶ Ἄβαριν ἐξ Ὑπερβορέων πρες-
βευτὴν ἀφικέσθαι λέγουσιν ...
Harpocr. s. v. ἁρκυωρός· Λυκοῦργος ἐν τῇ Κατὰ
Μενεσαίχμου εἰσαγγελίᾳ. ὁ τὰς ἅρκυς, τουτέστι τὰ λίνα,
φυλάττων ...
Γαληνός ιατρός. De temperamentis libri iii Kühn vol. 1, p.531, l. 6
τῆς τῆς ῥήσεως, εἰ πᾶσαν αὐτήν σοι παραγράψαιμι, τόνδε

τὸν τρόπον ἔχουσαν· ‘ἄνθρακες ἐν Κρανῶνι θερινοί. ὗεν
ἐν καύμασιν ὕδατι λάβρῳ δι' ὅλου. ἐγίνοντο δὲ μᾶλλον
νότῳ καὶ ὑπεγίνοντο μὲν ὑπὸ τὸ δέρμα ἰχῶρες. ἐγκατα-
λαμβανόμενοι δ' ἐθερμαίνοντο καὶ κνησμὸν ἐνεποίεον· εἶτα
134
φλύκταιναι ὥσπερ πυρίκαυστοι | ἐπανίσταντο καὶ ὑπὸ τὸ

δέρμα καίεσθαι ἐδόκεον’.
Ἀλλ' ἐνταῦθα μὲν ὡς ἂν μιᾶς ὥρας μετακοσμηθείσης
ἧττον τὸ κακόν. εἰ δὲ δύο ἢ τρεῖς ὑπαλλαχθεῖεν ἢ καὶ
σύμπαν τὸ ἔτος ὑγρὸν καὶ θερμὸν γένοιτο, μέγιστον ἀνάγκη
συμπεσεῖν οὕτω λοιμόν, οἷον ἐν τῷ τρίτῳ τῶν Ἐπιδημιῶν
διηγεῖται. παραγράψω δὲ πρῶτα μὲν ἃ περὶ τῆς τῶν ὡρῶν
ἀκοσμίας εἶπεν, ἐφεξῆς δὲ καὶ τὰ περὶ τῆς ἐπιγενομένης
φθορᾶς τῶν ἀνθρώπων. ἐν ἅπασι δ' αὐτοῖς προσέχειν σε
τὸν νοῦν ἀκριβῶς ἀξιῶ καὶ σκοπεῖσθαι πρῶτον μέν, ὁποῖόν
τι πρᾶγμα θερμὴ καὶ ὑγρὰ κρᾶσίς ἐστιν, ὡς οὐδὲν ἦρι
παρόμοιον, εὐκράτῳ χρήματι· δεύτερον δ' ὡς ἀναγκαῖον ἐν
αὐτῇ σήπεσθαι πάντα. ἄρχεται μὲν οὖν ὁ Ἱπποκράτης τῆς
διηγήσεως ὧδε· ‘ἔτος νότιον, ἔπομβρον, ἄπνοια διὰ τέλεος’.
εἶτα τούτοις ἐπιφέρει τὰ κατὰ μέρος ἁπάσης τῆς καταστά-
σεως, ὄμβρους πολλοὺς ἐν θερμῇ καὶ νοτίᾳ καταστάσει
Γαληνός ιατρός. De usu partium Kühn vol. 3, p.188, l. 9
ἧττον καὶ τότε παρέχονται. καὶ μέντοι καὶ βαδιζόν-

των τε καὶ θεόντων ὁ μὲν ἕτερος τῶν ποδῶν ἑδραῖος
ἐπὶ τῆς γῆς ἐστιν, ὁ δ' ἕτερος ‖ ἅμα τῷ παντὶ σκέλει μετα-
φέρεται. καὶ τὸ μὲν ἀμείβειν τὰ χωρία διὰ τὸ κινού-
μενον ἡμῖν ὑπάρχει σκέλος· τοῦτο γάρ ἐστι τὸ τοὺς
τόπους ὑπαλλάττον· τὸ δὲ μὴ καταπίπτειν διὰ τὸν ἐπὶ
τῆς γῆς ἐστηριγμένον γίγνεται πόδα. πῶς δ' ἂν καὶ
δύναιτο μεταφέρειν οὗτος τὸ ζῷον, ὅς γε μηδ' αὐτὸς
κινεῖται; πεῖραν δ' ἱκανὴν τοῦ λεγομένου δύο περι-
στάσεις πραγμάτων ἔναγχος γεγενημένων παρέσχηνται,
ὅ τε λοιμὸς ὁ πολλοῖς κατασκήψας εἰς ἄκρους τοὺς
πόδας καὶ ἡ τοῦ περὶ τὸ Κορακήσιον τῆς Παμφυλίας
ὠμότης λῃστοῦ. ὁ μὲν γὰρ λοιμὸς ἀπέσηπεν, ὁ δὲ
λῃστὴς ἀπέτεμνεν ἄκρους τοὺς πόδας, ὥστε χωρὶς
κοντῶν ἀδυνατεῖν βαδίζειν τοὺς οὕτω δυστυχήσαντας,
οὐ δήπου πρὸς τὴν κίνησιν τῶν σκελῶν ὠφελουμένους
ὑπὸ τῶν ξύλων, ἀλλὰ δηλονότι τὴν ἕδραν, ἣν τέως
εἶχον ἐκ τῶν ποδῶν. ἵστασθαι μὲν οὖν ἠδύναντο δύο
πηροῖς ἐπερειδόμενοι ποσί, βαδίζειν δ' οὐκ ἠδύναντο,
μέλλοντές γε τὸν ὅλον ὄγκον τοῦ σώματος ἐπιτρέψειν
ἑνὶ πεπηρωμένῳ. εἶδον δὲ καὶ ἄλλους τινάς,
135
ἐπὶ τῆς γῆς ἐστιν, ὁ δ' ἕτερος ‖ ἅμα τῷ παντὶ σκέλει μετα-
φέρεται. καὶ τὸ μὲν ἀμείβειν τὰ χωρία διὰ τὸ κινού-
μενον ἡμῖν ὑπάρχει σκέλος· τοῦτο γάρ ἐστι τὸ τοὺς
τόπους ὑπαλλάττον· τὸ δὲ μὴ καταπίπτειν διὰ τὸν ἐπὶ
τῆς γῆς ἐστηριγμένον γίγνεται πόδα. πῶς δ' ἂν καὶ
δύναιτο μεταφέρειν οὗτος τὸ ζῷον, ὅς γε μηδ' αὐτὸς
κινεῖται; πεῖραν δ' ἱκανὴν τοῦ λεγομένου δύο περι-
στάσεις πραγμάτων ἔναγχος γεγενημένων παρέσχηνται,
ὅ τε λοιμὸς ὁ πολλοῖς κατασκήψας εἰς ἄκρους τοὺς
πόδας καὶ ἡ τοῦ περὶ τὸ Κορακήσιον τῆς Παμφυλίας
ὠμότης λῃστοῦ. ὁ μὲν γὰρ λοιμὸς ἀπέσηπεν, ὁ δὲ
λῃστὴς ἀπέτεμνεν ἄκρους τοὺς πόδας, ὥστε χωρὶς
κοντῶν ἀδυνατεῖν βαδίζειν τοὺς οὕτω δυστυχήσαντας,
οὐ δήπου πρὸς τὴν κίνησιν τῶν σκελῶν ὠφελουμένους
ὑπὸ τῶν ξύλων, ἀλλὰ δηλονότι τὴν ἕδραν, ἣν τέως
εἶχον ἐκ τῶν ποδῶν. ἵστασθαι μὲν οὖν ἠδύναντο δύο
πηροῖς ἐπερειδόμενοι ποσί, βαδίζειν δ' οὐκ ἠδύναντο,
μέλλοντές γε τὸν ὅλον ὄγκον τοῦ σώματος ἐπιτρέψειν
ἑνὶ πεπηρωμένῳ. εἶδον δὲ καὶ ἄλλους τινάς, ὧν οἱ
δάκτυλοι μόνοι νεκρωθέντες ὑπὸ χιόνος ἀπέπεσον.
ἀλλ' οὗτοι μὲν οὔθ' ‖ ἑστῶτες οὔτε βαδίζοντες οὔτε
Γαληνός ιατρός. De atra bile Kühn vol. 5, p.115, l. 6
μενοι τῆς διὰ τοῦ λόγου γενησομένης σκέψεως, ὅσα πεπείσμεθα χρόνῳ
πολλῷ βασανίσαντες εὑρηκέναι, ταῦτα ἐροῦμεν. ὁρᾶται δὴ τὸ κατὰ τὰς
φλεβοτομίας αἷμα παχύτερον καὶ μελάντερον ἐν ταῖς τῶν θερμῶν καὶ
ξηρῶν σωμάτων κράσεσιν, ὥσπερ γε καὶ κατὰ τὰς τοιαύτας ὥρας τε
καὶ χώρας καὶ καταστάσεις ἐπιτηδεύματά τε καὶ δίαιταν ἐν ἐδέσμασι
παχυχύμοις τε καὶ αὐχμώδεσιν, | ὁποῖόν ἐστι φακὴ καὶ κοχλίαι καὶ
κρέα ταύρεια καὶ τράγεια, καὶ μᾶλλον εἰ ταριχευθείη. τῆς τοιαύτης
ὕλης ἐστὶ καὶ μέλας οἶνος παχύς τε καὶ αὐστηρός. οὕτω δὴ καὶ τῶν
νοσημάτων ὅσα κατὰ θερμὴν καὶ ξηρὰν δυσκρασίαν γίνεται, καθάπερ
οἱ καῦσοι, παχὺ καὶ μέλαν ἀποφαίνουσι τὸ αἷμα. τοιοῦτον δὲ αὐτὸ
καὶ ὁ μακρὸς οὗτος λοιμός, ὁ ἐπὶ τοῦ Μάρκου θέρους γενόμενος,
εἰργάζετο, καὶ τῶν γε διασωθέντων οὐκ ὀλίγοις ἔκκρισις διὰ τῆς κάτω
γαστρὸς ἐγίνετο τῶν καλουμένων μελάνων ἐπὶ τῆς ἐννάτης ἡμέρας
τοὐπίπαν ἢ ἑβδόμης ἢ ἑνδεκάτης. ὧν καὶ αὐτῶν ἐφαίνοντο διαφοραὶ
πλείους, ἐνίων μὲν ἐγγυτάτω τῆς μελαίνης χολῆς ἡκόντων, ἐνίων δὲ
οὔτε δῆξιν ἐν ταῖς διαχωρήσεσιν ἐχόντων οὔτ' ὀσμὴν δυσώδη, πολλῶν
136
δὲ ἔτι ἐν τῷ μεταξὺ τούτων καθεστηκότων. ὅσοις δὲ τῶν σωθέντων

ἡ διὰ τῆς κάτω γαστρὸς ἔκκρισις οὐκ ἐγένετο τοιαύτη, τὸ σῶμα πᾶν
περιεξήνθησε μέλασιν ἐξανθήμασιν ὁμοίοις. ἐνίοτε δὲ καὶ οἷον λεπὶς
ἀπέπιπτε ξηραινομένων τε καὶ διαφορουμένων | αὐτῶν, κατὰ βραχὺ
Γαληνός ιατρός. De methodo medendi libri xiv Vol. 10, p.360, l. 18
ἐν γαστρὶ, καὶ φθανόντων ἐκλύεσθαι μεταξύ· καὶ ὅτι κι-

νεῖται κατὰ τὰς ἀναπνοὰς καὶ σπαράττεται κατὰ τὰς βῆ-
χας. ὥσθ' ὅταν ἀγγεῖον ἐν πνεύμονι ῥαγῇ, γιγνώσκειν χρὴ
σαφῶς εἰ μὴ παραχρῆμα πρὶν φλεγμῆναι κολληθείη, μετὰ
ταῦτά γε ἀνίατον ἐσόμενον.
Ὅσα μέντοι τῶν ἑλκῶν ἐν ταῖς τραχείαις
ἀρτηρίαις γίγνεται κατὰ τὸν ἔνδον αὐτῶν χιτῶνα, καὶ μάλισθ'
ὅσα τοῦ λάρυγγος πλησίον, ἢ καὶ κατ' αὐτόν ἐστι, ταῦτα
θεραπεύεται· καὶ ἡμεῖς οὐκ ὀλίγους ἰασάμεθα τῶν οὕτω κα-
μνόντων. εὕρομεν δὲ μάλιστα τὴν θεραπείαν αὐτῶν ἐνθένδε
κατὰ τὸν μέγαν τοῦτον λοιμὸν, ὃν εἴη ποτὲ παύσεσθαι, πρῶ-
τον εἰσβάλλοντα. τότε νεανίσκος τις ἐνναταῖος ἐξήνθησεν
ἕλκεσιν ὅλον τὸ σῶμα, καθάπερ καὶ οἱ ἄλλοι σχεδὸν ἅπαντες
οἱ σωθέντες. ἐν τούτῳ δὲ καὶ ὑπέβηττε βραχέα. τῇ δ' ὑστε-
ραίᾳ λουσάμενος αὐτίκα μὲν ἔβηξε σφοδρότερον, ἀνηνέχθη
δ' αὐτῷ μετὰ τῆς βηχὸς, ἣν ὀνομάζουσιν ἐφελκίδα. καὶ ἡ
αἴσθησις ἦν τἀνθρώπῳ σαφὴς κατὰ τὴν τραχεῖαν ἀρτηρίαν
τὴν ἐν τῷ τραχήλῳ πλησίον τῆς σφαγῆς ἡλκωμένου τοῦ μέ-
ρους. καὶ μέντοι καὶ διανοίξαντες αὐτοῦ τὸ στόμα κατε-
σκεψάμεθα τὴν φάρυγγα, μή που κατ' αὐτὴν εἴη τὸ ἕλκος.
οὔτ' οὖν οὕτως ἐπισκοπουμένοις ἐφαίνετο πεπονθέναι
Γαληνός ιατρός. In Hippocratis de victu acutorum commentaria iv

Kühn vol. 15, p.429, l. 6
τὴν ἴασιν τῶν ὀλεθριωτάτων νοσημάτων διαφέρῃ. τὸ μὲν οὖν κεφά-

λαιον τῆς προκειμένης ῥήσεως τοῦτ' ἔστι, τὰ δὲ κατὰ μέρος τῆς λέξεως
ἐφεξῆς δίειμι. |

Ὅταν γὰρ μὴ λοιμώδεος νούσου τρό-
πος τις κοινὸς ἐπιδημήσῃ, ἀλλὰ σποράδες ἔωσιν αἱ νοῦσοι καὶ
παραπλήσιοι, ὑπὸ τούτων τῶν νοσημάτων ἀποθνῄσκουσι
πλείους ἢ ὑπὸ τῶν ἄλλων τῶν συμπάντων.
137

Δηλοῖ διὰ τοῦ λόγου τούτου τὰ μέν τινα πολλοῖς γίνεσθαι νοσή-
ματα καθ' ἕνα χρόνον, ἅπερ ὅταν μὲν ὀλέθρια γένηται, λοιμὸν ὀνο-
μάζουσιν, ὅταν δ' ἐπιεικέστερα, ἑτέρᾳ τινὶ προσηγορίᾳ δηλοῦσιν ἐπί-
δημα καλοῦντες· ὥστ' εἶναι τὸ μὲν ἐπίδημον νόσημα τὸ κατὰ χρόνον
τινὰ πλεονάσαν ἔν τινι χωρίῳ, τὸν δὲ λοιμὸν ἐπιδημίαν ὀλέθριον. ἔστι
δὲ καὶ ἄλλο γένος νοσημάτων κοινὸν πολλοῖς, τὰ ἔνδημα καλούμενα.
τούτοις δ' ἀντίκεινται πᾶσιν αἱ σποράδες νόσοι, διαφερόντως ἐνοχλοῦσαι
τοὺς νοσοῦντας, οὐ κατὰ τὸν κοινὸν τρόπον συνιστάμεναι.
τί ποτ' οὖν ἐστι τὸ λεγόμενον ὑπ' αὐτοῦ ἀλλὰ σποράδες
ἔωσιν αἱ νοῦσοι καὶ παραπλήσιοι; τοὐναντίον | γὰρ ἐχρῆν εἰρῆσθαι
καὶ μὴ παραπλησίας αὐτὰς ἀλλήλαις ὑπάρχειν, ὅπερ ἔστι μὴ ὁμοίας,

Kühn vol. 15, p.429, l. 9

Ὅταν γὰρ μὴ λοιμώδεος νούσου τρό-
πος τις κοινὸς ἐπιδημήσῃ, ἀλλὰ σποράδες ἔωσιν αἱ νοῦσοι καὶ
παραπλήσιοι, ὑπὸ τούτων τῶν νοσημάτων ἀποθνῄσκουσι
πλείους ἢ ὑπὸ τῶν ἄλλων τῶν συμπάντων.
Δηλοῖ διὰ τοῦ λόγου τούτου τὰ μέν τινα πολλοῖς γίνεσθαι νοσή-
ματα καθ' ἕνα χρόνον, ἅπερ ὅταν μὲν ὀλέθρια γένηται, λοιμὸν ὀνο-
μάζουσιν, ὅταν δ' ἐπιεικέστερα, ἑτέρᾳ τινὶ προσηγορίᾳ δηλοῦσιν ἐπί-
δημα καλοῦντες· ὥστ' εἶναι τὸ μὲν ἐπίδημον νόσημα τὸ κατὰ χρόνον
τινὰ πλεονάσαν ἔν τινι χωρίῳ, τὸν δὲ λοιμὸν ἐπιδημίαν ὀλέθριον. ἔστι
δὲ καὶ ἄλλο γένος νοσημάτων κοινὸν πολλοῖς, τὰ ἔνδημα καλούμενα.
τούτοις δ' ἀντίκεινται πᾶσιν αἱ σποράδες νόσοι, διαφερόντως ἐνοχλοῦσαι
τοὺς νοσοῦντας, οὐ κατὰ τὸν κοινὸν τρόπον συνιστάμεναι.
τί ποτ' οὖν ἐστι τὸ λεγόμενον ὑπ' αὐτοῦ ἀλλὰ σποράδες
ἔωσιν αἱ νοῦσοι καὶ παραπλήσιοι; τοὐναντίον | γὰρ ἐχρῆν εἰρῆσθαι
καὶ μὴ παραπλησίας αὐτὰς ἀλλήλαις ὑπάρχειν, ὅπερ ἔστι μὴ ὁμοίας, εἴ
γε τῇ τῶν νοσημάτων ὁμοιότητι τὸ ἔνδημον καὶ τὸ ἐπίδημον καὶ τὸ
λοιμῶδες ἐκρίνετο. δυοῖν οὖν θάτερον, ἢ βελτίονα νομιστέον τὴν τοι-
αύτην γραφὴν ἀλλὰ σποράδες ἔωσιν αἱ νοῦσοι καὶ μὴ
Γαληνός ιατρός. In Hippocratis librum de articulis et Galeni in eum

commentarii iv Vol. 18a, p.729, l. 3
τὸ πάθημα. δυοῖν γὰρ θάτερον περιπλευμονίαις τε καὶ

138
πλευρίτισιν ἢ ἀναγωγαῖς αἵματος οἱ τοιοῦτοι περιπίπτουσι.

λθʹ.
Καὶ ὁρμᾶται μὲν λαύρως καὶ ἰσχυρῶς, ἀτὰρ οὔτε πολυή-
μερος γίνεται οὔτε θανατώδης, οὔτε γὰρ μάλα ἀπόσιτοι
γίνονται οἱ τοιοῦτοι οὔτε ἄλλως ξυμφέρει κενεαγγέειν.
– – –
Οὐχ ὡς ἱστορίαν γράφων τῶν συμβαινόντων τοῖς οὕτω
κάμνουσιν, ὥσπερ ὁ Θουκυδίδης, ἡνίκα διηγεῖται τὸν λοιμὸν, ἀλλ' ἕνεκα
διορισμοῦ τῶν ἐφ' ἑτέραις αἰτίαις γιγνομέ-
νων δυσεντεριῶν, ταῦτα προσέθηκεν ὁ Ἱπποκράτης, ὥστ' εἰ
μὴ καὶ τῆς προκειμένης πραγματείας ἴδιός ἐστιν ὁ λόγος,
οὐδὲν χεῖρον αὐτὸν ἐξεργάσασθαι παμπόλλων ἰατρῶν ἀδυνα-
τούντων διακρῖναι τὰς διαθέσεις, ἐφ' αἷς ἐκκρίσεις αἵματος
γίγνονται. νομίζουσι γοῦν ἔνιοι πάσας αὐτὰς ἑλκώ-
σεσιν ἐντέρων ἕπεσθαι, μεγάλως σφαλλόμενοι. ἡ μὲν οὖν
ἀπὸ τῶν αἱμοῤῥοΐδων ἔκκρισις οὐδ' αὐτοὺς τοὺς κάμνον-
τας λανθάνει. τῶν δ' ἄνωθεν ἐπὶ τὴν ἕδραν ἀφικνουμένων
αἱματωδῶν ἔνια μὲν εὐθὺς ἐξ ἀρχῆς ἥκει, τινὰ δὲ προηγή-
σατό τι τοιοῦτον, εἰ ἐξαίφνης διαχωρήσειεν αἷμα πολὺ,
Γαληνός ιατρός. De libris propriis liber Kühn vol. 19, p.15, l. 17
ἐπιδείκνυσθαι προσδεξαμένης με τῆς κατὰ τοὺς θερα-

πευομένους εὐτυχίας μείζονος εὐχῆς· εἰδὼς γὰρ τοὺς
ἀντιτέχνους, ὅταν ἐπαινῆταί τις ἰατρός, ὡς φθονοῦσιν
αὐτὸν λογίατρον ἀποκαλοῦντες, ἀπορράψαι τὴν βά-
σκανον γλῶτταν αὐτῶν ἐβουλήθην οὔτ' ἐπὶ τῶν θερα-
πευομένων φθεγγόμενός τι περαιτέρω τῶν ἀναγκαίων
οὔτε διδάσκων ἐν πλήθει, καθάπερ ἔμπροσθεν, οὔτ'
ἐπιδεικνύμενος ἀλλὰ διὰ τῶν ἔργων τῆς τέχνης μόνων
ἐνδεικνύμενος ἣν εἶχον ἕξιν ἐν τοῖς θεωρήμασιν αὐτῆς.
ἔτεσι δὲ τρισὶν ἄλλοις ἐν Ῥώμῃ διατρίψας ἀρξαμένου
τοῦ μεγάλου λοιμοῦ παραχρῆμα τῆς πόλεως ἐξῆλθον
ἐπειγόμενος εἰς τὴν πατρίδα μηδενὶ ἐν τῷ χρόνῳ
τούτῳ περὶ μὲν τῶν Ἱπποκράτους καὶ Πλάτωνος δογ-
μάτων ἓξ βιβλία συνέγραψα προτρεψαμένου με τοῦ
Βοηθοῦ, περὶ δὲ μορίων χρείας ἓν ‖ τὸ πρῶτον, ἃ
λαβὼν ὁ Βοηθὸς ἐξῆλθε τῆς πόλεως ἐμοῦ πρότερος,
ἄρξων τῆς Παλαιστίνης Συρίας, ἐν ᾗ καὶ ἀπέθανεν.
καὶ διὰ τοῦτο μετὰ πολὺν χρόνον ἑκατέραν τὴν πραγ-
ματείαν συνετέλεσα προσγενομένων μοι κωλυμάτων
139
μετὰ τὴν εἰς οἶκον ἐπάνοδον, ὧν ἐφεξῆς μνημονεύσω.

τόρων γράμματα καλούντων με· προῄρηντο γὰρ αὐτοὶ

χειμάσαντες ἐπὶ ‖ τοὺς Γερμανοὺς ἐξελαύνειν. ἐπο-
ρεύθην μὲν οὖν ἐξ ἀνάγκης, ἐλπίζων δὲ τεύξεσθαι
παραιτήσεως· ἤκουον γὰρ εἶναι τὸν ἕτερον αὐτῶν, τὸν
πρεσβύτερον, εὐγνώμονά τε καὶ μέτριον ἥμερόν τε καὶ
πρᾷον, ὃς ἐκαλεῖτο μὲν ἐξ ἀρχῆς Βῆρος, ἐπεὶ δ'
Ἀντωνῖνος ὁ μετὰ τὸν Ἀδριανὸν ἄρξας διάδοχον αὐτὸν
ἔθετο τῆς ἀρχῆς, τὸν μὲν ἔμπροσθεν ὀνομαζόμενον
Λούκιον κοινωνὸν ἐποιήσατο καλέσας Βῆρον, ἑαυτὸν
δὲ μετωνόμασεν Ἀντωνῖνον. ἐπιβάντος οὖν μου τῆς
Ἀκυληίας κατέσκηψεν ὁ λοιμὸς ὡς οὔπω πρότερον,
ὥστε τοὺς μὲν αὐτοκράτορας αὐτίκα φεύγειν εἰς Ῥώμην
ἅμα στρατιώταις ὀλίγοις, ἡμᾶς δὲ τοὺς πολλοὺς μόλις
ἐν χρόνῳ πολλῷ διασωθῆναι πλείστων ἀπολλυμένων
οὐ μόνον διὰ τὸν λοιμὸν ἀλλὰ καὶ διὰ τὸ μέσου
χειμῶνος εἶναι τὰ πραττόμενα. μεταστάντος δ' ἐξ
ἀνθρώπων τοῦ Λουκίου κατὰ τὴν ὁδὸν εἰς Ῥώμην
αὐτοῦ κομίσας τὸ σῶμα τὴν ἀποθέωσιν Ἀντωνῖνος
ἐποιήσατο καὶ μετὰ ταῦτα τῆς ἐπὶ τοὺς Γερμανοὺς
στρατείας εἴχετο περὶ παντὸς ποιούμενος ἀπάγειν με,
πεισθεὶς δ' ἀφεῖναι λέγοντος ἀκούσας τἀναντία
πρεσβύτερον, εὐγνώμονά τε καὶ μέτριον ἥμερόν τε καὶ

πρᾷον, ὃς ἐκαλεῖτο μὲν ἐξ ἀρχῆς Βῆρος, ἐπεὶ δ'
Ἀντωνῖνος ὁ μετὰ τὸν Ἀδριανὸν ἄρξας διάδοχον αὐτὸν
ἔθετο τῆς ἀρχῆς, τὸν μὲν ἔμπροσθεν ὀνομαζόμενον
Λούκιον κοινωνὸν ἐποιήσατο καλέσας Βῆρον, ἑαυτὸν
δὲ μετωνόμασεν Ἀντωνῖνον. ἐπιβάντος οὖν μου τῆς
Ἀκυληίας κατέσκηψεν ὁ λοιμὸς ὡς οὔπω πρότερον,
ὥστε τοὺς μὲν αὐτοκράτορας αὐτίκα φεύγειν εἰς Ῥώμην
ἅμα στρατιώταις ὀλίγοις, ἡμᾶς δὲ τοὺς πολλοὺς μόλις
ἐν χρόνῳ πολλῷ διασωθῆναι πλείστων ἀπολλυμένων
οὐ μόνον διὰ τὸν λοιμὸν ἀλλὰ καὶ διὰ τὸ μέσου
χειμῶνος εἶναι τὰ πραττόμενα. μεταστάντος δ' ἐξ
ἀνθρώπων τοῦ Λουκίου κατὰ τὴν ὁδὸν εἰς Ῥώμην
140
αὐτοῦ κομίσας τὸ σῶμα τὴν ἀποθέωσιν Ἀντωνῖνος

ἐποιήσατο καὶ μετὰ ταῦτα τῆς ἐπὶ τοὺς Γερμανοὺς
στρατείας εἴχετο περὶ παντὸς ποιούμενος ἀπάγειν με,
πεισθεὶς δ' ἀφεῖναι λέγοντος ἀκούσας τἀναντία κε-
λεύειν τὸν ‖ πάτριον θεὸν Ἀσκληπιόν, οὗ καὶ θερα-
πευτὴν ἀπέφαινον ἐμαυτόν, ἐξ ὅτου με θανατικὴν
διάθεσιν ἀποστήματος ἔχοντα διέσῳσε, προσκυνήσας
τὸν θεὸν καὶ περιμεῖναί με τὴν ἐπάνοδον αὐτοῦ κε
Πλάτων. Symposium Stephanus p.188, sec. b, l. 1
καὶ ἐν τοῖς ἄλλοις πᾶσι καὶ τοῖς ἀνθρωπείοις καὶ τοῖς θείοις,
καθ' ὅσον παρείκει, φυλακτέον ἑκάτερον τὸν Ἔρωτα· ἔνεστον
γάρ. ἐπεὶ καὶ ἡ τῶν ὡρῶν τοῦ ἐνιαυτοῦ σύστασις μεστή
ἐστιν ἀμφοτέρων τούτων, καὶ ἐπειδὰν μὲν πρὸς ἄλληλα τοῦ
κοσμίου τύχῃ ἔρωτος ἃ νυνδὴ ἐγὼ ἔλεγον, τά τε θερμὰ καὶ
τὰ ψυχρὰ καὶ ξηρὰ καὶ ὑγρά, καὶ ἁρμονίαν καὶ κρᾶσιν λάβῃ
σώφρονα, ἥκει φέροντα εὐετηρίαν τε καὶ ὑγίειαν ἀνθρώποις
καὶ τοῖς ἄλλοις ζῴοις τε καὶ φυτοῖς, καὶ οὐδὲν ἠδίκησεν·
ὅταν δὲ ὁ μετὰ τῆς ὕβρεως Ἔρως ἐγκρατέστερος περὶ τὰς
τοῦ ἐνιαυτοῦ ὥρας γένηται, διέφθειρέν τε πολλὰ καὶ ἠδίκησεν.
οἵ τε γὰρ λοιμοὶ φιλοῦσι γίγνεσθαι ἐκ τῶν τοιούτων καὶ
ἄλλα ἀνόμοια πολλὰ νοσήματα καὶ τοῖς θηρίοις καὶ τοῖς
φυτοῖς· καὶ γὰρ πάχναι καὶ χάλαζαι καὶ ἐρυσῖβαι ἐκ
πλεονεξίας καὶ ἀκοσμίας περὶ ἄλληλα τῶν τοιούτων γίγνεται
ἐρωτικῶν, ὧν ἐπιστήμη περὶ ἄστρων τε φορὰς καὶ ἐνιαυτῶν
ὥρας ἀστρονομία καλεῖται. ἔτι τοίνυν καὶ αἱ θυσίαι πᾶσαι
καὶ οἷς μαντικὴ ἐπιστατεῖ – ταῦτα δ' ἐστὶν ἡ περὶ θεούς τε
καὶ ἀνθρώπους πρὸς ἀλλήλους κοινωνία – οὐ περὶ ἄλλο τί
ἐστιν ἢ περὶ Ἔρωτος φυλακήν τε καὶ ἴασιν. πᾶσα γὰρ
ἀσέβεια φιλεῖ γίγνεσθαι ἐὰν μή τις τῷ κοσμίῳ Ἔρωτι
χαρίζηται μηδὲ τιμᾷ τε αὐτὸν καὶ πρεσβεύῃ ἐν παντὶ ἔργῳ,
Πλάτων. Symposium Stephanus p.201, sec. d, l. 4
Εἰ ἄρα ὁ Ἔρως τῶν καλῶν ἐνδεής ἐστι, τὰ δὲ ἀγαθὰ

καλά, κἂν τῶν ἀγαθῶν ἐνδεὴς εἴη.
Ἐγώ, φάναι, ὦ Σώκρατες, σοὶ οὐκ ἂν δυναίμην ἀντι-
λέγειν, ἀλλ' οὕτως ἐχέτω ὡς σὺ λέγεις.
Οὐ μὲν οὖν τῇ ἀληθείᾳ, φάναι, ὦ φιλούμενε Ἀγάθων,
141
δύνασαι ἀντιλέγειν, ἐπεὶ Σωκράτει γε οὐδὲν χαλεπόν.

Καὶ σὲ μέν γε ἤδη ἐάσω· τὸν δὲ λόγον τὸν περὶ τοῦ
Ἔρωτος, ὅν ποτ' ἤκουσα γυναικὸς Μαντινικῆς Διοτίμας, ἣ
ταῦτά τε σοφὴ ἦν καὶ ἄλλα πολλά – καὶ Ἀθηναίοις ποτὲ
θυσαμένοις πρὸ τοῦ λοιμοῦ δέκα ἔτη ἀναβολὴν ἐποίησε τῆς
νόσου, ἣ δὴ καὶ ἐμὲ τὰ ἐρωτικὰ ἐδίδαξεν – ὃν οὖν ἐκείνη
ἔλεγε λόγον, πειράσομαι ὑμῖν διελθεῖν ἐκ τῶν ὡμολογη-
μένων ἐμοὶ καὶ Ἀγάθωνι, αὐτὸς ἐπ' ἐμαυτοῦ, ὅπως ἂν
δύνωμαι. δεῖ δή, ὦ Ἀγάθων, ὥσπερ σὺ διηγήσω, διελθεῖν
αὐτὸν πρῶτον, τίς ἐστιν ὁ Ἔρως καὶ ποῖός τις, ἔπειτα τὰ
ἔργα αὐτοῦ. δοκεῖ οὖν μοι ῥᾷστον εἶναι οὕτω διελθεῖν, ὥς
ποτέ με ἡ ξένη ἀνακρίνουσα διῄει. σχεδὸν γάρ τι καὶ ἐγὼ
πρὸς αὐτὴν ἕτερα τοιαῦτα ἔλεγον οἷάπερ νῦν πρὸς ἐμὲ
Ἀγάθων, ὡς εἴη ὁ Ἔρως μέγας θεός, εἴη δὲ τῶν καλῶν·
ἤλεγχε δή με τούτοις τοῖς λόγοις οἷσπερ ἐγὼ τοῦτον,
Πλάτων. Leges Stephanus p.906, sec. c, l. 5
οἰκοῦσαι δυνάμεσιν, βραχὺ δέ τι καὶ τῇδε ἄν τις τῶν τοιούτων

ἐνοικοῦν ἡμῖν σαφὲς ἴδοι. ψυχαὶ δέ τινες ἐπὶ γῆς οἰκοῦσαι
καὶ ἄδικον λῆμμα κεκτημέναι δῆλον ὅτι θηριώδεις, πρὸς τὰς
τῶν φυλάκων ψυχὰς ἄρα κυνῶν ἢ τὰς τῶν νομέων ἢ πρὸς
τὰς τῶν παντάπασιν ἀκροτάτων δεσποτῶν προσπίπτουσαι,
πείθουσιν θωπείαις λόγων καὶ ἐν εὐκταίαις τισὶν ἐπῳδαῖς,
ὡς αἱ φῆμαί φασιν αἱ τῶν κακῶν, ἐξεῖναι πλεονεκτοῦσιν
σφίσιν ἐν ἀνθρώποις πάσχειν μηδὲν χαλεπόν· φαμὲν δ'
εἶναί που τὸ νῦν ὀνομαζόμενον ἁμάρτημα, τὴν πλεονεξίαν,
ἐν μὲν σαρκίνοις σώμασι νόσημα καλούμενον, ἐν δὲ ὥραις
ἐτῶν καὶ ἐνιαυτοῖς λοιμόν, ἐν δὲ πόλεσι καὶ πολιτείαις τοῦτο
αὐτό, ῥήματι μετεσχηματισμένον, ἀδικίαν.
{ΚΛ.} Παντάπασι μὲν οὖν.
{ΑΘ.} Τοῦτον δὴ τὸν λόγον ἀναγκαῖον λέγειν τὸν λέγοντα
ὡς εἰσὶν συγγνώμονες ἀεὶ θεοὶ τοῖς τῶν ἀνθρώπων ἀδίκοις καὶ
ἀδικοῦσιν, ἂν αὐτοῖς τῶν ἀδικημάτων τις ἀπονέμῃ· καθάπερ
κυσὶν λύκοι τῶν ἁρπασμάτων σμικρὰ ἀπονέμοιεν, οἱ δὲ
ἡμερούμενοι τοῖς δώροις συγχωροῖεν τὰ ποίμνια διαρπάζειν.
ἆρ' οὐχ οὗτος ὁ λόγος ὁ τῶν φασκόντων παραιτητοὺς εἶναι
θεούς;
Διόδωρος Σικελός Ιστορική βιβλιοθήκη. (li1-20) Book 4, ch. 42, sec.

142
2, l. 7
τόν τε Ἄθω καὶ Σαμοθρᾴκην, χειμῶνι περιπεσεῖν,

καὶ προσενεχθῆναι τῆς Τρῳάδος πρὸς Σίγειον. ἐν-
ταῦθα δ' αὐτῶν τὴν ἀπόβασιν ποιησαμένων, εὑρε-
θῆναί φασι παρθένον δεδεμένην παρὰ τὸν αἰγιαλὸν
διὰ τοιαύτας αἰτίας. λέγεται τὸν Ποσειδῶνα διὰ
τὴν μυθολογουμένην τῶν Τρωικῶν τειχῶν κατα-
σκευὴν μηνίσαντα Λαομέδοντι τῷ βασιλεῖ κῆτος
ἀνεῖναι ἐκ τοῦ πελάγους πρὸς τὴν χώραν· ὑπὸ δὲ
τούτου τούς τε παρὰ τὸν αἰγιαλὸν διατρίβοντας καὶ
τοὺς γεωργοῦντας τὴν παραθαλάττιον παραδόξως
συναρπάζεσθαι· πρὸς δὲ τούτοις λοιμὸν ἐμπεσεῖν
εἰς τὰ πλήθη καὶ καρπῶν παντελῆ φθοράν, ὥστε
πάντας ἐκπλήττεσθαι τὸ μέγεθος τῆς περιστάσεως.
διὸ καὶ συντρεχόντων τῶν ὄχλων εἰς ἐκκλησίαν καὶ
ζητούντων ἀπαλλαγὴν τῶν ἀτυχημάτων, λέγεται τὸν
βασιλέα πέμψαι πρὸς τὸν Ἀπόλλω τοὺς ἐπερωτή-
σοντας περὶ τῶν συμβεβηκότων. ἐκπεσόντος οὖν
χρησμοῦ μῆνιν ὑπάρχειν Ποσειδῶνος, καὶ τότε ταύ-
την λήξειν ὅταν οἱ Τρῶες τὸ λαχὸν τῶν τέκνων ἑκου-
σίως παραδῶσι βορὰν τῷ κήτει, φασὶν ἁπάντων
εἰς τὸν κλῆρον ἐμβαινόντων ἐπανελθεῖν εἰς
Διόδωρος Σικελός Ιστορική βιβλιοθήκη. (li1-20)

Book 4, ch. 82, sec. 2, l. 2
τερον αὑτὸν εἶναι κυνηγόν, ᾗ καὶ θεοὶ παρακεχωρή-

κασι τῆς ἐν τούτοις ἁμίλλης, ὁμολογουμένην καὶ
δικαίαν ὀργὴν ἔσχε πρὸς αὐτὸν ἡ θεός. καθόλου
δὲ πιθανῶς εἰς τὴν τῶν ἁλισκομένων θηρίων μετα-
μορφωθεὶς ἰδέαν ὑπὸ τῶν καὶ τἄλλα θηρία χειρου-
μένων κυνῶν διεφθάρη. τὸν δ' Ἀρισταῖόν φασι
μετὰ τὴν Ἀκτέωνος τελευτὴν ἐλθεῖν εἰς τὸ χρηστή-
ριον τοῦ πατρός, καὶ τὸν Ἀπόλλω προειπεῖν αὐτῷ
τὴν εἰς Κέων νῆσον μετάβασιν ἐσομένην αὐτοῦ καὶ
τὰς ἐσομένας παρὰ τοῖς Κείοις τιμάς. τὸν δὲ πλεῦ-
σαι μὲν εἰς τὴν νῆσον ταύτην, λοιμοῦ δὲ τὴν Ἑλ-
λάδα κατασχόντος ποιήσασθαι τὴν θυσίαν ὑπὲρ
ἁπάντων τῶν Ἑλλήνων. γενομένης δὲ τῆς θυσίας
κατὰ τὴν τοῦ σειρίου ἄστρου ἐπιτολήν, καθ' ἣν
συνέβαινε πνεῖν τοὺς ἐτησίας, λῆξαι τὰς λοιμικὰς
143
νόσους. τοῦτο δ' ἄν τις συλλογιζόμενος εἰκότως

θαυμάσαι τὸ τῆς περιπετείας ἴδιον· ὁ γὰρ ὑπὸ τῶν
κυνῶν ἰδὼν τὸν υἱὸν τετελευτηκότα, οὗτος τῶν
κατὰ τὸν οὐρανὸν ἄστρων τὸ τὴν αὐτὴν ἔχον προς-
ηγορίαν καὶ φθείρειν νομιζόμενον τοὺς ἀνθρώπους
ἔπαυσε, καὶ τοῖς ἄλλοις αἴτιος ἐγένετο τῆς σωτηρίας.

Book 12, ch. 46, sec. 3, l. 4
κλῆς. οὗτος δὲ μετὰ παντὸς τοῦ στόλου καταπλεύ-

σας εἰς τὴν Ποτίδαιαν παρεσκευάσατο τὰ πρὸς τὴν
πολιορκίαν· μηχανάς τε γὰρ παντοδαπὰς παρεσκεύ-
ασε πολιορκητικὰς καὶ ὅπλων καὶ βελῶν πλῆθος,
ἔτι δὲ σίτου δαψίλειαν ἱκανὴν πάσῃ τῇ δυνάμει.
προσβολὰς δὲ ποιούμενος συνεχεῖς καθ' ἑκάστην
ἡμέραν διέτριβε πολὺν χρόνον, οὐ δυνάμενος ἑλεῖν
τὴν πόλιν. οἱ μὲν γὰρ πολιορκούμενοι διὰ τὸν ἐκ
τῆς ἁλώσεως φόβον ἐρρωμένως ἠμύνοντο καὶ ταῖς
ὑπεροχαῖς τῶν τειχῶν πεποιθότες ἐπλεονέκτουν, ἡ
δ' ἐκ τοῦ λοιμοῦ νόσος τοὺς πολιορκοῦντας συνέ-
χουσα πολλοὺς ἀνῄρει, καὶ τὸ στρατόπεδον ἀθυμία
κατεῖχεν. ὁ δ' Ἅγνων εἰδὼς τοὺς Ἀθηναίους δεδα-
πανηκότας εἰς τὴν πολιορκίαν πλείω τῶν χιλίων
ταλάντων καὶ χαλεπῶς διακειμένους πρὸς τοὺς
Ποτιδαιάτας διὰ τὸ πρώτους ἀποστῆναι πρὸς τοὺς
Λακεδαιμονίους, ἐφοβεῖτο λῦσαι τὴν πολιορκίαν·
διόπερ ἠναγκάζετο διακαρτερεῖν καὶ τοὺς στρατιώ-
τας ἀναγκάζειν παρὰ δύναμιν βίαν προσάγειν τῇ
πόλει. ἐπεὶ δὲ τῶν πολιτῶν πολλοὶ διεφθείροντο
κατὰ τὰς προσβολὰς καὶ κατὰ τὴν ἐκ τοῦ λοιμοῦ

Book 12, ch. 46, sec. 5, l. 2
δ' ἐκ τοῦ λοιμοῦ νόσος τοὺς πολιορκοῦντας συνέ-

χουσα πολλοὺς ἀνῄρει, καὶ τὸ στρατόπεδον ἀθυμία
κατεῖχεν. ὁ δ' Ἅγνων εἰδὼς τοὺς Ἀθηναίους δεδα-
πανηκότας εἰς τὴν πολιορκίαν πλείω τῶν χιλίων
ταλάντων καὶ χαλεπῶς διακειμένους πρὸς τοὺς
144
Ποτιδαιάτας διὰ τὸ πρώτους ἀποστῆναι πρὸς τοὺς

Λακεδαιμονίους, ἐφοβεῖτο λῦσαι τὴν πολιορκίαν·
διόπερ ἠναγκάζετο διακαρτερεῖν καὶ τοὺς στρατιώ-
τας ἀναγκάζειν παρὰ δύναμιν βίαν προσάγειν τῇ
πόλει. ἐπεὶ δὲ τῶν πολιτῶν πολλοὶ διεφθείροντο
κατὰ τὰς προσβολὰς καὶ κατὰ τὴν ἐκ τοῦ λοιμοῦ
νόσον, ἀπολιπὼν μέρος τῆς δυνάμεως ἐπὶ τῆς πο-
λιορκίας ἀπέπλευσεν εἰς τὰς Ἀθήνας, ἀποβεβληκὼς
τῶν στρατιωτῶν πλείους τῶν χιλίων. ἀπελθόντων
δὲ τούτων οἱ Ποτιδαιᾶται, τοῦ τε σίτου παντελῶς
ἐκλιπόντος καὶ τῶν κατὰ τὴν πόλιν ἀθυμούντων,
ἐπεκηρυκεύσαντο πρὸς τοὺς πολιορκοῦντας περὶ δια-
λύσεως. ἀσμένως δὲ κἀκείνων προσδεξαμένων δια-
λύσεις ἐποιήσαντο τοιαύτας, ἀπελθεῖν ἐκ τῆς πόλεως
ἅπαντας τοὺς Ποτιδαιάτας, ἄλλο μὲν μηθὲν λαβόν-
τας, ἔχοντας δὲ τοὺς μὲν ἄνδρας ἱμάτιον ἕν,

Book 13, ch. 86, sec. 2, l. 4
κατὰ τὴν πόλιν ἐπεξελθόντες ἐνεπύρισαν τὰς μη-

χανάς. οἱ δὲ περὶ τὸν Ἀννίβαν σπεύδοντες κατὰ
πλείονα μέρη τὰς προσβολὰς ποιεῖσθαι, παρήγγει-
λαν τοῖς στρατιώταις καθαιρεῖν τὰ μνήματα καὶ
χώματα κατασκευάζειν μέχρι τῶν τειχῶν. ταχὺ δὲ
τῶν ἔργων διὰ τὴν πολυχειρίαν συντελουμένων
ἐνέπεσεν εἰς τὸ στρατόπεδον πολλὴ δεισιδαιμονία.
τὸν γὰρ τοῦ Θήρωνος τάφον ὄντα καθ' ὑπερβολὴν
μέγαν συνέβαινεν ὑπὸ κεραυνοῦ διασεῖσθαι· διό-
περ αὐτοῦ καθαιρουμένου τῶν τε μάντεών τινες
προνοήσαντες διεκώλυσαν, εὐθὺ δὲ καὶ λοιμὸς ἐνέ-
πεσεν εἰς τὸ στρατόπεδον, καὶ πολλοὶ μὲν ἐτελεύτων,
οὐκ ὀλίγοι δὲ στρέβλαις καὶ δειναῖς ταλαιπωρίαις
περιέπιπτον. ἀπέθανε δὲ καὶ Ἀννίβας ὁ στρατηγός,
καὶ τῶν ἐπὶ τὰς φυλακὰς προπεμπομένων ἤγγελλόν
τινες διὰ νυκτὸς εἴδωλα φαίνεσθαι τῶν τετελευτη-
κότων. Ἰμίλκας δὲ θεωρῶν τὰ πλήθη δεισιδαιμο-
νοῦντα πρῶτον μὲν ἐπαύσατο καθαιρῶν τὰ μνη-
μεῖα, μετὰ δὲ ταῦτα ἱκέτευε τοὺς θεοὺς κατὰ τὸ
πάτριον ἔθος τῷ μὲν Κρόνῳ παῖδα σφαγιάσας, τῷ
δὲ Ποσειδῶνι πλῆθος ἱερείων καταποντίσας.
145

Book 13, ch. 114, sec. 2, l. 5
πρὸς δὲ τούτοις Γελῴους καὶ Καμαριναίους οἰκεῖν

μὲν ἐν ἀτειχίστοις ταῖς πόλεσι, φόρον δὲ τελεῖν
τοῖς Καρχηδονίοις· Λεοντίνους δὲ καὶ Μεσσηνίους
καὶ Σικελοὺς ἅπαντας αὐτονόμους εἶναι, καὶ Συρα-
κοσίους μὲν ὑπὸ Διονύσιον τετάχθαι, τὰ δὲ αἰχμά-
λωτα καὶ τὰς ναῦς ἀποδοῦναι 8τοὺς ἔχοντας τοῖς
ἀποβαλοῦσι. τῶν συνθηκῶν δὲ γενομένων Καρχη-
δόνιοι μὲν εἰς Λιβύην ἐξέπλευσαν, πλεῖον ἢ τὸ
ἥμισυ μέρος τῶν στρατιωτῶν ἀποβαλόντες ὑπὸ τῆς
νόσου· οὐδὲν δ' ἧττον καὶ κατὰ Λιβύην διαμείναν-
τος τοῦ λοιμοῦ, παμπληθεῖς αὐτῶν τε τῶν Καρχη-
δονίων, ἔτι δὲ τῶν συμμάχων διεφθάρησαν.
Ἡμεῖς δὲ παραγενηθέντες ἐπὶ τὴν κατάλυσιν
τῶν πολέμων, κατὰ μὲν τὴν Ἑλλάδα τοῦ Πελοπον-
νησιακοῦ, κατὰ δὲ τὴν Σικελίαν τοῦ Καρχηδονίοις
πρὸς Διονύσιον πρώτου συστάντος, ἡγούμεθα δεῖν
ἐπιτετελεσμένης τῆς προθέσεως τὰς ἑξῆς πράξεις
εἰς τὴν ἐχομένην βίβλον καταχωρίσαι.

Book 14, ch. 45, sec. 3, l. 2
πολιτῶν· ἀπετίθετο γὰρ ἤδη τὸ πικρὸν τῆς τυραν-

νίδος, καὶ μεταβαλλόμενος εἰς ἐπιείκειαν φιλαν-
θρωπότερον ἦρχε τῶν ὑποτεταγμένων, οὔτε φονεύων
οὔτε φυγάδας ποιῶν, καθάπερ εἰώθει.
Μετὰ δὲ τοὺς γάμους ὀλίγας ἐπιμείνας ἡμέρας
συνήγαγεν ἐκκλησίαν καὶ παρεκάλει τοὺς Συρακο-
σίους πόλεμον ἐξενεγκεῖν πρὸς τοὺς Καρχηδονίους,
ἀποφαίνων αὐτοὺς καθόλου μὲν τοῖς Ἕλλησιν ἐχθρο-
τάτους ὄντας, μάλιστα δὲ τοῖς Σικελιώταις διὰ παν-
τὸν ἐπιβουλεύοντας. καὶ νῦν μὲν ἐφ' ἡσυχίας αὐ-
τοὺς μένειν ἀπεδείκνυε διὰ τὸν ἐμπεσόντα λοιμόν,
ὃν τοὺς πλείστους τῶν κατὰ Λιβύην διεφθαρκέναι·
ἰσχύσαντας δ' αὐτοὺς οὐκ ἀφέξεσθαι τῶν Σικελιω-
τῶν, οἷς ἐξ ἀρχαίων ἐπιβουλεύουσιν. διὸ αἱρετώ-
τερον νῦν εἶναι πρὸς ἀσθενεῖς αὐτοὺς ὄντας δια-
146
πολεμεῖν ἢ μετὰ ταῦτα πρὸς ἰσχυροὺς διαγωνίζεσθαι.

ἅμα δὲ συνίστα δεινὸν εἶναι περιορᾶν τὰς Ἑλλη-
νίδας πόλεις ὑπὸ βαρβάρων καταδεδουλωμένας, ἃς
ἐπὶ τοσοῦτον συνεπιλήψεσθαι τῶν κινδύνων, ἐφ'
ὅσον τῆς ἐλευθερίας τυχεῖν ἐπιθυμοῦσιν. οὐ μὴν
ἀλλὰ πολλοὺς λόγους πρὸς ταύτην τὴν προαίρεσιν

Book 14, ch. 47, sec. 2, l. 9
πόλεμον αὐτῷ κατεσκεύαστο κατὰ τὴν ἰδίαν προαί-

ρεσιν, ἐξέπεμψεν εἰς Καρχηδόνα κήρυκα, δοὺς ἐπι-
στολὴν πρὸς τὴν γερουσίαν· ἐν ταύτῃ δὲ γεγραμ-
μένον ἦν ὅτι Συρακοσίοις δεδογμένον εἴη πολεμεῖν
πρὸς Καρχηδονίους, ἐὰν μὴ τῶν Ἑλληνίδων πόλεων
ἐκχωρήσωσιν. οὗτος μὲν οὖν κατὰ τὸ παραγγελθὲν
πλεύσας εἰς Λιβύην τὴν ἐπιστολὴν ἀπέδωκε τῇ
γερουσίᾳ. ἧς ἀναγνωσθείσης ἔν τε τῇ συγκλήτῳ
καὶ μετὰ ταῦτ' ἐν τῷ δήμῳ συνέβη τοὺς Καρχη-
δονίους οὐ μετρίως ἀγωνιᾶν περὶ τοῦ πολέμου·
ὅ τε γὰρ λοιμὸς αὐτῶν παμπληθεῖς ἀπεκτάγκει καὶ
τοῖς ὅλοις ἦσαν ἀπαρασκεύαστοι. οὐ μὴν ἀλλ'
οὗτοι μὲν ἐκαραδόκουν τὴν τῶν Συρακοσίων προ-
αίρεσιν, καὶ μετὰ πολλῶν χρημάτων ἀπέστειλάν
τινας τῶν ἐκ τῆς γερουσίας τοὺς ξενολογήσοντας
ἀπὸ τῆς Εὐρώπης· Διονύσιος δ' ἀναλαβὼν τοὺς
Συρακοσίους καὶ τοὺς μισθοφόρους, ἔτι δὲ τοὺς
συμμάχους, ἀνέζευξεν ἐκ Συρακουσῶν, ἐπ' Ἔρυκος
τὴν πορείαν ποιούμενος. οὐ μακρὰν γὰρ τοῦ λό-
φου τούτου Μοτύη πόλις ἦν ἄποικος Καρχηδονίων,
ᾗ μάλιστα ἐχρῶντο κατὰ τῆς Σικελίας ὁρμητηρίῳ·

Book 14, ch. 76, sec. 2, l. 7
ταις διαρπάσαι.
Οὕτως μὲν οὖν τοῖς Καρχηδονίοις ἡ τύχη ταχεῖαν
τὴν μεταβολὴν ἐποίησε, καὶ πᾶσιν ἀνθρώποις ἔδειξεν,
ὡς οἱ μεῖζον τοῦ καθήκοντος ἐπαιρόμενοι ταχέως
ἐξελέγχουσι τὴν ἰδίαν ἀσθένειαν. ἐκεῖνοι γὰρ τῶν
κατὰ Σικελίαν 8πόλεων σχεδὸν ἁπασῶν πλὴν Συρα-
147
κουσῶν κρατοῦντες, καὶ ταύτην ἁλώσεσθαι προσδο-

κῶντες, ἐξαίφνης ὑπὲρ τῆς ἰδίας πατρίδος ἀγωνιᾶν
ἠναγκάσθησαν, καὶ τοὺς τάφους τῶν Συρακοσίων
ἀνατρέψαντες πεντεκαίδεκα μυριάδας ἐπεῖδον ἀτά-
φους διὰ τὸν λοιμὸν σεσωρευμένους, πυρπολήσαντες
δὲ τὴν χώραν τῶν Συρακοσίων ἐκ μεταβολῆς εὐθὺς
εἶδον τὸν ἴδιον στόλον ἐμπυρισθέντα, εἰς δὲ τὸν
λιμένα πάσῃ τῇ δυνάμει καταπλέοντες ὑπερηφάνως,
καὶ τοῖς Συρακοσίοις ἐπιδεικνύμενοι τὰς ἑαυτῶν
εὐτυχίας, ἠγνόουν ἑαυτοὺς μέλλοντας νυκτὸς ἀπο-
δράσεσθαι καὶ τοὺς συμμάχους ἐκδότους καταλιπεῖν
τοῖς πολεμίοις. αὐτὸς δὲ ὁ στρατηγὸς ὁ
Pseudo-Λουκιανός. Philopatris Sec. 24, l. 17
πεδάρσιοι ὄντες καὶ ὡς ἀπὸ ὑψηλοῦ ἅπαντα καθορῶν-

τες ὀξυδερκέστατα καὶ τάδε νενοήκατε. πῶς δὲ
τὰ τοῦ αἰθέρος; μῶν ἐκλείψει ὁ ἥλιος, ἡ δὲ σελήνη
κατὰ κάθετον γενήσεται; ὁ Ἄρης εἰ τετραγωνίσει
τὸν Δία καὶ ὁ Κρόνος διαμετρήσει τὸν ἥλιον; ἡ
Ἀφροδίτη εἰ μετὰ τοῦ Ἑρμοῦ συνοδεύσει καὶ
Ἑρμαφροδίτους ἀποκυήσουσιν, ἐφ' οἷς ὑμεῖς ἥδεσθε;
εἰ ῥαγδαίους ὑετοὺς ἐκπέμψουσιν; εἰ νιφετὸν
πολὺν ἐπιστρωννύσουσι τῇ γῇ, χάλαζαν δὲ καὶ ἐρυσί-
βην εἰ κατάξουσι, λοιμὸν καὶ λιμὸν καὶ αὐχμὸν εἰ
ἐπιπέμψουσιν, εἰ τὸ κεραυνοβόλον ἀγγεῖον ἀπεγεμί-
σθη καὶ τὸ βροντοποιὸν δοχεῖον ἀνεμεστώθη;
οἱ δὲ ὡς ἅπαντα κατωρθωκότες κατεφλυάρουν
τὰ αὑτῶν ἐράσμια, ὡς μεταλλαγῶσι τὰ πράγματα,
ἀταξίαι δὲ καὶ ταραχαὶ τὴν πόλιν καταλήψονται, τὰ
στρατόπεδα ἥττονα τῶν ἐναντίων γενήσονται. τοῦτο
ἐκταραχθεὶς καὶ ὥσπερ πρῖνος καόμενος οἰδηθεὶς
διάτορον ἀνεβόησα, Ὦ δαιμόνιοι ἀνδρῶν, μὴ
μεγάλα λίαν λέγετε “θήγοντες ὀδόντας κατ'
ἀνδρῶν θυμολεόντων πνεόντων δόρυ καὶ λόγχας καὶ
Λουκιανός. Alexander Sec. 36, l. 4
ἰδοῦσαν, ὅπερ αὐτῇ ἔθος, κοιμωμένων ἐρᾶν τῶν

καλῶν. ὁ δ' οὐδὲν μελλήσας ὁ συνετώτατος
Ῥουτιλιανὸς ἔπεμπεν εὐθὺς ἐπὶ τὴν κόρην καὶ
148
τοὺς γάμους συνετέλει ἑξηκοντούτης νυμφίος καὶ

συνῆν, τὴν πενθερὰν Σελήνην ἑκατόμβαις ὅλαις
ἱλασκόμενος καὶ τῶν ἐπουρανίων εἷς καὶ αὐτὸς
οἰόμενος γεγονέναι.
Ὁ δ' ὡς ἅπαξ τῶν ἐν Ἰταλίᾳ πραγμάτων ἐλά-
βετο, μείζω ἀεὶ προσεπενόει καὶ πάντοσε τῆς
Ῥωμαίων ἀρχῆς ἔπεμπε χρησμολόγους, ταῖς
πόλεσι προλέγων λοιμοὺς καὶ πυρκαϊὰς φυλάς-
σεσθαι καὶ σεισμούς· καὶ ἀσφαλῶς βοηθήσειν,
ὡς μὴ γένοιτό τι τούτων, αὐτὸς ὑπισχνεῖτο αὐτοῖς.
ἕνα δέ τινα χρησμόν, αὐτόφωνον καὶ αὐτόν, εἰς
ἅπαντα τὰ ἔθνη ἐν τῷ λοιμῷ διεπέμψατο· ἦν δὲ
τὸ ἔπος ἕν·
Φοῖβος ἀκειρεκόμης λοιμοῦ νεφέλην ἀπερύκει.
καὶ τοῦτο ἦν ἰδεῖν τὸ ἔπος πανταχοῦ ἐπὶ τῶν
πυλώνων γεγραμμένον ὡς τοῦ λοιμοῦ ἀλεξιφάρ-
μακον. τὸ δ' εἰς τοὐναντίον τοῖς πλείστοις
προὐχώρει·
Ὁ δ' ὡς ἅπαξ τῶν ἐν Ἰταλίᾳ πραγμάτων ἐλά-

προὐχώρει· κατὰ γάρ τινα τύχην αὗται μάλιστα
αἱ οἰκίαι ἐκενώθησαν αἷς τὸ ἔπος ἐπεγέγραπτο.
καὶ μή με νομίσῃς τοῦτο λέγειν, ὅτι διὰ τὸ ἔπος
ἀπώλλυντο· ἀλλὰ τύχῃ τινὶ οὕτως ἐγένετο. τάχα
δὲ καὶ οἱ πολλοὶ θαρροῦντες τῷ στίχῳ ἠμέλουν
καὶ ῥᾳθυμότερον διῃτῶντο, οὐδὲν τῷ χρησμῷ
πρὸς τὴν νόσον συντελοῦντες, ὡς ἂν ἔχοντες
149

προμαχομένας αὑτῶν τὰς συλλαβὰς καὶ τὸν
ἀκειρεκόμην Φοῖβον ἀποτοξεύοντα τὸν λοιμόν.

προμαχομένας αὑτῶν τὰς συλλαβὰς καὶ τὸν
ἀκειρεκόμην Φοῖβον ἀποτοξεύοντα τὸν λοιμόν.
Πευθῆνας μέντοι ἐν αὐτῇ Ῥώμῃ κατεστήσατο
πάνυ πολλοὺς τῶν συνωμοτῶν, οἳ τὰς ἑκάστου
γνώμας διήγγελλον αὐτῷ καὶ τὰς ἐρωτήσεις
προεμήνυον καὶ ὧν μάλιστα ἐφίενται, ὡς ἕτοιμον
150
αὐτὸν πρὸς τὰς ἀποκρίσεις καὶ πρὶν ἥκειν τοὺς

πεμπομένους καταλαμβάνεσθαι.
Καὶ πρὸς μὲν τὰ ἐν τῇ Ἰταλίᾳ ταῦτα προε-
μηχανᾶτο· οἴκοι δὲ καὶ τὰ τοιαῦτα. τελετήν τε
γάρ τινα συνίσταται καὶ δᾳδουχίας καὶ ἱερο-
φαντίας, τριῶν ἑξῆς ἀεὶ τελουμένων ἡμερῶν.
Λουκιανός. Quomodo historia conscribenda sit Sec. 15, l. 12
ζηλωτὴς ἄκρος, οἷος εὖ μάλα τῷ ἀρχετύπῳ

εἰκασμένος, καὶ τὴν ἀρχὴν ὡς ἐκεῖνος σὺν τῷ
ἑαυτοῦ ὀνόματι ἤρξατο, χαριεστάτην ἀρχῶν ἁπασῶν
καὶ θύμου τοῦ Ἀττικοῦ ἀποπνέουσαν. ὅρα γάρ·
“Κρεπέρῃος Καλπουρνιανὸς Πομπηϊουπολίτης
συνέγραψε τὸν πόλεμον τῶν Παρθυαίων καὶ
Ῥωμαίων, ὡς ἐπολέμησαν πρὸς ἀλλήλους, ἀρξάμε-
νος εὐθὺς συνισταμένου.” ὥστε μετά γε τοιαύτην
ἀρχὴν τί ἄν σοι τὰ λοιπὰ λέγοιμι – ὁποῖα ἐν
Ἀρμενίᾳ ἐδημηγόρησεν τὸν Κερκυραῖον αὐτὸν
ῥήτορα παραστησάμενος, ἢ οἷον Νισιβηνοῖς λοιμὸν
τοῖς μὴ τὰ Ῥωμαίων αἱρουμένοις ἐπήγαγεν παρὰ
Θουκυδίδου χρησάμενος ὅλον ἄρδην πλὴν μόνου
τοῦ Πελασγικοῦ καὶ τῶν τειχῶν τῶν μακρῶν, ἐν
οἷς οἱ τότε λοιμώξαντες ᾤκησαν; τὰ δ' ἄλλα καὶ
ἀπὸ Αἰθιοπίας ἤρξατο, ὡς τότε, καὶ ἐς Αἴγυπτον
κατέβη καὶ ἐς τὴν βασιλέως γῆν τὴν πολλήν, καὶ
ἐν ἐκείνῃ γε ἔμεινεν εὖ ποιῶν. ἐγὼ γοῦν θάπτοντα
ἔτι αὐτὸν καταλιπὼν τοὺς ἀθλίους Ἀθηναίους ἐν
Νισίβι ἀπῆλθον ἀκριβῶς εἰδὼς καὶ ὅσα ἀπελθόντος
ἐρεῖν ἔμελλεν. καὶ γὰρ αὖ καὶ τοῦτο ἐπιεικῶς
Λουκιανός. Quomodo historia conscribenda sit Sec. 57, l. 18
καὶ Ὅμηρος ὁ μεγαλόφρων ποιεῖ· καίτοι ποιητὴς

ὢν παραθεῖ τὸν Τάνταλον καὶ τὸν Ἰξίονα καὶ τὸν
Τιτυὸν καὶ τοὺς ἄλλους. εἰ δὲ Παρθένιος ἢ
Εὐφορίων ἢ Καλλίμαχος ἔλεγεν, πόσοις ἂν οἴει
ἔπεσι τὸ ὕδωρ ἄχρι πρὸς τὸ χεῖλος τοῦ Ταντάλου
ἤγαγεν· εἶτα πόσοις ἂν Ἰξίονα ἐκύλισε. μᾶλλον δὲ
ὁ Θουκυδίδης αὐτὸς ὀλίγα τῷ τοιούτῳ εἴδει τοῦ
λόγου χρησάμενος σκέψαι ὅπως εὐθὺς ἀφίσταται ἢ
151
μηχάνημα ἑρμηνεύσας ἢ πολιορκίας σχῆμα δηλώσας

ἀναγκαῖον καὶ χρειῶδες ὂν ἢ Ἐπιπολῶν σχῆμα
ἢ Συρακοσίων λιμένα. ὅταν μὲν γὰρ τὸν λοιμὸν
διηγῆται καὶ μακρὸς εἶναι δοκῇ, σὺ τὰ πράγματα
ἐννόησον· εἴσῃ γὰρ οὕτω τὸ τάχος καὶ ὡς φεύγον-
τος ὅμως ἐπιλαμβάνεται αὐτοῦ τὰ γεγενημένα
πολλὰ ὄντα.
Ἢν δέ ποτε καὶ λόγους ἐροῦντά τινα δεήσῃ εἰς-
άγειν, μάλιστα μὲν ἐοικότα τῷ προσώπῳ καὶ τῷ
πράγματι οἰκεῖα λεγέσθω, ἔπειτα ὡς σαφέστατα
καὶ ταῦτα. πλὴν ἐφεῖταί σοι τότε καὶ ῥητορεῦσαι
καὶ ἐπιδεῖξαι τὴν τῶν λόγων δεινότητα.
ουκιανός. Saturnalia Sec. 18, l. 21
Σκώμματος μέτρον ἔστω τὸ ἄλυπον ἐπὶ πᾶσιν.

Πεττευέτωσαν ἐπὶ καρύων. ἤν τις ἐπ' ἀργυρίῳ
πεττεύσῃ, ἄσιτος ἐς τὴν ὑστεραίαν ἔστω.
Καὶ μενέτω καὶ ἀπίτω ἕκαστος, ὁπόταν βούληται.
Ἐπὰν δὲ τοὺς οἰκέτας ὁ πλούσιος εὐωχῇ, δια-
κονούντων καὶ οἱ φίλοι σὺν αὐτῷ.
Τοὺς νόμους τούτους ἕκαστον τῶν πλουσίων
ἐγγράψαντα ἐς χαλκῆν στήλην ἔχειν ἐν μεσαιτάτῳ
τῆς αὐλῆς, καὶ ἀναγινωσκέτω. δεῖ δὲ εἰδέναι ὅτι
ἔστ' ἂν αὕτη ἡ στήλη μένῃ, οὔτε λιμὸς οὔτε
λοιμὸς οὔτε πυρκαϊὰ οὔτε ἄλλο χαλεπὸν οὐδὲν
εἴσεισιν εἰς τὴν οἰκίαν αὐτοῖς. ἢν δέ ποτε – ὅπερ
μὴ γένοιτο – καθαιρεθῇ, ἀποτρόπαιον οἷα πείσονται.
Λουκιανός. Scytha Sec. 2, l. 1
ἀπῆλθεν ἔτι ὀπίσω ἐς Σκύθας, ἀλλ' Ἀθήνησιν

ἀπέθανεν, καὶ μετ' οὐ πολὺ καὶ ἥρως ἔδοξεν καὶ
ἐντέμνουσιν αὐτῷ Ξένῳ Ἰατρῷ οἱ Ἀθηναῖοι·
τοῦτο γὰρ τοὔνομα ἥρως γενόμενος ἐπεκτήσατο.
τὴν δ' αἰτίαν τῆς ἐπωνυμίας καὶ ἀνθ' ὅτου ἐς τοὺς
ἥρωας κατελέγη καὶ τῶν Ἀσκληπιαδῶν εἷς
ἔδοξεν, οὐ χεῖρον ἴσως διηγήσασθαι, ὡς μάθητε
οὐ Σκύθαις μόνον ἐπιχώριον ὂν ἀπαθανατίζειν καὶ
πέμπειν παρὰ τὸν Ζάμολξιν, ἀλλὰ καὶ Ἀθηναίοις
ἐξεῖναι θεοποιεῖν τοὺς Σκύθας ἐπὶ τῆς Ἑλλάδος.
Κατὰ τὸν λοιμὸν τὸν μέγαν ἔδοξεν ἡ Ἀρχιτέλους
152
γυνή, Ἀρεοπαγίτου ἀνδρός, ἐπιστάντα οἱ τὸν

Σκύθην κελεῦσαι εἰπεῖν Ἀθηναίοις ὅτι παύσονται
τῷ λοιμῷ ἐχόμενοι, ἢν τοὺς στενωποὺς οἴνῳ
πολλῷ ῥαίνωσι. τοῦτο συχνάκις γενόμενον – οὐ
γὰρ ἠμέλησαν οἱ Ἀθηναῖοι ἀκούσαντες – ἔπαυσε
μηκέτι λοιμώττειν αὐτούς, εἴτε ἀτμούς τινας
πονηροὺς ὁ οἶνος σβέσας τῇ ὀδμῇ, εἴτε ἄλλο τι
πλέον εἰδὼς ὁ ἥρως ὁ Τόξαρις, ἅτε ἰατρικὸς ὤν,
συνεβούλευσεν. ὁ δ' οὖν μισθὸς τῆς ἰάσεως ἔτι
καὶ νῦν ἀποδίδοται αὐτῷ λευκὸς ἵππος καταθυόμε
Λουκιανός. Dialogi mortuorum Dialogue 14, sec. 1, l. 20
{ΕΡΜΗΣ}
Καὶ κηρὸν ὡς ἐπιπλάσαι τοῦ σκαφιδίου τὰ
ἀνεῳγότα καὶ ἥλους δὲ καὶ καλῴδιον, ἀφ' οὗ τὴν
ὑπέραν ἐποίησας, δύο δραχμῶν ἅπαντα.
{ΧΑΡΩΝ}
Καὶ ἄξια ταῦτα ὠνήσω.
{ΕΡΜΗΣ}
Ταῦτά ἐστιν, εἰ μή τι ἄλλο ἡμᾶς διέλαθεν ἐν τῷ
λογισμῷ. πότε δ' οὖν ταῦτα ἀποδώσειν φῄς;
{ΧΑΡΩΝ}
Νῦν μέν, ὦ Ἑρμῆ, ἀδύνατον, ἢν δὲ λοιμός τις ἢ
πόλεμος καταπέμψῃ ἀθρόους τινάς, ἐνέσται τότε
ἀποκερδᾶναι παραλογιζόμενον ἐν τῷ πλήθει τὰ
πορθμεῖα.
{ΕΡΜΗΣ}
Νῦν οὖν ἐγὼ καθεδοῦμαι τὰ κάκιστα εὐχόμε-
νος γενέσθαι, ὡς ἂν ἀπὸ τούτων ἀπολάβοιμι;
Διονύσιος Αλικαρνασσέας. Antiquitates Romanae

Book 4, ch. 69, sec. 2, l. 3
κούσης εἶναι περὶ αὐτόν, ἀλλ' οὐ κατ' ἀλήθειαν ὑπαρ-

χούσης μωρίας, ἀφελόμενος ἅπαντα τὰ πατρῷα, μικρὰ
δ' εἰς τὸν καθ' ἡμέραν βίον ἐπιχορηγῶν, ὡς παῖδα
153
ὀρφανὸν ἐπιτρόπων ἔτι δεόμενον ἐφύλαττεν ὑφ' ἑαυτῷ

διαιτᾶσθαί τε μετὰ τῶν ἰδίων παίδων ἐπέτρεπεν, οὐ
διὰ τιμήν, ὡς ἐσκήπτετο πρὸς τοὺς πέλας οἷα δὴ συγ-
γενής, ἀλλ' ἵνα γέλωτα παρέχῃ τοῖς μειρακίοις λέγων
τ' ἀνόητα πολλὰ καὶ πράττων ὅμοια τοῖς κατ' ἀλή-
θειαν ἠλιθίοις. καὶ δὴ καὶ ὅτε τῷ Δελφικῷ μαντείῳ
χρησομένους ἀπέστελλε τοὺς δύο τῶν παίδων Ἄρροντα
καὶ Τῖτον ὑπὲρ τοῦ λοιμοῦ· κατέσκηψε γάρ τις ἐπὶ
τῆς ἐκείνου βασιλείας οὐκ εἰωθυῖα νόσος εἰς παρθέ-
νους τε καὶ παῖδας, ὑφ' ἧς πολλὰ διεφθάρη σώματα,
χαλεπωτάτη δὲ καὶ δυσίατος εἰς τὰς κυούσας γυναῖκας
αὐτοῖς βρέφεσιν ἀποκτείνουσα τὰς μητέρας ἐν ταῖς
γοναῖς· τήν τ' αἰτίαν τῆς νόσου γνῶναι παρὰ τοῦ θεοῦ
καὶ τὴν λύσιν βουλόμενος συνέπεμψε κἀκεῖνον ἅμα τοῖς
μειρακίοις δεηθεῖσιν, ἵνα κατασκώπτειν τε καὶ περι-
υβρίζειν ἔχοιεν. ὡς δὲ παρεγενήθησαν ἐπὶ τὸ μαν-
τεῖον οἱ νεανίσκοι καὶ τοὺς χρησμοὺς ἔλαβον ὑπὲρ ὧν
ἐπέμφθησαν, ἀναθήμασι δωρησάμενοι τὸν θεὸν καὶ
Διονύσιος Αλικαρνασσέας. Antiquitates Romanae Book 7, ch. 12, sec.

5, l. 3
τε καὶ λιμῷ ἀντέχειν. θεῶν δέ τις εὔνοια, οἷς φροντὶς

ἦν μὴ περιιδεῖν ὑπὸ τοῖς ἐχθροῖς Ῥωμαίους γενομέ-
νους, ἐκφανέστατα καὶ τότε τὴν ἑαυτῆς δύναμιν ἀπε-
δείξατο. τοσοῦτος γάρ τις ἄφνω εἰς τὰς πόλεις τῶν
Οὐολούσκων φθόρος λοιμικὸς ἐνέσκηψεν, ὅσος ἐν οὐδενὶ
ἄλλῳ τόπῳ μνημονεύεται γενόμενος οὔθ' Ἑλλάδος οὔτε
βαρβάρου γῆς, πᾶσαν ἡλικίαν καὶ τύχην καὶ φύσιν
ἐρρωμένων τε καὶ ἀσθενῶν σωμάτων ὁμοίως διεργαζό-
μενος. ἐδήλωσε δὲ τὴν ὑπερβολὴν τῆς συμφορᾶς πόλις
ἐπιφανὴς τῶν Οὐολούσκων, Οὐέλιτραι ὄνομα αὐτῇ,
μεγάλη τε καὶ πολυάνθρωπος οὖσα τέως, ἧς ὁ λοιμὸς
μίαν ὑπελείπετο μοῖραν ἐκ τῶν δέκα, τὰς δ' ἄλλας
ὑπολαβὼν ἀπήνεγκε. τελευτῶντες δ' οὖν ὅσοι περιῆσαν
ἐκ τῆς συμφορᾶς πρεσβευσάμενοι Ῥωμαίοις ἔφρασαν
τὴν ἐρημίαν καὶ παρέδοσαν τὴν πόλιν. ἔτυχον δὲ καὶ
πρότερον ἐποίκους ἐκ τῆς Ῥώμης εἰληφότες, ἀφ' ἧς
αἰτίας καὶ τὸ δεύτερον [τοὺς] κληρούχους παρ' αὐτῶν
ᾔτουν.
154

Book 7, ch. 13, sec. 4, l. 6
ῥᾳθυμίαν, ὅτι οὐκ ἐκ πολλοῦ προείδοντο τὴν ἐσομένην

τοῦ σίτου σπάνιν καὶ προὐμηχανήσαντο τὰ πρὸς τὴν
συμφορὰν ἀλεξήματα, τῶν δ' ἐξ ἐπιβουλῆς ὑπ' αὐτῶν
γεγονέναι τὴν σιτοδείαν ἀποφαινόντων δι' ὀργήν τε
καὶ ἐπιθυμίαν τοῦ κακῶσαι τὸ δημοτικὸν ἀναμνήσει
τῆς ἀποστάσεως. διὰ ταύτας μὲν δὴ τὰς αἰτίας ἡ τῶν
κληρούχων ἀποστολὴ ταχεῖα ἐγίνετο τριῶν ἀποδειχθέν-
των ἀνδρῶν ὑπὸ τῆς βουλῆς ἡγεμόνων. τῷ δήμῳ δὲ
κατ' ἀρχὰς μὲν ἦν ἀσμένῳ τοὺς κληρούχους διαλαγχά-
νειν ὡς λιμοῦ τ' ἀπαλλαχθησομένῳ καὶ χώραν οἰκή-
σοντι εὐδαίμονα· ἔπειτ' ἐνθυμουμένῳ τὸν λοιμόν, ὃς
ἐν τῇ μελλούσῃ αὐτὸν ὑποδέχεσθαι πόλει πολὺς γενό-
μενος τούς τ' οἰκήτορας διεφθάρκει καὶ δέος παρεῖχε,
μὴ καὶ τοὺς ἐποίκους ταὐτὸν ἐργάσηται, μεθίστατο
κατὰ μικρὸν εἰς τἀναντία ἡ γνώμη, ὥστ' οὐ πολλοί
τινες ἐφάνησαν οἱ μετέχειν βουλόμενοι τῆς ἀποικίας,
ἀλλὰ πολὺ ἐλάττους ὧν ἡ βουλὴ ἐψηφίσατο, καὶ οὗτοι
δ' ἤδη σφῶν αὐτῶν κατεγνώκεσαν ὡς κακῶς βεβουλευ-
μένων καὶ ὑπανεδύοντο τὴν ἔξοδον. κατελήφθη μέντοι
τοῦτο τὸ μέρος καὶ τὸ ἄλλο τὸ μὴ ἑκουσίως συναιρό-
μενον τῆς ἐξόδου ψηφισαμένης τῆς βουλῆς ἐξ ἁπάντων
Διονύσιος Αλικαρνασσέας. De Thucydide Sec. 14, l. 23
τρέψαι περὶ σφῶν αὐτῶν πλὴν θανάτου.’ περὶ δὲ τῆς

Αἰγινητῶν ἁλώσεως τῶν ἐν Θυρέᾳ· ‘ἐν τούτῳ δ' οἱ
Ἀθηναῖοι κατασχόντες καὶ χωρήσαντες εὐθὺς πάσῃ τῇ
στρατιᾷ αἱροῦσι τὴν Θυρέαν, καὶ τήν τε πόλιν κατέ-
καυσαν καὶ τὰ ἐνόντα ἐξεπόρθησαν, τούς τε Αἰγινήτας,
ὅσοι μὴ ἐν χερσὶ διεφθάρησαν, ἄγοντες ἀφίκοντο εἰς
τὰς Ἀθήνας.’ γενομένων δὲ περὶ τὰς πόλεις ἀμφοτέρας
εὐθὺς ἐν ἀρχῇ τοῦ πολέμου μεγάλων συμφορῶν, δι'
ἃς ἐπεθύμησαν ἀμφότεραι τῆς εἰρήνης, περὶ μὲν τῆς
προτέρας, ὅτε Ἀθηναῖοι τετμημένης μὲν αὐτοῖς τῆς
χώρας, οἰκοφθορημένης δὲ τῆς πόλεως ὑπὸ λοιμοῦ,
πᾶσαν ἀπογνόντες βοήθειαν ἄλλην ἀπέστειλαν πρε-
σβείαν εἰς Σπάρτην εἰρήνης τυχεῖν δεόμενοι, οὔτε τοὺς
ἀποσταλέντας ἄνδρας εἴρηκεν οὔτε τοὺς ῥηθέντας ἐκεῖ
λόγους ὑπ' αὐτῶν οὔτε τοὺς ἐναντιωθέντας, ὑφ' ὧν
155
πεισθέντες Λακεδαιμόνιοι τὰς διαλλαγὰς ἀπεψηφίσαντο·

φαύλως δέ πως καὶ ῥᾳθύμως ὡς περὶ μικρῶν καὶ ἀδόξων
πραγμάτων ταῦτα εἴρηκε· ‘μετὰ δὲ τὴν δευτέραν εἰς-
βολὴν τῶν Πελοποννησίων οἱ Ἀθηναῖοι, ὡς ἥ τε γῆ
αὐτῶν ἐτέτμητο τὸ δεύτερον καὶ ἡ νόσος ἐπέκειτο ἅμα
Διονύσιος Αλικαρνασσέας. De Thucydide

Sec. 44, l. 13
νομαι γὰρ τὰς αἰτίας), καὶ ἐκκλησίαν τούτου ἕνεκα

ξυνήγαγον, ὅπως ὑπομνήσω καὶ μέμψωμαι, εἴ τι μὴ
ὀρθῶς ἢ ἐμοὶ χαλεπαίνετε ἢ ταῖς ξυμφοραῖς εἴκετε.’
ταῦτα Θουκυδίδῃ μὲν γράφοντι περὶ τοῦ ἀνδρὸς ἐν
ἱστορικῷ σχήματι προσήκοντα ἦν, Περικλεῖ δὲ ἀπολο-
γουμένῳ πρὸς ἠρεθισμένον ὄχλον οὐκ ἦν ἐπιτήδεια
εἰρῆσθαι, καὶ ταῦτα ἐν ἀρχαῖς τῆς ἀπολογίας, πρὶν
ἑτέροις τισὶν ἀπομειλίξασθαι λόγοις τὰς ὀργὰς τῶν
εἰκότως ἐπὶ ταῖς συμφοραῖς ἀχθομένων, τετμημένης
μὲν ὑπὸ Λακεδαιμονίων τῆς κρατίστης γῆς, πολλοῦ δὲ
κατὰ τὸν λοιμὸν ἀπολωλότος ὄχλου, τὴν δ' αἰτίαν τῶν
κακῶν τούτων τοῦ πολέμου παρεσχηκότος, ὃν ὑπ'
ἐκείνου πεισθέντες ἀνεδέξαντο. σχῆμά τε οὐ τοῦτο τῇ
διανοίᾳ πρεπωδέστατον ἦν, τὸ ἐπιτιμητικόν, ἀλλὰ τὸ
παραιτητικόν· οὐ γὰρ ἐρεθίζειν προσήκει τὰς τῶν ὄχλων
ὀργὰς τοὺς δημηγοροῦντας ἀλλὰ πραΰνειν. τούτοις
ἐπιτίθησι διάνοιαν ἀληθῆ μὲν καὶ δεινῶς ἀπηγγελ-
μένην, οὐ μέντοι γε τῷ παρόντι καιρῷ χρησίμην· ‘ἐγὼ
γὰρ ἡγοῦμαι’ φησί ‘πόλιν πλείω ξύμπασαν ὀρθουμένην
ὠφελεῖν τοὺς ἰδιώτας ἢ καθ' ἕκαστον τῶν πολιτῶν
εὐπραγοῦσαν, ἀθρόαν δὲ σφαλλομένην. καλῶς μὲν γὰρ
Διονύσιος Αλικαρνασσέας. Ars rhetorica [Sp.]

Ch. 9, sec. 7, l. 25
παρρησίας τῷ μάντει· ὁ δὲ μάντις ἀντιστοιχῶν τῷ

Ἀχιλλεῖ τῇ ἀρνήσει ὧν ὑπέβαλεν ὁ Ἀχιλλεὺς ζητῶν
τὰς αἰτίας, προδιοικεῖται τὸ φανερὰν γενέσθαι τὴν
αἰτίαν τῶν δεινῶν. ἴδωμεν οὖν τοὺς ἑκατέρων λόγους,
πῶς ἔχουσιν δι' ἀλλήλων καὶ πῶς τὸ εὐπρεπὲς ἔχουσιν
οἱ μὲν τοῦ Ἀχιλλέως ἐν βαθύτητι ζητήσεως, οἱ δὲ τοῦ
μάντεως ἐν ἀσφαλείᾳ πρὸ τῆς ἀποκρίσεως·
156
Ἀτρείδη, νῦν ἄμμε παλιμπλαγχθέντας ὀίω

ἂψ ἀπονοστήσειν, εἴ κεν θάνατόν γε φύγοιμεν,
εἰ δὴ ὁμοῦ πόλεμός τε δαμᾷ καὶ λοιμὸς Ἀχαιούς.
ἢ καὶ ὀνειροπόλον (καὶ γάρ τ' ὄναρ ἐκ Διός ἐστιν),
ὅς κ' εἴποι, ὅ τι τόσσον ἐχώσατο Φοῖβος Ἀπόλλων,
εἴ τ' ἄρ' ὅ γ' εὐχωλῆς ἐπιμέμφεται εἴ θ' ἑκατόμβης·
αἴ κέν πως ἀρνῶν κνίσσης αἰγῶν τε τελείων
βούλεται ἀντιάσας ἡμῖν ἀπὸ λοιγὸν ἀμῦναι.
Διονύσιος Αλικαρνασσέας. Ars rhetorica [Sp.] Ch. 9, sec. 7, l. 44
ὑπαινιττομένου εἰς Ἀγαμέμνονα καὶ προσκρούοντος

ἐκείνῳ, ἐν δὲ σχήματι ζητήσεως καὶ ἀπορίας τῆς τοῦ
δεινοῦ αἰτίας τὸ ἀσφαλὲς προδιοικουμένου. ἡ δὲ ἔν-
δειξις τοῦ εἰς Ἀγαμέμνονα λέγεσθαι ταῦτα πρῶτον
μὲν τὸ πρὸς Ἀγαμέμνονα ποιεῖσθαι τοὺς λόγους, ἀλλὰ
μὴ εἰς τὸ κοινόν·
Ἀτρείδη, νῦν ἄμμε παλιμπλαγχθέντας ...
ὡς γὰρ τιμῶν αὐτὸν διὰ τὸ ἀξίωμα καὶ τὸν κοινὸν
λόγον πρὸς ἐκεῖνον ἀποτεινόμενος τὴν ἀσφάλειαν ἔχει
τοῦ προσκρούματος. εἶτα ἑξῆς ἐπάγει
αἴτιος τοῦ πολέμου Ἀγαμέμνων ἐστὶν συναγαγὼν τοὺς
Ἕλληνας. συνῆψεν καὶ τὸν λοιμὸν τῷ πολέμῳ, καὶ
φησὶν αὐτὸν αἴτιον γεγονέναι· τί γὰρ ἡ μνήμη τοῦ
πολέμου ἐνταῦθα, εἰ μὴ ἐβούλετο ἀμφοτέρων αἴτιον
ἀποφῆναι τὸν αὐτόν; εἶτα ἐπειδὴ ἔδειξεν, ὅτι αὐτὸς
αἴτιός ἐστιν, ἀντὶ τοῦ χωρὶς σαφῶς εἰπεῖν ἐπὶ τὴν
ζήτησιν ἦλθεν·
δεινοῦ αἰτίας τὸ ἀσφαλὲς προδιοικουμένου. ἡ δὲ ἔν-

δειξις τοῦ εἰς Ἀγαμέμνονα λέγεσθαι ταῦτα πρῶτον
μὲν τὸ πρὸς Ἀγαμέμνονα ποιεῖσθαι τοὺς λόγους, ἀλλὰ
μὴ εἰς τὸ κοινόν·
Ἀτρείδη, νῦν ἄμμε παλιμπλαγχθέντας ...
ὡς γὰρ τιμῶν αὐτὸν διὰ τὸ ἀξίωμα καὶ τὸν κοινὸν
λόγον πρὸς ἐκεῖνον ἀποτεινόμενος τὴν ἀσφάλειαν ἔχει
τοῦ προσκρούματος. εἶτα ἑξῆς ἐπάγει
157

αἴτιος τοῦ πολέμου Ἀγαμέμνων ἐστὶν συναγαγὼν τοὺς
Ἕλληνας. συνῆψεν καὶ τὸν λοιμὸν τῷ πολέμῳ, καὶ
φησὶν αὐτὸν αἴτιον γεγονέναι· τί γὰρ ἡ μνήμη τοῦ
πολέμου ἐνταῦθα, εἰ μὴ ἐβούλετο ἀμφοτέρων αἴτιον
ἀποφῆναι τὸν αὐτόν; εἶτα ἐπειδὴ ἔδειξεν, ὅτι αὐτὸς
αἴτιός ἐστιν, ἀντὶ τοῦ χωρὶς σαφῶς εἰπεῖν ἐπὶ τὴν
ζήτησιν ἦλθεν·
ἢ καὶ ὀνειροπόλον· καὶ γάρ τ' ὄναρ ἐκ Διός ἐστιν·
ὅς κ' εἴποι, ὅ τι τόσσον ἐχώσατο Φοῖβος Ἀπόλλων.
ἡ προσθήκη τοῦ ‘τόσσον’ δηλοῖ, ὅτι τὰς αἰτίας τῆς
ὀργῆς ἃς ὑποβάλλει Ἀχιλλεὺς οὐ πιστεύει ἁκούων,
φάναι μὴ δεῖν ἀπολογεῖσθαι. μέγιστον δὲ καὶ ἀλο-

γώτατον ἐκεῖνο τὸ μὴ δεῖν ἐξ εἰκότων κατηγορεῖν·
τοῦτο γὰρ παντάπασιν στοχασμὸν ἀναιρεῖ, ὅ περ μέ-
γιστον δικανικῆς ἰδέας μέρος· αἱ γὰρ πλεῖσται δίκαι
ἐκ τῶν εἰκότων κρίνονται. ταῦτα καὶ ἄλλα τοιαῦτα
κεφάλαια ἐν ταῖς τῶν σοφιστῶν διατριβαῖς εἰθισμένα
ἀγωνίζεσθαι φευκτέα, εἰ μέλλει τις πρὸς ἀλήθειαν
ῥητορεύειν. Ταῦτα μὲν πρὸς τοῖς εἰρημένοις καὶ περὶ
τῶν κεφαλαίων.
Ἐνίοις κἀκεῖνο ἁμάρτημα, αἱ καλούμεναι ἐκφρά-
σεις, πολλαχοῦ τὸ χειμῶνα γράφειν καὶ λοιμοὺς καὶ
λιμοὺς καὶ παρατάξεις καὶ ἀριστείας. οὐ γὰρ ἐν τούτῳ
ἐστὶν ἡ κρίσις τῆς δίκης, ἐν τῷ διαγράψαι τὸν χει-
μῶνα. ἀλλὰ καὶ ταῦτα ματαία ἐπίδειξις καὶ λόγου
ἀνάλωμα· εἰσερρύη δὲ τοῦτο τὸ ἁμάρτημα ἐν ταῖς
μελέταις κατὰ ζῆλον τῆς ἱστορίας καὶ τῶν ποιημάτων.
ἀγνοοῦμεν γὰρ ὡς ἔοικεν, ὅτι ἱστορία μὲν πεζὴ καὶ
ποίησις γραφικὰς τὰς ὄψεις τῶν ἀναγκαίων τοῖς
ἀκούουσιν παράγουσιν, ἀγὼν δὲ δικανικὸς μεμέτρηται
πρὸς τὴν χρείαν. καὶ οἱ μὲν ποιηταὶ καὶ ἱστορικοὶ
τὰ συμβεβηκότα τόποις τισὶ καὶ προσώποις ἐκτυποῦσιν,
Αισχύλος. , Supplices L. 659

158
ἅζονται γὰρ ὁμαίμους

Ζηνὸς ἵκτορας ἁγνοῦ.
τοιγάρτοι καθαροῖσι βω-
μοῖς θεοὺς ἀρέσονται.

τοιγὰρ ὑποσκίων {[στρ. β.}
ἐκ στομάτων ποτά-
σθω φιλότιμος εὐχά,
μήποτε λοιμὸς ἀνδρῶν
τάνδε πόλιν κενώσαι·
μηδ' ἐπιχωρίοις στάσις
πτώμασιν αἱματίσαι πέδον γᾶς.

ἥβας δ' ἄνθος ἄδρεπτον
ἔστω, μηδ' Ἀφροδίτας
εὐνάτωρ βροτολοιγὸς Ἄ-
ρης κέρσειεν ἄωτον.

Αισχύλος. , Persae L. 715
κλαυμάτων λήξασα τῶνδε καὶ γόων σαφές τί μοι

λέξον. ἀνθρώπεια δ' ἄν τοι πήματ' ἂν τύχοι βροτοῖς.
πολλὰ μὲν γὰρ ἐκ θαλάσσης, πολλὰ δ' ἐκ χέρσου κακὰ
γίγνεται θνητοῖς, ὁ μάσσων βίοτος ἢν ταθῇ πρόσω.
{Βα.} ὦ βροτῶν πάντων ὑπερσχὼν ὄλβον εὐτυχεῖ πότμῳ,
ὡς ἕως τ' ἔλευσσες αὐγὰς ἡλίου ζηλωτὸς ὢν
βίοτον εὐαίωνα Πέρσαις ὡς θεὸς διήγαγες,
νῦν τέ σε ζηλῶ θανόντα, πρὶν κακῶν ἰδεῖν βάθος.
πάντα γάρ, Δαρεῖ', ἀκούσῃ μῦθον ἐν βραχεῖ χρόνῳ·
διαπεπόρθηται τὰ Περσῶν πράγμαθ', ὡς εἰπεῖν ἔπος.
{Δα.} τίνι τρόπῳ; λοιμοῦ τις ἦλθε σκηπτός, ἢ στάσις πόλει;
{Βα.} οὐδαμῶς· ἀλλ' ἀμφ' Ἀθήνας πᾶς κατέφθαρται στρατός.
{Δα.} τίς δ' ἐμῶν ἐκεῖσε παίδων ἐστρατηλάτει; φράσον.
{Βα.} θούριος Ξέρξης, κενώσας πᾶσαν ἠπείρου πλάκα.
{Δα.} πεζὸς ἢ ναύτης δὲ πεῖραν τήνδ' ἐμώρανεν τάλας;
{Βα.} ἀμφότερα· διπλοῦν μέτωπον ἦν δυοῖν στρατευμάτοιν.
{Δα.} πῶς δὲ καὶ στρατὸς τοσόσδε πεζὸς ἤνυσεν περᾶν;
{Βα.} μηχαναῖς ἔζευξεν Ἕλλης πορθμόν, ὥστ' ἔχειν πόρον.
{Δα.} καὶ τόδ' ἐξέπραξεν, ὥστε Βόσπορον κλῇσαι μέγαν;
{Βα.} ὧδ' ἔχει· γνώμης δέ πού τις δαιμόνων ξυνήψατο.
{Δα.} φεῦ, μέγας τις ἦλθε δαίμων, ὥστε μὴ φρονεῖν καλῶς.
159
Αριστοτέλης. Problemata Bekker p.859b, l. 15
Διὰ τί τῶν ἀπὸ χολῆς νοσημάτων ἐν τῷ θέρει (πυρέτ-

τουσι γὰρ μάλιστα ἐν τῷ θέρει) τὰ ὀξέα ἀπὸ χολῆς ὄντα ἐν
τῷ χειμῶνι γίνεται μᾶλλον; ἢ ὅτι μετὰ πυρετοῦ ὄντα ὀξέα
ἐστὶ διὰ τὸ βίαια εἶναι, ἡ δὲ βία παρὰ φύσιν. ὑγραινομέ-
νων γάρ τινων τόπων θερμὴ φλεγμασία γίνεται· ἡ δὲ
φλεγμασία ὑπερβολὴ θερμότητος οὖσα ποιεῖ τοὺς πυρετούς.
ἐν μὲν οὖν τῷ θέρει ξηραὶ καὶ θερμαί εἰσιν αἱ νόσοι, ἐν δὲ
τῷ χειμῶνι ὑγραὶ καὶ θερμαί, διὸ ὀξεῖαι· ταχέως γὰρ
ἀναιροῦσιν· οὐ γὰρ θέλει πέττεσθαι διὰ τὸ πλῆθος τοῦ περιτ-
τώματος.
Διὰ τί ποτε ὁ λοιμὸς μόνη τῶν νόσων μάλιστα τοὺς
πλησιάζοντας τοῖς θεραπευομένοις προσαναπίμπλησιν; ἢ ὅτι
μόνη τῶν νόσων κοινή ἐστιν ἅπασιν, ὥστε διὰ τοῦτο πᾶσιν ἐπι-
φέρει τὸν λοιμόν, ὅσοι φαύλως ἔχοντες προϋπάρχουσιν. καὶ
γὰρ διὰ τὸ ὑπέκκαυμα τῆς νόσου τῆς παρὰ τῶν θεραπευο-
μένων γινομένης ταχέως ὑπὸ τοῦ πράγματος ἁλίσκονται.
Διὰ τί τοῦ χειμῶνος βορείου γενομένου, ἐὰν τὸ ἔαρ ἔπομ-
βρον γένηται καὶ νότιον, τὸ θέρος νοσῶδες γίνεται πυρετοῖς
καὶ ὀφθαλμίαις; ἢ ὅτι τά τε σώματα ἐκδέχεται τὸ θέρος
πολλὴν ἔχοντα ἀλλοτρίαν ὑγρότητα, καὶ ἡ γῆ καὶ ὁ τόπος
ἐν ᾧ ἂν οἰκῶσι, γίνεται ἔφυδρος καὶ τοιοῦτος οἷοι λέγονται
Αριστοτέλης. Problemata Bekker p.859b, l. 18
ἐστὶ διὰ τὸ βίαια εἶναι, ἡ δὲ βία παρὰ φύσιν. ὑγραινομέ-

νων γάρ τινων τόπων θερμὴ φλεγμασία γίνεται· ἡ δὲ
φλεγμασία ὑπερβολὴ θερμότητος οὖσα ποιεῖ τοὺς πυρετούς.
ἐν μὲν οὖν τῷ θέρει ξηραὶ καὶ θερμαί εἰσιν αἱ νόσοι, ἐν δὲ
τῷ χειμῶνι ὑγραὶ καὶ θερμαί, διὸ ὀξεῖαι· ταχέως γὰρ
ἀναιροῦσιν· οὐ γὰρ θέλει πέττεσθαι διὰ τὸ πλῆθος τοῦ περιτ-
τώματος.
Διὰ τί ποτε ὁ λοιμὸς μόνη τῶν νόσων μάλιστα τοὺς
πλησιάζοντας τοῖς θεραπευομένοις προσαναπίμπλησιν; ἢ ὅτι
μόνη τῶν νόσων κοινή ἐστιν ἅπασιν, ὥστε διὰ τοῦτο πᾶσιν ἐπι-
φέρει τὸν λοιμόν, ὅσοι φαύλως ἔχοντες προϋπάρχουσιν. καὶ
γὰρ διὰ τὸ ὑπέκκαυμα τῆς νόσου τῆς παρὰ τῶν θεραπευο-
μένων γινομένης ταχέως ὑπὸ τοῦ πράγματος ἁλίσκονται.
Διὰ τί τοῦ χειμῶνος βορείου γενομένου, ἐὰν τὸ ἔαρ ἔπομ-
160
βρον γένηται καὶ νότιον, τὸ θέρος νοσῶδες γίνεται πυρετοῖς

καὶ ὀφθαλμίαις; ἢ ὅτι τά τε σώματα ἐκδέχεται τὸ θέρος
πολλὴν ἔχοντα ἀλλοτρίαν ὑγρότητα, καὶ ἡ γῆ καὶ ὁ τόπος
ἐν ᾧ ἂν οἰκῶσι, γίνεται ἔφυδρος καὶ τοιοῦτος οἷοι λέγονται
οἱ ἀεὶ νοσώδεις τόποι; πρῶτον μὲν οὖν ὀφθαλμίαι γίνονται
τηκομένης τῆς περὶ τὴν κεφαλὴν περιττώσεως, ἔπειτα πυ-
ρετοί. δεῖ γὰρ νοῆσαι ὅτι τὸ αὐτὸ καὶ θερμότατον γίνεται
Αριστοτέλης. Fra.varia Category 5, treatise title 30, fra. 191, l. 56
Iambl. (de secta Pythag. I) de vita Pythag. c. 28

s. 140 – 143: τὴν δὲ πίστιν τῶν παρ' αὐτοῖς ὑπολήψεων
ἡγοῦνται εἶναι ταύτην ὅτι ἦν ὁ πρῶτος εἰπὼν αὐτός, οὐχ
ὁ τυχὼν ἀλλὰ θεός. καὶ ἓν τοῦτο τῶν ἀκουσμάτων ἐστί,
τίς ὁ Πυθαγόρας; φασὶ γὰρ εἶναι Ἀπόλλωνα Ὑπερβόρεον.
τούτου δὲ τεκμήρια ἔχεσθαι ὅτι ἐν τῷ ἀγῶνι ἐξανιστάμενος
τὸν μηρὸν παρέφηνε χρυσοῦν, καὶ ὅτι Ἄβαριν τὸν Ὑπερβό-
ρεον εἱστία καὶ τὴν οἰστὸν αὐτοῦ ἀφείλετο ᾗ ἐκυβερνᾶτο.
λέγεται δὲ ὁ Ἄβαρις ἐλθεῖν ἐξ Ὑπερβορέων ἀγείρων χρυσὸν
εἰς τὸν νεὼν καὶ προλέγων λοιμόν. κατέλυε δὲ ἐν τοῖς ἱεροῖς
καὶ οὔτε πίνων οὔτε ἐσθίων ὤφθη ποτὲ οὐθέν. λέγεται δὲ
καὶ ἐν Λακεδαιμονίοις θῦσαι τὰ κωλυτήρια καὶ διὰ τοῦτο
οὐδὲ πώποτε ὕστερον ἐν Λακεδαίμονι λοιμὸν γενέσθαι. τοῦ-
τον οὖν τὸν Ἄβαριν παρελόμενος ὃν εἶχεν οἰστὸν χρυσοῦν,
οὗ ἄνευ οὐχ οἷός τ' ἦν τὰς ὁδοὺς ἐξευρίσκειν, ὁμολογοῦντα
ἐποίησε. καὶ ἐν Μεταποντίῳ εὐξαμένων τινῶν γενέσθαι
αὐτοῖς τὰ ἐν τῷ προσπλέοντι πλοίῳ “νεκρὸς τοίνυν ἔσθ'
ὑμῖν” ἔφη· καὶ ἐφάνη νεκρὸν ἄγον τὸ πλοῖον. καὶ ἐν Συ-
βάρει τὸν ὄφιν, τὸν ἀποκτείναντα τὸν δασύπουν, ἔλαβε
καὶ ἀπεπέμψατο. ὁμοίως δὲ καὶ τὸν ἐν Τυρρηνίᾳ τὸν μικρὸν
ὁ τυχὼν ἀλλὰ θεός. καὶ ἓν τοῦτο τῶν ἀκουσμάτων ἐστί,

τίς ὁ Πυθαγόρας; φασὶ γὰρ εἶναι Ἀπόλλωνα Ὑπερβόρεον.
τούτου δὲ τεκμήρια ἔχεσθαι ὅτι ἐν τῷ ἀγῶνι ἐξανιστάμενος
τὸν μηρὸν παρέφηνε χρυσοῦν, καὶ ὅτι Ἄβαριν τὸν Ὑπερβό-
ρεον εἱστία καὶ τὴν οἰστὸν αὐτοῦ ἀφείλετο ᾗ ἐκυβερνᾶτο.
λέγεται δὲ ὁ Ἄβαρις ἐλθεῖν ἐξ Ὑπερβορέων ἀγείρων χρυσὸν
161
εἰς τὸν νεὼν καὶ προλέγων λοιμόν. κατέλυε δὲ ἐν τοῖς ἱεροῖς

καὶ οὔτε πίνων οὔτε ἐσθίων ὤφθη ποτὲ οὐθέν. λέγεται δὲ
καὶ ἐν Λακεδαιμονίοις θῦσαι τὰ κωλυτήρια καὶ διὰ τοῦτο
οὐδὲ πώποτε ὕστερον ἐν Λακεδαίμονι λοιμὸν γενέσθαι. τοῦ-
τον οὖν τὸν Ἄβαριν παρελόμενος ὃν εἶχεν οἰστὸν χρυσοῦν,
οὗ ἄνευ οὐχ οἷός τ' ἦν τὰς ὁδοὺς ἐξευρίσκειν, ὁμολογοῦντα
ἐποίησε. καὶ ἐν Μεταποντίῳ εὐξαμένων τινῶν γενέσθαι
αὐτοῖς τὰ ἐν τῷ προσπλέοντι πλοίῳ “νεκρὸς τοίνυν ἔσθ'
ὑμῖν” ἔφη· καὶ ἐφάνη νεκρὸν ἄγον τὸ πλοῖον. καὶ ἐν Συ-
βάρει τὸν ὄφιν, τὸν ἀποκτείναντα τὸν δασύπουν, ἔλαβε
καὶ ἀπεπέμψατο. ὁμοίως δὲ καὶ τὸν ἐν Τυρρηνίᾳ τὸν μικρὸν
ὄφιν αὐτὸς ἀπέκτεινε δάκνων. ἐν Κρότωνι δὲ τὸν ἀετὸν
τὸν λευκὸν κατέψησεν ὑπομείναντα, ὥς φασι. βουλομένου
δέ τινος ἀκούειν οὐκ ἔφη πω λέξειν πρὶν ἢ σημεῖόν τι φανῇ·
Eustath. in Odyss. ν, 408 p. 1746 Rom. (de proverbio

ἐς κόρακας): Παυσανίας δέ φησιν ὅτι Βοιωτοῖς (ἀναστά-
τοις ὑπὸ Θρᾳκῶν γενομένοις καὶ περὶ ἀποικίας μαντευομέ-
νοις) ἔχρησεν ὁ θεός, ἔνθα λευκοὶ κόρακες αὐτοῖς ὀφθῶσιν,
ἐκεῖ κατοικεῖν. ἰδόντες οὖν φησὶ κόρακας πετομένους περὶ
τὸν Παγασητικὸν κόλπον (τοὺς τοῦ Ἀπόλλωνος ἱεροὺς), οὓς
ἄκακοι παῖδες ἐγύψωσαν, καὶ (τελεῖσθαι τὸν χρησμὸν φή-
σαντες) ᾤκησαν ἐκεῖ καλέσαντες τὸ χωρίον Κόρακας. ὕστερον
δὲ Αἰολεῖς ἐκβαλόντες αὐτοὺς ἔπεμπον ἐκεῖ τοὺς φυγαδευ-
ομένους. ὁ δ' αὐτὸς λέγει καὶ ὅτι Ἀριστοτέλης ἱστορεῖ
λοιμοῦ κατασχόντος καὶ κοράκων πολλῶν γενομένων τοὺς
ἀνθρώπους θηρεύοντας αὐτοὺς καὶ περικαθαίροντας ἐπαοιδαῖς
ἀφιέναι ζῶντας καὶ ἐπιλέγειν τῷ λοιμῷ φεῦγ' εἰς κόρακας.
Photius lex. s. ἐς κόρακας: Βοιωτοῖς ὁ θεὸς ἔχρησεν
ὅπου ἂν λευκοὶ κόρακες ὀφθῶσιν, ἐκεῖ κατοικεῖν· περὶ δὲ
τὸν Παγασητικὸν κόλπον ὑπὸ παίδων ἀκάκων γυψωθέντας
κόρακας ἰδόντες περιπετομένους τοὺς Ἀπόλλωνος ᾤκησαν
χωρίον Κόρακας. ὕστερον δὲ Αἰολεῖς ἐκβαλόντες αὐτοὺς
τοὺς φυγαδευομένους ἐς αὐτὸ ἔπεμπον. οἱ δὲ ὡς τοῦ ζῴου
ἀναιδοῦς καὶ δυτικοῦ τῶν ἀνθρώπων ὄντος. Ἀριστοτέλης
δέ φησι λοιμοῦ κατασχόντος καὶ κοράκων πολλῶν γενομένων

162
δὲ Δρυμός καὶ ἐπὶ τοῦ κυρίου καὶ προσηγορικοῦ ὀξύνεται.

Τὰ εἰς ωμος δισύλλαβα προσηγορικὰ ἀρχόμενα ἀπὸ συμφώνου μὴ
τοῦ μ, εἰ ἐπὶ οὐσίας τάττοιτο, ὀξύνεται, βωμός· εἰσὶ καὶ Βωμοί λόφοι
Αἰτωλίας. ψωμός, ζωμός, θωμός ὁ σωρός, βλωμός τὸ δῆγμα. τὸ
μέντοι κῶμος ἡ ᾠδή βαρύνεται καὶ τὸ μῶμος ἀπὸ τοῦ μ ἄρχεται,
καὶ τὸ βρῶμος ὁ χόρτος καὶ Κρῶμος κύριον βαρύνεται, ὥσπερ τὸ
ὦμος εἰς ἀποφυγὴν τοῦ ἐπιθετικοῦ. ἄλλως τε τὰ εἰς ος λήγοντα
δισύλλαβα μονογενῆ ἀρχόμενα ἀπὸ τοῦ ω, μὴ προσκειμένου τοῦ ι βα-
ρύνεται, ὧρος, ὦμος, ὦχρος. πρόσκειται μὴ ἔχοντα τὸ ι διὰ τοῦ ᾠδός.
Τὰ εἰς μος δισύλλαβα διφθόγγῳ παραλήγοντα ἀπὸ συμφώνου ἀρ-
χόμενα ὀξύνεται, λοιμός, λαιμός. τὰ δὲ μὴ ἀπὸ συμφώνου ἀρχό-
μενα βαρύνονται οἷον Αἷμος ὄρος Θρᾴκης. λέγεται καὶ οὐδετέρως,
ὡς οἱ πολλοί. ἐγένετο δὲ ὁ Αἷμος υἱὸς Βορέου καὶ Ὠρειθυίας, ἀφ'
οὗ καὶ τὸ ὄρος. καὶ οἶμος. σεσημείωται τὸ Δεῖμος.
Τὰ διὰ τοῦ αμος τριβράχεα προπαροξύνεται, εἰ μὴ προηγεῖται τῷ
α τὸ τ, πλόκαμος, κέραμος, κάλαμος, θάλαμος, κύαμος,
Πρίαμος ἐκ τοῦ πρίαμαι. ἐπράθη γὰρ καὶ ταύτης τῆς ἐπωνυμίας
ἔτυχε ὡς ἱστορεῖ Λυκόφρων (v. 338) «ὠνητὸς αἰθαλωτόν». Ὕλαμοι
πόλις Λυκίας ὡς Ἀλέξανδρος ὁ πολυίστωρ ἐν δευτέρῳ περὶ Λυκίας.
Ὑλάμους δὲ τοὺς καρπούς φασι. τὸ μέντοι ἰταμός ἐπιθετικὸν καὶ
ποταμός παρὰ τὸ ποτασμός καθ' ὑφαίρεσιν τοῦ σ γινόμενον ὀξύνεται
μος ὁ ἀνδρώδης, ἕβδομος, Δίομος Κολυττοῦ υἱὸς Ἡρακλέους ἐρώ-

μενος. πλὴν τοῦ καρατόμος, ἀγρονόμος ἀπὸ ῥημάτων συντεθέντων.
Τὰ εἰς υμος ἔχοντα τὸ υ βραχὺ πρὸ τοῦ μος προπαροξύνεται,
ἔλυμος καὶ Ἔλυμος ἥρως, ἀφ' οὗ Ἐλυμία πόλις Μακεδονίας. ἔτυ-
μος καὶ ἐτήτυμος, δίδυμος, ἥδυμος, νήδυμος, σκόλυμος εἶδος
βοτάνης, Σόλυμος ἔθνος οἱ νῦν Πισίδαι ἀπὸ Σολύμου τοῦ Διὸς καὶ
Χαλδήνης «Σολύμους καλουμένους παρελθὼν Μαυσώλου». Ἴδυμος
ποταμὸς Καρίας, Σίδυμος, ἀφ' οὗ Σίδυμα πόλις Λυκίας. Εὔρυμος.
τοῦ μέντοι κωλυμός καὶ ἐρυμός τὸ υ μακρόν.
Τὰ εἰς μος τρισύλλαβα παραληγόμενα τῇ οι διφθόγγῳ μὴ παρεσχη-
ματισμένα θηλυκῷ γένει ὀξύνεται, κυδοιμός ἡ ταραχή, ἀλοιμός,
ἀμοιμός κατὰ ἐναλλαγὴν στοιχείων ἀπὸ τοῦ ἀμοιβός. τὸ δὲ ἕτοιμος
Ἀττικόν, τὸ δὲ ἑτοῖμος κοινόν ἐστι τριγενές. καὶ τὸ ἀλύδοιμος ὁ
οἰκτρός προπαροξύνεται.
Τὰ εἰς μος λήγοντα ὑπὲρ δύο συλλαβὰς ἔχοντα πρὸ τοῦ μ τὸ
σ ὀξύνεσθαι θέλει, μερισμός, ὁπλισμός, ἀθροισμός, ἀφλοισμός.
τοῦτο δὲ ἔνιοι παρὰ τὸ ἀφρισμός μεταβολῆς γενομένης τοῦ ρ εἰς λ
163
καὶ πλεονάσαντος τοῦ ο. οἱ δὲ παρὰ τὸ φλέω καὶ φλύω, φλοισμός

καὶ ἀφλοισμός ἐν πλεονασμῷ τοῦ α. διὸ οὐ δεόντως Τυραννίων προ-
παροξύνει.
Τὰ εἰς ωμος ὑπερδισύλλαβα προπαροξύνεται, Εὔρωμος πόλις

2543 + 2570) P.80, l. 5
Πᾶσα λέξις ἀπὸ τῆς λυ συλλαβῆς ἀρχομένη διὰ τοῦ

υ ψιλοῦ γράφεται· οἷον· λύπη· λυπηρόν· λύχνος· λυχνία·
λύω· λύσις· λύμη, ἡ βλάβη· λυμεὼν, ὁ βλαπτικός· λυ-
μαίνω, ῥῆμα, τὸ βλάπτω· λύκος· Λυκόφρων, καὶ Λυκομή-
δης, κύρια· λύρα· λυρῳδός· λυρικὸς ποιητής· λύσσα, ἡ
μανία· λυσσῶ, τὸ μαίνομαι· λύγος, τὸ βεργίον· Λυδία,
χώρα, καὶ Λυδὸς ἀνήρ· Λύδιον μέλος· Λυκαονία, χώρα·
Λυκαονεὺς ἀνήρ· Λυαῖος, καὶ Λύσιππος, κύρια· λυπρόγεως
γῆ, ἡ ἄκαρπος· καὶ τὰ λοιπά.
Πλὴν τοῦ λοιδορῶ· λοιδορισμὸς, καὶ λοιδορία, ἡ ὕβρις·
λοιβὴ, ἡ σπονδή· λοιμὸς, ἡ λοιμικὴ νόσος· λοιμώδης νό-
σος· λοῖσθος, τὸ ἔσχατον· λοίσθιον, τὸ αὐτό· λοιγὸς, ὁ
ὄλεθρος· καὶ λοιμὸς, ὁ φθορεύς· λοίγιον, τὸ ὀλέθριον· λοιπὸν,
ἀντὶ τοῦ διὰ τοῦτο· καὶ λοιπὸν, τὸ ἐπίλοιπον· καὶ τὰ
ἕτερα.
ἈΡΧΗ ΤΟΥ Μ.
Πᾶσα λέξις ἀπὸ τῆς με συλλαβῆς ἀρχομένη διὰ τοῦ

ε ψιλοῦ γράφεται· οἷον· μέγας· μέγιστος· μέγεθος· μεγε-
θύνω· μέτρον· μετρῶ· μέλας· μελαίνω· μέλι· μέλισσα·
μένω, τὸ ἐπιμένω· μέσος· μεσότης· μελαγχολῶ· μελαγ-
χολία· μέλος· μελῳδία· μέρος· μερίζω· μερισμός·

2543 + 2570) P.80, l. 7
λύω· λύσις· λύμη, ἡ βλάβη· λυμεὼν, ὁ βλαπτικός· λυ-

μαίνω, ῥῆμα, τὸ βλάπτω· λύκος· Λυκόφρων, καὶ Λυκομή-
δης, κύρια· λύρα· λυρῳδός· λυρικὸς ποιητής· λύσσα, ἡ
μανία· λυσσῶ, τὸ μαίνομαι· λύγος, τὸ βεργίον· Λυδία,
χώρα, καὶ Λυδὸς ἀνήρ· Λύδιον μέλος· Λυκαονία, χώρα·
164
Λυκαονεὺς ἀνήρ· Λυαῖος, καὶ Λύσιππος, κύρια· λυπρόγεως

γῆ, ἡ ἄκαρπος· καὶ τὰ λοιπά.
Πλὴν τοῦ λοιδορῶ· λοιδορισμὸς, καὶ λοιδορία, ἡ ὕβρις·
λοιβὴ, ἡ σπονδή· λοιμὸς, ἡ λοιμικὴ νόσος· λοιμώδης νό-
σος· λοῖσθος, τὸ ἔσχατον· λοίσθιον, τὸ αὐτό· λοιγὸς, ὁ
ὄλεθρος· καὶ λοιμὸς, ὁ φθορεύς· λοίγιον, τὸ ὀλέθριον· λοιπὸν,
ἀντὶ τοῦ διὰ τοῦτο· καὶ λοιπὸν, τὸ ἐπίλοιπον· καὶ τὰ
ἕτερα.
ἈΡΧΗ ΤΟΥ Μ.
Πᾶσα λέξις ἀπὸ τῆς με συλλαβῆς ἀρχομένη διὰ τοῦ

ε ψιλοῦ γράφεται· οἷον· μέγας· μέγιστος· μέγεθος· μεγε-
θύνω· μέτρον· μετρῶ· μέλας· μελαίνω· μέλι· μέλισσα·
μένω, τὸ ἐπιμένω· μέσος· μεσότης· μελαγχολῶ· μελαγ-
χολία· μέλος· μελῳδία· μέρος· μερίζω· μερισμός·
Μεῤῥὰ, ὄνομα πηγῆς, ἣν πικρὰν οὖσαν ἐγλύκανεν ὁ
Μωυσῆς τῇ ῥάβδῳ· μεγαίρω, τὸ φθονῶ· μέδων, ὁ βασι
Theophrastus Phil., Historia plantarum

Book 4, ch. 11, sec. 3, l. 7
θείσης γίνεται τῆς λίμνης· ὅτι δὲ τοῦτ' ἐδόκει

συμβαίνειν ἐν τοῖς πρότερον χρόνοις μάλιστα δι'
ἐννεατηρίδος, καὶ τὴν γένεσιν τοῦ καλάμου ταύ-
την ἐποίουν τὸ συμβεβηκὸς ὡς τάξιν λαμβάνον-
τες. γίνεται δὲ ὅταν ἐπομβρίας γενομένης ἐμμένῃ
τὸ ὕδωρ δύ' ἔτη τοὐλάχιστον, ἂν δὲ πλείω καὶ
καλλίων· τούτου δὲ μάλιστα μνημονεύουσι γεγον-
ότος τῶν ὕστερον χρόνων ὅτε συνέβη τὰ περὶ
Χαιρώνειαν· πρὸ τούτων γὰρ ἔφασαν ἔτη πλείω
βαθυνθῆναι τὴν λίμνην· μετὰ δὲ ταῦτα ὕστερον,
ὡς ὁ λοιμὸς ἐγένετο σφοδρός, πλησθῆναι μὲν
αὐτήν, οὐ μείναντος δὲ τοῦ ὕδατος ἀλλ' ἐκλιπόν-
τος χειμῶνος οὐ γενέσθαι τὸν κάλαμον· φασὶ γὰρ
καὶ δοκεῖ βαθυνομένης τῆς λίμνης αὐξάνεσθαι
τὸν κάλαμον εἰς μῆκος, μείναντα δὲ τὸν ἐπιόντα
ἐνιαυτὸν ἁδρύνεσθαι· καὶ γίνεσθαι τὸν μὲν ἁδρυ-
θέντα ζευγίτην, ᾧ δ' ἂν μὴ συμπαραμείνῃ τὸ
165
ὕδωρ βομβυκίαν. τὴν μὲν οὖν γένεσιν εἶναι

τοιαύτην.
Theophrastus Phil., Physicorum opiniones

Sec. 12, l. 45
ρεται πάντως ἐκεῖνο, οὗ πάντα τὰ μέρη φθαρτά ἐστι, τοῦ δὲ κόσμου

πάντα τὰ μέρη
φθαρτά ἐστι, φθαρτὸς ἄρα ὁ κόσμος ἐστίν. ὃ δ' ὑπερεθέμεθα, νῦν
ἐπισκεπτέον.
ποῖον μέρος τῆς γῆς, ἵν' ἀπὸ ταύτης ἀρξώμεθα, μεῖζον ἢ ἔλαττον, οὐ
χρόνῳ δια-
λυθήσεται; λίθων οἱ κραταιότατοι ἆρ' οὐ μυδῶσι καὶ σήπονται κατὰ τὴν
ἕξεως
ἀσθένειαν – ἡ δ' ἐστὶ πνευματικὸς τόνος, δεσμὸς οὐκ ἄρρηκτος, ἀλλὰ
μόνον δυς-
διάλυτος – θρυπτόμενοι καὶ ῥέοντες εἰς λεπτὴν τὸ πρῶτον ἀναλύονται
κόνιν; [εἶθ'
ὕστερον δαπανηθέντες ἐξαναλύονται] τί δέ; εἰ μὴ πρὸς ἀνέμων ῥιπίζοιτο
τὸ ὕδωρ,
ἀκίνητον ἐαθὲν οὐχ ὑφ' ἡσυχίας νεκροῦται; μεταβάλλει γοῦν καὶ
δυσωδέστατον
γίνεται οἷα ψυχὴν ἀφῃρημένον ζῷον. αἵ γε μὴν ἀέρος φθοραὶ παντί τῳ
δῆλαι·
νοσεῖν γὰρ καὶ φθίνειν καὶ τρόπον τιν' ἀποθνῄσκειν πέφυκεν. ἐπεὶ τί ἄν
τις μὴ
στοχαζόμενος ὀνομάτων εὐπρεπείας ἀλλὰ τἀληθοῦς, εἴποι λοιμὸν εἶναι
πλὴν
ἀέρος θάνατον τὸ οἰκεῖον πάθος ἀναχέοντος ἐπὶ φθορᾷ πάντων ὅσα
ψυχῆς με-
μοίραται; τί χρὴ μακρηγορεῖν περὶ πυρός; ἀτροφῆσαν γὰρ αὐτίκα
σβέννυται χωλόν,
ᾗ φασιν οἱ ποιηταί, γεγονὸς ἐξ ἑαυτοῦ. διὸ σκηριπτόμενον ὀρθοῦται κατὰ
τὴν
τῆς ἀναφθείσης ὕλης νομήν, ἐξαναλωθείσης δ' ἀφανίζεται. τὸ
παραπλήσιον μέντοι
καὶ τοὺς κατὰ τὴν Ἰνδικὴν δράκοντάς φασι πάσχειν. ἀνέρποντας γὰρ ἐπὶ
τὰ μέ-
γιστα τῶν ζῴων, ἐλέφαντας, περὶ νῶτα καὶ νηδὺν ἅπασαν εἱλεῖσθαι,
φλέβα δ' ἣν
ἂν τύχῃ διελόντας ἐμπίνειν τοῦ αἵματος, ἀπλήστως ἐπισπωμένους βιαίῳ
πνεύματι
καὶ συντόνῳ ῥοίζῳ. μέχρι μὲν οὖν τινὸς ἐξαναλουμένους ἐκείνους
166
ἀντέχειν ὑπ'
ἀμηχανίας ἀνασκιρτῶντας καὶ τῇ προνομαίᾳ τὴν πλευρὰν τύπτοντας ὡς
καθιξο-
μένους τῶν δρακόντων, εἶτ' ἀεὶ κενουμένου τοῦ ζωτικοῦ πηδᾶν μὲν
μηκέτι δύ
Theophrastus Phil., De causis plantarum (li2-6)

Book 5, ch. 12, sec. 10, l. 3
περὶ Θετταλίαν· τῇ γὰρ μανότητι διΐησιν καὶ οὐκ

ἀποστέγει· τὸ δὲ μὴ χρονιζόμενον μηδὲ ἀθρόον οὐδ'
ἐργατικὸν, ὥσπερ οὐδ' ἐν τοῖς κεραυνοῖς. Δεῖ δὲ
δυοῖν θάτερον ἢ μὴ δέχεσθαι, καθάπερ τὰ πυκνὰ καὶ
ἰσχυρὰ, τοιοῦτον γὰρ ἡ ἄπιος καὶ τὰ ἄγρια δὲ καὶ τὰ
ἄκαρπα ἔτι μᾶλλον οἷον πτελέα, ὀστρύη, ἢ δεξάμενον
διϊέναι καὶ μὴ κατέχειν. Ὑπὲρ μὲν οὖν τούτων ἐν-
ταῦθά που τὸ αἴτιον.
Ἡ δὲ τοῦ πνεύματος φορὰ,
καθ' ὃν ἂν γένηται τόπον, ἐπέκλυσεν οἷον ποταμός τις
ῥυεὶς, ὥσπερ ἐν τοῖς λοιμοῖς δι' ὃ καὶ τὰ ἁπτόμενα καὶ
τὰ σύνεγγυς ἀπαθῆ πολλάκις, ἐνίοτε δ' οὕτως εἰς
ἀκριβὲς διῆλθεν, ὥστε τῶν ἐπὶ τοῦ αὐτοῦ κλήματος
ὀφθαλμῶν οἱ μὲν ὑγιεῖς, οἱ δὲ πεπηγότες εἰσίν· πολ-
λάκις δὲ κεκρυμμένης ὑπὸ χιόνος ὅλης τῆς ἀμπέλου,
γίνεται γὰρ τοῦτο ἐν τοῖς ψυχροῖς τόποις, ἐὰν λάβῃ γυμ-
νὰ τὰ ἄκρα κλήματα, ταῦτα ἀπέκαυσε καὶ ἀπὸ τούτων
διαδίδωσι πρὸς τὰς ῥίζας ... ὡστ' ἐνίοτε ζῆν·
περὶ δὲ τὸν Πόντον ὑπὸ τῶν πνευμάτων ἔκπηξις γίνε-
ται, ὅταν αἰθρίας οὔσης (λεπίδες) καταφέρωνται·
ταῦτα δέ ἐστι πλατέα ἄττα φερόμενα μὲν φανερὰ,
Pseudo-Plutarchus, De musica (1131b-1147a)

πωσάμενος, ὄφελος ἂν μέγα γένοιτο αὑτῷ τε καὶ πόλει, μη-

θενὶ μήτ' ἔργῳ μήτε λόγῳ χρώμενος ἀναρμόστῳ, σῴζων
167
αἰεὶ καὶ πανταχοῦ τὸ πρέπον καὶ σῶφρον καὶ κόσμιον.

Ὅτι δὲ καὶ ταῖς εὐνομωτάταις τῶν πόλεων ἐπιμελὲς
γεγένηται φροντίδα ποιεῖσθαι τῆς γενναίας μουσικῆς,
πολλὰ μὲν καὶ ἄλλα μαρτύρια παραθέσθαι ἔστι, Τέρπαν-
δρον δ' ἄν τις παραλάβοι τὸν τὴν γενομένην ποτὲ παρὰ
Λακεδαιμονίοις στάσιν καταλύσαντα, καὶ Θαλήταν τὸν
Κρῆτα, ὅν φασι κατά τι πυθόχρηστον Λακεδαιμονίοις
παραγενόμενον διὰ μουσικῆς ἰάσασθαι ἀπαλλάξαι τε τοῦ
κατασχόντος λοιμοῦ τὴν Σπάρτην, καθάπερ φησὶ Πρατίνας
(fr. 8 Bgk.). ἀλλὰ γὰρ καὶ Ὅμηρος τὸν κατασχόντα λοιμὸν
τοὺς Ἕλληνας παύσασθαι λέγει διὰ μουσικῆς· ἔφη γοῦν
(Α 472 sqq.)·
’οἱ δὲ πανημέριοι μολπῇ θεὸν ἱλάσκοντο,
καλὸν ἀείδοντες παιήονα, κοῦροι Ἀχαιῶν,
μέλποντες Ἑκάεργον· ὁ δὲ φρένα τέρπετ' ἀκούων.’

τούτους τοὺς στίχους, ἀγαθὲ διδάσκαλε, κολοφῶνα τῶν
περὶ τῆς μουσικῆς λόγων πεποίημαι, ἐπεὶ φθάσας σὺ τὴν
μουσικὴν δύναμιν διὰ τούτων προαπέφηνας ἡμῖν· τῷ γὰρ
Pseudo-Plutarchus, De musica (1131b-1147a)

θενὶ μήτ' ἔργῳ μήτε λόγῳ χρώμενος ἀναρμόστῳ, σῴζων

αἰεὶ καὶ πανταχοῦ τὸ πρέπον καὶ σῶφρον καὶ κόσμιον.
Ὅτι δὲ καὶ ταῖς εὐνομωτάταις τῶν πόλεων ἐπιμελὲς
γεγένηται φροντίδα ποιεῖσθαι τῆς γενναίας μουσικῆς,
πολλὰ μὲν καὶ ἄλλα μαρτύρια παραθέσθαι ἔστι, Τέρπαν-
δρον δ' ἄν τις παραλάβοι τὸν τὴν γενομένην ποτὲ παρὰ
Λακεδαιμονίοις στάσιν καταλύσαντα, καὶ Θαλήταν τὸν
Κρῆτα, ὅν φασι κατά τι πυθόχρηστον Λακεδαιμονίοις
παραγενόμενον διὰ μουσικῆς ἰάσασθαι ἀπαλλάξαι τε τοῦ
κατασχόντος λοιμοῦ τὴν Σπάρτην, καθάπερ φησὶ Πρατίνας
(fr. 8 Bgk.). ἀλλὰ γὰρ καὶ Ὅμηρος τὸν κατασχόντα λοιμὸν
τοὺς Ἕλληνας παύσασθαι λέγει διὰ μουσικῆς· ἔφη γοῦν
(Α 472 sqq.)·
’οἱ δὲ πανημέριοι μολπῇ θεὸν ἱλάσκοντο,
168
μέλποντες Ἑκάεργον· ὁ δὲ φρένα τέρπετ' ἀκούων.’

τούτους τοὺς στίχους, ἀγαθὲ διδάσκαλε, κολοφῶνα τῶν
περὶ τῆς μουσικῆς λόγων πεποίημαι, ἐπεὶ φθάσας σὺ τὴν
μουσικὴν δύναμιν διὰ τούτων προαπέφηνας ἡμῖν· τῷ γὰρ
ὄντι τὸ πρῶτον αὐτῆς καὶ κάλλιστον ἔργον ἡ εἰς τοὺς θεοὺς
Zenobius Sophista Paroemiogr., Epitome collectionum Lucilli Tarrhaei

et Didymi Centuria 3, sec. 85, l. 5
τον] πρόβατον χρυσοῦν ἀνέθηκε τῇ Ἥρᾳ· τῷ δὲ δευτέρῳ

ἔτει ἀργυροῦν, καὶ τῷ τρίτῳ χαλκοῦν.
Ἐρεβίνθινος Διόνυσος: παροιμία ἐπὶ τῶν
μηδενὸς ἀξίων.
Ἐρήμη δίκη: ὅταν μὴ ἀπαντήσας ὁ διωκόμενος
ἐπὶ τὴν κρίσιν καταδικασθῇ.
Ἑρμώνειος χάρις: Πελασγοί τινες τὴν Λῆμνον
οἰκοῦντες ἦλθον ἐν ναυσὶν ἐς Βραυρῶνα τῆς Ἀττικῆς,
καὶ τὰς γυναῖκας ἐκεῖθεν ἥρπασαν. Λοιμῷ δὲ περιπεσόντες
προσετάχθησαν δίκας διδόναι τοῖς Ἀθηναίοις, καὶ οὕτως
ἀπαλλαγήσεσθαι τοῦ λοιμοῦ. Κελευόντων δὲ τῶν Ἀθη-
ναίων ἐκλιπεῖν τὴν Λῆμνον εἶπον οἱ Πελασγοὶ, εἴ τις
αὐθημερὸν Ἀθήνηθεν Βορέᾳ χρησάμενος καταπλεύσειεν
εἰς τὴν Λῆμνον, ἐκστήσονται τῆς χώρας αὐτῶν. Ὕστε-
ρον δὲ Δαρείου τοῦ Πέρσου περὶ Θρᾴκην ὄντος καὶ πάντα
χειρουμένου τὰ πέριξ, Μιλτιάδης Ἀθηναῖος ἐκ τῆς Χεῤ-
ῥονήσου ἀφεὶς ἐς τὸ πέλαγος καταλαμβάνει τὴν Λῆμνον,
καὶ πρὸς τοὺς Πελασγοὺς ἔφη, Βορέᾳ χρησάμενος αὐ-
θημερὸν ἥκειν. Ἕρμων δὲ βασιλεύων τῶν Πελασγῶν
ἐξέστη τῆς χώρας, τῇ μὲν ἀληθείᾳ τοῦ Δαρείου τὴν
δύναμιν φοβηθεὶς, προσποιησάμενος δὲ ἑκὼν διδόναι τοῖς
Στράβων Γεωγραφικά. Book 8, ch. 6, sec. 16, l. 23
λίβα· περιέχουσι δ' αὐτὴν ἥ τε Ἀττικὴ καὶ ἡ Μεγαρὶς

καὶ τῆς Πελοποννήσου τὰ μέχρι Ἐπιδαύρου, σχεδόν τι
ἑκατὸν σταδίους ἑκάστη διέχουσα· τὸ δὲ ἑωθινὸν μέ-
169
ρος καὶ τὸ νότιον πελάγει κλύζεται τῷ τε Μυρτῴῳ καὶ

τῷ Κρητικῷ· νησίδια δὲ περίκειται πολλὰ μὲν πρὸς
τῇ ἠπείρῳ, Βέλβινα δὲ πρὸς τὸ πέλαγος ἀνατείνουσα.
ἡ δὲ χώρα αὐτῆς κατὰ βάθους μὲν γεώδης ἐστί, πε-
τρώδης δ' ἐπιπολῆς καὶ μάλιστα ἡ πεδιάς· διόπερ ψιλὴ
πᾶσά ἐστι, κριθοφόρος δὲ ἱκανῶς. Μυρμιδόνας δὲ
κληθῆναί φασιν οὐχ ὡς ὁ μῦθος τοὺς Αἰγινήτας, ὅτι
λοιμοῦ μεγάλου συμπεσόντος οἱ μύρμηκες ἄνθρωποι
γένοιντο κατ' εὐχὴν Αἰακοῦ, ἀλλ' ὅτι μυρμήκων τρό-
πον ὀρύττοντες τὴν γῆν ἐπιφέροιεν ἐπὶ τὰς πέτρας
ὥστ' ἔχειν γεωργεῖν, ἐν δὲ τοῖς ὀρύγμασιν οἰκεῖν φει-
δόμενοι πλίνθων. ὠνομάζετο δ' Οἰνώνη πάλαι. ἐπῴ-
κησαν δ' αὐτὴν Ἀργεῖοι καὶ Κρῆτες καὶ Ἐπιδαύριοι
καὶ Δωριεῖς, ὕστερον δὲ κατεκληρούχησαν τὴν νῆσον
Ἀθηναῖοι· ἀφελόμενοι δὲ Λακεδαιμόνιοι τοὺς Ἀθη-
ναίους τὴν νῆσον ἀπέδοσαν τοῖς ἀρχαίοις οἰκήτορ-
σιν. ἀποίκους δ' ἔστειλαν Αἰγινῆται εἴς τε Κυδω-
νίαν τὴν ἐν Κρήτῃ καὶ εἰς Ὀμβρικούς.
Andromachus Poet. Med., Fra.um L. 57
ἤ τ' ἄρα καὶ θώρηκος, ὅσην ὠτρύνατο χώρην

λοξὸς ἀναθλίβων πνεύμονα κοῦφον ὑμήν,
ἢ ὅτε φρικαλέην τις ἔχοι περὶ κύστιν ἀνίην
ἕλκεος ἢ καί που δαμναμένοιο πόρου
οὖρον ἐπιφράσσοιτο, ὅτ' ἄσχετα πολλάκι καυλός
ὁρμαίνῃ κενεὴν σεύμενος ἐς Κυθέρην.
νεφρῶν δ' ἡνίκα φῶτα κατ' ἰξύος ἄλγος ἐπείγοι,
θαρσήσας ταύτην ἐξελάσεις ὀδύνην.
καὶ μογερῶν στέρνων ἀπολύσεται ἔμπυον ἰλύν
πινομένη πολλοὺς μέχρις ἐπ' ἠελίους.
ἀλθήσεις καὶ λοιμὸν ἀηδέα πᾶσαν ἐπ' ἠῶ
δύσπνοον ἐκ τοίης παρθέμενος πόσιος,
καὶ κυνὸς ὑδροφόβην γενύων λυσσῶσαν ἐρινύν
φεύξεαι εὐόδμῳ γαῦρος ἐπ' ἀντιδότῳ.
Τῆς δ' ἤτοι κυάμοιο, τὸν εὔσκιον ἔτρεφεν ὕδωρ
τέλμασι καὶ πολλοῖς κρυπτόμενον πετάλοις,
Νειλώου κυάμοιο δίδου βάρος ἄμμιγα χεύας
θερμὸν ὕδωρ τρισσῶν κιρνάμενος κυάθων.
πίνοιεν δ' ὅτε κοῖτον ἄγοι κνέφας, ἄλλοτε δ' ἠοῦς,
ἄλλοτε καὶ διπλῆν ἐς πόσιν ὀρνύμενοι·
ἠοῦς μὲν κεράσαιο παρηγορέων κακοῦ ὁρμήν
170
Αίλιος ΑριστείδηςΠερὶ τοῦ πέμπειν βοήθειαν τοῖς ἐν Σικελίᾳ

Jebb p.370, l. 13
κομιδὴν ἀσφαλῆ μέχρι τοῦ Πειραιῶς ἔχει. πρὸς δὲ τοὺς

βαρέως ἔχοντας τοῖς ἐνθάδε πράγμασι καὶ τῷ Δεκέλειαν
τετειχίσθαι πρῶτον μὲν ἐκεῖνο ἂν εἴποιμι, ὅτι πάντων
ἔστ' ἀτοπώτατον τῆς μὲν Ἀττικῆς ὅλης παραχωρῆσαι,
ὑπὲρ δὲ τοῦ Δεκελείας τείχους ἀγανακτεῖν, ὥσπερ οὐ τοὺς
ἐκ τοῦ τείχους πλείω πράγματα ἔχοντας ἡμῶν. ἔπειτ' ἐν-
θυμηθῶμεν, τρέποιτο δ' εἰς ἑτέρους ἡ βλασφημία, πότε-
ρον νῦν χεῖρον ἔχει τὰ πράγματα τῇ πόλει καὶ φόβων
ἔστ' ἀξία πλειόνων, ἢ κατ' ἐκεῖνον τὸν χρόνον, ἡνίχ'
ἧκον μὲν Πελοποννήσιοι πάντες αὐτοὶ καὶ οἱ σύμμαχοι
καὶ τὴν χώραν ἐδῄουν, ἐνέκειτο δὲ ὁ λοιμὸς, εἰρήνην τὰ
πρὸς τοὺς πολεμίους εἶναι δοκεῖν ποιῶν, πάντα δ' ἦν
μεστὰ καπνοῦ, πυρκαϊᾶς, φθορᾶς τῆς μὲν ἔξω, τῆς δὲ
ἔνδον κατὰ τὴν πόλιν. ἐγὼ μὲν γὰρ οὐδ' ἐν ἅπαντι τῷ
πολέμῳ τοσούτους ἡμῶν εὑρίσκω τοὺς τεθνεῶτας, μηδέ
γ' ἄλλοτε συμβαίη, Ζεῦ σῶτερ, ὅσους ἡ νόσος αὕτη
διέφθειρεν. εἰ τοίνυν τότ' ἀπαλγήσαντες κατελυσάμεθα,
ὥσπερ τινὲς ἡμᾶς ἔπειθον, ἔσθ' ὅπως ἄν τι τῶν μετὰ
ταῦτα ἔργων πολλῶν καὶ καλῶν ἐπέπρακτο; οὐχ οἷόν τε.
ἀλλ' οἶμαι τὰ μὲν παρόντα λογισμῷ διενεγκόντες, τὸ δὲ
μέλλον ταῖς ἀμείνοσι τῶν ἐλπίδων ἐπιτρέψαντες,
Αίλιος ΑριστείδηςῬοδίοις περὶ ὁμονοίας Jebb p.562, l. 2
καὶ ἀναγκαιότατοι οἵτινες ἂν τὸν αὐτὸν ἐχθρὸν καὶ φίλον

νομίζωσιν, ἦ που σφᾶς γε αὐτοὺς ὡς ἐχθροὺς προσορᾶν
οὐ σωτήριον. τίσι γὰρ καὶ χρῆσθαι τῶν ἔξω δυνατὸν τοὺς
αὑτοῖς οὐκ ἔχοντας; γνοίη δ' ἄν τις καὶ τῇ προσηγορίᾳ
τεκμαιρόμενος, μόνον γοῦν τοῦτο νόσημα πόλεως κέκλη-
ται. καίτοι πῶς οὐκ ἄτοπον τῶν μὲν ἐν τοῖς σώμασιν
ἀρρωστημάτων, ἃ μέρει τινὶ λυμαίνεται, τοσαύτην πρό-
νοιαν ἔχειν ὥστε τάχιστα παύεσθαι, τῶν δὲ ἀπολλύντων
δημοσίᾳ τὰς πόλεις μὴ τὴν ταχίστην ἀπαλλαγὴν ζητεῖν,
ἀλλ' ὅπως ὅτι πλεῖστα γενήσεται, καὶ τῶν μὲν ἀκουσίων
ἀποτροπὰς αἰτεῖν τοὺς θεοὺς, οἷον λιμοῦ καὶ λοιμοῦ καὶ
τῶν τοιούτων, ἃ δὲ μείζω μὲν τούτων κακοῖ, τῷ δ' εὖ
171
φρονεῖν ἔστι θεραπεῦσαι, ταῦτα μὴ βούλεσθαι; πότερον

οὖν οὐδ' εἴχεσθαι φήσετε ὑπὲρ τῆς ὁμονοίας; τί ποτ' οὖν
ἄλλο ὑμῖν αὐτοῖς ἀγαθὸν συνεύξεσθε; ἀλλὰ νὴ Δία τοῦτό
γε ποιεῖν προθύμως; οὐκοῦν ἄτοπον τοὺς μὲν θεοὺς ἐνο-
χλεῖν, αὐτοὺς δὲ μὴ βούλεσθαι πράττειν ἅ γ' ἐφ' ὑμῖν εἶναι
δοκεῖ τοῖς θεοῖς αὐτοῖς; καὶ μὴν εἴ γε τοῖς σώμασιν αὗται
βαρύταται τῶν νόσων καὶ πλείστης δέονται τῆς ἐπιμελείας
αἵτινες ἂν τῶν ἐντὸς ἅψωνται, πῶς οὐ καὶ πόλει ταῦτ'
εἶναι τῶν ἀτυχημάτων ἔσχατα χρὴ δοκεῖν ὑφ' ὧν εἴσω
Αίλιος Αριστείδης Πρὸς Πλάτωνα ὑπὲρ τῶν τεττάρων

Jebb p.143, l. 3
καὶ ὅτι μὲν οὐκ ἐμάχετο οὗ μὴ προσῆκεν ἐπιτιμήσομεν,

ὅτι δ' ἠπίστατο ποῦ χρὴ τοῦτο ποιεῖν οὐ διαλογιούμεθα;
καὶ ὅτι μὲν οὐ τὴν Ἀττικὴν ἐνεπίμπλη πολέμου καὶ ταρα-
χῆς κατηγορήσομεν, ὅτι δὲ εἰς τὴν πολεμίαν ἀπέβαινε καὶ
ἀντιμεθίστη τῇ Πελοποννήσῳ τὴν πολιορκίαν οὐ θήσομεν
εἰς λόγον; ἀλλὰ τὰ μὴ πραχθέντα ἀντὶ τῶν πεπραγμένων
ζητήσομεν; καὶ ὅτι μὴ νοσοῦντας μὲν οὐκ ἐξῆγεν οὐ
συγγνωσόμεθα, ὅτι δὲ καὶ νοσοῦντας ἐξῆγεν οὐ θαυμασό-
μεθα; ὅστις οὕτω καμνόντων ἡγεῖτο, ὡς οὐδ' ἂν εἷς τῶν
ἐρρωμένων καθαρῶς. οὕτω καὶ τῶν πολεμίων καὶ τῶν πο-
λιτῶν καὶ τοῦ λοιμοῦ καὶ παντὸς ἦν κρείττων πράγματος.
καίτοι σχολῇ γ' ἂν Ἀθηναίους ἑαυτῶν ὄντας εἴασεν ἀρ-
γεῖν, ἢ ὑποκατακλίνεσθαί τισιν ἀνθρώπων, ὅστις οὐδὲ
κάμνειν αὐτοῖς ἐπέτρεπεν, ἀλλ' εἴς γε τὸν περὶ τῆς ἐλευ-
θερίας ἀγῶνα καὶ τὸ μὴ λιπεῖν τὴν τοῦ φρονήματος τάξιν
ἠξίου καὶ παρὰ τὴν ὑπάρχουσαν τύχην ἐρρῶσθαι. πρότε-
ρον δ' ἔγωγ' ἂν ᾤμην τὸν Μελέαγρον ὀφλῆσαι δειλίας ἢ
Περικλέα, ὅν γε καὶ πρὶν γενέσθαι προσεῖπεν ἀπ' αὐτῶν
τῶν ἐναντιωτάτων ὁ θεὸς, προειπὼν αὐτοῦ τῇ μητρὶ
λέοντα τέξεσθαι· ἡ δ' ἐπὶ ταύτῃ τῇ ὄψει τίκτει Περικλέα.
ὥσθ' ὅρα μὴ λέοντα ξυρεῖν ἐπιχειρῶμεν, οὐ Θρασύμαχον
Αίλιος ΑριστείδηςΠρὸς Πλάτωνα ὑπὲρ τῶν τεττάρων Jebb p.245, l. 2
Μιλτιάδην αὐτὸ τοῦτ' ἐποίησαν, εἰ μὴ τὰ τῆς τύχης ἐκώ-

λυσεν. ἐν οἷς τοίνυν καιροῖς τοῦ Περικλέους κατεψηφίσαντο
οἱ καταψηφισάμενοι σκέψαι, ἐπειδὴ καὶ ἔφης ὅτι ἐπὶ τε-
λευτῇ τοῦ βίου τοῦ Περικλέους κατέγνωσαν κλοπήν. ἐκεῖ-
νος γὰρ ἕως μὲν εἰρήνην ἡ πόλις ἦγεν, οὐδεμίαν οὔτε μείζω
172
οὔτ' ἐλάττῳ παρ' αὐτοῖς αἰτίαν ἔσχεν, ἀλλ' ἐξ ἴσου τοῖς

θεοῖς ἐθαυμάζετο· καὶ ἔτι πρότερον στρατιὰς πολλὰς ἐξα-
γαγὼν Ἀθηναίων ἐπὶ τοὺς οὐκ ἐθέλοντας τοῖς δικαίοις
ἐμμένειν, οὐκ ἄμεμπτος μόνον, ἀλλὰ καὶ πολλῷ τινι
πρῶτος ἦν. ἐπεὶ δ' ἅμα τῆς τε χώρας ἠναγκάζοντο στέ-
ρεσθαι καὶ ὁ λοιμὸς ἅπαντα φθείρων ἐπέκειτο καὶ κακῶν
ἀνάπαυσις οὐκ ἦν, οὕτω δὴ τῶν συμφορῶν ἡττηθέντες
ἐτραχύνθησαν πρὸς αὐτόν. καί μοι τοῦ παραδείγματος ἐν-
ταῦθ' ἀναμνήσθητι τοῦ τῶν ἡνιόχων. τάχ' ἂν γὰρ ἁλοίης
τοῖς ἅρμασι τοῖς σαυτοῦ καὶ οὐ τοῖς πτεροῖς. ὁ γοῦν Νέ-
στωρ ἱππικώτατος ἦν, ὡς λέγεται, τῶν ἐφ' αὑτοῦ. καὶ
Ὅμηρος ἱππότην αὐτὸν μετ' ὀλίγων ἐν τοῖς ἔπεσι καλεῖ.
ὥστε κἀν τοῖς ἄθλοις τοῖς ἐπὶ Πατρόκλῳ τῷ Ἀντιλόχῳ
μέλλοντι τὸ ἅρμα καθιέναι προσελθών τε καὶ ὑπειπὼν ὅτι
αὐτὸν ὁ Ζεύς τε καὶ ὁ Ποσειδῶν πᾶσαν διδάξειαν τὴν ἱπ-
πικὴν εὐθὺς ἐκ παιδὸς, καὶ οὐ πάνυ τι δέον αὐτὸν δι
Αίλιος ΑριστείδηςΑἰγύπτιος Jebb p.364, l. 21
ἐξευρεῖν οἷός τε; οἵ γε καὶ δι' αὐτῶν τῶν ἐναντιωτάτων

εἶναι δοκούντων καὶ ἃ μάλιστ' ἄν τις φυλάξαιτο ἰάσαντο.
καὶ ταῦτα μὲν εἰς τοσοῦτον παρεφθέγχθω, οὐκ ἐκ προ-
νοίας εἰρημένα οὐδὲ βουλευθέντα ἐξ ἀρχῆς, ἀλλὰ τοῦ λό-
γου ταύτῃ προενεγκόντος ὥσπερ ῥεύματος. Νεῖλος δὲ πο-
ταμῶν οὐχ ἧττον κάλλιστος ἢ μέγιστος, καὶ χρείᾳ καὶ
θέας ἡδονῇ καὶ τοῖς πᾶσι πολὺ νικῶν· καὶ διὰ γῆς ἀρί-
στης καὶ καλλίστης διεξέρχεται, καὶ ἀὴρ ὁ περὶ αὐτὸν ἀέ-
ρων κάλλιστος καὶ τοῖς ὀφθαλμοῖς λαβεῖν καθαρώτατος·
μεστὴ δὲ ὕδατος οὖσα ἡ γῆ πᾶσα ξηρότατον τὸ ἄνω πα-
σῶν χωρῶν παρέχεται. ὡς δὲ καὶ σεισμοῖς καὶ λοιμοῖς καὶ
τοῖς ἐξ οὐρανοῦ κατακλυσμοῖς ἀνάλωτος ἡ χώρα δι' αὐτόν
ἐστιν οὐδὲ τοὺς πρὸ ἡμῶν Ἕλληνας ἔλαθεν. ἃ δὴ καὶ Αἰ-
γύπτιοι συνεορακότες, οἶμαι, μειζόνως ἄγουσι τὰ κατ' αὐ-
τόν. ὥστ' ἔγωγέ ποτε ἤκουσα καὶ ἄλλου τῶν τι δοκούν-
των εἰδέναι περὶ ταῦτα ὅτι καὶ τῶν νομίμων τῶν περὶ
τὰς ἑορτὰς καὶ θυσίας εἰς τὸν Νεῖλον αὐτοῖς ἀνήκει τὰ
πλεῖστα.
173
Αίλιος ΑριστείδηςΠρὸς τοὺς αἰτιωμένους ὅτι μὴ μελετῴη Jebb p.417, l.

29
ὑπ' ἐμοὶ, καὶ τοῦτο ὁμαλῶς ὑπὸ πάντων λέγεσθαι τὸ εἰ

ἐβούλετο· κἂν βουληθῇ ποτε, τοῦτ' ἐστὶ τὸ ἔγκλημα. εἰ
μὲν οὖν κεχαρισμένον τινὰ ἀκοῦσαι λόγον ζητεῖτε, ὥσπερ
ἡνίκ' ἂν πανηγυρίζων τυγχάνω, ληρεῖτε, εἰ δ' ἀνέξεσθε
τἀληθῆ λέγοντος, οὐ πάνυ μέμψεως ἄξιος ἡγοῦμαι φανή-
σεσθαι. πάντως δὲ οὔτε πανήγυρις τὸ νῦν εἶναι οὔτε πα-
ρουσία τοσαύτη ξένων, ἐν οἷς ἐξελεγχόμενοι δυσχερῶς οἴ-
σεσθε – λέγω γὰρ οὖν ὡς πρὸς παρόντας τοὺς ἄνδρας –
ἀλλ' ἐν ἐλάττοσιν ἢ ἐπὶ Ληναίῳ τὰ τῆς παρρησίας ἔσται.
διελέχθην μὲν οὖν ὑμῖν καὶ πρότερον περὶ τούτων, ἡνίχ'
ὁ λοιμὸς ἤκμαζε, τοῦ θεοῦ παρελθεῖν κελεύσαντος· εἰρή-
σεται δὲ καὶ ταῦτα τῆς αὐτῆς γνώμης ἐχόμενα, ἵν' εἰδῆτε
ὅτι ἐγὼ μὲν οὐδ' ἐν αὐτοῖς τοῖς σφαλερωτάτοις καιροῖς
ἠξίουν ῥᾳθυμεῖν, ἕτεροι δ' εἰσὶν οἷς λόγων ὀλίγον μέλει.
Πρότερον μὲν οὖν ἔγωγε οὐκ ᾔδειν πρὸς τί ποτ' εἴη
λεγόμενον τὸ προσεγκαλεῖν τοὺς φῶρας, νυνὶ δέ μοι δοκῶ
γιγνώσκειν. ὅταν γὰρ οἷς ἀπαντᾶν ἐπὶ τὰς μελέτας καὶ τὰς
ἀκροάσεις προσῆκον, τοῦτο παρέντες ὡς οὐδεὶς ἔσθ' ὁ
λέγων αἰτιῶνται, πῶς οὐ τὰ σφέτερ' αὐτῶν ἑτέρων λογί-
ζονται, ὥσπερ ἂν εἴ τινες ἡλίου καθαρῶς φλέγοντος μύ-
σαντες λέγουσι τὸ φαινόμενον οὐκ εἶναι. ἀλλ' οἶμαι
Αίλιος ΑριστείδηςΠρὸς Λεπτίνην ὑπὲρ ἀτελείας Jebb p.72, l. 5
πάντα δή που τὸν χρόνον πᾶσαν εἰσφέρειν σπουδὴν μὴ

μόνον τὰ λυσιτελῆ καὶ συναύξοντ' αὐτὴν ἐκ παντὸς τρό-
που περαίνειν, ἀλλὰ καὶ ὅ τι ἂν ἔσθ' ὅτε σφαλῶμεν,
ταῦτ' αὐτοὺς ἐπὶ τὸ βέλτιον μεθιστάναι.
Οὐκοῦν καὶ περὶ ἀτελείας ταῦτ' εἰκότως ἔχομεν
λέγειν καὶ τῆς τῶν θεῶν προνοίας ἀξίως. ὡς εἰ μὲν τῶν
λυμαινομένων κατὰ τὸν σόν ἐστι λόγον αὕτη, Λεπτίνη,
οὐκ ἂν ἐπὶ τοσοῦτον εἰσκωμάσαι τῇ πόλει ταύτην εἴα-
σαν οἱ θεοὶ, ἀλλ' ὥσπερ διὰ τοῦ κοινοῦ μάντεως καὶ
ἐξηγητοῦ τοῦ πατρῴου τῇ πόλει θεοῦ ἔπαυσαν μὲν τὴν
πρὸς Εὔμολπον μάχην, ἔπαυσαν δὲ τὸν λοιμὸν, ἐνταῦθα
μὲν τοῦ Λεῶ τῶν θυγατέρων ἐκστάντος, τοῦ δ' Ἐρεχ-
θέως ἐκεῖ τῆς παιδὸς, καὶ πάλιν αὖ ἐν τῷ πρὸς Δωριέας
καὶ Πελοποννησίους πολέμῳ περιγενέσθαι τῇ πόλει
174
παρέσχον οἷς ἐθελοντὴν τὸν Κόδρον ἀποθανεῖν παρε-

σκεύασαν· οὕτω καὶ τὴν ἀτέλειαν, εἴπερ ἐπιβλαβῆ τῇ
πόλει συνῄδεσαν, εὐθὺς ἂν τὸν αὐτὸν τρόπον ἦραν ἐκ
μέσου. καὶ πάντες μὲν ὡς εἰπεῖν οἱ θεοὶ, ἐπεὶ πᾶσιν
ἡμῶν μέλει καὶ πάντων ἡμῖν, πολλῷ δὲ πλέον ἡ τὴν
πόλιν ἐξ ἀρχῆς λαχοῦσα Παλλὰς καὶ ὁ προσοικῶν Ἴακχος,
Ezechiel Trag., Ἐξαγωγή L. 140
{ΘΕΟΣ·} ἐν τῇδε ῥάβδῳ πάντα ποιήσεις κακά·

πρῶτον μὲν αἷμα ποτάμιον ῥυήσεται
πηγαί τε πᾶσαι καὶ ὑδάτων συστήματα·
βατράχων τε πλῆθος ––×––
×–– καὶ σκνῖπας ἐμβαλῶ χθονί.
ἔπειτα τέφραν οἷς καμιναίαν πάσω,
ἀναβρυήσει δ' ἐν βροτοῖς ἕλκη πικρά.
κυνόμυια δ' ἥξει καὶ βροτοὺς Αἰγυπτίων
πολλοὺς κακώσει. μετὰ δὲ ταῦτ' ἔσται πάλιν
λοιμός, θανοῦνται δ' οἷς ἔνεστι καρδία
σκληρά. πικράνω δ' οὐρανόν· χάλαζα νῦν
σὺν πυρὶ πεσεῖται καὶ νεκροὺς θήσει βροτούς.
καρποί τ' ὀλοῦνται τετραπόδων τε σώματα·
σκότος τε θήσω τρεῖς ἐφ' ἡμέρας ὅλας
ἀκρίδας τε πέμψω, καὶ περισσὰ βρώματα
ἅπαντ' ἀναλώσουσι καὶ καρποῦ χλόην.
ἐπὶ πᾶσι τούτοις τέκν' ἀποκτενῶ βροτῶν
πρωτόγονα. παύσω δ' ὕβριν ἀνθρώπων κακῶν.
Φαραὼ δὲ βασιλεὺς πείσετ' οὐδὲν ὧν λέγω,
πλὴν τέκνον αὐτοῦ πρωτόγονον ἕξει νεκρόν·
Acta Justini Et Septem Sodalium, Acta Justini et septem sodalium

(recensio C) Ch. 1, sec. 1, l. 3
Μαρτύριον τῶν Ἁγίων Ἰουστίνου, Χαρίτωνος, Χαριτοῦς,

Εὐελπίστου, Ἱέρακος, Παίονος, καὶ Βαλεριανοῦ
175
Ἀντωνίνου τοῦ δυσσεβοῦς τῆς Ῥωμαϊκῆς ἀρχῆς τὰ σκῆπτρα

διέποντος Ῥούστικος ὁ ἔχθιστος ἔπαρχος τῆς Ῥώμης ἐτύγχανε,
δεινὸς ἀνὴρ καὶ λοιμὸς καὶ πάσης μεστὸς ἀσεβείας. τούτῳ γοῦν ἐπὶ
βήματός ποτε προκαθίσαντι στῖφος ἁγίων προσάγονται δέσμιοι,
ἑπτὰ τὸν ἀριθμόν.
τοῦτο γὰρ περισπούδαστον ἦν τοῖς ὑπηρέταις
τοῦ σατανᾶ τὸ συλλαμβάνεσθαι τούτους πικραῖς τε βασάνοις δίδο-
σθαι καὶ οὕτω καθυπάγεσθαι τῷ διὰ ξίφους θανάτῳ. πλὴν οὐκ ἦν
μία πατρὶς τοῖς ἁγίοις, ἄλλος γὰρ ἀλλαχόθεν ὥρμητο. συνῆψε δὲ
τούτους ἡ τοῦ πνεύματος χάρις καὶ ἀδελφὰ φρονεῖν ἔπεισε καὶ μίαν
ἔχειν κεφαλὴν τὸν Χριστόν.
Δίων Κάσσιος. Historiae Romanae Book 45, ch. 17, sec. 8, l. 2
Καῖσαρ μετὰ τοῦτο τὴν νίκην ἔλαβεν. τότε δ' οὖν ταῦτά τε ἐγέ-
νετο, καὶ λόγια πρὸς κατάλυσιν τῆς δημοκρατίας φέροντα παντοῖα
ᾔδετο. κόρακές τε ἐς τὸ Διοσκόρειον ἐσπετόμενοι τὰ τῶν ὑπάτων
τοῦ τε Ἀντωνίου καὶ τοῦ Δολοβέλλου ὀνόματα, ἐνταῦθά που ἐν
πινακίῳ ἐγγεγραμμένα, ἐξεκόλαψαν. καὶ κύνες πολλοὶ νυκτὸς κατά
τε τὴν ἄλλην πόλιν καὶ πρὸς τῇ τοῦ ἀρχιερέως τοῦ Λεπίδου οἰκίᾳ
μάλιστα συστρεφόμενοι ὠρύοντο. ὅ τε Ἠριδανὸς ἐπὶ πολὺ τῆς
πέριξ γῆς πελαγίσας ἐξαίφνης ἀνεχώρησε, καὶ παμπληθεῖς ἐν τῷ
ξηρῷ ὄφεις ἐγκατέλιπε. καὶ ἰχθῦς ἐκ τῆς θαλάσσης ἀμύθητοι
κατὰ τὰς τοῦ Τιβέριδος ἐκβολὰς ἐς τὴν ἤπειρον ἐξέπεσον. ἐπε-
γένετο μὲν οὖν καὶ [ὁ] λοιμὸς ἐπ' αὐτοῖς πάσῃ ὡς εἰπεῖν τῇ Ἰταλίᾳ
ἰσχυρός, καὶ διὰ τοῦτο τό τε βουλευτήριον τὸ Ὁστίλιον ἀνοικοδο-
μηθῆναι καὶ τὸ χωρίον ἐν ᾧ ἡ ναυμαχία ἐγεγόνει συγχωσθῆναι
ἐψηφίσθη· οὐ μέντοι καὶ ἐνταῦθα στήσεσθαι τὸ δεινὸν ἐδόκει,
ἄλλως τε καὶ ἐπειδὴ τοῦ Οὐιβίου τὰ ἐσιτήρια τῇ νουμηνίᾳ θύοντος
ῥαβδοῦχός τις αὐτοῦ ἔπεσεν ἐξαίφνης καὶ ἀπέθανεν. διὰ μὲν οὖν
ταῦτα καὶ ἐν ἐκείναις ταῖς ἡμέραις ἐβουλεύσαντό τε, καὶ εἶπον
ἄλλοι τε ἐφ' ἑκάτερα πολλοὶ καὶ ὁ Κικέρων ὧδε·
Δίων Κάσσιος. Historiae Romanae Book 54, ch. 1, sec. 2, l. 1
Π. Σουλπίκιος Π. υἱ. Κυρίνιος

Παῦλος Φάβιος Κ. υἱ. Μάξιμος ὕπ.
Κ. Αἴλιος Κ. υἱ. Τουβέρων
Ἰοῦλλος Ἀντώνιος Μ. υἱ. ὕπ.
176
Ἀφρικανὸς Κ. Φάβιος Κ. υἱ.

τῷ δ' ἐπιγιγνομένῳ ἔτει, ἐν ᾧ Μᾶρκος τε Μάρκελλος καὶ Λού-
κιος Ἀρρούντιος ὑπάτευσαν, ἥ τε πόλις πελαγίσαντος αὖθις τοῦ
ποταμοῦ ἐπλεύσθη, καὶ κεραυνοῖς ἄλλα τε πολλὰ ἐβλήθη καὶ οἱ
ἀνδριάντες οἱ ἐν τῷ Πανθείῳ, ὥστε καὶ τὸ δόρυ ἐκ τῆς τοῦ Αὐ-
γούστου χειρὸς ἐκπεσεῖν. πονούμενοι οὖν ὑπό τε τῆς νόσου καὶ
ὑπὸ τοῦ λιμοῦ (ἔν τε γὰρ τῇ Ἰταλίᾳ πάσῃ ὁ λοιμὸς ἐγένετο καὶ
τὴν χώραν οὐδεὶς εἰργάσατο· δοκῶ δ' ὅτι καὶ ἐν τοῖς ἔξω χωρίοις
τὸ αὐτὸ τοῦτο συνηνέχθη) νομίσαντες οἱ Ῥωμαῖοι οὐκ ἄλλως σφίσι
ταῦτα συμβεβηκέναι, ἀλλ' ὅτι μὴ καὶ τότε ὑπατεύοντα τὸν Αὔ-
γουστον ἔσχον, δικτάτορα αὐτὸν ἠθέλησαν προχειρίσασθαι, καὶ τήν
τε βουλὴν κατακλείσαντες ἐς τὸ συνέδριον ἐπηνάγκασαν τοῦτο ψη-
φίσασθαι, ἀπειλοῦντές σφας καταπρήσειν, καὶ μετὰ ταῦτα τὰς
ῥάβδους τὰς τέσσαρας καὶ εἴκοσι λαβόντες προσῆλθον αὐτῷ, δικ-
τάτορά τε ἅμα δεόμενοι λεχθῆναι καὶ ἐπιμελητὴν τοῦ σίτου, καθά-
περ ποτὲ τὸν Πομπήιον, γενέσθαι. καὶ ὃς τοῦτο μὲν ἀναγκαίως
Δίων Κάσσιος. Historiae Romanae (versio 1 in volumine 1) P.107, l. 11
μὲν ἐς τὴν Καμπανίαν ἐνέβαλον, οἱ δ' ὕπατοι ἔρημον ὂν στρατιωτῶν

τὸ Σαύνιον ἐπόρθουν καὶ πόλεις εἷλόν τινας. ὅθεν οἱ Σαυνῖται τὴν
Καμπανίαν λιπόντες εἰς τὴν οἰκείαν ἠπείχθησαν, καὶ τῷ ἑνὶ τῶν ὑπά-
των συμμίξαντες ἔκ τινος ἥττηντο στρατηγήματος, καὶ φεύγοντες δεινῶς
ἔπταισαν, καὶ τὸ στρατόπεδον ἀπέβαλον, πρὸς δὲ καὶ τὸ πόλισμα, ᾧ
ἐπεβοήθουν. ὁ δὲ ὕπατος τά τε ἐπινίκια ἔπεμψε καὶ τὰ ἀθροισθέντα
ἐκ τῶν λαφύρων ἐδημοσίωσεν. ὁ δ' ἕτερος ὕπατος κατὰ τῶν Τυρσηνῶν
στρατεύσας, καὶ καταστήσας αὐτοὺς δι' ὀλίγου, σῖτόν τε καὶ χρήματα
παρ' αὐτῶν εἰσπράξας, τὰ μὲν τοῖς στρατιώταις διέδωκε, τὰ δ' εἰσή-
νεγκεν εἰς τοὺς θησαυρούς.
Συμβεβηκότος δὲ λοιμοῦ ἰσχυροῦ, οἱ Σαυνῖται καὶ Φαλίσκοι κατα-
φρονήσαντες τῶν Ῥωμαίων διά τε τὴν νόσον καὶ ὅτι τοὺς ὑπάτους οὐ
κατ' ἀρετὴν ᾕρηντο, ὡς μὴ πολέμων ὄντων, παρεκίνησαν. μαθόντες οὖν
τοῦθ' οἱ Ῥωμαῖοι, Ἰουνίῳ μὲν Βρούτῳ τὸν Καρουίλιον, Κυίντῳ δὲ Φαβίῳ
τὸν πατέρα τὸν Ῥοῦλλον τὸν Μάξιμον ὑποστρατήγους ἢ πρεσβευτὰς
συνεξέπεμψαν. ὁ μὲν οὖν Βροῦτος Φαλίσκους ἐνίκησε καὶ τὰ τούτων
καὶ τὰ τῶν ἄλλων Τυρσηνῶν ἐληίζετο, Φάβιος δὲ τῆς Ῥώμης πρὸ τοῦ
πατρὸς ἐξελάσας καὶ τοὺς Σαυνίτας ληίζεσθαι τὴν Καμπανίδα πυθό-
μενος ἠπείγετο. προσκόποις τέ τισιν αὐτῶν ἐντυχών, καὶ ταχέως ἀπο-
χωροῦντας σφᾶς θεασάμενος, πάντας τε πολεμίους ἐκεῖ τυγχάνειν
ἐνόμισε
Eupolis Comic., Fra.. 191, l. 1

177
ἄκουε νῦν Πείσανδρος ὡς ἀπόλλυται.

{Β.} ὁ στρεβλός; {Α.} οὐκ ἀλλ' ὁ μέγας, οὑνοκίνδιος.
ἀλλ' εὐθὺ πόλεως εἶμι· θῦσαι γάρ με δεῖ
κριὸν Χλόῃ Δήμητρι.
κρούων γε μὴν αὐτὰς ἐωνούμην ἐγώ.
τῶν γὰρ πονηρῶν μικρόν ἐστι τοὐβολοῦ.
πότερ' ἦν τὸ τάριχος Φρύγιον ἢ Γαδειρικόν;
περιήλθομεν καὶ φῦλον ἀμφορεαφόρων.
νὼ γάρ, ἄνδρες, οὐχ ἱππεύομεν.
ἀλλ' οὖν ἔγωγέ σοι λέγω Μαρικᾶντα μὴ κολάζειν.
ὃς θυμήνας τοῖς στρατιώταις λοιμὸν καὶ ψῶζαν ἔπεμψεν.
πεπέρακεν μὲν ὁ περσέπτολις ἤδη Μαρικᾶς
Eupolis Comic., Fra.Play Mar, fra. 21, l. 1
ἐπ' αὐτοφώρῳ Νικίαν εἰλημμένον;

{Β.} ὑμεῖς γὰρ ὦ φρενοβλαβεῖς
λάβοιτ' ἂν ἄνδρ' ἄριστον ἐν κακῷ τινι;
Ἄκουε νῦν Πείσανδρος ὡς ἀπόλλυται.
{Β.} ὁ στρεβλός; {Α.} οὐκ ἀλλ' ὁ μέγας, οὑνοκίνδιος.
Ἀλλ' εὐθὺ πόλεως εἶμι· θῦσαι γάρ με δεῖ
κοιὸν Χλόῃ Δήμητρι.
Νὼ γάρ, ἄνδρες, οὐχ ἱππεύομεν.
Κρούων γε μὴν αὐτὰς ἐωνούμην ἐγώ.
Τῶν γὰρ πονηρῶν μικρόν ἐστι τοὐβολοῦ.
Ὃς θυμήνας τοῖς στρατιώταις λοιμὸν καὶ ψῶζαν ἔπεμψεν.
Πότερ' ἦν τὸ τάριχος Φρύγιον ἢ Γαδειρικόν;
Περιήλθομεν καὶ φῦλον ἀμφορεαφόρων.
Παυσανίας περιηγητής. Graeciae descriptio Book 2, ch. 32, sec. 6, l. 4
λύτου· πρὸ δὲ αὐτῆς ἐστιν Ἡράκλειος καλουμένη κρήνη,

τὸ ὕδωρ ὡς οἱ Τροιζήνιοι λέγουσιν ἀνευρόντος Ἡρα-
κλέους. ἐν δὲ τῇ ἀκροπόλει τῆς Σθενιάδος καλουμένης
ναός ἐστιν Ἀθηνᾶς, αὐτὸ δὲ εἰργάσατο τῆς θεοῦ τὸ
ξόανον Κάλλων Αἰγινήτης· μαθητὴς δὲ ὁ Κάλλων ἦν
Τεκταίου καὶ Ἀγγελίωνος, οἳ Δηλίοις ἐποίησαν τὸ
ἄγαλμα τοῦ Ἀπόλλωνος· ὁ δὲ Ἀγγελίων καὶ Τεκταῖος
παρὰ Διποίνῳ καὶ Σκύλλιδι ἐδιδάχθησαν. κατιόν-
178
των δὲ αὐτόθεν Λυτηρίου Πανός ἐστιν ἱερόν· Τροι-

ζηνίων γὰρ τοῖς τὰς ἀρχὰς ἔχουσιν ἔδειξεν ὀνείρατα
ἃ εἶχεν ἄκεσιν λοιμοῦ πιέσαντος τὴν Τροιζηνίαν,
Ἀθηναίους δὲ μάλιστα. διαβὰς δὲ καὶ [ἐς τὴν Τροι-
ζηνίαν] ναὸν ἂν ἴδοις Ἴσιδος καὶ ὑπὲρ αὐτὸν Ἀφρο-
δίτης Ἀκραίας· τὸν μὲν ἅτε ἐν μητροπόλει τῇ Τροιζῆνι
Ἁλικαρνασσεῖς ἐποίησαν, τὸ δὲ ἄγαλμα τῆς Ἴσιδος ἀνέ-
θηκε Τροιζηνίων δῆμος.
Παυσανίας περιηγητής. Graeciae descriptio Book 8, ch. 41, sec. 2, li8
Φιγαλεῦσι δὲ ἐπὶ τῆς ἀγορᾶς καὶ πολυάνδριον τῶν

λογάδων τῶν Ὀρεσθασίων ἐστί, καὶ ὡς ἥρωσιν αὐτοῖς
ἐναγίζουσιν ἀνὰ πᾶν ἔτος. ποταμὸς δὲ ὁ καλούμενος
Λύμαξ ἐκδίδωσι μὲν ἐς τὴν Νέδαν παρ' αὐτὴν ῥέων
Φιγαλίαν, γενέσθαι δὲ τοὔνομά φασι τῷ ποταμῷ κα-
θαρσίων τῶν Ῥέας ἕνεκα. ὡς γὰρ δὴ τεκοῦσαν τὸν
Δία ἐκάθηραν ἐπὶ ταῖς ὠδῖσιν αἱ Νύμφαι, τὰ καθάρ-
ματα ἐς τοῦτον ἐμβάλλουσι τὸν ποταμόν· ὠνόμαζον δὲ
ἄρα οἱ ἀρχαῖοι αὐτὰ λύματα. μαρτυρεῖ δὲ καὶ Ὅμηρος,
ἀπολυμαίνεσθαί τε ἐπὶ λύσει τοῦ λοιμοῦ τοὺς Ἕλληνας
καὶ ἐμβάλλειν τὰ λύματα εἰπὼν σφᾶς ἐς θάλασσαν.
εἰσὶ δὲ αἱ πηγαὶ τῆς Νέδας ἐν ὄρει τῷ Κεραυσίῳ· τοῦ
Λυκαίου δὲ μοῖρά ἐστι. καθότι δὲ ἐγγύτατα ἡ Νέδα
Φιγαλέων τῆς πόλεως γίνεται, κατὰ τοῦτο οἱ Φιγαλέων
παῖδες ἀποκείρονται τῷ ποταμῷ τὰς κόμας· τὰ δὲ
πρὸς θαλάσσῃ καὶ ἀναπλεῖται ναυσὶν οὐ μεγάλαις ἡ
Νέδα. ποταμῶν δὲ ὁπόσους ἴσμεν Μαίανδρος μὲν
σκολιῷ μάλιστα κάτεισι τῷ ῥεύματι, ἔς τε τὸ ἄνω
καμπὰς καὶ αὖθις ἐπιστροφὰς παρεχόμενος πλείστας·
δεύτερα δὲ ἑλιγμῶν γε ἕνεκα φέροιτο ἂν ἡ Νέδα.
Φλάβιος Ιώσηπος Antiquitates Judaicae Book 7, ch. 322, l. 1
οὐδὲ τὴν Λευιτῶν φυλήν· μετενόησε γὰρ ὁ βασιλεὺς ὧν εἰς τὸν

θεὸν ἥμαρτεν. ἦν δὲ τῶν ἄλλων Ἰσραηλιτῶν ἀριθμὸς ἐνενήκοντα
μυριάδες ὅπλα βαστάζειν καὶ στρατεύεσθαι δυναμένων, ἡ δὲ Ἰούδα
φυλὴ καθ' ἑαυτὴν τεσσαράκοντα μυριάδες ἦσαν.
Τῶν δὲ προφητῶν δηλωσάντων τῷ Δαυίδῃ, ὅτι δι' ὀργῆς
ἐστιν ὁ θεὸς αὐτῷ, ἱκετεύειν ἤρξατο καὶ παρακαλεῖν εὐμενῆ γενέσθαι
καὶ συγγινώσκειν ἡμαρτηκότι. Γάδον δὲ τὸν προφήτην ἔπεμψεν ὁ
179
θεὸς πρὸς αὐτὸν τρεῖς αἱρέσεις κομίζοντα, ὅπως ἐκλέξηται τούτων

ἣν ἂν δοκιμάσῃ· πότερον θέλει λιμὸν γενέσθαι κατὰ τὴν χώραν ἐπὶ
ἔτη ἑπτά, ἢ τρεῖς μῆνας πολεμήσας ὑπὸ τῶν ἐχθρῶν ἡττηθῆναι,
ἢ λοιμὸν ἐνσκῆψαι καὶ νόσον ἐπὶ τρεῖς ἡμέρας τοῖς Ἑβραίοις. ὁ
δ' εἰς ἀμήχανον ἐκλογὴν μεγάλων κακῶν ἐμπεσὼν ἐλυπεῖτο καὶ
σφόδρ' ἦν συγκεχυμένος. τοῦ δὲ προφήτου τοῦτο δεῖν ἐξ ἀνάγκης
γενέσθαι φήσαντος καὶ κελεύοντος ἀποκρίνασθαι ταχέως, ἵνα ἀναγ-
γείλῃ τὴν αἵρεσιν αὐτοῦ τῷ θεῷ, λογισάμενος ὁ βασιλεύς, ὡς εἰ
λιμὸν αἰτήσει, δόξει τοῦτο πεποιηκέναι τοῖς ἄλλοις αὐτῷ μὲν ἀφό-
βως, ὅτι πολὺν αὐτὸς ἐγκεκλεισμένον ἔχοι σῖτον, ἐκείνοις δὲ βλα-
βερῶς· κἂν γένηται τοὺς τρεῖς μῆνας νικωμένους αὐτούς, ὅτι τοὺς
ἀνδρειοτάτους ἔχων περὶ αὑτὸν καὶ φρούρια καὶ διὰ τοῦτο μηδὲν
φοβούμενος εἵλετο τὸν πόλεμον, ᾐτήσατο πάθος κοινὸν καὶ βασι-
λεῦσι καὶ τοῖς ἀρχομένοις, ἐν ᾧ τὸ δέος ἶσον ἁπάντων γίνεται,
γείλῃ τὴν αἵρεσιν αὐτοῦ τῷ θεῷ, λογισάμενος ὁ βασιλεύς, ὡς εἰ

λιμὸν αἰτήσει, δόξει τοῦτο πεποιηκέναι τοῖς ἄλλοις αὐτῷ μὲν ἀφό-
βως, ὅτι πολὺν αὐτὸς ἐγκεκλεισμένον ἔχοι σῖτον, ἐκείνοις δὲ βλα-
βερῶς· κἂν γένηται τοὺς τρεῖς μῆνας νικωμένους αὐτούς, ὅτι τοὺς
ἀνδρειοτάτους ἔχων περὶ αὑτὸν καὶ φρούρια καὶ διὰ τοῦτο μηδὲν
φοβούμενος εἵλετο τὸν πόλεμον, ᾐτήσατο πάθος κοινὸν καὶ βασι-
λεῦσι καὶ τοῖς ἀρχομένοις, ἐν ᾧ τὸ δέος ἶσον ἁπάντων γίνεται,
προσειπὼν ὅτι πολὺ κρεῖττον εἰς τὰς τοῦ θεοῦ χεῖρας ἐμπεσεῖν ἢ
τὰς τῶν πολεμίων.
Ταῦτ' ἀκούσας ὁ προφήτης ἀπήγγειλε τῷ θεῷ· ὁ δὲ τὸν
λοιμὸν καὶ τὴν φθορὰν ἔπεμψε τοῖς Ἑβραίοις. ἀπέθνησκον δ' οὐ
μονοτρόπως οὐδ' ὥστε ῥᾴδιον κατανοῆσαι γενέσθαι τὴν νόσον, ἀλλὰ
τὸ μὲν κακὸν ἓν ἦν, μυρίαις δ' αὐτοὺς αἰτίαις καὶ προφάσεσιν οὐδ'
ἐπινοῆσαι δυναμένους ἀνήρπαζεν. ἄλλος γὰρ ἐπ' ἄλλῳ διεφθείρετο,
καὶ λανθάνον ἐπερχόμενον τὸ δεινὸν ὀξεῖαν τὴν τελευτὴν ἐπέφερεν,
τῶν μὲν αἰφνιδίως μετ' ἀλγημάτων σφοδρῶν καὶ πικρᾶς ὀδύνης
τὴν ψυχὴν ἀφιέντων, ἐνίων δὲ καὶ μαραινομένων τοῖς παθήμασι
καὶ μηδ' εἰς κηδείαν ὑπολειπομένων, ἀλλ' ἐν αὐτῷ τῷ κάμνειν εἰς
τὸ παντελὲς δαπανωμένων· οἱ δ' αἰφνίδιον σκότους αὐτοῖς τὰς
ὄψεις ὑποδραμόντος περιπνιγεῖς ἀπῴμωζον, ἔνιοι δὲ τῶν οἰκείων
τινὰ κηδεύοντες ἐναπέθνησκον ἀτελέσι ταῖς ταφαῖς. ἀπώλοντο δ'
ἀρίστου μυριάδες ἑπτά. ἐξέτεινε δὲ ὁ ἄγγελος τὴν χεῖρα καὶ ἐπὶ

180
τὰ Ἱεροσόλυμα τὸ δεινὸν κἀκεῖσε πέμπων. ὁ δὲ βασιλεὺς σάκκον

ἐνδεδυμένος ἔκειτο κατὰ τῆς γῆς ἱκετεύων τὸν θεὸν καὶ δεόμενος
ἤδη λωφῆσαι καὶ τοῖς ἀπολωλόσιν ἀρκεσθέντα παύσασθαι· ἀνα-
βλέψας δ' εἰς τὸν ἀέρα ὁ βασιλεὺς καὶ θεασάμενος τὸν ἄγγελον
δι' αὐτοῦ φερόμενον ἐπὶ τὰ Ἱεροσόλυμα καὶ μάχαιραν ἐσπασμένον
εἶπε πρὸς τὸν θεόν, ὡς αὐτὸς εἴη κολασθῆναι δίκαιος ὁ ποιμήν,
τὰ δὲ ποίμνια σώζεσθαι μηδὲν ἁμαρτόντα, καὶ ἠντιβόλει τὴν ὀργὴν
εἰς αὐτὸν καὶ τὴν γενεὰν αὐτοῦ πᾶσαν ἀποσκήπτειν, φείδεσθαι δὲ
τοῦ λαοῦ.
Κατακούσας δὲ ὁ θεὸς τῆς ἱκεσίας ἔπαυσε τὸν λοιμόν, καὶ
πέμψας Γάδον τὸν προφήτην ἐκέλευσεν αὐτὸν ἀναβῆναι παραχρῆμα
εἰς τὴν ἅλω τοῦ Ἰεβουσαίου Ὀροννᾶ καὶ οἰκοδομήσαντα βωμὸν ἐκεῖ
τῷ θεῷ θυσίαν ἐπιτελέσαι. Δαυίδης δ' ἀκούσας οὐκ ἠμέλησεν,
ἀλλ' εὐθὺς ἔσπευσεν ἐπὶ τὸν παρηγγελμένον αὐτῷ τόπον. Ὀρον-
νᾶς δὲ τὸν σῖτον ἀλοῶν ἐπεὶ τὸν βασιλέα προσιόντα καὶ τοὺς παῖ-
δας αὐτοῦ πάντας ἐθεάσατο, προσέδραμεν αὐτῷ καὶ προσεκύνησεν.
ἦν δὲ τὸ μὲν γένος Ἰεβουσαῖος, φίλος δ' ἐν τοῖς μάλιστα Δαυίδου·
καὶ διὰ τοῦτ' αὐτὸν οὐδὲν εἰργάσατο δεινόν, ὅτε τὴν πόλιν κατε-
στρέψατο, ὡς μικρὸν ἔμπροσθεν ἐδηλώσαμεν. τοῦ δὲ Ὀροννᾶ πυθο-
μένου τί παρείη πρὸς τὸν δοῦλον ὁ δεσπότης, εἶπεν ὠνήσασθαι
μενον ἐκαρτέρησαν πίνοντες ἐκ φρεάτων ὀρυκτῶν.” καὶ τὰ μὲν ἐν

τοῖς Τυρίων ἀρχείοις γεγραμμένα κατὰ Σαλμανάσσου τοῦ Ἀσσυ-
ρίων βασιλέως ταῦτ' ἐστίν.
Οἱ δὲ μετοικισθέντες εἰς τὴν Σαμάρειαν Χουθαῖοι, ταύτῃ
γὰρ ἐχρῶντο μέχρι δεῦρο τῇ προσηγορίᾳ διὰ τὸ ἐκ τῆς Χουθᾶ κα-
λουμένης χώρας μεταχθῆναι, αὕτη δ' ἐστὶν ἐν τῇ Περσίδι καὶ πο-
ταμὸς τοῦτ' ἔχων ὄνομα, ἕκαστοι κατὰ ἔθνος ἴδιον θεὸν εἰς τὴν
Σαμάρειαν κομίσαντες, πέντε δ' ἦσαν, καὶ τούτους καθὼς ἦν πά-
τριον αὐτοῖς σεβόμενοι παροξύνουσι τὸν μέγιστον θεὸν εἰς ὀργὴν
καὶ χόλον. λοιμὸν γὰρ αὐτοῖς ἐνέσκηψεν, ὑφ' οὗ φθειρόμενοι οὐ-
δεμίαν τῶν κακῶν θεραπείαν ἐπινοοῦντες χρησμῷ θρησκεύειν τὸν
μέγιστον θεόν, ὡς τοῦτο σωτήριον αὐτοῖς ὄν, ἔμαθον. πέμψαντες
οὖν πρὸς τὸν Ἀσσυρίων βασιλέα πρέσβεις ἐδέοντο ἱερεῖς αὐτοῖς ὧν
ἔλαβεν αἰχμαλώτων τοὺς Ἰσραηλίτας πολεμήσας ἀποστεῖλαι. πέμ-
ψαντός τε τὰ νόμιμα καὶ τὴν περὶ τὸν θεὸν τοῦτον ὁσίαν διδα-
χθέντες ἐθρήσκευον αὐτὸν φιλοτίμως καὶ τοῦ λοιμοῦ παραχρῆμα
ἐπαύσαντο. χρώμενοί τε τοῖς αὐτοῖς ἔτι καὶ νῦν ἔθεσι διατελοῦσιν
οἱ κατὰ μὲν τὴν Ἑβραίων γλῶτταν Χουθαῖοι, κατὰ δὲ τὴν Ἑλλήνων
181
Σαμαρεῖται, οἳ πρὸς μεταβολὴν συγγενεῖς μὲν ὅταν εὖ πράττοντας

βλέπωσι τοὺς Ἰουδαίους ἀποκαλοῦσιν ὡς ἐξ Ἰωσήπου φύντες καὶ
λουμένης χώρας μεταχθῆναι, αὕτη δ' ἐστὶν ἐν τῇ Περσίδι καὶ πο-

ταμὸς τοῦτ' ἔχων ὄνομα, ἕκαστοι κατὰ ἔθνος ἴδιον θεὸν εἰς τὴν
Σαμάρειαν κομίσαντες, πέντε δ' ἦσαν, καὶ τούτους καθὼς ἦν πά-
τριον αὐτοῖς σεβόμενοι παροξύνουσι τὸν μέγιστον θεὸν εἰς ὀργὴν
καὶ χόλον. λοιμὸν γὰρ αὐτοῖς ἐνέσκηψεν, ὑφ' οὗ φθειρόμενοι οὐ-
δεμίαν τῶν κακῶν θεραπείαν ἐπινοοῦντες χρησμῷ θρησκεύειν τὸν
μέγιστον θεόν, ὡς τοῦτο σωτήριον αὐτοῖς ὄν, ἔμαθον. πέμψαντες
οὖν πρὸς τὸν Ἀσσυρίων βασιλέα πρέσβεις ἐδέοντο ἱερεῖς αὐτοῖς ὧν
ἔλαβεν αἰχμαλώτων τοὺς Ἰσραηλίτας πολεμήσας ἀποστεῖλαι. πέμ-
ψαντός τε τὰ νόμιμα καὶ τὴν περὶ τὸν θεὸν τοῦτον ὁσίαν διδα-
χθέντες ἐθρήσκευον αὐτὸν φιλοτίμως καὶ τοῦ λοιμοῦ παραχρῆμα
ἐπαύσαντο. χρώμενοί τε τοῖς αὐτοῖς ἔτι καὶ νῦν ἔθεσι διατελοῦσιν
οἱ κατὰ μὲν τὴν Ἑβραίων γλῶτταν Χουθαῖοι, κατὰ δὲ τὴν Ἑλλήνων
Σαμαρεῖται, οἳ πρὸς μεταβολὴν συγγενεῖς μὲν ὅταν εὖ πράττοντας
βλέπωσι τοὺς Ἰουδαίους ἀποκαλοῦσιν ὡς ἐξ Ἰωσήπου φύντες καὶ
τὴν ἀρχὴν ἐκεῖθεν τῆς πρὸς αὐτοὺς ἔχοντες οἰκειότητος, ὅταν δὲ
πταίσαντας ἴδωσιν, οὐδαμόθεν αὐτοῖς προσήκειν λέγουσιν οὐδ' εἶναι
δίκαιον οὐδὲν αὐτοῖς εὐνοίας ἢ γένους, ἀλλὰ μετοίκους ἀλλοεθνεῖς
ἀποφαίνουσιν αὑτούς. περὶ μὲν τούτων ἕξομεν εὐκαιρότερον εἰπεῖν.
Φλάβιος Ιώσηπος De bello Judaico libri vii Book 1, sec. 377, l. 4
ἔσχεν ἡ Ἀθηνίωνος ἐνέδρα· νυνὶ δὲ ὁ ὄκνος ὑμῶν καὶ τὸ δοκοῦν

ἄθυμον ἀσφάλειαν ἐμοὶ νίκης ἐγγυᾶται. χρὴ μέντοι γε μέχρι τοῦ
μέλλειν οὕτως ἔχειν, ἐν δὲ τοῖς ἔργοις ἐγεῖραι τὰ φρονήματα καὶ
πεῖσαι τοὺς ἀσεβεστάτους, ὡς οὔτ' ἀνθρώπειόν τι κακὸν οὔτε
δαιμόνιον ταπεινώσει ποτὲ τὴν Ἰουδαίων ἀνδραγαθίαν, ἐφ' ὅσον
τὰς ψυχὰς ἔχουσιν, οὐδὲ περιόψεταί τις Ἄραβα τῶν ἑαυτοῦ ἀγα-
θῶν δεσπότην γενόμενον, ὃν παρ' ὀλίγον πολλάκις αἰχμάλωτον
ἔλαβεν. μηδ' ὑμᾶς ταρασσέτω τὰ τῶν ἀψύχων κινήματα μηδ'
ὑπολαμβάνετε τὸν σεισμὸν ἑτέρας συμφορᾶς τέρας γεγονέναι· φυσικὰ
γὰρ τὰ τῶν στοιχείων πάθη καὶ οὐδὲν ἀνθρώποις πλέον ἢ τὴν
ἐν ἑαυτοῖς βλάβην ἐπιφέρεται· λοιμοῦ μὲν γὰρ καὶ λιμοῦ καὶ τῶν
χθονίων βρασμῶν προγένοιτ' ἄν τι σημεῖον βραχύτερον, αὐτὰ δὲ
ταῦτα περιγραφὴν ἔχει τὸ μέγεθος· ἐπεὶ τί δύναται μεῖζον ἡμᾶς
182
τοῦ σεισμοῦ βλάψαι καὶ κρατήσας ὁ πόλεμος; τέρας μέντοι μέγι-

στον ἁλώσεως γέγονεν τοῖς ἐχθροῖς οὐκ αὐτομάτως οὐδὲ διὰ χειρὸς
ἀλλοτρίας, οἳ πρέσβεις ἡμετέρους παρὰ τὸν πάντων ἀνθρώπων
νόμον ὠμῶς ἀπέκτειναν καὶ τοιαῦτα τῷ θεῷ θύματα περὶ τοῦ
πολέμου κατέστεψαν. ἀλλ' οὐ διαφεύξονται τὸν μέγαν ὀφθαλμὸν
αὐτοῦ καὶ τὴν ἀνίκητον δεξιάν, δώσουσιν δ' ἡμῖν αὐτίκα δίκας,
ἂν τοῦ πατρίου φρονήματος ἤδη σπάσαντες τιμωροὶ τῶν παρεσπον-
δημένων ἀναστῶμεν. ἴτω τις οὐχ ὑπὲρ γυναικὸς οὐδ' ὑπὲρ τέκνων
Φλάβιος Ιώσηπος De bello Judaico libri vii Book 4, sec. 361, l. 2
γοῦν σὺν πολλοῖς ἑτέροις καὶ Γουρίων, ἀξιώματι μὲν καὶ γένει
προύχων, δημοκρατικὸς δὲ καὶ φρονήματος ἐλευθερίου μεστός, εἰ
καί τις ἕτερος Ἰουδαίων· ἀπώλεσε δὲ αὐτὸν ἡ παρρησία μάλιστα
πρὸς τοῖς ἄλλοις πλεονεκτήμασιν. οὐδ' ὁ Περαΐτης Νίγερ αὐτῶν
τὰς χεῖρας διέφυγεν, ἀνὴρ ἄριστος ἐν τοῖς πρὸς Ῥωμαίους πολέ-
μοις γενόμενος· ὃς καὶ βοῶν πολλάκις τάς τε ὠτειλὰς ἐπιδεικνὺς
διὰ μέσης ἐσύρετο τῆς πόλεως. ἐπεὶ δὲ ἔξω τῶν πυλῶν ἦκτο,
τὴν σωτηρίαν ἀπογνοὺς περὶ ταφῆς ἱκέτευεν· οἱ δὲ προαπειλήσαντες
ἧς ἐπεθύμει μάλιστα γῆς μὴ μεταδώσειν αὐτῷ, τὸν φόνον ἐνήργουν.
ἀναιρούμενος δὲ ὁ Νίγερ τιμωροὺς Ῥωμαίους αὐτοῖς ἐπηράσατο
λιμόν τε καὶ λοιμὸν ἐπὶ τῷ πολέμῳ καὶ πρὸς ἅπασι τὰς ἀλλήλων
χεῖρας· ἃ δὴ πάντα κατὰ τῶν ἀσεβῶν ἐκύρωσεν ὁ θεός, καὶ τὸ
δικαιότατον, ὅτι γεύσασθαι τῆς ἀλλήλων ἀπονοίας ἔμελλον οὐκ εἰς
μακρὰν στασιάσαντες. Νίγερ μὲν οὖν ἀνῃρημένος τοὺς περὶ τῆς
καταλύσεως αὐτῶν φόβους ἐπεκούφισε, τοῦ λαοῦ δὲ μέρος οὐδὲν
ἦν, ᾧ μὴ πρὸς ἀπώλειαν ἐπενοεῖτο πρόφασις. τὸ μὲν γὰρ αὐτῶν
διενεχθέν τινι πάλαι διέφθαρτο, τὸ δὲ μὴ προσκροῦσαν κατ' εἰρή-
νην ἐπικαίρους ἐλάμβανε τὰς αἰτίας· καὶ ὁ μὲν μηδ' ὅλως αὐτοῖς
προσιὼν ὡς ὑπερήφανος, ὁ προσιὼν δὲ μετὰ παρρησίας ὡς κατα-
φρονῶν, ὁ θεραπεύων δ' ὡς ἐπίβουλος ὑπωπτεύετο. μία δὲ ἦν
τῶν τε μεγίστων καὶ μετριωτάτων ἐγκλημάτων τιμωρία θάνατος·
Εβδομήκοντα. Regnorum i (Samuelis i in textu Masoretico) Ch. 2, sec.

12, l. 1
ἀλλ' ἢ ἐν τούτῳ καυχάσθω ὁ καυχώμενος,

συνίειν καὶ γινώσκειν τὸν κύριον
καὶ ποιεῖν κρίμα καὶ δικαιοσύνην ἐν μέσῳ τῆς γῆς.
κύριος ἀνέβη εἰς οὐρανοὺς καὶ ἐβρόντησεν,
αὐτὸς κρινεῖ ἄκρα γῆς
καὶ δίδωσιν ἰσχὺν τοῖς βασιλεῦσιν ἡμῶν
183
καὶ ὑψώσει κέρας χριστοῦ αὐτοῦ.

Καὶ κατέλιπον αὐτὸν ἐκεῖ ἐνώπιον κυρίου καὶ ἀπῆλθον εἰς
Αρμαθαιμ, καὶ τὸ παιδάριον ἦν λειτουργῶν τῷ προσώπῳ κυρίου
ἐνώπιον Ηλι τοῦ ἱερέως.
Καὶ οἱ υἱοὶ Ηλι τοῦ ἱερέως υἱοὶ λοιμοὶ οὐκ εἰδότες τὸν κύριον.
καὶ τὸ δικαίωμα τοῦ ἱερέως παρὰ τοῦ λαοῦ, παντὸς τοῦ θύον-
τος· καὶ ἤρχετο τὸ παιδάριον τοῦ ἱερέως, ὡς ἂν ἡψήθη τὸ κρέας,
καὶ κρεάγρα τριόδους ἐν τῇ χειρὶ αὐτοῦ,
καὶ ἐπάταξεν αὐτὴν εἰς
τὸν λέβητα τὸν μέγαν ἢ εἰς τὸ χαλκίον ἢ εἰς τὴν κύθραν· πᾶν,
ὃ ἐὰν ἀνέβη ἐν τῇ κρεάγρᾳ, ἐλάμβανεν ἑαυτῷ ὁ ἱερεύς· κατὰ τάδε
ἐποίουν παντὶ Ισραηλ τοῖς ἐρχομένοις θῦσαι κυρίῳ ἐν Σηλωμ.
καὶ πρὶν θυμιαθῆναι τὸ στέαρ ἤρχετο τὸ παιδάριον τοῦ ἱερέως
καὶ ἔλεγεν τῷ ἀνδρὶ τῷ θύοντι Δὸς κρέας ὀπτῆσαι τῷ ἱερεῖ, καὶ
οὐ μὴ λάβω παρὰ σοῦ ἑφθὸν ἐκ τοῦ λέβητος.
Εβδομήκοντα. Regnorum i (Samuelis i in textu Masoretico)

Ch. 10, sec. 27, l. 1
Εἰ ἑοράκατε ὃν ἐκλέλεκται ἑαυτῷ κύριος, ὅτι οὐκ ἔστιν αὐτῷ ὅμοιος

ἐν πᾶσιν ὑμῖν; καὶ ἔγνωσαν πᾶς ὁ λαὸς καὶ εἶπαν Ζήτω ὁ βασι-
λεύς.
καὶ εἶπεν Σαμουηλ πρὸς τὸν λαὸν τὸ δικαίωμα τοῦ βασι-
λέως καὶ ἔγραψεν ἐν βιβλίῳ καὶ ἔθηκεν ἐνώπιον κυρίου. καὶ ἐξαπ-
έστειλεν Σαμουηλ πάντα τὸν λαόν, καὶ ἀπῆλθεν ἕκαστος εἰς τὸν
τόπον αὐτοῦ.
καὶ Σαουλ ἀπῆλθεν εἰς τὸν οἶκον αὐτοῦ εἰς Γα-
βαα· καὶ ἐπορεύθησαν υἱοὶ δυνάμεων, ὧν ἥψατο κύριος καρδίας
αὐτῶν, μετὰ Σαουλ.
καὶ υἱοὶ λοιμοὶ εἶπαν Τί σώσει ἡμᾶς οὗτος;
καὶ ἠτίμασαν αὐτὸν καὶ οὐκ ἤνεγκαν αὐτῷ δῶρα.
Καὶ ἐγενήθη ὡς μετὰ μῆνα καὶ ἀνέβη Ναας ὁ Αμμανίτης καὶ
παρεμβάλλει ἐπὶ Ιαβις Γαλααδ. καὶ εἶπον πάντες οἱ ἄνδρες Ιαβις
πρὸς Ναας τὸν Αμμανίτην Διάθου ἡμῖν διαθήκην, καὶ δουλεύσομέν
σοι.
Εβδομήκοντα. Regnorum i (Samuelis i in textu Masoretico) Ch. 25, sec.

17, l. 3
Δαυιδ ἀπέστειλεν ἀγγέλους ἐκ τῆς ἐρήμου εὐλογῆσαι τὸν κύριον

184
ἡμῶν, καὶ ἐξέκλινεν ἀπ' αὐτῶν.

καὶ οἱ ἄνδρες ἀγαθοὶ ἡμῖν σφό-
δρα· οὐκ ἀπεκώλυσαν ἡμᾶς οὐδὲ ἐνετείλαντο ἡμῖν πάσας τὰς ἡμέ-
ρας, ἃς ἦμεν παρ' αὐτοῖς· καὶ ἐν τῷ εἶναι ἡμᾶς ἐν ἀγρῷ
ὡς
τεῖχος ἦσαν περὶ ἡμᾶς καὶ τὴν νύκτα καὶ τὴν ἡμέραν πάσας τὰς
ἡμέρας, ἃς ἤμεθα παρ' αὐτοῖς ποιμαίνοντες τὸ ποίμνιον.
καὶ νῦν
γνῶθι καὶ ἰδὲ τί σὺ ποιήσεις, ὅτι συντετέλεσται ἡ κακία εἰς τὸν
κύριον ἡμῶν καὶ εἰς τὸν οἶκον αὐτοῦ· καὶ οὗτος υἱὸς λοιμός, καὶ
οὐκ ἔστιν λαλῆσαι πρὸς αὐτόν.
καὶ ἔσπευσεν Αβιγαια καὶ ἔλαβεν
διακοσίους ἄρτους καὶ δύο ἀγγεῖα οἴνου καὶ πέντε πρόβατα πε-
ποιημένα καὶ πέντε οιφι ἀλφίτου καὶ γομορ ἓν σταφίδος καὶ δια-
κοσίας παλάθας καὶ ἔθετο ἐπὶ τοὺς ὄνους
καὶ εἶπεν τοῖς παιδα-
ρίοις αὐτῆς Προπορεύεσθε ἔμπροσθέν μου, καὶ ἰδοὺ ἐγὼ ὀπίσω
ὑμῶν παραγίνομαι. καὶ τῷ ἀνδρὶ αὐτῆς οὐκ ἀπήγγειλεν.

Ch. 25, sec. 25, l. 2
προσθείη, εἰ ὑπολείψομαι ἐκ πάντων τῶν τοῦ Ναβαλ ἕως πρωὶ

οὐροῦντα πρὸς τοῖχον.
καὶ εἶδεν Αβιγαια τὸν Δαυιδ καὶ ἔσπευ-
σεν καὶ κατεπήδησεν ἀπὸ τῆς ὄνου καὶ ἔπεσεν ἐνώπιον Δαυιδ
ἐπὶ πρόσωπον αὐτῆς καὶ προσεκύνησεν αὐτῷ ἐπὶ τὴν γῆν
ἐπὶ
τοὺς πόδας αὐτοῦ καὶ εἶπεν Ἐν ἐμοί, κύριέ μου, ἡ ἀδικία· λαλη-
σάτω δὴ ἡ δούλη σου εἰς τὰ ὦτά σου, καὶ ἄκουσον τῆς δούλης
σου λόγον.
μὴ δὴ θέσθω ὁ κύριός μου καρδίαν αὐτοῦ ἐπὶ τὸν
ἄνθρωπον τὸν λοιμὸν τοῦτον, ὅτι κατὰ τὸ ὄνομα αὐτοῦ οὕτως ἐστίν·
Ναβαλ ὄνομα αὐτῷ, καὶ ἀφροσύνη μετ' αὐτοῦ· καὶ ἐγὼ ἡ δούλη
σου οὐκ εἶδον τὰ παιδάριά σου, ἃ ἀπέστειλας.
καὶ νῦν, κύριε,
ζῇ κύριος καὶ ζῇ ἡ ψυχή σου, καθὼς ἐκώλυσέν σε κύριος τοῦ μὴ
ἐλθεῖν εἰς αἷμα ἀθῷον καὶ σῴζειν τὴν χεῖρά σού σοι, καὶ νῦν γέ-
νοιντο ὡς Ναβαλ οἱ ἐχθροί σου καὶ οἱ ζητοῦντες τῷ κυρίῳ μου
κακά.
καὶ νῦν λαβὲ τὴν εὐλογίαν ταύτην, ἣν ἐνήνοχεν ἡ δούλη
185
σου τῷ κυρίῳ μου, καὶ δώσεις τοῖς παιδαρίοις τοῖς παρεστηκόσιν

τῷ κυρίῳ μου.

Ch. 29, sec. 10, l. 3
ὀφθαλμοῖς τῶν σατραπῶν τῶν ἀλλοφύλων. καὶ εἶπεν Δαυιδ πρὸς
Αγχους Τί πεποίηκά σοι καὶ τί εὗρες ἐν τῷ δούλῳ σου ἀφ' ἧς
ἡμέρας ἤμην ἐνώπιόν σου καὶ ἕως τῆς ἡμέρας ταύτης, ὅτι οὐ μὴ
ἔλθω πολεμῆσαι τοὺς ἐχθροὺς τοῦ κυρίου μου τοῦ βασιλέως;
καὶ ἀπεκρίθη Αγχους πρὸς Δαυιδ Οἶδα ὅτι ἀγαθὸς σὺ ἐν ὀφθαλ-
μοῖς μου, ἀλλ' οἱ σατράπαι τῶν ἀλλοφύλων λέγουσιν Οὐχ ἥξει
μεθ' ἡμῶν εἰς πόλεμον.
καὶ νῦν ὄρθρισον τὸ πρωί, σὺ καὶ οἱ
παῖδες τοῦ κυρίου σου οἱ ἥκοντες μετὰ σοῦ, καὶ πορεύεσθε εἰς
τὸν τόπον, οὗ κατέστησα ὑμᾶς ἐκεῖ, καὶ λόγον λοιμὸν μὴ θῇς ἐν
καρδίᾳ σου, ὅτι ἀγαθὸς σὺ ἐνώπιόν μου· καὶ ὀρθρίσατε ἐν τῇ
ὁδῷ, καὶ φωτισάτω ὑμῖν, καὶ πορεύθητε.
καὶ ὤρθρισεν Δαυιδ
αὐτὸς καὶ οἱ ἄνδρες αὐτοῦ ἀπελθεῖν καὶ φυλάσσειν τὴν γῆν τῶν
ἀλλοφύλων, καὶ οἱ ἀλλόφυλοι ἀνέβησαν πολεμεῖν ἐπὶ Ισραηλ.
Καὶ ἐγενήθη εἰσελθόντος Δαυιδ καὶ τῶν ἀνδρῶν αὐτοῦ εἰς
Σεκελακ τῇ ἡμέρᾳ τῇ τρίτῃ, καὶ Αμαληκ ἐπέθετο ἐπὶ τὸν νότον
καὶ ἐπὶ Σεκελακ καὶ ἐπάταξεν τὴν Σεκελακ καὶ ἐνεπύρισεν αὐτὴν
ἐν πυρί·

Ch. 30, sec. 22, l. 2
καὶ ἔλαβεν Δαυιδ

πάντα τὰ ποίμνια καὶ τὰ βουκόλια καὶ ἀπήγαγεν ἔμπροσθεν τῶν
σκύλων, καὶ τοῖς σκύλοις ἐκείνοις ἐλέγετο Ταῦτα τὰ σκῦλα Δαυιδ.
–
καὶ παραγίνεται Δαυιδ πρὸς τοὺς διακοσίους ἄνδρας τοὺς
ἐκλυθέντας τοῦ πορεύεσθαι ὀπίσω Δαυιδ καὶ ἐκάθισεν αὐτοὺς ἐν
τῷ χειμάρρῳ τῷ Βοσορ, καὶ ἐξῆλθον εἰς ἀπάντησιν Δαυιδ καὶ εἰς
ἀπάντησιν τοῦ λαοῦ τοῦ μετ' αὐτοῦ, καὶ προσήγαγεν Δαυιδ ἕως
τοῦ λαοῦ, καὶ ἠρώτησαν αὐτὸν τὰ εἰς εἰρήνην.
καὶ ἀπεκρίθη πᾶς
186
ἀνὴρ λοιμὸς καὶ πονηρὸς τῶν ἀνδρῶν τῶν πολεμιστῶν τῶν πο-
ρευθέντων μετὰ Δαυιδ καὶ εἶπαν Ὅτι οὐ κατεδίωξαν μεθ' ἡμῶν,
οὐ δώσομεν αὐτοῖς ἐκ τῶν σκύλων, ὧν ἐξειλάμεθα, ὅτι ἀλλ' ἢ
ἕκαστος τὴν γυναῖκα αὐτοῦ καὶ τὰ τέκνα αὐτοῦ ἀπαγέσθωσαν καὶ
ἀποστρεφέτωσαν.
καὶ εἶπεν Δαυιδ Οὐ ποιήσετε οὕτως μετὰ τὸ
παραδοῦναι τὸν κύριον ἡμῖν καὶ φυλάξαι ἡμᾶς καὶ παρέδωκεν
κύριος τὸν γεδδουρ τὸν ἐπερχόμενον ἐφ' ἡμᾶς εἰς χεῖρας ἡμῶν.
καὶ τίς ὑπακούσεται ὑμῶν τῶν λόγων τούτων; ὅτι οὐχ ἧττον
ὑμῶν εἰσιν· διότι κατὰ τὴν μερίδα τοῦ καταβαίνοντος εἰς πόλεμον
οὕτως ἔσται ἡ μερὶς τοῦ καθημένου ἐπὶ τὰ σκεύη·
Εβδομήκοντα. Paralipomenon ii sive Chronicon ii

Ch. 13, sec. 7, l. 2
πόλεμον ἐν ὀκτακοσίαις χιλιάσιν, δυνατοὶ πολεμισταὶ δυνάμεως.

καὶ ἀνέστη Αβια ἀπὸ τοῦ ὄρους Σομορων, ὅ ἐστιν ἐν τῷ ὄρει
Εφραιμ, καὶ εἶπεν Ἀκούσατε, Ιεροβοαμ καὶ πᾶς Ισραηλ.
οὐχ ὑμῖν
γνῶναι ὅτι κύριος ὁ θεὸς Ισραηλ ἔδωκεν βασιλείαν ἐπὶ τὸν Ισραηλ
εἰς τὸν αἰῶνα τῷ Δαυιδ καὶ τοῖς υἱοῖς αὐτοῦ διαθήκην ἁλός;
καὶ
ἀνέστη Ιεροβοαμ ὁ τοῦ Ναβατ ὁ παῖς Σαλωμων τοῦ Δαυιδ καὶ
ἀπέστη ἀπὸ τοῦ κυρίου αὐτοῦ.
καὶ συνήχθησαν πρὸς αὐτὸν ἄν-
δρες λοιμοὶ υἱοὶ παράνομοι, καὶ ἀντέστη πρὸς Ροβοαμ τὸν τοῦ
Σαλωμων, καὶ Ροβοαμ ἦν νεώτερος καὶ δειλὸς τῇ καρδίᾳ καὶ οὐκ
ἀντέστη κατὰ πρόσωπον αὐτοῦ.
καὶ νῦν λέγετε ὑμεῖς ἀντιστῆναι
κατὰ πρόσωπον βασιλείας κυρίου διὰ χειρὸς υἱῶν Δαυιδ· καὶ
ὑμεῖς πλῆθος πολύ, καὶ μεθ' ὑμῶν μόσχοι χρυσοῖ, οὓς ἐποίησεν
ὑμῖν Ιεροβοαμ εἰς θεούς.
ἦ οὐκ ἐξεβάλετε τοὺς ἱερεῖς κυρίου τοὺς
υἱοὺς Ααρων καὶ τοὺς Λευίτας καὶ ἐποιήσατε ἑαυτοῖς ἱερεῖς ἐκ
τοῦ λαοῦ τῆς γῆς; πᾶς ὁ προσπορευόμενος πληρῶσαι τὰς χεῖρας
ἐν μόσχῳ ἐκ βοῶν καὶ κριοῖς ἑπτὰ καὶ ἐγίνετο εἰς ἱερέα τῷ μὴ
Εβδομήκοντα. Esther Ch. 8, sec. 12g, l. 3
ἐκφεύξεσθαι δίκην.
187
πολλάκις δὲ καὶ πολλοὺς τῶν ἐπ' ἐξουσίαις

τεταγμένων τῶν πιστευθέντων χειρίζειν φίλων τὰ πράγματα παρα-
μυθία μεταιτίους αἱμάτων ἀθῴων καταστήσασα περιέβαλε συμφο-
ραῖς ἀνηκέστοις
τῷ τῆς κακοηθείας ψευδεῖ παραλογισμῷ
παραλογισαμένων τὴν τῶν ἐπικρατούντων ἀκέραιον εὐγνωμοσύνην.
σκοπεῖν δὲ ἔξεστιν, οὐ τοσοῦτον ἐκ τῶν παλαιοτέρων ὧν παρ-
εδώκαμεν ἱστοριῶν, ὅσα ἐστὶν παρὰ πόδας ὑμᾶς ἐκζητοῦντας ἀνο-
σίως συντετελεσμένα τῇ τῶν ἀνάξια δυναστευόντων λοιμότητι,
καὶ προσέχειν εἰς τὰ μετὰ ταῦτα εἰς τὸ τὴν βασιλείαν ἀτάρα-
χον τοῖς πᾶσιν ἀνθρώποις μετ' εἰρήνης παρεξόμεθα
χρώμενοι
ταῖς μεταβολαῖς, τὰ δὲ ὑπὸ τὴν ὄψιν ἐρχόμενα διακρίνοντες ἀεὶ
μετ' ἐπιεικεστέρας ἀπαντήσεως.
ὡς γὰρ Αμαν Αμαδαθου Μακε-
δών, ταῖς ἀληθείαις ἀλλότριος τοῦ τῶν Περσῶν αἵματος καὶ πολὺ
διεστηκὼς τῆς ἡμετέρας χρηστότητος, ἐπιξενωθεὶς ἡμῖν
ἔτυχεν
ἧς ἔχομεν πρὸς πᾶν ἔθνος φιλανθρωπίας ἐπὶ τοσοῦτον ὥστε ἀν
Εβδομήκοντα. Machabaeorum i Ch. 10, sec. 61, l. 2
βασιλεύς, καὶ ἐξέδετο αὐτῷ Κλεοπάτραν τὴν θυγατέρα αὐτοῦ καὶ

ἐποίησεν τὸν γάμον αὐτῆς ἐν Πτολεμαίδι καθὼς οἱ βασιλεῖς ἐν
δόξῃ μεγάλῃ. –
καὶ ἔγραψεν Ἀλέξανδρος ὁ βασιλεὺς Ιωναθη ἐλθεῖν
εἰς συνάντησιν αὐτῷ.
καὶ ἐπορεύθη μετὰ δόξης εἰς Πτολεμαίδα
καὶ ἀπήντησεν τοῖς δυσὶν βασιλεῦσι· καὶ ἔδωκεν αὐτοῖς ἀργύριον
καὶ χρυσίον καὶ τοῖς φίλοις αὐτῶν καὶ δόματα πολλὰ καὶ εὗρεν
χάριν ἐνώπιον αὐτῶν.
καὶ ἐπισυνήχθησαν ἐπ' αὐτὸν ἄνδρες
λοιμοὶ ἐξ Ισραηλ, ἄνδρες παράνομοι, ἐντυχεῖν κατ' αὐτοῦ, καὶ οὐ
προσέσχεν αὐτοῖς ὁ βασιλεύς.
καὶ προσέταξεν ὁ βασιλεὺς καὶ
ἐξέδυσαν Ιωναθαν τὰ ἱμάτια αὐτοῦ καὶ ἐνέδυσαν αὐτὸν πορφύραν,
καὶ ἐποίησαν οὕτως.
καὶ ἐκάθισεν αὐτὸν ὁ βασιλεὺς μετ' αὐτοῦ
καὶ εἶπεν τοῖς ἄρχουσιν αὐτοῦ Ἐξέλθατε μετ' αὐτοῦ εἰς μέσον
τῆς πόλεως καὶ κηρύξατε τοῦ μηδένα ἐντυγχάνειν κατ' αὐτοῦ περὶ
μηδενὸς πράγματος, καὶ μηδεὶς αὐτῷ παρενοχλείτω περὶ παντὸς
188
λόγου.
Εβδομήκοντα. Machabaeorum i Ch. 15, sec. 3, l. 1
τόπῳ ἐπισήμῳ, τὰ δὲ ἀντίγραφα αὐτῶν θέσθαι ἐν τῷ γαζοφυ-

λακίῳ, ὅπως ἔχῃ Σιμων καὶ οἱ υἱοὶ αὐτοῦ.
Καὶ ἀπέστειλεν Ἀντίοχος υἱὸς Δημητρίου τοῦ βασιλέως ἐπι-
στολὰς ἀπὸ τῶν νήσων τῆς θαλάσσης Σιμωνι ἱερεῖ καὶ ἐθνάρχῃ
τῶν Ιουδαίων καὶ παντὶ τῷ ἔθνει,
καὶ ἦσαν περιέχουσαι τὸν τρό-
πον τοῦτον
Βασιλεὺς Ἀντίοχος Σίμωνι ἱερεῖ μεγάλῳ καὶ ἐθνάρχῃ καὶ ἔθνει
Ιουδαίων χαίρειν.
ἐπεί τινες λοιμοὶ κατεκράτησαν τῆς βασιλείας
τῶν πατέρων ἡμῶν, βούλομαι δὲ ἀντιποιήσασθαι τῆς βασιλείας,
ὅπως ἀποκαταστήσω αὐτὴν ὡς ἦν τὸ πρότερον, ἐξενολόγησα δὲ
πλῆθος δυνάμεων καὶ κατεσκεύασα πλοῖα πολεμικά,
βούλομαι δὲ
ἐκβῆναι κατὰ τὴν χώραν, ὅπως μετέλθω τοὺς κατεφθαρκότας τὴν
χώραν ἡμῶν καὶ τοὺς ἠρημωκότας πόλεις πολλὰς ἐν τῇ βασιλείᾳ
μου,
νῦν οὖν ἵστημί σοι πάντα τὰ ἀφέματα, ἃ ἀφῆκάν σοι οἱ
πρὸ ἐμοῦ βασιλεῖς, καὶ ὅσα ἄλλα δόματα ἀφῆκάν σοι.
Γαληνός ιατρός. De causa affectionum P.18, l. 5
γὰρ δή, ὅτι τὰ διαιτήματα ἑκάστου ἡμῶν οὐκ αἴτιά ἐστιν,

(ὅτε) ἅπτεται πάντων ἡ νοῦσος ἑξῆς καὶ τῶν νεωτέρων
καὶ τῶν πρεσβυτέρων, ὁμοίως καὶ τῶν θωρησσομένων καὶ τῶν
ὑδροποτεόντων. ὅταν δὲ νοῦσοι γένωνται παντοδαπαὶ κατὰ τὸν
αὐτὸν χρόνον, δῆλον ὅτι τὰ διαιτήματά ἐστιν αἴτια ἕκαστα
ἑκάστοισι”. εἶτα μικρὸν ἐπιφέρει λέγων· “Ὅταν δὲ νοσεύματος
ἑνὸς ἐπιδημία καθεστήκῃ, δῆλον ὅτι οὐ τὰ διαιτήματα αἴτιά
ἐστιν, ἀλλὰ ὃ ἀναπνέομεν, τοῦτο αἴτιόν ἐστιν, καὶ δῆλον ὅτι
τοῦτο νοσερὴν ἔχον τὴν ἀπόκρισιν αἰτία”. τὴν αὐτὴν δὲ
αἰτίαν γράφει καὶ ἐν τῷ Περὶ φυσέων εἰπών· “Ἔστιν δὲ
δισσὰ εἴδεα πυρετῶν. ὁ μὲν κοινὸς ἅπασι καλεόμενος λοιμός,
ὁ δὲ διὰ πονηρὴν δίαιταν.” ἐπιφέρει μὲν οὖν· “Κοινὸς πυρετὸς
διὰ τοῦτο τοιοῦτός ἐστιν, (ὅτι) τὸ αὐτὸ πνεῦμα πάντες ἕλ-
κουσιν. ὁμοίως δὲ ὁμοίου τοῦ πνεύματος ὄντος τῷ σώματι
μιχθέντος ὅμοιοι καὶ (οἱ) πυρετοὶ γίνονται. (ἀλλ' ἴσως) φήσει
189
τις· δι' ἣν αἰτίαν οὐχ ἅπασι τοῖς ζῴοις, ἀλλ' ἔν τισι τῶν ζῴων
ἐμπίπτουσιν αἱ τοιαῦται νοῦσοι; διότι διαφέρει καὶ σῶμα σώ-
ματος καὶ φύσις φύσιος καὶ τροφὴ τροφῆς· οὐκοῦν ἅπασι
τοῖς ἔθνεσι τῶν ζῴων (ταὐτὰ) οὔτε ἀνάρμοστα οὔτε εὐάρ-
μοστά ἐστιν, ἀλλὰ ἕτερα ἑτέροις σύμφορα καὶ ἕτερα ἑτέροις
ἀξύμφορα. ὅταν οὖν ὁ ἀὴρ χρωσθῇ μιάσμασιν,
Γαληνός ιατρός. De theriaca ad Pamphilianum Vol. 14, p.299, l. 2
τος ἀπερίπτωτοι μένωσι καὶ τῆς προθέσεως οὐκ ἀποτυγ-

χάνωσι. χρηστὸν γὰρ αὐτοῖς ἀποφαίνει τὸ αἷμα, οὐ τὴν
φερομένην ἐν αὐτῷ φαυλότητα ἀποκρίνουσα, ἀλλ' ἐξοικειοῦσα
τὴν ἀτοπίαν καὶ κρατοῦσα τῆς παρὰ φύσιν ποιότητος. κατὰ
δὲ τὰς ἀποδημίας, ὅταν ὑπονοήσωσι χώρας τινὰς νοσώδεις,
ἢ μοχθηρίας ὑδάτων, τὸν αὐτὸν τρόπον προσφερόμενοι
ἐξασφαλίζονται τὴν ἕξιν τοῦ σώματος, ὥσπερ ὅπλῳ τινὶ σω-
τηρίῳ τῷ φαρμάκῳ χρώμενοι, καὶ διαμένουσιν ἀπήμονες.
τῶν δ' ἐμῶν διδασκάλων ὁ πρεσβύτατος ἀνὴρ, εἰ καί τις
ἄλλος ἐμπειρίᾳ τέχνης καὶ ἐπιεικείᾳ γνώμης διαφέρων, Αἰ-
λιανὸς Μέκκιος, ἔφη ποτὲ τὴν Ἰταλιῶτιν χώραν ὑπὸ λοιμοῦ
πιεσθεῖσαν, ὀξεῖς θανάτους καὶ φθορὰν ἀνθρώπων πολλὴν
παθεῖν, ἐν δέει δὲ πάντων ὁμοίως, καὶ τῶν ἰατρῶν καὶ
ἡγουμένων ἀνδρῶν ὑπαρχόντων, εἰσηγήσασθαι μόνῃ χρῆσθαι
τῇ θηριακῇ, τῶν ἄλλων ἁπάντων ἀπρακτούντων βοηθημά-
των, καὶ τῶν μὲν ἤδη νοσούντων λαβόντων τινὰς ἀνασφῆλαι,
τινὰς δὲ καὶ διαφθαρῆναι. τοὺς δὲ πρὸ τοῦ νοσῆσαι προς-
ενεγκαμένους πάντας οὐ μόνον τὸν κίνδυνον, ἀλλὰ καὶ
τὴν πεῖραν τοῦ πάθους διαφυγεῖν, καὶ θαυμαστὸν οὐδέν·
εἰ γὰρ καὶ θανασίμων φαρμάκων πινομένη δύναται κρα-
τεῖν, νικήσει καὶ φθορὰν ἀέρος ἀδικοῦσαν τὸν ἄνθρωπον,
Γαληνός ιατρός. De venae sec. e Vol. 19, p.524, l. 3
κατωτέρω τούτων ἐστὶν ὅσαι ταῖς ἐπιγύναις τε καὶ σφυρά.

ἔστι δὲ τῶν εἰρημένων τά τε κατ' ἰσχίον καὶ κύστιν καὶ
μήτραν καὶ νεφροὺς ἐπαμφοτερίζεται. διὸ καὶ ταῖς ἀπ'
ἀγκῶνος ἐνίοτε φλεβοτομίαις ὑπακούουσιν, ὅταν ἡ φλεγμονὴ
πρόσφατος ᾖ καὶ πλῆθος αἵματος. ἢν δὲ ἡ διάθεσίς ἐστιν
ἣν ἰδίως καλοῦμεν νεφρῖτιν, τὴν κατ' ἰγνὺν χρὴ τέμνειν
190
καὶ τὰς κατὰ τὰ σφυρὰ φλέβας. αἱ δὲ ἐν ταῖς μήτραις

φλεγμοναὶ τῶν ἐν ταῖς σκέλεσι φλεβῶν τεμνομένων, ὄφελος
οὐ μικρόν. ταῖς γὰρ ἀπ' ἀγκώνων κενώσεσι καὶ ἄλλο τι
πρόσεστι μοχθηρὸν καὶ φυλακτέον ψῦχος καὶ τροφὴν σύμ-
μετρον διδόναι ἐπὶ τρεῖς ἢ τέσσαρας ἡμέρας. λοιμοῦ δέ
ποτε κατασχόντος ἰσχυροῦ τὴν Ἀσίαν, ὑφ' οὗ πολλοὶ διε-
φθάρησαν, ὅθεν κᾀγὼ τῇ νόσῳ κατὰ τὴν δευτέραν ἡμέραν,
ἀνέσεως μὴ γενομένης κατακνήσας τὸ σκέλος διὰ δυοῖν λι-
τρῶν κένωσιν ἔασα γενέσθαι καὶ διὰ τοῦτο τὸν κίνδυνον
ἀπέφυγον. πολλοὶ δ' ἄλλοι χρησάμενοι τῷ βοηθήματι διε-
σώθησαν καὶ μάλιστα οἳ δαψιλῶς τὸ αἷμα ἐκκένουν. ἔτι
δὲ κεφαλαλγίας συμμέτρους ἀναιρεῖ καὶ παρισθμίων φλε-
γμονάς. τὰ δὲ χρονιώτερα τῶν τοιούτων συμπτωμάτων ταῖς
τομαῖς καὶ ἐγχαράξεσι διαλυόμενα. καὶ δὴ καὶ τοὺς ἐκ
Γαληνός ιατρός. Definitiones medicae Vol. 19, p.391, l. 14
τίαν ἐν ὑγροῖς εἶναι.

ρνʹ. Σποραδικὰ νοσήματά ἐστι τὰ ἐν παντὶ χρόνῳ
καὶ τόπῳ γινόμενα. ἄλλως. σποραδικὰ νοσήματά ἐστιν ἃ
καταλαμβάνει ἰδίᾳ ἕκαστον. ἄλλως. σποράδες αἱ νόσοι διά-
φοροι οὐχ ὁμονογενεῖς ἄλλαι ἄλλοις συμβαίνουσιν.
ρναʹ. Ἔνδημά ἐστι τὰ ἔν τισι πλεονάζοντα τόποις.
ἄλλως. ὅσα πλεονάζει διὰ παντὸς ἔν τινι χώρᾳ, ἅ πέρ
ἐστιν ἔνδημα.
ρνβʹ. Ἐπίδημά ἐστι τὰ κατά τινας χρόνους περὶ πλείο-
νας ἐν τῷ αὐτῷ τόπῳ γινόμενα.
ρνγʹ. Λοιμός ἐστι νόσημα ἐπὶ πάντας ἢ τοὺς πλεί-
στους παραγινόμενον ὑπὸ διαφθορᾶς ἀέρος, ὥστε τοὺς πλεί-
στους ἀπόλλυσθαι. φέρεται δὲ καὶ τοιοῦτός τις ὅρος. λοιμός ἐστι κοινὸν
πάθος πλείστων ὑπὸ τὸν αὐτὸν
καιρὸν κατὰ πόλεις καὶ ἔθνη ὀξεῖς κινδύνους καὶ θανάτους
ἐπιφέρον. δυνατὸν καὶ οὕτως ὁρίσασθαι. λοιμός ἐστι τροπὴ
ἀέρος ὥστε μὴ τετηρηκέναι τὰς ὥρας τὴν ἰδίαν τάξιν μετὰ
τοῦ καὶ πολλοὺς ἀποθνήσκειν ὑπὸ τοῦ αὐτοῦ νοσήματος.
ρνδʹ. Αἴτιόν ἐστιν ὃ ποιοῦν τι ἐν τῷ σώματι καὶ
αὐτὸ ἀσώματόν ἐστι. ἢ αἴτιόν ἐστιν, ὡς οἱ φιλόσοφοι λέ-
γουσι, τό τινος ποιητικὸν ἢ δι' ὅ τι γίνεται.
191
Achilles Tatius Scr. Erot., Leucippe et Clitophon Book 1, ch. 8, sec. 5, l.

2
γὰρ ἡδονῇ φονεύουσιν ᾠδῆς. ἔστι δέ σοι συνιέναι τὸ μέγεθος τοῦ
κακοῦ καὶ ἀπ' αὐτῆς τῆς τοῦ γάμου παρασκευῆς· βόμβος αὐλῶν,
δικλίδων κτύπος, πυρσῶν δᾳδουχία. ἐρεῖ τις ἰδὼν τοσοῦτον κυδοιμόν·
’Ἀτυχὴς ὁ μέλλων γαμεῖν· ἐπὶ πόλεμον, δοκῶ μοι, πέμπεται.’
ἀλλ' εἰ μὲν ἰδιώτης ἦσθα μουσικῆς, ἠγνόεις ἂν τὰ τῶν γυναικῶν
δράματα· νῦν δὲ κἂν ἄλλοις λέγοις, ὅσων ἐνέπλησαν μύθων γυναῖκες
τὴν σκηνήν· ὁ ὅρμος Ἐριφύλης, Φιλομήλας ἡ τράπεζα, Σθενεβοίας
ἡ διαβολή, Ἀερόπης ἡ κλοπή, Πρόκνης ἡ σφαγή.
ἂν τὸ Χρυσηΐδος
κάλλος Ἀγαμέμνων ποθῇ, λοιμὸν τοῖς Ἕλλησι ποιεῖ· ἂν τὸ Βρισηΐ-
δος κάλλος Ἀχιλλεὺς ποθῇ, πένθος αὑτῷ προξενεῖ· ἐὰν ἔχῃ γυναῖκα
Κανδαύλης καλήν, φονεύει Κανδαύλην ἡ γυνή.
τὸ μὲν γὰρ Ἑλένης
τῶν γάμων πῦρ ἀνῆψε κατὰ τῆς Τροίας ἄλλο πῦρ· ὁ δὲ Πηνελόπης
γάμος τῆς σώφρονος πόσους νυμφίους ἀπώλεσεν; ἀπέκτεινεν Ἱππό-
λυτον φιλοῦσα Φαίδρα, Κλυταιμήστρα δὲ Ἀγαμέμνονα μὴ φιλοῦσα.
ὦ πάντα τολμῶσαι γυναῖκες· κἂν φιλῶσι, φονεύουσι· κἂν μὴ
φιλῶσι, φονεύουσιν. Ἀγαμέμνονα ἔδει φονευθῆναι τὸν καλόν, οὗ
κάλλος οὐράνιον ἦν,
Callimachus Philol., Lyrica Fra. 229, l. 2
ἄλλα μέ τις οὐκ ἀγαθ̣[ὰ φάτις οὔαθ' ἥκει.

θρῆνοι πόλιν ὑμετέρ[αν
οὐχ ὡς ἐπὶ δαμοτ[έρων
χθών· ἀλλά τι τῶ[ν] μεγάλων ἐ̣[,
τάν τοι μίαν οἰχομ̣[ένα]ν ὁμό̣δ̣ελφ̣υν [αὐτάν
κλαίοντι· τὰ δ' ᾇ[ κεν ἴ]δῃς, μέλαν [ἀμφίεσται
χθονὸς ἄστεα· ν̣[ωϊτ]έρων τὸ κρατ̣[
ΒΡΑΓΧΟΣ
Δαίμονες εὐυμνότατοι, Φοῖβέ τε καὶ Ζεῦ, Διδύμων γενάρχα

. . . . . . . . . . .
].π̣οδων̣ λοιμὸς ἐπέλθῃ κα̣τ̣άρατος ἅρ̣παξ,
]ω̣τρισ̣εμο̣.χ.μεν̣[..]λείτα̣ς ἀπό κεν τ̣ρ̣άπ̣ο̣ιτο
].πε..ησπέ..α χ̣λ̣ω̣ρὴν̣ β̣ο̣τ̣άνην νέμο̣ι̣τ̣ο̣
192
].ι..[.]ετ̣.ρ̣[.] τ̣ῆσδε μελέσ̣θω· [σὺ] δὲ καὶ προπ̣ά̣π̣π̣ων

]ο̣δ.κ̣[.]υσλ̣.[.]θ̣ιν ὁμ̣αρτ̣εῖν· ἐτ[εὸ]ν γάρ ἐστιν
]σοι πατρόθεν τῶν̣ ἀ̣π̣ὸ̣ Δαί̣τ̣ε[ω], τὸ δὲ πρὸς τεκούσης
].Λαπίθην α̣[...].δ̣.κ̣ειο̣μ.[.] εὐγένει[ο]ν.
]το[..]δ' ἔφ.[...]υδ..ι̣δω̣..ἀ̣νέπαλτ̣[ο θ]υμός·
]οι τέμ̣[ε]ν̣[ο]ς [κα]λ̣ὸν̣ ἐν ὕλῃ, τόθ̣ι̣ πρῶτον ὤ̣φθης,
κρην]έ̣ων δ[ιδύ]μων ἐγγύθι δάφνη̣σ̣ κ̣ατὰ κλ̣ῶνα πήξας.
χαῖρε δὲ Δελφ]ί̣ν̣ι' ἄ[ν]αξ, οὔν[ο]μα γά[ρ]
Callimachus Philol., In Dianam (hymn. 3) L. 125
ἔρχεται ἀχλαίνοισι δυσαέα κρυμὸν ἄγουσα.

ποῦ δ' ἔταμες πεύκην, ἀπὸ δὲ φλογὸς ἥψαο ποίης;
Μυσῷ ἐν Οὐλύμπῳ, φάεος δ' ἐνέηκας ἀυτμήν
ἀσβέστου, τό ῥα πατρὸς ἀποστάζουσι κεραυνοί.
ποσσάκι δ' ἀργυρέοιο, θεή, πειρήσαο τόξου;
πρῶτον ἐπὶ πτελέην, τὸ δὲ δεύτερον ἧκας ἐπὶ δρῦν,
τὸ τρίτον αὖτ' ἐπὶ θῆρα. τὸ τέτρατον οὐκέτ' †ἐπὶ δρῦν†,
ἀλλά †μιν εἰς ἀδίκων ἔβαλες πόλιν, οἵ τε περὶ σφέας
οἵ τε περὶ ξείνους ἀλιτήμονα πολλὰ τέλεσκον.
σχέτλιοι, οἷς τύνη χαλεπὴν ἐμμάξεαι ὀργήν·
κτήνεά φιν λοιμὸς καταβόσκεται, ἔργα δὲ πάχνη,
κείρονται δὲ γέροντες ἐφ' υἱάσιν, αἱ δὲ γυναῖκες
ἢ βληταὶ θνῄσκουσι λεχωίδες ἠὲ φυγοῦσαι
τίκτουσιν τῶν οὐδὲν ἐπὶ σφυρὸν ὀρθὸν ἀνέστη.
οἷς δέ κεν εὐμειδής τε καὶ ἵλαος αὐγάσσηαι,
κείνοις εὖ μὲν ἄρουρα φέρει στάχυν, εὖ δὲ γενέθλη
τετραπόδων, εὖ δ' οἶκος ἀέξεται· οὐδ' ἐπὶ σῆμα
ἔρχονται πλὴν εὖτε πολυχρόνιόν τι φέρωσιν·
οὐδὲ διχοστασίη τρώει γένος, ἥ τε καὶ εὖ περ
οἴκους ἑστηῶτας ἐσίνατο· ταὶ δὲ θυωρόν
εἰνάτερες γαλόῳ τε μίαν πέρι δίφρα τίθενται.
Demades Orat., Rhet., Fra.. 84, l. 22
καθηγητῶν καὶ αἰδεσθήσεται ἡμῶν τὰς ὄψεις· γελοίως. ἅπαντας ἡμᾶς

ὕβρισε καὶ μετέστησε Στασαγόραν τῆς στρατηγίας, ὃν ἡμεῖς ἀπεκατεστή-
σαμεν, καὶ Κιθόωντα τὸν ἐμὸν ἐχθρὸν ἀπεκατέστησεν ἀρχιστρατηγόν,
ἡμῶν οὔσης τῆς πόλεως. ἤδη δὲ αὑτῷ ἐξεδίκησε Πλαταιάς· καὶ σὺ λέγεις,
ὅτι θεασάμενος ἡμῶν τὰς ὄψεις αἰδεσθήσεται; μᾶλλον γυμνοὺς ἡμᾶς

193
λαβὼν
κολάσεται. ὥστε πολεμήσωμεν ἀγνώμονι Ἀλεξάνδρῳ καὶ μὴ
πιστεύσωμεν,
εἰ περίκειται ἡλικία· καὶ γὰρ ἄπιστος ἡ ἡλικία· δύναται γὰρ γενναίως
πολεμεῖν, οὐ δικαίως σωφρονεῖν. – Τυρίους, φησίν, ἐξεπόρθησεν·
ἀδύναμοι
γὰρ ἦσαν. Θηβαίους κατέσκαψεν οὐκ ὄντας οὕτως ἀδυνάμους, ἀλλὰ ἀπὸ
πολλῶν πολέμων καμόντας· Πελοποννησίους ἐξῃχμαλώτισεν – οὐκ
αὐτός, ἀλλὰ
λοιμὸς καὶ λιμὸς αὐτοὺς διέφθειρεν. εἶτα δὲ Ξέρξης ἐξήρτησε τὴν
θάλασσαν
ναυσὶ καὶ κατέσπειρε τὴν ὅλην γῆν στρατεύμασι καὶ ἐσκέπασε τοῖς
ὅπλοις
τὸν ἀέρα καὶ ἐπλήρωσε τὴν Περσίδα τῶν αἰχμαλώτων· καὶ ὅμως ἡμεῖς
αὐτὸν ἀπεδιώξαμεν καὶ τὰς ναῦς ἐπρήσαμεν, Κυναιγείρου καὶ
Ἀντιφῶντος
καὶ Μνησοχάρους καὶ τῶν ἄλλων ἀριστέων μαχησαμένων. νῦν δὲ δεδοί-
καμεν Ἀλεξάνδρῳ πολεμῆσαι παιδὶ τολμηρῷ καὶ τοῖς περὶ αὐτὸν οὖσι
σατράπαις καὶ παρασπισταῖς τοῖς ἀφρονεστέροις αὐτοῦ; εἶτα πέμπειν
δ' ἐπὶ τοῦ καταστρώματος μάχιμοι. τὰ δὲ ὅπλα τὰ μὲν τῆς νεὼς

δέρρεις καὶ διφθέραι καὶ χαλκᾶ ἔμβολα, ὅθεν καὶ χαλκέμβολοι αἱ
τριήρεις, τὰ δὲ τῶν ἐμπλεόντων ἀσπίδες, θώρακες, κνημῖδες, κράνη,
ξίφη, δορυδρέπανα, χεῖρες σιδηραῖ· πρὸς δὲ τὰς ἐπιβολὰς αὐτῶν ἀντε-
σοφίζοντο βύρσας προσηλοῦντες πρὸς τὰ τοιχίσματα τῶν νεῶν,
ὅπως ὁ σίδηρος ὀλισθάνῃ πρὸς τὸ ἀντίτυπον ἀντιλαβὴν οὐκ ἔχων.
κοντοῖς ἀπεωθοῦντο καὶ διῆγον ἀπ' ἀλλήλων τὰ σκάφη. πληρώ-
ματα δὲ ἐντελῆ, ἀκριβῆ, κατεσκευασμένα, εὐδόκιμα, ἐντελόμισθα·
τὴν δὲ τοιαύτην ναῦν Λυσίας (frh 39 Scheibe) καὶ ἀδηφάγον εἴρηκε.
καὶ τὰ μὲν καλῶς πεπληρωμένα συγκεκροτημένα, τὰ δὲ ὡς ἑτέρως
ἀπλήρωτα καὶ ἡμιπλήρωτα καὶ ἀσυγκρότητα. καὶ αἱ μὲν πλόιμοι
νῆες, αἱ δὲ ἄπλοοι· καὶ αἱ μὲν ἀθαλάσσευτοι καὶ ἀκραιφνεῖς καὶ ξηραὶ
καὶ διεψυγμέναι, αἱ δὲ ἐντεθαλαττευκυῖαι, δίυγροι, ἀραιαί, διάβροχοι.
τὸ δὲ φυλάττειν τινὰς ἐφορμεῖν καὶ ναυλοχεῖν, καὶ τὸ ἀντικαθεστηκέναι
πρὸς ναυμαχίαν ἀνθορμεῖν καὶ ἀντεφορμεῖν, καὶ τὸ προσεδρεύειν
προσορμεῖν, καὶ τὸ προεκπλεῦσαι προεξορμεῖν καὶ προορμεῖν, καὶ
τὸ στήσασθαι τὴν ναῦν προσορμίσασθαι, καὶ τὸ ἐν κύκλῳ περιπλεῖν
νῆσον καὶ προσκαθῆσθαι νήσῳ πολιορκητικῶς ἀπὸ νεῶν, περιορμεῖν.
καὶ περιορμίζειν τὴν ναῦν περὶ τὸ χῶμά φησι Δημοσθένης (LI 4)·
194
τῷ δὲ θᾶττον ποιήσαντι τοῦτο ἆθλον στέφανος ἦν. ἔστι δὲ αὐτῷ

λόγος καὶ περὶ τοῦ τριηραρχήματος (L)·
μων, κακοπράγμων, ὡς Ὑπερείδης (frg 248 Bl) ἔφη, κατα-

πολιτευόμενος τὸν δῆμον, ὑποπολιτευόμενος τοῖς ἐχθροῖς, προτείνων
τὴν χεῖρα, λέγων ἐπὶ χρήμασι, παλιγκάπηλος, πεπρακὼς ἑαυτόν,
πρὸς ἀργύριον λέγων, μισθοῦ φθεγγόμενος, μηδ' ἂν ῥῆμα προῖκα
εἰπών, πρὸς λῆμμα βλέπων, πρὸς ἀργύριον κεχηνώς, μηδὲν μέρος
ἔχων ἄπρατον, εὔωνος, ῥᾴδιος, πρόσοδον τὴν πολιτείαν πε-
ποιημένος· ὕπουλος, δολερός, ἐπίβουλος, κακοήθης, ἀπατεών, ἐπι-
βουλεύων, ἐπηρεάζων, δημεύων, δημοκόπος, πρὸς χάριν λέγων,
πρὸς ἡδονὴν δημηγορῶν, παρὰ τῇ κιγκλίδι ζῶν ἀεί, παρὰ τὸν
δρύφακτον ποιούμενος τὸν βίον, παρὰ τὴν κλεψύδραν, δη-
μοχαριστής, λοιμὸς δήμου, καὶ ὅλως πολλὰ λόγῳ εἴποι τις ἂν
καὶ ἐπαινῶν καὶ ψέγων. τὰ δὲ τοῦ πράγματος ὀνόματα προ-
δοσία, παρανομία, αὐτομολία, πρᾶσις, δωροδοκία, δεκασμός, κιβδηλία,
ἀπιστία, βλακεία, ζημία, κατάλυσις, σύγχυσις, ἀνατροπή, λύσις,
βλάβη, μετάστασις, κίνησις, μεταβολή, νεωτεροποιία νεωτερισμός,
συκοφαντία, πολυπραγμοσύνη φιλοπραγμοσύνη, δόλος, ἐπιβουλή,
ἀπάτη, κακοήθεια, ἐπηρεασμός, δήμευσις, δημοκοπία, ὧν τὰ πλείω
καὶ πρὸς ἕτερα. ἔστι δ' ἐξ ἐνίων καὶ ἐπαινοῦντι καὶ ψέγοντι
ἐπιρρήματα.
Sextus Empiricus Phil., Adversus mathematicos Book 5, sec. 2, l. 3
ΠΡΟΣ ΑΣΤΡΟΛΟΓΟΥΣ
Περὶ ἀστρολογίας ἢ μαθηματικῆς πρόκειται ζητῆσαι

οὔτε τῆς τελείου ἐξ ἀριθμητικῆς καὶ γεωμετρίας συν-
εστώσης (ἀντειρήκαμεν γὰρ πρὸς τοὺς ἀπὸ τούτων τῶν
μαθημάτων) οὔτε τῆς παρὰ τοῖς περὶ Εὔδοξον καὶ Ἵππ-
αρχον καὶ τοὺς ὁμοίους προρρητικῆς δυνάμεως, ἣν δὴ
καὶ ἀστρονομίαν τινὲς καλοῦσι (τήρησις γάρ ἐστιν ἐπὶ
φαινομένοις ὡς γεωργία καὶ κυβερνητική, ἀφ' ἧς ἔστιν
αὐχμούς τε καὶ ἐπομβρίας λοιμούς τε καὶ σεισμοὺς καὶ
ἄλλας τοιουτώδεις τοῦ περιέχοντος μεταβολὰς προθεσπί-
ζειν), ἀλλὰ πρὸς γενεθλιαλογίαν, ἣν σεμνοτέροις κοσμοῦν-
τες ὀνόμασιν οἱ Χαλδαῖοι μαθηματικοὺς καὶ ἀστρολόγους
σφᾶς αὐτοὺς ἀναγορεύουσιν, ποικίλως μὲν ἐπηρεάζοντες
195
τῷ βίῳ, μεγάλην δ' ἡμῖν ἐπιτειχίζοντες δεισιδαιμονίαν,

μηδὲν δὲ ἐπιτρέποντες κατὰ τὸν ὀρθὸν λόγον ἐνεργεῖν.
καὶ τοῦτ' εἰσόμεθα μικρὸν ἄνωθεν προλαβόντες περὶ τῶν
συντεινόντων πρὸς τὴν ἐπισκεπτικὴν αὐτῶν μέθοδον.
ἔσται δὲ ἐπιδρομικώτερον καὶ ὁλοσχερέστερον τὸ τῆς
ὑφηγήσεως· τοῖς γὰρ προηγουμένως μετιοῦσι τὸ μάθημα
Κλαύδιος Αιλιανός. De natura animalium Book 6, sec. 16, l. 3
ἀργύρου καὶ χαλκοῦ εἰργάσαντο, καὶ ἐνέθλασαν ση-

μεῖον τὸ ἀμφοῖν πάθος, καὶ μνήμῃ παρέδοσαν ἔργον
τοῦ τοσούτου θεοῦ τιμῶντες οἱ ἐκεῖθι. πυνθάνομαι
δὲ καὶ ἐν τῇ Ἀλεξάνδρου πόλει κατὰ τὸν Πτολεμαῖον
τὸν δεύτερον ἐρασθῆναι δελφῖνα ἔρωτα παραπλή-
σιον καὶ ἐν Δικαιαρχίᾳ τῆς Ἰταλίας. ἅπερ οὖν εἰ
Ἡρόδοτος ἔγνω, οὐκ ἂν ἐμοὶ δοκεῖν ἐθαύμασε τῶν
ἐπ' Ἀρίονι τῷ Μηθυμναίῳ ἧττον αὐτά.
Λιμοῦ μέλλοντος ἐπιδημεῖν αἰσθητικῶς ἔχουσι
κύνες καὶ βόες καὶ ὗς καὶ αἶγες καὶ ὄφεις καὶ ζῷα
ἄλλα, καὶ λοιμοῦ δὲ ἀφιξομένου συνίησι πρώτιστα καὶ
σεισμοῦ. προγινώσκει δὲ καὶ ὑγίειαν ἀέρων καὶ εὐ-
φορίαν καρπῶν. καὶ λόγου μὲν οὐ μετείληχε τοῦ καὶ
σώζειν καὶ ἀποκτείνειν δυναμένου, τῶν γε μὴν προ-
ειρημένων οὐ διαμαρτάνει.
Ἐν τῇ τῶν καλουμένων Ἰουδαίων γῇ ἢ Ἰδουμαί-
ων ᾖδον οἱ ἐπιχώριοι καθ' Ἡρώδην τὸν βασιλέα
ἐρασθῆναι μείρακος ὡρικῆς δράκοντα μεγέθει μέγι-
στον, ὅσπερ οὖν ἐπιφοιτῶν εἶτα μέντοι τῇ προειρη-
μένῃ συνεκάθευδε σφόδρα ἐρωτικῶς. οὐκοῦν ἡ μεί-
ραξ τὸν ἐραστὴν οὐκ ἐθάρρει,
λονται. διαρρεῖ δὲ ὑπὲρ αὐτῶν καὶ ἐκεῖνος ὁ λόγος

ὡς ἄρα τις τῶν βασιλέων τῶν ἐπιχωρίων ἐπόθησε
διὰ τὸ κάλλος τῶν ὀδόντων καὶ τὸ μέγεθος ἀποκτεῖ-
ναί τινας αὐτῶν, ἵνα οἱ γένηται κτῆμα ἐξαίρετον·
εἶναι γὰρ διά τε πολυετίαν καὶ πλῆθος χρόνου μέγι-
στον μέγιστα ἐκείνων τῶν ζῴων ταῦτα τὰ ὅπλα. ὡς δὲ
ἐσῆλθεν ἥδε ἡ ἐπιθυμία αὐτόν, τριακοσίους λογάδας
ἐξέπεμψε κατακοντιοῦντας τήνδε τὴν ἱερὰν ἀγέλην.
καὶ οἳ μὲν ᾗ ποδῶν εἶχον διανύσαντες τὴν ὁδὸν
196
ὡπλισμένοι καὶ δὴ τῷ χωρίῳ προσεπέλαζον, λοιμὸς

δὲ αὐτοὺς ἄφνω συλλαβὼν κατέστρωσε, καὶ πλὴν
ἑνὸς οἱ πάντες ἀπολώλασιν, ὅσπερ οὖν ἐπανελθὼν
τὸ πάθος διηγήσατο τῷ πέμψαντι καὶ μάλα γε οἴκτι-
στον. οὕτω μὲν δὴ καὶ θεοφιλεῖς ἐφωράθησαν ὄντες
ἐλέφαντες.
Ζῷον ἔστι Παιονικόν, καὶ κέκληται μόνωψ, καὶ
ἔοικε ταύρῳ λασίῳ τὸ μέγεθος. οὗτος οὖν ὅταν διώ-
κηται, ταραττόμενος ἀφίησι πυρῶδες καὶ δριμὺ ἀπο-
πάτημα, ὡς ἀκούω, ὅπερ οὖν εἰ προσπέσοι τῳ τῶν
θηρατῶν ἀπέκτεινεν αὐτόν.
Κλαύδιος Αιλιανός. Varia historia Book 14, sec. 11, l. 2
ἵνα τι ἀποκρίνηται τῷ Πλάτωνι, ὃ δὲ καὶ πάνυ ἐμ-

φρόνως κατασιγάζων τὸν ἄνδρα ἔφατο ‘ἀλλὰ τοῦτο
ἐμοὶ συμφέρει.’
Προείλοντο τοῦ Φωκίωνος Ἀθηναῖοι τὸν Δημάδην
στρατηγεῖν. ὃ δὲ προτιμηθεὶς καὶ μέγα φρονῶν,
προσελθὼν τῷ Φωκίωνι ‘χρῆσόν μοι’ ἔφη ‘τὴν ῥυ-
παρὰν χλαμύδα, ἣν εἰώθεις φορεῖν παρὰ τὴν στρα-
τηγίαν.’ καὶ ὃς ‘οὐδέποτε’ εἶπεν ‘οὐδενὸς ῥυπαροῦ
σὺ ἀπορήσεις, ἔστ' ἂν ᾖς τοιοῦτος.’
Φιλίσκος πρὸς Ἀλέξανδρον ἔφη ποτὲ ‘δόξης φρόν-
τιζε, ἀλλὰ μὴ ἔσο λοιμὸς καὶ μὴ μεγάλη νόσος ἀλλὰ
ὑγίεια,’ λέγων τὸ μὲν βιαίως ἄρχειν καὶ πικρῶς καὶ
αἱρεῖν πόλεις καὶ ἀπολλύειν δήμους λοιμοῦ εἶναι, τὸ
δὲ ὑγιείας προνοεῖσθαι καὶ σωτηρίας τῶν ἀρχομένων
εἰρήνης ταῦτα ἀγαθά.
Ὅτι ὁ Περσῶν βασιλεὺς ὁδοιπορῶν, ἵνα μὴ ἀλύῃ,
φιλύριον εἶχε καὶ μαχαίριον, ἵνα ξέῃ τοῦτο. καὶ τοῦτο
εἰργάζοντο αἱ χεῖρες αἱ βασιλικαί· πάντως γὰρ οὐκ
εἶχεν οὐ βιβλίον, οὐ διάνοιαν, ἵν' ἢ σπουδαῖόν τι καὶ
σεμνὸν ἀναγινώσκῃ ἢ γενναῖόν τι καὶ λόγου ἄξιον βουλεύηται.
ἐμοὶ συμφέρει.’ Προείλοντο τοῦ Φωκίωνος Ἀθηναῖοι τὸν Δημάδην

στρατηγεῖν. ὃ δὲ προτιμηθεὶς καὶ μέγα φρονῶν,
προσελθὼν τῷ Φωκίωνι ‘χρῆσόν μοι’ ἔφη ‘τὴν ῥυ-
παρὰν χλαμύδα, ἣν εἰώθεις φορεῖν παρὰ τὴν στρα-
197
τηγίαν.’ καὶ ὃς ‘οὐδέποτε’ εἶπεν ‘οὐδενὸς ῥυπαροῦ

σὺ ἀπορήσεις, ἔστ' ἂν ᾖς τοιοῦτος.’
Φιλίσκος πρὸς Ἀλέξανδρον ἔφη ποτὲ ‘δόξης φρόν-
τιζε, ἀλλὰ μὴ ἔσο λοιμὸς καὶ μὴ μεγάλη νόσος ἀλλὰ
ὑγίεια,’ λέγων τὸ μὲν βιαίως ἄρχειν καὶ πικρῶς καὶ
αἱρεῖν πόλεις καὶ ἀπολλύειν δήμους λοιμοῦ εἶναι, τὸ
δὲ ὑγιείας προνοεῖσθαι καὶ σωτηρίας τῶν ἀρχομένων
εἰρήνης ταῦτα ἀγαθά.
Ὅτι ὁ Περσῶν βασιλεὺς ὁδοιπορῶν, ἵνα μὴ ἀλύῃ,
φιλύριον εἶχε καὶ μαχαίριον, ἵνα ξέῃ τοῦτο. καὶ τοῦτο
εἰργάζοντο αἱ χεῖρες αἱ βασιλικαί· πάντως γὰρ οὐκ
εἶχεν οὐ βιβλίον, οὐ διάνοιαν, ἵν' ἢ σπουδαῖόν τι καὶ
σεμνὸν ἀναγινώσκῃ ἢ γενναῖόν τι καὶ λόγου ἄξιον
βουλεύηται.
Κλαύδιος Αιλιανός. Fra.. 49, l. 13
οἶκτόν γε μὴν καὶ δάκρυα ἐμβαλοῦσα πάντας, ὡς

καὶ τοὺς ἀτέγκτους τε καὶ ἀτεράμονας τέγξαι.
ἀποστείλας τοὺς ἀγριωτάτους τῶν δορυφόρων
ἐξήρπασε τὴν γυναῖκα, καὶ πρὸς βίαν ᾔσχυνε ποτ-
νιωμένην καὶ θρηνοῦσαν.
οὐδαμῆ φορητὸν εἶναι τὸν βίον ἑαυτῇ μετὰ τὴν
εὐνὴν τὴν ἄθεσμον πεπιστευκυῖα, θεοκλυτοῦσα καὶ
μυρίας ἀρὰς Ἐφεσίοις ἐπαρωμένη, εἰ μὴ πράξαιντο
τιμωρίαν τούτοις παρὰ τῶν τυράννων, ἑαυτὴν δι-
έφθειρε. οὐ μὴν ἔμελλον αἱ ἀραὶ λήθῃ δοθήσεσθαι.
λοιμὸς γὰρ τῇ Ἐφέσῳ πόλει ἐνήκμαζεν οἷος βαρύτα-
τος, προμοίροις δὲ θανάτοις διεφθείροντο ἡ νεολαία,
καὶ ἦν ἀγονία γυναικῶν καὶ μέντοι καὶ τῆς ἀγέλης
τῆς τετράποδος.
Κλαύδιος Αιλιανός. Fra.. 344, l. 3
οἳ δὲ λεόντειον ἐβρυχῶντο φονῶντες.

ὃ δὲ φλυαρεῖ καὶ μάτην ἡμῶν λῆρον καταχεῖ τοῦ
χάους ἀρχαιότερον καὶ Κρονίων ἀπόζοντα.
ὃ δὲ ὑπὸ τῷ κνέφει σὺν τοῖς χερνήταις τοῖς ἐπὶ
τοὺς ἀγροὺς ἰοῦσιν ὑπεξῆλθε.
ὃ δὲ τὰς θυγατέρας ἐπειρᾶτο ποιεῖν ταλασιουρ-
γοὺς καὶ χερνήτιδας.
198
Λιβύων δὲ πρέσβεις, χρῆμα οἰκτρόν, κατὰ κλέος

τὸ τῆς παρθένου ἧκον, καὶ ἐδέοντο λύσιν τινὰ τοῦ
λοιμοῦ λαβεῖν.
Pseudo-Apollodorus Myth., Bibliotheca (sub nomine Apollodori)

Ch. 2, sec. 103, l. 6
κατέθεον σὺν ἵπποις. ὡς δὲ εἶδεν αὐτὰς καθωπλις-

μένας Ἡρακλῆς, νομίσας ἐκ δόλου τοῦτο γενέσθαι, τὴν
μὲν Ἱππολύτην κτείνας τὸν ζωστῆρα ἀφαιρεῖται, πρὸς
δὲ τὰς λοιπὰς ἀγωνισάμενος ἀποπλεῖ, καὶ προσίσχει
Τροίᾳ.
συνεβεβήκει δὲ τότε κατὰ μῆνιν Ἀπόλλωνος καὶ
Ποσειδῶνος ἀτυχεῖν τὴν πόλιν. Ἀπόλλων γὰρ καὶ
Ποσειδῶν τὴν Λαομέδοντος ὕβριν πειράσαι θέλοντες,
εἰκασθέντες ἀνθρώποις ὑπέσχοντο ἐπὶ μισθῷ τειχιεῖν
τὸ Πέργαμον. τοῖς δὲ τειχίσασι τὸν μισθὸν οὐκ ἀπεδί-
δου. διὰ τοῦτο Ἀπόλλων μὲν λοιμὸν ἔπεμψε, Ποσει-
δῶν δὲ κῆτος ἀναφερόμενον ὑπὸ πλημμυρίδος, ὃ τοὺς
ἐν τῷ πεδίῳ συνήρπαζεν ἀνθρώπους. χρησμῶν δὲ
λεγόντων ἀπαλλαγὴν ἔσεσθαι τῶν συμφορῶν, ἐὰν προθῇ
Λαομέδων Ἡσιόνην τὴν θυγατέρα αὐτοῦ τῷ κήτει
βοράν, οὗτος προύθηκε ταῖς πλησίον τῆς θαλάσσης
πέτραις προσαρτήσας. ταύτην ἰδὼν ἐκκειμένην Ἡρα-
κλῆς ὑπέσχετο σώσειν, εἰ τὰς ἵππους παρὰ Λαομέδον-
τος λήψεται ἃς Ζεὺς ποινὴν τῆς Γανυμήδους ἁρπαγῆς
ἔδωκε. δώσειν δὲ Λαομέδοντος εἰπόντος, κτείνας τὸ
κῆτος Ἡσιόνην ἔσωσε. μὴ βουλομένου δὲ τὸν μισθὸν
Pseudo-Apollodorus Myth., Bibliotheca (sub nomine Apollodori)

Ch. 3, sec. 212, l. 3
δίονος, καὶ Μεγαρέα τὸν Ἱππομένους ἐξ Ὀγχηστοῦ Νίσῳ

βοηθὸν ἐλθόντα ἀπέκτεινεν. ἀπέθανε δὲ καὶ Νῖσος διὰ
θυγατρὸς προδοσίαν. ἔχοντι γὰρ αὐτῷ πορφυρέαν ἐν
μέσῃ τῇ κεφαλῇ τρίχα ταύτης ἀφαιρεθείσης ἦν χρησμὸς
τελευτῆσαι· ἡ δὲ θυγάτηρ αὐτοῦ Σκύλλα ἐρασθεῖσα
Μίνωος ἐξεῖλε τὴν τρίχα. Μίνως δὲ Μεγάρων κρα-
τήσας καὶ τὴν κόρην τῆς πρύμνης τῶν ποδῶν ἐκδήσας
ὑποβρύχιον ἐποίησε.
199
χρονιζομένου δὲ τοῦ πολέμου, μὴ δυνάμενος ἑλεῖν

Ἀθήνας εὔχεται Διὶ παρ' Ἀθηναίων λαβεῖν δίκας. γε-
νομένου δὲ τῇ πόλει λιμοῦ τε καὶ λοιμοῦ, τὸ μὲν πρῶ-
τον κατὰ λόγιον Ἀθηναῖοι παλαιὸν τὰς Ὑακίνθου κόρας,
Ἀνθηίδα Αἰγληίδα Λυταίαν Ὀρθαίαν, ἐπὶ τὸν Γεραί-
στου τοῦ Κύκλωπος τάφον κατέσφαξαν· τούτων δὲ ὁ
πατὴρ Ὑάκινθος ἐλθὼν ἐκ Λακεδαίμονες Ἀθήνας κατῴ-
κει. ὡς δὲ οὐδὲν ὄφελος ἦν τοῦτο, ἐχρῶντο περὶ ἀπαλ-
λαγῆς. ὁ δὲ θεὸς ἀνεῖλεν αὐτοῖς Μίνωι διδόναι δίκας
ἃς ἂν αὐτὸς αἱροῖτο. πέμψαντες οὖν πρὸς Μίνωα ἐπ-
έτρεπον αἰτεῖν δίκας. Μίνως δὲ ἐκέλευσεν αὐτοῖς κό-
ρους ἑπτὰ καὶ κόρας τὰς ἴσας χωρὶς ὅπλων πέμπειν τῷ
Μινωταύρῳ βοράν.
Αππιανός ιστορικός. Prooemium Sec. 44, l. 2
πάντα ἐς τοὺς ἐπιγόνους αὐτῶν συνετρίφθη, φθαρέντας

ἐς ἀλλήλους, ᾧ μόνως ἀρχαὶ μεγάλαι καταλύονται,
στασιάσασαι.
τὰ δὲ Ῥωμαίων μεγέθει τε καὶ χρόνῳ διήνεγκε δι'
εὐβουλίαν καὶ εὐτυχίαν ἔς τε τὴν περίκτησιν αὐτῶν ἀρετῇ
καὶ φερεπονίᾳ καὶ ταλαιπωρίᾳ πάντας ὑπερῆραν, οὔτε
ταῖς εὐπραγίαις ἐπαιρόμενοι, μέχρι βεβαίως ἐκράτησαν,
οὔτε συστελλόμενοι ταῖς συμφοραῖς· ὧν γε καὶ δύο
μυριάδες ἀνδρῶν ἐνίοτε μιᾶς ἡμέρας καὶ ἑτέρας τέσσαρες
ἀπώλλυντο καὶ ἄλλης πέντε. καὶ περὶ τῆς πόλεως αὐτῆς
πολλάκις ἐκινδύνευον, καὶ λιμοί τε καὶ λοιμοὶ συνεχεῖς καὶ
στάσεις, ὁμοῦ πάντα ἐπιπίπτοντα, οὐκ ἀπέστησε τῆς φιλο-
τιμίας, ἕως ἑπτακοσίοις ἔτεσιν κακοπαθοῦντές τε καὶ
κινδυνεύοντες ἀγχωμάλως τὴν ἀρχὴν ἐς τόδε προήγαγον
καὶ τῆς εὐτυχίας ὤναντο διὰ τὴν εὐβουλίαν.
καὶ τάδε πολλοὶ μὲν Ἑλλήνων, πολλοὶ δὲ Ῥωμαίων
συνέγραψαν, καὶ ἔστιν ἡ ἱστορία τῆς Μακεδονικῆς,
μεγίστης δὴ τῶν προτέρων οὔσης, πολὺ μείζων. ἀλλ'
ἐντυγχάνοντά με καὶ τὴν ἀρετὴν αὐτῶν ἐντελῆ καθ'
ἕκαστον ἔθνος ἰδεῖν ἐθέλοντα ἀπέφερεν ἡ γραφὴ πολλάκις
ἀπὸ Καρχηδόνος ἐπὶ Ἴβηρας καὶ ἐξ Ἰβήρων ἐπὶ Σικελίαν
Αππιανός ιστορικός. Italica (fra.) Ch. 11, sec. 1, l. 1
ὕστερον δὲ πρεσβύτην πολλάκις ἐστρατευμένον ἀγόμενον ἐς

200
δουλείαν ὑπὸ τοῦ δανειστοῦ γνωρίσας ἀπέδωκε τὸ χρέος

ὑπὲρ αὐτοῦ καὶ ἐπὶ τῷδε εὐφημούμενος πᾶσιν ἠφίει τοῖς
ἑαυτοῦ χρήσταις τὰ ὀφλήματα. προϊὼν δὲ τῇ δόξῃ καὶ
ὑπὲρ ἄλλων ἀπεδίδου καὶ ταῖς δημοκοπίαις ἐπαιρόμενος
ἐβούλευσεν ἤδη χρεῶν ἀποκοπὰς κοινὰς ἢ τὸν δῆμον
ἠξίου τοῖς δανείσασιν ἀποδοῦναι, τὴν γῆν ἐς τοῦτο ἀπο-
δόμενον, ἔτι οὖσαν ἀνέμητον. Exc. de virt. 3, p. 217 (unde
Suid. v. Μάρκος Μάλλιος).
ἀπέδοτο εὐτελεστάτης τιμῆς. Anecd. Bekk. p. 120, 19.
λιμὸς ὁμοῦ καὶ λοιμὸς ἐπέλαβε Ῥωμαίους. Anecd. Bekk.
p. 146, 7.
ἀναπείθει θανάτῳ ζημιοῦσθαι. Anecd. Bekk. p. 146, 24.
ἀμφοτέροις τοῖς γονεῦσι θάλλοντες. Anecd. Bekk.
p. 149, 5.
Αππιανός ιστορικός. Iberica Sec. 417, l. 3
διῳκημένους παρὰ τῷ Σκιπίωνι. μετὰ δ' οὐ πολὺ πάντων

αὐτοὺς τῶν ἐδεστῶν ἐπιλιπόντων, οὐ καρπὸν ἔχοντες, οὐ
πρόβατον, οὐ πόαν, πρῶτα μέν, ὥσπερ τινὲς ἐν πολέμων
ἀνάγκαις, δέρματα ἕψοντες ἐλιχμῶντο, ἐπιλιπόντων δ'
αὐτοὺς καὶ τῶν δερμάτων ἐσαρκοφάγουν ἕψοντες τὰ
ἀνθρώπεια, πρῶτα μὲν τὰ τῶν ἀποθνησκόντων κοπτό-
μενα ἐν μαγειρείοις, ἐπὶ δ' ἐκείνοις τῶν νοσούντων
κατεφρόνουν, καὶ τοὺς ἀσθενεστέρους ἐβιάζοντο οἱ
δυνατώτεροι. κακῶν τε οὐδὲν αὐτοῖς ἀπῆν, ἠγριω-
μένοις μὲν τὰς ψυχὰς ὑπὸ τῶν τροφῶν, τεθηριωμένοις
δὲ τὰ σώματα ὑπὸ λιμοῦ καὶ λοιμοῦ καὶ κόμης καὶ
χρόνου. οὕτω δ' ἔχοντες αὑτοὺς ἐπέτρεπον τῷ Σκι-
πίωνι. ὃ δ' ἐκέλευεν αὐτοὺς τῆς μὲν ἡμέρας ἐκείνης
συνενεγκεῖν τὰ ὅπλα, ἔνθα συνέταξε, τῆς δ' ἐπιούσης
προσελθεῖν ἐς ἕτερον χωρίον. οἳ δ' ὑπερεβάλοντο τὴν
ἡμέραν, ὁμολογήσαντες, ὅτι πολλοὶ τῆς ἐλευθερίας ἔτι
ἔχονται καὶ ἐθέλουσιν αὑτοὺς ἐξαγαγεῖν τοῦ βίου. τὴν
οὖν ἡμέραν ᾔτουν ἐς τοῦ θανάτου τὴν διάθεσιν. τοσόσδε
ἔρως ἐλευθερίας καὶ ἀνδραγαθίας ἦν ἐν πόλει βαρβάρῳ
τε καὶ σμικρᾷ. ἐς γὰρ ὀκτακισχιλίους ἐπ' εἰρήνης γενό-
μενοι οἷα μὲν καὶ ὅσα Ῥωμαίους ἔδρασαν,
Αππιανός ιστορικός. Illyrica Sec. 9, l. 2

201
ἐλῄστευον ναυσὶν ὠκείαις τε καὶ κούφαις, ὅθεν ἔτι νῦν

Ῥωμαῖοι τὰ κοῦφα καὶ ὀξέα δίκροτα Λιβυρνίδας προσαγο-
ρεύουσιν. Αὐταριέας δὲ καὶ ἐκ θεοβλαβείας Ἀπόλλωνος
ἐς ἔσχατον κακοῦ περιελθεῖν. Μολιστόμῳ γὰρ αὐτοὺς
καὶ Κελτοῖς τοῖς Κίμβροις λεγομένοις ἐπὶ Δελφοὺς
συστρατεῦσαι, καὶ φθαρῆναι μὲν αὐτίκα τοὺς πλέονας
αὐτῶν πρὸ ἐπιχειρήσεως, ὑετῶν σφίσι καὶ θυέλλης καὶ
πρηστήρων ἐμπεσόντων, ἐπιγενέσθαι δὲ τοῖς ὑποστρέψα-
σιν ἄπειρον βατράχων πλῆθος, οἳ διασαπέντες τὰ
νάματα διέφθειραν. καὶ ἐκ τῆς γῆς ἀτμῶν ἀτόπων γενο-
μένων λοιμὸς ἦν Ἰλλυριῶν καὶ φθόρος Αὐταριέων
μάλιστα, μέχρι φεύγοντες τὰ οἰκεῖα καὶ τὸν λοιμὸν
σφίσι περιφέροντες, οὐδενὸς αὐτοὺς δεχομένου, διὰ
τοῦτο τὸ δέος ὑπερῆλθον ὁδὸν ἡμερῶν εἴκοσι καὶ τριῶν
καὶ τὴν Γετῶν ἑλώδη καὶ ἀοίκητον, παρὰ τὸ Βαστερνῶν
ἔθνος, ᾤκησαν. Κελτοῖς δὲ ὁ θεὸς τὴν γῆν ἔσεισε καὶ
τὰς πόλεις κατήνεγκε· καὶ τὸ κακὸν οὐκ ἔληγε, μέχρι
καὶ οἵδε τὰ οἰκεῖα φεύγοντες ἐνέβαλον ἐς Ἰλλυριοὺς τοὺς
συναμαρτόντας σφίσιν, ἀσθενεῖς ὑπὸ τοῦ λοιμοῦ γενο-
μένους, καὶ ἐδῄωσάν τε τὰ ἐκείνων, καὶ τοῦ λοιμοῦ
μετασχόντες ἔφυγον καὶ μέχρι Πυρήνης ἐλεηλάτουν.
Ῥωμαῖοι τὰ κοῦφα καὶ ὀξέα δίκροτα Λιβυρνίδας προσαγο-

ρεύουσιν. Αὐταριέας δὲ καὶ ἐκ θεοβλαβείας Ἀπόλλωνος
ἐς ἔσχατον κακοῦ περιελθεῖν. Μολιστόμῳ γὰρ αὐτοὺς
καὶ Κελτοῖς τοῖς Κίμβροις λεγομένοις ἐπὶ Δελφοὺς
συστρατεῦσαι, καὶ φθαρῆναι μὲν αὐτίκα τοὺς πλέονας
αὐτῶν πρὸ ἐπιχειρήσεως, ὑετῶν σφίσι καὶ θυέλλης καὶ
πρηστήρων ἐμπεσόντων, ἐπιγενέσθαι δὲ τοῖς ὑποστρέψα-
202

ἐπιστρέφουσι δ' αὐτοῖς ἐς τὴν ἕω, Ῥωμαῖοι,

ἐπιστρέφουσι δ' αὐτοῖς ἐς τὴν ἕω, Ῥωμαῖοι, δεδιότες
ὑπὸ μνήμης τῶν προπεπολεμηκότων σφίσι Κελτῶν, μὴ
καὶ οἵδε ἐς τὴν Ἰταλίαν ὑπὲρ Ἄλπεις ἐσβάλοιεν, ἀπήντων
ἅμα τοῖς ὑπάτοις καὶ πανστρατιᾷ διώλλυντο. καὶ τὸ
πάθος τοῦτο Ῥωμαίων μέγα δέος Κελτῶν ἐς ὅλην τὴν
Ἰταλίαν ἐνέβαλε, μέχρι Γάιον Μάριον ἑλόμενοι σφῶν οἱ
Ῥωμαῖοι στρατηγεῖν, ἄρτι Λιβύων τοῖς Νομάσι καὶ
Μαυρουσίοις ἐγκρατῶς πεπολεμηκότα, τοὺς Κίμβρους

203

ἐπιστρέφουσι δ' αὐτοῖς ἐς τὴν ἕω, Ῥωμαῖοι, δεδιότες
ὑπὸ μνήμης τῶν προπεπολεμηκότων σφίσι Κελτῶν, μὴ
καὶ οἵδε ἐς τὴν Ἰταλίαν ὑπὲρ Ἄλπεις ἐσβάλοιεν, ἀπήντων
ἅμα τοῖς ὑπάτοις καὶ πανστρατιᾷ διώλλυντο. καὶ τὸ
πάθος τοῦτο Ῥωμαίων μέγα δέος Κελτῶν ἐς ὅλην τὴν
Ἰταλίαν ἐνέβαλε, μέχρι Γάιον Μάριον ἑλόμενοι σφῶν οἱ
Ῥωμαῖοι στρατηγεῖν, ἄρτι Λιβύων τοῖς Νομάσι καὶ
Μαυρουσίοις ἐγκρατῶς πεπολεμηκότα, τοὺς Κίμβρους
ἐνίκων καὶ πολὺν φόνον αὐτῶν εἰργάσαντο πολλάκις,
Αππιανός ιστορικός. Mithridatica Sec. 328, l. 2
Φρυγίαν Εὔμαχος, Μιθριδάτου στρατηγός, ἐπιτρέχων

ἔκτεινε Ῥωμαίων πολλοὺς μετὰ παίδων καὶ γυναικῶν Πι-
σίδας τε καὶ Ἰσαύρους ὑπήγετο καὶ Κιλικίαν, μέχρι τῶν
τις Γαλατικῶν τετραρχῶν Δηιόταρος ἐπιπολάζοντα αὐτὸν
συνεδίωξε καὶ πολλοὺς διέφθειρε.
καὶ περὶ μὲν Φρυγίαν τοιάδε ἐγίγνετο, Μιθριδάτου δὲ
χειμὼν ἐπιγενόμενος ἀφῄρητο καὶ τὴν ἐκ τῆς θαλάσσης
ἀγοράν, εἴ τις ἦν, ὥστε πάμπαν ὁ στρατὸς ἐλίμωττε καὶ
πολλοὶ μὲν ἀπέθνησκον, εἰσὶ δ' οἳ καὶ σπλάγχνων ἐγεύοντο
βαρβαρικῶς· οἱ δ' ἄλλοι ποηφαγοῦντες ἐνόσουν. καὶ τὰ
νεκρὰ σφῶν ἀγχοῦ ἄταφα ῥιπτούμενα λοιμὸν ἐπῆγεν ἐπὶ
τῷ λιμῷ. διεκαρτέρει δ' ὅμως ὁ Μιθριδάτης, ἐλπίζων
ἔτι τὴν Κύζικον αἱρήσειν τοῖς χώμασι τοῖς ἀπὸ τοῦ Διν-
δύμου. ὡς δὲ καὶ ταῦθ' ὑπεσύροντο οἱ Κυζικηνοὶ καὶ τὰς
ἐπ' αὐτῶν μηχανὰς ἐπίμπρασαν καὶ αἰσθήσει τοῦ λιμοῦ
πολλάκις ἐπεκθέοντες τοῖς πολεμίοις, ἀσθενεστάτοις γε-
γονόσιν, ἐπετίθεντο, δρασμὸν ὁ Μιθριδάτης ἐβούλευε·
καὶ ἔφευγε νυκτός, αὐτὸς μὲν ἐπὶ τῶν νεῶν ἐς Πάριον, ὁ
δὲ στρατὸς αὐτοῦ κατὰ γῆν ἐς Λάμψακον.
Αππιανός ιστορικός. Bellum civile Book 2, ch. 10, sec. 66, l. 22
ὅλως τε κάμνουσιν αὐτοῖς ἐδόκει δρᾶν τι ... μετ'

ἀργίας ἢ λιμῷ διαφθαρῆναι. ὧν ὁ Πομπήιος
αἰσθανόμενος ἐπικίνδυνον μὲν ἡγεῖτο γεγυμνας-
μένοις καὶ ἀπογινώσκουσιν αὑτῶν ἀνδράσι καὶ
τύχῃ Καίσαρος λαμπρᾷ περὶ τῶν ὅλων συνενεχ-
θῆναι δι' ἑνὸς ἔργου, δυνατώτερον δὲ καὶ ἀκινδυνό-
τερον ἐκτρῦσαι ταῖς ἀπορίαις αὐτοὺς οὔτε γῆς
204
εὐπόρου κρατοῦντας οὔτε θαλάσσῃ χρωμένους

οὔτε ναῦς ἐς φυγὴν ταχεῖαν ἔχοντας.
Ὁ μὲν δὴ κρατίστῳ λογισμῷ τρίβειν τὸν
πόλεμον ἐγνώκει, καὶ ἐς λοιμὸν ἐκ λιμοῦ τοὺς
πολεμίους περιφέρειν·
πολὺ δ' ἀμφ' αὐτὸν
πλῆθος ἀνδρῶν ἀπό τε τῆς βουλῆς ὁμοτίμων οἱ καὶ
τῶν καλουμένων ἱππέων οἱ διαφανέστατοι βασι-
λέες τε πολλοὶ καὶ δυνάσται, οἱ μὲν ὑπ' ἀπειρίας,
οἱ δ' ἀμέτρως τοῖς περὶ τὸ Δυρράχιον εὐπραγήμα-
σιν ἐπηρμένοι, εἰσὶ δ' οἳ καὶ τῷ πλέονες εἶναι τῶν
πολεμίων, οἱ δὲ καὶ κάμνοντες ὅλως τῷ πολέμῳ
τὴν κρίσιν ταχυτέραν μᾶλλον ἢ πρέπουσαν
ἐπειγόμενοι γενέσθαι, πάντες ἐξώτρυνον αὐτὸν ἐς
Αππιανός ιστορικός. Bellum civile Book 4, ch. 8, sec. 61, l. 11
Ὑπερορώμενος δὲ ὑπὸ τῶν ἄλλων πλὴν

Σιδωνίων ἐπανήχθη τῷ Δολοβέλλᾳ, καὶ κατέδυ-
σαν μὲν ἑκατέρου νῆες ἱκαναί, πέντε δὲ αὐτοῖς
ἀνδράσιν εἷλεν Δολοβέλλας. καὶ ὁ Κάσσιος
αὖθις ἔπεμπεν ἐς τοὺς ὑπεριδόντας αὐτοῦ καὶ ἐς
Κλεοπάτραν, τὴν Αἰγύπτου βασιλίδα, καὶ ἐς
Σεραπίωνα, τὸν ἐν Κύπρῳ τῇ Κλεοπάτρᾳ στρατη-
γοῦντα. Τύριοι μὲν δὴ καὶ Ἀράδιοι καὶ Σεραπίων,
οὐδὲν τῆς Κλεοπάτρας προμαθών, ἔπεμψαν αὐτῷ
ναῦς, ὅσας εἶχον· ἡ βασιλὶς δὲ Κασσίῳ μὲν
προύφερε λιμὸν ὁμοῦ καὶ λοιμὸν ἐνοχλοῦντα τότε
Αἰγύπτῳ, διὰ δὲ οἰκειότητα τοῦ προτέρου Καί-
σαρος συνέπρασσε τῷ Δολοβέλλᾳ. καὶ ἀπὸ
τῆσδε τῆς γνώμης αὐτῷ καὶ τὰ τέσσαρα τέλη
προπεπόμφει δι' Ἀλλιηνοῦ καὶ στόλον ἄλλον
ἕτοιμον εἶχεν ἐπαμύνειν, ἄνεμοι δὲ ἐπεῖχον.
Ῥόδιοι δὲ καὶ Λύκιοι οὔτε Κασσίῳ οὔτε Βρούτῳ
συμμαχήσειν ἔφασκον ἐς ἐμφύλια, ἐπεὶ καὶ Δολο-
βέλλᾳ δοῦναι ναῦς προπομπούς, καὶ οὐκ εἰδέναι
συμμαχούσας.
Artemidorus Onir., Onirocriticon Book 2, ch. 37, l. 32
Ὁ δὲ Ἐφιάλτης ὁ αὐτὸς εἶναι τῷ Πανὶ νενόμισται, διά-

205
φορα δὲ σημαίνει· θλίβων μὲν γὰρ καὶ βαρῶν καὶ οὐδὲν

ἀποκρινόμενος θλίψεις καὶ στενοχωρίας σημαίνει, ὅ τι
δ' ἂν ἀποκρίνηται ἐρωτώμενος, τοῦτό ἐστιν ἀληθές. ἐὰν δέ
τι καὶ διδῷ καὶ συνουσιάζῃ, μεγάλας ὠφελείας προαγο-
ρεύει, μάλιστα δὲ ὅταν μὴ βαρῇ. ὅ τι δ' ἂν προσιὼν πράξῃ,
τοὺς νοσοῦντας ἀνίστησιν· οὐ γὰρ ἀποθανουμένῳ πρόσεισί
ποτε ἀνθρώπῳ.
Ἀσκληπιὸς ἱδρυμένος μὲν ἐν ναῷ καὶ ἑστὼς ἐπὶ βάσεως
ὁρώμενος καὶ προσκυνούμενος ἀγαθὸς πᾶσι· κινούμενος
δὲ ἢ προσιὼν ἢ εἰς οἰκίαν εἰσιὼν νόσον καὶ λοιμὸν μαντ-
εύεται· τότε γὰρ μάλιστα τοῖς ἀνθρώποις δεῖ τοῦ θεοῦ
τούτου. τοῖς δὲ ἤδη νοσοῦσι σωτηρίαν προαγορεύει· Παι-
ήων γὰρ ὁ θεὸς λέγεται. ἀεὶ δὲ ὁ Ἀσκληπιὸς τοὺς ἐν ταῖς
χρείαις συλλαμβανομένους καὶ τοὺς οἰκονομοῦντας τὸν
οἶκον τοῦ ἰδόντος δηλοῖ. ἐν δὲ ταῖς δίκαις συνηγόρους
σημαίνει.
Κλήμης Αλεξανδρινός. Protrepticus Ch. 3, sec. 42, subsec. 1, l. 8
φίλην; τοιοίδε μέντοι παρ' ὑμῖν οἵ τε δαίμονες καὶ οἱ θεοὶ

καὶ εἴ τινες ἡμίθεοι ὥσπερ ἡμίονοι κέκληνται· οὐδὲ γὰρ
οὐδὲ ὀνομάτων ὑμῖν πενία πρὸς τὰς τῆς ἀσεβείας συνθέσεις.
Φέρε δὴ οὖν καὶ τοῦτο προσθῶμεν, ὡς ἀπάνθρωποι
καὶ μισάνθρωποι δαίμονες εἶεν ὑμῶν οἱ θεοὶ καὶ οὐχὶ μόνον
ἐπιχαίροντες τῇ φρενοβλαβείᾳ τῶν ἀνθρώπων, πρὸς δὲ καὶ
ἀνθρωποκτονίας ἀπολαύοντες· νυνὶ μὲν τὰς ἐν σταδίοις
ἐνόπλους φιλονικίας, νυνὶ δὲ τὰς ἐν πολέμοις ἀναρίθμους
φιλοτιμίας ἀφορμὰς σφίσιν ἡδονῆς ποριζόμενοι, ὅπως ὅτι
μάλιστα ἔχοιεν ἀνθρωπείων ἀνέδην ἐμφορεῖσθαι φόνων·
ἤδη δὲ κατὰ πόλεις καὶ ἔθνη, οἱονεὶ λοιμοὶ ἐπισκήψαντες,
σπονδὰς ἀπῄτησαν ἀνημέρους. Ἀριστομένης γοῦν ὁ Μες-
σήνιος τῷ Ἰθωμήτῃ Διὶ τριακοσίους ἀπέσφαξεν, τοσαύτας
ὁμοῦ καὶ τοιαύτας καλλιερεῖν οἰόμενος ἑκατόμβας· ἐν οἷς
καὶ Θεόπομπος ἦν Λακεδαιμονίων βασιλεύς, ἱερεῖον εὐγενές.
Ταῦροι δὲ τὸ ἔθνος, οἱ περὶ τὴν Ταυρικὴν χερρόνησον
κατοικοῦντες, οὓς ἂν τῶν ξένων παρ' αὑτοῖς ἕλωσι, τούτων
δὴ τῶν κατὰ θάλατταν ἐπταικότων, αὐτίκα μάλα τῇ Ταυρικῇ
καταθύουσιν Ἀρτέμιδι· ταύτας σου τὰς θυσίας Εὐριπίδης
ἐπὶ σκηνῆς τραγῳδεῖ. Μόνιμος δ' ἱστορεῖ ἐν τῇ Τῶν Θαυμα-
σίων Συναγωγῇ ἐν Πέλλῃ τῆς Θετταλίας Ἀχαιὸν ἄνθρωπον
206
Κλήμης Αλεξανδρινός. Protrepticus Ch. 8, sec. 77, subsec. 2, l. 8
ὑπερείδουσαι τὸν ὄλισθον τὸν βιωτικόν, μιᾷ καὶ τῇ αὐτῇ

φωνῇ πολλὰ θεραπεύουσαι, ἀποτρέπουσαι μὲν ἡμᾶς τῆς
ἐπιζημίου ἀπάτης, προτρέπουσαι δὲ ἐμφανῶς εἰς προὖπτον
σωτηρίαν. Αὐτίκα γοῦν ἡ προφῆτις ἡμῖν ᾀσάτω πρώτη
Σίβυλλα τὸ ᾆσμα τὸ σωτήριον·
οὗτος ἰδοὺ πάντ' ἐστὶ σαφής, ἀπλάνητος ὑπάρχει·
ἔλθετε, μὴ σκοτίην δὲ διώκετε καὶ ζόφον αἰεί.
Ἠελίου γλυκυδερκές, ἰδού, φάος ἔξοχα λάμπει.
Γνῶτε δὲ κατθέμενοι σοφίην ἐν στήθεσιν ὑμῶν.
Εἷς θεός ἐστι βροχάς, ἀνέμους, σεισμούς τ' ἐπιπέμπων,
ἀστεροπάς, λιμούς, λοιμοὺς καὶ κήδεα λυγρὰ
καὶ νιφετούς, κρύσταλλα· τί δὴ καθ' ἓν ἐξαγορεύω;
Οὐρανοῦ ἡγεῖται, γαίης κρατεῖ, αὐτὸς ὑπάρχει.
ἐνθέως σφόδρα τὴν μὲν ἀπάτην ἀπεικάζουσα τῷ σκότει,
τὴν δὲ τοῦ θεοῦ γνῶσιν ἡλίῳ καὶ φωτί, ἄμφω δὲ παραθεμένη
τῇ συγκρίσει τὴν ἐκλογὴν διδάσκει· τὸ γὰρ ψεῦδος οὐ
ψιλῇ τῇ παραθέσει τἀληθοῦς διασκεδάννυται, τῇ δὲ χρήσει
τῆς ἀληθείας ἐκβιαζόμενον φυγαδεύεται.
Κλήμης Αλεξανδρινός. Stromata Book 5, ch. 8, sec. 48, subsec. 4, l. 3
κόσμου κατὰ τὸν ποιητὴν Ἄρατον περιφορά, ἀλλὰ τάχα μὲν ὁ διή-
κων πνευματικὸς τόνος καὶ συνέχων τὸν κόσμον εἴη ἄν· ἄμεινον δὲ
ἐκδέχεσθαι τὸν αἰθέρα πάντα συνέχοντα καὶ σφίγγοντα, καθὰ καὶ ὁ
Ἐμπεδοκλῆς φησιν·
εἰ δ' ἄγε τοι λέξω κείνων πρῶθ' ἥλιον ἀρχήν,
ἐξ ὧν δὴ ἐγένοντο τὰ νῦν ἐσορώμενα πάντα,
γαῖά τε καὶ πόντος πολυκύμων ἠδ' ὑγρὸς ἀὴρ
Τιτὰν ἠδ' αἰθὴρ σφίγγων περὶ κύκλον ἅπαντα.
Ἀπολλόδωρος δ' ὁ Κερκυραῖος τοὺς στίχους τούσδε ὑπὸ Βράγχου
ἀναφωνηθῆναι τοῦ μάντεως λέγει Μιλησίους καθαίροντος ἀπὸ λοι-
μοῦ. ὃ μὲν γὰρ ἐπιρραίνων τὸ πλῆθος δάφνης κλάδοις προκατήρ-
χετο τοῦ ὕμνου ὧδέ πως·
μέλπετε, ὦ παῖδες, ἑκάεργον καὶ ἑκαέργαν·
ἐπέψαλλεν δὲ ὡς εἰπεῖν ὁ λαός· «βέδυ, ζάψ, χθώμ, πλῆκτρον, σφίγξ·
κναξζβίχ, θύπτης, φλεγμό, δρώψ.» μέμνηται τῆς ἱστορίας καὶ Καλλί-
μαχος ἐν ἰάμβοις. κναξζβὶχ δὲ κατὰ παραγωγὴν ἡ νόσος παρὰ τὸ
κναίειν καὶ διαφθείρειν, θῦψαί τε τὸ κεραυνῷ φλέξαι. Θέσπις
207
μέντοι ὁ τραγικὸς διὰ τούτων ἄλλο τι σημαίνεσθαί φησιν ὧδέ πως

γράφων·
ἡμετέρων πεπιστεύκασι γραφῶν· εἰ γὰρ καὶ δυνάμεις τινὲς τούς τε

ἀνέμους κινοῦσι καὶ τοὺς ὄμβρους διανέμουσιν, ἀλλ' ἀκουσάτωσαν
τοῦ ψαλμῳδοῦ· «ὡς ἀγαπητὰ τὰ σκηνώματά σου, κύριε τῶν δυνά-
μεων.» οὗτός ἐστιν ὁ τῶν δυνάμεων καὶ τῶν ἀρχῶν καὶ τῶν ἐξου-
σιῶν κύριος, περὶ οὗ ὁ Μωυσῆς λέγει, ἵνα αὐτῷ συνῶμεν· «καὶ περι-
τεμεῖσθε τὴν σκληροκαρδίαν ὑμῶν καὶ τὸν τράχηλον ὑμῶν οὐ
σκληρυνεῖτε ἔτι· ὁ γὰρ κύριος ὁ θεὸς ὑμῶν οὗτος κύριος τῶν
κυρίων καὶ θεὸς τῶν θεῶν ὁ θεὸς ὁ μέγας καὶ ἰσχυρὸς» καὶ τὰ ἐπὶ
τούτοις. ὅ τε Ἡσαΐας «ἄρατε εἰς ὕψος τοὺς ὀφθαλμοὺς ὑμῶν» λέγει
»καὶ ἴδετε· τίς κατέδειξεν ταῦτα πάντα;»
Λέγουσι δ' οὖν τινες λοιμούς τε καὶ χαλάζας καὶ θυέλλας καὶ
τὰ παραπλήσια οὐκ ἀπὸ τῆς ἀταξίας τῆς ὑλικῆς μόνης, ἀλλὰ καὶ
κατά τινα δαιμόνων ἢ καὶ ἀγγέλων οὐκ ἀγαθῶν ὀργὴν φιλεῖν γίνε-
σθαι. αὐτίκα φασὶ τοὺς ἐν Κλεωναῖς μάγους φυλάττοντας τὰ με-
τέωρα τῶν χαλαζοβολήσειν μελλόντων νεφῶν παράγειν ᾠδαῖς τε καὶ
θύμασι τῆς ὀργῆς τὴν ἀπειλήν. ἀμέλει καὶ εἴ ποτε ἀπορία ζῴου
καταλάβοι, τὸν σφέτερον αἱμάξαντες δάκτυλον ἀρκοῦνται τῷ θύ-
ματι. ἥ τε Μαντινικὴ Διοτίμα θυσαμένοις Ἀθηναίοις πρὸ τοῦ
λοιμοῦ δεκαετῆ ἀναβολὴν ἐποιήσατο τῆς νόσου, καθάπερ καὶ τοῦ
Κρητὸς Ἐπιμενίδου αἱ θυσίαι αὐτοῖς [Ἀθηναίοις] τὸν Περσικὸν πό-
λεμον εἰς τὸν ἴσον ὑπερέθεντο χρόνον. διαφέρειν δ' οὐδὲν νομί
τούτοις. ὅ τε Ἡσαΐας «ἄρατε εἰς ὕψος τοὺς ὀφθαλμοὺς ὑμῶν» λέγει

»καὶ ἴδετε· τίς κατέδειξεν ταῦτα πάντα;»
Λέγουσι δ' οὖν τινες λοιμούς τε καὶ χαλάζας καὶ θυέλλας καὶ
τὰ παραπλήσια οὐκ ἀπὸ τῆς ἀταξίας τῆς ὑλικῆς μόνης, ἀλλὰ καὶ
κατά τινα δαιμόνων ἢ καὶ ἀγγέλων οὐκ ἀγαθῶν ὀργὴν φιλεῖν γίνε-
σθαι. αὐτίκα φασὶ τοὺς ἐν Κλεωναῖς μάγους φυλάττοντας τὰ με-
τέωρα τῶν χαλαζοβολήσειν μελλόντων νεφῶν παράγειν ᾠδαῖς τε καὶ
θύμασι τῆς ὀργῆς τὴν ἀπειλήν. ἀμέλει καὶ εἴ ποτε ἀπορία ζῴου
καταλάβοι, τὸν σφέτερον αἱμάξαντες δάκτυλον ἀρκοῦνται τῷ θύ-
ματι. ἥ τε Μαντινικὴ Διοτίμα θυσαμένοις Ἀθηναίοις πρὸ τοῦ
λοιμοῦ δεκαετῆ ἀναβολὴν ἐποιήσατο τῆς νόσου, καθάπερ καὶ τοῦ
Κρητὸς Ἐπιμενίδου αἱ θυσίαι αὐτοῖς [Ἀθηναίοις] τὸν Περσικὸν πό-
208
λεμον εἰς τὸν ἴσον ὑπερέθεντο χρόνον. διαφέρειν δ' οὐδὲν νομί-
ζουσιν, εἴτ' οὖν θεοὺς εἴτε καὶ ἀγγέλους τὰς ψυχὰς ταύτας λέγοιμεν.
αὐτίκα οἱ ἔμπειροι τοῦ λόγου κατὰ τὰς ἱδρύσεις ἐν πολλοῖς τῶν
ἱερῶν καὶ σχεδὸν πᾶσι τὰς θήκας τῶν κατοιχομένων ἐνιδρύσαντο,
δαίμονας μὲν τὰς τούτων ψυχὰς καλοῦντες, θρῃσκεύεσθαι δὲ πρὸς
ἀνθρώπων διδάσκοντες ὡς ἂν ἐξουσίαν λαβούσας διὰ καθαρότητα
τοῦ βίου τῇ θείᾳ προνοίᾳ εἰς τὴν ἀνθρώπων λειτουργίαν τὸν περί-
γειον περιπολεῖν τόπον· ἠπίσταντο γὰρ ψυχάς τινας κρατουμένας
Μάρκος Αυρήλιος αυτοκράτωρ ., Τὰ εἰς ἑαυτόν

Book 9, ch. 2, sec. 1, l. 5
ἔχει, δῆλον ὡς ἀσεβεῖ. λέγω δὲ τὸ χρῆσθαι τούτοις ἐπίσης τὴν

κοινὴν φύσιν ἀντὶ τοῦ κατὰ τὸ ἑξῆς συμβαίνειν ἐπίσης τοῖς γινο-
μένοις καὶ ἐπιγινομένοις ὁρμῇ τινι ἀρχαίᾳ τῆς προνοίας, καθ' ἣν
ἀπό τινος ἀρχῆς ὥρμησεν ἐπὶ τήνδε τὴν διακόσμησιν, συλλαβοῦσά
τινας λόγους τῶν ἐσομένων καὶ δυνάμεις γονίμους ἀφορίσασα
ὑποστάσεών τε καὶ μεταβολῶν καὶ διαδοχῶν τοιούτων.
Χαριεστέρου μὲν ἦν ἀνδρός, ἄγευστον ψευδολογίας καὶ πάσης
ὑποκρίσεως καὶ τρυφῆς καὶ τύφου γενόμενον, ἐξ ἀνθρώπων ἀπελθεῖν.
τὸ δ' οὖν κορεσθέντα γε τούτων ἀποπνεῦσαι δεύτερος πλοῦς. ἢ
προῄρησαι προσκαθῆσθαι τῇ κακίᾳ καὶ οὔπω σε οὐδὲ ἡ πεῖρα πείθει
φεύγειν ἐκ τοῦ λοιμοῦ; λοιμὸς γὰρ διαφθορὰ διανοίας πολλῷ γε
μᾶλλον ἤπερ ἡ τοῦ περικεχυμένου τούτου πνεύματος τοιάδε τις
δυσκρασία καὶ τροπή· αὕτη μὲν γὰρ ζῴων λοιμός, καθὸ ζῷά ἐστιν,
ἐκείνη δὲ ἀνθρώπων, καθὸ ἄνθρωποί εἰσιν.
Μὴ καταφρόνει θανάτου, ἀλλὰ εὐαρέστει αὐτῷ, ὡς καὶ τούτου
ἑνὸς ὄντος ὧν ἡ φύσις ἐθέλει. οἷον γάρ ἐστι τὸ νεάσαι καὶ τὸ
γηρᾶσαι, καὶ τὸ αὐξῆσαι καὶ τὸ ἀκμάσαι, καὶ ὀδόντας καὶ γένειον
καὶ πολιὰς ἐνεγκεῖν, καὶ σπεῖραι καὶ κυοφορῆσαι καὶ ἀποκυῆσαι,
καὶ τὰ ἄλλα φυσικὰ ἐνεργήματα ὅσα αἱ τοῦ βίου ὧραι φέρουσι,
τοιοῦτο καὶ αὐτὸ τὸ διαλυθῆναι. τοῦτο μὲν οὖν κατὰ ἄνθρωπόν
ἐστι λελογισμένον, μὴ ὁλοσχερῶς μηδὲ ὠστικῶς μηδὲ ὑπερηφάνως

Book 9, ch. 2, sec. 1, l. 7
μένοις καὶ ἐπιγινομένοις ὁρμῇ τινι ἀρχαίᾳ τῆς προνοίας, καθ' ἣν

ἀπό τινος ἀρχῆς ὥρμησεν ἐπὶ τήνδε τὴν διακόσμησιν, συλλαβοῦσά
τινας λόγους τῶν ἐσομένων καὶ δυνάμεις γονίμους ἀφορίσασα
ὑποστάσεών τε καὶ μεταβολῶν καὶ διαδοχῶν τοιούτων.
Χαριεστέρου μὲν ἦν ἀνδρός, ἄγευστον ψευδολογίας καὶ πάσης
209
ὑποκρίσεως καὶ τρυφῆς καὶ τύφου γενόμενον, ἐξ ἀνθρώπων ἀπελθεῖν.

τὸ δ' οὖν κορεσθέντα γε τούτων ἀποπνεῦσαι δεύτερος πλοῦς. ἢ
προῄρησαι προσκαθῆσθαι τῇ κακίᾳ καὶ οὔπω σε οὐδὲ ἡ πεῖρα πείθει
φεύγειν ἐκ τοῦ λοιμοῦ; λοιμὸς γὰρ διαφθορὰ διανοίας πολλῷ γε
μᾶλλον ἤπερ ἡ τοῦ περικεχυμένου τούτου πνεύματος τοιάδε τις
δυσκρασία καὶ τροπή· αὕτη μὲν γὰρ ζῴων λοιμός, καθὸ ζῷά ἐστιν,
ἐκείνη δὲ ἀνθρώπων, καθὸ ἄνθρωποί εἰσιν.
Μὴ καταφρόνει θανάτου, ἀλλὰ εὐαρέστει αὐτῷ, ὡς καὶ τούτου
ἑνὸς ὄντος ὧν ἡ φύσις ἐθέλει. οἷον γάρ ἐστι τὸ νεάσαι καὶ τὸ
γηρᾶσαι, καὶ τὸ αὐξῆσαι καὶ τὸ ἀκμάσαι, καὶ ὀδόντας καὶ γένειον
καὶ πολιὰς ἐνεγκεῖν, καὶ σπεῖραι καὶ κυοφορῆσαι καὶ ἀποκυῆσαι,
καὶ τὰ ἄλλα φυσικὰ ἐνεργήματα ὅσα αἱ τοῦ βίου ὧραι φέρουσι,
τοιοῦτο καὶ αὐτὸ τὸ διαλυθῆναι. τοῦτο μὲν οὖν κατὰ ἄνθρωπόν
ἐστι λελογισμένον, μὴ ὁλοσχερῶς μηδὲ ὠστικῶς μηδὲ ὑπερηφάνως
πρὸς τὸν θάνατον ἔχειν ἀλλὰ περιμένειν ὡς μίαν τῶν φυσικῶν
ἐνεργειῶν, καὶ ὡς νῦν περιμένεις πότε ἔμβρυον ἐκ τῆς γαστρὸς τῆς
Μάξιμος. Dialexeis Lecture 3, ch. 8, sec. m, l. 2
δικαστὴς δὲ ἦν αὐτοῖς θεὸς καὶ ἀλήθεια. Ἡ δὲ Σω-

κράτους κατὰ Ἀθηναίων γραφή· Ἀδικεῖ ὁ Ἀθηναίων
δῆμος, οὓς μὲν Σωκράτης νομίζει θεούς, οὐ νομίζων,
ἕτερα δὲ καινὰ δαιμόνια ἐπεισφέρων· Σωκράτης μὲν γὰρ
νομίζει Ὀλύμπιον τὸν Δία, Ἀθηναῖοι δὲ Περικλέα·
καὶ Σωκράτης μὲν πιστεύει τῷ Ἀπόλλωνι, Ἀθηναῖοι
δὲ αὐτῷ ἀντιψηφίζονται. Ἀδικεῖ δὲ ὁ δῆμος καὶ τοὺς
νέους διαφθείρων· οὗτος καὶ Ἀλκιβιάδην διέφθειρεν,
καὶ Ἱππόνικον, καὶ Κριτίαν, καὶ ἄλλους μυρίους.
Ὢ γραφῆς ἀληθοῦς, καὶ δικαίου δικαστηρίου, καὶ κα-
ταδίκης πικρᾶς. Ὑπὲρ μὲν Διὸς ἀσεβουμένου λοιμὸς
ἦλθε καὶ ἐκ Πελοποννήσου πόλεμος· ὑπὲρ δὲ νέων
διαφθειρομένων Δεκέλεια, καὶ ἡ ἐν Σικελίᾳ τύχη, καὶ
ἐν Ἑλλησπόντῳ συμφοραί. Οὕτω δικάζει θεός, οὕτω
καταψηφίζεται.
Μάξιμος. Dialexeis Lecture 7, ch. 4, sec. b, l. 4
...ὑπερορᾶν τῶν νόμων παρασκευάζει· τῇ μὲν βοηθοῦσιν

θεοί, τὴν δὲ μισοῦσιν· πόλεμον οὐ κινεῖς διὰ νόσον
σώματος, διὰ δὲ ψυχῆς νόσον οἱ πολλοὶ πόλεμοι· οὐ-
δεὶς νοσῶν τὸ σῶμα συκοφαντεῖ, ἢ τυμβωρυχεῖ, ἢ ληΐ-
210
ζεται, ἤ τι ἄλλο δρᾷ κακὸν μέγα· νόσος σώματος ἀν-

ιαρὸν τῷ ἔχοντι· νόσος ψυχῆς ἀνιαρὸν καὶ τῷ πλησίον.
Θέασαι τὸ λεγόμενον ὡδὶ σαφέστερον ἐπὶ πολιτι-
κῆς εἰκόνος. Ἀθήνησιν ἐν δημοκρατουμένῃ πόλει, καὶ
ἀκμαζούσῃ πλήθει ἀνδρῶν καὶ μεγέθει ἀρχῆς καὶ δυ-
νάμει χρημάτων καὶ εὐπορίᾳ στρατηγῶν, ὑπὸ Περικλεῖ
δυναστεύοντι, λοιμὸς ἐμπεσών, ἐξ Αἰθιοπίας ἀρξάμενος,
καὶ καταβὰς διὰ τῆς βασιλέως γῆς, καὶ τελευτήσας
ἐκεῖ, καὶ ἱδρυθεὶς αὐτόθι, ἔφθειρε τὴν πόλιν. συνεπ-
ελάμβανεν δὲ τῇ τοῦ κακοῦ ἐπιδημίᾳ καὶ ἐκ Πελο-
ποννήσου πόλεμος. Δῃουμένης δὲ τῆς γῆς, καὶ φθειρο-
μένης τῆς πόλεως, καὶ ἀναλισκομένων τῶν σωμάτων,
καὶ μαραινομένης τῆς δυνάμεως, καὶ ἀπαγορεύοντος
τῇ πόλει τοῦ σώματος, εἷς ἀνήρ, οἷον ψυχὴ πόλεως, ὁ
Περικλῆς ἐκεῖνος, ἄνοσος καὶ ὑγιὴς μένων, ἐξώρθου
τὴν πόλιν καὶ ἀνίστη, καὶ ἀνεζωπύρει, καὶ ἀντετάττετο
τῷ λοιμῷ καὶ τῷ πολέμῳ. Θέασαι δὴ καὶ τὴν δευτέραν
Μάξιμος. Dialexeis Lecture 7, ch. 4, sec. e, l. 2
καὶ καταβὰς διὰ τῆς βασιλέως γῆς, καὶ τελευτήσας

ἐκεῖ, καὶ ἱδρυθεὶς αὐτόθι, ἔφθειρε τὴν πόλιν. συνεπ-
ελάμβανεν δὲ τῇ τοῦ κακοῦ ἐπιδημίᾳ καὶ ἐκ Πελο-
ποννήσου πόλεμος. Δῃουμένης δὲ τῆς γῆς, καὶ φθειρο-
μένης τῆς πόλεως, καὶ ἀναλισκομένων τῶν σωμάτων,
καὶ μαραινομένης τῆς δυνάμεως, καὶ ἀπαγορεύοντος
τῇ πόλει τοῦ σώματος, εἷς ἀνήρ, οἷον ψυχὴ πόλεως, ὁ
Περικλῆς ἐκεῖνος, ἄνοσος καὶ ὑγιὴς μένων, ἐξώρθου
τὴν πόλιν καὶ ἀνίστη, καὶ ἀνεζωπύρει, καὶ ἀντετάττετο
τῷ λοιμῷ καὶ τῷ πολέμῳ. Θέασαι δὴ καὶ τὴν δευτέραν
εἰκόνα. Ὅτε μὲν ὁ λοιμὸς ἐπέπαυτο, καὶ τὸ πλῆθος
ἔρρωτο, καὶ ἡ δύναμις ἤκμαζεν· τότε δὴ τὸ ἀρχικὸν
μέρος τῆς πόλεως ἐνόσει νόσον δεινὴν καὶ ἐγγύτατα
μανίᾳ, καὶ κατελάμβανεν τὸ πλῆθος, καὶ τὸν δῆμον
συννοσεῖν προσηνάγκαζεν. Ἦ γὰρ οὐχ οὗτος ὁ δῆμος
καὶ Κλέωνι συνεμαίνετο, καὶ Ὑπερβόλῳ συνενόσει, καὶ
Ἀλκιβιάδῃ συνεφλέγετο, καὶ τελευτῶν τοῖς δημαγωγοῖς
συνετήκετο, καὶ συνεσφάλλετο, καὶ συναπωλλύετο, ἄλλου
ἄλλοσε τὴν δειλαίαν καλοῦντος,
Μάξιμος. Dialexeis Lecture 13, ch. 5, sec. c, l. 3

211
τοῦτο τῆς εἱμαρμένης, κατὰ μὲν τὸ ἀναγκαῖον ἡ μαν-

τικὴ στήσεται· κατὰ δὲ τὸ δῆλον ἢ μή, βουλεύσεται.
Ἤδη δὲ καὶ τοῦ ἀναγκαίου ἡ γνώμη μαντικῇ
δηλωτική. Πῶς καὶ τίνα τρόπον ἑκατέρα; Αὐχμοὺς
μέν, καὶ ἀνομβρίας, καὶ σεισμοὺς γῆς, καὶ πυρὸς
ἐκβολάς, καὶ πνευμάτων ἐμβολάς, καὶ ἀέρων μεταβολὰς
οὐ θεὸς οἶδεν μόνος, ἀλλὰ καὶ ἀνθρώπων ὅσοι δαι-
μόνιοι. Οὕτω καὶ Φερεκύδης σεισμὸν Σαμίοις προ-
εμήνυσεν, καὶ Ἱπποκράτης Θετταλοῖς προσιόντα λοι-
μόν, καὶ Τιμήσιος Κλαζομενίοις ἐκλείποντα ἥλιον, καὶ
ἄλλος ἄλλό τι. Πῶς δὲ δὴ καὶ θεὸς τῶν ὅσα ἐφ'
ἡμῖν καταμαντεύεται;
καὶ τὸν Ἀγαμέμνονα ἐνοχλεῖ,

ὅτ' ἄριστον Ἀχαιῶν οὐδὲν ἔτισεν·
ταῦτα καὶ τὸν Ἐλπήνορα εἰς μέθην ἄγει, ταῦτα καὶ
τὸν Θυέστην ὠθεῖ ἐπὶ τὸν τοῦ ἀδελφοῦ γάμον, ταῦτα
καὶ τὸν Οἰδίποδα ἐπὶ τὸν τοῦ πατρὸς φόνον, ταῦτα
καὶ τὸν συκοφάντην ἐπὶ τὰ δικαστήρια, καὶ τὸν λῃστὴν
ἐπὶ τὴν θάλατταν, καὶ τὸν ἀνδροφόνον ἐπὶ τὸ ξίφος,
καὶ τὸν ἀκόλαστον ἐφ' ἡδονάς. Αὗται πηγαὶ συμ-
φορῶν ἀνθρωπίνων· ἐντεῦθεν ῥεῖ τὸ τῶν κακῶν πλῆ-
θος, ὡς ἀπὸ τῆς Αἴτνης τὸ πῦρ ῥεῖ, ὡς ἐξ Αἰθιοπίας
ὁ λοιμὸς ῥεῖ; καὶ τὸ μὲν πῦρ ἐπὶ γῆν ῥεῖ, καὶ ὁ
λοιμὸς μέχρι τῶν Ἀθηνῶν προελθὼν ἔστη· οἱ δὲ ὀχετοὶ
τῆς μοχθηρίας πολλοὶ καὶ ἀέναοι, καὶ δεόμενοι μαν-
τείων πολλῶν καὶ χρησμῶν μυρίων. Τίς ἂν οὖν ἁμάρ-
τοι μαντευόμενος τί τέλος μοχθηρίας; τί τέλος ἀπι-
στίας; τί τέλος ἀκολασίας; Ταῦτα καὶ Σωκράτης προὔ-
λεγεν, οὐχ ὁ Ἀπόλλων μόνον· διὰ τοῦτο ὁ Ἀπόλλων
ἐπῄνει Σωκράτην, ὅτι ἦν ὁμότεχνος αὐτῷ.
ὅτ' ἄριστον Ἀχαιῶν οὐδὲν ἔτισεν·

ταῦτα καὶ τὸν Ἐλπήνορα εἰς μέθην ἄγει, ταῦτα καὶ
τὸν Θυέστην ὠθεῖ ἐπὶ τὸν τοῦ ἀδελφοῦ γάμον, ταῦτα
καὶ τὸν Οἰδίποδα ἐπὶ τὸν τοῦ πατρὸς φόνον, ταῦτα
212
καὶ τὸν συκοφάντην ἐπὶ τὰ δικαστήρια, καὶ τὸν λῃστὴν

ἐπὶ τὴν θάλατταν, καὶ τὸν ἀνδροφόνον ἐπὶ τὸ ξίφος,
καὶ τὸν ἀκόλαστον ἐφ' ἡδονάς. Αὗται πηγαὶ συμ-
φορῶν ἀνθρωπίνων· ἐντεῦθεν ῥεῖ τὸ τῶν κακῶν πλῆ-
θος, ὡς ἀπὸ τῆς Αἴτνης τὸ πῦρ ῥεῖ, ὡς ἐξ Αἰθιοπίας
ὁ λοιμὸς ῥεῖ; καὶ τὸ μὲν πῦρ ἐπὶ γῆν ῥεῖ, καὶ ὁ
λοιμὸς μέχρι τῶν Ἀθηνῶν προελθὼν ἔστη· οἱ δὲ ὀχετοὶ
τῆς μοχθηρίας πολλοὶ καὶ ἀέναοι, καὶ δεόμενοι μαν-
τείων πολλῶν καὶ χρησμῶν μυρίων. Τίς ἂν οὖν ἁμάρ-
τοι μαντευόμενος τί τέλος μοχθηρίας; τί τέλος ἀπι-
στίας; τί τέλος ἀκολασίας; Ταῦτα καὶ Σωκράτης προὔ-
λεγεν, οὐχ ὁ Ἀπόλλων μόνον· διὰ τοῦτο ὁ Ἀπόλλων
ἐπῄνει Σωκράτην, ὅτι ἦν ὁμότεχνος αὐτῷ.
στάσεις τραγικαί· ὧν σφαλερὰ μὲν ἡ μίμησις, βλαβερὰ

δὲ ἡ μνήμη, ἀθάνατος δὲ ἡ δυστυχία. Ἐγὼ δὲ ποθῶ
πρὸς τὴν εὐωχίαν τροφὴν λόγων ὑγιεινῶν, καὶ ἀνόσου
τοιούτου δέομαι σιτίου, ἀφ' οὗ καὶ Σωκράτης ὑγίανεν,
καὶ Πλάτων, καὶ Ξενοφῶν, καὶ Αἰσχίνης.
Ἐπιθυμεῖ ἡ ἀνθρώπου ψυχή, καὶ δέδιεν, καὶ λυ-
πεῖται, καὶ φθονεῖ, καὶ ἄλλοις συνέχεται παντοδαποῖς
καὶ ἀλλοκότοις παθήμασιν· στάσιν ὁρᾷς πικρὰν καὶ
ἀκήρυκτον· τοιοῦτόν μοι διηγοῦ τὸν πόλεμον, τὸν δὲ
Μηδικὸν ἔα· ταύτην μοι διηγοῦ τὴν νόσον, τὸν δὲ
λοιμὸν ἔα. Εἰπέ, τίνι ἐπιτρέψω τὴν στρατηγίαν καὶ
τὴν ἴασιν; Ἱπποκράτην δὲ ἔα τοῖς σώμασιν καὶ Θε-
μιστοκλέα τῇ θαλάττῃ· λέγε τὸν ψυχῆς ἰατρόν, λέγε
τὸν στρατηγόν. Κἂν ἀπορῇς ἀνδρῶν, ἐπὶ τοὺς θεοὺς
ἴθι. Ἔρου μὴ περὶ γῆς δῃουμένης, μήτε περὶ θαλάτ-
της λῃστευομένης, μηδὲ περὶ τειχῶν πολιορκουμένων,
μηδὲ περὶ σωμάτων φθειρομένων· σμικρὰ ταῦτα, ἐφή-
μερα ταῦτα. Τμηθήσεται λήϊον, κἂν Πελοποννήσιοι
ἀπόσχωνται· λῃστευθήσεται θάλαττα, κἂν Ἀθηναῖοι
μὴ ναυμαχῶσιν· καταβαλεῖ τὰ τείχη, καὶ εἰ μὴ
Φίλιππος, ἀλλ' ὁ χρόνος· φθαρήσεται τὰ σώματα,
Μάξιμος. Dialexeis Lecture 22, ch. 7, sec. d, l. 5
τὴν ἴασιν; Ἱπποκράτην δὲ ἔα τοῖς σώμασιν καὶ Θε-

μιστοκλέα τῇ θαλάττῃ· λέγε τὸν ψυχῆς ἰατρόν, λέγε
τὸν στρατηγόν. Κἂν ἀπορῇς ἀνδρῶν, ἐπὶ τοὺς θεοὺς
213
ἴθι. Ἔρου μὴ περὶ γῆς δῃουμένης, μήτε περὶ θαλάτ-

της λῃστευομένης, μηδὲ περὶ τειχῶν πολιορκουμένων,
μηδὲ περὶ σωμάτων φθειρομένων· σμικρὰ ταῦτα, ἐφή-
μερα ταῦτα. Τμηθήσεται λήϊον, κἂν Πελοποννήσιοι
ἀπόσχωνται· λῃστευθήσεται θάλαττα, κἂν Ἀθηναῖοι
μὴ ναυμαχῶσιν· καταβαλεῖ τὰ τείχη, καὶ εἰ μὴ
Φίλιππος, ἀλλ' ὁ χρόνος· φθαρήσεται τὰ σώματα, κἂν
ἀπέλθῃ ὁ λοιμός·
ἀνδρὸς δὲ ἀρετή,
πάλιν ἐλθεῖν οὔτε λεϊστή, ... οὐθ' ἑλετή.
Περὶ ταύτης ἔρου δή, ὅτε ψυχὴ τέμνεται, λῃστεύεται,
πολιορκεῖται, νοσεῖ· χρησμοῦ σοι δεῖ, μαντείας σοι
δεῖ, εὖξαι τῷ θεῷ· κλῦθί μευ, ἀργυρότοξε, ὃς Χρύσην ἀμφιβέβηκας,
κλῦθι, ὦ Ἄπολλον, καὶ Ζεῦ, καὶ εἴ τις ἄλλος θεὸς ἰα-
τικὸς ψυχῆς νοσούσης,
Μάξιμος. Dialexeis Lecture 22, ch. 7, sec. f, l. 1
... οὐθ' ἑλετή. Περὶ ταύτης ἔρου δή, ὅτε ψυχὴ τέμνεται, λῃστεύεται,
πολιορκεῖται, νοσεῖ· χρησμοῦ σοι δεῖ, μαντείας σοι
δεῖ, εὖξαι τῷ θεῷ·
κλῦθί μευ, ἀργυρότοξε, ὃς Χρύσην ἀμφιβέβηκας,
κλῦθι, ὦ Ἄπολλον, καὶ Ζεῦ, καὶ εἴ τις ἄλλος θεὸς ἰα-
τικὸς ψυχῆς νοσούσης,
εἴ ποτέ τοι χαρίεντ' ἐπὶ νηὸν ἔρεψα,
εἰ δήποτέ τοι κατὰ πίονα μηρί' ἔκηα.
Ἀκούσεται ὁ Ἀπόλλων τοιαῦτα εὐχομένου θᾶττον, ἢ
τοῦ Χρύσου. Οὐ γὰρ ἐπὶ λοιμὸν παρακαλεῖς τὸν θεόν,
οὐδὲ ἐπὶ τοξείαν ὀϊστῶν θανατηφόρων, οὐδὲ ἐπὶ φθο-
ρὰν κυνῶν καὶ ἀνδρῶν καὶ ὀρέων· οὐ γὰρ ταῦτα ἔργα
μουσικοῦ θεοῦ, καὶ σοφοῦ καὶ μαντικοῦ. Ὅμηρος δὲ
αὐτῷ προσέθηκεν τὴν φήμην, αἰνιττόμενος τὴν ἡλίου
ἀκτῖνα δι' ἀέρος χωροῦσαν ὀϊστοῦ θᾶττον, ἀκρατοτέραν
τῆς τῶν σωμάτων συμμετρίας. Ἐμοὶ δὲ ᾀδέτω εἴτε
καὶ Ὅμηρος, εἴτε Ἡσίοδος, εἴτε τις ἄλλος ποιητὴς δαι-
μόνιος, θεὸν Παιᾶνα ψυχῆς παθημάτων· ἄξια ταῦτα
τοῦ Ἀπόλλωνος, ἄξια τοῦ Διός.
Μάξιμος. Dialexeis Lecture 23, ch. 5, sec. d, l. 2
ρουσα· φέρει μὲν τροφήν, φηγοὺς καὶ ὄγχνας· φέρει

214
δὲ ποτὸν αὐτοφυές, Νεῖλον καὶ Ἴστρον καὶ Ἀχελωὸν

καὶ Μαίανδρον, καὶ ἄλλους κρατῆρας ἀενάους ναμάτων
καθαρῶν καὶ νηφαλίων γεωργίας. Ταῦτα οὐ πρες-
βύτης Ἰκάριος, οὐδὲ Βοιώτιος ἀνήρ, ἢ Θετταλικός·
ἀλλ' ἥλιος αὐτὸς καὶ σελήνη θάλπουσα, καὶ ὄμβροι
τρέφοντες, καὶ ἄνεμοι διαπνέοντες, καὶ ὧραι ἀμείβου-
σαι, καὶ γῆ βλαστάνουσα· οὗτοι γεωργοὶ ἀθάνατοι
ἐγκάρπων, σιτίων καὶ δένδρων, καὶ μηδὲν ἀνθρω-
πίνης τέχνης προσδεομένων. Ταύτην τὴν γεωργίαν
οὐδεὶς παύει, οὐ λοιμός, οὐ λιμός, οὐ πόλεμος,
ἀλλὰ τὰ ἄσπαρτα καὶ ἀνήροτα πάντα φύονται.
Ἐὰν δὲ ἐπιθυμῇς Λιβυκοῦ λωτοῦ, καὶ Αἰγυπτίων πυ-
ρῶν, καὶ ἐλαίας Ἀττικῆς, ἢ ἀμπέλου Λεσβίας, μετατί-
θης τὴν τέχνην εἰς διακονίαν ἡδονῆς· τὸ δ' ὅλον,
παραβάλλεις πόνους ἐλευθέρους ἀναγκαίοις πόνοις, καὶ
ἐλευθέραν ἀρετήν, ἀναγκαίᾳ γεωργίᾳ· οὐ γὰρ εἰρήνην
παραβάλλεις πολέμῳ·
τὴν εὕρεσιν·
ῥίζῃ μὲν μέλαν ἔσκε, γάλακτι δὲ εἴκελον ἄνθος·
οὐ γὰρ ἐξαπατήσει με Ὅμηρος τῷ ὀνόματι. Ὁρῶ τὸ
μῶλυ, καὶ συνίημι τοῦ αἰνίγματος, καὶ σαφῶς οἶδα,
ὡς χαλεπὸν εὑρεῖν τὸ χρῆμα τοῦτο
ἀνδράσι γε θνητοῖσι· θεοὶ δέ τε πάντα ἴσασιν.
Νῦν δὲ τοῖς ἀνθρώποις περὶ μὲν ἀτόπου λέβητος
ὁ Ἀπόλλων λέγει ἑψομένου ἐν Λυδοῖς, καὶ τὸ ξύ-
λινον τεῖχος λέγει, καὶ τὸ στένυγρον ἰσθμόν, καὶ
σεισμὸν μέλλοντα, καὶ ἐπιόντα πόλεμον, καὶ κατιόντα
λοιμόν· τὸν δὲ τούτων πρεσβύτερον χρησμὸν οὐ λέγει,
ὅπως πόλεμος μὴ γένηται, πῶς τείχους μὴ δεηθῶ, πῶς
λοιμὸν μὴ φοβηθῶ. Ἀλλ' ὁ μὲν Ἀπόλλων ταῦτα ἐκ
Δελφῶν οὐ λέγει, οὐδὲ ὁ Ζεὺς ἐκ Δωδώνης λέγει,
οὐδὲ ἐξ ἄλλης γῆς ἄλλος θεός· φιλοσοφία δὲ λέγει.
Ὢ χρησμοῦ καλοῦ, καὶ μαντικῆς πολυωφελεστάτης·
πείσομαι τῇ χρησμῳδίᾳ, ἐὰν ὡμολογημένην ταύτην ἴδω.
Ἀστασίαστόν μοι χρησμὸν λέγε· τοιαύτης δέομαι μαν-
τικῆς, ᾗ πεισθεὶς βιώσομαι ἀσφαλῶς. Ποῖ πέμπεις τὸ
τῶν ἀνθρώπων γένος; τίνας ὁδούς; ἐπὶ ποῖον τέλος;
ἓν τοῦτο ἔστω, κοινὸν ἔστω. Νῦν δὲ καὶ φιλοσοφίας
215
Μάξιμος. Dialexeis Lecture 41, ch. 3, sec. a, l. 4
Ὁμοῦ δὲ τῷ Διὸς νεύματι γῆ ξυνέστη, καὶ ὅσα γῆς

θρέμματα, καὶ θάλασσα ξυνέστη, καὶ ὅσα θαλάττης
γεννήματα, καὶ ἀὴρ ξυνέστη, καὶ ὅσα ἀέρος φορήματα,
καὶ οὐρανὸς ξυνέστη, καὶ ὅσα ἐν οὐρανῷ κινήματα.
Ταῦτα ἔργα τῶν Διὸς νευμάτων· μέχρι τούτων ἀδεὴς
εἰμὶ χρησμῳδίας, καὶ Ὁμήρῳ πείθομαι, καὶ πιστεύω
Πλάτωνι, καὶ οἰκτείρω τὸν Ἐπίκουρον.
Ἐὰν δὲ εἰς τὰς τῶν κακῶν ἐννοίας παρέλθω, πό-
θεν ταῦτα παρέδυ δεῦρο; τίνες αἱ τῶν κακῶν πηγαὶ
ἢ γενέσεις; πόθεν ἀρξάμενα ἔρχεται; ἐξ Αἰθιόπων, ὡς
ὁ λοιμός; ἐκ Βαβυλῶνος, ὡς ὁ Ξέρξης; ἐκ Μακεδονίας,
ὡς Φίλιππος; οὐ γὰρ ἐξ οὐρανοῦ, μὰ Δία, οὐκ ἐξ
οὐρανοῦ·
φθόνος γὰρ ἔξωθεν τοῦ χοροῦ ἵσταται.
Ἐνταῦθα τοίνυν, ἐνταῦθά μοι δεῖ χρησμῳδίας,
ἐρώμεθα τοὺς θεούς· Ζεῦ καὶ Ἄπολλον, καὶ ὅστις
ἄλλος θεὸς μαντικὸς καὶ κηδεμὼν τῆς τῶν ἀνθρώπων
ἀγέλης, δεομένοις εἴπατε, τίς κακῶν ἀρχή; τίς αἰτία;
πῶς φυλαξώμεθα; πῶς λάθωμεν;
Μάξιμος. Dialexeis Lecture 41, ch. 3, sec. m, l. 2
οὐρανοῦ, καὶ ἀντιστρατηγοῦν τῷ Διί. Χειμὼν οὗτος·

ἀντέχεται· θέρος τοῦτο· ἀναψύχει· πληρωθὲν μὲν κε-
νώσεως, κενωθὲν δὲ πλησμονῆς ὀρεγόμενον· Εὐρίπου
καὶ ἀμπώτεως δίκην, μηδέποτε ἑστός, μηδέποτε ἀτρε-
μοῦν, ἀκόρεστον, ἀκατάσχετον, ἁδηφάγον, ἐνδεὲς ἀμπ-
εχόνης, δεόμενον ὑποδημάτων, ἀλειμμάτων, φαρμά-
κων, λουτρῶν. Ἓν σῶμα θεραπεύουσιν χεῖρες πολλαὶ,
καὶ τέχναι πολλαί· χιλίας δὲ ἵππους ἱπποφορβὸς εἷς,
καὶ τοσαῦτα μῆλα ποιμὴν εἷς, καὶ τοσούτους βοῦς
βουφορβὸς εἷς. Καὶ οὐδὲ τὰ τοσαῦτα ἱκανά· τίς γὰρ
ἀνθρωπίνη μηχανὴ λοιμοῦ προσβολὰς ἀλέξασθαι, ἢ
ἀνασχεῖν ὄμβρους ἐξ οὐρανοῦ καταφερομένους, ἢ στῆ-
σαι γῆν σειομένην, ἢ σβέσαι πῦρ ἐκ γῆς ἀνιστάμενον;
Ὁρᾷς τὸν δρόμον, καὶ τὴν διαδοχὴν τῶν κακῶν, καὶ
τὴν συνέχειαν τῶν κινδύνων·
216
Μάξιμος. Dialexeis Lecture 41, ch. 4, sec. h, l. 4
ὅσα περὶ γῆν πάθη γίνεται, ἃς καλοῦμεν κακῶν ἀν-

θρωπίνων ἐμβολάς, ἐνταῦθα ἡγητέον ἀναίτιον καὶ τὴν
τέχνην· εἶναι δὲ ταῦτα τῆς τοῦ ὅλου δημιουργίας ὥσπέρ
τινας ἀναγκαίας καὶ ἑπομένας φύσεις· ἃ δὲ ἡμεῖς κα-
λοῦμεν κακὰ καὶ φθοράς, καὶ ἐφ' οἷς ὀδυρόμεθα, ταῦτα
ὁ τεχνίτης καλεῖ σωτηρίαν τοῦ ὅλου· μέλει γὰρ αὐτῷ
τοῦ ὅλου, τὸ δὲ μέρος ἀνάγκη κακοῦσθαι ὑπὲρ τοῦ
ὅλου. Λοιμώττουσιν Ἀθηναῖοι, σείονται Λακεδαιμόνιοι,
ἡ Θετταλία ἐπικλύζεται, ἡ Αἴτνη φλέγεται. Καὶ πότε
Ἀθηναίοις ἀθανασίαν ὁ Ζεὺς ὑπέσχετο; ἐὰν γὰρ ἀπέλθῃ
ὁ λοιμός, Ἀλκιβιάδης ἐπὶ Σικελίαν οὐκ ἄγει; Πότε
Λακεδαιμονίοις ὑπέσχετο γῆν ἄσειστον; πότε Θετταλοῖς
γῆν ἄκλυστον; πότε Σικελιώταις γῆν ἄπυρον; Μόρια
ταῦτα σωμάτων. Ὁρᾷς οὖν τὰ πάθη, ἃ σὺ μὲν καλεῖς
φθοράν, τεκμαιρόμενος τῇ τῶν ἀπιόντων ὁδῷ· ἐγὼ δὲ
σωτηρίαν, τεκμαιρόμενος τῇ διαδοχῇ τῶν μελλόντων.
Μεταβολὴν ὁρᾶς σωμάτων καὶ γενέσεως,
Σωράνος ιατρός. Vita Hippocratis Sec. 7, l. 1
ἱστορεῖ, ὄνειρος αὐτῷ παρέστη κελεύων τὴν Θεσσαλῶν γῆν κατοικεῖν.

τὴν δὲ σύμπασαν Ἑλλάδα θεραπεύων ἐθαυμάσθη, ὥστε καὶ ὑπὸ Περ-
δίκκα τοῦ Μακεδόνων βασιλέως φθισικοῦ νομισθέντος παρακληθέντα
δημοσίᾳ πρὸς αὐτὸν ἐλθεῖν μετ' Εὐρυφῶντος, ὃς καθ' ἡλικίαν πρεσβύ-
τερος ἦν αὐτοῦ, καὶ σημειώσασθαι ψυχῆς εἶναι τὸ πάθος. ἤρα γὰρ
μετὰ τὸν τοῦ πατρὸς Ἀλεξάνδρου θάνατον Φίλας τῆς παλλακίδος
αὐτοῦ, πρὸς ἣν δηλώσαντα τὸ γεγονός, ἐπειδὴ παρεφύλαξεν ταύτης
βλεπομένης παντελῶς ἐκεῖνον τρέπεσθαι, λῦσαι μὲν τὴν νόσον, ἀνα-
κτήσασθαι δὲ τὸν βασιλέα. παρεκλήθη δὲ ὑπὸ [τῶν] Ἀβδηριτῶν πρὸς
αὐτοὺς ἀπελθεῖν καὶ Δημόκριτον μὲν ὡς ἐν μανίᾳ θεραπεῦσαι, ῥύσασθαι
δὲ λοιμοῦ τὴν πόλιν ὅλην. ἀλλὰ καὶ εἰς τὴν Ἰλλυριῶν καὶ Παιόνων
βαρβάρων γῆν λοιμοῦ κατασκήψαντος καὶ δεομένων τῶν ἐκεῖ βασιλέων
πρὸς αὐτοὺς ἐλθεῖν, παρὰ τῶν πρέσβεων τίνα ἦν ἐκεῖ τὰ πολλὰ τῶν
πνευμάτων μαθὼν ἐκείνους μὲν ἀπράκτους ἀπέπεμψε, συλλογισάμενος
δὲ τὴν νόσον ἐπὶ τὴν Ἀττικὴν ἥξειν, προειπὼν τὸ γενησόμενον καὶ
τῶν πόλεων καὶ τῶν μαθητῶν ἐπεμελήθη. τοσοῦτον δὲ φιλέλλην
ὑπῆρξεν, ὥστε τῆς δόξης αὐτοῦ μέχρι Περσῶν διαπύστου γενομένης
καὶ διὰ τοῦτο καὶ τοῦ Ἀρταξέρξου διὰ Ὑστάνους τοῦ Ἑλλησποντίων
217
ὑπάρχου ἐπὶ μεγάλαις δωρεαῖς δεομένου πρὸς αὐτὸν ἐλθεῖν, διὰ τὸ

σεμνὸν καὶ ἀφιλάργυρον καὶ φιλοίκειον ἀρνήσασθαι, ὡς καὶ τοῦτο διὰ
τῆς πρὸς αὐτὸν ἐπιστολῆς δηλοῦται.
Σωράνος ιατρός. Vita Hippocratis Sec. 7, l. 2
τὴν δὲ σύμπασαν Ἑλλάδα θεραπεύων ἐθαυμάσθη, ὥστε καὶ ὑπὸ Περ-

δίκκα τοῦ Μακεδόνων βασιλέως φθισικοῦ νομισθέντος παρακληθέντα
δημοσίᾳ πρὸς αὐτὸν ἐλθεῖν μετ' Εὐρυφῶντος, ὃς καθ' ἡλικίαν πρεσβύ-
τερος ἦν αὐτοῦ, καὶ σημειώσασθαι ψυχῆς εἶναι τὸ πάθος. ἤρα γὰρ
μετὰ τὸν τοῦ πατρὸς Ἀλεξάνδρου θάνατον Φίλας τῆς παλλακίδος
αὐτοῦ, πρὸς ἣν δηλώσαντα τὸ γεγονός, ἐπειδὴ παρεφύλαξεν ταύτης
βλεπομένης παντελῶς ἐκεῖνον τρέπεσθαι, λῦσαι μὲν τὴν νόσον, ἀνα-
κτήσασθαι δὲ τὸν βασιλέα. παρεκλήθη δὲ ὑπὸ [τῶν] Ἀβδηριτῶν πρὸς
αὐτοὺς ἀπελθεῖν καὶ Δημόκριτον μὲν ὡς ἐν μανίᾳ θεραπεῦσαι, ῥύσασθαι
δὲ λοιμοῦ τὴν πόλιν ὅλην. ἀλλὰ καὶ εἰς τὴν Ἰλλυριῶν καὶ Παιόνων
βαρβάρων γῆν λοιμοῦ κατασκήψαντος καὶ δεομένων τῶν ἐκεῖ βασιλέων
πρὸς αὐτοὺς ἐλθεῖν, παρὰ τῶν πρέσβεων τίνα ἦν ἐκεῖ τὰ πολλὰ τῶν
πνευμάτων μαθὼν ἐκείνους μὲν ἀπράκτους ἀπέπεμψε, συλλογισάμενος
δὲ τὴν νόσον ἐπὶ τὴν Ἀττικὴν ἥξειν, προειπὼν τὸ γενησόμενον καὶ
τῶν πόλεων καὶ τῶν μαθητῶν ἐπεμελήθη. τοσοῦτον δὲ φιλέλλην
ὑπῆρξεν, ὥστε τῆς δόξης αὐτοῦ μέχρι Περσῶν διαπύστου γενομένης
καὶ διὰ τοῦτο καὶ τοῦ Ἀρταξέρξου διὰ Ὑστάνους τοῦ Ἑλλησποντίων
ὑπάρχου ἐπὶ μεγάλαις δωρεαῖς δεομένου πρὸς αὐτὸν ἐλθεῖν, διὰ τὸ
σεμνὸν καὶ ἀφιλάργυρον καὶ φιλοίκειον ἀρνήσασθαι, ὡς καὶ τοῦτο διὰ
τῆς πρὸς αὐτὸν ἐπιστολῆς δηλοῦται. ἐρρύσατο δὲ τὴν ἑαυτοῦ πατρίδα
πολεμεῖσθαι μέλλουσαν ὑπὸ Ἀθηναίων, Θεσσαλῶν δεηθεὶς ἐπιβοηθῆσαι.
Theopompus Hist., Fra.Vol.-Jacobyʹ-F 2b,115,F, fra. 65, l. 2
καὶ Ἀρειμάνιος. φησὶ δὲ τοῦτο καὶ Ἕρμιππος ἐν τῶι πρώτωι Περὶ

Μάγων (IV) καὶ Εὔδοξος ἐν τῆι Περιόδωι (V) καὶ Θεόπομπος ἐν τῆι
ὀγδόηι τῶν Φιλιππικῶν· ὃς καὶ ἀναβιώσεσθαι κατὰ τοὺς Μάγους φησὶ
τοὺς ἀνθρώπους καὶ ἔσεσθαι ἀθανάτους, καὶ τὰ ὄντα ταῖς αὐτῶν ἐπι-
κλήσεσι διαμένειν. ταῦτα δὲ καὶ Εὔδημος ὁ Ῥόδιος ἱστορεῖ.
AINEIAS
V. GAZA Theophr. p. 72 Boiss: ὁ δὲ Ζωροάστρης προλέγει ὡς ἔσται
ποτὲ χρόνος ἐν ὧι πάντων νεκρῶν ἀνάστασις ἔσται. οἶδεν ὁ Θεόπομπος
ὃ λέγω καὶ τοὺς ἄλλους αὐτὸς ἐκδιδάσκει.
PLUTARCH. De Is. et Os. 47 p. 370 B C: ἔπεισι δὲ χρόνος
218
εἱμαρμένος, ἐν ὧι τὸν Ἀρειμάνιον λοιμὸν ἐπάγοντα καὶ λιμὸν ὑπὸ τούτων
ἀνάγκη φθαρῆναι παντάπασι καὶ ἀφανισθῆναι, τῆς δὲ γῆς ἐπιπέδου καὶ

ὁμαλῆς γενομένης, ἕνα βίον καὶ μίαν πολιτείαν ἀνθρώπων μακαρίων καὶ
ὁμογλώσσων ἁπάντων γενέσθαι. Θεόπομπος δέ φησι κατὰ τοὺς Μάγους
ἀνὰ μέρος τρισχίλια ἔτη τὸν μὲν κρατεῖν τὸν δὲ κρατεῖσθαι τῶν θεῶν,
ἄλλα δὲ τρισχίλια μάχεσθαι καὶ πολεμεῖν καὶ ἀναλύειν τὰ τοῦ ἑτέρου
τὸν ἕτερον· τέλος δ' ἀπολείπεσθαι τὸν Ἅιδην, καὶ τοὺς μὲν ἀνθρώπους
εὐδαίμονας ἔσεσθαι μήτε τροφῆς δεομένους μήτε σκιὰν ποιοῦντας, τὸν
δὲ ταῦτα μηχανησάμενον θεὸν ἠρεμεῖν καὶ ἀναπαύεσθαι χρόνον, ἄλλως
μὲν οὐ πολὺν ὡς θεῶι, ὥσπερ δ' ἀνθρώπωι κοιμωμένωι μέτριον.
Theopompus Hist., Fra.Vol.-Jacobyʹ-F 2b,115,F, fra. 357, l. 8
ἢν δ' Ἐφύρη κτεάτισσ', Αἰήτηι δῶκεν ἅπασαν. Αἰήτης δ' ἄρ' ἑκὼν Βούνωι
παρέδωκε
φυλάσσειν εἰσόκεν αὐτὸς ἵκοιτ' ἢ ἐξ αὐτοῖό τις ἄλλος, ἢ παῖς ἢ υἱωνός· ὁ
δ' ἵκετο
Κολχίδα γαῖαν.’
SCHOL. THEOKRIT. V 83 b: Κάρνεια ἑορτὴ τελουμένη
τῶι Καρνείωι Ἀπόλλωνι κατὰ τὴν Πελοπόννησον, ἀπὸ Κάρνου μάντεως,
ὃς ἔχρησε τοῖς Ἡρακλείδαις· ἀπὸ δ' αὐτοῦ Κάρνειον Ἀπόλλωνα προσα-
γορεύουσιν. ἡ δὲ ἱστορία παρὰ Θεοπόμπωι. ὅτι τὸν αὐτὸν καὶ Δία καὶ
Ἡγήτορα καλοῦσιν Ἀργεῖοι διὰ τὸ κἀκεῖνον ἡγήσασθαι τοῦ στρατοῦ. τὸν
οὖν Κάρνον οἱ Ἡρακλεῖδαι ἀπέκτειναν κατερχόμενοι εἰς Πελοπόννησον
ὑπολαβόντες κατάσκοπον εἶναι τοῦ στρατεύματος· ὃν ὕστερον ἐτίμησαν
ὑπὸ λοιμοῦ φθειρόμενοι.
SCHOL. THUKYD. VI 4, 3 ἀπὸ τοῦ Γέλα ποτα-
μοῦ] ἐξ Ἀντιφήμου δ' αὖ γέλωτός τις λέγει· – ὁ Θεόπομπος –
’χρησμῶι μαθὼν γὰρ ὡς πόλιν μὲν ἐκκτίσει, γελᾶι δοκήσας τῶν
ἀνελπίστων
τόδε, κλῆσιν ὅθεν τέθεικε τῆι πόλει Γέλαν’.
SIMPLIC. i. Arist. Cat. 56 A (Comm. Arist. Gr. VIII
216, 16): καὶ Θεόπομπος δὲ τὸ μὲν γλυκὺ σῶμα διὰ ταῦτα ἀπεφήνατο
συνεστηκέναι, τὴν δὲ γλυκύτητα οὐκέτι.
Apollonius Paradox., Historiae mirabiles Ch. 3, sec. 1, l. 5
ὥρᾳ ἐν Σικελίᾳ ὑπὸ πολλῶν θεωρηθῆναι γράμματα διδά-

σκοντα.
ὅθεν, πολλάκις αὐτῷ τοῦ τοιούτου συμβαίνοντος
219
καὶ περιφανοῦς γιγνομένου διὰ πολλῶν ἐτῶν καὶ πυκνότερον

ἐν τῇ Σικελίᾳ φανταζομένου, οἱ Σικελοὶ ἱερόν τε καθιδρύσαντο
αὐτῷ καὶ ἔθυσαν ὡς ἥρωϊ.
Περὶ δὲ Ἑρμοτίμου τοῦ Κλαζομενίου τοιαῦτά τινα
μυθολογεῖται. φασὶ γὰρ αὐτοῦ τὴν ψυχὴν ἀπὸ τοῦ σώματος
πλαζομένην ἀποδημεῖν ἐπὶ πολλὰ ἔτη καὶ κατὰ τόπους γινο-
μένην προλέγειν τὰ μέλλοντα ἀποβήσεσθαι, οἷον ὄμβρους
μεγάλους καὶ ἀνομβρίας, ἔτι δὲ σεισμούς τε καὶ λοιμοὺς καὶ
τὰ παραπλήσια, τοῦ σωματίου κειμένου, τὴν δὲ ψυχὴν
καθάπερ εἰς ἔλυτρον διὰ χρόνων τινῶν εἰσερχομένην διεγείρειν
τὸ σῶμα.
τοῦτο δὲ αὐτοῦ πολλάκις ποιοῦντος καὶ τῆς
γυναικὸς ἐντολὰς ὑπ' αὐτοῦ ἐχούσης, ὅτε μέλλοι χωρίζεσθαι,
μηδένα θιγεῖν τοῦ σωματίου μηδέ τινα τῶν πολιτῶν μη-
δ' ἄλλον ἀνθρώπων, εἰσελθόντες τινὲς εἰς τὴν οἰκίαν καὶ ἐκλι-
παρήσαντες τὸ γύναιον ἐθεώρησαν χαμαὶ κείμενον γυμνὸν
τὸν Ἑρμότιμον ἀκίνητον.
οἱ δὲ πῦρ λαβόντες κατέκαυσαν
οἱ δὲ πῦρ λαβόντες κατέκαυσαν αὐτόν, οἰόμενοι τῆς ψυχῆς

παραγενομένης καὶ μηκέτι ἐχούσης ὅπου εἰσδύσεται παντελῶς
στερήσεσθαι τοῦ ζῆν, ὅπερ καὶ συνέπεσεν.
τὸν μὲν οὖν Ἑρμότιμον Κλαζομένιοι τιμῶσι
μέχρι τοῦ νῦν καὶ ἱερὸν αὐτοῦ καθίδρυται, εἰς ὃ γυνὴ οὐκ
εἰσέρχεται διὰ τὴν προειρημένην αἰτίαν.
Ἄβαρις δὲ ἐξ Ὑπερβορέων ἦν μὲν καὶ αὐτὸς τῶν θεο-
λόγων, ἔγραφε δὲ καὶ χρησμοὺς τὰς χώρας περιερχόμενος,
οἵ εἰσιν μέχρι τοῦ νῦν ὑπάρχοντες· προέλεγεν δὲ καὶ οὗτος
σεισμοὺς καὶ λοιμοὺς καὶ τὰ παραπλήσια καὶ τὰ γιγνόμενα
κατ' οὐρανόν.
λέγεται δὲ τοῦτον εἰς Λακεδαίμονα παρα-
γενόμενον εἰρηκέναι τοῖς Λάκωσι κωλυτήρια θῦσαι τοῖς θεοῖς,
καὶ ἐκ τούτου ὕστερον ἐν Λακεδαίμονι λοιμὸς οὐκ ἐγένετο.
Τὰ δὲ περὶ Φερεκύδην τοιαῦτά τινα ἱστορεῖται. ἐν
Σύρῳ ποτὲ τῇ νήσῳ διψῶντα ὑδάτιον αἰτῆσαι παρά τινος
τῶν γνωρίμων· τὸν δὲ πιόντα εἰπεῖν σεισμὸν ἐσόμενον ἐν
τῇ νήσῳ μετὰ τρίτην ἡμέραν. τούτου δὲ συμβάντος μεγάλην
δόξαν αὐτὸν ἀπενέγκασθαι.
220
τὸν μὲν οὖν Ἑρμότιμον Κλαζομένιοι τιμῶσι

μέχρι τοῦ νῦν καὶ ἱερὸν αὐτοῦ καθίδρυται, εἰς ὃ γυνὴ οὐκ
εἰσέρχεται διὰ τὴν προειρημένην αἰτίαν.
Ἄβαρις δὲ ἐξ Ὑπερβορέων ἦν μὲν καὶ αὐτὸς τῶν θεο-
λόγων, ἔγραφε δὲ καὶ χρησμοὺς τὰς χώρας περιερχόμενος,
οἵ εἰσιν μέχρι τοῦ νῦν ὑπάρχοντες· προέλεγεν δὲ καὶ οὗτος
σεισμοὺς καὶ λοιμοὺς καὶ τὰ παραπλήσια καὶ τὰ γιγνόμενα
κατ' οὐρανόν.
λέγεται δὲ τοῦτον εἰς Λακεδαίμονα παρα-
γενόμενον εἰρηκέναι τοῖς Λάκωσι κωλυτήρια θῦσαι τοῖς θεοῖς,
καὶ ἐκ τούτου ὕστερον ἐν Λακεδαίμονι λοιμὸς οὐκ ἐγένετο.
Τὰ δὲ περὶ Φερεκύδην τοιαῦτά τινα ἱστορεῖται. ἐν
Σύρῳ ποτὲ τῇ νήσῳ διψῶντα ὑδάτιον αἰτῆσαι παρά τινος
τῶν γνωρίμων· τὸν δὲ πιόντα εἰπεῖν σεισμὸν ἐσόμενον ἐν
τῇ νήσῳ μετὰ τρίτην ἡμέραν. τούτου δὲ συμβάντος μεγάλην
δόξαν αὐτὸν ἀπενέγκασθαι.
πάλιν δὲ εἰς Σάμον πορευόμε-
νον εἰς τὸ τῆς Ἥρας ἱερὸν ἰδεῖν πλοῖον εἰς τὸν λιμένα κατα-
γόμενον, καὶ εἰπεῖν τοῖς συνεστῶσιν, ὡς οὐκ εἰσελεύσεται
ἐντὸς τοῦ λιμένος· ἔτι δὲ λέγοντος αὐτοῦ καταρραγῆναι γνόφον
καὶ τέλος ἀφανισθῆναι τὴν ναῦν.
Paradoxographus Vaticanus, Admiranda Sec. 24, l. 1
ὁμώνυμον πόλιν· οὗτος βροντῆς ἀκούων φοβεῖται καὶ κατα-

δύεται εἰς τὴν γῆν, ἢν δὲ παύσηται ἡ βροντή, πάλιν ἄνεισιν
ἐκ τῆς γῆς καθάπερ πηγή.
Ποταμὸς ψυχρὸς ὄνομα Ἄκις διὰ τῆς Σικελίας
ῥεῖ· οὗτος τοῦ μὲν θέρους ἰλυῶδες ἔχει ὕδωρ, τοῦ δὲ χειμῶνος
καλόν τε καὶ διαυγές.
Ἐν Λυγκήσταις κρήνη ἐστίν, ἀφ' ἧς ἐάν τις πίῃ,
μεθύσκεται.
Κατὰ τῆν Αἴγυπτον ἀνδριὰς ἵσταται Μέμνονος,
ὃς ἀνατέλλοντος τοῦ ἡλίου ᾄδει οἱονεὶ προσαγορεύων αὐτόν.
Οἱ Κελτοί, ὅταν ἢ ἀφορία ἢ λοιμὸς γένηται, τὰς
γυναῖκας αὐτῶν κολάζουσιν ὡς αἰτίας τῶν κακῶν.
Παρὰ τοῖς Ἴβηρσιν ἔθνος ἐστὶ ἐν ἑορτῇ τινι τὰς
γυναῖκας τιμῶν δώροις, ὅσαι ἂν πλεῖστα καὶ κάλλιστα ἱμάτια
ὑφήνασαι τότε ἐπιδείξωσιν.
221
Παρὰ Κροβύζοις ἔθος ἐστὶ τὸ μὲν γεννώμενον

βρέφος θρηνεῖν, τὸν δὲ θανόντα εὐδαιμονίζειν.
Publius Aelius Phlegon Paradox., Fra.Vol.-Jacobyʹ-F 2b,257,F, fra. 1, l.

21
τοῦ Ἡρακλέους καὶ Δηιανείρας, καὶ Ἴφιτος ὁ Αἵμονος, ὡς δὲ ἔνιοι

Πραξω-
νίδου, ἑνὸς τῶν ἀπὸ Ἡρακλέους, Ἠλεῖος, καὶ Κλεοσθένης ὁ Κλεονίκου
Πεισάτης, βουλόμενοι εἰς ὁμόνοιαν καὶ εἰρήνην τὸ πλῆθος αὖθις ἀπο-
καταστῆσαι, τήν τε πανήγυριν τὴν Ὀλυμπικὴν ἔγνωσαν ἀνάγειν εἰς τὰ
ἀρχαῖα νόμιμα καὶ ἀγῶνα γυμνικὸν ἐπιτελέσαι. (3) στέλλονται δὴ εἰς
Δελφοὺς χρησόμενοι τῶι θεῶι, εἴ σφισιν συνεπαινεῖ ταῦτα ποιῆσαι. ὁ δὲ
θεὸς ἄμεινον ἔφη ἔσεσθαι ποιοῦσιν. καὶ προσέταξεν ἐκεχειρίαν ἀγγεῖλαι
ταῖς πόλεσιν ταῖς βουλομέναις μετέχειν τοῦ ἀγῶνος. (4) ὧν περιαγγελ-
θέντων κατὰ τὴν Ἑλλάδα καὶ ὁ δίσκος ἐγράφη τοῖς Ἑλλανοδίκαις, καθ'
ὃν ἔδει τὰ Ὀλύμπια ἄγειν. (5) οὐκ ἄγαν δὲ προσιεμένων τὸν ἀγῶνα ἀλλὰ
δυσχεραινόντων τῶν Πελοποννησίων, λοιμὸς ἐπιγενόμενος καὶ φθορὰ
καρπῶν
ἐλυμαίνετο αὐτούς. οἱ δὲ ἀποστείλαντες πάλιν τοὺς περὶ τὸν Λυκοῦργον
ἠιτοῦντο τοῦ λοιμοῦ παῦλαν καὶ ἴασίν τινα. (6) ἡ δὲ Πυθία χρᾶι τάδε·
ὦ γῆς ἀκρόπολιν πάσης Πελοπηίδα κλεινὴν
ναίοντες πρέσβεις τε βροτῶν πάντων καὶ ἄριστοι,
φράζεσθ' ἐξ ἐμέθεν χρησμὸν θεοῦ, ὅττι κεν εἴπω.

23
Πεισάτης, βουλόμενοι εἰς ὁμόνοιαν καὶ εἰρήνην τὸ πλῆθος αὖθις ἀπο-

καταστῆσαι, τήν τε πανήγυριν τὴν Ὀλυμπικὴν ἔγνωσαν ἀνάγειν εἰς τὰ
ἀρχαῖα νόμιμα καὶ ἀγῶνα γυμνικὸν ἐπιτελέσαι. (3) στέλλονται δὴ εἰς
Δελφοὺς χρησόμενοι τῶι θεῶι, εἴ σφισιν συνεπαινεῖ ταῦτα ποιῆσαι. ὁ δὲ
θεὸς ἄμεινον ἔφη ἔσεσθαι ποιοῦσιν. καὶ προσέταξεν ἐκεχειρίαν ἀγγεῖλαι
ταῖς πόλεσιν ταῖς βουλομέναις μετέχειν τοῦ ἀγῶνος. (4) ὧν περιαγγελ-
θέντων κατὰ τὴν Ἑλλάδα καὶ ὁ δίσκος ἐγράφη τοῖς Ἑλλανοδίκαις, καθ'
ὃν ἔδει τὰ Ὀλύμπια ἄγειν. (5) οὐκ ἄγαν δὲ προσιεμένων τὸν ἀγῶνα ἀλλὰ
δυσχεραινόντων τῶν Πελοποννησίων, λοιμὸς ἐπιγενόμενος καὶ φθορὰ
καρπῶν
ἐλυμαίνετο αὐτούς. οἱ δὲ ἀποστείλαντες πάλιν τοὺς περὶ τὸν Λυκοῦργον
ἠιτοῦντο τοῦ λοιμοῦ παῦλαν καὶ ἴασίν τινα. (6) ἡ δὲ Πυθία χρᾶι τάδε·
ὦ γῆς ἀκρόπολιν πάσης Πελοπηίδα κλεινὴν
222
ναίοντες πρέσβεις τε βροτῶν πάντων καὶ ἄριστοι,

Ζεὺς ὑμῖν μῆνιν τελετῆς ἔχει ἣν διέχρησεν,
οὕνεκ' ἀτιμάζοντες Ὀλύμπια πασιάνακτος
Ζηνός – τοῦ πρῶτος μὲν ἱδρύσατο καὶ θέτο τιμὴν
Πεῖσος, καὶ μετὰ τόνδε Πέλοψ, ὅτε δὴ μόλεν αἶαν
Ἑλλάδα, θῆκε δ' ἔπειτα ἔροτιν καὶ ἔπαθλα θανόντι
Οἰνομάωι, τρίτατος δ' ἐπὶ τοῖς πάις Ἀμφιτρύωνος
Ἡρακλέης ἐτέλεσσ' ἔροτιν καὶ ἀγῶνα ἐπὶ μήτρωι

36

Ζεὺς ὑμῖν μῆνιν τελετῆς ἔχει ἣν διέχρησεν,
οὕνεκ' ἀτιμάζοντες Ὀλύμπια πασιάνακτος
Ζηνός – τοῦ πρῶτος μὲν ἱδρύσατο καὶ θέτο τιμὴν
Πεῖσος, καὶ μετὰ τόνδε Πέλοψ, ὅτε δὴ μόλεν αἶαν
Ἑλλάδα, θῆκε δ' ἔπειτα ἔροτιν καὶ ἔπαθλα θανόντι
Οἰνομάωι, τρίτατος δ' ἐπὶ τοῖς πάις Ἀμφιτρύωνος
Ἡρακλέης ἐτέλεσσ' ἔροτιν καὶ ἀγῶνα ἐπὶ μήτρωι
Τανταλίδηι Πέλοπι φθιμένωι, τὸν δήποθεν ὑμεῖς
λείπετε καὶ τελετήν. ἧς χωσάμενος κατὰ θυμὸν
ὦρσε κακὴν λιμὸν παρὰ τοῖς καὶ λοιμόν, ὃν ἔστι
παῦσαι ἀνορθώσαντας ἑορτὴν τῶι πάλιν αὖθις.
(7) ταῦτα ἀκούσαντες ἀπήγγειλαν τοῖς Πελοποννησίοις. οἱ δὲ
ἀπιστήσαντες
τῶι χρησμῶι ἀπέστειλαν πάλιν καὶ αὐτοὶ ἀπὸ κοινοῦ δόγματος ἐπιστρε-
φέστερον ἐπερωτήσοντας τὸν θεὸν περὶ τῶν χρησθέντων. ἡ δὲ Πυθία
λέγει τάδε·
Publius Aelius Phlegon Paradox., Fra.Vol.-Jacobyʹ-F 2b,257,F, fra. 40,

l. 48
(3) οὗτος δὲ ὁ βωμὸς καὶ ἡ τῆς ἱερουργίας κατάστασις ἀρχὴν ἔλαβεν ἐξ

αἰτίας
τοιᾶσδε. Ῥωμαίοις καὶ Ἀλβανοῖς πόλεμος ἦν. ὄντων δὲ ἀμφοτέρων ἐν
ὅπλοις
ἐπεφάνη τις τερατώδης τὴν ὄψιν, ἠμφιεσμένος δέρματι μέλανι, καὶ βοῶν
ὡς Ἅιδης
καὶ Περσεφόνη πρὶν εἰς χεῖρας ἐλθεῖν θυσίαν ὑπὸ γῆν αὐτοῖς ποιῆσαι
223
προσέταξαν.
καὶ ταῦτα ποιῶν ἀφανὴς γίνεται. τότε τοίνυν οἱ Ῥωμαῖοι ταραχθέντες ἐπὶ
τῶι
φάσματι καὶ τὸν βωμὸν ὑπὸ γῆς ἵδρυσαν καὶ τὴν θυσίαν πεποιηκότες
χώματι
βάθους εἴκοσι ποδῶν κατεκάλυψαν τὸν βωμόν, ὡς ἂν πλὴν Ῥωμαίων
ἅπασι τοῖς
ἄλλοις ἄδηλος εἴη. (2) τοῦτον ὁ Οὐαλέσιος εὑρὼν καὶ τὴν θυσίαν καὶ τὰς
παννυχίδας
ἐπιτελέσας ἐκλήθη Μάνιος Οὐαλέριος Ταραντῖνος· τούς τε γὰρ χθονίους
θεοὺς Μάνης
καλοῦσι Ῥωμαῖοι καὶ τὸ ὑγιαίνειν βαλῆρε, Ταραντῖνος δὲ ἀπὸ τῆς ἐν τῶι
Τάραντι
θυσίας. (3) χρόνοις δὲ ὕστερον λοιμοῦ συμβάντος τῆι πόλει τῶι πρώτωι
μετὰ τοὺς
βασιλέας ἔτει, Πόπλιος Βαλέριος Ποπλικόλας ἐν τούτωι τῶι βωμῶι
θύσας Ἅιδηι καὶ Περσεφόνηι μέλανα βοῦν καὶ δάμαλιν μέλαιναν
ἠλευθέρωσε τῆς
νόσου τὴν πόλιν, ἐπιγράψας τῶι βωμῶι ταῦτα· ‘Πόπλιος Βαλέριος
Ποπλικόλας τὸ
πυροφόρον πεδίον Ἅιδηι καὶ Περσεφόνηι καθιέρωσα καὶ θεωρίας ἤγαγον
Ἅιδηι καὶ
Περσεφόνηι ὑπὲρ τῆς Ῥωμαίων ἐλευθερίας.’ (4) μετὰ δὲ ταῦτα νόσων καὶ
πολέμων ἐνσκηψάντων ἔτει μετὰ τὸν τῆς πόλεως οἰκισμὸν
Ερμογένης. Περὶ ἰδεῶν λόγου Ch. 1, sec. 8, l. 17
ἡδέως, οἷον εἰ κατὰ Φιλίππου λέγοι ὁ Δημοσθένης ὅτι

»βάρβαρος, ὄλεθρος Μακεδών», καὶ τῶν τοιούτων. καὶ
ταύτῃ γε πρῶτον διαφέρει τραχύτητος ἡ σφοδρότης,
κατ' ἔννοιαν. διὸ καὶ φανερωτέρας ἔχει τὰς κατηγορίας
αὕτη, σχεδὸν λοιδορίας οὔσας, ὥσπερ ἐν τῷ λεγομένῳ
κοινῷ τόπῳ· ἐπιδέχεται γὰρ τὰ πρόσωπα ταῦτα τὸ τοι-
οῦτον εἶδος, ἐκεῖνα δὲ οὐκέτι, λέγω τὰ τῆς τραχύτητος.
παράδειγμα σφοδρότητος σχεδὸν μὲν ἅπας ὁ Κατὰ
Ἀριστογείτονος τοῦ Δημοσθένους λόγος, ἐπιφανέστερον
δ' αὐτοῦ τὸ «οὗτος οὖν αὐτὸν ἐξαιτήσεται; ὁ φαρμακός, ὁ
λοιμός, ὃν οἰωνίσαιτ' ἄν τις μᾶλλον ἰδὼν ἢ προσειπεῖν
βούλοιτο;» πολλὰ δ' ἄν τις καὶ ἀπὸ τῶν ἄλλων αὐτοῦ
λόγων λάβοι τοιαῦτα, οἷον «ἔπειτα ὦ κατάρατε καὶ
γραμματοκύφων» καὶ πάλιν «ἀλλὰ μὴ σπερμολόγος,
περίτριμμα ἀγορᾶς, ὄλεθρος γραμματεύς» καὶ πάλιν
224
»τί οὖν, ὦ ταλαίπωρε, συκοφαντεῖς; τί λόγους πλάτ-

τεις; τί σαυτὸν οὐκ ἐλλεβορίζεις;» καὶ «σοὶ μὲν γὰρ
ἦν κλέπτης ὁ πατήρ, εἴπερ ἦν ὅμοιος σοί», καὶ ὅλως,
ὅπερ ἔφην, μυρία τούτου καὶ ἐν δικανικοῖς καὶ ἐν
συμβουλευτικοῖς ἔστι παραδείγματα. Ἀλλ' ἔννοιαι μὲν
αὗται σφοδρότητος. εἰ δέ τις αὐτὰς καὶ τραχείας ὀνο
Ερμογένης. Περὶ ἰδεῶν λόγου Ch. 1, sec. 8, l. 70
τάδε, φησί, καὶ τάδε ποιήσας, εἶτ' ἐπήγαγε τὴν δεῖξιν

»οὗτός ἐστιν ὁ τὰ Θηβαίων νῦν ὀδυρόμενος πάθη». –
Φανερὸν δὲ ἐκ τούτων, ὅτι καὶ κατὰ τὰ σχήματα ἡ
σφοδρότης διαφέρει τῆς τραχύτητος, οὐ μόνον κατὰ
τὰς ἐννοίας καὶ κατὰ τὰς λέξεις, ὡς προείρηται.
Καὶ μὴν ἴσως καὶ κατὰ τὰ κῶλα διαφέρει· σφοδρὰ
μὲν γὰρ καὶ τὰ μηδὲ κῶλα, κόμματα δέ, ἃ καὶ ἡ τραχύ-
της ἔχει, πλέον γε μὴν γίνεται τὸ σφοδρὸν ἐν ἐκείνοις,
ἃ μηδὲ κόμματά ἐστιν, ἀλλ' ὡς ἐπὶ τὸ πλεῖστον κατ'
ὄνομα ἀναπαύει τὸν λόγον, οἷον «ὁ φαρμακός, ὁ λοι-
μός» καὶ πάλιν «ἀλλὰ μὴ σπερμολόγος, περίτριμμα
ἀγορᾶς, ὄλεθρος γραμματεύς» καὶ ὅσα τοιαῦτα.
Περὶ δὲ συνθήκης σφοδρᾶς ἢ ἀναπαύσεως ἢ ῥυθμοῦ
οὐδὲν δεῖ πάλιν διεξιέναι· δῆλα γὰρ τὰ τοιαῦτα πάντως
μέν που καὶ ἀπὸ τῶν προειρημένων, οὐ μὴν ἀλλὰ κἀν
τῷ περὶ τραχύτητος ἱκανῶς εἴρηται· τὰ αὐτὰ γὰρ περὶ
τούτων κἀνταῦθα κἀκεῖ.
Ἕπεται τῷ περὶ τραχύτητος καὶ σφοδρότητος ὁ περὶ
λαμπρότητος λόγος, ᾗ πάλιν ἀντίκειται τρόπον μέν τινα
καὶ πᾶς ὁ κατὰ γοργότητα προϊὼν λόγος, ἰδίως δὲ εἰπεῖν
λαμπρότητι ἐναντίον ἐστὶ τὸ κομματικὸν καὶ
Rhetorica Anonyma, Epitome artis rhetoricae Vol. 3, p.655, l. 10
τὸ ἀφελὲς δὲ συμπρεπές ἐστι τοῖς ἰδιώταις.

αἱ ἀφελεῖς ἁρμόττουσιν ἔννοιαι πολιτείᾳ.
ὅταν παισὶ συνηγορῇς ἢ γεωργοῖς ἢ δούλοις.
τῆς ἀφελείας σχῆμα μὲν ὑπάρχει ἡ ὀρθότης·
τὸ σχῆμα τὸ ἀσύνδετον τῶν ἠθικῶν ὑπάρχει,
τουτέστιν ἀνειμένον τε καὶ πρέπον ἀφελείᾳ.
Ἁρμόζει διηγήσει δὲ τῇ ἐμφραστικωτάτῃ·
225
καὶ τῇ κινούσῃ πάθη δὲ, οἷον ὁρᾷν ἦν τότε

πόλεις, οἰκίας, τὰ λοιπὰ μετὰ τῆς ἐρημίας,
καὶ ὅταν ὀργιζώμεθα ὡς ἐπὶ σφοδρότητος·
ὡς ὁ λοιμὸς, ὁ φαρμακὸς, ὃν οἰωνίσαιτό τις.
τῶν ἐννοιῶν γλυκύτητος εἴδη τυγχάνει τρία·
αἱ μυθικαὶ καὶ δεκτικαὶ αἱ τῶν διηγημάτων.
αἱ ἔγγιστα τυγχάνουσαι μύθου καὶ μυθευμάτων.
τρίτον αἱ κοινωνοῦσαί τι πλὴν πρὸς βραχὺ τῷ μύθῳ.
Τὸ δὲ τρίτον εἶδος ἄλλοτε ἄλλην ἔχει δύναμιν· τοῦτο
γὰρ πολλάκις καὶ τὰ μυθικὰ κ. τ. λ.
Τὸ σχῆμα τῆς ὀρθότητος καὶ ἡ γλυκύτης ἔχει·
ἔχει καὶ παρισότης δὲ ἐν σχήματι τοῦ κάλλους.
ἕτερον παρὰ ταῦτα δὲ εἶδός ἐστιν ἡδύνον,
ἐρωτικὴ ἀφήγησις, ἐγκώμια, ἐκφράσεις.
Rhetorica Anonyma, Problemata rhetorica in status Vol. 8, p.409, l. 8
ἠλευθέρωσε, καὶ ἀποκηρύσσεται ὑπὸ τοῦ πατρός.

39. Παρθένου ἁλούσης ὑπὸ λῃστῶν, ὁ πατὴρ αὐ-
τῆς ἐκήρυξε δώσειν αὐτὴν εἰς γάμον τῷ λυθρωσομένῳ
αὐτὴν ἐκ τῶν λῃστῶν· ἐξελθών τις καὶ λυτρωσάμενος
αὐτὴν ἐβιάσατο, καὶ κρίνει αὐτὸν ὁ πατὴρ τῆς κόρης.
40. Νόμος ἐκέλευε τὸν λιπόντα τὴν τάξιν ἐν πολέμῳ
ὑπὸ τοῦ στρατηγοῦ ἀναιρεῖσθαι, καὶ ἄλλος νόμος τὸν
καταλαβόντα μοιχὸν ἐπὶ τῇ γυναικὶ αὐτοῦ ἀποκτεῖναι.
στρατηγός τις ἐκλιπόντα τὴν τάξιν τὸν ἴδιον πατέρα
ἀνεῖλεν· ἕτερος πάλιν μοιχὸν εὑρὼν ἐπὶ τῇ γυναικὶ αὑτοῦ
τὸν ἴδιον πατέρα ἀνεῖλε. λοιμὸς κατέσχε τὴν πόλιν. ἦλ-
θε δὲ χρησμὸς, ὅτι παύσεται ὁ λοιμὸς, ἐὰν ὁ ἀδίκως
φονεύσας τὸν ἑαυτοῦ πατέρα ἀποθάνῃ, καὶ ἀμφιβάλλου-
σιν ὅ τε στρατηγὸς καὶ ὁ ἄλλος, τίς ἄρα ἀδίκως ἐφό-
νευσεν.
41. Ῥήτωρ ἔπεισε τὴν πόλιν, ἐκδιωχθῆναι τὰς ἑταί-
ρας· μοιχειῶν πολλῶν γινομένων ψηφίζεται πάλιν, ἀνα-
κομισθῆναι αὐτὰς, καὶ κρίνεται ὡς τὴν πόλιν ἀδικήσας.
42. Φιλόσοφος στασιάζοντα τὸν δῆμον ἔπαυσε, καὶ
αἰτεῖ εἰς τὴν δωρεὰν, τοὺς ῥήτορας σιωπᾷν· οἱ δὲ
ἀντιλέγουσιν.
Αίλιος Θέων. Progymnasmata P.68, l. 8

226
καλούμενον τόπον παρὰ τοῖς παλαιοῖς ἐστιν εὑρεῖν,

καθάπερ τὸ Δημοσθενικὸν ἐν τῷ ὑπὲρ τοῦ στεφάνου·
παρὰ γὰρ τοῖς Ἕλλησιν, οὐ τισὶν ἀλλὰ πᾶ-
σιν ὁμοίως, φορὰν προδοτῶν καὶ δωροδό-
κων καὶ θεοῖς ἐχθρῶν ἀνθρώπων συνέβη γε-
νέσθαι τοσαύτην, καὶ τὰ ἑξῆς· ἔτι δὲ καὶ Λυκούρ-
γου κατὰ μοιχοῦ ἐν τῷ κατὰ Λυκόφρονος, καὶ Ὑπερίδου
κατὰ τῶν ἑταιρῶν ἐν τῷ κατὰ Ἀρισταγόρας· ὁμοίως καὶ
τοὺς ἄλλους ἐν τῷ περὶ τόπων ἐκθησόμεθα. πολλὰ δὲ
καὶ ἐκπέφρασται παρὰ τοῖς παλαιοῖς, ὥσπερ καὶ παρὰ
Θουκυδίδῃ ἐν τῇ δευτέρᾳ ὁ λοιμός, καὶ ἐν τῇ τρίτῃ ὁ
περιτειχισμὸς τῶν Πλαταιῶν, καὶ ἄλλοθι ναυμαχία καὶ
ἱππομαχία· καὶ παρὰ Πλάτωνι ἐν τῷ Τιμαίῳ [ὡς] τὰ
περὶ τὴν Σάϊν· καὶ παρὰ Ἡροδότῳ ἐν τῇ δευτέρᾳ τὰ
ἑπτὰ τείχη τὰ ἐν Ἐκβατάνοις· ἔχομεν δὲ καὶ ἐν τῇ ἐνάτῃ
τῶν Φιλιππικῶν Θεοπόμπου τὰ ἐν Θετταλίᾳ Τέμπη,
ἅ ἐστι μὲν μεταξὺ δύο ὀρῶν μεγάλων τῆς τε Ὄσσης καὶ
τοῦ Ὀλύμπου, ῥεῖ δὲ δι' αὐτῶν μέσος ὁ Πηνειός, εἰς
ὃν ἅπαντες οἱ κατὰ τὴν Θετταλίαν ποταμοὶ συῤῥέουσι·
καὶ παρὰ Φιλίστῳ ἐν μὲν τῇ ὀγδόῃ τὰ περὶ τὴν παρα-
σκευὴν τὴν ἐπὶ Καρχηδονίους Διονυσίου τοῦ τυράννου
τῶν πρὸ τοῦ πράγματος, οἷον τὸ κατὰ τοῦ ἱεροσύλου, ὅτι

πρὸ τῶν εἰς τοὺς θεοὺς ἀσεβημάτων εἰκός ἐστι τὸν ἱερό-
συλον πολλὰ εἰς τοὺς ἀνθρώπους τετολμηκέναι, πολλὰ
δὲ εἰς τοὺς κατοιχομένους, ἐκλελοιπέναι τε τὰ πολλὰ τῶν
νενομισμένων ἐπὶ τιμῇ θεῶν, οἷον ἑορτὰς θυσίας εὐχάς,
ἔτι τε ἐπιωρκηκέναι πολλάκις, καὶ τὰ παραπλήσια. εἶτα
ἀπὸ τῆς ἐκβάσεως καὶ τῶν μετὰ τὸ πρᾶγμα, οἷον ἱερο-
συλίας γενομένης τὰ μὲν ἱερὰ ἀκόσμητα διαμένει, ὁ δὲ
ἱερόσυλος εἰς τὰς ἡδονὰς καταναλίσκει τὰ συληθέντα, καὶ
ὅτι διὰ τὰς τοιαύτας ἁμαρτίας ἐπιγίνεται ταῖς πόλεσι καὶ
θεῶν μηνίματα, λιμοὶ καὶ λοιμοί, στρατοπέδων ὄλε-
θροι, καὶ πάντα τὰ τοιαῦτα. ἑξῆς δὲ ἀπὸ τοῦ ἀνηκέστου,
οἷον ἀνεπανόρθωτόν ἐστι τὸ πραχθέν. εἶτα ἐκ τῆς κρί-
σεως ἤτοι νομοθετῶν ἢ ποιητῶν ἢ σοφῶν ἀνδρῶν γνώ-
μας λέγοντες, οἷον ὅτι καὶ τούτοις πονηρὸν εἶναι δοκεῖ
τὸ πραχθὲν καὶ κολάσεως ἄξιον. ἐφ' ἅπασι δὲ τὴν δια-
τύπωσιν ποιησόμεθα, ὅταν ἐνεργούμενον τὸ ἀδίκημα
ἀπαγγέλλωμεν καὶ τὸ πάθος τοῦ ἠδικημένου, οἷον κατὰ
ἀνδροφόνου· διαγράψομεν γὰρ οἷος μὲν ἦν ὁ ἐργαζόμε-
227
νος τὸν φόνον, ὡς ὠμῶς καὶ ἀνηλεῶς αὐτόχειρ γενόμενος

ἀνθρώπου ἄνθρωπος ὤν, καὶ τὸ ξίφος σπώμενος, καὶ
ὄψιν ἄγων τὸ δηλούμενον. γίνεται δὲ ἔκφρασις προσώ-

πων τε καὶ πραγμάτων καὶ τόπων καὶ χρόνων. προσώ-
πων μὲν οὖν, οἷον τὸ Ὁμηρικόν,
γυρὸς ἔην ὤμοις, μελανόχροος, οὐλοκάρηνος.
καὶ τὰ περὶ τοῦ Θερσίτου,
φολκὸς ἔην, χωλὸς δ' ἕτερον πόδα, τὼ δέ οἱ ὤμω
κυρτὼ ἐπὶ στῆθος·
καὶ τὰ ἑξῆς, καὶ παρ' Ἡροδότῳ τὸ εἶδος τῆς ἴβιδος
καὶ τῶν ἵππων τῶν ποταμίων καὶ τῶν κροκοδείλων τῶν
Αἰγυπτίων. πραγμάτων δὲ οἷον [φράσις] πολέμου, εἰ-
ρήνης, χειμῶνος, λιμοῦ, λοιμοῦ, σεισμοῦ. τόπων δὲ οἷ-
ον λειμῶνος, αἰγιαλῶν, πόλεων, νήσων, ἐρημίας, καὶ
τῶν ὁμοίων. χρόνων δὲ οἷον ἕαρος, θέρους, ἑορτῆς, καὶ
τῶν τοιούτων. αἱ δὲ καὶ τρόπων εἰσὶν ἐκφράσεις, ὁποῖ-
αι τῶν σκευῶν καὶ τῶν ὅπλων καὶ τῶν μηχανημάτων,
ὃν τρόπον ἕκαστον παρεσκευάσθη, ὡς παρὰ μὲν Ὁμή-
ρῳ ἡ ὁπλοποιΐα, παρὰ Θουκυδίδῃ δὲ ὁ περιτειχισμὸς
τῶν Πλαταιέων καὶ ἡ τοῦ μηχανήματος κατασκευή, κε-
ραίαν μεγάλην δίχα πρίσαντες ἐκοίλαναν
ἅπασαν. ἐν δὲ τῇ ἐνάτῃ Κτησίας, οἷον τὰ εἴδωλα τῶν
Περσῶν ἐπὶ τοῖς μακροῖς ξύλοις ὁρῶντες
Δίων Χρυσόστομος. Orationes Oration 11, sec. 79, l. 3
τατος καὶ νυκτὸς ἐπιθέσθαι. ὅθεν Αἰνείαν τε οὕτως ἐπελθὼν

ὀλίγου ἀπέκτεινεν ἐν τῇ Ἴδῃ καὶ πολλοὺς ἄλλους κατὰ τὴν χώραν,
καὶ τῶν φρουρίων ᾕρει τὰ κακῶς φυλαττόμενα· οὐδὲ γὰρ τῆς γῆς
ἐπεκράτουν οἱ Ἀχαιοὶ ἀλλ' ἢ μόνον τοῦ στρατοπέδου. τεκμήριον
δέ· οὐ γὰρ ἄν ποτε Τρωίλος ἔξω τοῦ τείχους ἐγυμνάζετο, καὶ
ταῦτα μακρὰν ἀπὸ τῆς πόλεως, οὐδ' ἂν ἐγεώργουν τὴν Χερρόνησον,
ὡς ὁμολογοῦσι πάντες, εἴπερ ἐκράτουν τῆς Τρῳάδος, οὐδ' ἂν ἐκ
Λήμνου οἶνος ἐκομίζετο αὐτοῖς. κακῶς δὲ φερομένων τῶν Ἀχαιῶν
ἐν τῷ πολέμῳ καὶ μηδενὸς ἀποβαίνοντος ὧν ἤλπισαν, ἀλλὰ συμ-
μάχων ἐπιρρεόντων ἀεὶ τοῖς Τρωσὶ πλειόνων, λοιμός τε καὶ λιμὸς
αὐτοὺς ἐπίεζε καὶ στάσις ἐγένετο τῶν ἡγεμόνων, ὅπερ εἴωθεν ὡς
τὸ πολὺ γίγνεσθαι τοῖς κακῶς πράττουσιν, οὐ τοῖς κρατοῦσιν.
228
ὁμολογεῖ δὲ ταῦτα καὶ Ὅμηρος· οὐδὲ γὰρ ἐδύνατο πάντα τἀληθῆ

ἀποκρύψασθαι· ἐν οἷς φησι τὸν Ἀγαμέμνονα ἐκκλησίαν συναγαγεῖν
τῶν Ἑλλήνων, ὡς ἀπάξοντα τὸ στράτευμα, δῆλον ὅτι τοῦ πλήθους
χαλεπῶς φέροντος καὶ ἀπιέναι βουλομένου, καὶ τὸν ὄχλον ὁρμῆσαι
πρὸς τὰς ναῦς· τὸν δὲ Νέστορα καὶ τὸν Ὀδυσσέα κατασχεῖν μόλις
μαντείαν τινὰ προβαλλομένους καὶ ὀλίγον εἶναι χρόνον φάσκοντας,
ὃν ἐδέοντο αὐτῶν ὑπομεῖναι. τὸν δὲ μάντιν τούτων Ἀγαμέμνων
ἐν τοῖς ἄνω ἔπεσί φησι μηδὲν πώποτε ἀληθὲς μαντεύεσθαι.
τρίδα, λοιπὸν τοῦ σώματος παρακμάσαντος ἦν ἀνὴρ οὐδενὸς χείρων

περὶ τὰ κοινά, ἀλλ' ὡς οἷόν τε ἄριστος. ἐντεῦθεν, ὅπερ εἰκός,
εἰς ἔχθραν τινὶ προῆλθε τῶν πολιτευομένων. ὁ δὲ ζῶντι μὲν
ἐφθόνει μόνον, τελευτήσαντος δὲ πρᾶγμα πάντων ἀνοητότατον καὶ
ἀσεβέστατον ἐποίει· τὸν γὰρ ἀνδριάντα αὐτοῦ τὸν ἑστῶτα ἐν μέσῃ
τῇ πόλει νύκτωρ ἐμαστίγου. τοιγαροῦν εἴτε ἀπὸ τύχης εἴτε δαι-
μονίου τινὸς νεμεσήσαντος αὐτῷ κινηθείς ποτε ἐκ τῆς βάσεως ἠ-
κολούθησεν ἅμα τῇ μάστιγι καὶ κτείνει τὸν ἄνδρα. νόμου δὲ ὄντος
καταποντίζειν κρίναντας, ἐάν τι τῶν ἀψύχων ἐμπεσὸν ἀποκτείνῃ
τινά, οἱ τοῦ τεθνεῶτος προσήκοντες αἱροῦσι δίκῃ τὸν ἀνδριάντα
καὶ κατεπόντωσαν. λοιμοῦ δὲ συμβάντος, ὥς φασι, χαλεπωτάτου,
καὶ τῶν Θασίων οὐδενὶ τρόπῳ λῆξαι δυναμένων τῆς νόσου, καὶ
τελευταῖον χρωμένων, τοὺς φυγάδας αὐτοῖς ἀνεῖπε κατάγειν ὁ θεός.
ὡς δὲ πλέον οὐδὲν ἦν ἁπάντων κατεληλυθότων, χρωμένοις αὖθις
λέγεται τὴν Πυθίαν οὕτως ἀνειπεῖν·
Θεαγένους δ' ἐλάθεσθε ἐνὶ ψαμάθοισι πεσόντος·
κεῖθ' ὑμῖν ὁ πρὶν μυριάεθλος ἀνήρ.
ᾧ καὶ δῆλον ὅτι καὶ τὸ πρῶτον οὐχὶ τῶν φυγάδων ἕνεκα τοῦτο
ἐχρήσθη καὶ τὸ συμβὰν οὐ δι' ἄλλην τινὰ αἰτίαν ἐγένετο. καὶ
μηδεὶς ἐκεῖνο ὑπολάβῃ· τί οὖν; ἡμεῖς τοὺς ἀνδριάντας ἀφανίζομεν
αἱρεθεῖσα ὑπὸ μέθης ἢ ᾠδῆς γυναικῶν ἢ ἁρμάτων ἄγηται καὶ

φέρηται καὶ πᾶσα δι' ὅλης θορυβῆται περὶ τοῦτο καὶ ἐκφρονῇ·
καὶ νὴ Δία ἑαλωκέναι λέγοιτ' ἂν καὶ κατὰ κράτος ὃς οὕτως ἑάλωκε
καὶ περιηγκωνίσθαι. οὐ γὰρ ἂν μὲν τὸ σῶμά τινος κρατῆται καὶ
229
περιέχηται δεσμοῖς τισιν ἢ φρουροῖς, τὰ δυσχερῆ δεῖ ταῦτα νομί-

ζειν αἰχμαλωσίαν καὶ δουλείαν καὶ ἀπαγωγήν, τῆς δὲ ψυχῆς ἠνδρα-
ποδισμένης καὶ ἀπολωλυίας εἰρωνεύεσθαι καὶ ὑποτιμᾶσθαι. καί-
τοι δεινὰ μέν που καὶ ἐφ' ἑκάστων τὰ τοιαῦτα, τῷ παντὶ δὲ
αἰσχίω δημοσίᾳ φαινόμενα. καὶ γὰρ αἱ λοιπαὶ νόσοι μέχρι μὲν
τῶν καθ' ἕνα εἰσὶν οὐ μεγάλης οὐδὲ φοβερᾶς προσηγορίας τυγχά-
νουσιν· ὅταν δὲ κοινὸν γένηται τὸ πρᾶγμα, τότε λοιμὸς καλεῖται.
καθόλου γὰρ πάντα ἁμαρτήματα εὕροι τις ἂν πανταχοῦ, καὶ οἰνό-
φλυγες καὶ πόρνοι καὶ γυναιμανεῖς ἐν πάσαις εἰσὶ ταῖς πόλεσιν·
ἀλλ' οὐδὲν τοῦτο χαλεπὸν οὐδὲ ὑπερβάλλον· ὅταν δὲ ἐπικρατῇ τὸ
πάθος καὶ βλέπηται κοινόν, τότε ἐπίσημον καὶ μέγα καὶ δημοσίᾳ
γίγνεται. ποία γὰρ πόλις ἐστὶ τῶν μὴ σφόδρα ἐρήμων καὶ μι-
κρῶν, ἐν ᾗ μὴ καθ' ἡμέραν τις πυρέττει πάντως· ἀλλὰ Καυνίους
μόνον παρείληφε [κἀκείνων ἐστὶ] τὸ ὄνειδος, ὅτι πάντες αὐτὸ πά-
σχουσιν· ὥσπερ καὶ ἀπὸ τῶν βελτιόνων τινὲς ἐθαυμάσθησαν καὶ
δόξαν ἔσχον. πόσους γὰρ οἴεσθε Ἀθηναίων ἢ Μεγαρέων ἢ Κοριν-
θίων τὰ σώματα ἀσκεῖν καὶ ζῆν φιλοπόνως [πολλοὺς δῆλον ὅτι]
τὴν χεῖρα οὕτως, κἂν ὁ δῆμος χειροτονῶσι, κἂν οἱ δικασταὶ τὴν

ψῆφον φέρωσι, ποίαν τινὰ ἡγήσονται τὴν πόλιν ταύτην; ἐὰν δὲ
ἀνασυράμενοι πάντες βαδίζωσιν, ὥσπερ ἐν λίμνῃ; [ἆρα ἀγνοεῖτε
ὅτι ταῦτ' ἐστὶ τὰ καθ' ὑμῶν ἀφορμὴν δεδωκότα βλασφημίας, ὥστε
δημοσίᾳ κατὰ τῆς πόλεως ἔχειν ὅ,τι λέγωσι τοὺς ἀπεχθῶς ὑμῖν
διακειμένους; ἀλλὰ πόθεν τὰς κερκίδας ὑμῖν ἐπιβοῶσιν; καίτοι οὔ
φασι δεῖν διαφέρειν οὔθ' ὑμῖν οὔτε τοῖς ἄλλοις ὑπὲρ ὧν ἕτεροι
λέγουσιν, ἀλλ' ὑπὲρ ὧν αὐτοὶ ποιεῖτε.] φέρε, ἂν καταλάβῃ τοι-
οῦτον πάθος δημοσίᾳ τινάς, ὥστε γυναικῶν λαβεῖν φωνὴν ἅπαντας
καὶ μηδένα δύνασθαι μήτε νέον μήτε πρεσβύτερον ἀνδριστὶ μηδὲν
εἰπεῖν· οὐ δόξει χαλεπὸν εἶναι καὶ παντὸς οἶμαι λοιμοῦ βαρύτε-
ρον; [οὐ γὰρ τὸ πυρέττειν αἰσχρὸν οὐδὲ τὸ ἀποθνῄσκειν·] ὥστε
πέμποιεν ἂν εἰς θεοῦ καὶ τὸ δαιμόνιον πολλὰ ἱλάσκοιντο. καίτοι
τὸ μὲν γυναικῶν ἀφιέναι φωνὴν ἀνθρώπων ἐστὶ φωνὴν ἀφιέναι,
καὶ οὐδεὶς ἂν ἀκούων γυναικὸς δυσχεράνειεν. ὁ δὲ τοιοῦτος ἦχος
τίνων ἐστίν; οὐχὶ τῶν ἀνδρογύνων; οὐχὶ τῶν τὰ αἰδοῖα ἀποκεκομ-
μένων; οὐδὲ τούτων ἀεὶ καὶ πρὸς ἅπαντας, ἀλλὰ ἴδιον αὐτῶν ὥς-
περ ξύμβολον. φέρε δ' εἰ κατεζωσμένοι πάντες ἐβαδίζετε ἢ τυμ-
πανίζοντες, [καὶ] μηδὲν ὑμῖν ἐδόκει τοῦτ' εἶναι χαλεπόν; εἰ συνέ-
βαινεν ὑμᾶς ὑψηλήν τινα ἔχειν ἄκραν ἢ νὴ Δία ὄρος ὑπερκείμενον,
ὥσπερ ἕτεραι πόλεις, ὅπου τις ἀνελθὼν ἕκαστον μὲν σαφῶς ἀκού
230
ἀποστρέφονται εὐθὺς οἱ ἄνθρωποι καὶ ἀποχωροῦσιν ἀπ' ἀλλήλων,

ὡς τῶν θεῶν οὐ βουλομένων αὐτοὺς μάχεσθαι. πολέμου δὲ σημεῖον
οὐδὲν θεῖόν ἐστιν ὑπειλημμένον. καὶ ὅσα δὲ δὴ ἥδιστά τε τοῖς
ἀνθρώποις καὶ εὐδαιμονίας σύμβολα, ταῦτα πάντα ποιοῦμεν, ἐπειδὰν
εἰρήνη γένηται, καὶ στεφανούμεθα καὶ θύομεν καὶ ἑορτάζομεν· τὰ
δὲ ἐναντία πάντα ἐν τοῖς πολέμοις, ὥσπερ ἐν τοῖς πένθεσι, καὶ
συγκλειόμεθα ἔσω πυλῶν καὶ δεδοίκαμεν πάντα καὶ ἀπελπίζομεν
ἑαυτούς· καὶ αἱ γυναῖκες τότε ὑπὲρ τῶν ἀνδρῶν κλαίουσι καὶ οἱ
παῖδες ὑπὲρ τῶν πατέρων ὡς ἐπὶ τοῖς μεγίστοις κακοῖς. ἐπειδὰν
μὲν οὖν λοιμὸς ἢ σεισμὸς γένηται, τοῖς θεοῖς ἐγκαλοῦμεν, ὡς κακῶν
παρέχουσιν τοῖς ἀνθρώποις αἰτίας, καὶ οὔ φαμεν αὐτοὺς εἶναι
δικαίους οὐδὲ φιλανθρώπους, οὐδὲ ἂν τὰ μάλιστα ἡμῖν ἡμαρτηκόσιν
ἐπιτιμῶσι σὺν τῇ δίκῃ· τοσοῦτον μῖσός ἐστι πρὸς τὰ αὐτόματα
τῶν κακῶν. πόλεμον δέ, ὅστις οὐχ ἧττον ἀπόλλυσιν ἢ σεισμός,
αὐτοὶ προαιρούμεθα καὶ τοῖς αἰτίοις τούτων ἀνθρώποις οὐκ ἐγκα-
λοῦμεν οὐδέν, ὥσπερ ὑπὲρ ἐκείνων τοῖς θεοῖς, ἀλλὰ τούτους εἶναι
καὶ φιλοδήμους δοκοῦμεν καὶ λεγόντων ἥδιστα ἀκούομεν αὐτῶν καὶ
συμβουλεύουσι πειθόμεθα, καὶ πάσας αὐτοῖς παρέχομεν ἀντὶ τῶν
κακῶν οὐκ ἀμοιβάς· ἀμοιβαὶ γὰρ ἐξ ἴσων ἂν ἐγίγνοντο πρὸς αὐτοὺς
κακῶν· ἀλλὰ χάριτας καὶ τιμὰς καὶ ἐπαίνους·
Ιπποκράτης ιατρός. De flatibus Sec. 6, l. 6
τοῦτο ἢ πλέον, ἢ ἔλασσον, ἢ καὶ ἀθροώτερον, ἢ μεμιασμένον

νοσεροῖσι μιάσμασιν, ἐς τὸ σῶμα ἐσέλθῃ. Περὶ μὲν οὖν ὅλου τοῦ
πρήγματος ἀρκέει μοι ταῦτα· μετὰ δὲ ταῦτα πρὸς αὐτὰ τὰ ἔργα
τῷ λόγῳ πορευθεὶς, ἐπιδείξω τὰ νοσήματα τούτου ἀπόγονά τε καὶ
ἔκγονα πάντα ἐόντα.
Πρῶτον δὲ ἀπὸ τοῦ κοινοτάτου νοσήματος ἄρξομαι, πυρετοῦ·
τοῦτο γὰρ τὸ νόσημα πᾶσιν ἐφεδρεύει τοῖσιν ἄλλοισιν νουσήμασι,
μάλιστα δὲ φλεγμονῇ· δηλοῖ δὲ τὰ γινόμενα προσκόμματα· ἅμα
γὰρ τῇ φλεγμονῇ εὐθὺς βουβὼν καὶ πυρετὸς ἕπεται. Ἔστι δὲ δισσὰ
εἴδεα πυρετῶν, ὡς ταύτῃ διελθεῖν· ὁ μὲν κοινὸς ἅπασι καλεόμενος
λοιμός· ὁ δὲ διὰ πονηρὴν δίαιταν ἰδίῃ τοῖσι πονηρῶς διαιτεομένοισι
γινόμενος· ἀμφοτέρων δὲ τουτέων αἴτιος ὁ ἀήρ. Ὁ μὲν οὖν κοινὸς
πυρετὸς διὰ τοῦτο τοιοῦτός ἐστιν, ὅτι πνεῦμα τωὐτὸ πάντες ἕλκουσιν·
ὁμοίου δὲ ὁμοίως τοῦ πνεύματος τῷ σώματι μιχθέντος, ὅμοιοι καὶ
οἱ πυρετοὶ γίνονται. Ἀλλ' ἴσως φήσει τις· διὰ τί οὖν οὐχ ἅπασι
231
τοῖσι ζώοισι, ἀλλ' ἔθνει τινὶ αὐτέων ἐπιπίπτουσιν αἱ τοιαῦται νοῦ-

σοι; Διότι, φαίην ἂν, διαφέρει σῶμα σώματος, καὶ φύσις φύσιος,
καὶ τροφὴ τροφῆς· οὐ γὰρ πᾶσι τοῖσιν ἔθνεσι τῶν ζώων ταὐτὰ οὔτ'
ἀνάρμοστα οὔτ' εὐάρμοστά ἐστιν, ἀλλ' ἕτερα ἑτέροισι ξύμφορα,
καὶ ἕτερα ἑτέροισιν ἀξύμφορα. Ὁκόταν μὲν οὖν ὁ ἀὴρ τοιουτέοισι
χρωσθῇ μιάσμασιν, ἃ τῇ ἀνθρωπίνῃ φύσει πολέμιά ἐστιν, ἄνθρωποι
Ιπποκράτης ιατρός. Epistulae Epistle 11, l. 36
κληθέντες. Οἰκτρός γε ὁ τῶν ἀνθρώπων βίος, ὅτι δι' ὅλου αὐτοῦ ὡς

πνεῦμα χειμέριον ἡ ἀφόρητος φιλαργυρίη διαδέδυκεν, ἐφ' ἣν εἴθε
μᾶλλον ἅπαντες ἰητροὶ ξυνῄεσαν ἐλθόντες ἀποθεραπεῦσαι χαλεπω-
τέρην μανίης νοῦσον, ὅτι καὶ μακαρίζεται νοῦσος ἐοῦσα καὶ κακοῦσα.
Οἶμαι δὲ ἔγωγε καὶ τὰ τῆς ψυχῆς νουσήματα πάντα μανίας εἶναι
σφοδρὰς ἐμποιούσας δόξας τινὰς καὶ φαντασίας τῷ λογισμῷ, ὧν ὁ
δι' ἀρετῆς ἀποκαθαρθεὶς ὑγιάζεται. Ἐγὼ δὲ εἰ πλουτέειν ἐξ ἅπαντος
ἐβουλόμην, ὦ ἄνδρες Ἀβδηρῖται, οὐκ ἂν εἵνεκα δέκα ταλάντων διέ-
βαινον πρὸς ὑμέας, ἀλλ' ἐπὶ τὸν μέγαν ἂν ἠρχόμην Περσέων βα-
σιλέα, ἔνθα πόλιες ὅλαι προσῄεσαν τῆς ἐξ ἀνθρώπων εὐδαιμονίης
γεγεμισμέναι· ἰῴμην δ' ἂν τὸν ἐκεῖ λοιμὸν ἀνιὼν, ἀλλ' ἀπηρνη-
σάμην ἐχθρὴν Ἑλλάδι χώρην ἐλευθερῶσαι κακῆς νούσου, κᾀγὼ τό
γε ἐπ' ἐμοὶ καταναυμαχῶν τοὺς βαρβάρους· εἶχον δ' ἂν αἰσχύνην
τὸν παρὰ βασιλέως πλοῦτον καὶ πατρίδος ἐχθρὴν περιουσίην, πε-
ριεκείμην δ' ἂν αὐτὰ, ὡς ἑλέπολις τῆς Ἑλλάδος ὑπάρχων. Οὐκ ἔστι
πλοῦτος τὸ πανταχόθεν χρηματίζεσθαι· μεγάλα γὰρ ἱερὰ τῆς ἀρετῆς
ἐστὶν ὑπὸ δικαιοσύνης οὐ κρυπτόμενα, ἀλλ' ἐμφανέα ἐόντα· ἢ οὐκ
οἴεσθε ἴσον ἁμάρτημα εἶναι σώζειν πολεμίους καὶ φίλους ἰᾶσθαι
μισθοῦ; ἀλλ' οὐχ ὧδε ἔχει τὰ ἡμέτερα, ὦ δῆμε, οὐ καρποῦμαι νού-
σους, οὐδὲ δι' εὐχῆς ἤκουσα τὴν Δημοκρίτεω παράκρουσιν, ὃς, εἴτε
ὑγιαίνει, φίλος ἔσται, εἴτε νοσέει, θεραπευθεὶς, πλέον ὑπάρξει.
τῆς παρὰ σοὶ γινομένης, καὶ μήτε ταῖς τῶν ἀφροδισίων ἀκρασίαις
μήτε ταῖς τῶν διαφόρων ἐδεσμάτων μήτε τοῖς ὕπνοις τοῖς ὑπερ-
χαλαστικοῖς, ἀγυμνάστου ὄντος τοῦ σώματος, χρώμενον, ἀλλ' ἐπα-
κολουθοῦντα τοῖς σημείοις τοῖς γινομένοις ἐν τῷ σώματι, διατηρεῖν
τὸν καιρὸν ἑκάστου, ὅκως ἂν φυλαξάμενος τὸ ἀῤῥώστημα τὸ μέλλον
ἐπιφέρεσθαι, ταῖς θεραπηΐαις αἷς ἂν ἐγὼ γράφω χρώμενος, διατελῇς
ἄνουσος ἐών.
232
Δόγμα Ἀθηναίων.
Ἔδοξε τῇ βουλῇ καὶ τῷ δήμῳ τῶν Ἀθηναίων. Ἐπειδὴ Ἱπποκρά-
της Κῷος, ἰατρὸς ὑπάρχων καὶ γεγονὼς ἀπὸ Ἀσκληπιοῦ, μεγάλην
εὔνοιαν μετὰ σωτηρίας ἐνδέδεικται τοῖς Ἕλλησι, ὅτε καὶ λοιμοῦ
ἰόντος ἀπὸ τῆς βαρβάρων ἐπὶ τὴν Ἑλλάδα, κατὰ τόπους ἀποστείλας
τοὺς ἑαυτοῦ μαθητὰς, παρήγγειλε τίσι χρὴ θεραπείαις χρωμένους
ἀσφαλῶς διαφεύξασθαι τὸν ἐπιόντα λοιμὸν, ὅπως τε ἰητρικὴ τέχνη
Ἀπόλλωνος διαδοθεῖσα τοῖς Ἕλλησιν ἀσφαλῶς σώζει τοὺς κάμνοντας
αὐτῶν· ἐξέδωκε δὲ καὶ ξυγγράψας ἀφθόνως τὰ περὶ τῆς ἰητρικῆς
τέχνης, πολλοὺς βουλόμενος τοὺς σώζοντας ὑπάρχειν ἰητρούς· τοῦ τε
Περσῶν βασιλέως μεταπεμπομένου αὐτὸν ἐπὶ τιμαῖς ταῖς κατ' αὐτὸν
ἴσαις καὶ δώροις ἐφ' οἷς ἂν αὐτὸς Ἱπποκράτης αἱρῆται, ὑπερεῖδε
τὰς ὑποσχέσεις τοῦ βαρβάρου, ὅτι πολέμιος καὶ κοινὸς ἐχθρὸς
ὑπῆρχε τοῖς Ἕλλησιν.
κολουθοῦντα τοῖς σημείοις τοῖς γινομένοις ἐν τῷ σώματι, διατηρεῖν

τὸν καιρὸν ἑκάστου, ὅκως ἂν φυλαξάμενος τὸ ἀῤῥώστημα τὸ μέλλον
ἐπιφέρεσθαι, ταῖς θεραπηΐαις αἷς ἂν ἐγὼ γράφω χρώμενος, διατελῇς
ἄνουσος ἐών.
Δόγμα Ἀθηναίων.
Ἔδοξε τῇ βουλῇ καὶ τῷ δήμῳ τῶν Ἀθηναίων. Ἐπειδὴ Ἱπποκρά-
της Κῷος, ἰατρὸς ὑπάρχων καὶ γεγονὼς ἀπὸ Ἀσκληπιοῦ, μεγάλην
εὔνοιαν μετὰ σωτηρίας ἐνδέδεικται τοῖς Ἕλλησι, ὅτε καὶ λοιμοῦ
ἰόντος ἀπὸ τῆς βαρβάρων ἐπὶ τὴν Ἑλλάδα, κατὰ τόπους ἀποστείλας
τοὺς ἑαυτοῦ μαθητὰς, παρήγγειλε τίσι χρὴ θεραπείαις χρωμένους
ἀσφαλῶς διαφεύξασθαι τὸν ἐπιόντα λοιμὸν, ὅπως τε ἰητρικὴ τέχνη
Ἀπόλλωνος διαδοθεῖσα τοῖς Ἕλλησιν ἀσφαλῶς σώζει τοὺς κάμνοντας
αὐτῶν· ἐξέδωκε δὲ καὶ ξυγγράψας ἀφθόνως τὰ περὶ τῆς ἰητρικῆς
τέχνης, πολλοὺς βουλόμενος τοὺς σώζοντας ὑπάρχειν ἰητρούς· τοῦ τε
Περσῶν βασιλέως μεταπεμπομένου αὐτὸν ἐπὶ τιμαῖς ταῖς κατ' αὐτὸν
ἴσαις καὶ δώροις ἐφ' οἷς ἂν αὐτὸς Ἱπποκράτης αἱρῆται, ὑπερεῖδε
τὰς ὑποσχέσεις τοῦ βαρβάρου, ὅτι πολέμιος καὶ κοινὸς ἐχθρὸς
ὑπῆρχε τοῖς Ἕλλησιν. Ὅπως οὖν ὁ δῆμος Ἀθηναίων φαίνηται
προαιρούμενος τὰ χρήσιμα διὰ παντὸς ὑπὲρ τῶν Ἑλλήνων καὶ ἵνα
χάριν ἀποδῷ πρέπουσαν Ἱπποκράτει ὑπὲρ τῶν εὐεργετημάτων,
δεδόκηται τῷ δήμῳ μυῆσαι αὐτὸν τὰ μυστήρια τὰ μεγάλα δημοσίᾳ

233
γον οἱ ἐν τοῖς τείχεσι διαρκέοντες, ὁκότε τῶν εἰρημένων κακῶν ἃ

μὲν ἔβλεπον, ἃ δ' ἐπυνθάνοντο, πλέον ἀκούοντες τῶν ἀληθέων· οὕτω
γάρ που ἔθος γίνεσθαι· καὶ δὴ κακὰς ἐλπίδας σωτηρίης εἶχον. Ἦν
δέ σφι πόλις ἐγγὺς τούτου τοῦ τόπου μεγίστη, ὅκου νῦν ὁ ἱππικὸς
ἀγὼν τίθεται, ἧς τὰ τείχη ἐπεσκευάζοντο, καὶ τοὺς ἐκ τῶν ἄλλων
πόλεων διαφεύγοντας ἐδέχοντο, τὰ δὲ ἀχρεῖα ἐξέβαλον καὶ τὰ
ἀναγκαῖα ἐσεκομίζοντο, καὶ διενοοῦντο ὑπομένειν, ἐλπίσαντες μήτε
ἐχθρῶν μάχῃ τὴν πόλιν αἱρεθῆναι μήτε κατὰ μῆκος χρόνου. Οἱ δ'
Ἀμφικτύονες τὰ ἄλλα τε καθεῖλον, καὶ ἐπὶ ταύτῃ τῇ πόλει φρού-
ριον ποιησάμενοι καὶ ἐς πολιορκίην σκευάσαντες, τὸ ἄλλο στράτευμα
κατὰ πόλιας ἀφῆκαν. Προϊόντος δὲ τοῦ χρόνου καὶ λοιμοῦ ἐς τὸ
στρατόπεδον ἐμπεσόντος καὶ τῶν στρατιωτῶν νοσεόντων, τινῶν δὲ
καὶ ἀποθνησκόντων, τῶν δὲ καὶ ἐκλειπόντων τὸ φρούριον διὰ τὴν
νοῦσον, οἱ Ἀμφικτύονες ἐταράσσοντο, καὶ ἄλλοι ἄλλα ἐβουλεύοντο·
φιλεῖ δὲ τὰ κοινὰ οὕτω πως γίνεσθαι· τέλος δὲ ἀγανακτέοντες τῷ
πάθει καὶ αὑτοὺς γνωσιμαχήσαντες, τῷ θεῷ ἐπέτρεψαν καὶ ἤροντο
ὅ τι χρὴ ποιεῖν. Ὁ δ' ἐκέλευσε πολεμεῖν, καὶ ὑπισχνεῖτο κρατήσειν,
ἢν ἐς Κῶ ἐλθόντες ἐλάφου παῖδα ἐς ἐπικουρίην ἀγάγωνται ξὺν χρυσῷ
σπεύσαντες, ὡς μὴ πρότερον οἱ Κρισαῖοι ἐν τῷ ἀδύτῳ τὸν τρίποδα
συλήσωσιν· εἰ δὲ μὴ, τὴν πόλιν οὐχ ἁλώσεσθαι. Οἱ δὲ ταῦτα ἀκού-
σαντες καὶ ἐλθόντες ἐς Κῶ, τὰ μαντευθέντα ἀπήγγειλαν· ἀπορεύντων
δ' ἐπὶ τὸν Κάδμον· οὗτος γὰρ δὴ ὁ ἀνὴρ οὕτως ἔσπευδε τὰ τῶν
Ἑλλήνων καλὰ, ὥστε, ὁκότε ἔληξεν ἡ χώρη πολιορκεομένη ὑπὸ
Ἀρτεμισίης, αὐτοῦ καταλιπὼν τὴν γυναῖκα καὶ γενεὴν, ᾤχετο ξὺν
τοῖς τὰ αὐτὰ αἱρεομένοις ἐπὶ Σικελίης, ὅπως Γέλωνα καὶ τοὺς ἀδελ-
φοὺς κωλύσει φιλίην ξυνθέσθαι κατὰ Ἑλλήνων πρὸς τοὺς βαρβάρους·
διεπρήξατο δὲ καὶ ἄλλα πολλὰ καλὰ ἔργα, ἃ μηκύνειν οὐ πρόσκαι-
ρον. Αἱ μὲν δὴ δημόσιαι καὶ ἡμέων προγόνων ὑπουργίαι ἐς ὑμέας
καὶ τοὺς ἄλλους Ἕλληνας, αὗται καὶ τοιαῦται πολλαί· καὶ γὰρ ἐκ-
λείπει ἡ δύναμις τοῦ λόγου. Ἔρχομαι δ' ἤδη οὐκ εἰδόσιν εὐεργεσίην
Ἱπποκράτους πατρὸς ἐμέο προσέχεσθαι· λέγων δ' ἂν ἀληθεύοιμι
οὕτως· ὁκότε λοιμοῦ ῥέοντος διὰ τῆς βαρβάρου, ἣ ὑπέρκειται Ἰλλυ-
ριῶν καὶ Παιόνων, ὁκότε δὴ ἐπὶ ταύτην τὴν χώρην ἧκε τὸ κακὸν,
οἱ τούτων τῶν ἐθνέων βασιλῆες κατὰ δόξαν ἰητρικὴν, ἣ ἀληθὴς ἐοῦσα
πανταχόθι ἴσχυεν ἔρχεσθαι, κατὰ πατρὸς τοῦ ἐμέο πέμπουσιν ἐπὶ
Θεσσαλίης (ἐκεῖ γὰρ δὴ ὁ ἐμὸς πατὴρ καὶ πρότερον καὶ νῦν οἴκησιν
εἶχε), καλέοντες αὐτὸν ἐς ἐπικουρίην, χρυσοῦ τε καὶ ἀργύρου καὶ
ἄλλων κτεάνων οὐ μόνον ἔφασαν πέμψειν ἔχειν, ἀλλὰ καὶ ἀποί-
σασθαι ὁκόσα ἂν αὐτὸς ἐθέλῃ ἐπαμύναντα. Ὁ δὲ ἐρώτησιν ποιησά-
μενος ὁκοῖαί τινες ἐν μέρει κινήσιες γίνονται κατά τε καύματα καὶ
234
ἀνέμους καὶ ἀχλύας καὶ τἄλλα ἃ πέφυκε τὰς ἕξιας κινεῖν παρὰ τὸ
καθεστηκός· ὁκότε δὴ πάντων μαθήσιας ἀνείλετο, τοὺς μὲν χωρεῖν
Xenocrates Phil., Testimonia, doctrina et Fra.. 230, l. 16
σαιμ' ἂν τελεῖσθαι μειλίχια καὶ παραμύθια. καὶ τὰς πάλαι

ποιουμένας ἀνθρωποθυσίας οὔτε θεοὺς ἀπαιτεῖν ἢ προσδέ-
χεσθαι πιθανόν ἔστιν, οὔτε μάτην ἂν ἐδέχοντο βασιλεῖς καὶ
στρατηγοὶ παῖδας αὑτῶν ἐπιδιδόντες καὶ καταρχόμενοι καὶ
σφάττοντες, ἀλλὰ χαλεπῶν καὶ δυστρόπων ὀργὰς καὶ βα-
ρυθυμίας ἀφοσιούμενοι καὶ ἀποπιμπλάντες ἀλαστόρων· ἐνίων
δὲ μανικοὺς καὶ τυραννικοὺς ἔρωτας, οὐ δυναμένων οὐδὲ
βουλομένων σώμασι καὶ διὰ σωμάτων ὁμιλεῖν. ἀλλ' ὥσπερ
Ἡρακλῆς Οἰχαλίαν ἐπολιόρκει διὰ παρθένον, οὕτως ἰσχυροὶ
καὶ βίαιοι δαίμονες ἐξαιτούμενοι ψυχὴν ἀνθρωπίνην περιε-
χομένην σώματι λοιμούς τε πόλεσι καὶ γῆς ἀφορίας ἐπά-
γουσι καὶ πολέμους καὶ στάσεις ταράττουσιν, ἄχρι οὗ
λάβωσι καὶ τύχωσιν οὗ ἐρῶσιν.
Πάντες μὲν οἱ κατὰ [τὸν] τρόπον στοιχειοῦν δοκοῦντες
τῶν φιλοσόφων, καὶ ἐπιφανέστατα παρὰ πάντας οἵ τε ἀπὸ
τῆς ἀρχαίας Ἀκαδημίας καὶ οἱ ἀπὸ τοῦ περιπάτου ἔτι δὲ
τῆς στοᾶς, εἰώθασι διαιρούμενοι λέγειν τῶν ὄντων τὰ μὲν
εἶναι ἀγαθὰ τὰ δὲ κακὰ τὰ δὲ μεταξὺ τούτων, ἅπερ καὶ
ἀδιάφορα λέγουσιν· ἰδιαίτερον δὲ παρὰ τοὺς ἄλλους ὁ Ξε-
νοκράτης καὶ ταῖς ἑνικαῖς πτώσεσι χρώμενος ἔφασκε “πᾶν
τὸ ὂν ἢ ἀγαθόν ἐστιν ἢ κακόν ἐστιν ἢ οὔτε ἀγαθόν ἐστιν
Zeno Phil., Testimonia et Fra.. 106, l. 56
ἵν' ἀπὸ ταύτης ἀρξώμεθα, μεῖζον ἢ ἔλαττον, οὐ χρόνῳ διαλύσεται;

λίθων οἱ κραταιότατοι ἆρ' οὐ μυδῶσι καὶ σήπονται; κατὰ τὴν ἕξεως
ἀσθένειαν (ἡ δ' ἔστι πνευματικὸς τόνος, δεσμὸς οὐκ ἄρρηκτος, ἀλλὰ
μόνον δυσδιάλυτος) θρυπτόμενοι καὶ ῥέοντες εἰς λεπτὴν τὸ πρῶτον
ἀναλύονται κόνιν, εἶθ' ὕστερον δαπανηθέντες ἐξαναλοῦνται. τί δέ;
εἰ μὴ πρὸς ἀνέμων ῥιπίζοιτο τὸ ὕδωρ, ἀκίνητον ἐαθὲν οὐχ ὑφ' ἡσυ-
χίας νεκροῦται; μεταβάλλει γοῦν καὶ δυσωδέστατον γίγνεται οἷα ψυχὴν
ἀφῃρημένον ζῷον. αἵ γε μὴν ἀέρος φθοραὶ παντί τῳ δῆλαι· νοσεῖν
γὰρ καὶ φθίνειν καὶ τρόπον τιν' ἀποθνήσκειν πέφυκεν. ἐπεὶ τί ἄν
τις, μὴ στοχαζόμενος ὀνομάτων εὐπρεπείας ἀλλὰ τἀληθοῦς, εἴποι λοι-
μὸν εἶναι πλὴν ἀέρος θάνατον τὸ οἰκεῖον πάθος ἀναχέοντος ἐπὶ φθορᾷ
πάντων ὅσα ψυχῆς μεμοίραται; τί χρὴ μακρηγορεῖν περὶ πυρός; ἀτρο-
φῆσαν γὰρ αὐτίκα σβέννυται χωλόν, ᾗ φασιν οἱ ποιηταί, γεγονὸς ἐξ
235
ἑαυτοῦ. διὸ σκηριπτόμενον ὀρθοῦται κατὰ τὴν τῆς ἀναφθείσης ὕλης

νομήν, ἐξαναλωθείσης δ' ἀφανίζεται. τὸ παραπλήσιον μέντοι καὶ τοὺς
κατὰ τὴν Ἰνδικὴν δράκοντάς φασι πάσχειν. ἀνέρποντας γὰρ ἐπὶ τὰ
μέγιστα τῶν ζῴων ἐλέφαντας περὶ νῶτα καὶ νηδὺν ἅπασαν εἱλεῖσθαι,
φλέβα δ' ἣν ἂν τύχῃ διελόντας ἐμπίνειν τοῦ αἵματος, ἀπλήστως ἐπι-
σπωμένους βιαίῳ πνεύματι καὶ συντόνῳ ῥοίζῳ. μέχρι μὲν οὖν τινος
ἐξαναλουμένους ἐκείνους ἀντέχειν ὑπ' ἀμηχανίας ἀνασκιρτῶντας καὶ
Φλάβιος Φιλόστρατος. Vita Apollonii Ch. 4, sec. 4, l. 1
λόγον, ὃν περὶ τῆς κοινωνίας προὔθετο, καὶ ἐπειδὴ

ἀφίκοντο βοῶντές τε καὶ μεστοὶ θαύματος “οἱ μὲν
στρουθοὶ” εἶπεν “ὁρᾶτε, ὡς ἐπιμελοῦνταί τε ἀλλήλων
καὶ κοινωνίᾳ χαίρουσιν, ἡμεῖς δὲ οὐκ ἀξιοῦμεν, ἀλλὰ
κἂν κοινωνοῦντα ἑτέροις ἴδωμεν, ἐκεῖνον μὲν ἀσω-
τίαν καὶ τρυφὴν καὶ τὰ τοιαῦτα ἡγούμεθα, τοὺς δὲ
ὑπ' αὐτοῦ τρεφομένους παρασίτους τε καὶ κόλακας
φαμέν. καὶ τί λοιπὸν ἀλλ' ἢ ξυγκλείσαντας αὑτούς,
ὥσπερ τοὺς σιτευομένους τῶν ὀρνίθων, ἐν σκότῳ
γαστρίζεσθαι, μέχρις ἂν διαρραγῶμεν παχυνόμενοι;”
Λοιμοῦ δὲ ὑφέρποντος τὴν Ἔφεσον καὶ οὔπω
ἀνοιδούσης τῆς νόσου ξυνῆκε μὲν ὁ Ἀπολλώνιος τῆς
προσβολῆς, ξυνεὶς δὲ προὔλεγε πολλαχοῦ τε τῶν δια-
λέξεων “ὦ γῆ, μένε ὁμοία,” καὶ τοιαῦτα ἐπεφθέγγετο
ξὺν ἀπειλῇ· “τούσδε σῶζε” καὶ “οὐ παρελεύσῃ ἐν-
ταῦθα.” οἱ δ' οὐ προσεῖχον καὶ τερατολογίαν τὰ
τοιαῦτα ᾤοντο τοσῷδε μᾶλλον, ὅσῳ καὶ ἐς πάντα τὰ
ἱερὰ φοιτῶν ἀποτρέπειν αὐτὸ ἐδόκει καὶ ἀπεύχεσθαι.
ἐπεὶ δὲ ἀνοήτως εἶχον τοῦ πάθους, ἐκείνοις μὲν οὐ-
δὲν ᾤετο δεῖν ἐπαρκεῖν ἔτι, τὴν δὲ ἄλλην Ἰωνίαν
περιῄει διορθούμενος τὰ παρ' ἑκάστοις καὶ
λόγῳ βαδίσαντι ἐς ἤθη ἀνθρώπων θεοφιλεστέρων ἢ

οἱ ἐνταῦθα, παρ' οἷς οὔτε ἔνδειξις οὔτε γραφὴ οὐδε-
μία, δι' αὐτὸ γὰρ τὸ μήτε ἀδικεῖν μήτε ἀδικεῖσθαι
δικαστηρίων οὐ δέονται, δείσας δὲ προδότου λαβεῖν
αἰτίαν, εἰ φύγοιμι μὲν αὐτὸς τὴν ἀπολογίαν, ἀπό-
λοιντο δὲ οἱ δι' ἐμοῦ κινδυνεύοντες, ἥκω ἀπολογη-
σόμενος. ὑπὲρ δὲ ὧν ἀπολογεῖσθαί με δεῖ, φράζε.”
236
“αἱ μὲν ἰδέαι τῆς γραφῆς ποικίλαι τε” ἔφη “καὶ

πλείους, καὶ γὰρ τὴν ἐσθῆτα διαβάλλουσι καὶ τὴν
ἄλλην δίαιταν καὶ τό ἐστιν ὑφ' ὧν προσκυνεῖσθαί
σε καὶ τὸ ἐν Ἐφέσῳ ποτὲ ὑπὲρ λοιμοῦ χρῆσαι, διει-
λέχθαι δὲ καὶ κατὰ τοῦ βασιλέως τὰ μὲν ἀφανῶς,
τὰ δ' ἐκφάνδην, τὰ δ' ὡς θεῶν ἀκούσαντα, τὸ δὲ
ἐμοὶ μὲν ἀπιθανώτατον, γιγνώσκω γάρ, ὅτι μηδὲ τὸ
τῶν ἱερῶν αἷμα ἀνέχῃ, τῷ δὲ βασιλεῖ πιθανώτατον
διαβάλλεται· φασὶν ἐς ἀγρὸν βαδίσαντά σε παρὰ
Νερούαν τεμεῖν αὐτῷ παῖδα Ἀρκάδα θυομένῳ ἐπὶ
τὸν βασιλέα καὶ ἐπᾶραι αὐτὸν τοῖς ἱεροῖς τούτοις,
πεπρᾶχθαι δὲ ταῦτα νύκτωρ φθίνοντος ἤδη τοῦ μη-
νός. τοῦτο δὲ τὸ κατηγόρημα, ἐπειδὴ πολλῷ μεῖζον,
μὴ ἕτερόν τι παρ' ἐκεῖνο ἡγώμεθα,
τινὰ δεῖσθαι αὐτοῦ γράφειν τι αὐτῷ ἐπ' Ἀριστείδην

ὄστρακον. ἐκεῖνος μὲν οὔτε τὸν ἄνδρα εἰδὼς οὔτ'
αὐτὸ τὸ γράφειν, ἀλλὰ μόνον τὸν ὑπὲρ τοῦ δικαίου
φθόνον, χιλίαρχος δὲ τῶν σφόδρα γιγνωσκόντων
τὸν Ἀπολλώνιον προσειπὼν αὐτὸν ἤρετο κατὰ ὕβριν,
ὑπὲρ ὅτου κινδυνεύοι, τοῦ δὲ οὐκ εἰδέναι φήσαντος
“ἀλλ' ἐγὼ” ἔφη “οἶδα· τὸ γὰρ προσκυνεῖσθαί σε
ὑπὸ τῶν ἀνθρώπων διαβέβληκεν ὡς ἴσων ἀξιού-
μενον τοῖς θεοῖς.” “καὶ τίς” εἶπεν “ὁ προσκυνήσας
ἐμέ;” “ἐγὼ” ἔφη “ἐν Ἐφέσῳ παῖς ἔτι ὤν, ὁπότε
ἡμᾶς ἰάσω τοῦ λοιμοῦ.” “καλῶς ποιῶν” εἶπεν “αὐ-
τός τε σὺ καὶ ἡ σωθεῖσα Ἐφεσίων πόλις.” “διὰ
ταῦτ' οὖν” ἔφη “καὶ ἀπολογίαν ὑπὲρ σοῦ παρε-
σκεύακα, ἥ σε ἀπαλλάξει τῆς αἰτίας· ἴωμεν γὰρ ἔξω
τείχους καὶ ἢν μὲν ἀποκόψω σου τὸν αὐχένα τῷ
ξίφει, διαβέβληται ἡ αἰτία καὶ ἀφεῖσαι, ἢν δὲ ἐκ-
πλήξῃς με καὶ μεθῶ τὸ ξίφος, θεῖόν τε ἀνάγκη νομί-
ζεσθαί σε καὶ ὡς ἐπ' ἀληθέσι κρίνεσθαι.” τοσῷδε
μὲν δὴ ἀγροικότερος οὗτος τοῦ τὸν Ἀριστείδην ἐλαύ-
νοντος, ἔλεγε δὲ ταῦτα μασώμενός τε καὶ ξὺν γέλωτι,
ὁ δ' οὐκ ἀκηκοότι ὅμοιος διελέγετο πρὸς τὸν Δάμιν
ὑπὲρ τεττάρων δέ, ἃς ἀπόρους τε καὶ δυσαποκρί-

237
τους ᾤετο, ὧδε ἐρωτήσας· “τί γὰρ μαθών,” ἔφη

“Ἀπολλώνιε, οὐ τὴν αὐτὴν ἔχεις ἅπασι στολήν, ἀλλ'
ἰδίαν τε καὶ ἐξαίρετον;” “ὅτι με” εἶπεν “ἡ τρέ-
φουσα γῆ καὶ ἀμφιέννυσι, ζῷα δὲ ἄθλια οὐκ ἐνο-
χλῶ.” πάλιν ἤρετο “τοῦ χάριν οἱ ἄνθρωποι θεόν
σε ὀνομάζουσιν;” “ὅτι πᾶς” εἶπεν “ἄνθρωπος ἀγα-
θὸς νομιζόμενος θεοῦ ἐπωνυμίᾳ τιμᾶται.” ὁ λόγος
οὗτος ὁπόθεν ἐφιλοσοφήθη τῷ ἀνδρί, δεδήλωκα ἐν
τοῖς Ἰνδῶν λόγοις. τρίτον ἤρετο ὑπὲρ τοῦ ἐν Ἐφέσῳ
λοιμοῦ “πόθεν γὰρ” ἔφη “ὁρμώμενος ἢ τῷ ξυμβαλ-
λόμενος προεῖπας τῇ Ἐφέσῳ νοσήσειν αὐτούς;”
“λεπτοτέρᾳ,” εἶπεν “ὦ βασιλεῦ, διαίτῃ χρώμενος
πρῶτος τοῦ δεινοῦ ᾐσθόμην· εἰ δὲ βούλει, λέγω καὶ
λοιμῶν αἰτίας.” ὁ δ', οἶμαι, δείσας μὴ τὴν ἀδικίαν
καὶ τοὺς μὴ καθαροὺς γάμους καὶ ὁποῖα οὐκ εὐλό-
γως ἔπραττεν, ἐπιγράψῃ ταῖς τοιαύταις νόσοις “οὐ
δέομαι” ἔφη “τοιᾶσδε ἀποκρίσεως.” ἐπεὶ δὲ τὴν
τετάρτην ἐρώτησιν ἐπέφερεν ἐς τοὺς ἄνδρας, οὐκ
εὐθὺς ὥρμησεν, ἀλλὰ πολὺν μὲν χρόνον διαλιπών,
πολλὰ δὲ ἐνθυμηθείς, ἰλιγγιῶντι δὲ ὅμοιος ἠρώτησεν
ἔχειν φασίν, ἐπεὶ μὴ καὶ τὸ στόμα ὑπέχουσιν ἐπιρ-

ρέοντι τῷ πλούτῳ. φόνων γὰρ ἀνασχεῖν μὲν αὐτὰς
μὴ προσάπτεσθαι οὐκ ἀδύνατον ἴσως ἀνδρὶ τοιούτῳ,
ἀπονῖψαι δὲ οὔτε ἐμοὶ δυνατὸν οὔτε τῷ πάντων
δημιουργῷ θεῷ· ἔστω, βασιλεῦ, κατηγορία καὶ ὑπὲρ
τῆς Ἐφέσου, ἐπειδὴ ἐσώθη, καὶ κρινέτω με ὁ Αἰγύ-
πτιος, ὡς ἔστι πρόσφορον τῇ γραφῇ. ἔστι γὰρ δή-
που ἡ κατηγορία τοιαύτη· περὶ Σκύθας ἢ Κελτούς,
οἳ ποταμὸν Ἴστρον ἢ Ῥῆνον οἰκοῦσι, πόλις ᾤκισται
μείων οὐδὲν Ἐφέσου τῆς ἐν Ἰωνίᾳ· ταύτην ὁρμη-
τήριον βαρβάρων οὖσαν, οἳ μὴ ἀκροῶνταί σου, λοιμὸς
μέν τις ἀπολεῖν ἔμελλεν, Ἀπολλώνιος δὲ ἰάσατο. ἔστι
μὲν [γάρ] τις καὶ πρὸς ταῦτα ἀπολογία σοφῷ ἀνδρί,
ἢν ὁ βασιλεὺς τὸ ἀντίξοον ὅπλοις, ἀλλὰ μὴ νόσοις
αἱρεῖν βούληται, μὴ γὰρ ἐξαλειφθείη πόλις μηδεμία,
μήτε σοί, βασιλεῦ, μήτε ἐμοί, μήτε ἴδοιμι πρὸς ἱεροῖς
νόσον, δι' ἣν οἱ νοσοῦντες ἐν αὐτοῖς κείσονται.
ἀλλὰ μὴ ἔστω ἐν σπουδῇ τὰ βαρβάρων, μηδὲ τάττω-
238
μεν αὐτοὺς ἐς τὸ ὑγιαῖνον πολεμιωτάτους ὄντας καὶ

οὐκ ἐνσπόνδους τῷ περὶ ἡμᾶς γένει.
οὐκ ἐνσπόνδους τῷ περὶ ἡμᾶς γένει. τὴν δὲ Ἔφε-

σον τίς ἀφαιρήσεται τὸ σώζεσθαι βεβλημένην μὲν
τὰς ἀρχὰς τοῦ γένους ἐκ τῆς καθαρωτάτης Ἀτθίδος,
ἐπιδεδωκυῖαν δὲ παρὰ πάσας, ὁπόσαι Ἰωνικαί τε καὶ
Λύδιοι, προβεβηκυῖαν δὲ ἐπὶ τὴν θάλατταν διὰ τὸ
ὑπερήκειν τῆς γῆς, ἐφ' ἧς ᾠκίσθη, μεστὴν δὲ φρον-
τισμάτων οὖσαν φιλοσόφων τε καὶ ῥητορικῶν, ὑφ'
ὧν ἡ πόλις οὐχ ἵππῳ, μυριάσι δὲ ἀνθρώπων ἰσχύει,
σοφίαν ἐπαινοῦσα; τίς δ' ἂν σοφὸς ἐκλιπεῖν σοι δο-
κεῖ τὸν ὑπὲρ πόλεως τοιαύτης ἀγῶνα ἐνθυμηθεὶς
μὲν Δημόκριτον ἐλευθερώσαντα λοιμοῦ ποτε Ἀβδη-
ρίτας, ἐννοήσας δὲ Σοφοκλέα τὸν Ἀθηναῖον, ὃς λέ-
γεται καὶ ἀνέμους θέλξαι τῆς ὥρας πέρα πνεύσαντας,
ἀκηκοὼς δὲ τὰ Ἐμπεδοκλέους, ὃς νεφέλης ἀνέσχε
φορὰν ἐπ' Ἀκραγαντίνους ῥαγείσης; ἐπικόπτει με
ὁ κατήγορος· ἀκούεις γάρ που καὶ σύ, ὦ βασιλεῦ,
καί φησιν, οὐκ ἐπειδὴ σωτηρίας αἴτιος Ἐφεσίοις
ἐγενόμην, γράφεσθαί με, ἀλλ' ἐπειδὴ προεῖπον ἐμ-
πεσεῖσθαί σφισι τὴν νόσον, τουτὶ γὰρ ὑπὲρ σοφίαν
εἶναι καὶ τερατῶδες, τῆς δ' ἐπὶ τοσόνδε ἀληθείας
οὐκ ἂν ἐφικέσθαι με, εἰ μὴ γόης τε ἦν καὶ
δεινὸν ἄνωθεν ῥέῃ, ἀλλὰ ξυνήσει αὐτῶν καὶ ἐπὶ θύ-

ραις ὄντων ὕστερον μὲν ἢ οἱ θεοί, θᾶττον δὲ ἢ οἱ
πολλοί, θεοὶ μὲν γὰρ μελλόντων, ἄνθρωποι δὲ γιγνο-
μένων, σοφοὶ δὲ προσιόντων αἰσθάνονται. λοιμῶν
δ' αἰτίας ἰδίᾳ, βασιλεῦ, ἐρώτα, σοφώτεραι γὰρ ἢ
ἐς τοὺς πολλοὺς λέγεσθαι· ἆρ' οὖν τὸ οὕτως διαι-
τᾶσθαι λεπτότητα μόνον ἐργάζεται τῶν αἰσθήσεων
ἢ ἰσχὺν ἐπὶ τὰ μέγιστά τε καὶ θαυμασιώτατα; θεω-
ρεῖν δ' ἔξεστιν, ὃ λέγω, καὶ ἀπ' ἄλλων μέν, οὐχ
ἥκιστα δὲ κἀκ τῶν ἐν Ἐφέσῳ περὶ τὴν νόσον ἐκείνην
πραχθέντων· τὸ γὰρ τοῦ λοιμοῦ εἶδος, πτωχῷ δὲ
239
γέροντι εἴκαστο, καὶ εἶδον καὶ ἰδὼν εἷλον, οὐ παύ-

σας νόσον, ἀλλ' ἐξελών, ὅτῳ δ' εὐξάμενος, δηλοῖ
τὸ ἱερόν, ὃ ἐν Ἐφέσῳ ὑπὲρ τούτου ἱδρυσάμην, Ἡρα-
κλέους μὲν γὰρ Ἀποτροπαίου ἐστί, ξυνεργὸν δ'
αὐτὸν εἱλόμην, ἐπειδὴ σοφός τε καὶ ἀνδρεῖος ὢν
ἐκάθηρέ ποτε λοιμοῦ τὴν Ἦλιν τὰς ἀναθυμιάσεις
ἀποκλύσας, ἃς παρεῖχεν ἡ γῆ κατ' Αὐγέαν τυραν-
νεύοντα. τίς ἂν οὖν σοι, βασιλεῦ, δοκεῖ φιλοτιμού-
μενος γόης φαίνεσθαι θεῷ ἀναθεῖναι, ὃ αὐτὸς εἴρ-
γαστο; τίνας δ' ἂν κτήσασθαι θαυμαστὰς τῆς τέχνης
Φλάβιος Φιλόστρατος. Heroicus Olearius p.681, l. 3
ἁβρὸς καὶ ἀναπνέων ποτιμόν τε καὶ οἰνῶδες. γιγνώ-

σκειν δὲ χρὴ καὶ τὰ τοῦ Θρᾳκὸς Ῥήσου· Ῥῆσος γάρ,
ὃν ἐν Τροίᾳ Διομήδης ἀπέκτεινε, λέγεται οἰκεῖν τὴν
Ῥοδόπην καὶ πολλὰ αὐτοῦ θαύματα ᾄδουσιν· ἱππο-
τροφεῖν τε γάρ φασιν αὐτὸν καὶ ὁπλιτεύειν καὶ
θήρας ἅπτεσθαι. σημεῖον δὲ εἶναι τοῦ θηρᾶν τὸν
ἥρω τὸ τοὺς σῦς τοὺς ἀγρίους καὶ τὰς δορκάδας
καὶ ὁπόσα ἐν τῷ ὄρει θηρία φοιτᾶν πρὸς τὸν βωμὸν
τοῦ Ῥήσου κατὰ δύο ἢ τρία θύεσθαί τε οὐδενὶ δε-
σμῷ ξυνεχόμενα καὶ παρέχειν τῇ μαχαίρᾳ ἑαυτά.
λέγεται δὲ ὁ ἥρως οὗτος καὶ λοιμὸν ἐρύκειν τοῦ
ὄρους, πολυανθρωποτάτη δὲ ἡ Ῥοδόπη καὶ πολλαὶ
περὶ τὸ ἱερὸν αἱ κῶμαι, ὅθεν μοι δοκεῖ καὶ βοήσε-
σθαι ὑπὲρ τῶν ἑαυτοῦ συστρατιωτῶν ὁ Διομήδης,
εἰ τὸν μὲν Θρᾷκα τοῦτον, ὃν ἀπέκτεινεν αὐτὸς
μηδὲν εὐδόκιμον ἐν Τροίᾳ ἐργασάμενον, μηδὲ δεί-
ξαντά τι ἐκεῖ λόγου ἄξιον πλὴν ἵππων λευκῶν,
εἶναί τι ἡγοίμεθα καὶ θύοιμεν αὐτῷ διὰ Ῥοδόπης
τε καὶ Θρᾴκης πορευόμενοι, τοὺς δὲ θεῖά τε καὶ
λαμπρὰ εἰργασμένους ἔργα ἀτιμάζοιμεν μυθώδη τὴν
περὶ αὐτοὺς δόξαν ἡγούμενοι καὶ κεκομπασμένην.
ῥᾳστώνην ἔχοντα τοῦ πολέμου. μειρακιώδης δὲ ἐπὶ

τῆς ἐκκλησίας δόξας καὶ πρεσβύτερος νέου τοῦ Πα-
240
λαμήδους ἡττηθεὶς ἐπετείχιζεν αὐτῷ τὸν Ἀγαμέμ-

νονα ὡς πρὸς τὸν Ἀχιλλέα τοὺς Ἀχαιοὺς μεθιστάντι.
διενεχθῆναι δὲ πάλιν αὐτοὺς ἐκ τοιούτου φησί·
λύκοι καταβαίνοντες ἐκ τῆς Ἴδης ἐσίνοντο τὰ σκευο-
φόρα παιδάρια καὶ τῶν ὑποζυγίων τὰ περὶ τὰς σκη-
νάς· ὁ μὲν δὴ Ὀδυσσεὺς ἐκέλευσεν ἀραμένους τόξα
καὶ ἀκόντια φοιτᾶν ἐς τὴν Ἴδην ἐπὶ τοὺς λύκους, ὁ δὲ
Παλαμήδης “ὦ Ὀδυσσεῦ”, ἔφη “τοὺς λύκους ὁ
Ἀπόλλων προοίμιον λοιμοῦ ποιεῖται καὶ τοξεύει μὲν
αὐτούς, καθάπερ τοὺς ὀρέας τε καὶ τοὺς κύνας ἐν-
ταῦθα, πέμπει δὲ πρότερον παρὰ τοὺς νοσήσοντας
εὐνοίας ἕνεκα τῶν ἀνθρώπων καὶ τοῦ φυλάξασθαι.
εὐχώμεθα οὖν Ἀπόλλωνι Λυκίῳ τε καὶ Φυξίῳ, τὰ
μὲν θηρία ταῦτα τοῖς ἑαυτοῦ τόξοις ἐξελεῖν, τὴν
νόσον δὲ ἐς αἶγας, φασί, τρέψαι. καὶ ἡμεῖς δέ,
ὦ ἄνδρες Ἕλληνες, ἐπιμελώμεθα ἡμῶν αὐτῶν, δεῖ
δὲ τοῖς φυλαττομένοις τὰ λοιμώδη διαίτης λεπτῆς
καὶ κινήσεων συντόνων. ἰατρικῆς μὲν γὰρ
νόσον δὲ ἐς αἶγας, φασί, τρέψαι. καὶ ἡμεῖς δέ,

ὦ ἄνδρες Ἕλληνες, ἐπιμελώμεθα ἡμῶν αὐτῶν, δεῖ
δὲ τοῖς φυλαττομένοις τὰ λοιμώδη διαίτης λεπτῆς
καὶ κινήσεων συντόνων. ἰατρικῆς μὲν γὰρ οὐχ ἡψά-
μην, σοφίᾳ δὲ καταληπτὰ ἅπαντα.” καὶ εἰπὼν ταῦτα
τὴν μὲν τῶν κρεῶν ἀγορὰν ἐπέσχε καὶ τὰ στρατιω-
τικὰ τῶν σιτίων ἐκέλευσε παραιτήσασθαι, τραγήμασι
δὲ καὶ λαχάνοις ἀγρίοις διῆγε τὸν στρατὸν πειθομέ-
νους αὐτῷ καὶ πᾶν τὸ ἐκ Παλαμήδους θεῖόν τε
ἡγουμένους καὶ χρησμῶδες· καὶ γὰρ δὴ ὁ λοιμός,
ὃν προὔλεγεν, ἐνέσκηψε μὲν ἐς τὰς Ἑλλησποντικὰς
πόλεις ἀρξάμενος, φασίν, ἐκ τοῦ Πόντου, προσέ-
πεσε δὲ καὶ τῷ Ἰλίῳ, τῶν δὲ Ἑλλήνων οὐδενὸς
ἥψατο καίτοι στρατοπεδευόντων ἐν γῇ νοσούσῃ.
πρὸς γὰρ τῇ διαίτῃ καὶ τὰς κινήσεις αὐτῶν ὧδε
ἐσοφίσατο· καθελκύσας ἑκατὸν ναῦς ἐνεβίβαζε τὸν
στρατὸν κατὰ μέρος ἐρέττοντάς τε καὶ ἁμιλλωμένους
ἀλλήλοις ἢ ἀκρωτήριον περιβαλεῖν ἢ σκοπέλου
Aristophanes Gramm., Aristophanis historiae animalium epitome

subjunctis Aeliani Timothei aliorumque eclogis Ch. 2, sec. 189, l. 3
241
καὶ ἄλλην δὲ ὁμοίως ἐσθίουσαι, τὸ μὲν ἐπιπολάζον τῆς τροφῆς

ἀνεμοῦσι, τὰ δὲ περιττὰ κάτωθεν ἐκκρίνουσιν. ἔχουσι
δὲ καὶ τραυμάτων ἀντίπαλον πόαν, τοῦ σίτου δὲ τὸ καλούμενον λήιον
ἐσθίουσι, ἐκκρίνουσαι ἕλμινθας. ὁ δὲ τῆς μελίας καρπὸς τοὺς μὲν ὗς
ἰαίνει, αὐτῷ δὲ ἄλγημα ἰσχίου προξενεῖ. τοῦτο δὲ τὸν κύνα οὐ λέληθε,
διὸ καὶ ἀφίσταται αὐτῆς πάνυ ἐγκρατῶς.
ἀναιδέστατον μέντοι καὶ
μὴ ὑποστελλόμενον κύων καὶ μῦς.
λιμοῦ δὲ μέλλοντος ἐπιδημεῖν
αἰσθητικῶς ἔχουσι κύνες, ὥσπερ δὴ καὶ βόες καὶ αἶγες καὶ ὄφεις
καὶ ἕτερα ζῷα. καὶ σεισμὸν δὲ καὶ λοιμὸν προγινώσκει καὶ ὑγείαν ἀέρος
καὶ εὐφορίαν καρπῶν.
Ἡ δὲ Κρῆσσα κύων κούφη καὶ ἁλτικὴ καὶ ὀρειβασίαις σύντρο-
φος· καὶ μέντοι καὶ αὐτοὶ Κρῆτες ᾄδονται τοιοῦτοι. τῶν δὲ Μολοσσῶν
οἱ κύνες θυμικώτατοι, ἐπεὶ καὶ θυμοειδέστατοι οἱ ἄνδρες. οἱ δὲ Καρ-
μάνιοι ἀγριώτατοι, ἐπεὶ καὶ τὸ ἔθνος αὐτὸ τὴν φύσιν τοιοῦτόν ἐστιν.
οἱ δὲ Αἰγύπτιοι κύνες δειλότατοι. τὰ γοῦν ἐν τῷ Νείλῳ θηρία
δεδιότες οὐ κύψαντες πίνουσιν, ἀλλὰ λάπτοντες τρέχουσι, λαθραίως τὸ
πόμα λαμβάνοντες.
Aristophanes Gramm., Argumenta fabularum Aristophani tributa (fra.)

Fra. 4, l. 9
Ἀριστοφάνους γραμματικοῦ ὑπόθεσις.
Λιπὼν Κόρινθον Οἰδίπους, πατρὸς νόθος

πρὸς τῶν ἁπάντων λοιδορούμενος ξένος,
ἦλθεν πυθέσθαι Πυθικῶν θεσπισμάτων,
ζητῶν ἑαυτὸν καὶ γένους φυτοσπόρον.
εὑρὼν δὲ τλήμων ἐν στεναῖς ἁμαξιτοῖς
ἄκων ἔπεφνε Λάιον γεννήτορα.
Σφιγγὸς δὲ δεινῆς θανάσιμον λύσας μέλος,
ᾔσχυνε μητρὸς ἀγνοουμένης λέχος.
λοιμὸς δὲ Θήβας εἷλε καὶ νόσος μακρά.
Κρέων δὲ πεμφθεὶς Δελφικὴν πρὸς ἑστίαν,
ὅπως πύθοιτο τοῦ κακοῦ παυστήριον,
ἤκουσε φωνῆς μαντικῆς θεοῦ πάρα,
τὸν Λαΐειον ἐκδικηθῆναι φόνον.
242
ὅθεν μαθὼν ἑαυτὸν Οἰδίπους τάλας

δισσαῖσι χερσὶν ἐξανάλωσεν κόρας,
αὐτὴ δὲ μήτηρ ἀγχόναις διώλετο.
Arg. Ar. Ach.
Onasander Tact., Strategicus Ch. 8, sec. 2, l. 7
πεδεία διὰ τὰς αἰφνιδίους καὶ ἀπρολήπτους

ἐπιβολάς. καθιστάτω δὲ φύλακας, κἂν μα-
κρὰν εἶναι νομίζῃ τοὺς πολεμίους, ὡς ἐγγὺς ὄντων.
ὅποι δ' ἂν μέλλῃ πολυχρόνιον τίθεσθαι τὴν
παρεμβολὴν οὐκ ἀντεπιόντων τῶν πολεμίων,
ἐπὶ τῷ φθείρειν τὴν χώραν ποιούμενος τὴν
μονὴν ἢ καὶ καιροῖς ἐφεδρεύων βελτίοσιν,
ἐκλεγέσθω χωρία μὴ ἑλώδη μηδὲ νοτερά· τὰ
γὰρ τοιαῦτα ταῖς ἀναφοραῖς καὶ ταῖς ἀπὸ τῶν
τόπων δυσωδίαις νόσους καὶ λοιμοὺς ἐμβάλλει
στρατεύμασι, καὶ πολλῶν μὲν ἐκάκωσε τὰς
εὐεξίας, πολλοὺς δὲ ἀπώλεσεν, ὥστε μὴ μόνον
ὀλίγον, ἀλλὰ καὶ ἀσθενὲς ἀπολείπεσθαι στράτευμα.
Antoninus Liberalis Myth., Metamorphoseon synagoge

Ch. 25, sec. 2, l. 1
Μητιόχη καὶ Μενίππη.
[Ἱστορεῖ Νίκανδρος Ἑτεροιουμένων δ' καὶ Κόριννα Γεροίων αʹ.]
Ὠρίωνος τοῦ Ὑριέως ἐν Βοιωτίᾳ θυγατέρες ἐγένοντο Μη-

τιόχη καὶ Μενίππη. αὗται, ὅτε Ὠρίωνα ἠφάνισεν ἐξ ἀνθρώ-
πων Ἄρτεμις, ἐτρέφοντο παρὰ τῇ μητρί. καὶ Ἀθηνᾶ μὲν
ἐδίδασκεν αὐτὰς ἱστοὺς ἐξυφαίνειν, Ἀφροδίτη δὲ αὐταῖς
ἔδωκε κάλλος.
ἐπεὶ δὲ Ἀονίαν ὅλην ἔλαβε λοιμὸς καὶ
πολλοὶ ἀπέθνῃσκον, θεωροὺς ἀπέστειλαν παρὰ τὸν Ἀπόλ-
λωνα τὸν Γορτύνιον· καὶ αὐτοῖς εἶπεν ὁ θεὸς ἱλάσσασθαι
δύο τοὺς ἐριουνίους θεούς· ἔφη δὲ καταπαύσειν αὐτοὺς τὴν
μῆνιν, εἰ δύο δυσὶν ἑκοῦσαι παρθένοι θύματα γένοιντο.
πρὸς [δὲ] δὴ τὸ μαντεῖον οὐδεμία τῶν ἐν τῇ πόλει παρθέ-
νων ὑπήκουσεν, ἄχρι γυνὴ θῆσσα τὸν χρησμὸν ἐξήνεγκε πρὸς
243
τὰς θυγατέρας τοῦ Ὠρίωνος. αἱ δ' ὡς ἐπύθοντο παρὰ τὸν

ἱστὸν ἔχουσαι, τὸν ὑπὲρ ἀστῶν θάνατον ἐδέξαντο πρὶν ἢ
τὴν ἐπιδήμιον ἐπιπεσοῦσαν αὐτὰς ἀφανίσαι νόσον· τρὶς δὲ
βοησάμεναι χθονίους δαίμονας, ὅτι αὐτοῖς ἑκοῦσαι θύματα
Lucius Annaeus Cornutus Phil., De natura deorum P.69, l. 5
στέμμα αὐτοῦ ἐστιν, ἐπειδὴ εὐερνές τε καὶ ἀειθαλὲς

φυτόν ἐστι· τυγχάνει δὲ καὶ εὐέκκαυστος οὖσα καὶ πρὸς
τὰς καθάρσεις οἰκεῖόν τι ἔχουσα, ὥστε μὴ ἀλλοτρίως
ἀνακεῖσθαι τῷ καθαρωτάτῳ καὶ καυστικωτάτῳ θεῷ.
τάχα δὲ καὶ τὸ ὄνομα αὐτῆς, προστρέχον πως τῷ δια-
φαίνειν, ἐπιτηδείαν αὐτὴν ἐποίησε πρὸς τὰς μαντείας
εἶναι δοκεῖν. ὁ δὲ τρίπους διὰ τελειότητα τοῦ τῶν
τριῶν ἀριθμοῦ δέδοται αὐτῷ· δύναται δὲ καὶ ἀπὸ τῶν
τριῶν παραλλήλων κύκλων, ὧν ἕνα μὲν τέμνει κινού-
μενος τὴν ἐνιαύσιον κίνησιν ὁ ἥλιος, δυοῖν δ' ἐφάπτε-
ται. ἐπεὶ δ' ἐν τοῖς λοιμοῖς ὡς ἐπίπαν δοκεῖ τὰ θρέμ-
ματα πημαίνεσθαι πρῶτον καὶ συνεχέστερον ἢ καθ'
αὑτὰ φθείρεσθαι [λοιμικῶς], κατὰ τοῦτο καὶ τὴν τῶν
ποιμνίων ἐπιμέλειαν ἀνέθηκαν αὐτῷ, νόμιον καὶ λύ-
κιον καὶ λυκοκτόνον προσαγορεύοντες. ἀγυιεὺς δ'
ἐκλήθη δεόντως ἱδρυθεὶς ἐν ταῖς ἀγυιαῖς· καταυγάζει
γὰρ ταύτας καὶ πληροῖ φωτὸς ἀνατέλλων, ὡς ἐκ τῶν
ἐναντίων εἴρηται τὸ
δύσετο τ' ἠέλιος σκιόωντό τε πᾶσαι ἀγυιαί.
καὶ λεσχηνόριον δ' αὐτὸν προσηγόρευσαν διὰ τὸ τὰς
ἡμέρας ταῖς λέσχαις καὶ τῷ ὁμιλεῖν ἀλλήλοις συνέχε
Praecepta Salubria, Praecepta salubria L. 48
Σύκοις δὲ συχνοῖς καὶ σταφύλαις ἐκτρέφου.

Ἰσημερίᾳ σῶμα ταχὺ ἐκκενοῦ
Μιᾷ κενώσει τῶν τριῶν, ὡς ἐγράφη.
Τοῦ δ' ἀέρος τραπέντος εἰς πλεῖον κρύους,
Χλαίναις τὸ σῶμα θάλπε, καὶ φυγεῖς νόσους.
Ἔξω τὰ πολλὰ συνετηρηθῇς νόσου,
Διψῶν ἂν ὑπνοῖς· κερδανεῖς εὐεξίαν.
Δεξιοκοίταις, ὡς ἰατρός τις λέγει,
Καὶ χλιαρὰ πίνουσι μακρὸς ὁ χρόνος.
Ἐν τῷ λιβάνῳ θυμιῶν σου τὸν δόμον
244
Καιροῖς θερινοῖς καὶ φθόρου λοιμοῦ χρόνῳ,

Τηρεῖς σεαυτὸν τῆς βλάβης ὑπέρτερον.
Ἐν λαδάνῳ δὲ θυμιῶν σου τὴν στέγην
Ἐν κρυερῷ τε καὶ καταῤῥοίας χρόνῳ,
Πύκνωσιν αὐτὸς καὶ κατάῤῥουν ἐκφυγεῖς.
Ψυχροστομάχου καὶ ποτοψύχρου πλέον
Λεπτὴ πτέρωσις εἰς θεραπείαν μέγα,
Πυρίδιον πλήσασα λινοῦν ἐξύλῳ,
Καὶ τῷ στομάχῳ συνεχῶς ἐζωσμένη.
Μέλι τὸ καλὸν ἐξ ἄκρας εὐχυμίας
Τέρπει τε γεῦσιν καὶ βιοῖ πολὺν χρόνον,
Ammonius Gramm., De adfinium vocabulorum differentia (= Περὶ

ὁμοίων καὶ διαφόρων λέξεων) (fort. epitome operis sub aucto
Lexical entry 34, l. 22
’οἱ δ' ἅμα πάντες ἐφ' ἵπποιιν μάστιγας †ἀσισον†’.

†ἐπιτροπικῶςδὲ τὸ (ο 365)·
’τῇ ὁμοῦ ἐτρεφόμην’,
καὶ πάλιν (μ 67) ’ἄλλοθ' ὁμοῦ πίνακάς τε νεῶν καὶ σώματα φωτῶν’,
ἀντὶ τοῦ ἐν †αὐτῷ τῷτόπῳ. καὶ (Λ 126 sq.)
’τοῦ περ δὴ δύο παῖδε λάβε κρείων Ἀγαμέμνων
ἐν ἑνὶ δίφρῳ ἐόντας, ὁμοῦ δ' ἔσχον ὠκέας ἵππους’.
ἔσθ' ὅτε δ' ὁ ποιητὴς τὸ ὁμοῦ καὶ ἐπὶ χρονικοῦ τάσσει ἐπιρ-
ρήματος, ὥς φησιν Ἀσκληπιάδης·
’εἰ δὴ ὁμοῦ πόλεμός τε δαμᾷ καὶ λοιμὸς Ἀχαιούς’ (Α 61),
εἰ μὴ ἄρα τις εἴποι καὶ νῦν τὸ ὁμοῦ ἐν τῷ αὐτῷ τόπῳ, οἷον
’ἐν Τροίᾳ ὅ τε λοιμὸς καὶ ὁ πόλεμος δαμάζει τοὺς Ἀχαιούς.’
ἀμφότεροι καὶ ἑκάτεροι διαφέρουσιν. ἀμφότεροι μὲν
γὰρ ἐροῦμεν, ὅταν ἐν τῷ αὐτῷ κατὰ τὸ αὐτὸ πράττωσιν·
’ἀμφότεροι τὴν δοκὸν μίαν οὖσαν φέροντες’. ἑκάτεροι δέ,
ἐπειδὰν χωρὶς ἑκάτερος τὸ ἑαυτοῦ πράττῃ, οἷον· ‘ἑκάτερος
αὐτῶν δοκὸν φέρων’, ἤτοι ὅταν ἑκάτερος αὐτῶν μίαν φέρῃ
κατ' ἰδίαν.
Παύλος ιατρός. Epitomae medicae libri septem Book 2, ch. p, sec. 1, l.

30
κϛʹ. Περὶ συνεχῶν πυρετῶν.

κζʹ. Θεραπεία συνεχῶν πυρετῶν.
κηʹ. Καυσωδῶν διάγνωσις.
245
κθʹ. Καυσωδῶν θεραπεία.

λʹ. Πυρετοῦ ἐπὶ ἐρυσιπελατώδει δια-
θέσει διάγνωσις καὶ θεραπεία.
λαʹ. Ἑκτικῶν πυρετῶν διάγνωσις.
λβʹ. Ἑκτικῶν πυρετῶν θεραπεία.
λγʹ. Περὶ ἡμιτριταίων.
λδʹ. Περὶ πανδήμων νοσημάτων.
λεʹ. Ἐκ τῶν Ῥούφου περὶ λοιμοῦ.
λϛʹ. Περὶ τῶν ἐπὶ πλήθει χυμῶν ὠμῶν
συγκοπτομένων.
λζʹ. Περὶ τῶν ἐπὶ λεπτοῖς χυμοῖς συγ-
κοπτομένων.
ληʹ. Περὶ τῶν ἄλλων προφάσεων, ἐφ'
αἷς γίνονται συγκοπαί.
λθʹ. Περὶ ὀδύνης.
μʹ. Περὶ συντήξεως.
μαʹ. Περὶ τῆς ἐν πυρετοῖς ἀγρυπνίας.
μβʹ. Θεραπεία καταφορᾶς.

Book 2, ch. 35, sec. t, l. 1
ἐναντίως κεκραμένα τῷ περιέχοντι πρὸς τῷ μηδὲν ἀδικεῖσθαι γίνεται

βελτίω τὴν ἀμετρίαν τῆς κράσεως τῆς ἐναντίας ἀμετρίας κολαζούσης·
καὶ ὁ γινώσκων τοῦτο τὴν ὑγείαν φυλάξει τοῖς σώμασι τἀναντία προς-
άγων, ποτὲ μὲν ἀναψύξεσι χρώμενος, εἰ οὕτως τύχοι, ποτὲ δὲ θερ-
μάσμασιν, ὕδατος μὲν ἐπαγωγαῖς ἀναψύχων καὶ ἀργίαις καὶ τροφῶν
ἐνδείαις καὶ πόσεως πλεονασμοῖς, τῇ δὲ σκέπῃ θερμαίνων καὶ πόνοις
καὶ σιτίῳ πλείονι καί ποτε ἐλάσσονι. καὶ πυρὰν δέ τις ἀνακαίων πολλὰ
δύναιτο ἂν μεταβάλλειν ἐπὶ τὸ θερμὸν καὶ ξηρὸν τὸν ἀέρα τέως ὑγρὸν
ὄντα, καθάπερ ποιῆσαί φασιν Ἄκρωνα τὸν Ἀκραγαντῖνον.

Ἐκ τῶν Ῥούφου περὶ λοιμοῦ.
Πάντα ἂν γένοιτο ἐν λοιμῷ τὰ δεινότατα, καὶ οὐδὲν ἀποκεκρι-

μένον ὥσπερ καθ' ἕκαστον νόσημα· καὶ γὰρ παραφροσύναι γένοιντ' ἂν
καὶ χολῆς ἔμετοι καὶ ὑποχονδρίων ἐντάσεις καὶ πόνοι καὶ ἱδρῶτες
πολλοὶ καὶ ψύξεις ἀκραίων καὶ διάρροιαι χολώδεις, λεπταί, φυσώδεις,
καὶ οὖρα ὑδατώδη, λεπτά, χολώδη, μέλανα, ὑποστάσεις κακὰς ἔχοντα
246
καὶ ἐναιωρήματα οἷα δὴ κάκιστα, ἀπὸ ῥινῶν στάξεις, καύματα ἐν θώ-

ρακι, γλῶσσαι καταπεφρυγμέναι, διψώδεις, ἄσηροι, ἄγρυπνοι, σπασμοὶ
βίαιοι καὶ ἄλλα πολλὰ πονηρά. εἰ δέ τις συνίδοι μέλλοντα ἥξειν λοιμὸν
προσέχων ταῖς τε ὥραις πονηραῖς οὔσαις καὶ τοῖς ἐπιτηδεύμασιν εἰς
ὑγείαν οὐ συμφέρουσιν ζῴοις τε ἄλλοις προαπολλυμένοις, ὅταν ταῦτα
8

Ἐκ τῶν Ῥούφου περὶ λοιμοῦ.

μένον ὥσπερ καθ' ἕκαστον νόσημα· καὶ γὰρ παραφροσύναι γένοιντ' ἂν
καὶ χολῆς ἔμετοι καὶ ὑποχονδρίων ἐντάσεις καὶ πόνοι καὶ ἱδρῶτες
πολλοὶ καὶ ψύξεις ἀκραίων καὶ διάρροιαι χολώδεις, λεπταί, φυσώδεις,
καὶ οὖρα ὑδατώδη, λεπτά, χολώδη, μέλανα, ὑποστάσεις κακὰς ἔχοντα
ρακι, γλῶσσαι καταπεφρυγμέναι, διψώδεις, ἄσηροι, ἄγρυπνοι, σπασμοὶ
βίαιοι καὶ ἄλλα πολλὰ πονηρά. εἰ δέ τις συνίδοι μέλλοντα ἥξειν λοιμὸν
προσέχων ταῖς τε ὥραις πονηραῖς οὔσαις καὶ τοῖς ἐπιτηδεύμασιν εἰς
ὑγείαν οὐ συμφέρουσιν ζῴοις τε ἄλλοις προαπολλυμένοις, ὅταν ταῦτα
ἐνθυμηθῇς, προσέτι κἀκεῖνο ἐνθυμοῦ, ποταπὴ μὲν ἡ παροῦσα ὥρα,
ποταπὸν δὲ τὸ σύμπαν ἔτος· ἐντεῦθεν γὰρ τὰς διαίτας εὑρήσεις ποιεῖ-
σθαι κάλλιστα· οἷον δὴ τῆς μὲν ὥρας, εἴπερ ἦν ὀρθῶς γιγνομένη, ξηρᾶς
ὑπαρχούσης νῦν ὑγρᾶς γεγενημένης ἀνάγκη ταῖς διαίταις ἐπιξηραίνειν,
ἵνα τὸ ὑπερβάλλον ὑγρὸν ἀναλίσκηται. ἐπιμελητέον δὲ καὶ γαστρός,
οἷς δ' ἂν ἡ ἄνω κοιλία φλέγμα ἔχῃ, ἐμέτοις κενοῦν, οἷς δ' ἂν τὸ αἷμα
ὑπερβάλλῃ, φλέβα τέμνειν· ἀγαθὴ δὲ καὶ ἡ διὰ τῶν οὔρων κάθαρσις
14
μικρὰ προσφέρων (ἀνακαίει γὰρ πλέον), ἀλλ' ἀθροῦν, ὥστε σβέσαι τὴν
φλόγα. εἰ δὲ ὁ καῦσος ἔχοι τὰ ἔνδον, ἀκραῖα δὲ ψυχθείη, καὶ τὸ δέρμα
247
ἐπιπολῆς ψυχρόν, καὶ ὑποχόνδριον συντείνοιτο, ἡ γαστήρ τε τὰς συν-

τήξεις τὰς μὲν ἄνω πέμποι, τὰς δ' αὖ κάτω, ἀγρυπνία τε ἐνείη καὶ
παραφροσύνη καὶ γλώσσης τραχύτητες, τούτοις θερμασμάτων δεῖ, ὥστε
ἑλκυσθῆναι τὸ θερμὸν πάντη τοῦ σώματος, καὶ εἰ δή τινι ἄλλῳ τρόπῳ
οἷόν τε ἀνάγειν τὸ θερμὸν κάτωθεν πρὸς τὰ ἔξω. χρηστέον δὲ καὶ
τούτῳ προποτίσματι· ἀλόης μέρη β, ἀμμωνιακοῦ θυμιάματος μέρη β,
σμύρνης μέρος ἕν, τοῦτο λειώσαντες ἐν οἴνῳ εὐώδει δοτέον ὅσον
κυάθου ἥμισυ, δηλονότι καθ' ἡμέραν. οὐκ οἶδα, φησὶν ὁ Ῥοῦφος, ὅστις
μετὰ τούτου τοῦ ποτοῦ οὐχ ὑπερδέξιος ἐγένετο τοῦ λοιμοῦ. ταῦτα
μὲν ὁ Ῥοῦφος· ὁ δὲ Γαληνός φησιν πρὸς τὰς λοιμικὰς σηπεδόνας
Ἀρμενιακὴν βῶλον πινομένην, ὁμοίως δὲ καὶ τὴν δι' ἐχιδνῶν θηριακήν,
μεγάλως ὠφελεῖν. ἀμέλει κατὰ τὸν ἐν Ῥώμῃ λοιμόν, φησίν, ὅσους
μηδέτερον τούτων ὠφέλησε, πάντες ἀπέθανον.


Book 2, ch. 35, sec. 2, l. 17
τήξεις τὰς μὲν ἄνω πέμποι, τὰς δ' αὖ κάτω, ἀγρυπνία τε ἐνείη καὶ
παραφροσύνη καὶ γλώσσης τραχύτητες, τούτοις θερμασμάτων δεῖ, ὥστε
ἑλκυσθῆναι τὸ θερμὸν πάντη τοῦ σώματος, καὶ εἰ δή τινι ἄλλῳ τρόπῳ
οἷόν τε ἀνάγειν τὸ θερμὸν κάτωθεν πρὸς τὰ ἔξω. χρηστέον δὲ καὶ
τούτῳ προποτίσματι· ἀλόης μέρη β, ἀμμωνιακοῦ θυμιάματος μέρη β,
σμύρνης μέρος ἕν, τοῦτο λειώσαντες ἐν οἴνῳ εὐώδει δοτέον ὅσον
κυάθου ἥμισυ, δηλονότι καθ' ἡμέραν. οὐκ οἶδα, φησὶν ὁ Ῥοῦφος, ὅστις
μετὰ τούτου τοῦ ποτοῦ οὐχ ὑπερδέξιος ἐγένετο τοῦ λοιμοῦ. ταῦτα
μὲν ὁ Ῥοῦφος· ὁ δὲ Γαληνός φησιν πρὸς τὰς λοιμικὰς σηπεδόνας
Ἀρμενιακὴν βῶλον πινομένην, ὁμοίως δὲ καὶ τὴν δι' ἐχιδνῶν θηριακήν,
μεγάλως ὠφελεῖν. ἀμέλει κατὰ τὸν ἐν Ῥώμῃ λοιμόν, φησίν, ὅσους
μηδέτερον τούτων ὠφέλησε, πάντες ἀπέθανον.

Παύλος ιατρός. Epitomae medicae libri septem Book 4, ch. 1, sec. 8, l. 1
διὰ τοῦ διφρυγοῦς καὶ ἡ διὰ οἴνου μηλίνη καὶ τὸ κοράκιον τὸ δι'
ὀξυμέλιτος καὶ ὁ Ἀνδρώνιος τροχίσκος καὶ πομφόλυξ καὶ καδμία. ση-
μεῖον δὲ τοῦ τὴν ὅλην μετριάζεσθαι νόσον τὸ τὰ πρῶτα τῶν ἑλκῶν
συνουλοῦσθαι. πρὸς δὲ τὰς δυσπνοίας τῶν ἐλεφαντιώντων ὄνους τοὺς
ὑπὸ τὰς ὑδρίας ε ἢ ϛ διὰ μελικράτου κυάθων γ πότιζε· κοινῶς δὲ καὶ
τῶν πρὸς δυσπνοϊκοὺς ἀναγεγραμμένων αὐτοῖς ἁρμόσει τινά. τὴν δὲ
248
τῶν αὐτοφυῶν ὑδάτων αἱρεῖσθαι χρῆσιν ὡς ἀναγκαιοτάτων, στυπτη-

ριωδῶν μάλιστα καὶ σιδηριζόντων καί, εἰ οἷόν τε, ψυχρῶν· συμφέρει
δὲ αὐτοῖς μάλιστα καὶ πινόμενα. καὶ ἡ τῆς παραθαλασσίας δὲ ἄμμου
χρῆσις τῆς αὐτῆς ἂν εἴη δυνάμεως καὶ πάντα τὰ ἀφιδρωτήρια.
ἐπειδὴ δὲ τῶν εὐμεταδότων ἐστὶ τὸ πάθος οὐχ ἧττον ἢ λοιμός,
ἀποικιστέον αὐτοὺς ὡς ὅτι πορρωτάτω τῶν πόλεων ἐν μεσογείοις καὶ
καταψύχροις καὶ ὀλιγανθρώποις χωρίοις, εἴπερ οἷόν τε, κἀντεῦθεν δὲ
μεταβαινέτωσαν εἰς τὰ παρακείμενα διά τε αὐτοὺς καὶ τοὺς ὡς εἰκὸς
ἐντευξομένους συχνότερον· αὐτοί τε γὰρ ἐπιτηδειοτέρῳ τῷ ἀέρι χρή-
σονται καὶ οὐκ ἂν μεταδοῖεν ἄλλοις τοῦ κακοῦ.

Erotianus Gramm., Med., Fra.. 33, l. 9
τὴν ἱερὰν νόσον. ταύτην γὰρ εἶναι θεόπεμπτον ἱεράν τε

λέγεσθαι ὡς θείαν οὖσαν. ἕτεροι δὲ ὑπέλαβον τὴν δεισι-
δαιμονίαν. ‘ἐξεταστέον γάρ’, φασί, ‘ποταπῷ χρῆται τύπῳ ὁ
νοσῶν, ἵνα, εἰ μὲν Ἰουδαῖός τις ᾖ, τὰ χοίρεια ἐπ' αὐτῷ πα-
ρατηρώμεθα, εἰ δ' Αἰγύπτιος, τὰ προβάτεια ἢ αἴγεια’. ἄλλοι
δὲ θεῖόν φασι τὸ ἐνθουσιαστικὸν πάθος. Βακχεῖος δὲ καὶ
Καλλίμαχος Φιλῖνός τε καὶ ὁ Ταραντῖνος Ἡρακλείδης
θεῖον ὑπέλαβον τὸ λοιμικὸν πάθος διὰ τὸ τοὺς λοιμοὺς ἐκ θεοῦ
δοκεῖν εἶναι. ὁ δὲ Ξενοφῶν ὁ Πραξαγόρου γνώριμος
θεῖον ἔφη τὸ τῶν κρισίμων ἡμερῶν γένος. ‘καθάπερ γάρ’,
φησι, ‘τοῖς ἐν πελάγει χειμαζομένοις οἱ Διόσκουροι φανέντες
σωτηρίαν ἐπιφέρουσι θεοὶ ὄντες, τοῦτο καὶ αἱ κρίσιμοι ἡμέραι
γενόμεναι πολλάκις σωτηρίαν ἤνεγκαν’. γνωστέον οὖν, ὅτι ὁ
Ξενοφῶν ἁμαρτάνει θεῖον φήσας τὴν κρίσιμον ἡμέραν. εἰ
γὰρ κατὰ τὸν Ἱπποκράτην πᾶσα ἡμέρα κρίσιμός ἐστι διὰ
τὸ ποτὲ μὲν τὰς ἀρτίας ὑπ' αὐτοῦ ὡς κρισίμους ὁρίζεσθαι,
πλειστάκις δὲ τὰς περιττάς, δεήσει ἐπὶ τῶν καμνόντων περὶ
πασῶν ἡμερῶν σκέπτεσθαι. πρὸς τούτοις τί
Αίτιος ιατρός. Iatricorum liber i Ch. 139, l. 8
μὴν καὶ ξηρὰν ἀκριβῶς, ὡς τὸ πέπερι, ἀλλὰ σὺν ὑγρότητι περιττω-

ματικῇ, καὶ διὰ τοῦτο καὶ τοῖς ἐλλίγμασι τοῖς εἰς ἀναγωγὰς τῶν γλί-
σχρων καὶ παχέων ἐν θώρακι καὶ πνεύμονι ἐπιτηδείως μίγνυται.
Ἐλελίσφακος θερμαντικῆς ἐναργῶς ἐστι κράσεως, ὑποστυφούσης
249
ἀτρέμα. ἱστοροῦσι δέ τινες ὅτι ἐπ' ἀνθράκων ὑποθυμιωμένη ταῖς γυ-

ναιξὶ στέλλει καταμήνια ἀμέτρως φερόμενα καὶ γυναικεῖον ῥοῦν. Ἀγρίπ-
πας δέ φησιν “ἐλελίσφακον τὴν ἱερὰν βοτάνην λέαιναι κυήσασαι τρώ-

γουσιν. ἐστὶ γὰρ κρατητικὴ συλλήψεως ζῳογονικῆς. ἐπὰν οὖν τὸν χυ-
λὸν ταύτης ὅσον 𐆂εο9 α μεθ' ἁλὸς ὀλίγου πίῃ γυνὴ τεταρταῖα οὖσα ἐξ
ἀφέδρου καὶ ἀνδροκοιτήσῃ συλλήψεται ἀπαραβάτως”. φασὶ δὲ ὅτι λοι-
μοῦ κατασχόντος ἐν Κοπτῷ τῆς Αἰγύπτου τοὺς ἐν τῇ χώρᾳ περι-
λειπομένους ἀναγκάσαι τὰς γυναῖκας καὶ ταύτῃ χρήσασθαι τῇ δυνάμει
καὶ ἐπὶ γονὴν πλείστην γενέσθαι. Ὀρφεὺς δέ φησι· “δίδου τοῖς αἱμο-
πτοικοῖς τοῦ χυλοῦ τῆς ἐλελισφάκου κυάθους δύο μετὰ μέλιτος α
νήστεις πιεῖν καὶ εὐθέως σταθήσεται. τοῖς δὲ φθισικοῖς”, φησί, “σκεύ-
αζε καταπότια οὕτως· ναρδοστάχυος β ζιγγιβέρεως β σπέρματος
ἐλελισφάκου πεφρυγμένου κεκομμένου καὶ σεσεισμένου ιδ πεπέρεως
μακροῦ ιβ ἀναλάμβανε τῷ χυλῷ καὶ ποίει καταπότια καὶ δίδου α
πρωὶ νήστει καὶ εἰς κοίτην ὁμοίως καὶ ἐπιρροφείτω ὕδατος καθαροῦ.”
Ἐλλέβορος ἑκάτερος, ὅ τε λευκὸς καὶ ὁ μέλας ῥυπτικῆς τε ἅμα
καὶ θερμῆς εἰσι δυνάμεως. διὸ καὶ πρὸς ἀλφοὺς καὶ λειχῆνας καὶ
Αίτιος ιατρός. Iatricorum liber v Ch. P, l. 160
Ϟα Περὶ συντήξεως
Ϟβ Περὶ τῶν ἐν ταῖς θερμαῖς καὶ ξηραῖς
κράσεσι γιγνομένων πυρετῶν χωρὶς
φλεγμονῆς καὶ σήψεως. Κηρωτὴ ἐμ-
ψύχουσα
Ϟγ Περὶ ἑκτικῶν καὶ μαρασμωδῶν πυ-
ρετῶν
Ϟδ Ἑκτικῶν πυρετῶν θεραπεία
Ϟε Περὶ πανδήμων καὶ ἐπιδήμων καὶ
λοιμωδῶν νοσημάτων
Ϟϛ Ἐκ τῶν Ῥούφου περὶ λοιμοῦ
Ϟζ Περὶ τῶν ἐπὶ πλήθει ὠμῶν χυμῶν
συγκοπτομένων
Ϟη Περὶ τῶν διὰ ξανθὴν χολὴν συγκοπτο-
μένων
Ϟθ Περὶ τῶν ἐπὶ λεπτοῖς χυμοῖς συγ-
κοπτομένων
Αρεταίος ιατρός. De causis et signis acutorum morborum (li2)

Book 2, ch. 1, sec. 1, l. 5
250

ΑΡΕΤΑΙΟΥ ΚΑΠΠΑΔΟΚΟΥ ΠΕΡΙ ΑΙΤΙΩΝ ΚΑΙ

ΣΗΜΕΙΩΝ ΧΡΟΝΙΩΝ ΠΑΘΩΝ ΒΙΒΛΙΟΝ Β.
Περὶ ὕδρωπος. Ὕδρωψ ἀτερπὲς μὲν ἐσιδεῖν πάθος, χαλεπὸν

δὲ καὶ παθεῖν. διαδιδρήσκουσι γὰρ τόδε πάγχυ παῦροι ὑπ' εὐτυχίης
καὶ θεῶν μᾶλλον ἢ τέχνης· τὰ γὰρ μέζονα πάντα ἰῶνται μοῦνοι θεοί.
ἢ γὰρ ἐν σπλάγχνῳ καιρίῳ νόσημα φωλεῦσαν ἔτρεψε ἐς καχεξίην τὸ
πᾶν, ἢ τὸ ξύμπαν σκῆνος λοιμοῦ κατάρξαντος ἐς κακοχυμίην ἤμειψε
τὰ σπλάγχνα· εὖτε ἀλλήλοισι ἄμφω ἐς τὸ κακὸν ξυντιμωρέει, ἀσινὲς
δὲ οὐδέν, ἐξ οὗπερ καὶ σμικρὴ τῇ φύσει γίγνοιτ' ἂν ἐπικουρίη. ἔστι
δὲ ἐς ἐπομβρίην ῥεῦμα ψυχρόν, παχύ, ὁκοῖον ἡ ὀμίχλη τῷ παντί· ἢ
τροπὴ ὑγρῆς καὶ ψυχρῆς αἰτίης ἐς τοιήνδε ἕξιν ἑτεροιούσης τὸν ἄν-
θρωπον. οὐ γὰρ τὸ ἐν τῇ κοιλίῃ τῇ κάτω ἁλιζόμενον ὑγρὸν ὕδρωπα
καλέομεν, ἐπεὶ οὐδὲ τὸ πάθος τῇδέ ἐστι· ἀλλ' ὅτε ξυμπαρομαρτέει τῇ
νούσῳ [ὁ] ὄγκος, [τὸ] οἶδος, ἀχροίη, ἠδὲ ἐς τὸ ὕδωρ ξυντήκουσα ἕξις,
ὕδρωψ τέ ἐστι καὶ καλέεται. κἢν γὰρ ἐκραγῇ κοτε τὸ ὕδωρ αὐτομά-
τως ἔξω, ἢ ταμών τις τὸ ὑποχόνδριον ἐκχέῃ, ἐφ' ἕδρης ἔασι οἱ ὑδρω-
πιώδεες. ἡ μὲν ὦν πρωτίστη αἰτίη καχεξίη. ἰδέαι δὲ πλεῦνες, [ἧς]
Anonymi Medici Med., Περὶ τῆς τῶν πυρετῶν διαφορᾶς P.606, l. 33
καρδίαν, ἔξωθεν δὲ περικεχυμένου τῷ σώματι σύμπαντος τοῦ θερμοῦ,

ἀποφαίνουσι
καὶ μάλιστα τὰς ἀρτηρίας ὡς ἀνελκούσας τι τοῦ περιέχοντος ἀέρος·
συνδιατίθεσθαι
δὲ τὴν καρδίαν καὶ τὸ ἐν αὐτῇ ἔμφυτον θερμὸν καὶ θέρμης ἀμέτρου
γινομένης τὴν
πυρετώδη διάθεσιν ἰσχεῖν.
Κατὰ πόσους τρόπους γίνονται τὰ λοιμικὰ νοσήματα; κατὰ δύο, ἢ κατὰ
τροπὴν
τοῦ ἀέρος, ἢ κατὰ ἀναθυμίασιν τῆς γῆς, γίνεται πτῶσις τῶν τετραπόδων.
Τί δια-
φέρει τὰ ἐπίδημα νοσήματα τῶν λοιμικῶν; τὰ μὲν ἐπίδημα ποιότητι
βλάπτει, τὰ δὲ
λοιμικὰ τῇ σήψει. Καὶ τὰ μὲν ἐπίδημα ὀλίγους βλάπτει καὶ τοὺς
ἐπιτηδείους· τὰ δὲ
λοιμικὰ, πολλούς· ὥστε καὶ τοὺς ἀνεπιτηδείους, καὶ τὰ φλεγμήναντα
μέλη τῷ λόγῳ
251
τῆς σήψεως ἀνάπτει τὸν πυρετόν. Διὰ τί καὶ ἐν τοῖς λοιμοῖς ὡς ἐπὶ τὸ
πλεῖστον
ὀφθαλμίαι προκατάρχονται; ὅτι τὸ πνεῦμα ἐν ᾧ ἐστιν ὁ λοιμὸς τροπῆς
περὶ αὐτῆς
γινομένης ἄνω φερόμενον τὴν ὅρασιν ταράσσει· καὶ γὰρ μᾶλλόν ἐστι
λεπτὸν καὶ
κυριώτερον. Πῶς διὰ σῆψιν γίνεται πυρετός; διὰ σῆψιν, ὅταν οἱ χυμοὶ
σαπῶσιν ἐν
τῷ βάθει, καὶ ἀναδοθῇ τούτων ἡ σῆψις ἐν τῇ καρδίᾳ, καὶ μολύνει αὐτῆς
τὸ ἔμφυτον
θερμὸν, ἀνάπτει πυρετόν ...........................................
Ποσαχῶς γίνεται ὁ σύνοχος, καὶ ποῖον καλεῖ ὁμότονον, καὶ ποίους
ἀκμαστικοὺς,
καὶ ποίους ἐπακμαστικούς; ὁ σύνοχος ἢ ἐπὶ ζέσει αἵματος γίνεται, καὶ
ἀνάγεται ὑπὸ
τοὺς πολυημέρους ἐφημέρους, ἢ ἐπὶ σήψει αὐτοῦ, καὶ ἀναφέρεται
μεταβληθέντος
εἰς χολὴν, ὑπὸ τοῦ ἐπὶ σήψει. Καὶ κατὰ τί διαφέρουσιν οἱ διαλείποντες
τῶν συνό-
χων, καὶ διὰ τί ἐπὶ τῶν διαλειπόντων γίνονται ῥίγη, καὶ φρίκαι, ἐπὶ δὲ τῶν
συνόχων,
Anonymi Medici Med., Περὶ τῆς τῶν πυρετῶν διαφορᾶς

P.606, l. 34
καὶ μάλιστα τὰς ἀρτηρίας ὡς ἀνελκούσας τι τοῦ περιέχοντος ἀέρος·

συνδιατίθεσθαι
δὲ τὴν καρδίαν καὶ τὸ ἐν αὐτῇ ἔμφυτον θερμὸν καὶ θέρμης ἀμέτρου
γινομένης τὴν
πυρετώδη διάθεσιν ἰσχεῖν.
Κατὰ πόσους τρόπους γίνονται τὰ λοιμικὰ νοσήματα; κατὰ δύο, ἢ κατὰ
τροπὴν
τοῦ ἀέρος, ἢ κατὰ ἀναθυμίασιν τῆς γῆς, γίνεται πτῶσις τῶν τετραπόδων.
Τί δια-
φέρει τὰ ἐπίδημα νοσήματα τῶν λοιμικῶν; τὰ μὲν ἐπίδημα ποιότητι
βλάπτει, τὰ δὲ
λοιμικὰ τῇ σήψει. Καὶ τὰ μὲν ἐπίδημα ὀλίγους βλάπτει καὶ τοὺς
ἐπιτηδείους· τὰ δὲ
λοιμικὰ, πολλούς· ὥστε καὶ τοὺς ἀνεπιτηδείους, καὶ τὰ φλεγμήναντα
μέλη τῷ λόγῳ
τῆς σήψεως ἀνάπτει τὸν πυρετόν. Διὰ τί καὶ ἐν τοῖς λοιμοῖς ὡς ἐπὶ τὸ
πλεῖστον
252
ὀφθαλμίαι προκατάρχονται; ὅτι τὸ πνεῦμα ἐν ᾧ ἐστιν ὁ λοιμὸς τροπῆς

περὶ αὐτῆς
γινομένης ἄνω φερόμενον τὴν ὅρασιν ταράσσει· καὶ γὰρ μᾶλλόν ἐστι
λεπτὸν καὶ
κυριώτερον. Πῶς διὰ σῆψιν γίνεται πυρετός; διὰ σῆψιν, ὅταν οἱ χυμοὶ
σαπῶσιν ἐν
τῷ βάθει, καὶ ἀναδοθῇ τούτων ἡ σῆψις ἐν τῇ καρδίᾳ, καὶ μολύνει αὐτῆς
τὸ ἔμφυτον
θερμὸν, ἀνάπτει πυρετόν .........


Book 7, ch. 20, sec. 8, l. 1
γὰρ γυναικῶν αὕτη πολὺ τὸ δυναμικὸν ἔχει, ὅτι μιμεῖται τὸν τῆς
φυσικῆς ἐκκρίσεως τρόπον. κενοῦν δ' εἴωθα ἐνίοτε μὲν διὰ σμιλίου,
ἐνίοτε δὲ διὰ βδελλῶν προσβολῆς. καὶ ὀφθαλμοὺς δέ τις ὑπὸ ῥεύ-
ματος ἀπαύστου ἐκ πολλοῦ χρόνου διαλελυμασμένος ἰάθη διὰ τῆς τοι-
αύτης βοηθείας, χρησαμένων ἡμῶν καὶ τῇ ἄλλῃ τοπικῇ περὶ τοὺς
ὀφθαλμοὺς καὶ ὅλου τοῦ σώματος ἐπιμελείᾳ. καὶ πρεσβύτης τις πρῶ-
τον μὲν ἐκ διαλειμμάτων μακρῶν, εἶτα δὲ καὶ βραχέων, ὑπὸ πνιγώ-
δους περὶ τὸν πνεύμονα στενοχωρίας ἐνοχλούμενος ἐθεραπεύθη τῷ
ὁμοίῳ τρόπῳ. κενοῦν δὲ δεῖ ὅσον ἐμφαίνεται καλῶς ἔχειν, καὶ φυ-
λακτέον ψῦξιν, τροφήν τε σύμμετρον ἐπὶ τρεῖς ἢ τέσσαρας ἡμέρας
διδόναι. καὶ λοιμοῦ δὲ κατασχόντος ἰσχυροῦ τὴν Ἀσίαν, καθ' ὃν πολλοὶ
διεφθάρησαν, ὑποπεσὼν κἀγὼ τῇ νόσῳ, κατὰ τὴν δευτέραν ἡμέραν
ἀνέσεως γενομένης, κατακνισθεὶς τὸ σκέλος ὡς δύο λίτρας αἵματος
ἀπέκρουσα καὶ διὰ τοῦτο τὸν κίνδυνον ἀπέφυγον. πολλοὶ οὖν καὶ
ἄλλοι χρησάμενοι τὸ βοήθημα διεσώθησαν· πλήθους γὰρ ἦν σημεῖα,
καὶ ἐσῴζοντο μάλιστα οἱ δαψιλῶς τὸ αἷμα κενοῦντες. ἔτι τοίνυν
κεφαλαλγίας συμμέτρους ἀναιρεῖ, παρισθμίων φλεγμονάς, περὶ πλευρῶν
ὀδύνας προσκαίρους· τὰ δὲ χρονιώτερα τῶν τοιούτων συμπτωμάτων
ταῖς τοπικαῖς ἐγχαράξεσι διαλύομεν. καὶ δὴ καὶ τοὺς ἐκ νόσων ἀνα-
λαμβάνοντας καὶ δυσχερῶς εἰς τὴν κατὰ φύσιν ἑαυτοῖς ἕξιν ἀφικνου-
μένους οὐδὲν οὕτως ἐπὶ τὴν προσήκουσαν εὐτροφίαν ἄγει, ὡς ἡ δι'

Book 44, ch. 14, sec. 2, l. 3
Βουβὼν ὁ μὲν ἐπὶ ταῖς τυχούσαις αἰτίαις φανερῶς παρὰ τράχη-

λον καὶ μασχάλας καὶ μηροὺς ἀνιστάμενος ἄνευ τε πυρετοῦ καὶ σὺν
253
πυρετῷ· ἀνάγκη δὲ τὸν ἐπὶ βουβῶνι πυρετὸν φρικώδη εἶναι, καὶ εἰ

μηδὲν ἄλλο συναίτιον ᾖ, λύεσθαι ῥᾳδίως ἄνευ κινδύνου· περὶ τούτου
Δημόκριτός φησιν ὅτι, μολύβδου μετὰ φοινικηΐου περιαφθέντος,
ἢ τὸ παράπαν ἀφλέγμαντος γίνεται ἢ πολλῷ δὴ ῥηΐζει· οἱ δὲ λοι-
μώδεις καλούμενοι βουβῶνες θανατωδέστατοι καὶ ὀξύτατοι, οἳ μάλιστα
περὶ Λιβύην καὶ Αἴγυπτον καὶ Συρίαν ὁρῶνται γινόμενοι· ὧν μεμνη-
μονεύκασιν οἱ περὶ τὸν Διονύσιον τὸν κυρτόν. Διοσκουρίδης
δὲ καὶ Ποσειδώνιος πλεῖστα διεληλύθασιν ἐν τῷ περὶ τοῦ κατ'
αὐτοὺς γενομένου λοιμοῦ ἐν Λιβύῃ· παρακολουθεῖν δ' ἔφασαν αὐτῷ
πυρετὸν ὀξὺν καὶ ὀδύνην δεινὴν καὶ σύστασιν ὅλου τοῦ σώματος καὶ
παραφροσύνην καὶ βουβώνων ἐπανάστασιν μεγάλων τε καὶ σκληρῶν
καὶ ἀνεκπυήτων, οὐ μόνον ἐν τοῖς εἰθισμένοις τόποις, ἀλλὰ κατ' ἰγ-
νύας καὶ ἀγκῶνας, καίτοι ἐνταῦθα μὴ πάνυ τι γινομένων τῶν τοιού-
των φλεγμονῶν. τάχα δὲ καὶ τὸ παρ' Ἱπποκράτει βουβωνῶδες
πάθος τὴν εἰρημένην διάθεσιν δηλοῖ. γένοιτο δ' ἄν ποτε καὶ ἐν
αἰδοίῳ ὁ τοιοῦτος βουβών, ὥσπερ καὶ τὸ ἕλκος τὸ λοιμῶδες καὶ ὁ
πυρετὸς ὃν λοιμώδη καλοῦσιν· τὸ μέντοι πλεῖστον ἐπιδήμια τὰ τοι-
αῦτά ἐστιν, ὥστε κοινὰ εἶναι ἡλικιῶν καὶ φύσεων ἔν τισιν ὥραις
ἐξαιρέτως
Ορειβάσιος ιατρός. Synopsis ad Eustathium filium Book 6, ch. 25, sec.

3, l. 2
Ἐκ τῶν Ῥούφου. Περὶ λοιμῶν.

μένον ὥσπερ καθ' ἕκαστον νόσημα· καὶ γὰρ παραφροσύναι γένοιντο
ἂν καὶ χολῆς ἔμετοι καὶ ὑποχονδρίων ἐντάσεις καὶ πόνοι καὶ ἱδρῶτες
πολλοὶ καὶ ψύξεις ἀκρέων καὶ διάρροιαι χολώδεις, λεπταί, φυσώδεις,
καὶ οὖρα ὑδατώδη, λεπτά, χολώδη, μέλανα, ὑποστάσεις κακὰς ἔχοντα,
ρακι, γλῶσσαι καταπεφρυγμέναι, διψώδεις, ἀσηροί, ἄγρυπνοι, σπασμοὶ
βίαιοι καὶ ἄλλα πολλὰ πονηρά. καὶ ἑλκούμενα γένοιντο δ' ἂν ἐν
λοιμῷ. καὶ τῶν δεινῶν τι οὐ δεινόν, καὶ τῶν οὐ δεινῶν δεινόν. εἰ δέ τις
συνίδοι μέλλοντα ἥξειν λοιμὸν προσέχων ταῖς τε ὥραις πονηραῖς οὔσαις
καὶ τοῖς ἐπιτηδεύμασιν εἰς ὑγείαν οὐ συμφέρουσι ζῴοις τε ἄλλοις
προαπολλυμένοις – ὅταν ταῦτα ἐνθυμηθῇς, προσέτι κἀκεῖνα ἐνθυμοῦ,
ποταπὴ μὲν ἡ παροῦσα ὥρα, ποταπὸν δὲ τὸ σύμπαν ἔτος· ἐντεῦθεν
γὰρ τὰς διαίτας εὑρήσεις ποιεῖσθαι κάλλιστα, οἷον δὴ τῆς μὲν ὥρας,
εἴπερ ἦν ὀρθῶς γινομένη, ξηρᾶς ὑπαρχούσης, ἀλλὰ νῦν ὑγρᾶς γεγε-
254
νημένης, ἀνάγκη ταῖς διαίταις ἐπιξηραίνειν, ἵνα τὸ ὑπερβάλλον ὑγρὸν

ἀναλίσκηται. ἐπιμελητέον δὲ καὶ γαστρός· οἷς δ' ἂν ἡ ἄνω κοιλία
φλέγμα ἔχῃ, ἐμέτοις κενοῦν, οἷς δ' ἂν τὸ αἷμα ὑπερβάλλῃ, φλέβα
τέμνειν. ἀγαθὴ δὲ καὶ ἡ διὰ τῶν οὔρων κάθαρσις καὶ ὅσαι ἄλλαι καὶ
ἡ κατὰ πᾶν τὸ σῶμα. εἰ δὲ καυσούμενος ὁ κάμνων εἴη, καὶ ἡ φλὸξ
Στέφανος ιατρός. Phil., Scholia in Hippocratis prognosticon Ch. 1, sec.

4, l. 22
τοιαύτην γνώμην τῶν ἐξηγητῶν λέγων ὅτι οὐδέποτε ἐν τοῖς ἑαυ-

τοῦ συγγράμμασι φαίνεται ὁ Ἱπποκράτης οὑτινοσοῦν νοσήματος
τὴν αἰτίαν εἰς τὸ θεῖον ἀναφέρων. ἄλλως τε δὲ ἐν τῷ Περὶ δι-
αίτης ὀξέων βιβλίῳ μνημονεύσας τὸ πάθος τῶν βλητῶν, τὴν αἰ-
τίαν ἐδίδαξε, καθ' ἣν τὸ τοιοῦτον πάθος τοῖς ἀνθρώποις συμ-
βαίνει. ἀλλὰ καὶ ἐν τῷ Περὶ τῆς ἱερῆς νόσου συγγράμματι ἀντιρ-
ρητικῶς ἔχει πρὸς τοὺς λέγοντας αὐτὸ κατὰ θεομηνίαν γίνες-
θαι.
Αὐτίκα γοῦν τὸ τῶν λεγομένων βλητῶν πάθος τοιῷδέ τινι
τρόπῳ συμβαίνει συνίστασθαι· ἐπειδὴ ὡς μάλιστα ἐν τοῖς λοι-
μοῖς τὸ τοιοῦτον συμβαίνει τοῖς κάμνουσιν – ἴσμεν γὰρ ὅτι τὰ
λοιμικὰ πάθη τὴν σηπεδονώδη τοῦ ἀέρος κατάστασιν αἰτίαν τῆς
οἰκείας γενέσεως εὐπόρησεν, σηπομένων καὶ διαφθειρομένων δη-
λονότι τῶν ἐν τοῖς σώμασι χυμῶν – , ἐκ τῆς τοιαύτης τοίνυν ση-
πεδόνος καὶ ὀξέος καὶ ἀλλοκότου καὶ ταραχώδους τῶν χυμῶν κι-
νήσεως ἀγομένη ἡ φύσις, ἐπείγεται πρὸς ἀπώθησιν καὶ ἔκκρισιν
καὶ διαφόρησιν τῶν ἀνιόντων. τούτου δὲ τυχεῖν μὴ δυναμένη δι'
οἰκεῖαν ἀσθένειαν, προκαταλαμβάνοντος τὸ ἔργον τοῦ θανάτου,
μέχρι μέν τινος ὠθήσασα τὴν ὕλην, τὸ ἐντεῦθεν ἐκλείπει. εἶτα
αὐτὴ ἡ ἐκριφεῖσα ὕλη ὡς ἐπὶ τὰ ὑπὸ τὸ δέρμα χωρία ἐκεῖσε ἐνε-
χθεῖσα καὶ σφηνωθεῖσα τῷ πλήθει καὶ τῇ ὑπερπληρώσει ῥήγνυσι
Παλλάδιος ιατρός. Commentarii in Hippocratis librum sextum de

morbis popularibus Vol. 2, p.2, l. 22
περὶ ἀέρων, τόπων, ὑδάτων.

Ἄλλα δέ εἰσι κοινὰ νοσήματα· γίνεται δὲ ἐκ τῆς
κατὰ ποιότητα μεταβολῆς τοῦ ἀέρος, ὡς ὀφείλων χει-
μὼν γενέσθαι ψυχρὸς καὶ ὑγρὸς, [ἐὰν] γένηται θερμὸς
καὶ ξηρὸς, ἢ ψυχρότερος καὶ ὑγρότερος, ἢ θερμότερος
καὶ ξηρότερος. ἐκ ταύτης οὖν τῆς μεταβολῆς γίνονται νο-
σήματα, ἀλλὰ ταῦτα ἀήθεα καὶ ἐπίδημα καλεῖται. εἰ
255
δὲ ὁ ἀὴρ κατὰ ποιότητα οὐ μόνον τραπῇ, ἀλλὰ καὶ μιά-

σματά τινα δέξηται ἢ ἀπὸ νεκρῶν τάφων ἢ ἀπὸ στασί-
μου ὕδατος, γίνονται καὶ ἐντεῦθεν νοσήματα· εἰ δὲ προς-
γένηται καὶ τοῖς πολλοῖς θνήσκειν, λοιμὸς τὸ πάθος
ὀνομάζεται.
Περὶ τούτων οὖν τῶν ἐπιδήμων ἐν ταῖς ἄλλαις ἐπιδη-
μίαις λέλεκται. ὡς ἐπιτοπολὺ δὲ ἐνταῦθα περὶ σποραδι-
κῶν νοσημάτων βούλεται διαλεχθῆναι, καὶ ζητῆσαι αὐ-
τῶν τίνα ποιοῦσι διάθεσιν γινομένην, σημείωσιν δηλοῦ-
σαν. παραλιμπάνει γὰρ τὴν θεραπείαν, ἢ ὅτι οὐκ ἤρκεσεν
αὐτῷ ὁ χρόνος καὶ διαγνῶναι καὶ θεραπεῦσαι, ἢ ὅτι τὰ
ἐπίδημα ἔχουσί τινα κοινὴν θεραπείαν πρὸς τὰ ἄλλα τῶν
νοσημάτων, ἔχουσί τινα καὶ ἰδιάζουσαν, κοινὴν μὲν, ὅτι
νόθα ἐγένοντο νοσήματα· οἴδαμεν πῶς θεραπεύεται ἡ
Παλλάδιος ιατρός. Commentarii in Hippocratis librum sextum de

morbis popularibus Vol. 2, p.184, l. 3
πῶς περὶ πόνου διαλεγόμενος Ἱπποκράτης εἶπε σκληρό-

ταται. καὶ εἶπόν τινες ὅτι πρὸς ὑπόμνησιν ἑαυτοῦ γρά-
φων οὐκ ἠκριβολογήσατο· τὸ δὲ ἀληθές ἐστιν ὅτι, ὅτε
πρᾶγμα δύο ἔχει ὀνόματα, ἔξεστι τῷ λέγοντι τὸ μὲν
πρῶτον περὶ τοῦ ἑνὸς, τὸ δὲ δεύτερον περὶ τοῦ ἑτέρου
εἰπεῖν, οἷον, ἦλθε δ' ἐπὶ ψυχὴ Θηβαίου, Τειρεσίας ὁ
χρύσεον σκῆπτρον ἔχων. ἰδοὺ οὐχ ἡ ψυχὴ, ἀλλ' ὁ Τειρε-
σίας. οὕτω καὶ ἐνταῦθα. χαλεπὸς ἦν ὁ πόνος· σκλη-
ρόταται δὲ καὶ βιαιόταται αἱ εἰς τὰ παραπληγικὰ ἄγου-
σαι ὀδύναι. καὶ τοῦτο μὲν οὐ τῶν μέσων. πολλῶν δὲ γε-
νομένων νοσημάτων ἐν τῇ ὑποστροφῇ τοῦ λοιμοῦ, ὁ βὴξ
μόνος εἶχε ῥᾳστώνην, ἀλλ' οὐδὲ οὗτος τελείαν ἀπαλ-
λαγήν. εἰ δέ ποτε ἔδοξε τὴν ὕλην πᾶσαν εἰς ἓν μέρος
ῥέψαι, τὰ ἄλλα ἠλευθεροῦντο. εἴποτε δὲ παρὰ τὰ φωνη-
τικὰ ὄργανα ἀπεῤῥάγη ἡ ὕλη, τουτέστιν ἔῤῥεψε πᾶσα,
ὡς καὶ βῆχα γενέσθαι, τὰ χαλεπὰ οὐκ ἐγίνοντο νοσήματα.
καί τινες μὲν τοῦτο τὸ πάθος ὠνόμασαν κυνάγχην, κα-
κῶς δέ. πῶς γὰρ εἶχεν ὁ Ἱπποκράτης εἰπεῖν ἐπὶ κυνάγ-
χης μὴ γίνεσθαι πυρετόν; ἀλλὰ λέγει, βὴξ μόνος αὐτοῖς
ἐγίνετο, καὶ ἀφωνία ἢ βραγχώδης φωνὴ, τῆς ὕλης ἐκεῖ
ῥεψάσης· ἔνθεν οὐ πυρετὸς ἐγίνετο, οὔτε περιπνευμονία,
Meletius Med., De natura hominis P.89, l. 28

256
οἷον, ἐν τοῖς στήθεσι διανοεῖταί τις ἀδικῆσαι ἢ βλάψαι σε· ὡς

καὶ παρ' Ὁμήρῳ,
στῆθος δὲ πλήξας καρδίην ἠνίπαπε μύθῳ. (Od. Υ. 17.)
ἢ ὅτι δι' αὐτοῦ, ἢ πλησίον αὐτοῦ, τὰ σιτία διωθεῖται· οἷον
σιτίωθος· θώραξ δὲ, οἷον ὠρὸς καὶ φύλαξ τοῦ θερμοῦ, ἢ τῆς
ὀρούσης, ἤτοι πηδώσης καρδίας· ἢ τοῦ θείου καὶ ἡγεμονικοῦ
τῆς ψυχῆς, τοῦ θυμικοῦ· οἷον θειόραξ· ἢ ἀπὸ τοῦ πᾶν πρᾶγμα
κινεῖσθαι διὰ τοῦ περιεχομένου τόπου ὑπὸ τῆς καρδίας, ἡγεμο-
νικοῦ ὄντος· οἷον, θεώραξ· θώραξ οὖν ὁ δεκτικὸς τῆς τροφῆς
τόπος· τὸν γὰρ οἴνων ἐμπιπλάμενον θωρίξασθαι λέγομεν·
καὶ Ἱπποκράτης· “λοιμὸν θώριξις λύει·” τὴν πολυπόσιαν λέ-
γων· ὡς καὶ ἀλλαχοῦ Πίνδαρος διθυράμβῳ·
ἀλόγχω ποτὲ θοριχθεὶς ἐπεῖχεν ἀλλότρια·
θώραξ δὲ τὸ ὅπλον ἀπὸ τοῦ περιεχομένου τὸ περιέχον παρίστη-
σιν ἔξωθεν, μετωνυμικῷ τρόπῳ· ὡς καὶ Ὅμηρος,
πῦρ δαῖεν ἀπὸ κρατός τε καὶ ὤμων· (Il. Ε. 7.)
ἀπὸ τῶν περιεχομένων τὰ περιέχοντα· ἀντὶ τοῦ ἀπὸ τῆς ἀσπί-
δος καὶ τῆς περικεφαλαίας.
Ἔστιν οὖν ὁ θώραξ νευρώδης, καὶ μυώδης, καὶ φλεβώδης, καὶ
ἀρτηριώδης, ὀργανικὸν μόριον ὑπὸ τοῦ δημιουργοῦ κατασκευασθεὶς
πρὸς τὴν ἐνεργείαν τῆς ἀναπνοῆς· συνδέδεται δὲ ταῖς ὠμοπλά
Alexander Phil., Problemata (li3-4) [Sp.] Book 3, sec. 16, l. 4
ῥᾷον καὶ ἀθρόως διὰ τῆς θυρίδος ἔξεισιν ἤπερ διὰ τῶν ὀπῶν. Διὰ τί τὸ
φλέγμα παχὺ ὂν
καὶ ψυχρὸν καὶ διὰ τοῦτο κατωφερές, πολλάκις ἀπὸ τῶν ποδῶν ἄνεισιν
ἐπὶ τὴν κεφαλὴν
ἢ ἐπὶ τοὺς ὀφθαλμοὺς τοῦτο; Φημὶ ὅτι οὐ τὸ φλέγμα καθ' ἑαυτὸ ἄνεισιν,
ἀλλ' ἡ ἀποκριτικὴ
δύναμίς ἐστιν ἑνὸς ἑκάστου μορίου ἀποδιώκουσα τοῦτο ἐπὶ τὸ ἄνω, ἄχρις
ἂν εἰς τὸ ἀσθενέστατον
πάντων τῶν μορίων ἀποδιωχθὲν ἐκεῖ ἔλθῃ, κἀκεῖνο δι' ἀσθένειαν μὴ
δυνηθῇ αὐτὸ ἀποσείσασθαι,
ἀλλὰ μείνῃ ὑπ' αὐτοῦ βαρούμενον καὶ ῥευματιζόμενον· οὕτω γὰρ ἄν τις
ἄνθρακα πυρὸς πολ-
λῶν παρόντων ῥίψειέ τινι κἀκεῖνος ἑτέρῳ, καὶ ἄλλος ἄλλῳ τῇ ἰσχύι αὐτὸν
ἀπορρίπτοι, ἄχρις
ἂν εἰς τὸν ἀσθενέστατον ἐλθὼν ἀπομείνῃ. Διὰ τί ἐν λοιμικῇ καταστάσει
πολλοὶ ἀπόλλυνται
257
κατὰ πάθος ἓν ὡς ἐπὶ τὸ πλεῖστον καὶ κατὰ τὴν αὐτὴν ἡλικίαν, ※ὃ※ καὶ
δοκεῖ ὥσπερ ἀνατρέ-
πειν τὴν ἀπὸ τῶν ἀστέρων εἱμαρμένην; Φημὶ ὅτι ὅσοι ἐκληρώθησαν ὑπὸ
τῆς ἀστρῴας κινήσεως
κατὰ τὴν ἀπότεξιν ὀλιγοχρόνιοι, οὗτοι θᾶττον ἐλέγχονται καὶ ἁλίσκονται
ὑπὸ τοῦ λοιμοῦ
κινούμενοι· οὕτω γὰρ καὶ οἰκία παλαιὰ καὶ σαθρὰ θᾶττον ὑπ' ἀνέμου
σφοδροῦ καταπίπτει
ἤπερ ἡ ἰσχυρὰ καὶ νέα. τῷ δὲ αὐτῷ πάθει διά τινα τοιαύτην ἀστρῴαν
ἀπόρροιαν λοιμικὴν .
Διὰ τί ὁ πολὺς δῆμος ἐπὶ τῶν κραιπαλῶν φησιν οἶνον οἴνῳ διαλύεσθαι,
τὴν ἐξ αὐτοῦ κεφα-
λαλγίαν; Φημὶ τοῦτο ἰδιωτικὸν μέν, ἀληθὲς δὲ τυγχάνειν· τὴν γὰρ ἀπὸ τῆς
πολλῆς θερμότητος
τοῦ οἴνου γενομένην ἔκλυσιν τῶν μορίων ἕτερος οἶνος εἰσιὼν καὶ
ἀποδιώκων αὐτὴν ῥώννυσι
ταῦτα καὶ παρασκευάζει διώκειν καὶ ἀποκρούεσθαι τὰ συναχθέντα ὑπ'
αὐτοῦ πνεύματα καὶ
βαροῦντα τὴν κεφαλὴν καὶ τὸ σῶμα· καὶ μάλιστα ὁ κεκερασμένος ἐκλύει
τὴν τοῦ προτέρου
θερμότητα δι' ἣν καὶ ἡ ἔκλυσις· ὀλίγος μὲν γὰρ οἶνος πινόμενος ὑγείαν
ποιεῖ, σύμμετρος δὲ
εὐφρασίαν, ἄμετρος δὲ μέθην καὶ παραφροσύνην, καθὼς καὶ Θέογνις ὁ
ποιητὴς εἶπε περὶ τοῦ
συμμέτρου οἴνου φάσκων· ‘Οἶνος πινόμενος πουλὺς κακός· ἢν δέ τις
αὐτὸν Πίνῃ
χοι ὀξύφωνοι, οἱ δὲ γάλλοι οὔ; Ὅτι οἱ μὲν στενοὺς ἔχοντες τοὺς πόρους
ἐκτέμνονται, οἱ δὲ
ἤδη εὐρυτέρους ἀποκόπτονται· διὰ στενοῦ δὲ πνεῦμα φερόμενον λεπτὸν
ἠχεῖ, δι' εὐρυτέρου δὲ
βαρύτερον. Διὰ τί καὶ μετὰ τὴν ξηρὰν καὶ ὑγρὰν τροφὴν ἐρευγόμεθα; Ὅτι
κτᾶται τού-
τοις πνεῦμα. τῆς οὖν ἀσθενεστέρας τροφῆς κάτω χωριζομένης
λεπτομερὲς ὂν τὸ πνεῦμα ἐπὶ
τοὺς ἄνω τόπους ἑαυτὸ κουφίζει. Διὰ τί πλέον τινές τινων
συνουσιάζουσιν; Ὅτι μᾶλλόν
τινές τινων θερμότεροι. Διὰ τί οἱ ἀπὸ φωτὸς εἰς συνηρεφεῖς οἴκους
εἰσελθόντες οὐχ ὁρῶσιν
εὐθέως; Ὅτι τὸ μέλαν παχὺ ὂν ἀποκρύπτει τὴν βλεπτικὴν οὐσίαν ταύτην·
258
ἐπιμείνασα γοῦν
ἀνύει. Διὰ τί αἱ γυναῖκες τὴν ὑστέραν παθοῦσαι παρακόπτουσιν; Ὅτι
νευρώδης οὐσία,
ἔχει δὲ τὰς ἀρχὰς ἀπὸ στομάχου καὶ μηνίγγων, ὅθεν καταπέπλεκται. Διὰ
τί ἔμμηνα
γίνεται; Ὅτι ταῖς θηλείαις ἀργότερον βίον ζώσαις τὸ περίττωμα πολὺ
πλέον, πολὺ δὲ τὸ αἷμα
πανταχοῦ. τὸ περισσὸν οὖν ἐκκρίνεται κουφισμοῦ χάριν. Διὰ τί ἐπὶ τοῖς
λοιμοῖς ὡς ἐπὶ τὸ πλεῖστον ὀφθαλμίαι προκατάρχονται; Ὅτι τοῦ
πνεύματος πεῖσίς ἐστιν ὁ λοιμός. τροπῆς οὖν περὶ αὐτὸ γινομένης ἄνω
φερόμενον τὸ πνεῦμα τὴν ὅρασιν ταράσσει· ἐκεῖ γὰρ μᾶλ-
λόν ἐστι λεπτὸν καὶ εὐρούστερον. Διὰ τί οἱ τρομικοὶ πίνοντες
περιφέρονται; Ὅτι πολύ-
θερμος ὁ οἶνος· πολὺς οὖν γενόμενος τοῖς νευρώδεσιν ὑπεισέρχεται καὶ
ταράσσει τὸ πνεῦμα τὸ
ἐν αὐτοῖς, τοῦτο δὲ ἀπὸ μηνίγγων φέρεται. Διὰ τί τὰ μὲν ἄλογα ζῷα
τεχθέντα περι-
πατεῖ εὐθέως, οἱ δὲ ἄνθρωποι οὔ; Ὅτι ἐπὶ μὲν τῶν ἀλόγων ἴσον ἐν παντὶ
μέρει τὸ θερμόν,
ἐπὶ δὲ τῶν βρεφῶν πλεῖον περὶ τὴν κεφαλήν. ὅταν οὖν ὁμαλισθῇ
πανταχοῦ τὸ θερμόν, ἀνί-
στανται.
ἤδη εὐρυτέρους ἀποκόπτονται· διὰ στενοῦ δὲ πνεῦμα φερόμενον λεπτὸν

ἠχεῖ, δι' εὐρυτέρου δὲ
βαρύτερον. Διὰ τί καὶ μετὰ τὴν ξηρὰν καὶ ὑγρὰν τροφὴν ἐρευγόμεθα; Ὅτι
κτᾶται τού-
τοις πνεῦμα. τῆς οὖν ἀσθενεστέρας τροφῆς κάτω χωριζομένης
λεπτομερὲς ὂν τὸ πνεῦμα ἐπὶ
τοὺς ἄνω τόπους ἑαυτὸ κουφίζει. Διὰ τί πλέον τινές τινων
συνουσιάζουσιν; Ὅτι μᾶλλόν
τινές τινων θερμότεροι. Διὰ τί οἱ ἀπὸ φωτὸς εἰς συνηρεφεῖς οἴκους
εἰσελθόντες οὐχ ὁρῶσιν
εὐθέως; Ὅτι τὸ μέλαν παχὺ ὂν ἀποκρύπτει τὴν βλεπτικὴν οὐσίαν ταύτην·
ἐπιμείνασα γοῦν
ἀνύει. Διὰ τί αἱ γυναῖκες τὴν ὑστέραν παθοῦσαι παρακόπτουσιν; Ὅτι
νευρώδης οὐσία,
ἔχει δὲ τὰς ἀρχὰς ἀπὸ στομάχου καὶ μηνίγγων, ὅθεν καταπέπλεκται. Διὰ
τί ἔμμηνα
γίνεται; Ὅτι ταῖς θηλείαις ἀργότερον βίον ζώσαις τὸ περίττωμα πολὺ
259
πλέον, πολὺ δὲ τὸ αἷμα

πανταχοῦ. τὸ περισσὸν οὖν ἐκκρίνεται κουφισμοῦ χάριν. Διὰ τί ἐπὶ τοῖς
λοιμοῖς ὡς
ἐπὶ τὸ πλεῖστον ὀφθαλμίαι προκατάρχονται; Ὅτι τοῦ πνεύματος πεῖσίς
ἐστιν ὁ λοιμός. τρο-
πῆς οὖν περὶ αὐτὸ γινομένης ἄνω φερόμενον τὸ πνεῦμα τὴν ὅρασιν
ταράσσει· ἐκεῖ γὰρ μᾶλ-
λόν ἐστι λεπτὸν καὶ εὐρούστερον. Διὰ τί οἱ τρομικοὶ πίνοντες
περιφέρονται; Ὅτι πολύ-
θερμος ὁ οἶνος· πολὺς οὖν γενόμενος τοῖς νευρώδεσιν ὑπεισέρχεται καὶ
ταράσσει τὸ πνεῦμα τὸ
ἐν αὐτοῖς, τοῦτο δὲ ἀπὸ μηνίγγων φέρεται. Διὰ τί τὰ μὲν ἄλογα ζῷα
τεχθέντα περι-
πατεῖ εὐθέως, οἱ δὲ ἄνθρωποι οὔ; Ὅτι ἐπὶ μὲν τῶν ἀλόγων ἴσον ἐν παντὶ
μέρει τὸ θερμόν,
ἐπὶ δὲ τῶν βρεφῶν πλεῖον περὶ τὴν κεφαλήν. ὅταν οὖν ὁμαλισθῇ
πανταχοῦ τὸ θερμόν, ἀνί-
στανται.
Ιππιατρικά. Berolinesia Ch. 4, sec. t, l. 1
μάλαγμα πρὸς τὸ αὐτὸ πάθος.
Λυκίου ξηροῦ λίτρας δʹ, κηκῖδος κυπαρισσίνης λίτρας τές-

σαρας, ἀξουγγίας 𐆃 δʹ, ῥητίνης φρυκτῆς λίτραν αʹ, ἀψινθίου
κεκομμένου λίτραν αʹ, τὰ ξηρὰ κόψας καὶ σήσας καὶ τοῖς τη-
κτοῖς μίξας χρῶ. προποτίσματα δὲ τὰ τῷ αὐτῷ πάθει πρός-
φορα καθ' ἑκάστην δίδου ἢ τὸ διὰ πέντε ξηρίον ἢ ἄλλα
πόματα, ἅπερ εἰσὶ τῇ προειρημένῃ νόσῳ ἀναγκαῖα. |
πρὸς λοιμόν.
Πελαγωνίου.
Τὰς θεραπείας καὶ τοὺς ποτούς, δι' ὧν οἱ λοιμοὶ ἀποσο-

βοῦνται, χρὴ μαθεῖν. ἐμπίπτουσι γὰρ πολλάκις καὶ ἵπποι εἰς
λοιμὸν ἢ ἐξ ἀτονίας ἢ ἐκ καύσωνος, οὐ μὴν ἀλλὰ καὶ ἐκ ψύ-
χους καὶ λιμοῦ, ἔσθ' ὅτε δὲ καὶ ἂν εἰς δρόμον ἐπειχθῶσι
260
μετὰ πολλὴν ἄνεσιν, ἢ ὅταν ἐπιτηδείῳ καιρῷ μὴ οὐρήσωσιν,

ἢ ἀπὸ ἱδρῶτος καὶ πολλῆς κινήσεως πίωσιν. οἷς θεραπείας
τετυπωμένας παρὰ τῶν προηγουμένων ἡμῶν καὶ συμ-
βαλλομένας ἐπιγινώσκομεν, καὶ ἡμεῖς δὲ αὐτοὶ τῇ πείρᾳ
μεμαθήκαμεν.
μάλαγμα πρὸς τὸ αὐτὸ πάθος.


ἡ λεγομένη διὰ πέντε ἀντίδοτος συνίσταται ἀπὸ γεντιανῆς,
ἀριστολοχείας, κόκκων δάφνης, σμύρνης, πρίσματος ἐλεφαν
Ιππιατρικά. Berolinesia
Ch. 4, sec. 1, l. 3

261


ἡ λεγομένη διὰ πέντε ἀντίδοτος συνίσταται ἀπὸ γεντιανῆς,
ἀριστολοχείας, κόκκων δάφνης, σμύρνης, πρίσματος ἐλεφαν-
τίνου. ταῦτα ἐξ ἴσου σταθμοῦ κατακοπέντα καὶ σησθέντα
ἑνοῦται, ἐξ ὧν | γενόμενον ξηρίον ἀποτίθεται. ὅταν οὖν τὸ
Ιππιατρικά. Berolinesia Ch. 4, sec. 6, l. t
ἄλλο ξηρίον Πελαγωνίου πρὸς λοιμόν.
Πελαργοῦ νεοσσὸν μηδέπω πτῆναι δυνάμενον, ἔχοντα δὲ

πτίλα, ζῶντα ἔμβαλλε εἰς χύτραν ὀστρακίνην, καὶ ταύτην γύ-
ψῳ περιχρίσας βάλλε εἰς φοῦρνον, καὶ μετὰ τὸ ὀπτηθῆναι
καλῶς, ἐν ὅλμῳ κόψας, ξηρίον ποίει, καὶ ἀπόθου εἰς βικίον
ὑέλινον, καὶ ὅτε χρεία γένηται, κοχλιάριον πεπληρωμένον
μετὰ οἴνου τῇ φάρυγι ἐπίχεε, ἕως ἂν ὑγιάνῃ. ὑγιεινὸν γὰρ
τοῦτο ξηρίον ἐστίν.
Ιππιατρικά. Berolinesia Ch. 4, sec. 9, l. t

262
ἄλλο.
Ἀγριοσυκίου ῥίζας κατακόψας ὡς 𐆅 γʹ καὶ ἐμβρέξας εἰς

ὕδατος ὡς 𐆅 δʹ πρὸ μιᾶς καὶ ταράξας διήθησον, ἔπειτα μίξας
νίτρου Ἀλεξανδρίνου γο δεκαὲξ καλῶς λεανθέντος δίδου ἐπὶ
ἡμέραις ἑπτά. εἰ δὲ ἐλλείπει τὸ βοήθημα, ὕδωρ ἐπίβαλλε καὶ
διὰ κέρατος ἔγχει τῷ στόματι.
ἄλλο πρὸς λοιμὸν ἀρθριτικόν.
Ἐκ πάντων τῶν ἄρθρων ἀφαιμάξας τὸ ζῷον, εἶτα ἀγρι-

αμπέλῳ περίδησον, οὐ μὴν ἀλλὰ καὶ ὑγροπίσσῳ αὐτὰ τὰ
ἄρθρα περιάλειφε, καὶ συνεχέστερον ἀναπατεῖν παρασκεύαζε,
τῆς τροφῆς δηλαδὴ ἀφαιρουμένης, κριθῶν μέντοι ἀληλεσμέ-
νων καὶ σησθεισῶν δίδου 𐆅 δʹ μετὰ ἀγριοσυκίου. καὶ τοῦτο
γὰρ ἱκανῶς συμβάλλεται.
ἄλλο.
Σπέρμα κολοκύντης Ἀλεξανδρινῆς φρύξας καὶ κόψας

ὅσον ὀξύβαφον, σῆσον καὶ μῖξον ἐν οἴνῳ εὐώδει λευκῷ, καὶ
διηθήσας κέρατι ἐμβαλών, ἔγχει διὰ τῶν ῥινῶν ἐπὶ ἡμέρας
πέντε.
ἄλλο.
Τοὺς λοιμοὺς χρὴ βοηθήμασι προφθάνειν. ὅθεν πανα-

κείας καὶ [ἀφθάστου] ἠρυγγίου ῥίζας, οὐ μὴν ἀλλὰ καὶ μα-
ράθου σπέρμα συμμίξας ἀλεύρῳ σιτίνῳ, ζεστῷ ὕδατι ζύμωσον.
πρὸς τούτοις κασίας, σμύρνης, λιβάνου τὴν αὐτὴν ποσότητα
αἵματι χελώνης θαλασσίας συμμίξας, καὶ οἴνου παλαιοῦ 𐆅 γʹ
διὰ ῥινῶν δίδου. τούτου δὲ τοῦ βοηθήματος τὰς δύο γο εἰς
τρία ποιήσας, προσένεγκε ἐπὶ ἡμέραις τρισίν.
263
Ιππιατρικά. Parisina Sec. 54, l. 13
ἐπικαλουμένης, ἣν ποιμένες Ῥωμαϊκῇ γλώττῃ ἐπικαλοῦσιν,

ἐλλεβόρου μέλανος ῥίζαν. αὕτη ἡ βοτάνη τίκτεται παρὰ Μαυ-
ρουσίοις πολλή, καὶ πᾶσι ζῴοις συμβαλλομένη τῇ ἀριστερᾷ
χειρὶ πρὸ ἀνατολῆς ἡλίου διορύττεται καὶ ἀνασπᾶται. καὶ γὰρ
οὕτως συναγομένη μείζονα δοκεῖ ἐνέργειαν ἔχειν. χαλκῷ τοί-
νυν φιβλίῳ τὸ ἔνδον μέρος καὶ τὸ ἔξωθεν τοῦ ὠτίου τοῦ
ζῴου περιχάραττε εἰς τύπον τοῦ γράμματος τοῦ ο[ν], ἔπειτα
τὸ μέσον τοῦ κύκλου τῷ αὐτῷ φιβλίῳ τιτρᾶται καὶ ἐμβάλλεται
εἰς τὴν αὐτὴν ὀπὴν ἡ ῥίζα τῆς προλεχθείσης βοτάνης ἐσφιγ-
μένη πρὸς τὸ μὴ ἐκπεσεῖν αὐτήν. κἀκεῖθεν διὰ τοῦ αὐτοῦ
ὠτίου πᾶς ὁ λοιμὸς διαφορεῖται, ἕως ἂν τὸ μέρος τοῦ περι-
χαράγματος τοῦ ὠτίου διαφθαρὲν ἐκπέσῃ. Κορνήλιος δὲ
Κέλσος τῆς αὐτῆς βοτάνης καὶ φύλλα μετ' οἴνου λειωθέντα
διὰ τῶν ῥινῶν ἐγχέειν ἐπιτρέπει. τοῦτο δὲ ὀφείλει γενέσθαι,
εἰ ὅλη ἡ ποίμνη [ἤτοι ἀγέλη] κάμνει. εἰ δ' οὖν, τὸ ἐπάνω
βοήθημα ἀρκέσει.
Ἕτερον πρὸς αὐτό. Εἰ δὲ αὐτὰ τὰ ἄρθρα ἀποσκλη-
ρύνεται, γίνωσκε τὸ ζῷον ὅτι ἐλεφαντιᾷ καὶ λοιμῷ κάμνει,
ὅπερ θεραπεύσεις οὕτως· ἀφαιμάξας αὐτὸν ἐκ τῶν φλεγμαι-
νόντων μερῶν ἐγχυμάτισον σκῦλον μικρὸν μετὰ πτισανῶν ἐπὶ
ἡμέρας γʹ. μετὰ δὲ ταῦτα ἀφαίμαξον ἐκ τῆς μήτρας καὶ
Ιππιατρικά. Cantabrigiensia Ch. 4, sec. t, l. 1
καὶ εἰς ὕδατος λιτρ. ιʹ ἐμβαλὼν ἕψει, ἕως ἂν ἀποτριτωθῇ.

τοῦτο διὰ τῶν ῥινῶν τῷ ἵππῳ ἐπίχεε, ἀνεχόμενος ἐπὶ πολὺ
τὸν ἵππον ἀνακρεμασθῆναι. εἰ δὲ μείζων ἀνάγκη ἀπαιτεῖ[ς],
προσθήσεις τῷ ποτῷ γάρου πρωτείου γο δςʹ. εἰ δὲ αὐτὰ τὰ
ἄρθρα ἀποσκληρύνηται κτλ.
Ἄλλο ἐνεργές. Ἀφονίτρου λευκοῦ γο βςʹ, κιμωλίας,
μελανθίου ἀνὰ ἑξαγ. αςʹ, βρυωνίας [ἤγουν ἀμπέλου λευκῆς]
τῆς ῥίζης τὸ ἶσον, ἀλκυονίου, ὅπερ ἀρτεόνιον λέγεται, γο βςʹ,
θείου ἀπύρου γο δςʹ, χαμαιλέοντος λευκοῦ ῥίζαν, πάντα λείου
καὶ κατάπασσε.
Πελαγωνίου πρὸς λοιμόν.

264
Περὶ πνεύμονος καὶ πνευμόρρωγος καὶ

περιπνευμονίας.
Περὶ περιπνευμονικοῦ. Ἐπιγνωσθήσεται ὁ περι-

πνευμονικὸς ἐκ τούτων· ὁ τράχηλος αὐτοῦ ἀπισχναίνεται καὶ
δυσπεπτεῖ κατὰ τὰς ἀρχὰς καὶ ἀνορεκτεῖ. ἐπιμένοντος δὲ τοῦ
πάθους μυξώδεις χυμοὺς ἀποκρίνει καὶ ἀφροὺς ὑφαίμους διὰ
τοῦ στόματος ἤτοι τῶν ῥινῶν ἀποβάλλει, ἔνιδρός τε περὶ τὰς
μασχάλας γίνεται μετὰ πυρετοῦ, καὶ ἀνεσπασμένου τοῦ περι-
τοναίου εὐμαρῶς, ἐὰν μὴ προληφθῇ, διαφωνεῖ. ἐγχυμάτιζε δὲ
σικύῳ καὶ νίτρῳ μετὰ γλυκέος ψυχριστοῦ. τρεῖς δέ εἰσι
Ιπποκράτης. ιατρός. Epistula ad Ptolemaeum regem P.427, l. 2
δεῖ τῷδε τῷ τρόπῳ· ἁρμόζουσι μὲν γὰρ οἱ ἀπὸ δεί-

πνου ἔμετοι καὶ ἐκ πλησμονῆς γινόμενοι διὰ πάσης
φαρμακείας· ὁμοίως δὲ καὶ νῆστις λάμβανε τοὺς κα-
λουμένους συρμίους. Γίνονται δὲ οὕτως· λαβὼν ῥαφά-
νεως καὶ καρδάμου καὶ σινήπεως καὶ εὐζώμου σπέρ-
ματα, ἑκάστου κοχλιάριον, καὶ διαμασσησάμενος,
καὶ ἐκροφῶν κοχλιάριον ὕδατος χλιαροῦ, οὕτως ἔμει.
Τοῖς δὲ ἀμελοῦσι τῶν σημείων τούτων, τάδε ἐπιγί-
νεται τὰ πάθη· πλευρίτιδες, περιπνευμονίαι,
φρενίτιδες, μελαγχολίαι, πυρετοὶ ὀξεῖς, ληθαργίαι,
λοιμοί.
Ὅταν δὲ μέλλῃ περὶ τὴν κοιλίαν πάθη τινὰ συνί-
στασθαι, τάδε προγίνεται τὰ σημεῖα· κοιλία συστρέ-
φεται, καὶ ταράσσονται ἐν αὐτῇ τὰ σιτία, καὶ τὰ
ποτὰ πικρὰ φαίνεται, γονάτων βάρος καὶ ὅλου
τοῦ σώματος, νάρκη σκελῶν, πυρετοὶ λάβροι.
Τούτων δὲ τῶν σημείων οὕτω γενομένων, δεῖ τὴν
κοιλίαν τοῖς ἁπαλοῖς κατευνάζειν, ἄνευ φαρμα-
κείας. Λαβὼν οὖν λαπάθου καὶ λινοζώστου,
Posidonius Phil., Fra.. 310, l. 54
θέμεθα, νῦν ἐπισκεπτέον. ποῖον μέρος τῆς γῆς, ἵνα ἀπὸ ταύτης ἀρξώ-
μεθα, μεῖζον ἢ ἔλαττον, οὐ χρόνῳ διαλύεται; λίθων οἱ κραταιότατοι
ἆρ' οὐ μυδῶσι καὶ σήπονται καὶ κατὰ τὴν ἕξεως ἀσθένειαν – ἡ δ'
ἐστὶ πνευματικὸς τόνος, δεσμὸς οὐκ ἄρρηκτος ἀλλὰ μόνον δυσδιάλυτος
–
θρυπτόμενοι καὶ ῥέοντες εἰς λεπτὴν τὸ πρῶτον ἀναλύονται κόνιν, εἶθ'
265
ὕστερον δαπανηθέντες ἐξαναλοῦνται; τί δ', εἰ μὴ πρὸς ἀνέμων ῥιπίζοιτο

τὸ ὕδωρ, ἀκίνητον ἐαθὲν οὐχ ὑφ' ἡσυχίας νεκροῦται; μεταβάλλει γοῦν
καὶ δυσωδέστατον γίνεται, οἷα ψυχὴν ἀφῃρημένον ζῷον. αἵ γε μὴν ἀέρος
φθοραὶ παντί τῳ δῆλον· νοσεῖν γὰρ καὶ φθίνειν καὶ τρόπον τινὰ ἀποθνῄ-
σκειν πέφυκεν. ἐπεὶ τί ἄν τις μὴ στοχασάμενος ὀνομάτων εὐπρεπείας
ἀλλὰ τἀληθοῦς εἴποι λοιμὸν εἶναι πλὴν ἀέρος θάνατον τὸ οἰκεῖον πάθος
ἀναχέοντος ἐπὶ φθορᾷ πάντων ὅσα ψυχῆς μεμοίραται; τί χρὴ μακρη-
γορεῖν περὶ πυρός; ἀτροφῆσαν γὰρ αὐτίκα σβέννυται, χωλόν, ᾗ φασιν
οἱ ποιηταί, γεγονὸς ἐξ ἑαυτοῦ· διὸ σκηριπτόμενον ὀρθοῦται κατὰ τὴν τῆς
ἀναφθείσης ὕλης μονήν, ἐξαναλωθείσης δ' ἀφανίζεται. ⌈τὸ παραπλήσιον
μέντοι καὶ τοὺς κατὰ τὴν Ἰνδικὴν δράκοντάς φασι πάσχειν· ἀνέρποντας
γὰρ ἐπὶ τὰ μέγιστα τῶν ζῴων, ἐλέφαντας, περὶ νῶτα καὶ νηδὺν ἅπασαν
εἱλεῖσθαι, φλέβα δ' ἣν ἂν τύχῃ διελόντας ἐμπίνειν τοῦ αἵματος, ἀπλήστως
ἐπισπωμένους βιαίῳ πνεύματι καὶ συντόνῳ ῥοίζῳ· μέχρι μὲν οὖν τινος
ἐξαναλουμένους ἐκείνους ἀντέχειν ὑπ' ἀμηχανίας ἀνασκιρτῶντας καὶ τῇ
Aristonicus Gramm., De signis Iliadis Book of Iliad 1, verse in book

143, l. of sch. 3
κείμενον ὁ δέ κεν κεχολώσεται· πῶς γὰρ οὐκ ἔμελλε

χολοῦσθαι; Ar. 360.
νῦν δ' ἄγε νῆα μέλαιναν ἐρύσσομεν εἰς ἅλα
δῖαν: ὅτι τὸ ἐρύσσομεν ἀντὶ τοῦ ἐρύσωμεν· συνέσταλται
γάρ. Cf. p. 13.
ἐν δ' ἐρέτας ἐπιτηδὲς ἀγείρομεν, ἐν δ' ἑκατομβήν
θείομεν, ἂν δ' αὐτὴν Χρυσηίδα καλλιπάρῃον
βήσομεν.
ὅτι Ζηνόδοτος αὐτὸν ἠθέτηκεν. ἀναγκαῖος δὲ ὁ
περὶ τῆς Χρυσηίδος λόγος· ταύτης γὰρ ἕνεκα ἐγένετο καὶ ὁ
λοιμός.
τὸν δ' ἄρ' ὑπόδρα ἰδὼν προσέφη πόδας ὠκὺς
Ἀχιλλεύς: τὸ σημεῖον ὅτι – Quae sequuntur, Aristonici
non sunt. Sin autem diple punctis notata recte habet, ad Zeno-
doti lectionem hoc scholium spectavit. Qui quum Μ 230 pro
τὸν δ' ἄρ' ὑπόδρα ἰδὼν προσέφη κορυθαίολος Ἕκτωρ muta-
verit τὸν δ' ἠμείβετ' ἔπειτα, suspicio erit etiam hunc locum
ab eo aliter scriptum fuisse, ac nunc est.
Aristonicus Gramm., De signis Iliadis Book of Iliad 1, verse in book

266
473, l. of sch. 2
αὐτὰρ ἐπεὶ παύσαντο πόνου τετύκοντό τε

δαῖτα: ὅτι πόνον τὸ ἐπὶ τῆς ἱερουργίας ἔργον· οὐδέποτε δὲ
τὴν ἀλγηδόνα πόνον εἴρηκεν. Pl. p. 8. Ar. p. 86.
οἱ δὲ πανημέριοι μολπῇ θεὸν ἱλάσκοντο
μέλποντες ἑκάεργον· ὁ δὲ φρένα τέρπετ' ἀκούων.
πανημέριοι: ὅτι οὐ δι' ὅλης φησὶ τῆς ἡμέρας,
ἀλλὰ τοῦ λείποντος τῆς ἡμέρας· καὶ γὰρ τὸ μὲν πεπλεύ-
κασι, τὸ δὲ λεῖπον εὐωχήθησαν. Cf. Α 601 Β 385.
ὅτι παιήονα οὐ τὸν Ἀπόλλωνα, ἀλλὰ τὸν ἐπὶ κα-
ταλύσει λοιμοῦ ὕμνον (Ar. 181). καὶ τὸ καλόν ἀντὶ τοῦ
καλῶς. (Cf. p. 29).
ἀθετεῖται, ὅτι νομίσας τις τὸν Ἀπόλλωνα Παιήονα
εἰρῆσθαι, προσέθηκεν αὐτόν. καὶ γίνεται δισσολογία· προεί-
ρηται γάρ οἱ δὲ πανημέριοι μολπῇ θεὸν ἱλάσκοντο.
Accessit quod μέλπειν apud Homerum non est cantare
sed ludere, maxime saltare. Hoc certe statuit Aristarchus. Nam
Aristonici est scholium Q. ad δ 19 μολπῆς: ὅτι οὐ τὴν ᾠδὴν
ἀλλὰ τὴν παιγνίαν λέγει οὕτω πρὸς τὸ μέλποντες Ἑκά-
εργον· καὶ γὰρ κυνῶν μέλπηθρα (Ν 233) φησί. Cf. Pa-
lat. ad ζ 101. Praeter hunc locum Α 474 omnes loci Home
Chrysippus Phil., Fra.logica et physica Fra. 1175, l. 4
τεταγμέναι ἢ ἀφορίαι καὶ χειρόνων ἐπὶ πλεῖον χύσις ἢ ἐπ' ἔλαττον.

Καὶ ἀναγκαῖόν γε τοῖς ἀκριβοῦν πάντα κατὰ τὸ δυνατὸν
βουλομένοις ὁ περὶ τῶν κακῶν λόγος οὐ μενόντων ἀεὶ ἐν
ταὐτῷ διὰ τὴν ἤτοι τηροῦσαν τὰ ἐπὶ γῆς πρόνοιαν ἢ κατα-
κλυσμοῖς καὶ ἐκπυρώσεσι καθαίρουσαν· καὶ τάχα οὐ τὰ ἐπὶ
γῆς μόνον, ἀλλὰ καὶ τὰ ἐν ὅλῳ τῷ κόσμῳ, δεομένῳ καθαρσίου ὅταν
πολλὴ ἡ κακία γένηται ἐν αὐτῷ.
Plutarchus de Stoic. repugn. cp. 15 p. 1040c. Καὶ ὁμοίως
ἐν τῷ πρώτῳ περὶ Δικαιοσύνης τὰ Ἡσιόδεια ταυτὶ προενεγκάμενος·
Τοῖσιν δ' οὐρανόθεν μέγ' ἐπήλασε πῆμα Κρονίων,
λιμὸν ὁμοῦ καὶ λοιμόν· ἀποφθινύθουσι δὲ λαοί·
(Hesiod. Op. et D. 242) “ταῦτά φησι τοὺς θεοὺς ποιεῖν, ὅπως
κολαζομένων τῶν πονηρῶν οἱ λοιποὶ παραδείγμασι τούτοις
χρώμενοι ἧττον ἐπιχειρῶσι τοιοῦτόν τι ποιεῖν.”
Plutarchus de Stoic. repugn. cp. 35 p. 1050e.8 Ἀλλὰ μὴν
267
τὸν θεὸν κολάζειν φησὶ τὴν κακίαν καὶ πολλὰ ποιεῖν ἐπὶ κολάσει τῶν
πονηρῶν, ὥσπερ ἐν τῷ δευτέρῳ περὶ Θεῶν “ποτὲ μὲν τὰ δύς-
χρηστα συμβαίνειν φησὶ τοῖς ἀγαθοῖς οὐχ ὥσπερ τοῖς φαύλοις
κολάσεως χάριν, ἀλλὰ κατ' ἄλλην οἰκονομίαν, ὥσπερ ἐν ταῖς
πόλεσι.” καὶ πάλιν ἐν τούτοις· “Πρῶτον δὲ τῶν κακῶν παρα-
πλησίως ἐστὶν ἀκουστέον τοῖς προειρημένοις·
Κλήμης Ρωμανός. Epistula Clementis ad Jacobum [Sp.] Ch. 7, sec. 3, l.

2
οἱ δὲ μὴ μαθόντες ἀγνοίας αἰτίᾳ ἀπολοῦνται. διὸ σὺ μὲν αὐτοῖς εὐσχολῶν
προκαθέσθητι πρὸς τὸ εὐκαίρως παρέχειν τοὺς σῴζειν αὐτοὺς

δυναμένους
λόγους, καὶ οὗτοι ἐπακουέτωσάν σου, εἰδότες ὅτι ὁ τῆς ἀληθείας
πρεσβευτὴς
ὃ ἂν δήσῃ ἐπὶ γῆς, δέδεται καὶ ἐν οὐρανῷ, ὃ δ' ἂν λύσῃ, λέλυται. σὺ δὲ
δή-
σεις ἃ δεῖ δεθῆναι καὶ λύσεις ἃ δεῖ λυθῆναι. καὶ τὰ μὲν κατὰ σὲ τὸν προε-
στῶτα ταῦτά ἐστιν καὶ τὰ τούτοις ὅμοια.
Τὰ δὲ κατὰ τοὺς πρεσβυτέρους ἔστω τάδε. πρὸ πάντων τοὺς νέους πρὸς
γά-
μον ζευγνύτωσαν ἐν τάχει, προλαμβάνοντες τῆς νεαζούσης ἐπιθυμίας τὰ
παγιδεύματα. ἀλλὰ μηδὲ τῶν ἤδη γερόντων περὶ γάμου ἀμελείτωσαν·
ἐνίοις
γὰρ καὶ γηράσασιν ἀκμαία ἔνεστιν ἐπιθυμία. ἵνα οὖν μὴ ἡ πορνεία νομὴν
λαβοῦσα καθ' ὑμῶν εἰς ὑμᾶς τὸν αὐτὸν ἐμβάλῃ λοιμόν, προασφαλίζεσθε
καὶ ἐρευνᾶτε, μήπως τὸ τῆς μοιχείας λανθανόντως ἐν ὑμῖν ἀναφθῇ πῦρ.
πολὺ γὰρ δεινὸν ἡ μοιχεία, τοσοῦτον ὅσον τὰ δευτερεῖα ἔχειν αὐτὴν τῆς
κολάσεως· ἐπεὶ τὰ πρωτεῖα τοῖς ἐν πλάνῃ οὖσιν ἀποδίδοται, κἂν σωφρο-
νῶσιν. διὸ ὑμεῖς ὡς ἐκκλησίας πρεσβύτεροι ἐξασκήσατε τὴν Χριστοῦ
νύμφην
εἰς σωφροσύνην (νύμφην δὲ λέγω τῆς ἐκκλησίας τὸ σύστημα)· ἐὰν
γὰρ σώφρων καταληφθῇ ὑπὸ νυμφίου βασιλέως, τιμῆς μεγίστης τεύξεται,
καὶ ὑμεῖς μεγάλης εὐφρασίας, ὡς κλητοὶ γάμων, ἀπολαύσετε. ἐὰν

δὲ ἡμαρτηκυῖα φωραθῇ, αὐτὴ μὲν ἔκβλητος ἔσται, ὑμεῖς δὲ δίκην
δώσετε, μήπως παρὰ τὴν ὑμετέραν ἀμέλειαν γέγονεν ἡ ἁμαρτία. διὸ
πρὸ πάντων περὶ σωφροσύνης φροντίζετε· λίαν γὰρ παρὰ τῷ θεῷ
Κλήμης Ρωμανός. Ομιλία. [Sp.]

268
Ομιλία. 3, ch. 68, sec. 2, l. 1
Χρὴ οὖν τὴν ἐκκλησίαν ὡς πόλιν ἐν ὕψει ᾠκοδομημένην φιλόθεον ἔχειν

τάξιν καὶ διοίκησιν καλήν. πρὸ πάντων ὁ ἐπίσκοπος ὡς ἄρχων περὶ ὧν
λέγει ἀκουέσθω. οἱ πρεσβύτεροι τὰ κελευόμενα γίνεσθαι
σπουδαζέτωσαν. οἱ
διάκονοι ἐκπεριερχόμενοι τῶν ἀδελφῶν τὰ σώματα καὶ τὰς ψυχὰς
ἐπισκε-
πτέσθωσαν καὶ τῷ ἐπισκόπῳ ἀντιβαλλέτωσαν. οἱ λοιποὶ πάντες ἀδελφοὶ
τὸ
ἀδικεῖσθαι ἀναδεχέσθωσαν· εἰ δὲ κρίνεσθαι θέλουσιν, περὶ ὧν
ἀδικοῦνται,
ἐπὶ τῶν πρεσβυτέρων συμβιβαζέσθωσαν· τὸν δὲ συμβιβασμὸν οἱ
πρεσβύτεροι
τῷ ἐπισκόπῳ προσαναφερέτωσαν. νέων δὲ μὴ μόνον κατεπειγέτωσαν
τοὺς γάμους, ἀλλὰ καὶ τῶν προβεβηκότων, μήπως ζέουσα ἡ ὄρεξις προ-
φάσει πορνείας ἢ μοιχείας λοιμὸν προσενέγκῃ τῇ ἐκκλησίᾳ. ὑπὲρ πᾶσαν
γὰρ ἁμαρτίαν ἡ τῆς μοιχείας ἀσέβεια θεῷ ἐστύγηται, ὅτι οὐ μόνον αὐ-
τὸν τὸν ἁμαρτήσαντα ἀναιρεῖ, ἀλλὰ καὶ τοὺς συνεστιωμένους καὶ συνα-
μιλλωμένους· λύσσῃ γὰρ ἔοικεν, ὅτι τῆς ἰδίας μανίας μεταδιδόναι φύσιν
ἔχει. σωφροσύνης οὖν χάριν σπευδέτωσαν τοὺς γάμους ἐπιτελεῖν μὴ
μόνον οἱ πρεσβύτεροι, ἀλλὰ καὶ οἱ πάντες. ἡ γὰρ τοῦ μοιχησαμένου
ἁμαρτία ἐπὶ τοὺς πάντας ἐλθεῖν βιάζεται. τὸ οὖν σπεύδειν σωφρονεῖν
τοὺς ἀδελφούς, τοῦτο πρώτη ἐλεημοσύνη· ψυχῆς γάρ ἐστιν θεραπεία·
ἡ γὰρ τροφὴ τοῦ σώματος ἀνάπαυσίς ἐστιν. ὅμως ἐὰν ἀγαπήσητε
τοὺς ἀδελφοὺς ὑμῶν, οὐδὲν αὐτῶν ἀφαιρήσεσθε, ὧν δὲ ἔχετε
μεταδώσετε·
πεινῶντας γὰρ θρέψετε, διψῶσιν ποτὸν παρέξετε, γυμνοὺς ἐνδύσετε, νο
Κλήμης Ρωμανός. Epistulae de virginitate [Sp.] Book 1, ch. 8, sec. 3, l.

12
γένους, μορφῆς, χώρας, πλούτου,

ἀνδρείας σαρκίνης, λόγου, ἐριθεία
μετὰ φιλονεικίας, μῖσος, μνησι-
κακία, ὀξυχολία, μῆνις, δόλος,
ἀνταπόδοσις, γαστριμαργία, ἀπλη-
στία, πλεονεξία ἥτις ἐστὶν
εἰδωλολατρεία, φιλαργυρία ἡ
ῥίζα πάντων τῶν κακῶν, φι-
λοκοσμία, κενοδοξία, φιλαρχία,
269
αὐθάδεια, θράσος, ἀλαζονεία ἣ

καλεῖται λοιμότης, ὑπερηφανία
ᾗ ὁ θεὸς ἀντιτάσσεται.
ταῦτα
καὶ τὰ τούτοις ὅμοια ὅστις ἔχει
ἐν ἑαυτῷ, σαρκικός ἐστι καὶ υἱὸς
τοῦ ἐναντίου. τὸ γὰρ γεγεννη-
μένον ἐκ τῆς σαρκὸς σάρξ ἐστι,
καὶ ὁ ἐκ τῆς γῆς ὢν τὰ τῆς
γῆς λαλεῖ, τὰ τῆς γῆς ἔργα φρο-
νῶν. τὸ γὰρ φρόνημα τῆς σαρ-
κὸς ἔχθρα εἰς θεόν ἐστιν·
Κλήμης Ρωμανός. Pseudo-Clementina (epitome de gestis Petri

praemetaphrastica) [Sp.] Sec. 151, l. 5
τες ἀγνοίας αἰτίᾳ ἀπολοῦνται. διὸ σὺ μὲν αὐτοῖς εὐσχολῶν προκαθέσθητι

πρὸς τὸ εὐκαίρως παρέχειν τοὺς σώζειν αὐτοὺς δυναμένους λόγους· καὶ
οὗτοι ἐπακουέτωσάν σοι, εἰδότες ὅτι ὁ τῆς ἀληθείας πρεσβευτὴς ὃ ἐὰν
δήσῃ
ἐπὶ γῆς, δέδεται καὶ ἐν οὐρανῷ, ὃ δ' ἂν λύσῃ, λέλυται. σὺ δὲ δήσεις ἃ δεῖ
δεθῆναι, καὶ λύσεις ἃ δεῖ λυθῆναι. καὶ τὰ μὲν κατὰ σὲ τὸν παρεστῶτα καὶ
ταῦτά ἐστιν καὶ τὰ τούτοις ὅμοια.
Τὰ δὲ κατὰ τοὺς πρεσβυτέρους ἔστω τάδε. πρὸ πάντων τοὺς νέους
πρὸς γάμον ζευγνύτωσαν ἐν τάχει προλαμβάνοντες τῆς νεαζούσης
ἐπιθυμίας
τὰ παγιδεύματα. ἀλλὰ μηδὲ τῶν ἤδη γερόντων περὶ γάμου ἀμελείτωσαν·
ἐνίοις γὰρ καὶ γηράσασιν ἀκμαία ἐστὶν ἡ ἐπιθυμία. ἵνα οὖν μὴ ἡ πορνεία
νομὴν λαβοῦσα καθ' ὑμῶν εἰς ὑμᾶς τὸν αὐτῆς ἐμβάλλῃ λοιμὸν
προασφαλί-
ζεσθε, καὶ ἐρευνᾶτε, μήπως τὸ τῆς μοιχείας λανθανόντως ἐν ὑμῖν ἀναφθῇ
πῦρ. πολὺ γὰρ δεινὸν ἡ μοιχεία καὶ τοσοῦτον, ὅσον τὰ δευτερεῖα ἔχειν
αὐτὴν
τῆς κολάσεως, ἐπεὶ τὰ πρωτεῖα τοῖς ἐν πλάνῃ οὖσιν ἀποδίδοται, κἂν
σωφρονῶσιν. διὸ ὑμεῖς ὡς ἐκκλησίας πρεσβύτεροι ἐξασκήσατε τῇ
Χριστοῦ νύμφῃ εἰς σωφροσύνην.
Corpus Hermeticum, Fra.. 6, sec. 8, l. 4
χουσιν οἱ ἄλλοι ἀστέρες· ἐλεύθεροι δὲ ὄντες, ὑπεράνω

πάντων, ὥσπερ φύλακες ἀκριβεῖς καὶ ἐπίσκοποι τοῦ παν-
270
τὸς περιέχονται τῷ νυχθημέρῳ τὸ πᾶν.

– Ἆρ' οὖν καὶ οὗτοι, ὦ πάτερ, ἔχουσι πρὸς ἡμᾶς
ἐνέργειαν;
– Τὴν μεγίστην, ὦ τέκνον. εἰ γὰρ ἐκείνοις ἐνεργοῦσι,
πῶς οὐ καὶ ἡμῖν, καὶ καθ' ἕνα ἕκαστον καὶ κοινῇ;
οὕτως, ὦ τέκνον, τῶν καθολικῶς πάντων συμβαινόντων
ἡ ἐνέργεια ἀπὸ τούτων ἐστιν· οἷον (ὃ λέγω νόησον)
βασιλέων μετατροπαί, πόλεων ἐπαναστάσεις, λιμοί.
λοιμοί, ἀμπώτεις θαλάσσης, γῆς σεισμοί, οὐδὲν τούτων,
ὦ τέκνον, χωρὶς τῆς τούτων ἐνεργείας γίνεται.
ἔτι τε πρὸς τούτοις νόησον· εἰ γὰρ οὗτοι μὲν ἐπις-
τατοῦσιν ἐκείνων, ἡμεῖς δὲ καὶ ὑπὸ τοὺς ἑπτά ἐσμεν, οὐ
νοεῖς καὶ εἰς ἡμᾶς τινα ἐκείνων φθάνειν ἐνέργειαν, ἤτοι
υἱεῖς αὐτῶν, ἢ δι' ἐκείνων;
Democritus Phil., Testimonia Fra. 19, l. 3
τηρήσεως πολλὰ προλέγων Σοφία ἐπωνομάσθη· ὑποδεξαμένου γοῦν

αὐτὸν φιλο-
φρόνως Δαμάσου τοῦ ἀδελφοῦ τεκμηράμενος ἔκ τινων ἀστέρων πολὺν
ἐσόμενον
προεῖπεν ὄμβρον. οἱ μὲν οὖν πεισθέντες αὐτῶι συνεῖλον τοὺς καρποὺς
(καὶ γὰρ ὥραι
θέρους ἐν ταῖς ἅλωσιν ἔτι ἧσαν), οἱ δὲ ἄλλοι πάντα ἀπώλεσαν ἀδοκήτου
καὶ
πολλοῦ καταρρήξαντος ὄμβρου. PLIN. N. H. XVIII 341 tradunt eundem
Demo-
critum metente fratre eius Damaso ardentissimo aestu orasse, ut reliquae
segeti parcerei raperetque desecta sub tectum, paucis mox horis saevo
imbre
vaticinatione adprobat
PHILOSTRAT. V. Apoll. VIII 7 p. 313, 17 Kayser τίς δ' ἂν σοφὸς ἐκλι-
πεῖν σοι δοκεῖ τὸν ὑπὲρ πόλεως τοιαύτης ἀγῶνα, ἐνθυμηθεὶς μὲν
Δημόκριτον ἐλευ-
θερώσαντα λοιμοῦ ποτε Ἀβδηρίτας, ἐννοήσας δὲ Σοφοκλέα τὸν Ἀθηναῖον,
ὃς λέ-
γεται καὶ ἀνέμους θέλξαι τῆς ὥρας πέρα πνεύσαντας κτλ.
IULIAN. Ep. 201 – C. φασὶ γὰρ Δημόκριτον τὸν Ἀβδηρίτην, ἐπειδὴ
Δαρείωι γυναικὸς καλῆς ἀλγοῦντι θάνατον οὐκ εἶχεν ὅτι ἂν εἰπὼν εἰς
παραμυθίαν
ἀρκέσειεν, ὑποσχέσθαι οἱ τὴν ἀπελθοῦσαν εἰς φῶς ἀνάξειν, ἢν ἐθελήσηι
271
τῶν εἰς
Demon Hist., Fra.. 20, l. 5
Harpocrat.: Μυσῶν λείαν, Δημοσθένης ἐν τῷ ὑπὲρ

Κτησιφῶντος. Παροιμία τίς ἐστιν οὕτω λεγομένη, ἥν
φησι Δήμων ἐν τεσσαρακοστῇ περὶ παροιμιῶν τὴν
ἀρχὴν λαβεῖν ἀπὸ τῶν καταδραμόντων ἀστυγειτόνων
τε καὶ λῃστῶν τὴν Μυσίαν κατὰ τὴν τοῦ Τηλέφου τοῦ
βασιλέως ἀποδημίαν.
Schol. Vat. Eurip. Rhes. 250: [Ἕνι δὲ θάρσος
ἐν αἰχμαῖς ποτὲ Μυσῶν] Κέχρηται δὲ καὶ νῦν
Εὐριπίδης τῇ παροιμίᾳ παρὰ τοὺς χρόνους. Δή-
μων γοῦν ἐξηγούμενος περὶ αὐτ.. φησὶν ὡς ὕστερον
τῶν Τρωϊκῶν λοιμοῦ καὶ φθορᾶς καρποῦ περιεληλυ-
θυίας τὴν Ἑλλάδα μαντευομένην περὶ τῶν παρόντων
χρῆσθαι τὴν Πυθίαν, τηνικαῦτα παῦλαν αὐτοῖς τῶν
δεινῶν, ἐπειδάν τινες τῶν ἀπὸ Ἀγαμέμνονος ἐχόντων
τὸ γένος πλεύσαντες εἰς Τροίαν τὰς πόλεις κτίσωσι,
καὶ τῶν θεῶν τιμὰς ἀναλαμβάνωσιν, ἃς ἠφανίσθαι
συνέβαινεν ὑπὸ τοῦ πολεμοῦ. Ταύτην τὴν μαντείαν
παραδεξάμενον τὸν Ὀρέστην συνέβη λιπεῖν τὸν βίον.
Μετὰ δὲ Ὀρέστην Τισαμενὸν λαβεῖν τὴν ἀρχὴν καὶ
μετ' ἐκεῖνον Κομήτην· οὐ χρωμένα ποῦ δέοι πλεῖν,
κατὰ γὰρ εὐλάβειαν καὶ δὶς καὶ τρὶς παρὰ τῶν αὐτῶν
Diogenis Sinopensis Epistulae, Epistulae Epistle 10, sec. 1, l. 7
Μητροκλεῖ.
Μὴ μόνον ἐπὶ τῇ στολῇ καὶ τῷ ὀνόματι καὶ τῇ

διαίτῃ θάρρει, Μητρόκλεις, ἀλλὰ καὶ ἐπὶ τῷ αἰτεῖν
ἀνθρώπους τὰ σωτήρια· οὐ γὰρ αἰσχρόν. βασιλεῖς
γέ τοι καὶ δυνάσται παρὰ τῶν ὑποτεταγμένων αἰτοῦσι
χρήματα, στρατιώτας, ναῦς, σῖτον, καὶ οἱ κάμνοντες
παρὰ τῶν ἰατρῶν φάρμακα καὶ οὐ μόνον πυρετοῦ,
ἀλλὰ καὶ φρίκης καὶ λοιμοῦ, καὶ οἱ ἐρασταὶ παρὰ τῶν
παιδικῶν φιλήματα καὶ ἐπαφήματα, τὸν δὲ Ἡρακλέα
παρὰ τῶν ἀναισθήτων φασὶ καὶ ἰσχὺν λαμβάνειν. οὐ
γὰρ προῖκα οὐδ' ἐπὶ χείρονι ἀνταλλαγῇ, ἀλλ' ἐπὶ τῇ
272
σωτηρίᾳ πάντων ἔστιν αἰτεῖν, ἀνθρώπους τὰ πρὸς τὴν

φύσιν, καὶ ἐπὶ τῷ ταὐτὰ ποιεῖν Ἡρακλεῖ τῷ Διὸς καὶ
ἔχειν ἀμείβεσθαι πολὺ κρείττονα ὧν λαμβάνεις αὐτός.
τίνα ταῦτα; μὴ πρὸς τὴν ἀλήθειαν εἶναί σοι τὴν μά-
χην τοῦτο πράσσοντι, ἀλλὰ πρὸς τὴν δόξαν. ᾗ πάντη
μάχου, κἂν μηδέν σε ἐπείγῃ· καλὸν γάρ τι ἔθος καὶ
ὁ πρὸς τὰ τοιαῦτα πόλεμος. Σωκράτης δὲ ἔλεγε μὴ
Duris Hist., Fra.. 2, l. 3
E LIBRO SECUNDO.
Athenaeus XIII: Οὐδένα δὲ ὑμῶν ἀγνοεῖν

οἴομαι, ἄνδρες φίλοι, ὅτι καὶ οἱ μέγιστοι πόλεμοι διὰ
γυναῖκας ἐγένοντο· ὁ Ἰλιακὸς δι' Ἑλένην, ὁ λοιμὸς διὰ
Χρυσηίδα, Ἀχιλλέως μῆνις διὰ Βρισηίδα, καὶ ὁ ἱερὸς
δὲ καλούμενος δι' ἑτέραν γαμετὴν, φησὶ Δοῦρις ἐν δευ-
τέρᾳ Ἱστοριῶν, Θηβαίαν γένος, ὄνομα Θεανὼ, ἁρπα-
σθεῖσαν ὑπὸ Φωκέως τινός. Δεκαετὴς δὲ καὶ οὗτος
γενόμενος τῷ δεκάτῳ ἔτει Φιλίππου συμμαχήσαντος
πέρας ἔσχε· τότε γὰρ εἷλον οἱ Θηβαῖοι τὴν Φωκίδα.
Tzetzes ad Lyc. 103: [Δυοῖν πελειαῖν ὠρφανισμένην
γονῆς] Ὀρφανὴν καὶ ἔρημον οὖσαν (Ἑλένην) τῆς γονῆς
τῶν δύο περιστερῶν, ἤτοι Ἰφιγενείας, ἣν ἔσχεν ἐκ Θη-
σέως, ὥς φησι Δοῦρις ὁ Σάμιος, καὶ Ἑρμιόνης, ἣν
Εμπεδοκλής. Testimonia Fra. 1, l. 141
καὶ θύειν αὐτῶι δεῖν καθαπερεὶ γεγονότι θεῶι. (69) Ἕρμιππος [fr. 27
FHG III 42]
δέ φησι Πάνθειάν τινα Ἀκραγαντίνην ἀπηλπισμένην ὑπὸ τῶν ἰατρῶν
θεραπεῦσαι
αὐτὸν καὶ διὰ τοῦτο τὴν θυσίαν ἐπιτελεῖν· τοὺς δὲ κληθέντας εἶναι πρὸς
τοὺς ὀγδοή-
κοντα. Ἱππόβοτος [Heraclides fr. 77 Voss] δέ φησιν ἐξαναστάντα αὐτὸν
ὡδευκέναι ὡς ἐπὶ τὴν Αἴτνην, εἶτα παραγενόμενον ἐπὶ τοὺς κρατῆρας τοῦ
πυρὸς
273
βεβαιῶσαι ὅτι
γεγόνοι θεός, ὕστερον δὲ γνωσθῆναι, ἀναρριπισθείσης αὐτοῦ μιᾶς τῶν
κρηπίδων·
χαλκᾶς γὰρ εἴθιστο ὑποδεῖσθαι. πρὸς τοῦθ' ὁ Παυσανίας ἀντέλεγε. (70)
(Διό-
δωρος δ' ὁ Ἐφέσιος περὶ Ἀναξιμάνδρου γράφων φησὶν ὅτι τοῦτον
ἐζηλώκει,
τραγικὸν ἀσκῶν τῦφον καὶ σεμνὴν ἀναλαβὼν ἐσθῆτα). τοῖς Σελινουντίοις
ἐμπε-
σόντος λοιμοῦ διὰ τὰς ἀπὸ τοῦ παρακειμένου ποταμοῦ δυσωδίας, ὥστε
καὶ αὐτοὺς
φθείρεσθαι καὶ τὰς γυναῖκας δυστοκεῖν, ἐπινοῆσαι τὸν Ἐμπεδοκλέα καὶ
δύο τινὰς
ποταμοὺς τῶν σύνεγγυς ἐπαγαγεῖν ἰδίαις δαπάναις· καὶ καταμίξαντα
γλυκῆναι τὰ
ῥεύματα. οὕτω δὴ λήξαντος τοῦ λοιμοῦ καὶ τῶν Σελινουντίων
εὐωχουμένων ποτὲ
παρὰ τῶι ποταμῶι, ἐπιφανῆναι τὸν Ἐμπεδοκλέα· τοὺς δ' ἐξαναστάντας
προσκυνεῖν
καὶ προσεύχεσθαι καθαπερεὶ θεῶι. ταύτην οὖν θέλοντα βεβαιῶσαι τὴν
διάληψιν
εἰς τὸ πῦρ ἐναλέσθαι. (71) τούτοις δ' ἐναντιοῦται Τίμαιος [fr. 98 FHG I
218]
ῥητῶς λέγων ὡς ἐξεχώρησεν εἰς Πελοπόννησον καὶ τὸ σύνολον οὐκ
ἐπανῆλθεν·
ὅθεν αὐτοῦ καὶ τὴν τελευτὴν ἄδηλον εἶναι. πρὸς δὲ τὸν Ἡρακλείδην καὶ
ἐξ ὀνό-
ματος ποιεῖται τὴν ἀντίρρησιν ἐν τῆι ιδ· Συρακόσιόν τε γὰρ εἶναι τὸν
Πεισιάνακτα
καὶ ἀγρὸν οὐκ ἔχειν ἐν Ἀκράγαντι· Παυσανίαν τε μνημεῖον ἂν
πεποιηκέναι
κοντα. Ἱππόβοτος [Heraclides fr. 77 Voss] δέ φησιν ἐξαναστάντα αὐτὸν

ὡδευκέναι ὡς ἐπὶ τὴν Αἴτνην, εἶτα παραγενόμενον ἐπὶ τοὺς κρατῆρας τοῦ
πυρὸς
βεβαιῶσαι ὅτι
γεγόνοι θεός, ὕστερον δὲ γνωσθῆναι, ἀναρριπισθείσης αὐτοῦ μιᾶς τῶν
274
κρηπίδων·
χαλκᾶς γὰρ εἴθιστο ὑποδεῖσθαι. πρὸς τοῦθ' ὁ Παυσανίας ἀντέλεγε. (70)
(Διό-
δωρος δ' ὁ Ἐφέσιος περὶ Ἀναξιμάνδρου γράφων φησὶν ὅτι τοῦτον
ἐζηλώκει,
τραγικὸν ἀσκῶν τῦφον καὶ σεμνὴν ἀναλαβὼν ἐσθῆτα). τοῖς Σελινουντίοις
ἐμπε-
σόντος λοιμοῦ διὰ τὰς ἀπὸ τοῦ παρακειμένου ποταμοῦ δυσωδίας, ὥστε
καὶ αὐτοὺς
φθείρεσθαι καὶ τὰς γυναῖκας δυστοκεῖν, ἐπινοῆσαι τὸν Ἐμπεδοκλέα καὶ
δύο τινὰς
ποταμοὺς τῶν σύνεγγυς ἐπαγαγεῖν ἰδίαις δαπάναις· καὶ καταμίξαντα
γλυκῆναι τὰ
ῥεύματα. οὕτω δὴ λήξαντος τοῦ λοιμοῦ καὶ τῶν Σελινουντίων
εὐωχουμένων ποτὲ
παρὰ τῶι ποταμῶι, ἐπιφανῆναι τὸν Ἐμπεδοκλέα· τοὺς δ' ἐξαναστάντας
προσκυνεῖν
καὶ προσεύχεσθαι καθαπερεὶ θεῶι. ταύτην οὖν θέλοντα βεβαιῶσαι τὴν
διάληψιν
εἰς τὸ πῦρ ἐναλέσθαι. (71) τούτοις δ' ἐναντιοῦται Τίμαιος [fr. 98 FHG I
218]
ῥητῶς λέγων ὡς ἐξεχώρησεν εἰς Πελοπόννησον καὶ τὸ σύνολον οὐκ
ἐπανῆλθεν·
ὅθεν αὐτοῦ καὶ τὴν τελευτὴν ἄδηλον εἶναι. πρὸς δὲ τὸν Ἡρακλείδην καὶ
ἐξ ὀνό-
ματος ποιεῖται τὴν ἀντίρρησιν ἐν τῆι ιδ· Συρακόσιόν τε γὰρ εἶναι τὸν
Πεισιάνακτα
γέγονε δὲ τούτου μαθητὴς Γοργίας ὁ ῥήτωρ ὁ Λεοντῖνος.

καὶ ἔγραψε δι' ἐπῶν Περὶ φύσεως τῶν ὄντων βιβλία β (καὶ ἔστιν ἔπη ὡς
δισχίλια).
Ἰατρικὰ καταλογάδην καὶ ἄλλα πολλά [Lobon fr. 19 Crön.].
PLINIUS N. H. XXIX 1, 5 alia factio (ab experimentis cognominant
empiricen) coepit in Sicilia, Acrone Agragantino Empedoclis physici
auc-
toritate commendato. SUID. S. V. Ἄκρων, Ἀκραγαντῖνος, ἰατρός, υἱὸς
Ξένωνος.
ἐσοφίστευσεν ἐν ταῖς Ἀθήναις ἅμα Ἐμπεδοκλεῖ. ἔστιν οὖν πρεσβύτερος
Ἱπποκρά-
τους. ἔγραψε Περὶ ἰατρικῆς δωρίδι διαλέκτωι, Περὶ τροφῆς ὑγιεινῶν
275
βιβλίον α.
ἔστι δὲ καὶ οὗτος τῶν τινα πνεύματα σημειωσαμένων. εἰς τοῦτον ἐποίησεν
Ἐ.
τωθαστικὸν ἐπίγραμμα [B 157]. PLUT. de Is. et Os. 79 p. 383 D Ἄκρωνα
γοῦν τὸν ἰατρὸν ἐν Ἀθήναις ὑπὸ τὸν μέγαν λοιμὸν εὐδοκιμῆσαι λέγουσι πῦρ
κε-
λεύοντα παρακαίειν τοῖς νοσοῦσιν.
GALEN. Meth. med. I 1 [X 5 K.] καὶ πρόσθεν μὲν ἔρις ἦν οὐ σμικρὰ
νικῆσαι
τῶι πλήθει τῶν εὑρημάτων ἀλλήλους ὀριγνωμένων τῶν ἐν Κῶι καὶ
Κνίδωι·
διττὸν γὰρ ἔτι τοῦτο τὸ γένος ἦν τῶν ἐπὶ τῆς Ἀσίας Ἀσκληπιαδῶν
ἐκλιπόντος
τοῦ κατὰ Ῥόδον· ἤριζον δ' αὐτοῖς τὴν ἀγαθὴν ἔριν ἐκείνην, ἣν Ἡσίοδος
ἐπήινει
(Opp. 24), καὶ οἱ ἐκ τῆς Ἰταλίας ἰατροί, Φιλιστίων τε καὶ Ἐμπεδοκλῆς καὶ
Παυ-
σανίας καὶ οἱ τούτων ἑταῖροι.
ARISTOT. de anima A 2. 405b 1 τῶν δὲ φορτικωτέρων καὶ ὕδωρ τινὲς
ἀπε-
φήναντο [τὴν ἀρχήν] καθάπερ Ἵππων· πεισθῆναι δ' ἐοίκασιν ἐκ τῆς γονῆς
ὅτι πάντων ὑγρά· καὶ γὰρ ἐλέγχει τοὺς αἷμα φάσκοντας τὴν ψυχήν, ὅτι
– XIV 620 D τοὺς δ' Ἐμπεδοκλέους Καθαρμοὺς ἐραψώιδησεν

Ὀλυμπίασι
Κλεομένης ὁ ῥαψωιδός, ὥς φησιν Δικαίαρχος ἐν τῶι Ὀλυμπικῶι (fr. 47
FHG II 249).
NICOMACHUS Porph. V. Pyth. 29, IamV. P. 135,
ὧν μεταλαβόντας Ἐμπεδοκλέα τε τὸν
Ἀκραγαντῖνον καὶ Ἐπιμενίδην τὸν Κρῆτα καὶ Ἄβαριν τὸν Ὑπερβόρειον
πολλαχῆι
καὶ αὐτοὺς τοιαῦτά τινα ἐπιτετελεκέναι. δῆλα δ' αὐτῶν τὰ ποιήματα
ὑπάρχει,
ἄλλως τε καὶ ἀλεξανέμας μὲν ὂν τὸ ἐπώνυμον Ἐμπεδοκλέους, καθαρτὴς
δὲ τὸ
Ἐπιμενίδου, αἰθροβάτης δὲ τὸ Ἀβάριδος.
PLUTARCH de curios. 1 p. 515 c ὁ δὲ φυσικὸς Ἐμπεδοκλῆς ὄρους τινὰ
διασφάγα βαρὺν καὶ νοσώδη κατὰ τῶν πεδίων τὸν νότον ἐμπνέουσαν
ἐμφράξας
λοιμὸν ἔδοξεν ἐκκλεῖσαι τῆς χώρας. adv. Colot. 32, 4 p. 1126 B Ἐ. δὲ
276
τούς τε
πρώτους τῶν πολιτῶν ὑβρίζοντας καὶ διαφοροῦντας τὰ κοινὰ ἐξελέγξας
ἐξέβαλε
τήν τε χώραν ἀπήλλαξεν ἀκαρπίας καὶ λοιμοῦ διασφάγας ὄρους
ἀποτειχίσας δι'
ὧν ὁ νότος εἰς τὸ πεδίον ὑπερέβαλλε. CLEM. Strom. VI 30 (II 445, 11
St.) Ἐ.
τε ὁ Ἀκραγαντῖνος κωλυσανέμας ἐπεκλήθη. λέγεται οὖν ἀπὸ τοῦ
Ἀκράγαντος
ὄρους πνέοντός ποτε ἀνέμου βαρὺ καὶ νοσῶδες τοῖς ἐγχωρίοις, ἀλλὰ καὶ
ταῖς γυναιξὶν
αὐτῶν ἀγονίας αἰτίου γινομένου παῦσαι τὸν ἄνεμον.
PHILOSTRAT. V. Apoll. VIII 7, 8 p. 158 τίς δ' ἂν σοφὸς ἐκλιπεῖν
σοι δοκεῖ τὸν ὑπὲρ πόλεως τοιαύτης ἀγῶνα, ἐνθυμηθεὶς μὲν Δημόκριτον
ἐλευθερώσαντα λοιμοῦ ποτε Ἀβδηρίτας, ἐννοήσας δὲ Σοφοκλέα τὸν
Ἀθηναῖον, ὃς
NICOMACHUS Porph. V. Pyth. 29, IamV. P. 135,

ὧν μεταλαβόντας Ἐμπεδοκλέα τε τὸν
Ἀκραγαντῖνον καὶ Ἐπιμενίδην τὸν Κρῆτα καὶ Ἄβαριν τὸν Ὑπερβόρειον
πολλαχῆι
καὶ αὐτοὺς τοιαῦτά τινα ἐπιτετελεκέναι. δῆλα δ' αὐτῶν τὰ ποιήματα
ὑπάρχει,
ἄλλως τε καὶ ἀλεξανέμας μὲν ὂν τὸ ἐπώνυμον Ἐμπεδοκλέους, καθαρτὴς
δὲ τὸ
Ἐπιμενίδου, αἰθροβάτης δὲ τὸ Ἀβάριδος.
PLUTARCH de curios. 1 p. 515 c ὁ δὲ φυσικὸς Ἐμπεδοκλῆς ὄρους τινὰ
ἐμφράξας
τούς τε
ἐξέβαλε
St.) Ἐ.
277
ἐλευθερώ-
σαντα λοιμοῦ ποτε Ἀβδηρίτας, ἐννοήσας δὲ Σοφοκλέα τὸν Ἀθηναῖον, ὃς
λέγεται
καὶ ἀνέμους θέλξαι τῆς ὥρας ὑπερπνεύσαντας, ἀκηκοὼς δὲ τὰ
Ἐμπεδοκλέους ὃς
νεφέλης ἀνέσχε φορὰν ἐπ' Ἀκραγαντίνους ῥαγείσης; vgl. I 2 Ἐ. τε γὰρ
καὶ Πυθα-
γόρας αὐτὸς καὶ Δημόκριτος ὁμιλήσαντες μάγοις καὶ πολλὰ δαιμόνια
εἰπόντες
ἐμφράξας
τούς τε
ἐξέβαλε
St.) Ἐ.
ἐλευθερώ-
σαντα λοιμοῦ ποτε Ἀβδηρίτας, ἐννοήσας δὲ Σοφοκλέα τὸν Ἀθηναῖον, ὃς
λέγεται
καὶ ἀνέμους θέλξαι τῆς ὥρας ὑπερπνεύσαντας, ἀκηκοὼς δὲ τὰ
Ἐμπεδοκλέους ὃς
νεφέλης ἀνέσχε φορὰν ἐπ' Ἀκραγαντίνους ῥαγείσης; vgl. I 2 Ἐ. τε γὰρ
καὶ Πυθα-
γόρας αὐτὸς καὶ Δημόκριτος ὁμιλήσαντες μάγοις καὶ πολλὰ δαιμόνια
εἰπόντες
278
οὔπω ὑπήχθησαν τῆι τέχνηι. PLIN. N. H. XXX 1, 9 certe Pythagoras, E.,
Επιμενίδης. Testimonia Vol.-Jacobyʹ-T 3b,457,T, fra. 1, l. 9
DIOG. LAERT. 1, 109: Ἐπιμενίδης, καθά φησι Θεόπομπος (115

F 67a) καὶ ἄλλοι συχνοί, πατρὸς μὲν ἦν Φαιστίου (οἱ δὲ Δωσιάδα, οἱ δὲ
Ἀγησάρχου), Κρὴς
τὸ γένος ἀπὸ Κνωσοῦ, καθέσει τῆς κόμης τὸ εἶδος παραλλάσσων. οὗτός
ποτε πεμφθεὶς παρὰ
τοῦ πατρὸς εἰς ἀγρὸν ἐπὶ πρόβατον, τῆς ὁδοῦ κατὰ μεσημβρίαν ἐκκλίνας
ὑπ' ἄντρωι τινὶ
κατεκοιμήθη ἑπτὰ καὶ πεντήκοντα ἔτη .... (110) γνωσθεὶς δὲ παρὰ τοῖς
Ἕλλησι θεοφι-
λέστατος εἶναι ὑπελήφθη. ὅτε καὶ Ἀθηναίοις τότε λοιμῶι κατεχομένοις
ἔχρησεν ἡ Πυθία
καθῆραι τὴν πόλιν (T 4)· οἱ δὲ πέμπουσι ναῦν τε καὶ Νικίαν τὸν
Νικηράτου εἰς Κρήτην,
καλοῦντες τὸν Ἐπιμενίδην. καὶ ὃς ἐλθὼν ὀλυμπιάδι τεσσαρακοστῆι ἕκτηι
ἐκάθηρεν
αὐτῶν τὴν πόλιν, καὶ ἔπαυσε τὸν λοιμὸν τοῦτον τὸν τρόπον· λαβὼν
πρόβατα μέλανά τε καὶ
λευκά, ἤγαγεν πρὸς τὸν Ἄρειον πάγον, κἀκεῖθεν εἴασεν ἰέναι οἷ
βούλοιντο, προστάξας τοῖς
ἀκολούθοις, ἔνθα ἂν κατακλινῆι αὐτῶν ἕκαστον, θύειν τῶι προσήκοντι
θεῶι· καὶ οὕτω λῆξαι
τὸ κακόν· ὅθεν ἔτι καὶ νῦν ἔστιν εὑρεῖν κατὰ τοὺς δήμους τῶν Ἀθηναίων
βωμοὺς ἀνωνύμους,
ὑπόμνημα τῆς τότε γενομένης ἐξιλάσεως. ⟦οἱ δὲ τὴν αἰτίαν εἰπεῖν τοῦ
λοιμοῦ τὸ Κυλώνειον
ἄγος σημαίνοντες τὴν ἀπαλλαγήν· καὶ διὰ τοῦτο ἀποθανεῖν δύο νεανίας
Κρατῖνον καὶ
Κτησίβιον, καὶ λυθῆναι τὴν συμφοράν⟧. (111) Ἀθηναῖοι δὲ τάλαντον
ἐψηφίσαντο δοῦναι
αὐτῶι καὶ ναῦν τὴν εἰς Κρήτην ἀπάξουσαν αὐτόν· ὁ δὲ τὸ μὲν ἀργύριον
οὐ προσήκατο, φιλίαν
δὲ καὶ συμμαχίαν ἐποιήσατο Κνωσίων καὶ Ἀθηναίων. καὶ ἐπανελθὼν ἐπ'
οἴκου μετ' οὐ
πολὺ μετήλλαξεν, ὥς φησι Φλέγων ἐν τῶι Περὶ μακροβίων (257 F 38),
βιοὺς ἔτη ἑπτὰ καὶ
279
πεντήκοντα καὶ ἑκατόν· ὡς δὲ Κρῆτες λέγουσιν (468 F 13), ἑνὸς δέοντος

τριακόσια· ὡς δὲ
Επιμενίδης. Testimonia Vol.-Jacobyʹ-T 3b,457,T, fra. 1, l. 13
τὸ γένος ἀπὸ Κνωσοῦ, καθέσει τῆς κόμης τὸ εἶδος παραλλάσσων. οὗτός

ποτε πεμφθεὶς παρὰ
τοῦ πατρὸς εἰς ἀγρὸν ἐπὶ πρόβατον, τῆς ὁδοῦ κατὰ μεσημβρίαν ἐκκλίνας
ὑπ' ἄντρωι τινὶ
κατεκοιμήθη ἑπτὰ καὶ πεντήκοντα ἔτη .... (110) γνωσθεὶς δὲ παρὰ τοῖς
Ἕλλησι θεοφι-
λέστατος εἶναι ὑπελήφθη. ὅτε καὶ Ἀθηναίοις τότε λοιμῶι κατεχομένοις
ἔχρησεν ἡ Πυθία
καθῆραι τὴν πόλιν (T 4)· οἱ δὲ πέμπουσι ναῦν τε καὶ Νικίαν τὸν
Νικηράτου εἰς Κρήτην,
καλοῦντες τὸν Ἐπιμενίδην. καὶ ὃς ἐλθὼν ὀλυμπιάδι τεσσαρακοστῆι ἕκτηι
ἐκάθηρεν
αὐτῶν τὴν πόλιν, καὶ ἔπαυσε τὸν λοιμὸν τοῦτον τὸν τρόπον· λαβὼν
πρόβατα μέλανά τε καὶ
λευκά, ἤγαγεν πρὸς τὸν Ἄρειον πάγον, κἀκεῖθεν εἴασεν ἰέναι οἷ
βούλοιντο, προστάξας τοῖς
ἀκολούθοις, ἔνθα ἂν κατακλινῆι αὐτῶν ἕκαστον, θύειν τῶι προσήκοντι
θεῶι· καὶ οὕτω λῆξαι
τὸ κακόν· ὅθεν ἔτι καὶ νῦν ἔστιν εὑρεῖν κατὰ τοὺς δήμους τῶν Ἀθηναίων
βωμοὺς ἀνωνύμους,
ὑπόμνημα τῆς τότε γενομένης ἐξιλάσεως. ⟦οἱ δὲ τὴν αἰτίαν εἰπεῖν τοῦ
λοιμοῦ τὸ Κυλώνειον
ἄγος σημαίνοντες τὴν ἀπαλλαγήν· καὶ διὰ τοῦτο ἀποθανεῖν δύο νεανίας
Κρατῖνον καὶ
Κτησίβιον, καὶ λυθῆναι τὴν συμφοράν⟧. (111) Ἀθηναῖοι δὲ τάλαντον
ἐψηφίσαντο δοῦναι
αὐτῶι καὶ ναῦν τὴν εἰς Κρήτην ἀπάξουσαν αὐτόν· ὁ δὲ τὸ μὲν ἀργύριον
οὐ προσήκατο, φιλίαν
δὲ καὶ συμμαχίαν ἐποιήσατο Κνωσίων καὶ Ἀθηναίων. καὶ ἐπανελθὼν ἐπ'
οἴκου μετ' οὐ
πολὺ μετήλλαξεν, ὥς φησι Φλέγων ἐν τῶι Περὶ μακροβίων (257 F 38),
βιοὺς ἔτη ἑπτὰ καὶ
πεντήκοντα καὶ ἑκατόν· ὡς δὲ Κρῆτες λέγουσιν (468 F 13), ἑνὸς δέοντος
τριακόσια
Επιμενίδης. Testimonia Fra. 1, l. 15

280
ἐκκλίνας ὑπ' ἄντρωι τινὶ κατεκοιμήθη ἑπτὰ καὶ πεντήκοντα ἔτη.

διαναστὰς δὲ
μετὰ ταῦτα ἐζήτει τὸ πρόβατον, νομίζων ἐπ' ὀλίγον κεκοιμῆσθαι. ὡς δὲ
οὐχ
εὕρισκεν, παρεγένετο εἰς τὸν ἀγρόν, καὶ μετεσκευασμένα πάντα
καταλαβὼν καὶ
παρ' ἑτέρωι τὴν κτῆσιν, πάλιν ἧκεν εἰς ἄστυ διαπορούμενος. κἀκεῖ δὲ εἰς
τὴν ἑαυτοῦ
εἰσιὼν οἰκίαν περιέτυχε τοῖς πυνθανομένοις, τίς εἴη, ἕως τὸν νεώτερον
ἀδελφὸν
εὑρὼν τότε ἤδη γέροντα ὄντα, πᾶσαν ἔμαθε παρ' ἐκείνου τὴν ἀλήθειαν.
(110)
γνωσθεὶς δὲ παρὰ τοῖς Ἕλλησι θεοφιλέστατος εἶναι ὑπελήφθη. τότε καὶ
Ἀθηναίοις
[τότε] λοιμῶι κατεχομένοις ἔχρησεν ἡ Πυθία καθῆραι τὴν πόλιν· οἱ δὲ
πέμπουσι
ναῦν τε καὶ Νικίαν τὸν Νικηράτου εἰς Κρήτην, καλοῦντες τὸν
Ἐπιμενίδην. καὶ
ὃς ἐλθὼν ὀλυμπιάδι τεσσαρακοστῆι ἕκτηι [596 – 593] ἐκάθηρεν αὐτῶν
τὴν πόλιν
καὶ ἔπαυσε τὸν λοιμὸν τοῦτον τὸν τρόπον· λαβὼν πρόβατα μέλανά τε καὶ
λευκὰ
ἤγαγεν πρὸς τὸν Ἄρειον πάγον· κἀκεῖθεν εἴασεν ἰέναι οἷ βούλοιντο,
προστάξας
τοῖς ἀκολούθοις, ἔνθα ἂν κατακλινῆι αὐτῶν ἕκαστον, θύειν τῶι
προσήκοντι θεῶι·
καὶ οὕτω λῆξαι τὸ κακόν. ὅθεν ἔτι καὶ νῦν ἔστιν εὑρεῖν κατὰ τοὺς δήμους
τῶν
Ἀθηναίων βωμοὺς ἀνωνύμους, ὑπόμνημα τῆς τότε γενομένης ἐξιλάσεως.
οἱ δὲ τὴν
αἰτίαν εἰπεῖν τοῦ λοιμοῦ τὸ Κυλώνειον ἄγος σημαίνειν τε τὴν
ἀπαλλαγήν· καὶ διὰ
τοῦτο ἀποθανεῖν δύο νεανίας Κρατῖνον καὶ Κτησίβιον, καὶ λυθῆναι τὴν
συμφοράν.
(111) Ἀθηναῖοι δὲ τάλαντον ἐψηφίσαντο δοῦναι αὐτῶι καὶ ναῦν τὴν εἰς
Κρήτην
Επιμενίδης. Testimonia Fra. 1, l. 20
εὑρὼν τότε ἤδη γέροντα ὄντα, πᾶσαν ἔμαθε παρ' ἐκείνου τὴν ἀλήθειαν.
(110)
281
γνωσθεὶς δὲ παρὰ τοῖς Ἕλλησι θεοφιλέστατος εἶναι ὑπελήφθη. τότε καὶ

Ἀθηναίοις
[τότε] λοιμῶι κατεχομένοις ἔχρησεν ἡ Πυθία καθῆραι τὴν πόλιν· οἱ δὲ
πέμπουσι
ναῦν τε καὶ Νικίαν τὸν Νικηράτου εἰς Κρήτην, καλοῦντες τὸν
Ἐπιμενίδην. καὶ
ὃς ἐλθὼν ὀλυμπιάδι τεσσαρακοστῆι ἕκτηι [596 – 593] ἐκάθηρεν αὐτῶν
τὴν πόλιν
καὶ ἔπαυσε τὸν λοιμὸν τοῦτον τὸν τρόπον· λαβὼν πρόβατα μέλανά τε καὶ
λευκὰ
ἤγαγεν πρὸς τὸν Ἄρειον πάγον· κἀκεῖθεν εἴασεν ἰέναι οἷ βούλοιντο,
προστάξας
τοῖς ἀκολούθοις, ἔνθα ἂν κατακλινῆι αὐτῶν ἕκαστον, θύειν τῶι
προσήκοντι θεῶι·
καὶ οὕτω λῆξαι τὸ κακόν. ὅθεν ἔτι καὶ νῦν ἔστιν εὑρεῖν κατὰ τοὺς δήμους
τῶν
Ἀθηναίων βωμοὺς ἀνωνύμους, ὑπόμνημα τῆς τότε γενομένης ἐξιλάσεως.
οἱ δὲ τὴν
αἰτίαν εἰπεῖν τοῦ λοιμοῦ τὸ Κυλώνειον ἄγος σημαίνειν τε τὴν
ἀπαλλαγήν· καὶ διὰ
τοῦτο ἀποθανεῖν δύο νεανίας Κρατῖνον καὶ Κτησίβιον, καὶ λυθῆναι τὴν
συμφοράν.
(111) Ἀθηναῖοι δὲ τάλαντον ἐψηφίσαντο δοῦναι αὐτῶι καὶ ναῦν τὴν εἰς
Κρήτην
ἀπάξουσαν αὐτόν. ὁ δὲ τὸ μὲν ἀργύριον οὐ προσήκατο· φιλίαν δὲ καὶ
συμμαχίαν
ἐποιήσατο Κνωσίων καὶ Ἀθηναίων.
καὶ ἐπανελθὼν ἐπ' οἴκου μετ' οὐ πολὺ μετήλλαξεν, ὥς φησι Φλέγων ἐν
τῶι
Περὶ μακροβίων [F GrHist. 257 F 38 II 1191] βιοὺς ἔτη ἑπτὰ καὶ
πεντήκοντα
καὶ ἑκατόν· ὡς δὲ Κρῆτες λέγουσιν, ἑνὸς δέοντα τριακόσια· ὡς δὲ
Ξενοφάνης ὁ
Eudoxus Astron., Fra.. 141, l. 7
δύσεις ἄλλων καὶ ἄλλων ἄστρων, καὶ ἐκ διαφόρων μερῶν τοῦ παντὸς
οἱ ἄνεμοι πνέουσιν, ὡς Ἀριστοτέλης τε δηλοῖ ἐν τῷ δευτέρῳ τῶν Μετεώ-
ρων (351b9 30) καὶ Ἄρατος ὁ ποιητὴς καὶ Εὔδοξος.
SEXT. EMP. Adv. math. V 1 Περὶ ἀστρολογίας ἢ μαθηματικῆς
πρόκειται ζητῆσαι οὔτε τῆς τελείου ἐξ ἀριθμητικῆς καὶ γεωμετρίας συν-
282
εστώσης (ἀντειρήκαμεν γὰρ πρὸς τοὺς ἀπὸ τούτων τῶν μαθημάτων)

οὔτε τῆς παρὰ τοῖς περὶ Εὔδοξον καὶ Ἵππαρχον καὶ τοὺς ὁμοίους προρ-
ρητικῆς δυνάμεως, ἣν δὴ καὶ ἀστρονομίαν τινὲς καλοῦσι (2τήρησις γάρ
ἐστιν ἐπὶ φαινομένοις ὡς γεωργία καὶ κυβερνητική, ἀφ' ἧς ἔστιν αὐχμούς
τε καὶ ἐπομβρίας λοιμούς τε καὶ σεισμοὺς καὶ ἄλλας τοιουτώδεις τοῦ
περιέχοντος μεταβολὰς προθεσπίζειν), ἀλλὰ πρὸς γενεθλιαλογίαν, ἣν
σεμνοτέροις κοσμοῦντες ὀνόμασιν οἱ Χαλδαῖοι μαθηματικοὺς καὶ ἀστρο-
λόγους σφᾶς αὐτοὺς ἀναγορεύουσιν, ποικίλως μὲν ἐπηρεάζοντες τῷ βίῳ,
μεγάλην δ' ἡμῖν ἐπιτειχίζοντες δεισιδαιμονίαν, μηδὲν δὲ ἐπιτρέποντες
κατὰ τὸν ὀρθὸν λόγον ἐνεργεῖν.
AET. PLACIT. II 19 3 p. 347 Diels ap. PLUT. Placit. philos.
epit. II 19 Εὔδοξος Ἄρατος κοινῶς διὰ πάντας τοὺς ἀστέρας (sc. signi-
ficationes esse), ἐν οἷς φησίν· seq. Phaen. vv. 10 – 12, et ap. STO
Ecl. I 24 1 Εὔδοξος καὶ Ἄρατος τὰς ἐπισημασίας κατὰ τὰς τῶν ἄστρων
ἐπιτολὰς γίνεσθαι. Λέγει γοῦν Ἄρατος ἐν τοῖς Φαινομένοις οὕτως·
Ιστορία Μεγάλου Αλεξάνδρου. , Recensio α sive Recensio vetusta

Book 1, ch. 33, sec. 11, l. 29
καὶ πᾶς ἐς αὐτὴν εἰσελεύσεται μένειν

τῆς πρὶν τεκούσης ἐκλελησμένος γύης.
ἐγὼ δὲ ταύτης προστάτης γενήσομαι
ἔθε.......... προκαθίσας ἀοράτοις
τὴν γῆν ἑδράσας καὶ τάξας πόλον μένειν,
βυθοὺς ἁπλώσας καὶ τὸ πῦρ ἐκφοιβάσας,
νότον δὲ θαμβῶν μὴ πνέειν δυσήμερον,
ὅπως τὰ χαλεπὰ τῶν πονηρῶν δαιμόνων
μηδὲν δυνηθῇ διαταράξαι τὴν πόλιν.
σεισμὸς γὰρ ἔσται πρὸς ὀλίγον λιμός θ' ἅμα
λοιμός θ' ὁμοίως, πόλεμος οὐ βαρὺς φόνῳ,
ἀλλ' ὡς ὄνειρον διαδραμοῦνται τὴν πόλιν.
πολλοὶ δὲ διὰ βίου σε πάντῃ πάντοτε
καθὼς θεὸν γεγονότα προσκυνήσουσιν.
σὺ δ' ἀποθεωθεὶς προσκυνηθήσῃ θανών
καὶ δῶρα λήψῃ βασιλέων. σὺ πάντοτε
οἰκήσεις αὐτὴν καὶ θανὼν καὶ μὴ θανών·
τάφον γὰρ ἕξεις αὐτὸς ἣν κτίζεις πόλιν.
πείσω δὲ Ἀλέξανδρε τίς πέφυκ' ἐγώ·
δὶς ἑκατὸν ἤδη καὶ μίαν ψῆφον σύνθες,
εἶθ' ἑκατὸν ἄλλας καὶ μίαν, τετράκις εἴκοσι καὶ
Ιστορία Μεγάλου Αλεξάνδρου. , Recensio α sive Recensio vetusta
Book 2, ch. 2, sec. 14, l. 1
283
τῶν καθηγητῶν καὶ αἰδεσθήσεται ἡμῶν τὰς ὄψεις· γελοίως. ἅπαντας

ἡμᾶς ὕβρισε καὶ μετέστησε Στασαγόραν τῆς στρατηγίας, ὃν ἡμεῖς ἀπεκα-
τεστήσαμεν, καὶ Κιθόωντα τὸν ἐμὸν ἐχθρὸν ἀπεκατέστησεν
ἀρχιστρατηγόν,
ἡμῶν οὔσης τῆς πόλεως. ἤδη δὲ αὑτῷ ἐξεδίκησε Πλαταιάς· καὶ σὺ λέγεις,
ὅτι θεασάμενος ἡμῶν τὰς ὄψεις αἰδεσθήσεται; μᾶλλον γυμνοὺς ἡμᾶς

λαβὼν
κολάσεται. ὥστε πολεμήσωμεν ἀγνώμονι Ἀλεξάνδρῳ καὶ μὴ
πιστεύσωμεν,
εἰ περίκειται ἡλικία· καὶ γὰρ ἄπιστος ἡ ἡλικία· δύναται γὰρ γενναίως
πολεμεῖν, οὐ δικαίως σωφρονεῖν. – Τυρίους, φησίν, ἐξεπόρθησεν·
ἀδύναμοι
γὰρ ἦσαν. Θηβαίους κατέσκαψεν οὐκ ὄντας οὕτως ἀδυνάμους, ἀλλὰ ἀπὸ
πολλῶν πολέμων καμόντας· Πελοποννησίους ἐξῃχμαλώτισεν – οὐκ
αὐτός,
ἀλλὰ λοιμὸς καὶ λιμὸς αὐτοὺς διέφθειρεν. εἶτα δὲ Ξέρξης ἐξήρτησε τὴν
θάλασσαν ναυσὶ καὶ κατέσπειρε τὴν ὅλην γῆν στρατεύμασι καὶ ἐσκέπασε
τοῖς ὅπλοις τὸν ἀέρα καὶ ἐπλήρωσε τὴν Περσίδα τῶν αἰχμαλώτων· καὶ
ὅμως ἡμεῖς αὐτὸν ἀπεδιώξαμεν καὶ τὰς ναῦς ἐπρήσαμεν, Κυναιγείρου καὶ
Ἀντιφῶντος καὶ Μνησοχάρους καὶ τῶν ἄλλων ἀριστέων μαχησαμένων.
Ιστορία Μεγάλου Αλεξάνδρου. , Recensio γ (li1) Sec. 33, l. 35
ωνύμῳ σκῆπτρον κατέχον, καὶ παρειστήκει τῷ ξοάνῳ κόρη,

ἄγαλμα μέγιστον. ἐπυνθάνετο δὲ Ἀλέξανδρος παρὰ τῶν ἐκεῖ-
σε κατοικούντων, τίς ἄρα ὁ ἐντεῦθεν θεὸς τυγχάνει. οἱ δὲ
ἔφησαν μὴ εἰδέναι, παρειληφέναι δὲ ὑπὸ τῶν προπατόρων
αὐτῶν Διὸς καὶ Ἥρας ἱερὸν εἶναι, ἐν ᾧ καὶ τοὺς ὀβελίς-
κους ἐθεάσατο τοὺς μέχρι νῦν κειμένους ἐν τῷ Σαραπείῳ ἔξω
τοῦ περιβόλου τοῦ νῦν κειμένου ἐν οἷς ἦν γράμματα ἱερο-
γλυφικὰ περιέχοντα οὕτως· “τὸ μὲν γέρας αὐτῆς τῆς πόλεως·
καλλίναος, ὑπερφέρουσα πλήθει ὄχλων πολλῶν, ἀέρων εὐκρασί-
αις ὑπερβάλλουσα. ἐγὼ δὲ προστάτης ταύτης γενήσομαι ὅπως
μὴ τὰ χαλεπὰ τελείως ὑπομείνῃ, ἢ διὰ λοιμὸν ἢ σεισμὸν,
ἀλλ' ὡς ὄνειρος διαδραμοῦντα τῇ πόλει. πολλοὶ δὲ βασιλεῖς
ἥξουσιν εἰς αὐτὴν οὐ πολεμήσοντες ἀλλὰ προσκυνῆσαι φερό-
μενοι. σὺ δὲ ἀποθεωθεὶς προσκυνηθήσῃ νεκρὸς καὶ δῶρα λή-
284
ψῃ ἐκ πολλῶν βασιλέων πάντοτε. οἰκήσεις δὲ αὐτὴν καὶ θα-

νὼν καὶ μὴ θανών· τάφον γὰρ ἕξεις αὐτὴν ἣν κτίζεις πόλιν.
πείρασαι δὲ Ἀλέξανδρε τίς πέφυκα; συντόμως ἐρῶ· δὶς ρʹ
καὶ αʹ ψῆφον συνθεὶς, εἶτα ρʹ καὶ αʹ καὶ τετράκις κʹ
καὶ ιʹ, τὸ πρῶτον δὲ λαβὼν γράμμα {καὶ τετράκις κʹ καὶ ιʹ}
ποίησον εἰς ἔσχατον. καὶ τότε νοήσεις τίς ἐφάνθην.” ταῦτα
οὖν χρηματισθεὶς τὸν χρησμὸν ἐπέγνω “Σάραπις” εἶναι.
Ιστορία Μεγάλου Αλεξάνδρου. , Recensio γ (li2) Sec. 35a,25, l. 8
δίψης· οὐκ ἐσθίω σάρκας ὡς λέων, οὐδὲ σήπεται ἐν ἐμοὶ ἑτέ-

ρων ζῴων κρέας, οὐδὲ γίνομαι τάφος νεκρῶν ἀλόγων. πρόνοια
γάρ μοι τροφὴν φέρει καρποὺς ὡς φίλη μήτηρ τῷ τεχθέντι γάλα.
ἀλλὰ σὺ ζητεῖς, Ἀλέξανδρε, τοῦ μαθεῖν παρ' ἐμοῦ, τί πε-
ρισσὸν τῶν ἄλλων πατέρων κέκτημαι ἢ τί οἶδα σοφὸν παρὰ
πολλούς. ἐμὲ βλέπεις, βιῶ ὡς ἐξ ἀρχῆς ἐκτίσθην, ζῶ, ὡς παρὰ
τῆς μητρὸς ἐτέχθην, γυμνὸς ἄνευ πλούτου καὶ φροντίδων. διὰ
τοῦτο, ὅσα ὁ θεὸς ποιεῖ, οἶδα καὶ τί γενέσθαι δεῖ, ἐπίσταμαι.
ὑμεῖς δὲ θαμβεῖσθε περὶ τῶν καθ' ὥραν παρεχομένων ἐφ' ὑμῖν
μαντευόμενοι, μὴ συνιέντες τὰ καθ' ὥραν ἡμῖν δεικνύμενα ἔργα
τοῦ θεοῦ· λιμούς, λοιμούς, πολέμους, κεραυνούς, αὐχμούς, ὄμβρους
καὶ καρπῶν φθορὰς προγινώσκω ἐγὼ καὶ πῶς καὶ πόθεν ταῦτα
γίνεται καὶ διὰ τί· ἐμοὶ παρέχει γνῶσιν πρόνοια· καὶ τοῦτο
λίαν εὐφραίνει με, ὅτι τῶν ἰδίων ἔργων ὁ θεὸς ἐμὲ σύμβουλον
πεποίηκεν, τὴν δικαιοσύνην αὐτοῦ δεικνὺς πρὸς μέ. πολεμίων
φόβος ἐὰν ἐπέλθῃ βασιλεῦσιν καὶ ἑτέρα πτόησις, πρὸς μὲ ἔρ-
χονται ὡς προάγγελον θεοῦ· καὶ ἱκετεύω, πείθω αὐτὴν ἀγαθόν
τι δοῦναι τοῖς παροῦσιν πρός με, καὶ τὸν φόβον τούτων κατα-
λύσας μετὰ θάρσους αὐτοὺς ἀποπέμπω.
τί βέλτιον, εἰπέ μοι, καταβλάπτειν ἀνθρώπους καὶ κακῆς
δόξης ὄνομα ἔχειν ἢ μᾶλλον τούτους φυλάττειν καὶ εὐεργέτην
Ιστορία Μεγάλου Αλεξάνδρου. , Recensio φ Sec. 198, l. 4
βηθήκατε ἀπὸ τοὺς ἀνάνδρους Ἰνδούς. Καὶ ἐὰν ἐγὼ ἐξέβηκα ἀπὸ
τὴν καρδίαν σας καὶ ἡ ἀγάπη σας ἔφυγεν ἀπὸ ἐμένα καὶ δὲν θέλετε
νὰ πολεμήσετε, ἐτούτην τὴν ἡμέραν ἀτοί σας μὲ τὰ χέρια σας μὲ
ἐσκοτώσετε. Καὶ ἐὰν ἠξεύρετε ὅτι θέλετε εὐχαριστηθῆ καλύτερα
μὲ τὸν Πῶρον τὸν βασιλέα, ἐγὼ ἀτός μου ὑπάγω νὰ παραδοθῶ εἰς
τὰς χεῖρας του. Ἀμὴ νὰ τὸ ἠξεύρετε ὅτι, ἐὰν πάθω ἐγὼ τίποτας κακόν,
ἀπὸ ἐσᾶς οὐδένας
θέλει ἰδεῖ τὴν Μακεδονίαν ἢ νὰ ζήση πλέον.
285
Ἐμένα σώνει με τρεῖς πῆχες γῆς νὰ πέσω, ἀμὴ ἐσεῖς κακὴν ζωὴν
θέλετε περάσει ἐδῶ εἰς τὸν ξένον τόπον μὲ δούλευσιν καὶ σκλαβίαν.
Καὶ ἀλοίμονον εἰς ἐκείνους ὁποὺ παραδίδουν τὸν αὐθέντην τους,
καθὼς ἐσεῖς ἐβουλήθητε νὰ μὲ παραδώσετε. Μὰ ὕστερον καὶ ἐσεῖς
κακὸν θάνατον θέλετε δώσει. Ἐγὼ ἀτός μου ὑπάγω νὰ πολεμήσω
μὲ τὸν Πῶρον, βασιλεὺς μὲ βασιλέα. Καὶ τὰ φουσάτα μας ἂς στέ-
κωνται εἰς τὸν τόπον τους καί, ἂν δώση ὁ Θεὸς καὶ τὸν σκοτώσω,
θέλει φανῆ ὅτι ἐγὼ μοναχὸς ἐπῆρα τὸν κόσμον ὅλον καὶ οὐχὶ μὲ
τὴν δύναμίν σας· εἰ δὲ καὶ σκοτώση αὐτὸς ἐμένα, ἐσεῖς κακὸν θά-
νατον θέλετε δώσει ἐδῶ εἰς τὸν ξένον τόπον.
Ιστορία Μεγάλου Αλεξάνδρου. , Recensio Byzantina poetica (cod.

Marcianus 408) L. 1444
Θεῷ τῷ Σαραπίωνι τούτους ἐπικειμένους

τῶν περιβόλων ἔξωθεν, αὐτοῦ βωμοῦ πλησίον·
ἐν οἷς ἦσαν καὶ γράμματα μεθ' ἱερογλυφίας
κεχαραγμένα πρότερον· ἔλεγον δὲ τοιαῦτα·
»Ναὸς ὑπάρχε· πολιὸς τὸ γῆρας ἐν τῇ πόλει,
πάντων ὑπερφέρουσα πλήθη πολλὰ τῶν ὄχλων,
ἀέρων εὐκρασίαις τε πολλαῖς ἐπιτυχοῦσα·
ἐγὼ δὲ ταύτης γένωμαι προστάτης καὶ δεσπότης,
ἵνα μὴ ταύτῃ χαλεπὰ τὰ τέλη ὑπομείνῃ,
ἢ καὶ λοιμοῦ καὶ τοῦ σεισμοῦ κίνδυνος ἐπισταίη·
ἀλλ' ὥσπερ ὄνειρος αὐτὸς ἀκόπως προσδραμεῖται,
ἥξουσι πλεῖστοι βασιλεῖς οὐ μαχεσθῆναι ταύτην,
ἀλλ' εἰς προσκύνησιν αὐτῆς τούτους ἐληλυθέναι·
σὺ πρῶτον ἀποθεωθεὶς νεκρὸς προσκυνηθήσῃ
καὶ δῶρα λήψῃ πάντοτε μεγίστων βασιλέων,
αὐτήν δ' οἰκήσεις καὶ θανὼν καὶ μὴ θανὼν τὴν πόλιν·
ἕξεις καὶ τάφον τὴν αὐτὴν ἥντινα κτίζεις πόλιν.
Δείξω σε γοῦν, Ἀλέξανδρε, τίς πέφυκα συντόμως.
Σύνθεσον δὶς τοῖς ἑκατὸν καὶ μίαν πάλιν ψῆφον,
ἕτερα πάλιν ἑκατόν, σὺν τούτοις μίαν ψῆφον,
Harpocration Gramm., Lexicon in decem oratores Atticos P.1, l. 1

ΛΕΞΕΙΣ ΤΩΝ ΔΕΚΑ ΡΗΤΟΡΩΝ.

286
8Αβαρις: ὄνομα κύριον. λοιμοῦ δέ φασι κατὰ πᾶσαν τὴν οἰκου-

μένην γεγονότος ἀνεῖλεν ὁ Ἀπόλλων μαντευομένοις Ἕλλησί τε καὶ
βαρβάροις τὸν Ἀθηναίων δῆμον ὑπὲρ πάντων εὐχὰς ποιήσασθαι.
πρεσβευομένων δὲ πολλῶν ἐθνῶν πρὸς αὐτοὺς καὶ Ἄβαριν ἐξ Ὑπερ-
βορέων πρεσβευτὴν ἀφικέσθαι λέγουσιν. ὁ δὲ χρόνος ἐν ᾧ παρα-
γέγονε διαφωνεῖται· Ἱππόστρατος μὲν γὰρ κατὰ τὴν νγʹ αὐτὸν
Ὀλυμπιάδα λέγει παραγενέσθαι, ὁ δὲ Πίνδαρος κατὰ Κροῖσον τὸν
Λυδῶν βασιλέα, ἄλλοι δὲ κατὰ τὴν καʹ Ὀλυμπιάδα.
Ἄβιος: τὸν ἄβιον Ἀντιφῶν ἐπὶ τοῦ πολὺν τὸν βίον κεκτημένου
ἔταξεν, ὡς Ὅμηρος ἄξυλον ὕλην λέγει τὴν πολύξυλον.
Ἀβροκόμας: οὗτος σατράπης ἦν Ἀρταξέρξου τοῦ Περσῶν βασιλέως.
Heraclides Ponticus Phil., Fra.. 84, l. 4
κρινομένων καὶ φασκόντων μὴ εἰδέναι, εἷς τις ἔφη μέσων νυκτῶν φωνῆς
ὑπερ-
μεγέθους ἀκοῦσαι προσκαλουμένης Ἐμπεδοκλέα, εἶτ' ἐξαναστὰς
ἑωρακέναι φῶς
οὐράνιον καὶ λαμπάδων φέγγος, ἄλλο δὲ μηδέν. τῶν δ' ἐπὶ τῷ γενομένῳ
ἐκπλα-
γέντων, καταβὰς ὁ Παυσανίας ἔπεμψέ τινας ζητήσοντας. ὕστερον δὲ
ἐκώλυεν
πολυπραγμονεῖν, φάσκων εὐχῆς ἄξια συμβεβηκέναι καὶ θύειν αὐτῷ δεῖν
καθα-
περεὶ γεγονότι θεῷ.
Diogenes Laert. VIII 70: Διόδωρος δ' ὁ Ἐφέσιος περὶ
Ἀναξιμάνδρου γράφων φησὶν ὅτι τοῦτον ἐζηλώκει (sc. Ἐμπεδοκλῆς)
κτλ.
folgt Befreiung der Selinusier von der Pest durch Reinigung des
Flusswassers. οὕτω δὴ λήξαντος τοῦ λοιμοῦ καὶ τῶν Σελινουντίων εὐω-
χουμένων ποτὲ παρὰ τῷ ποταμῷ ἐπιφανῆναι τὸν Ἐμπεδοκλέα, τοὺς δ'
ἐξα-
ναστάντας προσκυνεῖν καὶ προσεύχεσθαι καθαπερεὶ θεῷ. ταύτην οὖν
θέ-
λοντα βεβαιῶσαι τὴν διάληψιν εἰς τὸ πῦρ ἐναλέσθαι. τούτοις δ'
ἐναντιοῦ-
ται Τίμαιος, ῥητῶς λέγων ὡς ἐξεχώρησεν εἰς Πελοπόννησον καὶ τὸ
σύνολον
οὐκ ἐπανῆλθεν· ὅθεν αὐτοῦ καὶ τὴν τελευτὴν ἄδηλον εἶναι. πρὸς δὲ τὸν
Ἡρακλείδην καὶ ἐξ ὀνόματος ποιεῖται τὴν ἀντίρρησιν ἐν τῷ ιδ' (sc. ὁ Τί-
μαιος). Συρακόσιόν τε γὰρ εἶναι τὸν Πεισιάνακτα καὶ ἀγρὸν οὐκ ἔχειν
287
(H)eren(n)ius Philo Gramm., Hist., De diversis verborum

significationibus (= Περὶ διαφόρους σημασίας) (epitome operis Herennii
Philonis) (e c alpha, entry 31, l. 22
ἐπὶ τόπου δέ (od. xv 365)·

’τῇ ὁμοῦ ἐτρεφόμην’,
καὶ πάλιν (Od. xii 67)
’ἀλλά γ' ὁμοῦ πίνακάς τε νεῶν καὶ σώματα φωτῶν’,
ἀντὶ τοῦ ἐν τῷ αὐτῷ τόπῳ·
’οὗ περ δὴ δύο παῖδ' ἔλαβε κρείων Ἀγαμέμνων
ἐν ἑνὶ δίφρῳ ἐόντας, ὁμοῦ δ' ἴσχον ὠκέας ἵππους’
(Il. xi 126 sq.). ἔσθ' ὅτε δ' Ὅμηρος τὸ ὁμοῦ ἐπὶ χρονικοῦ
τάσσει ἐπιρρήματος, ὥς φησιν Ἀσκληπιάδης (FHG iii
299)·
’εἰ δὴ ὁμοῦ πόλεμός τε δαμᾷ καὶ λοιμὸς Ἀχαιούς’
(Il. i 61), εἰ μὴ ἄρα τις εἴπῃ καὶ νῦν τὸ ὁμοῦ ἐν τῷ αὐτῷ
τόπῳ, οἷον «ἐν Τροίᾳ ὅ τε πόλεμος καὶ ὁ λοιμὸς δαμάζει τοὺς
Ἀχαιούς».
αἶνος καὶ παροιμία διαφέρει. ὁ μὲν γὰρ αἶνός ἐστι
λόγος μυθικὸς ἐκφερόμενος ἀπὸ ἀλόγων ζῴων ἢ φυτῶν πρὸς
ἀνθρώπων παραίνεσιν, ὥς φησι Λουκίλλιος ὁ Ταρραῖος ἐν τῷ
πρώτῳ Περὶ παροιμιῶν (fr. 1 Linn.). οἷον ἀπὸ μὲν ἀλόγων
ζῴων ὡς παρ' Ἀρχιλόχῳ (fr. 174 W.).
(H)eren(n)ius Philo Gramm., Hist., De diversis verborum

significationibus (= Περὶ διαφόρους σημασίας) (epitome operis Herennii
Philonis) (e c alpha, entry 31, l. 24
καὶ πάλιν (Od. xii 67)

’ἀλλά γ' ὁμοῦ πίνακάς τε νεῶν καὶ σώματα φωτῶν’,
ἀντὶ τοῦ ἐν τῷ αὐτῷ τόπῳ·
’οὗ περ δὴ δύο παῖδ' ἔλαβε κρείων Ἀγαμέμνων
ἐν ἑνὶ δίφρῳ ἐόντας, ὁμοῦ δ' ἴσχον ὠκέας ἵππους’
(Il. xi 126 sq.). ἔσθ' ὅτε δ' Ὅμηρος τὸ ὁμοῦ ἐπὶ χρονικοῦ
τάσσει ἐπιρρήματος, ὥς φησιν Ἀσκληπιάδης (FHG iii
299)·
(Il. i 61), εἰ μὴ ἄρα τις εἴπῃ καὶ νῦν τὸ ὁμοῦ ἐν τῷ αὐτῷ
τόπῳ, οἷον «ἐν Τροίᾳ ὅ τε πόλεμος καὶ ὁ λοιμὸς δαμάζει τοὺς
Ἀχαιούς».
288
αἶνος καὶ παροιμία διαφέρει. ὁ μὲν γὰρ αἶνός ἐστι

λόγος μυθικὸς ἐκφερόμενος ἀπὸ ἀλόγων ζῴων ἢ φυτῶν πρὸς
ἀνθρώπων παραίνεσιν, ὥς φησι Λουκίλλιος ὁ Ταρραῖος ἐν τῷ
πρώτῳ Περὶ παροιμιῶν (fr. 1 Linn.). οἷον ἀπὸ μὲν ἀλόγων
ζῴων ὡς παρ' Ἀρχιλόχῳ (fr. 174 W.).
(H)eren(n)ius Philo Gramm., Hist., Fra.Vol.-Jacobyʹ-F 3c,790,F, fra. 2,

l. 164
εὐδαιμονίας. πάλιν δὲ ὁ συγγραφεὺς τούτοις μεθ' ἕτερα ἐπιφέρει λέγων·

(31) «Ἀστάρτη δὲ ἡ μεγίστη καὶ Ζεὺς Δημαροῦς καὶ Ἄδωδος
βασιλεὺς θεῶν ἐβασίλευον τῆς χώρας Κρόνου γνώμηι. ἡ δὲ
Ἀστάρτη ἐπέθηκε τῆι ἰδίαι κεφαλῆι βασιλείας παράσημον
κεφαλὴν ταύρου· περινοστοῦσα δὲ τὴν οἰκουμένην εὗρεν ἀερο-
πετῆ ἀστέρα, ὃν καὶ ἀνελομένη ἐν Τύρωι τῆι ἁγίαι νήσωι
ἀφιέρωσε. τὴν δὲ Ἀστάρτην Φοίνικες τὴν Ἀφροδίτην εἶναι
λέγουσι. (32) καὶ ὁ Κρόνος δὲ περιιὼν τὴν οἰκουμένην Ἀθηνᾶι
τῆι ἑαυτοῦ θυγατρὶ δίδωσι τῆς Ἀττικῆς τὴν βασιλείαν. (33)
λοιμοῦ δὲ γενομένου καὶ φθορᾶς, τὸν ἑαυτοῦ μονογενῆ υἱὸν
ὁ Κρόνος Οὐρανῶι τῶι πατρὶ ὁλοκαρποῖ, καὶ τὰ αἰδοῖα
περιτέμνεται, ταὐτὸν ποιῆσαι καὶ τοὺς ἅμ' αὐτῶι συμμάχους
ἐξαναγκάσας. (34) καὶ μετ' οὐ πολὺ ἕτερον αὐτοῦ παῖδα ἀπὸ
Ῥέας ὀνομαζόμενον Μοὺθ ἀποθανόντα ἀφιεροῖ· Θάνατον δὲ
τοῦτον καὶ Πλούτωνα Φοίνικες ὀνομάζουσι. (35) καὶ ἐπὶ τού-
τοις ὁ Κρόνος Βύβλον μὲν τὴν πόλιν θεᾶι Βααλτίδι τῆι καὶ
Διώνηι δίδωσι, Βηρυτὸν δὲ Ποσειδῶνι καὶ Καβείροις Ἀγρόταις
τε καὶ Ἁλιεῦσιν, οἳ καὶ τὰ τοῦ Πόντου λείψανα εἰς τὴν Βηρυτὸν
ἀφιέρωσαν. (36) πρὸ δὲ τούτων θεὸς Τάαυτος μιμησάμενος τῶν
συνόντων (?) θεῶν ὄψεις, Κρόνου τε καὶ Δαγῶνος καὶ τῶν
(H)eren(n)ius Philo Gramm., Hist., Fra.. 2, l. 219
ἐπιφέρει μεθ' ἕτερα λέγων·

»Ἀστάρτη δὲ ἡ μεγίστη καὶ Ζεὺς Δημαροῦ
καὶ Ἄδωδος βασιλεὺς θεῶν ἐβασίλευον τῆς χώρας
Κρόνου γνώμῃ. Ἡ δὲ Ἀστάρτη ἐπέθηκε τῇ ἰδίᾳ κε-
φαλῇ βασιλείας παράσημον κεφαλὴν ταύρου· περινο-
στοῦσα δὲ τὴν οἰκουμένην εὗρεν ἀεροπετῆ ἀστέρα, ὃν
καὶ ἀνελομένη ἐν Τύρῳ τῇ ἁγίᾳ νήσῳ ἀφιέρωσε. Τὴν
δὲ Ἀστάρτην Φοίνικες τὴν Ἀφροδίτην εἶναι λέγουσι.
Καὶ ὁ Κρόνος δὲ περιιὼν τὴν οἰκουμένην Ἀθηνᾷ τῇ
289
ἑαυτοῦ θυγατρὶ δίδωσι τῆς Ἀττικῆς τὴν βασιλείαν.

Λοιμοῦ δὲ γενομένου καὶ φθορᾶς, τὸν ἑαυτοῦ μονογενῆ
υἱὸν Κρόνος Οὐρανῷ τῷ πατρὶ ὁλοκαρποῖ,
καὶ τὰ αἰδοῖα περιτέμνεται, ταὐτὸ ποιῆσαι καὶ
τοὺς ἅμ' αὐτῷ συμμάχους καταναγκάσας. Καὶ μετ' οὐ
πολὺ ἕτερον αὐτοῦ παῖδα ἀπὸ Ῥέας ὀνομαζόμενον Μοὺθ
ἀποθανόντα ἀφιεροῖ. Θάνατον δὲ τοῦτον καὶ Πλού-
τωνα Φοίνικες ὀνομάζουσι. (25) Καὶ ἐπὶ τούτοις ὁ Κρό-
νος Βύβλον μὲν τὴν πόλιν τῇ θεᾷ Βααλτίδι, τῇ καὶ
Διώνῃ, δίδωσι, Βηρυτὸν δὲ Ποσειδῶνι καὶ Καβείροις
Ἀγρόταις τε καὶ Ἁλιεῦσιν, οἱ καὶ τὰ τοῦ Πόντου λεί-
ψανα εἰς τὴν Βηρυτὸν ἀφιέρωσαν.
Hierocles Phil., Fra.ethica (ap. Stobaeum) P.49, l. 3
Stobäus Ecl. I p. 64, 1 W Ἐν ταὐτῷ.
Ἀλλ' οὐ μὴν οὐδὲ ἐκεῖνο παρετέον, ὡς εἰ καὶ μὴ κακῶν αἴτιοι τυγ-

χάνουσιν οἱ θεοί, τῶν γε τοιούτων ἔνια προσάπτουσί τισι καὶ
περιβάλλουσιν
ἀξίους σωματικαῖς τε ἐλαττώσεσι καὶ ταῖς τῶν ἐκτός, οὐ κακοηθείᾳ χρώ-
μενοι κἀξεπίτηδες δυσχρηστῆσαι ἄνθρωπον οἰόμενοι δεῖν, ἀλλ' ἐν τρόπῳ
κολάσεως. καθάπερ γὰρ λοιμοὶ καὶ αὐχμοί, ἔτι δὲ ἐπομβρίαι καὶ σεισμοὶ
καὶ πᾶν τὸ τοιόνδε τὰ μὲν πολλὰ γίγνεται δι' αἰτίας ἑτέρας τινὰς φυσικω-
τέρας, ἔστι δ' ὅτε καὶ ὑπὸ θεῶν, ἐπειδὰν καιρὸς ᾖ δημοσίᾳ καὶ κοινῇ τὰ
πολλῶν ἀμπλακήματα κολασθῆναι, τὸν αὐτὸν τρόπον καὶ πρὸς ἕνα
χρῶνταί
ποτε θεοὶ σωματικοῖς ἐλαττώμασι καὶ τοῖς ἐκτός, ἐς αὐτοῦ μέντοι κόλα-
σιν, ἐπιστροφὴν δὲ καὶ προαίρεσιν ἀμείνω τῶν ἄλλων.
Hipparchus Phil., Fra.um P.89, l. 25
περὶ τὸ σῶμα πλευρίτιδες περιπλευμονίαι φρενίτιδες ποδάγραι στραγγ-

ουρίαι δυσεντερίαι ληθαργίαι ἐπιληψίαι σηπεδόνες, ἄλλα μυρία· περὶ
δὲ τὰν ψυχὰν πολλῷ μείζονα καὶ χαλεπώτερα· πάντα γὰρ τὰ κατὰ τὸν
βίον ἄθεσμα κακὰ παράνομα καὶ ἀσεβήματα ἐκ τῶν κατὰ τὰν ψυχὰν
παθημάτων ἐντί. διὰ γὰρ τὰς παρὰ φύσιν ἀμέτρους ἐπιθυμίας πολλοὶ εἰς
ἀκατασχέτους ὁρμὰς ἐξώκειλαν, καὶ οὔτε τᾶς ἐκ τῶν θυγατέρων οὔτε
τᾶς ἐκ τῶν ματέρων ἀνοσιωτάτας ἡδονᾶς ἀπέσχοντο, ἀλλὰ καὶ ἐπὶ
πατροκτονίᾳ παρεγένοντο, καὶ πολλοὶ τὰ ἴδια τέκνα κατέσφαξαν. τί
λέγω τὰ ἀπὸ τῶν ἐκτὸς ἐπηρτημένα κακά, τὰς ἐπομβρίας καὶ αὐχμώς,
290
ὑπερβολὰς καυμάτων, ὑπερβολὰς ψύξιος, ὥστε πολλάκις ἐκ τᾶς κατὰ

τὸν ἀέρα ἀνωμαλίας λοιμόν τε καὶ λιμὸν γίνεσθαι καὶ ποικιλίαν παντο-
δαπῶν συμπτωμάτων καὶ ὅλας πόλεις ἐρημοῦσθαι; πολλῶν οὖν τοιούτων
ἐπικρεμαμένων μήτε ταῖς κατὰ τὸ σῶμα εὐαμερίαις ποτέχοντες σεμνυνό-
μενοι ἐπαιρώμεθα, αἵ τινες ὀλίγω πυρετῶ ἐπιγενομένω ἀνθέων τρόπῳ
συντόμως μαραίνοντι, μήτε ταῖς ἐκτὸς νομιζομέναις εὐτυχίαις, αἳ
καὶ αὐταὶ πολλάκις τάχιον ἀπόλλυσθαι ἢ γίνεσθαι πεφύκαντι· πάντα
γὰρ ταῦτα, ἄστατά τε καὶ ἀβέβαια Εὐρίπου τρόπον, ἐν πολλαῖς καὶ
ποικίλαις μεταβολαῖς γινόμενα παρειλήφαμεν, καὶ οὐδὲν αὐτῶν μένον
οὐδὲ ἀκίνητον οὐδὲ βέβαιον οὐδὲ ἀναφαίρετον. διὸ ταῦτα μὲν ἐνθυμη-
θέντες, κέρδος δὲ νομίζοντες εἰ τὰ παρεόντα καὶ δεδομένα καὶ τὸν
ἐλάχιστον χρόνον διαμεῖναι δύναιτο, ἐν εὐθυμίᾳ διάξομεν γενναίως
Ignatius Scr. Eccl., Epistulae vii genuinae (recensio media)

Epistle 7, ch. 2, sec. 1, l. 2
κικῇ τε καὶ πνευματικῇ· τῆς ἑνώσεως φρόντιζε, ἧς οὐδὲν ἄμει-

νον. Πάντας βάσταζε, ὡς καὶ σὲ ὁ κύριος· πάντων ἀνέχου ἐν
ἀγάπῃ, ὥσπερ καὶ ποιεῖς.
Προσευχαῖς σχόλαζε ἀδιαλείπ-
τοις· αἰτοῦ σύνεσιν πλείονα ἧς ἔχεις· γρηγόρει ἀκοίμητον
πνεῦμα κεκτημένος. Τοῖς κατ' ἄνδρα κατὰ ὁμοήθειαν θεοῦ
κάλει· πάντων τὰς νόσους βάσταζε ὡς τέλειος ἀθλητής·
ὅπου πλείων κόπος, πολὺ κέρδος.
Καλοὺς μαθητὰς ἐὰν φιλῇς, χάρις σοι οὐκ ἔστιν· μᾶλ-
λον τοὺς λοιμοτέρους ἐν πραότητι ὑπότασσε. Οὐ πᾶν τραῦμα
τῇ αὐτῇ ἐμπλάστρῳ θεραπεύεται. Τοὺς παροξυσμοὺς ἐμβρο-
χαῖς παῦε.
Φρόνιμος γίνου ὡς ὄφις ἐν ἅπασιν καὶ ἀκέραιος
εἰς ἀεὶ ὡς ἡ περιστερά. Διὰ τοῦτο σαρκικὸς εἶ καὶ πνευματι-
κός, ἵνα τὰ φαινόμενά σου εἰς πρόσωπον κολακεύῃς· τὰ δὲ
ἀόρατα αἴτει ἵνα σοι φανερωθῇ, ὅπως μηδενὸς λείπῃ καὶ παν-
τὸς χαρίσματος περισσεύῃς.
Ὁ καιρὸς ἀπαιτεῖ σε, ὡς κυβερ-
νῆται ἀνέμους καὶ ὡς χειμαζόμενος λιμένα, εἰς τὸ θεοῦ ἐπιτυ-
χεῖν. Νῆφε ὡς θεοῦ ἀθλητής· τὸ θέμα ἀφθαρσία καὶ ζωὴ
Ignatius Scr. Eccl., Epistulae interpolatae et epistulae suppositiciae

(recensio longior) [Sp.] Epistle 8, ch. 2, sec. 1, l. 2
291
καὶ πάντας παρακαλεῖν, ἵνα σώζωνται. ἐκδίκει σου τὸν τόπον ἐν πάσῃ
ἐπι-
μελείᾳ σαρκικῇ τε καὶ πνευματικῇ. τῆς ἑνώσεως φρόντιζε, ἧς οὐδὲν
ἄμεινον.
πάντας βάσταζε, ὡς καὶ σὲ ὁ κύριος. πάντων ἀνέχου ἐν ἀγάπῃ, ὥσπερ καὶ
ποιεῖς.
προσευχαῖς σχόλαζε ἀδιαλείπτοις, αἰτοῦ σύνεσιν πλείονα ἧς ἔχεις.
γρηγόρει ἀκοίμητον πνεῦμα κεκτημένος. τοῖς κατὰ ἄνδρα κατὰ
ὁμοήθειαν λάλει
θεοῦ. πάντων τὰς νόσους βάσταζε ὡς τέλειος ἀθλητής, ὡς καὶ ὁ κύριος
πάντων· αὐτὸς γάρ, φησί, τὰς ἀσθενείας ἡμῶν ἔλαβεν καὶ τὰς
νόσους ἡμῶν ἐβάστασεν. ὅπου πλείων κόπος, πολὺ κέρδος.
Καλοὺς μαθητὰς ἐὰν φιλῇς, χάρις σοι οὐκ ἔστιν· μᾶλλον δὲ τοὺς λοι-
μοτέρους ἐν πραΰτητι ὑπότασσε. οὐ πᾶν τραῦμα τῇ αὐτῇ ἐμπλάστρῳ
θερα-
πεύεται· τοὺς παροξυσμοὺς ἐμβροχαῖς παῦε.
Memnon Hist., Fra.. 50, l. 27
τες καὶ ποιήσαντες τοῖς πολεμίοις, πλέον δὲ ὅμως κα-

κώσαντες, ἐτρέψαντο τὰς ἐξ Ἡρακλείας καὶ φεύγειν
ἠνάγκασαν πρὸς τὴν πόλιν, τέσσαρας ἀποβαλούσας καὶ
δέκα· αἱ τρεψάμεναι δὲ πρὸς τὸν μέγαν ἐνωρμίζοντο
λιμένα. (3) Ἀνίστη δ' οὖν καὶ τὸ πεζὸν τῆς πολιορκίας
ὁ Κόττας. Οἱ δὲ περὶ τὸν Τριάριον ἀναγόμενοι καθ'
ἑκάστην ἀπὸ τοῦ λιμένος, τοὺς σιτηγεῖν ὡρμημένους
τοῖς πολιορκουμένοις ἀπεκώλυον· καὶ σπάνις χαλεπὴ
τὴν πόλιν κατεῖχεν, ὡς ὀγδοήκοντα Ἀττικῶν τὴν λεγο-
μένην χοίνικα τοῦ σίτου προκόψαι. (4) Ἐπὶ δὲ τοῖς
ἄλλοις κακοῖς καὶ λοιμὸς αὐτοῖς ἐπιπεσὼν (εἴτε ἐκ τρο-
πῆς ἀέρων, εἴτε ἐκ τῆς ἀσυνήθους διαίτης) ποικίλην
ἐπὶ ποικίλαις παθημάτων ἰδέαις τὴν φθορὰν ἀπειργά-
ζετο, ἐν οἷς καὶ Λάμαχος πικροτέρῳ καὶ μακροτέρῳ τῶν
ἄλλων ὀλέθρῳ διέφθαρτο. Ἥψατο δὲ μάλιστα καὶ τῶν
φρουρῶν ἡ νόσος, ὡς ἀπὸ τρισχιλίων χιλίους ἀποθα-
νεῖν. Τοὺς Ῥωμαίους δὲ τὸ πάθος οὐκ ἐλάνθανεν.
Καὶ ὁ Κοννακόριξ κακοπαθῶν ταῖς συμφοραῖς
ἔγνω τοῖς Ῥωμαίοις προδιδόναι τὴν πόλιν καὶ τῇ τῶν
Ἡρακλεωτῶν ἀπωλείᾳ τὴν ἰδίαν σωτηρίαν ἀλλάξασθαι.
Συνελαμβάνετο δὲ αὐτῷ καὶ Ἡρακλεώτης ἀνὴρ, ζη
292
Oenomaus Phil., Fra.. 1, l. 9
Τίθησι γοῦν ὁμοῦ καὶ ἀπελέγχει τὸν χρησμὸν εὖ

μάλα τις τῶν νέων ἀνδρικῷ λογισμῷ, Γοήτων φώραν
ἐν οἰκείῳ συγγράμματι πεποιημένος. Οὗ καὶ αὐτοῦ
τῶν φωνῶν ἀλλὰ μὴ τῶν ἐμῶν ἄκουε, πρὸς τὸν χρη-
σμῳδὸν ὧδέ πως ἀποτεινομένου· Τί δ'; οὐκ Ἀθηναῖοι
τὸν Ἀνδρόγεων ἀποκτείναντες, καὶ λοιμώξαντες ἐπὶ
τούτῳ, εἶπον ἂν μετανοεῖν; Ἢ μὴ λεγόντων, οὔ σε
προσῆκον ἦν εἰπεῖν, μετανοεῖτε, μᾶλλον ἤ,
Λοιμοῦ καὶ λιμοῦ τέλος ἔσσεται, ἤνπερ ἑαυτῶν
σώματ' ἀπὸ κλήρου ἄῤῥεν καὶ θῆλυ νέμητε
Μίνωϊ, εἰς ἅλα δῖαν ἀποστέλλοντες, ἀμοιβὴν
τῶν ἀδίκων ἔργων· οὕτω θεὸς ἵλαος ἔσται.
Ἐῶ γὰρ τὸ Ἀνδρόγεω μὲν Ἀθήνησιν ἀποθανόντος
ὑμᾶς ἀγανακτεῖν, τῶν δὲ τοσούτων καὶ πανταχόθι
καὶ πάντοτε καθεύδειν. Καίτοι εἰδὼς ὅτι ἐθαλασσο-
κράτει τότε ὁ Μίνως, καὶ μέγα ἐδύνατο, καὶ πᾶσα ἡ
Ἑλλὰς αὐτὸν ἐθεράπευε, καὶ ἦν καὶ διὰ τοῦτο δι-
καιότατος, καὶ νομοθέτης ἀγαθός, καὶ Ὁμήρῳ ἐδόκει
Διὸς μεγάλου εἶναι ὀαριστής, καὶ ἀποθανὼν ἐν ᾍδου
Συβυλλικοί χρησμοί. , Oracula Sec. 2, l. 23
πλείστοις ἐν μερόπεσσι καὶ ἱεροσυλία ναῶν.

δὴ τότε καὶ δεκάτη γενεὴ μετὰ ταῦτα φανεῖται
ἀνθρώπων, ὁπόταν σεισίχθων ἀστεροπητής
εἰδώλων ζῆλον θραύσει λαόν τε τινάξει
Ῥώμης ἑπταλόφοιο, μέγας δέ τε πλοῦτος ὀλεῖται
δαιόμενος πυρὶ πολλῷ ὑπὸ φλογὸς Ἡφαίστοιο.
καὶ τότε δ' αἱματόεσσαι ἀπ' οὐρανίου καταβᾶσαι
αὐτὰρ κόσμος ὅλος [τε] ἀπειρεσίων ἀνθρώπων
ἀλλήλους κτείνουσι μεμηνότες, ἐν δὲ κυδοιμῷ
λιμοὺς καὶ λοιμοὺς θήσει θεὸς ἠδὲ κεραυνούς
ἀνθρώποις, οἳ ἄτερθε δίκης κρίνουσι θέμιστας.
λεῖψις δ' ἀνθρώπων ἔσται κατὰ κόσμον ἅπαντα,
ὡς, ἴχνος εἰ κατίδῃ τις ἐπὶ χθονί, θαυμάσσειεν,
ἀνθρώπου. τότε δ' αὖτε μέγας θεὸς αἰθέρι ναίων
ἀνδρῶν εὐσεβέων σωτὴρ κατὰ πάντα γένηται.
293
καὶ τότε δ' εἰρήνη τε βαθεῖά τε σύνεσις ἔσται,

καὶ γῆ καρποφόρος καρποὺς πάλι πλείονας οἴσει
οὐδὲ μεριζομένη οὐδ' εἰσέτι λατρεύουσα.
πᾶς δὲ λιμήν, πᾶς ὅρμος ἐλεύθερος ἀνθρώποισιν
ἔσσεται, ὡς πάρος ἦεν, ἀναιδείη τ' ἀπολεῖται.
μὴ μιμοῦ κακότητα, δίκῃ δ' ἀπόλειψον ἄμυναν·

πειθὼ μὲν γὰρ ὄνειαρ, ἔρις δ' ἔριν ἀντιφυτεύει.
μὴ πίστευε τάχιστα, πρὶν ἀτρεκέως πέρας ὄψει.
οὗτος ἀγών, ταῦτ' ἐστὶν ἀέθλια, ταῦτα βραβεῖα,
τοῦτο πύλη ζωῆς καὶ εἴσοδος ἀθανασίης,
ἣν θεὸς οὐράνιος δικαιοτάτοις ἀνθρώποις
ἔστησεν νίκης ἐπαέθλιον· οἳ δὲ λαβόντες
τὸ στέφος ἐνδόξως διελεύσονται διὰ ταύτης.
ἀλλ' ὁπόταν τόδε σῆμα φανῇ κατὰ κόσμον ἅπαντα,
ἐκ γενετῆς παῖδες πολιοκρόταφοι γεγαῶτες,
θλίψεις δ' ἀνθρώπων λιμοὶ λοιμοὶ πόλεμοί τε,
καιρῶν δ' ἀλλαγίη, πενθήματα, δάκρυα πολλά,
αἶ, ὁπόσων παῖδες χώραις ἐνὶ θοινήσονται
οἴκτρ' ὀλοφυρόμενοι γονέας, ἐν φάρεσι σάρκας
ἐνθέντες, θάψουσιν ἐπὶ χθονὶ μητέρι λαῶν
αἵμασι καὶ κονίῃσι πεφυρμένοι· ὦ μέγα δειλοί
ὑστατίης γενεῆς φῶτες κακοεργέες αἰνοί
νήπιοι οὐδὲ νοοῦντες, ὅθ', ἡνίκα φῦλα γυναικῶν
μὴ τίκτωσιν, ἔφυ τὸ θέρος μερόπων ἀνθρώπων.
ἡ δὲ συναίρεσις ἐγγύς, ὅταν τινὲς ἀντὶ προφητῶν
ψευδαπάται πελάσωσιν ἐπὶ χθονὶ φημίζοντες.
λαὸν ὅδ' ἡγεμονῶν, ὃν ἀπ' Αἰγύπτου θεὸς ἦγεν

εἰς τὸ ὄρος Σινᾶ, καὶ τὸν νόμον οὐρανόθι πρό
δῶκε θεὸς γράψας πλαξὶν δυσὶ πάντα δίκαια,
καὶ προσέταξε ποιεῖν· καὶ ἢν ἄρα τις παρακούσῃ,
ἠὲ νόμῳ τίσειε δίκην ἢ χερσὶ βροτείαις
ἠὲ λαθὼν θνητοὺς πάσῃ δίκῃ ἐξαπολεῖται.
xxxxxxxxxxxxxxxxxx
τοῖσι μόνοις καρπὸν τελέθει ζείδωρος ἄρουρα
ἐξ ἑνὸς εἰς ἑκατόν, τελέθοντό τε μέτρα θεοῖο.
294
ἀλλ' ἄρα καὶ τούτοις κακὸν ἔσσεται οὐδὲ φύγονται

λοιμόν. καὶ σὺ δὲ κάρτα, λιπὼν περικαλλέα σηκόν,
φεύξῃ, ἐπεί σοι μοῖρα λιπεῖν πέδον ἁγνὸν ὑπάρχει.
ἀχθήσῃ δὲ πρὸς Ἀσσυρίους καὶ νήπια τέκνα
ὄψει δουλεύοντα παρ' ἀνδράσι δυσμενέεσσιν
ἠδ' ἀλόχους· καὶ πᾶς βίοτος καὶ πλοῦτος ὀλεῖται·
πᾶσα δὲ γαῖα σέθεν πλήρης καὶ πᾶσα θάλασσα·
πᾶς δὲ προσοχθίζων ἔσται τοῖς σοῖς ἐθίμοισιν.
γαῖα δ' ἔρημος ἅπασα σέθεν· καὶ βωμὸς ἐρυμνός
καὶ ναὸς μεγάλοιο θεοῦ καὶ τείχεα μακρά
πάντα χαμαὶ πεσέονται, ὅτι φρεσὶν οὐκ ἐπίθησας
ἀθανάτοιο θεοῦ ἁγνῷ νόμῳ, ἀλλὰ πλανηθείς
καὶ πίεταί σου γαῖα πολύδροσος αἷμα κελαινόν.

αἰαῖ σοι, Λιβύη· αἰαῖ δὲ θάλασσά τε καὶ γῆ·
θυγατέρες δυσμῶν, ὡς ἥξετε πικρὸν ἐς ἦμαρ.
ἥξετε καὶ χαλεποῖο διωκόμεναι ὑπ' ἀγῶνος,
δεινοῦ καὶ χαλεποῦ· δεινὴ κρίσις ἔσσεται αὖτις,
καὶ κατ' ἀνάγκην πάντες ἐλεύσεσθ' εἰς τὸν ὄλεθρον,
ἀνθ' ὧν ἀθανάτοιο μέγαν διεδηλήσασθε
οἶκον ὀδοῦσι σιδηρείοις τ' ἐμασήσατε δεινῶς.
τοὔνεκα δὴ νεκρῶν πλήρη σὴν γαῖαν ἐπόψει,
τοὺς μὲν ὑπὸ πτολέμου καὶ πάσης δαίμονος ὁρμῆς,
λιμοῦ καὶ λοιμοῦ, ὑπό τ' ἐχθρῶν βαρβαροθύμων.
γαῖα δ' ἔρημος ἅπασα σέθεν καὶ ἔρημα πόληες.
ἐν δὲ δύσει ἀστὴρ λάμψει, ὃν ἐροῦσι κομήτην,
ῥομφαίας λιμοῦ θανάτοιό τε σῆμα βροτοῖσιν,
ἡγεμόνων τε φθορὰν ἀνδρῶν μεγάλων τ' ἐπισήμων.
σήματα δ' ἔσσεται αὖτις ἐν ἀνθρώποισι μέγιστα·
καὶ γὰρ Μαιῶτιν λίμνην Τάναϊς βαθυδίνης
λείψει, κὰδ δὲ ῥόον βαθὺν αὔλακος ἔσσεται ὁλκός
καρποφόρου, τὸ δὲ ῥεῦμα τὸ μυρίον αὐχέν' ἐφέξει.
χάσματα ἠδὲ βάραθρ' ἀχανῆ· πολλαὶ δὲ πόληες
αὔτανδροι πεσέονται· ἐν Ἀσιάδι μὲν Ἰασσός
ὄψονται δεσμοῖσιν ὑπ' ἐχθρῶν βαρβαροφώνων

πᾶσαν ὕβριν δεινὴν πάσχοντας· κοὐκ ἔσετ' αὐτοῖς
295
μικρὸν ἐπαρκέσσων πόλεμον ζωῆς τ' ἐπαρωγός.

ὄψονταί τ' ἰδίας κτήσεις καὶ πλοῦτον ἅπαντα
ἐχθρὸν καρπίζοντα· τρόμος δ' ὑπὸ γούνασιν ἔσται.
φεύξονται δ' ἑκατόν, εἷς δ' αὐτοὺς πάντας ὀλέσσει·
πέντε δὲ κινήσουσι βαρὺν χόλον· οἳ δὲ πρὸς αὐτούς
αἰσχρῶς φυρόμενοι πολέμῳ δεινῷ τε κυδοιμῷ
οἴσουσιν ἐχθροῖσι χαράν, Ἕλλησι δὲ πένθος.
δούλειος δ' ἄρα – ζυγὸς ἔσσεται Ἑλλάδι πάσῃ·
πᾶσι δ' ὁμοῦ πόλεμός τε βροτοῖς καὶ λοιμὸς ἐπέσται,
χάλκειόν τε μέγαν τεύξει θεὸς οὐρανὸν ὑψοῦ
ἀβροχίην τ' ἐπὶ γαῖαν ὅλην, αὐτὴν δὲ σιδηρᾶν.
αὐτὰρ ἔπειτα βροτοὶ δεινῶς κλαύσουσιν ἅπαντες
ἀσπορίην καὶ ἀνηροσίην· καὶ πῦρ ἐπὶ γαίης
κατθήσει πολὺν ἱστὸν, ὃς οὐρανὸν ἔκτισε καὶ γῆν·
πάντων δ' ἀνθρώπων τὸ τρίτον μέρος ἔσσεται αὖτις.
Ἑλλὰς δή, τί πέποιθας ἐπ' ἀνδράσιν ἡγεμόνεσσιν
θνητοῖς, οἷς οὐκ ἔστι φυγεῖν θανάτοιο τελευτήν;
πρὸς τί τε δῶρα μάταια καταφθιμένοισι πορίζεις
θύεις τ' εἰδώλοις; τίς τοι πλάνον ἐν φρεσὶ θῆκεν
πᾶσαι δ' ἀνθρώπων ψυχαὶ μεγάλα στενάχουσαι

ἄντα πρὸς οὐρανὸν εὐρὺν ἀνασχόμεναι χέρας αὐτῶν
ἄρξονται βασιλῆα μέγαν ἐπαμύντορα κλῄζειν
καὶ ζητεῖν ῥυστῆρα χόλου μεγάλοιο, τίς ἔσται.
ἀλλ' ἄγε καὶ μάθε τοῦτο καὶ ἐν φρεσὶ κάτθεο σῇσιν,
ὅσσα περιπλομένων ἐνιαυτῶν κήδεα ἔσται.
καὶ τοὺς ἑλλὰς ἔρεξε βοῶν ταύρων τ' ἐριμύκων
πρὸς ναὸν μεγάλοιο θεοῦ ὁλοκαρπώσασα,
ἐκφεύξῃ πολέμοιο δυσηχέος ἠδὲ φόβοιο
καὶ λοιμοῦ καὶ δοῦλον ὑπεκφεύξῃ ζυγὸν αὖτις.
ἀλλὰ μέχρις γε τοσοῦδ' ἀσεβῶν γένος ἔσσεται ἀνδρῶν,
ὁππότε κεν τοῦτο προλάβῃ τέλος αἴσιμον ἦμαρ.
οὐ γὰρ μὴ θύσητε θεῷ, μέχρι πάντα γένηται·
ὅσσα θεός γε μόνος βουλεύσεται, οὐκ ἀτέλεστα.
πάντα τελεσθῆναι κρατερὴ δ' ἐπικείσετ' ἀνάγκη.
εὐσεβέων ἀνδρῶν ἱερὸν γένος ἔσσεται αὖτις,
βουλαῖς ἠδὲ νόῳ προσκείμενοι Ὑψίστοιο,
οἳ ναὸν μεγάλοιο θεοῦ περικυδανέουσιν
λοιβῇ τε κνίσσῃ τ' ἠδ' αὖθ' ἱεραῖς ἑκατόμβαις
ταύρων ζατρεφέων θυσίαις κριῶν τε τελείων
296
ὕδατι καὶ τιμῶσι μόνον τὸν ἀεὶ μεδέοντα

ἀθάνατον καὶ ἔπειτα γονεῖς· μέγα δ' ἔξοχα πάντων
ἀνθρώπων ὁσίης εὐνῆς μεμνημένοι εἰσίν·
κοὐδὲ πρὸς ἀρσενικοὺς παῖδας μίγνυνται ἀνάγνως,
ὅσσα τε Φοίνικες Αἰγύπτιοι ἠδὲ Λατῖνοι
Ἑλλάς τ' εὐρύχορος καὶ ἄλλων ἔθνεα πολλά
Περσῶν καὶ Γαλατῶν πάσης τ' Ἀσίης παραβάντες
ἀθανάτοιο θεοῦ ἁγνὸν νόμον ὃν παρέβησαν
ἀνθ' ὧν ἀθάνατος θήσει πάντεσσι βροτοῖσιν
ἄτην καὶ λιμὸν καὶ πήματά τε στοναχάς τε
καὶ πόλεμον καὶ λοιμὸν ἰδ' ἄλγεα δακρυόεντα·
οὕνεκεν ἀθάνατον γενέτην πάντων ἀνθρώπων
οὐκ ἔθελον τιμᾶν ὁσίως, εἴδωλα δ' ἐτίμων
χειροποίητα σέβοντες, ἃ ῥίψουσιν βροτοὶ αὐτοί
ἐν σχισμαῖς πετρῶν κατακρύψαντες δι' ὄνειδος,
ὁππόταν Αἰγύπτου βασιλεὺς νέος ἕβδομος ἄρχῃ
τῆς ἰδίης γαίης ἀριθμούμενος ἐξ Ἑλλήνων
ἀρχῆς, ἧς ἄρξουσι Μακηδόνες ἄσπετοι ἄνδρες·
ἔλθῃ δ' ἐξ Ἀσίης βασιλεὺς μέγας, αἰετὸς αἴθων,
ὃς πᾶσαν σκεπάσει γαῖαν πεζῶν τε καὶ ἱππέων,
πάντα δὲ συγκόψει καὶ πάντα κακῶν ἀναπλήσει·
καὶ σίτου, ὅπερ ἐστὶ βροτοῖς κάλλιστον ἁπάντων.

ἀλλὰ σὺ μὴ μέλλων, βροτὲ ποικιλόμητι, βράδυνε,
ἀλλὰ παλίμπλαγκτος στρέψας θεὸν ἱλάσκοιο.
θῦε θεῷ ταύρων ἑκατοντάδας ἠδὲ καὶ ἀρνῶν
πρωτοτόκων αἰγῶν τε περιπλομέναισιν ἐν ὥραις.
ἀλλά μιν ἱλάσκου, θεὸν ἄμβροτον, αἴ κ' ἐλεήσῃ.
αὐτὸς γὰρ μόνος ἐστὶ θεὸς κοὐκ ἔστιν ἔτ' ἄλλος.
τὴν δὲ δικαιοσύνην τίμα καὶ μηδένα θλῖβε.
ταῦτα γὰρ ἀθάνατος κέλεται δειλοῖσι βροτοῖσιν.
ἀλλὰ σὺ τοῦ μεγάλοιο θεοῦ μήνιμα φύλαξαι,
ὁππότε κεν πάντεσσι βροτοῖς λοιμοῖο τελευτή
ἔλθῃ καὶ φοβεροῖο δίκης τετύχωσι δαμέντες,
καὶ βασιλεὺς βασιλῆα λάβῃ χώραν τ' ἀφέληται,
ἔθνη δ' ἔθνεα πορθήσῃ καὶ φῦλα δυνάσται,
ἡγεμόνες δὲ φύγωσιν ἐς ἄλλην γαῖαν ἅπαντες,
297
ἀλλαχθῇ δέ τε γαῖα βροτῶν καὶ βάρβαρος ἀρχή

Ἑλλάδα πορθήσῃ πᾶσαν καὶ πίονα γαῖαν
ἐξαρύσῃ πλούτοιο καὶ ἀντίον εἰς ἔριν αὐτῶν
ἔλθωσιν χρυσοῦ τε καὶ ἀργύρου εἵνεκεν· ἔσται
ἡ φιλοχρημοσύνη κακὰ ποιμαίνουσα πόλεσσιν.
χώρῃ ἐν ἀλλοτρίῃ, ἄταφοι δὲ ἅπαντες ἔσονται,
πολλὰς δὲ φλέξῃ πόλιας καὶ ἄνδρας ὀλέσσῃ,

πολλὴ δ' αἰθαλόεσσα τέφρη μέγαν αἰθέρα πλήσῃ,
καὶ ψεκάδες πίπτωσιν ἀπ' οὐρανοῦ οἷά τε μίλτος,
γινώσκειν τότε μῆνιν ἐπουρανίοιο θεοῖο,
εὐσεβέων ὅτι φῦλον ἀναίτιον ἐξολέσουσιν.
ἐς δὲ δύσιν τότε νεῖκος ἐγειρομένου πολέμοιο
ἥξει καὶ Ῥώμης ὁ φυγάς, μέγα ἔγχος ἀείρας,
Εὐφρήτην διαβὰς πολλαῖς ἅμα μυριάδεσσιν.
τλήμων Ἀντιόχεια, σὲ δὲ πτόλιν οὔποτ' ἐροῦσιν,
ἡνίκ' ἂν ἀφροσύνῃσι τεαῖς ὑπὸ δούρασι πίπτῃς.
καὶ Κύρρον τότε λοιμὸς ὀλεῖ καὶ φύλοπις αἰνή.
αἰαῖ, Κύπρε τάλαινα, σὲ δὲ πλατὺ κῦμα θαλάσσης
κρύψει χειμερίῃσιν ἀναρριφθεῖσαν ἀέλλαις.
ἥξει δ' εἰς Ἀσίην πλοῦτος μέγας, ὅν ποτε Ῥώμη
αὐτὴ συλήσασα πολυκτέανον κατὰ δῶμα
θήκατο· καὶ δὶς ἔπειτα τοσαῦτα καὶ ἄλλ' ἀποδώσει
εἰς Ἀσίην, τότε δ' ἔσται ὑπέρκτησις πολέμοιο.
Καρῶν δὲ πτολίεθρα παρ' ὕδασι Μαιάνδροιο
ὅσσα πεπύργωνται περικαλλέα, πικρὸς ὀλέσσει
λιμός, ὅταν Μαίανδρος ἀποκρύψῃ μέλαν ὕδωρ.
ἀλλ' ὅταν εὐσεβίης μὲν ἀπ' ἀνθρώπων ἀπόληται
ἦν ποτ' ἐν ἀνθρώποις λαμπρὸν σέλας ἠελίοιο

σπειρομένης ἀκτῖνος ὁμοσπόνδοιο προφητῶν·
γλῶσσα μελισταγέουσα καλὸν πόμα πᾶσι βροτοῖσιν
φαῖνέ τε καὶ προὔβαλλε καὶ ἥμερα πᾶσιν ἔτελλεν.
τοῦδ' ἕνεκεν, στενόβουλε κακῶν ἀρχηγὲ μεγίστων,
καὶ ῥαμφὴ καὶ πένθος ἐλεύσεται ἤματι κείνῳ.
ἀρχὴ καὶ καμάτοιο καὶ ἀνθρώποις μέγα τέρμα
βλαπτομένης κτίσεως καὶ σῳζομένης πάλι Μοίραις,
298
κλῦθι πικρᾶς φήμης δυσηχέος, ἀνδράσι πῆμα.

ἀλλ' ὁπόταν Περσὶς γαῖ' ἀπόσχηται πτολέμοιο
λοιμοῦ τε στοναχῆς τε, τότ' ἔσσεται ἤματι κείνῳ
Ἰουδαίων μακάρων θεῖον γένος οὐράνιόν τε,
οἳ περιναιετάουσι θεοῦ πόλιν ἐν μεσογαίοις·
ἄχρι δὲ καὶ Ἰόπης τεῖχος μέγα κυκλώσαντες
ὑψόσ' ἀείρονται ἄχρι καὶ νεφέων ἐρεβεννῶν.
οὐκέτι συρίξει σάλπιγξ πολεμόκλονον ἦχον,
οὐδ' ἔτι μαινομέναις παλάμαις ἐχθραῖς διολοῦνται,
ἀλλ' ἐπιστήσει τε κακῶν αἰῶνι τρόπαια.
εἷς δέ τις ἔσσεται αὖτις ἀπ' αἰθέρος ἔξοχος ἀνήρ,
ὃς παλάμας ἥπλωσεν ἐπὶ ξύλου πολυκάρπου,
Ἑβραίων ὁ ἄριστος, ὃς ἠέλιόν ποτε στήσει
ἔσται καὶ Ῥώμη ῥύμη καὶ Δῆλος ἄδηλος

καὶ Σάμος ἄμμος – ὕστερον αὖ καὶ ἔπειτά γε τοὺς Πέρσας κακὸν ἥξει
ἀνθ' ὑπερηφανίης, ἀπολεῖται ὕβρις ἅπασα.
καὶ τότε δ' ἁγνὸς ἄναξ πάσης γῆς σκῆπτρα κρατήσει
εἰς αἰῶνας ἅπαντας ὁ τοὺς φθιμένους ἀνεγείρας
τρεῖς Ῥώμῃ Ὕψιστος ἄγοι οἰκτρῇ τότε μοίρῃ,
πάντες δ' ἄνθρωποι μελάθροις ἰδίοισιν ὀλοῦνται·
ἀλλ' οὐ μὴ πεισθῶσιν, ὅ κεν πολὺ λώιον εἴη.
ἀλλ' ὁπόταν δὴ πᾶσιν ἐπαυξήσῃ κακὸν ἦμαρ
λιμοῦ καὶ λοιμοῦ δυσανασχέτου ἠδὲ κυδοιμοῦ,
καὶ τότ' ἔπειτ' αὖτις κρείων ἔμπροσθεν ὁ τλήμων
συγκαλέσας βουλὴν βουλεύσεται, ὡς ἀπολέσσει
– – – – – – – – – – – – – – – – –
ξηρὰ μὲν ἀνθήσουσιν ὁμοῦ φύλλοισι φανέντα·
οὐράνιον δ' ἔδαφος δείξει στερεᾷ ἐπὶ πέτρῃ
ὄμβρον τε φλογμόν τε πολύπνοιάν τ' ἐπὶ γαῖαν
καὶ σπορίμων πληθὺν ἰῶν κατὰ γαῖαν ἅπασαν.
λαὸς ὁ δωδεκάφυλος ἀπ' ἀθανάτοιο κελευσθείς,

καὶ νόμον αὐτὸς ἄναξ δώσει θεὸς ἀνθρώποισιν.
Ἑβραίοις δ' ἄρ' ἔπειτα μέγας βασιλεὺς μεγάθυμος
ἄρξει, ἀπ' Αἰγύπτου ψαμαθώδεος οὔνομ' ἔχων τις,
299
ψευδόπατρις Θηβαῖος ἀνήρ· Μέμφιν δ' ἀγαπήσει

δεινὸς ὄφις, καὶ πολλὰ φυλάξεται ἐν πολέμοισιν.
δωδεκάτης δεκάδος περιτελλομένης βασιλείας
ἕπτ' ἐπὶ καὶ δεκάτης ἐτέων ἑκατοντάδος, ἄλλων
πέντ' ἐπιλειπομένων, τότε δὴ Περσηίδος ἀρχή.
καὶ τότ' Ἰουδαίοις σκότος ἔσσεται οὐδὲ φυγοῦνται
λιμὸν καὶ λοιμὸν δυσανάσχετον ἤματι κείνῳ.
ἀλλ' ὁπόταν ἄρξῃ Πέρσης καὶ σκῆπτρα προλείψῃ
υἱὸς υἱωνοῖο περιτελλομένων ἐνιαυτῶν
ἐς μούνας πέντε τετράδας δεκατεύσει δὲ ταύτας
ἐννεάδας τελεθεὶς ἑκατὸν καὶ πάντ' ἀποτίσεις·
καὶ τότ' ἔσῃ, Περσηΐ, λάτρις Μήδοισι δοθεῖσα,
πληγαῖς ὀλλυμένη διά [τε] κρατερὰς ὑσμίνας.
αὐτίκα δὴ Πέρσαισι καὶ Ἀσσυρίοις κακὸν ἔσται
πάσῃ τ' Αἰγύπτῳ, Λιβύῃ τ' ἠδ' Αἰθιόπεσσιν
Καρσί τε Παμφύλοισιν ἰδ' ἄλλοις πᾶσι βροτοῖσιν.
καὶ τότε υἱωνοῖς δώσει βασιλήιον ἀρχήν,
ἔσσονται δ' ἄλλοι βασιλεῖς δὶς τέσσαρες ἄνδρες

ἐκ γενεῆς τούτου, οἷς οὔνομα πᾶσι τὸ αὐτό.
ἔσται δ' Αἴγυπτος νύμφη τότε κοιρανέουσα,
καὶ πόλις ἡ μεγάλη [τε] Μακηδονίοιο ἄνακτος,
πότνι' Ἀλεξάνδρεια, κλυτὴ θρέπτειρα πολήων
κάλλει τε στίλβουσα, μόνη μητρόπτολις ἔσται.
καὶ τότε μεμφέσθω Μέμφις τοῖς κοιρανέουσιν.
εἰρήνη δ' ἔσται βαθεῖα κατὰ κόσμον ἅπαντα·
γῆ δὲ μελάμβωλος καρποὺς τότε πλείονας ἕξει.
καὶ τότ' Ἰουδαίοις κακὸν ἔσσεται οὐδὲ φυγοῦνται
λιμὸν καὶ λοιμὸν δυσανασχέτῳ ἤματι κείνῳ·
ἀλλὰ μελάμβωλος καλλίσταχυς ἡ νεόκοσμος
ὀλλυμένους πολλοὺς ὑποδέξεται ἀμβροσίη χθών.
ἀλλ' ὀκτὼ βασιλεῖς ἑλώδεος Αἰγύπτοιο
πληρώσουσιν ἐτῶν ἀριθμοὺς τρεῖς καὶ τριάκοντα
πρός τε διακοσίους. αὐτὰρ γένος ἐξαπολεῖται
αὐτῶν οὐ πάντων, ῥίζη δέ γε ἐξαναφύσει
θηλυτέρη βροτολοιγός, ἑῆς προδότις βασιλείης.
ἀλλ' αὐτοὶ κακότητι κατ' αὐτῶν ἔργα πονηρά
ῥέξουσιν μετέπειτα καὶ ἄλλος ἄλλον ὀλέσσει·
300
ἄχρις ἐπ' ἐσχατίας καμπῆς Τιβεριάδος ἅλμης.

αἰαῖ, Φοινίκη, ὅσα τλήσεαι ἡ βαρυπενθής·
σφικτῇσι τροπαίησι, καὶ πᾶν ἔθνος σε πατήσει.
αἰαῖ, ἐπ' Ἀσσυρίους ἥξεις καὶ νήπια τέκνα
ὄψει δουλεύοντα παρ' ἀνδράσι δυσμενέεσσιν
σύν τ' ἀλόχοις καὶ παντὶ βίῳ, πλοῦτος δ' ἀπολεῖται·
ὀργὴ γάρ τε θεοῦ ἐπελεύσεται ἡ βαρυπενθής,
ὅττι μιν οὐκ ἐφύλαξαν ἑὸν νόμον, ἀλλ' ἐπὶ πᾶσιν
εἰδώλοις ἐλάτρευσαν ἀεικελίῃς τέχνῃσιν.
πολλοὶ δ' αὖ πόλεμοί τε μάχαι τ' ἀνδροκτασίαι τε
λιμοὶ καὶ λοιμοὶ ἀκαταστασίαι τε πολήων.
εἰς δὲ τὸ τέρμα βίου γεραρὸς βασιλεὺς μεγάθυμος
αὐτὸς ἀριστεύων πέσεται στρατιῆς ὑπ' ἀνάγκης.
ἄρξουσιν μετέπειτ' ἄλλοι δύο φῶτες ἄνακτες
στέργοντες μνήμην πατέρος μεγάλου βασιλῆος
πολλὰ δὲ κυδιάοντες ἐν ἀγχιπάλοισι μαχηταῖς.
ἔσται δ' εἷς τούτων ἐσθλὸς καὶ κοίρανος ἀνήρ,
τοὔνομα δὲ σχήσει τριακοσίων· ἀτὰρ οὗτος
καππέσεται δολίως [καὶ] ἐνὶ στρατιῇσι τανυσθείς,
βληθεὶς δ' ἐν δαπέδῳ Ῥώμης ἀμφήκεϊ χαλκῷ.
καί τις δ' αὖ μετὰ τοῦτον ἀνήρ, κρατερὸς αἰχμητής,
ἅγιος ἀθάνατος θεὸς ἄφθιτος, ὃς βασιλεῦσιν

δῶκε κράτος καὶ ἀφείλατ' ἰδὲ χρόνον ὥρισεν αὐτοῖς
ἀμφοτέρων, ζωῆς τε καὶ οὐλομένου θανάτοιο.
καὶ τὰ μὲν οὐράνιός με θεὸς ἀέκουσαν ἐπείγει
ἀγγέλλειν βασιλεῦσιν ὑπὲρ βασιληίδος ἀρχῆς.
καὶ δόρυ θοῦρος Ἄρης· ὑπὸ δ' αὐτοῦ πάντες ὀλοῦνται,
νηπίαχος γεγαώς τε θεμιστεύει ἀγοραῖσιν·
πολλοὶ γὰρ πόλεμοί τε μάχαι τ' ἀνδροκτασίαι τε
λιμοὶ καὶ λοιμοὶ σεισμοὶ μαλεροί τε κεραυνοί
ἀσσυρίων τε πόροι πολλοὶ κατὰ κόσμον ἅπαντα
ἠδὲ λεηλασίη τε καὶ ἱεροσυλία ναῶν.
καὶ τότε δὴ Περσῶν ἐπανάστασις ἀλφηστήρων
Ἰνδῶν τ' Ἀρμενίων τ' Ἀράβων θ' ἅμα· καὶ περὶ τούτοις
Ῥωμαῖος πελάσει βασιλεὺς πολέμου ἀκόρητος
αἰχμητὰς ἐπάγων καὶ ἐπ' Ἀσσυρίους, νέος Ἄρης·
ἄχρις ἐπ' Εὐφράτην τε βαθύρροον ἀργυροδίνην
301
ἐκτανύσει πέμψας λόγχην πολεμήιος Ἄρης

ιδετεωσ ἕνεκα· καὶ γὰρ προδοθεὶς ὑφ' ἑταίρου
καππέσετ' ἐν τάξει τυφθεὶς αἴθωνι σιδήρῳ.
οὐδὲ Σεληναίη τότε ῥύσεται ἱερὸν ἄστυ.

ἡνίκ' ἂν ἐκ Συρίης φθάμενος περιφυξανασέλγην
Ῥωμαίους προφυγὼν διὰ [δ'] Εὐφρήταο ῥοάων,
οὐκέτι Ῥωμαίοις ἐναλίγκιος, ἀλλ' ἀγερώχοις
ἰοβόλοις Πέρσαις, τότε κοίρανος Ἰταλιητῶν
καππέσετ' ἐν τάξει τυφθεὶς αἴθωνι σιδήρῳ
ὃν κόσμον ἐάσας· ἐπὶ δ' αὐτῷ παῖδες ὀλοῦνται.
ἀλλ' ὁπόταν γ' ἄλλος βασιλεὺς Ῥώμης βασιλεύσῃ,
καὶ τότε Ῥωμαίοις ἀκατάστατα ἔθνεα ἔλθῃ
οὖλος Ἄρης σὺν παιδὶ νόθῳ ἐπὶ τείχεα Ῥώμης.
καὶ τότε δὴ λιμοὶ λοιμοὶ μαλεροί τε κεραυνοί
καὶ πόλεμοι δεινοὶ ἀκαταστασίαι τε πολήων
ἔσσοντ' ἐξαπίνης· Σύροι δ' ἔκπαγλ' ἀπολοῦνται·
ἥξει γὰρ τούτοις μέγας χόλος Ὑψίστοιο
αὐτίκα δὴ Περσῶν ἐπανάστασις ἀλφηστήρων,
Ῥωμαίους δ' ὀλέσουσι Σύροι Πέρσῃσι μιγέντες·
ἀλλ' οὐ νικήσουσιν ὅμως θεοκράντορι βουλῇ.
αἶ, ὁπόσοι φεύξονται ἀπ' ἀντολίης γεγαῶτες
σὺν κτεάτεσσιν ἑοῖσιν ἐς ἀλλοθρόους ἀνθρώπους·
αἶ, ὁπόσων ἀνδρῶν πίεται χθὼν αἷμα κελαινόν·
ἔσται γὰρ χρόνος οὗτος, ἐν ᾧ ποτε τοῖς τεθνεῶσιν
ἡμερίην σκοτόεσσαν ἀμολγαίην περὶ κόσμον,

καὶ τότε σοι, βασιλεῦ, τέλος ἔσσεται, οὐδὲ φύγοις ἄν
ὀξὺ κασιγνήτοιο βιὸν βεβολημένον ἐς σέ.
καὶ τότε δ' αὖτ' ἄρξει θυμοφθόρος ἄσπετος αἴθων
ἐκ γενετῆς βασιλῆος, ὃς Αἰγύπτου γένος ἕξει,
ὁπλότερος μέν, πολλὸν ἀρειότερος δὲ συναίμου,
ὀγδοήκοντ' ἀριθμῶν ὃς ἔλλαχεν ἔντυπον ἀρχήν·
καὶ τότε δ' ἀθανάτοιο θεοῦ θυμαλγέα μῆνιν
κόσμος ἅπας κόλποις ὑποδέξεται εἵνεκα τιμῆς·
ἔσται γὰρ μερόπεσσιν ἐφημερίοις ἀνθρώποις
λιμοὶ καὶ λοιμοὶ πόλεμοί τ' ἀνδροκτασίαι τε
302
καὶ σκότος ἀκάματον [καὶ] ἐπὶ χθόνα μητέρα λαῶν

ἠδ' ἀκαταστασίη καιρῶν καὶ ἀμείλιχος ὀργή
οὐρανόθεν σεισμοί τε κεραυνοί τε φλεγέθοντες
καὶ λάινοι ὑετοὶ καὶ αὐχμηραὶ ψεκάδες τε.
σείετο δ' αὖ Φρυγίης γαίης αἰπεινὰ κάρηνα,
σείοντο Σκυθικῶν ὀρέων πόδες, ἔτρεμεν ἄστη,
ἔτρεμε δὲ χθὼν πᾶσα μετὰ σφίσιν Ἑλλάδος αἴης.
πολλαὶ δ' αὖτε πόλεις τε θεοῦ μέγα θυμήναντος
πρηνισμοῖσι πέσονται ὑπ' αἰθαλόεσσι κεραυνοῖς
καὶ κοπετοῖς, κοὐκ ἔστι φυγεῖν χόλον οὐδ' ὑπαλύξαι.
Συβυλλικοί χρησμοί. , Fra.. 1, l. 33
τύφῳ καὶ μανίῃ δὲ βαδίζετε καὶ τρίβον ὀρθήν

εὐθεῖαν προλιπόντες ἀπήλθετε καὶ δι' ἀκανθῶν
καὶ σκολόπων ἐπλανᾶσθε· βροτοί, παύσασθε, μάταιοι,
ῥεμβόμενοι σκοτίῃ καὶ ἀφεγγέι νυκτὶ μελαίνῃ,
καὶ λίπετε σκοτίην νυκτός, φωτὸς δὲ λάβεσθε.
οὗτος ἰδοὺ πάντεσσι σαφὴς ἀπλάνητος ὑπάρχει.
ἔλθετε, μὴ σκοτίην δὲ διώκετε καὶ γνόφον αἰεί.
ἠελίου γλυκυδερκὲς ἰδοὺ φάος ἔξοχα λάμπει.
γνῶτε δὲ κατθέμενοι σοφίην ἐν στήθεσιν ὑμῶν·
εἷς θεός ἐστι βροχὰς ἀνέμους σεισμοὺς ἐπιπέμπων
ἀστεροπὰς λιμοὺς λοιμοὺς καὶ κήδεα λυγρά
καὶ νιφετοὺς κρύσταλλα. τί δὴ καθ' ἓν ἐξαγορεύω;
οὐρανοῦ ἡγεῖται, γαίης κρατεῖ, αὐτὸς ὑπάρχει.

εἰ δὲ θεοὶ γεννῶσι καὶ ἀθάνατοί γε μένουσιν,
πλείονες ἀνθρώπων γεγενημένοι ἂν θεοὶ ἦσαν,
οὐδὲ τόπος στῆναι θνητοῖς οὐκ ἄν ποθ' ὑπῆρξεν.
εἰ δὲ γενητὸν ὅλως καὶ φθείρεται, οὐ δύνατ' ἀνδρός
ἐκ μηρῶν μήτρας τε θεὸς τετυπωμένος εἶναι·
ἀλλὰ θεὸς μόνος εἷς πανυπέρτατος, ὃς πεποίηκεν
οὐρανὸν ἠέλιόν τε καὶ ἀστέρας ἠδὲ σελήνην
Συβυλλικοί χρησμοί. , Fra.. 3, l. 20
ξουθὰ λιγυπτερόφωνα ταράσσοντ' ἀέρα ταρσοῖς,

ἐν δὲ νάπαις ὀρέων ἀγρίαν γένναν θέτο θηρῶν
ἡμῖν τε κτήνη ὑπέταξεν πάντα βροτοῖσιν.
πάντων δ' ἡγητῆρα κατέστησεν θεότευκτον,
303
ἀνδρὶ δ' ὑπέταξεν παμποίκιλα κοὐ κατάληπτα.

τίς γὰρ σὰρξ δύναται θνητῶν γνῶναι τάδ' ἅπαντα;
ἀλλ' αὐτὸς μόνος οἶδεν ὁ ποιήσας τάδ' ἀπ' ἀρχῆς,
ἄφθαρτος κτίστης αἰώνιος αἰθέρα ναίων,
τοῖς ἀγαθοῖς ἀγαθὸν προφέρων πολὺ πλείονα μισθόν,
τοῖς δὲ κακοῖς ἀδίκοις τε χόλον καὶ θυμὸν ἐγείρων
καὶ πόλεμον καὶ λοιμὸν ἰδ' ἄλγεα δακρυόεντα.
ἄνθρωποι, τί μάτην ὑψούμενοι ἐκριζοῦσθε;
αἰσχύνθητε γαλᾶς καὶ κνώδαλα θειοποιοῦντες.
οὐ μανίη καὶ λύσσα φρενῶν αἴσθησιν ἀφαιρεῖ,
εἰ λοπάδας κλέπτουσι θεοί, συλοῦσι δὲ χύτρας·
ἀντὶ δὲ χρυσήεντα πόλον κατ' ἀπείρονα ναίειν
σητόβρωτα δέδορκε, πυκναῖς δ' ἀράχναις δεδίασται·
προσκυνέοντες ὄφεις κύνας αἰλούρους, ἀνόητοι,
καὶ πετεηνὰ σέβεσθε καὶ ἑρπετὰ θηρία γαίης
καὶ λίθινα ξόανα καὶ ἀγάλματα χειροποίητα
καὶ παρ' ὁδοῖσι λίθων συγχώσματα· ταῦτα σέβεσθε
Pausanias Attic., Ἀττικῶν ὀνομάτων συναγωγή epsilon, entry 35, l. 5
ἐμασχαλίσθη (Aesch. Cho. 439)· ἔθος ἦν τοῖς ἀρχαίοις, ὁπότε

φονεύσειαν ἐξ
ἐπιβουλῆς τινα, τὸ ἔργον ἀφοσιουμένοις ἀκρωτηριάζειν τὸν νεκρὸν καὶ
τῶν μορίων ὁρμαθὸν ποιή-
σαντας κρημνάναι [κατὰ] τοῦ τραχήλου κατὰ τῶν μασχαλῶν διείροντας.
ἀφ' οὗ δὴ καὶ μασχαλίς-
ματα προσηγόρευσαν αὐτά. καὶ Σοφοκλῆς ἐν Τρωίλῳ (fr. 566 N2 = 623
P.)·
’πλήρη μασχαλισμάτων’.
εἴρηκε δὲ τὸν μασχαλισμὸν καὶ ἐν Ἠλέκτρᾳ (v. 445).
ἔμβαρός εἰμι· νουνεχής, φρόνιμος. Μένανδρος Φάσματι (fr. 2; cf. fr. 368
Kö.). ἦν τῶν Ἀθηναίων τις Ἔμβαρος, περὶ οὗ ἱστορεῖται τάδε· ἦν

πρότερον ὁ Πειραιεὺς
νῆσος, ὅθεν καὶ τοὔνομα εἴληφεν ἀπὸ τοῦ διαπερᾶν. οὗ τὰ ἄκρα
Μούνυχος κατασχὼν Μουνυχίας
Ἀρτέμιδος ἱερὸν ἱδρύσατο. ἄρκτου δὲ γενομένης ἐν αὐτῷ καὶ ὑπὸ τῶν
Ἀθηναίων ἀναιρεθείσης λοιμὸς ἐπεγένετο, οὗ τὴν ἀπαλλαγὴν ὁ θεὸς
ἔχρησεν, ἄν τις τὴν θυγατέρα θύσῃ τῇ Ἀρτέμιδι.
Βάρος δὲ ἢ Ἔμβαρος μόνος ὑποσχόμενος οὕτω ποιήσειν ἐπὶ τῷ τὴν
304
ἱερωσύνην τὸ γένος αὐτοῦ

διὰ βίου ἔχειν, διακοσμήσας τὴν θυγατέρα, αὐτὴν μὲν ἀπέκρυψεν ἐν τῷ
ἀδύτῳ, αἶγα δὲ ἐσθῆτι κος-
μήσας ὡς τὴν θυγατέρα ἔθυσεν. ὅθεν καὶ εἰς παροιμίαν περιέστη· ‘οὐκ
ἔμβαρος εἶ’ ἐπὶ τῶν
παραπαιόντων καὶ μεμηνότων.
ἐμμέλεια· ὄρχησις [τις] τραγική.
Pausanias Attic., Ἀττικῶν ὀνομάτων συναγωγή phi, entry 5, l. 8
Φάων· ἐπὶ τῶν ἐρασμίων καὶ ὑπερηφάνων· τοῦ γὰρ Φάωνος ἐρασθῆναί
φασι πολ-
λοὶ (e. g. Men. fr. 258 Kö.) Σαπφώ, οὐ τὴν ποιήτριαν, ἀλλὰ Λεσβίαν καὶ
ἀποτυγχάνουσαν
ῥῖψαι ἑαυτὴν ἀπὸ τῆς Λευκάδος πέτρας.
φεῦγ' ἐς κόρακας· παροιμία ἐπὶ κατάρας λεγομένη ἀντὶ τοῦ εἰς ἀπώλειαν
καὶ φθοράν. Βοιωτοῖς γὰρ ἀναστάτοις ὑπὸ Θρᾳκῶν γενομένοις καὶ περὶ
ἀποικίας μαντευομέ-
νοις ἔχρησεν ὁ θεός, ἔνθα ἂν λευκοὶ κόρακες αὐτοῖς ὀφθῶσιν, ἐκεῖ
κατοικεῖν. οἱ δ' ἐν Θετταλίᾳ
παρὰ τὸν Παγασητικὸν κόλπον κόρακας ἰδόντες περιπετομένους τοὺς τοῦ
Ἀπόλλωνος ἱερούς,
οὓς παῖδες ἄκακοι ἐγύψωσαν, καὶ τελεῖσθαι τὸν χρησμὸν φήσαντες
ἐνταῦθα κατῴκησαν καλέ-
σαντες τὸ χωρίον Κόρακας. ὕστερον δὲ Αἰολεῖς ἐκβαλόντες αὐτοὺς τοὺς
φυγαδευομένους εἰς αὐτὸ
ἔπεμπον. οἱ δὲ ὡς τοῦ ζῴου ἀναιδοῦς καὶ δυσοιωνιστικοῦ κατὰ τῶν
ἀνθρώπων ὄντος. Ἀριστο-
τέλης δέ φησι (fr. 496 R.) λοιμοῦ κατασχόντος καὶ κοράκων πολλῶν
γενομένων τοὺς ἀνθρώπους
θηρεύοντας αὐτοὺς καὶ περικαθαίροντας ἐπῳδαῖς ἀφιέναι ζῶντας καὶ
ἐπιλέγειν τῷ λοιμῷ· ‘φεῦγ'
ἐς κόρακας’. ὁ δὲ Αἴσωπος μυθικῶς (fa125 Hausr.) κολοιὸν μέγαν
νομίσαντα τοῖς κόραξιν
ἴσον εἶναι πρὸς αὐτοὺς πορευθῆναι· ἡττηθέντα δὲ πάλιν εἰς τοὺς κολοιοὺς
ὑποστρέψαι· τοὺς δ'
ἀγανακτήσαντας παίειν αὐτὸν λέγοντας· ‘φεῦγ' ἐς κόρακας’. Ἀριστείδης
δὲ ἀποδίδωσι (FHG. IV
327, fr. 33) διὰ τὸ ἐν τραχέσι τόποις καὶ κρημνώδεσι τοὺς κόρακας
νεοσσοποιεῖσθαι λέγειν ἡμᾶς·
’φεῦγ' ἐς κόρακας’.
φέψαλοι καὶ φεψάλυγες· σπινθῆρες ἀναφερόμενοι ἐκ τῶν καιομένων
305
ξύλων.
Pseudo-Auctores Hellenistae (PsVTGr), Fra.P.d, l. 42
(Ε: αὐτοτελής, αὐτοῦ δ' ὕπο πάντα τελεῖται,)

ἐν δ' αὐτοῖς αὐτὸς περινίσσεται (J: περιγίνεται), οὐδέ τις
αὐτὸν
εἰσοράᾳ θνητῶν, αὐτὸς δέ γε πάντας ὁρᾶται.
(Ε: ψυχὴν θνητῶν, νῷ δ' εἰσοράαται.)
αὐτὸν δ' οὐχ ὁρόωσι· περὶ γὰρ νέφος ἐστήρικται·
οὗτος δ' ἐξ ἀγαθοῖο κακὸν θνητοῖσι δίδωσι (C1: φυτεύει)
(ΕΤ: αὐτὸς δ' ἐξ ἀγαθῶν θνητοῖς κακὸν οὐκ ἐπιτέλλει)
ἀνθρώποις· αὐτῷ δὲ χάρις καὶ μῖσος ὀπηδεῖ·

καὶ πόλεμον κρυόεντα καὶ ἄλγεα δακρυόεντα.
(ΕΤ: καὶ πόλεμος καὶ λοιμὸς ἰδ' ἄλγεα δακρυόεντα·)
οὐδέ τις ἔσθ' ἕτερος χωρὶς μεγάλου βασιλῆος.
(Ε: σὺ δέ κεν ῥέα πάντ' ἐσορήσω,)
(Τ: οὐδεὶς ἔσθ' ἕτερος, τῷ κεν ῥέα πάντ' ἐσορῆται.)
αἴ κεν ἴδῃς αὐτόν· πρὶν δή ποτε δεῦρ' ἐπὶ γαῖαν
τέκνον ἐμόν, δείξω σοι, ὁπηνίκα δέρκομαι αὐτοῦ
ἴχνια καὶ χεῖρα στιβαρὴν κρατεροῖο θεοῖο.
αὐτὸν δ' οὐχ ὁρόω· περὶ γὰρ νέφος ἐστήρικται.
πᾶσιν γὰρ θνητοῖς θνηταὶ κόραι εἰσὶν ἐν ὄσσοις
μικραί, ἐπεὶ σάρκες τε καὶ ὀστέα (C1 + ἐμπεφυῖα) ἐμπε-
φύασιν,
Testamenta XII Patriarcharum, Testamenta xii patriarcharum

Testamentum 4, ch. 23, sec. 3, l. 1
Καὶ αὐτὸς φυλάξει κράτος βασιλείας μου ἕως τοῦ

αἰῶνος. Ὅρκῳ γὰρ ὤμοσέ μοι Κύριος, μὴ ἐκλείψειν τὸ
βασίλειόν μου καὶ τοῦ σπέρματός μου, πάσας τὰς ἡμέρας,
ἕως τοῦ αἰῶνος.
Πολλὴ δὲ λύπη μοί ἐστι, τέκνα μου, διὰ τὰς
ἀσελγίας καὶ γοητείας καὶ εἰδωλολατρείας, ἃς ποιήσετε εἰς
τὸ βασίλειον, ἐγγαστριμύθοις ἀκολουθοῦντες, κλῃδόσι καὶ
δαίμοσι πλάνης.
Τὰς θυγατέρας ὑμῶν μουσικὰς καὶ
δημοσίας ποιήσετε, καὶ ἐπιμιγήσεσθε ἐν βδελύγμασιν ἐθνῶν·
ἀνθ' ὧν ἄξει Κύριος ἐφ' ὑμᾶς λιμὸν καὶ λοιμόν, θάνατον
καὶ ῥομφαίαν ἐκδικοῦσαν, πολιορκίαν, καὶ κύνας εἰς διασπας-
306
μὸν ἐχθρῶν, καὶ φίλων ὀνειδισμούς, ἀπώλειαν καὶ σφακελις-

μὸν ὀφθαλμῶν, νηπίων ἀναίρεσιν, καὶ συμβίων ἀφαίρεσιν,
ὑπαρχόντων ἁρπαγήν, ναοῦ Θεοῦ ἐμπυρισμόν, γῆς ἐρήμωσιν,
ὑμῶν αὐτῶν δουλείαν ἐν ἔθνεσι·
Theon Phil., De utilitate mathematicae P.2, l. 5
τῆς γνώσεως τῶν συγγραμμάτων αὐτοῦ μὴ παντάπασιν

ὧν ποθοῦσι διαμαρτεῖν, κεφαλαιώδη καὶ σύντομον
ποιησόμεθα τῶν ἀναγκαίων καὶ ὧν δεῖ μάλιστα τοῖς
ἐντευξομένοις Πλάτωνι μαθηματικῶν θεωρημάτων παρά-
δοσιν, ἀριθμητικῶν τε καὶ μουσικῶν καὶ γεωμετρικῶν
τῶν τε κατὰ στερεομετρίαν καὶ ἀστρονομίαν, ὧν χωρὶς
οὐχ οἷόν τε εἶναί φησι τυχεῖν τοῦ ἀρίστου βίου, διὰ πολ-
λῶν πάνυ δηλώσας ὡς οὐ χρὴ τῶν μαθημάτων ἀμελεῖν.
Ἐρατοσθένης μὲν γὰρ ἐν τῷ ἐπιγραφομένῳ Πλα-
τωνικῷ φησιν ὅτι, Δηλίοις τοῦ θεοῦ χρήσαντος ἐπὶ
ἀπαλλαγῇ λοιμοῦ βωμὸν τοῦ ὄντος διπλασίονα κατα-
σκευάσαι, πολλὴν ἀρχιτέκτοσιν ἐμπεσεῖν ἀπορίαν ζη-
τοῦσιν ὅπως χρὴ στερεὸν στερεοῦ γενέσθαι διπλάσιον,
ἀφικέσθαι τε πευσομένους περὶ τούτου Πλάτωνος. τὸν
δὲ φάναι αὐτοῖς, ὡς ἄρα οὐ διπλασίου βωμοῦ ὁ θεὸς
δεόμενος τοῦτο Δηλίοις ἐμαντεύσατο, προφέρων δὲ καὶ
ὀνειδίζων τοῖς Ἕλλησιν ἀμελοῦσι μαθημάτων καὶ γεω-
μετρίας ὠλιγωρηκόσιν.
Theophilus Apol., Ad Autolycum Book 2, sec. 36, l. 36
τύφῳ καὶ μανίῃ δὲ βαδίζετε, καὶ τρίβον ὀρθὴν

εὐθεῖαν προλιπόντες ἀπήλθετε, καὶ δι' ἀκανθῶν
καὶ σκολόπων ἐπλανᾶσθε. βροτοὶ παύσασθε μάταιοι
ῥεμβόμενοι σκοτίῃ καὶ ἀφεγγέϊ νυκτὶ μελαίνῃ,
καὶ λίπετε σκοτίην νυκτός, φωτὸς δὲ λάβεσθε.
οὗτος ἰδοὺ πάντεσσι σαφὴς ἀπλάνητος ὑπάρχει.
ἔλθετε, μὴ σκοτίην δὲ διώκετε καὶ γνόφον αἰεί·
ἡελίου γλυκυδερκὲς ἰδοὺ φάος ἔξοχα λάμπει.
γνῶτε δὲ κατθέμενοι σοφίην ἐν στήθεσιν ὑμῶν·
εἷς θεὸς ἔστι, βροχάς, ἀνέμους, σεισμοὺς ἐπιπέμπων,
ἀστεροπάς, λιμούς, λοιμοὺς καὶ κήδεα λυγρὰ
καὶ νιφετούς, κρύσταλλα. τί δὴ καθ' ἓν ἐξαγορεύω;
οὐρανοῦ ἡγεῖται, γαίης κρατεῖ, αὐτὸς ὑπάρχει.
307
καὶ πρὸς τοὺς γενητοὺς λεγομένους ἔφη·

Εἰ δὲ γενητὸν ὅλως καὶ φθείρεται, οὐ δύνατ' ἀνδρὸς
ἐκ μηρῶν μήτρας τε θεὸς τετυπωμένος εἶναι.
ἀλλὰ θεὸς μόνος εἷς πανυπέρτατος, ὃς πεποίηκεν
οὐρανὸν ἡέλιόν τε καὶ ἀστέρας ἠδὲ σελήνην,
καρποφόρον γαῖάν τε καὶ ὕδατος οἴδματα πόντου,
οὔρεα θ' ὑψήεντα καὶ ἀέναα χεύματα πηγῶν·
Theophilus Apol., Ad Autolycum Book 2, sec. 36, l. 59
ξουθά, λιγυπτερόφωνα, ταράσσοντ' ἀέρα ταρσοῖς,

ἐν δὲ νάπαις ὀρέων ἀγρίαν γένναν θέτο θηρῶν·
ἡμῖν τε κτήνη ὑπέταξεν πάντα βροτοῖσιν,
πάντων δ' ἡγητῆρα κατέστησεν θεότευκτον,
ἀνδρὶ δ' ὑπαίταξεν παμποίκιλα κοὐ καταληπτά.
τίς γὰρ σὰρξ δύναται θνητῶν γνῶναι τάδ' ἅπαντα;
ἀλλ' αὐτὸς μόνος οἶδεν ὁ ποιήσας τάδ' ἀπ' ἀρχῆς
ἄφθαρτος κτίστης αἰώνιος, αἰθέρα ναίων,
τοῖς ἀγαθοῖς ἀγαθὸν προφέρων πολὺ πλείονα μισθόν,
τοῖς δὲ κακοῖς ἀδίκοις τε χόλον καὶ θυμὸν ἐγείρων,
καὶ πόλεμον καὶ λοιμὸν ἴδ' ἄλγεα δακρυόεντα.
ἄνθρωποι, τί μάτην ὑψούμενοι ἐκριζοῦσθε;
Αἰσχύνθητε γαλᾶς καὶ κνώδαλα θειοποιοῦντες.
οὐ μανίη καὶ λύσσα φρενῶν αἴσθησιν ἀφαιρεῖ,
εἰ λοπάδας κλέπτουσι θεοί, συλοῦσι δὲ χύτρας;
ἀντὶ δὲ χρυσήεντα πόλον κατὰ πίονα ναίειν
σητόβρωτα δέδορκε, πυκναῖς δ' ἀράχναις δεδίασται·
προσκυνέοντες ὄφεις κύνας αἰλούρους, ἀνόητοι,
καὶ πετεηνὰ σέβεσθε καὶ ἑρπετὰ θηρία γαίης
καὶ λίθινα ξόανα καὶ ἀγάλματα χειροποίητα,
καὶ παρ' ὁδοῖσι λίθων συγχώσματα· ταῦτα σέβεσθε
Theseus Hist., Fra.. 2, l. 1
ἀπὸ Ἄρνης τῆς Ποσειδῶνος τροφοῦ, ἥτις Κρόνου ζη-

τοῦντος Ποσειδῶνα, ἀπηρνήσατο μὴ ἔχειν αὐτὸν, ὅθεν
ἡ πόλις ἐκλήθη Ἄρνη, πρότερον Σινόεσσα λεγομένη,
ὥς φησι Θησεὺς ἐν τρίτῃ Κορινθιακῶν.
Etym. M: Ἄρνη, νύμφη, ἡ τροφὸς
Ποσειδῶνος. Εἴρηται δὲ (καὶ) Ἄρνη ἡ νύμφη Σινόεσσα
(sc. πρότερον) καλουμένη, ὅτι τὸν Ποσειδῶνα λαβοῦσα
308
παρὰ τῆς Ῥέας ἐκτρέφειν, πρὸς τὸν Κρόνον ζητοῦντα

ἀπηρνήσατο· καὶ ἐντεῦθεν Ἄρνη ὠνομάσθη. Οὕτω
Θησεὺς ἐν Κορινθιακῶν τρίτῳ.
Stobaei Floril. VII, 70: Ἐκ τῶν Θησέως. Λοιμοῦ
κατασχόντος τὴν Λακεδαίμονα διὰ τὴν ἀναίρεσιν τῶν
κηρύκων τῶν ἀπεσταλμένων παρὰ Ξέρξου αἰτοῦντος
γῆν καὶ ὕδωρ, ὥσπερ ἀπαρχὰς δουλείας, χρησμὸς ἐδόθη
ἀπαλλαχθήσεσθαι αὐτοὺς, εἴ γέ τινες ἕλοιντο Λακεδαι-
μονίων παρὰ τοῦ βασιλέως ἀναιρεθῆναι. Τότε Βούλης
καὶ Σπέρχης ἀφικόμενοι εἰς βασιλέα ἠξίουν ἀναιρε-
θῆναι· ὁ δὲ θαυμάσας αὐτῶν τὴν ἀρετὴν, ἐπανιέναι
προσέταξεν.
Timaeus Hist., Fra.Vol.-Jacobyʹ-F 3b,566,F, fra. 146b, l. 3
λέγουσιν, ὥς φησι Δίδυμος (p. 225 Schm), παρατιθέμενος Τίμαιον

λέγοντα
«καὶ τοῦτο ἐν ταῖς οἰκοδομίαις αὐτῶν εὕρημα»,
ταύτην ἀποδοὺς τὴν ἐξήγησιν τῶν προκειμένων.
SCHOL. LYKOPHR. Al. 1155: Τίμαιος ἱστορεῖ ὅτι αἱ πα-
ραγενόμεναι παρθένοι ἐδούλευον ἐν τῶι ἱερῶι τῆς Ἀθηνᾶς (in Ilion), β
οὖσαι. εἰ δέ τις ἀποθάνοι, ἑτέραν παραγίνεσθαι ἀντ' αὐτῆς· ἐκείνην δὲ οὐ
θάπτεσθαι παρὰ τῶν Τρώων, ἀλλὰ καίεσθαι ἀγρίοις ξύλοις, καὶ τὰ ὀστᾶ
αὐτῆς ῥίπτεσθαι εἰς θάλασσαν.
TZETZ. LYKOPHR. Al. 1141: Αἴαντος τοῦ
Λοκροῦ περὶ τὰς Γυραίας ναυαγήσαντος καὶ ταφέντος ἐν Τρέμοντι χώραι
τῆς Δήλου,
οἱ Λοκροὶ μόλις σωθέντες ἦλθον εἰς τὴν οἰκείαν. φθορὰ δὲ καὶ λοιμὸς μετὰ
τρίτον ἔτος
ἔσχε τὴν Λοκρίδα διὰ τὴν εἰς Κασάνδραν ἀθέμιτον πρᾶξιν τοῦ Αἴαντος.
ἔχρησε δὲ ὁ
θεὸς ἱλάσκεσθαι τὴν θεὰν Ἀθηνᾶν τὴν ἐν Ἰλίωι ἐπ' ἔτη α, β παρθένους
πέμποντας
κλήρωι καὶ λαχήσει. πεμπομένας δὲ αὐτὰς προυπαντῶντες οἱ Τρῶες εἰ
κατέσχον,
ἀνήιρουν, καὶ καίοντες ἀκάρποις καὶ ἀγρίοις ξύλοις τὰ ὀστᾶ αὐτῶν ἀπὸ
Τράρωνος ὄρους
τῆς Τροίας τὴν σποδὸν εἰς θάλασσαν ἔρριπτον· καὶ πάλιν οἱ Λοκροὶ ἑτέρας
ἔστελλον.
εἰ δέ τινες ἐκφύγοιεν, ἀνελθοῦσαι λάθρα εἰς τὸ τῆς Ἀθηνᾶς ἱερόν, ἔσαιρον
αὐτὸ καὶ
309
Ῥυπαρά· ὀπίσθια, Αἴγυπτος καὶ ὁ Περσικὸς ὠκεανός.

Ταῦρός ἐστι θηλυκόν, στερεόν, κείμενον ἐν τῇ ἐαρινῇ τροπῇ,
ὀστῶδες, μελοκοπούμενον, ἀνατέλλον ἐκ τῶν ὀπισθίων, δῦνον δὲ
ὀρθόν· οὗτος πλεῖστον μέρος ἐν τῷ ἀφανεῖ κόσμῳ κεῖται. ἔστι
δὲ εὐδιεινόν. τὰ δὲ κατὰ μέρος ἀπὸ μοίρας αʹ ἕως εʹ τὸν περὶ
τὰς Πλειάδας τόπον ἐπέχει εὐτελῆ καὶ φθαρτικόν, λοιμικόν, βρον-
τοποιόν, σεισμώδη, κεραυνοποιόν, ἀστραπὰς γεννῶντα· αἱ δὲ ἑξῆς
βʹ μοῖραι πυρώδεις, ὁμιχλώδεις. τὰ δὲ δεξιὰ πρὸς τῷ Ἡνιόχῳ
εὔκρατα, ψυχικά. τὰ δὲ ἀριστερὰ εὐτελῆ, κινητικά, ποτὲ δὲ καὶ
ψυχοποιά, ποτὲ δὲ καυματώδη. ἡ δὲ κεφαλὴ μέχρι μοίρας κγʹ
ἐν ἀέρι εὐκράτῳ, λοιμοποιὸς δὲ καὶ φθαρτικὴ ζῴων· τὰ δὲ ἐχό-
μενα φθαρτικά, εὐτελῆ, λοιμώδη. ἀστέρας δὲ ἔχει κζʹ, βορρόθεν
συνανατέλλοντα τὰ λειπόμενα τοῦ Ἡνιόχου, τὰ λοιπὰ νοτόθεν τοῦ
Κήτους καὶ τὰ πρῶτα τοῦ Ποταμοῦ. Ἀφροδίτης, Σελήνης, Δή-
μητρος, ἔτι Ἄρεως, Ἑρμοῦ. βορρόθεν δύνει Ἀρκτοφύλαξ ἄχρι τῆς
ζώνης καὶ αἱ κνῆμαι τοῦ Ὀφιούχου ἄχρι τῶν γονάτων, νοτόθεν
δὲ συνανατέλλει ὁ Ὠρίων ξίφος ἔχων ἐν τῇ δεξιᾷ χειρὶ ἀνατε-
τακώς, τῇ εὐωνύμῳ κατέχει τὸ λεγόμενον Κηρύκειον, ἐζωσμένος
κατὰ μέσον τοῦ σώματος. ἐστὶ δὲ τὸ ζῴδιον κόσμου περιποιητι-
κόν, γεῶδες, χωρικόν, γεωργικόν, δουλελεύθερον, κατωφερές, ὀλι-
γόγονον, ἡμίφωνον καὶ ἄφωνον, ἀγαθόν, ἀμετάβολον, ἐργαστικόν,
τικῶν εὐεργετουμένους, θεμελίων σωμάτων κυρίους, ἐπιτρόπους

ἀλλοτρίων πραγμάτων προεστῶτας. νυκτὸς δὲ καλῶς σχηματι-
σθεὶς καὶ λόγον ἔχων οἰκοδεσποτίας παρεκτικὸς τῶν προκειμένων
γενήσεται, τῶν δὲ περικτηθέντων ἀποβολὴ καὶ δόξης καθαίρεσις
ἢ ἀτιμία γενήσεται. τὸ δ' ὅμοιον καὶ ἐπὶ τοῦ Ἄρεος νοείσθω·
νυκτὸς γὰρ ἡγεμονίας ἢ στρατηγίας καὶ δημοσίων τάξεις ὀχλικὰς
ἐπιτρέπει, ἡμέρας δὲ τοῖς χρηματιστικοῖς τόποις ὑπάρχων τὰ μὲν
προκείμενα ἀποτελεῖ, ἐναντιώμασι δὲ καὶ φόβοις καὶ ἀντιλογίαις
περιτρέπει καὶ τὰς ἡγεμονίας εἰς στασιώδεις καὶ ἐμφόβους·
ἐπάγει γὰρ πολεμίων ἐφόδους πολλῶν καὶ ὄχλων ἐπαναστάσεις,
λοιμὸν καὶ λιμὸν ἐπὶ πόλεων καὶ ἐπιφορὰς ἐμπρησμοὺς ἐπικιν-
δύνους αἰτίας.
Ὁμοίως καὶ οἱ ἀγαθοποιοὶ κακοποιῶν τρόπον ἐφέξουσιν,
ἐπὰν οἰκοδεσποτοῦντες κακῶς πέσωσιν. ἐὰν δὲ καὶ ἐπίκεντροι
τύχωσι τοῦ οἰκοδεσπότου ἀποκεκλικότος, ἐξασθενήσουσιν
310
ἀδιαφόρους καὶ ἱλαροὺς περὶ τὰς πράξεις καὶ μεθ' ἡδονῆς κοπι-
ῶντας. ἐπὶ δὲ τῶν μειζόνων πρακτικοὺς καὶ ἐπιδόξους καὶ περι-
ποιητικούς· ἀλλ' ὅμως οὐδ' οὕτως λείπονται τῆς οἰκείας αὐτῶν
φύσεως· ἕξουσι γὰρ τὸ τολμηρὸν καὶ ἐπίφοβον καὶ τυραννικὸν
καὶ τὸ πλεονεκτικὸν καὶ τὸ ἀναιρετικὸν καὶ τὸ ἀλλοτρίων ἐπιθυ-
μεῖν καὶ παρανόμοις καὶ βιαίοις πράγμασι μολύνεσθαι τό τε
καθαιρετικὸν τῆς δόξης καὶ τὸ εὐμετάβολον τῆς τύχης. ὅθεν οὐδὲ
τὰς ἀρχὰς οὐδὲ τὰς ἡγεμονίας οὐδὲ τὸν βίον ὁμαλῶς διευθύνουσι,
θορύβοις δὲ καὶ ἐπιβουλαῖς περιπίπτουσι πολέμοις τε καὶ ὄχλων
ἐπαναστάσεσι καὶ ὕβρεσι. Συμβαίνει δὲ πολλάκις καὶ ἐπί τινων
γίνεσθαι λοιμούς, ἐμπρησμούς, ἀφορίας καρπῶν, κατακλυσμούς,
σεισμοὺς κατὰ τὴν ἑκάστου κακοποιοῦ σχηματογραφίαν. ὅθεν καὶ
ἃ ἕτεροι ἐνεδείξαντο αὐτοῖς πάσχοντες ἀνιαρῶς διάγουσι καὶ θα-
νάτοις δὲ βιαίοις ἢ ἀπροσδοκήτοις περιπεσόντες ἀπέτισαν δίκας·
τῶν δὲ τοιούτων καὶ ἡ τύχη μυθώδης καὶ τὸ τέλος πολυθρύλλη-
τον γίνεται.
Vitae Homeri, Plutarchi De Homero 1 L. 117
πρέσβεις ἀπέστειλαν τὴν Ἑλένην ἀπαιτοῦντες. τῶν δὲ Τρώων ἀντει-

πόντων πάλιν συμβολὰς ἐποιοῦντο πολέμου. καὶ ἐπικρατήσαντες τοὺς
μὲν Τρῶας ἐντὸς τειχῶν κατέκλεισαν, αὐτοὶ δὲ εἰς δύο μερισθέντες
τοὺς μὲν εἴασαν παρεδρεύειν τῇ πόλει, οἱ δὲ στρατηγοῦντος Ἀχιλλέως
τὰς παρακειμένας πόλεις ἐπόρθουν, συμμαχίας ἀφαιρούμενοι τοὺς
Τρῶας. ἐξ ὧν μίαν ἑλόντες, Χρῦσαν, γέρας ἔδοσαν Ἀγαμέμνονι Χρυση-
ίδα, Χρύσου ἱερέως Ἀπόλλωνος θυγατέρα. ὁ δὲ ἐλθὼν ἐπὶ τὸν ναύ-
σταθμον, ἵνα λυτρώσηται τὴν παῖδα, καὶ ὑβρισθεὶς ὑπὸ Ἀγαμέμνονος
ηὔξατο τῷ Ἀπόλλωνι κολάσαι τοὺς Ἕλληνας. ἐπακούσας δὲ τῆς εὐχῆς
ὁ θεὸς λοιμὸν ἔπεμψεν αὐτοῖς. καὶ τότε Ἀχιλλέως παραινέσαντος ἀπο-
δοῦναι τὴν Χρυσηίδα Ἀγαμέμνων ὀργισθεὶς ἠπείλησεν ἀφαιρήσεσθαι
τὸ Ἀχιλλέως γέρας, Βρισηίδα. τὴν δὲ μητέρα, Θέτιν, αἰτήσα-
σθαι παρὰ τοῦ Διὸς ἧτταν Ἑλλήνων. οὗ γενομένου Πάτροκλος προτρα-
πεὶς ὑπὸ Νέστορος ἱκέτευσεν Ἀχιλλέα δοῦναι κἂν ἐπ' ὀλίγον τὴν παν-
οπλίαν αὐτῷ, ἵνα τοὺς Τρῶας τῶν νεῶν ἀπώσηται. ἐξελθὼν δὲ
Πάτροκλος καὶ γενναίως ἀριστεύσας μετ' οὐ πολὺ ἀνῃρέθη. χαλεπήνας
δὲ ὁ Ἀχιλλεὺς ἐπαύσατο μὲν τῆς πρὸς Ἀγαμέμνονα ἔχθρας, λαβὼν δὲ
ἡφαιστότευκτον πανοπλίαν ἄλλους τε πολλοὺς ἀνεῖλε καὶ τελευταῖον
τὸν Ἕκτορα.
311
Vitae Homeri, Plutarchi De Homero 2 L. 802
χθιζά τε καὶ πρωίζ', ὅτ' ἐς Αὐλίδα νῆες Ἀχαιῶν

ἠγερέθοντο κακὰ Πριάμῳ καὶ Τρωσὶ φέρουσαι.
Αἰτίας δέ, ἐν οἷς ἐμφαίνει δι' ὃ γίνεταί τι ἢ γέγονεν, οἷά ἐστι τὰ ἐν
ἀρχῇ τῆς Ἰλιάδος εἰρημένα
τίς τ' ἄρ σφωε θεῶν ἔριδι ξυνέηκε μάχεσθαι;
Λητοῦς καὶ Διὸς υἱός· ὁ γὰρ βασιλῆι χολωθεὶς
νοῦσον ἀνὰ στρατὸν ὦρσε κακήν, ὀλέκοντο δὲ λαοί,
οὕνεκα τὸν Χρύσην ἠτίμησ' ἀρητῆρα
Ἀτρεΐδης
καὶ τὰ ἑξῆς. ἐν γὰρ τούτοις λέγει τὰς αἰτίας, τῆς μὲν Ἀχιλλέως καὶ
Ἀγαμέμνονος διαφορᾶς τὸν λοιμόν, τοῦ δὲ λοιμοῦ τὸν Ἀπόλλωνος
χόλον, τοῦ δὲ χόλου τὴν ὕβριν τὴν εἰς τὸν ἱερέα τοῦ δαίμονος.
Ὀργάνου δὲ διήγησίς ἐστιν, ὁποῖα διέξεισι περὶ τῆς ἀσπίδος, ἣν
Ἥφαιστος Ἀχιλλεῖ κατεσκεύασε. καὶ ἄλλη σύντομος περὶ τοῦ Ἕκτορος
δόρατος
Αριστόδημος ιστορικός. Myth., Fra.. 12, l. 1
ἀκούσαντα ὅτι ἄλλος ἰχθυοφάγος ἀπέθανε θερμὸν ἰχθύος

τέμαχος καταπιὼν, ἀναφωνῆσαι, Ἱερόσυλος ὁ θάνατος.
Idem VI: Ἀριστόδημος δ' ἱστορεῖ, Βί-
θυν, τὸν Λυσιμάχου τοῦ βασιλέως παράσιτον, ἐπεὶ αὐ-
τοῦ εἰς τὸ ἱμάτιον ὁ Λυσίμαχος ἐνέβαλε ξύλινον σκορ-
πίον, ἐκταραχθέντα ἀναπηδῆσαι, εἶτα γνόντα τὸ γεγε-
νημένον, Κἀγὼ σὲ, φησὶν, ἐκφοβήσω, βασιλεῦ· δός μοι
τάλαντον. Ἦν δ' ὁ Λυσίμαχος μικρολογώτατος.
ΜΥΘΙΚΩΝ ΣΥΝΑΓΩΓΗ.
E LIBRO TERTIO.
Plutarch. Par. min. c. 35: Λοιμοῦ κατασχόντος

Λακεδαίμονα, ἔχρησεν ὁ θεὸς παύσασθαι, ἐὰν παρθέ-
νον εὐγενῆ κατὰ ἔτος θύσωσιν. Ἑλένης δέ ποτε κληρω-
θείσης, καὶ προαχθείσης κεκοσμημένης, ἀετὸς καταπτὰς
ἥρπασε τὸ ξίφος, καὶ ἐς τὰ βουκόλια κομίσας ἐπὶ δά-
μαλιν κατέθηκεν· ὅθεν ἀπέσχοντο τῆς παρθενοκτονίας·
ὡς Ἀριστόδημος ἐν τρίτῃ Μυθικῇ συναγωγῇ.
312
Dionysius Scytobrachion Gramm., Fra.Vol.-Jacobyʹ-F 1a,32,F, fra. 14,

l. 42
σαντος ἕνεκα τοῦ θεραπεύειν ἀεὶ τὰ πονοῦντα μέρη τῆς νεώς, ὡς δ' ἔνιοι
λέγουσιν
ἀπὸ τῆς περὶ τὸ τάχος ὑπερβολῆς, ὡς ἂν τῶν ἀρχαίων ἀργὸν τὸ ταχὺ
προσαγορευ-
όντων⟧. τοὺς δ' οὖν ἀριστεῖς συνελθόντας ἑλέσθαι σφῶν αὐτῶν
στρατηγὸν Ἡρακλέα,
προκρίναντας κατ' ἀνδρείαν. (42) ἔπειτ' ἐκ τῆς Ἰωλκοῦ τὸν ἔκπλουν
ποιησαμένους
καὶ παραλλάξαντας τόν τε Ἄθω καὶ Σαμοθράικην, χειμῶνι περιπεσεῖν,
καὶ προς-
ενεχθῆναι τῆς Τρωιάδος πρὸς Σίγειον. ἐνταῦθα δ' αὐτῶν τὴν ἀπόβασιν
ποιησα-
μένων, εὑρεθῆναί φασι παρθένον δεδεμένην παρὰ τὸν αἰγιαλὸν διὰ
τοιαύτας αἰτίας.
(2) λέγεται τὸν Ποσειδῶνα διὰ τὴν μυθολογουμένην τῶν Τρωικῶν τειχῶν
κατασκευὴν
μηνίσαντα Λαομέδοντι τῶι βασιλεῖ κῆτος ἀνεῖναι ἐκ τοῦ πελάγους πρὸς
τὴν χώραν·
ὑπὸ δὲ τούτου τούς τε παρὰ τὸν αἰγιαλὸν διατρίβοντας καὶ τοὺς
γεωργοῦντας τὴν
παραθαλάττιον παραδόξως συναρπάζεσθαι· πρὸς δὲ τούτοις λοιμὸν
ἐμπεσεῖν εἰς τὰ
πλήθη καὶ καρπῶν παντελῆ φθοράν, ὥστε πάντας ἐκπλήττεσθαι τὸ
μέγεθος τῆς
περιστάσεως. (3) διὸ καὶ συντρεχόντων τῶν ὄχλων εἰς ἐκκλησίαν καὶ
ζητούντων
ἀπαλλαγὴν τῶν ἀτυχημάτων, λέγεται τὸν βασιλέα πέμψαι πρὸς τὸν
Ἀπόλλω τοὺς ἐπερω-
τήσαντας περὶ τῶν συμβεβηκότων. ἐκπεσόντος οὖν χρησμοῦ μῆνιν
ὑπάρχειν Ποσει-
δῶνος, καὶ τότε ταύτην λήξειν ὅταν οἱ Τρῶες τὸ λαχὸν τῶν τέκνων
ἑκουσίως παρα-
δῶσι βορὰν τῶι κήτει, φασὶν ἁπάντων εἰς τὸν κλῆρον ἐμβαινόντων
ἐπανελθεῖν εἰς
Ἡσιόνην τὴν τοῦ βασιλέως θυγατέρα. (4) διόπερ τὸν Λαομέδοντα
συναναγκασθέντα
παραδοῦναι τὴν παρθένον καὶ δεσμοῖς καταλαβόμενον ἀπολιπεῖν παρὰ
τὸν αἰγιαλόν.
(5) ἐνταῦθα δὲ τὸν μὲν Ἡρακλέα μετὰ τῶν Ἀργοναυτῶν τὴν ἀπόβασιν
313
Θεμίστιος. Φιλάδελφοι ἢ περὶ φιλανθρωπίας Harduin p.79, sec. b, l. 4
τὸ μὲν γὰρ ἢ τῷ χρόνῳ ποτὲ ἐξικέσθαι τοῦ παντὸς αἰῶνος

ἢ τῇ περιουσίᾳ τῆς δυνάμεως ἁμιλληθῆναι οὐδεὶς ἂν
οὐδ' ἐγγὺς ὑπολάβοι, ὅστις μὴ παρίησι τοὺς Ἁλωάδας
ἀποπληξίᾳ. ἡ δὲ εἰς ἀνθρώπους ἀρετὴ καὶ πρᾳότης καὶ
εὐμένεια – ὀκνῶ μὲν εἰπεῖν καὶ λίαν ὀκνῶ, ξυγχωρεῖ δὲ
ἡ ἀλήθεια – μὴ καὶ μᾶλλόν ἐστιν ἐγγυτέρα τῷ κοινω-
νοῦντι τῆς φύσεως; αὕτη ποιεῖ θεοείκελον, αὕτη θεοειδῆ,
οὕτω διοτρεφὴς γίνεται βασιλεύς, οὕτω διογενής, οὕτως
αὐτῷ τὴν θειότητα ἐπιφημίζοντες οὐ ψευσόμεθα· οὐκ
ἐὰν τὸν Ἄθω τῆς γῆς ἀπορρήξῃ, οὐδ' ἂν ἐμπλήσῃ νε-
κρῶν τὴν Ἀσίαν. σεισμοῦ γὰρ ἑνὸς καὶ λοιμοῦ τὰ τοιαῦτα
ἔργα καὶ πολλῷ μείζω καὶ ἀτοπώτερα. οὐδὲ γὰρ ἐν τοῖς
γνωρίσμασιν οἷς κατέλεξα τοῦ θεοῦ ἄλλο τι μᾶλλον ἐκ-
λάμπει τῆς φύσεως τῆς μακαρίας ἢ τἀγαθόν. διὸ καὶ
τοὔνομα ἐντεῦθεν αὐτοῦ πεποιήμεθα ὡς προσφυέστατόν
τε καὶ ἀξιώτατον, ἐπεὶ καὶ τὸ μακαρίωνα εἶναι καὶ ὑπερ-
βάλλειν δυνάμει πολλοῖς καὶ τῶν ἀψύχων ὑπάρχον ὁρῶ-
μεν.
Ἀλλ' Ὅμηρος, ὡς ἔοικε, τοῦτο οὐκ ὀρθῶς ὑπελάμ-
βανε, δύο κατακεῖσθαι πίθους ἐν τῷ Διὸς οἴκῳ
Θεμίστιος. Πενταετηρικός Harduin p.107, sec. a, l. 3
μήριον τίς οὐκ ἂν φαίη, ὃ σοὶ διαφερόντως ὑπάρχον ὁρῶ-

μεν;
Ἀλέξανδρος μὲν γὰρ ὁ Φιλίππου πολλὰ ἀκούσας Ἀρι-
στοτέλους πολλάκις πλείω καὶ παρήκουε, σοὶ δὲ πᾶσα
χρηστὴ παραίφασις ἐγκάθηται ἐν τῷ βάθει τῆς διανοίας
καὶ μένει παντάπασιν ἀνεξάλειπτος. καὶ ὅστις ἄν σοι ῥηθῇ
παρ' ἡμῶν λόγος ἀρχαῖος γνώμην παλαιὰν ἔχων καὶ
νουθεσίαν παρέστηκεν ἀεὶ καὶ συνδιαιτᾶται. οὐκ οἶσθα
ὅπως ἄγαμαι, βασιλεῦ, ἀκούων σου πολλάκις ἐκεῖνον τὸν
λόγον ὑπερφυῶς ἀγαπῶντος καὶ πρόχειρον ἔχοντος ἐπὶ
τῶν καιρῶν, ὅτι σεισμοῦ μὲν καὶ λοιμοῦ τὸ διαφθείρειν
ἀνθρώπους, βασιλέως δὲ ἔργον τὸ σῴζειν ἐστί, καὶ τὸ
ῥῆμα ἐκείνου τοῦ αὐτοκράτορος, ὅτι σήμερον οὐκ ἐβα-
σίλευσα, οὐδένα γὰρ σήμερον εὖ ἐποίησα. ταῦτα γὰρ καὶ
πλείω τοιαῦτα οὐχ οἷόν τε ἐπαινεῖν οὐδὲ μεμνῆσθαι τὸν
314
πεφυκότα ἐξ ἐναντίας. ὅταν οὖν αὐτὸς μὲν ὑπέχῃς τὰ

ὦτα, ἡμεῖς δὲ ἀποκνῶμεν προσάγειν τοὺς λόγους, οὓς
ἀσμενίζεις, οὐχὶ σὸν ἤδη τὸ ἔγκλημα, ἀλλὰ τῶν εἰς δέον
τῇ φύσει τῇ σῇ μὴ χρωμένων. ἀλλὰ τοῖς μὲν ἄλλοις, ὦ
βασιλεῦ, κἂν συγγνώμην τις ἀπονείμειε – τοῖς μὲν γὰρ
οὐ σχολή, οἱ δὲ εἰς ἑτέραν φαῖεν ἂν εἰσφέρεσθαι χρείαν –
Θεμίστιος. Ἐρωτικὸς ἢ περὶ κάλλους βασιλικοῦ Harduin p.172, sec. c, l.

10
οὐκ εἰς μακρὰν αὐτὸ ὁμολογῶν,

Ἀασάμην, οὐδ' αὐτὸς ἀναίνομαι.
ἀλλ', ὦ βέλτιστε, ἰδιώτῃ μὲν ὄντι σοι τὸ ‘ἀασάμην’ τοῦτο
δεινὸν ἦν· εἰς γάρ σε περιῆκε μόνον ἡ ἀνηκουστία,
νῦν δὲ ὅλου ἥψατο τοῦ στρατοπέδου καὶ
Πολλὰς ἰφθίμους ψυχὰς Ἄϊδι προΐαψε
ἡρώων.
ὥστε ἀμείνων ἦσθα ἂν τῷ ἑνὶ προσέχων πρεσβύτῃ ἢ τοὺς
δέκα αἰτῶν. καὶ δῆτα οἷα ἀπέλαυσας τοῦ θυμοῦ καὶ τῆς
δυσθυμίας. καὶ οὐ λέγω τὸν μετὰ ταῦτα τοσοῦτον ὄλε-
θρον τῶν Ἑλλήνων καὶ ἐκ τοῦ λοιμοῦ καὶ ἐκ τοῦ πολέμου.
ἀλλὰ καὶ αὐτοῦ ἐν τῇ ἐκκλησίᾳ ὡς διετέθη χαλεπῶς καὶ
μαινομένου οὐδὲν ἀπεῴκει, οὗ ἀνέζει μὲν ἡ καρδία, πῦρ
δὲ ἐξέλαμπε τοῖν ὀφθαλμοῖν ἐκείνοιν, οἳ ἡνίκα ἦσαν καθ-
εστηκότες, τοῖς τοῦ Διὸς ἴκελοι ἐνομίζοντο, ἐμπεσόντες
δὲ εἰς τὴν ὀργὴν οὐκέτι Διός, ἀλλὰ κυνός, οὐδὲ τοῦ μεγί-
στου τῶν θεῶν, ἀλλ' ἀτιμοτάτου τῶν θηρῶν.
Γρατιανοῦ δὲ οἱ μὲν ὀφθαλμοὶ ἀεὶ μεστοὶ εὐθυμίας,
μέλαινα δὲ οὔτι πώποτε οὔτε φρὴν οὔτε ἡ ψῆφος. τὼ
Νέστορε δὲ οὔτι ῥίπτει τὰς συμβουλάς, ὅτι αὐτὸν
ἐτιθηνήσαντό τε καὶ ἐθρέψαντο, οὐκ ὀψία ἀποτέμνοντες
Θεμίστιος. Ὑπὲρ τοῦ λέγειν ἢ πῶς τῷ φιλοσόφῳ λεκτέον

Harduin p.316, sec. b, l. 4
χανᾶσθαι, ἢ ὅταν πονηρόν, ζημιῶδες καὶ ἐπὶ βλάβῃ.

εἰ γὰρ δὴ ἅπαν ἀδίκημα τὸ ἔξω τοῦ ἔθους, διὰ τί οὐχ
315
ἁπάσαις ταῖς τέχναις αἰτιῶνται καὶ εὐθύνουσιν, ὅτι οὐκ

ἐνέμειναν οὐδὲ ἠγάπησαν ἐπὶ τῇ πρώτῃ εὑρέσει, ἀλλ'
αὔξοντες ἔτι καὶ ἐς τόδε ἐπιδιδόασι, καινόν τι ἀεὶ προς-
υφαίνοντες τοῖς ἀρχαίοις; καὶ πρὸ μὲν Δαιδάλου τετρά-
γωνος ἦν οὐ μόνον ἡ τῶν Ἑρμῶν ἐργασία, ἀλλὰ καὶ ἡ
τῶν λοιπῶν ἀνδριάντων· Δαίδαλος δὲ ἐπειδὴ πρῶτος
διήγαγε τὼ πόδε τῶν ἀγαλμάτων, ἔμπνοα δημιουργεῖν
ἐνομίσθη. τὴν θάλασσαν δὲ οὐ πρώτως μὲν οἱ σχεδιουργοὶ
πλόιμον ἐπέδειξαν τοῖς ἀνθρώποις, ἔπειτα Ἁρμονίδου
τεκτηναμένου, ἢ ὅτου δὴ πρὸ Ἁρμονίδου, νῆες ἐφάνησαν
στρογγύλαι τε καὶ ὁλκάδες, καὶ χρόνῳ ὕστερον ἐν Ἰσθμῷ
Κορίνθιοι τριήρεις ἐναυπηγήσαντο καὶ Ἀμεινοκλῆς Σα-
μίοις ἦλθεν ὁ Κορίνθου ναυπηγός; τὰ δὲ περὶ σίτων καὶ
ποτῶν καὶ ξύμπασα ἡ δίαιτα ἡ ἀνθρωπίνη ἆρα ἀθρόως
ἅπασα ἐλεπτουργήθη, καὶ οὐ πρῶτα μὲν βαλανηφάγοι
ηὐνάζοντο ἐν σπηλαίοις, γυμνοὶ καὶ ἄστρωτοι καὶ ἀνυπό-
δετοι, χρόνῳ δὲ ἄλλου ἄλλο τι εἰσφερομένου προέβη
ὁ βίος εἰς τὴν παροῦσαν εὐδαιμονίαν;
Ἀλλ' αἱ μὲν βάναυσοι τέχναι ἴσως καὶ ἀναγκαῖαι διὰ
Συνέσιος. Epistulae
Epistle 57, l. 34
γὰρ φύσεως καὶ δραστήρια γίνεται), ἐπειδὴ δ' οὖν ἅπαξ

γέγονε τὰ κακά (τῆς γὰρ θείας σοφίας καὶ ἀρετῆς καὶ
δυνάμεως ἔργον ἐστὶν οὐ μόνον τὸ ἀγαθοποιεῖν (φύσις γάρ,
ὡς εἰπεῖν, αὕτη θεοῦ, ὡς τοῦ πυρὸς τὸ θερμαίνειν καὶ
τοῦ φωτὸς τὸ φωτίζειν), ἀλλὰ κἀκεῖνο μάλιστα, τὸ διὰ
κακῶν ἐπινοηθέντων πρός τινων ἀγαθόν τι καὶ χρηστὸν
τέλος ἀποτελεῖν καὶ ὠφελίμως τοῖς δοκοῦσι φαύλοις
χρῆσθαι), σοφίας ἐστὶν εὐμηχάνου καὶ τοῖς κακοῖς ἐν
δέοντι χρήσασθαι. ὅταν οὖν δέηται κολαστῶν, χρῆ-
ται νῦν μὲν ἀγελάρχαις ἀκρίδων δαίμοσι, νῦν δὲ ὧν
ἔργα λοιμοί· καὶ νῦν μὲν ἔθνει βαρβάρῳ, νῦν δὲ ἄρχοντι
πονηρῷ· καὶ καθάπαξ εἰπεῖν, ταῖς ἐπιτηδείοις εἰς τὸ
ποιῆσαι κακὰ δημόσια φύσεσι. μισεῖ δ' ὅμως αὐτάς,
ὅτι πρὸς τοῦτο γεγόνασιν ἐπιτήδειοι· οὐ γὰρ ἐποίη-
σεν ὁ θεὸς ὄργανα συμφορῶν, ἀλλ' ὑφ' ἑαυτῶν εἰς
316
τοῦτο ταχθεῖσιν ἑτοίμως ἐχρήσατο. καὶ διότι πρὸς

τοῦτο σὺ γέγονας χρήσιμος, αὐτὸ τοῦτ' ἐστὶν ὅ σε
παντάπασιν ἀποκόπτει θεοῦ. οὕτω καὶ σκεῦος τὸ μὲν
ἄτιμον, τὸ δὲ τίμιόν ἐστί τε καὶ νομίζεται· κρίνεται
γὰρ ἑκάτερον πρὸς ἥντινα τὴν χρείαν παρέχεται.
τράπεζα μὲν ἱερὸν χρῆμα, δι' ἧς ὁ θεὸς τιμᾶται
Συνέσιος. Epistulae Epistle 58, l. 7
Τοῖς ἐπισκόποις.
Ἀνδρόνικον τὸν Βερονικέα, τὸν κακῇ Πενταπόλεως

μοίρᾳ καὶ φύντα καὶ τραφέντα καὶ αὐξηθέντα καὶ τὴν
ἀρχὴν τῆς ἐνεγκούσης αὐτὸν ὠνησάμενον μήτε ἡγείσθω
τις μήτε καλείτω Χριστιανόν, ἀλλ' ὡς ἀλιτήριος ὢν
τοῦ θεοῦ πάσης ἐκκλησίας ἀπεληλάσθω πανέστιος,
οὐ διότι γέγονε Πενταπόλεως ἐσχάτη πληγή, μετὰ
σεισμὸν μετὰ ἀκρίδα μετὰ λοιμὸν μετὰ πῦρ μετὰ πό-
λεμον ἀκριβῶς ἐπεξελθὼν τοῖς ἐκείνων ἐγκαταλείμμα-
σιν, ἄτοπα κολαστηρίων γένη καὶ σχήματα πρῶτος
εἰς τὴν χώραν εἰσενεγκών (εἴη δὲ εἰπεῖν ὅτι καὶ
μόνος χρησάμενος), δακτυλήθραν καὶ ποδοστράβην
καὶ πιεστήριον καὶ ῥινολαβίδα καὶ ὠτάγραν καὶ χει-
λοστρόφιον, ὧν οἱ προλαβόντες τὴν πεῖράν τε καὶ
θέαν καὶ τῷ πολέμῳ προαπολόμενοι παρὰ τῶν κακῶς
περισωθέντων ἐμακαρίσθησαν, ἀλλ' ὅτι πρῶτος παρ'
ἡμῖν καὶ μόνος ἔργῳ καὶ λόγῳ τὸν Χριστὸν ἐβλασφή-
μησεν· ἔργῳ μέν, ἀφ' οὗ τῇ θύρᾳ τῆς ἐκκλησίας προς
Γρηγόριος Νύσσης. Contra Eunomium Book 3, ch. 1, sec. 117, l. 2
καθάπερ εἰκών τις ἐπηνθισμένη ταῖς γραφικαῖς μαρτυρίαις

τὸ τῆς ἀληθείας εἴδωλον ὑποκρίνεται.
Τί οὖν ἡμεῖς πρὸς τοῦτό φαμεν; οἶδεν ἡ θεία γραφὴ
κατ' ἀμφοτέρων τῶν ἐννοιῶν κεχρῆσθαι τοῦ υἱοῦ τῇ φωνῇ,
ὥστε τισὶ μὲν ἐκ φύσεως, τισὶ δὲ ἐπισκευαστὴν καὶ ἐπί-
κτητον εἶναι τὴν τοιαύτην προσηγορίαν. ὅταν μὲν γὰρ υἱοὺς
ἀνθρώπων καὶ υἱοὺς λέγῃ κριῶν, τὴν κατ' οὐσίαν τοῦ γεν-
317
νηθέντος πρὸς τὸν ἐξ οὗ γέγονε σχέσιν ἀποσημαίνει· ὅταν

δὲ υἱοὺς δυνάμεως ἢ τέκνα λέγῃ θεοῦ, τὴν ἐκ προαιρέσεως
γινομένην ἀγχιστείαν παρίστησι. καὶ μέντοι καὶ κατὰ τὴν
ἐναντίαν διάνοιαν οἱ αὐτοὶ καὶ υἱοὶ Ἠλεὶ καὶ υἱοὶ λοιμοὶ
ὠνομάσθησαν, πρὸς ἑκάτερον νόημα τῆς τῶν υἱῶν προση-
γορίας εὐαρμόστως ἐχούσης. τῷ μὲν γὰρ υἱοὶ τοῦ Ἠλεὶ
κληθῆναι τὸ κατὰ τὴν φύσιν συγγενὲς πρὸς ἐκεῖνον ἔχειν
ἐμαρτυρήθησαν, λοιμοὶ δὲ υἱοὶ κατονομασθέντες ἐπὶ τῇ
τῆς προαιρέσεως μοχθηρίᾳ κατηγορήθησαν, ὡς οὐχὶ τὸν
πατέρα ζηλοῦντες τῷ βίῳ, ἀλλὰ τῇ κακίᾳ τὴν προαίρεσιν
ἑαυτῶν οἰκειώσαντες. ἐπὶ μὲν οὖν τῆς κάτω φύσεως καὶ
τῶν καθ' ἡμᾶς πραγμάτων διὰ τὸ πρὸς ἑκάτερον ἐπιρρε-
πῶς τὸ ἀνθρώπινον ἔχειν, πρὸς κακίαν λέγω καὶ ἀρετήν,
ἐφ' ἡμῖν ἐστιν ἢ νυκτὸς ἢ ἡμέρας υἱοὺς γενέσθαι, μενούσης
ὥστε τισὶ μὲν ἐκ φύσεως, τισὶ δὲ ἐπισκευαστὴν καὶ ἐπί-

κτητον εἶναι τὴν τοιαύτην προσηγορίαν. ὅταν μὲν γὰρ υἱοὺς
ἀνθρώπων καὶ υἱοὺς λέγῃ κριῶν, τὴν κατ' οὐσίαν τοῦ γεν-
νηθέντος πρὸς τὸν ἐξ οὗ γέγονε σχέσιν ἀποσημαίνει· ὅταν
δὲ υἱοὺς δυνάμεως ἢ τέκνα λέγῃ θεοῦ, τὴν ἐκ προαιρέσεως
γινομένην ἀγχιστείαν παρίστησι. καὶ μέντοι καὶ κατὰ τὴν
ἐναντίαν διάνοιαν οἱ αὐτοὶ καὶ υἱοὶ Ἠλεὶ καὶ υἱοὶ λοιμοὶ
ὠνομάσθησαν, πρὸς ἑκάτερον νόημα τῆς τῶν υἱῶν προση-
γορίας εὐαρμόστως ἐχούσης. τῷ μὲν γὰρ υἱοὶ τοῦ Ἠλεὶ
κληθῆναι τὸ κατὰ τὴν φύσιν συγγενὲς πρὸς ἐκεῖνον ἔχειν
ἐμαρτυρήθησαν, λοιμοὶ δὲ υἱοὶ κατονομασθέντες ἐπὶ τῇ
τῆς προαιρέσεως μοχθηρίᾳ κατηγορήθησαν, ὡς οὐχὶ τὸν
πατέρα ζηλοῦντες τῷ βίῳ, ἀλλὰ τῇ κακίᾳ τὴν προαίρεσιν
ἑαυτῶν οἰκειώσαντες. ἐπὶ μὲν οὖν τῆς κάτω φύσεως καὶ
τῶν καθ' ἡμᾶς πραγμάτων διὰ τὸ πρὸς ἑκάτερον ἐπιρρε-
πῶς τὸ ἀνθρώπινον ἔχειν, πρὸς κακίαν λέγω καὶ ἀρετήν,
ἐφ' ἡμῖν ἐστιν ἢ νυκτὸς ἢ ἡμέρας υἱοὺς γενέσθαι, μενούσης
κατὰ τὸ προηγούμενον ἐν τοῖς ἰδίοις ὅροις τῆς φύσεως.
οὔτε γὰρ ὁ διὰ κακίαν ὀργῆς τέκνον γενόμενος τῆς ἀνθρω-
πίνης ἠλλοτριώθη γεννήσεως, οὔτε ὁ τῷ ἀγαθῷ διὰ προ-
αιρέσεως ἑαυτὸν οἰκειώσας τὸ ἐξ ἀνθρώπων φῦναι διὰ τῆς
318
Γρηγόριος Νύσσης. De vita Mosis Ch. 2, sec. 304, l. 6
ἀπαθείᾳ μένειν ἕως ἂν πόρρωθεν ὦμεν τοῦ ὑπεκκαίοντος.

Εἰ δὲ κατὰ τοῦτο γενοίμεθα ὡς ἐπιψαῦσαι τῆς διακαοῦς
ταύτης θερμότητος, ἐγκόλπιον τὸ πῦρ τῆς ἐπιθυμίας γενήσεται
καὶ οὕτως ἐπακολουθήσει καὶ τῷ ποδὶ ἡ καῦσις καὶ ἡ διαφ-
θορὰ τῷ κόλπῳ.
Ἐν δὲ τῷ Εὐαγγελίῳ ὁ Κύριος τῇ ἰδίᾳ
φωνῇ, ὡς ἂν πόρρωθεν φυλαχθείημεν τοῦ τοιούτου κακοῦ,
καθάπερ τινὰ ῥίζαν τοῦ πάθους τὴν διὰ τοῦ ἰδεῖν ἐγγινομένην
ἐπιθυμίαν ἐξέτεμε, διδάσκων ὅτι ὁ τῇ ὄψει τὸ πάθος παρα-
δεξάμενος ὁδὸν δίδωσι καθ' ἑαυτοῦ τῇ νόσῳ. Τὰ γὰρ πονηρὰ
τῶν παθημάτων λοιμοῦ δίκην ἐπειδὰν ἅπαξ τῶν καιρίων
κατακρατήσῃ, τῷ θανάτῳ παύεται μόνῳ.
Ἀλλ' οὐδέν, οἶμαι, χρὴ μηκύνειν τὸν λόγον, πάντα
τοῦ Μωϋσέως τὸν βίον εἰς ἀρετῆς ὑπόδειγμα προτιθέντα τοῖς
ἐντυγχάνουσι. Τῷ γὰρ πρὸς τὴν ὑψηλοτέραν ζωὴν ἑαυτὸν
ἀνατείναντι, οὐ μικρὰ γένοιτ' ἂν πρὸς τὴν ἀληθῆ φιλοσοφίαν
ἐφόδια τὰ εἰρημένα. Τῷ δὲ μαλακιζομένῳ πρὸς τοὺς ὑπὲρ
τῆς ἀρετῆς ἱδρῶτας, κἂν πολλαπλάσια γραφῇ τῶν εἰρημένων,
οὐδὲν ἂν ἐκ τοῦ πλήθους γένοιτο κέρδος.
Ευσέβιος. Praeparatio evangelica Book 4, ch. 16, sec. 12, l. 9
φότων τὴν χώραν βασιλικῷ κοσμήσας σχήματι τὸν υἱὸν βωμόν τε

κατασκευασά-
μενος κατέθυσεν.”
Ταῦτα μὲν οὖν τοῦτον εἶχε τὸν τρόπον. εἰκότως ἄρα ὁ θαυμάσιος Κλή-
μης ἐν τῷ πρὸς Ἕλληνας 8Προτρεπτικῷ, ταὐτὰ δὴ ταῦτα ἐπιμεμφόμενος,
τοιάδε καὶ αὐτὸς τὴν πλάνην τῶν ἀνθρώπων ἀπολοφύρεται λέγων·

“Φέρ' οὖν δὴ καὶ τοῦτο προσθῶμεν, ὡς ἀπάνθρωποι καὶ
μισάνθρωποι
δαίμονες εἶεν ὑμῶν οἱ θεοὶ καὶ οὐχὶ μόνον ἐπιχαίροντες τῇ φρενοβλαβείᾳ
τῶν
ἀνθρώπων, πρὸς δὲ καὶ ἀνθρωποκτονίας ἀπολαύοντες, νυνὶ μὲν τὰς ἐν
σταδίοις
ἐνόπλους φιλονεικίας, νυνὶ δὲ τὰς ἐν πολέμοις ἀναρίθμους φιλοτιμίας
ἀφορ-
μὰς σφίσιν ἡδονῆς ποριζόμενοι, ὅπως ὅτι μάλιστα ἔχοιεν ἀνθρωπείων
319
ἀνέδην
ἐμφορεῖσθαι φόνων. ἤδη δὲ κατὰ πόλεις καὶ ἔθνη, οἱονεὶ λοιμοὶ
ἐπισκήψαντες,
σπονδὰς ἀπῄτησαν ἀνημέρους. Ἀριστομένης γοῦν ὁ Μεσσήνιος τῷ
Ἰθωμήτῃ
Διὶ τριακοσίους ἀπέσφαξεν, τοσαύτας ὁμοῦ καὶ τοιαύτας καλλιερεῖν
οἰόμενος
ἑκατόμβας· ἐν οἷς καὶ Θεόπομπος ἦν ὁ Λακεδαιμονίων βασιλεύς, ἱερεῖον
εὐγε-
νές. Ταῦροι δὲ τὸ ἔθνος, οἱ περὶ τὴν Ταυρικὴν Χερρόνησον κατοικοῦντες,
οὓς
ἂν τῶν ξένων παρ' αὐτοῖς ἕλωσι, τούτων δὴ τῶν κατὰ θάλατταν
ἐπταικότων,
αὐτίκα μάλα τῇ Ταυρικῇ καταθύουσιν Ἀρτέμιδι· ταύτας σου τὰς θυσίας
Εὐριπίδης ἐπὶ σκηνῆς τραγῳδεῖ. Μόνιμος δὲ ἱστορεῖ ἐν τῇ τῶν
θαυμασίων
Συναγωγῇ 8ἐν Πέλλῃ τῆς Θετταλίας Ἀχαιὸν ἄνθρωπον Πηλεῖ καὶ
Χείρωνι
καταθύεσθαι. Λυκτίους γάρ (Κρητῶν δὲ ἔθνος εἰσὶν οὗτοι) Ἀντικλείδης
ἐν
Νόστοις 8ἀποφαίνεται ἀνθρώπους ἀποσφάττειν τῷ Διί, καὶ Λεσβίους
Διονύσῳ
φαγίαι καὶ διασπασμοὶ νηστεῖαί τε καὶ κοπετοί, πολλαχοῦ δὲ πάλιν

αἰσχρολο-
γίαι πρὸς ἱεροῖς ‘μανίαι τε ἄλλαι ὀρινόμεναι ῥιψαύχενι σὺν κλόνῳ’, θεῶν
μὲν
οὐδενί, δαιμόνων δὲ φαύλων ἀποτροπῆς ἕνεκα φήσαιμ' ἂν τελεῖσθαι
παραμύθια·
τὰς πάλαι ποιουμένας ἀνθρωποθυσίας οὔτε θεοὺς ἀπαιτεῖν ἢ
προσδέχεσθαι πι-
θανόν ἐστιν οὔτε μάτην ἂν ἐδέχοντο βασιλεῖς καὶ στρατηγοί, παῖδας
αὑτῶν
ἐπιδιδόντες καὶ καταρχόμενοι καὶ σφάττοντες, ἀλλὰ χαλεπῶν καὶ
δυστρόπων
ὀργὰς καὶ βαρυθυμίας ἀφοσιούμενοι καὶ ἀποπιμπλάντες ἀλαστόρων ἐν
τοῖσδε
μανικοὺς ἔρωτας, οὐ δυναμένων οὐδὲ βουλομένων σώμασιν καὶ διὰ
σωμάτων
ὁμιλεῖν. ἀλλ' ὥσπερ Ἡρακλῆς Οἰχαλίαν ἐπολιόρκει διὰ παρθένον, οὕτω
320
πολ-
λάκις ἰσχυροὶ καὶ βίαιοι δαίμονες ἐξαιτούμενοι ψυχὴν ἀνθρωπίνην
περιεχο-
μένην σώματι λοιμούς τε πόλεσι καὶ γῆς ἀφορίας ἐπάγουσιν καὶ
πολέμους
καὶ στάσεις ταράττουσιν, ἄχρι οὗ λάβωσι καὶ τύχωσιν οὗ ἐρῶσιν.”
Σαφῶς διὰ τούτων ὁ προδηλωθεὶς φιλόσοφος ὅτι δαίμοσιν πονηροῖς
τὰ προειρημένα κατὰ πάσας τὰς πόλεις ἐπετελεῖτο παρέστησεν. εἰ δὲ καί
τινες, ὥς φασιν, ἐν τούτοις ἦσαν ἀγαθοὶ τὴν φύσιν ἢ καὶ θεοί, τί χρῆν
θεραπεύειν τοὺς φαύλους, πρὸς τῶν ἀγαθῶν ἀπελαύνεσθαι αὐτοὺς δέον;
εἰ γὰρ δή τινες ἦσαν αὐτοῖς ἀγαθοὶ προστάται, τούτοις ἐπιθαρσοῦντας
τὸ μηθὲν τῶν χειρόνων χρῆν δήπου φροντίζειν, καὶ διὰ σωφρόνων λόγων
τε
καὶ εὐχῶν, ἀλλὰ μὴ δι' αἰσχρορρημοσυνῶν τὰς ἐναντίας ἀποτρέπεσθαι
δυνά-
μεις. ὅτε δὲ τούτων μὲν οὐδὲν ἔπραττον, βίῳ δὲ αἰσχρῷ καὶ ἀκολάστῳ
καὶ ῥήμασιν ἀσέμνοις ὠμοφαγίαις τε καὶ διασπασμοῖς καὶ
κἀν ταῖς κατὰ πόλιν διατριβαῖς τοῖς ἐπὶ παιδείᾳ φοιτῶσι παραδιδομένους.
ἄνωθεν τοίνυν ἀναλαβὼν τὰς παλαιὰς ἱστορίας ἐπίσκεψαι οἷα ὁ Πύθιος
Ἀθηναίοις χρᾷ λοιμῷ πιεσθεῖσιν διὰ τὴν Ἀνδρόγεω τελευτήν.
ἐλοίμωσσον
δὲ πάντες Ἀθηναῖοι δι' ἑνὸς ἀνδρὸς θάνατον, τῆς δ' ἐκ τῶν θεῶν
ἐπικουρίας
τυχεῖν ἠξίουν. τί ποτ' οὖν αὐτοῖς ὁ σωτὴρ καὶ θεὸς παραινεῖ; τάχα
πού τις οἰήσεται δικαιοσύνης τοῦ λοιποῦ καὶ φιλανθρωπίας ἐπιμελεῖσθαι
καὶ τῆς ἄλλης ἀρετῆς, ἢ μετανοεῖν ἐπὶ τῷ πλημμελήματι καί τι τῶν ὁσίων
καὶ εὐσεβῶν ἐκτελεῖν, ὡς ἂν τῶν θεῶν τούτοις ἱλασκομένων. ἀλλὰ

τούτων
μὲν ἦν οὐδέν. τί γὰρ δὴ καὶ μέλον ἦν τούτων τοῖς θαυμασίοις θεοῖς,
μᾶλλον δὲ τοῖς παμπονήροις δαίμοσιν; πάλιν οὖν τὰ αὐτοῖς συγγενῆ καὶ
οἰκεῖα, τὰ ἀνηλεῆ καὶ ὠμὰ καὶ ἀπάνθρωπα, λοιμὸν ἐπὶ λοιμῷ φασιν καὶ
θανάτους ἐπὶ θανάτῳ. κελεύει γοῦν ὁ Ἀπόλλων ἔτους ἑκάστου πέμπειν
αὐτοὺς τῶν ἰδίων παίδων ἄρρενας ἐνήβους ἑπτὰ καὶ θηλειῶν ἰσαρίθμους
παρθένους, ἀνθ' ἑνὸς δέκα καὶ τέσσαρας ἀναιτίους καὶ ἀπράγμονας, οὐκ
εἰς ἅπαξ, ἀλλὰ καὶ κατὰ πᾶν ἔτος τυθησομένους ἐν Κρήτῃ παρὰ τῷ
Μίνωϊ·
ὥστε καὶ μέχρι τῶν Σωκράτους χρόνων πλέον ἢ πεντακοσίοις ὕστερον
ἔτεσιν ὁ δεινὸς οὗτος καὶ ἀπανθρωπότατος δασμὸς μνήμην παρ'
Ἀθηναίοις
321
διεφύλαττεν. τοῦτο δὲ ἦν ἄρα τὸ καὶ Σωκράτει τὴν ἀναβολὴν τοῦ

θανάτου
πεποιημένον. τίθησιν γοῦν ὁμοῦ καὶ ἀπελέγχει τὸν χρησμὸν εὖ μάλα τις
τῶν νέων ἀνδρικῷ λογισμῷ Γοήτων φώραν ἐν οἰκείῳ συγγράμματι
πεποιη-
μένος· οὗ καὶ αὐτοῦ τῶν φωνῶν, ἀλλὰ μὴ τῶν ἐμῶν ἄκουε, πρὸς τὸν
χρησμῳ
Ευσέβιος. Εκκλησιαστική Ιστορία. Book 9, ch. 8, sec. 4, l. 4
ταῦτα πάντα ὑφ' ἕνα καὶ τὸν αὐτὸν συρρεύσαντα καιρόν, τῆς
τοῦ τυράννου θρασύτητος τὴν κατὰ τοῦ θείου μεγαλαυχίαν
διήλεγξεν, ὅτι δὴ τῆς περὶ τὰ εἴδωλα αὐτοῦ σπουδῆς καὶ
τῆς καθ' ἡμῶν ἕνεκα πολιορκίας μὴ λιμὸν μηδὲ λοιμὸν μηδὲ
μὴν πόλεμον ἐπὶ τῶν αὐτοῦ συμβῆναι καιρῶν ἐθρασύνετο.
ταῦτα δ' οὖν ὁμοῦ καὶ κατὰ τὸ αὐτὸ ἐπελθόντα, καὶ τῆς
αὐτοῦ καταστροφῆς περιειλήφει τὰ προοίμια.
αὐτὸς μὲν οὖν περὶ τὸν πρὸς Ἀρμενίους πόλεμον ἅμα
τοῖς αὐτοῦ στρατοπέδοις κατεπονεῖτο, τοὺς δὲ λοιποὺς τῶν
τὰς ὑπ' αὐτὸν πόλεις οἰκούντων δεινῶς ὁ λιμός τε ἅμα καὶ
ὁ λοιμὸς κατετρυχέτην, ὡς ἑνὸς μέτρου πυρῶν δισχιλίας καὶ
πεντακοσίας Ἀττικὰς ἀντικαταλλάττεσθαι.
μυρίοι μὲν
οὖν ἐτύγχανον οἱ κατὰ πόλεις θνῄσκοντες, πλείους δὲ τούτων
οἱ κατ' ἀγρούς τε καὶ κώμας, ὡς ἤδη καὶ τὰς πάλαι τῶν
ἀγροίκων πολυάνδρους ἀπογραφὰς μικροῦ δεῖν παντελῆ
παθεῖν ἐξάλειψιν, ἀθρόως σχεδὸν ἁπάντων ἐνδείᾳ τροφῆς
καὶ λοιμώδει νόσῳ διεφθαρμένων.
εἶναι, μετὰ τὸ μυρία παρασχεῖν εἰς ἀπηνῆ λοιπὸν καὶ

ἄτεγκτον ἐχώρουν διάθεσιν, τὰ αὐτὰ τοῖς αἰτοῦσιν ὅσον
οὔπω καὶ αὐτοὶ πείσεσθαι προσδοκῶντες, ὥστ' ἤδη κατὰ
μέσας ἀγορὰς καὶ στενωποὺς νεκρὰ καὶ γυμνὰ σώματα ἐφ'
ἡμέραις πλείοσιν ἄταφα διερριμμένα θέαν τοῖς ὁρῶσιν
οἰκτροτάτην παρέχειν.
ἤδη γέ τοι καὶ κυνῶν τινες
ἐγίνοντο βορά, δι' ἣν μάλιστα αἰτίαν οἱ ζῶντες ἐπὶ τὴν
κυνοκτονίαν ἐτράποντο δέει τοῦ μὴ λυσσήσαντας ἀνθρωπο-
φαγίαν ἐργάσασθαι.
322
οὐχ ἥκιστα δὲ καὶ ὁ λοιμὸς πάντας

οἴκους ἐπεβόσκετο, μάλιστα δ' οὓς ὁ λιμὸς διὰ τὸ εὐπορεῖν
τροφῶν οὐχ οἷός τε ἦν ἐκτρῖψαι· οἱ γοῦν ἐν περιουσίαις,
ἄρχοντες καὶ ἡγεμόνες καὶ μυρίοι τῶν ἐν τέλει, ὥσπερ
ἐπίτηδες τῇ λοιμώδει νόσῳ πρὸς τοῦ λιμοῦ καταλελειμμένοι,
ὀξεῖαν καὶ ὠκυτάτην ὑπέμενον τελευτήν. πάντα δ' οὖν
οἰμωγῶν ἦν ἀνάπλεα, κατὰ πάντας τε στενωποὺς ἀγοράς τε
καὶ πλατείας οὐδ' ἦν ἄλλο τι θεωρεῖν ἢ θρήνους μετὰ τῶν
συνήθων αὐτοῖς αὐλῶν τε καὶ κτύπων.
οἴκους ἐπεβόσκετο, μάλιστα δ' οὓς ὁ λιμὸς διὰ τὸ εὐπορεῖν

τροφῶν οὐχ οἷός τε ἦν ἐκτρῖψαι· οἱ γοῦν ἐν περιουσίαις,
ἄρχοντες καὶ ἡγεμόνες καὶ μυρίοι τῶν ἐν τέλει, ὥσπερ
ἐπίτηδες τῇ λοιμώδει νόσῳ πρὸς τοῦ λιμοῦ καταλελειμμένοι,
ὀξεῖαν καὶ ὠκυτάτην ὑπέμενον τελευτήν. πάντα δ' οὖν
οἰμωγῶν ἦν ἀνάπλεα, κατὰ πάντας τε στενωποὺς ἀγοράς τε
καὶ πλατείας οὐδ' ἦν ἄλλο τι θεωρεῖν ἢ θρήνους μετὰ τῶν
συνήθων αὐτοῖς αὐλῶν τε καὶ κτύπων.
τοῦτον δὴ τὸν
τρόπον δυσὶν ὅπλοις τοῖς προδεδηλωμένοις λοιμοῦ τε ὁμοῦ
καὶ λιμοῦ στρατεύσας, ὅλας ὁ θάνατος ἐν ὀλίγῳ γενεὰς
ἐνεμήθη, ὡς ὁρᾶν ἤδη δυεῖν καὶ τριῶν σώματα νεκρῶν ὑπὸ
μίαν ἐκφορὰν προκομιζόμενα.
τοιαῦτα τῆς Μαξιμίνου μεγαλαυχίας καὶ τῶν κατὰ
πόλεις καθ' ἡμῶν ψηφισμάτων τὰ ἐπίχειρα ἦν, ὅτε καὶ τῆς
Χριστιανῶν περὶ πάντα σπουδῆς τε καὶ εὐσεβείας πᾶσιν
ἔθνεσιν διάδηλα κατέστη τὰ τεκμήρια.
Ευσέβιος. Σχόλια στους Ψαλμούς. Vol. 23, p.76, l. 56
πρῶτος αὐτὸς ἂν εἴη ὁ μακαριζόμενος· διὸ καὶ ἐπ'

αὐτὸν ἀνοίσει τις τὸν παρόντα ψαλμὸν, ἅτε γενόμε-
νον ἄνδρα τῆς νύμφης αὐτοῦ Ἐκκλησίας· τοῦτο δὲ
ἔοικεν ἡ Ἑβραϊκὴ φωνὴ παριστᾷν, καθ' ἣν μακά-
ριος ὁ ἀνὴρ μετὰ τῆς τοῦ ἄρθρου προσθήκης εἴρηται.
Καὶ ἐν ὁδῷ ἁμαρτωλῶν οὐκ ἔστη, καὶ ἐπὶ καθ-
έδραν λοιμῶν οὐκ ἐκάθισεν. Πρῶτοί εἰσιν οἱ τὴν
ψευδώνυμον ἔχοντες γνῶσιν, μηδὲν ἔχοντες ἑστηκὸς,
323
ἀλλ' ἀνεξετάστοις κινούμενοι λογισμοῖς ἐν οἷς ἂν

βουληθῶσιν, οἱ ἀσεβεῖς. Δεύτεροι πάντες οἱ μετὰ
γνῶσιν ἀληθείας ἐξαμαρτάνοντες. Οἱ δὲ λοιμοὶ τρί-
τοι, μὴ μόνον νοσοῦντες, ἀλλὰ καὶ φθοροποιοῦ δι-
δασκαλίας μεταδιδόντες τοῖς ἄλλοις, ἢ κατὰ γνῶσιν
ἢ κατὰ πρᾶξιν, ἢ κατ' ἀμφότερα· οἳ καὶ ἐνίδρυνται
τῷ κακῷ, τῶν δευτέρων ἑστηκότων ἐν ἁμαρτίαις,
τῶν δὲ πρώτων ὁδευόντων ἐν πλάνῃ. Ὁ δὲ πάντων
τούτων ἀπηλλαγμένος μακάριος.
λου. Θηρευταὶ γὰρ ἦσαν περὶ αὐτὸν ἀόρατοι δυνάμεις,

παγίδας αὐτῷ κατασκευάζουσαι. Καὶ αἱ μὲν λόγοις
ταραχώδεσιν αὐτὸν θορυβεῖν πειρώμεναι, αἱ δὲ φοβεῖν
κατὰ τὰς νύκτας, καὶ πάλιν ἄλλα δι' ἡμέρας βέλη
νοητὰ πέμπουσαι κατ' αὐτοῦ· καὶ αὖθις ἕτεραι οὐκ
ὠνομάσθαι ἡμῖν, οὐδὲ λεχθῆναι δυνάμεναι θνηταῖς
ἀκοαῖς, τὸν κατ' αὐτοῦ πειρασμὸν πραγματευόμεναι·
ὃ δὴ σημαίνει φάσκων ὁ λόγος, Ἀπὸ πράγματος ἐν
σκότει διαπορευομένου· Ἀνθ' οὗ ὁ μὲν Ἀκύλας ἡρ-
μήνευσεν, Ἀπὸ ῥήματος ἐν σκοτομήνῃ περιπατοῦν-
τος· ὁ δὲ Σύμμαχος, Οὐδὲ λοιμὸν ζόφῳ ὁδεύοντα.
Ἤδη δὲ καὶ τὰ ἀναιδέστατα καὶ ἀρχοντικὰ τῶν δαι-
μονίων, τὰ ἐν αὐτῇ τῇ μεσημβρίᾳ καὶ τῇ τοῦ ἡλιακοῦ
φωτὸς ἀκμῇ τολμῶντα παραφαίνεσθαι, προσῄεσαν
αὐτῷ. Τῶν γὰρ ἄλλων τὸ οἰκεῖον σκότος μεταδιω-
κόντων, καὶ ἐν μόνῃ νυκτὶ φαντασιοῦν εἰωθότων, τὰ
ἀναιδέστατα καὶ δι' ἡμέρας τολμᾷ φαίνεσθαι, καὶ ἐν
μέσαις αὐγαῖς ἡλίου. Τοιαῦτα δὲ ἦν τὰ καὶ τῷ Σωτῆρι
ἐπιόντα· μεθ' ἡμέραν μὲν οὖν τοιαῦτά τινα αὐτῷ
προσῄει, κατὰ δὲ τὰς νύκτας ἕτερα. Διὸ εἴρηται ἑξῆς·
ἀνάρμοστον. Ἐκκλίνοντος ἀπ' ἐμοῦ τοῦ πονηροῦ

οὐκ ἐγίνωσκον. Ὁ τέλειος, καρδίαν σκαμβὴν οὐκ
ἔχων, εἰς ἢν ἐνεργεῖν ὁ πονηρὸς δύναται, τοῦ Θεοῦ
πεπλήρωται· ὥστε τὸν πονηρὸν, μὴ ἔχοντα τόπον
παρ' αὐτῷ, ἐκκλίνειν ἀπ' αὐτοῦ· ἐκκλίνοντος δὲ,
φησὶν, οὐκ ἐγίνωσκον· τῷ μὴ αἴσθησιν παρουσίας
324
αὐτοῦ ἐσχηκέναι· οὐ γὰρ ἐνθύμημα ἢ ἔργον τῶν αὐ-

τοῦ ἔσχον παρ' ἐμοί. Νοήσεις δὲ ταῦτα καὶ περὶ ἀν-
θρώπου πονηροῦ, ὅτι οὐδ' ὅτε προσῆλθεν, οὐδ' ὅτε
ἀνεχώρει αἴσθησιν ἐλάμβανον, οὕτως ἐν οὐδενὶ μέρει
ἐποιούμην τοὺς λοιμοὺς, καὶ οὐδὲν εἰδέναι προς-
εποιούμην· οὐ γὰρ ἠξίουν εἶναι φίλον αὐτῶν. Ἆρα
ὡς ὑπερήφανος; Οὐδαμῶς, φησίν· ἀλλ' εἰδὼς, ὅτι
Φθείρουσιν ἤθη χρηστὰ ὁμιλίαι κακαὶ, οὐ συνδιε-
τιθέμην τοῖς πονηροῖς.
Επιφάνιος. Panarion (= Adversus haereses) Vol. 1, p.327, l. 22
καλεῖσθαι Ναζωραίους – οὐχὶ Ναζιραίους, τὸ ἑρμηνευόμενον ἡγιασμέ-

νους. τοῦτο γὰρ τοῖς τὸ παλαιὸν πρωτοτόκοις καὶ θεῷ ἀφιερω-
θεῖσιν ὑπῆρχεν τὸ ἀξίωμα, ὧν εἷς ὑπῆρχεν ὁ Σαμψὼν καὶ ἄλλοι μετ'
αὐτὸν καὶ πρὸ αὐτοῦ πολλοί, ἀλλὰ καὶ Ἰωάννης ὁ βαπτιστὴς
τῶν αὐτῶν ἀφηγιασμένων τῷ θεῷ καὶ αὐτὸς εἷς ὑπῆρχεν· «οἶνον
γὰρ καὶ σίκερα οὐκ ἔπινεν»· ὡρίζετο γὰρ τοῖς τοιούτοις αὕτη ἁρ-
μόδιος τῷ ἀξιώματι ἡ πολιτεία. 6. ἀλλὰ οὐδὲ Νασαραίους ἑαυ-
τοὺς ἐκάλεσαν· ἦν γὰρ ἡ αἵρεσις τῶν Νασαραίων πρὸ Χριστοῦ καὶ
Χριστὸν οὐκ ᾔδει – · ἀλλὰ καὶ πάντες ἄνθρωποι τοὺς Χριστιανοὺς
ἐκάλουν Ναζωραίους ὡς προεῖπον, ὡς λέγουσι κατηγοροῦντες Παύλου
τοῦ ἀποστόλου «τοῦτον τὸν ἄνθρωπον ηὕρομεν λοιμὸν καὶ διαστρέ-
φοντα τὸν λαόν, πρωτοστάτην τε ὄντα τῆς τῶν Ναζωραίων αἱρέ-
σεως». ὁ δὲ ἅγιος ἀπόστολος οὐκ ἀρνεῖται μὲν τὸ ὄνομα, οὐχὶ τὴν
τούτων αἵρεσιν ὁμολογῶν, ἀλλὰ τὸ ὄνομα τὸ ἀπὸ τῆς τῶν ἀντι-
λεγόντων κακονοίας διὰ τὸν Χριστὸν ἐπενεχθὲν αὐτῷ ἀσμένως κατα-
δεχόμενος. φησὶ γὰρ ἐπὶ τοῦ βήματος «οὔτε ἐν τῷ ἱερῷ ηὗρόν με
πρός τινα διαλεγόμενον ἢ ἐπίστασίν τινα ὄχλου ποιοῦντα οὐδὲ ὧν
μου κατηγοροῦσιν οὐδὲν πεποίηκα. ὁμολογῶ δέ σοι τοῦτο, ὅτι κατὰ
τὴν ὁδὸν ἣν αἵρεσιν οὗτοι φάσκουσιν οὕτω λατρεύω, πιστεύων πᾶσι
τοῖς ἐν τῷ νόμῳ καὶ ἐν τοῖς προφήταις». καὶ οὐ θαῦμα ὅτι ὁ
ἀπόστολος ὡμολόγει ἑαυτὸν Ναζωραῖον, πάντων καλούντων τοὺς
ἀγαθότητα, αὐτὸς βλασφημῶν οὐκ αἰσχύνεται φάσκειν μὴ ἐκ θεοῦ τοὺς

ὄμβρους εἶναι, ἀλλὰ ἀπὸ ἀπορροίας ἀρχόντων. 22. Τὰ δὲ ἄλλα εἰπεῖν τίς
οὐκ ἐκγελάσειεν. ὡς τάχα τὰ τοῦ Φιλιστίωνος εἶναι ἀναγκαιότερα ἢ
τὰ τῆς τούτου μιμολογίας; Ὠμοφόρον γὰρ μυθοποιῶν διδάσκει
325
βαστάζοντα τὴν γῆν πᾶσαν, καὶ διὰ ἐτῶν φησὶ τριάκοντα κάμνοντος
τοῦ ὤμου μεταφέρειν εἰς τὸν ἕτερον ὦμον, καὶ οὕτω τοὺς σεισμοὺς
γίνεσθαι. εἰ δὲ ἦν τοῦτο, κατὰ φύσιν ἦν τὸ πρᾶγμα καὶ οὐκέτι ἦν θες-
πέσιον. ἐλέγχουσι δὲ τὸν γόητα οἱ τοῦ σωτῆρος λόγοι, ὃς ἔφη «γίνεσθε
ἀγαθοὶ ὡς ὁ πατὴρ ὑμῶν ὁ οὐράνιος, ὅτι ἀνατέλλει τὸν ἥλιον αὐτοῦ ἐπὶ
δικαίους καὶ ἀδίκους, καὶ βρέχει αὐτοῦ τὸν ὑετὸν ἐπὶ πονηροὺς καὶ
ἀγαθούς», καὶ τὸ «ἔσονται σεισμοὶ κατὰ τόπον καὶ λιμοὶ καὶ λοιμοί». εἰ
δὲ ἐκ φύσεως ἢ κατὰ συνήθειαν οἱ σεισμοὶ ἐγίνοντο, πολλάκις δ' ἔσθ' ὅτε
σεισμοὶ κατὰ χώραν γίνονται. συνέβη δὲ καὶ ἐπ' ἐνιαυτὸν ὁλοτελῆ καθ'
ἑκάστην νύκτα πολλάκις σαλεύεσθαι τὴν γῆν, ἆρά γ' οὖν
τραυματωθέντων τῶν
τοῦ Ὠμοφόρου ὤμων ἀφερεπόνως ἄγεται. ἐνδελεχῆ ποιούμενος τὸν
σάλον; καὶ τίς ἀνέξεται τῆς τοιαύτης μωρολογίας; τί δὲ ἄλλο
ἀπίθανον οὐκ ἐτόλμησεν εἰπεῖν; φάσκει γὰρ ὁ τοιοῦτος ὅτι, φησί,
αἱ ἐν γνώσει τῆς αὐτοῦ πλάνης ψυχαὶ γενόμεναι ἀναλαμβάνονται εἰς
τὴν σελήνην, φωτεινῆς οὐσίας τῆς ψυχῆς ὑπαρχούσης. διό, φησί, πλήθει
ἡ σελήνη καὶ φθίνει, πληρουμένη ἀπὸ τῶν ψυχῶν τῶν τελευτουσῶν ἐν
γνώσει
ἄρχοντας τοὺς ἐν τῷ στερεώματι ὑπὸ τοῦ ζῶντος πνεύματος ἀνενεχ-

θέντας καὶ σταυρωθέντας, φαινομένη δὲ τοῖς ἄρρεσι θήλεια εὔμορφος,
ταῖς δὲ θηλείαις νεανίας εὐειδὴς καὶ ἐπιθυμητός. καὶ οἱ μὲν ἄρχοντες
ὁπόταν ἴδωσιν αὐτὴν κεκαλλωπισμένην, οἰστροῦνται τῷ φίλτρῳ καὶ
μὴ δυνάμενοι αὐτὴν καταλαβεῖν δεινῶς φλέγονται, τῷ ἐρωτικῷ πόθῳ
τὸν νοῦν ἐξαρπασθέντες. ὅταν οὖν τρεχόντων αὐτῶν ἡ παρθένος
ἄφαντος γένηται, τότε ὁ ἄρχων ὁ μέγας προβάλλει τὰς νεφέλας ἐξ
αὐτοῦ, ὅπως σκοτίσῃ τῇ ὀργῇ αὐτοῦ τὸν κόσμον καὶ οὗτος ἐὰν θλιβῇ
πάνυ, καθάπερ ἄνθρωπος ἱδρῶν ἀποκοποῦται. ὁ δὲ ἱδρὼς αὐτοῦ
ἐστιν ἡ βροχή. ὁμοῦ καὶ ὁ θερισμὸς ἄρχων ἐὰν συληθῇ ὑπὸ τῆς
παρθένου, καταχέει λοιμὸν ἐφ' ὅλης τῆς γῆς, ὅπως θανατώσῃ τοὺς
ἀνθρώπους. τὸ γὰρ σῶμα τοῦτο κόσμος καλεῖται πρὸς τὸν μέγαν
τοῦτον κόσμον καὶ οἱ ἄνθρωποι πάντες ῥίζας ἔχουσι κάτω συνδε-
θείσας τοῖς ἄνω. ὁπόταν οὖν συληθῇ ὑπὸ τῆς παρθένου, τότε ἄρ-
χεται κόπτειν τὰς ῥίζας τῶν ἀνθρώπων. καὶ ὅταν κοπῶσιν αἱ ῥίζαι
αὐτῶν, τότε ἄρχεται λοιμὸς γίνεσθαι καὶ οὕτως ἀποθνῄσκουσιν. ἐὰν
δὲ τὰ ἄνω τῆς ῥίζης τόνῳ σαλεύσῃ, σεισμὸς γίνεταί τε καὶ ἐπακολουθεῖ,
συγκινουμένου μὲν τοῦ Ὠμοφόρου. αὕτη ἡ αἰτία τοῦ θανάτου.
28. 8Ἐρῶ δὲ ὑμῖν καὶ τοῦτο, πῶς μεταγγίζεται ἡ ψυχὴ εἰς ἕτερα
326
σώματα. πρῶτον καθαρίζεται μικρόν τι ἀπ' αὐτῆς, εἶτα μεταγγίζεται

εἰς κυνὸς ἢ εἰς καμήλου ἢ εἰς ἑτέρου ζῴου σῶμα. ἐὰν δὲ ᾖ πεφονευ
τὸν δίσκον; ἢ πῶς τὰ ἐνακόσια τριάκοντα ἔτη ἐκλήθη καὶ οἱ χρόνοι,

εἰ μὴ ἡ σελήνη ἐπληροῦτο καὶ ἔφθινε καὶ τὸν αὐτῇ τεταγμένον δρόμον
ἐτέλει, οὐκ ἀπὸ ψυχῶν λαμβάνουσα τὴν πλήμμυραν, ἀλλὰ ἀπὸ θεοῦ
ἔχουσα τὸ πρόσταγμα τῆς αὐτοῦ σοφίας; πάντα δὲ τὰ ζῷα, φησί,
γεμίζει τῆς αὐτῆς ψυχῆς, ἵνα ἐξισώσῃ ψυχὴν ἀνθρώπου καὶ μυὸς καὶ
σκώληκος καὶ τῶν ἄλλων δυσγενῶν τῇ πλάσει σωμάτων.
Τὰ δὲ ἄλλα λοιπὸν τῆς φλυαρίας, ὡς ἡ παρθένος φαίνεται τοῖς ἄρ-
χουσι, ποτὲ μὲν εἰς ἀνδρὸς σχῆμα, ποτὲ δὲ εἰς θηλείας, τάχα τὸν ἑρμα-
φρόδιτον τοῦ αὐτοῦ δαίμονος ἰνδαλλόμενος τὰ ἑαυτοῦ πάθη εἰσηγεῖται
τῆς ἐπιθυμίας. εἶτά φησιν, ὅταν ὁ ἄρχων ὁ μέγας συληθῇ ὑπὸ τῆς
λεγομένης παρθένου, προβάλλει αὐτοῦ τὰς νεφέλας καὶ ποιεῖ λοιμὸν καὶ
ἄρχεται τέμνειν τὰς ῥίζας καὶ οὕτω θάνατος γίνεται. καὶ οὐκ εἶδεν
ὁ κτηνώδης ὅτι ὃν φάσκει θάνατον ψογίζων, μᾶλλον ζωὴν ὤφειλε καλεῖν,
διὰ τὸ ἀπὸ σωμάτων ἀπαλλάττεσθαι τὰς ψυχάς. εἰ δὲ ὅλως τὸ εἶναι

ἐν σώματι τὴν ψυχὴν φυλακὴν ἡγοῦνται οἱ ἄρχοντες, τοῦτο οὐδέποτε
ἐπιτελεῖ ὁ ἄρχων, ἵνα ἀπαλλάξῃ ἀπὸ δεσμωτηρίου τὴν ὑπ' αὐτοῦ κατεχο-
μένην ψυχὴν κατὰ τὸν αὐτοῦ λόγον. καὶ πόση τις ἀτοπία ἐν ταύτῃ τῇ
κυβευτικῇ διδασκαλίᾳ;
Γρηγόριος Ναζιανζηνός. ., Apologetica (orat. 2) Vol. 35, p.420, l. 29
πράγμασι, μηδαμοῦ κίβδηλον ἠχεῖν ἢ ὑπόχαλκον,

μηδέ τι φέρειν ἐν ἑαυτῷ ὕλης τῆς χείρονος, καὶ θερ-
μοτέρου πυρὸς ἀξίας· ἢ τοσούτῳ μεῖζον ἔσται κα-
κὸν, ὅσῳ περ ἂν ἄρχῃ πλειόνων· εἴπερ καὶ μεί-
ζων τῆς περὶ ἕνα ἱσταμένης πονηρίας ἡ εἰς πολλοὺς
ὁδεύουσα.
ΙΑʹ. Οὐ γὰρ οὕτως οὔτε δευσοποιοῦ βαφῆς μετα-
λαμβάνει ῥᾳδίως ὕφασμα, οὔτε δυσωδίας ἢ τοῦ ἐναν-
τίου τὸ πλησιάσαν, οὔτε νοσερά τις οὕτως εὐκόλως
ἀναχεῖται εἰς τὸν ἀέρα, καὶ διὰ τοῦ ἀέρος ὁμιλεῖ
τοῖς ζώοις ἀτμὶς, ὃ δὴ λοιμός ἐστί τε καὶ ὀνομά-
ζεται, ὡς φιλεῖ τάχιστα τῆς τοῦ προεστῶτος
κακίας ἀναπίμπλασθαι τὸ ὑπήκοον, καὶ πολλῷ γε
ῥᾷον ἢ τοῦ ἐναντίου, τῆς ἀρετῆς. Τοῦτο γάρ ἐστιν ὃ
327
μάλιστα πλεονεκτεῖ τὴν καλοκαγαθίαν ἡ πονη-

ρία, καὶ ὃ μάλιστα ἐγὼ δυσχεραίνω κατανοῶν, ὅτι
εὐζήλωτον μέν τι καὶ πρόχειρον πρᾶγμα ἡ μο-
χθηρία, καὶ οὐδὲν οὕτω ῥᾴδιον, ὡς τὸ γενέσθαι κα-
κὸν, κἂν εἰ μὴ τύχοι πρὸς ταύτην ἡμᾶς
ἄγων μηδείς· σπάνιον δὲ ἡ τοῦ ἀγαθοῦ κτῆσις καὶ
πρόσαντες, κἂν εἰ πολὺ τὸ μεθέλκον εἴη καὶ
Γρηγόριος Ναζιανζηνός. ., Contra Julianum imperatorem 2 (orat. 5)

Vol. 35, p.676, l. 42
τε φυσικὴ καὶ ὅση χειροποίητος, τοσοῦτον ἑνούμε-

νον, ὡς μίαν πόλιν δοκεῖν ἀμφοτέρας, τῷ πο-
ταμῷ μέσῳ διειργομένας ταύτας· οὔτε γὰρ ἐξελεῖν
οἷον τε ἦν ἐξ ἐπιδρομῆς ἀθρόας, ἢ πολιορκίᾳ
παραστήσασθαι, οὔτε διεξελάσαι καὶ τῷ ναυτικῷ
μάλιστα (κινδυνεῦσαι γὰρ ἂν ἐξ ὑπερδεξίων, ἀμφο-
τέρωθεν βαλλόμενον, καὶ εἰργόμενον), κατόπιν ἑαυ-
τοῦ ποιεῖται, καὶ ποιεῖται τὸν τρόπον τοῦτον.
Τοῦ Εὐφράτου ποταμῶν ὄντος μεγίστου μέρος
οὐκ ἐλάχιστον ἀποῤῥήξας, καὶ περιαγαγὼν,
ὅσον ναυσὶν εἶναι πλόϊμον ἐκ διώρυγος (ἧς καὶ
ἀρχαῖά φασιν ἴχνη φαίνεσθαι), καὶ ταύτῃ τῷ
Τίγριδι συμβαλὼν μικρὸν ἔμπροσθεν, οὕτω διασώζει
τὰς ναῦς ἐκ τοῦ ποταμοῦ τῷ ποταμῷ δοθείσας ἐν
ἀσφαλείᾳ. Ὧδε μὲν οὖν τὸν ἐκ τῶν φρουρίων τού-
των διαδιδράσκει κίνδυνον. Ὡς δὲ προϊόντι Περ-
σικὴ δύναμις παραφανεῖσα, καὶ ἀεί τις τῇ οὔσῃ
προσγινομένη, κατὰ μετώπου μὲν ἵστασθαι,
καὶ διακινδυνεύειν οὐκ ᾤετο δεῖν δίχα μεγάλης
ἀνάγκης, ἐνὸν ἐκ περιουσίας κρατεῖν· ἐκ δὲ τῶν
λόγων καὶ τῶν στενῶν ᾗ παρείκοι, βάλλουσα καὶ
Γρηγόριος Ναζιανζηνός. ., Liturgia sancti Gregorii [Sp.]

Vol. 36, p.717, l. 48
Τοὺς πιστοὺς συναρίθμησον μετὰ μαρτύρων σου.

Μιμητὰς τοὺς παρόντας ἐν τῷ τόπῳ τούτῳ τῶν
ἀγγέλων κατάστησον.
Καὶ ἡμᾶς τῇ σῇ χάριτι πρὸς τὴν σὴν κεκλημέ-
νους διακονίαν ἀναξίους ὄντας ὑπόδεξαι.
Ὁ λαὸς λέγει. Κύριε ἐλέησον.
328
Ὁ ἱερεὺς λέγει. Μνήσθητι, Κύριε, καὶ τῆς πό-

λεως ἡμῶν ταύτης, καὶ τῶν ἐν ὀρθοδόξῳ πίστει οἰ-
κούντων ἐν αὐτῇ, καὶ πάσης πόλεως καὶ χώρας σὺν
παντὶ τῷ κόσμῳ αὐτῶν. Καὶ ῥῦσαι ἡμᾶς ἀπὸ λιμοῦ
καὶ λοιμοῦ, σεισμοῦ καὶ καταποντισμοῦ πυρὸς, καὶ
ἀπὸ αἰχμαλωσίας βαρβάρων, καὶ ἀπὸ τῶν ἀλλοτρίων
μαχαιρῶν, καὶ ἐπαναστάσεως ἐχθρῶν τε καὶ αἱρετικῶν.
Ὁ λαὸς λέγει. Κύριε ἐλέησον.
Ὁ ἱερεὺς λέγει. Μνήσθητι, Κύριε, τῶν προλαβόν-
των ὁσίων Πατέρων ἡμῶν ὀρθοδόξων ἐπισκόπων,
καὶ πάντων τῶν ἀπ' αἰῶνός σοι εὐαρεστησάντων,
ἁγίων Πατέρων, πατριαρχῶν, ἀποστόλων, προφητῶν,
κηρύκων, εὐαγγελιστῶν, μαρτύρων, ὁμολογητῶν,
καὶ παντὸς πνεύματος δικαίου, ἐν πίστει Χριστοῦ
τετελειωμένου.
Γρηγόριος Ναζιανζηνός. ., Carmina moralia P.859, l. 1
Τοῦτ' ἔστι τοῦ νοσοῦντος, ἀλλὰ μετρίως.

Ὅστις δὲ τὸν δίκαιον οἴεται νοσεῖν,
Πότ' ἂν δέξαιτο τοῦ πάθους παρήγορον;
Πλουτεῖς· βιάζῃ γειτονεῖν σοι μηδένα.
Ζητεῖς ἔχειν ἄρουραν· ἡ δὲ πλησίον
Οὐ σή· τὸ πρᾶγμα συμφορά. Χρὴ σοῦ μόνου
Τὴν ὄψιν εἶναι. Δεινὸν, εἰ τὸ σῶμά σοι
Κόπτοιτο. Ἧλος ὀμμάτων τὸ τοῦ πέλας.
Ὡς εἴθε καὶ γένοιτο. Ἦ γὰρ ἂν τυχὸν
Ἔστης ἀεὶ τὸ πλεῖον ἐκκαρπούμενος,
Ὡς φλόξ τις, ἢ χείμαῤῥος, ἢ λοιμοῦ νόσος,
Μέσου κρατοῦντος οὐδενός. Ὥς μοι δοκεῖς
Οὐδ' ἡντινοῦν ὄνησιν οὐδὲ σῶν ἔχειν,
Εἰ μή τι προσγένοιτο τῶν ποθουμένων.
Εἶθ' ἡ συνεργὸς τῆς χερὸς συκοφαντία.
Ὕβρισμ'; ἔχω χρήστην σε, πράκτορ' εὐθέως,
Στρέβλαι, τὰ δεσμά· φείδεται τοῦ σώματος
Ὁ πένης· δίδωσι πάντα, σωθῆναι θέλων.
Εὔψυχός ἐστιν, οὐχ ἑκὼν, ἐν οἷς ἔχει.
»Τί δ'; οὐ πολιτείας σὺ καὶ ναυαρχίας
Ὑπεύθυνος; σὺ δ' οὐχὶ τοῦ λῃστοῦ φίλος;»
329
Ιάμβλιχος. De vita Pythagorica Ch. 19, sec. 91, l. 16
παρόδῳ κατὰ τὴν Ἰταλίαν καὶ τὸν Πυθαγόραν ἰδὼν καὶ

μάλιστα εἰκάσας τῷ θεῷ, οὗπερ ἦν ἱερεύς, καὶ πιστεύσας
μὴ ἄλλον εἶναι, μηδὲ ἄνθρωπον ὅμοιον ἐκείνῳ, ἀλλ' αὐτὸν
ὄντως τὸν Ἀπόλλωνα, ἔκ τε ὧν ἑώρα περὶ αὐτὸν σεμνω-
μάτων καὶ ἐξ ὧν προεγίνωσκεν ὁ ἱερεὺς γνωρισμάτων,
Πυθαγόρᾳ ἀπέδωκεν ὀιστόν, ὃν ἔχων ἀπὸ τοῦ ἱεροῦ ἐξῆλθε,
χρήσιμον αὐτῷ ἐσόμενον πρὸς τὰ συμπίπτοντα δυσμήχανα
κατὰ τὴν τοσαύτην ἄλην. ἐποχούμενος γὰρ αὐτῷ καὶ τὰ
ἄβατα διέβαινεν, οἷον ποταμοὺς καὶ λίμνας καὶ τέλματα
καὶ ὄρη καὶ τὰ τοιαῦτα, καὶ προσλαλῶν, ὡς λόγος, καθαρ-
μούς τε ἐπετέλει καὶ λοιμοὺς ἀπεδίωκε καὶ ἀνέμους ἀπὸ
τῶν εἰς τοῦτο ἀξιουσῶν πόλεων βοηθὸν αὐτὸν γενέσθαι.
Λακεδαίμονα γοῦν παρειλήφαμεν μετὰ τὸν ὑπ' ἐκείνου
γενόμενον αὐτῇ καθαρμὸν μηκέτι λοιμῶξαι, πολλάκις πρό-
τερον τούτῳ τῷ παθήματι περιπεσοῦσαν διὰ τὴν δυστρα-
πελίαν τοῦ τόπου, καθ' ὃν ᾤκισται, τῶν Ταϋγέτων ὀρῶν
πνῖγος ἀξιόλογον αὐτῇ παρεχόντων διὰ τὸ ὑπερκεῖσθαι,
καὶ Κρήτης Κνωσσόν. καὶ ἄλλα τοιαῦτα τεκμήρια ἱστορεῖ-
ται τῆς τοῦ Ἀβάριδος δυνάμεως. δεξάμενος δὲ Πυθαγόρας
τὸν ὀιστὸν καὶ μὴ ξενισθεὶς πρὸς τοῦτο, μηδὲ τὴν αἰτίαν
ἐπερωτήσας δι' ἣν ἐπέδωκεν,
ἔλπεσθαι χρὴ πάντ', ἐπεὶ οὐκ ἔστ' οὐδὲν ἄελπτον·

ῥᾴδια πάντα θεῷ τελέσαι, καὶ ἀνήνυτον οὐδέν.
τὴν δὲ πίστιν τῶν παρ' αὐτοῖς ὑπολήψεων ἡγοῦνται εἶναι
ταύτην, ὅτι ἦν ὁ πρῶτος εἰπὼν αὐτὰ οὐχ ὁ τυχών, ἀλλ'
ὁ θεός. καὶ ἓν τοῦτο τῶν ἀκουσμάτων ἐστί· ‘τίς εἶ, Πυθα-
γόρα;’ φασὶ γὰρ εἶναι Ἀπόλλωνα Ὑπερβόρεον· τούτου
δὲ τεκμήρια ἔχεσθαι ὅτι ἐν τῷ ἀγῶνι ἐξανιστάμενος τὸν
μηρὸν παρέφηνε χρυσοῦν καὶ ὅτι Ἄβαριν τὸν Ὑπερβόρεον
εἱστία καὶ τὴν ὀιστὸν αὐτοῦ ἀφείλετο, ᾗ ἐκυβερνᾶτο.
λέγεται δὲ ὁ Ἄβαρις ἐλθεῖν ἐξ Ὑπερβορέων, ἀγείρων
χρυσὸν εἰς τὸν νεὼν καὶ προλέγων λοιμόν. κατέλυε δὲ ἐν
τοῖς ἱεροῖς, καὶ οὔτε πίνων οὔτε ἐσθίων ὤφθη ποτὲ οὐθέν.
λέγεται δὲ καὶ ἐν Λακεδαιμονίοις θῦσαι τὰ κωλυτήρια, καὶ
διὰ τοῦτο οὐδεπώποτε ὕστερον ἐν Λακεδαίμονι λοιμὸν
330
γενέσθαι. τοῦτον οὖν τὸν Ἄβαριν παρελόμενος ἣν εἶχεν

ὀιστὸν χρυσῆν, ἧς ἄνευ οὐχ οἷός τ' ἦν τὰς ὁδοὺς ἐξευρί-
σκειν, ὁμολογοῦντα ἐποίησε. καὶ ἐν Μεταποντίῳ, εὐξαμέ-
νων τινῶν γενέσθαι αὐτοῖς τὰ ἐν τῷ προσπλέοντι πλοίῳ,
’νεκρὸς τοίνυν ἂν ὑμῖν’ ἔφη, καὶ ἐφάνη νεκρὸν ἄγον τὸ
πλοῖον. καὶ ἐν Συβάρει τὸν ὄφιν τὸν ἀποκτείναντα τὸν
δασὺν ἔλαβε καὶ ἀπεπέμψατο, ὁμοίως δὲ καὶ τὸν ἐν
ταύτην, ὅτι ἦν ὁ πρῶτος εἰπὼν αὐτὰ οὐχ ὁ τυχών, ἀλλ'

ὁ θεός. καὶ ἓν τοῦτο τῶν ἀκουσμάτων ἐστί· ‘τίς εἶ, Πυθα-
γόρα;’ φασὶ γὰρ εἶναι Ἀπόλλωνα Ὑπερβόρεον· τούτου
δὲ τεκμήρια ἔχεσθαι ὅτι ἐν τῷ ἀγῶνι ἐξανιστάμενος τὸν
μηρὸν παρέφηνε χρυσοῦν καὶ ὅτι Ἄβαριν τὸν Ὑπερβόρεον
εἱστία καὶ τὴν ὀιστὸν αὐτοῦ ἀφείλετο, ᾗ ἐκυβερνᾶτο.
λέγεται δὲ ὁ Ἄβαρις ἐλθεῖν ἐξ Ὑπερβορέων, ἀγείρων
χρυσὸν εἰς τὸν νεὼν καὶ προλέγων λοιμόν. κατέλυε δὲ ἐν
τοῖς ἱεροῖς, καὶ οὔτε πίνων οὔτε ἐσθίων ὤφθη ποτὲ οὐθέν.
λέγεται δὲ καὶ ἐν Λακεδαιμονίοις θῦσαι τὰ κωλυτήρια, καὶ
διὰ τοῦτο οὐδεπώποτε ὕστερον ἐν Λακεδαίμονι λοιμὸν
γενέσθαι. τοῦτον οὖν τὸν Ἄβαριν παρελόμενος ἣν εἶχεν
ὀιστὸν χρυσῆν, ἧς ἄνευ οὐχ οἷός τ' ἦν τὰς ὁδοὺς ἐξευρί-
σκειν, ὁμολογοῦντα ἐποίησε. καὶ ἐν Μεταποντίῳ, εὐξαμέ-
νων τινῶν γενέσθαι αὐτοῖς τὰ ἐν τῷ προσπλέοντι πλοίῳ,
’νεκρὸς τοίνυν ἂν ὑμῖν’ ἔφη, καὶ ἐφάνη νεκρὸν ἄγον τὸ
πλοῖον. καὶ ἐν Συβάρει τὸν ὄφιν τὸν ἀποκτείναντα τὸν
δασὺν ἔλαβε καὶ ἀπεπέμψατο, ὁμοίως δὲ καὶ τὸν ἐν Τυρ-
ρηνίᾳ τὸν μικρὸν ὄφιν, ὃς ἀπέκτεινε δάκνων. ἐν Κρότωνι
δὲ τὸν ἀετὸν τὸν λευκὸν κατέψησεν ὑπομείναντα, ὥς φασι.
βουλομένου δέ τινος ἀκούειν οὐκ ἔφη πω λέξειν πρὶν ἢ
Σωπάτερ. Διαίρεσις ζητημάτων Vol. 8, p.232, l. 28a

ΣΥΓΓΝΩΜΗ.
Πόλις νοσοῦσα ἔπεμψεν εἰς θεοὺς τὸν στρατηγὸν, πυνθανο-

331
μένη πῶς ἀπαλλαγείη τῆς νόσου· ἔχρησεν ὁ θεὸς, εἰ αὐτοῦ ἐκείνου

ὁ παῖς ἀναιρεθείη· ἐπανελθὼν τοῦτο μόνον εἶπεν· ὅτι ὁ θεὸς θύ-
ειν κελεύει. ὁ παῖς μαθὼν τὸ χρησθὲν ἑαυτὸν ἀπέκτεινεν, καὶ ἐπαύ-
σατο ὁ λοιμὸς, καὶ κρίνεται ὁ στρατηγὸς ἀδικίας.

Σωπάτερ. Διαίρεσις ζητημάτων Vol. 8, p.233, l. 17
τους, ἤ τι τοιοῦτον· διὰ γὰρ τούτων καὶ τῶν τοιούτων

σαφῶς ἑαυτῷ τὸ μὴ ἐκβληθῆναι τῆς ἀρχῆς διοικήσεται.
ὅθεν ὁ κατήγορος τοῖς ἀπ' ἐναντίας ὡς δυνατόν ἐστι
χρήσεται· ὁ δὲ λόγος παθητικός τέ ἐστιν καὶ ἐπιεικείας
μεστὸς, διὰ τὸ ἔγκλημα καὶ τὴν πρᾶξιν. Ἡ Γοῦν κα-
τάστασις τοῦ στρατηγοῦ τὴν μετὰ δοκιμασίας αὐτοῦ αἵ-
ρεσιν ἔχει· καὶ τὰ θαυμασθέντα ἐπ' εὐνοίᾳ χειροτονη-
θῆναι στρατηγόν· εἶτα τὰς μάχας, τὰς νίκας, τὰ τρό-
παια μετὰ αὐξήσεως· ἐπὶ τούτοις μετὰ βαρύτητος
καὶ ἀνακλήσεως τὸν λοιμὸν, οὐδαμοῦ διηγουμένου σου
τὰ ἐκ τοῦ λοιμοῦ κακὰ, οὐδὲ ἐκφράζοντος τὰς συμφοράς.
κατ' αὐτοῦ γάρ ἐστιν, εἰ τοσούτων ὄντων κακῶν τὸν
χρησμὸν ὁλόκληρον οὐκ ἀπήγγειλεν· ἀλλὰ τοῦτο μὲν ὁ
κατήγορος ποιήσει· ὁ δὲ στρατηγὸς κατὰ παραδρομὴν
αὐτοῖς χρήσεται· εἶτα τὴν αἵρεσιν τὴν εἰς θεοὺς καὶ τὸν
χρησμὸν, ἐν ᾧ καὶ ἠθοποιΐα μεστὴ συμφορᾶς καὶ πά-
θους, ὅτι ἐξεπλάγην, ὡς ἤκουσα τὸν χρησμὸν, καὶ πλή-
ρης ἐγενόμην τῆς συμφορᾶς, καὶ τὰ τοιαῦτα· εἶτα ὅτι
δυςφορῶν, θρηνῶν, δακρύων, τὸν παῖδα θρηνῶν κατ'
ἐμαυτὸν ἦλθον, ἀπήγγειλα τὸ μέρος, ἡγούμενος ἐκ τοῦ
τους, ἤ τι τοιοῦτον· διὰ γὰρ τούτων καὶ τῶν τοιούτων

σαφῶς ἑαυτῷ τὸ μὴ ἐκβληθῆναι τῆς ἀρχῆς διοικήσεται.
ὅθεν ὁ κατήγορος τοῖς ἀπ' ἐναντίας ὡς δυνατόν ἐστι
χρήσεται· ὁ δὲ λόγος παθητικός τέ ἐστιν καὶ ἐπιεικείας
μεστὸς, διὰ τὸ ἔγκλημα καὶ τὴν πρᾶξιν. Ἡ Γοῦν κα-
τάστασις τοῦ στρατηγοῦ τὴν μετὰ δοκιμασίας αὐτοῦ αἵ-
ρεσιν ἔχει· καὶ τὰ θαυμασθέντα ἐπ' εὐνοίᾳ χειροτονη-
θῆναι στρατηγόν· εἶτα τὰς μάχας, τὰς νίκας, τὰ τρό-
332
παια μετὰ αὐξήσεως· ἐπὶ τούτοις μετὰ βαρύτητος

καὶ ἀνακλήσεως τὸν λοιμὸν, οὐδαμοῦ διηγουμένου σου
τὰ ἐκ τοῦ λοιμοῦ κακὰ, οὐδὲ ἐκφράζοντος τὰς συμφοράς.
κατ' αὐτοῦ γάρ ἐστιν, εἰ τοσούτων ὄντων κακῶν τὸν
χρησμὸν ὁλόκληρον οὐκ ἀπήγγειλεν· ἀλλὰ τοῦτο μὲν ὁ
κατήγορος ποιήσει· ὁ δὲ στρατηγὸς κατὰ παραδρομὴν
αὐτοῖς χρήσεται· εἶτα τὴν αἵρεσιν τὴν εἰς θεοὺς καὶ τὸν
χρησμὸν, ἐν ᾧ καὶ ἠθοποιΐα μεστὴ συμφορᾶς καὶ πά-
θους, ὅτι ἐξεπλάγην, ὡς ἤκουσα τὸν χρησμὸν, καὶ πλή-
ρης ἐγενόμην τῆς συμφορᾶς, καὶ τὰ τοιαῦτα· εἶτα ὅτι
θῦσαι μόνον ἐξιλεώσασθαι τὸν θεόν· ἐγκατάσκευον γὰρ

θῦσαι μόνον ἐξιλεώσασθαι τὸν θεόν· ἐγκατάσκευον γὰρ
ἔστω σοι, τίνος ἕνεκεν θῦσαι μόνον ἀπήγγειλεν· εἶθ' ὅτι
μαθὼν οὐκ οἶδα πόθεν ὁ παῖς τὸ μάντευμα ἀξίως τῆς
τοῦ πατρὸς φιλοτιμίας βεβούλευται· ἐμὲ μὲν γὰρ ἡ φύσις
τοιοῦτόν τι περὶ αὐτοῦ βουλεύσασθαι κατεκώλυσεν· ἐκεῖ-
νος δὲ τὸ καὶ οὐκ ᾐσχύνετο, ἀλλ' ἀπέσφαξεν ἑαυτὸν ὑπὲρ
παίδων, ὑπὲρ γυναικῶν, ὑπὲρ ἁπάσης ὁμοῦ τῆς πόλεως·
καὶ κεῖται καθάπερ ἐν παρατάξει πεσὼν, πρὸς τὸν λοι-
μὸν μόνον μαχόμενος, καὶ τὰ τοιαῦτα. ἐπὶ τούτοις ἡ
γραφὴ, ἐπὶ τούτοις τὸ ἔγκλημα, μᾶλλον δὲ καὶ κατὰ τῆς
φύσεως ἡ γραφὴ, καὶ τὰ τῆς διαθέσεως· ὅτι στέργειν
τὸ γένος διὰ τὴν φύσιν ἠνάγκασμαι, καὶ τὰ τοιαῦτα·
μετὰ ταῦτα ὁρικὰ παραγραφικὰ οὐκ ἔστιν· ἀλλ' εὐθὺς
ἥξεις μετὰ τὴν κατάστασιν ἐπὶ τὰ ἀπ' ἀρχῆς ἄχρι τέ-
λους· οὐ γὰρ ὁλόκληρον ἡμῖν, φησὶ, τὸν χρησμὸν κατε-
μήνυσας· ἡ λύσις συγγνωμονική· ἠλέησα τὸν παῖδα τῆς
συμφορᾶς. πλησίον γενόμενος οὐ συνεχωρούμην εἰπεῖν
τὰ λειπόμενα· καὶ ὅτι πεφύκασιν οἱ ἄνθρωποι ἐν ταῖς
συμφοραῖς καὶ ἑαυτῶν ἐξανίστασθαι, καὶ μόνοις
δὲ προςέσται, πάντα διὰ τὴν τούτου σωτηρίαν ἐπίσταται·

333
καὶ ὅτι ἀκόλουθόν ἐστιν, οὕτω διακεῖσθαι μέρους τινὸς

τῶν παίδων ὄντων ἡμῶν, καὶ τὰ τοιαῦτα, τὰ μὲν φυ-
σικῶς ἐξετάζων ἐρεῖς, τὰ δὲ γνωμικῶς, τὰ δὲ ἐκ παρα-
δειγμάτων, τὰ δὲ ἐκ παραβολῶν· εὑρήσεις δὲ πολλὰ πρὸς
τοῦτο νοήματα. ΜΕτὰ ταῦτα θήσεις ἄλλην μετάληψιν·
οἷον, ἀλλ' ἔδει ἀπαγγείλαντα δεηθῆναι τῆς πόλεως ὡς
ἐπανέρεσθαι τὸν θεόν. Ἡ λύσις κατὰ ἀναίρεσιν· ὅτι
οὐδεὶς ἄν μοι συνεχώρησε τοῦτο ποιῆσαι· οὐδ' ὑμεῖς ἄν
μου ἠνέχεσθε δεομένου καὶ λιπαροῦντος ἔρεσθαι τὸν
θεόν· καὶ ὁ ἔχων λοιμὸς αὐτοὺς καὶ ἡ νόσος οὐδὲ ἕνα
ἔδωκεν ἄν μοι καιρὸν παρακλήσεως, τοῦ μὲν κειμένου,
τοῦ δὲ μέλλοντος· εἶτα ὅτι πάντες οἱ νοσοῦντες περιέ-
στησαν ἀντιλέγοντες. οὐδ' ἂν ἠνέσχοντο ἔτι πλείονα χρό-
νον τῇ νόσῳ συμπλέκεσθαι· ἕως πάλιν ἀπελθὼν δεηθῶ
τοῦ θεοῦ· εἶτα ὅτι καὶ εἷς ὢν ὁ παῖς ἀντὶ τοσούτων ἀπ-
ελθεῖν οὐδὲν δεινὸν ὑμῖν ἐνομίσθη ἀντὶ παίδων, ἀντὶ
γυναικῶν, ἀντὶ πρεσβυτέρων, καὶ ὅσα τοιαῦτα. ΜΕτὰ
ταῦτα οἱ ἐπίλογοι· ὁ ἐπίλογος τοῦ μὲν στρατηγοῦ· ὅτι
πολλὰ κέκμηκα ὑπὲρ ὑμῶν, ὑπὲρ παίδων, ὑπὲρ γυναικῶν·
καὶ μάλιστα πολλοὺς ἐτήρησα· καὶ ὅτι οὐδέποτε τοῦ οἰ
κείου ἐγενόμην, καὶ ὅτι οὐδεμίαν μάχην ἥττημαι, καὶ ὅτι

οὐδὲ παῖς ὑμῶν δι' ἐμὲ ἐδούλευσεν· τὸ διὰ τούτων καὶ
τῶν τοιούτων τὸ μὴ ἀποχειροτονηθῆναι αὐτὸν οἰκονο-
μήσεις· εἶτα ἐρεῖς· ὅτι, ἀλλ' ἐπειδὴ ἅπαξ ὁ παῖς ἀπέ-
θανεν, συγχωρήσατέ μοι γενέσθαι περὶ τὸν τάφον· συγ-
χωρήσατέ μοι σχολάσαι τοῖς πάθεσιν, ἐναπολαῦσαι τῆς
συμφορᾶς, καὶ τὰ τοιαῦτα· εἶτα ἐρεῖς· δεῦτε πάντες περὶ
τὸν τάφον, χοὰς ἐνέγκωμεν, ὁ μὲν ὑπὲρ παίδων, ὁ δὲ
ὑπὲρ γυναικός· εἷς οὗτος, ἄνδρες, ὑπὲρ ἡμῶν ἐκινδύνευ-
σεν· εἷς οὗτος τὸν λοιμὸν τὸν καθ' ἡμῶν ἀπεκώλυσεν·
οὗτος καὶ τοῦ πατρὸς εὐτυχέστερος· οὗτος ὡς ἀληθῶς
εὐδαίμων· εἶθ' ὅτι τοιόνδε καὶ τοιόνδε τὸν τάφον κατα-
σκευάσωμεν· ἐπιγράψωμεν τοῦτον εὐεργέτην, σωτήριον,
ἀλεξίκακον· ἐπιγράψωμεν τῷ τάφῳ, οἷον ὁ λοιμὸς ἦν,
ἵνα τοῖς μετὰ ταῦτα μένῃ τῆς εὐεργεσίας τὸ γνώρι-
σμα· ἵνα ζηλῶσιν ἅπαντες, ἵνα γινώσκωσιν, οἷος ὁ
παῖς μετὰ τὴν ἀναίρεσιν ἔτυχεν· εἶτα ἐρεῖς, ὅτι σπουδά-
σωμεν ἵλεων τοῦτον ἔχειν καὶ εὐμενῆ διὰ τῶν τιμῶν,
334
διὰ τῶν ἐναγισμῶν· διὰ γὰρ τῶν τοιούτων καὶ τοσούτων

νοημάτων τὸ ὅτι ἐάν με ἀποχειροτονήσητε τῆς
διὰ τῶν ἐναγισμῶν· διὰ γὰρ τῶν τοιούτων καὶ τοσούτων

νοημάτων τὸ ὅτι ἐάν με ἀποχειροτονήσητε τῆς
[σιωπῆς, λυ – ]πηθήσεται ὁ παῖς ἐμφανής· ἐρεῖς οὖν, ἔστι
τοῖς τελευτήσασι καὶ μετὰ θάνατον αἴσθησις· γινώσκου-
σιν ἅπαντα· ἐπισκοποῦσι τὰ γιγνόμενα· πάντως που
καὶ παρὰ τὸ δικαστήριον ἕστηκε· πάντας ὑμᾶς ψηφο-
φοροῦντας ὁρᾷ· εἶτα ἀποστρέψας τὸν λόγον πρὸς τὸν
παῖδα, κατάκλινον εἰς εὐχὴν τὸν λόγον· ἀλλ' ὦ παῖ
πρὸς τὸ δεινὸν εὐτολμότατε· ὦ μεγαλοψυχίᾳ νικήσας τὰ
σύμπαντα· εἴτε παρὰ τὸ δικαστήριον ἕστηκας, εἴτε ἄνω-
θεν ἡμᾶς ἐπισκοπεῖς, καὶ δήμου τὸν λοιμὸν ἀπελαύ-
νεις ἀεὶ, πόῤῥω τῆς πόλεως τὴν συμφορὰν, καὶ προξε-
νοίης τὰ μέγιστα, ἵνα ταῖς περὶ τὸν δῆμον χάρισι
τοὺς φθάσαντας ἅπαντας εὐεργέτας νικήσειας.

Σωπάτερ. Διαίρεσις ζητημάτων Vol. 8, p.345, l. 24a
ἀντεγκλήματι Ἑτέραν ἀντίθεσιν, τὴν ὅτι οὐκ ἐνταῦθα

ἔδει. ἫΝ λύσεις τῇ συγγνώμῃ λέγων, ὅτι θυμῷ ἐπεις-
ελθοῦσα ἔλαθεν ἐκ τῆς διώξεως. ΜΕτὰ ταῦτα θήσεις
τοὺς ἐπιλόγους, ἐρεῖς, ἔχοντας γενναιότητα τῆς μητρὸς
καὶ σωφροσύνην πολλὴν, καὶ ὅλως ἀνδρεῖον τὸ φρόνημα,
πανταχοῦ ταύτης ὑποστήσασθαι δεῖ.

Ἀριστεὺς ἀπὸ πολέμου ἐπανελθὼν εὗρε τὴν πόλιν λοιμώττου-
σαν· νόμος ἐντὸς ἡμερῶν τριάκοντα τὸν ἀριστέα λαμβάνειν τὸ γέ-
ρας· παυσαμένου τοῦ λοιμοῦ μετὰ τὴν προθεσμίαν αἰτεῖ τὴν δω-
ρεὰν ὁ ἀριστεύς.
Ἔλεος τὸν ἀριστέα καὶ λαμπρὰ τύχη μερίζεται, καὶ
τὰ μὲν ἔξω ζηλωτὸς τοῖς κατορθώμασι· ταῖς δὲ λοιμοῦ
συμφοραῖς τὴν πομπείαν ἀφῄρηται. τὸ γὰρ ἅμα τῷ
τροπαίῳ συμπεπτωκέναι τῶν ἀναγκαίων τὴν ἔνδειαν, καὶ
μέχρι τῆς προθεσμίας τῆς κατὰ τὸν νόμον ἐπικεῖσθαι
τῇ πόλει, καὶ τὴν χάριν τῆς νίκης ἀμβλυτέραν ἐργάζε-
ται· καί τι καὶ πρὸς εὐσέβειαν καθέστηκεν ὕποπτον·
335
ὥσπερ ἐπιτηδευτοῦ δαιμονίου τὸν λοιμὸν τῆς τιμῆς ἐπι-

θέντος ἐμπόδιον· ὅθεν αὐτῷ τις καὶ ἀντίθεσις κινηθή
τοὺς ἐπιλόγους, ἐρεῖς, ἔχοντας γενναιότητα τῆς μητρὸς

καὶ σωφροσύνην πολλὴν, καὶ ὅλως ἀνδρεῖον τὸ φρόνημα,
πανταχοῦ ταύτης ὑποστήσασθαι δεῖ.

Ἀριστεὺς ἀπὸ πολέμου ἐπανελθὼν εὗρε τὴν πόλιν λοιμώττου-
θέντος ἐμπόδιον· ὅθεν αὐτῷ τις καὶ ἀντίθεσις κινηθή-
σεται· ὡς δέος μὴ τῷ δαιμονίῳ κινήσωμεν ἀγανάκτη-
σιν, τιμῶντες ὃν τιμᾶσθαι τῇ συμφορᾷ κεκώλυκεν·
βαρυνόμενος οὖν πάθει καὶ νόμῳ ἐπιεικὴς μὲν ἔσται

θέντος ἐμπόδιον· ὅθεν αὐτῷ τις καὶ ἀντίθεσις κινηθή-
σεται· ὡς δέος μὴ τῷ δαιμονίῳ κινήσωμεν ἀγανάκτη-
336
σιν, τιμῶντες ὃν τιμᾶσθαι τῇ συμφορᾷ κεκώλυκεν·

βαρυνόμενος οὖν πάθει καὶ νόμῳ ἐπιεικὴς μὲν ἔσται
πρὸς τὴν αἴτησιν. τοιοῦτον γὰρ αὐτὸν ἡ λύσις τῆς ὑπο-
τρεχούσης ὑποψίας καθίστησι. Δημοσθενικῇ δὲ τῇ με-
ταχειρίσει χρώμενος εἰς τοὐναντίον ὑποστήσει τὴν ὑπο-
νοουμένην καθ' ἑαυτοῦ τῆς τύχης ἐπήρειαν, καὶ κα-
θάπερ ἐκεῖνος τύχης πεποιημένος διαίρεσιν ἰδίας καὶ
κοινῆς ἔσχεν ἐν τῷ περὶ στεφάνου εὐνοίας χορηγίας τὸ
μὲν καὶ συναλγοῦντος τοῖς πρότερον· προϊόντος δὲ ἡδο-

μένου καὶ μετρίως, εἴπου καιρὸς ἐμπίπτει, πομπεύοντος.
ΤΟ πρῶτον προοίμιον ἐκ περιχαρίας. χάρις μὲν, ὦ ἄν-
δρες πολῖται, τοῖς κρείττοσιν, οἳ καὶ τροπαίῳ δυςφοροῦ-
σαν ἐπὶ τῷ λοιμῷ τὴν πόλιν παρεμυθήσαντο, καὶ καιρὸν
εὐγνωμοσύνης παρέσχοντο τὸ δεινὸν ἰασάμενοι· ἐκκλησία
γοῦν, ὡς ὁρᾶτε, καὶ βουλευτήριον καὶ δῆμος μανθάνων
ἀριστέως προθυμίαν ἅμα καὶ τρόπαιον· ἵνα μὴ τοῦ πο-
λέμου λάθῃ τὰ διηγήματα καὶ τῆς πατρίδος εὐγνώμων
τρόπος κηρύττοιτο. εἶτα ἡ κατασκευή· ἐπειδὴ δὲ εἰσί τι-
νες καὶ τοῦ λοιμοῦ καὶ τοῦ πολέμου τῆς βασκανίας δει-
νότεροι, καὶ τὸν δῆμον ἀγνωμονεῖν βιάζονται, συλλαβὰς
μόνον ἀναγινώσκοντες, τὴν δὲ τοῦ νόμου σιωπῶντες προ-
αίρεσιν, ἥκω μὴ συγχωρῇς ἀπατᾶσθαι τὴν πόλιν. εἰ γὰρ
ἄτοπον ἀνδρείᾳ τοὺς πολεμίους καὶ κινδύνοις ἐλέγξαντα
παριδεῖν ἀναξίους ὀφθῆναι τοῦ κατορθώματος· ὃ πα-
θεῖν οὗτοι βιάζονται τὴν δωρεὰν ἀφαιρούμενοι· δευτέρα
ἔννοια· μικροῦ μὲν οὖν οὐδ' ἐπὶ τοῦ παρόντος προςῆλ-
θον αἰτήσων τὴν δωρεὰν, αὐτὸν ἀναμείνας τὸν δῆμον
μαθεῖν εἰ τὴν οἰκείαν σώζει μετὰ τὸ πάθος προαίρεσιν.
τρίτη ἔννοια. ὁ μὲν οὖν ἀντιβαίνων ἡμῖν πρὸς
θεῖν οὗτοι βιάζονται τὴν δωρεὰν ἀφαιρούμενοι· δευτέρα

ἔννοια· μικροῦ μὲν οὖν οὐδ' ἐπὶ τοῦ παρόντος προςῆλ-
θον αἰτήσων τὴν δωρεὰν, αὐτὸν ἀναμείνας τὸν δῆμον
μαθεῖν εἰ τὴν οἰκείαν σώζει μετὰ τὸ πάθος προαίρεσιν.
τρίτη ἔννοια. ὁ μὲν οὖν ἀντιβαίνων ἡμῖν πρὸς τὴν αἴ-
τησιν μάρτυς ἐστὶ τῆς φιλανθρωπίας τῆς ἐμῆς. οὐ φο-
337
βεῖται διὰ τῆς τιμῆς δεσπότην ἀριστέα γιγνόμενον. Ἡ

Κατάστασις δήλη· ἔστι γὰρ ἡ εὔνοια τοῦ ἀριστέως, καὶ
φθόνος τοῦ δαίμονος, καὶ σύντομος διατύπωσις. Ἡ
ΠΡώτη ἀντίθεσις· ἔδει πρὸ τῶν τριάκοντα ἡμερῶν αἰ-
τεῖν. ΛΥσεις ἐπὶ τὸν λοιμόν· ἡ μετάστασις αὐξητικῶς
πάνυ· αὕτη γὰρ τοῦ μὴ αἰτῆσαι ἡ πρόφασις· δῆλον δὲ,
ὅτι προταξάντων ἡμῶν τὰς διανοίας τοῦ νόμου, ὅτι ὁ
νόμος ἐὰν οὐδὲν κωλύῃ, καὶ ὅτι ἵνα λαμβάνωσιν ἐπάναγ-
κες, οὐχ ἵνα μὴ μετὰ ταῦτα ἀποστερῶνται· εἰ γὰρ τοῦ-
το ἐδόκει τῷ νομοθέτῃ, εἶπεν ἂν προςθεὶς μὴ λαμβάνειν
ἔτι μετὰ τὴν προθεσμίαν· νῦν δὲ, ἵνα καὶ ἐπὶ σχολῆς
αἰτῶσιν ἃ βούλονται, καὶ ἵνα καὶ προςπίπτοντα παρα-
μυθῶνται ταῖς δωρεαῖς, ὅσα συμβαίνει πολλάκις, ὁ
νόμος τὴν προθεσμίαν ὥρισεν, ὥσθ' οἷς καθ' ἡμῶν τις
ἀναγινώσκει τὸν νόμον, τούτοις ἡμῖν λανθάνειν
ὅτι προταξάντων ἡμῶν τὰς διανοίας τοῦ νόμου, ὅτι ὁ

νόμος ἐὰν οὐδὲν κωλύῃ, καὶ ὅτι ἵνα λαμβάνωσιν ἐπάναγ-
κες, οὐχ ἵνα μὴ μετὰ ταῦτα ἀποστερῶνται· εἰ γὰρ τοῦ-
το ἐδόκει τῷ νομοθέτῃ, εἶπεν ἂν προςθεὶς μὴ λαμβάνειν
ἔτι μετὰ τὴν προθεσμίαν· νῦν δὲ, ἵνα καὶ ἐπὶ σχολῆς
αἰτῶσιν ἃ βούλονται, καὶ ἵνα καὶ προςπίπτοντα παρα-
μυθῶνται ταῖς δωρεαῖς, ὅσα συμβαίνει πολλάκις, ὁ
νόμος τὴν προθεσμίαν ὥρισεν, ὥσθ' οἷς καθ' ἡμῶν τις
ἀναγινώσκει τὸν νόμον, τούτοις ἡμῖν λανθάνειν συνη-
γοροῦντα δεικνύς· ταῦτα πρῶτον μετὰ τὴν ἀντίθεσιν.
εἶτα ἡ εἰς τὸν λοιμὸν μετάστασις αὐξητικῶς, δι' ἣν αἰ-
τίαν προείπομεν, μετὰ τὴν ἀντίθεσιν. Ἀλλ' ἡ τύχη αἰ-
τία. Ἡ ΛΥσις κατὰ τὴν τῶν τυχόντων διαίρεσιν. πῶς
οὖν ἠρίστευσα δυστυχῶν; πῶς δὲ ἡ ἰδία τύχη τῆς κοι-
νῆς κεκράτηκεν, ἡ μικρὰ τῆς μείζονος; καὶ ὅσα Δημο-
σθένης περὶ τύχης διεξῆλθεν. ΑΛΛη ἀντίθεσις· ἀλλ'
εἰκὸς ἀγανακτῆσαι τὸ δαιμόνιον, εἰ τιμήσομεν ὃν τιμᾶ-
σθαι τῇ συμφορᾷ κεκώλυκεν. Ἡ ΛΥσις στοχαστική·
δῆλον καὶ αὐτὸν τὸν ἀριστέα μόνον κακῶς διέθηκεν· εἴ
γε διὰ τοῦτο ἠγανάκτει, καὶ τὸν λοιμὸν διεκίνησε, καὶ
μετὰ τὴν ἀριστείαν ἐπανελθεῖν ἐκώλυσε.
338
Σωπάτερ. Scholia ad Hermogenis status seu artem rhetoricam

Vol. 5, p.98, l. 24
οὐ φέρεται οὔτε χειμὼν οὔτε βρονταὶ, οὔτε σκηπτοὶ, οὔτε

τὰ τοιαῦτα· περιττὸν οὖν τὸ εἰπεῖν ὑπεύθυνον γενέσθαι
πρᾶγμα· ἤρκει γὰρ εἰπεῖν τὸ “ἢ εἰς πρόσωπον, ἢ εἰς
πρᾶγμα μεθίστησι καὶ ποιεῖ μετάστασιν”· οὕτω γὰρ σα-
φής τε ἂν εἴη ἡ διαφορὰ καὶ ἐσώζετο τὸ ἴδιον τῆς με-
ταστάσεως, ὡς καὶ τῆς συγγνώμης· νῦν δὲ πρὸς πλείο-
νας τῶν μεταστάσεων αὐτὴν ἐκτίθενται οἱ τεχνικοὶ κατὰ
τὸν αὐτὸν λόγον τῷ μὴ εἰς ὑπεύθυνα εἶναι· παντάπασιν
ἔχοι τις ἂν συγγνώμην εἰπεῖν τόν τε Ἀρχίδαμον τὸν λύ-
σαντα τὴν πολιορκίαν τὴν Πλαταιέων διὰ τοὺς σκηπτοὺς,
καὶ πάλιν, τὸ τὸν αὐτὸν ἀναζεῦξαι διὰ τὸν λοιμόν· ἀλλὰ
δῆλον, ὅτι καὶ τοῦτο περιττὸν, καὶ τὸ ἐφεξῆς, οἱ δέκα
στρατηγοὶ διὰ τὸν χειμῶνα τὰ σώματα μὴ ἀνελόμενοι·
μετάστασις γάρ ἐστιν αὕτη, ἄμεινον γὰρ εἰπεῖν· “ἡ μὲν
εἴς τι τῶν ἔξωθεν ἀναφέρεται, ἡ δὲ συγγνώμη ἐπὶ μόνα
τὰ πάθη τῆς ψυχῆς”· καὶ ἡ μὲν ἐξήγησις αὕτη· κοινω-
νεῖ ἡ μετάστασις τῷ στοχασμῷ τῷ ἀφ' ὧν αὐτός τις
κρίνεται, ὡς ἐπὶ τούτου· νόμος νύκτωρ μὴ ἀνοίγειν τὰς
πύλας· Κλέωνος ἄγοντος τοὺς τριακοσίους Νικίας οὐκ
ἤνοιξεν· ἀπέδρασαν αὐτὸν, καὶ κρίνεται αὐτὸν βλάβης·
ἐνταῦθα γὰρ προβαλλομένου τοῦ Νικίου τὸν νόμον ἀνα
Σωπάτερ. Scholia ad Hermogenis status seu artem rhetoricam

Vol. 5, p.147, l. 23
ρεῖν ἀπέκτεινεν αὐτοὺς καὶ ἀφῆκεν τὸν κατεχόμενον, με-

τὰ ταῦτα ἐκεῖνος ἐτυράννησεν ἀφεθείς· καταλυθείσης
τῆς τυραννίδος κρίνεται συνειδότος ὁ στρατηγός· ἐνταῦ-
θα γὰρ ἐν τῇ μεταθέσει λέγοντος τοῦ στρατηγοῦ κατὰ
τὸν νόμον πεποιηκέναι ἀναφύεται τέλειον ῥητὸν καὶ διά-
νοια λέγοντος τοῦ κατηγόρου, οὐ τοὺς εὐεργέτας οὐδὲ
τοὺς ἐπ' ἀγαθῷ τῆς πόλεως κατιόντας, ἀλλὰ τοὺς ἐπὶ
καταφρονήσει τῶν νόμων ὁ νόμος ἀναιρεῖσθαι κελεύει.
ἔστιν ἕτερον εἶδος στοχασμοῦ τὸ ἐξαπάτης δικαστηρίου,
ὡς ἐπὶ τούτου· ἐγράψατο ὁ πλούσιος τὸν πένητα ξενίας
καὶ εἷλεν· μετὰ ταῦτα λοιμοῦ γενομένου ἔχρησεν ὁ θεὸς,
παύσασθαι τὸν λοιμὸν εἰ πολίτης ἑαυτὸν ἀποσφάξαι
ὑπὲρ τῆς πόλεως· ὁ πένης ἀκούσας εἰσῆλθεν εἰς τὴν πό-
339
λιν, ἀπέσφαξεν ἑαυτὸν, ἐπαύσατο ὁ λοιμὸς, κρίνεται

ἐξαπάτης δικαστηρίου ὁ πλούσιος· ἐστὶν ἐν τούτοις καὶ
ὁ δημοκοπίου· ὅταν τις εἰπὼν ἢ ποιήσας τι εἰς θό-
ρυβον καὶ τὸ ποιῆσαί τι προαγάγοι, οὗ παράδειγμα τοῦ-
το· πρεσβευτὴς ὑπέστρεψεν εἰς τὸν δῆμον, μελανειμονῶν
καὶ ἐρωτώμενος ἔφη μεμοιχεῦσθαι τὴν γυναῖκα αὐτοῦ
καὶ ἐπέδειξεν τὸν μοιχὸν, μετὰ ταῦτα κρίνει τὴν γυναῖκα
μοιχείας καὶ οὐχ εἷλε, καὶ κρίνεται δημοκοπίου·
Πορφύριος. Vita Plotini Sec. 2, l. 7
γράφοντος ἐκ τοῦ τῇ μνήμῃ ἐναποκειμένου ἰνδάλματος τὸ

εἴκασμα καὶ συνδιορθοῦντος εἰς ὁμοιότητα τὸ ἴχνος τοῦ
Ἀμελίου εἰκόνα αὐτοῦ γενέσθαι ἡ εὐφυία τοῦ Καρτερίου
παρέσχεν ἀγνοοῦντος τοῦ Πλωτίνου ὁμοιοτάτην.
Κωλικῇ δὲ νόσῳ πολλάκις καταπονούμενος οὔτε
κλυστῆρος ἠνέσχετο, οὐκ εἶναι πρὸς τοῦ πρεσβύτου λέγων
ὑπομένειν τὰς τοιαύτας θεραπείας, οὔτε τὰς θηριακὰς
ἀντιδότους λαβεῖν ὑπέμεινε, μηδὲ τῶν ἡμέρων ζῴων τὰς
ἐκ τοῦ σώματος τροφὰς προσίεσθαι λέγων. Λουτροῦ δὲ
ἀπεχόμενος καὶ τρίψεσι καθ' ἑκάστην ἡμέραν χρώμενος
ἐπὶ τῆς οἰκίας, ἐπειδὴ τοῦ λοιμοῦ ἐπιβρίσαντος συνέβη
τοὺς τρίβοντας αὐτὸν ἀποθανεῖν, ἀμελήσας τῆς τοιαύτης
θεραπείας κατ' ὀλίγον τὴν τοῦ κυνάγχου ἀγριότητα κατα-
σκευαζομένην ἔσχε. Κἀμοῦ μὲν παρόντος οὐδέν πω τοιοῦτον
ὑπεφαίνετο· ἀποπλεύσαντος δὲ εἰς τοσοῦτον ἠγριώθη τὸ
πάθος, ὡς ἔλεγεν ἐπανελθόντι Εὐστόχιος ὁ ἑταῖρος ὁ καὶ
παραμείνας αὐτῷ ἄχρι θανάτου, ὡς καὶ τῆς φωνῆς περιαιρε-
θῆναι τὸ τορὸν καὶ εὔηχον βραγχῶντος αὐτοῦ καὶ τὴν ὄψιν
συγχυθῆναι καὶ τὰς χεῖρας καὶ τοὺς πόδας ἑλκωθῆναι· ὅθεν
ἐκτρεπομένων αὐτοῦ τὰς συναντήσεις τῶν φίλων διὰ τὸ
ἀπὸ στόματος πάντας προσαγορεύειν ἔθος ἔχειν,
Πορφύριος. De abstinentia Book 1, sec. 16, l. 9
τῶν ἑπτὰ οὔτε τῶν ὕστερον γενομένων φυσικῶν, ἀλλ'

οὐδ' ὁ σοφώτατος Σωκράτης οὐδ' οἱ ἀπὸ Σωκράτους.
φέρε δὲ καὶ πεισθῆναι πάντας ἀνθρώπους τῷ δόγματι.
τίνα τοίνυν ἡ ἐπιγονὴ τῶν ζῴων ἕξει μοῖραν; ὗς μὲν
γὰρ ὅσα τίκτει καὶ λαγὼς οὐδένα λανθάνει· πρόσθες
δὲ καὶ τἄλλα ζῷα πάνθ' ἁπλῶς. πόθεν οὖν τούτοις ἡ
340
νομή, καὶ τί πείσονται οἱ γεωργοί; καὶ γὰρ φθειρο-

μένων τῶν καρπῶν τοὺς φθείροντας οὐκ ἀποκτείνου-
σιν ἡ γῆ τε τὸ πλῆθος οὐκ οἴσει τῶν ζῴων, τά τε
θνῄσκοντα ἐκ τῆς σηπεδόνος φθορὰν ἐμποιήσει, λοι-
μοῦ τε κατασχόντος οὐκ ἔσται καταφυγή. θάλασσα μὲν
γὰρ καὶ ποταμοὶ καὶ λίμναι ἰχθύων πεπλήσονται, ὁ δὲ
ἀὴρ ὀρνίθων, ἡ δὲ γῆ [πλήρης] ἑρπετῶν παντοίων.
πόσοι δὲ πρὸς θεραπείαν ἐμποδισθήσονται ἀπεχόμενοι
τῶν ζῴων; τοὺς γοῦν τῶν ὄψεων ἀποτυφλουμένους
ἔστιν ἰδεῖν ἔχεως βρώσει τηρήσαντας ὅρασιν. Κρατεροῦ
τοῦ ἰατροῦ οἰκέτης ξένῳ περιπεσὼν νοσήματι, τῶν
σαρκῶν ἀπόστασιν λαβουσῶν ἐκ τῶν ὀστῶν, τοῖς μὲν
φαρμάκοις ὠφέλητο οὐδέν· ἰχθύος δὲ τρόπῳ ἔχει
σκευασθέντι καὶ βρωθέντι διεσώθη, τῆς σαρκὸς συγ-
κολληθείσης. πολλὰ δὲ καὶ ἄλλα ζῷα θεραπεύει προσενε
Πορφύριος. Quaestionum Homericarum ad Iliadem pertinentium

reliquiae Iliad book 1, sec. 42, l. 3
λέξεως· τὸ γὰρ ἐμὸν λέχος ἀντιόωσαν οὐ πάντως δηλοῖ τὴν συγ-

κοιμωμένην ἀλλὰ καὶ ὑπηρετοῦσαν πρὸς τὸ λέχος, οἷον θαλαμηπολοῦ-
σαν· καθ' ἑτέρους δὲ ἀπὸ τοῦ καιροῦ· ἐν γὰρ πολέμῳ καὶ στρατῷ τῶν
Ἑλλήνων ὄντων, καὶ ταῖς αἰχμαλώτοις συνερχόμενον τὸν βασιλέα θέλει
ἀποφῆναι καὶ οὐκ ἀσχήμονα τὴν πρὸς ταύτας cod. ταύτην, corr. Bkk.
φιλοστοργίαν, ὅπως ἂν μᾶλλον κατέχῃ τὸ πλῆθος.
v. Herm. XIV, p. 234.
v. Δ 102.
..... πῶς δὲ Ἕλλησιν ἐπαρᾶται τοῖς εὐφημήσασι δοθῆναι
αὐτῷ τὴν θυγατέρα; φαμὲν οὖν ὅτι, εἰ ἀπέθανεν ὁ Ἀγαμέμνων, ἀνεκ-
ζήτητος ἂν ἔμεινεν ἡ αἰτία τοῦ λοιμοῦ ἢ πλεόντων ἐπὶ τὴν πατρίδα
τῶν Ἑλλήνων ἀναπόδοτος ἐγένετο ἡ Χρυσηίς· ἢ ὅτι αὐτοὶ Θήβας πορ-
θήσαντες ἐξέδοντο αὐτὴν Ἀγαμέμνονι· καὶ ὅτι ἀποθανὼν μὲν Ἀγαμέ-
μνων ἄλυπος ἦν, ζῶν δὲ καθ' ἡμέραν ἀποθνήσκει βλέπων ἀπολλυμένους
τοὺς ὄχλους· καὶ ὅτι συμπεριλαμβάνεται καὶ αὐτὸς τοῖς Δαναοῖς· καὶ
ὅτι πᾶσιν ἀρᾶται, διότι μὴ πάντες ἐπέσχον τὴν τοῦ βασιλέως ὕβριν·
καὶ ὅτι ὡς βάρβαρος ὁ Χρύσης πᾶσιν Ἕλλησιν ἐχθρός ἐστιν.
ἀπρεπὲς δοκεῖ κατὰ μὲν τοῦ ὑβρίσαντος Ἀγαμέμνονος μὴ ἀρᾶσθαι
ἀλλὰ κατὰ τῶν εὐφημησάντων Ἑλλήνων. λύεται δὲ ἐκ τῆς λέξεως, ὅτι
ἐν τοῖς Δαναοῖς ἐμπεριέχεται Ἀγαμέμνων· ἐκ δὲ τοῦ προσώπου, ὅτι
βάρβαρος καὶ πᾶσιν ἐχθρός· ἐκ δὲ τοῦ καιροῦ, ὅτι τὸν μὲν συνέφερεν
341

θήσαντες ἐξέδοντο αὐτὴν Ἀγαμέμνονι· καὶ ὅτι ἀποθανὼν μὲν Ἀγαμέ-

μνων ἄλυπος ἦν, ζῶν δὲ καθ' ἡμέραν ἀποθνήσκει βλέπων ἀπολλυμένους
τοὺς ὄχλους· καὶ ὅτι συμπεριλαμβάνεται καὶ αὐτὸς τοῖς Δαναοῖς· καὶ
ὅτι πᾶσιν ἀρᾶται, διότι μὴ πάντες ἐπέσχον τὴν τοῦ βασιλέως ὕβριν·
καὶ ὅτι ὡς βάρβαρος ὁ Χρύσης πᾶσιν Ἕλλησιν ἐχθρός ἐστιν.
ἀπρεπὲς δοκεῖ κατὰ μὲν τοῦ ὑβρίσαντος Ἀγαμέμνονος μὴ ἀρᾶσθαι
ἀλλὰ κατὰ τῶν εὐφημησάντων Ἑλλήνων. λύεται δὲ ἐκ τῆς λέξεως, ὅτι
ἐν τοῖς Δαναοῖς ἐμπεριέχεται Ἀγαμέμνων· ἐκ δὲ τοῦ προσώπου, ὅτι
βάρβαρος καὶ πᾶσιν ἐχθρός· ἐκ δὲ τοῦ καιροῦ, ὅτι τὸν μὲν συνέφερεν
αὐτῷ σώζεσθαι, τῶν δὲ νοσησάντων καὶ ἀπολαβεῖν ἂν τὴν θυγατέρα.
διὰ τί ἀπὸ τῶν κυνῶν καὶ τῶν ἡμιόνων ὁ λοιμὸς ἤρξατο, ἀπὸ
τῶν Ἑλλήνων δὲ οὒ οὐδὲ ἀπ' ἄλλου ζώου τινός; καὶ οἱ μὲν ῥητορι-
κῶς λύοντές φασιν ὅτι φιλάνθρωπον ὂν τὸ θεῖον ἐβούλετο παιδεῦσαι
τοὺς Ἕλληνας καὶ μὴ παντάπασιν ἀπολέσαι, καὶ διὰ τοῦτο πρότερον
ἀπὸ τοιούτων ζώων ἤρξατο μετάνοιαν τοῖς ἁμαρτήσασι διδούς. οἱ δὲ
ἀληθέστερον καὶ φιλοσοφώτερόν φασιν, ὅτι ἅπας μὲν λοιμὸς ἀπὸ ἐκ-
φλογώσεως γίνεται, γῆθεν ἀναφερόμενος ἐξ ἀναθυμιάσεως. διὸ καὶ τὸν
Ἀπόλλωνά φασιν αἴτιον εἶναι τῆς τοιαύτης ἀσθενείας, ἐπεὶ ὁ αὐτὸς
εἶναι λέγεται τῷ ἡλίῳ καταφλέγοντι τὴν γῆν. ἐκ δὲ τῆς γῆς γιγνο-
μένης τῆς νόσου, ἀναγκαῖον τοὺς κύνας πρώτους ᾐσθῆσθαι εἰσθεῖσθαι
cod. τῆς βλάβης, ὅτι τε καὶ αἰσθητικώτερά ἐστι τὰ ἄλογα ζῶα φύσει

μένης τῆς νόσου, ἀναγκαῖον τοὺς κύνας πρώτους ᾐσθῆσθαι εἰσθεῖσθαι

cod. τῆς βλάβης, ὅτι τε καὶ αἰσθητικώτερά ἐστι τὰ ἄλογα ζῶα φύσει
τῶν ἀνθρώπων καὶ ὅτι κάτω νεύουσι πρὸς τῇ γῇ καὶ ἀνιχνεύουσι.
τοὺς δὲ ἡμιόνους οὐ διὰ τὸ κάτω νεύειν, ἀλλὰ τὸ ἐκ διαφόρων σωμά-
των εἰληχέναι τὴν γένεσιν· παντελῶς γὰρ εὐδιάφθαρτον τὸ τοιοῦτο. τῆς
δεκάτης δὲ ἡμέρας κτλ. quae aliunde illata sunt.
πῶς, φησίν, ὁ ποιητὴς ἐναντία ἑαυτῷ λέγει om. B; προ-
ειπὼν γὰρ εἰπὼν γὰρ πρῶτον B αὐτοὺς δὲ ἑλώρια δ' ἑλλώρια B
τεῦχε κύνεσσιν (v. 4) νῦν ἐπάγει αἰεὶ δὲ πυραὶ νεκύων καίοντο
θαμειαί καίοντο θαμ. om. ἐροῦμεν δ' ὅτι οὖν ὅτι B ὁ λοι-
μὸς ηὖξε τὴν μῆνιν, ἡ μῆνις δὲ τὰς μετὰ ταῦτα μάχας· καὶ οἱ ἐν ταύ-
ταις πίπτοντες ἑλώρια ἑλλώρια B κυνῶν ἐγίνοντο, οἱ δὲ ὑπὸ ἀπὸ A
342
τοῦ λοιμοῦ φθειρόμενοι ἐκαίοντο.

πῶς ἡ τῆς μήνιδος αἰτία γενομένη τούτων ἐκήδετο; ῥητέον
ὅτι συνέφερε τὸν Ἀχιλλέα μηνῖσαι, ἵνα θαρρήσαντες οἱ Τρῶες προέλ-
θωσι καὶ νικηθῶσιν ἐκ τοῦ ἴσου μαχόμενοι. εἰ γὰρ ἐν τῇ πόλει ἔμειναν
πολιορκούμενοι, μικρὸς ἂν ἦν ἢ ἀτελεύτητος ὁ πόλεμος.
ἄλογον ζητεῖν παρὰ ἱερέως post hoc verbum rasura 2 vel
trium litt., τι? πυθέσθαι περὶ τῶν μελλόντων· οὐ γὰρ δὴ μάντεις οἱ
ἱερεῖς, οἱ δὲ ὀνειροπόλοι μηδενὸς ὀνείρου νῦν ζητουμένου παρέλκουσι.
λύεται δὲ ἐκ τῆς λέξεως· τὸν γὰρ νῦν λεγόμενον θύτην ἱερέα φαίνονται

μὲν, ὅτι τὸ νῦν δηλοῖ πλείω, ἐν οἷς περιέχεται οὐ μόνον τὸ τήμερον

ἀλλὰ καὶ ἐν τούτῳ τῷ χρόνῳ. οἱ δὲ, ὅτι τὸ πανσυδίῃ σημαίνει μετὰ
πάντων, ὥστε παραλιπὼν τὸν Ἀχιλλέα ἥμαρτε μέν. οἱ δὲ ἀπὸ τοῦ
ἔθους· καὶ γὰρ στρατηγοῖς καὶ βασιλεῦσι συγκεχώρηται εἰς τὸ πρόσφο-
ρον ψεύδεσθαι· καὶ δὴ καὶ τὸν Δία εἰσάγει τοιοῦτον τῷ ἔθει ἑπόμενον.
διὰ τί ὁ Ἀγαμέμνων ἀπεπειρᾶτο τῶν Ἀχαιῶν, καὶ οὕτως
ἔπραξεν ὥστε ὀλίγου τὰ ἐναντία συμβῆναι ἢ ἐβουλεύετο; καὶ τὸ κώλυμα
ἀπὸ μηχανῆς· ἡ γὰρ Ἀθηνᾶ ἐκώλυσεν· ἔστι δὲ ἀποίητον τὸ μηχάνημα
λύειν ἄλλως εἰ μὴ ἐξ αὐτοῦ τοῦ μύθου. φησὶ δὲ ὁ Ἀριστοτέλης, ποιη-
τικὸν μὲν εἶναι τὸ μιμεῖσθαι τὰ εἰωθότα γίνεσθαι καὶ ποιητῶν μᾶλλον
τὸ κινδύνους παρεισάγειν. εἰκὸς δὲ καὶ ἐκ λοιμοῦ πεπονημένους καὶ
τῷ μήκει τοῦ χρόνου ἀπαυδήσαντας, καὶ τοῦ Ἀχιλλέως μετὰ τῆς οἰκείας
δυνάμεως ἀποστάντος, καὶ αὐτοῦ ἀφαιρεῖσθαι ἐν τῇ ἐκκλησίᾳ τὴν Βρι-
σηΐδα λέγοντος εἰς φόβον τῶν ἄλλων· στυγέει δὲ καὶ ἄλλος ἶσον
ἐμοὶ φάσθαι καὶ ὁμοιωθήμεναι ἄντα (Α 186), καὶ θορύβου γε ἐκ
τῆς ἐξαναστάσεως τοῦ Ἀχιλλέως γεγονότος, μὴ εὐθὺς παρακαλεῖν ἐπὶ
τὴν ἔξοδον, ἀλλὰ πειραθῆναι ἡγήσασθαι δεῖν εἰ οὕτως ἔχουσιν. εἰ γὰρ
ἄνευ πείρας πολεμεῖν ἐκέλευε τοὺς οὕτω διακειμένους, συνέβη δὲ ἀντει-
πεῖν τινάς, ἀνάστατον ἐγίνετο τὸ πᾶν ἔργον καὶ ἐπανάστασις πάντων,
καὶ λοιπὸν ἡ δέησις τοῦ βασιλέως, ἡ κόλασις τῶν ἀπειθούντων. ἀναγ-
καία οὖν ἡ πεῖρα μετὰ τοῦ ἐναντιοῦσθαι παραγγεῖλαι τοὺς ἡγεμόνας,

reliquiae Iliad book 2, sec. 370sqq, l. 60
νύθειν ἕνα καὶ δύο τῶν ἀπειθούντων, οἳ οὐκ ἀνύουσι πρότερον τὸ

εἰς οἶκον ἀπελθεῖν, πρὶν καὶ Διὸς αἰγιόχοιο γνώμεναι εἴτε
ψεῦδος ὑπόσχεσις εἴτε καὶ οὐχί (v. 346 – 49). εἰ γὰρ ἐπὶ ὅρκοις
343
καὶ σπονδαῖς καὶ τοῦ πολέμου, παρασκευαῖς καὶ δεξιαῖς καὶ Διὸς ἐγέ-
νετο ἡ ὑπόσχεσις, κίνδυνος τοῖς ταῦτα παραβαίνουσι, καὶ οὐ χρὴ θω-
πεύειν δημαγωγοῦντας, ἐπιπλήττειν δὲ μᾶλλον ἁμαρτάνουσι καὶ ἐπάγειν
τὸν βασιλέα εἰς τὸ τῆς ἐξουσίας ἡγεμονικόν, ἀλλ' οὐκ ἀπέχεσθαι τῶν
ἀρχομένων, ἐπισταμένων, οἷς ἔκριναν μετὰ πίστεως ὡς χρεὼν ἐν πᾶσιν
ὑπακούειν. διὸ Ὀδυσσεῖ μὲν ἀκόλουθον δημαγωγοῦντι καὶ Κάλχαντος
χρήσασθαι μαντείαις· ὕβριστο μὲν γὰρ ὑπὸ Ἀγαμέμνονος, αἴτιος δὲ
ἐδόκει ἔναγχος αὐτοῖς γεγονέναι τοῦ λοιμοῦ τῆς θεραπείας, καὶ διὰ
τοῦτο πρὸς αὐτῶν ἠγαπᾶτο καὶ ἐπιστεύετο· Νέστορι δὲ τούτου μὲν
ἀμελεῖν, εἰς δὲ τὰς Διὸς ἀνάγειν ὑποσχέσεις, αἷς μετὰ τῆς τοῦ πολέμου
κατορθώσεως καὶ τὸ ἡγεῖσθαι τοῦ πολέμου τὸν Ἀγαμέμνονα ἐκύρωσεν·
φημὶ γὰρ κατανεῦσαι ὑπερμενέα Κρονίωνα (v. 350) καὶ τὰ ἑξῆς.
γράφει δὲ περὶ τῶν δεξιῶν ἀστραπῶν Ἕρμων ὁ Δήλιος· καὶ ὅταν
κατὰ δεξιὰ χειρὸς ἀστράπτῃ, νίκην καὶ ὑπέρτερον εὖχος ὀπάζει. καὶ
ὅλως οἱ περὶ τούτων σκεψάμενοί φασιν ἀστραπαὶ καὶ βρονταὶ δεξιαὶ
τοῖς ἐπιχειροῦσιν ἄγεσθαι. φόβους γὰρ τοῖς πολεμίοις σημαίνουσιν ἐν
δεξιοῖς γινόμεναι.
διαφόρων τοίνυν οὐσῶν τῶν δημηγοριῶν, καὶ τῆς μὲν Ὀδυσσέως

θυοσκόος εὔχεαι εἶναι, πολλάκι που μέλλεις ἀρήμεναι ἐν

μεγάροισι, τηλοῦ ἐμοὶ νόστοιο τέλος γλυκεροῖο γενέσθαι
(χ 321 – 23)· τοὺς γὰρ ἱερέας ποιεῖ καὶ καταρωμένους, ὥσπερ τὸν Χρύ-
σην, οὐ τοὺς μάντεις. ὅταν οὖν εἴπῃ ἢ οἳ μάντιές εἰσι θυοσκόοι
ἢ ἱερῆες (Ω 221), οὐ δεῖ συνάπτειν τῷ θυοσκόοι, ἢ ἱερῆες, ἀλλὰ
θυοσκόοι ἢ ἱερῆες, ἵν' ᾖ ἐπίθετον τῶν ἱερέων τὸ θυοσκόοι, τὰ
τεθυμένα καίοντες· ὁ γὰρ διαζευκτικὸς ἄλλους καὶ ἄλλους δηλοῖ, ὡς
τὸ ἀλλ' ἄγε δή τινα μάντιν ἐρείομεν ἢ ἱερῆα ἢ καὶ ὀνειρο-
πόλον (Α 62). περὶ τριῶν γὰρ ἔφη· περὶ μάντεως, ὃς ἐκ σημείων ἢ
τεράτων ἢ οἰωνῶν ἢ ἔκ τινων συμβόλων ἢ ἀποβάντων λέγει καὶ μαν-
τεύεται, ὡς ὁ Κάλχας ἐκ τοῦ λοιμοῦ τὴν Ἀπόλλωνος μῆνιν, ἐκ τοῦ
δράκοντος καὶ τῶν στρουθῶν τὰ περὶ τὴν πόρθησιν τοῦ Ἰλίου, ὁ δὲ
Θεοκλύμενος ἐξ οἰωνῶν, ἀετὸν θεασάμενος τίλλοντα πέλειαν (ο 529),
καὶ ἡ Ἑλένη ἐπὶ τῶν ἁρπασάντων τὸν ἥμερον χῆνα ἐκ τῆς αὐλῆς·
κλῦτέ μοι, αὐτὰρ ἐγὼ μαντεύσομαι, ὡς ἐνὶ θυμῷ ἀθάνατοι
βάλλουσιν (ο 172). ὁ μὲν οὖν μάντις τοιοῦτος, ὁ δὲ ἱερεὺς ἀρᾶται
καὶ εὔχεται τῷ θεῷ, οὗπερ καὶ τὴν ἱερωσύνην ἔχει, ὡς ὁ Χρύσης κατα-
ρᾶται μὴ τυχὼν τῆς θυγατρός, καὶ πάλιν τυχὼν ὑπερεύχεται . ὁ
δ' ὀνειροπόλος ἔμπειρός ἐστιν ἀποκρίνασθαι ὀνείρατα, ὥσπερ Πηνελόπη
344
τὸν Ὀδυσσέα καὶ τοὺς χῆνας ὁραθέντας ἐπερωτᾷ ἐνύπνια διελέσθαι καὶ
σαφηνίσαι (τ 535 sqq.). καί τινα Εὐρυδάμαντα ὀνειροπόλον γέροντά
Πορφύριος. Zetemata codicis Vaticani P.309, l. 7
ἠὲ χόλον παύσειεν ἐρητύσειέ τε θυμόν (Α 192),

καὶ πάλιν· καὶ μάλα περ θυμῷ κεχολωμένον (Α 217), εἰ μή τις
ἐνταῦθα θυμὸν τὴν ψυχὴν ἀκούοι [ὡς τὸ ἄγριον ἐν στήθεσσι θέτο
μεγαλήτορα θυμόν (Ι 629). τὸ δ' ἄληκτόν τε κακόν τε θυμὸν
ἐνὶ στήθεσσι θεοὶ θέσαν οὐρανίωνες οὕνεκα κούρης (Ι 636 sqq.)
ἐπὶ τοῦ χόλου λέγεται καὶ ἀντὶ τῆς ὀργῆς παραλαμβάνει]. ὅτι δὲ παρὰ
τὸ θύειν καὶ ἐγείρεσθαι καὶ ἡ ψυχὴ καὶ ἡ ὀργὴ θυμός, δηλοῖ λέγων·
Τρωσὶ θυμὸν ἐγεῖραι (Ε 510). θυμὸς δὲ καὶ χόλος προσλαβὼν τὴν
ἐπὶ τὸ δρᾶσαι κακὸν ἀγανάκτησιν χώεσθαι λέγεται, καὶ ὁ ἐν τῷ τοιούτῳ
πάθει χωόμενος κῆρ (Α 44)· αὐτίκα γοῦν τὸν λοιμὸν ἐπάγει, καὶ
δράσαντος ἐρωτῶσιν·
ὅς κ' εἴπῃ ὅ τι τόσσον ἐχώσατο Φοῖβος Ἀπόλλων (Α 64)·
διὸ καὶ ἐπὶ τοῦ δρᾶσαί τι πονηρὸν δυναμένου δι' ὀργὴν βασιλέως
εἴρηται·
κρείσσων γὰρ βασιλεύς, ὅτε χώσεται ἀνδρὶ χέρηι (Α 80).
οὕτως εἴρηκε καὶ τὸ σὺ δ' ἔνδοθι θυμὸν ἀμύξεις χωόμενος
(Α 243), δηλῶν τὸ δραστικὸν δι' ἀγανάκτησιν περιέχειν τὸ χώεσθαι.
καὶ τοίνυν τὸ χωόμενος δ' ὁ γέρων πάλιν ᾤχετο (Α 380)
Πορφύριος. Zetemata codicis Vaticani P.314col1, l. 12
σατο καὶ μετέειπε (Α 73), φρο-

νίμους προσδεκτέον λόγους. φρονί-
μου δέ ἐστι τὰς αἰτίας τῶν ἐνεστη-
κότων εἰπεῖν, καὶ μετὰ ταῦτα ἐπάγειν
τὰ ποιητά. τὸ μὲν οὖν ἀγορήσατο
δηλοῖ τὴν ἐξήγησιν καὶ φανέρωσιν
τῶν ἐνεστηκότων, οἷον οὔτ' ἄρ'
εὐχωλῆς ἐπιμέμφεται καὶ τὰ
ἑξῆς (Α 93), τὸ δὲ μετέειπε τὸ
μετάγειν τὸ ποιητέον, ἐπάγει γάρ·
οὐδ' ὅγε πρὶν λοιμοῖο βαρείας
χεῖρας ἀφέξει καὶ τὰ ἑξῆς.
καὶ ἐπὶ τοῦ Νέστορος· ὦ πόποι, ἦ
μέγα πένθος Ἀχαιίδα γαῖαν
ἱκάνει (Α 254), διήγησιν ἔχει τῶν
ἐνεστώτων ἃ ἀγορήσατο, τὸ δὲ
ἀλλὰ πείθεσθε καὶ ὔμμες (Α
274) ἃ δεῖ πράττειν λέγει. καὶ πά-
345
λιν ὅταν εἴπῃ· καὶ τότε κουφό-

τερον μετεφώνεε Φαιήκεσσι
(θ 201), δεῖ ἡμᾶς τῶν μελλόντων
Πορφύριος. Zetemata codicis Vaticani P.314col2, l. 14
ἐνεστηκότων εἰπεῖν καὶ μετὰ ταῦτα

ἐπάγειν τὰ ποιητά. τὸ μὲν οὖν
ἀγορήσατο δηλοῖ τὴν ἐξήγησιν
καὶ φανέρωσιν τῶν ἐνεστηκότων, ὡς
ὁ λέγων οὔτ' ἄρ' ὅγ' εὐχωλῆς
ἐπιμέμφεται οὔθ' ἑκατόμβης,
ἀλλ' ἕνεκ' ἀρητῆρος, ὃν ἠτί-
μησ' Ἀγαμέμνων, τὸ δὲ μετ-
έειπε τὸ μετὰ ταῦτα ἐπαγαγεῖν τὸ
ποιητέον· ἐπάγει γάρ· οὐδ' ὅγε
πρὶν λοιμοῖο βαρείας χεῖρας
ἀφέξει, πρίν γ' ἀπὸ πατρὶ φί-
λῳ δόμεναι καὶ τὰ ἑξῆς. καὶ τὰ
ἐπὶ τοῦ Νέστορος· ὦ πόποι, ἦ
μέγα πένθος Ἀχαιίδα γαῖαν
ἱκάνει, διήγησιν ἔχει τῶν ἐνεστώ-
των ἅπερ ἀγορήσατο, ἐπὶ δὲ τοῦ
ἀλλὰ πίθεσθε καὶ ὔμμες μετὰ
τὸ διηγήσασθαι τὰ ἐνεστηκότα εἶπεν
ἃ δεῖ πράττειν. πάλιν ὅταν προεί-
πῃ· καὶ τότε κουφότερον
Πορφύριος. Quaestionum Homericarum liber i (recensio V) Sec. 75, l.

19
μόν», καὶ πάλιν· «καὶ μάλα περ

θυμῷ κεχολωμένον», εἰ μή τις ἐν-
ταῦθα θυμὸν τὴν ψυχὴν ἀκούοι. ὅτι
δὲ παρὰ τὸ θύειν καὶ ἐγείρεσθαι καὶ
ἡ ψυχὴ καὶ ἡ ὀργὴ θυμός, δηλοῖ
λέγων· «Τρωσὶ θυμὸν ἐγεῖραι». θυ-
μὸς δὲ καὶ χόλος, προσλαβὼν τὴν
ἐπὶ τὸ δρᾶσαι κακὸν ἀγανάκτησιν,
χώεσθαι λέγεται, καὶ ὁ ἐν τῷ τοιού-
τῳ πάθει «χωόμενος κῆρ»· αὐτίκα
346
γοῦν τὸν λοιμὸν ἐπάγει, καὶ δράσαν-

τος ἐρωτῶσιν· «ὅς κ' εἴπῃ ὅ τι τός-
σον ἐχώσατο Φοῖβος Ἀπόλλων»· διὸ
καὶ ἐπὶ τοῦ δρᾶσαί τι κακὸν δυνα-
μένου δι' ὀργὴν βασιλέως εἴρηται·
»κρείσσων γὰρ βασιλεύς, ὅτε χώσε-
ται ἀνδρὶ χέρηϊ». οὕτως εἴρηκε καὶ
τὸ «σὺ δ' ἔνδοθι θυμὸν ἀμύξεις / χωό-
μενος», δηλῶν τὸ δραστικὸν δι'
ἀγανάκτησιν περιέχειν τὸ χώεσθαι.
καὶ τοίνυν τὸ «χωόμενος δ' ὁ γέρων
Πορφύριος. Quaestionum Homericarum liber i (recensio V) Sec. 89, l. 4
φρονέων ἀγορήσατο καὶ μετέειπε»,

φρονίμους προσδεκτέον λόγους· φρο-
νίμου δέ ἐστι τὰς αἰτίας τῶν ἐνε-
στηκότων εἰπεῖν καὶ μετὰ ταῦτα ἐ-
πάγειν τὰ ποιητέα. τὸ μὲν οὖν «ἀ-
γορήσατο» δηλοῖ τὴν ἐξήγησιν καὶ
φανέρωσιν τῶν ἐνεστηκότων, οἷον
»οὔτ' ἄρ' εὐχωλῆς ἐπιμέμφεται» καὶ
τὰ ἑξῆς, τὸ δὲ «μετέει⌈πε⌉» τὸ μετά-
γειν τὸ ποιητέον· ἐπάγει γάρ· «οὐδ'
ὅ γε πρὶν λοιμοῖο βαρείας χεῖρας ἀ-
φέξει» καὶ τ⌈ὰ⌉ ἑξῆς. καὶ ἐπὶ τοῦ
Νέστορος· «ὢ πόποι, ἦ μέγα πέν-
θος Ἀχαιΐδα γαῖαν ἱκάνει» διήγη-
σιν ἔ⌈χ⌉ει τῶν ⌈ἐνεστώ⌉των ⌈ἃ
»ἀγορήσατο⌉», τῷ δὲ «ἀλλὰ πεί-
θεσθε καὶ ὔμμες» ἃ δεῖ πράττειν λέ-
γει. καὶ πάλιν ⌈ὅταν εἴπῃ· «καὶ τό-
τε κουφότερον μετε⌉φώνεε Φαιή-
κεσσι», δεῖ ἡμᾶς τῶν μελλόντων
λέγεσθαι λόγων ⌈ἀκούειν ὡς κούφων
Πορφύριος. Quaestionum Homericarum liber i (recensio Χ)

Sec. 75, l. 19
ἐνὶ στήθεσσι θεοὶ θέσαν οὐρανίωνες

οὕνεκα κούρης» ἐπὶ τοῦ χόλου λέγει
347
καὶ ἀντὶ τῆς ὀργῆς παραλαμβάνει.

ὅτι δὲ παρὰ τὸ θύειν καὶ ἐγείρεσθαι
καὶ ἡ ψυχὴ καὶ ἡ ὀργὴ θυμός, δηλοῖ
λέγων· «Τρωσὶ θυμὸν ἐγεῖραι». θυ-
μὸς δὲ καὶ χόλος, προσλαβὼν τὴν ἐπὶ
τὸ δρᾶσαι κακὸν ἀγανάκτησιν, χώε-
σθαι λέγεται, καὶ ὁ ἐν τῷ τοιούτῳ
πάθει «χωόμενος κῆρ»· αὐτίκα τὸν
λοιμὸν ἐπάγει, καὶ δράσαντος ἐρω-
τῶσιν· «ὅς κ' εἴπῃ ὅ τι τόσσον ἐχώ-
σατο Φοῖβος Ἀπόλλων»· διὸ καὶ
ἐπὶ τοῦ δρᾶσαί τι πονηρὸν δυναμέ-
νου βασιλέως δι' ὀργὴν εἴρηται·
»κρείσσων γὰρ βασιλεύς, ὅτε χώσε-
ται ἀνδρὶ χέρηϊ». οὕτως εἴρηκε καὶ
τὸ «σὺ δ' ἔνδοθι θυμὸν ἀμύξεις / χωό-
μενος» ἀντὶ τοῦ ἀμυχὰς ποιήσεις,
σπαράττων τὴν ψυχήν· οὕτω τὸ
δραστικὸν δι' ἀγανάκτησιν
Πορφύριος. Quaestionum Homericarum liber i (recensio Χ)

Sec. 89, l. 4
γους· φρονίμου γάρ ἐστι τὸ τὰς

αἰτίας τῶν ἐνεστηκότων εἰπεῖν καὶ
τὸ μετὰ ταῦτα ἐπάγειν τὰ ποιητέα.
τὸ μὲν οὖν «ἀγορήσατο» δηλοῖ τὴν
ἐξήγησιν καὶ φανέρωσιν τῶν ἑστη-
κότων, ὡς ὁ λέγων «οὔτ' ἄρ' ὅ γ'
εὐχωλῆς ἐπιμέμφεται οὔθ' ἑκατόμ-
βης, / ἀλλ' ἕνεκ' ἀρητῆρος ὃν ἠτίμησ'
Ἀγαμέμνων», τὸ δὲ «μετέειπε» τὸ
μετὰ ταῦτα ἐπαγαγεῖν τὸ ποιητέον·
ἐπάγει γάρ· «οὐδ' ὅ γε πρὶν λοιμοῖο
βαρείας χεῖρας ἀφέξει, / πρίν γ' ἀπὸ
πατρὶ φίλῳ δόμεναι» καὶ τὰ ἑξῆς.
καὶ τὰ ἐπὶ τοῦ Νέστορος· «ὢ πόποι,
ἦ μέγα πένθος Ἀχαιΐδα γαῖαν ἱκά-
νει» διήγησιν ἔχει τῶν ἐνεστηκό-
των ἅπερ «ἀγορήσατο», ἐπὶ δὲ τοῦ
»ἀλλὰ πίθεσθε καὶ ὔμμες» μετὰ τὸ
διηγήσασθαι τὰ ἐνεστηκότα εἶπεν ἃ
348
δεῖ πράττειν. πάλιν ὅταν προείπῃ·

»καὶ τότε κουφότερον μετεφώνεε
ΨΑΛΜΟΣ Αʹ. Ὑπόθεσις.
Τὴν ἀρχὴν τῆς προφητείας τῷ ἐξ αὐτοῦ τεχθησομένῳ

Χριστῷ ἀνατίθησιν ὁ Δαυΐδ. Διὸ ἐν πρώτοις μακα-
ρίζει τοὺς εἰς αὐτὸν ἠλπικότας.
[Μακαρίους δὲ καλεῖ τοὺς μὴ πορευθέντας ἐν βουλῇ
ἀσεβῶν, μήτε μὴν στάντας ἐν ὁδῷ ἁμαρτωλῶν, μήτε
ἐπὶ καθέδραν λοιμῶν καθεστηκότας. Τρία γὰρ ἦν τὰ
τάγματα παρὰ Ἰουδαίοις κατὰ τοῦ Σωτῆρος ἐπανα-
στάντα, γραμματεῖς, Φαρισαῖοι, καὶ νομικοί· οἳ καὶ
κληθεῖεν εἰκότως ἀσεβεῖς καὶ ἁμαρτωλοὶ καὶ λοιμοί.
Ὁδὸς μὲν ὁ βίος εἴρηται διὰ τὴν πρὸς τὸ τέλος τῶν
γεννωμένων ἔπαξιν.]
Μακάριος ἀνὴρ ὃς οὐκ ἐπορεύθη ἐν βουλῇ ἀσε-
βῶν. Δυνατὸν δὲ βουλὴν ἀσεβῶν εἰπεῖν τὴν σύνοδον
καὶ τὴν συνέλευσιν τῶν πονηρῶν. Καὶ ἐπεὶ βλαβερὸν
τὸ τοῖς ἀθροίσμασι τῶν ἀσεβῶν παραβάλλειν, μακα-
ρίζει τὸν μηδὲ κατὰ ποσὸν εἰς τὸ αὐτὸν αὐτοῖς ἐρχό-
μενον. Τοιοῦτος ὑπῆρχεν ὁ Ἰωσὴφ ὁ ἀπὸ Ἀριμαθίας,
ὁ τὸ σῶμα τοῦ Κυρίου καὶ Θεοῦ θάψας. Εἴρηται γὰρ
περὶ αὐτοῦ, ὡς οὐκ ἦν συγκατατιθέμενος τῇ βουλῇ
ΨΑΛΜΟΣ τῷ Δαυῒδ ἀνεπίγραφος παρ' Ἑβραίοις.

Βʹ. Ὑπόθεσις.
Ἐν τῷ πρώτῳ ψαλμῷ ἀσεβεῖς τε καὶ ἁμαρτωλοὺς

καὶ λοιμοὺς ἀποφηνάμενος τοὺς ἄρχοντας τοῦ Ἰου-
δαίων ἔθνους, ἐν τούτῳ πάλιν δείκνυσι τὰς πράξεις
διὰ τῶν τοιούτων ὀνομάτων, ὧν γεγόνασι μέτοχοι.
349
[Μνήμῃ τῶν ἀσεβῶν συμπεράνας τὸν πρῶτον ψαλ-

μὸν, ἐκ ταύτης πάλιν τοῦ βʹ τὴν ἀρχὴν ἐποιήσατο,
διδάσκων, ὅτι τὸ προειρημένον τῶν ἀσεβῶν τέλος
καὶ τοὺς κατὰ τοῦ Σωτῆρος λυττήσαντας ὑποδέξε-
ται.]
δὲ τῶν χορδῶν εἰς τὸ ἀκροτελεύτιον τοῦ ψαλτηρίου

διῃρημένως ἐναπεσφίγγετο· αἱ δὲ ἀρχαὶ τῶν χορδῶν
καθίεντο ἄνωθεν. Δέκα γὰρ κόλλαβοι εἴτουν πασσαλί-
σκοι, περὶ τὸν πῆχυν τοῦ ψαλτηρίου στρεφόμενοι,
ἔτεινόν τε τὴν χορδὴν καὶ ἐχάλων πρός τε τὸν ῥυθμὸν
τῆς ἁρμονίας καὶ πρὸς τὸ τοῦ ψαλτῳδοῦ βούλημα.
Καὶ τοῦτό ἐστιν ὅ φησιν ὁ μέγας Βασίλειος, etc.
Ἀθανάσιος. Διὰ τί δὲ οἱ βασιλεῖς Ἡρώδης ὁ Ἀσκα-
λωνίτης καὶ Πιλᾶτος ὁ Πόντιος παρέστησαν, τουτέστι
παρετάξαντο καὶ ἐπῆλθον κατὰ Χριστοῦ; Διὰ τί δὲ οἱ
ἄρχοντες τῶν Ἰουδαίων οἱ ἀσεβεῖς, καὶ λοιμοὶ, καὶ
ἁμαρτωλοὶ, Γραμματεῖς, καὶ Φαρισαῖοι, καὶ νομικοὶ,
εἰς ταὐτὸν συνέδραμον, καὶ κατὰ τοῦ Κυρίου, τουτ-
έστι τοῦ Πατρὸς, καὶ κατὰ τοῦ Χριστοῦ ἐλύττησαν,
τουτέστι τοῦ Υἱοῦ αὐτοῦ; Ὁ γὰρ μὴ τιμῶν τὸν Υἱὸν
οὐδὲ τὸν Πατέρα τιμᾷ. Τάχα μὲν οὖν, ἐπειδὴ τὰ παρ'
ἐκείνοις τετολμημένα τοῦ Κυρίου μᾶλλον τὴν δύνα-
μιν ἔδειξε, καὶ εἰς τοὐναντίον αὐτοῖς τὰ ἐπιχειρήματα
γέγονεν, οἱονεὶ μυκτηρίζει αὐτοὺς ὁ Δαυῒδ, ὡς εἰς
κενὸν πάντα τολμήσαντας· τάχα δὲ καὶ μέμφεται.
Αθανάσιος θεολόγος. ., Disputatio contra Arium [Sp.] Vol. 28, p.472, l.

21
σκων ἐσήμανε τὴν ἀλήθειαν ἐπερωτηθείς. Πυθομένων

γὰρ τῶν μαθητῶν, τί τὸ σημεῖον τῆς παρουσίας τοῦ
Κυρίου Ἰησοῦ, καὶ τῆς συντελείας τοῦ αἰῶνος τού-
του, ἀποκριθεὶς ἔφη οὕτω· «Βλέπετε, μή τις ὑμᾶς
πλανήσῃ. Πολλοὶ γὰρ ἐλεύσονται ἐπὶ τῷ ὀνόματί μου,
λέγοντες· Ἐγώ εἰμι ὁ Χριστὸς, καὶ πολλοὺς πλανή-
σουσι. Μελλήσετε δὲ ἀκούειν πολέμους καὶ ἀκοὰς
πολέμων. Ὁρᾶτε μὴ θροεῖσθε· δεῖ γὰρ ταῦτα γενέσθαι,
ἀλλ' οὔπω τὸ τέλος. Ἐγερθήσεται γὰρ ἔθνος ἐπὶ
350
ἔθνος, καὶ βασιλεία ἐπὶ βασιλείαν, καὶ ἔσονται λιμοὶ,

καὶ λοιμοὶ, καὶ σεισμοὶ κατὰ τόπους. Ταῦτα δὲ πάν-
τα ἀρχὴ ὠδίνων. Τότε παραδώσουσιν ὑμᾶς εἰς θλίψεις,
καὶ ἀποκτενοῦσιν ὑμᾶς· καὶ ἔσεσθε μισούμενοι ὑπὸ
πάντων διὰ τὸ ὄνομά μου. Καὶ τότε σκανδαλισθή-
σονται πολλοὶ, καὶ ἀλλήλους παραδώσουσι, καὶ μισή-
σουσιν ἀλλήλους. Καὶ πολλοὶ ψευδοπροφῆται ἐγερθή-
σονται, καὶ πλανήσουσι πολλούς. Καὶ διὰ τὸ πληθυν-
θῆναι τὴν ἀνομίαν, ψυγήσεται ἡ ἀγάπη τῶν πολλῶν.
Αθανάσιος θεολόγος. ., Syntagma ad quendam politicum [Sp.]

Vol. 28, p.1401, l. 8
ἀρετῆς πολιτεύεσθαι. Κατ' οἰκονομίαν δὲ, ὅταν σφαλ-

λόμενοι καὶ ἁμαρτάνοντες παιδευώμεθα. Κατὰ πα-
ραχώρησιν δὲ, ὅταν παιδευόμενοι μὴ ἐπιστρέφωμεν·
εὐδόκησε γὰρ ὁ Θεὸς τὸν ἄνθρωπον σωθῆναι, καθὼς
καὶ οἱ ἄγγελοι ἐβόων λέγοντες· «Δόξα ἐν ὑψίστοις
Θεῷ, καὶ εἰρήνη ἐπὶ γῆς ἐν ἀνθρώποις εὐδοκίας.»
Οἰκονομικῶς δὲ πάλιν παιδεύει ἡμᾶς ἁμαρτάνοντας,
»ἵνα μὴ σὺν τῷ κόσμῳ κατακριθῶμεν,» ὥς φησιν ὁ
Ἀπόστολος· «Κρινόμενοι δὲ ὑπὸ τοῦ Κυρίου παιδευό-
μεθα. Οὐκ ἔστι κακία ἐν πόλει, ἣν ὁ Κύριος οὐκ
ἐποίησε·» τουτέστι λοιμοὺς, λιμοὺς, νόσους, καὶ
σφαγὰς πολέμων. Ταῦτα γὰρ πάντα τῆς ἁμαρτίας
ἐστὶν ἀναιρετικά. Παραχωρεῖ δὲ καὶ τελείως ἐγκα-
ταλιμπάνει τοὺς μὴ θέλοντας ἢ ἀναμαρτήτως δι-
άγειν, ἢ παιδευομένους μὴ ἐπιστρέφειν, ἀλλ' ἔτι τῇ
κακίᾳ ἐμμένειν, καθὼς γέγραπται, ὅτι «Τετύφλωκεν
ὁ Θεὸς αὐτῶν τοὺς ὀφθαλμοὺς, καὶ πεπώρωκεν αὐτῶν
τὴν καρδίαν·» καί· «Παρέδωκεν αὐτοὺς εἰς ἀδόκιμον
νοῦν ποιεῖν τὰ μὴ καθήκοντα·» τουτέστιν, εἴασε διὰ
τὸ αὐτεξούσιον· καί «Σκληρύνων σκληρυνῶ τὴν καρ-
δίαν Φαραώ·» τουτέστι, παραχωρήσω σκληρυνθῆναι
Αθανάσιος θεολόγος. ., Vita sanctae Syncleticae [Sp.] Vol. 28, p.1504, l.

52
τίνα καταπίῃ. Καὶ τὰ βρώματα αὐτοῦ ἐκλεκτά.

Δέον οὖν πάντοτε γρηγορεῖν. Καὶ γὰρ διὰ τῶν ἔξωθεν
πραγμάτων πολεμεῖ, καὶ διὰ τῶν ἔνδον λογισμῶν
351
δαμάζει. Καὶ πλέον διὰ τῶν ἔνδον· καὶ γὰρ νύκτωρ

καὶ μεθ' ἡμέραν ἀΰλως προσέρχεται.
Τίνος οὖν χρεία πρὸς τὸν παρόντα πόλεμον;
Δῆλον, ὡς ἀσκήσεως ἐπιπόνου καὶ καθαρᾶς προσευ-
χῆς. Ἀλλὰ ταῦτα μὲν γενικῶς ἐπὶ παντὸς λογισμοῦ
ὀλεθρίου ἀλεξητήρια πέφυκε· δεῖ δὲ καὶ ἰδικαῖς τι-
σιν ἐννοίαις χρήσασθαι πρὸς τὸ τὸν παρόντα τῆς
ψυχῆς λοιμὸν ἀπώσασθαι· καὶ ἐπελθόντος τοῦ αἰ-
σχίστου λογισμοῦ, ἀνθυποφέρειν αὐτῷ τὰ ἐναντία.
Εἰ γὰρ γένοιτο ἐν τοῖς κατὰ διάνοιαν χωρίοις ὄψεως
εὐπρεποῦς φαντασία, τῷ λόγῳ τὸ παρὸν τιμωρητέον,
καὶ τοῦ εἰδώλου τοὺς ὀφθαλμοὺς ἐκκολαπτέτω, τῶν
δὲ παρειῶν τὰς σάρκας ἐξαιρείτω· ὑποτεμνέτω δὲ
καὶ τὰ χείλη, καὶ λοιπὸν ὁράτω πῆγμα ὀστέων ψι-
λῶν δυσειδές· κατανοείτω λοιπὸν τί ἦν τὸ ποθούμε-
νον· οὕτω γὰρ ὁ λογισμὸς ἀναχαιτίσαι δυνηθείη τῆς
ματαίας πλάνης.
Ιωάννης Στοβαίος. Anthologium

Book 1, ch. 3, sec. 54, l. 7
λισσόμενοι, ὅτε κέν τις ὑπερβαίῃ καὶ ἁμάρτῃ,

καὶ τὸ (id. Ι 497)·
στρεπτοὶ δέ τε καὶ θεοὶ αὐτοί,
συνόλως τε πᾶν εἴ τι τούτοις εἴρηται παραπλησίως.
Ἐν ταὐτῷ.
Ἀλλ' οὐ μὴν οὐδὲ ἐκεῖνο παρετέον, ὡς, εἰ καὶ μὴ κα-
κῶν αἴτιοι τυγχάνουσιν οἱ θεοί, τῶν γε τοιούτων ἔνια
προσάπτουσί τισι καὶ περιβάλλουσιν ἀξίους σωματικαῖς
τε ἐλαττώσεσι καὶ ταῖς τῶν ἐκτός, οὐ κακοηθείᾳ χρώμενοι,
κἀξεπίτηδες δυσχρηστῆσαι ἄνθρωπον οἰόμενοι δεῖν, ἀλλ' ἐν
τρόπῳ κολάσεως. Καθάπερ γὰρ λοιμοὶ καὶ αὐχμοί, ἔτι
δὲ ἐπομβρίαι καὶ σεισμοὶ καὶ πᾶν τὸ τοιόνδε τὰ μὲν
πολλὰ γίγνεται δι' αἰτίας ἑτέρας τινὰς φυσικωτέρας, ἔστι
δ' ὅτε καὶ ὑπὸ θεῶν, ἐπειδὰν καιρὸς ᾖ δημοσίᾳ καὶ
κοινῇ τὰ πολλῶν ἀμπλακήματα κολασθῆναι, τὸν αὐτὸν
τρόπον καὶ πρὸς ἕνα χρῶνταί ποτε θεοὶ σωματικοῖς τε
ἐλαττώμασι καὶ τοῖς τῶν ἐκτός, ἐς αὐτοῦ μέντοι κόλασιν,
ἐπιστροφὴν δὲ καὶ προαίρεσιν ἀμείνω τῶν ἄλλων.
Πλάτωνος Νόμων (IV p. 715E – 716B).
352
Ιωάννης Στοβαίος. Anthologium Book 1, ch. 9, sec. 16, l. 10
τῷ ὑγιεινῷ ἔρως, ἄλλος δὲ ὁ ἐπὶ τῷ νοσώδει.

Ἐν ταὐτῷ (p. 188A – D).
Ἐπεὶ καὶ ἡ τῶν ὡρῶν τοῦ ἐνιαυτοῦ ξύστασις μεστή
ἐστιν ἀμφοτέρων τούτων, καὶ ἐπειδὰν μὲν πρὸς ἄλληλα
τοῦ κοσμίου τύχῃ ἔρωτος, ἃ νῦν δὴ λέγω, τά τε θερμὰ
καὶ τὰ ψυχρὰ καὶ τὰ ξηρὰ καὶ ὑγρὰ καὶ ἁρμονίαν καὶ
κρᾶσιν λάβῃ σώφρονα, ἥκει φέροντα εὐετηρίαν τε καὶ ὑγί-
ειαν ἀνθρώποις καὶ τοῖς ἄλλοις ζῴοις τε καὶ φυτοῖς, καὶ
οὐδὲν ἠδίκησεν· ὅταν δὲ ὁ μετὰ τῆς ὕβρεως ἔρως ἐγκρα-
τέστερος καὶ περὶ τὰς τοῦ ἐνιαυτοῦ ὥρας γένηται, διέ-
φθειρέ τε πολλὰ καὶ ἠδίκησεν. οἵ τε γὰρ λοιμοὶ φιλοῦσι
γίγνεσθαι ἐκ τῶν τοιούτων καὶ ἄλλα ἀνόμοια καὶ πολλὰ
νοσήματα καὶ τοῖς θηρίοις καὶ τοῖς φυτοῖς. καὶ γὰρ
πάχναι καὶ χάλαζαι καὶ ἐρυσῖβαι ἐκ πλεονεξίας καὶ ἀκο-
σμίας περὶ ἄλληλα τῶν τοιούτων γίγνεται ἐρωτικῶν, ὧν
ἐπιστήμη περὶ ἄστρων τε φορὰς καὶ ἐνιαυτῶν ὥρας ἀστρο-
νομία καλεῖται. Ἔτι τοίνυν καὶ αἱ θυσίαι πᾶσαι καὶ οἷς
μαντικὴ ἐπιστατεῖ τέχνη, ταῦτα δ' ἐστὶν ἡ περὶ θεούς τε
καὶ ἀνθρώπους πρὸς ἀλλήλους κοινωνία, οὐ περὶ ἄλλο τί
ἐστιν ἢ περὶ ἔρωτος φυλακήν τε καὶ ἴασιν. Πᾶσα γὰρ
ἀσέβεια φιλεῖ γίγνεσθαι, ἐὰν μή τις τῷ
πάσχουσιν οἱ ἄλλοι ἀστέρες· ἐλεύθεροι δὲ ὄντες ὑπεράνω

πάντων ὥσπερ φύλακες ἀκριβεῖς καὶ ἐπίσκοποι τοῦ παν-
τὸς περιέχονται τῷ νυχθημέρῳ τὸ πᾶν.
{ΤΑΤ} Ἆρ' οὖν καὶ οὗτοι, ὦ πάτερ, ἔχουσι πρὸς
ἡμᾶς ἐνέργειαν;
{ἙΡΜ.} Τὴν μεγίστην, ὦ τέκνον. Εἰ γὰρ ἐκείνοις
ἐνεργοῦσι, πῶς οὐ καὶ ἡμῖν; καὶ καθ' ἕνα ἕκαστον καὶ
κοινῇ; Οὕτως, ὦ τέκνον, τῶν καθολικῶς πάντων συμβαι-
νόντων τῇ ἐνεργείᾳ ἀπὸ τούτων ἐστιν. οἷον (ὃ λέγω νόη-
σον) βασιλειῶν μετατροπαί, πόλεων ἐπαναστάσεις, λιμοί,
λοιμοί, ἀμπώτεις θαλάσσης, γῆς σεισμοί, οὐδὲν τούτων,
ὦ τέκνον, χωρὶς τῆς τούτων ἐνεργείας γίνεται. Ἔτι τε
πρὸς τούτοις νόησον· εἰ γὰρ οὗτοι μὲν ἐπιστατοῦσιν ἐκεί-
νων, ἡμεῖς δὲ καὶ ὑπὸ τοὺς ἑπτά ἐσμεν, οὐ νοεῖς καὶ εἰς
ἡμᾶς τινα ἐκείνων φθάνειν ἐνέργειαν, ἤτοι ὑπ' αὐτῶν,
ἢ δι' ἐκείνων;
353
{ΤΑΤ} Τίς δ' ἂν αὐτοῖς εἴη, ὦ πάτερ, ὁ τοῦ

σώματος τύπος;
{ἙΡΜ.} Τούτους οὖν καλοῦσιν οἱ πολλοὶ δαίμονας·
οὐδὲ γὰρ ἴδιόν τί ἐστι γένος τὸ τῶν δαιμόνων οὔτε ἄλλα
σώματα ἔχοντες ἐξ ἰδίας τινὸς ὕλης οὔτε ψυχῇ κινού
μένων τοῖς κρατήσασιν διαφέρειν τὸ χωρίον· οὗπερ γενο-

μένου, Ὀθρυάδης Λακεδαιμόνιος στρατιώτης πολλοὺς
ἀποκτείνας καὶ πολλὰ τετρωμένος ἔκειτο μεταξὺ τῶν
ἀνῃρημένων Λακεδαιμονίων μόνος περιλειφθείς, Ἀρ-
γείων δὲ δύο Ἀλκήνωρ καὶ Χρόμιος· ὧν ἀπελθόντων
εἰς Ἄργος ἀπαγγεῖλαι τὴν νίκην, Ὀθρυάδης πολλοὺς σκυ-
λεύσας τῶν πολεμίων τρόπαιον ἔστησε καὶ χρησάμενος
τῷ τῶν τραυμάτων αἵματι ἐπέγραψεν ‘Λακεδαιμόνιοι
κατ' Ἀργείων’, καὶ τοῦτο πράξας ἀπέθανεν.
Τοῦ αὐτοῦ.
Λοιμοῦ κατασχόντος τὴν Λακεδαίμονα διὰ τὴν ἀναί-
ρεσιν τῶν κηρύκων τῶν ἀποσταλέντων παρὰ Ξέρξου αἰ-
τοῦντος γῆν καὶ ὕδωρ ὥσπερ ἀπαρχὰς δουλείας, χρησμὸς
ἐδόθη, ἀπαλλαγήσεσθαι αὐτούς, εἴ γέ τινες ἕλοιντο Λακε-
δαιμονίων παρὰ τοῦ βασιλέως ἀναιρεθῆναι. τότε Βοῦλις
καὶ Σπερθίης ἀφικόμενοι πρὸς βασιλέα ἠξίουν ἀναιρε-
θῆναι· ὃ δὲ θαυμάσας αὐτῶν τὴν ἀρετὴν ἐπανιέναι
προσέταξεν.
περὶ δὲ τὰν ψυχὰν πολλῷ μείζονα καὶ χαλεπώτερα· πάντα

γὰρ τὰ κατὰ τὸν βίον ἄθεσμα, κακά, παράνομα καὶ ἀσε-
βήματα, ἐκ τῶν κατὰ τὰν ψυχὰν παθημάτων ἐντί. διὰ
γὰρ τὰς παρὰ φύσιν ἀμέτρους ἐπιθυμίας πολλοὶ εἰς
ἀκατασχέτους ὁρμὰς ἐξώκειλαν, καὶ οὔτε τᾶς ἐκ τῶν
θυγατέρων οὔτε τᾶς ἐκ τῶν ματέρων ἀνοσιωτάτας ἡδονᾶς
ἀπέσχοντο, ἀλλὰ καὶ ἐπὶ πατροκτονίᾳ παρεγένοντο, καὶ
πολλοὶ τὰ ἴδια τέκνα κατέσφαξαν. τί λέγω τὰ ἀπὸ τῶν
ἐκτὸς ἐπηρτημένα κακά, τὰς ἐπομβρίας καὶ αὐχμώς, ὑπερ-
βολὰς καυμάτων, ὑπερβολὰς ψύξιος, ὥστε πολλάκις ἐκ
τᾶς κατὰ τὸν ἀέρα ἀνωμαλίας λοιμόν τε καὶ λιμὸν γίνε-
σθαι καὶ ποικιλίαν παντοδαπῶν συμπτωμάτων καὶ ὅλας
354
πόλεις ἐρημοῦσθαι; πολλῶν οὖν τοιούτων ἐπικρεμαμένων

μήτε ταῖς κατὰ τὸ σῶμα εὐαμερίαις ποτέχοντες σεμνυνό-
μενοι ἐπαιρώμεθα, αἵ τινες ὀλίγω πυρετῶ ἐπιγενομένω
ἀνθέων τρόπῳ συντόμως μαραίνοντι, μήτε ταῖς ἐκτὸς
νομιζομέναις εὐτυχίαις, αἳ καὶ αὐταὶ πολλάκις τάχιον
ἀπόλλυσθαι ἢ γίνεσθαι πεφύκαντι· πάντα γὰρ ταῦτα,
ἄστατά τε καὶ ἀβέβαια Εὐρίπου τρόπον, ἐν πολλαῖς καὶ
ποικίλαις μεταβολαῖς γινόμενα παρειλήφαμεν, καὶ οὐδὲν
αὐτῶν μένον οὐδὲ ἀκίνητον οὐδὲ βέβαιον οὐδὲ ἀναφαίρετον.
Βασίλειος θεολόγος. Enarratio in prophetam Isaiam [Dub.]

Ch. 5, sec. 166, l. 3
ἐγενόμην (καὶ γὰρ ἐγήρασα) καὶ οὐκ εἶδον δίκαιον ἐγκατα-

λελειμμένον, οὐδὲ τὸ σπέρμα αὐτοῦ ζητοῦν ἄρτους. Καὶ
Οἱ υἱοὶ τοῦ νυμφῶνος, ὅσον μετ' αὐτῶν ἐστιν ὁ νυμφίος,
οὐ δύνανται νηστεύειν. Ὅπου δὲ λιμὸς καὶ δίψα, ἐκεῖ καὶ
ἡ νεκρότης. – Ἵνα οὖν μὴ λιμοκτονηθῶμεν, ζητήσωμεν τὸν
ἄρτον τὸν ἐπουράνιον· μηδὲ τῷ δίψει καταφρυγῶμεν, ζητήσω-
μεν τὸ ὕδωρ, περὶ οὗ εἶπεν ὁ Κύριος, ὅτι Ἐάν τις πίῃ ἐκ τοῦ
ὕδατος, οὗ ἐγὼ δώσω αὐτῷ, οὐ μὴ διψήσῃ εἰς τὸν αἰῶνα.
Καὶ ἐπλάτυνεν ὁ ᾅδης τὴν ψυχὴν αὐτοῦ καὶ διή-
νοιξε τὸ στόμα αὐτοῦ, τοῦ μὴ διαλιπεῖν. Καὶ καταβήσονται
οἱ ἔνδοξοι καὶ οἱ μεγάλοι καὶ οἱ πλούσιοι καὶ οἱ λοιμοὶ
αὐτῆς καὶ ὁ ἀγαλλιώμενος ἐν αὐτῇ. Καὶ ταπεινωθήσεται
ἄνθρωπος καὶ ἀτιμασθήσεται ἀνὴρ, καὶ οἱ ὀφθαλμοὶ οἱ
μετέωροι ταπεινωθήσονται.
Ἵνα τὸ ἁδρὸν τῶν ἀπολλυμένων ὁ λόγος ἡμῖν παραστήσῃ,
πλατύνειν ἔφη τὸν ᾅδην τὸ στόμα αὐτοῦ. Ὥσπερ ἐπὶ τῶν
ζώων, ὅσα λάβρως ὑπὸ πολλῆς ἐνδείας τὴν τροφὴν διαρπάζει
καὶ πλατύνει τὸ στόμα περιτεινόμενον τῇ τροφῇ, οὕτω (φησὶ)
καὶ ὁ ᾅδης τὸ ἑαυτοῦ στόμα εὐρυχωρότερον ποιεῖν εἴρηται. –
Τάχα δὲ ἡμῖν ὁ λόγος ἐνδείκνυται, κοινόν τινα τόπον ἐν τῷ
ἐσωτάτῳ τῆς γῆς, ἐπίσκιον πανταχόθεν καὶ ἀλαμπῆ,

Ch. 5, sec. 166, l. 42
355
ἐπουρανίοις, οὕτως ὁ ἄδικος αἰχμάλωτος ἤδη καὶ νεκρὸς

καὶ εἰς ᾅδου διὰ τῶν πρὸς θάνατον ἁμαρτημάτων κατα-
βεβηκὼς λέγεται.
Διαφορὰς δὲ ταγμάτων καταβαινόντων εἰς τὸν ᾅδην ὁ
λόγος ἀπηριθμήσατο· πρῶτον τοὺς ἐνδόξους· οὗτοι δ' ἂν
εἶεν οἱ ἐν ὑπολήψει τινὶ δεξιᾷ, οὐ πάντως ἔχοντες τῷ
ἐπιφαινομένῳ σχήματι τὴν ἐκ τοῦ βίου μαρτυρίαν ἀκο-
λουθοῦσαν· εἶτα οἱ μεγάλοι, οἱ ἐν δυνάμει τινὶ καὶ ἀρχῇ
τῶν πολλῶν ὑπερέχοντες· καὶ οἱ πλούσιοι, οἱ πολὺ πλῆθος
χρημάτων ἄδικον περιβεβλημένοι, ἢ οἱ ἀκόρεστον τὴν ἐπι-
θυμίαν τοῦ πλείονος ἔχοντες· καὶ οἱ λοιμοὶ αὐτῆς, ὅσοι
δίκην νόσου φθοροποιοῦ κατὰ διάδοσιν ἐπινεμομένης, τοὺς
προσιόντας αὐτοῖς διαφθείροντες, ἤτοι ἐκ μοχθηρᾶς διδασκα-
λίας, ἢ ἐκ τοῦ κατὰ τὴν ἁμαρτίαν ἐρεθισμοῦ, λοιμοὶ δι-
καίως προσαγορεύονται. Οἵτινες καταβαίνουσιν εἰς τὸν ᾅδην.
– Καὶ ὁ ἀγαλλιώμενος (φησὶν) ἐν αὐτῇ. Οὗτος δ' ἂν εἴη ὁ ἐν
σαρκὶ Ἰουδαῖος, τῇ γηΐνῃ Ἱερουσαλὴμ ἐναγαλλιώμενος, πρὸς
δὲ τὴν ἀποκειμένην τοῖς Ἁγίοις τοῦ Θεοῦ μακαριότητα μὴ
βλέπων. Τήρει δὲ ὅτι τὸ, Ἐν αὐτῇ, κατὰ τὴν κοινὴν συν-
ήθειαν εἴρηται· ὡς καὶ ἐπὶ τῶν ἰδιωτικῶν οἴκων πολλάκις
τοὺς ὑπερέχοντας αὐτοὺς προσαγορεύεσθαι ὑπὸ τῶν
Ch. 5, sec. 166, l. 45
Διαφορὰς δὲ ταγμάτων καταβαινόντων εἰς τὸν ᾅδην ὁ

λόγος ἀπηριθμήσατο· πρῶτον τοὺς ἐνδόξους· οὗτοι δ' ἂν
εἶεν οἱ ἐν ὑπολήψει τινὶ δεξιᾷ, οὐ πάντως ἔχοντες τῷ
ἐπιφαινομένῳ σχήματι τὴν ἐκ τοῦ βίου μαρτυρίαν ἀκο-
λουθοῦσαν· εἶτα οἱ μεγάλοι, οἱ ἐν δυνάμει τινὶ καὶ ἀρχῇ
τῶν πολλῶν ὑπερέχοντες· καὶ οἱ πλούσιοι, οἱ πολὺ πλῆθος
χρημάτων ἄδικον περιβεβλημένοι, ἢ οἱ ἀκόρεστον τὴν ἐπι-
θυμίαν τοῦ πλείονος ἔχοντες· καὶ οἱ λοιμοὶ αὐτῆς, ὅσοι
δίκην νόσου φθοροποιοῦ κατὰ διάδοσιν ἐπινεμομένης, τοὺς
προσιόντας αὐτοῖς διαφθείροντες, ἤτοι ἐκ μοχθηρᾶς διδασκα-
λίας, ἢ ἐκ τοῦ κατὰ τὴν ἁμαρτίαν ἐρεθισμοῦ, λοιμοὶ δι-
καίως προσαγορεύονται. Οἵτινες καταβαίνουσιν εἰς τὸν ᾅδην.
– Καὶ ὁ ἀγαλλιώμενος (φησὶν) ἐν αὐτῇ. Οὗτος δ' ἂν εἴη ὁ ἐν
σαρκὶ Ἰουδαῖος, τῇ γηΐνῃ Ἱερουσαλὴμ ἐναγαλλιώμενος, πρὸς
δὲ τὴν ἀποκειμένην τοῖς Ἁγίοις τοῦ Θεοῦ μακαριότητα μὴ
βλέπων. Τήρει δὲ ὅτι τὸ, Ἐν αὐτῇ, κατὰ τὴν κοινὴν συν-
ήθειαν εἴρηται· ὡς καὶ ἐπὶ τῶν ἰδιωτικῶν οἴκων πολλάκις
τοὺς ὑπερέχοντας αὐτοὺς προσαγορεύεσθαι ὑπὸ τῶν ἐνοι-
κούντων σύνηθες. Τοιοῦτόν ἐστι καὶ τὸ Οἱ θεμέλιοι αὐτοῦ
356
ἐν τοῖς ὄρεσι τοῖς ἁγίοις. – Καὶ ὁ τοίνυν ἀγαλλιώμενος ἐν

αὐτῇ, εἰς ᾅδου καταβήσεται.
τας. Ὡς γὰρ οἱ ἐν βορβόρῳ καλινδούμενοι

χοῖροι ἀεὶ προσπλάττουσιν ἑαυτοῖς τὸν πηλόν· οὕτως
οὗτοι τὸ ἐκ τῆς ἡδονῆς αἶσχος καθ' ἑκάστην ἡμέραν
προσαναμάσσονται. Μακάριον μὲν οὖν τὸ μὴ δια-
νοηθῆναι τὸ πονηρόν· εἰ δὲ κατὰ συναρπαγὴν τοῦ
ἐχθροῦ ἐδέξω τῇ ψυχῇ βουλεύματα ἀσεβείας, μὴ στῇς
ἐπὶ τῆς ἁμαρτίας. Εἰ δὲ καὶ τοῦτο πέπονθας, μὴ
ἐνιδρυνθῇς τῷ κακῷ. Μὴ τοίνυν καθεσθῇς ἐπὶ καθ-
έδρας τῆς τῶν λοιμῶν. Εἰ ἐνόησας καθέδραν τίνα
φησὶν ὁ λόγος, ὅτι τὴν διαρκῆ λέγει τοῦ κακοῦ προς-
εδρίαν, ἐξέτασον λοιπὸν τίνας ὠνόμασε τοὺς λοιμούς.
Φασὶ δὴ τὸν λοιμὸν οἱ περὶ ταῦτα δεινοὶ, ἐπειδὰν
ἑνὸς ἀνθρώπου ἢ κτήνους ἅψηται, κατὰ διάδοσιν ἐπὶ
πάντας τοὺς ἐγγίζοντας διανέμεσθαι· φύσιν γὰρ
εἶναι τῆς νόσου τοιαύτην, τὸ ἐξ ἀλλήλων πάντας ἀνα-
πιμπλάναι τῆς ἀῤῥωστίας. Τοιοῦτοι δέ τινές εἰσι καὶ
οἱ ἐργάται τῆς ἀνομίας. Ἄλλος γὰρ ἄλλῳ τῆς νόσου
μεταδιδόντες συννοσοῦσιν ἀλλήλοις, καὶ συναπόλλυν-
ται. Ἢ οὐχ ὁρᾷς τοὺς πόρνους τοὺς ἐπὶ τῆς ἀγορᾶς
καθημένους, καὶ καταγελῶντας τῶν σωφρονούντων,
καὶ διηγουμένους ἑαυτῶν τὰ τῆς αἰσχύνης ἔργα,
χοῖροι ἀεὶ προσπλάττουσιν ἑαυτοῖς τὸν πηλόν· οὕτως

οὗτοι τὸ ἐκ τῆς ἡδονῆς αἶσχος καθ' ἑκάστην ἡμέραν
προσαναμάσσονται. Μακάριον μὲν οὖν τὸ μὴ δια-
νοηθῆναι τὸ πονηρόν· εἰ δὲ κατὰ συναρπαγὴν τοῦ
ἐχθροῦ ἐδέξω τῇ ψυχῇ βουλεύματα ἀσεβείας, μὴ στῇς
ἐπὶ τῆς ἁμαρτίας. Εἰ δὲ καὶ τοῦτο πέπονθας, μὴ
ἐνιδρυνθῇς τῷ κακῷ. Μὴ τοίνυν καθεσθῇς ἐπὶ καθ-
έδρας τῆς τῶν λοιμῶν. Εἰ ἐνόησας καθέδραν τίνα
φησὶν ὁ λόγος, ὅτι τὴν διαρκῆ λέγει τοῦ κακοῦ προς-
εδρίαν, ἐξέτασον λοιπὸν τίνας ὠνόμασε τοὺς λοιμούς.
Φασὶ δὴ τὸν λοιμὸν οἱ περὶ ταῦτα δεινοὶ, ἐπειδὰν
ἑνὸς ἀνθρώπου ἢ κτήνους ἅψηται, κατὰ διάδοσιν ἐπὶ
357

καὶ διηγουμένους ἑαυτῶν τὰ τῆς αἰσχύνης ἔργα, τὰ
τοῦ σκότους ἐπιτηδεύματα, καὶ τὰ πάθη τῆς ἀτιμίας

καὶ διηγουμένους ἑαυτῶν τὰ τῆς αἰσχύνης ἔργα, τὰ
τοῦ σκότους ἐπιτηδεύματα, καὶ τὰ πάθη τῆς ἀτιμίας
ἀπαριθμουμένους ὡς ἀριστείας, ἤ τινας ἄλλας ἀνδρα-
γαθίας; Οὗτοί εἰσιν οἱ λοιμοὶ οἱ τὸ ἴδιον κακὸν ἐπὶ
πάντας ἄγειν φιλονεικοῦντες, καὶ πολλοὺς ἑαυτοῖς
παραπλησίους γενέσθαι φιλοτιμούμενοι, ἵνα ἐν τῇ
κοινωνίᾳ τῶν κακῶν διαφύγωσι τὰ ὀνείδη. Οὔτε γὰρ
πῦρ εὐκαταπρήστου ὕλης ἁψάμενον δυνατὸν μὴ οὐχὶ
ἐπὶ πᾶσαν αὐτὴν διαβῆναι, ἄλλως τε κἂν ἐπιτύχῃ
πνεύματος ἐπιφόρου τὴν φλόγα διακομίζοντος· οὔτε
τὴν ἁμαρτίαν, ἑνὸς ἁψαμένην, μὴ οὐχὶ ἐπὶ πάντας
τοὺς ἐγγίζοντας διελθεῖν, ἐξαπτόντων αὐτὴν τῶν
πνευμάτων τῆς πονηρίας. Τὸ γὰρ τῆς πορνείας
πνεῦμα οὐκ ἀνέχεται ἐν τῷ ἑνὶ στῆναι τὴν ἀτι
ἐπὶ πᾶσαν αὐτὴν διαβῆναι, ἄλλως τε κἂν ἐπιτύχῃ

πνεύματος ἐπιφόρου τὴν φλόγα διακομίζοντος· οὔτε
τὴν ἁμαρτίαν, ἑνὸς ἁψαμένην, μὴ οὐχὶ ἐπὶ πάντας
τοὺς ἐγγίζοντας διελθεῖν, ἐξαπτόντων αὐτὴν τῶν
358
πνευμάτων τῆς πονηρίας. Τὸ γὰρ τῆς πορνείας

πνεῦμα οὐκ ἀνέχεται ἐν τῷ ἑνὶ στῆναι τὴν ἀτι-
μίαν, ἀλλ' εὐθὺς ἡλικιῶται συμπαρελήφθησαν· κῶμοι,
καὶ μέθαι, καὶ αἰσχρὰ διηγήματα ἑταίρα συμπί-
νουσα, τούτῳ προσμειδιῶσα, κἀκεῖνον διερεθίζουσα,
καὶ πάντας πρὸς τὴν αὐτὴν ἁμαρτίαν συμφλέγουσα.
Ἆρα μικρὸς ὁ λοιμὸς οὗτος, ἢ μικρὰ ἡ διάδοσις τοῦ
κακοῦ; Τί δὲ, ὁ τὸν πλεονέκτην ζηλῶν, ἢ ὁ τὸν ἐξ
ἄλλης τινὸς πονηρίας περιφανῆ τινα πολιτικὴν δυνα-
στείαν περιβεβλημένον, ἢ ἐθνῶν ἡγεμονίαν ἔχον-
τα, ἢ στρατοπέδων ἄρχοντα, εἶτα τοῖς αἰσχίστοις
πάθεσιν ἐμφυρόμενον, οὐχὶ αὐτῇ τῇ ψυχῇ τὸν
λοιμὸν παρεδέξατο, τὸ τοῦ ζηλουμένου κακὸν
οἰκεῖον ποιούμενος; Αἱ γὰρ κατὰ τὸν βίον λαμ-
πρότητες συναναφαίνουσιν ἑαυταῖς καὶ τοὺς
βίους τῶν περιβλέπτων· καὶ στρατιῶται μὲν ὡς τὰ
πολλὰ τοῖς στρατοπεδάρχαις ἐξομοιοῦνται·
μίαν, ἀλλ' εὐθὺς ἡλικιῶται συμπαρελήφθησαν· κῶμοι,

καὶ μέθαι, καὶ αἰσχρὰ διηγήματα ἑταίρα συμπί-
νουσα, τούτῳ προσμειδιῶσα, κἀκεῖνον διερεθίζουσα,
καὶ πάντας πρὸς τὴν αὐτὴν ἁμαρτίαν συμφλέγουσα.
Ἆρα μικρὸς ὁ λοιμὸς οὗτος, ἢ μικρὰ ἡ διάδοσις τοῦ
κακοῦ; Τί δὲ, ὁ τὸν πλεονέκτην ζηλῶν, ἢ ὁ τὸν ἐξ
ἄλλης τινὸς πονηρίας περιφανῆ τινα πολιτικὴν δυνα-
στείαν περιβεβλημένον, ἢ ἐθνῶν ἡγεμονίαν ἔχον-
πολλὰ τοῖς στρατοπεδάρχαις ἐξομοιοῦνται· οἱ δὲ ἐν
ταῖς πόλεσι δῆμοι ζηλοῦσι τοὺς ἐν δυνάμει. Καὶ
ὅλως, ἐπειδὰν τὸ τοῦ ἑνὸς κακὸν μιμήσεως ἄξιον τοῖς
πολλοῖς νομισθῇ, οἰκείως καὶ προσηκόντως λεχθήσε-
ται λοιμός τις ψυχῶν ἐπιπολάζειν τῷ βίῳ. Τὸ γὰρ ἐν
359
κακίᾳ περίβλεπτον πολλοὺς τῶν εὐολισθήτων εἰς τὸν

ὅμοιον ζῆλον ἐφέλκεται.

πολλὰ τοῖς στρατοπεδάρχαις ἐξομοιοῦνται· οἱ δὲ ἐν
ταῖς πόλεσι δῆμοι ζηλοῦσι τοὺς ἐν δυνάμει. Καὶ
ὅλως, ἐπειδὰν τὸ τοῦ ἑνὸς κακὸν μιμήσεως ἄξιον τοῖς
πολλοῖς νομισθῇ, οἰκείως καὶ προσηκόντως λεχθήσε-
ται λοιμός τις ψυχῶν ἐπιπολάζειν τῷ βίῳ. Τὸ γὰρ ἐν
κακίᾳ περίβλεπτον πολλοὺς τῶν εὐολισθήτων εἰς τὸν
ὅμοιον ζῆλον ἐφέλκεται. Ἐπεὶ οὖν ἄλλος ἐξ ἄλ-
λου τῆς φθορᾶς ἀναπίμπλαται, λοιμώσσειν τὰς ψυ-
χὰς οἱ τοιοῦτοι λεγέσθωσαν. Μὴ τοίνυν καθίσῃς ἐπὶ
καθέδρας λοιμῶν, ἢ μὴ μετάσχῃς συνεδρίου ἀνθρώ-
πων φθορέων καὶ λυμεώνων, ἢ μὴ ἐναπομείνῃς
τοῖς κακῶς βουλευθεῖσιν. Ἀλλ' ὁ μὲν λόγος ἔτι
ἐν προοιμίοις, τὸ δὲ πλῆθος ὁρῶ τὴν συμμετρίαν
ἐκβαῖνον· ὡς μήτε ὑμῖν ῥᾳδίαν εἶναι τῶν πλειόνων
Βασίλειος θεολόγος. Quod deus non est auctor malorum Vol. 31, p.332,
l. 25
σιος δὲ τούτῳ, καὶ οὐδὲν κατὰ τὴν ἀφροσύνην ἀπο-

λειπόμενος, καὶ ὁ λέγων τῶν κακῶν αἴτιον εἶναι τὸν
Θεόν. Ὁμότιμον γὰρ αὐτῶν εἶναι τίθεμαι τὴν ἁμαρ-
τίαν, διότι ἑκάτεροι ὁμοίως ἀρνοῦνται τὸν ἀγα-
θόν· ὁ μὲν οὐκ εἶναι τὸ παράπαν λέγων, ὁ δὲ
οὐκ ἀγαθὸν αὐτὸν εἶναι διοριζόμενος. Εἰ γὰρ κακῶν
αἴτιος, οὐκ ἀγαθὸς δηλονότι· ὥστε ἀμφοτέρωθέν
ἐστιν ἄρνησις τοῦ Θεοῦ. Πόθεν οὖν, φησὶν, αἱ
νόσοι; πόθεν αἱ τῶν θανάτων ἀωρίαι; πόθεν αἱ
πανωλεθρίαι τῶν πόλεων; τὰ ναυάγια, οἱ πόλεμοι,
οἱ λοιμοί; Καὶ γὰρ κακὰ, φησὶ, ταῦτα, καὶ
πάντα Θεοῦ ποιήματα. Ὥστε τίνα ἔχομεν ἄλλον καὶ
360
οὐχὶ τὸν Θεὸν τῶν γινομένων ἐπαιτιάσασθαι; Δεῦρο

δὴ οὖν, ἐπειδὴ εἰς τὸ πολυθρύλλητον ἐμπεπτώκαμεν
ζήτημα, ἐπί τινα ὁμολογουμένην ἀρχὴν τὸν λόγον
ἀναγαγόντες, φιλοπονώτερον διαλαβόντες τὸ πρό-
βλημα, τρανὴν καὶ ἀσύγχυτον τὴν περὶ αὐτοῦ ἐξ-
ήγησιν πειραθῶμεν ποιήσασθαι.
Βασίλειος θεολόγος. In ebriosos Vol. 31, p.449, l. 45
τὸ πρὸς πᾶσαν ἀπάτην εὐπαράγωγον; τὸ πρὸς τὰς

ὀργὰς ἀταμίευτον;
Ἡ δὲ πρὸς τὰς ἡδονὰς ἀκρασία ἄντικρυς ὥσπερ
ἐκ πηγῆς τοῦ οἴνου φέρεται, καὶ συνεισπίπτει τῷ
ἀκράτῳ τῆς ἀσελγείας ἡ νόσος, πᾶσαν βοσκημάτων
μανίαν ἐπὶ τὸ θῆλυ δευτέραν τῆς τῶν μεθυόντων
ὕβρεως ἀποφαίνουσα· εἴπερ τὰ μὲν ἄλογα γνωρίζει
τοὺς ὅρους τῆς φύσεως, οἱ δὲ μεθύοντες ἐν ἄῤῥενι
μὲν τὸ θῆλυ, ἐν δὲ τῷ θήλει τὸ ἄῤῥεν ἐπιζητοῦσιν.
Οὐδὲ ἐπεξελθεῖν τῷ λόγῳ ῥᾴδιον πᾶσι τοῖς ἐκ τῆς
μέθης δεινοῖς. Αἱ μὲν οὖν ἐκ τοῦ λοιμοῦ βλάβαι
χρόνῳ ἐγγίνονται τοῖς ἀνθρώποις, κατὰ μικρὸν
τοῦ ἀέρος τὴν παρ' ἑαυτοῦ φθορὰν ἐντιθέντος τοῖς
σώμασιν· αἱ δὲ παρὰ τοῦ οἴνου εὐθὺς συνεισπίπτου-
σιν. Οὕτω γὰρ τὴν ψυχὴν ἀπολωλότες, ὡς ὑπὸ πάσης
κηλῖδος εἶναι κατεστιγμένοι, ἔτι καὶ αὐτὴν τοῦ σώ-
ματος τὴν ἕξιν προσδιαφθείρονται· οὐ μόνον τῇ
ὑπερβολῇ τῶν ἡδονῶν ἐξοιστρουσῶν ἐπὶ λαγνείας
ἐκτετηκότες καὶ διαῤῥέοντες, ἀλλὰ καὶ αὐτῷ τῷ
ὄγκῳ πεπλαδηκὸς καὶ βρυῶδες καὶ τοῦ ζωτικοῦ τόνου
λελυμένον τὸ σῶμα φέροντες.
Βασίλειος θεολόγος. Prologus 7 (de judicio dei) Vol. 31, p.664, l. 48
οὕτως ἀπαραίτητον τὸ κρῖμα, καὶ ὑπὲρ τῆς καθάρ-

σεως ἡ θυσία ἀναγκαία, ἣν καὶ ὁ δίκαιος Ἰὼβ μαρ-
τυρεῖται προσφέρειν ὑπὲρ τῶν υἱῶν, τί ἄν τις εἴποι
περὶ τῶν ἐν γνώσει ἁμαρτανόντων, ἢ τῶν τούτοις
ἐφησυχαζόντων; Καὶ ἵνα μὴ δόξωμεν στοχασμοῖς
αὐτὸ μόνον εἰκόσιν ἀναλογίζεσθαι τὴν κατὰ τούτων
ἀγανάκτησιν, αὐτῆς πάλιν ἀναγκαῖον μνημονεῦσαι
τῆς θεοπνεύστου Γραφῆς, ἀρκούσης ἐπὶ τοῦ παρόντος
361
καὶ διὰ μιᾶς ἱστορίας παραστῆσαι τὸ κρῖμα τῶν

τοιούτων. Καὶ υἱοὶ, φησὶν, Ἠλεὶ τοῦ ἱερέως, υἱοὶ
λοιμοί. Τούτοις δὲ τοιούτοις οὖσιν, ὅτι μὴ ἐπεξῆλθε
σφοδρότερον ὁ πατὴρ, τοιαύτην ἐκίνησεν ὀργὴν τῇ
μακροθυμίᾳ τοῦ Θεοῦ, ὥστε, ἐπαναστάντων τῶν
ἀλλοφύλων, τοὺς μὲν υἱοὺς αὐτοῦ ἐκείνοις ἀναιρεθῆ-
ναι κατὰ τὸν πόλεμον ἐν ἡμέρᾳ μιᾷ, ἡττηθῆναι δὲ
σύμπαντα τὸν λαὸν, καὶ τούτων πεσεῖν ἱκανοὺς, γε-
νέσθαι δὲ καὶ περὶ τὴν κιβωτὸν τῆς ἁγίας τοῦ Θεοῦ
διαθήκης, ἃ μήτε ἠκούσθη ποτὲ πρότερον, ὥστε, ἧς
οὔτε Ἰσραηλίταις, οὔτε μὴν αὐτοῖς ἱερεῦσιν ἅπασιν,
οὐδὲ πάντοτε ἅπτεσθαι θεμιτὸν ἦν, οὐδὲ τόπος
Βασίλειος θεολόγος. Asceticon magnum sive Quaestiones (regulae

fusius tractatae) Vol. 31, p.1037, l. 2
ἐκ πίστεως· καὶ τοῖς ἁπλουστέροις μηδένα.

δυσπειθείας ὄλισθον ἐμποιήσῃ. Συμφέρει γὰρ, φησὶν
ὁ Κύριος, ἵνα κρεμασθῇ μύλος ὀνικὸς περὶ τὸν
τράχηλον αὐτοῦ, καὶ ἔῤῥιπται εἰς τὴν θάλασσαν,
ἢ ἵνα σκανδαλίσῃ ἕνα τῶν μικρῶν τούτων. Ἐὰν
δέ τινες ἐπιμένωσι τῇ ἀπειθείᾳ, λάθρα μὲν κα-
ταμεμφόμενοι, μὴ δημοσιεύοντες δὲ τὴν λύπην, ὡς
καὶ διακρίσεως αἴτιοι τῇ ἀδελφότητι, καὶ τὴν πρὸς
τὰς ἐντολὰς πληροφορίαν διασαλεύοντες, καὶ δυσπει-
θείας καὶ παρακοῆς διδάσκαλοι, ἐκβαλλέσθωσαν τῆς
ἀδελφότητος. Ἔκβαλλε γὰρ, φησὶ, λοιμὸν ἐκ
συνεδρίου, καὶ συνεξελεύσεται αὐτῷ νεῖκος· καὶ
πάλιν· Ἐξάρατε τὸν πονηρὸν ἐξ ὑμῶν αὐτῶν. Διότι
μικρὰ ζύμη ὅλον τὸ φύραμα ζυμοῖ.
Βασίλειος θεολόγος. Asceticon magnum sive Quaestiones (regulae

brevius tractatae) Vol. 31, p.1113, l. 32
θῶν τῷ Υἱῷ οὐκ ὄψεται τὴν ζωήν· ἀλλ' ἡ ὀργὴ

τοῦ Θεοῦ μενεῖ ἐπ' αὐτόν· ἔπειτα καὶ ἐξ ἱστοριῶν
ἔν τε τῇ Παλαιᾷ καὶ τῇ Καινῇ Γραφῇ φερομένων.
Ἰδοὺ γὰρ ὁ μὲν Ἄχαρ, ἡνίκα ἔκλεψε τὴν γλῶσσαν
τὴν χρυσῆν καὶ τὴν ψιλὴν, ἐπὶ πάντα τὸν λαὸν
γέγονεν ὀργὴ Κυρίου, καίτοιγε ἀγνοήσαντα καὶ τὸν
ἡμαρτηκότα καὶ τὸ ἁμάρτημα, μέχρις ὅτε ἐφανε-
362
ρώθη ὁ προειρημένος, καὶ τὸν φοβερὸν ἐκεῖνον ἅμα

πᾶσι τοῖς ἰδίοις ὑπέμεινεν ὄλεθρον. Ὁ δὲ Ἠλεὶ
καίπερ οὐκ ἐφησυχάσας τοῖς ἑαυτοῦ υἱοῖς, οἵτινες
ἦσαν υἱοὶ λοιμοὶ, πολλάκις δὲ αὐτοῖς παραινέσας,
καὶ εἰπὼν, Μὴ, τέκνα, οὐκ ἀγαθὰ ἀκούω περὶ
ὑμῶν, καὶ λόγῳ πλείονι κατασκευάσας τῆς τε ἁμαρ-
τίας τὸ ἄτοπον καὶ τῆς κρίσεως τὸ ἄφευκτον, ὅτι
μὴ ὅλως ἐξεδίκησε, μηδὲ τὸν πρέποντα ζῆλον κατ'
αὐτῶν ἐπεδείξατο, τοσοῦτον παρώξυνε τὴν ὀργὴν
τοῦ Θεοῦ, ὡς καὶ τὸν λαὸν τοῖς υἱοῖς αὐτοῦ συνανα-
λωθῆναι, καὶ τὴν κιβωτὸν αὐτὴν ὑπὸ τῶν ἀλλοφύλων
ληφθῆναι, καὶ αὐτὸν ἐπὶ τούτοις οἰκτρῷ τέλει
θανατωθῆναι. Εἰ δὲ κατὰ τῶν μὴ συνεγνωκότων τῷ
ἁμαρτήσαντι, καὶ κατὰ τῶν κωλυσάντων,
Βασίλειος θεολόγος. Homilia dicta in Lacisis Vol. 31, p.1449, l. 44
Μὴ προφασίζου τοὺς παῖδας. Τί ὑποτίθῃ ἀφορ-

μὴν εὐπρόσωπον εἰς τὴν ἁμαρτίαν; Ὁ τὸν παῖδα
ποιήσας, καὶ σὲ ἐποίησεν. Ὁ σοὶ τὰς ἀφορμὰς
παρεχόμενος, καὶ τῷ παιδὶ παρέξει τὰς τοῦ βίου
διεξαγωγάς. Ἕκαστος τῆς ἑαυτοῦ ζωῆς λόγον δώσει
τῷ Κυρίῳ. Τί οἶδας τίνι θησαυρίζεις; «Θησαυρί-
ζει, καὶ οὐκ οἶδε τίνι συνάξει αὐτά.» Πολλάκις
ὁ παῖς ἐστιν ὑπόθεσις τῶν θησαυριζομένων. Ἐγέ-
νετο δὲ ἢ λῃστοῦ διάρπαγμα, ἢ συκοφάντου παραν-
άλωμα, ἢ πολεμίων αἰχμαλώτευμα τὰ ὑπὸ σοῦ συν-
αχθέντα, ἢ λοιμοῦ ἐγκατασκήψαντος. Πολλοὶ γὰρ
ἀφανισμοὶ τοῦ βίου. Εἰπέ μοι· ὅτε ᾔτεις παρὰ τοῦ
Θεοῦ τοὺς παῖδας, ὅτε ἐβούλου γενέσθαι τέκνων πα-
τὴρ, τί προσετίθεις τῇ εὐχῇ; Δός μοι παῖδας, ἵνα,
πλεονέκτης γενόμενος, τῇ προφάσει τῶν παίδων τῇ
γεέννῃ παραδοθῶ; Δός μοι παῖδας, ἵνα μὴ ποιήσω
τὰς ἐντολάς; Δός μοι παῖδας, ἵνα τοῦ Εὐαγγελίου κα-
ταφρονήσω; Οὐ ταῦτα ἦν ἃ τότε ἔλεγες, ἀλλὰ παῖδας
ἐζήτεις συνεργοὺς τοῦ βίου. Ἔλαβες συνεργοὺς,
κοινωνοὺς τοῦ βίου· δίδασκε καὶ λόγοις ἀγαθοῖς,
καὶ ὑποδείγμασι χρηστοῖς, ὁποίους προσῆκεν εἶναι
Βασίλειος θεολόγος. Constitutiones asceticae [Sp.]

363
Vol. 31, p.1369, l. 31
πτουσι, πολλοὺς δὲ καὶ παρατρέπειν ἐπὶ τὴν ἴσην

κακίαν σπουδάζουσιν· ὅσοι κυβερνήσεως λογισμοῦ
ἀμοιροῦντες, καὶ τῷ καλῶς καὶ κακῶς ἄγοντι ῥᾳδίως
προστίθενται, τοῦτο καλὸν νομίσαντες, ὅπερ ἄν τις ἢ
ὀρθῶς, ἢ πιθανῶς ὑφηγήσεται. Καὶ τούτους τοίνυν
πρὸς τὸ οἰκεῖον καθέλκειν σπουδάζουσι βάραθρον, τὴν
διαστροφὴν αὐτῶν οἰκείαν ἀπολογίαν εἶναι νομί-
ζοντες, καὶ τὴν ἑταιρίαν τῆς πονηρίας τῶν ἐγκλη-
μάτων ἐλάττωσιν. Τούτους οὖν ἐκ παντὸς τρόπου
προσήκει φυλάττεσθαι, ὡς ἂν μήτ' ἄλλους βλάψαι ἐν
τῇ τοῦ ψυχικοῦ λοιμοῦ μεταδόσει, καὶ αὐτοὶ πάν-
τοθεν εἰργόμενοι, ὀψὲ γοῦν πρὸς τὸ καλὸν ἐπιστρέ-
ψωσι, παιδαγωγὸν τὴν αἰσχύνην λαμβάνοντες, καὶ
τὴν τῶν σπουδαίων ἀποστροφὴν νουθεσίαν εἰς τὴν
τῆς κακίας ἀπαλλαγήν. Τοῦτο γὰρ καὶ ὁ Παῦλος
ἐδίδαξε, λέγων περὶ τῶν μηδὲν ἐργαζομένων ἀλλὰ
περιεργαζομένων· Τοῦτον, φησὶ, σημειοῦσθε, καὶ
μὴ συναναμίγνυσθε αὐτῷ, ἵνα ἐντραπῇ.
ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ Θʹ.

γέγονεν, εἰς αἰχμαλωσίαν ἀγομένου τοῦ λαοῦ διὰ τὸ

ἁμαρτήματα. Ὥσπερ οὖν τῆς τομῆς, ἢ τοῦ καυ-
τῆρος, οὐχ ὁ ἰατρὸς αἴτιος, ἀλλ' ἡ νόσος· οὕτω καὶ
οἱ τῶν πόλεων ἀφανισμοὶ, ἐκ τῆς ἀμετρίας τῶν
ἁμαρτανομένων τὴν ἀρχὴν ἔχοντες, τὸν Θεὸν ἁπά-
σης μέμψεως ἀπολύουσιν.
Ἔρχεται γὰρ καὶ δι' ὀλίγους κακὰ, καὶ μοχθη-
ρίας τινὸς παραπήλαυσε δῆμος. Ἄχαρ ἱεροσύλησε,
καὶ ὅλη ἡ παράταξις ἐμαστίζετο. Ὁ Ζαμβρὶ πάλιν
εἰς τὰς Μαδιανίτιδας ἐξεπόρνευε, καὶ ὁ Ἰσραὴλ
ἔπιπτεν εἰς δίκην. Καὶ καθάπερ ὁ λοιμὸς, ἐπειδὰν
ἑνὸς ἀνθρώπου ἢ κτήνους ἅψηται, κατὰ διάδοσιν
ἐπὶ πάντας τοὺς ἐγγίζοντας διανέμεσθαι πέφυκεν·
οὕτω καὶ οἱ ἐργάται τῆς ἀνομίας, τὸ ἴδιον κακὸν
ἐπὶ πάντας ἄγειν φιλονεικοῦσι, πολλοὺς ἑαυτοῖς πα-
364
ραπλησίους γενέσθαι φιλοτιμούμενοι, ἵνα ἐν τῇ

κοινωνίᾳ τῶν κακῶν διαφεύγωσι τὰ ὀνείδη· καὶ
ἄλλος ἄλλῳ τῆς νόσου μεταδιδόντες, συννοσοῦσιν ἀλ-
λήλοις καὶ συναπόλλυνται. Οὔτε γὰρ πῦρ, εὐκατα-
πρήστου ὕλης ἁψάμενον, δυνατὸν μὴ οὐχὶ ἐπὶ πᾶσαν
αὐτὴν διαβῆναι, ἄλλως τε κἂν ἐπιτύχῃ πνεύματος
Ωριγένης θεολόγος. Contra Celsum Book 1, sec. 31, l. 27
ἑώρων οἱ τοῦ Ἰησοῦ μαθηταί, τολμῶντες οὐ

μόνον Ἰουδαίοις ἐκ τῶν προφητικῶν λόγων παριστάνειν
ὅτι οὗτος εἴη ὁ προφητευθείς, ἀλλὰ καὶ τοῖς λοιποῖς ἔθνεσιν
ὅτι ὁ χθὲς καὶ πρώην σταυρωθεὶς ἑκὼν τοῦτον τὸν θάνατον
ὑπὲρ τοῦ γένους τῶν ἀνθρώπων ἀνεδέξατο, ἀνάλογον τοῖς
ἀποθανοῦσιν ὑπὲρ τῶν πατρίδων ἐπὶ τῷ σβέσαι λοιμικὰ
κρατήσαντα καταστήματα ἢ ἀφορίας ἢ δυσπλοΐας; Εἰκὸς
γὰρ εἶναι ἐν τῇ φύσει τῶν πραγμάτων κατά τινας ἀπορρήτους
καὶ δυσλήπτους τοῖς πολλοῖς λόγους φύσιν τοιαύτην, ὡς
ἕνα δίκαιον ὑπὲρ τοῦ κοινοῦ ἀποθανόντα ἑκουσίως ἀποτρο-
πιασμοὺς ἐμποιεῖν φαύλων δαιμονίων, ἐνεργούντων λοιμοὺς
ἢ ἀφορίας ἢ δυσπλοΐας ἤ τι τῶν παραπλησίων.
Λεγέτωσαν οὖν οἱ βουλόμενοι ἀπιστεῖν τῷ Ἰησοῦν ὑπὲρ
ἀνθρώπων ἀποτεθνηκέναι τρόπῳ σταυροῦ, πότερον οὐδὲ τὰς
ἑλληνικὰς παραδέξονται καὶ βαρβαρικὰς πολλὰς ἱστορίας
περὶ τοῦ τινας ὑπὲρ τοῦ κοινοῦ τεθνηκέναι καθαιρετικῶς τῶν
προκαταλαβόντων τὰς πόλεις καὶ τὰ ἔθνη κακῶν· ἢ ἐκεῖνα
μὲν γεγένηται οὐδὲν δὲ πιθανὸν ἔχει ὁ νομιζόμενος ἄνθρωπος
πρὸς τὸ ἀποθανεῖν ἐπὶ καθαιρέσει μεγάλου δαίμονος καὶ
δαιμόνων ἄρχοντος, ὑποτάξαντος ὅλας τὰς ἐπὶ γῆν ἐληλυθυίας
ἀνθρώπων ψυχάς;
ἀξιούμενα ὑπὸ τῶν αὐτοῖς προσαγόντων ἢ διὰ τὰ ἔργα τῆς

ἀρετῆς. Διόπερ διαγράφων τὰ γινόμενα ὁ τῶν ποιητῶν
ἄριστος Ὅμηρος καὶ διδάσκων, τίνα μάλιστά ἐστι τὰ
πείθοντα τοὺς δαίμονας ποιεῖν ἃ βούλονται οἱ θύοντες,
εἰσήγαγε τὸν Χρύσην, ἕνεκεν ὀλίγων στεφάνων καὶ μηρίων
ταύρων καὶ αἰγῶν τυγχάνοντα ὧν ᾔτησε καθ' Ἑλλήνων διὰ
τὴν θυγατέρα, ἵνα λοιμώξαντες ἀποδώσειαν αὐτῷ τὴν
Χρυσηΐδα. Μέμνημαι δὲ παρά τινι τῶν Πυθαγορείων,
365
ἀναγράψαντι περὶ τῶν ἐν ὑπονοίᾳ παρὰ τῷ ποιητῇ λελεγμέ-

νων, ἀναγνοὺς ὅτι τὰ τοῦ Χρύσου πρὸς τὸν Ἀπόλλωνα ἔπη
καὶ ὁ ἐξ Ἀπόλλωνος ἐπιπεμφθεὶς τοῖς Ἕλλησι λοιμὸς
διδάσκει ὅτι ἠπίστατο Ὅμηρος πονηρούς τινας δαίμονας,
χαίροντας ταῖς κνίσσαις καὶ ταῖς θυσίαις, μισθοὺς ἀποδιδόναι
τοῖς θύσασι τὴν ἑτέρων φθοράν, εἰ τοιοῦτο οἱ θύοντες
εὔχοιντο.
Καὶ ὁ «Δωδώνης» δὲ «μεδέων δυσχειμέρου», παρ' ᾧ
εἰσιν οἱ προφῆται «ἀνιπτόποδες χαμαιεῦναι», ἀποδοκιμάσας
τὸ τῶν ἀνδρῶν εἰς προφητείαν γένος ταῖς Δωδωνίσι χρῆται,
ὡς καὶ ὁ Κέλσος παρέστησεν. Ἔστω δέ τις τούτοις παρα-
πλήσιος Κλάριος καὶ ἕτερος ἐν Βραγχίδαις καὶ ἄλλος ἐν
Ἄμμωνος ἢ ὅποι ποτὲ γῆς μαντευόμενοι, πόθεν οὖν δειχθή
ὦσι, διδακτέον καὶ περὶ τούτου τοὺς βουλομένους ὅτι ὁ τοῦ

θεοῦ λόγος οὐδὲν τῶν φαύλων ἀναγορεύειν βούλεται κτῆμα
θεοῦ τυγχάνειν, ἀνάξιον αὐτὸ κρίνων τηλικούτου κυρίου.
Διόπερ οὐ πάντες μὲν ἄνθρωποι χρηματίζουσιν ἄνθρωποι
θεοῦ, μόνοι δὲ οἱ ἄξιοι τοῦ θεοῦ· ὁποῖος ἦν Μωϋσῆς καὶ
Ἠλίας, καὶ εἴ τις ἄλλος ἀναγέγραπται «ἄνθρωπος θεοῦ»
ἢ παραπλήσιός ἐστι τοῖς ἀναγεγραμμένοις. Οὕτως δὲ καὶ οὐ
πάντες ἄγγελοι «ἄγγελοι» λέγονται εἶναι «τοῦ θεοῦ»
ἀλλὰ μόνοι οἱ μακάριοι, οἱ δ' ἐκτραπέντες ἐπὶ τὴν κακίαν
ἄγγελοι τοῦ διαβόλου ὀνομάζονται, ὥσπερ οἱ φαῦλοι
ἄνθρωποι ἄνθρωποι ἁμαρτίας ἢ υἱοὶ λοιμοὶ ἢ υἱοὶ ἀδικίας.
Ἐπεὶ οὖν καὶ ἄνθρωποι οἱ μέν εἰσι σπουδαῖοι οἱ δὲ φαῦλοι,
διὸ καὶ οἱ μὲν «τοῦ θεοῦ» οἱ δὲ τοῦ διαβόλου εἶναι λέγονται,
ἀλλὰ καὶ «ἄγγελοι» οἱ μὲν «τοῦ θεοῦ» οἱ δὲ τοῦ πονηροῦ,
δαίμονες δὲ οὐκέτι διχῶς, πάντες γὰρ ἀποδείκνυνται εἶναι
φαῦλοι· διὰ τοῦτο φήσομεν ψευδῆ εἶναι τὸν Κέλσου λόγον
εἰπόντος τό· Εἰ δ' εἰσί τινες δαίμονες, δηλονότι καὶ οὗτοι
τοῦ θεοῦ· ἢ δεικνύτω ὁ βουλόμενος μὴ λόγον ὑγιῆ εἶναι
τὴν περὶ ἀνθρώπων καὶ ἀγγέλων διαίρεσιν, ἢ λόγον ἔχοντα
παραπλήσιον δύνασθαι ἀποδείκνυσθαι καὶ ἐπὶ δαιμόνων.
Ωριγένης θεολόγος. Fra.in Jeremiam (in catenis) Fra. 69, l. 2
χωρὶς ὀργῆς καὶ διαλογισμῶν». τοιούτων χειρῶν ἐπαιρομένων τοῦ

Μωσέως ἐνίκα Ἰσραήλ, καθαιρουμένων δὲ ἐνίκα ὁ Ἀμαλήκ. ὁ οὕτως
366
εὐχόμενος οὐκ ἀποτυγχάνει, ἀληθεύοντος τοῦ ῥητοῦ· «ἔτι λαλοῦντός

σου ἐρεῖ· ἰδοὺ πάρειμι». τῶν οὖν πονηρῶν τὸ θυμίαμα, φησίν,
οὐκ ἠδύνατο κύριος ἔτι φέρειν, καθάπερ ἡμεῖς κἂν ὑπομείνωμέν
τινα δυσωδίαν, ἀλλ' οὖσαν πλείονα φεύγομεν. καὶ ὁ θεὸς οὖν μέτρον
ἀνοχῆς ἔχων, μὴ μετανοοῦντας μετέρχεται· ὅπερ ἐπὶ Νῶε πεποίηκε,
τῶν τότε πλημμελούντων τὴν δυσωδίαν μηκέτι φέρειν δυνάμενος.
διό φησιν ἐν προφήταις· «ἐσιώπησα, μὴ καὶ ἀεὶ σιωπήσομαι;»
Ὡς γὰρ σωμάτων σεσηπότων ὁ παρακείμενος παραλαμβά-
νων ἀὴρ καὶ φθειρόμενος λοιμὸν ποιεῖ τοῖς ἐντυγχάνουσι, καὶ τὸ
χωρίον ἄβατον γίνεται, οὕτω ψυχῶν ἁμαρτίαι λοιμὸν ψυχῶν
ἀπεργάζονται.
Τῷ λαῷ συμπάσχων Βαροὺχ ἀπωδύρετο, καὶ ἀξιοῖ περὶ
αὐτῶν τὸν θεόν. διὸ λαμβάνει τῆς ἐν κακοῖς βοηθείας ἐπαγγελίαν,
λέγοντος οὕτω τοῦ θεοῦ· οὓς καθαιρῶ, πάλιν οἰκοδομήσω.
πρῶτον γὰρ «ἀλγεῖν ποιεῖ, καὶ πάλιν ἀποκαθίστησιν» καὶ τὰ ἐπὶ
τούτοις· οὐ γὰρ δεκτὰ τὰ χρηστὰ μὴ τῶν κακῶν προανῃρημένων.
λύει γὰρ καὶ τὰς μοχθηρὰς τῶν ἀπίστων οἰκοδομὰς ὡς ἀρχιτέκτων
»τῆς σκηνῆς τῆς ἀληθινῆς ἣν ἔπηξεν αὐτὸς καὶ οὐκ ἄνθρωπος»,
Ωριγένης θεολόγος. Fra.in Jeremiam (in catenis) Fra. 69, l. 3
Μωσέως ἐνίκα Ἰσραήλ, καθαιρουμένων δὲ ἐνίκα ὁ Ἀμαλήκ. ὁ οὕτως

εὐχόμενος οὐκ ἀποτυγχάνει, ἀληθεύοντος τοῦ ῥητοῦ· «ἔτι λαλοῦντός
σου ἐρεῖ· ἰδοὺ πάρειμι». τῶν οὖν πονηρῶν τὸ θυμίαμα, φησίν,
οὐκ ἠδύνατο κύριος ἔτι φέρειν, καθάπερ ἡμεῖς κἂν ὑπομείνωμέν
τινα δυσωδίαν, ἀλλ' οὖσαν πλείονα φεύγομεν. καὶ ὁ θεὸς οὖν μέτρον
ἀνοχῆς ἔχων, μὴ μετανοοῦντας μετέρχεται· ὅπερ ἐπὶ Νῶε πεποίηκε,
τῶν τότε πλημμελούντων τὴν δυσωδίαν μηκέτι φέρειν δυνάμενος.
διό φησιν ἐν προφήταις· «ἐσιώπησα, μὴ καὶ ἀεὶ σιωπήσομαι;»
Ὡς γὰρ σωμάτων σεσηπότων ὁ παρακείμενος παραλαμβά-
νων ἀὴρ καὶ φθειρόμενος λοιμὸν ποιεῖ τοῖς ἐντυγχάνουσι, καὶ τὸ
χωρίον ἄβατον γίνεται, οὕτω ψυχῶν ἁμαρτίαι λοιμὸν ψυχῶν
ἀπεργάζονται.
Τῷ λαῷ συμπάσχων Βαροὺχ ἀπωδύρετο, καὶ ἀξιοῖ περὶ
αὐτῶν τὸν θεόν. διὸ λαμβάνει τῆς ἐν κακοῖς βοηθείας ἐπαγγελίαν,
λέγοντος οὕτω τοῦ θεοῦ· οὓς καθαιρῶ, πάλιν οἰκοδομήσω.
πρῶτον γὰρ «ἀλγεῖν ποιεῖ, καὶ πάλιν ἀποκαθίστησιν» καὶ τὰ ἐπὶ
τούτοις· οὐ γὰρ δεκτὰ τὰ χρηστὰ μὴ τῶν κακῶν προανῃρημένων.
λύει γὰρ καὶ τὰς μοχθηρὰς τῶν ἀπίστων οἰκοδομὰς ὡς ἀρχιτέκτων
»τῆς σκηνῆς τῆς ἀληθινῆς ἣν ἔπηξεν αὐτὸς καὶ οὐκ ἄνθρωπος», περὶ
ἧς φησιν ὁ Παῦλος·
367
Ωριγένης θεολόγος. In Jeremiam (Ομιλία. 12-20) Ομιλία. 12, sec. 6, l.

4
οἰκονομεῖ, ἀλλ' ὅλον τὸν κόσμον οἰκονομεῖ, τὰ ἐν τῷ οὐρανῷ, τὰ

ἐν τῇ γῇ πανταχοῦ διοικεῖ. σκοπεῖ οὖν τί συμφέρει ὅλῳ τῷ κόσμῳ
καὶ πᾶσι τοῖς οὖσι, κατὰ τὸ δυνατὸν σκοπεῖ καὶ τὸ συμφέρον τῷ
ἑνί, οὐ μέντοι ἵνα γένηται ἐπὶ ζημίᾳ τοῦ κόσμου τὸ τοῦ ἑνὸς συμφέ-
ρον. διὰ τοῦτο καὶ πῦρ αἰώνιον ἡτοιμάσθη, διὰ τοῦτο καὶ γέεννα
ηὐτρέπισται, διὰ τοῦτο ἔστι τι καὶ σκότος ἐξώτερον, ὧν χρεία οὐ
μόνον διὰ τὸν κολαζόμενον, ἀλλὰ μάλιστα διὰ τὸ κοινόν.
Εἰ δὲ θέλεις τὴν γραφὴν μάρτυρα λαβεῖν, ὅτι καὶ εἰς ἑτέρων
παίδευσιν οἱ ἁμαρτωλοὶ κολάζονται, κἂν οὗτοί ποτε ἀπεγνωσμένοι
ὦσι περὶ θεραπείας, ἄκουε Σολομῶντος ἐν ταῖς Παροιμίαις λέγοντος·
»λοιμοῦ μαστιγουμένου ἄφρων πανουργότερος ἔσται». οὐκ αὐτὸν
τὸν μαστιγούμενον εἶπεν ἔσεσθαι πανουργότερον καὶ φρονιμώτερον
διὰ τὰς μάστιγας, ἀλλὰ τὸν ἄφρονά φησι μεταβάλλειν ἀπὸ ἀφροσύνης
εἰς φρόνησιν διὰ τὰς προσαγομένας τῷ λοιμῷ μάστιγας· τοῦτο γὰρ
σημαίνεται ἐκ τοῦ ὀνόματος ἐνταῦθα τῆς πανουργίας. καὶ μεταβάλλει
διὰ τοῦ βλέπειν ἑτέρους μαστιγουμένους ὁ ἄφρων. οὐκοῦν συμφέρει
ἡμῖν, ἐάν γε σωτηρίας ἄξιοι γενώμεθα δι' ἄλλων κολαζομένων, ἡ
ἄλλων κόλασις. καὶ ὡς συνήνεγκεν τὸ παράπτωμα τοῦ Ἰσραὴλ τῇ
σωτηρίᾳ τῶν ἐθνῶν, οὕτως συνοίσει ἡ κόλασίς τινων τῇ ἑτέρων
σωτηρίᾳ. διὰ τοῦτο ἀγαθὸς ὢν ὁ θεός φησιν· «οὐ φείσομαι καὶ
οὐκ οἰκτειρήσω ἀπὸ διαφθορᾶς αὐτῶν».
Ωριγένης θεολόγος. Fra.ex commentariis in epistulam i ad Corinthios

(in catenis) Sec. 6, l. 7

[Ὠριγένους]
Τὸ ὄνομα τοῦ σταυροῦ δοκεῖ σκάνδαλον εἶναι· ἀλλ' ἐάν τις παρέχῃ τὰς
ἀκοὰς τῷ λόγῳ τοῦ θεοῦ καὶ τῇ χάριτι, ὄψεται καὶ 8τοῦτο μέγα
μυστήριον. καὶ
οἱ ἐθνικοὶ παραδεδώκασιν ὅτι πολλάκις, λοιμῶν μεγάλων γενομένων ἢ
ἐπομ-
βριῶν ἢ αὐχμῶν, ταῦτα ἐπαύσατο ἀνθρώπου ἑαυτὸν παραδόντος ὑπὲρ
τοῦ
368
κοινοῦ· τί οὖν θαυμαστὸν εἰ, ὅλου τοῦ κόσμου λοιμώττοντος τῇ πλάνῃ,

ὑπὲρ
τοῦ λοιμοῦ τοῦ ἀληθινοῦ ἐχρῆν 8ἕνα ἀποθανεῖν ὑπὲρ τοῦ καταλύσαι τὸν
τῆς
ἀγνοίας καὶ τοῦ σκότους καὶ τῆς ἀπωλείας λοιμόν; τίς δὲ ἠδύνατο τοῦτο
ἀνα-
δέξασθαι; οὐ προφήτης, οὐκ ἀπόστολος, οὐδέ τις ἄλλος δίκαιος· ἀλλ' ἔδει
ἐξ οὐρανοῦ καταβῆναι θείαν δύναμιν δυναμένην ἀναδέξασθαι 8ὑπὲρ

πάντων ἀπο-
θανεῖν μετά τινος παραδειγματισμοῦ, ἵνα δι' ἐκείνου τοῦ θανάτου
τρόπαιον
γένηται κατὰ τοῦ διαβόλου. καὶ γὰρ εἰώθασιν οἱ ἐν κόσμῳ θριαμβεύοντες
τοὺς πολεμίους ἐν τρόπῳ σταυροῦ τιθέναι τὰ τρόπαια κατὰ τῶν

νικωμένων.
ἔστιν οὖν ὁ σταυρὸς τοῦ χριστοῦ τρόπαιον κατὰ τοῦ Σατανᾶ· διὰ τοῦτο
λέγει
8Ἐμοὶ δὲ μὴ γένοιτο καυχᾶσθαι εἰ μὴ ἐν τῷ σταυρῷ τῷ ἐγνωκότι τὴν
δύναμιν τοῦ
σταυροῦ τίς ἐστιν· ὅτι ἠλευθερώθην ἀπὸ τῶν κακῶν δι' ἐκεῖνον
ἀποθανόντα
Ωριγένης θεολόγος. Commentarii in evangelium Joannis (li19, 20, 28,

32) Book 19, ch. 3, sec. 13, l. 7
σαφὲς ὅτι ἕτερον ὄντα τοῦ δημιουργοῦ τὸν πατέρα Ἰησοῦ Φαρισαῖοι
οὐκ ᾔδεσαν, ἀλλ' οὐδὲ Ἱεροσολυμῖται, οἷς προειρήκει· «Ἀλλ' ἔστιν
»ἀληθινὸς ὁ πέμψας με, ὃν ὑμεῖς οὐκ οἴδατε». ταῦτα δὲ λέγουσιν
ἅτε μὴ ἀνεγνωκότες τὰς θείας γραφάς, μηδὲ τὴν συνήθειαν τῆς ἐν
αὐταῖς λέξεως τετηρηκότες. κἂν γὰρ διεξοδεύειν τις δύνηται τὰ
περὶ θεοῦ ἐκ πατέρων μεμαθηκὼς ὅτι τούτῳ λατρεύειν μόνῳ δεῖ,
μὴ βιοῖ δὲ καλῶς, τοῦτόν φασιν οὐκ ἔχειν γνῶσιν θεοῦ. εἴ τις γοῦν
ἄλλος ᾔδει τὰ περὶ τοῦ δημιουργοῦ καὶ τῆς ἱερατικῆς αὐτοῦ θερα-
πείας, δῆλον ὅτι καὶ οἱ Ἠλεῖ τοῦ ἱερέως υἱοὶ παρὰ τῇ λατρείᾳ ἀνα-
τεθραμμένοι· ἀλλ' ὅμως, ἐπεὶ ἥμαρτον, γέγραπται ταῦτα περὶ αὐτῶν
ἐν τῇ τῶν Βασιλειῶν πρώτῃ· «Καὶ οἱ υἱοὶ Ἠλεῖ, υἱοὶ λοιμοί, οὐκ
»ἔγνωσαν τὸν κύριον». πευσόμεθα γὰρ τῶν ἑτεροδόξων εἰ μὴ περὶ
τοῦ δημιουργοῦ γέγραπται τὸ «Οὐκ ἔγνωσαν τὸν κύριον» καὶ ἀποκρι-
369
νομένων ὅτι περὶ τοῦ δημιουργοῦ ἐστιν ταῦτα, ζητήσομεν διὰ τί

εἴρηται περὶ τῶν υἱῶν Ἠλεῖ· «Οὐκ ἔγνωσαν τὸν κύριον»· πότερον
διὰ τοὺς περὶ θεοῦ τοῦ δημιουργοῦ λόγους, ἢ διὰ τὴν πονηρίαν
αὐτῶν· σαφὲς δὲ ὅτι διὰ τὴν πονηρίαν λέγονται μὴ ἐγνωκέναι τὸν
κύριον. καὶ οὐ περὶ τῶν υἱῶν Ἠλεῖ μόνων ἔστιν τοῦτο εὑρεῖν ἀλλὰ
καὶ περὶ ἄλλων βασιλευσάντων ἐν Ἰσραὴλ καὶ Ἰούδα ἁμαρτωλῶν. οὕτω
τοίνυν καὶ οἱ Φαρισαῖοι τὸν πατέρα οὐκ ᾔδεσαν· οὐδὲ γὰρ ἐβίουν
κατὰ τὸ τοῦ δημιουργοῦ βούλημα.
Ηφαιστίων αστρολόγος. Apotelesmatica P.52, l. 16
καʹ Ἀποτελέσματα τῶν γινομένων ἐκλείψεων καὶ τῶν κομητῶν
Ἀνέγραψαν δὲ οἱ παλαιοὶ Αἰγύπτιοι τὰ ἀποτελέσματα

τὰ ἐκ τῶν ἐκλείψεων γινόμενα ὧν παρατιθέμεθα καὶ
τούτων τὰ πλεῖστα συντόμως οὕτως. ἐπὶ τῶν τελείων
ἐκλείψεων τὸ μὲν χρῶμα τὸ μέλαν θάνατον τοῦ ἄρχοντος
καὶ ταπείνωσιν καὶ λιμὸν καὶ μεταβολὴν σημαίνει, τὸ δὲ
ἐρυθρὸν τῆς χώρας κάκωσιν, τὸ δὲ ὑπόλευκον λιμὸν καὶ
θάνατον τοῖς κτήνεσι καὶ ἐμπόροις, τὸ δὲ ἰοειδὲς πόλεμον
καὶ λιμόν, τὸ δὲ χρυσοειδὲς λοιμὸν καὶ θάνατον.
Τῶν δὲ ἀνέμων οἱ μὲν ἀπ' ἄρκτου πνέοντες ἢ καὶ ἑτέρου
μέρους τοῦ ὁρίζοντος ἐν τῷ καιρῷ τῆς ἐμπτώσεως καὶ
μονῆς ἐκείναις ταῖς χώραις ταπείνωσιν σημαίνουσι καθ'
ὧν ἐγγὺς οὐσῶν πνεύσειαν. ἐν δὲ τῇ καθάρσει τῆς ἐκλεί-
ψεως ἄλλοι πνεύσαντες τὰς ὑφ' αὑτοὺς χώρας αὐξήσουσιν,
οἷον ὁ μὲν βορρᾶς τὰς πρὸς βορρᾶν χώρας, ὁ δὲ νότος τὰς
πρὸς νότον, καὶ ἐπὶ τῶν λοιπῶν ἀνέμων ὁμοίως. ἡ δὲ
χώρα ᾗ πρόσκειται ὁ καθήρας ἄνεμος ἐπιστρατεύσασα
τῇ τῆς ταύτης ἐμπτώσεως κρατήσασα νικήσει· ἐπὰν δὲ δύο
ἀνέμων ἡ ἔκλειψις γένηται, καθαρθῇ δὲ ὑφ' ἑνὸς ἢ
θούσης· ἐὰν δὲ ἀπὸ τετάρτης ὥρας γένηται ἡ ἔκλειψις καὶ

μείνῃ ὥρας δύο ἕως ἂν καθαρθῇ, ἑξαμήνου παρελθούσης
ἔσται τὰ σημαινόμενα· καὶ ἕως δωδεκάτης ὥρας ὁμοίως
συγκρίνεται ὁ χρόνος.
Ὁλοσχερῶς δέ φασι τὴν Σελήνην ἐκλείπουσαν ἐν μὲν
τῷ Κριῷ ἀφορίαν πάντων ἔσεσθαι σημαίνειν, ἐν δὲ
370
Ταύρῳ σίτου φθοράν, ἐν δὲ Διδύμοις καὶ Καρκίνῳ σίτου

δαψίλειαν καὶ οἴνου, ἐν δὲ Λέοντι σίτου πλῆθος κατὰ τὰ
πεδία, ἐν δὲ Παρθένῳ προβάτων φθορὰν καὶ δένδρων, ἐν
δὲ Ζυγῷ σίτου φθορὰν ὑπὸ ἀκρίδος καὶ νόσου, ἐν δὲ
Σκορπίῳ λοιμόν, ἐν δὲ Τοξότῃ ὕδωρ καὶ χάλαζαν, ἐν
δὲ Αἰγοκέρωτι σῖτον ἐν τοῖς πεδίοις ἔσεσθαι καὶ
ἀνέμους μείζονας, ἐν δὲ Ὑδροχόῳ εὐθηνίαν καὶ σίτου
φθορὰν ἐν τοῖς πεδίοις, ἐν δὲ τοῖς Ἰχθύσι πρωΐμους τοὺς
σιτικοὺς καρπούς.
Τὸν δὲ Ἥλιον ἐν μὲν Κριῷ σίτου δαψίλειαν καὶ τὸ ἔτος
ὑγιεινὸν ἀποδεικνύναι, ἐν δὲ Ταύρῳ σίτου φθορὰν ὑπὸ
ἀκρίδος, ἐν δὲ τοῖς Διδύμοις λιμὸν ἰσχυρόν, ἐν δὲ Καρκίνῳ
ὕδωρ πολὺ καὶ σίτου σπάνιν, ἐν δὲ Λέοντι σίτου σπάνιν, ἐν
δὲ Παρθένῳ ἐπὶ τρίμηνον ἀπηλιώτην πνεύσεσθαι, ἐν δὲ
Ζυγῷ βροντὰς καὶ λιμόν, ἐν δὲ Σκορπίῳ ...,
Ἐν δὲ τοῖς Ἰχθύσιν ὁ Ἥλιος ἐκλείπων ἐν τῇ πρώτῃ

τριώρῳ ὅλος ἢ τὸ δίμοιρον μέρος τοῦ κύκλου τὸν τῆς
Ἀσίας δυνάστην ὑπὸ βαρβάρων μηνύει ταπεινωθήσεσθαι
καὶ πολλὰ ἀποβαλεῖν καὶ μετὰ τριετίαν ἢ μικρῷ πλέον
ἄλλον τὴν ἐξουσίαν ἀπολαβεῖν, τετάρτῃ δὲ καὶ πέμπτῃ
ἐκλείπων ἀπὸ πολλῶν τὴν Αἴγυπτον καὶ τὴν Συρίαν
ὀχληθήσεσθαι, ἑβδόμῃ δὲ καὶ ὀγδόῃ χαλεπὰ πείσεσθαι
Ἀρμενίαν, Καππαδοκίαν, Φρυγίαν, Ἰωνίαν, Λυδίαν,
Ἑλλήσποντον, δεκάτῃ δὲ καὶ ἑνδεκάτῃ ὥρᾳ ἐκλείψας
θάνατον ἀνθρώποις ἔσεσθαι ἀπὸ τῆς βαρβάρων χώρας εἰς
Ἕλληνας καὶ τοῖς παραθαλασσίοις τόποις λοιμὸν ση-
μαίνει. καὶ ἡ Σελήνη δὲ ἐκλείπουσα ἐν τῇ πρώτῃ τριώρῳ
Αἰγυπτίοις νόσους, φόνους, πράσεις, ἁλώσεις δηλοῖ, ἐν
δὲ τῇ δευτέρᾳ τριώρῳ Αἰγυπτίοις ἐπὶ τέκνου δυνάστου
πένθος καὶ φθορὰν αὐτῷ τῷ δυνάστῃ καὶ νόσον χαλεπὴν
καὶ ἐπισφαλῆ, Κύπρον δὲ ἀκρίδα πολλὴν λυμανεῖσθαι
προμηνύει, ἐν δὲ τῇ τρίτῃ τριώρῳ λῃστὰς κατὰ θάλασσαν
πανταχοῦ γενέσθαι, ἐν δὲ τῇ τελευταίᾳ μερίδι τῶν ὡρῶν
ἐκλείπουσα ἰχθύων ἅλωσιν πανταχοῦ σημαίνει, Μήδοις δὲ
πρὸς ἀλλήλους πόλεμον· Σελήνης δὲ ὁμοχρόου γενομένης
τῷ ἀέρι ἤτοι τῆς ἐκλείψεως αὐτῆς θάνατον ἀνθρώπων
371
καλῶς ἀπαλλάξειν, τήν τε ἀνάβασιν τοῦ Νείλου καὶ

αἰσίαν τῶν ὑδάτων ἐπιφορὰν ἔσεσθαι σημαίνει καὶ τὰς
τιμὰς ἐλαττωθῆναι. μέγας δὲ καὶ λαμπρὸς λιβὸς καὶ
νότου πνέοντος ἀμιξίας τε καὶ θανάτους, μετρίας τε
τῶν ὑδάτων ἀναβάσεις καὶ λιμὸν μηνύει. ἀνατείλας δὲ
μέγας καὶ λαμπρὸς βορέου καὶ ἀπηλιώτου πνέοντος
τὸν βασιλέα τῆς χώρας καταλείψειν τὸν ἑαυτοῦ θρόνον
καὶ ἀφανῆ γενέσθαι καὶ πόλεμον ἔσεσθαι, μικροῦ δὲ
ἀνατείλαντος βορέου καὶ ἀπηλιώτου πνέοντος ἀνάβασιν
κατὰ λόγον ἔσεσθαι καὶ κρατηθῆναι τὰ Αἰθιόπων δι'
ἀλκῆς σημαίνει. μέλας δὲ ἀνατείλας λοιμὸν ποιεῖ,
χλωρὸς δὲ νόσους, πυρρὸς δὲ πόλεμον καὶ σφαγάς.
Ἐπισκοπητέον δὲ καὶ τὴν Σελήνην καὶ τοὺς πέντε
ἀστέρας πῶς ἔχουσι σχήματός τε καὶ κινήσεως καὶ
χρώματος πρὸς τὸ ἄστρον ἐν τῇ ἐπιτολῇ αὐτοῦ. τὸ γὰρ
χρῶμα τὰ πάθη σημαίνει, τὰ δὲ σχήματα καὶ ἡ ποιὰ
κίνησις ἢ οἱ στηριγμοὶ ἰσχυροτέραν ἢ ἀδρανῆ τὴν ἐνέρ-
γειαν ἐργάζονται· πᾶς δὲ ἀστὴρ ἀπογειότατος μὲν ὢν
ἐπικοινωνεῖ πως τῆς δυνάμεως τοῦ ἀνωτέρου ἀστέρος,
περιγειότατος δὲ μεταλαμβάνει τῆς τοῦ κατωτέρου, κατὰ
μέσα δὲ κινούμενος ἕκαστος κινήματα τὴν ἰδίαν ἔχει
γεννημάτων δαψίλειαν, ἐν δὲ τῷ Σκορπίῳ θανάτους καθ'

ὅλην τὴν οἰκουμένην καὶ ἀνάβασιν καὶ ὀλιγοσιτίαν, ἐν
δὲ Τοξότῃ ἀπώλειαν τῶν τῆς Αἰγύπτου ἡγουμένων,
ἐπιγραφάς τε ἀφορήτους ἔσεσθαι καὶ ἱεροσυλίας, ἐν δὲ
Αἰγοκέρωτι πόλεμον ἐν Αἰγύπτῳ, τῶν τε τοῦ βασιλέως
φίλων ἀπώλειαν ἢ καὶ αὐτοῦ, τούς τε πένητας πλουτήσειν
καὶ τοὺς πλουσίους πτωχεύσειν, τά τε ἀγάλματα ἀπολεῖ-
σθαι καὶ ἀναρχίαν ἔσεσθαι, ἐν δὲ Ὑδροχόῳ δηλοῖ δύο
βασιλεῖς πολεμῆσαι χάριν τῆς ἀρχῆς πρὸς ἑαυτοὺς καὶ τὴν
ἀρχὴν οὐκ εἰς παῖδας ἐλθεῖν, τήν τε ἀνάβασιν ὀλίγην, τόν
τε σπόρον καὶ τὰ φυτὰ εὐκαρπήσειν, λοιμόν τε ἔσεσθαι,
ἐν δὲ Ἰχθύσιν ἀνάβασιν πολλὴν καὶ θανάτους, τοῦ δὲ
βασιλέως οἰκεῖον ἀπολέσθαι, ἐν δὲ Κριῷ πολλῶν κακῶν
ἐστιν αἴτιος τῷ κόσμῳ, γεννημάτων δὲ πλῆθος καὶ
ἀνθρώπων φθορά, ἐν δὲ Ταύρῳ ἀγαθὰ τῇ γῇ καὶ ἀνάβασιν
372
πολλὴν καὶ τὸ ὕδωρ φθοροποιὸν καὶ τῶν νεωτέρων

θανάτους, ἐν δὲ Διδύμοις θανάτους καθ' ὅλην τὴν οἰκουμέ-
νην, τόν τε Νεῖλον συμμέτρως ἀνελθεῖν.
Ὁ δὲ Ζεὺς ἐν Καρκίνῳ ἐν τῷ καιρῷ τῆς τοῦ Κυνὸς
ἀνατολῆς δηλοῖ τὸν βασιλέα μὴ ἀληθεύειν πρὸς τοὺς
φίλους, ἀνάβασίν τε ἔσεσθαι καὶ σίτου εὐφορίαν, ἐν δὲ
Ηφαιστίων αστρολόγος. Apotelesmatica (epitomae quattuor)

P.169, l. 1
ιηʹ Περὶ ἀποτελεσμάτων ἀπὸ τῶν ἐκλείψεων καὶ τῶν κομητῶν
Ἀνέγραψαν δὲ οἱ παλαιοὶ Αἰγύπτιοι καὶ τὰ ἐκ τῶν ἐκλεί-

ψεων γινόμενα ἀποτελέσματα· παραθησόμεθα οὖν καὶ
τούτων τὰ πλεῖστα συντόμως ἔχοντα οὕτως. ἐπὶ τῶν τελεί-
ων ἐκλείψεων τὸ μὲν χρῶμα τὸ μέλαν θάνατον τοῦ ἄρχον-
τος καὶ ταπείνωσιν καὶ λοιμὸν καὶ μεταβολὴν σημαίνει, τὸ
δὲ ἐρυθρὸν τῆς χώρας κάκωσιν, τὸ δὲ ὑπόλευκον λοιμὸν
καὶ θάνατον τοῖς κτήνεσι καὶ ἐμπόροις, τὸ δὲ ἰοειδὲς πόλε-
μον καὶ λοιμόν, τὸ δὲ χρυσοειδὲς λοιμὸν καὶ θάνατον.
Τῶν δὲ ἐν ταῖς ἐκλείψεσιν ἀνέμων οἱ μὲν ἀπ' ἄρκτου
πνέοντες ἢ καὶ ἑτέρου μέρους πρὸς ὃ ἥ τε ἔμπτωσις καὶ
μονὴ ἀφορᾷ ταῖς κατὰ τὰ μέρη ἐκεῖνα χώραις τὴν ταπεί-
νωσιν σημαίνουσι καθ' ὧν ἐγγὺς οὐσῶν πνεύσειαν. ἐν δὲ
τῇ ἀνακαθάρσει τῆς ἐκλείψεως ἄλλοι πνεύσαντες τὰς ὑφ'
αὑτοὺς χώρας αὐξήσουσιν, οἷον ὁ μὲν βορρᾶς τὰς πρὸς βορ-
ρᾶν χώρας, ὁ δὲ νότος τὰς πρὸς νότον, καὶ ἐπὶ τῶν λοιπῶν

P.185, l. 4
θένῳ τῶν ξηρῶν καρπῶν πλεονασμόν, αὔξησίν τε τοῦ

γένους τῶν γυναικῶν καὶ μοιχείας.
Ὁ δὲ τοῦ Ἑρμοῦ ἐν μὲν τῷ Λέοντι ἀνάβασιν καὶ σῖτον
πολύν· ἐν δὲ τῇ Παρθένῳ σπόρον καλὸν καὶ εὐετηρίαν καὶ
ἀλκὴν τῇ ἀρχῇ Συρίας.
Ἐκ δὲ τῶν εἰρημένων τὰς συγκράσεις τῶν ἀποτελεσμά-
των ποιητέον ὅταν ἐν τῷ αὐτῷ ζῳδίῳ τύχωσιν ὄντες ἤ
373
τινες αὐτῶν ἐν τῷ καιρῷ τῆς τοῦ Κυνὸς ἐπιτολῆς. ἡ δὲ

Σελήνη τυχοῦσα μετὰ Κρόνου ἐν τῇ τοῦ Κυνὸς ἐπιτολῇ
ἐπισημαίνει τῇ χώρᾳ ᾗ προσῳκείωται τὸ ζῴδιον ἐφ' οὗ
τυγχάνουσι πόλεμόν τε καὶ λοιμὸν καὶ τὰ τικτόμενα ζῷα
φθαρήσεσθαι· σὺν τῷ Διὶ δὲ οὖσα ἡ Σελήνη θάνατον
μεγάλων ἀνδρῶν, εἰρήνην δὲ καὶ εὐφορίαν· σὺν τῷ Ἄρει δὲ
μέγαν καὶ χολώδη λοιμὸν καὶ πόλεμον καὶ ἐμπρησμούς·
σὺν δὲ τῷ τῆς Ἀφροδίτης νόσους γυναικῶν καὶ ἐκτρώσεις·
σὺν δὲ τῷ τοῦ Ἑρμοῦ ἐπίνοσον τὸν καιρὸν νέοις καὶ ἐφ-
ήβοις. ἐπισκοπητέον δὲ τὸ ζῴδιον τίνι χώρᾳ προσῳκείωται
καὶ εἰς ποῖον μέλος παραλαμβάνεται, καὶ οὕτω καταστο-
χάζεσθαι τῶν νοσημάτων. καὶ τὰς ἀνέσεις δὲ καὶ ἐπιτάσεις
ἔκ τε τῶν τῆς Σελήνης φωτισμῶν καὶ τῆς τῶν ἀστέρων

P.185, l. 7
πολύν· ἐν δὲ τῇ Παρθένῳ σπόρον καλὸν καὶ εὐετηρίαν καὶ

ἀλκὴν τῇ ἀρχῇ Συρίας.
Ἐκ δὲ τῶν εἰρημένων τὰς συγκράσεις τῶν ἀποτελεσμά-
των ποιητέον ὅταν ἐν τῷ αὐτῷ ζῳδίῳ τύχωσιν ὄντες ἤ
τινες αὐτῶν ἐν τῷ καιρῷ τῆς τοῦ Κυνὸς ἐπιτολῆς. ἡ δὲ
Σελήνη τυχοῦσα μετὰ Κρόνου ἐν τῇ τοῦ Κυνὸς ἐπιτολῇ
ἐπισημαίνει τῇ χώρᾳ ᾗ προσῳκείωται τὸ ζῴδιον ἐφ' οὗ
τυγχάνουσι πόλεμόν τε καὶ λοιμὸν καὶ τὰ τικτόμενα ζῷα
φθαρήσεσθαι· σὺν τῷ Διὶ δὲ οὖσα ἡ Σελήνη θάνατον
μεγάλων ἀνδρῶν, εἰρήνην δὲ καὶ εὐφορίαν· σὺν τῷ Ἄρει δὲ
μέγαν καὶ χολώδη λοιμὸν καὶ πόλεμον καὶ ἐμπρησμούς·
σὺν δὲ τῷ τῆς Ἀφροδίτης νόσους γυναικῶν καὶ ἐκτρώσεις·
σὺν δὲ τῷ τοῦ Ἑρμοῦ ἐπίνοσον τὸν καιρὸν νέοις καὶ ἐφ-
ήβοις. ἐπισκοπητέον δὲ τὸ ζῴδιον τίνι χώρᾳ προσῳκείωται
καὶ εἰς ποῖον μέλος παραλαμβάνεται, καὶ οὕτω καταστο-
χάζεσθαι τῶν νοσημάτων. καὶ τὰς ἀνέσεις δὲ καὶ ἐπιτάσεις
ἔκ τε τῶν τῆς Σελήνης φωτισμῶν καὶ τῆς τῶν ἀστέρων
φάσεώς τε καὶ δύσεως συνορατέον.
Ἔτι δὲ παρετήρησαν οἱ Αἰγύπτιοι κατὰ τὰς τοῦ Κυνὸς
ἐπιτολὰς βροντῶν γενομένων ἀπὸ τῆς αʹ ἡμέρας ἄχρι τῆς
Syriani, Sopatri Et Marcellini Scholia Ad Hermogenis Status, Scholia

ad Hermogenis librum περὶ στάσεων Vol. 4, p.471, l. 4
374
ρον ᾖ, ἐπὶ τῷ καταλυθῆναι αὐτὴν συγκεχώρηται· ἄλλως τε

οὐδὲ πέπρακταί μοι τὸ ἔργον καὶ ἀναφύεται στοχασμός·
εἰσὶ δὲ καὶ ἕτεροι στοχασμοὶ, οἷον οἵ τε λεγόμενοι κα-
κοῦ βίου καὶ ἀχαριστίας καὶ κατασοφισμοῦ καὶ οἱ παρά-
δοξοι καὶ οἱ κατὰ ἀμφισβήτησιν· περὶ ὧν εἴρηται· εἰσὶ
δὲ καὶ δημοκοπίου καὶ δικαστηρίου ἀπάτης· καὶ οἱ ἐξ
ἀπάτης δήμου· δημοκοπίου δὲ λέγεται, ὅτ' ἄν τις ἢ
εἰπὼν ἢ ποιήσας τι εἰς θόρυβον καὶ τὸ ποιῆσαί τι προς-
αγάγοι τὸν δῆμον· δικαστηρίου δὲ ἀπάτης παράδειγμα·
οἷον ἐγράψατο ὁ πλούσιος τὸν πένητα ξενίας καὶ εἷλεν·
ἐφυγάδευσεν αὐτόν· μετὰ ταῦτα λοιμοῦ γενομένου ἔχρη-
σεν ὁ θεὸς παύσασθαι τὸν λοιμὸν, εἰ πολίτης ἑαυτὸν ἀπο-
σφάξοι ὑπὲρ τῆς πόλεως· ὁ πένης ἀκούσας κατελθὼν ἐν
τῇ πόλει ἀπέσφαξεν ἑαυτόν· ἐπαύετο ὁ λοιμός· καὶ κρί-
νεται ὁ πλούσιος ἐξαπάτης δικαστηρίου· διαφέρει δὲ
οὗτος τοῦ δημοκοπίου, ὅτι ὧδε μετὰ λόγου καὶ κρίσεως
ἡ ἀπάτη γίνεται τῶν δικαστῶν, ἐκεῖ δὲ μετὰ ἀποκρί-
σεως μόνης ἢ ἑνὸς λόγου μόνης ἀποφάσεως· δήμου δὲ
ἀπάτης· οἷον ῥήτωρ ἔπεισε πόλιν παρασκευάσασθαι ὡς
πολεμίων ἐπιόντων· οὐκ ἐπῆλθον οἱ πολέμιοι, καὶ κρί-
νεται ἀπάτης δήμου· διαφέρει δὲ οὗτος τοῦ τε δημοκο

οὐδὲ πέπρακταί μοι τὸ ἔργον καὶ ἀναφύεται στοχασμός·

εἰσὶ δὲ καὶ ἕτεροι στοχασμοὶ, οἷον οἵ τε λεγόμενοι κα-
375

νεται ἀπάτης δήμου· διαφέρει δὲ οὗτος τοῦ τε δημοκο-
πίου καὶ τοῦ ἐξαπάτης δικαστηρίου· ὅτι ἀντιστάσει


νεται ἀπάτης δήμου· διαφέρει δὲ οὗτος τοῦ τε δημοκο-
πίου καὶ τοῦ ἐξαπάτης δικαστηρίου· ὅτι ἀντιστάσει
ἐπιπλέκεται λέγοντος τοῦ ῥήτορος· διὰ τοῦτο μὴ ἐπελη-
λυθέναι τοὺς πολεμίους διὰ τὸ γνῶναι ἡμᾶς

μεν· ἐν δὲ τῇ πραγματικῇ ἡ μὲν τῆς δωρεᾶς αἴτησις ὥ-

ρισται, περὶ μελλόντων δὲ ἡ σκέψις γίνεται· ἐν δὲ τῇ
ἀμφιβολίᾳ ἢ κατὰ ὁμωνυμίαν ἡ ἀμφισβήτησις γίνεται,
ὡς ἐπὶ τῶν ἡγεμόνων τῶν ἀμφισβητούντων, τίνες οἱ
ἡγεμόνες, πότερον οἱ ῥήτορες ἢ οἱ στρατηγοί· ἢ ὡς ἐπὶ
376
τοῦ ξυλίνου τείχους οὗ ἔχρησεν ὁ θεός· ἢ κατὰ σύνθεσιν

ἢ διαίρεσιν, ὡς ἐπὶ τοῦ Πανταλέοντος, ὅπερ δοκεῖ καὶ
ἀσύστατον εἶναι· ὥσπερ δὲ περὶ τιμῆς καὶ πρωτείων ἀμ-
φισβητήσεις γίνονται, οὕτω καὶ περὶ τιμωριῶν καὶ κολά-
σεως, καὶ λέγεται ἐπ' ἐκείνων ἀντιπροβάλλονται ἀλ-
λήλους, ὡς ἐπ' ἐκείνου· λοιμοῦ καταλαβόντος τὴν Ἑλ-
λάδα ἔχρησεν ὁ θεὸς παύσασθαι τὴν νόσον, εἰ τὴν ἀσε-
βῆ πόλιν κατασκάψειαν· καὶ ἀντιπροβάλλονται ἀλλήλας
Ἄργος τε καὶ Θῆβαι· καὶ τόδε· μετὰ τὰ ἐν Χαιρω-
νείᾳ χρωμένοις περὶ τῆς ἥττης ἔχρησεν ὁ θεὸς ἡγεμό-
νων κακότητι γεγενῆσθαι τὴν ἧτταν, ἀντιπροβάλλονται
ἀλλήλοις οἱ στρατηγοὶ καὶ οἱ ῥήτορες.
Τέταρτος ὁ ἐμπίπτων, ὅτ' ἂν ὥσπερ ἐν στοχασμῷ μεταξὺ τῶν κε-
φαλαίων ἄλλο ἐμπέσῃ ζήτημα ὁλόκληρον, οἷον ἀμύητος ὄναρ ἰδὼν
τὰ μυστήρια ἤρετό τινα μυηθέντα εἰπὼν ἃ εἶδεν, εἰ οὕτως ἔχοι. συγ-
κατέθετο ὁ ἐρωτηθεὶς καὶ ὡς ἐξειπὼν ὑπάγεται· τί γὰρ τὸ ἐξειπεῖν

ται δὲ καὶ ἐπὶ τούτου, τίνες τε τοῦτο ἔθεσαν καὶ παρὰ

τίνων· πλατύνεται δὲ τόποις ἕξ· διά τε τῆς πατρίου
πολιτείας, ὅπερ ἐστὶ τὰ παρ' ἡμῖν ἔθη· καὶ διὰ παρα-
δειγμάτων, τουτέστιν εἴ τινες ἄνδρες παρ' ἡμῖν τε-
τυχήκασιν ἄριστοι δωρεᾶς· καὶ ἀπὸ τῶν εὐνομουμένων
πόλεων καὶ τῶν παρ' αὐταῖς ἀρίστων, καὶ ἀπὸ τῶν
περὶ τοὺς ἥρωας τιμῶν· ἔτι δὲ ἀπὸ τῶν παρὰ βαρβά-
ροις τιμηθέντων, καὶ ἀπὸ τῶν παρ' αὐτοῖς ἐπαράτων·
τοῦτο δὲ ἱκανῶς Ἀριστείδης ἐν τῷ Περικλεῖ ἐπλάτυ-
νεν· ὃν ἀξιοῖ τις ἀποστῆναι τῆς προσηγορίας τοῦ Ὀλυμ-
πίου, κατέχοντος τοῦ λοιμοῦ, κατάλογόν τε τῶν προ-
γόνων ποιούμενος, καὶ τὰς πράξεις αὐτῶν διεξιὼν, καὶ
τὴν παλαιὰν πολιτείαν ἀνυμνῶν καὶ δεικνὺς, ὡς οὐδεὶς
πώποτε ἀνθρώπων ὄνομα θεῶν ἔλαβεν· καὶ τὸν μὲν
Ἀριστείδου Περικλέα παράδειγμα σαφὲς ἕξομεν περὶ
τοῦ μὴ δεῖν τοῖς μὴ κατ' ἔθος οὖσι χρῆσθαι· εἰς δὲ τὸ
μὴ χρῆναι λύειν τὰ ἔθη, τὸν πρὸς Λεπτίνην Δημο-
σθένους. λύεται δὲ τὸ ἔθος τοιῶςδε, ὥσπερ ἐπὶ Κλέωνος
τοῦ ἀξιοῦντος καλεῖσθαι Πυθίου μετὰ τὰ ἐν Πύλῳ· πρὸς
377
γὰρ τὴν ἀντίθεσιν, τὴν ὅτι καινὰ αἰτεῖς, ἀπαντήσει ὁ

Κλέων λέγων·
Ιμέριος Declamationes et orationes Oration 1, l. 26
λεως καὶ τῶν Ἑλλήνων ἐφέρετο, πανταχόθεν ἡμᾶς περι-

στοιχιζόμενος κατὰ τοὺς δεινοὺς τῶν θηρατῶν, οἳ τοσοῦτον
φείδονται τῶν θηρίων χρόνον, ὅσον ἔτι παρασκευάζονται.
ἐκίνησε δὲ ἡμᾶς οὐδέν, οὐδὲ ἀντιλαβέσθαι τῶν πραγμά-
των ἠνάγκασεν, οὐ διορυττομένη Πελοπόννησος, οὐ τὸ
πτῶμα τὸ Φωκικόν, οὐκ Εὔβοια μετὰ τῶν τροπαίων τῶν
Μηδικῶν τυραννουμένη, οὐκ Ἀρκαδία δουλεύουσα, οὐ τὰ
Ἠλεῖα ἀτυχήματα· ἀλλὰ καὶ Χερρόνησον πειραζομένην
ἐπείδομεν, καὶ τὸν Ἑλλήσποντον ἀλλοτριούμενον ὁρῶντες
ἐμέλλομεν ...
Τίς γὰρ λοιμὸς ἢ σεισμὸς τοσαύτας πόλεις ἐκένωσεν,
ἢ τοσαῦτα γένη ἀνθρώπων ἠφάνισε καὶ κατέδυσεν, ὅσα
Φίλιππος καὶ ὁ Φιλίππου χρόνος; ...
Οἶδε γὰρ ἀκριβῶς, ὧν τε μηδέπω τυγχάνει, διὰ τοῦ-
τον ἀποστερούμενος, καὶ ὧν ἔχει μηδὲν ἂν λαβών, εἰ συμ-
βουλεύοντι Δημοσθένει τις ἐπείθετο ...
Οὐδὲ κατὰ τῶν πόλεων μόνον δωροδοκεῖ ταῖς τῶν
προδοτῶν ἐπηρμένος γνώμαις ὁ Φίλιππος, οὐδὲ ἆθλα τῶν
πατρίδων προτίθησιν, οὐδὲ κατὰ τῶν δήμων ὁπλίζει τοὺς
ἀλάστορας· ἀλλ' ἐπὶ τοὺς ῥήτορας, ἐπὶ τοὺς δημαγωγοὺς
μετενήνοχε τὸ μηχάνημα ...
Ιμέριος Declamationes et orationes Oration 4, l. 141
σπάργανα· αἱ σαὶ χεῖρές εἰσι τοιαύτης ταφῆς ἐπάξιαι ...

Πόθεν δὲ καὶ τὴν ἐκφορὰν ποιήσομαι; ἀπὸ τῆς ἑστίας;
καὶ ποῖον ὄρυγμα τῆς δυστυχοῦς ἐκείνης στυγνότερον; περὶ
αὐτὴν δυστυχῆ σώματα καὶ φοβερὸν αἷμα κατὰ πᾶν μέρος
ἐκκέχυται, καὶ πολὺς φόνος ἐν μέσῳ κατηφὲς θέαμα πρό-
κειται· περικάθηται ταύτην Ποινῶν καὶ δαιμόνων καὶ ἀλα-
στόρων στρατόπεδον ...
Νυνὶ δέ, ὢ τῆς ὑπερβολῆς, ὢ τῆς ὑπερηφανίας τῶν
κακῶν· πατὴρ ὡπλίσθη κατὰ παιδός, μήτηρ εἰς μῖξιν ἀθέ-
μιτον παιδὸς βεβίασται ...
Ἀλλ' ὦ πολέμου καὶ λοιμοῦ καὶ τυραννίδος ἐχθρὲ βα-
ρύτερε, ἀλλ' ὦ τῆς πατρίδος πλέον ἢ τῆς πολιτείας τῆς
ἡμετέρας πολέμιε, οἵας ἀνθ' οἵων ἐκτίνεις τῇ πόλει ταύτας
378
τὰς χάριτας. ἀντὶ προεδρίας, ἀντὶ τιμῶν, ἀνθ' ὧν ἀνάξιον

ὄντα σε τοσούτων πολλάκις καὶ τηλικούτων ἠξίωσεν, ἐκ-
δέδωκας αὐτὴν τῇ σκηνῇ, καὶ τραγῳδῶν πεποίηκας τὴν
πόλιν ἡμῶν ἀγώνισμα. καὶ ἡ μὲν ἐμὴ συμφορὰ τῷ βίῳ τῷ
ἐμῷ περιγραφήσεται, τὸ μίασμα δὲ καὶ ὁ σὸς τρόπος τῷ
τῆς πόλεως βίῳ συνεκταθήσεται ...
Σωκράτης Σχολαστικός. Εκκλησιαστική Ιστορία. Book 7, ch. 43, l. 8
Ὁποῖα πεπόνθασιν οἱ βάρβαροι οἱ τῷ τυράννῳ Ἰωάννῃ

συμμαχήσαντες.
Μετὰ γὰρ τὴν τοῦ τυράννου ἀναίρεσιν οἱ βάρβαροι, οὓς ἐκεῖνος

πρὸς βοήθειαν κατὰ Ῥωμαίων ἐκάλεσεν, ἕτοιμοι ἦσαν κατατρέχειν
τὰ Ῥωμαίων πράγματα. Ταῦτα ὁ βασιλεὺς πυθόμενος, συνήθως
τὴν περὶ τούτων φροντίδα ἐπέτρεψε τῷ Θεῷ· εὐχαῖς τε σχολάσας
οὐκ εἰς μακρὰν ἐξήνυσεν ἃ ἐζήτει λαβεῖν· οἷα γὰρ δὴ καὶ ἐγένετο
τοῖς βαρβάροις καλὸν ἐπακοῦσαι. Θνήσκει μὲν αὐτῶν ὁ ἔξαρχος,
ᾧ ὄνομα ἦν Ῥούγας, βληθεὶς κεραυνῷ· λοιμός τε ἐπιλαβόμενος
τὸ πλεῖστον τῶν ὑπ' αὐτῷ ἀνθρώπων διέφθειρε· καὶ οὐ τοῦτο
μόνον ἐξήρκεσεν· ἀλλὰ γὰρ καὶ πῦρ ἐξ οὐρανοῦ κατελθὸν πολλοὺς
τῶν ὑπολειφθέντων ἀνάλωσεν. Καὶ τοῦτο εἰς δέος μέγιστον τοὺς
βαρβάρους κατέστησεν, οὐ τοσοῦτον ὅτι πρὸς ἔθνος γενναῖον τὸ
Ῥωμαίων ὅπλα ἀνταίρειν ἐτόλμησαν, ἀλλ' ὅτι πλέον ὑπὸ ἰσχυροῦ
Θεοῦ βοηθουμένους ἐφεύρισκον. Τότε δὴ καὶ ὁ ἐπίσκοπος Πρό-
κλος ἐκ τοῦ Ἰεζεκιὴλ προφητείαν, ἐπ' ἐκκλησίας διδάσκων, τῇ
γενομένῃ ἐκ Θεοῦ σωτηρίᾳ προσαρμόσας ἱκανῶς ἐθαυμάσθη. Ἡ
δὲ προφητεία ἔστιν αὕτη·
Φιλοστόργιος. Εκκλησιαστική Ιστορία. (Fra.p. Photium)

Book 5, fra. 2, l. 5
βασιλέως ῥοπῇ θεραπεύων τὸ ἑτεροούσιον ὑπεκρίνετο καὶ τῷ τόμῳ
τῶν Ἑσπερίων ὑπέγραψεν· τοῦ δὲ τῆς Ἀντιοχείας ἐπάρξας θρόνου,
θερμὸς ἦν τοῦ ὁμοουσίου ὑπέρμαχος. χειροτονεῖ δὲ καὶ Πελάγιον ὁ
Ἀκάκιος ἐν Λαοδικείᾳ· καὶ ἁπλῶς, ἔνθα ἂν ἡ δύναμις εἵπετο, τὴν
βουλὴν ἐδίδου κατὰ τὸ κράτιστον ἀντὶ τῶν ἐξελασθέντων τοὺς τὸ
ὁμοούσιον εἰς τὸ ἀπροφάσιστον τιμῶντας ἐγκαθιστάναι.
379
Ὅτι, φησίν, μαθὼν ὁ βασιλεὺς παρὰ Ἀκακίου ὡς ὁ Ἀέτιος

ὑπὸ Αὐξεντίου τοῦ Μοψουεστίας ἐπισκόπου ἐς τὰ μάλιστα φιλοφρο-
σύνης ἀξιοῦται, εἰς Ἄμβλαδα τοῦτον μεθορισθῆναι παρακελεύεται,
ἐκεῖ κακῶς ἀπορρῆξαι τὸν βίον διὰ τὸ βάρβαρον καὶ μισάνθρωπον
τῶν ἐνοικούντων. αὐχμοῦ δὲ καὶ λοιμοῦ τὴν χώραν ἔχοντος ἀνυ-
ποστάτου, ὡς οὗτος ὁ δυσσεβὴς ψευδολογεῖ, τὸν Ἀέτιον ἐξιλεωσά-
μενον τὸ θεῖον λῦσαι μὲν τὰ δεινά, παμπόλλης δὲ τυχεῖν ὑπὸ τῶν
ἐνοικούντων εὐνοίας τε καὶ σεβασμιότητος.
Ὅτι, τῶν περὶ Εὐστάθιον καὶ Εὐσέβιον καὶ Ἐλεύσιον καθαιρε-
θέντων, οἱ ἀμφὶ τὸν Μάριν καὶ Εὐδόξιον γνώμῃ Κωνσταντίου τῆς
Κυζίκου τὸν Εὐνόμιον ἐπίσκοπον χειροτονοῦσιν, οὐκ ἄλλως ἐκείνου
τὴν χειροτονίαν ἀνασχομένου, εἰ μὴ παρ' αὐτῶν ὑποσχέσεις λάβοι
τὸν Ἀέτιον καὶ τῆς ὑπερορίας καὶ τῆς καθαιρέσεως ἀθωωθῆναι· καὶ
χρόνος ἦν ὁ τῆς προθεσμίας εἰς τρεῖς ἀπαρτιζόμενος μῆνας.
Ὅτι, φησίν, εἰωθὼς Κωνστάντιος τῶν πολεμίων κρατεῖν,

Book 9, fra. 3, l. 13
ταῖς πρὸς Εὐνόμιον ὑποσχέσεσι πέρας ἐπιθεῖναι, τὴν γνώμην οὐκ

εἶχεν συντρέχουσαν ὁ Εὐδόξιος. ἀλλὰ καὶ Εὐζωΐῳ παρῆν ὁ αὐτὸς
καιρὸς ἄδειαν διδοὺς πράττειν ἅπερ ἐν Ἀντιοχείᾳ ὑπὲρ τῶν αὐτῶν
συνοδικῶς διεπράξατο. τοσοῦτον δὲ αὐτῶν ἑκάτερος ἐδέησεν μνήμην
ἔχειν ἐκείνων, ὥστε ὁ μὲν Εὐζώϊος εἰς τὸ κακολογεῖν τοὺς ἄνδρας
ὧν ὑπερήσπιζεν ἀπετρέπετο, οὐρανοβάτας ἐπ' ἐκκλησίας εἰρωνευό-
μενος τοὺς ἀμφὶ τὸν Ἀέτιον, Αἰθιόπιόν τε τὸν Θεόφιλον ἐξυβρίζων,
ὥσπερ οὐκ εὐσεβείας καὶ πίστεως τῶν ἀγώνων ὄντων, ἀλλὰ χρωμάτων
ἐκλογῆς καὶ γένους. ὁ δὲ Εὐδόξιος ἄλλα τε κατ' αὐτῶν ἀπερρίπτει
καὶ ἐπ' ἐκκλησίας· «ἀσεβεῖς μὲν αὐτούς, φησίν, οὐ λέγων, ὅπερ θέλουσιν
ἀκούειν, ἵνα μὴ δόξῃ εὐπρόσωπος αὐτῶν ἡ ἀπόστασις εἶναι, λοιμοὺς
μέντοι αὐτοὺς λέγω.»
Ὅτι κατὰ τὸ καρτερὸν οἱ περὶ Ἀέτιον καὶ Εὐνόμιον τῶν περὶ
Εὐδόξιον διαστάντες καὶ Εὐζώϊον, τὴν μὲν Κωνσταντινούπολιν Φλω-
ρεντίῳ ἐφεῖσαν. αὐτῶν δὲ ὁ μὲν Ἀέτιος ἐπὶ τὴν Λέσβον ἀποπλεῖ,
κἀκεῖ περὶ Μιτυλήνην ἐν ἀγρῷ τινι διέτριβεν, τοὺς ἀφικνουμένους
λόγοις δεξιούμενος· δῶρον δ' ἦν ὁ ἀγρὸς Ἰουλιανοῦ τοῦ βασιλέως
τῆς πρὸς αὐτὸν διαθέσεως σύμβολον. ὁ δὲ Εὐνόμιος ἐπὶ τὴν Καλχη-
δόνα διάρας, ἐν αὐτῇ κατά τινα κῆπον, οἰκεῖον κτῆμα πλησιάζον
τοῖς ἐπιθαλαττίοις τείχεσιν, ἐποιεῖτο τὴν δίαιταν, οὐδ' αὐτὸς τῶν
προσιόντων ἐλάττω συνεισάγων τὴν πρόνοιαν.
380

Book 11, fra. 7, l. 9
δὲ ἄλλας αἰτίας καὶ τοῦ 8παραλυθῆναι τῆς ἀρχῆς καὶ τῆς ὑπερορίας
καὶ δὴ καὶ τοῦ θανάτου ἀνιστοροῦσιν.
»Ὅτι, φησίν, κατὰ τοὺς ἐπ' ἐμὲ γεγενημένους χρόνους τοσαύτη
φθορὰ γέγονεν ἀνθρώπων, ὅση οὐδεὶς χρόνος ἐξ αἰῶνος ἔγνω,» καὶ
ταύτην ἄρα καὶ τὸν ξιφίαν σημαίνειν ἀστέρα. οὐ γὰρ μόνον τὸ μά-
χιμον ὥσπερ πάλαι κατὰ τοὺς ἔμπροσθεν πολέμους ἀπανηλώθη, οὐδ'
ἐν μέρει γῆς τὰ πάθη συνέστη· ἀλλὰ πάντα μὲν διεφθείρετο γένη,
πᾶσα δ' ἀπόλωλεν ἡ Εὐρώπη, καὶ τῆς Ἀσίας οὐκ ὀλίγη μοῖρα συνδιε-
φθάρη, ἀλλὰ καὶ τῆς Λιβύης ἡ πολλὴ καὶ μάλιστά γε ὅση Ῥωμαίοις
ὑποτελεῖ. βαρβαρικὴ μὲν γὰρ τὸ τῆς φθορᾶς πλῆθος εἰργάζετο μάχαιρα,
λιμοὶ δὲ καὶ λοιμοὶ καὶ θηρίων ἀγρίων ἀγέλαι συνεπετίθεντο, σεισμοί
τε ἐξαίσιοι πόλεις καὶ οἰκίας ἀνασπῶντες ἐκ βάθρων εἰς τὸ ἀφυκτό-
τατον τὸν ὄλεθρον ἐναφίεσαν. καὶ χάσματα δὲ γῆς ἐνιαχόθι τοῖς
οἰκήτορσιν ὑπορρηγνυμένης τάφος ἦν αὐτοσχέδιος, ἐπικλυσμοί τε τῶν
ἐξ ἀέρος ὑδάτων καὶ κατ' ἄλλους αὐχμοὶ φλογώδεις, πρηστῆρές τε
ἔστιν οἷς ἐμβαλλόμενοι ποικίλον τε τὸ δεινὸν ἐποίουν καὶ ἀφόρητον.
ναὶ δὴ καὶ χάλαζα μείζων ἢ κατὰ χερμάδα πολλαχοῦ γῆς κατεφέρετο·
ἄχρι γὰρ καὶ ὀκτὼ τῶν λεγομένων λιτρῶν ἕλκουσα βάρος ὤφθη
κατασκήψασα. χιόνος δὲ πλῆθος καὶ κρυμῶν ὑπερβολαί, οὓς ἄλλη
πληγὴ οὐ προανήρπασεν, τούτους καταλαμβάνουσαι τοῦ βίου ἐξήλαυνον,
Asterius Scr. Eccl., Ομιλία. 1-14 Ομιλία. 2, ch. 5, sec. 4, l. 4
καὶ παράτρεχε καὶ ἐπιτίθει σαυτῷ κάλυμμα, ἵνα μὴ βλέπῃς. Βέλτιον γὰρ
σκοτίσαι τὴν αἴσθησιν, ὅταν τῶν ἔργων τοῦ σκότους τὴν αἰτίαν παρ-
έχῃ. Διὰ τοῦτο χθὲς ἔλεγεν ἡμῖν ὁ Κύριος διὰ Ματθαίου· Πᾶς ὁ βλέπων
γυναῖκα πρὸς τὸ ἐπιθυμῆσαι, ἤδη ἐμοίχευσεν αὐτὴν ἐν
τῇ καρδίᾳ· καὶ βέλτιον ἐκκόπτειν αὐτόν, ὅταν ἄτακτα βλέπῃ καὶ ἐπι-
ζήμια.
Ἔχει καὶ ἡ ἀκοὴ παραγγέλματα κωλυτικὰ κακῆς ἀκροάσεως.
Χρὴ γὰρ αὐτήν, ὅταν μὲν ἀγαθῶν τινων ἀκούῃ, ἀναπεπταμένην εἶναι καὶ
δι' ἑαυτῆς τῇ ψυχῇ παραπέμπειν τῶν συμφερόντων λόγων τὴν αἴσθησιν.
Εἰ δέ τις κακίας ἑταῖρος καὶ λοιμὸς καὶ φθόρος πλησιάσας αὐτῇ
ἐπαντλεῖν
μέλλει τῆς ἁμαρτίας τὸν βόρβορον, δεῖ φεύγειν αὐτὸν ὡς ἰοβόλον θηρίον.
Σωφρονείτω καὶ ἡ γλῶσσα μετὰ τοῦ στόματος· λαλείτω τὰ δίκαια·

381
τῶν δὲ ἀπηγορευμένων ἀπεχέσθω, λοιδοριῶν, συκοφαντιῶν, κατηγορίας

ἀδίκου, καταλαλιᾶς τῆς κατὰ τῶν ἀδελφῶν, βλασφημίας τῆς πρὸς Θεόν·
φθεγγέσθω δὲ ὅσα εὔφημα, ὅσα εὐσεβῆ, ὅσα πράξεων ἀγαθῶν ἔχει
τὴν συμβουλήν· καὶ λεγέτω πᾶς ἄνθρωπος τὰ τοῦ ἱεροψάλτου· Εἶπα·
Φυλάξω τὰς ὁδούς μου, τοῦ μὴ ἁμαρτάνειν με ἐν γλώσσῃ
μου· καὶ τό, Ταῖς γλώσσαις αὐτῶν ἐδολιοῦσαν· καὶ τό, Τί
ἐγκαυχᾷ ἐν κακίᾳ, ὁ δυνατὸς ἀνομίαν; Ὅλην τὴν ἡμέραν
ἀδικίαν ἐλογίσατο ἡ γλῶσσα σου· ὡσεὶ ξυρὸν ἠκονημένον
Αστεριος. Σοφιστής. Σχόλια στους Ψαλμούς. (Ομιλία. 31)

Ομιλία. 25, sec. 6, l. 12
προφήτης ὑποκαταβὰς λέγει· Οὐχὶ γνώσονται πάντες οἱ

ἐργαζόμενοι τὴν ἀνομίαν, οἱ θεὸν ὁμολογοῦντες τοῖς λόγοις,
τοῖς δὲ ἔργοις ἀρνουμένοι; Οἱ κατεσθίοντες τὸν λαόν μου
ἐν βρώσει ἄρτου τὸν κύριον οὐκ ἐπεκαλέσαντο. Θεὸν
γὰρ ὁμολογοῦσιν εἰδέναι, ἀλλ' ἐπειδὴ τοῖς ἔργοις ἠρνήσαντο,
ἐπικαλούμενοι οὐκ ἐπεκαλέσαντο. Αὐτὸς ὁ κύριος λέγει· Τί με
καλεῖτε κύριε, κύριε, καὶ οὐ ποιεῖτε ἃ λέγω; Πᾶς, φησίν, ὁ
ἁμαρτάνων οὐκ ἐπέγνωκε τὸν θεόν, ὁ Ἰωάννης λέγει. Διω-
κομένων γὰρ ὑπὸ τῆς ἁμαρτίας τῶν ἀρετῶν καὶ ἡ εὐσέβεια
συναναχωρεῖ, τὸ παρεῖναι ἐν τῷ μὴ παρεῖναι ἔχουσα. Οὕτως οἱ
υἱοὶ Ἠλεὶ υἱοὶ λοιμοὶ καὶ οὐκ εἰδότες τὸν κύριον,
οὐκ ἐν τῷ ἀρνεῖσθαι αὐτὸν διὰ στόματος, ἀλλ' ἐν τῷ τὰς αἰς-
χρουργίας τελεῖν ἐν τῇ σκηνῇ. Καὶ οἱ τοκίζοντες τὸν θεὸν οὐκ
οἴδασιν. Αὐτὸς λέγει· Τόκος ἐπὶ τόκῳ καὶ δόλος ἐπὶ δόλῳ·
οὐκ ἠθέλησαν εἰδέναι με, λέγει κύριος, τὸν εἰπόντα· Ἐὰν
ἐκδανειῇς ἀργύριον τῷ ἀδελφῷ τῷ πενιχρῷ, οὐκ ἔσῃ
αὐτὸν κατεπείγων, οὐκ ἐπιθήσεις αὐτῷ τόκον. Εἶ-
πεν ἄφρων ἐν καρδίᾳ αὐτοῦ· Οὐκ ἔστι θεός. Καὶ πῶς
τὰ μετὰ θεόν; Οὐκ ἔστι θεός. Καὶ πῶς τὰ διὰ θεόν; Οὐκ
ἔστι θεός. Καὶ πῶς τὰ ὑπὸ θεόν; Οὐκ ἔστι θεός. Καὶ πῶς πᾶσα
γλῶσσα ἀνθρώπου ὀνομάζει τὸν θεόν;
Αστεριος. Σοφιστής. Σχόλια στους Ψαλμούς. (Ομιλία. 31)

Ομιλία. 25, sec. 34, l. 11
ἅρμασι καλυφθῶσι κύμασιν. Ἢ καὶ κατὰ ἀπόφασιν ἀνα-

γνωστέον· Οὐχὶ γνώσονται πάντες οἱ ἐργαζόμενοι τὴν
ἀνομίαν. Καὶ τί οὐ γνώσονται; Ὅτι κύριος ἐκ τοῦ οὐρανοῦ
ἐπὶ τὴν γῆν διέκυψε. Τί οὐ γνώσονται; Ὅτι τοῖς κακῶς γινο-
382
μένοις ἀπαρέσκεται. Τί οὐ γνώσονται; Τὰς ὁδοὺς τοῦ θεοῦ μαθεῖν

οὐ θελήσουσι. Τούτου μάρτυς ὁ Ἰὼβ φάσκων· Λέγει δὲ ὁ
ἀσεβὴς τῷ κυρίῳ· Ἀπόστα ἀπ' ἐμοῦ, τὰς ὁδούς σου
εἰδέναι οὐ βούλομαι. Οὐχὶ γνώσονται πάντες οἱ ἐρ-
γαζόμενοι τὴν ἀνομίαν. Ἐν ᾧ γὰρ τὴν ἀνομίαν ἐργάζονται,
τοὺς νόμους τοῦ θεοῦ γνῶναι οὐκ ἀνέξονται. Καὶ νῦν γίνονται
πόλεμοι καὶ λοιμοὶ καὶ σεισμοί, καὶ εἰς συναίσθησιν τῶν ἁμαρ-
τιῶν οἱ πολλοὶ οὐκ ἔρχονται οὐδὲ τοῖς ἐπικειμένοις κακοῖς σω-
φρονίζονται. Οὐχὶ γνώσονται πάντες οἱ ἐργαζόμενοι
τὴν ἀνομίαν. Τί οὐ γνώσονται; Τὸ θέλημα τοῦ θεοῦ, τὰς ἐπαγ-
γελίας, τὰ ἐπουράνια ἀγαθά, τὸν θησαυρὸν τοῦ θεοῦ, τὸν παρά-
δεισον τῆς τρυφῆς, τὴν αἰώνιον ζωήν. Οὐχὶ γνώσονται πάντες
οἱ ἐργαζόμενοι τὴν ἀνομίαν, οἱ Ἰουδαῖοι, ὅτι ὁ νομοθέτης
καὶ κύριος τῆς δόξης ὑπ' αὐτῶν ἐσταύρωται· Εἰ γὰρ ἔγνωσαν,
οὐκ ἂν τὸν κύριον τῆς δόξης ἐσταύρωσαν.
Αστεριος. Σοφιστής. Fra.in Psalmos (in catenis) Fra. 24, l. 8
In Psalmum XXXIV, 1 – 3 Ἀστερ. [Ἄλλος δὲ παρὰ τούτοις·]
Διὰ ἓξ αἰτίας ἔφησεν ταῦτα εὔχεσθαι τὸν Δαυίδ. Μίαν μὲν

βελτιωθῆναι τοὺς ἐχθροὺς βουλόμενος· Τύπτε γὰρ ἀδόκιμον
ἀργύριον καὶ καθαρισθήσεται. Δευτέραν, ἵνα ὧδε μαστι-
ζόμενοι καὶ πολεμούμενοι κουφοτέρας πειραθῶσιν τῆς αἰωνίου
κρίσεως. Τρίτην, ἵνα ταῖς τούτων μάστιξιν ἄλλους εὑρεθῇ
μαστίζων· Πανοῦργος γὰρ ἰδὼν ἄφρονα μαστιζόμενον
κραταιῶς αὐτὸς παιδεύεται. Τετάρτην ... ἢ καὶ τὸν βίον
λοιμοῦ καὶ νόσου ἀπαλλάττων. Πέμπτην, ἵνα μὴ καὶ αὐτοὶ αὐτῷ
μαθητεύσωσιν, τὰς ἐπενεχθείσας αὐτῷ πληγὰς φοβηθέντες. Ἕκ-
την, ἵνα μὴ εἴπωσί τινες· Ποῦ ἐστιν ὁ θεὸς τοῦ Δαυίδ; Μὴ αὐτὸν
ἐκδικεῖ καὶ σώζει; Οὐκ ἔστι γὰρ σωτηρία αὐτῷ ἐν τῷ θεῷ
αὐτοῦ. Πολεμηθῆναι γὰρ τοὺς πολεμοῦντας προσηύχετο, οὐχ
ὡς μισάνθρωπος, ἀλλὰ μισοπόνηρος.
Ιωάννης Χρυσόστομος. , Adversus oppugnatores vitae monasticae (li1-

3) Vol 47, pg 321, ln 41
λαξον τῆς ἐπικήρου ταύτης ζωῆς, καὶ πρὸς τὸν χῶρον

μετάστησον ἐκεῖνον, ἔνθα τοιοῦτον οὐδὲν οὔτε ἕτερος ἐρεῖ
383
τις, οὔτε ἀκούσομαι ἐγώ. Οἶδα μὲν γὰρ, ὅτι ἀπελθόντα

ἐντεῦθεν τὸ σκότος διαδέξεται τὸ ἐξώτερον, ἔνθα πολὺς
ὁ κλαυθμὸς καὶ ὁ βρυγμὸς τῶν ὀδόντων· ἀλλ' ἥδιον ἐμοὶ
βρυχόντων ἀκούειν ὀδόντων, ἢ τοιαῦτα ἠχούντων ῥήματα.
Ἰδὼν δέ με πενθοῦντα ἐκεῖνος σφοδρῶς, Ἀλλ' οὐ τούτων,
φησὶν, ὁ καιρὸς νῦν· οὐδὲ γὰρ δὴ τοὺς ἀπολωλότας καὶ
ἀπολλυμένους τοῖς δάκρυσι τούτοις ἀνακτήσασθαι δυνήσῃ
ποτέ· καὶ γὰρ οἶμαι μὴ στήσεσθαι τὸ δεινόν. Χρὴ δὲ ὁρᾷν
ὅπως σβέσωμεν τὴν πυρὰν, καὶ στήσωμεν τὸν λοιμὸν, τό
γε ἡμέτερον μέρος· καὶ εἴ γέ μοί τι πείθοιο, τῶν ὀδυρμῶν
τούτων ἀφέμενος, ἔργασαι λόγον παραίνεσιν ἔχοντα τοῖς
νοσοῦσι καὶ στασιάζουσι, πρός τε τὴν ἑαυτῶν, πρός τε
τὴν κοινὴν ἁπάντων σωτηρίαν ἀνθρώπων. Καὶ τὸ βιβλίον
ἐγὼ τοῦτο λαβὼν, ἀντ' ἄλλου τινὸς φαρμάκου ταῖς τῶν
καμνόντων ἐνθήσω χερσί· καὶ γάρ εἰσί μοι τῶν τὰ τοιαῦτα
νοσούντων φίλοι πολλοὶ, καὶ ἀνέξονται ἐπελθεῖν καὶ ἅπαξ
καὶ δὶς καὶ πολλάκις, καὶ οἶδα ὅτι ταχέως ἀπαλλάξονται
τοῦ λοιμοῦ. Σὺ μὲν, ἔφην, πρὸς τὸ μέτρον τῆς ἀγάπης
καὶ τὰ τῆς δυνάμεως τῆς ἡμετέρας μετρεῖς·
Ιωάννης Χρυσόστομος. , De prophetiarum obscuritate (Ομιλία. 1-2)

Vol 56, pg 173, ln 34
λεγομένων Ἰουδαῖοι. Καὶ τούτου παράγω μάρτυρα

τὸν μεγαλοφωνότατον Παῦλον, τὸν ἄνωθεν φθεγγόμε-
νον, τὴν σάλπιγγα τῶν οὐρανῶν, τὸ σκεῦος τῆς ἐκλο-
γῆς, τὸν νυμφαγωγὸν τοῦ Χριστοῦ. Ἡρμοσάμην γὰρ
ὑμᾶς, φησὶν, ἑνὶ ἀνδρὶ παρθένον ἁγνὴν παραστῆ-
σαι τῷ Χριστῷ. Τοῦτον ὑμῖν παράγω μάρτυρα φα-
νερῶς λέγοντα, ὅτι διὰ τοῦτο συνεσκίασταί τινα τῶν
ἐν τῇ Παλαιᾷ, οὐχὶ πάντα. Εἰ γὰρ πάντα ἀσαφῆ
ἔμελλεν εἶναι, περιττῶς εἴρητο τοῖς τότε. Αἱ γὰρ προ-
φητεῖαι ἔχουσι καὶ πολέμους προσκαίρους τοὺς τότε,
καὶ λοιμοὺς, καὶ λιμούς· ἔχουσι δὲ καὶ τὰ σήμερον
ἐκβάντα, τῆς Ἐκκλησίας τὴν κλῆσιν, τῆς συναγωγῆς
τὴν ἀποβολὴν, τοῦ νόμου τὴν κατάργησιν. Ταῦτα δὲ
οὐκ ἐβούλετο αὐτοὺς εἰδέναι· ἐκεῖνα δὲ ἤθελε τὰ ἐν
τοῖς καιροῖς συμβαίνοντα τοῖς αὐτῶν. Καὶ τοῦτο αὐτὸ
ἀποδεῖξαι πειράσομαι· ὅτι ταῦτα μόνα ἀσαφῆ ἐποίησε
384
γενέσθαι, τὰ περὶ ἡμῶν καὶ τῆς συναγωγῆς, τὰ νῦν

ἐκβάντα, καὶ τὴν τοῦ νόμου κατάργησιν· τοῦτο δὲ
αὐτοὺς οὐκ ἔδει εἰδέναι ἐκ τότε. Εἰ γὰρ ἐξ ἀρχῆς
ἔμαθον, ὅτι πρόσκαιρος ὁ νόμος, πάντως ἂν αὐτοῦ
κατεφρόνησαν· διὰ τοῦτο αὐτὸν συνεσκίασε μόνον.
Ιωάννης Χρυσόστομος. , In Joannem (Ομιλία. 1-88) Vol 59, pg 279, ln

27
ὁ Χριστός; Καὶ ἐμὲ οἴδατε, καὶ οἴδατε πόθεν

εἰμί· καὶ ἀπ' ἐμαυτοῦ οὐκ ἐλήλυθα, ἀλλ' ἔστιν
ἀληθὴς ὁ πέμψας με, ὃν ὑμεῖς οὐκ οἴδατε. Καὶ
πάλιν· Εἰ ἐμὲ ᾔδειτε, καὶ τὸν Πατέρα μου ᾔδειτε
ἄν. Πῶς οὖν φησιν αὐτοὺς καὶ εἰδέναι αὐτὸν, καὶ
πόθεν ἐστί· καὶ πάλιν, μήτε αὐτὸν εἰδέναι αὐτοὺς,
μήτε τὸν Πατέρα; Οὐκ ἐναντιολογῶν· ἄπαγε, ἀλλὰ καὶ
σφόδρα ἑαυτῷ ἀκολουθῶν. Ἑτέραν δὲ λέγει γνῶσιν,
ὅταν λέγῃ, Οὐκ οἴδατε, ὥσπερ ὅταν λέγῃ· Υἱοὶ Ἠλεὶ,
υἱοὶ λοιμοὶ, καὶ οὐκ εἰδότες τὸν Κύριον· καὶ πά-
λιν, Ἰσραὴλ δέ με οὐκ ἔγνω. Ὡς καὶ Παῦλός φησι,
Θεὸν ὁμολογοῦσιν εἰδέναι, τοῖς δὲ ἔργοις ἀρνοῦν-
ται. Ἔστιν ἄρα μὴ εἰδέναι εἰδότα. Τοῦτο οὖν φησιν·
Εἰ ἐμὲ οἴδατε, οἴδατε ὅτι τοῦ Θεοῦ Υἱός εἰμι. Τὸ γὰρ,
Πόθεν εἰμὶ, οὐ τὸν τόπον ἐνταῦθά φησι· καὶ δῆλον
ἐκ τῆς ἐπαγωγῆς· Καὶ ἀπ' ἐμαυτοῦ οὐκ ἐλήλυθα,
ἀλλ' ἔστιν ἀληθὴς ὁ πέμψας με, ὃν ὑμεῖς οὐκ
οἴδατε· ἄγνοιαν ἐνταῦθα λέγων, τὴν διὰ τῶν ἔργων·
καθὼς Παῦλός φησι· Θεὸν ὁμολογοῦσιν εἰδέναι, τοῖς
δὲ ἔργοις ἀρνοῦνται.

34
διαφυλάξαι βουλόμενοι· πόσῳ μᾶλλον ἐπὶ τῶν συνόν-

των ἡμῖν ἐπὶ κακίᾳ τοῦτο πράττειν ἀναγκαῖον; Εἰ
μὲν γὰρ δυνάμεθα κἀκείνους διορθῶσαι, καὶ αὐτοὶ
μὴ παραβλαβῆναι, πάντα ποιεῖν χρή· εἰ δὲ κἀκεῖνοι
μένοιεν ἀδιόρθωτοι, καὶ ἡμᾶς παραβλάπτοιεν, ἐκκό-
πτειν αὐτοὺς καὶ ῥίπτειν ἀναγκαῖον. Πολλάκις γὰρ
οὕτω κερδανοῦσι μᾶλλον. Διὸ καὶ Παῦλος οὕτω παρ-
ῄνει λέγων· Καὶ ἐξαρεῖτε τὸν πονηρὸν ἐξ ὑμῶν
385
αὐτῶν· καὶ, Ἵνα ἐξαρθῇ ἐκ μέσου ὑμῶν ὁ τὸ ἔρ-

γον τοῦτο ποιήσας. Δεινὸν γὰρ, δεινὸν συνουσία
πονηρῶν. Οὐχ οὕτω ταχέως λοιμὸς ἅπτεται, καὶ ψώρα
διαφθείρει τοὺς ἀναχρωννυμένους, τοὺς τῷ νοσήματι
κατεχομένους, ὡς ἡ τῶν πονηρῶν κακία ἀνδρῶν.
Φθείρουσι γὰρ ἤθη χρηστὰ ὁμιλίαι κακαί. Καὶ ὁ
προφήτης πάλιν, Ἐξέλθετε ἐκ μέσου αὐτῶν, καὶ
ἀφορίσθητε. Μηδεὶς τοίνυν φαῦλον ἐχέτω φίλον. Εἰ
γὰρ υἱοὺς φαύλους ἔχοντες ἐκκηρύττομεν, καὶ οὐκ
αἰδούμεθα τὴν φύσιν, οὐδὲ τοὺς ταύτης νόμους, οὐδὲ
τὴν ἐξ αὐτῆς ἀνάγκην· πολλῷ μᾶλλον τοὺς συνήθεις
καὶ γνωρίμους φεύγειν δεῖ, πονηροὺς ὄντας.
Ιωάννης Χρυσόστομος. , In Acta apostolorum (Ομιλία. 1-55)

Vol 60, pg 53, ln 28
λῶνι πέμπειν τὰ στρατεύματα αὐτοῦ· ὁ δὲ Υἱὸς,

ὅταν λέγῃ, Τοὺς δὲ ἐχθρούς μου ἀγάγετε καὶ
κατασφάξατε ἐνώπιόν μου, τοὺς μὴ θελήσαντάς
με αὐτῶν βασιλεῦσαι. Ἄλλως δὲ καὶ αὐτὸς λέγει
τὰς θλίψεις τὰς ἐσομένας, ὧν οὐδὲν ὠμότερον γέγονε
τῶν πώποτε πεπραγμένων, καὶ αὐτὸς αὐτὰς ἀπεφή-
νατο. Θέλεις οὖν ἀκοῦσαι τὰ γεγενημένα; Ὀβελί-
σκοις αὐτοὺς διέπειραν. Τί τούτων ἰδεῖν βαρύτερον;
Ἀλλὰ τὸ τῆς γυναικὸς βούλει πάθος διηγήσομαι καὶ
τὴν τραγῳδίαν ἐκείνην, ἥτις πᾶσαν ἀπέκρυψε συμ-
φοράν; ἀλλὰ τοὺς λιμοὺς καὶ τοὺς λοιμούς; Καὶ
παρίημι τὰ τούτων χαλεπώτερα. Ἠγνοήθη παρ'
ἐκείνοις ἡ φύσις, ἠγνοήθη ὁ νόμος· τὰ θηρία ὑπερ-
ηκόντισαν. Πάντα δὲ ταῦτα ὑπὸ τῆς ἀνάγκης τῶν
πολέμων γέγονε, τοῦ Θεοῦ βουλομένου καὶ τοῦ Χρι-
στοῦ. Ταῦτα καὶ πρὸς Μαρκιωνιστὰς ἁρμόσει, καὶ
πρὸς τοὺς ἀπιστοῦντας τῇ γεέννῃ· ἱκανὰ γὰρ αὐτῶν
ἐπιστομίσαι τὴν ἀναισχυντίαν. Τῶν ἐν Βαβυλῶνι κα-
κῶν οὐχὶ ταῦτα χαλεπώτερα; τῶν λιμῶν ἐκείνων
οὐχὶ ταῦτα πολλῷ βαρύτερα; Περὶ τούτων καὶ αὐτὸς
ἀπεφήνατο ὁ Χριστὸς, λέγων· Ἔσται θλίψις οἵα οὐ

Vol 60, pg 96, ln 28
Εἰκότως δὲ καὶ σημείων χάριν αἰτοῦσιν· οὐδαμόθεν

386
ἄλλοθεν εἶχον γὰρ ἐπιδεῖξαι, ὅτι ἀνέστη, ἀλλ' ἢ ἀπὸ

τῶν σημείων. Ὥστε οὐ τὴν ἀσφάλειαν ἐζήτουν τὴν
αὐτῶν μόνον, ἀλλὰ [καὶ] τὸ μὴ καταισχυνθῆναι,
ἀλλὰ τὸ ἐν παῤῥησίᾳ φθέγγεσθαι. Ἐσαλεύθη ὁ τό-
πος, καὶ αὐτοὺς μᾶλλον ἐστερέωσε. Τοῦτο δὲ ποτὲ
μὲν ὀργῆς ἐστι δεῖγμα, ποτὲ δὲ ἐπισκέψεως καὶ προ-
νοίας, νυνὶ δὲ ὀργῆς. Ἐπὶ δὲ τοῦ σωτηρίου πάθους
ξένως καὶ παρὰ φύσιν γέγονε. [Καὶ γὰρ τότε πᾶσα
ἐσαλεύθη ἡ γῆ. Καὶ αὐτὸς δὲ ὁ Σωτὴρ ἔλεγε· Τότε
ἔσονται λιμοὶ καὶ λοιμοὶ, καὶ σεισμοὶ κατὰ τό-
πους. Ἄλλως δὲ καὶ ὀργῆς τῆς κατ' ἐκείνων ἦν·
τούτους γὰρ Πνεύματος ἐνέπλησεν. Ὅρα, καὶ οἱ ἀπό-
στολοι μετὰ τὴν εὐχὴν Πνεύματος πληροῦνται. Καὶ
χάρις μεγάλη ἦν, φησὶν, ἐπὶ πάντας αὐτούς· οὐδὲ
γὰρ ἐνδεής τις ὑπῆρχεν ἐν αὐτοῖς.] Ὁρᾷς, ὅτι
πολλὴ τοῦ πράγματος ἡ δύναμις, ὅπου γε καὶ ἐκεῖ
ταύτης ἔδει. Αὕτη γὰρ ἡ ὑπόθεσις τῶν ἀγαθῶν, ἧς
καὶ δεύτερον μέμνηται, παραινῶν πᾶσι τὴν τῶν χρη-
μάτων ὑπεροψίαν· ἀνωτέρω μὲν λέγων, ὅτι Οὐδὲ εἷς
τι τῶν ὑπαρχόντων αὐτῷ ἔλεγεν ἴδιον εἶναι·
Ιωάννης Χρυσόστομος. , Fra.in Jeremiam (in catenis)

Vol 64, pg 817, ln 24
πῶν [ἄλλ. ἐναπόθετε μόνον τὸν καρπὸν], καὶ μηδέπω

συλλεγέντων αὐτῶν, πάλιν αὐτὴν κελεύει τὰ αὐτὰ
ἐκφέρειν.
Τί ἐστιν, Ἐφύλαξεν ἡμῖν; καθάπερ πατὴρ φι-
λόστοργος μέρος παιδίοις ἀεὶ διατηρεῖ, οὕτως καὶ
αὐτὸς ἡμῖν τὸν ὑετὸν διατηρεῖ, καὶ οὐκ ἀναλίσκει
τοὺς ὄμβρους ὁ πρῶτος χειμὼν, οὐδὲ ὁ δεύτερος,
ἀλλ' ἀεὶ μένει καὶ ὑπολέλειπται.
Αἱ ἀνομίαι ὑμῶν ἐξέκλιναν ταῦτα.
Ἐπειδὴ περὶ πολλῆς εὐπραγίας διελέχθη. Ὅτε
δὲ ταῦτα ἔλεγε, λιμοὶ, καὶ λοιμοὶ, ἵνα μὴ ἀνθυπ-
ενέγκωσι· καὶ μὴν οὐδὲ τούτων [ἴσ. τοῦτον, ἢ τοῦτο]
ὁρῶμεν. Οὐ γὰρ, φησὶν, οὐ διὰ τὸ τὸν Θεὸν μεταβε-
βλῆσθαι, ἀλλὰ καὶ διὰ τὸ ταῖς ἁμαρτίαις ὑμῶν
ἀποκρούσασθαι τὴν εὐεργεσίαν· ταῦτα ἃ λέγω, καὶ
διὰ τὰς ἁμαρτίας ὑμῶν ἀπέστησαν τὰ ἀγαθὰ ἀφ'
ὑμῶν. Μείζων γὰρ κηδεμονία μηδὲν δοῦναι λοι-
πὸν, ἢ δοῦναι· καθάπερ τῷ πυρέττοντι ὁ μὲν παρ-
387
έχων πολεμεῖ, ὁ δὲ ἀποστερῶν φείδεται μόνον [ἄλλ.

μόνος].
Ιωάννης Χρυσόστομος. , In Isaiam Ch. 3, sec. 1, l. 60
νουθετῶν αὐτοὺς καὶ βελτίους ποιῶν καὶ μείζονα διδούς, ἢ

ἀφαιρούμενος ἐξ αὐτῶν. Ποῖον γὰρ βλάβος τὸ σῶμα
ἀσθενεῖν, ὅταν ἐντεῦθεν παιδεύηται ἡ ψυχή; Εἶτα ἵνα μὴ
νομίσωσι φύσεως ἀσθενείας εἶναι τὸ γενόμενον πάθος,
προανεφώνησεν αὐτὰ ὁ προφήτης καὶ οὐ μέχρι τῶν
ἀνδρῶν ἔστησε τὴν ἀπειλήν, ἀλλὰ καὶ ἐπὶ τὸ γυναικεῖον
γένος διεβίβασε τὴν τιμωρίαν, ἐπειδὴ καὶ ἑκατέρα ἡ φύσις
διέφθαρτο, καὶ προϊὼν διὰ τὴν ὑπερβολὴν τῆς ἀτοπίας καὶ
πρὸς αὐτὰς ἀποτείνεται τὰς γυναῖκας, ἐγκαλῶν αὐταῖς
ἐγκλήματα, ἃ τὴν πόλιν αὐτὴν ἐκ βάθρων ἀνέτρεπεν. Διὰ
δὴ τοῦτο καὶ αὐτὰς τῷ λοιμῷ περιβάλλει· ἢ γὰρ λοιμὸν
αἰνίττεσθαί μοι δοκεῖ λέγων· Ἀφελῶ ἰσχύοντα καὶ ἰσχύ-
ουσαν· ἢ ἄλλην τινὰ σωματικὴν ἀσθένειαν, οὐδὲ ἰατρῶν
εἴκουσαν τέχναις. Τοιαῦται γὰρ αἱ τοῦ Θεοῦ πληγαί.
Ἰσχὺν ἄρτου καὶ ἰσχὺν ὕδατος. Χαλεπωτάτη ἡ τιμωρία,
ὅταν μὴ αὐτὴν ἀναιρῇ τὴν οὐσίαν, ἀλλὰ τὴν ἐξ αὐτῆς
ἐγγινομένην δύναμιν, ὥστε καὶ τῇ ὄψει κολάζεσθαι μηδέ-
ποτε ἐμπιπλαμένους καὶ αὐτόθεν συνορᾶν, ὅτι θεήλατος ἦν
ἡ ὀργή.
τοῦ ᾅδου ἔχοντος, ἀλλὰ προσωποποιεῖ τὴν ἀπειλήν,

ἐμφατικώτερον τὸν λόγον ποιῆσαι βουλόμενος καὶ τὸν
φόβον ἀκμάζοντα ἐναποθέσθαι τῇ διανοίᾳ τῶν ἀκουόντων.
Διὸ καὶ ἐπιμένει λέγων· Καὶ διήνοιξε τὸ στόμα αὐτοῦ, τοῦ
μὴ διαλιπεῖν· ὡς περὶ θηρίου τινὸς διηγούμενος καὶ ἐγγὺς
αὐτῶν τὴν εἰκόνα τῶν πραγμάτων ἄγων. Καὶ τὸ δὴ
χαλεπώτερον, ὅτι οὐκ ἤνοιξε τὸ στόμα μόνον, ἀλλὰ καὶ
μένει κεχηνὼς καὶ κόρον οὐ λαμβάνων τῶν ἐν αὐτῷ
κατορυττομένων.
Καὶ καταβήσονται εἰς αὐτὸν οἱ ἔνδοξοι καὶ οἱ μεγάλοι
καὶ οἱ πλούσιοι καὶ οἱ λοιμοὶ αὐτῆς. Εἶτα, ἵνα μάθῃς, ὅτι
οὐ κατὰ φύσεως ἀκολουθίαν τὸ γινόμενον ἦν, ἀλλὰ
θεήλατος ἦν ἡ πληγὴ καὶ ψῆφος ἐκ τῶν οὐρανῶν
388
κατενεχθεῖσα, τοὺς ἐν περιφανείᾳ, τοὺς ἐν δυναστείᾳ, τοὺς

πάντα συγχέοντας, καὶ ἄνω καὶ κάτω τὰ τῶν Ἰουδαίων
ποιοῦντας πράγματα, τούτους ἐκεῖ καταβήσεσθαι ἔφησε.
Λοιμοὺς δὲ εἰκότως αὐτοὺς καλεῖ, ἅτε οὐ μέχρι ἑαυτῶν
τὴν κακίαν διατηροῦντας, ἀλλὰ καὶ εἰς ἄλλους τὴν νόσον
διαβιβάζοντας. Τοιαύτη γὰρ ἡ τοῦ λοιμοῦ φύσις· ἐπειδὰν
ἄφ' ἑνὸς ἄρξηται σώματος, ὁδῷ βαδίζουσα τὸ λοιπὸν
ἐπινέμεται πλῆθος. Καὶ ὁ ἀγαλλιώμενος ἐν αὐτῇ.
Οἱ λέγοντες· Τὸ τάχος ἐγγισάτω, ἃ ποιήσει ὁ Θεός,

ἵνα ἴδωμεν· καὶ ἐλθέτω ἡ βουλὴ τοῦ ἁγίου Ἰσραήλ, ἵνα
γνῶμεν. Τῶν προφητῶν ἀπειλούντων συνεχῶς καὶ τὰ
φοβερὰ προαναφωνούντων, οἱ ψευδοπροφῆται πρὸς χάριν
διαλεγόμενοι καὶ τοῦ δήμου τὸν τόνον ἐκλύοντες τὰ μὲν
ἐκείνων ἔφασκον εἶναι ψευδῆ, τὰ δὲ αὐτῶν ἀληθῆ. Πολλοὶ
τοίνυν ἀπατώμενοι ἠπίστουν καὶ αὐτοῖς τοῖς ῥήμασιν. Εἶτα
ἐπειδὴ αἱ προφητεῖαι οὐχ ὁμοῦ τε ἐλέγοντο καὶ ἐξέβαινον·
προφητείας γὰρ ἦν φύσις τὸ πρὸ πολλοῦ χρόνου τὰ
μέλλοντα ἐκβήσεσθαι προαναφωνεῖν· ἐπεὶ οὖν συνεχῶς
μὲν ἔλεγον οἱ προφῆται τοὺς λιμούς, τοὺς λοιμούς, τοὺς
πολέμους, ἐπὶ δὲ τῶν ἔργων αὐτὰ οὐκ ἐδείκνυον, τέως τὴν
τοῦ χρόνου μέλλησιν ἀφορμὴν εἰς ἀπιστίαν λαμβάνοντες
οἱ πολλοὶ τῶν ἠπατημένων ἔλεγον· Ἐλθέτω τὰ λεγόμενα·
εἰ ἀληθεύετε, ἐγγισάτω τὰ πράγματα· δείξατε ἡμῖν ἐπὶ τῶν
ἔργων τὴν βουλὴν τοῦ Θεοῦ. Ἐπεὶ οὖν τὴν αὐτοῦ μακρο-
θυμίαν ὑπόθεσιν ἀπιστίας ἐποιοῦντο καὶ ἐντεῦθεν προσε-
τίθεσαν αὐτῶν τοῖς ἁμαρτήμασι, τό τε ἀπιστεῖν, τό τε διὰ
τὴν ἀπιστίαν ῥᾳθυμότεροι γίνεσθαι, εἰκότως αὐτοὺς ὁ
προφήτης θρηνεῖ λέγων ὅτι καθάπερ σχοινίῳ μακρῷ,
οὕτως ἕλκετε καθ' ἑαυτῶν τὴν ὀργὴν τοῦ Θεοῦ,
Μακάριος εκκλησιαστικός. Sermones 64 (collectio B) Ομιλία. 22, ch.

2, sec. 5, l. 3
μόνος ἰάσατο τὴν ψυχὴν δοὺς τὸ ἅγιον πνεῦμα αὐτοῦ εἰς αὐτήν. καὶ πᾶς ὁ
μὴ προσδοκῶν καὶ λαμβάνων ἐκείνην τὴν «ἐξ ὕψους δύναμιν» ἰαθῆναι
τελείως ἐκ τῶν τῆς ἀτιμίας παθῶν οὐ δύναται· οὕτω γὰρ ἡ τῶν παθῶν
ἀναίρεσις γενέσθαι ἠδυνήθη.
Εἰ γὰρ βούλει ἀκριβῶς κατανοῆσαι τῆς ἀνθρωπίνης ἀσθενείας τὴν φύσιν
καὶ τὸ εὐπερίτρεπτον ἐπὶ τὸ χεῖρον καὶ πῶς ἄνευ τῆς παρουσίας τοῦ
389
κυρίου
ἰαθῆναι ἡ ἀνθρωπότης οὐκ ἠδυνήθη, κατανόησον πόσα θαυμάσια καὶ
τεράστια
ἐξ ἀρχῆς ἐκδικήσεις τε καὶ φόβοι γεγόνασιν ὑπὸ τοῦ θεοῦ διὰ τὴν τῶν
πονηρῶν
ἐπιτηδευμάτων ἐργασίαν· τοῦτο μὲν ἐπὶ Νῶε κατακλυσμός, τοῦτο δὲ
διαμερισμοὶ γλωσσῶν, καταστροφαὶ πόλεων, ἐμπρησμοὶ Σοδόμων καὶ
Γομόρρας, φόβοι, σεισμοὶ μεγάλοι κατὰ καιρούς, ὁμοίως λιμοί, λοιμοί.
ταῦτα
πάντα εἰς ἐκδίκησιν τῶν κακῶν ὑπὸ τοῦ θεοῦ τῷ γένει τῶν ἀνθρώπων
ἐπήρχετο,
καὶ ἐπέρχεται ἔτι καὶ νῦν πρὸς τοὺς λοιπούς, ὥστε φοβηθέντας
παύσασθαι τῶν
κακῶν. εἶτα ἑξῆς νόμος, προφῆται, ἱερεῖς, θυσίαι, δῶρα, προσφοραί,
ἀποδεκατώ-
σεις καὶ ἄλλα μυρία τοῦ νόμου δικαιώματα, ὁμοίως τῷ Ἰσραὴλ σημεῖα
παράδοξα
καὶ μεγάλα ὁ θεὸς ἐποίησε διὰ φανερῶν ὀπτασίων εὐεργεσίας αὐτοῖς
παρέχων.
τῶν Αἰγυπτίων μαστιζομένων ἐν τῇ δεκαπλήγῳ μάστιγι αὐτοὶ ἐν ἀνέσει
διῆγον, καὶ στύλῳ πυρὸς ἦσαν φωτιζόμενοι καὶ στύλῳ νεφέλης
ἐπισκιαζόμενοι,
καὶ θάλασσαν παρὰ τὴν ἰδίαν φύσιν διαρρηχθεῖσαν τοῖς ὀφθαλμοῖς αὐτῶν
ἐθεώρησαν καὶ παρῆλθον διὰ μέσου αὐτῆς, καὶ τοὺς ἐχθροὺς αὐτῶν
Μακάριος εκκλησιαστικός. Sermo 23 (recensio completa)

P.117, l. 13
βαινεν ἐκείνοις, ἐγράφη δὲ πρὸς νουθεσίαν ἡμῶν, εἰς οὓς τὰ τέλη

τῶν αἰώνων κατήντησεν». ἐν ταῖς θλίφεσι τοίνυν ταῖς διαφόροις καὶ
τοῖς ποικίλοις πειρασμοῖς, τοῖς ὑπὸ τῶν τῆς πονηρίας πνευμάτων ἡμῖν
ἐπεγειρομένοις, ὑπομονητικοὶ τυγχάνειν ὀφείλομεν καὶ ἀνδρίζεσθαι καὶ
μακροθυμεῖν οἱ γενναῖοι τοῦ Χριστοῦ ἀθληταὶ καὶ πολεμισταί, ὅπως
καὶ ἐν ταῖς παρακλήσεσι καὶ δωρεαῖς τῆς χάριτος εὐχάριστοι εἶναι
δυνηθῶμεν.
ὥσπερ γὰρ ὁ φαινόμενος τῶν ἀνθρώπων κόσμος χάριτι καὶ δικαιο-
σύνῃ ὑπὸ τοῦ θεοῦ διοικεῖται, χάριτι μὲν ἐπὶ πλήθει καὶ εὐφορίᾳ
καρπῶν καὶ ὑγείᾳ καὶ εὐκρασίᾳ καιρῶν καὶ πάσῃ ἀγαθῶν δόσει,
δικαιοσύνῃ δὲ καὶ παιδείᾳ ἔν τε λιμοῖς καὶ λοιμοῖς καὶ θλίψεσι καὶ
ἀνάγκαις, καταστροφαῖς, χαλάζαις, συμπτώσεσι καὶ ὅσα ὑπὸ θεοῦ
πρὸς παιδείαν τέτακται διὰ δικαιοσύνην καὶ ὠφέλειαν τῶν ἀνθρώ-
πων – οὕτω καὶ ἡ ψυχὴ ἡ βουλομένη τὸν ἄνω τῆς θεότητος κόσμον
390
κληρονομῆσαι ὑπὸ τῆς χάριτος πολυτρόπως διοικεῖται καὶ ποτὲ μὲν

ἐν ἀνέσει καὶ εὐφροσύνῃ τοῦ πνεύματος ἀγαλλιᾶται καὶ τῇ τῆς χάρι-
τος παρακλήσει ἐνευφραίνεται, ποτὲ δὲ παραδίδοται παιδείᾳ καὶ πει-
ρασμοῖς διαφόροις καὶ θλίψεσι παντοδαπαῖς τοῦ ἐγκοσμίου πνεύ-
ματος, ἵνα γυμνασθεῖσα διὰ πάντων καὶ δόκιμος εὑρεθεῖσα καὶ ἐν
πᾶσι πειρασμοῖς γενναίως ὑπομένουσα καὶ τῆς πρὸς θεὸν εὐαρεστή-
σεως ἐν μηδενὶ παρεκπεμπομένη καὶ οὕτως εὐδοκιμήσασα ἐν Χριστῷ
Κύριλλος. Catecheses ad illuminandos 1-18 Catechesis 15, ch. 6, l. 5
Βλέπετε μή τις ὑμᾶς πλανήσῃ. πολλοὶ γὰρ ἐλεύσονται

ἐπὶ τῷ ὀνόματί μου λέγοντες, ἐγώ εἰμι ὁ Χριστός, καὶ πολ-
λοὺς πλανήσουσιν. ταῦτα γέγονεν ἐκ μέρους. ἤδη γὰρ τοῦτο
εἴρηκε Σίμων ὁ μάγος καὶ Μένανδρος καὶ ἄλλοι τινὲς τῶν
ἀθέων αἱρεσιαρχῶν. ἐροῦσι δὲ ἐφ' ἡμῶν ἢ καὶ μεθ' ἡμᾶς
ἕτεροι.
Δεύτερον σημεῖον· μελλήσετε δὲ ἀκούειν πολέμους
καὶ ἀκοὰς πολέμων. γίνεται δὲ ἄρα νῦν Περσῶν πρὸς Ῥω-
μαίους περὶ τὴν Μεσοποταμίαν πόλεμος ἢ οὔ; ἐγείρεται
ἔθνος ἐπὶ ἔθνος καὶ βασιλεία ἐπὶ βασιλείαν ἢ οὔ; καὶ ἔσον-
ται λιμοὶ καὶ λοιμοὶ καὶ σεισμοὶ κατὰ τόπους. ταῦτα ἤδη
γέγονεν. καὶ πάλιν· φόβητρά τε ἀπ' οὐρανοῦ καὶ μεγάλοι χει-
μῶνες. γρηγορεῖτε οὖν, φησίν, ὅτι οὐκ οἴδατε ποίᾳ ἡμέρᾳ ὁ
κύριος ἡμῶν ἔρχεται.

Amphilochius Scr. Eccl., Iambi ad Seleucum L. 152
τὰ δ' ὑπ' ὀδοῦσι νηλεῶς δαρδάπτεται,

ἡμισπάρακτα δ' ἄλλα ποικίλαις στροφαῖς
ᾄττει περισπαίροντα καὶ φυγῆς ἔτι
καιρὸν νομίζει καὶ δρόμον φαντάζεται.
μὴ δὴ μιάνῃς ὄμμα σὸν θεαμάτων
ὠμῶν μολυσμοῖς μηδὲ γυμνάσῃς ὁρᾶν
ἄνδρας θανόντας, θηρία πεπλησμένα,
τάφους τρέχοντας, συγγενεῖς δὲ κειμένους.
Καὶ μὴν τὸ πολλοῖς μᾶλλον ἡμερώτερον
δοκοῦν θέαμα πωλικῶν ἱπποδρόμων,
καὶ τοῦτο λοιμός ἐστι καὶ ψυχῶν νόσος.
πόλεις διασπᾷ, δῆμον εἰς στάσεις φέρει,
μάχας διδάσκει, λοίδορον θήγει στόμα,
391
τέμνει πολιτῶν φίλτρα, συγκρούει γένη,

καταισχύνει γέροντας, ἐκμαίνει νέους,
ἔχθρας ἀνάπτει φιλτάτων, πατεῖ νόμους.
κακῶν δὲ τούτων ἄλγιον τολμᾷ κακόν.
κινεῖ γόητας τοῖς μανεῖσι συμμάχους
νίκης βοηθούς, καὶ τρέφει νόσῳ νόσον.
ἐπὰν γὰρ ἐκκαυθῶσιν εἰς θερμὴν ἔριν,
πρὸς τοὺς γόητας εὐθὺς αὐτοῖς ὁ δρόμος.
Ιππόλυτος εκκλησιαστικός. De antichristo Sec. 18, l. 11
Ἐζεκιὴλ δὲ ὁμοίως λέγει περὶ αὐτοῦ οὕτως· “τάδε λέγει κύριος

ὁ θεός· ἀνθ' ὧν ὑψώθη ἡ καρδία σου, καὶ εἶπας· θεός εἰμι ἐγώ,
κατοικίαν θεοῦ κατῴκηκα ἐν καρδίᾳ θαλάσσης, σὺ δὲ ἄνθρωπος καὶ
οὐ θεός, ἔδωκας τὴν καρδίαν σου ὡς καρδίαν θεοῦ, μὴ σοφώτερος
εἶ τοῦ Δανιήλ; σοφοὶ οὐκ ἐπαίδευσάν σε τῇ ἐπιστήμῃ αὐτῶν· μὴ τῇ
σοφίᾳ σου ἢ τῇ φρονήσει σου ἐποίησας σεαυτῷ δύναμιν καὶ χρυσίον
καὶ ἀργύριον ἐν τοῖς θησαυροῖς σου; ἢ ἐν τῇ πολλῇ ἐπιστήμῃ σου καὶ
ἐμπορίᾳ σου ἐπλήθυνας δύναμίν σου; ὑψώθη ἡ καρδία σου ἐν τῇ δυ-
νάμει σου. διὰ τοῦτο τάδε λέγει κύριος ὁ θεός· ἐπειδὴ ἔδωκας τὴν
καρδίαν σου ὡς καρδίαν θεοῦ, ἀντὶ τούτου ἰδοὺ ἐγὼ ἐπάγω ἐπὶ σὲ
ἀλλοτρίους λοιμοὺς ἀπὸ ἐθνῶν, καὶ ἐκκενώσουσι τὰς μαχαίρας αὐτῶν
ἐπὶ σὲ καὶ ἐπὶ τὸ κάλλος τῆς ἐπιστήμης σου, καὶ στρώσουσι τὸ κάλ-
λος σου εἰς ἀπώλειαν, καὶ καταβιβάσουσί σε, καὶ ἀποθανῇ θανάτῳ
τραυματιῶν ἐν καρδίᾳ θαλάσσης. μὴ λέγων ἐρεῖς· θεός εἰμι ἐγὼ ἐνώ-
πιον τῶν ἀναιρούντων σε; σὺ δὲ εἶ ἄνθρωπος καὶ οὐ θεός. ἐν πλήθει
ἀπεριτμήτων ἀπολῇ ἐν χερσὶν ἀλλοτρίων, ὅτι ἐγὼ ἐλάλησα, λέγει
κύριος.”
Ιππόλυτος εκκλησιαστικός. De consummatione mundi [Sp.] Sec. 8, l. 2
κούντων εἶναι χριστιανοὶ τότε ἐγερθήσονται ψευδοπροφῆται, ψευδα-

πόστολοι, γόητες, ἄνθρωποι φθοροποιοί, κακοποιοί, ψευδόμενοι κατ'
ἀλλήλων, μοιχοί, πόρνοι, ἅρπαγες, πλεονέκται, ἐπίορκοι, κατάλαλοι
[ἀλλήλους μισοῦντες]. οἱ ποιμένες ὡς λύκοι γενήσονται. [οἱ ἱερεῖς τὸ
ψεῦδος ἀσπάσονται.] οἱ μοναχοὶ τὰ τοῦ κόσμου ποθήσουσιν. οἱ πλού-
σιοι ἀσπλαγχνίαν ἐνδύσονται. οἱ ἄρχοντες πτωχῷ οὐ βοηθήσουσιν.
οἱ δυνάσται οἰκτιρμοὺς ἀποβαλοῦνται. οἱ κριταὶ τὸ δίκαιον ἐκ τοῦ
δικαίου ἀροῦσι καὶ τοῖς δώροις ἐκτυφλούμενοι ἀδικίαν ἐπισπάσονται.
καὶ τί λέγω ἀπὸ ἀνθρώπων, ὅπου καὶ αὐτὰ τὰ στοιχεῖα τὴν
οἰκείαν τάξιν ἀρνήσονται; σεισμοὶ [κατὰ πᾶσαν πόλιν, λοιμοὶ] ἐπὶ πᾶ-
392
σαν χώραν, βρονταὶ ἄνεμοι καὶ φοβεραὶ ἀστραπαὶ οἴκους καὶ ἀγροὺς
κατακαίουσαι, καταιγίδες ἀνέμων τὴν γῆν καὶ τὴν θάλασσαν ἀμέτρως
ἐκταράσσουσαι, τῆς γῆς ἀκαρπίαι, θαλάσσης ἦχος καὶ σάλος ἀφόρητος
ἀπὸ ψυχῶν καὶ ἀπωλείας ἀνθρώπων. σημεῖα ἐν ἡλίῳ, σημεῖα ἐν σε-
λήνῃ, ἄστρων παρατροπαί, συνοχαὶ ἐθνῶν, ἀέρων ἀκρασίαι, χαλάζης
βολίδες ἐπὶ προσώπου τῆς γῆς, χειμῶνος ἀταξίαι, παγετοὶ διάφοροι,
καύσωνες ἀπαραμύθητοι, κεραυνοὶ αἰφνίδιοι, ἐμπρησμοὶ ἀδόκητοι, καὶ
ἁπαξαπλῶς πάσης τῆς γῆς θρῆνος καὶ κοπετός, παραμυθίαν μὴ ἐχούσης.
“ἐκ γὰρ τοῦ πληθυνθῆναι τὴν ἁμαρτίαν ψυγήσεται ἡ ἀγάπη τῶν
πολλῶν”. διὰ τούτων ἁπάντων τὴν ζάλην, τὴν ἀταξίαν,
Ιππόλυτος εκκλησιαστικός. De consummatione mundi [Sp.] Sec. 27, l.

10
εἶτα μετὰ ταῦτα πάντα ὁ οὐρανὸς οὐ δώσει τὴν δρό-

σον αὐτοῦ, αἱ νεφέλαι οὐ δώσουσιν ὕδωρ, ἡ γῆ ἀρνήσεται τοὺς καρ-
ποὺς αὑτῆς, ἡ θάλασσα δυσωδίας πληρωθήσεται, οἱ ποταμοὶ ξηραν-
θήσονται, οἱ ἰχθύες τῆς θαλάσσης τεθνήξονται, οἱ ἄνθρωποι ἐκ τοῦ
λιμοῦ καὶ τῆς δίψης τελευτήσουσιν, καὶ πατὴρ τὸν υἱὸν περιπλακεὶς
ἅμα ἀποθανοῦνται, καὶ μήτηρ θυγατέρα ὁμοίως, καὶ οὐκ ἔστιν ὁ θάπ-
των, ἀλλ' ἡ γῆ πᾶσα ἐκ τῶν σωμάτων τῶν ἐρριμμένων θνησιμαίων
δυσωδίας πληρωθήσεται. καὶ ἡ θάλασσα μὴ δεχομένη τῶν ποταμῶν
τὰ ῥεύματα βορβόρου δίκην γενήσεται καὶ ὀσμῆς ἀπείρου καὶ δυσωδίας
πληρωθήσεται. τότε λοιμὸς ἰσχυρὸς ἐπὶ πᾶσαν τὴν γῆν, τότε θρῆ-
νος ἀπαραμύθητος, τότε κλαυθμὸς ἄμετρος, τότε στεναγμοὶ ἄπαυστοι,
τότε μακαρίσουσιν οἱ ἄνθρωποι τοὺς προτεθνηκότας, λέγοντες πρὸς
αὐτούς· Ἀνοίξατε τοὺς τάφους ὑμῶν καὶ δέξασθε ἡμᾶς τοὺς ἀθλίους·
ἀνοίξατε τὰς θήκας ὑμῶν πρὸς ὑποδοχὴν τῶν ἐλεεινῶν συγγενῶν
ὑμῶν καὶ γνωστῶν. μακάριοι ὑμεῖς ὅτι οὐκ ἐθεάσασθε τὰς ἡμέρας
ταύτας. μακάριοι ὑμεῖς ὅτι τὸν βίον τοῦτον τὸν ὀδυνηρὸν οὐκ ἐφθά-
σατε ἰδεῖν οὐδὲ τὸν λοιμὸν τοῦτον τὸν ἀπαραμύθητον οὐδὲ τὴν ἀνάγ-
κην ταύτην τὴν μετέχουσαν τὰς ἡμετέρας ψυχάς.
Ιππόλυτος εκκλησιαστικός. De consummatione mundi [Sp.]

Sec. 27, l. 17
των, ἀλλ' ἡ γῆ πᾶσα ἐκ τῶν σωμάτων τῶν ἐρριμμένων θνησιμαίων

δυσωδίας πληρωθήσεται. καὶ ἡ θάλασσα μὴ δεχομένη τῶν ποταμῶν
τὰ ῥεύματα βορβόρου δίκην γενήσεται καὶ ὀσμῆς ἀπείρου καὶ δυσωδίας
πληρωθήσεται. τότε λοιμὸς ἰσχυρὸς ἐπὶ πᾶσαν τὴν γῆν, τότε θρῆ-
393
νος ἀπαραμύθητος, τότε κλαυθμὸς ἄμετρος, τότε στεναγμοὶ ἄπαυστοι,

τότε μακαρίσουσιν οἱ ἄνθρωποι τοὺς προτεθνηκότας, λέγοντες πρὸς
αὐτούς· Ἀνοίξατε τοὺς τάφους ὑμῶν καὶ δέξασθε ἡμᾶς τοὺς ἀθλίους·
ἀνοίξατε τὰς θήκας ὑμῶν πρὸς ὑποδοχὴν τῶν ἐλεεινῶν συγγενῶν
ὑμῶν καὶ γνωστῶν. μακάριοι ὑμεῖς ὅτι οὐκ ἐθεάσασθε τὰς ἡμέρας
ταύτας. μακάριοι ὑμεῖς ὅτι τὸν βίον τοῦτον τὸν ὀδυνηρὸν οὐκ ἐφθά-
σατε ἰδεῖν οὐδὲ τὸν λοιμὸν τοῦτον τὸν ἀπαραμύθητον οὐδὲ τὴν ἀνάγ-
κην ταύτην τὴν μετέχουσαν τὰς ἡμετέρας ψυχάς.
εἶτα ἐν-
τάλματα ὁ μιαρὸς πέμψει κατὰ πᾶσαν ἐπαρχίαν διά τε δαιμόνων διά
τε τῶν αἰσθητῶν ἀνθρώπων λεγόντων ὅτι βασιλεὺς μέγας γέγονεν
ἐπὶ τῆς γῆς, δεῦτε πάντες εἰς προσκύνησιν αὐτοῦ. δεῦτε πάντες
θεάσασθαι τὴν ἰσχὺν τῆς δυνάμεως αὐτοῦ. ἰδοὺ γὰρ ὑμῖν καὶ σῖτον
παρέξει καὶ οἶνον ὑμῖν χαρίσεται καὶ πλοῦτον πολυτελῆ καὶ ἀξίας
μεγάλας. τῷ γὰρ κελεύσματι αὐτοῦ πᾶσα ἡ γῆ καὶ θάλαττα ὑπακούει.
δεῦτε πάντες πρὸς αὐτόν. καὶ πάντες διὰ τὴν στέρησιν τῶν βρω-
μάτων ἐπ' αὐτὸν ἐλεύσονται καὶ προσκυνήσουσιν αὐτὸν καὶ δώσει
Ιππόλυτος εκκλησιαστικός. Commentarium in Danielem

Book 4, ch. 17, sec. 8, l. 5
ἐστιν τὸ θέρος· οὕτως καὶ ὑμεῖς ὅταν ἴδητε ταῦτα πάντα

γινόμενα, γινώσκετε ὅτι ἐγγύς ἐστιν ἐπὶ θύραις.»
Τοῦ
οὖν βδελύγματος μηδέπω παραγενομένου, ἀλλ' ἔτι τοῦ
τετάρτου θηρίου μόνου κρατοῦντος, πῶς δύναται ἡ ἐπιφάνεια
τοῦ κυρίου γενέσθαι;
Ἀλλ' ἐρεῖ τις· γέγραπται, ὅταν
ἴδητε «πολέμους καὶ ἀκαταστασίας», τότε «γινώσκετε ὅτι
ἐγγύς ἐστιν.» Ναί, γέγραπται· «Ἐγερθήσεται γὰρ, φησίν,
ἔθνος ἐπὶ ἔθνος, καὶ βασιλεία ἐπὶ βασιλείαν καὶ ἔσονται
σεισμοὶ κατὰ τόπους καὶ λιμοὶ καὶ λοιμοί», ἅτινα ἤδη
ἐγένοντο καὶ γενήσεται.
«Ταῦτα δὲ πάντα», φησίν,
»ἀρχαὶ ὠδίνων», «ἀλλ' οὔπω τὸ τέλος.» «Πρῶτον γὰρ
»δεῖ κηρυχθῆναι τὸ εὐαγγέλιον» τοῦ κυρίου ἐν ὅλῳ τῷ
κόσμῳ «εἰς μαρτύριον πᾶσιν τοῖς ἔθνεσιν, καὶ οὕτως ἥξει
τὸ τέλος», ὅταν ὁ σύμπας χρόνος πληρωθῇ.
Διηγήσομαι γὰρ καὶ τὸ συμβὰν οὐ πρὸ πολλοῦ
χρόνου ἐν τῇ Συρίᾳ.
394
μος δὲ τὸ κύριον, ἢ ἡ βοτάνη. τὸ δὲ Δρυμός καὶ

ἐπὶ τοῦ κυρίου καὶ προσηγορικοῦ ὀξύνεται.
Τὰ εἰς ΩΜΟΣ δισύλλαβα προσηγορικὰ ἀρχόμενα
ἀπὸ συμφώνου μὴ τοῦ Μ, εἰ ἐπὶ οὐσίας τάττοιτο, ὀξύ-
νεται· βωμός ψωμός ζωμός θωμός (ὁ σωρός).
τὸ μέντοι κῶμος (ἡ ᾠδή) βαρύνεται καὶ τὸ μῶμος
ἀπὸ τοῦ Μ ἄρχεται, καὶ τὸ ῥῶμος καὶ βρῶμος κύ-
ριον βαρύνεται, ὥσπερ τὸ πῶλος.
Τὰ εἰς ΜΟΣ δισύλλαβα διφθόγγῳ παραλήγοντα
ἀπὸ συμφώνου ἀρχόμενα ὀξύνεται· λοιμός λαιμός.
τὸ Δεῖμος καὶ οἷμος βαρύνεται.
Τὰ διὰ τοῦ ΑΜΟΣ τριβράχεα προπαροξύνεται, εἰ
μὴ προηγεῖται τῷ Α τὸ Τ· πλόκαμος κέραμος
κάλαμος θάλαμος κύαμος Πρίαμος. τὸ μέν-
τοι ἰταμός καὶ ποταμός ὀξύνεται ὡς ἔχοντα τὸ Τ
πρὸ τοῦ Α.
Τὰ διὰ τοῦ ΑΜΟΣ, εἰ ἔχοι τὴν πρώτην θέσει
μακρὰν, εἰ μὲν κύρια εἴη, προπαροξύνεται· Πύραμος
Σίσαμος· εἰ δὲ μὴ, ὀξύνεται· οὐλαμός χηραμός
(ἡ κατάδυσις) φωριαμός (τὸ κιβώτιον).
Αριστόδημος ιστορικός. Fra.Vol.-Jacobyʹ-F 2a,104,F, fra. 1, l. 182
ἄλλα τέ τινα τεκμήρια διεξήιει τῆς προδοσίας. οἱ δὲ ἔφοροι ἀκούσαντες

τῶν ῥηθέντων παραχρῆμα μὲν οὐ συνελάβοντο αὐτὸν διὰ τὸ εἶναι ἅγιον
τὸ τέμενος ἀλλ' εἴασαν ἀπελθεῖν, ὕστερον δὲ αὐτὸν ἐλθόντα εἰς Σπάρτην
ἐβούλοντο συλλαμβάνεσθαι· ὁ δὲ ὑπονοήσας εἰσέδραμεν εἰς τὸ τῆς
Χαλκι-
οίκου Ἀθηνᾶς τέμενος καὶ ἱκέτευεν. (4) τῶν δὲ Λακεδαιμονίων ἐν ἀπόρωι
ὄντων διὰ τὴν εἰς τὸν θεὸν θρησκείαν, ἡ μήτηρ τοῦ Παυσανίου
βαστάσασα
πλίνθον ἔθηκεν ἐπὶ τῆς εἰσόδου τοῦ τεμένους, προκαταρχομένη τῆς κατὰ
τοῦ παιδὸς κολάσεως· οἱ δὲ Λακεδαιμόνιοι κατακολουθήσαντες αὐτῆι
ἐνωι-
κοδόμησαν τὸ τέμενος, καὶ λιμῶι διαφθαρέντος τοῦ Παυσανίου,
ἀνελόντες
τὴν στέγην, ἐξείλκυσαν τοῦ ναοῦ ἔτι ἐμπνέοντα τὸν Παυσανίαν καὶ
ἐξέρριψαν.
395
(5) διὰ δὲ τοῦτο λοιμὸς αὐτοὺς κατέσχεν· θεοῦ δὲ χρήσαντος, ἐπὰν ἐξι-
λάσωνται τοὺς δαίμονας τοῦ Παυσανίου, παύσασθαι τὸν λοιμόν,
ἀνδριάντα
αὐτῶι ἀνέστησαν, καὶ ἐπαύσατο ὁ λοιμός. (9) ζητήσεως δὲ οὔσης παρὰ
τοῖς Ἕλλησι τίνας δεῖ προγραφῆναι αὐτῶν τῶν συμμεμαχηκότων ἐν τῶι
Μηδικῶι πολέμωι, ἐξεῦρον οἱ Λακεδαιμόνιοι τὸν δίσκον, ἐφ' οὗ
κυκλοτερῶς
ἐπέγραψαν τὰς ἠγωνισμένας πόλεις, ὡς μήτε πρώτους τινὰς γεγράφθαι
μήθ' ὑστέρους.
(10) Λακεδαιμόνιοι δέ, ἐπειδὴ τὰ τοῦ Παυσανίου ἐπονειδίστως ἐκε-
χωρήκει, τοὺς Ἀθηναίους ἔπειθον λέγοντες ἐν ταῖς Παυσανίου ἐπιστολαῖς
κοινωνὸν εὑρηκέναι τῆς προδοσίας Θεμιστοκλέα. ὁ δὲ Θεμιστοκλῆς
τῶν ῥηθέντων παραχρῆμα μὲν οὐ συνελάβοντο αὐτὸν διὰ τὸ εἶναι ἅγιον

Χαλκι-
βαστάσασα
ἐνωι-
ἀνελόντες
ἀνδριάντα
396

Χαλκι-
βαστάσασα
ἐνωι-
ἀνελόντες
ἀνδριάντα
(10) Λακεδαιμόνιοι δέ, ἐπειδὴ τὰ τοῦ Παυσανίου ἐπονειδίστως ἐκε-
χωρήκει, τοὺς Ἀθηναίους ἔπειθον λέγοντες ἐν ταῖς Παυσανίου ἐπιστολαῖς
κοινωνὸν εὑρηκέναι τῆς προδοσίας Θεμιστοκλέα. ὁ δὲ Θεμιστοκλῆς

δεδοικὼς
τοὺς Λακεδαιμονίους οὐκ ἔμεινεν ἐν τῶι Ἄργει ἀλλὰ παρεγένετο εἰς Κέρ-
κυραν κἀκεῖθεν εἰς Μολοσσοὺς πρὸς Ἄδμητον βασιλέα, ὄντα καὶ ἐχθρὸν
αὐτῶι πρότερον. (2) τῶν δὲ Λακεδαιμονίων παραγενομένων πρὸς τὸν
[Aristides] Hist., Fra.. 10, l. 1
E LIBRO DECIMO NONO.
Id. ic. 35: Λοιμοῦ κατασχόντος Φαλερίους,

καὶ φθορᾶς γενομένης, χρησμὸς ἐδόθη λωφῆσαι τὸ
δεινὸν, ἐὰν παρθένον τῇ Ἥρᾳ θύωσιν κατ' ἐνιαυτόν.
Ἀεὶ δὲ τῆς δεισιδαιμονίας μενούσης, κατὰ κλῆρον
397
καλουμένη Οὐαλερία Λουπέρκα ἤγετο εἰς θυσίαν· σπα-

σαμένη δὲ τὸ ξίφος, ἀετὸς καταπτὰς ἥρπασε, καὶ ἐπὶ
τῶν ἐμπύρων ἔθηκε ῥάβδον μικρὰν ἔχουσαν σφύραν,
τὸ δὲ ξίφος ἐπέβαλε δαμάλει τινὶ παρὰ τὸν ναὸν βοσκο-
μένῃ. Νοήσασα δὲ ἡ παρθένος, καὶ τὴν βοῦν θύσασα,
καὶ τὴν σφύραν ἄρασα, κατ' οἰκίαν περιῆλθε, καὶ τοὺς
ἀσθενοῦντας ἠρέμα πλήττουσα διήγειρεν, ἐρρῶσθαι ἑνὶ
Λιβάνιος. Orationes 1-64 Oration 1, sec. 77, l. 6
οὗτοι [δὲ] δείσαντες, οἶμαι, ὡς δὴ πεφυκότα νέων ψυ-

χὰς διαφθείρειν τὸν τόπον οἱ μὲν εἰς Φοινίκην ἱστία
πετάσαντες, οἱ δὲ Ἀθήναζε ᾤχοντο, ἐμοὶ δὲ τοὔνομα
ἐλέλειπτο, ὥστε ἐδάκρυσεν ἄν τις, ὑπὲρ ὁπόσων
ὁμιλητῶν πρὸς ὁπόσην χιόνα παραταξόμενος ἐξῄειν.
Περιῄειν οὖν πενθοῦσιν ἐοικώς, τοῖς τε παρ-
οῦσιν ἀχθόμενος τά τε ἀπόντα ποθῶν, καί μοι οὕτως
ἀκριβῶς ὁ τῶν Βιθυνῶν ἔρως ἐνῴκει μηδὲν ἕτερον
ἐπιτρέπων θαυμάσαι, ὥστε ἐπειδὴ θέρος ἦν, αὖθις
ἐκεῖσε ἐκομιζόμην ἀφιέντος μὲν οὐδενός, ἀπειλούντων
δὲ πολλῶν, κρατοῦντος δὲ τοῦ θεοῦ. λοιμοῦ δὲ ἐλαύ-
νοντος τοὺς ἀνθρώπους μετασχών πως τοῦ κακοῦ καὶ
αὐτὸς παραινέσεσιν ἰατρῶν πάλιν ἦν, ἐξ ἧς ἐπεφεύγειν.
δευτέρου θέρους ταὐτὰ καὶ ἐτόλμων καὶ ἠναγκαζόμην
λιμοῦ ποιοῦντος, ἃ πρότερον ὁ λοιμός. καὶ κατὰ ταύ-
την γε τὴν πορείαν ἐν Λιβύσσῃ – σταθμὸς δὲ ἡ
Λίβυσσα τάφῳ τε καὶ λόγῳ τῷ περὶ τοῦ κειμένου
κοσμούμενος – ἐνταῦθα ἐξ αἰθρίας τε ἀκριβοῦς καὶ
δριμυτάτης ἀκτῖνος νέφη συνδραμόντα σκηπτὸν καὶ
ποιεῖ καὶ ἀποστέλλει, κὰδ δὲ πρόσθ' ὀρέων Διομή-
δεος ἧκε χαμᾶζε, καὶ ἐπεπόνθειν μὲν δὴ ὅσα εἰκὸς
ὁμιλητῶν πρὸς ὁπόσην χιόνα παραταξόμενος ἐξῄειν.

Περιῄειν οὖν πενθοῦσιν ἐοικώς, τοῖς τε παρ-
οῦσιν ἀχθόμενος τά τε ἀπόντα ποθῶν, καί μοι οὕτως
398
ἀκριβῶς ὁ τῶν Βιθυνῶν ἔρως ἐνῴκει μηδὲν ἕτερον

ἐπιτρέπων θαυμάσαι, ὥστε ἐπειδὴ θέρος ἦν, αὖθις
ἐκεῖσε ἐκομιζόμην ἀφιέντος μὲν οὐδενός, ἀπειλούντων
δὲ πολλῶν, κρατοῦντος δὲ τοῦ θεοῦ. λοιμοῦ δὲ ἐλαύ-
νοντος τοὺς ἀνθρώπους μετασχών πως τοῦ κακοῦ καὶ
αὐτὸς παραινέσεσιν ἰατρῶν πάλιν ἦν, ἐξ ἧς ἐπεφεύγειν.
δευτέρου θέρους ταὐτὰ καὶ ἐτόλμων καὶ ἠναγκαζόμην
λιμοῦ ποιοῦντος, ἃ πρότερον ὁ λοιμός. καὶ κατὰ ταύ-
την γε τὴν πορείαν ἐν Λιβύσσῃ – σταθμὸς δὲ ἡ
Λίβυσσα τάφῳ τε καὶ λόγῳ τῷ περὶ τοῦ κειμένου
κοσμούμενος – ἐνταῦθα ἐξ αἰθρίας τε ἀκριβοῦς καὶ
δριμυτάτης ἀκτῖνος νέφη συνδραμόντα σκηπτὸν καὶ
ποιεῖ καὶ ἀποστέλλει, κὰδ δὲ πρόσθ' ὀρέων Διομή-
δεος ἧκε χαμᾶζε, καὶ ἐπεπόνθειν μὲν δὴ ὅσα εἰκὸς
ὑπὸ τοῦ τοιοῦδε πυρός.
κροῦ δὴ τοῦ θέρους τοῦδε οἶδα ἐλθών. σκληρὸν δέ

μοι καὶ τὸ ἐπὶ τούτῳ. παιδίον γὰρ ἕτερον, ὃ σὺν
ἐκείνῳ τέ με ἐκούφιζε καὶ μετ' ἐκεῖνο τὸ αὑτοῦ μέρος
παρείχετο, γάμων εἵνεκα ἐλθὸν εἰς ἀγρόν, ἐν ᾧ καῦμά
τε οὐ φορητὸν ὕδωρ τε πονηρόν, συλλέξαν νόσον,
ἐπανῆκον θνήσκει. ἐπὶ δὴ τούτοις πολλάκις ἤκουσαν
οἱ θεοὶ τὸ ὦ θεοὶ βοῶντος.
Τὴν Τύχην δὲ αὖθις ἐπῃνέσαμεν Καρτέριόν
τε καὶ τοὺς ἐπ' αὐτὸν καταφυγόντας καταγελάστους
ποιήσασαν. ὁ μὲν γὰρ ὡς ἐγκαταστήσων ἐνταυθοῖ δι-
δάσκαλον τὸν λοιμὸν Γερόντιον γνώσει βασιλέως ἀνα-
λαβὼν ἦγεν εἰς Θρᾴκην μέγας ἐλπίζων ἐν βασιλείοις
ἔσεσθαι, τῆς ἀνοίας δὲ αὐτοῦ πολλαχόθεν ἐξελεγχθείσης,
δι' ἣν οὐδὲ ὑβρίζειν ὤκνει τοὺς βασιλεῖ τιμίους, ὁ
μὲν ὠθούμενος ἐμβὰς εἰς πλοῖον ἐπ' Ἰταλίας ἔπλει
τῆς ἀτιμίας τῆς ἑαυτοῦ μηνυτής.
ὁ δὲ ὀρχηστῇ
μισθώσας ἑαυτὸν ὁ σοφιστὴς εὐημερίας πραττόμενος
χρυσίον, τελευτῶν φεύγων τοὺς ἀντιτέχνους τοὺς τὸν
μισθὸν οὐ διδόντας εἰς Σελεύκειαν κομίζεται καὶ δεῦρ'
ἀναβὰς ἐν σκότῳ διὰ δέος ἐπὶ τὴν κεκλεισμένην αὐτῷ
399
ὕστερον ὃν ἐποίησα λόγον αἰτήσαντι στρατηγῷ, καὶ

γὰρ τοῦτό μοι παρὰ τῆς θεοῦ τὸ εἶναι τοὺς τὰ τοι-
αῦτα αἰτοῦντας, τοῦτον οὖν τὸν λόγον δεικνύων εὐδο-
κίμουν, καὶ ἦν παραμύθιον ὁ κρότος τελευτῆς ἀνδρός,
οὗ τὰ γράμματά μοι πρὸς ἐπιδείξεις συνέπραττε βελτίω
τε ὄντα τῶν ἐμῶν ἃ ταῖς ὠδῖσιν ὑπήκουε, καὶ παρέ-
χοντα τρέχειν τοῖς ὀφθαλμοῖς δι' αὐτῶν. ἐπὶ τούτοις
ἐβοήθουν φίλοις γονεῦσι παίδων παιδευομένων ὀργήν
τε ἄρχοντος ἐξαιρῶν καὶ λύων τινὰ δεσμῶν καὶ παρέ-
χων οἴκαδε ἀπιέναι.
Τὴν δὲ ἀπὸ τοῦ λιμοῦ καὶ ἅμα ἀπὸ τοῦ λοιμοῦ
λύπην, ἐξ ὧν πολὺ τὸ θνῆσκον, οὐδ' ἂν εἰπεῖν ὅση
μοι κατέσχε τὴν ψυχήν, δυναίμην. ὅτε φόβος ἠνάγκαζε
πατέρας καλεῖν τοὺς αὑτῶν παρ' ἑαυτούς, ὥσπερ ἐκ
πυρός, οἱ μὲν δὴ ὑπήκουον, μεῖον δὲ ἐμοὶ τὸ ποίμνιον,
ἐγὼ δ' ἔχαιρον σωζομένων ἄλλοσε ἰόντων. πάντα μέν-
τοι τὸν χρόνον τοῦτον ἄνευ γέλωτος διῆγον ἱκετεύων
θεοὺς δοῦναι μὲν καρπούς, δοῦναι δὲ ὑγίειαν. καὶ
τὸ μὲν ἔδοσαν, καὶ ὁ λοιμὸς ἔστη, καρποὺς δὲ ἐλπίζειν
μὲν ἔνι, τύχοι δὲ ἡ ἐλπὶς τοῦ τέλους.
χων οἴκαδε ἀπιέναι.

Τὴν δὲ ἀπὸ τοῦ λιμοῦ καὶ ἅμα ἀπὸ τοῦ λοιμοῦ
λύπην, ἐξ ὧν πολὺ τὸ θνῆσκον, οὐδ' ἂν εἰπεῖν ὅση
μοι κατέσχε τὴν ψυχήν, δυναίμην. ὅτε φόβος ἠνάγκαζε
πατέρας καλεῖν τοὺς αὑτῶν παρ' ἑαυτούς, ὥσπερ ἐκ
πυρός, οἱ μὲν δὴ ὑπήκουον, μεῖον δὲ ἐμοὶ τὸ ποίμνιον,
ἐγὼ δ' ἔχαιρον σωζομένων ἄλλοσε ἰόντων. πάντα μέν-
τοι τὸν χρόνον τοῦτον ἄνευ γέλωτος διῆγον ἱκετεύων
θεοὺς δοῦναι μὲν καρπούς, δοῦναι δὲ ὑγίειαν. καὶ
τὸ μὲν ἔδοσαν, καὶ ὁ λοιμὸς ἔστη, καρποὺς δὲ ἐλπίζειν
μὲν ἔνι, τύχοι δὲ ἡ ἐλπὶς τοῦ τέλους.
Ἀλλὰ τά γε τῶν ἡμετέρων λόγων νῦν πλέον
ἢ πρότερον ἥττηται τῶν ἑτέρων, ὥσθ' ἡμῖν καὶ
φόβον ὑπὲρ αὐτῶν γενέσθαι, μὴ ἐκκοπῶσιν ὅλως, νόμου
τοῦτο ποιοῦντος. γράμματα μὲν οὖν καὶ νόμος τοῦτο
οὐκ ἔπραττεν, ἡ τιμὴ δὲ καὶ τὸ τῶν τὴν Ἰταλὴν ἐπι-
400
σταμένων γενέσθαι τὸ δύνασθαι. θεοῖς δὲ ἄρα τοῖς

δοῦσι τούσδε τοὺς λόγους καὶ ὑπὲρ τῆς νίκης ὧν
ἔδοσαν μελήσει καὶ τοῦ τὸ κράτος ὅ ποτε ἦν ἐν αὐτοῖς,
κομίσασθαι.
δὲ ἀρχήν, τοὺς δαίμονας τοὺς πολλούς, Ἀρτέμιδος

ἀρχὴν νομιστέον· Ἄρτεμις γὰρ δὴ καὶ ἐκεῖναι.
Ἐπισταμένη δὲ εὖ ποιεῖν ἀνθρώπους ἡ θεὸς
ἐπίσταται καὶ κολάζειν ἀνθρώπους, τὰ τοῦ πατρός,
οἶμαι, ποιοῦσα, παρ' οὗ καὶ πλοῦτος καὶ κεραυνοί, τὸ
μὲν τοῖς δικαίοις, τοῖς δὲ οὐ τοιούτοις τὸ πῦρ.
ὁρᾷ
δὲ καὶ τὸν ἀδελφὸν ἄμφω ποιοῦντα, ὥσπερ ἐπὶ τῶν
πολεμησάντων τοῖς Τρωσὶν ὑπὲρ τῆς Ἑλένης Ἑλλήνων,
οἷς λοιμὸν ἐνέβαλέ τε καὶ ἔλυσε τὸν αὐτόν, ἑκάτερον
τῷ ἱερεῖ χαρισάμενος, τὴν μὲν νόσον, ἐπειδὴ ὕβριστο, τὴν
δὲ ἀπαλλαγήν, ἐπειδὴ τὴν παῖδα ἀπειλήφει.
τοι-
αῦτα δὴ καὶ τὰ τῆς Ἀρτέμιδος· ἣ παρέπεμψε μὲν διὰ
κυνὸς τὴν ἀποικίαν εἰς Ἰωνίαν, συνεφήψατο δὲ Ἀλεξ-
άνδρῳ τῆς στρατείας εἰς τὴν Ἀσίαν διαβάντι.
Ὡς
δὲ ἄμεινον αὐτὴν τιμᾶν ἢ καταφρονεῖν, ἔδειξε μὲν ἡ
Ταντάλου Νιόβη θρηνήσασα κόρας ἓξ τετοξευμένας,
ἔδειξε δὲ Ἀκταίων ἰδών, ἃ μὴ θέμις, ἔδειξε δὲ ὁ τῶν
μὴν ὡς νῦν γε. ὑβρίζων δὲ ἐκεῖνον οὐδ' ἡμῶν ἀπεί-

χετο τῶν περὶ πλείστου τὸν Θαλάσσιον ποιουμένων.
Οἷον ἄνθρωπον εἰς ἀρχὰς ἄγεις, ὦ βασι-
λεῦ, λόγων μὲν ἄμοιρον ἀμφοτέρων, νόμους δὲ ἀντὶ
λόγων εἰπεῖν οὐκ ἔχοντα, οὐδὲ γὰρ τοῦτ' ἔνι αὐτῷ,
δι' ἡδονῶν δὲ καὶ τρυφῆς καὶ μέθης εἰς ἀνδρὸς ἡλι-
κίαν ἥκοντα οὐ δυνηθέντα πεισθῆναι νομίζειν τὸ
σολοικίζειν κακόν.
καὶ οὐκ ἂν ἦν πάνυ δεινόν,
εἰ τὴν φωνὴν ἀδικῶν ἐν τοῖς ἄλλοις ἐτίμα τὸ δίκαιον,
ἀλλὰ τίς μὲν λοιμὸς ὅσους οὗτος Φοινίκων ἀπήνεγκε;
401
τίνος δὲ οὐ λοιμοῦ δεινότερος τῇ Παλαιστίνῃ κατέστη;

ἡ δὲ πλειόνων ἐθνῶν ἀρχὴ ποίων οὐκ ἐγένετο βαρυ-
τέρα πολέμων; ὢ πόσον αἷμα τὴν γῆν ἔχρωσεν; ὢ πόσα
ξίφη δι' αὐχένων ἔδραμεν; ὢ πόσοι τάφοι τοῖς ἀρχαίοις
προσετέθησαν; ὢ πληγῶν θανάτους τε ἐργαζομένων
καὶ οὐδὲ [νῦν] παυομένων. ὢ πληγῶν ἃς ἐπεῖδεν
Ἥλιος διὰ παντὸς τοῦ τῆς ἡμέρας μέτρου. ὢ φυγῶν.
ὢ δεσμῶν. ὢ παθημάτων τῶν μὲν παρόντων, τῶν δὲ
ἐλπιζομένων, τῶν μὲν πιεζόντων, τῶν δὲ δειματούν-
των. ὢ λόγων ἀτιμίας. ὢ τιμωμένης ἀμαθίας.
κοπτε τὰς τυραννίδας. δεῖ δὲ οὐδέν σε πολλὴν μὲν

γῆν ἐπελθεῖν, ὑπερενεχθῆναι δὲ ὀρῶν καὶ τῶν μὲν
ὅπλοις, τῶν δὲ κρατῆσαι γνώμῃ, ἀλλ' ἐὰν δόξῃ κεκλεῖ-
σθαι τῶν ἀρχόντων τὰς θύρας, οἵδε καταλέλυνται.
Καὶ μὴν πολύς γε χρόνος, φήσαι τις ἄν,
οἶδε ταυτασὶ τὰς εἰσόδους. καὶ γὰρ τὰ διὰ τού-
των ὁ αὐτὸς ἀδικήματα χρόνος οἶδε. δεῖ τοίνυν οὐ
μᾶλλον εἰσιέναι συγχωρεῖν διὰ τὸν χρόνον ἢ κωλύσειν
διὰ τοὺς ἠδικημένους. ὁ δ' ὡς ἰσχυροῦ τινος εἰλημ-
μένος τοῦ χρόνου τοσοῦτον ἀποκρινάσθω, εἰ καὶ λοι-
μὸν μακρὸν ἡμῖν ὑπισχνουμένου τινὸς θεῶν ἢ καὶ
ἀνθρώπων λύσειν οὐκ ἂν προσεῖτο τὴν δωρεὰν διὰ
τὸ μῆκος τῆς νόσου. τοὐναντίον μὲν οὖν τὸ μῆκος
ἂν παρῄνει σπεύδειν καὶ μὴ μέλλειν, ἀλλ' ἁρπάζειν
τἀγαθόν.
Λιβάνιος. Declamationes 1-51 Declamation 5, (subdivision) 1, sec. 18, l.

2
μέμνονα περιθεῖν ἄνω καὶ κάτω καὶ πρὸς τὰς σκηνὰς

ἰόντα τῶν ἐν τέλει συγκαλεῖν, συνάγειν, δεῖσθαι, πάντα
ποιεῖν ὥστε τὴν λύσιν εὑρεθῆναι τοῦ κακοῦ· νῦν δὲ
ὥσπερ τῶν πολεμίων ἁπτόντων τοῖς νεκροῖς τὰς συνε-
χεῖς πυρὰς καὶ συμφορὰς ἀκούων ἀλλοτρίας, οὐ τὰς
οἰκείας ὁρῶν οὐ λόγον εἶπεν, οὐ σύλλογον ἐποίησεν,
οὐκ ἀνέστησε σύμβουλον, οὐκ ἤρετο μάντιν, ἀλλὰ τοὺς
402
μὲν ἀφῆκεν ἀποθνήσκειν, αὑτῷ δὲ ἱκανὴν εὐδαιμονίαν

ἔκρινεν, εἰ τρυφᾶν ἐξείη.
τί τοίνυν ἐχρῆν με
πράττειν, Ὀδυσσεῦ, τοῦ λοιμοῦ μὲν ἐπικειμένου, τῶν
δὲ καταλόγων κενουμένων, ῥᾳθυμοῦντος δὲ τοῦ κρα-
τοῦντος, σιωπῶντος δὲ σοῦ, σιωπῶντος δὲ Νέστορος,
ὃν ἤγαγεν εἰς Τροίαν τὸ δοκεῖν δύνασθαι τὰ δέοντα
παραινεῖν; ἐᾶν ἔδει τὸ δεινὸν χωρεῖν καὶ μὴ ζητεῖν
ὅπως στήσεται; καὶ τίς ἂν ἐμήνυσε τοῖς οἴκοι τὸν
τρόπον τῆς τελευτῆς; οὐδὲ γὰρ ἄγγελον ἂν κατέλιπεν
ἡ νόσος. ἀλλ' ἔδει σκοπεῖν εἴ τις ἴασις ἔσται καὶ
φανῆναί τινα ὑπὲρ τῶν κοινῶν ἀτυχημάτων ἀχθόμενον.
ἐφάνην τοίνυν τηνικαῦτα ἐγὼ καὶ παρελθὼν εἶπον
οὐδὲν οὔτε προπετὲς οὔτε ἀπαίδευτον,
Λιβάνιος. Declamationes 1-51

Declamation 5, (subdivision) 1, sec. 19, l. 7
ὅπως στήσεται; καὶ τίς ἂν ἐμήνυσε τοῖς οἴκοι τὸν

τρόπον τῆς τελευτῆς; οὐδὲ γὰρ ἄγγελον ἂν κατέλιπεν
ἡ νόσος. ἀλλ' ἔδει σκοπεῖν εἴ τις ἴασις ἔσται καὶ
φανῆναί τινα ὑπὲρ τῶν κοινῶν ἀτυχημάτων ἀχθόμενον.
ἐφάνην τοίνυν τηνικαῦτα ἐγὼ καὶ παρελθὼν εἶπον
οὐδὲν οὔτε προπετὲς οὔτε ἀπαίδευτον, οὐ γὰρ ἰσχυρι-
σάμην εὐθὺς ἐκ τῆς περὶ τὸν Χρύσην ἀτιμίας τὸ στρα-
τόπεδον νοσεῖν, ἀλλ' ὃ δίκαιον πάντες ἂν εἶναι φαῖεν
πλὴν Ἀγαμέμνονος, ἐπὶ τοὺς μάντεις ἠξίουν καταφεύ-
γειν καὶ παρ' ἐκείνων μανθάνειν, πῶς ἂν πριαίμεθα
τοῦ λοιμοῦ τὴν λύσιν, καί τινων αἰγῶν καὶ θυσιῶν
ἐμνημόνευον. ὁ δὲ Χρύσης οὐκ ἦν ἐν τοῖς ἐμοῖς
λόγοις. καλούμενος δὲ ὁ Κάλχας ὑπὸ τοῦ καιροῦ λέγει
τὰ παρὰ τῆς τέχνης, ὡς ὁ θεὸς παρώξυνται καὶ τιμω-
ρεῖ τῷ πρεσβύτῃ καὶ ζητεῖ τὴν κόρην.
τί τοίνυν
ἐπλημμέλουν; δεῖξον, Ὀδυσσεῦ. ἠδίκουν φυλάττων
Ἀγαμέμνονι τὴν ἀρχήν; ὁ γὰρ τοὺς ἀρχομένους φυ-
λάττων ἐκείνῳ συνεῖχε τὸ σχῆμα. ἠδίκουν ἐπὶ τὸν
μάντιν ἄγων τὸ πρᾶγμα; τί οὖν εἵπετο τῇ στρατιᾷ
μέλλων ἐν τοῖς ἀπόροις ἄφωνος ἔσεσθαι; καὶ μὴν ἐπ'
403

βάνει δίκην, εἰ τὸ βούλεσθαι σώζεσθαι τὸν στρατὸν

ἀδικεῖν ἐστιν; ἐχρῆν γὰρ ἢ καὶ αὑτὸν ἀτιμοῦν ἢ καὶ
ἐμὲ θαυμάζειν. εἰ γὰρ μὴ Κάλχας ἦν ὁ μνησθεὶς τῆς
γυναικός, ἀλλ' ἐγώ, τί δεινὸν ἦν ἀποστάντα τῆς κόρης
θαρρεῖν ὑπὲρ τοῦ στρατοῦ; οὐ τιμωρίας ἀξίαν ἂν
ἐδεδώκειν τότε γνώμην, Ὀδυσσεῦ, ἀλλὰ στεφάνων καὶ
τιμῶν καὶ δωρεῶν.
δῆλον δὲ ἐκ τοῦ παρόντος.
τίς γὰρ ἡ πρόφασις τουτωνὶ τῶν δώρων; ἡ σωτηρία
τῶν Ἑλλήνων. οὐκοῦν καὶ τότε τοὺς Ἕλληνας ἔσωζον
ὅπως ἀπαλλάξονται τοῦ λοιμοῦ προνοῶν. ὥστε καὶ τότε
τοῦ δικαίου νικῶντος ἐτιμώμην ἄν. οὐ γὰρ δὴ
τὸ σιδήρῳ μὲν πληγέντα πεσεῖν ἀφόρητον, λοιμῷ δὲ
ἀπενεχθῆναι κοῦφον, ἀλλὰ τοσούτῳ τοῦτ' ἐκείνου
χαλεπώτερον, ὅσῳ τὸ μὲν ἐπαινεῖται, τὸ δὲ οἰκτείρεται,
καὶ τῷ μὲν ὑπάρχει τι δόξης, τὸ δὲ σημεῖόν ἐστι τῆς
τῶν θεῶν δυσμενείας. εἰ δὴ τὸ τοὺς πολεμίους ἀπώ-
σασθαι δωρεῶν ἄξιον, τό γε λῦσαι τὸν λοιμὸν πῶς
οὐ μειζόνων; οὔκουν ἀντὶ τούτων ὑβρίζειν δίκαιος ἦν,
ἀλλ', εἰ καὶ πρότερον ὑβρισμένος ἐτύγχανε, τούτων
εἵνεκα διαλλάττεσθαι. ὁ δὲ ταῦτ' ἐν ἐγκλήμασιν

δῆλον δὲ ἐκ τοῦ παρόντος.

τίς γὰρ ἡ πρόφασις τουτωνὶ τῶν δώρων; ἡ σωτηρία
τῶν Ἑλλήνων. οὐκοῦν καὶ τότε τοὺς Ἕλληνας ἔσωζον
ὅπως ἀπαλλάξονται τοῦ λοιμοῦ προνοῶν. ὥστε καὶ τότε
τοῦ δικαίου νικῶντος ἐτιμώμην ἄν. οὐ γὰρ δὴ
τὸ σιδήρῳ μὲν πληγέντα πεσεῖν ἀφόρητον, λοιμῷ δὲ
404

ἐποιεῖτο, δι' ἃ καὶ παλαιὰ χρῆν ἀνελεῖν ἐγκλήματα.
καὶ μὴν οὐδ' ἐκεῖνο δῆλον ὑπῆρχεν, ὡς μόνης τῆς
Χρυσηίδος ὁ λοιμὸς ἀφέξοιτο. πότερον οὖν κρεῖττον
ἦν καὶ λυσιτελέστερον μετὰ τῶν ἄλλων τεθνάναι τὴν
κόρην ἢ σῶσαί τε τοὺς ἄλλους καὶ αὐτὴν σεσῶσθαι;
ἔτι τοίνυν, εἰ μὲν ἐμοὶ παραχωρήσεσθαι τῆς Χρυ-
σηίδος ἔμελλεν ἢ Αἴαντι ἢ Ἰδομενεῖ ἢ σοὶ ἢ ὅλως


ἐποιεῖτο, δι' ἃ καὶ παλαιὰ χρῆν ἀνελεῖν ἐγκλήματα.
καὶ μὴν οὐδ' ἐκεῖνο δῆλον ὑπῆρχεν, ὡς μόνης τῆς
Χρυσηίδος ὁ λοιμὸς ἀφέξοιτο. πότερον οὖν κρεῖττον
ἦν καὶ λυσιτελέστερον μετὰ τῶν ἄλλων τεθνάναι τὴν
κόρην ἢ σῶσαί τε τοὺς ἄλλους καὶ αὐτὴν σεσῶσθαι;
ἔτι τοίνυν, εἰ μὲν ἐμοὶ παραχωρήσεσθαι τῆς Χρυ-
σηίδος ἔμελλεν ἢ Αἴαντι ἢ Ἰδομενεῖ ἢ σοὶ ἢ ὅλως
ἀνθρώπων τινί, οὐδ' οὕτω μὲν ἐχρῆν ἀγανακτεῖν, εἰ
τοῦ συμφέροντος ὁ λογισμὸς ἐνταῦθα ἦγεν, ἔδοξε δ'
ἂν οὐκ ἔξω φύσεως ἀνθρωπίνης εἶναι τὸ πάθος· νῦν
δὲ θεὸς ἦν ὁ τὴν ἄνθρωπον ἀπολαμβάνων. θεῶν δὲ
ἡττᾶσθαι ποῦ λυπηρόν; ἢ τίς αἰσχύνη; εἰ γὰρ τὸ
405
σκῆπτρον ἐκέλευεν ἀποθέμενον ἐν ὑπηρέτου

σκῆπτρον ἐκέλευεν ἀποθέμενον ἐν ὑπηρέτου μέρει δι-

άγειν, οὐκ ἐχρῆν ἀγαπᾶν καὶ τοῦτο νομίζειν καλόν τε
καὶ γενναῖον ὅπερ ἐκεῖνος προσέταττε; καὶ μὴν εἰ μὲν
ἄκων ἠφίει τὴν κόρην, ἐχθρὸς ἦν τῷ θεῷ· εἰ δ' ἑκὼν
ἀνεβίβαζεν εἰς τὴν ναῦν, πῶς ἃ μεθ' ἡδονῆς
ἔπραττε, τούτων εἰσεπράττετο δίκην;
Συλλογίσασθαι δὴ βούλομαι τὰς εὐεργεσίας
καὶ διελθεῖν ἐν βραχεῖ. ἔδωκα τὸν ἡγεμόνα τῷ στόλῳ
Τήλεφον, ἐτρεψάμην τοὺς ἀνείργοντας τὴν ἀπόβασιν,
ἐψίλωσα τοὺς Τρῶας τῶν περιοίκων, μετήνεγκα τὸν
πλοῦτον εἰς ὑμᾶς, ἔπαυσα τὸν λοιμὸν διὰ τοῦ μάντεως.
τίνες οὖν αἱ τούτων ἀμοιβαί; ἐστέρημαι τοῦ γέρως,
ἀφῄρημαι τὴν τιμήν, ὑπὲρ τοὺς ἀτίμους ὕβρισμαι. ποῦ
νῦν Βρισηίς, Ὀδυσσεῦ; παρὰ τῷ πέμψαντι τὴν πρε-
σβείαν. οὐ γέγονεν ἐκ τοῦ παντὸς χρόνου προπηλα-
κισμὸς δεινότερος.
μαρτυρήσατέ μοι, πρὸς Διός,
ὦ κήρυκες, οἳ τοῖς ἐπιτάγμασιν Ἀγαμέμνονος ᾐσχύ-
νεσθε καὶ τῷ μὴ τολμῆσαι προσελθεῖν τοῦ τολμήσαν-
τος ἀποστεῖλαι κατεγνώκειτε. ἐξῆγε μὲν ὁ Πάτροκλος

ἔλεγον δ' ἂν ὅτι, ὦ βασιλεῦ τῶν Μυκηνῶν, οὐ

καλῶς ὑπὲρ τῶν ὅλων βουλεύῃ. Πριάμῳ στρα-
τηγεῖς διὰ τῶν ὑβρισμάτων. ἡμᾶς προδίδως.
τοὺς ἐναντίους αἴρεις. εὐχὰς Ἕκτορι πληροῖς.
ἄνδρα τῆς συμμαχίας ἀπελαύνεις καὶ ποιεῖς
ἐχθρὸν τοῖς πράγμασι δι' ὃν ἀφίγμεθα, δι' ὃν
ἀπέβημεν, δι' ὃν εὐποροῦμεν, δι' ὃν εἴσω πυ-
λῶν οἱ Τρῶες, ὃς ἀντὶ τείχους τοῖς Ἀχαιοῖς
γεγένηται. ὅρα μὴ νῦν μὲν χαρίσῃ ταῖς ἡδοναῖς,
μικρὸν δ' ὕστερον δακρύσῃς. ἀποδέδωκας
τῷ θεῷ τὴν κόρην, ὁ γὰρ λοιμὸς ἐβιάζετο, ἔα
μένειν παρ' Ἀχιλλεῖ τὸ γέρας. οὐ γὰρ ἀναγκάζῃ
λαβεῖν. ποῖ Ταλθύβιον τοῦτον ἐκπέμπεις; μέμψῃ
406
ταύτην τὴν διακονίαν.

εἰ μὲν οὖν κατείχετο
τοῖς λόγοις, εἶχεν ἂν συγγνώμην ἡ ὕβρις· εἰ δ' οὐ
προσεῖχε τὸν νοῦν, ἄκων ἂν ἐποίει τὰ δίκαια τῶν
Ἑλλήνων ὡς ἀληθῶς τοῖς γιγνομένοις ἀχθομένων. τί
γὰρ ἂν ἔδρασεν ἐναντιουμένους ὁρῶν; ἐμπεσὼν ἂν εἰς
μέσους ἐτρέψατο. πάνυ γε, εἰ τὸν ἀδελφὸν συναγω-
γιστὴν εἶχεν. ἀλλ' ὥπλισεν ἂν τοὺς Μυκηναίους ἐπὶ
Λιβάνιος. Declamationes 1-51 Declamation 41, (subdivision) 1, sec. 27,

l. 2
διὰ τί γὰρ μὴ πάντας

σοι θησαυροὺς ἀπεκάλυψεν ἡ τέχνη καὶ ὅσα νῦν ἐν
τῇ γῇ κρύπτεται τῆς σῆς οἰκίας ἐποίησεν; ὅτι, φησίν,
ἄλλος ἄλλο τι μεμελέτηκεν, ἐγὼ δὲ τοῦτο οὐ
κακῶς ἐπίσταμαι. τὸ δὲ μὴ προσελθεῖν ὑμῖν
μηδὲ ἐπαγγείλασθαι πρότερον διὰ τουτουσὶ
τοὺς φθονοῦντας καὶ διαβάλλοντας τὴν τέχνην
γεγένηται, νῦν δὲ εἰς ἀνάγκην ἀφῖγμαι.
ἐγὼ
δὲ ὅτι μὲν καὶ δι' ἐκείνων ἂν ἦλθεν ὁ λοιμοὺς σβεν-
νύων αὑτὸν ποιῶν πλείονος ἄξιον, οὐδὲν οἶμαι δεῖν
ἐπισταμένους διδάσκειν· περὶ δ' αὖ τῆς διαβολῆς ἐκεῖ-
νο λέγω· τίς οὐκ ἂν ἠνέσχετο ῥημάτων ὀλίγων καὶ
βλασφημίας τινὸς μέλλων συκοφάντας τοὺς λοιδοροῦν-
τας ἐλέγξειν; πῶς δ' ἂν οὐ μᾶλλον ἀπέπνιξας τοὺς
τὴν σὴν βασκαίνοντας δύναμιν, εἰ ταύτην ἔδειξας ἐπὶ
τῷ τῆς πόλεως ἀγαθῷ κεκτημένος; ἐγὼ πρῶτος ἀναστὰς
ἐκάλουν ἂν ἐκείνους λοιμοὺς καὶ τῆς πόλεως ἐχθροὺς
καὶ τιμωρίαν ἀπῄτουν. ἀλλ' οὐ τὸν φθόνον ἐδεδίεις.
πόθεν; ἀλλ' ᾔδεις οὐδὲν ὂν παρὰ σαυτῷ τοσοῦτον.

l. 10
γεγένηται, νῦν δὲ εἰς ἀνάγκην ἀφῖγμαι. ἐγὼ

δὲ ὅτι μὲν καὶ δι' ἐκείνων ἂν ἦλθεν ὁ λοιμοὺς σβεν-
407
νύων αὑτὸν ποιῶν πλείονος ἄξιον, οὐδὲν οἶμαι δεῖν

ἐπισταμένους διδάσκειν· περὶ δ' αὖ τῆς διαβολῆς ἐκεῖ-
νο λέγω· τίς οὐκ ἂν ἠνέσχετο ῥημάτων ὀλίγων καὶ
βλασφημίας τινὸς μέλλων συκοφάντας τοὺς λοιδοροῦν-
τας ἐλέγξειν; πῶς δ' ἂν οὐ μᾶλλον ἀπέπνιξας τοὺς
τὴν σὴν βασκαίνοντας δύναμιν, εἰ ταύτην ἔδειξας ἐπὶ
τῷ τῆς πόλεως ἀγαθῷ κεκτημένος; ἐγὼ πρῶτος ἀναστὰς
ἐκάλουν ἂν ἐκείνους λοιμοὺς καὶ τῆς πόλεως ἐχθροὺς
καὶ τιμωρίαν ἀπῄτουν. ἀλλ' οὐ τὸν φθόνον ἐδεδίεις.
πόθεν; ἀλλ' ᾔδεις οὐδὲν ὂν παρὰ σαυτῷ τοσοῦτον.
διὰ τοῦτ' ἐπῄνεις ἡμᾶς παρὰ τὸν θεὸν βαδίζοντας.
Μὴ ὅσα φασὶν οὗτοι δύνασθαι, πάντα τούτοις,
ὦ πολῖται, δυνατὰ νομίζετε, ἀλλὰ τὰ μέν, τὰ δ' οὔ,
καὶ τὰ μὲν σφόδρα, τὰ δ' ἥκιστα. τοῖς γὰρ οἷος οὗτός
ἐστιν ἀνελεῖν μὲν συμφορὰν οὐκ ἔστι, ῥάψαι δὲ καὶ
κατασκευάσαι. διὰ τοῦτο τῶν μισουμένων μᾶλλόν εἰσιν
ἢ τῶν τιμῶν ἀξιουμένων. εὐδαίμονα μὲν γὰρ ἐποίησαν
οὐδένα, πολλοὺς δὲ ἀθλίους.

τε τὸν αὐτὸν παρ' ἀμφοτέροις δύνασθαι, ἀλλ' ὅστις

τι δι' ἐκείνων ἔβλαψεν, οὗτος τοῦ δύνασθαί τι καὶ
διὰ τούτων ὠφελεῖν αὑτὸν ἀπεστέρησε. βλάπτουσι δὲ
ἕνα ἄνδρα καὶ δύο, κἂν τὰ μέγιστα δυνηθῶσιν, οἶκον
ὅλον καὶ πόλιν. τῷ μὲν εἶναι κακοὶ καὶ μὴ διδόναι
δίκην ζημιοῦσι, τῇ τέχνῃ δὲ καὶ τοῖς φαρμάκοις οὐδέν.
Καὶ τί δεῖ πόρρωθεν τὴν τούτου περὶ τὰς
εὐεργεσίας ἀδυναμίαν ἐλέγχειν ἔχοντα ἐκ τῶν νῦν
τοῦτο ποιεῖν; ἄνθρωπος κλῆρον παρατρέψαι μὴ δυ-
νηθεὶς πόλιν ὅλην ῥύεται νόσου; ἄνθρωπος ἄχρηστος
τῷ κινδυνεύοντι παιδὶ λοιμοῦ περιγίνεται; οὐκ ἐδε-
δίεις μὴ λάχῃ; τί οὖν λαχόντος τρέμεις; ἀλλ' ἐδεδίεις
μὴ λάχῃ; τί οὖν οὐκ ἐποίεις μὴ λαχεῖν; ἀλλ' οὐ προς-
εδόκησας; ποῦ τοίνυν ὁ θαυμάσιος μάγος;
Λιβάνιος. Progymnasmata Progymnasma 6, sec. 3, subsec. 7, l. 4
βάνουσιν οἱ θεοὶ δίκην, οὕτως οὐδὲ τούτων τὴν Ἀθη-

νᾶν ζητήσειν ἢ καί, νὴ Δία γε, ζητοῦσαν παρὰ μόνου
λήψεσθαι τοῦ δεδρακότος. ἀπῆγεν, ὡς εἰκός, αὐτοὺς
408
κἀκεῖνα τῆς περὶ αὐτὰ προνοίας ἥ τε ἀπὸ τοῦ νενικη-

κέναι χαρὰ καὶ ἡ περὶ τὴν λείαν σπουδὴ καὶ τὸ πρὸς
τὴν θάλατταν ἤδη βλέπειν καὶ τὸ τοῖς παροῦσιν ἀγα-
θοῖς μὴ δεινὸν ἐπεισάγειν μηδέν.
οἱ μὲν οὕτως ὧν
ἥκιστα ἐχρῆν ἠμέλουν καὶ τῶν νεῶν ἥπτοντο, ὁ δὲ
τὴν τῶν θεῶν ἄριστα γνώμην εἰδὼς ὁ Κάλχας ὁ καὶ
τὸν λοιμὸν αὐτοῖς λελυκὼς τῇ τέχνῃ καὶ συνιεὶς τῆς
ὀργῆς καὶ τὰ γενησόμενα δεινὰ προεώρα καὶ ὅπως τις
ἔσται τῶν ἡμαρτημένων ἴασις συνεβούλευε σκοπεῖν καὶ
τίς ἦν ἡ θεὸς πρὸς αὐτοὺς ἐφ' οἷς ὕβριστο πα-
ρελθὼν ἔφραζεν.
Chronicon Paschale, Chronicon paschale

P.154, l. 17
Ἑβραίων τέταρτος τὴν ἀρχιερωσύνην διεδέξατο Ἠλεί. οἱ δὲ

τούτου υἱοὶ Ὀφνὶ καὶ Φινεὲς λοιμοὶ καὶ οὐκ εἰδότες τὸν κύριον.
πρὸ γὰρ τοῦ τῷ θεῷ προσενεχθῆναι τὰς ὑπὸ τοῦ λαοῦ προσφερο-
μένας θυσίας ἑαυτοῖς ἀπέσπων τὰ καλλιστεύοντα μετὰ βίας· οἳ
καὶ συνετρίβησαν μετ' οὐ πολὺ ἐν πολέμῳ τῶν ἀλλοφύλων ἐν
ἡμέρᾳ μιᾷ. ἐπὶ τούτου τοῦ Ἠλεὶ ὁ ἅγιος Σαμουὴλ γεννᾶται
ἀπὸ Ἑλκανᾶ καὶ Ἄννας, ὃς καὶ ἱερατεύειν ἤρξατο, ὁράσεων ἀξιω-
θεὶς παρὰ τοῦ θεοῦ.
Ἄννα προεφήτευσεν καὶ εἶπεν, Κύριος ἀνέβη εἰς οὐρανοὺς
καὶ ἐβρόντησε. αὐτὸς κρινεῖ ἄκρα γῆς δίκαιος ὢν καὶ ὑψώσει
κέρας Χριστοῦ αὐτοῦ.
Hippostratus Hist., Fra.. 3, l. 1
Tzetzes Hist. VII, v. 368:

Ἱππόστρατος τὸν Αἴγυπτον ἐξ Εὐρυρρόης Νείλου
μόνης υἱοὺς πεντήκοντα λέγει γεγεννηκέναι·
τὰς θυγατέρας πάσας δὲ τὸν Δαναὸν ὁμοίως
ἐκ τῆς Εὐρώπης θυγατρὸς τοῦ εἰρημένου Νείλου.
Schol. Theocrit. VI, 40: Ἦσαν δὲ Τιμανδρέως
θυγατέρες Κοττὼ καὶ Εὐρύθεμις, ἃς ἐτίμησαν Ἡρα-
κλεῖδαι, διὰ τὸ συναγωνίσασθαι αὐτοῖς κατὰ τὴν εἰς
Πελοπόννησον ἄφιξιν, ὡς οἱ περὶ Ἱππόστρατον ἀποφαί-
νουσιν.
409
Harpocratio: Ἄβαρις, ὄνομα κύριον. Λοιμοῦ δέ

φασι κατὰ πᾶσαν τὴν οἰκουμένην γεγονότος, ἀνεῖλεν
ὁ Ἀπόλλων μαντευομένοις Ἕλλησι καὶ βαρβάροις τὸν
Ἀθηναίων δῆμον ὑπὲρ πάντων εὐχὰς ποιεῖσθαι. Πρε-
σβευομένων δὲ πολλῶν ἐθνῶν πρὸς αὐτοὺς, καὶ Ἄβαριν
ἐξ Ὑπερβορέων πρεσβευτὴν ἀφικέσθαι λέγουσιν. Ὁ δὲ
χρόνος ἐν ᾧ παραγέγονε διαφωνεῖται· Ἱππόστρατος μὲν
γὰρ κατὰ τὴν γʹ [νγʹ] αὐτὸν Ὀλυμπιάδα λέγει παραγε-
νέσθαι, ὁ δὲ Πίνδαρος κατὰ Κροῖσον τὸν Λυδῶν βασι-
λέα, ἄλλοι δὲ κατὰ τὴν καʹ Ὀλυμπιάδα.
Critolaus Hist., Fra.. 2, l. 10
E LIBRO QUARTO.
Id. ic. 9: Κρόνος ἐπιξενωθεὶς γεωργῷ, ᾧ ἦν θυ-

γάτηρ καλὴ Ἐντωρία, ταύτην ἐβιάζετο καὶ ἐτέκνωσεν
υἱοὺς, Ἰάνον, Ὕμνον, Φαῦστον, Φήλικα. Δοὺς οὖν
τρόπον τῆς τοῦ οἴνου πόσεως καὶ τῆς ἀμπέλου, ἠξίωσε
καὶ τοῖς γείτοσι μεταδοῦναι. Ποιήσαντες δ' αὐτὸ καὶ
πιόντες παρὰ τὸ σύνηθες, εἰς ὕπνον κατηνέχθησαν βα-
ρύτερον τοῦ δέοντος· οἱ δὲ πεφαρμακῶσθαι δόξαντες,
λίθοις βάλλοντες τὸν Ἰκάριον ἀπέκτειναν· οἱ δὲ θυγα-
τριδαὶ ἀθυμήσαντες, βρόχῳ τὸν βίον κατέστρεψαν.
Λοιμοῦ δὲ κατασχόντος Ῥωμαίους, ἔχρησεν ὁ Πύθιος
λωφήσειν, ἐὰν ἐξιλάσωνται τοῦ Κρόνου τὴν μῆνιν καὶ
τοὺς δαίμονας τῶν ἀνόμως ἀπολομένων. Λουτάτιος δὲ
Κάτλος, ἀνὴρ τῶν ἐπισήμων, κατεσκεύασε τῷ θεῷ τέ-
μενος τὸ κείμενον σύνεγγυς τοῦ Ταρπηΐου ὄρους, καὶ
τὸν ἄνω βωμὸν ἱδρύσατο τετραπρόσωπον, ἢ διὰ τοὺς
θυγατριδὰς, ἢ ὅτι τετραμερὴς ὁ ἐνιαυτός ἐστι, καὶ
μῆνα κατέδειξεν Ἰανουάριον. Ὁ δὲ Κρόνος πάντας κα-
τηστέρισεν. Καὶ οἱ μὲν καλοῦνται προτρυγητῆρες,
ὁ δ' Ἰάνος προανατέλλων· δείκνυται δὲ ὁ ἀστὴρ πρὸ τῶν
ποδῶν τῆς παρθένου· ὡς Κριτόλαος ἐν τετάρτῃ
Ιωάννης Λαυρέντιος Λύδος. De magistratibus populi Romani

P.8, l. 33
410
ΙΔ περὶ τῶν παρὰ τὴν βασιλέως εὐμένειαν οὐ καλῶς τοῖς πράγμα-
σιν ἀποχρησαμένων, ῥᾳστώνῃ δὲ συζησάντων· ἐν ᾧ καὶ περὶ
ἀσωτίας καὶ τοῦ λεγομένου ἀκιπησίου. ποῖον εἶδος ἐσθήματος
ὁ λεγόμενος σάνδυξ καὶ πόθεν οὕτως ὠνομάσθη.
ΙΕ περὶ τῆς κακοδαιμονίας τοῦ δήμου, καὶ ὅπως ἐνέπρησε τὴν
πόλιν· ἐν ᾧ καὶ περὶ τοῦ λεγομένου Ζευξίππου καὶ τίνος χάριν
οὕτως ὠνομάσθη· ὅπως ὁ βασιλεὺς μετὰ τοῦ θεοῦ καὶ τὸ Πρῶ-
τον Ἱερὸν καὶ πᾶσαν ὁμοῦ τὴν πόλιν ἀνέστησεν. περὶ τῶν εὐσε-
βῶς καὶ δικαίως τὰς ἀρχὰς διανυσάντων. περὶ τῆς εὐσεβοῦς βασι-
λίδος Θεοδώρας, καὶ ὅπως τὰ κοινὰ ὠφέλησεν.
Ιϛ περὶ τοῦ ἀπευκταιοτάτου λοιμοῦ, καὶ ὅπως ἀπεπαύσατο.
Ιωάννης Λαυρέντιος Λύδος. De mensibus Book 4, sec. 147, l. 13
ἑαυτοῦ θυγατέρα θύσει ἀποτροπαίοις· καὶ προκρίνας

τῆς φύσεως τοὺς πολίτας τοῦτο ἐποίησε καὶ τῶν πο-
λεμίων ἐκράτησεν. Ἐρεχθεὺς δὲ ὁ τῆς Ἀττικῆς προϊ-
στάμενος οὐκ ὀνείρῳ ἀλλὰ χρησμῷ πεισθεὶς τοῦτο
ἔπραξε καὶ νενίκηκε τοὺς ἐχθρούς. ... παρθένος τῆς
δαίμονος τὸ φιλάνθρωπον ..... τὴν ὀφ.... πᾶσαν κα-
τοικίαν παρῆλθε καὶ τοῖς ............. διήγειρεν,
ὡς ὁ Ῥωμαῖος Βάρρων. ὅμοια καὶ Λακεδαιμονίοις
γενέσθαι λόγος ..................... Ἀριστείδης,
ὃς ἐν τῇ πε.......... φησίν· ἡνίκα .... οὗτος ὁ
λοιμὸς κατεῖχε Λακεδαίμονα, πολλῶν ἀπολλυμένων
ἔχρησεν ὁ Πύθιος παύσεσθαι τὴν νόσον, ἐὰν κατ'
ἐνιαυτὸν θεοῖς ἀποτροπαίοις ἡβῶσά τις καὶ εὐγε-
νὴς σφαγιασθῇ παρθένος. τῆς δὲ ἀνόμου δεισι-
δαιμονίας κατὰ πᾶν φθινόπωρον τελουμένης συνέ-
πεσέ ποτε λαχεῖν τὴν Ἑλένην, Τυνδάρεως δὲ
τὴν θυγατέρα ἐστεφανωμένην τοῖς βωμοῖς προς-
ήγαγε· καταρχομένου δὲ αὐτοῦ τῆς ἀνόμου
θυσίας, ἀετὸς καταπτὰς ἥρπασε τοῦ βασιλέως τὸ
ξίφος καὶ παρά τινα λευκὴν δάμαλιν ἀφῆκεν. οἱ
δὲ δορυφόροι κατόπιν ἀκολουθήσαντες καὶ αὐτόπται
Ιωάννης Λαυρέντιος Λύδος. De ostentis Sec. 9, l. 28
ὅταν πρὸς τοὺς λεγομένους κακοποιοὺς ἡ ἔκλειψις

γένηται, κακουμένων μὲν τῶν βασιλικῶν ζῳδίων καὶ
τῆς τῶν ἀγαθῶν ἐπικουρίας ἀργούσης. ἐν ταύρῳ μὲν
γὰρ ἢ παρθένῳ ἢ αἰγόκερῳ συμβαινούσης ἐκλείψεως
ὁποτέρου τῶν φώτων κατὰ τοὺς προκειμένους λό-
411
γους, καρπῶν ἔνδεια καὶ διαφερόντως τῶν ὡρίμων

συμβαίνει, καθὸ σταχυηφόρος μὲν ἡ παρθένος, ἀρο-
τρεύει δὲ ὁ ταῦρος, ὁ δὲ αἰγόκερως πρῶτος τῶν τοι-
ούτων καρπῶν ἀπογεύεται· εἰ δὲ ἐν διδύμοις ἢ ζυγῷ
ἢ ὑδροχόῳ γένηται τὸ τοιοῦτον, ἀνθρωποειδοῦς ὄντος
τοῦ τριγώνου, οἱ λοιμοί τε καὶ λιμοὶ ἐνσκήψουσιν·
ὅταν δὲ ἐν καρκίνῳ ἢ σκορπίῳ ἢ ἰχθύσι συμβαίνῃ,
ὄχλων φθοραὶ καὶ πολέμων στάσεις καὶ ἐναλίων ὄλε-
θρος ἐπικείσεται. ἐπὶ δὲ τοῦ βασιλικοῦ τριγώνου, κριοῦ
τε φημὶ καὶ λέοντος καὶ τοξότου, γινομένης ἐκλείψεως
ἀνάγκη τινὰ τῶν περὶ τὴν βασιλείαν αὐτὴν παθεῖν τι
τοιοῦτον, ὁποῖον συμβαίνει περὶ τὸ τρίγωνον, ἐκείνου
προσεπιθεωμένου· ὡς ὅταν ἔκλειψις ἐν λέοντι γένηται
τοῖς μὲν βασιλεῦσι κάκωσιν σημαίνει τινά, τὸν δὲ
Νεῖλον ἀποστρέφει. ὥστε καὶ θαυμάζειν εἰκότως τὴν
τοῦ θεοῦ πρόνοιάν ἐστι, παρ' ὅλον τὸν τῆς εὐτυχεστά
Ιωάννης Λαυρέντιος Λύδος. De ostentis

Sec. 11, l. 14
τείνει, καὶ πάλιν εἰς βραχύν τινα κύκλον συνάγεται,

ἀπείρῳ τινὶ συντομίᾳ καὶ ὀξύτητι ποτὲ μὲν περιρ-
ραίνων, ποτὲ δὲ συνάγων τοὺς λεγομένους αὐλακισμούς.
Οὗτος ὅταν πυρώδης ἀνίσχων ἀπὸ δύσεως πρὸς ἀνα-
τολὰς ἀκοντίζῃ τοὺς ἑαυτοῦ πλοκάμους, τὴν Περσῶν
ἀπειλεῖ ἐπανάστασιν, ὥστε [δεῖν] δυνάμεις πολλὰς
στρατευμάτων ἐπὶ τὴν ἀνατολὴν συνδραμεῖν, τάς τε
Συρίας πληρῶσαι τὸν ὁποιδήποτε γῆς ἀπῳκισμένον
στρατιώτην, καὶ ὡς οὐκ ἀρκούσης τῆς παρασκευῆς
πρὸς τὸ πολεμίων κίνημα καὶ νεωτέρων γενέσθαι
στρατολογίαν. ῥαγήσεται δὲ λοιμός, καὶ διαφερόντως
τοῖς ἵπποις ἐνσκήψει, οὐ τοῖς Περσῶν ἀλλὰ τοῖς ἐκ
τῆς Εὐρώπης ἐπ' ἐκείνους φερομένοις. καὶ τοῦτο
ἐλάττωσις ἔσται πρώτη τοῖς λοιμώττουσιν. ἀλλ' οὐ
μέχρι παντὸς τὰ Περσῶν εὐτυχήσει· μεγάλης γὰρ
συντρεχούσης κατ' αὐτῶν παρασκευῆς φεύξονται, καὶ
αἱ ληφθεῖσαι παρ' αὐτῶν πόλεις ἀφεθήσονται, ὁ δὲ
βασιλεὺς αὐτῶν φεύγων ἀπολεῖται ταῖς τῶν ἰδίων
χερσίν. εἶτα καὶ διαρπαγήσεται ὁ πλοῦτος Περσῶν,
τὰ δὲ λήια ἄχρηστα τῶν γεωργῶν ἀναιρεθέντων ἢ
καὶ λοιμῷ διαφθαρέντων γενήσεται. οὐ μὴν ἐμμενοῦσι
412
Ιωάννης Λαυρέντιος Λύδος. De ostentis

Sec. 11, l. 31
βασιλεὺς αὐτῶν φεύγων ἀπολεῖται ταῖς τῶν ἰδίων

χερσίν. εἶτα καὶ διαρπαγήσεται ὁ πλοῦτος Περσῶν,
τὰ δὲ λήια ἄχρηστα τῶν γεωργῶν ἀναιρεθέντων ἢ
καὶ λοιμῷ διαφθαρέντων γενήσεται. οὐ μὴν ἐμμενοῦσι
τοῖς Περσῶν οὐδὲ ἐμβραδυνοῦσι τοῖς αὐτῶν οἱ ἀπὸ
τῆς Εὐρώπης, ἀλλ' ἑκάτερον ἔθνος ὥσπερ τετελεσμένης
τῆς μάχης ἐν τοῖς οἰκείοις ἐπανήξει. ταῦτα μὲν οὖν
ἀπειλεῖ, ὅταν πυρώδης ἀνίσχῃ· εἰ δὲ ὠχρός, πολέμους
μέν τινας, ἀλλ' οὐ Περσικούς, σημαίνει, σεισμοὶ δὲ
πάντως καὶ πένθη τινὰ τοῖς ἀνθρώποις ἐνσκήψουσι·
λοιμὸς δὲ τοῖς βοσκήμασιν ἐπιπεσεῖται καὶ λιμὸς
κάρτα βίαιος.
Εἰ δὲ ὁ τοιοῦτος κομήτης ἐπὶ μεσημβρίαν ὁρᾷ,
ὠχροὺς καὶ ὀξεῖς ἐπ' ἐκείνην βάλλων τοὺς πυρσούς,
περὶ τὴν θερινὴν τροπὴν [λοιμ]ὸς βαρὺς ἐπιπεσεῖται
τῇ Λιβύῃ καὶ πλῆθος ποικίλων κακῶν. ὅταν δὲ ἐπὶ
τὴν ἄρκτον ἴδῃ, ἐκ τοῦ ἐναντίου [ἡ Λιβύη] κατὰ τῶν
βορείων στρατεύσεται, μεγίστης αὐτῇ συμμαχούσης
δυνάμεως. ἐλαττωθεῖσα δὲ εἶτα καὶ δύναμιν ξενικὴν
συλλαβοῦσα τὴν μὲν ἀρχὴν οὐκ ἀγεννῶς καθοπλίσεται
τῶν ἐναντίων, οὐ μετὰ πολὺ δὲ εἰς παντελῆ
τοῖς Περσῶν οὐδὲ ἐμβραδυνοῦσι τοῖς αὐτῶν οἱ ἀπὸ

τῆς Εὐρώπης, ἀλλ' ἑκάτερον ἔθνος ὥσπερ τετελεσμένης
τῆς μάχης ἐν τοῖς οἰκείοις ἐπανήξει. ταῦτα μὲν οὖν
ἀπειλεῖ, ὅταν πυρώδης ἀνίσχῃ· εἰ δὲ ὠχρός, πολέμους
μέν τινας, ἀλλ' οὐ Περσικούς, σημαίνει, σεισμοὶ δὲ
πάντως καὶ πένθη τινὰ τοῖς ἀνθρώποις ἐνσκήψουσι·
λοιμὸς δὲ τοῖς βοσκήμασιν ἐπιπεσεῖται καὶ λιμὸς
κάρτα βίαιος.
Εἰ δὲ ὁ τοιοῦτος κομήτης ἐπὶ μεσημβρίαν ὁρᾷ,
ὠχροὺς καὶ ὀξεῖς ἐπ' ἐκείνην βάλλων τοὺς πυρσούς,
περὶ τὴν θερινὴν τροπὴν [λοιμ]ὸς βαρὺς ἐπιπεσεῖται
τῇ Λιβύῃ καὶ πλῆθος ποικίλων κακῶν. ὅταν δὲ ἐπὶ
τὴν ἄρκτον ἴδῃ, ἐκ τοῦ ἐναντίου [ἡ Λιβύη] κατὰ τῶν
βορείων στρατεύσεται, μεγίστης αὐτῇ συμμαχούσης
413
δυνάμεως. ἐλαττωθεῖσα δὲ εἶτα καὶ δύναμιν ξενικὴν

συλλαβοῦσα τὴν μὲν ἀρχὴν οὐκ ἀγεννῶς καθοπλίσεται
τῶν ἐναντίων, οὐ μετὰ πολὺ δὲ εἰς παντελῆ κακοδαι-
μονίαν πεσεῖται, ὥστε μετὰ τὸ ἀναιρεθῆναι ἐγγὺς
ἅπαντας καὶ αὐτὸν ἀνδραποδισθῆναι καὶ δεθῆναι τὸν
ἡγεμόνα τοῦ ἔθνους.
Ιωάννης Λαυρέντιος Λύδος. De ostentis Sec. 15b, l. 13
δ' ἂν βλέπῃ, καθολικὰ ἔσται κακὰ, πόλεμοί τε ἐξωτι-

κοὶ καὶ ἐμφύλιοι βαρεῖς καὶ στάσεις δημοτικαὶ καὶ
ἔνδεια τῶν ἀναγκαίων. ἀναιρεθήσονται δὲ καὶ ἡγε-
μόνες ἔνδοξοι ἐν πολέμοις καὶ μάλιστα εἰ ἐπὶ τρεῖς
ἢ τέσσαρας ἡμέρας φαίνοιτο. Εἰ δὲ πλέον φανῇ, τοῦ
παντὸς ἀπώλειαν καὶ ἀνατροπὴν ἀπειλεῖ καὶ πέρας
τῶν κακῶν οὐδαμοῦ. ἀπολοῦνται δὲ πλεῖστοι ἐκ τοῦ
Ῥωμαϊκοῦ στρατεύματος ἐν πολέμῳ, ληφθήσονται δὲ
καὶ παρεμβολαὶ καὶ φρούρια Ῥωμαίοις προσήκοντα·
καὶ αὐτοῖς δὲ τοῖς ἄρχουσι στασιάζων ὁ δῆμος ἐπε-
λεύσεται. καὶ λοιμὸς ἔσται καὶ οὐδεὶς εὐχόμενος ἀκου-
σθήσεται· καὶ διαδοχαὶ κατάλληλοι τῶν ἀρχόντων ἐξ
ἀβελτηρίας τῶν κρατούντων ἔσονται. ἔμπρησμοι δὲ
διαφερόντως κάρτα βίαιοι καὶ φονικοὶ ὅλας πόλεις
ἀποτεφροῦντες συμβήσονται. καὶ καθολικὰ μὲν ἔσται
καὶ ἀνυπόστατα πανταχοῦ τὰ δεινά, τοῖς δὲ δυτικοῖς
χείρονα. πόλεμος γὰρ αὐτοῖς ἐκ τῆς ἀνατολῆς δυνατὸς
ἐπιπεσεῖται, διχονοούντων δὲ τῶν κινουμένων ἐκ τῆς
ἀνατολῆς τὸ πλεῖστον τῆς στρατιᾶς ἀποφθαρήσεται·
καὶ στάσεις ἐγερθήσονται τοῖς στρατεύμασι καὶ ἀλ-
λήλοις τὰς ποινὰς ἐπικλώσουσιν αἱ στρατεῖαι.
ηʹ. εἰ βροντήσῃ, κατομβρίαν δηλοῖ ἐπίνοσον.

θʹ. εἰ βροντήσῃ, νίκην τῇ βασιλείᾳ δηλοῖ καὶ τοῖς
δυνατοῖς εὐφροσύνην.
ιʹ. εἰ βροντήσῃ, ἀνδρῶν ἀγαθῶν προκοπαὶ ἔσονται.
ιαʹ. εἰ βροντήσῃ, τὰ αὐτὰ σημαίνει.
ιβʹ. εἰ βροντήσῃ, βροχὰς καὶ εὐθηνίας καὶ φθορὰν
ἰχθύων δηλοῖ.
ιγʹ. εἰ βροντήσῃ, ἀνθρώποις καὶ κτήνεσι φθορὰν
414
ἀπειλεῖ.
ιδʹ. εἰ βροντήσῃ, ὑγίειαν καὶ εὐθηνίαν δηλοῖ.
ιεʹ. εἰ βροντήσῃ, λοιμὸν σημαίνει.
ιϛʹ. εἰ βροντήσῃ, εὐθηνίαν μέν, μυῶν δὲ ἀρουραίων
γένεσιν δηλοῖ.
ιζʹ. εἰ βροντήσῃ, ἀφθονίαν τῶν ἐπιτηδείων ση-
μαίνει.
ιηʹ. εἰ βροντήσῃ, διχόνοιαν καὶ ἀνδρῶν ἀστοχίαν
σημαίνει.
ιθʹ. εἰ βροντήσῃ, δυνατὸς ἀνὴρ τῆς πολιτείας οὐ-
σίας ἅμα καὶ δόξης ἀφαιρεθήσεται.
κʹ. εἰ βροντήσῃ, θεοχολωσίαν σημαίνει.
γʹ. εἰ βροντήσῃ, ἐπείσακτον εὐθηνίαν δηλοῖ.

δʹ. εἰ βροντήσῃ, εὔκρατος ἀήρ, καὶ οἱ καρποὶ εὐ-
θηνοὶ ἔσονται.
εʹ. εἰ βροντήσῃ, ἐναλλαγὴ τῶν λυπηρῶν τοῖς πρά-
γμασιν ἔσται, καὶ πλείων ὁ σῖτος ἤπερ ἡ κριθή· τὰ
δὲ ὄσπρια φθαρήσεται.
ϛʹ. εἰ βροντήσῃ, θᾶττον ἀκμάσαι τοὺς καρποὺς καὶ
φθαρῆναι δηλοῖ.
ζʹ. εἰ βροντήσῃ, ὀρνέων καὶ ἰχθύων ἀφθονία ἔσται.
ηʹ. εἰ βροντήσῃ, ἀπαίσιον τῷ δήμῳ.
θʹ. εἰ βροντήσῃ, λοιμὸν σημαίνει, ἀλλὰ μετρίως
ἐπικίνδυνον.
ιʹ. εἰ βροντήσῃ, ταραχὰς κατομβρίας καὶ ὑπερχύσεις
ποταμῶν ἐπιβλαβεῖς δηλοῖ, σαυρῶν τε καὶ ἑρπετῶν
πλῆθος.
Ιωάννης Λαυρέντιος Λύδος. De ostentisSec. 40, l. 2
ἄρχοντες παρὰ τὸ κρατοῦν ἐν αὐτοῖς οὐ σφόδρα τοὺς

ὑπηκόους λυπήσουσι.
Σελήνης ἐν ἰχθύσιν οὔσης ἐὰν βροντὴ ἐν
ἡμέρᾳ γένηται, ὑδάτων ἐπίδοσιν δηλοῖ οὐ ποταμίων
μόνον ἀλλὰ καὶ θαλαττίων, ἀχλύν τε τῷ ἀέρι, ἀλλὰ
καὶ ἀφανισμὸν τοῖς ἰχθύσιν ἀπειλεῖ. τὰ δὲ θηρία
πρὸς τὰς παγίδας αὐτομολήσει· φυτεύειν δ' ὅμως φυτὰ
ἐπευκταῖον. καὶ νοσῶδες μὲν τὸ κατάστημα, οἱ δὲ
415
ἄρχοντες ἀνωμάλως διακείσονται. εἰ δὲ νυκτὸς ......

Σελήνης οὔσης ἐν κριῷ ἐὰν βροντὴ γέ-
νηται ἐν ἡμέρᾳ, φυγὴν μὲν Ἀραβίοις, λοιμὸν δὲ Πέρ-
σαις ἀπειλεῖ. εἰ δὲ νυκτί, Ἀσίαν καὶ Εὐρώπην ταρά-
ξουσι πολέμιοι, οἵ τε ναυτιλλόμενοι οὐκ ἔξω κινδύνων
ἔσονται. καὶ ἀφθονία μὲν τῶν καρπῶν ἔσται, δυνα-
τοῦ δὲ προσώπου πτῶσις· καὶ τὰ κοινὰ ἐγγὺς εὐθη-
νίας ἔσται.
Σελήνης οὔσης ἐν ταύρῳ εἰ ἐν ἡμέρᾳ βρον-
τήσῃ, ἐπομβρίαν δηλοῖ καὶ χαλαζώδη τὸν ἀέρα, καὶ
ποταμῶν προχεύματα. καὶ ὁ μὲν ἰχθὺς ἄφθονος, οἱ
δὲ περὶ τοὺς θαλαττίους πόρους ἀγρυπνοῦντες λυπη-
ρότατοι. καὶ ὁ μὲν ἄμητος ἀγαθός, τοῖς δὲ κτήνεσι
σαις ἀπειλεῖ. εἰ δὲ νυκτί, Ἀσίαν καὶ Εὐρώπην ταρά-

ξουσι πολέμιοι, οἵ τε ναυτιλλόμενοι οὐκ ἔξω κινδύνων
ἔσονται. καὶ ἀφθονία μὲν τῶν καρπῶν ἔσται, δυνα-
τοῦ δὲ προσώπου πτῶσις· καὶ τὰ κοινὰ ἐγγὺς εὐθη-
νίας ἔσται.
Σελήνης οὔσης ἐν ταύρῳ εἰ ἐν ἡμέρᾳ βρον-
τήσῃ, ἐπομβρίαν δηλοῖ καὶ χαλαζώδη τὸν ἀέρα, καὶ
ποταμῶν προχεύματα. καὶ ὁ μὲν ἰχθὺς ἄφθονος, οἱ
δὲ περὶ τοὺς θαλαττίους πόρους ἀγρυπνοῦντες λυπη-
ρότατοι. καὶ ὁ μὲν ἄμητος ἀγαθός, τοῖς δὲ κτήνεσι
λοιμός. εἰ δὲ νύκτωρ, καρπῶν μὲν ἔνδειαν, ὑετῶδες
δὲ καὶ χαλαζῶδες τὸ θερινὸν κατάστημα. ἄμβλωσίς
τε γυναικῶν συμβήσεται, καὶ τὸ νόστιμον ὕδωρ ἐπι-
λείψει· καὶ κινήσεις μὲν στρατευμάτων λυπηραί, τῇ δὲ
ἀνατολῇ τύραννος οὐκ εὐτυχὴς ἐνοχλήσει.
Σελήνης οὔσης ἐν διδύμοις εἰ ἐν ἡμέρᾳ
βροντήσῃ, θεοσεβέστατα ἔσται τὰ κοινά· εἰ δὲ ἐν νυκτί,
τὰ ἐναντία.
καὶ οὕτως ἡ βασιλεία ἐπιβουλευθήσεται, καὶ μέρος

τῆς ἀνατολῆς ὑπὸ βαρβάροις τελέσει. κατόμβρισις δὲ
τοῖς ὑγροῖς καρποῖς λυμανεῖται. ἐπισυρήσονται δὲ
416
τοῖς κτήνεσιν ἑρπετὰ θανατηφόρα· δυνατοὶ δὲ τῆς

πολιτείας πεσοῦνται.
Σελήνης οὔσης ἐν παρθένῳ εἰ ἐν ἡμέρᾳ
βροντήσῃ, ὑγρότερον ἔσται τὸ τοῦ ἀέρος κατάστημα,
ἀφθονία δὲ τῶν ξηρῶν καρπῶν, ὡς ἠρέμα πως ἐπιρ-
ρεπεστέρους γενέσθαι τοὺς ἀνθρώπους ἐπὶ τὰ πταί-
σματα. ἔσται δὲ καὶ φθορὰ τοῦ γυναικείου ἔθνους.
εἰ δὲ νυκτός, λοιμὸς ἐνσκήψει τοῖς δυτικοῖς· τὰ δὲ
θηρία οὕτως ἐπελεύσεται τοῖς ἀνθρώποις, ὡς φωλεοῖς
αὐτοὺς ἐγκατακρύπτεσθαι· καὶ δυνατῶν δὲ ἀνδρῶν
ἔσται πτῶσις, καὶ ἔνδεια ξηρῶν καρπῶν.
Σελήνης οὔσης ἐν ζυγῷ εἰ ἐν ἡμέρᾳ βρον-
τήσῃ, ἀγαθὰ ἐκδεχέσθωσαν ἄνθρωποι, ἐξῃρημένων
Αἰγυπτίων. εἰ δὲ νυκτός, ἡ μὲν νεολαία ἐν ὅπλοις
τελέσει καὶ ἐν πολέμοις φθαρήσεται, ἀφθονία γε μὴν
τῶν καρπῶν ἔσται, ὑπὸ δὲ βαρβάρων δαπανηθήσεται.
τὸ σημεῖον τοῦτο. εἰ δὲ ἐπὶ ποταμὸν κατενεχθείη ὁ

κεραυνός, λοιμώξει τὸ ὕδωρ καὶ τρόμος ἐπιγενήσεται
τοῖς σώμασι τῶν ἀνθρώπων, ἀνατροπὴ δὲ τῶν ποτα-
μίων ἰχθύων γενήσεται. εἰ δὲ εἰς θάλασσαν κατὰ
τόδε καιροῦ κατενεχθείη ὁ κεραυνός, ἀγαθὰ σημαίνει
τοῖς πλησιοχώροις· οἱ γὰρ πειρατεύοντες χείρω πρά-
ξουσιν. εἰ δὲ ἐπὶ τείχους κατενεχθείη, οὐ καλὸν τοῖς
βοσκήμασιν· ἢ γὰρ διαφθαρήσονται ἢ ὑπὸ πολεμίων
διαρπαγήσονται. εἰ δὲ καὶ μέρος τοῦ τείχους τῇ βολῇ
τοῦ κεραυνοῦ καταφθαρείη, ταῖς νομαῖς τῶν χωρίων
ἔσται λοιμὸς καὶ ἔφοδος πολεμίων οὐκ εὐχερὴς εἰς
ἄμυναν, καὶ ἄλλαι δέ τινες βλάβαι κάρτα σφαλεραὶ
προσγενήσονται. εἰ δὲ κατὰ τὸν καιρὸν τοῦτον ἐπὶ
ἱερὸν ὁ κεραυνὸς κατενεχθείη, χωρίων δημοσίας ζη-
μίας ἀπειλεῖ· δεῖ δὲ ὅμως τοὺς ἐφόρους τῶν τοιούτων
ἱερῶν θεραπεύειν εἰς τὸ ἀποστρέψαι τὰ ἀπειλούμενα.
εἰ δὲ κατ' ἰδιωτικῆς ἢ βασιλικῆς οἰκίας κατενεχθείη κε-
ραυνός, συμφορὰς ἀναισίους παραδηλοῖ τοῖς κεκτημένοις.
Ἥλιος ἐν διδύμοις. κατὰ τὴν ἐπιτολὴν
Μένανδρος. Διαίρεσις τῶν ἐπιδεικτικῶν (olim sub auctore Genethlio)

Spengel p.356, l. 21
417
σεις καὶ τοὺς συνοικήσαντας, οἵτινες ἦσαν· καὶ πάλιν

ἡ τούτων ἰδέα σοι ἐπιδέδεικται εἰ δὲ μετῳκισμένη
εἴη ἡ πόλις, δεῖ σε δεικνύναι ὅτι οὐ κατὰ συμ-
φορὰς ἀλλὰ πρὸς κάλλος μεταβαλοῦσα τὸν τόπον,
ὅτι μετοικιζομένη μείζων καὶ καλλίων ἐγένετο, καὶ
περιεργάσῃ εἴτε ἅπαξ εἴτε πολλάκις· κἂν μὲν ἅπαξ
ἢ δίς, ἔκτυπα αὑτῆς πρότερον καταθέσθαι· εἰ δὲ
πολλάκις, ὅτι κινουμένῃ καὶ βαδιζούσῃ ἔοικεν ἡ πό-
λις. καὶ τῶν μετοικισμῶν τὰς αἰτίας, εἰ μὲν εἴησαν
φαῦλαι, συγκρύψεις ὡς δυνατόν, οἷον σεισμοὺς ἢ
πορθήσεις ἢ λοιμοὺς ἢ τὰ τοιαῦτα· εἰ δ' εἴησαν ἀγα-
θαί, ἐγκωμιάσεις καὶ ἀπὸ τούτων. τοιαῦτά σοι περὶ τού-
των ἀποδέδεικται. εἰ δ' ἐπηυξημένη ἡ πόλις εἴη, οὐ
χαλεπὸν συνιδεῖν, ἀφ' ὧν ἄν τις ἐγκωμιάζοι. ὥσπερ
γὰρ σῶμα αὐξανόμενον, τῷ χρόνῳ φήσεις προεληλυθέ-
ναι αὐτὴν εἰς μέγεθος, καὶ διὰ τοῦτο προσδοκᾶν αὐτὴν
καὶ ἔτι μᾶλλον προελεύσεσθαι. εἰ δ' ἡ πόλις ἣν
ἐπαινεῖς ἅμα οἰκοδομηθεῖσα καὶ πόλις ἦν γενομένη, τὸ
ἐκ διαφορᾶς πρὸς τὰς ἐκ κωμῶν μεταβαλούσας πολλὰς
ἄν σοι παράσχοι προφάσεις ἐπαίνων, ὅτι, ὥσπερ ἔνιοι
ἅμα τῷ τεχθῆναι ἐν ἀξιώματί εἰσι καὶ οὐ πρότερον
Μένανδρος. Διαίρεσις τῶν ἐπιδεικτικῶν (olim sub auctore Genethlio)

Spengel p.364, l. 19
Φρονήσεως δὲ κατὰ τὸν αὐτὸν τρόπον· ἐν μὲν τοῖς

κοινοῖς εἰ τὰ νόμιμα καὶ περὶ ὧν οἱ νόμοι τίθεται ἀκρι-
βῶς ἡ πόλις, κλῆρον ἐπικλήρων, καὶ ὅσα ἄλλα μέρη νό-
μων· ἀλλὰ καὶ τοῦτο τὸ μέρος διὰ τὸ τοῖς κοινοῖς χρῆσθαι
τῶν Ῥωμαίων νόμοις ἄχρηστον. ἰδίως δέ, εἰ πολλοὶ
ἐλλόγιμοι γεγόνασιν ἀπὸ τῆς πόλεως ῥήτορες, σοφισταί,
γεωμέτραι, καὶ ὅσαι ἐπιστῆμαι φρονήσεως ἤρτηνται.
Ἡ δ' ἀνδρεία κατ' εἰρήνην καὶ κατὰ πόλεμον
δοκιμάζεται· κατὰ μὲν εἰρήνην πρὸς τὰς ἐκ τοῦ
δαιμονίου συντυχίας, σεισμούς, λιμούς, λοιμούς, αὐχ-
μούς, καὶ ὅσα τοιαῦτα. κατὰ δὲ πόλεμον πρὸς τὰς ἐν
τοῖς ὅπλοις πράξεις. †πρὸς τὰ τέλη γὰρ νίκην ἢ ἧτταν
ἀναγκαῖον γενέσθαι. χρὴ τοίνυν ἧτταν μὲν ἐρρωμένως,
νίκην δὲ ἀνθρωπίνως ἀποφαίνειν ἐνηνοχυῖαν τὴν πόλιν.
τῶν δ' ἐν τοῖς ὅπλοις πράξεωναἱ μὲν πρὸς Ἕλληνας,
αἱ δὲ πρὸς βαρβάρους· ἔτι δὲ αἱ μὲν ἐκ περιουσίας, αἱ
418
δ' ἐξ ἀνάγκης. ἐνδοξότεραι μὲν τοίνυν αἱ ἐκ περιουσίας,

δικαιότεραι δὲ αἱ ἐξ ἀνάγκης. τῶν δὲ πράξεων αἱ μὲν
ἔνδοξοι, αἱ δὲ ἀμφίδοξοι, αἱ δὲ ἄδοξοι. ἔνδοξοι μέν,
ὧν καὶ ἡ πρόφασις καλὴ καὶ τὸ τέλος, ὡς ἡ ἐν Μαρα
Orion Gramm., Etymologicum lambda, p.96, l. 25
Λάγνος. παρώνυμον γυνὴ, καὶ συγκοπῇ λάγνος. ἀφ' οὗ

λαγνία, ὡς κακὸς κακία.
Λάξ. παρὰ τὸ λήγω ῥῆμα, οὗ μέλλων λήξω, λὴξ λὰξ,
τὸ τῷ λήγοντι μέρει τοῦ ποδὸς, τουτέστι, τῷ ἄκρῳ
πλήττειν.
Λόγχη. παρὰ τὸ λίαν ἔχεσθαι ὑπὸ τοῦ χρωμένου
Λίβανος. παρὰ τὸ λείβω. καταστάζεται γὰρ ἀπὸ τοῦ
φυτοῦ. λείβω, λείψω, λιμὸς, καὶ παρὰ τὸ αὐτὸ
ῥῆμα.
Λοιμός. ἔλλειψις γὰρ ἑκατέρωθεν, καὶ σωμάτων καὶ
τροφῶν.
Λακίδες. ἐπὶ σχίσματος ἱματίου. παρὰ τὸ λακεῖν καὶ
ψοφεῖν· ἡρέμα ἐνσχίζεσθαι. οὕτως Ἀρίσταρχος ἐν
τοῖς Σημείοις Ἡσιόδου.
Προκόπιος Commentarii in Isaiam P.1913, l. 55
καριότητος. Νεκροῦται δὲ, τὴν ἐκ τῆς ἐντολῆς οὐκ

ἔχων ζωήν. Εἰς ᾅδου δὲ κάτεισι ὁ φύσει κακίας τοῦ
Θεοῦ χωρισθεὶς, τῷ ἀγαθῷ ποιούσης ἐναντίαν διά-
θεσιν.
Ἐκ δὲ τῶν ἐναντίων ὁ δίκαιος συνηγέρθη Χριστῷ,
καὶ συνεκάθισεν ἐν τοῖς ἐπουρανιοῖς. Κατίασι δὲ πρὸς
ᾅδην, πρῶτον οἱ ἔνδοξοι, δοκοῦντες μὲν ἀγαθοὶ, μὴ
τοιαῦτα δὲ τὰ ἕργα κτησάμενοι. Εἶτα οἱ μεγάλοι.
δυνάμει καὶ ἀρχῇ τῶν πολλῶν ὑπερέχοντες, οἱ ἐξ
ἀδικίας τε πλούσιοι, ἢ οἱ τὴν ἐπιθυμίαν τοῦ πλείο-
νος ἀκόρεστον ἔχοντες, λοιμοί τε πάντες, οἱ διδάσκον-
τες πονηρὰ λόγοις, ἢ τῷ πρὸς ἁμαρτίαν ἐρεθισμῷ.
Ἀγαλλιᾶται δὲ ἐν Ἰερουσαλὴμ τῇ γηΐνῃ, ὁ κατὰ
σάρκα ζῶν Ἰουδαῖος, πρὸς τὴν ἀποκειμένην τοῖς
ἁγίοις μὴ βλέπων μακαριότητα. Ταπεινοῦται δὲ ἄν-
θρωπος μὲν ἁπλῶς ὁ κατὰ τὰς κοινὰς ἐννοίας μείζων,
καὶ τὴν δύναμιν τὴν ἐκ πρώτης αὐτῷ δοθεῖσαν κατα-
419
σκευῆς, διὰ τὴν πρὸς τὰ κάτω συμπάθειαν. Ὁ δὲ κατ-

αξιωθεὶς ἤδη χρηματίζειν ἀνὴρ, πρὸς τὰ πάθη μα-
λακιζόμενος, ἀτιμάζεται ζημειωθεὶς οὐ τὸ κοινὸν
ἁπλῶς, ἀλλὰ καὶ τὸ ἐξ ἀσκήσεως αὐτῷ γεγονὸς
Astrampsychus Magus Onir., Oracula Ch. decad, sec. 90, l. 5
δεκὰς ϙη
α γαμήσεις τὴν φίλην ἄρτι

β θὲς παραβόλιον· νικήσεις γάρ
γ οὐχ ἕξεις ἐλπίδα πίστεως τὸ σύνολον
δ ἐπιτεύξῃ ἐπικλήσεως ἧσπερ ηὔξω
ε κατασταθήσῃ κληρικὸς καὶ γενήσῃ λοιμός
ϛ στρατηγήσεις καὶ εὐημερήσεις ἕως τέλους
ζ ὄψει θάνατον οἰκείου ταχέως. ἀλλὰ μακροθύμει
η νικήσεις. μὴ ἀγωνία
θ κληρονομήσεις καὶ ζημιωθήσῃ πολύ
ι ἐὰν μισθώσῃ, βλαβήσῃ πολύ
Μιχαήλ Ψελλός. Oratoria minora Oration 15, l. 48
ἀσύγκριτος σύμπασα πρὸς τὴν τῆς ἐκείνου μοχθηρίας ὑπερβολήν.

αὐτίκα καὶ αὐτόθεν ὁρώμενος ἀκριβὴς εἰκὼν τῆς τοῦ Ἀντιχρίστου
παρουσίας ἐστί· τοσοῦτον αὐτῷ καὶ ἡ ὄψις ἀπηναισχύντηκεν, ἡ δὲ
γλῶττα,
ὥστε (καὶ τοῦτο οὐχ ἅπαξ ἀλλὰ πολλάκις) τολμᾶν φλυαρεῖν καὶ μεγαλ-
αυχεῖν, τὸ θεῖναι ἐπὶ τῶν νεφελῶν τὸν θρόνον αὐτοῦ καὶ ὅσα τῆς
τοιαύτης
βλασφημίας ἐστίν. οἶδα μὲν οὖν ὅτι ληροῦσιν Ἕλληνες ἀνθρώπεια
σώματα
ἐκ δαιμονίων ψυχοῦντες φύσεων, ἀλλ' οὗτος τὸν λῆρον εἰς ἀλήθειαν
ἐκβιάζεται.
Μὴ ὁμίλει οὖν τῷ ἀνδρί, μὴ θίγε, μὴ κοινώνει τραπέζης, μήτε ἁλῶν
μήτ' ἄλλων, κἂν εἰ τὸν θεῖον δίσκον μετὰ τοῦ ἱεροῦ ποτηρίου μεταχει-
ρίζοιτο, ἀλλὰ καὶ ἐκ διαστημάτων ἀφίστασο. λοιμός ἐστιν ἄντικρυς· μὴ
διαδόσιμός σοι ὁ μολυσμὸς αὐτῷ γένοιτο. εἰ μὲν οὖν οὔπω τῷ
Ἀντιχρίστῳ
καιρὸς οὐκ οἶδα σαφῶς, ὅτι δὲ οὗτος δαίμων αὐτόχρημα ἀπλανῶς κατα-
νενόηκα.
420
Πρὸς τὸν ἑαυτοῦ παπᾶν
Μιχαήλ Ψελλός. Opuscula logica, physica, allegorica, alia

Opusculum 32, l. 39
τινα ὀνομάζει παράδοξα. καί τινα ἔλεγχον ποιεῖται κλεπτῶν ἀφανῶν,

γυρίνων βατράχων τὰς γλώσσας ἀποτέμνων καὶ ταριχεύων, εἶτα ἐπὶ
τῆς χρείας ἀλφίτοις ἀναμιγνὺς καὶ τοῖς ἐν ὑπονοίᾳ τῆς ἀφαιρέσεως
τοῦ ζητουμένου προδιδούς· καὶ ὁ ἀφελόμενος, φησί, τὸ φώριον ἐν ἐκ-
στάσει ὥσπερ γενόμενος ἑαυτὸν ἀριδήλως δημοσιεύει· ὀνομάζει δὲ τὸ
βρῶμα κλεπτέλεγχον.
Καὶ περὶ γεωργίας δὲ ὁ ἀνὴρ οὗτος λέγει παράδοξα. συκάμινα γάρ,
φησί, λευκὰ φέρει συκάμινος λεύκην δεξαμένη ἐγκεντρισθεῖσαν· τὰ
αὐτὰ δὲ ἐνέγκοι καὶ λεύκη ἐν ᾗ ὀφθαλμισθείη συκάμινος. κατάγραπτα
δὲ περσικὰ ἐρυθρότερα γίνεται, εἰ καταγράψαιτό τις τὸν ἐγκείμενον
τῷ πυρῆνι καρπόν. καταπαύει δὲ καὶ λοιμὸν ἢ ὀπῷ βαλσάμου ἢ συν-
εχεῖ δυσωδίᾳ τῇ βυρσοδεψικῇ τοῖς ἐναντίοις. σκευάζει δὲ καὶ οἶνον
παντοδαπόν, τὸν μὲν ναρδοστάχυι, τὸν δὲ σχίνου ἄνθει καὶ ἄλλον
ἑτέρῳ φαρμάκῳ. πλάττει δὲ καὶ ὑακινθίνους λίθους καὶ σμαραγδίνους
καὶ σαρδώνυχας. θεραπεύει τε ἀσπίδων δήγματα καὶ ἀχλὺν ὀφθαλμῶν
οὐ τοῖς ἐγνωσμένοις φαρμάκοις, ἀλλὰ περιάπτοις τισὶ καὶ ἐπᾴσμασιν.
ἐκ δὲ ἀποπατήματος τῶν συνελθόντων βοῶν καὶ τοῦ οὔρου ἀποπατεῖν
ἄνδρα ποιεῖ καὶ γυναῖκα οὐρεῖν, ὅτε βούλοιτο, καὶ γελᾶν πάμμεγα·
εὐφορίαν τε τεχνικὴν ἢ μᾶλλον γοητικὴν χωρίοις ἐργάζεται καὶ τὴν
ἐναντίαν ἀφορίαν ἐξ ἀντιπαθειῶν. ὁ δὲ ἀφροσέληνον συλλέγει ἐκ τῆς
δρόσου τῶν φυτῶν καὶ τῶν σεληναίων αὐγῶν, ἀμεθύσους τε διατηρεῖ
Μιχαήλ Ψελλός. Opuscula logica, physica, allegorica, alia Opusculum

55, l. 67
ῥαφῶν, ἐπειδὴ διαίρεσις τῆς τομῆς γίνεται, ἐξίασιν οἱ ἀτμοὶ ἀθρόως

καὶ ψυχρῷ τῷ ὀστέῳ ὁμιλοῦντες πήγνυνται καὶ ἐξαπλοῦνται ὡς
μύκητες. οὕτω γὰρ καὶ καπνὸς ῥᾷον ἐξέρχεται διὰ τῆς θυρίδος ἢ διὰ
τῶν ὀπῶν.
Τὸ φλέγμα ὡς παχὺ κατωφερὲς ὂν πῶς ἀνέρχεται ἐπὶ κεφαλήν; οὐ
καθ' αὑτὸ ἀλλὰ κατὰ τὴν ἀποκριτικὴν δύναμιν, ἥτις διώκει αὐτὸ ἀπὸ
421
μορίου εἰς μόριον. περι[.....] τοίνυν δύναται διωκόμενον· εἰς τὸ ἀσθε-

νὲς φθάσαν μένει.
Ἐν λοιμικῇ πολλοὶ ἀπόλλυνται καὶ κατὰ τὴν αὐτὴν ἡλικίαν, ὅτι
ὅσοι ἐκληρώθησαν ὑπὸ τῆς ἀθρόας κινήσεως κατὰ τὴν αὐτὴν ἀπότεξιν
ὀλιγοχρόνιοι, οὗτοι καὶ θᾶττον ἁλίσκονται ὑπὸ τοῦ λοιμοῦ κινούμενοι.
Φασί τινες ἐπὶ τῶν κραιπαλῶν οἴνῳ διαλύεσθαι τὴν ἐξ αὐτοῦ εὐ-
κρασίαν, ὅτι τὴν ἀπὸ τῆς τοῦ οἴνου θερμότητος ἔκλυσιν τῶν μορίων
ἕτερος εἰσιὼν ἀποδιώκει καὶ ῥώννυσι καὶ ἀποκρούει τὰ συναχθέντα
πνεύματα τὰ βαροῦντα τὴν κεφαλήν. ὀλίγος οἶνος πινόμενος ὑγείαν
ποιεῖ, σύμμετρος εὐφρασίαν, ἄμετρος μέθην. Βάκχη ἕπεται τῷ Διο-
νύσῳ διὰ τὴν τοῦ οἴνου χορείαν, Σάτυροι διὰ τὴν εὐκινησίαν, πάρδοι
διὰ τὴν ποικίλην φαντασίαν τῶν οἰνωμένων. Βάκχη ἡ φονεύσασα τὴν
Ἀγαύην μητέρα τοῦ Πενθέως, ὅτι πολλοὶ ὑπερμεθυσθέντες ἐτράπησαν
εἰς φόνον. γυμνὸς ὁ Διόνυσος διὰ τὴν φανέρωσιν τοῦ τῶν πινόντων λο-
γισμοῦ. ποθεῖ τὴν Ἀφροδίτην ὅτι οἱ οἰνωθέντες σφόδρα ἐρῶσι.

Opusculum 55, l. 127
οἱ δὲ εὐρυτέρους ἀποκόπτονται.
Μετὰ τὴν τροφὴν ἐρευγόμεθα, ὅτι τῆς τροφῆς κάτω χωρούσης τὸ
πνεῦμα ὡς λεπτὸν ἐπὶ τὰ ἄνω κουφίζεται.
Οἱ θερμότεροι τῶν ἄλλων πλέον συνουςιάζουσιν.
Οἱ ἀπὸ φωτὸς εὐθὺς εἰς σκότος εἰσελθόντες οὐχ ὁρῶσι διὰ τὴν
παχύτητα τοῦ σκότους.
Γυναῖκες ὑστέρας παθοῦσαι παρακόπτουσιν, ὅτι νευρώδης ἡ οὐσία
αὐτῆς καὶ ἀπὸ στομάχου καὶ μηνίγγων ἄρχεται.
Ἔμμηνα ταῖς θηλείαις γίνεται, ὅτι ἀργαῖς οὔσαις τὸ περιττὸν τοῦ
αἵματος ἐκκρίνεται κουφισμοῦ χάριν.
Ἐπὶ τοῖς λοιμοῖς ὀφθαλμίαι γίνονται, ὅτι τροπῆς περὶ τὸ πνεῦμα γι-
νομένης, οὗ πῆσις ὁ λοιμός, ἡ ὅρασις ταράττεται.
Οἱ τρομικοὶ πίνοντες περιφέρονται, ὅτι ὁ οἶνος ταράσσει τὸ ἐν τοῖς
νευρώδεσι πνεῦμα.
Τὰ ἄλογα ἅμα τῷ τεχθῆναι περιπατοῦσιν, ὅτι ἶσον πανταχοῦ ἔχουσι
τὸ θερμόν, οἱ δὲ ἄνθρωποι τῇ κεφαλῇ πλεῖον· ὅταν οὖν ὁμαλισθῇ,
ἀνίστανται.
Οἱ σπώμενοι πυρέξαντες ἰῶνται, ὅτι ὁ μὲν σπασμὸς ἐκ ψύξεως γίνε-
ται τοῦ ἐν τοῖς νεύροις πνεύματος καὶ ὑπὸ θερμασίας λύεται.
Οἱ μέλαιναν χολὴν ἐμέσαντες κινδυνώδεις, ὅτι μηκέτι τῆς χολώδους
ὑποστάσεως οὔσης τὸ αἷμα ἀπὸ τοῦ ἥπατος ἕλκεται.
422

Opusculum 55, l. 128
Μετὰ τὴν τροφὴν ἐρευγόμεθα, ὅτι τῆς τροφῆς κάτω χωρούσης τὸ

πνεῦμα ὡς λεπτὸν ἐπὶ τὰ ἄνω κουφίζεται.
Οἱ θερμότεροι τῶν ἄλλων πλέον συνουςιάζουσιν.
Οἱ ἀπὸ φωτὸς εὐθὺς εἰς σκότος εἰσελθόντες οὐχ ὁρῶσι διὰ τὴν
παχύτητα τοῦ σκότους.
Γυναῖκες ὑστέρας παθοῦσαι παρακόπτουσιν, ὅτι νευρώδης ἡ οὐσία
αὐτῆς καὶ ἀπὸ στομάχου καὶ μηνίγγων ἄρχεται.
Ἔμμηνα ταῖς θηλείαις γίνεται, ὅτι ἀργαῖς οὔσαις τὸ περιττὸν τοῦ
αἵματος ἐκκρίνεται κουφισμοῦ χάριν.
Ἐπὶ τοῖς λοιμοῖς ὀφθαλμίαι γίνονται, ὅτι τροπῆς περὶ τὸ πνεῦμα γι-
νομένης, οὗ πῆσις ὁ λοιμός, ἡ ὅρασις ταράττεται.
Οἱ τρομικοὶ πίνοντες περιφέρονται, ὅτι ὁ οἶνος ταράσσει τὸ ἐν τοῖς
νευρώδεσι πνεῦμα.
Τὰ ἄλογα ἅμα τῷ τεχθῆναι περιπατοῦσιν, ὅτι ἶσον πανταχοῦ ἔχουσι
τὸ θερμόν, οἱ δὲ ἄνθρωποι τῇ κεφαλῇ πλεῖον· ὅταν οὖν ὁμαλισθῇ,
ἀνίστανται.
Οἱ σπώμενοι πυρέξαντες ἰῶνται, ὅτι ὁ μὲν σπασμὸς ἐκ ψύξεως γίνε-
ται τοῦ ἐν τοῖς νεύροις πνεύματος καὶ ὑπὸ θερμασίας λύεται.
Οἱ μέλαιναν χολὴν ἐμέσαντες κινδυνώδεις, ὅτι μηκέτι τῆς χολώδους
ὑποστάσεως οὔσης τὸ αἷμα ἀπὸ τοῦ ἥπατος ἕλκεται.
Ἀπουρήσαντες ἀναπνέομεν, ὅτι πληρωθεῖσα ἡ κύστις τὸ ἀπηυθυσμέ
Ἀμφημερινὸς δ' εἰ τριταίῳ συνδράμοι,

ἄτμητος, ὡς ἔοικε, τῷ τετμημένῳ,
ἡμιτριταίου συμπλάσειεν οὐσίαν.
οὗτος δὲ διπλοῦς ἐστιν, ἢ κατὰ κρᾶσιν
ἢ τοῖς πέρασι τῶν δυοῖν μεμιγμένος.
ἀλλ' εἰ μὲν ἴσοι συνδράμωσιν οἱ δύο,
φρίκην ἀπειργάσαντο τὴν καλουμένην,
μέσως ἔχουσαν ψύξεώς τε καὶ κλόνου·
τοῦ δραστικωτέρου δὲ τῶν συγκειμένων
ἴδοις ἐναργεῖς καὶ πλέον τὰς δυνάμεις.
Πάθη δὲ λοιμοῦ δεινά πως καὶ ποικίλα·
παρεκτροπαὶ νοῦ καὶ χολῆς ἀποβλύσεις,
τῶν ὑποχονδρίων τάσεις τε καὶ πόνοι,
ψῦξις, ἱδρῶτες, καὶ διάρροια πλέον,
οὖρον χολῶδες, θώρακος σφοδρὰ ζέσις,
423
δίψα δριμεῖα, γλῶσσα συμπεφρυγμένη.

Τῆς συγκοπῆς δ' αὖ αἴτια ταῦτα φρόνει·
ἀγρυπνίαν, κένωσιν, ἄλγημα τρῦχον.
Σύντηξίς ἐστι τῆς καθ' ἡμᾶς οὐσίας
φθορὰ πρόδηλος γαστρόθεν κενουμένη.
κάλλος πολυέραστον οὐκ ἔχον κόρον,

σῶσον, κατοικτείρησον, ἱλάσθητί μοι.
ἥμαρτον, ἠνόμησα καὶ κατεφθάρην,
ἥμαρτον, ἠδίκησα καὶ παρεσφάλην.
βρέφος σκοτεινόμορφον ἠμαυρωμένον,
καὶ παιδίον βέβηλον ἠχρειωμένον,
καὶ μειράκιον αἰσχύνης πεπλησμένον,
νεανίας κάκιστος ἐβδελυγμένος,
ἀνὴρ σκολιὸς καὶ κατερρυπωμένος,
μεσαιπόλιος σαπρίᾳ, μιαρίᾳ,
γέρων ἀσελγής, λοιμὸς ἐσπιλωμένος.
ἐκ σπαργάνων πνεύματος τὴν θείαν χάριν
κατερρυπώθην τῆς ἁμαρτία ῥύπῳ.
βάπτισμα θεῖον ἀφρόνως παρωσάμην,
κατεζοφώθην τῆς ἀσωτίας ζόφῳ,
πανάγαθον δώρημα παρεβλεψάμην.
ἐβορβορώθην κακίας τῷ βορβόρῳ,
ἀπεστερήθην ἀρετῶν ψυχοτρόφων,
ἐξωστρακίσθην ἐνθέων χαρισμάτων,
ἀπεξενώθην ἀγαθῶν αἰωνίων.
στολὴν ἀφῆκα τὴν πανολβιωτάτην,
Μανουήλ Φίλης. Rerum Nat., Carmina Ch. 2, poem 213, l. 552
Οὐ τόξον, οὐ πῦρ, οὐ τεθηγμένον ξίφος,

Οὐ κλὼψ ἀπηνὴς, οὐ σφαγεὺς ὁδοστάτης,
(Λῃστὴς μόνος, κἀκεῖνος ἐν σεσωσμένοις),
Οὐ φίλος ἐχθρὸς, οὐδὲ λανθάνων φίλος,
Οὐ κρυπτὸς, οὐ πρόδηλος ἀνθρώπων φθόνος,
Οὐκ ἀνέμων ἅμιλλα συντονωτέρων,
Οὐ ῥευμάτων σύῤῥηξις ἀγριωτέρων,
424
Οὐ πνευμάτων ἔντευξις ἀνθρωποκτόνων,

Ὡς εἶπε Δαυὶδ, ἐν πυρᾷ μεσημβρίας,
Οὐ σεισμὸς, οὐ κίνδυνος ἐξ ἀσιτίας,
Οὐ λοιμὸς, οὐ θάνατος ἐξ ἀῤῥωστίας,
Οὐ πυρετοῦ δύναμις, οὐ μελῶν κλόνος,
Οὐ παῖς ἰατρῶν, οὐ γυνὴ τεθλιμμένη,
Οὐ φίλτατοι θρηνοῦντες, οὐ τρύχων φόβος,
Οὐ ξυγγενοῦς θάνατος, οὐ θρήνων μέλος,
Οὐ δακρύων πρόχυσις, οὐ χιτὼν μέλας,
Οὐ πλοῦτος ἀνθῶν καὶ παρευθὺς ἐκρέων,
Οὐ φροντίδων κάματος, οὐ ψυχῆς πόνος,
Οὐ δαπάνη σώματος, οὐδὲν ἄλλό τι.
Καὶ ταῦτα μὲν σὺ τῇ φθορᾷ χαίρων δίδως,
Πιέζεται γὰρ ἐμβριθῶς ταῖς ἰκμάσι·

Καὶ πνεῦμα γοργὸν εἰσβαλεῖν οὐκ ἰσχύει,
Ἀλλὰ προχωροῦν ἀνθυποστρέφει πάλιν·
Οἱ γὰρ πόροι μένουσιν ἐσφηνωμένοι,
Καὶ τὴν ὑποβρύχιον οὐ λύει ζέσιν
Ἄνω τὸ πυκνὸν τοῦ κρυμοῦ διατρέχον·
Καὶ δὴ τὸ φυτὸν τὸ προκύψαν εἰς κλάδον,
Ἄνω μὲν ἡμίνεκρον εὑρέθη ξύλον,
Κάτω δὲ καὶ ζῇ καὶ φυτὸν πάλιν μένει·
Ἡ γὰρ ἄνω δύναμις ἐῤῥάγη κάτω
Φυγοῦσα λοιμοῦ προσβολὴν ἀλλοτρίου,
Ὡς καὶ νοσοῦν τὸ φύλλον ἠρέμα φθίνειν
Καὶ τὴν ὑποῤῥέουσαν ἐμφαίνειν φύσιν·
Κἀνταῦθα ῥιζοῖ τῷ ψυγέντι τὰς βάσεις,
Πάντως τι καινὸν ὀργανοῦν εἰθισμένη·
Ἔπειτα θερμῆς ἐκχεθείσης αἰθρίας,
Τὸ συγγενὲς πρὸς ὕψος ἐκ βάθους τρέχει·
Καὶ πάλιν ἐκ γῆς τὸ φρυγὲν ζῇ δενδρίον,
Συχνὰς ἀνασπῶν τῆς τροφῆς τὰς ἰκμάδας,
Αἷς, ἂν ἐπιῤῥέωσιν εἰς κοίλους τόπους,
Βλάστην κλάδων δίδωσιν ἡ φύσις νέων,
Μανουήλ Φίλης. Rerum Nat., Carmina Ch. 4, poem 87, l. t

425
Εἰς τὸν αἱμόῤῥουν στρατηλάτην.
Εἰς τὴν ἐν τῷ λιμῷ ἐπιφέρουσαν σῖτον ἔμπορον.
Ὁ ναυτιλάρχης ποῖ φέρεις τὴν ὁλκάδα;

Ἄφες τὸν εὐθὺ τῆς βασιλίδος πλόον,
Καὶ Θετταλοῖς τὸν σῖτον ἐλθὼν ἐμπόλει.
Ὄναρ ὁ μάρτυς ταῦτα τῷ σιτεμπόρῳ.
Εἰς τὴν ἐν Θεσσαλονίκῃ ἴασιν τοῦ λοιμοῦ.
Ὁ τοῦ λιμοῦ χθὲς ἐξελὼν τὴν ἀγχόνην

Λοιμοῦ βρόχον νῦν ἐξελεῖ Θετταλίας.
Ὡς λαμπρὰ, Δημήτριε, θρέπτρα τιννύεις
Τῇ σῇ τιθηνῷ καὶ τροφῷ καὶ πατρίδι!
Εἰς τὴν ἐν τῷ λιμῷ ἐπιφέρουσαν σῖτον ἔμπορον.
Ὁ ναυτιλάρχης ποῖ φέρεις τὴν ὁλκάδα;

Ἄφες τὸν εὐθὺ τῆς βασιλίδος πλόον,
Καὶ Θετταλοῖς τὸν σῖτον ἐλθὼν ἐμπόλει.
Ὄναρ ὁ μάρτυς ταῦτα τῷ σιτεμπόρῳ.
Εἰς τὴν ἐν Θεσσαλονίκῃ ἴασιν τοῦ λοιμοῦ.
Ὁ τοῦ λιμοῦ χθὲς ἐξελὼν τὴν ἀγχόνην

Λοιμοῦ βρόχον νῦν ἐξελεῖ Θετταλίας.
Ὡς λαμπρὰ, Δημήτριε, θρέπτρα τιννύεις
Τῇ σῇ τιθηνῷ καὶ τροφῷ καὶ πατρίδι!
Εἰς τὸν κατὰ τὸν νεωκόρον Ὀνησίφορον.

426
Ευάγριος. Εκκλησιαστική Ιστορία. P.34, l. 14
τὴν βασιλείαν αὐτῷ μηνύοντα.

βʹ. Περὶ τῆς ἐν Καλχηδόνι συνόδου, καὶ πόθεν τὴν αἰτίαν τῆς
συνελεύσεως ἔσχεν.
γʹ. Ἔκφρασις τοῦ εὐκτηρίου οἴκου τῆς μάρτυρος Εὐφημίας τῆς
ἐν Καλχηδόνι, καὶ διήγησις τῶν γινομένων ἐν αὐτῷ θαυμάτων.
δʹ. Περὶ τῶν ἐν τῇ συνόδῳ κινηθέντων καὶ τυπωθέντων, καὶ ὡς
Διόσκορος ὁ Ἀλεξανδρείας καθῃρέθη, Θεοδώρητος δὲ καὶ Ἴβας καί
τινες ἕτεροι ἀνεκλήθησαν.
εʹ. Περὶ τῆς γενομένης στάσεως ἐν Ἀλεξανδρείᾳ, χάριν τῆς
χειροτονίας Προτερίου, ὁμοίως καὶ ἐν Ἱεροσολύμοις.
ϛʹ. Περὶ τῆς γενομένης ἀνομβρίας, λιμοῦ τε καὶ λοιμοῦ· ὅπως
τε παραδόξως ἔν τισι χώραις αὐτομάτη ἡ γῆ τοὺς καρποὺς
ἐβλάστησεν.
ζʹ. Περὶ τῆς ἀναιρέσεως Οὐαλεντινιανοῦ καὶ ἁλώσεως Ῥώμης·
καὶ περὶ ἑτέρων βασιλευσάντων αὐτῆς.
ηʹ. Περὶ τοῦ θανάτου Μαρκιανοῦ καὶ τῆς βασιλείας Λέοντος·
καὶ ὡς οἱ τῶν Ἀλεξανδρέων αἱρεσιῶται τὸν Προτέριον ἀποσφάττουσι,
Τιμοθέῳ δὲ τῷ Αἰλούρῳ τὴν ἀρχιερωσύνην παραδιδόασιν.
θʹ. Περὶ τῶν ἐγκυκλίων Λέοντος βασιλέως.
ιʹ. Περὶ ὧν οἱ ἐπίσκοποι καὶ Συμεὼν ὁ κιονίτης ἀντέγραψεν.
ιαʹ. Περὶ τῆς ἐξορίας Τιμοθέου τοῦ Αἰλούρου καὶ τῆς χειρο
ἐκ μερῶν, ἀλλὰ καὶ ἐν μέρεσι τὸ ὅλον γνωρίζεται. Καὶ

ὅμως οὕτως ἀλλήλων ἀπεσχοινίσθαι ταῦτα νομίζουσιν
ἄνθρωποι, συνηθείᾳ τινὶ περὶ τῆς τοῦ θεοῦ δόξης, ἢ καὶ τὸ
οὕτω βούλεσθαι προειλημμένοι, ὡς πάσης ἰδέας θανάτου
περιφρονεῖν, ἢ πρὸς τὴν τοῦ ὄντος ἰέναι συγκατάθεσιν· ὅθεν
τὰ λελεγμένα μοι γεγόνασι. Καὶ ταῦτα μὲν ἔσχεν οὕτως.
6. Ὑπὸ τούτοις δὴ τοῖς χρόνοις καὶ ὀμβρίων ὑδάτων
σπάνις γέγονεν ἐν ταῖς Φρυγίαις Γαλατίαις τε αὖ καὶ
Καππαδοκίαις καὶ Κιλικίαις, ὡς ἐνδείᾳ τῶν ἀναγκαίων
καὶ ὀλεθριωτέρας τροφῆς μεταλαμβάνειν τοὺς ἀνθρώπους·
ὅθεν καὶ λοιμὸς γέγονεν. Ἐνόσουν τε τῇ μεταβολῇ τῆς
διαίτης, καὶ οἰδαίνοντος σφίσι τοῦ σώματος δι' ὑπερβολὴν
τῆς φλεγμονῆς τὰς ὄψεις ἀπέβαλλον, βηχός τε συγγινο-
μένης τριταῖοι τὸν βίον ἀπελίμπανον. Καὶ τοῦ μὲν
λοιμοῦ τέως βοήθειαν ἐξευρεῖν οὐκ ἐνῆν, ἄκος δὲ τῆς
λιμοῦ τοῖς ὑπολειφθεῖσιν ἡ πάντων σώτειρα δέδωκε πρό-
427
νοια, κατὰ μὲν τὸ ἄγονον ἔτος τροφὴν ἐκ τοῦ ἀέρος ἐπι-

βρέξασα ἴσα τοῖς Ἰσραηλίταις – μάννα προσηγόρευται – ,
ἀνὰ δὲ τὸ ἑξῆς ἔτος αὐτομάτως εὐδοκήσασα τοὺς καρ-
ποὺς τελεσιουργηθῆναι. Ταῦτα καὶ τὴν Παλαιστινῶν
χώραν ἐνεμήθη ἄλλας τε πολλὰς καὶ ἀναριθμήτους,
περιφρονεῖν, ἢ πρὸς τὴν τοῦ ὄντος ἰέναι συγκατάθεσιν· ὅθεν

τὰ λελεγμένα μοι γεγόνασι. Καὶ ταῦτα μὲν ἔσχεν οὕτως.
6. Ὑπὸ τούτοις δὴ τοῖς χρόνοις καὶ ὀμβρίων ὑδάτων
σπάνις γέγονεν ἐν ταῖς Φρυγίαις Γαλατίαις τε αὖ καὶ
Καππαδοκίαις καὶ Κιλικίαις, ὡς ἐνδείᾳ τῶν ἀναγκαίων
καὶ ὀλεθριωτέρας τροφῆς μεταλαμβάνειν τοὺς ἀνθρώπους·
ὅθεν καὶ λοιμὸς γέγονεν. Ἐνόσουν τε τῇ μεταβολῇ τῆς
διαίτης, καὶ οἰδαίνοντος σφίσι τοῦ σώματος δι' ὑπερβολὴν
τῆς φλεγμονῆς τὰς ὄψεις ἀπέβαλλον, βηχός τε συγγινο-
μένης τριταῖοι τὸν βίον ἀπελίμπανον. Καὶ τοῦ μὲν
λοιμοῦ τέως βοήθειαν ἐξευρεῖν οὐκ ἐνῆν, ἄκος δὲ τῆς
λιμοῦ τοῖς ὑπολειφθεῖσιν ἡ πάντων σώτειρα δέδωκε πρό-
νοια, κατὰ μὲν τὸ ἄγονον ἔτος τροφὴν ἐκ τοῦ ἀέρος ἐπι-
βρέξασα ἴσα τοῖς Ἰσραηλίταις – μάννα προσηγόρευται – ,
ἀνὰ δὲ τὸ ἑξῆς ἔτος αὐτομάτως εὐδοκήσασα τοὺς καρ-
ποὺς τελεσιουργηθῆναι. Ταῦτα καὶ τὴν Παλαιστινῶν
χώραν ἐνεμήθη ἄλλας τε πολλὰς καὶ ἀναριθμήτους, τὴν
γῆν τῶν παθῶν περινοστούντων.
7. Τούτων ἐν τοῖς ἑῴοις προϊόντων, ἀνὰ τὴν προτέραν
Ῥώμην Ἀέτιος δειλαίως ἐξ ἀνθρώπων μεθίσταται, Οὐα-
λεντινιανός τε ὁ τῶν ἑσπερίων μερῶν βασιλεὺς σὺν αὐτῷ
ιεʹ. Περὶ ὧν γράφει Προκόπιος γενέσθαι μεταξὺ

[ιϛʹ. Περὶ] Ῥωμαίων καὶ Περσῶν.
ιζʹ. Περὶ τῆς στάσεως τοῦ Νίκα.
ιηʹ. Περὶ τῶν ἐν Ἀφρικῇ γενομένων.
ιθʹ. Περὶ τῶν ἐν Ἰταλίᾳ γενομένων.
κʹ. Περὶ τῶν Ἀβασγῶν χριστιανισάντων.
καʹ. Περὶ ἐκδρομῆς Γότθων καὶ σεισμῶν καθόλου.
κβʹ. Περὶ Ναρσοῦ καὶ τῶν γενομένων ἐν Ῥώμῃ.
κγʹ. Περὶ ἁλώσεως Ἀντιοχείας καὶ ὧν ἐποίησεν ὁ Χοσρόης εἴς
τε Ἔδεσσαν καὶ τὰς λοιπὰς πόλεις.
κδʹ. Περὶ τοῦ γενομένου κοσμικοῦ λοιμοῦ.
428
κεʹ. Περὶ Ἰουστινιανοῦ, καὶ ἔκφρασις τῆς ἁγίας ἐκκλησίας

Κωνσταντινουπόλεως.
κϛʹ. Περὶ βίων διαφόρων μοναχῶν.
κζʹ. Περὶ θαύματος γενομένου ἐν Κωνσταντινουπόλει ἐπὶ
Μηνᾶ.
κηʹ. Περὶ πέμπτης συνόδου καὶ τῶν ἐν αὐτῇ γενομένων.
κθʹ. Περὶ ἀφθάρτου οὗ ἐκίνησεν Ἰουστινιανός, καὶ Ἀναστασίου
πατριάρχου.
μεμενήκασι, τοῖς οὐ νοσοῦσι τῆς νόσου μεταδόντες. Οἱ

δὲ τὸ παράπαν οὐχ ἥλωσαν, πολλοῖς τε συνδιαιτηθέντες
νοσοῦσι, καὶ πολλῶν οὐ νοσούντων μόνον ἀλλὰ καὶ
τετελευτηκότων προσαψάμενοι· οἱ δὲ καὶ σπουδὴν ὅπως
ἀπόλοιντο διὰ τὴν παίδων ἢ οἰκιῶν πανωλεθρίαν ποιού-
μενοι, καὶ διὰ τοῦτο μάλιστα ἐναλινδηθέντες τοῖς νοσοῦσι,
ὅμως ὥσπερ ἀνταγωνιζομένου τοῦ πάθους πρὸς τὴν βουλήν,
οὐκ ἐκρατήθησαν. Ἐνεμήθη τοίνυν ὥς μοι λέλεκται μέχρι
τοῦ δεῦρο δύο καὶ πεντήκοντα χρόνους τοῦτο τὸ πάθος,
ἅπαντα τὰ πρώην νικῆσαν. Φιλόστρατος γὰρ θαυμάζει
ὅτι γε πεντεκαίδεκα ὁ κατ' αὐτὸν ἐκράτησε λοιμός. Καὶ
τὰ ἑξῆς δὲ ἄδηλα, ἐκεῖσε ἰόντα οὗ ὁ θεὸς εὐδοκήσει, ὁ καὶ
τὰς αἰτίας ἐξεπιστάμενος καὶ ποῖ φέρονται. Ἐγὼ δὲ
ὅθεν ἐξέβην ἐπάνειμι καὶ τὰ λοιπὰ τῶν Ἰουστινιανοῦ
φράσων.
30. Ἰουστινιανὸς ἦν μὲν χρημάτων ἄπληστος, καὶ
τῶν ἀλλοτρίων οὕτως ἐκτόπως ἐραστὴς ὡς καὶ τὸ ὑπήκοον
ἅπαν χρυσίου πιπράσκειν τοῖς τε τὰς ἀρχὰς ἐπιτροπεύουσι,
τοῖς τε τοὺς φόρους ἐκλέγουσι, καὶ τοῖς ὅσοι ἀπ' οὐδεμιᾶς
αἰτίας ῥάπτειν ἐπιβουλὰς τοῖς ἀνθρώποις ἐθέλουσι.
Flavius Justinianus Imperator Theol., Novellae P.382, l. 25
ἀποσχέσθαι τῶν τοιούτων βλασφήμων ῥημάτων καὶ

τοῦ ὀμνύναι κατὰ τριχός τε καὶ κεφαλῆς καὶ τῶν
τούτοις παραπλησίων ῥημάτων. εἰ γὰρ αἱ κατ' ἀν-
θρώπων γινόμεναι βλασφημίαι ἀνεκδίκητοι οὐ κατα-
λιμπάνονται, πολλῷ μᾶλλον ὁ εἰς αὐτὸ τὸ θεῖον βλας-
φημῶν ἄξιός ἐστι τιμωρίας ὑποστῆναι. διὰ τοῦτο οὖν
πάντας τοὺς τοιούτους προτρέπομεν ἐκ τῶν εἰρημέ-
νων πλημμελημάτων ἀποσχέσθαι καὶ τὸν τοῦ θεοῦ
429
φόβον κατὰ νοῦν λαμβάνειν καὶ ἀκολουθεῖν τοῖς κα-

λῶς βιοῦσιν. διὰ γὰρ τὰ τοιαῦτα πλημμελήματα καὶ
λιμοὶ καὶ σεισμοὶ καὶ λοιμοὶ γίνονται, καὶ διὰ τοῦτο
παραινοῦμεν τοῖς τοιούτοις ἀποσχέσθαι τῶν εἰρημέ-
νων ἀτοπημάτων, ὥστε μὴ τὰς αὐτῶν ἀπολέσαι ψυ-
χάς. εἰ γὰρ καὶ μετὰ τὴν τοιαύτην ἡμῶν νουθεσίαν
εὑρεθῶσί τινες τοῖς αὐτοῖς ἐπιμένοντες πλημμελήμασι,
πρότερον μὲν ἀναξίους ἑαυτοὺς ποιοῦσι τῆς τοῦ θεοῦ
φιλανθρωπίας, ἔπειτα δὲ καὶ τὰς ἐκ τῶν νόμων ὑπο-
στήσονται τιμωρίας. Ἐπετρέψαμεν γὰρ τῷ ἐν-
δοξοτάτῳ ἐπάρχῳ τῆς βασιλίδος πόλεως τοὺς ἐπιμέ-
νοντας ταῖς εἰρημέναις ἀτόποις καὶ ἀσεβέσι πράξεσι
καὶ μετὰ ταύτην ἡμῶν τὴν νουθεσίαν συνέχειν καὶ
Eudocia Augusta Poeta, De martyrio sancti Cypriani (e cod. Florent.

Laurent. VII, 10) Book 2, l. 393
ἰὰ πολυπλανέος κακοδαίμονος, ἀντιπαλάμνου. –

ἀλλ' ὅτε οἱ γενετῆρας ἐπιφρήσας κάκ' ἔοργα,
πώεα μὲν κτείνας καὶ βουκόλια καὶ ὀρῆας,
αἶψα δὲ παρθενικὴ κείνων παρέπειθε νόημα·
’μὴ ἄχθεσθ' ἐπὶ τοῖσιν, ἐπὶ τυτθοῖς δὲ γάνυσθε,
ὅττι κεν εὐλογέοντος ἀκηράτου ἄσπετα ἔσται.’ –
μηνιθμὸς κούρης γὰρ ὁμώλακας οὐ λάθεν αἰνός,
αἰζηῷ δ' ἐκέλευον ὅσον τάχος ἐγγυαλίξαι
παρθενικὴν ἁρμοῖσιν ἀληθέσιν· ἀλλὰ νεῆνις
σταυρῷ Χριστοδόκῳ σθένος ἐς τοκέων νόον ἧκεν. –
ἄλλοτε καὶ δήμῳ μαλερὸν λοιμὸν κατέπεμψε
δαίμων καὶ χρησμόν γε περικτιόνεσσιν ἕηκε,
μὴ πρὶν λωφήσειν κότον ἄσχετον, ἄχρις Ἰούστην
ἐς λέχος Ἀγλαΐδης ἀγάγοι τάχος, ἣ θέμις ἐστίν.
ἀλλὰ βοὴν δήμου Χριστοῦ κατέπαυε θεραπνὶς
εὐχωλαῖς ὁσίῃσι, καὶ ἄστεος ἤλασε λοιμόν. –
ἔνθεν πειρηθέντες ὅσοι πόλιν ἀμφινέμονται,
Χριστὸν μὲν κύδαινον, ἐμοὶ λώβην δ' ἐπέχευαν·
ὡς κείνης πόλεως [δ'] ὀλοφώιον ἄνδρα πέλοντα
ἐκπάγλως ἐμὲ πάντες ἀπέστυγον. αὐτὰρ ἔγωγε
ἤιον αἰδόμενος πηούς, πολιήτας, ἅμ' ἄμφω. –
Basilius Scr. Eccl., Sermones xli P.76, l. 42

430
οὐκ ἄλλη τις ἄτοπος καὶ ἔκφυλος ἀπελέλειπτο

τόλμα· ἀλλὰ πᾶσαι μὲν ἀνετέμνοντο πλεονεξίας
ὁδοὶ, καὶ πονηρίας αὐτῆς κεκαινούργητο τρόπος·
θρασύτητα δὲ καὶ ὠμότητα καθάπερ ὅπλα τῇ ψυχῇ
περιθέμενοι, τούτοις ὀργάνοις κατ' ἀλλήλων ἐκέ-
χρηντο. Ποῖον μὲν γὰρ ἀδικίας εἶδος! ποῖος δέ τις
ἐν αὐτοῖς. ἀκολασίας οὐκ ἐπολιτεύετο τρόπος! ποία
παρανομία παρὰ τούτοις οὐκ ἐνομίζετο νόμος! Τῇ
τῶν σωμάτων πλουτοῦντες δυνάμει, τὸν τῆς ἰσχύος
δοτῆρα δι' ἀπονοίας καθύβριζον. Τότε φθορὰ τῆς
γῆς, καὶ λοιμὸς ἔμψυχος, κατακλυσμοῦ πρὸς κάθαρ-
σιν μόνον δεόμενος. Ἅπαντας μιμητὰς ἀληθῶς εἶχε
καὶ κληρονόμους ὁ Κάϊν, οὐδὲ ὁ τρόμος ἐκείνου τῷ
σώματι περικείμενος τοὺς ὁρῶντας κατέστελλεν,
ἀλλ' ἡ τῆς γνώμης ἀπόνοια, καὶ τοῦ πάθους τὸν φό-
βον παρέβλεπεν. Οὐδεὶς ἐν αὐτοῖς τὸν φιλόθεον Ἄβελ
ἐζήλωσεν, ἀλλὰ νεκρὰν ἡγοῦντο τὴν ἀρετὴν, τὴν καὶ
ἐν νεκρῷ φθεγγομένην τῷ σώματι. Εἰ δέ τι καὶ
λείψανον ἀρετῆς ἐν αὐτοῖς κατελέλειπτο, καὶ τοῦτο
ταχέως δι' ἐπιμιξίας ἐσβέννυτο, καὶ τῶν ἀτόπων ἡ
μίμησις ἅπαν χρηστότητος ἴχνος ἀπήλειφεν.
Basilius Scr. Eccl., De vita et miraculis sanctae Theclae libri ii [Sp.]

Book 2, sec. 4, l. 46
ματουργεῖν ὥς που καὶ πλησιαίτερον τῶν δεομένων ὄντας κἀκ

τοῦ παραχρῆμα ἐπαΐοντάς τε καὶ τὴν θεραπείαν ἐπάγοντας, τὰ
δὲ καὶ διὰ τῆς αὐτοῦ χάριτος καὶ δυνάμεως μεγαλουργεῖν ὅσα
καὶ τῆς αὐτοῦ μάλιστα δεῖται βοηθείας, πρεσβεύοντας, παρακα-
λοῦντας, δυσωποῦντας ὑπὲρ ἐθνῶν, ὑπὲρ πόλεων, ὑπὲρ γενῶν καὶ
δήμων, κατὰ λοιμῶν καὶ λιμῶν καὶ πολέμων καὶ αὐχμῶν καὶ
σεισμῶν καὶ ὅσων οἷόν τε μάλιστα τὴν τοῦ Θεοῦ χεῖρα μόνην ὑπερ-
έχειν τε καὶ ἀντιλαβέσθαι κραταιῶς. Εἰκότως οὖν καὶ ἡ μεγάλη
μάρτυς, ὡς μεγάλα τε δυναμένη καὶ ἐπὶ τοῦτο ταχθεῖσα παρὰ
τοῦ κοινοῦ βασιλέως Χριστοῦ, πολλάκις καὶ λιμὸν ἔπαυσε, καὶ
λοιμὸν ἔλυσε, καὶ αὐχμὸν ἔσβεσε, καὶ πόλεμον ἔθραυσε, καὶ πο-
λεμίους παρέδωκε, καὶ πόλεις ἔσωσε, καὶ οἴκους ἐφύλαξε, καὶ
κοινῇ τε πᾶσι καὶ τοῖς καθ' ἕκαστον ἅπερ ἕκαστος ᾔτησεν
ἀφθόνως ἔδωκε – μόνον εἰ συμφερόντως τις καὶ πρεπόντως
ᾔτησεν, ἅμα καὶ τὸν βίον τοῦ πάντως τι λαβεῖν ἄξιον ἀεὶ
παρεχόμενος, ὡς ὅ γε ῥυπῶν καὶ δυσαγὴς οὐδὲ προσιτός ἐστί
ποτε τῇ ἁγίᾳ μεγαλομάρτυρι.
431
Φέρε δὴ καὶ τῶν κατὰ μέρος καὶ εἴς τινας ὑπαρξάντων ἢ

κοινῶς ἢ ἰδίως θαυμάτων μνημονεύσωμεν, ὥστε τοῖς παρ' ἡμῶν
λεγομένοις καὶ πίστιν ἀναμφίβολον ἐπακολουθεῖν τὰ πράγματα.
Ιωάννης γραμματικός, θεολόγος. Adversus Manichaeos (homilia 2)

L. 237
κυρίως μὲν κακὸν ἡ ἁμαρτία, καταχρηστικῶς δὲ ἡ κάκωσις

κακὸν ὀνομάζεται. Ἡ γὰρ κάκωσις οὐ πάντως κακή· πολλάκις δὲ
καὶ σωτηρίας πρόξενος γίνεται, ἢ φυσικῆς τινος νόσου ἐπιγενο-
μένης ἢ καὶ ἔξωθεν συμπτώματος ἡμῖν κακωτικοῦ συμβάντος. Εἰ
δὲ ταῦτα κακὰ κυρίως ὑπῆρχε καὶ οὐ μᾶλλον παιδευτικὰ ἐκ θεοῦ
προνοίας πρὸς σωφρονισμὸν ἀνθρώπων ἐξηυρημένα, οὐκ ἂν
αἰτία τινὸς ἀγαθοῦ ἐγίνετο. Νῦν δὲ πολλάκις καὶ ἡ τούτων ἐλπὶς
ἄγχει καὶ τοὺς ἄγαν εὐολίσθους πρὸς ἁμαρτίαν | καὶ θεὸν
δεδοικέναι ποιεῖ καὶ ἀμύνειν τὴν ἐκ τούτων ἐπήρειαν, ἱκετεύειν
δὲ ἡμᾶς διανίστησι τὸν θεὸν εἴτε θηρίον ἢ ἑρπετὸν ἢ πόλεμος ἢ
λοιμὸς ἢ λιμὸς ἢ ἀσθένειά τις εἴη τὸ ἐλπιζόμενον ἢ συκοφαντία
καὶ ἐπιβουλὴ ἐκ φαύλης προαιρέσεως ἀνθρώπων μηχανωμένη,
ἥτις κυρίως μὲν κακόν ἐστι τῷ ποιοῦντι, ἁμαρτία τυγχάνουσα, τῷ
δὲ πάσχοντι οὐ κυρίως κακόν, κακωτικὸν μέντοι· καὶ τὰ κακωτι-
κὰ οὐ πάντως κακά, ἀλλὰ καὶ τοῖς κατὰ θεὸν ἀνδρείοις πρόξενα
μεγίστης εὐδοξίας γίνεται παρ' ἀνθρώποις, εὐεργεσίας τε καὶ
ἀμοιβὰς αἰωνίους θησαυρίζει τούτοις παρὰ θεῷ. 16. Μὴ οὖν τις
ἀπατάσθω τὰ κακωτικὰ ὀνομάζων κυρίως κακά. Εἰ γὰρ κακόν
ἐστι τὸ κακωτικὸν καὶ οὐ μᾶλλον παιδευτικὸν καὶ πρὸς δικαιο-
σύνην καὶ παντοίαν ἀρετὴν προκαλούμενον, μηδεὶς τυπτέτω τὸν
υἱὸν ἁμαρτάνοντα, μηδεὶς ἐπαινείτω τὸν ἀρχήν τινα πεπιστευμέ
Alexander Scr. Eccl., Inventio crucis (fort. auctore Alexandro alio)

P.4052, l. 51
τεύεσθαι Χριστιανοὺς, μήτε οἰκεῖν ἐν πάσῃ τῇ οἰκου-

μένῃ, μήτε ἐν ταῖς ἐρήμοις ἄλλως γὰρ, φησὶν,
οὐδὲ ζῇν καὶ εὐημερεῖν οὐ δυνάμεθα, εἰ μὴ ἐξαλει-
φθῇ τὸ γένος τῶν Χριστιανῶν. Καὶ ἦν λοιπὸν παρὰ
ἀνθρώποις ἀπηλπισμένα τὰ Χριστιανῶν. Ὁ δὲ Θεὸς
οὐκ ἐπελάθετο τοῦ οἰκείου πλάσματος· ἦν γὰρ ἰδεῖν
ἀγεληδὸν συρομένους τοὺς Χριστιανοὺς πανδημεὶ
σὺν γυναιξί τε καὶ τέκνοις ἐπὶ τὸν θάνατον. Ἀλλ' ἡ
432
θεία δίκη τὰς βουλὰς τῶν ἀνόμων διεσκέδασε· παν-

ταχοῦ γὰρ πόλεμοι καὶ ἐπαναστάσεις βαρβάρων εὐ-
θέως, λιμοί τε σφοδροὶ καὶ αὐχμοὶ λοιμοί τε, ἄωροι
θάνατοι ἄφνω ἐπέσκηψαν, ὡς μὴ ἀρκεῖν τοὺς ζῶντας
θάπτειν τοὺς νεκροὺς, κεραυνοί τε καὶ φόβητρα ἐπέμ-
ποντο, ὥστε ἕκαστον ἑαυτοῦ μόνον μεριμνᾷν, καὶ
οὕτως ἄπρακτα ἔμειναν τὰ τοῦ τυράννου προστάγ-
ματα.
Ὁ δὲ τὰ πάντα χρηστὸς Κωνσταντῖνος διεσώθη
πρὸς τὸν οἰκεῖον πατέρα. Ὁ δὲ δεξάμενος αὐτὸν ὑγιῆ,
καὶ πολλὰ τῷ Θεῷ εὐχαριστήσας, μετ' οὐ πολὺ δὲ πα-
ραδοὺς αὐτῷ τὴν βασιλείαν, μετήλλαξε τὸν βίον. Ἀν-
ηγορεύθη δὲ βασιλεὺς ὁ μέγας Κωνσταντῖνος ἐν
Olympiodorus Diaconus Scr. Eccl., Commentarii in Job P.180, l. 11
τοῦτο μὲν τὸ κατὰ συνείδησιν καταφλέγον τοὺς ἀσεβεῖς, τοῦτο δὲ

τὸ αὐτοῖς ἀποκείμενον ἐν μέλλουσι δικαστηρίοις.
ὅρα δέ, μὴ πρὸς τούτοις καὶ πυρετὸν ἐνταῦθα αἰνίττεται· κα-
ταφλέγονται γὰρ οἱ πυρέττοντες οὐδενὸς αὐτοῖς τὸ ἔξωθεν τοῦτο
καὶ ἔνυλον πῦρ προσάγοντος.
20, 26 κακώσαι δὲ αὐτοῦ ἐπήλυτος τὸν οἶκον.
ξένος τις καὶ ἀλλογενής.
20, 27 ἀνακαλύψαι δὲ αὐτοῦ ὁ οὐρανὸς τὰς ἀνομίας.
ἡ θεία φύσις φανερὰ ποιοῦσα τὰ κατ' αὐτόν.
20, 27 γῆ δὲ ἐπανασταίη αὐτῷ.
οἱ ἐκ γῆς τιμωρίαι λιμοί, λοιμοὶ καὶ εἴ τι ἕτερον.
20, 28 ἑλκύσαι τὸν οἶκον αὐτοῦ ἀπώλεια εἰς τέλος.
ἀντὶ τοῦ· πανωλεθρίᾳ διαφθαρείη.
20, 28 ἡμέρα ὀργῆς ἐπέλθοι αὐτῷ.
καθ' ἣν ἡ θεία κατ' αὐτοῦ κινεῖται δίκη.
20, 29 καὶ αὕτη ἡ μερὶς ἀνθρώπου ἀσεβοῦς παρὰ κυρίου καὶ κτῆμα
ὑπαρχόντων αὐτοῦ παρὰ τοῦ ἐπισκόπου.
ἐπειδὴ κτησάμενος τὰ ἀγαθὰ ὁ ἀσεβὴς οὐκ ᾔσθετο τῆς θείας εὐ-
εργεσίας, δίδοται αὐτῷ κτῆμα καὶ μερὶς τὸ πλήρωμα τῆς ὀργῆς παρὰ
τοῦ τὰ πάντα ἐπισκοποῦντος θεοῦ.
Oecumenius Phil., Rhet., Commentarius in Apocalypsin P.174, l. 15
αἷμα αὐτοῖς ἔδωκας πιεῖν· ἄξιοι γάρ εἰσι. καὶ ἤκουσα

τοῦ θυσιαστηρίου λέγοντος· ναὶ, Κύριε, ὁ Θεὸς, ὁ παντοκρά-
433
τωρ, ἀληθιναὶ καὶ δίκαιαι αἱ κρίσεις σου.

ταῦτα δισσῶς ἄν τις νοήσειεν, ἢ αἰσθητῶς συμβησόμενα
ἐν τῷ καιρῷ τῆς συντελείας ἢ ἀλληγορικῶς. ἐπειδὴ γὰρ τὰ
σημεῖα τοῦ τέλους ὁ Κύριος προσαγορεύων τοῖς ἑαυτοῦ
μαθηταῖς πολλὰ τὸ τηνικάδε παρέστησε τὰ συμβησόμενα
κακά, λέγων μελλήσετε ἀκούειν πολέμους καὶ ἀκοὰς πολέμων.
καὶ ἐγερθήσεται ἔθνος ἐπὶ ἔθνος καὶ βασιλεία ἐπὶ βασιλείαν,
καὶ ἔσονται λιμοὶ καὶ λοιμοὶ καὶ σεισμοὶ κατὰ τόπους· ταῦτα
δὲ πάντα ἀρχὴ ὠδίνων, καὶ μετ' ὀλίγα, ἔσται γὰρ τότε θλίψις
μεγάλῃ οἷα οὐ γέγονεν ἀπ' ἀρχῆς κόσμου ἕως τοῦ νῦν οὐδ'
οὐ μὴ γένηται, – εἰς ἐκεῖνα ἂν ἑρμηνευθείη τὰ νῦν λεγόμενα
συμβεβηκέναι, ἑκάστης τῶν ἑπτὰ φιαλῶν ἐκχεομένης, τοῦ
μὲν ἕλκους τοῦ γενομένου ἐκ τῆς πρώτης φιάλης τὰς θλίψεις
καὶ τὰς ἀλγηδόνας αἰνιττομένου, αἳ ὑποσμύχουσι τὰς
ψυχὰς τῶν τότε ἀνθρώπων διὰ τὰς τῶν πολέμων ἀκοάς·
τὸ δὲ αἷμα τὸ τῶν ποταμῶν καὶ τῶν ὑδάτων τοὺς ἐν ταῖς
πεζομαχίαις φόνους τῶν παρὰ τὰ ὕδατα στρατοπεδευομένων
ὡς εἰκὸς παραδηλοῦσι. καὶ ἤκουσά φησι τοῦ ἀγγέλου τῶν
Oecumenius Phil., Rhet., Commentarius in Apocalypsin P.176, l. 12
κοινὴ πᾶσιν μητὴρ καὶ τάφος καὶ ἕδος ἀσφαλὲς πρόκει-

ται. μόνου δὲ τοῦ ὕδατος οὐ πᾶσιν ἀφθονία πάρεστι τοῦ
ποτίμου τοῦ τε ἐν πηγαῖς καὶ κρήναις καὶ φρέασι ποταμοῖς
τε, καὶ τοῦ ἀερίου ὃ ταῖς νεφέλαις ἐν τοῖς μετεώροις κρα-
τούμενον εὔκαιρον δίδωσιν ἡμῖν ὑετὸν θείῳ προστάγματι
καὶ τρέφει πᾶν ζῶον ἐπὶ τῆς γῆς. ἐπεὶ οὖν οὐκ ἄφθονον
πᾶσι τὸ ὕδωρ, τέτακταί τις τῶν ἁγίων ἀγγέλων ἐπ' αὐτό,
ὅπως ἀνενδεὲς καὶ ἀρκοῦν τῇ χρείᾳ τοῦτο παρέχηται τοῖς
δεομένοις, ὃ δὴ πολλάκις ταῖς κακίαις ἡμῶν ἀνακοπὲν καὶ
ἐλλεῖψαν τοὺς αὐχμοὺς καὶ τοὺς λιμοὺς καὶ τοὺς τούτοις
ἑπομένους λοιμοὺς κατεργάζεται. τούτου δῆτά φησι τοῦ
ἀγγέλου τοῦ ἐπὶ τῶν ὑδάτων προνοίᾳ Θεοῦ τεταγμένου
ἤκουσα λέγοντος· δίκαιος εἶ, ὁ ὢν καὶ ὁ ἦν ὁ ὅσιος. τὸ μὲν
οὖν ὁ ὢν τὸ ἀτελεύτητον δηλοῖ τοῦ Θεοῦ· τὸ δὲ ἦν, τὸ ἄναρ-
χον· ὁ δὲ ὅσιός ἐστιν ὁ ἐν πᾶσιν διὰ πάντων δίκαιος. ὅτι
φησὶ ταῦτα ἔκρινας ἵνα οἱ ἐκχέαντες τὸ αἷμα τῶν ἁγίων αἷμα
πίωσιν· ἀνάγκη γὰρ τοὺς ἐν πολέμοις παρὰ τὰ ὕδατα καὶ
τοὺς ποταμοὺς ἐστρατοπεδευκότας μεμολυσμένον αἵματι
πίνειν τὸ ὕδωρ ἐκ τῆς τῶν θνησκόντων ἀναιρέσεως· ᾧ σύμ-
434
φωνον ἀγγέλου ἀναπέμπουσιν εὐχαριστίαν καὶ οἱ τὸ ἐπου-

ράνιον κυκλοῦντες θυσιαστήριον. τὸ γὰρ εἰπεῖν ἤκουσα
Joannes Malalas Chronogr., Chronographia P.205, l. 8
Μετὰ δὲ τὴν βασιλείαν Σελεύκου ἐβασίλευσεν ὁ υἱὸς αὐτοῦ

Ἀντίοχος ὁ ἐπικληθεὶς Σωτὴρ ἔτη εἴκοσι· ὅστις Ἀντίοχος ἐφίλησε
τὴν ἰδίαν μητρυιὰν Στρατονίκην τὴν θυγατέρα Δημητρίου, καὶ
ἔλαβεν αὐτὴν γυναῖκα· ἀφ' ἧς εἶχεν υἱοὺς δύο, Σέλευκον, ὅστις μι-
κρὸς ἐτελεύτησε, καὶ Ἀντίοχον τὸν ἐπικληθέντα Θεοειδῆ. καὶ ἐτε-
λεύτησεν Ἀντίοχος ὁ Σελεύκου καὶ ἐβασίλευσε μετ' αὐτὸν Ἀντίο-
χος ὁ Θεοειδὴς ἔτη ιεʹ. καὶ μετ' αὐτὸν ἐβασίλευσεν ὁ υἱὸς αὐτοῦ
ὁ ἐκ Βερνίκης Σέλευκος ὁ Καλλίνικος ἔτη κδʹ, καὶ Ἀλέξανδρος ὁ
Νικάτωρ ἔτη λϛʹ, καὶ Σέλευκος ὁ Φιλοπάτωρ ἔτη δέκα, καὶ Ἀν-
τίοχος ὁ Ἐπιφανὴς ἔτη ιβʹ.
Ἐπὶ δὲ τῆς αὐτοῦ βασιλείας λοιμοῦ γενομένου καὶ πολλῶν
διαφθαρέντων τῆς πόλεως, Λήιός τις τελεστὴς ἐκέλευσε πέτραν
ἐκ τοῦ ὄρους τοῦ ὑπεράνω τῆς πόλεως γλυφῆναι ἔχουσαν προσω-
πεῖον μέγα πάνυ, ἐστεμμένον, προσέχοντα ἐπὶ τὴν πόλιν καὶ τὸν
αὐλῶνα· καὶ γράψας ἐν αὐτῷ τινα ἔπαυσε τὴν λοιμικὴν θνῆσιν·
ὅπερ προσωπεῖον καλοῦσιν ἕως τοῦ νῦν οἱ Ἀντιοχεῖς Χαρώνιον.
ὁ δὲ αὐτὸς βασιλεὺς Ἀντίοχος ὁ λεγόμενος Ἐπιφανὴς ἔκτισε πρῶ-
τον ἐν Ἀντιοχείᾳ τῇ μεγάλῃ ἔξω τῆς πόλεως τὸ λεγόμενον βου-
λευτήριον εἰς τὸ ἐκεῖσε συνάγεσθαι πάντας τοὺς συγκλητικοὺς αὐ-
τοῦ μετὰ τῶν πολιτευομένων καὶ τῆς πόλεως πάντων τῶν κτη
Ὁ οὖν τοιοῦτος ἀσπασμὸς ἠχηθεὶς τοῖς ὠσί μου πλήρης, φαεινὴν

ἀπαρτίσας,
ἐγκύμονα ἀπέδειξεν· τοῦ ἐμβρύου οὖν οὐκ οἶδα τὴν σύλληψιν,
καὶ ἰδοὺ κυοφορῶ καί, ὡς ὁρᾷς, ἄθικτος ἡ παρθενία μου·
οὔτε γὰρ σὺ ἔγνως με· τίς τούτων μάρτυς ἢ σὺ ὁ φυλάττων με;
Δὸς οὖν ὑπὲρ ἐμοῦ τὴν ἀπολογίαν
ἵνα εὕρῃς ἀνάπαυσιν.»
Τοῦτο ὡς ἤκουσεν Ἰωσὴφ ἀνεκραύγασε·
»Τοῦτο ἐγὼ μαρτυρῶ ὄντως σαφῶς· ὅμως δὲ ἄκουσον·
τίς πιστεύσει μοι ὅτι ἄνωθεν ἦλθεν ὁ βοήσας σοι·
Χαῖρε νύμφη ἀνύμφευτε;
Υἱοὶ λοιμοὶ καὶ πονηροὶ οἱ ἱερεῖς τοῦ λαοῦ σου, τοῦτο δὲ οἶδας· πρὶν
435
εἴπω
καὶ ἐμοὶ ἀπιστήσονται ὅτι δίχα συναφείας συνέλαβες·
παρ' ἐμοὶ δῆλόν ἐστιν ὅτι τὸ φῶς λάμπει τὸ τῆς παρθενίας σου,
παρὰ δὲ τοῖς σκοτεινοῖς ἔσβεσται ὡς ἀναξίοις τοῦ γνῶναί σε.
Τοῦτο οὖν ἔσται καλόν, νομίζω, παρθένε,
ἀπολῦσαί σε λαθραίως·
θέλω δικαίως μὴ παραδειγματίσαι σε·
Πτοήθητι λοιπὸν ὡς Ἰωνᾶς καὶ ἀφυπνίσθη[τι]·

ἠχοῦσι κατὰ κόσμον τῶν σημείων αἱ σάλπιγγες
προ[μη]νύουσαι Χριστὸν τοῖς προσδοκῶσιν,
ὅτι ἐλεύσεται καὶ ἐνδημήσας ἀποκλείσει
τὴν ἁγίαν εἴσοδον – τῶν σημείων –
«Ἄνοιξον».
Ταῦτα καὶ νῦν θεωροῦμεν, ψυχή· θύραι εἰσίν, οὐκ ἐπὶ θύραις·
ἐπέστη γὰρ καὶ πάρεστιν ἕτοιμα·
οὐκ ἐλλείπει οὐδὲν ὧνπερ [εἶ]πε Χριστός,
ἀλλ' ὡς προεῖπε πάντα γενήσεται·
καὶ λιμοὶ καὶ [λο]ιμοὶ καὶ σεισμοὶ συνεχεῖς,
καὶ ἔθνος ἐπὶ ἔθνος ἐγήγερται·
τὰ ἔσω φοβερά, τὰ ἔξω δὲ μάχης πεπλήρωνται·
οὐκ ἔστι ποῦ σωθῆναι· πανταχοῦ γὰρ ὁ κίνδυνος·
οὐδαμοῦ καταφυγή, φυγὴ δὲ πᾶσιν·
ἡ πύλη κέκλεισται, ἡ εὐσπλαγχνία ἐσφρα[γί]σθη·
οὐ γὰρ ἠβουλήθημεν ἔνδοθεν εἶναι, νῦν ἔξω βοῶμεν·
»Ἄνοιξον».
[Ἄκ]ουσον ταῦτα καὶ κλαῦσον, ψυχή· στέναξον ἤδη κατὰ γνώμην,
πρὶν ἢ φθασθῇς καὶ κλαύσῃς μὴ θέλουσα,
Romanus Melodus Hymnographus, Cantica genuina

Hymn 39, proem-strophe strop, sec. 18, l. 1
ἐξέτεινε δεξιὰν καὶ κρατήσας τοῦτον βοᾷ·

“Ἐν τῷ ὀνόματι Ἰησοῦ τοῦ Ναζωραίου
ἔγειραι καὶ περιπάτει συντόνως, ὦ ἄνθρωπε”·
καὶ εὐθέως ἐξανέστη ὁ ἀσθενῶν
καὶ περιεπάτει τρέχων ἐπὶ αὐτῶν καὶ τῶν παρόντων·
εὐθὺς γὰρ ἀνωρθώθησαν βάσεις ἀδύνατοι,
εὐθὺς ἐστερεώθησαν καὶ τὰ σφυρὰ αὐτοῦ·
436
πρὸς κίνησιν μὲν ὑπῆρχεν ἀκίνητος ὥσπερ βρέφος,

ἀνδρεῖος δὲ ἐγένετο καὶ ἐκτρέχει
|:τῇ ἐλπίδι τῆς πίστεως.:|
Υἱοὶ λοιμοί, φθονεροὶ ἔκθαμβοι ἐγένοντο
καὶ πρὸς τὸν Πέτρον φησίν· “Πόθεν σοί, ὦ ἄνθρωπε,
ταῦτα τὰ πράγματα, ἃ δίδως πᾶσιν οἷς θέλεις
καὶ ἐκπλουτίζεις καὶ λέγεις· ‘ὃ ἔχω καὶ δίδωμι’;
πόθεν ἔχεις ἅπερ ἔχεις; λέγε ἡμῖν·
οὐδὲ γάρ σε ἀγνοοῦμεν, ὡς Ἰωνᾶ γέγονας γόνος·
ἡ ἄγρα τῶν ἰχθύων σοι τέχνη ἐτύγχανε·
καὶ πῶς ἐκτήσω ἄθροον πλοῦτον ἀδάπανον;
ὡς ἐν ἰδίοις σεμνύνει τοῖς Ἰησοῦ ταμιείοις·
ὡς ζῶντα τὸν θανόντα γὰρ διαγράφω
|:τῇ ἐλπίδι τῆς πίστεως.”:|
Romanus Melodus Hymnographus, Cantica dubia

Hymn 82, proem-strophe strop, sec. 2, l. 2
Οἱ ἐν πάσῃ τῇ γῇ (App. Metr. D)
Ὁ ἐν θρόνῳ φωτὸς ἐποχούμενος, εὐχαρίστως ἐν πίστει ὑμνοῦμεν σε,

ὅτι δώρημα θεῖον δεδώρησαι, τὸν γενναῖον τοῖς ἄθλοις Θεόδωρον,
τὸν ἐν τῷ βίῳ τρισμακάριστον ὡς ὑπέρμαχον ὄντα τῆς ἀληθείας,
εὐσεβεῖ λογισμῷ κεκτημένον Χριστὸν
κραταιὸν νικητὴν κατὰ τοῦ δολεροῦ
|:ὡς ἀήττητον.:|
Ὑπομείνας χειμῶνας ὁ ὅσιος ἐν τοῖς χρόνοις τῆς πλάνης, ὡς γέγραπται,
Μαξιμίνου λοιμοῦ βασιλεύοντος πᾶσα κτίσις εἰδώλοις ἐτέρπετο·
διὸ κρατεῖται ὁ πανόλβιος ἀπειθῶν τοῖς προστάγμασι τοῦ τυράννου,
προσκυνῶν δὲ πιστῶς τῷ ἀχράντῳ θεῷ
καὶ σπουδάζων παθεῖν αἰκισμοὺς χαλεποὺς
|:ὡς ἀήττητος.:|
Μόνον οὖν τῷ ἀνόμῳ ὁ ἔννομος εἰσαχθεὶς τὰς βασάνους οὐκ ἔπτηξεν·
ἀλλ' οὐδὲ ὁ σεμνὸς παραινούμενος οὐκ ἐκάμφθη ποθῆσαι τὰ
πρόσκαιρα·
Constitutiones Apostolorum, Constitutiones apostolorum (fort.

compilatore Juliano Ariano) Book 2, ch. 9, l. 13
τοὺς ἁμαρτάνοντας. Εἰ δὲ καὶ αὐτὸς οὐκ εὐσυνείδητος

437
ὑπάρχων, προσωπολήπτης γενόμενος διά τινα αἰσχροκερδῆ

δωροληψίαν φείσεται τοῦ ἀνόμως ἁμαρτήσαντος, ἐάσας
ἐν τῇ Ἐκκλησίᾳ μένειν αὐτόν, παρακούσας τῆς θείας καὶ
δεσποτικῆς φωνῆς τῆς λεγούσης· «Δικαίως διώξει τὸ
δίκαιον· οὐ λήψῃ πρόσωπον ἐν κρίσει· οὐ δικαιώσεις
τὸν ἀσεβῆ· οὐ λήψῃ δῶρα ἐπὶ ψυχῇ, τὰ γὰρ δῶρα ἐκτυφλοῖ
ὀφθαλμοὺς σοφῶν καὶ λυμαίνεται ῥήματα δικαίων.»
Καὶ ἐν ἄλλοις φησίν· «Ἐξαρεῖτε τὸν πονηρὸν ἐξ ὑμῶν
αὐτῶν»· καὶ ὁ Σολομῶν λέγει ἐν Παροιμίαις· «Ἔκβαλε
λοιμὸν ἐκ συνεδρίου, καὶ συνεξελεύσεται αὐτῷ νεῖκος.»
Ὁ δὲ μὴ προσέχων τούτοις ἀκρίτως φείσεται
ἐπὶ τῷ ὀφείλοντι τιμωρίαν, ὡς ὁ Σαοὺλ ἐπὶ τῷ Ἀγὰγ καὶ
ὁ Ἡλεὶ ἐπὶ τοῖς υἱοῖς τοῖς οὐκ εἰδόσι τὸν Κύριον, ὁ τοιοῦτος
ἐβεβήλωσεν καὶ τὴν οἰκείαν ἀξίαν καὶ τὴν τοῦ Θεοῦ Ἐκ-
κλησίαν τὴν κατὰ τὴν παροικίαν αὐτοῦ. Ἄδικος οὖν οὗτος
καὶ Θεῷ καὶ ὁσίοις ἀνθρώποις, ὡς αἴτιος σκανδάλου πολλοῖς
νεοφωτίστοις καὶ κατηχουμένοις γενόμενος, ἔτι δὲ νέοις
καὶ νέαις τὴν ἡλικίαν· ὃν τὸ οὐαὶ περιμένει καὶ ὁ ὀνικὸς
μύλος ἐν τῷ τραχήλῳ καὶ ὁ βυθός, ἐν ᾧ ὑπόδικος ὑπάρχει.
Διὰ γὰρ τὴν τῆς ἀκρισίας ἀνομίαν, βλέποντες τὸν τοιοῦτον

λέγει· «Τί ὑμεῖς λέγετε αὑτοῖς τὴν παραβολὴν ταύτην

ἐπὶ γῆς Ἰσραήλ· οἱ πατέρες ἔφαγον ὄμφακα, καὶ οἱ ὀδόντες
τῶν τέκνων ἐγομφίασαν; Ζῶ ἐγὼ Ἀδωναΐ, λέγει Κύριος,
εἰ ἔσται ἔτι ἐν ὑμῖν λεγομένη ἡ παραβολὴ αὕτη ἐν τῷ Ἰσραήλ.
Ὅτι πᾶσαι αἱ ψυχαὶ ἐμαί εἰσιν, ὃν τρόπον ἡ ψυχὴ τοῦ
πατρός, οὕτως καὶ ἡ ψυχὴ τοῦ υἱοῦ ἐμή ἐστιν. Ἡ ψυχὴ
ἡ ἁμαρτάνουσα αὐτὴ ἀποθανεῖται· ὁ δὲ ἄνθρωπος, ὃς ἔσται
δίκαιος, ποιῶν κρίμα καὶ δικαιοσύνην», καὶ ἑξῆς ἐπιλέγων
τὰς λοιπὰς ἀρετὰς ἐπισφραγίζεται λέγων· «Ὁ τοιοῦτος
δίκαιος ὑπάρχει, ζωῇ ζήσεται, λέγει Ἀδωναῒ Κύριος.
Καὶ ἐὰν γεννήσῃ υἱὸν λοιμόν, ἐκχέοντα αἷμα, καὶ ἐν τῇ
ὁδῷ τοῦ πατρὸς αὐτοῦ τοῦ δικαίου οὐκ ἐπορεύθη», καὶ
ἐπαγαγὼν τὰ ἑξῆς, ἐπάγει τοῖς τελευταίοις· «Ζωῇ οὐ
ζήσεται· πάσας τὰς ἀνομίας ταύτας ἃς ἐποίησεν, θανάτῳ
ἀποθανεῖται, τὸ αἷμα αὐτοῦ ἐπ' αὐτὸν ἔσται. Καὶ
ἐρεῖτε· Τί ὅτι οὐκ ἔλαβεν ὁ υἱὸς τὴν ἀδικίαν τοῦ πατρὸς,
ἢ τὴν δικαιοσύνην αὐτοῦ, δικαιοσύνην καὶ ἔλεος πεποιηκώς;»
Καὶ ἐρεῖς αὐτοῖς· «Ἡ ψυχὴ ἡ ἁμαρτάνουσα αὐτὴ ἀποθα-
438
νεῖται· υἱὸς οὐ λήψεται ἀδικίαν πατρός, καὶ πατὴρ οὐ

λήψεται ἀδικίαν υἱοῦ· δικαιοσύνη δικαίου ἐπ' αὐτὸν ἔσται,
καὶ ἀνομία ἀνόμου ἐπ' αὐτὸν ἔσται.»
Ιωάννης Δαμασκηνός. Sacra parallela (recensiones secundum alphabeti

litteras dispositae, quae tres libros conflant) (Fra.cod. Vol. 95, p.1285, l.
34
»Ἐξολοθρεύσει Κύριος πάντα τὰ χείλη τὰ δόλια,

γλῶσσαν μεγαλοῤῥήμονα· τοὺς εἰπόντας, Τὴν γλῶς-
σαν ἡμῶν μεγαλυνοῦμεν, τὰ χείλη ἡμῶν παρ' ἡμῖν
ἐστι· τίς ἡμῶν κύριός ἐστιν;»
»Ἀφανισθήσεται Σαμάρεια, ὅτι ἀντεῖπε πρὸς τὸν
Θεὸν αὐτῆς· ἐν ῥομφαίᾳ πεσοῦνται αὐτοὶ, καὶ τὰ
ὑποτίτθια αὐτῶν ἐδαφισθήσονται.»
»Μεθύσατε αὐτὸν, ὅτι ἐπὶ Κύριον ἐμεγαλύνθη.»
»Τάδε λέγει Κύριος· Ἐπειδὴ δέδωκας τὴν καρ-
δίαν σου ὡς καρδίαν Θεοῦ, ἰδοὺ ἐπάγω ἐπὶ σὲ ἀλλο-
τρίους, λοιμοὺς ἐθνῶν, καὶ ἐκκενώσουσι τὰς μαχαί-
ρας αὐτῶν ἐπὶ σὲ, καὶ ἐπὶ τὸ κάλλος τῆς ἐπιστήμης
σου, καὶ στρώσουσι τὸ κάλλος σου εἰς ἀπώλειαν.»
»Φιλάνθρωπον πνεῦμα σοφίας, καὶ οὐ κατορθώσει
βλάσφημον ἀπὸ χειλέων αὐτοῦ.»
»Ὁ βάλλων λίθον εἰς ὕψος, ἐπὶ τὴν κεφαλὴν αὐ-
τοῦ βάλλει.»
»Πᾶσα ἁμαρτία ἀφεθήσεται τοῖς ἀνθρώποις· τῷ
δὲ εἰς τὸ ἅγιον Πνεῦμα βλασφημήσαντι οὐκ ἀφεθή-
σεται, οὐδὲ ἐν τῷ νῦν αἰῶνι, οὐδὲ ἐν τῷ μέλλοντι.»

33
ποτε εἴπωσιν ὅτι γυνὴ ἀπέκτεινεν αὐτόν. Καὶ ἐξ-

εκέντησεν αὐτὸν τὸ παιδάριον αὐτοῦ, καὶ ἀπέθανεν.»
»Ἀπήγγειλε Δαβὶδ Μελχὸλ ἡ γυνὴ αὐτοῦ, λέ-
γουσα· Ἐὰν μὴ σὺ σώσῃς τὴν ψυχὴν αὐτοῦ τὴν νύκτα
ταύτην, αὔριον θανατωθήσῃ. Καὶ κατάγει ἡ Μελχὸλ
τὸν Δαβὶδ διὰ τῆς θυρίδος, καὶ ἀπῆλθε, καὶ ἔφυγε,
καὶ σώζεται.»
439
»Εἶπεν Ἀβιγαία πρὸς Δαβίδ· Ἐν ἐμοὶ, κύριε, ἡ

ἀδικία. Λαλησάτω δὴ ἡ δούλη σου εἰς τὰ ὦτά σου.
Μὴ θέσθω ὁ κύριός μου τὴν καρδίαν αὐτοῦ ἐπὶ τὸν
ἄνθρωπον τὸν λοιμὸν τοῦτον, καὶ ἀφροσύνη μετ' αὐ-
τοῦ. Καὶ εἶπε Δαβὶδ τῇ Ἀβιγαίᾳ· Εὐλογητὸς Κύριος
ὁ Θεὸς Ἰσραὴλ, ὃς ἀπέστειλέ σε σήμερον εἰς ἀπάν-
τησιν, καὶ εὐλογητὸς ὁ τρόπος σου, καὶ εὐλογημένη σὺ
εἶ, ἀποκωλύουσά με σήμερον μὴ εἰσελθεῖν εἰς αἵματα.»
»Τίς ἔδωκε γυναιξὶν ὑφάσματος σοφίαν, καὶ ποι-
κιλτικὴν ἐπιστήμην;»
»Γυνὴ ἀνδρεία στέφανος τῷ ἀνδρὶ αὐτῆς.»
»Ὃς εὗρε γυναῖκα ἀγαθὴν, εὗρε χάριτας· ἔλαβε
δὲ παρὰ Κυρίου ἱλαρότητα. Ὃς ἐκβάλλει γυναῖκα
ἀγαθὴν, ἐκβάλλει τὰ ἀγαθὰ ἐκ τοῦ οἴκου αὐτοῦ.»

litteras dispositae, quae tres libros conflant) (Fra.cod.
Vol. 96, p.348, l. 35
»Ὡς σταφυλὴν ἐν ἐρήμῳ εὗρον τὸν Ἰσραὴλ, καὶ

ὡς σκοπὸν ἐν συκῇ πρώϊμον.»
»Οἴμοι, ὅτι ἀπόλωλεν εὐλαβὴς ἀπὸ τῆς γῆς, καὶ
ὁ κατορθῶν ἐν ἀνθρώποις οὐκ ἔστιν.»
»Οὐκ ἔστι σοφία ἐν Θεμᾶν, ἀπώλετο βουλὴ ἐκ συν-
ετῶν, ᾤχετο σοφία αὐτῶν, ἠπατήθη ὁ τόπος αὐτῶν.»
Ἐσταλμένον καὶ σπάνιον τὸ ἀγαθόν.
ΤΙΤΛ. ΙΓʹ. – Περὶ συνεδρίου· καὶ ὅτι οὐ χρὴ ἐν
συνεδρίῳ ἀκροάσεως γενομένης διαλέγεσθαι.
»Ἔκβαλε λοιμὸν ἐκ συνεδρίου, καὶ συνεισελεύσεται
αὐτῷ νεῖκος. Ὅταν γὰρ καθίσῃ ἐν συνεδρίῳ, πάντας
ἀτιμάζει.»
»Ὑπερτίθενται λογισμοὺς, οἱ μὴ τιμῶντες συν-
έδρια, ἐν δὲ καρδίαις βουλευομένων μένει βουλή.
Οὐ μὴ ὑπακούσῃ ὁ κακὸς αὐτῇ, οὐδ' οὐ μὴ εἴπῃ καί-
ριόν τι καὶ καλὸν τῷ καιρῷ.»
»Ἑτέρου λέγοντος, μὴ πολλάκις ἀδολέσχει. Ὅπου
ἀκρόαμα, μὴ ἐκχέῃς λαλίαν.»
ΤΙΤΛ. ΙΔʹ. – Περὶ τῶν συμβαινόντων καὶ συμ-
πιπτόντων ἐκ παραλόγου.
440
Sextus Julius Africanus Hist., Cesti (fra.) Book 1, ch. 2, l. 134
ἄγγος ἀμφότεροι ἀσφαλῶς μάλα στεγνόν· βλεπέτω δὲ τὸ ἄγγος ὁ

δριμύτατος ἥλιος. Ἐπειδὰν οὖν διαφθαρῶσιν ὑπό τε ἀλλήλων καὶ τῆς
ἕλης καὶ τοῦ χρόνου, κατ' ἄνεμον τὸν συνεχῶς εἰς ἐκείνους φέρειν συ-
νειθισμένον τὸ σκεῦος τεθὲν ἀνοιγνύσθω, ὡς τὴν ἀπ' αὐτοῦ ἀποφορὰν
ἐς τοὺς ἀντιπάλους οἴχεσθαι, πορθμευομένης τῆς αὔρας εἰς τοὺς τῶν
ἐπιβουλευομένων ἀναπνοάς. Τῆς δὲ ἐνεργείας τὰ παραδείγματα· ἵππος
πεσεῖται παρατρέχων, καὶ γειτνιάσας ἄνθρωπος, καὶ ὄρνις οὐχ ὑπερ-
πτὰς κάτεισιν ἐξ ἀέρος πεφονευμένος, καταληφθεὶς ἀνέμῳ φεύγοντος
ὠκυτέρῳ πτεροῦ.
Εἰ δέ πῃ καὶ καθ' ἡμᾶς, ἤτοι τέχνῃ τῶν ἐξ ἐπιβουλῆς, ἢ καὶ ἀπό
τινος τῶν στοιχείων συμβαίη φθορά, εἰς ἀποφυγὴν τοῦ λοιμοῦ τὴν
θεραπείαν προὔλαβον ἐκθέμενος ἐν ταῖς πρὸ τούτου διφθέραις.
Προϋπέσχετο τὴν κατὰ Μήδων νίκην ἑαυτῷ τῷ γίνεσθαι τὴν ναυ-
μαχίαν Θεμιστοκλῆς στρατηγῶν περιπλευσουμένων ἀγρυπνίᾳ, μέγα
καὶ τοῦτο ὂν πλεονέκτημα τῶν πολεμίων τὸ ὕπνον ἁρπάσαι. Καὶ
Ῥωμαίων δὲ αὐτοκράτορες παλαιοὶ γυμνότερον καὶ δραστικώτερον
ἐχρήσαντο τῷ πράγματι, νύκτωρ ἐπάγοντες τῷ στρατοπέδῳ τῶν
ἐναντίων κουφοτάτους τε πεζοὺς καὶ μετ' αὐτῶν σαλπιγκτὰς ἱππέας
δι' ὧν κατώρθουν δυοῖν θάτερον· ἢ γὰρ ἀμελεστέρας τὰς προφυλακὰς
καὶ φυλακὰς καταλαβόντες, ἀνήλισκον τοὺς ἐμποδών, ἢ πανικὸν ἐπε-
νέβαλλον· τῶν μὲν καὶ τοξευόντων καὶ ἀκοντιζόντων,
Sextus Julius Africanus Hist., Cesti (fra.) Book 9, ch. 1, l. 26
τε ποιεῖται θηρίων πληγαῖς τῇ διπροσώπῳ ἐμπλάστρῳ. Καὶ σκορ-

πιακά τινα ὀνομάζει παράδοξα. Καί τινα ἔλεγχον ποιεῖται κλεπτῶν
ἀφανῶν, γυρίνων βατράχων τὰς γλώσσας ἀποτέμνων καὶ ταριχεύων,
εἶτα ἐπὶ τῆς χρείας ἀλφίτοις ἀναμιγνὺς καὶ τοῖς ἐν ὑπονοίᾳ τῆς ὑφαι-
ρέσεως τοῦ ζητουμένου προδιδούς· Καὶ ὁ ἀφελόμενος, φησί, τὸ φώριον
ἐν ἐκστάσει ὥσπερ γενόμενος ἑαυτὸν ἀριδήλως δημοσιεύει· ὀνομάζει δὲ
τὸ βρῶμα «κλεπτέλεγχον». Καὶ περὶ γεωργίας δὲ ὁ ἀνὴρ οὗτος λέγει
παράδοξα. Συκάμινα γάρ, φησί, λευκὰ φέρει συκάμινος δεξαμένη λεύκην
ἐγκεντρισθεῖσαν· τὰ αὐτὰ δὲ ἐνέγκοι καὶ λεύκη ἐν ᾗ ὀφθαλμισθείη συκά-

μινος. Κατάγραπτα δὲ ἐρυθρότατα περσικὰ γίνεται, εἰ καταγράψεταί
τις τὸν ἐγκείμενον τῇ πυρίνῃ καρπόν. Καταπαύει δὲ καὶ λοιμὸν ἢ ὀπῷ
βαλσάμου ἢ συνοχῇ δυσώδει τῇ βυρσοδεψικῇ τοῖς ἐναντίοις. Σκευάζει
δὲ καὶ οἶνον παντοδαπόν, τὸν μὲν νάρδου στάχυι, τὸν δὲ σχίνου ἄνθει,
καὶ ἄλλον ἑτέρῳ φαρμάκῳ. Πλάττει δὲ καὶ ὑακινθίνας λίθους καὶ σμα-
441
ραγδίνας καὶ σαρδώνυχας. Θεραπεύει τε ἀσπίδων δήγματα καὶ ἀχλὺν

ὀφθαλμῶν οὐ τοῖς ἐγνωσμένοις φαρμάκοις ἀλλὰ περιάπτοις τισὶ καὶ
ἐπᾴσμασιν. Ἐκ δὲ ἀποπατημάτων τῶν συνελθούσων βοῶν καὶ τοῦ
οὔρου ἀποπατεῖν ἄνδρα ποιεῖ καὶ γυναῖκα οὐρεῖν ὅτε βούλοιτο καὶ
γελᾶν πάμμεγα. Εὐφορίαν δὲ τεχνικὴν ἢ μᾶλλον γοητικὴν χωρίοις
ἐργάζεται καὶ τὴν ἐναντίαν ἀφορίαν ἐξ ἀντιπαθειῶν. Τὸ δὲ ἀφροσέλη-
νον συλλέγει ἐκ τῆς δρόσου τῶν φυτῶν καὶ τῶν σεληναίων αὐγῶν.
Joannes Camaterus Astrol., Astron., Introductio in astronomiam

L. 3299
ὀξύτατος δὲ τῶν λοιπῶν κομητῶν ἐντυγχάνει.

πλαγίους καὶ πυρώδεις δὲ εἰσφέρει τοὺς πλοκάμους,
ἀλλὰ καὶ αὔλακά τινα φωτὸς προσαποτείνει
καὶ πάλιν γύροθεν αὐτοῦ κύκλον τινὰ συνάγει.
οὗτος ὅταν ἐκ δύσεως πυρώδης προσανίσχων
ἐξακοντίζων εἰς ἑῶ τὰς ἰδίας ἀκτῖνας,
τῶν Περσῶν ἐπανάστασιν ἀπειλεῖ κατὰ χώρας,
πάντα δὲ τὰ στρατεύματα τῶν Ῥωμαίων σκηπτούχων
οὐδ' ὅλως ἐξορμήσουσιν τὴν ἀπάντησιν τούτων,
ὥστε γενέσθαι νεωστὶ στρατολογίαν ἄλλην.
γενήσεται δὲ καὶ λοιμὸς πρὸς ἵππους στρατευμάτων,
ἀλλ' οὐ πρὸς Πέρσας ὁ λοιμὸς, πρὸς τοὺς Ῥωμαίους μᾶλλον,
πλὴν δὲ οὐκ εὐτυχήσουσι οἱ τῶν Περσῶν μεγάλοι,
ἀλλ' ὕστερον προσφεύξονται ἐν τῷ ἰδίῳ τόπῳ,
καὶ αἱ ληφθεῖσαι παρ' αὐτῶν ἀφεθήσονται πόλεις,
ὁ δὲ Σουλτᾶνος τῶν Περσῶν προσφεύγων ἀπολεῖται,
καὶ πᾶς πλοῦτος ἀφαιρεθῇ παρὰ στρατοῦ Ῥωμαίων.
Ἄλλος κομήτης ἂν φανῇ ὠχρὸς ὡς πρὸς τὸν πόλον,
πολέμους μέν τινας πολλοὺς, ἀλλ' οὐ Περσῶν σημαίνει,
σεισμοὺς καὶ πένθους δηλαδὴ ἐγκόψωσιν ἀνθρώποις,
λοιμὸς δὲ τοῖς βοσκήμασιν καὶ λιμὸς τοῖς ἀνθρώποις·

L. 3300
πλαγίους καὶ πυρώδεις δὲ εἰσφέρει τοὺς πλοκάμους,

ἀλλὰ καὶ αὔλακά τινα φωτὸς προσαποτείνει
καὶ πάλιν γύροθεν αὐτοῦ κύκλον τινὰ συνάγει.
οὗτος ὅταν ἐκ δύσεως πυρώδης προσανίσχων
ἐξακοντίζων εἰς ἑῶ τὰς ἰδίας ἀκτῖνας,
442
τῶν Περσῶν ἐπανάστασιν ἀπειλεῖ κατὰ χώρας,

πάντα δὲ τὰ στρατεύματα τῶν Ῥωμαίων σκηπτούχων
οὐδ' ὅλως ἐξορμήσουσιν τὴν ἀπάντησιν τούτων,
ὥστε γενέσθαι νεωστὶ στρατολογίαν ἄλλην.
πρὸς μεσημβρίαν οὗτος δὲ εἰ πάλιν ἐπιβλέψει,

L. 3309

πρὸς μεσημβρίαν οὗτος δὲ εἰ πάλιν ἐπιβλέψει,
λιμὸς τῇ θερινῇ τροπῇ προσπέσῃ τῇ Λιβύῃ
καὶ πλῆθος ἀνωμαλιῶν καὶ κακῶν τε ποικίλων.
ὅταν δ' ἀπ' ἄρκτων ἀφορᾷ πρὸς τὸ βόρειον μέρος,
πόλεμος ἐγερθήσεται, τῷ μέρει τούτῳ λέγω,
ἐν δυνάμει στρατεύμασιν κατὰ τῶν πολεμίων·
οἱ τῶν Ῥωμαίων ἀρχηγοὶ καὶ καταπονηθέντες
συλλαβοῦνται καὶ ξενικὴν δύναμιν βοηθοῦσαν·
καὶ τότε μὲν οὐκ ἀγεννῶς ἐξ ἀρχῆς καθοπλίσει,
πρὸς ὀλίγον δ' εἰς παντελῆ δυστυχίαν πεσεῖται,
443
Γεώργιος Κεδρηνός. Compendium historiarum

Vol. 1, p.375, l. 19
ἔνδον δρῶντας στασιαστάς· εἴ που γὰρ θύραν εἶδον κεκλεισμένην,

κατακλῶντες εἰσεπήδων καὶ ἐκ τῶν φαρύγγων διηρπάζοντο τὸν
ψωμόν. τούτου δὴ ἕνεκα καὶ γέροντας ἐβασάνιζον καὶ γύναια
ἐσπάραττον καὶ νήπια ἤρασσον εἰς γῆν. ὀρόβοις δὲ τοὺς πόρους
τῶν αἰδοίων ἐμφράττοντες, καὶ ῥάβδοις ὀξείαις τὰς ἕδρας τῶν
ἀθλίων διαπερονῶντες, οὕτως ἠνάγκαζον δράκα μίαν ἀλφίτου
μηνῦσαι κεκρυμμένην. καὶ χόρτου μὲν σπαράγματα διεμασῶντο,
μητέρες δὲ τῶν νηπίων ταῖς ἑαυτῶν χερσὶ τῷ λιμῷ μαραινομένων
ὑπερεώρων, καὶ τῶν πρὸ τῶν ὀφθαλμῶν αὐτῶν θνησκόντων καὶ
τῇ ἐνδείᾳ καταφθειρομένων παρελογίζοντο. πᾶσα δὲ οἰκία νεκρῶν
πληρουμένη καὶ ἐπόζουσα ἀργαλέον ἐνέσκηψε λοιμόν. καὶ πλείους
ὁ λιμὸς ἢ ὁ πόλεμος ἀνάλωσε· τί γὰρ παρελείφθη μὴ βρωθέν;
τότε καὶ γυνή τις εὐγενὴς καὶ πλουσία, τοὔνομα Μαρία, ἐκ τῆς
χώρας καταφυγοῦσα πρὸς τὴν πόλιν, ἐπειδὴ πᾶσαν αὐτῆς ὑπὸ
τῶν στασιαστῶν ἀφῃρέθη τὴν περιουσίαν, ὑπομάζιον ἔχουσα
τέκνον τοῦτο καταθύει· καὶ ὀπτήσασα τὸ ἥμισυ μὲν ἔφαγε, τὸ
ἥμισυ δὲ καταλείψασα ἐτήρει. οἱ δὲ τῆς κνίσσης αἰσθόμενοι καὶ
εἰσπηδήσαντες ἀνελεῖν ἠπείλουν, εἰ μὴ ἐπιδείξειε τὸ μέρος. ἡ δὲ
τοῦ παιδαρίου τὰ λείψανα προαγαγοῦσα “τοῦτο” ἔφη “τὸ ἐμόν
ποτε γνήσιον τέκνον, νῦν δὲ πανάθλιον, φάγετε καὶ ὑμεῖς,

Vol. 1, p.452, l. 10
μάζετο ἐπὶ μεγέθει σώματος· μέχρι γὰρ ἐκείνου τοῦ χρόνου τηλι-
κοῦτος ἄνθρωπος οὐκ ὤφθη. ἀνῃρέθη δὲ ἅμα τῷ υἱῷ ὑπὲρ Χρι-
στιανῶν κατὰ Δεκίου ἀγωνιζόμενος.
Οὐαλεριανὸς ἔτος ἕν· καὶ ἐσφάγη ὑπὸ τοῦ λαοῦ αὐτοῦ. ἐφ'
οὗ ἐπὶ πᾶσαν τὴν οἰκουμένην τοῦ θεοῦ ὀργὴν μεγάλην ἐκπέμψαν-
τος λοιμώδης νόσος τὸ ἀνθρώπινον γένος διέφθειρεν. ἀπὸ γὰρ
τῆς γῆς καὶ τῆς θαλάσσης ἀτμοί τινες ἀνῄεσαν, καὶ πρὸς τούτοις
ἄνεμοι καὶ αὖραι τῶν ποταμῶν καὶ λιμνῶν ἀνιμήσεις ἀπέπνεον, ὡς
νομίζειν νεκρῶν ἰχῶρας εἶναι τὰς δρόσους. συνεχεῖς οὖν ἐκ τού-
του λοιμοὶ τὴν γῆν συνεῖχον καὶ βαρέα καὶ ἀνίατα νοσήματα, καὶ
ἄπειρον καὶ ἀναρίθμητον γενέσθαι τῶν ἀνθρώπων τὸν ὄλεθρον,
ὥστε τοὺς πλείονας τῶν τεθνεώτων ἀτάφους ὑπολιμπάνεσθαι.
Μετὰ δὲ Οὐαλεριανὸν ἐβασίλευσε Γάλλος καὶ Βουλουσιανὸς
444
ἔτη βʹ μῆνας ηʹ. καὶ ἐπεκράτει ὁ λοιμὸς ἐν ταῖς ἡμέραις ἐκείναις,

κινηθεὶς ἀπὸ Αἰθιοπίας μέχρι τῆς δύσεως, ὡς μηδεμίαν πόλιν
μεῖναι τούτου ἄμοιρον. πολλάκις δὲ καὶ δὶς τῆς πόλεως ἐπήρχετο.
ἐκράτει δὲ ἔτη ιεʹ, ἀρχόμενος ἀπὸ φθινοπώρου καὶ λήγων τῇ τοῦ
κυνὸς ἐπιτολῇ. μετεδίδοτο δὲ ἡ νόσος αὕτη ἀπό τε εἱμάτων καὶ
ψιλῆς θέας. οὐ γὰρ ἦν οἰκία ἐν ᾗ τεθνηκὼς οὐκ ἦν. καὶ οἱ μὲν
φόβῳ τοῦ μὴ μεταλαβεῖν τῆς νόσου ἀτάφους εἴων τοὺς

Vol. 1, p.452, l. 14
οὗ ἐπὶ πᾶσαν τὴν οἰκουμένην τοῦ θεοῦ ὀργὴν μεγάλην ἐκπέμψαν-

τος λοιμώδης νόσος τὸ ἀνθρώπινον γένος διέφθειρεν. ἀπὸ γὰρ
τῆς γῆς καὶ τῆς θαλάσσης ἀτμοί τινες ἀνῄεσαν, καὶ πρὸς τούτοις
ἄνεμοι καὶ αὖραι τῶν ποταμῶν καὶ λιμνῶν ἀνιμήσεις ἀπέπνεον, ὡς
νομίζειν νεκρῶν ἰχῶρας εἶναι τὰς δρόσους. συνεχεῖς οὖν ἐκ τού-
του λοιμοὶ τὴν γῆν συνεῖχον καὶ βαρέα καὶ ἀνίατα νοσήματα, καὶ
ἄπειρον καὶ ἀναρίθμητον γενέσθαι τῶν ἀνθρώπων τὸν ὄλεθρον,
ὥστε τοὺς πλείονας τῶν τεθνεώτων ἀτάφους ὑπολιμπάνεσθαι.
Μετὰ δὲ Οὐαλεριανὸν ἐβασίλευσε Γάλλος καὶ Βουλουσιανὸς
ἔτη βʹ μῆνας ηʹ. καὶ ἐπεκράτει ὁ λοιμὸς ἐν ταῖς ἡμέραις ἐκείναις,
κινηθεὶς ἀπὸ Αἰθιοπίας μέχρι τῆς δύσεως, ὡς μηδεμίαν πόλιν
μεῖναι τούτου ἄμοιρον. πολλάκις δὲ καὶ δὶς τῆς πόλεως ἐπήρχετο.
ἐκράτει δὲ ἔτη ιεʹ, ἀρχόμενος ἀπὸ φθινοπώρου καὶ λήγων τῇ τοῦ
κυνὸς ἐπιτολῇ. μετεδίδοτο δὲ ἡ νόσος αὕτη ἀπό τε εἱμάτων καὶ
ψιλῆς θέας. οὐ γὰρ ἦν οἰκία ἐν ᾗ τεθνηκὼς οὐκ ἦν. καὶ οἱ μὲν
φόβῳ τοῦ μὴ μεταλαβεῖν τῆς νόσου ἀτάφους εἴων τοὺς τεθνηκό-
τας, οἱ εὐσεβέστεροι δὲ ἀπαραφυλάκτως τοὺς νοσοῦντας θερα-
πεύοντες εἰς ἑαυτοὺς τὴν νόσον ἐπεσπῶντο, καὶ σὺν ἐκείνοις
Vol. 1, p.468, l. 1
Ἡττηθέντες οὖν οἱ δυσσεβεῖς τύραννοι Διοκλητιανὸς καὶ

Μαξιμιανὸς τῷ πλήθει τῶν ἀναιρουμένων, δόγμα ἐξέθεντο ὥστε
τοὺς εὑρισκομένους Χριστιανοὺς ἐξορύττεσθαι τὸν δεξιὸν τῶν
ὀφθαλμῶν, οὐ μόνον διὰ τὸ ὀδυνηρὸν ἀλλὰ καὶ διὰ τὸ ἄτιμον καὶ
πρόδηλον καὶ τῆς τῶν Ῥωμαίων πολιτείας ἀλλότριον.
Τῷ ζʹ ἔτει αὐτῶν τὴν Βούσιριν καὶ τὴν Κοπτόν, πόλεις ἐν
Θήβαις τῆς Αἰγύπτου, ἀποστατησάσας τῆς τῶν Ῥωμαίων ἀρχῆς
εἰς ἔδαφος κατέσκαψαν. τῷ θʹ ἔτει ὡς ἐν στήλῃ ἐνέγραψαν οἱ
δυσσεβεῖς καθ' ἡμῶν, ὡς πάντων ἀναιρεθέντων Χριστιανῶν πά-
σης εὐθηνίας καὶ εὐκρασίας ἡ Ῥωμαίων πολιτεία πλησθήσεται,
445
καθὼς ὑπελάμβανον οἱ ἀλάστορες· διὸ καὶ λιμὸς καὶ λοιμὸς καὶ

αὐχμός, καὶ πᾶν ὁτιοῦν ἔστι κακὸν εἰπεῖν, τοὺς ἀνθρώπους μετῆλ-
θε, καί τινος ἑτέρου νοσήματος μοῖρα. ἕλκος δὲ ἦν φερωνύμως
τοῦ πυρώδους ἄνθρακος λεγόμενον, καθ' ὅλον μὲν ἕρπον τὸ σῶμα,
σφαλεροὺς δὲ τοῖς πεπονθόσιν ἐνεποίει κινδύνους. οὐ μὴν δὲ ἀλλὰ
καὶ κατὰ τῶν ὀφθαλμῶν ἐξαιρέτως ἐπὶ πλεῖστον γενόμενον μυρίους
ὅσους ἄνδρας ἅμα γυναιξὶ καὶ παισὶ πηροὺς ἀπειργάσατο. καὶ σὺν
τούτοις προσεπανίσταται τῷ τυράννῳ ὁ πρὸς Ἀρμενίους πόλεμος,
ἀθρόως ὑφ' ἕνα καὶ τὸν αὐτὸν καιρὸν συρρεύσαντα τῆς τοῦ δυς-
σεβοῦς θρασύτητος τὴν κατὰ τοῦ θεοῦ μεγαλαυχίαν, ὅτι δὴ τῆς
περὶ τὰ εἴδωλα σπουδῆς αὐτοῦ καὶ τῆς καθ' ἡμῶν ἕνεκα

Vol. 1, p.468, l. 12
αὐχμός, καὶ πᾶν ὁτιοῦν ἔστι κακὸν εἰπεῖν, τοὺς ἀνθρώπους μετῆλ-
θε, καί τινος ἑτέρου νοσήματος μοῖρα. ἕλκος δὲ ἦν φερωνύμως
τοῦ πυρώδους ἄνθρακος λεγόμενον, καθ' ὅλον μὲν ἕρπον τὸ σῶμα,
σφαλεροὺς δὲ τοῖς πεπονθόσιν ἐνεποίει κινδύνους. οὐ μὴν δὲ ἀλλὰ
καὶ κατὰ τῶν ὀφθαλμῶν ἐξαιρέτως ἐπὶ πλεῖστον γενόμενον μυρίους
περὶ τὰ εἴδωλα σπουδῆς αὐτοῦ καὶ τῆς καθ' ἡμῶν ἕνεκα πολιορ-
κίας μὴ λιμὸν μηδὲ λοιμὸν μήτε μὴν πόλεμον ἐπὶ τὸν αὐτοῦ συμ-
βῆναι καιρὸν ἐνηβρύνετο. ταῦτα δὴ οὖν ἅμα καὶ κατὰ ταυτὸν
ἐπῆλθον, καὶ τῆς κατ' αὐτὸν καταστροφῆς περιειλήφει τὰ προοί-
μια. αὐτὸς μὲν οὖν τὸν πρὸς Ἀρμενίους πόλεμον ἅμα τοῖς αὐτοῦ
στρατοπέδοις κατεπονεῖτο, τοὺς δὲ λοιποὺς τῶν τὰς ὑπ' αὐτὸν πό-
λεις καὶ χώρας οἰκούντων δεινῶς ὁ λιμὸς ἅμα καὶ ὁ λοιμὸς κατέ-
τρυχε, καὶ μυρίοι μὲν ἐτύγχανον οἱ κατὰ πόλεις θνήσκοντες,
πλείους δὲ οἱ κατ' ἀγροὺς καὶ κώμας, ἁπάντων σχεδὸν τροφῆς
ἐνδείᾳ καὶ λοιμώδει νόσῳ διεφθαρμένων. καὶ γὰρ οἱ μὲν χόρτον
διαμασώμενοι καὶ τὴν ἕξιν λυμαινόμενοι διώλλυντο, οἱ δὲ ἀπε-
σκληκότες ὥσπερ εἴδωλα νεκρά, ὧδε κἀκεῖσε ψυχορραγοῦντες ἐν

Vol. 1, p.468, l. 17
446

περὶ τὰ εἴδωλα σπουδῆς αὐτοῦ καὶ τῆς καθ' ἡμῶν ἕνεκα πολιορ-
κίας μὴ λιμὸν μηδὲ λοιμὸν μήτε μὴν πόλεμον ἐπὶ τὸν αὐτοῦ συμ-
βῆναι καιρὸν ἐνηβρύνετο. ταῦτα δὴ οὖν ἅμα καὶ κατὰ ταυτὸν
ἐπῆλθον, καὶ τῆς κατ' αὐτὸν καταστροφῆς περιειλήφει τὰ προοί-
μια. αὐτὸς μὲν οὖν τὸν πρὸς Ἀρμενίους πόλεμον ἅμα τοῖς αὐτοῦ
σκληκότες ὥσπερ εἴδωλα νεκρά, ὧδε κἀκεῖσε ψυχορραγοῦντες ἐν-
σειόμενοί τε καὶ περιολισθαίνοντες, κατέπιπτον ἐν ταῖς πλατείαις.
ὅθεν νεκρὰ σώματα καὶ γυμνά, ἐφ' ἡμέραις πλείοσιν ἄταφα διερ-
ριμμένα, θέαν οἰκτρὰν καὶ ἐλεεινὴν παρεῖχον τοῖς ὁρῶσιν, ἤδη γέ
τοι καὶ κυνῶν τινὲς ἐγένοντο βορά. οὐχ ἥκιστα δὲ καὶ ὁ λοιμὸς
πάντας οἴκους ἐπενέμετο. μετ' οὐ πολὺ δὲ καὶ αὐτοὶ οἱ τύραννοι

Vol. 1, p.469, l. 3

σκληκότες ὥσπερ εἴδωλα νεκρά, ὧδε κἀκεῖσε ψυχορραγοῦντες ἐν-
σειόμενοί τε καὶ περιολισθαίνοντες, κατέπιπτον ἐν ταῖς πλατείαις.
ὅθεν νεκρὰ σώματα καὶ γυμνά, ἐφ' ἡμέραις πλείοσιν ἄταφα διερ-
ριμμένα, θέαν οἰκτρὰν καὶ ἐλεεινὴν παρεῖχον τοῖς ὁρῶσιν, ἤδη γέ
τοι καὶ κυνῶν τινὲς ἐγένοντο βορά. οὐχ ἥκιστα δὲ καὶ ὁ λοιμὸς
πάντας οἴκους ἐπενέμετο. μετ' οὐ πολὺ δὲ καὶ αὐτοὶ οἱ τύραννοι
ἄξια τῆς δυσσεβείας αὐτῶν τὰ ἐπίχειρα ἐκομίσαντο, οἱονεὶ ἀρρα-
βῶνα τῶν μελλόντων αὐτοὺς μετὰ θάνατον διαδέξασθαι τιμωριῶν
ἐντεῦθεν κομιζόμενοι. νόσῳ γὰρ δεινοτάτῃ ὁ Διοκλητιανὸς μετὰ
τὴν ἀπόθεσιν τῆς βασιλείας περιπεσὼν ἀλγηδόσιν ἰσχυραῖς τὴν
σάρκα πᾶσαν διελυμαίνετο, καὶ τὰ μὲν ἔγκατα διεφθείροντο ὑπὸ
τῆς σφοδροτάτης φλογώσεως, ἡ δὲ σὰρξ πᾶσα κηροῦ δίκην διετή-
447
κετο. καὶ σὺν τούτοις ἐκτυφλοῦται καὶ πηρὸς ὁ δείλαιος ἀποκαθ-

ίσταται. κἀντεῦθεν ἐλεεινῶς διαφθειρόμενος καὶ δεινῶς καταση-
πόμενος σκωλήκων πλῆθος ἐκ τοῦ φάρυγγος ἀνέφερε

Vol. 1, p.496, l. 5
τὸν Ἄρειον καὶ τοὺς ὁμόφρονας αὐτοῦ ἀνεθεμάτισεν. ἐν τούτῳ

καὶ τοὺς Ἰουδαϊκῶς τὸ πάσχα ἑορτάζοντας διὰ τοῦ ὁσιωτάτου
ἐπισκόπου Κοδρούβης ἐπέστρεψε· καὶ Κώνσταντα τὸν υἱὸν αὐτοῦ
προβαλόμενος Καίσαρα εἰς Γαλλίας ἀπέστειλεν. ἐν ταύταις ταῖς
ἡμέραις εἰς μνήμην ἔρχεται τοῦ γενομένου πλησίον Ῥώμης ὑπὸ
τοῦ κυρίου πρὸς αὐτὸν κατὰ τοὺς ὕπνους προστάγματος, ὅπερ
ἦν λέγοντος οἰκοδομῆσαι τῇ θεοτόκῳ πόλιν ἐν ᾧ τόπῳ αὐτὸς ὑπο-
δείξω σοι. καὶ δὴ τὰ κατὰ χώραν καὶ τόπους ἐρευνῶν τῇ Θεσσα-
λονίκῃ ἐπιβαίνει, καὶ τῷ τόπῳ ἀρεσθεὶς δυσὶ χρόνοις ἐκεῖ διατρί-
βει. ναούς τε θαυμασίους καὶ λουτρὰ καὶ ὑδάτων εἰσαγωγὰς
κατασκευασάμενος, ὡς εἶδε λοιμὸν ἐπιγενόμενον, ταύτην μὲν
καταλιμπάνει, ἐπὶ δὲ τὴν Βιθυνῶν Χαλκηδόνα ἔρχεται, ὑπὸ τῶν
Περσῶν ἐξηδαφισμένην εὑρὼν ἀνοικοδομεῖν ἤρξατο. καὶ εὐθέως
ἀετοὶ τοὺς τῶν τεχνιτῶν λίθους ἁρπάζοντες τῷ Βυζαντίῳ προσέρ-
ριπτον. τούτου δὲ πολλάκις γενομένου ὑπὸ πάντων διαπορουμέ-
νου, εἷς τῶν ὑπηρετουμένων τῷ βασιλεῖ Εὐφρατᾶς λεγόμενος διε-
σάφησεν ὡς ἐκεῖ φίλον ἐστὶ τῷ θεῷ τῇ μητρὶ αὐτοῦ κτισθῆναι
πόλιν. εὐθέως οὖν διαπεράσας, καὶ τὸν τρόπον κατιδὼν καὶ
ἀποδεξάμενος, τὸν Εὐφρατᾶν ἐπιστάτην τοῦ ἔργου καταλιμπάνει
μετὰ βαρείας δυνάμεως καὶ πλούτου πολλοῦ. καὶ αὐτὸς βασιλεὺς
κατὰ Περσῶν ἀποδημεῖ. ἔνθα δὴ καὶ κρατηθεὶς θεοῦ προνοίᾳ

Vol. 1, p.709, l. 1
Κόσμου ἔτος ͵ϛϞεʹ, τῆς θείας σαρκώσεως φϞεʹ. Φωκᾶς ὁ

τύραννος ἐβασίλευσεν ἔτη ηʹ. οὗτος κεντηρίων ἤτοι κένταρχος,
τὴν τοῦ σώματος ἀναδρομὴν μέσος, δύσμορφος, ἐκπληκτικὴν
ἔχων τὴν ὄψιν, τὴν τρίχα πυρρίζουσαν, σύνοφρύς τε καὶ τὸ γέ-
νειον κειρόμενος, ἔχων οὐλὴν ἐπὶ τῆς παρειᾶς αὐτοῦ, ἥτις ἐν τῷ
θυμοῦσθαι αὐτὸν ἐμελαίνετο, οἰνοβαρής, αἱμοχαρὴς καὶ πρὸς
γυναῖκας ἐπτοημένος, βριαρὸς καὶ θρασὺς ἐν τῷ φθέγγεσθαι,
ἀσυμπαθὴς καὶ θηριώδης τὸν τρόπον καὶ αἱρετικός. τούτου γυνὴ
Λεοντὼ ὁμότροπος αὐτῷ. ἐν ταῖς ἡμέραις αὐτοῦ πάντα ἐπερίς-
σευσε τοῖς ἀνθρώποις τὰ κακά, θνῆσις ἀνθρώπων καὶ κτηνῶν
448
πολλὴ καὶ ἀναρίθμητος, ἀφορίαι τῆς γῆς, καὶ λιμοὶ καὶ λοιμοὶ
χαλεπώτατοι, καὶ χειμῶνες τηλικοῦτοι ὡς παγῆναι τὴν θάλασσαν
καὶ τεθνάναι τοὺς ἰχθύας. ποιήσαντος δὲ αὐτοῦ ἱππικόν, καὶ
τῇ ἑσπέρᾳ πολλῷ τῷ οἴνῳ χρησαμένου καὶ βραδεύσαντος ἀνελθεῖν,
ἔκραξεν ὁ δῆμος “ἀνάτειλον Φωκᾶ.” μὴ ἐξερχομένου δὲ αὐτοῦ
τάχιον πρὸς τὴν θέαν ἔφη ὁ δῆμος “πάλιν τὸν οἶνον ἔπιες, πάλιν
τὸν νοῦν ἀπώλεσας;” ἐφ' οἷς μανεὶς πολλοὺς ἠκρωτηρίασε καὶ
πολλοὺς ἐφόνευσε. τοῦ ὄχλου δὲ πῦρ εἰς τὸ πραιτώριον βαλόν-
τος ἔφυγον πάντες οἱ δέσμιοι. ὁ δὲ αὐτὸς Φωκᾶς κτίζει ἀρμα-
μέντον τὸ πλησίον τῆς Μαγναύρας, στήσας τὴν στήλην ἐπάνω
αὐτοῦ.
Γεώργιος Κεδρηνός. Compendium historiarum Vol. 1, p.802, l. 17
γραφαὶ κατὰ Ῥώμην ἦσαν. ἐν δὲ τῇ πρώτῃ αἰχμαλωσίᾳ τοῦ Ἰσραὴλ

οὗτος ὁ Νουμᾶς ἐγένετο, ἐν τῷ ͵δψπʹ ἔτει τῆς κόσμου κτίσεως.
Ἐβασίλευσεν οὖν Λέων ὁ καὶ Κόνων, ὁ Ἴσαυρος, ἔτη κδʹ
μῆνας βʹ ἡμέρας κεʹ. καὶ θνήσκει σὺν τῷ σωματικῷ καὶ τὸν
ψυχικὸν θάνατον, νόσῳ δυσεντερίας βληθείς· καὶ τίθεται τὸ
δύστηνον αὐτοῦ σῶμα ἐν τῷ ναῷ τῶν ἁγίων ἀποστόλων. ὅσα δὲ
καὶ οἷα κατὰ Χριστιανῶν συνέβησαν ἐν ταῖς ἡμέραις τούτου τοῦ
δυσσεβεστάτου καὶ ἀπανθρώπου Λέοντος, περί τε τὴν ὀρθόδοξον
ἡμῶν πίστιν καὶ περὶ τὰς τῶν πολιτικῶν διοικήσεις αἰσχροῦ κέρ-
δους καὶ φιλαργυρίας ἐπινοίᾳ, κατά τε παντὸς κόσμου καὶ τῶν
Χριστιανῶν σεισμοὶ καὶ λιμοὶ καὶ λοιμοὶ καὶ ἐθνῶν ἐπαναστάσεις
καὶ θάνατοι, ἀπορῶ μνημονεῦσαι· ὑπερβαίνουσι γὰρ πάντα νοῦν
καὶ λόγον καὶ διάνοιαν. ἄξιον δὲ λοιπὸν ἐφεξῆς καὶ τοῦ δυσσεβε-
στάτου καὶ παναθλίου παιδὸς αὐτοῦ τὰς ἀθεμίτους διεξελθεῖν
πράξεις ἀνοσιουργοτέρας καὶ θεομισήτους οὔσας.
ποταμίαν ἄχρι Μελιτηνῆς, Πατζινάκαι δὲ τὸν Ἴστρον διαβάντες

καὶ τὴν Μυσίαν κακῶς διαθέμενοι, Σαρακηνοὶ δὲ τὴν παράλιον
καταδραμόντες τοῦ Ἰλλυρικοῦ μέχρι Κερκύρας καὶ αὐτὴν πυρπο-
λήσαντες. ἀλλ' οἱ μὲν ἄλλοι ἀπήμονες κακῶν οἴκαδε ὑπενόστη-
σαν, Σαρακηνοὶ δὲ ὑπό τε Ῥαουσαίων καὶ τοῦ στρατηγοῦντος ἐν
Ναυπλίῳ Νικηφόρου πατρικίου τοῦ υἱοῦ τοῦ Καραντηνοῦ κακῶς
ἔπαθον, καταπολεμηθέντες καὶ τὰ πλείω ἀποβαλόντες τῶν σκα-
449
φῶν. οἱ δὲ περισωθέντες, οὓς εἶχον Ῥωμαίους αἰχμαλώτους

ἀποκτείναντες, ἐν τῷ οἴκαδε ὑποστρέφειν ναυαγίῳ περιπεσόντες
περὶ τὸ Σικελικὸν πέλαγος διεφθάρησαν.
Τούτῳ τῷ ἔτει καὶ λιμὸς καὶ λοιμὸς ἐπέδραμε Καππαδοκίαν
Παφλαγονίαν Ἀρμενιακὸν καὶ Ὁνωριάδα, ὡς καὶ αὐτοὺς τοὺς
τῶν θεμάτων ἐποίκους καταλιπόντας τὰς πατρίδας μετοικίαν ζη-
τεῖν· οἷς ὁ βασιλεὺς ἐν τῷ ἀπὸ τῶν Μεσανάκτων εἰσιέναι πρὸς
τὴν βασιλίδα συνηντηκώς, καὶ τὴν αἰτίαν τῆς ἀπαναστάσεως μὴ
ἀγνοήσας, ὑποστρέφειν οἴκαδε κατηνάγκαζε, χρυσίῳ ἀναλαμβά-
νων καὶ τοῖς ἄλλοις τοῖς πρὸς τὸ ζῆν ἀναγκαίοις. καὶ Μιχαὴλ δὲ
ὁ τῆς Ἀγκύρας τότε τὴν ἐκκλησίαν πηδαλιουχῶν ἔργα ἀρετῆς ἐπε-
δείξατο ἄξια, μηδενὸς φεισάμενος τῶν τεινόντων εἰς σωτηρίαν τῶν
τοῦ λιμοῦ καὶ λοιμοῦ τραυμάτων.
περὶ τὸ Σικελικὸν πέλαγος διεφθάρησαν.

Τούτῳ τῷ ἔτει καὶ λιμὸς καὶ λοιμὸς ἐπέδραμε Καππαδοκίαν
Παφλαγονίαν Ἀρμενιακὸν καὶ Ὁνωριάδα, ὡς καὶ αὐτοὺς τοὺς
τῶν θεμάτων ἐποίκους καταλιπόντας τὰς πατρίδας μετοικίαν ζη-
τεῖν· οἷς ὁ βασιλεὺς ἐν τῷ ἀπὸ τῶν Μεσανάκτων εἰσιέναι πρὸς
τὴν βασιλίδα συνηντηκώς, καὶ τὴν αἰτίαν τῆς ἀπαναστάσεως μὴ
ἀγνοήσας, ὑποστρέφειν οἴκαδε κατηνάγκαζε, χρυσίῳ ἀναλαμβά-
νων καὶ τοῖς ἄλλοις τοῖς πρὸς τὸ ζῆν ἀναγκαίοις. καὶ Μιχαὴλ δὲ
ὁ τῆς Ἀγκύρας τότε τὴν ἐκκλησίαν πηδαλιουχῶν ἔργα ἀρετῆς ἐπε-
δείξατο ἄξια, μηδενὸς φεισάμενος τῶν τεινόντων εἰς σωτηρίαν τῶν
τοῦ λιμοῦ καὶ λοιμοῦ τραυμάτων.
Τῆς ιγʹ δὲ τοῦ Αὐγούστου μηνός, ἡμέρᾳ κυριακῇ, ὥρᾳ αʹ
τῆς νυκτός, ἐν ἔτει τῷ ͵ϛφμʹ, γέγονε σεισμὸς μέγας. εἰσῆλθε δὲ
καὶ ὁ βασιλεὺς ἐν τῇ βασιλίδι, καὶ τῆς προτέρας αὐτοῦ γυναικὸς
Ἑλένης ἀποθανούσης μεγάλας διαδόσεις ὑπὲρ αὐτῆς ἐποιήσατο.
τούτῳ τῷ ἔτει κατὰ τὴν κηʹ τοῦ Φεβρουαρίου μηνὸς καὶ ἀστὴρ
διῆξεν ἀπὸ βορρᾶ πρὸς μεσημβρίαν μετ' ἤχου καὶ κτύπου· ἐφαί-
νετο δὲ ἄχρι τῆς ιεʹ Μαρτίου, τόξον ὕπερθεν ἔχων. Μαρτίῳ δὲ
ϛʹ, ἡμέρᾳ γʹ, γέγονε σεισμός.
Κωνσταντίνος 7ος Πορφυρογέννητος. De legationibus

P.3, l. 8
Ὅσους ἐδέξαντο πρέσβεις βασιλέων Ῥωμαίων ἐθνικοί, καὶ

450
ποίῳ σχήματι τούτους ἐδέξαντο, καὶ μεθ' ὁποίας δοχῆς.

Ἐκ τῆς ἱστορίας Πέτρου πατρικίου καὶ μαγίστρου.
1. Ὅτι Βαλλεριανὸς εὐλαβηθεὶς τὴν ἔφοδον τῶν Περσῶν, (ἐλοί-

μωξε γὰρ τὸ στράτευμα αὐτοῦ, καὶ μᾶλλον οἱ Μαυρούσιοι), χρυσίον
ἄφατον συναγαγὼν ἔπεμψε πρέσβεις πρὸς Σαπώρην ἐπὶ μεγάλαις
δόσεσι τὸν πόλεμον καταλῦσαι βουλόμενος. ὁ δὲ τά τε περὶ τοῦ
λοιμοῦ μαθὼν τῇ τε παρακλήσει Βαλλεριανοῦ πλέον ἐπαρθείς,
τοὺς πρέσβεις παρελκύσας, ἀπράκτους αὐτοὺς ἀπολύσας εὐθὺς
ἐπηκολούθησεν.
2. Ὅτι Ὀδέναθος τὸν Σαπώρην πολὺ ἐθεράπευεν ὡς ὑπερ-
βεβηκότα κατὰ πολὺ τοὺς Ῥωμαίους. βουλόμενος δὲ αὐτὸν ὑπα-
γαγέσθαι πέμπει δῶρα μεγαλοπρεπῆ καὶ ἄλλα ἀγώγιμα, ὧν ἡ
Περσὶς οὐκ ἦν εὔφορος, καμήλοις ἐπιθείς. καὶ γράμματα πέμπει
δεήσεως δύναμιν ἔχοντα, καὶ ὅτι οὐδὲν Πέρσαις ὑπεναντίον αὐτὸς
εἰργάσατο. ὁ δὲ τοὺς οἰκέτας ἐπέτασσεν δεξαμένους τὰ δῶρα
ῥίπτειν εἰς τὸν ποταμόν, καὶ τὰς ἐπιστολὰς διαρρήξας συνέτριψε
καὶ ἐδήλωσεν· τίς ὢν καὶ πόθεν ἐτόλμησε πρὸς τὸν οἰκεῖον δε

P.73, l. 25
1. Ὅτι Ἀλλάριχος παραγενόμενος εἰς τὴν Ῥώμην κύκλῳ περι-

εῖχε τὴν πόλιν καὶ τὰς πύλας πάσας, καταλαβὼν δὲ τὸν Θύβριν
ποταμὸν τὴν διὰ τοῦ λιμένος τῶν ἐπιτηδείων ἐκώλυε χορηγίαν.
ὅπερ οἱ Ῥωμαῖοι θεασάμενοι διακαρτερεῖν ἔγνωσαν, οἷα ὡς εἰπεῖν
ἑκάστης ἡμέρας ἐκ τῆς Ῥαουέννης ἐλεύσεσθαι τῇ πόλει προσδο-
κῶντες ἐπικουρίαν. ὡς δὲ οὐδενὸς ἀφικομένου τῆς ἐλπίδος ἀπε-
σφάλησαν, ἐδόκει τὸ μέτρον ἐλαττωθῆναι τοῦ σίτου καὶ τὸ ἥμισυ
πέττεσθαι μόνον τοῦ πρότερον ἑκάστης ἡμέρας δαπανωμένου,
εἶτα τῆς ἐνδείας ἐπιτεινομένης τὸ τρίτον. καὶ ἐπιδημία τῆς κακοῦ
θεραπείας οὐκ ἦν ἢ μηχανή, τὰ δὲ τῇ γαστρὶ βοηθοῦντα ἐπέλιπε
πάντα, καὶ λιμὸς ἦν καὶ λοιμός, καὶ πάντα ἦν νεκρῶν σωμάτων
μεστά, τῆς τε πόλεως ἔξω θάπτεσθαι τῶν σωμάτων οὐ δυναμένων
(πᾶσαν γὰρ ἔξοδον ἐφύλαττον οἱ πολέμιοι) τάφος ἦν ἡ πόλις
τῶν τεθνεώτων, ὥστε καὶ ἄλλως εἶναι τὸ χωρίον ἀοίκητον, ἀρκεῖν
τε, εἰ καὶ μὴ τροφῆς ἦν σπάνις, εἰς σωμάτων διαφθορὰν τὴν
ἀπὸ τῶν νεκρῶν ἀναδιδομένην ὀσμήν. ἐπήρκουν δὲ πολλοῖς εἰς
τὸ μεταδιδόναι τῶν ἀναγκαίων Γραῖτα ἡ τοῦ Γρατιανοῦ τοῦ
βασιλέως γαμετὴ καὶ Τισαμένεια ἡ μήτηρ ταύτης. τοῦ γὰρ δη-
μοσίου βασιλικῆς αὐταῖς τραπέζης ἐπιδιδόντος παρασκευὴν ἀπὸ
451
Θεοδοσίου ταύτην ἐχούσαις τὴν δωρεάν, οὐκ ὀλίγοι διὰ τὴν τῶν
γυναικῶν φιλανθρωπίαν τὸν λιμὸν ἐκ τῆς αὐτῶν οἰκίας

P.102, l. 26
12. Ὅτι Κάνδιδον τὸν ἱερέα Χοσρόης οὐκ ἔτι ἀφῆκεν. χρῆν
γὰρ οἶμαι αὐτὸν τὰ ὀμωμοσμένα ἠλογηκότα ἱερέα μηκέτι εἶναι.
13. Ὅτι ἔνθα τὸ πυρεῖον ἦν τὸ μέγα τῶν Περσῶν ἐνταῦθα
σταλείς τις ἐκ Βυζαντίου παρὰ Χοσρόην ἀπήγγελε Κωνσταντιανόν
τε καὶ Σέργιον πρέσβεις ἐς αὐτὸν ἐπὶ τῇ ξυμβάσει αὐτίκα δὴ μάλα
ἀφίξεσθαι. ἤστην δὲ τὼ ἄνδρε τούτω ῥήτορέ τε ἄμφω καὶ ξυνετὼ
ἐς τὰ μάλιστα, Κωνσταντιανὸς μὲν Ἰλλυριὸς γένος, Σέργιος δὲ ἐξ
Ἐδέσης πόλεως, ἣ ἐν Μεσοποταμίᾳ τυγχάνει οὖσα. οὓς δὴ ὁ
Χοσρόης προσδεχόμενος ἡσυχῆ ἔμενεν. ἐν δὲ τῇ πορείᾳ ταύτῃ
Κωνσταντιανοῦ νοσήσαντος, καὶ χρόνου τριβέντος συχνοῦ, τὸν λοι-
μὸν ἐπισκῆψαι Πέρσαις ξυνέπεσεν. ὁ δὲ Ναβέδης τηνικαῦτα ἐν
Περσαρμενίᾳ τὴν στρατηγίδα ἔχων ἀρχὴν τὸν ἐν Δουβίοις τῶν
χριστιανῶν ἱερέα βασιλέως ἐπαγγείλαντος παρὰ Βαλεριανὸν τὸν ἐν
Ἀρμενίοις στρατηγὸν ἔπεμψεν, αἰτιασόμενόν τε τὴν τῶν πρέσβεων
βραδυτῆτα καὶ Ῥωμαίους ἐς τὴν εἰρήνην ὁρμήσοντα προθυμίᾳ
τῇ πάσῃ. καὶ ὃς ξὺν τῷ ἀδελφῷ ἐς Ἀρμενίους ἥκων τῷ τε Βαλε-
ριανῷ ἐντυχὼν αὐτός τε Ῥωμαίοις ἅτε χριστιανὸς ἰσχυρίζετο εὐ-
νοϊκῶς ἔχειν, καί οἱ βασιλέα Χοσρόην πείθεσθαι ἀεὶ ἐς βουλὴν
πᾶσαν, ὥστε, ἢν Ῥωμαίων οἱ πρέσβεις ἐς τὰ Περσῶν ἤθη ξὺν
αὐτῷ ἔλθωσιν, οὐκ ἄν τι αὐτοῖς ἐμπόδισμα εἴη τοῦ τὴν εἰρήνην
ὅπη βούλονται διαθήσεσθαι. ὁ μὲν οὖν ἱερεὺς τοσαῦτα εἶπεν.
Κωνσταντίνος 7ος Πορφυρογέννητος. De virtutibus et vitiis

Vol. 1, p.57, l. 1
υἱοῦ κατεπήγγελτο, τὴν μὲν βασιλείαν τέκνων ἐκγόνοις φυλάξων †,

ἂν δ' ἁμαρτὼν τύχῃ, νόσῳ καὶ γῆς ἀφορίᾳ· μαθὼν ταῦτα παρὰ
τοῦ προφήτου Δαυίδης, περιχαρὴς γενόμενος ἐπὶ τῷ τοῖς ἐκγόνοις
αὐτοῦ τὴν ἀρχὴν διαμένουσαν ἐγνωκέναι βεβαίως, καὶ τὸν οἶκον
αὐτοῦ λαμπρὸν ἐσόμενον καὶ περιβόητον, πρὸς τὴν κιβωτὸν παρα-
γίνεται καὶ πεσὼν ἐπὶ πρόσωπον ἤρξατο προσκυνεῖν καὶ περὶ
πάντων εὐχαριστεῖν τῷ θεῷ, ὧν τε αὐτῷ παρέσχηκεν ἐκ ταπεινοῦ
καὶ ποιμένος εἰς τηλικοῦτον μέγεθος ἡγεμονίας τε καὶ δόξης ἀνα-
γαγών, ὧν τε τοῖς ἐκγόνοις αὐτοῦ καθυπέσχετο. ταῦτα εἰπὼν καὶ
τὸν θεὸν ὑμνήσας ἀπηλλάσσετο.
452
21. Ὅτι μετὰ τὸ παῦσαι τὸν λοιμὸν ἀπὸ τῶν Ἐβραίων ἐπὶ
τῆς βασιλείας Δαουίδου πέμψας ὁ θεὸς Γάδαρον τὸν προφήτην
ἐκέλευσεν αὐτὸν ἀναβῆναι παραχρῆμα εἰς τὴν ἅλω τοῦ Ἰεβουσσαίου
Ὀροννᾶ καὶ οἰκοδομήσαντα βωμὸν ἐκεῖ τῷ θεῷ θυσίας ἐπιτελέσαι.
Δαυίδης δ' ἀκούσας οὐκ ἠμέλησεν, ἀλλ' εὐθὺς ἔπεμψεν ἐπὶ τὸν
παρηγγελμένον αὐτῷ τόπον. Ὀροννᾶς δὲ τὸν σῖτον ἀλοῶν ἐπεὶ
τὸν βασιλέα προσιόντα καὶ τοὺς παῖδας αὐτοῦ ἐθεάσατο, προς-
έδραμεν αὐτῷ καὶ προσεκύνησεν. ἦν δὲ τὸ μὲν γένος Ἰεβουσσαῖος,
φίλος δ' ἐν τοῖς μάλιστα Δαυίδου, καὶ διὰ τοῦτ' οὐδὲν αὐτὸν
εἰργάσατο δεινόν, ὅτε τὴν πόλιν κατεστρέψατο. τοῦ δὲ Ὀροννᾶ
πυθομένου, τί παρείη πρὸς τὸν δοῦλον ὁ δεσπότης, εἶπεν
Josephus Genesius Hist., Βασιλεῖαι Book 1, sec. 22, l. 27
καὶ Βύζαντος, κατ' Εὐρώπην συνελθόντων ἐν τῇ τούτου πολίσει Καρυ-

στίων, Μυκηναίων καὶ Κορινθίων ἄλλων τε πολλῶν, φιλοσόφοις ἅμα
καὶ ῥήτορσι. καὶ δὴ ὅτε οἱ ἐπίσκοποι τοῖς κατὰ Πέραν προσήγγιζον,
οὐ κατὰ τὸ εἰθισμένον προσεντυγχάνειν τῷ πατριάρχῃ ἠφίεντο, ἀλλὰ
πρὸς αὐτὸν ἤγοντο καὶ ἄκοντες συνευδοκεῖν τῷ κακοδόξῳ φρονήματι
ἐβιάζοντο. ὧν τοὺς πειθαρχοῦντας αὐτῷ προσηκούσης ἠξίου φιλοφρονή-
σεως, τοὺς δὲ μὴ πειθομένους αἰκίσεσι παντοδαπαῖς διημείβετο, τὰ
Χριστιανῶν παρ' οὐδὲν θεσπίσματα λογιζόμενος, ὡς δῆθεν καὶ ταῖς πρὸς
τοὺς Οὔννους εἰρηναίαις συμβάσεσι ταῦτα συνέχεεν, ἐκείνοις μὲν
ἀναθεὶς
ἐργάσασθαι τὰ ἡμέτερα εἰωθότα, ἑαυτῷ δὲ καὶ τοῖς ὑπ' αὐτὸν τὰ ἐκείνων
θρησκεύματα. δι' ὧν τάχα σεισμοὶ φρικωδέστατοι λοιμοί τε καὶ
αὐχμηρίαι καὶ ἐκφλογώσεις ἀέρος, πρὸς τούτοις καὶ ἐμφύλιοι στάσεις
κατὰ
πόλιν καὶ χώραν πᾶσαν, ἀρχῆθεν τῆς θεομισοῦς βασιλείας αὐτοῦ μέχρι
πολλῶν χρόνων διήρκεσαν, καὶ αὐτῶν τῶν στοιχείων δυσανασχετούντων
οἷον τούτου τοῖς κακουργήμασι. τοιαῦτα τὰ κατὰ δυσσέβειαν αὐτοῦ
ἐννοήματα καὶ τεχνάσματα, καὶ τούτοις τὸ ἐπαχθὲς ἐγχρονίζον.
Ἀλλὰ καὶ τῶν πρός τι λυσιτελούντων εἴ τι διέγνωστο, φιλοπονίας
οὐκ ἔληγεν· δι' ἧς κατά γε Θρᾴκην Μακεδονίαν τε πᾶσαν καὶ ἕως τῶν
ὁρίων τῆς Σκυθῶν γῆς πόλεις ἀνενεώσατο, αὐτὸς ἐπελθὼν σὺν
Γεώργιος Μοναχός. Chronicon (li1-4) P.163, l. 19

453
θόντες ἐκεῖ πικροτέραν τίσουσι δίκην. ὅπερ εἰδὼς ὁ ἀπό-

στολος παραινεῖ φάσκων· οἱ πατέρες, ἐκτρέφετε τὰ τέκνα ἐν
παιδείᾳ καὶ νουθεσίᾳ κυρίου.
Ναὶ μὴν ἐπισφαλὲς καὶ λίαν ἐπικίνδυνον ἐφησυχάζειν
τοῖς ἁμαρτάνουσιν, καθὼς αἱ γραφαὶ διαγορεύουσιν. ἰδοὺ
γάρ, ὁ μὲν Ἄχαρ ἡνίκα τὴν χρυσῆν γλῶτταν ἔκλεψε καὶ
τὴν ψιλὴν ἐσθῆτα, ἐπὶ πάντα τὸν λαὸν γέγονεν ἡ ὀργὴ
κυρίου καίτοι γε μὴ εἰδότα καὶ τὸν ἡμαρτηκότα καὶ τὸ
ἁμάρτημα, μέχρις οὗ ἐφανερώθη ὁ κλέπτης καὶ τὸν φοβε-
ρὸν ἐκεῖνον ἅμα πᾶσι τοῖς ἰδίοις ὑπέμεινεν ὄλεθρον. ὁ δὲ
Ἠλεί, καίπερ οὐκ ἐφησυχάσας τοῖς ἑαυτοῦ υἱοῖς καὶ λοιμοῖς,
ὡς εἴρηται, ἀλλὰ καὶ λόγῳ πλείονι κατασκευάσας τῆς τε
ἁμαρτίας τὸ ἄτοπον καὶ τῆς κρίσεως τὸ ἄφυκτον, ὅτι μὴ
ὅλως ἐμβριθέστερον ἐξεδίκησεν, τοσοῦτον παρώξυνε τὴν ὀρ-
γὴν τοῦ θεοῦ, ὡς καὶ τὸν λαὸν σὺν τοῖς υἱοῖς αὐτοῦ
μαχαίρᾳ πεσεῖν καὶ τὴν κιβωτὸν ἐκείνην τὴν φοβερὰν καὶ
ὀλίγοις ληπτὴν ὑπὸ χειρῶν ἀλλοφύλων ἄγεσθαι, ὅπου ἂν
βούλοιντο, καὶ αὐτὸν ἐκεῖνον, τὸν μέγαν ἱερέα λέγω, οἰκτρῷ
τέλει τὸν βίον καταλῦσαι. εἰ δὲ κατὰ τῶν μὴ συνεγνωκό-
των τῷ ἁμαρτήσαντι καὶ κατὰ τοῦ κωλύσαντος καὶ διαμαρ-
τυρουμένου τοῖς ἁμαρτήσασι τοιαύτη ὀργὴ ἐξεκαύθη,
μασσῶντο. αἱ δὲ μητέρες ἐν χερσὶ μαραινομένων αὐτῶν τῶν

βρεφῶν παρελογίζοντο αὐτὰ διὰ τὴν ὑπερβάλλουσαν βίαν τε
καὶ ἀνάγκην. γέροντες δὲ καὶ νέοι καὶ νήπια ὥσπερ εἴδωλα
παρερχόμενοι καὶ λιμῷ τηκόμενοι καὶ καταπίπτοντες, τοὺς
μὲν καταπατοῦντες οἱ στασιασταὶ ἐφόνευον, τοὺς δὲ ἔτι ἐμ-
πνέοντας καὶ ἐρριμμένους διὰ ξίφους ἀπέκτενον. ὁ δὲ Τῖτος
περὶ τὰς φάραγγας τοὺς Ἰουδαίους ἀγρίαν πόαν εἰς τροφὴν
ἀναλέγοντας συλλαβόμενος τοὺς μὲν πλησίον τοῦ τείχους
ἐκρέμασεν, τοὺς δὲ χειροκοπήσας εἰς τὴν πόλιν ἀπέστειλε
καταπλῆξαι τοὺς στασιαστὰς βουλόμενος. πᾶσα δὲ οἰκία ἐκ
τῆς ἐνδείας νεκρῶν πληρουμένη καὶ ἀπόζουσα, λοιμὸς τῇ
πόλει χαλεπὸς ἐνέσκηψεν. ὅθεν οἱ στασιασταὶ τὴν δυσωδίαν
μὴ φέροντες ἔρριπτον ἀπὸ τοῦ τείχους αὐτοὺς ἐπὶ τὰς φά-
ραγγας ἔτι πολλοὺς αὐτῶν ἐμπνέοντας. οἱ τοίνυν στασιασταὶ
ὑπὸ λιμοῦ πιεζόμενοι λάθρα πρὸς τὸ ὄρος τῶν ἐλαιῶν ἐξώρ-
μησαν, οὓς οἱ Ῥωμαῖοι καταδιώξαντες εἰς φυγὴν ἔτρεψαν.
Ῥωμαῖος δέ τις τῶν ἱππέων ὁ δοκιμώτατος τοὺς Ἰουδαίους
454
ὠθουμένους κατὰ τῆς φάραγγος θεασάμενος, ἐκ πλαγίου

παρελαύνων τὸν ἵππον ἁρπάζει τινὰ νεανίαν τῶν στασιαστῶν
φεύγοντα στιβαρὸν κατὰ τὸ σῶμα καὶ ὡπλισμένον ἐκ τοῦ
σφυροῦ δραξάμενος, ἑαυτὸν ἐπικλίνας τοῦ ἵππου τρέχοντος
[λζʹ. Περὶ Οὐαλλεριανοῦ.]
Μετὰ δὲ Φίλιππον ἐβασίλευσεν Οὐαλλεριανὸς ἔτος αʹ

καὶ ἐσφάγη ὑπὸ τοῦ λαοῦ αὐτοῦ. ἐφ' οὗ, ἐπὶ πᾶσαν τὴν
οἰκουμένην τοῦ θεοῦ ὀργὴν μεγάλην ἐκπέμψαντος, λοιμώδης
νόσος τὸ ἀνθρώπινον γένος διέφθειρεν εἰς ἐξάλειψιν. ἀπὸ
γὰρ τῆς γῆς καὶ τῆς θαλάσσης ἀτμοί τινες ἀνῄεσαν καὶ
πρὸς τούτοις ἄνεμοι καὶ αὖραι τῶν ποταμῶν καὶ λιμνῶν
ἀνιμήσεις ἀπέπνεον, ὡς νομίζειν νεκρῶν ἰχῶρας εἶναι τὰς
δρόσους. συνεχεῖς οὖν ἐκ τούτου λοιμοὶ τὴν γῆν συνεῖχον
καὶ βαρεῖα καὶ ἀνίατα νοσήματα, ὡς ἄπειρον καὶ ἀναρίθμη-
τον γενέσθαι τῶν ἀνθρώπων τὸν ὄλεθρον. θρῆνοι δὲ καὶ
οἰμωγαὶ διὰ τὸ πλῆθος τῶν ὀλλυμένων ἐγίνοντο πανταχοῦ
κατ' οὐδὲν τῶν ἐπὶ τοῦ θανάτου τῶν πρωτοτόκων Αἰγύπτου
ἀπολειπόμενοι. οὐ γὰρ ἦν οἰκία, ἐν ᾗ οὐκ ἦν τεθνηκὼς
καὶ ἀπόζων, καὶ οἱ μὲν τῶν ἐθνῶν ἀπηνεῖς ἄνθρωποι τὴν
τοῦ νοσήματος ἐκτρεπόμενοι καὶ τὴν τοῦ θανάτου μετά-
δοσιν ἀτάφους ἢ καὶ ἡμιθανεῖς ἔρριπτον τοὺς ἀνθρώπους,
οὐ συγγενῶν, οὐ φίλων, οὐκ ἄλλων τινῶν ἐγγυτέρω φειδό-
μενοι, κἂν ὅτι μάλιστα τὴν ὀργὴν καὶ τὸν θάνατον
ὥστε ἐξαφανισθῆναι τὸν χαρακτῆρα τῆς ἀνθρωπίνης μορ-

φῆς. κἀντεῦθεν ἐλεεινῶς διαφθειρόμενος καὶ δεινῶς κατα-
σηπόμενος τοσαύτην δυσωδίαν ἐξέπεμπεν, ὡς οὐδὲν τῶν ἐν
τάφοις διαλυθέντων νεκρῶν διαφέρειν. ὁ δὲ ἐν τούτοις
ἐμπνέων βραχὺ στενάξας θάνατον ἐπεκαλεῖτο καὶ πρὸς τῷ
τέλει ἐγγίζοντα ἑαυτὸν ὁ ἀλιτήριος γνοὺς τοιάδε ἔφη· οἴμοι
τῷ ἐλεεινῷ καὶ θρήνων ἀξίῳ, ὁποίαν τῶν εἰς χριστιανούς
μοι τετολμημένων ἀσεβειῶν ἀξίαν ὑπέχω τὴν τιμωρίαν. καὶ
ταῦτα μετὰ πολλῆς ὀδύνης εἰπὼν ἀπέθανεν.
455
Ἐφ' οὗ διὰ τὴν ἄπειρον κακουργίαν λιμὸς αὐτοῦ τῇ

χώρᾳ δεινὸς ἐπισκήπτει καὶ λοιμὸς καί τινος ἑτέρου νοσή-
ματος μοῖρα. ἕλκος δὲ ἦν φερωνύμως τοῦ πυρώδους ἄν-
θρακος λεγόμενον, καθ' ὅλον μὲν ἕρπον τὸ σῶμα, σφαλεροὺς
δὲ τοῖς πεπονθόσιν ἐνεποίει κινδύνους. οὐ μὴν δὲ ἀλλὰ
καὶ κατὰ τῶν ὀφθαλμῶν ἐξαιρέτως ἐπὶ πλεῖστον γινόμενον
μυρίους ὅσους ἄνδρας ἅμα γυναιξὶ καὶ παισὶ πηροὺς ἀπειρ-
γάσατο. καὶ σὺν τούτοις προσεπανίσταται τῷ τυράννῳ ὁ
πρὸς Ἀρμενίους πόλεμος. ἀθρόως ὑφ' ἕνα καὶ τὸν αὐτὸν
συρρεύσαντα καιρὸν τῆς τοῦ δυσσεβοῦς θρασύτητος τὴν κατὰ
τοῦ θεοῦ μεγαλαυχίαν διήλεγξεν, ὅτι δὴ τῆς περὶ τὰ εἴδωλα
σπουδῆς αὐτοῦ καὶ τῆς καθ' ἡμῶν ἕνεκα πολιορκίας
ματος μοῖρα. ἕλκος δὲ ἦν φερωνύμως τοῦ πυρώδους ἄν-

θρακος λεγόμενον, καθ' ὅλον μὲν ἕρπον τὸ σῶμα, σφαλεροὺς
δὲ τοῖς πεπονθόσιν ἐνεποίει κινδύνους. οὐ μὴν δὲ ἀλλὰ
καὶ κατὰ τῶν ὀφθαλμῶν ἐξαιρέτως ἐπὶ πλεῖστον γινόμενον
μυρίους ὅσους ἄνδρας ἅμα γυναιξὶ καὶ παισὶ πηροὺς ἀπειρ-
γάσατο. καὶ σὺν τούτοις προσεπανίσταται τῷ τυράννῳ ὁ
πρὸς Ἀρμενίους πόλεμος. ἀθρόως ὑφ' ἕνα καὶ τὸν αὐτὸν
συρρεύσαντα καιρὸν τῆς τοῦ δυσσεβοῦς θρασύτητος τὴν κατὰ
τοῦ θεοῦ μεγαλαυχίαν διήλεγξεν, ὅτι δὴ τῆς περὶ τὰ εἴδωλα
σπουδῆς αὐτοῦ καὶ τῆς καθ' ἡμῶν ἕνεκα πολιορκίας μὴ
λιμὸν μηδὲ λοιμὸν μήτε μὴν πόλεμον ἐπὶ τῶν αὐτοῦ συμ-
βῆναι καιρῶν ἐναβρύνετο. ταῦτα δ' οὖν ἅμα καὶ κατὰ
ταὐτὸ ἐπῆλθον καὶ τῆς κατ' αὐτοῦ καταστροφῆς περιειλήφει
τὰ προοίμια. καὶ αὐτὸς μὲν οὖν περὶ τὸν πρὸς Ἀρμενίους
πόλεμον ἅμα τοῖς αὐτοῦ στρατοπέδοις κατεπονεῖτο, τοὺς δὲ
λοιποὺς τῶν τὰς ὑπ' αὐτὸν πόλεις καὶ χώρας οἰκούντων
δεινῶς ὁ λιμός τε ἅμα καὶ ὁ λοιμὸς κατέτρυχεν. καὶ μυ-
ρίοι μὲν ἐτύγχανον οἱ κατὰ πόλιν θνήσκοντες, πλείους δὲ
οἱ κατὰ ἀγροὺς καὶ κώμας ἁπάντων σχεδὸν τροφῆς ἐνδείᾳ
καὶ λοιμώδει νόσῳ διεφθαρμένων. καὶ γὰρ οἱ μὲν χόρτον
διαμασώμενοι καὶ τὴν ἕξιν λυμαινόμενοι διώλλυντο, οἱ δὲ
Γεώργιος Μοναχός. Chronicon breve (li1-6) (redactio recentior)

Vol. 110, p.804, l. 36
456
(8) Ταύτην τοίνυν τὴν ἀκόλαστον καὶ ἀκάθαρτον

γνώμην καὶ παράνομον πρᾶξιν τῶν αὐθαιρέτως
πασχόντων θριαμβεύειν εὖ μάλα καὶ στηλιτεύων ὁ
μέγας Κύριλλος οὕτως φάσκει· «Ἀκολασίας γὰρ
ἕνεκεν οἱ τάλανες τοῦτο δρῶσι, τὰ τῶν γυναικῶν
πάσχειν, ἄνδρες ὄντες βουλόμενοι· οὐδενὸς γὰρ
χρησίμου χάριν τὴν φύσιν μετατιθέντες, ἀσελ-
γείας ἕνεκα τὴν θεόπλαστον ἀνδροπρεπῆ μορφὴν
διαφθείρουσιν ἑκουσίως πολλάκις ἢ ὑπὸ ἄλλων ὑπο-
μένειν ἀναγκάζονται τοῦτο, ὡς λοιμοὶ τῆς φύσεως
καὶ τοῦ γένους πολέμιοι καὶ σπίλοι πολιτείας καὶ
ζωῆς ἐφύβριστοι γίνονται· δίκην Μαινάδων πορνευο-
μένων πορνευθέντες ἀμέτρως ἐν τοῖς αἰσχίστοις
ὀρχοῦνται πάθεσι, μιαρᾷ πολιτείᾳ καὶ πεφθαρμένῃ
τὴν ἀθλίαν ζωὴν συγκεράσαντες· ἀμφίβολα καὶ με-
μισημένα πρόσωπα περιφέρουσι καὶ γράμμα νενο-
θευμένον· ἱερῶν περιβόλων μακρὰν ἀποιχέσθωσαν
καὶ ἁγίων συνόδων ὡς βδελυγμένον ἄγος καὶ θεο-
στυγὲς ἐλαυνέσθωσαν· ἐπειδὴ γὰρ αἰσχίστῃ καὶ κα-
κίστῃ γνώμῃ τὸ καλὸν καὶ θεῖον ἔργον εἰς τὸ κακὸν
Georgius Syncellus Chronogr., Ecloga chronographica P.417, l. 12
Τίτος Ἰουδαίους πολιορκήσας καὶ τὰ Ἱεροσόλυμα κατασκάψας ϛʹ

μυριάδας ἀνδρῶν ἐφόνευσε. φησὶ δὲ καὶ Ἰώσηππος λιμῷ καὶ μαχαίρᾳ ριʹ
μυριάδας ἀπολέσθαι, καὶ ἄλλας τρεῖς μυριάδας διαπεπρᾶσθαι αἰχμαλώ-
των. αἴτιον δὲ τοῦ τοσοῦτον πλῆθος κατὰ τὴν πόλιν εὑρῆσθαί φησι τὴν
τοῦ πάσχα ἑορτήν, ἐν ᾗ πάντες οἱ τοῦ ἔθνους συνεληλυθότες ὡς ἐν εἱρκτῇ
συνεκλείσθησαν. ἔδει γὰρ τοὺς ἐν ἡμέραις τοῦ πάσχα ἐπιβεβουλευκότας

τῷ σωτῆρι ἡμῶν μὴ ἄλλοτε ἢ τότε τὰ ἐπίχειρα ὧν ἐτόλμησαν παθεῖν.
Οὐεσπασιανὸς τὸ Καπετώλιον ἐμπρησθὲν ἀνῳκοδόμησεν.
Ἐν Ἀλεξανδρείᾳ στάσις.
Ὁ κολοσσὸς Ῥόδου ἀνεστάθη μῆκος ποδῶν ρκζʹ ἐκ χαλκοῦ.
λοιμὸς κατὰ τὴν Ῥώμην μέγας, ὡς καθ' ἡμέραν ὑπὲρ μυρίους θνήσκειν
ἐπὶ πολλὰς ἡμέρας.
Ἐν Κύπρῳ τρεῖς πόλεις σεισμῷ κατεπτώθησαν.
Οὐεσπασιανὸς ἀποικίας ἐκπέμψας τελευτᾷ νόσῳ.
Ἀντιοχείας ἐπίσκοπος Ἰγνάτιος ὁ θεοφόρος ἔτη λʹ.
Michael Glycas Astrol., Hist., Annales P.334, l. 19

457
τῶν οἴκων αὐτοῦ. πάντα ἐν γραφῇ ἐκ χειρὸς κυρίου δέδω-

κεν αὐτῷ. ἀλλὰ καὶ αὐτὸς ὁ Νάθαν ἡνίκα πρὸς αὐτὸν ἀπε-
στάλη παρὰ θεοῦ, εἶπε “καλὸν τοῦτο ἐποίησας, ὅτι ἐγενήθη
ἐν τῇ καρδίᾳ σου περὶ τοῦ οἰκοδομῆσαι οἶκον· ἀλλ' οὐ σύ,
οἰκοδομήσει ὁ ἐκ σοῦ δέ.”
Εἰ καὶ μακροθυμεῖ ὁ θεὸς τῆς ἁμαρτίας τολμωμένης,
ἀλλ' ὀψέ ποτε κολάζει. ἴδε γὰρ ὅτι μετὰ τῶν Γαβαωνιτῶν
οἱ Ἰσραηλῖται συνέθεντο μὴ φονεῦσαι αὐτούς, ὁ δὲ Σαοὺλ
σὺν τοῖς ἄλλοις ἀλλοφύλοις καὶ αὐτοὺς ἀπέκτεινε. τὰς μέν-
τοι τοῦ τοιούτου τολμήματος δίκας ἐπὶ τοῦ Δαβὶδ εἰσέπραξε,
λοιμὸν ἐπενεγκών. καὶ εἰ μὴ τοὺς τοῦ Σαοὺλ ἑπτὰ παῖδας
ἐφόνευσαν, οὐκ ἂν ἡ θεία ὀργὴ ἔπαυε. μανθάνομεν οὖν ἐκ
τούτου ὡς γένους ὁ δεσπότης οὐκ οἶδε διαφοράν, ἀλλὰ τοῖς
ἠδικημένοις, κἂν ἀλλογενεῖς ὦσιν, ἐπαμύνει δικαίως θεός.
καὶ αὐτὸς ὁ Δαβὶδ τὸν Οὐρίαν ἀδικήσας ἀλλόφυλον ὄντα
(Χετταῖος γάρ) οὐκ ἀτιμώρητος ἔμεινε. τὸ δὲ μοιχίδιον βρέ-
φος, ὃ πρῶτον τῇ Βηρσαβεὲ γέγονε μοιχευθείσῃ τῷ Δαβίδ,
ἐπάταξεν ὁ θεός. ζῶν γὰρ ἔμελλεν εἶναι τοῦ εὐσεβοῦς βα-
σιλέως ὄνειδος καὶ τῆς αὐτοῦ παρανομίας ἔλεγχος. κηδόμε-
νος οὖν αὐτοῦ ζῆν τὸ τοιοῦτον ὁ δεσπότης οὐκ εἴασεν.
Ἡ δὲ πρώτη βίβλος τῶν Παραλειπομένων αἰνίττεται ὡς
Ἡράκλειος πρός γε τὸν τοῦ Φωκᾶ γαμβρὸν Κρίσπον, πρότε-

ρον μὲν τοῖς κατὰ τοῦ Φωκᾶ συνευδοκοῦντα ὕστερον δὲ Ἡρά-
κλειον λοιδοροῦντα, εἶπεν “γαμβρὸν οὐκ ἐποίησας, ταλαί-
πωρε, καὶ φίλον πῶς ἂν ποιήσῃς;” καὶ περιώρισεν αὐτὸν ἐν
τῇ χώρᾳ. τότε ὁ Χοσρόης μετὰ πλήθους πολλοῦ τὸν Σάϊτον
ἀπέστειλεν. ἐκάθισεν οὖν ἐν Χαλκηδόνι, καὶ μεθ' ὑποκρί-
σεως εἰρηνεύσας μετὰ τοῦ Ἡρακλείου ἔλαβε πρέσβεις μεγι-
στᾶνας οʹ, καὶ ἀπῆλθεν. ὅτι δὲ τὸν Ἡράκλειον αὐτὸν οὐκ
ἀπεκόμισε πρὸς τοῖς ἄλλοις ἐκεῖσε, τὴν αὐτοῦ δορὰν ἐκδύε-
ται. οἱ δὲ πρέσβεις δειναῖς εἱρκταῖς ἀσφαλίζονται. τότε δὴ
καὶ λοιμὸς μέγας καὶ θανατικόν, καὶ ὁ ἥλιος ἠμαυρώθη, καὶ
κόνιν ἔβρεξεν. ὁ δὲ Χοσρόης τὸν Σάρβαρον ἀποστείλας τὰ
τῆς ἀνατολῆς πάντα ἠφάνιζεν. ἐφ' ᾧ καὶ κατὰ Περσίδος
ἐκστρατεύει Ἡράκλειος, καὶ ἐν ἓξ ἔτεσι πᾶσαν καθελὼν τὴν
Περσίδα καὶ αὐτὸν τὸν Χοσρόην, ὃς ἑαυτὸν ἀπεθέωσε, πρὸς
τούτοις δὲ καὶ τὸ τίμιον ξύλον ἐπανασώσας (ἔτυχε γὰρ ἀπὸ
Ἱεροσολύμων σκυλευθῆναι) λαμπρῶς ἐπανέζευξε. μετὰ δὲ
458
ταῦτα ὑπὸ Ἀθανασίου τοῦ τῶν Ἰακωβιτῶν καὶ Σεργίου Κων-

σταντινουπόλεως πατριάρχου ἀπατηθεὶς εἰς τὴν τῶν Μονο-
θελητῶν ἐξεκυλίσθη αἵρεσιν. καὶ δὴ νόσῳ μετὰ ταῦτα περι-
πεσὼν (ὕδερος δὲ αὕτη) δι' ἧς καὶ τέθνηκε, δεινῶς ἐτιμω
δακα καὶ μονοπωλεῖον στησάμενος, ὡς ἐντεῦθεν καὶ ἐπώνυ-

μον τῷ βασιλεῖ Μιχαὴλ περιποιήσασθαι τὸ Παραπινάκης λέ-
γεται διὰ τὸ τηνικαῦτα τὸν μόδιον παρὰ πινάκιον πιπράσκε-
σθαι τῷ νομίσματι.
Χαύνως οὖν καὶ παιδαριωδῶς τὴν βασιλείαν ἰθύνοντος
τοῦ Μιχαὴλ καὶ Σερβικαὶ χῶραι κατεξανέστησαν καὶ Φραγ-
κικαὶ ὡσαύτως ἀφηνίασαν καὶ ἰδιόρυθμοι γεγόνασιν. ἐπὶ
τούτοις ἐτέχθη ἐν Κωνσταντινουπόλει τρίπους ὄρνις καὶ παι-
δίον ἔχον κατὰ μέτωπον ὀφθαλμὸν ἕνα, τραγοσκελὲς τοὺς πόδας.
κατὰ τοῦτον μέντοι τὸν καιρὸν καὶ λοιμὸς ἐγένετο βαρύς, ὡς
μηδὲ τοὺς θνήσκοντας δυνατὸν θάπτεσθαι. ἀλλ' οὐδὲ ταῦτα
τὴν τῶν κρατούντων ἀπληστίαν καὶ ἀδικίαν τὴν μέχρις αὐτῶν
τῶν θείων σηκῶν (ἔπιπλα γὰρ καὶ σκεύη τίμια κἀκεῖθεν ἀφῄ-
ρητο ὁ μόνον ἰαμβίζειν ἐθέλων, καὶ ταῦτα μηδὲ τῆς τέχνης
γευσάμενος, κἂν τῷ Ψελλῷ ἐνεπαίζετο) ἀναστεῖλαι ἴσχυεν.
Οὕτω μὲν οὖν ἐχόντων τῶν πραγμάτων στρατηγοὶ τῆς
ἀνατολῆς, ὅ τε Ἀλέξανδρος, ὁ Καβάσιλας καὶ ὁ Βοτανειά-
της, ἣν ἀποστασίαν ὤδινον εἰς φῶς ἐξάγουσι, καὶ τὸν Βο-
τανειάτην Νικηφόρον βασιλέα ἀναγορεύουσι. καὶ τῷ βασιλεῖ
οὐ μικρὰν ἀθυμίαν ἐνέσταξεν
Joannes Scylitzes Hist., Synopsis historiarum Emperor life Roman3, sec.

11, l. 1
τὴν Ῥωμαίων ἀτυχήματα, Ἄραβες μὲν ληϊσάμενοι Μεσοποταμίαν ἄχρι

Μελιτηνῆς, Πατζινάκαι δὲ τὸν Ἴστρον διαβάντες καὶ τὴν Μυσίαν κα-
κῶς διαθέμενοι, Σαρακηνοὶ δὲ τὴν παράλιον καταδραμόντες τοῦ Ἰλλυ-
ρικοῦ μέχρι Κερκύρας καὶ αὐτὴν πυρπολήσαντες. ἀλλ' οἱ μὲν ἄλλοι
ἀπήμονες κακῶν οἴκαδε ὑπενόστησαν, Σαρακηνοὶ δὲ ὑπό τε Ῥαουσαίων
καὶ τοῦ στρατηγοῦντος ἐν Ναυπλίῳ Νικηφόρου πατρικίου τοῦ Καραν-
τηνοῦ κακῶς ἔπαθον, καταπολεμηθέντες καὶ τὰ πλείω ἀποβαλόντες τῶν
σκαφῶν. οἱ δὲ περισωθέντες, οὓς εἶχον Ῥωμαίους αἰχμαλώτους ἀποκτεί-
459
ναντες, ἐν τῷ οἴκαδε ὑποστρέφειν ναυαγίῳ περιπεσόντες περὶ τὸ Σικε-

λικὸν πέλαγος διεφθάρησαν.
Τούτῳ τῷ ἔτει καὶ λιμὸς καὶ λοιμὸς ἐπέδραμε Καππαδοκίαν,
Παφλαγονίαν, Ἀρμενιακόν, καὶ Ὁνωριάδα, ὡς καὶ αὐτοὺς τοὺς τῶν
θεμάτων ἐποίκους τὰς πατρίδας καταλιπόντας μετοικίαν ζητεῖν. οἷς ὁ
βασιλεὺς ἐν τῷ ἀπὸ τῶν Μεσανάκτων εἰσιέναι πρὸς τὴν βασιλίδα συνην-
τηκὼς καὶ τὴν αἰτίαν τῆς ἀπαναστάσεως μὴ ἀγνοήσας, ὑποστρέφειν
οἴκαδε κατηνάγκαζε, χρυσίῳ ἀναλαμβάνων καὶ τοῖς ἄλλοις τοῖς πρὸς
τὸ ζῇν ἀναγκαίοις. καὶ Μιχαὴλ δὲ ὁ τῆς Ἀγκύρας τότε τὴν ἐκκλησίαν
πηδαλιουχῶν ἔργα ἀρετῆς ἐπεδείξατο ἄξια, μηδενὸς φεισάμενος τῶν
τεινόντων εἰς σωτηρίαν τῶν τοῦ λιμοῦ καὶ λοιμοῦ τραυματιῶν.
Τῇ δὲ τρισκαιδεκάτῃ τοῦ Αὐγούστου μηνός, ἡμέρᾳ κυριακῇ,
ὥρᾳ πρώτῃ τῆς νυκτός, ἐν ἔτει τῷ ἑξακισχιλιοστῷ πεντακοσιοστῷ
Joannes Scylitzes Hist., Synopsis historiarum Emperor life Roman3, sec.

11, l. 9
ναντες, ἐν τῷ οἴκαδε ὑποστρέφειν ναυαγίῳ περιπεσόντες περὶ τὸ Σικε-

λικὸν πέλαγος διεφθάρησαν.
Τούτῳ τῷ ἔτει καὶ λιμὸς καὶ λοιμὸς ἐπέδραμε Καππαδοκίαν,
Παφλαγονίαν, Ἀρμενιακόν, καὶ Ὁνωριάδα, ὡς καὶ αὐτοὺς τοὺς τῶν
θεμάτων ἐποίκους τὰς πατρίδας καταλιπόντας μετοικίαν ζητεῖν. οἷς ὁ
βασιλεὺς ἐν τῷ ἀπὸ τῶν Μεσανάκτων εἰσιέναι πρὸς τὴν βασιλίδα συνην-
τηκὼς καὶ τὴν αἰτίαν τῆς ἀπαναστάσεως μὴ ἀγνοήσας, ὑποστρέφειν
οἴκαδε κατηνάγκαζε, χρυσίῳ ἀναλαμβάνων καὶ τοῖς ἄλλοις τοῖς πρὸς
τὸ ζῇν ἀναγκαίοις. καὶ Μιχαὴλ δὲ ὁ τῆς Ἀγκύρας τότε τὴν ἐκκλησίαν
πηδαλιουχῶν ἔργα ἀρετῆς ἐπεδείξατο ἄξια, μηδενὸς φεισάμενος τῶν
τεινόντων εἰς σωτηρίαν τῶν τοῦ λιμοῦ καὶ λοιμοῦ τραυματιῶν.
Τῇ δὲ τρισκαιδεκάτῃ τοῦ Αὐγούστου μηνός, ἡμέρᾳ κυριακῇ,
ὥρᾳ πρώτῃ τῆς νυκτός, ἐν ἔτει τῷ ἑξακισχιλιοστῷ πεντακοσιοστῷ
σαρακοστῷ, γέγονε σεισμὸς μέγας. εἰσῆλθε δὲ καὶ ὁ βασιλεὺς ἐν τῇ
βασιλίδι, καὶ τῆς προτέρας αὐτοῦ γυναικὸς Ἑλένης ἀποθανούσης μεγά-
λας διαδόσεις ὑπὲρ αὐτῆς ἐποιήσατο. τούτῳ τῷ ἔτει κατὰ τὴν εἰκοστὴν
τοῦ Φεβρουαρίου μηνὸς καὶ ἀστὴρ διῆξεν ἀπὸ βορρᾶ πρὸς μεσημβρίαν
μετ' ἤχου καὶ κτύπου. ἐφαίνετο δὲ ἄχρι τῆς πεντεκαιδεκάτης Μαρτίου,
τόξον ὕπερθεν ἔχων. Μαρτίου δὲ ἕκτῃ, ἡμέρᾳ τρίτῃ, γέγονε σεισμός.
Ἐγένετο δὲ κατὰ τοῦτον τὸν χρόνον καὶ ἐκδρομὴ Ἄφρων
Scylitzes Continuatus, Continuatio Scylitzae P.171, l. 11
Ἐπεὶ δὲ καὶ οἱ βάρβαροι τὰ τῆς ἑῴας ἐληίζοντο, καὶ τὸ πλῆθος τὸ

460
μὲν ἀνῃρεῖτο, τὸ δὲ φεῦγον τῇ Κωνσταντίνου προσέφευγεν, ἐδεῖτο μὲν

ὁ καιρὸς οἰκονομικῆς καὶ πρεσβυτικῆς μεγαλοψύχου φρενός, ὁ δὲ το-
σοῦτον ἦν φειδωλὸς καὶ μικρολόγος, ὥστε μηδ' ὀβολὸν προέσθαι θέλειν
μηδὲ παρέχειν τινὶ τὸ οἱονοῦν ἢ πρόνοιαν γοῦν τροφῶν καὶ διὰ μετα-
κομιδῆς γεννημάτων διὰ σιτηγῶν πλοίων ποιήσασθαι, ἀλλὰ τῇ ματαίᾳ
καὶ ἀνονήτῳ περὶ λόγους σπουδῇ καὶ τῷ ἰαμβίζειν καὶ ἀναπαίστους συν-
τιθέναι προσέχων διηνεκῶς, καίτοι μηδ' ἐν χρῷ τῆς τέχνης γευσάμενος,
ἀλλ' ὑπὸ τοῦ τῶν φιλοσόφων ὑπάτου ἐξαπατώμενος καὶ
ἀποβουκολούμενος
τὸν κόσμον ὅλον διέφθειρεν, ὡς εἰπεῖν. Γίνεται γὰρ λιμὸς ἰσχυρός, ᾧ δὴ
καὶ λοιμὸς ἐπακολουθεῖ καὶ θάνατοι, τὰ σύντροφα ταῦτα καὶ πρὸς ὄλε-
θρον ἀνθρώπων ἀδελφὰ καὶ ὁμότιμα. Καὶ ἔθνῃσκον καθ' ἑκάστην συχνοί,
ὥστε μὴ δύνασθαι τοὺς ζῶντας ἐκφέρειν τοὺς νεκρούς, κἀν τοῖς λεγομέ-
νοις ἐμβόλοις κεῖσθαι ἀτημελήτους καὶ φοράδην κομίζεσθαι πολλούς,
πολλάκις ἐν μιᾷ κλίνῃ πέντε καὶ ἓξ τιθεμένων νεκρῶν, καὶ πάντο-
θεν ἐπιρρέειν τὰ σκυθρωπὰ καὶ πάσης κατηφείας πληροῦσθαι τὴν βα-
σιλεύουσαν. Τῶν δὲ καθημερινῶν ἀδικημάτων καὶ τῶν παρανόμων κρι-
μάτων καὶ εἰσπράξεων οὐδεμία τις ἀναστολὴ τοῖς κρατοῦσιν ἐπενοεῖτο,
ἀλλ', ὥσπερ μηδενὸς τὸ παράπαν ἐνοχλοῦντος τοῖς Ῥωμαίοις ἀλλοφύ-
λου πολέμου ἢ θείας ὀργῆς ἢ τοὺς ἀνθρώπους κατατρυχούσης ἐνδείας
καὶ βίας βιοτικῆς, οὕτως ἀδεῶς ἔπραττον τὰ θεομισῆ καὶ τυραννικά.
Leo Diaconus Hist., Historia P.30, l. 22
σχε τε τὴν διαπορείαν, καὶ κατὰ χώραν ὑπέμενε. λέγεται δὲ τοῦ-

τον τὸν τρόπον ἐκπλῆσαι τὸν βίον τὸν αὐτοκράτορα Ῥωμανόν.
ἐπειδὴ παρειληφὼς τὴν ἀρχὴν ἐπιεικῆ τε καὶ μέτριον αὑτὸν καὶ
εὐεργετικὸν τῷ ὑπηκόῳ παρείχετο, ὑποδύντες τινὲς καὶ μετελ-
θόντες τὸν ἄνθρωπον, μοχθηροί τε καὶ δοῦλοι γαστρὸς καὶ τῶν
ὑπὸ γαστέρα, διαφθείρουσι τὸν καλοκἀγαθὸν τρόπον τοῦ νέου,
τρυφὴν ὑποτιθέντες καὶ ἀκόλαστον ἡδονὴν, διεγείροντές τε πρὸς
ἀλλοκότους ἐπιθυμίας τούτου τὴν ὄρεξιν. ἐντεῦθεν παρὰ τὸν και-
ρὸν τῶν νηστειῶν, ἃς πρὸς κάθαρσιν ψυχῶν καὶ ποδηγίαν τῶν
κρειττόνων ἐξεῦρον ἄνδρες θεοφορούμενοι, παρειληφότες τὸν Ῥω-
μανὸν οἱ λοιμοὶ, ἐπὶ θηρείαν ἐλάφων ἴενται, ἐν δυσβάτοις ἐλαύ-
νοντες ὄρεσιν. ἐκεῖθέν τε ἀναζεύξαντες τὸν αὐτοκράτορα συγκο-
μίζουσι περιημεκτέοντα καὶ τὰ ἐπιθανάτια πνέοντα. καί τινες μὲν
ἐκ τῆς ἀκαίρου φασὶν ἱππασίας σπασμὸν ἐγγενέσθαι τούτῳ περὶ
τὰ καίρια. ὡς δὲ ἡ τῶν πλειόνων ὑπόνοια ἔχει, κώνειον αὐτὸν
πεπωκέναι πρὸς τῆς γυναικωνίτιδος. εἴτε δὲ ἐκείνως, εἴτε καὶ οὕ-
τως, ἀμείβει τὸν βίον ὁ Ῥωμανὸς τὴν τῆς ἡλικίας ἐλαύνων ἀ-
461
κμὴν, τρεῖς ἐνιαυτοὺς πρὸς πέντε μησὶ τὴν αὐτοκράτορα διϊθύνας

ἀρχήν. τούτου δὲ ἐξ ἀνθρώπων γεγονότος, τὴν τῆς βασιλείας
ἀρχὴν παρά τε τοῦ πατριαρχοῦντος Πολυεύκτου καὶ τῆς συγκλή-
του βουλῆς οἱ ἐκείνου παῖδες Βασίλειος καὶ Κωνσταντῖνος,
παρατήρησιν, ὅ,τι δὴ καὶ βούλοιτο τὸ τοιοῦτον ἐξαίσιον. οἱ

δὲ, οὐχ ὡς ἡ τέχνη παρεῖχε τεκμαίρεσθαι, τρὸς δὲ τὸ τοῦ βασι-
λέως βούλημα, τὴν τοῦ κομήτου παρεξηγοῦντο ἐπιτολὴν, νίκην
τε αὐτῷ κατ' ἐχθρῶν καὶ μακρότητα ἡμερῶν ἐπαγγελλόμενοι
ἔσεσθαι. ἤστην δὲ οἱ ταῦτα παρεξηγούμενοι Συμεώνης τε, ὁ Λο-
γοθέτης καὶ Μάγιστρος, καὶ ὁ τῆς Νικομηδείας πρόεδρος Στέφα-
νος, ἄνδρες τῶν τότε σοφῶν ὄντες ἐλλογιμώτεροι. ἀλλ' οὐχὶ ταῦ-
τα ἡ τοῦ κομήτου παρεδήλου ἐπιτολὴ, ἃ πρὸς χάριν οἱ ἄνδρες τῷ
αὐτοκράτορι ὑπηγόρευον, ἀποστασίας δὲ χαλεπὰς, ἐθνῶν τε ἐπι-
δρομὰς, καὶ ἐμφυλίους στάσεις, καὶ μεταναστάσεις πόλεων καὶ
χώρων, λιμοὺς καὶ λοιμοὺς, καὶ φρικώδεις σεισμοὺς, καὶ πανο-
λεθρίαν σχεδὸν τῆς Ῥωμαϊκῆς ἐπικρατείας, ἅπερ ἡμεῖς ἐκ τῆς τῶν
πραγμάτων ἐκβάσεως εἴδομεν.
ζʹ. Μετὰ γὰρ τὴν τοῦ αὐτοκράτορος Ἰωάννου ἐκδημίαν ἀπὸ
τοῦ σώματος, Βάρδας Μάγιστρος, ὁ κατ' ἐπωνυμίαν Σκληρὸς,
φιλαρχίαν καὶ ἀπληστίαν νοσῶν, ἀπάτῃ δὲ μετελθὼν καὶ φενακί-
σας τὸν πολὺν ὄχλον καὶ εὔκολον, ἀποστασίαν δεινὴν κατὰ τῶν
κρατούντων ἐμελέτησεν· ἐπὶ τετραετῆ τε ἐνιαυτὸν τὴν Ἀσίαν κα-
τέδραμε, χώρας πυρπολῶν, καὶ πόλεις καταστρεφόμενος, τήν
τε Ῥωμαϊκὴν δύναμιν, ἐξ ἀντιπάλου παρατάξεως ἀντιτασσομένην
αὑτῷ, τρεπόμενος καὶ κατακαίνων ὠμῶς· τοῦτο μὲν ὑπὸ τοῦ
καὶ γὰρ ἑσπέρας ἐνισταμένης, ἐν ᾗ μνήμην τοῦ μεγάλου Δημη-

τρίου καὶ Μάρτυρος τελεῖν παρέλαβεν ἡ συνήθεια, φρικώδης
ἐπενεχθεὶς σεισμὸς, καὶ οἷος οὐκ ἄλλος κατὰ ταύτας δὴ συνέβη
τὰς γενεὰς, τά τε πυργώματα τοῦ Βυζαντίου πρὸς γῆν κατε-
ρίπωσε, καὶ τὰς πλείους ἑστίας ἀνέτρεψε, τάφον αὐτὰς τοῖς οἰ-
κοῦσιν ἀπεργασάμενος, τά τε προσέγγια τοῦ Βυζαντίου χωρία
μέχρις ἐδάφους κατέβαλε, καὶ πολὺν τῶν ἀγροίκων φθόρον ἐποίη-
σεν· οὐ μόνον δὲ, ἀλλὰ καὶ τὸ ἡμισφαίριον τῆς ὑπερῴας τῆς
μεγάλης ἐκκλησίας σὺν τῇ πρὸς δύσιν ἀψίδι κατέβαλε καὶ εἰς γῆν
κατερίπωσεν· ἅπερ αὖθις ὁ αὐτοκράτωρ Βασίλειος ἐν ἓξ ἐνιαυ-
462
τοῖς ἐδομήσατο. καὶ οἱ παγχάλεποι δὲ λιμοὶ, καὶ λοιμοὶ, αὐχμοί

τε, καὶ ἐπικλύσεις, καὶ ἀνέμων ἐξαισίων ἐπιφοραί· ὁπηνίκα καὶ ὁ
ἐν τοῖς Εὐτροπίου στύλος τῇ βίᾳ τῶν κυμάτων κατηνέχθη, καὶ ὁ
ἐν αὐτῷ μοναστὴς ἐναπεπνίγη τοῖς θαλασσίοις ῥοθίοις δεινῶς·
καὶ ἡ ἀφορία δὲ τῆς γῆς, καὶ τὰ ἐπισκήψαντα χαλεπὰ μετὰ τὴν
τοῦ ἀστέρος ἐπιτολὴν, ἅπαντα ἐξεγένοντο. ἀλλὰ ταῦτα μὲν κατὰ
μέρος εἰς τοὺς ἑαυτῶν καιροὺς ἡ ἱστορία παραδηλώσει.
ιαʹ. Ὁ δὲ αὐτοκράτωρ Ἰωάννης, τότε τῶν τῆς Συρίας ἀπά-
ρας (ἐκεῖθεν γὰρ, ὅθεν ἐξέβην, ἐπάνειμι), ἐπὶ τὸ Βυζάντιον
ἴετο. ὁρῶν δὲ κατὰ πάροδον τήν τε Λογγιάδα καὶ τὸν Δριζῆν,
χώρας εὐγείους τε καὶ εὐδαίμονας, ἃς πολλοῖς ἱδρῶσι καὶ αἵμα
Symeon Logothetes Hist., Chronicon (sub nomine Leonis Grammatici

vel Theodosii Melisseni vel Julii Pollucis) (redactio A + B operis sub t
P.77, l. 8
ἰδίου υἱοῦ, ἀξίαν τιμωρίαν τῆς ἰδίας αὐτῶν θηριωδίας ἐπιτυ-

χόντες, ὡς μηδὲ τὰ σώματα αὐτῶν εὑρεθῆναι ἤ τι μέρος ἐξ
αὐτῶν. ἐπὶ τούτου ἦν Κλήμης ὁ στρωματεὺς καὶ Ἀφρικανὸς
καὶ Γρηγόριος ὁ θαυματουργός. ἐπὶ Δεκίου Ναυάτος πρε-
σβύτερος ὢν ἀπέσχισε τῆς ἐκκλησίας, ὃς τοὺς ἐπιθύσαντας
καὶ μετανοοῦντας οὐκ ἐδέχετο. ἐπὶ αὐτοῦ Κυπριανὸς ὁ ἅγιος
ἐμαρτύρησε, καὶ οἱ ἑπτὰ παῖδες οἱ ἐν Ἐφέσῳ, καὶ πλῆθος
ἁγίων.
Γάλλος καὶ Βολουσιανός.
Γάλλος καὶ Βολουσιανὸς ἐβασίλευσαν ἔτη βʹ μῆνας ηʹ.

γέγονε δὲ ἐν ταῖς ἡμέραις αὐτῶν λοιμός, κινηθεὶς ἀπὸ ἀνα-
τολῆς μέχρι τῆς δύσεως, καὶ οὐδεμία πόλις εὑρέθη ἄμοιρος
ταύτης τῆς ἀπειλῆς· ἐκράτησε δὲ ἔτη ιαʹ, ἀρχόμενος ἀπὸ
φθινοπώρου καὶ λήγων τῇ τοῦ κυνὸς ἐπιτολῇ. μετεδίδοτο δὲ
ἡ νόσος αὕτη ἀπό τε ἱματίων καὶ ψιλῆς θέας. καὶ οἱ Σκύ-
θαι περάσαντες τὸν Ἴστρον πᾶσαν τὴν δύσιν καὶ Ἰταλίαν
ἀνατολήν τε καὶ Ἀσίαν ἐπόρθησαν καὶ παρέλαβον δίχα μό-
νης Ἰλίου καὶ Κυζίκου. ἀνῃρέθη δὲ ὁ Γάλλος καὶ Βολου-
σιανὸς ὑπὸ τῶν στρατιωτῶν, καὶ ἀνηγορεύθη βασιλεὺς Αἰμι-
λιανὸς ὑπ' αὐτῶν. ἐπὶ Γάλλου καὶ Βολουσιανοῦ ἡ κατὰ
Σαβέλλιον αἵρεσις συνέστη.
463
Constantinus Manasses Hist., Poeta, Compendium chronicum

L. 1289
τὴν Ἀχιλλέως ἤμβλυνεν ὁρμὴν τὴν δραστηρίαν

καὶ Τρῶας παρεθάρρυνεν ἐκείνου χολωθέντος.
τὸ δὲ τῆς λύπης αἴτιον τῆς τοῦτον πικρανάσης
ὁ Παλαμήδους φόνος ἦν ἀδίκως ὀλωλότος.
τὸ δ' ὅπως γέγονε, καὶ τίς ὁ συσκευάσας, λέξω.
Ὁ νησιώτης Ὀδυσσεὺς κατὰ τοῦ Παλαμήδους
ἄσπονδον μῖσος ἔτρεφε καὶ φθόνον ἐκ καρδίας,
ὅτι παρὰ τοῖς Ἕλλησιν ἦν Παλαμήδους κλέος
καὶ πάντες οἷάπερ θεῷ προσέχοντες ἐκείνῳ
καρδιακὴν τὴν πρὸς αὐτὸν ὑπέτρεφον ἀγάπην.
καὶ γὰρ προέγνω τοῦ λοιμοῦ τὸ βέλος τὸ πυρφόρον,
καὶ πᾶσι προεμήνυσεν Ἑλλήνων στρατιάρχαις,
καὶ πάντων τούτων τῷ κακῷ πικρῶς δαμαζομένων
ἐκεῖνος διετήρησεν Ἕλληνας ἀπημάντους,
τὸ μὲν ὑποτιθέμενος καὶ λόγοις καταρτίζων,
τὸ δὲ καὶ πράγμασιν αὐτοῖς διδάσκων τὸ συμφέρον.
ἐκ τούτου τοίνυν Ὀδυσσεὺς ἐτήκετο τῷ φθόνῳ,
βλέπων ὑπερφιλούμενον πᾶσι τὸν Παλαμήδην,
αὐτὸν δὲ νομιζόμενον ὡς ἕνα τῶν τοῦ πλήθους.
ἐντεῦθεν δόλους ἤρτυε καὶ μηχανορραφίας,
καὶ συνεσκεύαζε βουλὰς πλήρεις συκοφαντίας.
Constantinus Manasses Hist., Poeta, Compendium chronicum

L. 3806
ἐπεὶ δὲ τὸν Ἡράκλειον ἠνάγκασεν ἡ φύσις

δοῦναι τὸν χοῦν τοῦ σώματος τῇ γῇ τῇ δανεισάσῃ,
ὁ παῖς αὐτοῦ χειρίζεται τὰ σκῆπτρα Κωνσταντῖνος,
ὃς πρὸς μικρόν τι γνωρισθεὶς μόναρχος αὐτοκράτωρ
καὶ τῆς ἀρχῆς γευσάμενος πρὸς ἓν ἔτος τοῦ στέφους
ἀνθυπεκρύβη τάχιον, ἐξέλιπε πρὸ χρόνου,
μηδέν τι μνήμης ἄξιον φθεγξάμενος ἢ δράσας,
τῆς μητρυιᾶς, ὡς λέγουσι, Μαρτίνης καὶ τοῦ Πύρρου
συγκερασάντων φάρμακον αὐτῷ θανατηφόρον.
ὁ Πύρρος δ' ἦν ἀρχιερεὺς τότε τῆς Βυζαντίδος,
λοιμὸς ἀνὴρ καὶ δυσσεβὴς καὶ φαρμακὸς καὶ γόης.
Ὡς οὖν ἀπέλιπε ζωὴν τὴν κάτω Κωνσταντῖνος,
Μαρτίνα παρεισφθείρεται τῇ σκηπτροκρατορίᾳ,
464
καὶ μετ' αὐτῆς Ἡρακλωνᾶς ὁ παῖς, ἀλλ' ἐπ' ὀλίγον·

μηδὲ γὰρ φθάσαντες σχεδὸν τῷ κράτει προσλαλῆσαι
τῆς θείας ἐκδικήσεως ἐκπίνουσι τὸν σκύφον,
ἄλλο μηδὲν κερδάναντες ἢ τὸ κακοὶ φανῆναι.
ῥῖνα μὲν οὖν Ἡρακλωνᾶς, ἡ δὲ Μαρτίνα γλῶτταν
ζημιωθέντες ἤχθησαν εἰς τὴν ὑπερορίαν,
καὶ μετ' αὐτοὺς πιστεύεται Κώνστας τὴν βασιλείαν,
ὁ Κωνσταντίνῳ γεννηθεὶς τῷ πρὸ μικροῦ κρατοῦντι·
Nicetas Choniates Hist., Scr. Eccl., Rhet., Historia (= Χρονικὴ διήγησις)

Reign Andron1,pt2, p.328, l. of p.8
τῶν ἀλλοτρίων ἐφέσεως, καὶ τὰ οἰκεῖα προσαπολέσουσι καὶ τοῖς τῶν

πενήτων ἐκφυσηθήσονται στεναγμοῖς, ὥσπερ ἐν σφοδρᾷ λαίλαπι χοῦς
ἀπὸ προσώπου γῆς ἐκριπίζεται, μάλιστα δὲ τὸ ταῖς ναυσὶν ἐπιτίθεσθαι
καὶ διαρπάζειν τοὺς φόρτους, ἐνίοτε δὲ καὶ αὐτὰς κατατεμαχίζειν τε
καὶ ἀπογομφοῦν. εἴ τις τοίνυν ὑμῶν ἀρχὴν ἐκ τοῦ ἡμετέρου κράτους
χειρίζει, εἴ τις ἀκινήτων παραλίων κύριος, καταρτισάτω πρότερον ἑαυ-
τόν, εἶτα καὶ τὸ ὑπήκοον εἰς δέος τὸ τοῦ θεοῦ καὶ τῆς ἐμῆς βασιλείας
ὑποστολὴν καὶ αἰδῶ, ἢ μὴν ἐκ τῆς ψυχῆς ἐκζητηθήσεται πολλαπλάσιον
τὸ ἀδίκημα τοῦ τὴν ἐπαρχίαν διέποντος ἢ τὸν ἀγρὸν κατέχοντος, κἂν
εἴη αὐτὸς μὲν ἀθῶος χερσὶ καὶ καθαρὸς τῇ καρδίᾳ, οἱ δ' ὑποδρηστεύοντες
ἐκείνῳ τὴν ἄθεσμον πρᾶξιν ἀποτελέσωσι. λοιμοῦ γὰρ μαστιγουμένου

κυρίου τὸ ὑπὸ χεῖρα νοῦν οἴσει· καὶ ὥσπερ ἐξομοιοῦσθαι τῷ ἄρχοντι
φιλεῖ τὸ ἀρχόμενον προτέρῳ δρῶντι τὰ μὴ ἐπαινετὰ ἐφεπόμενον, οὕτω
καὶ μαστιζομένῳ καὶ ἀναγκαστῶς μεταμανθάνοντι τὸ κοινῇ συνοῖσον
ἐφέψεται τὸ ὑπήκοον κατὰ πόδας, ὅσα καὶ μητρὶ παῖς.
Ἵνα δὲ εἰδῆτε καὶ τὸν τρόπον τῆς ἐκδικήσεως, ᾗ καθυποβληθήσεται
ὁ τῆς ἐμῆς παρήκοος ἐντολῆς, ἐπὶ τοῦ ἱστοῦ ἀπαιωρηθήσεται τῆς νεώς,
εἰ δὲ τοῦτον παρέσυρε φλοῖσβος θαλάττιος, ἐφ' ὑψηλῆς ἀγχιάλου ἀνα-
σκολοπισθήσεται σκοπιᾶς, μεγίστης τινὸς καὶ ἰθυτενοῦς ἐκ τῶν ἐκεῖσέ

Reign Alex3,pt1, p.473, l. of p.4
βραχεῖα νίκη Ῥωμαίοις διαγεγελάκει, οὔτε τι παρυφέστη τροπαιου-

χήματος ἴνδαλμα.
Τὴν δ' ἐκ θεοῦ παρόρασιν ταύτην καὶ τελείαν μικροῦ ἐγκατάλειψιν
οὐδεὶς τῶν ὑψιθρόνων ἀρχιερέων καὶ τὰς πρώτας καρπουμένων τιμὰς
465
ἢ τῶν τὴν ἐρέαν τῆς κεφαλῆς μέχρι καὶ ῥινὸς διαχαλώντων βαθυπω-
γώνων μοναστῶν ἐν νῷ βαλλόμενος ἦν ἢ διδάσκων πρὸς ταύτην ἀντι-
πράττειν ὁποσονοῦν ἢ ἐν τῷ παρρησιάζεσθαι βασιλέως ἐνώπιον Ῥω-
μαίοις διαμηχανώμενος τὰ σωτήρια· ἀλλ' ὡς εἰ πάντες ἐξέκλινάν τε
ἅμα καὶ ἠχρειώθησαν, ἀνεπαισθήτως εἶχον τῶν γινομένων καὶ οἷον
ἀντέβαινον ταῖς ἐκ θεοῦ μαστιγώσεσιν. Ἕλληνες δὲ τὴν αἰτίαν ἐ-
ξήτησαν τοῦ λοιμοῦ καὶ τοῦ μάντεως πυθόμενοι Κάλχαντος οὐκ ἀφῆκαν
τὸ κακὸν ἀθεράπευτον, παρ' οὐδὲν θέμενοι, εἰ βαρυμηνιᾶν ἔμελλεν
Ἀγαμέμνων ὁ πρώτιστος καὶ κράτιστος τοῦ στρατεύματος.
Ὅ γε μὴν Ἰβαγκὸς τῷ βασιλεῖ προσρυεὶς ἀσμένως προσδέδεκτο·
καὶ γέγονεν ἐς οὐκ ὀλίγα Ῥωμαίοις χρήσιμος, εὐμήκης ὢν τὴν ἡλικίαν
καὶ ἀγχίνους μάλιστα καὶ τὴν ῥώμην ἀκμαῖος τοῦ σώματος, τὸν δέ γε
ἄνδρα τῶν αἱμάτων τῷ τοῦ ἤθους ἀκροχόλῳ καὶ τῷ τῆς γνώμης ἀπο-
κρότῳ σαφῶς διεχάραττε, Ῥωμαίοις μὲν συναυλιζόμενος, μεταρρυθμι-
ζόμενος δὲ μηδαμῶς πρὸς τὸ τοῦ φρονήματος ὁμαλὸν καὶ εὐένδοτον.
κόμωρος, ὀξύφωνος. ὑλᾷ, θρηνεῖ· ὑλάξεσθαι, αὐλίζεσθαι·

ὑλάσσει· ὑλιᾶσθαι, κινεῖσθαι· Ὕλλος ποταμὸς Λυδίας.
Πᾶσα λέξις ἐκ τῆς λυ συλλαβῆς ἀρχομένη· διὰ τοῦ
υ ψιλοῦ γράφεται λύαιος· λύμη· λυᾶσθαι, διαφθείρεσθαι·
λύαια, παύσιμα· λυμαίνω· λυγρόν· λυπρόν· λύπη· λύρα· λύ-
αι στάσεις, διαφοραί· λυγίζει, τὸ κάμπτει· λυάζει, φλυαρεῖ·
λυγαίη, σκοτεινή· λυγίσασθαι, κρυβῆναι· Λυδός· λύκος· Λυ-
κοῦργος· λυσιτελής· Λυσίμαχος. λύχνος· Λυκόφρων· Λύκαι-
στος· σεσημείωται τὸ λοιδορῶ· λοιβαῖον, ἔνσπονδον· λοιάδες
αἱ κόραι τῶν ὀφθαλμῶν· λοιβὴ ἡ θυσία· λοίγια ὀλέθρια· λοι-
γὸς, πονηρὸς φθορά· λοίσθιον, τὸ ὕστατον· λοιμός· λοιγισθῆ-
ναι ἀπόλεσθαι· λοίσθημα, τὸ τέλος· διὰ τῆς οι διφθόγγου.
Τὸ μ πρὸ ἑαυτοῦ ἐν ἑνὶ μέρει λόγου ἔχει μὲν τὸ υ ἐν ἀρ-
χῇ λέξεως, ἔχει δὲ καὶ τὴν οι δίφθογγον σχεδὸν ἐν ἴσαις ταῖς
λέξεσιν· ὡς εἶναι τὰς λέξεις ἐν σημειώσει καὶ ἱστορίᾳ· καὶ
τὰ μὲν διὰ τοῦ υ ψιλοῦ εἰσὶ ταῦτα· ὑμὰ, τὰ ὑμέτερα·
ὑμέτιαι, αἱ ἐπὶ ἑνὸς γεγενημέναι· ὕμνος· ὑμίν· ὑμέλαι, στεῤ-
ῥαί· ὑμέναις· ὕμενον, ἄτακτον· τὰ δὲ διὰ τῆς οι διφθόγγου·
οἷμος ἡ ὁδὸς, καὶ εἴτι παρ' αὐτό· οἱμήσειας ὁδοπορίσειας·
οἱμηδοκεῖ ᾠδὴν προσδέχεται, ὁδὸν τηρεῖ· οἱμητεύει, διαπορεύ-
εται· οἱμᾶν νήχεσθαι· οἰμωγή· οἰμὴ κυβευτικὴ βῶλος.

466
τὸ πλῆθος βαρύτονον, ἐπὶ γὰρ τοῦ λίπους, ὀξύνεται, ἀμφό-

τερα δὲ διὰ τοῦ η· τὸ φιμός· σιμός· λιμὸς ὀξύτονα οὐκ
ἀντίκειται γραφόμενα διὰ τοῦ ι· τὸ μῖμος· βρῖμος· πρί-
μος σεσημείωται ὅτι καὶ βαρύνεται καὶ διὰ τοῦ ι γράφεται·
τὸ δεῖμος ἐπὶ τοῦ φόβου διὰ τῆς ει διφθόγγου· γέγονεν γὰρ
παρὰ τὸ δέος δέϊμος, καὶ κατὰ συναίρεσιν δεῖμος.
Τὰ διὰ τοῦ υμος δισύλλαβα ὀξύτονα, τῷ υ ἐκτεταμένῳ
παραλήγεται· θυμὸς ἡ ὀργὴ, ἐπὶ γὰρ τοῦ φυτοῦ βαρύνεται,
καὶ τὴν αὐτὴν φυλάττει γραφήν· ῥυμὸς ἐπὶ τῆς ἁμάξης·
χυμός· δρυμός· σεσημείωται τὸ λοιμὸς διὰ τῆς οι διφθόγ-
γου γραφόμενον.
Τὰ διὰ τοῦ ωμος δισύλλαβα ὀξύτονα ἀπὸ συμφώνου ἀρ-
χόμενα, καὶ ἐπὶ οὐσίας τιθέμενα, διὰ τοῦ ω μεγάλου γρά-
φονται· οἷον, μωμός· ζωμός· ψωμός· θωμὸς ὁ σωρός· οἷς
ὅμοιον καὶ τὸ βρῶμος ἐπὶ τοῦ χόρτου βαρύτονον, ἐπὶ γὰρ τοῦ
ἤχου διὰ τοῦ ο μικροῦ βαρύτονον· παρὰ γὰρ τὸ βρέμω βρό-
μος, ὡς τρέμω τρόμος· καὶ ὅτι οὐκ ἔστιν ἐπὶ οὐσίας· τὸ
ὠμὸς ἐπὶ τοῦ σκληροῦ διὰ τοῦ ω, εἰ καὶ μὴ ἀπὸ συμφώνου
ἤρξατο, καὶ οὐσίαν ὑπισχνεῖται· τὸ κῶμος ἀπὸ συμφώνου
ἀρξάμενον, τὴν γραφὴν φυλάττον,
των τὸ ε παραληγομένων γινόμενα, διὰ τοῦ ο μικροῦ γράφονται·

βρέμω βρόμος· γέμω γόμος· τρέμω τρόμος· τέμνω τόμος·
μένω μόνος· φένω τὸ φονεύω φόνος· πένω πόνος· νείφω τὸ
χιονίζω νόφος, καὶ μετὰ τοῦ γ γνόφος· τέκω τόκος· μείρω
τὸ μερίζω μόρος, καὶ πλεονασμὸς τοῦ τ μόρτος· καὶ κατὰ
ἐναλλαγὴν τοῦ ρ μροτος· καὶ ἐπεὶ τὸ μ πρὸ τοῦ ρ οὔτε κατὰ
σύλληψιν, οὔτε κατὰ διάστασίν ἐστιν εὑρεῖν, τέτραπται τὸ
μ εἰς τὸ β, καὶ γέγονε βροτός· οὕτως Ἡρωδιανὸς ἐν Ἐπι-
μερισμοῖς.
Τὰ εἰς μος δισύλλαβα διφθόγγῳ τῇ διὰ τοῦ ι παραληγό-
μενα, σπάνια καὶ ἐν ἀριθμῷ· ὁποῖον τί ἐστιν τὸ λοιμὸς ἀπὸ
τοῦ λείπω γεγονὸς κατὰ ἐναλλαγὴν τοῦ π εἰς μ, καὶ τοῦ
λαιμὸς ἀπὸ τοῦ λαύω· καὶ τοῦ δειμὸς, ἀπὸ τοῦ δεϊμός· καὶ
τοῦ Αἷμος ὄνομα κύριον, ἀφ' οὗ καὶ Αἷμος τὸ ὄρος ἐν Θρᾴκῃ,
καὶ οἶμος ἐπὶ τῆς ὁδοῦ.
Τὰ διὰ τοῦ εμος ἁπλᾶ ὑπὲρ δύο συλλαβὰς διὰ τοῦ ε ψι-
λοῦ γράφονται· οἷον, ἄνεμος· πόλεμος· ἤρεμος· Ἔχεμος ὄνο-
μα κύριον· τήλεμος· τρίλεμος· Ἰάλεμος· κάλλεμος· φάλε-
467
μος· ἄγρεμος· ἄνθεμος, ἐξ οὗ τὸ ἀνθεμόεις· καὶ τὸ θελεμὸς

ὀξύτονον· πρόσκειται ἁπλᾶ διὰ τὸ ἄναιμος σύνθετον παρὰ τὸ
αἷμα, καὶ εἴτι παρ' αὐτὸ ἕτερον, σύναιμος· πολύαιμος.
Theophylactus Simocatta Epist., Hist., Epistulae Epistle 35, l. 5
Μυρωνίδης Μόσχωνι
Τὸν ἀροτῆρα βοῦν κέχρηκα τῷ Τυκανίᾳ· οὐ γὰρ ἦν αὐτῷ τοῦ ζεύγους

τὸ ἕτερον. ἐπηγγείλατο δὲ καὶ ὁ Τυκανίας τὸν ἑαυτοῦ μοι ταῦρον παρέχε-
σθαι. βοὸς γὰρ ἐλειπόμην κἀγώ· ὁ γὰρ θαυμαστός μοι ταῦρος ἀπόλωλεν,
ὁπότε ὁ χαλεπὸς ἐκεῖνος λοιμὸς τοῖς θρέμμασιν ἐνεδήμησεν. ὁ δὲ καλὸς
Τυκανίας τὰς συνθήκας διέλυσε, καὶ μέχρι ὅτου ὁ σκοπὸς αὐτῷ διηνύετο
στέργειν ἐδόκει τὰ δόξαντα. ἐγὼ δὲ τὴν τύραννον †ἄντληνθρηνῶ· οὐ
γὰρ ἀροτῆρας βόας κεκτήμεθα, ὁ δὲ καιρὸς τῶν ἀρότρων ἤδη που καὶ
παρῴχηκε. δικαστήριον τοίνυν τῷ Τυκανίᾳ ὁπλίσομαι, καὶ δικαστὰς
ἅπαν τὸ χωρίον προστήσομαι. καὶ τῆς ἀπάτης ἐκεῖνος δίκας ὑφέξεται, καὶ
κακίας πείσομεν τοὺς ἀκολάστους ἀπέχεσθαι, ἑνὸς ἀνθρώπου φθορὰν

σωφροσύνης διδάσκαλον ἔχοντας.
Ἀντίγονος Λυσιστράτῳ
Παίζουσι τοὺς ἀνθρώπους οἱ Ἔρωτες καὶ δουλαγωγοῦσι τοὺς ὑπὸ

σελήνην παῖδες ὑπόπτεροι, ἵνα τι καὶ τοῖς ζωγράφοις πεισθῶμεν.
Theophylactus Simocatta Epist., Hist., Historiae Book-dialogue-index

5, ch. 10, sec. 15, l. 2
Χοσρόην δεσμίους. ὁ μὲν οὖν τῶν Περσῶν βασιλεὺς τοὺς

μὲν μαχαίρας ἀπέδοτο στόματι, ἐνίους τοῖς ποσὶ τῶν θηρίων
παρείχετο παίγνιον. ἐπεὶ δὲ διεγνώκει εἶναί τινας τῶν
ἑαλωκότων ἐκ τοῦ ἔθνους τῶν Τούρκων, ἐς βασιλέα ἐκπέμπει
Μαυρίκιον, τὴν Ῥωμαϊκὴν στηλιτεύων ἀλκὴν ἀπαρχάς τε
τῆς νίκης προσφέρων τῷ αὐτοκράτορι. ἐκεχάρακτο δὲ τοῖς
μετώποις ἐκείνων τὸ τοῦ κυριακοῦ πάθους ἐπίσημον·
σταυρὸς δὲ τοῦτο τοῖς πρεσβεύουσι τὴν τῶν Χριστιανῶν
θρησκείαν κατονομάζεται. ἐπύθετο γοῦν ὁ αὐτοκράτωρ τί
ἂν εἴη τοῦτο τοῖς βαρβάροις τὸ σήμαντρον. οἱ μὲν οὖν ἐκ
τῶν μητέρων τοῦτο ἀποκληρώσασθαι ἔφασκον· λοιμοῦ γὰρ
468
τοῖς πρὸς τῇ ἕῳ Σκύθαις καρτεροῦ ἐνδημήσαντός τινας

ἐδέησε τῶν Χριστιανῶν εἰσηγήσασθαι τούτῳ δῆτα τῷ τύπῳ
τῶν μειρακίων ἐγκεντῆσαι τὰ μέτωπα. τῶν δὲ βαρβάρων
μηδαμῶς τὴν εἰσήγησιν παρωσαμένων, σωτηρίαν ἐκ τῆς
συμβουλίας ἀντελάμβανον.
Theophylactus Simocatta Epist., Hist., Historiae

Book-dialogue-index 7, ch. 15, sec. 2, l. 2
τοῖς μάρτυσι τῷ παμφάγῳ πυρὶ κατηνάλωσαν· τόν τε τάφον

τοῦ μάρτυρος εὑρηκότες ἀργύρῳ περιρρεόμενον ἀνοσίως
σκυλεύουσι καθυβρίζουσί τε τῇ ἐκβολῇ καὶ τὸ σῶμα τὸ ἐπὶ
τῷ τύμβῳ ἐγκείμενον, καὶ λίαν ἐπὶ ταῖς νίκαις ὑψαυχενι-
ζόμενοι ταῖς εὐωχίαις καταστιβαδεύονται.
Ἐν ταύταις τοιγαροῦν ταῖς ἡμέραις τὸ κατὰ πάντων
τῶν ἐθνῶν κράτος αὐτοῦ ὁ ἡμέτερος πιστούμενος Ἰησοῦς,
εἰς κληρονομίαν τε παρὰ τοῦ πατρὸς τὴν οἰκουμένην λαβὼν
κατάσχεσίν τε τὰ πέρατα τῆς γῆς, οὐδαμῶς τῷ Χαγάνῳ
ἀμάρτυρον τὴν ἑαυτοῦ βασιλείαν παρῆκεν. ἀθρόᾳ γὰρ ἐπι-
φοιτήσει λοιμοῦ τὰ τῶν βαρβάρων περιπίπτουσι πλήθη, καὶ
ἦν αὐτοῖς τὸ κακὸν ἀπαραίτητον καὶ σοφίσματος οὐκ ἀνεχό-
μενον. εἰσπράττεται τοιγαροῦν ὁ Χαγάνος, ἀνθ' ὧν Ἀλέ-
ξανδρον ἠτιμάκει τὸν μάρτυρα, ἀξιολόγους ποινάς· ἑπτὰ γὰρ
παῖδες αὐτῷ βουβῶσι περιτυγχάνουσι θέρμῃ τε ῥαγδαίᾳ τινὶ
καὶ φλογώδει, καὶ ἐν ἡμέρᾳ μιᾷ τὸν τῇδε καταλύουσι βίον.
οὕτω μὲν οὖν ὁ Χαγάνος δυστυχῶς εὐτυχεῖ τὰ ἐπινίκια·
ἀντὶ γὰρ παιώνων καὶ ᾀσμάτων καὶ ὕμνων καὶ κρότων
χειρῶν καὶ συμφωνίας χορῶν καὶ γέλωτος κυματίζοντος θρή-
νους εἶχε καὶ δάκρυα καὶ πένθη ἀπαρηγόρητα καὶ ζημίαν
ἀνυπομόνητον. ἐβάλλετο γὰρ ὑπὸ στρατευμάτων ἀγγέλων,
Ιωάννης ΖωναράςEpitome historiarum (li1-12)

Vol. 1, p.78, l. 23
γοῦν τὸν νόμον ἐνώπιον τῆς γερουσίας ἡ Ῥοὺθ ὑπε-

λύσατο τὸ ὑπόδημα τοῦ ἀνδρὸς ἐκείνου καὶ ἔπτυσεν
αὐτοῦ εἰς τὸ πρόσωπον. καὶ οὕτως αὐτὴν ἠγάγετο
ὁ Βοόζ, καὶ ἔτεκεν ἐξ αὐτοῦ τὸν Ὠβήδ· ἑλληνιστὶ δ'
ἑρμηνεύεται δουλεύων. ἐξ Ὠβὴδ δὲ γίνεται Ἰεσσαί,
καὶ ἐκ τούτου Δαβίδ, ὃς τῶν ἐξ Ἰσραὴλ ἐβασίλευσε
καὶ τοῖς ἑαυτοῦ παισὶ κατέλιπε τὴν ἀρχὴν ἐπὶ εἴκοσι
469
γενεὰς πρὸς τῇ μιᾷ διαρκέσασαν.

Ἠλεὶ δὲ τοῦ ἀρχιερέως, ὡς ἤδη ἱστόρηται, τὸν λαὸν
ἄγοντος, οἱ δύο υἱοὶ αὐτοῦ Ὀφνὶ καὶ Φινεὲς ὑπῆρ-
χον λοιμοί, παρανομοῦντες ἐν ἅπασι, καὶ παραινοῦν-
τος τοῦ πατρὸς αὐτοῖς μὴ ἐπιστρεφόμενοι. ὁ δὲ θεὸς
ὀργισθεὶς διὰ τὰς ἐκείνων παρανομίας, διὰ τοῦ Σα-
μουὴλ ἔτι παιδὸς ὄντος δεδήλωκε τῷ Ἠλεὶ ἅπερ αὐτός
τε καὶ οἱ παῖδες καὶ ὁ οἶκος αὐτοῦ πείσονται. Σα-
μουὴλ δὲ Ἐλκανᾶ Λευίτου ἀνδρὸς ἐτύγχανε παῖς·
ᾧ συνῴκουν διτταὶ γαμεταί, ὧν τῇ μὲν Ἄννα, τῇ δὲ
Φεννάνα ἦν τὰ ὀνόματα. καὶ τῇ μὲν παῖδες ἦσαν ἐξ
Ἐλκανᾶ, ἡ δὲ Ἄννα ἠμοίρει γονῆς. ἀφικομένου δὲ
τοῦ ἀνδρὸς μετὰ τῶν γυναικῶν ἀμφοῖν εἰς Σηλὼμ
καὶ θύσαντος, ἐπεὶ καιρὸς ἦν εὐωχίας καὶ τῇ Φεννάνᾳ

Vol. 1, p.164, l. 28
ἐνακόσια τεσσαράκοντα ἑπτὰ ἔτη ἐξ ὅτου τὴν Αἴγυ-

πτον λιπόντες ἐξήλθοσαν, μετὰ δὲ διακόσια τεσσα-
ράκοντα καὶ μῆνας ἑπτὰ ἐξ ὅτου καταλιπόντες τὸν
Ῥοβοὰμ εἵλοντο ἑαυτοῖς εἰς βασιλέα τὸν Ἱεροβοάμ.
οἱ δὲ μετοικισθέντες εἰς τὴν Σαμάρειαν, Χουθαῖοι
καλούμενοι ἐκ τοῦ τόπου ἐν ᾧ κατῴκουν τὸ πρὶν ἐν
Περσίδι, πέντε ὄντες ἔθνη, τοὺς ἰδίους θεοὺς καὶ
αὖθις ἐθρήσκευον. ὡς μὲν οὖν ἡ τετάρτη τῶν Βασι-
λειῶν λέγει, λέοντας ἐξήγειρεν ὁ θεὸς καὶ διέφθειρε
πολλοὺς ἐξ αὐτῶν· ὡς δὲ Ἰώσηπος ἱστορεῖ, λοιμὸς
αὐτοῖς ἐνέσκηψε. γνόντες δὲ κατ' ὀργὴν τοῦ θεοῦ
ἐπιέναι αὐτοῖς τὰ κακά, τοῦ σφετέρου βασιλέως ἐδέ-
οντο ἱερεῖς στεῖλαι αὐτοῖς ἐκ τῶν Ἰσραηλιτῶν, ἵν'
αὐτοὺς τὴν τῶν Ἑβραίων θρησκείαν μυήσωσιν· οὗ
γενομένου ἐπαύσατο ἡ φθορά. καλοῦνται δὲ παρὰ
μὲν τῶν Ἑβραίων Χουθαῖοι, πρὸς δὲ τῶν Ἑλλήνων
Σαμαρεῖται.
Ἐν δὲ τῷ τεσσαρεσκαιδεκάτῳ ἔτει τῆς βασιλείας
Ἐζεκίου τοῦ τῆς Ἱερουσαλὴμ βασιλέως ὁ τῶν Ἀσσυ-
ρίων βασιλεύων Σεναχηρεὶμ ἐπῆλθε τῇ Ἰουδαίᾳ καὶ
Ιωάννης Ζωναράς Epitome historiarum (li1-12)

Vol. 1, p.173, l. 17
470
πόλιν ἀνοικοδομῆσαι. ταῦτ' ἔλεγεν Ἱερεμίας· ὁ δὲ

βασιλεὺς καὶ οἱ περὶ αὐτὸν τοὺς λόγους αὐτοῦ ἐμυ-
κτήριζον. ἀπιόντι δὲ τῷ προφήτῃ πρὸς Ἀναθὼθ τὴν
πατρίδα συναντήσας τις τῶν ἀρχόντων καὶ κατασχὼν
ὡς αὐτόμολον ἤγαγε πρὸς τοὺς ἄρχοντας· οἳ αἰκισά-
μενοι αὐτὸν ἐτήρουν εἰς κόλασιν.
Κατὰ δὲ τὸ ἔνατον ἔτος τῆς βασιλείας Σεδεκίου
ἔπεισι τὸ δεύτερον κατὰ τῶν Ἱεροσολύμων ὁ Βαβυ-
λώνιος, καὶ ἐφ' ἕνα πρὸς τῷ ἡμίσει ἐνιαυτὸν κρα-
ταιῶς τὴν πόλιν πολιορκεῖ. τῇ δὲ πολιορκίᾳ λιμὸς
συνηνέχθη καὶ ἐπὶ τούτοις λοιμός. Ἱερεμίας δὲ κα-
θειργμένος δέξασθαι τὸν Βαβυλώνιον παρεκάλει τὸ
πλῆθος· σωθήσεσθαι γὰρ οὕτως· εἰ δ' οὔ, μένοντας
ἀπολεῖσθαι ἢ λιμῷ ἢ μαχαίρᾳ· “εἰ δέ τις προσχωρή-
σει τοῖς πολεμίοις, τὸν θάνατον” ἔλεγε “διαφεύξεται.”
οὐδενὶ μέντοι πιστὸς ὁ προφήτης λελόγιστο, οἱ δ' ἡγε-
μόνες καὶ προσηρέθιζον κατ' ἐκείνου τὸν βασιλέα. ὁ
δὲ διὰ τὸν καιρὸν αὐτοὺς θεραπεύων ἐνέδωκεν αὐ-
τοῖς χρήσασθαι τῷ προφήτῃ ὡς βούλονται. κἀκεῖνοι
αὐτὸν εἰς λάκκον βορβορώδη ἐνέβαλον.
Ιωάννης ΖωναράςEpitome historiarum (li1-12) Vol. 1, p.374, l. 3
χρησόμενοι ἢ τέως τῶν περὶ ἐκεῖνον πολλούς. φωρα-

θέντες δέ, καὶ μηδ' ἀρνησάμενοι τὸ βούλευμα, ἀλλὰ
καὶ τὰ ξίφη ἀναδείξαντες, πᾶσαν αἰκίαν ὑπομείναν-
τες διεφθάρησαν. τὸν δὲ τούτους καταμηνύσαντα
μετὰ μικρόν τινες διαρπάσαντες καὶ μελιστὶ διελόν-
τες κυσὶν ἐπέρριψαν. οὓς εὑρηκὼς Ἡρώδης ἐτιμω-
ρήσατο πανοικί. ἡ δὲ τοῦ πλήθους μῆνις ἐπέμενε.
Συνέβη δὲ τότε κατὰ τὴν χώραν πάθη δεινότατα,
λιμός τε καὶ νόσοι σωμάτων ἐξ ἀσυνήθους διαίτης
δι' ἔνδειαν σιτίων γινομένης, καὶ ἐπὶ τούτοις πᾶσι
λοιμός. Ἡρώδης δὲ τῷ καιρῷ βοηθεῖν προθυμούμε-
νος οὔτε χρημάτων ηὐπόρει, προκαταναλώσας αὐτὰ
δι' ἐπίδειξιν εἰς πόλεων ἐπισκευάς, οὔτε αἱ πλησιά-
ζουσαι χῶραι σῖτον εἶχον, τῆς αὐτῆς ἐνδείας καὶ ἐν
ἐκείναις ἐπικρατούσης. τέως δὲ ὡς ἂν δύναιτο βοη-
θεῖν ἐγνωκώς, τὸν ὄντα κατὰ τὰ βασίλεια κόσμον
συγκόψας εἰς νόμισμα, ἔπεμπεν εἰς Αἴγυπτον καὶ
471
σῖτον ἐκεῖθεν ὠνεῖτο. οὗ κομισθέντος τοῖς μὲν δι'

ἑαυτῶν δυναμένοις τὰ περὶ τὰς τροφὰς ἐκπονεῖν σῖ-
τον διένειμεν, οἳ δὲ διὰ γῆρας ἢ δι' ἑτέραν ἀσθέ-
νειαν οὐχ οἷοί τε ἦσαν ἑαυτοῖς ἑτοιμάζειν σιτία, τού

Vol. 2, p.95, l. 14
μὴ προϊεμένους, ἀλλ' ἀμυνομένους ἀνεῖλον. ὁ μὲν

οὖν Ῥωμύλος κολάζεσθαι τοὺς ἀδικήσαντας ἐψηφί-
ζετο, ὁ δὲ Τάτιος ἐξέκρουε καὶ παρῆγε· καὶ τοῦτο
μόνον ὑπῆρξεν αἴτιον σφίσι διαφορᾶς ἐμφανοῦς. οἱ
δὲ τῶν ἀνῃρημένων οἰκεῖοι μὴ τυγχάνοντες δίκης, ἐν
Ἀλβανῷ θύοντα μετὰ Ῥωμύλου τὸν Τάτιον προς-
πεσόντες κτιννύουσι· τὸν δὲ Ῥωμύλον ὡς δίκαιον
ἄνδρα σὺν εὐφημίαις προέπεμψαν. οὐ μὴν ἐτάραξε
τοὺς Σαβίνους ὁ φόνος τοῦ σφῶν ἄρχοντος, ἀλλ' οἱ
μὲν εὐνοίᾳ τῇ πρὸς Ῥωμύλον, οἱ δὲ φόβῳ τῆς δυνά-
μεως εἴκοντες διετέλουν. εἶτα λοιμὸς ἐμπίπτει τῇ
πόλει θανάτους αἰφνιδίους ἀνθρώποις ἐπιφέρων νό-
σων χωρίς, καὶ ἀφορία καρπῶν καὶ θρεμμάτων ἀγο-
νία· ὕσθη δὲ καὶ σταγόσιν αἵματος ἡ πόλις. ὅμοια
δὲ καὶ τοῖς Λαυρεντίοις συνέβαινεν. ἐδόκει τοίνυν
διὰ τὸν Τατίου φόνον καὶ τοὺς παρὰ τῶν Σαβίνων
ἀνῃρημένους πρέσβεις ποινηλατεῖν τὰς πόλεις δαι-
μόνιον μήνιμα. ἐκδοθέντων δὲ τῶν φονέων καὶ κο-
λασθέντων ἐλώφησαν τὰ δεινά.
Καμπανίαν λιπόντες εἰς τὴν οἰκείαν ἠπείχθησαν, καὶ

τῷ ἑνὶ τῶν ὑπάτων συμμίξαντες ἔκ τινος ἥττηντο
στρατηγήματος, καὶ φυγόντες δεινῶς ἔπταισαν, καὶ
τὸ στρατόπεδον ἀπέβαλον, πρὸς δὲ καὶ τὸ πόλισμα,
ᾧ ἐπεβοήθουν. ὁ δὲ ὕπατος τά τε ἐπινίκια ἔπεμψε
καὶ τὰ ἀθροισθέντα ἐκ τῶν λαφύρων ἐδημοσίωσεν.
ὁ δ' ἕτερος ὕπατος κατὰ τῶν Τυρσηνῶν στρατεύσας,
καὶ καταστήσας αὐτοὺς δι' ὀλίγου, σῖτόν τε καὶ χρή-
ματα παρ' αὐτῶν εἰσπράξας, τὰ μὲν τοῖς στρατιώταις
διέδωκε, τὰ δ' εἰσήνεγκεν εἰς τοὺς θησαυρούς.
Συμβεβηκότος δὲ λοιμοῦ ἰσχυροῦ, οἱ Σαυνῖται
472
καὶ Φαλίσκοι καταφρονήσαντες τῶν Ῥωμαίων διά τε

τὴν νόσον καὶ ὅτι τοὺς ὑπάτους οὐ κατ' ἀρετὴν
ᾕρηντο, ὡς μὴ πολέμων ὄντων, παρεκίνησαν. μαθόν-
τες οὖν τοῦθ' οἱ Ῥωμαῖοι, Ἰουνίῳ μὲν Βρούτῳ τὸν Κα-
ρουίλιον, Κυίντῳ δὲ Φαβίῳ τὸν πατέρα τὸν Ῥοῦλλον
τὸν Μάξιμον ὑποστρατήγους ἢ πρεσβευτὰς συνεξέπεμ-
ψαν. ὁ μὲν οὖν Βροῦτος Φαλίσκους ἐνίκησε καὶ τὰ
τούτων καὶ τὰ τῶν ἄλλων Τυρσηνῶν ἐληίζετο, Φά-
βιος δὲ τῆς Ῥώμης πρὸ τοῦ πατρὸς ἐξελάσας, καὶ

Vol. 2, p.440, l. 29
σας οὕτω κακῶς αὐτὸν διακείμενον ψυχρολουσίαις

καὶ ψυχροποσίαις ἀνέρρωσε. διὸ καὶ χρήματα παρ'
αὐτοῦ τε καὶ παρὰ τῆς βουλῆς ἔλαβε, καὶ δακτυλίοις
χρυσοῖς, ἀπελεύθερος ὤν, ἐπετράπη κεχρῆσθαι, ἀτέ-
λειάν τε αὐτῷ καὶ τοῖς ὁμοτέχνοις τοῖς οὖσί τε καὶ
τοῖς ἐσομένοις παρέσχοντο. οὕτω δὲ σωθεὶς εἰς τὸ
συνέδριον τὰς διαθήκας εἰσήνεγκε, καὶ ἀναγνωσθῆ-
ναι ἐπέτρεπεν, ἐνδεικνύμενος ὅτι οὐδένα τῆς ἀρχῆς
διάδοχον καταλέλοιπεν· οὐ μέντοι καὶ ἀνέγνω αὐ-
τάς τις.
Λιμοῦ δὲ τῷ ἑξῆς ἔτει καὶ λοιμοῦ γενομένου ἐν
πάσῃ τῇ Ἰταλίᾳ, νομίσαντες οἱ Ῥωμαῖοι οὐκ ἄλλως
ταῦτα συμβεβηκέναι ἢ ὅτι μὴ καὶ τότε ὑπατεύοντα
τὸν Αὔγουστον ἔσχον, δικτάτωρα αὐτὸν ἠθέλησαν
προχειρίσασθαι, καὶ τὴν βουλὴν εἰς τὸ συνέδριον
κατακλείσαντες ἠνάγκασαν τοῦτο ψηφίσασθαι. καὶ
αὐτῷ προσῆλθον δεόμενοι λεχθῆναι δικτάτωρα καὶ
τῆς τοῦ σίτου συναγωγῆς ἐπιμελητήν. καὶ ὃς τὴν
μὲν τοῦ σίτου φροντίδα ἐδέξατο, τὴν δικτατωρείαν
δὲ οὐ προσήκατο, ἀλλ' ἐπεὶ μήτε διαλεγόμενος αὐ-
τοῖς μήτε δεόμενος ἔπειθε, τὴν ἐσθῆτα διέρρηξεν·
σχέθη παρ' αὐτῶν ἡ Ἀρμενία, τοῦ ταύτης βασιλέως

Τιριδάτου φυγόντος, τῶν δὲ παίδων ἐκείνου προς-
ρυέντων τοῖς Πέρσαις. καὶ Σκύθαι δὲ εἰς τὴν Ἰτα-
λίαν εἰσέβαλον, πλῆθος ὄντες σχεδὸν ὑπερβαῖνον
καὶ ἀριθμόν, καὶ Μακεδονίαν καὶ Θεσσαλίαν καὶ
473
Ἑλλάδα κατέδραμον. λέγεται δὲ τούτων μοῖράν τινα

διὰ Βοσπόρου παρελθοῦσαν καὶ τὴν Μαιώτιδα λί-
μνην ὑπερβᾶσαν ἐπὶ τὸν Εὔξεινον γενέσθαι πόντον
καὶ χώρας πορθῆσαι πολλάς. καὶ ἄλλα δὲ πολλὰ
τῶν ἐθνῶν τότε κατὰ τῆς Ῥωμαϊκῆς ἐπικρατείας
ὡρμήκεσαν. ἀλλὰ καὶ λοιμὸς τηνικαῦτα ταῖς χώραις
ἐνέσκηψεν, ἐξ Αἰθιοπίας ἀρξάμενος καὶ πᾶσαν σχε-
δὸν ἐπινεμηθεὶς χώραν ἑῴαν τε καὶ ἑσπέριον, καὶ
πολλὰς τῶν πόλεων τῶν οἰκητόρων ἐκένωσεν, ἐπὶ
πεντεκαίδεκα διαρκέσας ἐνιαυτούς. οἵ γε μὴν Σκύ-
θαι τεταγμένα παρὰ Ῥωμαίων κατὰ συνθήκας λαμ-
βάνοντες ἐπετείως, ἥκασι ταῦτα ληψόμενοι, καὶ
ἥττονα λέγοντες εἶναι τῶν ὑπεσχημένων τὰ σφίσι
διδόμενα, ἀπῄεσαν ἀπειλούμενοι. Αἰμιλιανὸς δέ τις
Λίβυς ἀνήρ, ἄρχων τοῦ ἐν Μυσίᾳ στρατεύματος,
τοῖς στρατιώταις δώσειν πάντα τὰ τοῖς Σκύθαις δι

P.188, l. 6
τοίνυν ὁ Ναρσῆς τῷ Βαρὰμ νίκην ἤρατο περιφανῆ, πολλοὺς

μὲν τῶν Περσῶν ἀνελών, ζωγρήσας δὲ περὶ ἑξακισχιλίους, οὓς
τῷ Χοσρόῃ προσήγαγεν· ὁ δὲ κατηκόντισεν ἅπαντας. ὅσοι δ'
ἐν τοῖς ζωγρηθεῖσιν ἦσαν τοῦ Τούρκων ἔθνους τῷ Βαρὰμ
συμμαχοῦντες, τούτους ἀνέπεμψεν εἰς Μαυρίκιον, ὧν πολλοὶ
ἐπὶ τῶν μετώπων σταυροὺς ἔφερον, καταστιχθέντων αὐτοῖς τῶν
ἐπισκυνίων καὶ μέλανος ἐγχεθέντος τοῖς στίγμασιν εἰς τύπον
σταυροῦ. οἳ περὶ τούτου ἐρωτώμενοι ἔλεγον πρὸ καιροῦ ἱκανοῦ
λοιμῷ τὸ γένος αὐτῶν διαφθείρεσθαι, τινὰς δὲ τῶν παρ' αὐτοῖς
χριστιανῶν ὑποθέσθαι τοῦτο αὐτοῖς, καὶ μηδένα τῶν τοῦτο πε-
ποιηκότων κινδυνεῦσαι ἐκ τοῦ λοιμοῦ. ὁ μὲν οὖν Βαρὰμ ἡττη-
θεὶς φυγῇ τὴν σωτηρίαν ἐπραγματεύσατο· ὁ δὲ Χοσρόης εἰς
τὴν ἰδίαν ἀρχὴν καὶ χώραν ἐπανελήλυθε. λέγεται δὲ πρὸ τῆς
νίκης, τοῦ στρατηγοῦ τῶν Ῥωμαίων ἄλλως διατιθέναι σκεπτο-
μένου τὸν πόλεμον, τὸν Χοσρόην ἐνίστασθαι μὴ κατὰ τὸ δοκοῦν
ἐκείνῳ συγκροτῆσαι τὴν μάχην, ἀλλ' ἄλλον ὑποτιθέναι τρόπον·
τὸν δὲ στρατηγὸν ἀσύμφορον εἶναι λέγειν τὸ οὕτω μαχέσασθαι,
καὶ τὸν Χοσρόην τοῦ σκοποῦ μὴ μεθίεσθαι, ὥστε παροξυν-
θέντα τὸν στρατηγὸν ἀποσκῶψαι πρὸς τὸν Χοσρόην, ἀστρατή-
γητον αὐτὸν εἰπόντα καὶ ἀδαῆ πολεμικῶν παρατάξεων. τὸν
δὲ δηχθέντα ἐπὶ τοῖς σκώμμασιν, ὄντα δὲ καὶ ἐν γνώσει τῆς
474

P.490, l. 16
ἐπείληπτο. παιδίον δ' ἐλέγετο, οὐχ ὅτι παιδικῆς ὢν ἡλικίας

τῆς βασιλείας ἐκράτησεν (ἤδη γὰρ ἀνδράσι συντέτακτο), ἀλλ'
ἀντιδιαστελλόμενος πρὸς τὸν μητροπάτορα Ῥωμανόν, ὄντα πρε-
σβύτην καὶ ὑπερήλικα. εἰ δέ τις εἴποι παιδίον αὐτὸν καλεῖσθαι,
ὅτι καὶ παιδαριώδης ἦν αὐτῷ ἡ ζωή, καὶ τοῦτο τῷ ἐκείνου
ἤθει ἁρμοδιώτατον. ἄρτι δὲ τῶν σκήπτρων γενόμενος ἐγκρατὴς
τὸν υἱὸν αὐτοῦ Βασίλειον ταινιοῖ καὶ κλήσεως βασιλικῆς ἀξιοῖ.
εἶτα καὶ δεύτερος αὐτῷ ἐτέχθη υἱός, ἐπὶ τῷ πάππῳ Κωνσταν-
τίνῳ τὴν κλῆσιν λαχών. αὐτὸς μὲν οὖν ὁ Ῥωμανὸς τρυφαῖς
καὶ ἡδυπαθείαις ἐξέδωκεν ἑαυτὸν καὶ ἐκδεδιῃτημένῃ ζωῇ καὶ
ἀνδράσι συνῆν διεφθαρμένοις τε καὶ λοιμοῖς, τὴν δὲ τῆς βα-
σιλείας διοίκησιν ὑπὸ τὸν πραιπόσιτον καὶ παρακοιμώμενον τὸν
Βρίγγαν Ἰωσὴφ ἐποιήσατο.
Πέμπεται τοίνυν Νικηφόρος μάγιστρος ὁ Φωκᾶς ὁ δομέ-
στικος τῶν σχολῶν κατὰ τῶν ἐν Κρήτῃ Σαρακηνῶν σὺν ἀξιο-
μάχῳ στρατῷ καὶ δι' ἑπτὰ μηνῶν πολλάκις τοῖς βαρβάροις
συμπλακεὶς καὶ πᾶσαν πολιορκητικὴν τοῖς αὐτῶν ἄστεσιν ἐπ-
αγαγὼν μηχανήν, ὑφ' ἑαυτὸν αὐτὰ ἐποιήσατο· εἶτα καὶ τὴν αὐ-
τῶν μητρόπολιν τὸν Χάνδακα ἐξεπόρθησε καὶ τὸν ἀρχηγὸν
τῶν ἐν Κρήτῃ Σαρακηνῶν, Κουρούπην καλούμενον, ἐχειρώ

P.679, l. 8
καὶ ἀνεβάλλετο, ἵνα μὴ πρόηται ὀβολόν. ἐκεῖνος δ' ἔλεγεν ὅτι

ἀκαταγώνιστον τὸ ἔθνος ἐστί· πρέσβεις δὲ πρὸς τοὺς αὐτῶν
ἡγεμονεύοντας ἐσταλκὼς μετὰ δώρων ἐπειρᾶτο τούτοις πεῖσαι
τὸ βάρβαρον σπείσασθαι. πάντων δὲ ἀναφανδὸν λοιδορουμένων
τῷ βασιλεῖ ὡς διὰ φειδωλίαν μὴ κατὰ τῶν βαρβάρων ἐπεξιόντι,
τῆς μὲν πόλεως ἐξεδήμησε, περὶ δὲ Χοιροβάκχους ἐσκήνωσεν,
οὐ πλείους, ὡς λέγεται, τῶν ἑκατὸν πεντήκοντα μεθ' ἑαυτοῦ
ἐπαγόμενος, φροντίζων δὲ περὶ στρατεύματος συλλογῆς. ἐν
τούτοις δ' ἠγγέλη αὐτῷ ἡ τοῦ ἔθνους καταστροφή. ἐνσκήψαντος
γὰρ ἐκείνῳ λοιμοῦ, καὶ κακωθέντι σφοδρῶς ἐξ αὐτοῦ οἵ τε
Πατζινάκαι καὶ οἱ παρακείμενοι Βούλγαροι ἠσθενηκότι ἐπέθεντο
καὶ ἄρδην αὐτὸ διεφθάρκασι, μόλις τῶν ἡγεμόνων μετ' ὀλίγων
δυνηθέντων διαβῆναι τὸν Ἴστρον. ἦν δὲ τὸ σύμπαν τοῦ στρα-
475
τηγήματος τῆς θείας δυνάμεως· ἀπογνοὺς γὰρ ὁ βασιλεὺς πάν-

τοθεν πρὸς τὸ θεῖον κατέφυγε, δάκρυσι καὶ συντριβῇ καρδίας
τούτου δεόμενος καὶ τὴν ἐκεῖθεν ἐκκαλούμενος ἀρωγήν.
Ταῦτα δ' ἐν τῷ ἕκτῳ ἔτει ἐπράχθη τῆς βασιλείας τούτου
τοῦ αὐτοκράτορος. πρὸ δὲ τούτου σεισμὸς ἐγένετο μέγας κατὰ
τὴν κγʹ τοῦ Σεπτεβρίου μηνός, ὑφ' οὗ καὶ ναοὶ καὶ οἰκίαι
πολλαχοῦ ἠρειπώθησαν. ὅτε καὶ τὸ κατὰ Κύζικον Ἑλληνικὸν

P.714, l. 16
ἡγεμονεύοντα Ῥομπέρτον τὴν ἐκείνου θυγατέρα τῷ υἱῷ ἐμνη-

στεύσατο, ἣν καὶ ἀχθεῖσαν Ἐλένην μετωνόμασεν. ἐτέχθη δὲ
τότε ἐν τῷ Βυζαντίῳ παιδίον, ἕνα ἔχον κατὰ τὸ μέτωπον
ὀφθαλμὸν καὶ τραγοσκελές. τῶν μέντοι βαρβάρων τὴν ἑῴαν
ληιζομένων καὶ οἷς ἐντύχοιεν ἔργον τιθεμένων μαχαίρας, φεύ-
γοντες οἱ Ἀσιανοὶ τῇ Κωνσταντίνου προσῄεσαν. μή τινος δὲ
προνοουμένου τῶν κοινῇ συμφερόντων (ὁ γὰρ βασιλεὺς περὶ
λόγους ἠσχόλητο καὶ ἰάμβους συντιθέναι πρὸς τοῦ Ψελλοῦ ἐδι-
δάσκετο), σιτοδεία τοὺς ἐν τῇ πόλει ἐπίεζεν. ἵνα δ' ἐκφαντι-
κώτερον τὸ πάθος ἐκτραγῳδήσαιμι, λιμὸς ἦν ἄντικρυς τὸ κα-
κόν, τῷ δὲ παρείπετο καὶ λοιμός, κἀκ τούτου συνέβαινον θά-
νατοι καὶ οὗτοι συχνοί τε καὶ ἀλλεπάλληλοι, ὥστε ἀδυνατεῖν
τοὺς ζῶντας ταφῇ παραδιδόναι τοὺς θνήσκοντας. τοσοῦτοι
γὰρ ἦσαν ὡς πολλάκις πολλοὺς ἐν μιᾷ κλίνῃ ἐκφέρεσθαι, κἀν
ταῖς ἀμφόδοις δὲ ἀτάφους κεῖσθαι πολλούς. ἐντεῦθεν πάντα
κατηφείας μεμέστωτο διά τε ταῦτα καὶ ὅτι καὶ ἀδίκοις εἰσπρά-
ξεσιν ἐπιέζετο τὸ ὑπήκοον.
Οὕτω δὲ τῶν πραγμάτων ἐχόντων, οἱ τῶν ἑῴων ἀρχόντων
προέχοντες συνελθόντες ἀποστασίαν ὠδίνησαν, καὶ τὸν κουρο-
παλάτην Νικηφόρον τὸν Βοτανειάτην εἰς βασιλέα προείλοντο
καὶ ἀνηγόρευσαν αὐτοκράτορα. τοῦτο τὸν βασιλέα θορύβου
Ιωάννης ΖωναράςLexicon alpha, p.122, l. 34
μίαν, ἀλλ' ὄνομα. ἡ γὰρ ἀντωνυμία ἀντὶ ὀνό-

ματος παραλαμβάνεται. τὸ δὲ ἄλλος ἀόριστον,
διότι καὶ γ καὶ β. τὸ ἐκεῖνος καὶ οὗτος καὶ
τὰ λοιπὰ ἢ δεῖξιν σημαίνει, ἢ ἀναφοράν· τὸ δὲ
476
ἄλλος οὔτε δεῖξιν σημαίνει, οὔτε ἀναφορὰν, καὶ

ἔστιν ὄνομα.
Ἁλμυρός. ὡς τὸ τόλμη τολμηρὸς, οὕτω καὶ ἅλ-
μη ἁλμυρός. καὶ ὡς τηρὸς, τύρος. κυρίως δὲ
τίθεται ἡ λέξις ἐπὶ τῶν ἅλας μυρωμένων πο-
ταμῶν, ὅ ἐστιν ἐκχεομένων.
Ἀλοιμός. ἡ ἐπάνω [τῆς] τοῦ θαλάμου γανώ-
σεως ἐνιεῖσα ἐπάλειψις, καθάπερ πετάλωσις
οὖσα ἐν αὐτῷ. ὡς οὖν λείπω λοιμὸς, οὕτω ἀλεί-
φω ἄλοιμος.
Ἄλπις. ὄρος μέγα τῆς Εὐρώπης, ἀφ' οὗ ῥεῖ ὁ
Ἴστρος· καὶ ἄλλο δυτικώτερον, ἀφ' οὗ ῥεῖ ὁ Ῥῆ-
νος ποταμός. Ἄλπις δὲ λέγεται ἀπὸ τινὸς Ἄλ-
πιος, ὑπὸ τοὺς τόπους ἀνῃρημένου· ἢ παρὰ
τὸ ἄλτον, ὃ σημαίνει τὸν ὑψηλόν.
Ιωάννης ΖωναράςLexicon kappa, p.1151, . 6
Καλάβροψ. ἡ ποιμενικὴ ῥάβδος.

†Καλλιτόκεια.
Κάλυξ. ἄνθος ῥόδου μήπω ἀνοιγέν.
Καλλιῤῥόη. πηγὴ καλῶς ῥέουσα.
Καλοκᾀγαθία. ἡ ἀγαθότης.
Καλιά. ἡ νοσσιά.
Καλύπτρα. κόσμος καὶ σκέπασμα τῆς κεφαλῆς.
Καλλιέπεια. ἡ εὐφράδεια.
Κακία. διώνυμός ἐστιν ἡ λέξις. ἡ ὄντως κα-
κία, οἷον μοιχεία, πορνεία, πλεονεξία. λιμὸς δὲ
καὶ λοιμὸς, θάνατος καὶ νόσοι καὶ τἄλλα οὐκ
ἔστι κακία, διότι πολλάκις ἡμῖν ἀγαθῶν αἴτια
γίνονται. καὶ περὶ ταύτης φησὶν ὁ προφήτης·
οὐκ ἔστι κακία ἐν πόλει, ἣν κύριος οὐκ ἐποίη-
σεν. κακία καὶ ἡ παρεκτροπὴ τοῦ ἀγαθοῦ ἢ
κρίσις διεφθαρμένη τοῦ νοῦ. ἢ τὸ δι' ἑαυτοῦ
φευκτὸν ὂν καὶ βλάπτον.
Ιωάννης ΖωναράςLexicon kappa, p.1244, l. 1

477
Κοιρανέων. διατάσσων, ἐπερχόμενος, καὶ τὸ

τοῦ κοιράνου ἔργον ἐπιτελῶν.
Κοιμῶμαι. ἀπὸ τοῦ κῶ τοῦ σημαίνοντος τὸ ὑπνῶ
γίνεται κείω, ὡς θῶ, θείω, σῶ, σείω. ὁ
παθητικὸς ἐνεστὼς κεῖμαι κατὰ συγκοπὴν, ἀφ'
οὗ ὄνομα ῥηματικὸν κοίμη, ἐξ οὗ ῥῆμα δευτέ-
ρας συζυγίας τῶν περισπωμένων κοιμῶ, κοι-
μᾷς· τὰ γὰρ ἀπὸ τῶν εἰς η θηλυκῶν γινό-
μενα ὀνόματα δευτέρας συζυγίας εἰσὶν ὡς ἐπὶ
τὸ πλεῖστον. ὁ δὲ Ὦρος ὁ Μιλήσιος παρὰ
τὸ κείω κοιμὸς, ὡς λείπω, λοιμὸς, καὶ ῥῆμα
κοιμῶ.
Κοκκύζω. ἐπὶ ὄρνιθος. κωκύω δὲ, τὸ θρηνῶ,
ἐπὶ ἀνθρώπου, μέγα.
Κολαβρισθείησαν. περιῤῥαγείησαν. χλευασθείη-
σαν. ἐκτιναχθείησαν. εὐτελεῖς νομισθείησαν.
ἐν τῷ Ἰὼβ ἡ λέξις αὕτη.
Ιωάννης ΖωναράςLexicon lambda, p.1315, l. 28
ἐστι τὸ πρῶτον ἐν τῇ διανοίᾳ ἀνελθὸν νόημα.

λογισμός ἐστιν ἀόρατος κίνησις καὶ ταραχὴ
πράγματος. λογισμός ἐστιν ἡ ποιὰ τοῦ διαλο-
γισμοῦ κίνησις. λογισμὸς δαιμονιώδης ἐστὶν εἰ-
κὼν αἰσθητῶν πραγμάτων συνισταμένη κατὰ
διάνοιαν, μεθ' ἧς ὁ νοῦς κινούμενος ἐμπαθῶς
λέγει ἢ πράττει τι ἀνόμως ἐν τῷ κρυπτῷ πρὸς
τὸ μορφούμενον εἴδωλον ἐκ διαδοχῆς ὑπ' αὐ-
τοῦ. ἐπιλογισμὸς δὲ ἐστὶν ἐναντίον λογισμοῦ.
Λοιγός. ὁ ὄλεθρος.
Λοιμός. νόσος μεταδοτικὴ ἢ φθορά. κυρίως δὲ
λοιμὸς ὁ ἐπὶ κακίᾳ πολύς. †ἢ ὁ κακὸς δικα-
στής.
Λοίσθιος. ὁ ἔσχατος. καὶ λοῖσθος καὶ λοί-
σθιον. οἱ μὲν παρὰ τὸ ὄλισθος καθ' ὑπερβι-
βασμὸν τοῦ λ, λοῖσθος, λοίσθιος, οἷον ἐξολι-
σθήσας καὶ ἐμποδισθείς. ἢ παρὰ τὴν λαίστην,
ὃ σημαίνει τὴν λοιδορίαν καὶ αἰσχύνην, λαῖσθος
καὶ λοῖσθος. οἷον·

478
λογισμός ἐστιν ἀόρατος κίνησις καὶ ταραχὴ

πράγματος. λογισμός ἐστιν ἡ ποιὰ τοῦ διαλο-
γισμοῦ κίνησις. λογισμὸς δαιμονιώδης ἐστὶν εἰ-
κὼν αἰσθητῶν πραγμάτων συνισταμένη κατὰ
διάνοιαν, μεθ' ἧς ὁ νοῦς κινούμενος ἐμπαθῶς
λέγει ἢ πράττει τι ἀνόμως ἐν τῷ κρυπτῷ πρὸς
τὸ μορφούμενον εἴδωλον ἐκ διαδοχῆς ὑπ' αὐ-
τοῦ. ἐπιλογισμὸς δὲ ἐστὶν ἐναντίον λογισμοῦ.
Λοιγός. ὁ ὄλεθρος.
Λοιμός. νόσος μεταδοτικὴ ἢ φθορά. κυρίως δὲ
λοιμὸς ὁ ἐπὶ κακίᾳ πολύς. †ἢ ὁ κακὸς δικα-
στής.
Λοίσθιος. ὁ ἔσχατος. καὶ λοῖσθος καὶ λοί-
σθιον. οἱ μὲν παρὰ τὸ ὄλισθος καθ' ὑπερβι-
βασμὸν τοῦ λ, λοῖσθος, λοίσθιος, οἷον ἐξολι-
σθήσας καὶ ἐμποδισθείς. ἢ παρὰ τὴν λαίστην,
ὃ σημαίνει τὴν λοιδορίαν καὶ αἰσχύνην, λαῖσθος
καὶ λοῖσθος. οἷον·
(Θηλυκόν.)
Λογάς. ἐκλεκτὴ, φρόνιμος.

Λογίαι. καρποφορίαι. ἐκλογαί.
Λογικὴν τερθρείαν. ῥητορικὴν φλυαρίαν.
Λοιβή. ἡ σπονδή. ἡ θυσία.
Λοιδορία. ἡ ἐν φανερῷ κακηγορία ἢ λαθραία
μέμψις. παρὰ τὸ λοιμὸς λοιμορία καὶ λοιδορία.
ἢ παρὰ τὸ βάλλειν τοὺς λόγους ὡς δόρατα.
Λοίμη. ἡ φθορά. λύμη δὲ ἡ βλάβη, ψιλόν.
†Λοισθία. ἡ ἐσχάτη.
Λοισθώνη. θρασεῖα.
Λοπάς. ἡ χύτρα.
Λόρδωσις. ἐμπρόσθιον κύρτωμα. ὕβωσις δὲ, τὸ
μετὰ τὴν κεφαλὴν πρὸ τῆς ῥάχεως πάθος. κύρ-
τωσις δὲ τὸ μέσον τῆς ῥάχεως.

479
Π. Τὸ Π μετὰ τοῦ Α. (Ἀρσενικόν.)
Παγκρατιασταί. ἀθληταὶ, ἀγωνισταί.

Παγετός. τὸ ψύχος. ἐκ τοῦ πήσσω, τὸ πηγνύω.
Πάγουροι. παρὰ τὸ οὐρεῖν, ὅ ἐστι φυλάσσειν
ἐν τοῖς πάγοις· πάγοι δὲ οἱ κρημνώδεις τόποι.
Παιάν. ὕμνος ᾀδόμενος εἰς Ἀπόλλωνα ἐπὶ ἀφέσει
λοιμοῦ, κατὰ τὴν φλυαροκοπίαν τῶν Ἑλλήνων.
Παῖς. ἀπὸ ἐτῶν εʹ ἕως ἐτῶν ιδʹ. παρὰ τὸ παίζω.
Παίονες. γένος Λατῖνον ἢ ἔθνος Θρᾳκικόν. οἱ
δὲ Μακεδόνας. τινὲς δὲ τοὺς νῦν καλουμένους
Πανονίους. Πανόνιοι δὲ οἱ Βούλγαροι.
Παιδοτρίβης. γυμναστής· παιδαγωγός· ἀλεί-
πτης.
Παῖς. παρὰ τὸ παίζω, παίσω, ἀποβολῇ τοῦ ω
παῖς. φίλον γὰρ τοῖς παισὶ τὸ παίζειν. ἢ παρὰ
τὸ πάλλεσθαι. εὐκίνητος γὰρ ἡ ἡλικία. ὁ δὲ
Ἡρωδιανός· παρὰ τὸ βαίειν γίνεται βαῖς καὶ
Laonicus Chalcocondyles Hist., Historiae Vol. 1, p.66, l. 8
ἀνιοῦσα, καὶ ἄλλαι μὲν οὐκ ὀλίγαι πόλεις, ἀποδέουσαι τούτων

ὀλίγῳ τινί, ἀμφὶ τὰς διακοσίας. ἐς δὲ τυραννίδας τρεῖς μάλιστά
πῃ διέλοι τις τῆς Γερμανίας ἡγεμόνας, τῆς τε Βαζιλείης πόλεως
καὶ Ἀουστρίας καὶ Βρέμης τῆς ἄνω Γερμανίας γενομένης. ἔστι
δὲ γένος τοῦτο μέγα καὶ ἐπὶ πολὺ διῆκον τῶν κατὰ τὴν οἰκου-
μένην, μετά γε Σκυθῶν τῶν νομάδων δεύτερον, ὡς εἰ ταὐτὸ
φρονοίη, καὶ ὑφ' ἑνὶ ἄρχοντι ἡγεμόνι, ἀμάχητόν τε ἂν εἴη καὶ
πολλῷ κράτιστον. ὑγιεινότατον δὲ ὂν ἅτε ὑπὸ τὴν ἀρκτῴαν μοῖ-
ραν τεταγμένον καὶ περὶ τὴν ταύτῃ μάλιστά πη μεσόγαιον, θα-
λάττῃ οὐ πάνυ τι προσχρωμένους, εὐνομεῖται μάλιστα δὴ ἐθνῶν,
ὧν ἡμεῖς ἴσμεν, οὔτε λοιμοῦ, ὃς δὴ ὑπὸ τῆς τοῦ ἀέρος σήψεως
ἐπιγενομένης μάλιστα ἐπιφοιτῶν τοῖς ἑῴοις ἀπόλλυσι πολύ τι
μέρος τῶν ταύτῃ οἰκούντων, οὔτε ἄλλων δὴ νόσων τῶν ἐς ἡμᾶς
πάνυ τι εἰωθότων θέρους τε καὶ φθινοπώρου ἐπιφοιτᾶν ἐπι-
χωριαζόντων αὐτοῖς θαμά, ὥστε καὶ ἱκανόν τι ἀπογίνεσθαι τοῦ
γένους τούτου, οὔτε σείει, ὅ τι καὶ ἄξιον λόγου. ὕει δὲ θέρους
μάλιστα δὴ ἐν ταύτῃ τῇ χώρᾳ. πολιτεύεται δὲ κατὰ ταὐτὰ Ῥω-
μαίοις ἔς τε δίαιταν καὶ ἤθη τετραμμένον, συμφερόμενον τά τε
480
ἄλλα Ῥωμαίοις, καὶ ἐς τὴν θρησκείαν Ῥωμαίων μάλιστα δὴ

τῶν πρὸς ἑσπέραν δεισιδαιμονεῖν. νομίζεται δὲ παρὰ τούτοις καὶ
μονομαχία μάλιστα δὴ τῶν ἄλλων ἐθνῶν, ὥστε
τε νεήλυδας τετρωμένους καὶ ἐς φόβον καθισταμένους, τὰ στρα-

τεύματα αὐτῷ δρασμῷ τε ἐπεχείρει. νυκτὸς δὲ γενομένης παραγ-
γείλας ἐς τὰ στρατόπεδα συσκευάζεσθαι καὶ προϊέναι, ᾗ ἂν
αὐτὸς ἐξηγοῖτο, ἀπεχώρει ὑπὸ τὴν νύκτα, καὶ ἐξελαύνων ἐδεδίει,
μὴ οἱ Παίονες τῷ λοιπῷ στρατεύματι διαβάντες ἐπικέοιντο, καὶ
σφίσι χαλεπὴ γένοιτο ἡ ἀπαλλαγὴ καὶ ἡ ἐπ' οἴκου αὐτῶν κομιδή.
καὶ δοκεῖ ἄν μοι καὶ τοὺς Παίονας κατὰ νώτου γενέσθαι τῷ
βασιλέως στρατῷ, εἰ μὴ ὁ Χωνιάτης ἀποτρεπόμενος οὐκ εἴα
ἐπιδιώκειν, ἐπιστάμενος τοὺς Τούρκους, ἐπειδὰν σφίσι κίνδυνος
ἐπιστῇ, τότε πολλῷ τῷ μέσῳ σφῶν αὐτῶν γίγνεσθαι ἀμείνους
αἰεὶ καὶ ἀνεχομένους γίγνεσθαι. δοκεῖ δὲ καὶ ὑπὸ τοῦ λοιμοῦ, ὃς
ἐπεγένετο τοῖς Παίοσιν ἐς τὸ στρατόπεδον καὶ ἐπίεζεν αὐτοὺς
πάνυ, ὥστε μηδὲ ἀναπνεῦσαι ἐπὶ συχνόν τινα χρόνον. Ἰωάννης
δὲ αὐτός τε ἐτρώθη ἐνταῦθα, καὶ οὐ πολλῷ ὕστερον ἀπέθανε.
δοκεῖ δέ μοι καὶ τοῦτο μάλιστα αἴτιον γενέσθαι τοῖς Παίοσι
τοῦ μὴ ἐπιδιῶξαι τὸν βασιλέως στρατόν.
διεγένετο. πρὸς δὲ καὶ ἐς τοὺς Τούρκους οὐκ ὀλίγα ἀποδειξάμε-

νος ἔργα, εἰ μὴ διὰ τὸ πλῆθός τε καὶ ἀρετὴν αὐτῶν οὐκ ἐδόκει
ἄν ποτε περιγενέσθαι τῆς βασιλέως δυνάμεως, καὶ αὐτὸς ἕῳ
ἅμα ἐχειρώσατο τὰ τῶν Παιόνων στρατεύματα. ἀχθομένων δὲ
αὐτῷ τῶν λοιπῶν τῆς Παιονίας δυνατῶν, καὶ οὐκ ἀξιούντων ὑπ'
αὐτοῦ ἄρχεσθαι, ὅμως ἐπεκράτει τε τῶν πραγμάτων, ξυνομολο-
γούντων ἤδη κἀκείνων, καὶ οὐκ ἐχόντων, ὅπως μὴ συγχωρῶσιν
ἀνδρὶ εὐδοκιμοῦντι τε ἁπανταχῇ, καὶ τήν τε ἀρχὴν ἐπὶ τὸ κράτι-
στόν τε καὶ ἀσφαλέστερον διέποντι. δοκεῖ δὲ οὗτος ἀνὴρ σπουδῇ
τὰ πάντα κατεργάζεσθαι, καὶ ἐν δέοντι χρῆσθαι τοῖς πράγμασιν
αὐτίκα, ὅποι ἂν δέοι, παραγενόμενον. λέγεται δὲ καὶ ὑπὸ λοιμοῦ
ἀπενεχθέντα ἀποθανεῖν.
Περὶ δὲ Καπιστράνου τοσόνδε ἐπιστάμενος μνήμην ποιήσο-
μαι, ὡς Βερναρδίνου τοῦ Κανιλίου γενόμενος ὀπαδός, μεγάλα
481
ἐς τὴν τοῦ κυρίου Ἰησοῦ θρησκείαν διδάξαντος, καὶ αὐτὸς ἐπὶ

μέγα δόξης τε καὶ κλέους ἐχώρησεν ἀνὰ πᾶσαν σχεδόν τι τὴν
ἑσπέραν, ἐς τὰ πρῶτα ἀνήκων σοφίας τε ἅμα καὶ θεωρίας.
καὶ τῷ μὲν δὴ Βερναρδίνῳ τελευτήσαντι οἱ περὶ τὴν Ἰταλίαν
ἀνάγουσί τε τιμὰς ὡς ἥρωϊ καὶ ναοὺς ἀνοικοδομοῦσι, καὶ ἱερω-
μένα ἐστὶν αὐτῷ οὐκ ὀλίγα ἀνὰ τὴν Ἰταλίαν ἀγάλματα ὡς ἀνδρὶ
εὐαγεῖ τε καὶ δαιμονίῳ γενομένῳ. λέγεται δὲ καὶ θαύματος ἄξια
ἄπρακτος, διερχόμενος ἐν τοῖς Μεσοχαλδίοις. ἔφυγον γοῦν ἁπαξά-

παντες ἄρχοντες, οἱ μὲν διὰ πλοίων οἱ δὲ διὰ ξηρᾶς, ἐπ' ἐλεύ-
σει τῆς Ἰβηρίας· οἳ καὶ ἐλθόντες ὕστερον, διαβάντος τοῦ ζύχη,
ἐν Τραπεζοῦντι ὠνειδίζοντο παρὰ τοῦ βασιλέως, γυναικωτοὺς
ἀποκαλῶν αὐτοὺς καὶ ἀνάνδρους καὶ προδότας τῆς πατρίδος
αὐτῶν.]
Καὶ ταῦτα μὲν γέγονεν ἐν Τραπεζοῦντι· ὁ δὲ τῆς Ἀμασίας
ὕπαρχος, Χιτήρης ὀνόματι, στρατευσάμενος καὶ ἄφνω ἐπεισπεσὼν
ἐν Τραπεζοῦντι, τούς τε ἐν τῇ ἀγορᾷ καὶ ἐν χώραις, τοὺς ἐν
τῇ πόλει οὐκ ὀλίγους συνέλαβεν, ἐς δισχιλίους τοὺς πάντας
γενομένους. καὶ ἐρήμου ἤδη οὔσης τῆς πόλεως τῇ τοῦ λοιμοῦ
βίᾳ καὶ προσδοκίμου ἁλώσεσθαι, διαπραξάμενος χρήμασιν ὁ
τῆς πόλεως βασιλεὺς Ἰωάννης, ὥστε ὑπόφορον ἔχειν τὴν πόλιν
Μεχμέτῃ τῷ βασιλεῖ τοῦ λοιποῦ, τούς τε αἰχμαλώτους, οὓς
ἔλαβε Χιτιρμπέης, ἀποδοθῆναί οἱ, καὶ αὐτὸν ἡσυχίαν ἄγειν
ἀπάγοντα τῷ βασιλεῖ φόρον, δισχιλίους χρυσίνους. ὕστερον μέν-
τοι καὶ ὁ βασιλεὺς Ἰωάννης ἀπέστειλε τὸν αὐτὸν ἀδελφὸν Δαβὶδ
δεσπότην ὡς τὸν βασιλέα, καὶ ἠξίου τε τοῦτον ἐμπεδοῦν τὰς
σπονδάς, ὃ καὶ γέγονεν, ἐπὶ φόρον χρυσίνους τρισχιλίους.
ἡ μὲν φρουρὰ ἀνεχώρησε, Τοῦρκοι δὲ ἄνδρες ἐπετρόπευον τὰς

νήσους. Λῆμνος μέν, ὡς ἐπέπλευσε σφίσιν ὁ στόλος, προσεχώ-
ρησε, καὶ ἡ Ἴμβρος ἐποίει παραπλησίως, καὶ ἡ Θάσος ἔτι καὶ
Σαμοθρᾴκη. οὐ πολλῷ δὲ ὕστερον οἰχομένου τοῦ στόλου ἐς
Ῥόδον, Ἰσμαήλης ὕπαρχος καταστὰς ὑπὸ βασιλέως ἄρτι, ἐπι-
πλεύσας τήν τε Ἴμβρον καὶ Λῆμνον παρεστήσατο, καὶ τοὺς ἐν
αὐτῇ ἄνδρας τῶν Ἰταλῶν συλλαβὼν ἀπέπεμψεν ὡς βασιλέα.
οὗτοι μὲν οὖν ὡς ἀπήχθησαν, διεχρήσατο πάντας βασιλεύς,
διατρίβων ἐν Φιλιπποπόλει· ὑπεξεχώρει γὰρ ἐκ τῶν βασιλείων
διὰ τὸν λοιμὸν τότε ἐπιγινόμενον μέγαν. Θάσος δὲ καὶ Σαμο-
482
θρᾴκη οὐ προσεχώρησαν, ἀγνωμοσύνῃ χρησάμεναι. καὶ ὡς οὐ

πολλῷ ὕστερον Ζάγανος ἀπήλλαξέ τε Ἰσμαήλην καὶ κατέστη ἐς
τὴν Καλλιουπόλεως ἀρχήν, ἐπιπλεύσας Σαμοθρᾴκην τε καὶ
Θάσον ἐξελὼν ἠνδραποδίσατο. καὶ τούτους μὲν κατῴκισε βασι-
λεὺς ἐς τὸ Βυζάντιον· τὰς δὲ νήσους, καὶ ὅσοι ἐς τὰ ἄκρα
τῶν ὀρέων διέφυγον μὴ ἀνδραποδισθῶσι .....
Γεώργιος Παχυμέρης. Συγγραφικαὶ ἱστορίαι (libri vi de Michaele

Palaeologo) P.467, l. 11
δὴ καί, ναυαγίῳ χρησάμενοι, παρ' ὀλίγον ἦλθον τοῦ βυθισθῆναι. Ὡς δὲ

μόλις πολλὰ παθόντες ἀπέβαινον, τῷ μὲν ῥηγί, ἐν ἀρρωστίᾳ ὄντι χαλεπῇ,
προσελθόντες, τὰ βασιλικὰ ἐνεχείριζον γράμματα· ὁ δὲ ῥήξ, μὴ ἔχων
ὅ τι καὶ δρῴη, τοῦτο μὲν ἀρρωστῶν, τοῦτο δὲ καὶ πολέμοις
ἐνασχολούμενος,
ἀνήρτα τε τούτοις τὰ πράγματα καὶ πρὸς τῷ νοσοκομεῖσθαι ἦν. Οἱ δὲ
καθ' ἡμέραν θέαμα ἑώρων ἐλεεινὸν Ἀγαρηνῶν μεταξὺ καὶ Λατίνων·
ἔξω γὰρ θαλάσσης ἐπιταφρευσάμενοι, Ἰταλοὶ ὀχυρώματι ἐχρῶντο τῇ
τάφρῳ,
τὸ μεταξὺ κατέχοντες· Αἰθίοπες δέ, Καρχηδόνι φρουρίῳ τε καὶ
ὁρμητηρίῳ
χρώμενοι, εἶχον μὲν ἐν ἀσφαλεῖ καθῆσθαι, εἶχον δὲ καί, ὅπῃ παρείκοι,
θαρρούντως ὁρμᾶν. Καὶ συνεχῶς καθ' ἡμέραν διεπολέμουν πρὸς
ἀλλήλους,
ὡς πλείστους ἀμφοτέρωθεν πίπτειν. Ἐπέκειτο δὲ καὶ λοιμὸς ἰσχυρός,
ἔθνῃσκον δ' ἐπασσύτεροι, καὶ ὁ θάπτων οὐκ ἦν, πυραὶ δὲ νεκύων οὐ
καίοντο
κατατεθνηώτων. Ἡ τάφρος δ' ἐκείνη, εὐρεῖά τε καὶ βαθεῖα οὖσα, οὓς
ζῶντας ἐτήρει, τούτους καὶ θανόντας ἐδέχετο, καὶ οὕτω πλείστους ὥστε
καὶ ἀναχωματοῦσθαι κατὰ μέρη κινδυνεύειν ἀγχωμαλοῦσαν· οὕτω
συχνοί,
ἔνθεν μὲν τῷ πολέμῳ, ἐκεῖθεν δὲ τῷ λοιμῷ, ἔπιπτον. Ὁρμὴ δ' ἐκείνοις
ἀνέζει, ὡς ὑπὲρ σταυροῦ κινδυνεύουσι.
Τότε καὶ ὁ ῥήξ, ἐπεὶ χεῖρον εἶχε καί οἱ τὰ τῆς σωτηρίας ἀπέγνωστο,
ὅσον ἦν χρηματίσας ἐκείνοις καὶ δείξας ῥοπὴν πρὸς εἰρήνην ἔχων καί γ'
Γεώργιος Παχυμέρης. Συγγραφικαὶ ἱστορίαι (libri vii de Andronico

ταττε τὰς δυνάμεις, οὓς μὲν πέμπων εἰς σκῦλα καὶ ἁρπαγάς,
483
οἷς δ' ἐπὶ ἀνοικοδομὴν τῶν ἐκεῖ χρώμενος πολισμάτων, ἀποκα-

ραδοκῶν καὶ τὴν τῆς βασιλίσσης πρᾶξιν ἐπὶ τῷ ἀνεψιῷ Μιχαήλ,
ὡς λέλεκται. καὶ πρῶτον αὐτῷ τῶν ἔργων πύργοις ξυλίνοις αὐ-
θημερὸν εἰς εἴκοσι καὶ τέσσαρας ποσουμένοις περιβαλέσθαι Δη-
μητριάδα, διχῇ τε περιταφρεῦσαι, καὶ ὕδωρ ἐκ θαλάσσης ἐνεῖ-
ναι τοῖς τάφροις, καὶ οὕτως ἀνέδην κατ' ὀλίγον κτίζοντα ἀνεγεί-
ρειν λίθοις τὸ πόλισμα. διὰ ταῦτα καὶ ἀνοχὰς ἐποιεῖτο, καὶ
ἀεργὸς πρὸς τοὺς ἀντιπάλους ἐφαίνετο. (27) τοῦ γοῦν καιροῦ
τριβομένου νόσος ἐμπίπτει τῷ στρατιωτικῷ βαρεῖα πάντῃ καὶ
αὐτουργὸς τοῖς πολλοῖς θανάτου· βαρείας γὰρ χεῖρας ὁ λοιμὸς
ἐκείνοις ἐφῆκε, καὶ ἐπασσύτεροι ἔθνησκον. τέλος δὲ καὶ αὐτὸς
ὁ στρατηγὸς πρωτοβεστιάριος νόσου γέγονε παρανάλωμα, κἀν-
τεῦθεν οἱ περιληφθέντες μηδὲν τῶν γεναίνων πράξαντες ὑπανε-
ζεύγνυον. ὕστερον δὲ αὐτὴ καθ' αὑτὴν ἡ βασίλισσα συνάμα τῷ
ἀνδρὶ Νικηφόρῳ, δόλοις ὑπελθόντες καὶ ὅρκοις ἐξαπατήσαντες
τὸν Μιχαὴλ ὡς γαμβρὸν ἐπὶ τῇ θυγατρὶ ἀξόμενοι, μηδ' αὐτὸ
τὸ κεκωλυμένον ἐκ γένους ὑπονοήσαντα ὑπὸ χεῖρας ποιοῦνται, καὶ
τῷ βασιλεῖ, συχνὰ τῶν χρημάτων λαβόντες, πέμπουσι δέσμιον·
ὃν ὁ βασιλεὺς ὑπὸ φρουροῖς καὶ ἀνέσεσιν ἔχων ἐτίμα, καὶ τὴν
ἀνεψιὰν τὴν τοῦ Ἀσὰν θυγατέρα εἰς γάμον δὴ κατηγγύα.

μου” ἔφη “καὶ βασιλεῦ, ἐμοὶ μὲν σύνηθες πρὸς τὸν κύριον Ἀθα-
νάσιον ἐκ διαλειμμάτων τινῶν καιριακῶν παραγίνεσθαι. καὶ δὴ
καὶ παραγεγονὼς τὴν σήμερον κατηφείας εὗρον τὸν ἄνδρα μεστὸν
καὶ πλήρη συννοίας ὅσον εἰκάσαι. ὅθεν καὶ πρός με λέγων τὸ
ποιοῦν τὴν κατήφειαν ἐκ θάρρους οὗ πρὸς ἐκεῖνον ἔχω, ὀργήν
φησι θείαν ἐφειμένην τοῖς ἐνθάδε κατανοῶ καὶ αἴθ' εἴ τις ἴοι
καὶ βασιλεῖ ἀγγείλειε τὴν ἐμὴν συμβουλήν, μοναῖς ἁπάσαις
προστάξαι, πλὴν ἐκ τῆς σήμερον, παννύχους τοὺς ἐν αὐταῖς καὶ
ἐκτενεῖς ἱκετείας ἐπιτελεῖν, λέγοντας καὶ αὐτὴν τὴν ἐκτενῆ δέη-
σιν, ὑπὲρ τοῦ διαφυλαχθῆναι πᾶσαν πόλιν καὶ χώραν ἀπὸ λι-
μοῦ λοιμοῦ σεισμοῦ καταποντισμοῦ, καὶ ταῦτα πράττειν καὶ
τὴν σήμερον καὶ τὴν αὔριον καὶ τὴν μετ' ἐκείνην, καὶ ἐς ἀεὶ σχε-
δὸν ἐξιλεουμένους τὸ θεῖον διὰ τῆς συνεχοῦς παρακλήσεως. οὕτω
γάρ, οἶμαι, καὶ θεὸς ἀνεὶς τὴν ὀργὴν εὐμενὴς ἡμῖν γένοιτο.
ταῦτ' ἀκούσας ἐγὼ ἐλθὼν τῷ Ἡρακλείας μητροπολίτῃ τὸν λόγον
ἐκοινωσάμην, καὶ ὃς παρευθὺς ἐπείγει μοι τὴν πρὸς τὴν βασι-
λείαν σου ἄφιξιν ἐφ' ᾧπερ ἀνενεγκεῖν ὅσον παρὰ τοῦ ἀνδρὸς
ἤκουσα. πάρειμι τοίνυν καὶ λέγω, καὶ ὡς δόξει τῇ ἐκ θεοῦ βα-
484
σιλείᾳ σου, κελευέτω τε καὶ πραττέτω. πλὴν εἰ ἐν φροντίδι

ποιεῖς τὸν λόγον τῇ προσηκούσῃ, αὐτόθεν ἄρχεσθαι τὸ ἔργον κέ-
λευε γίνεσθαι κατὰ τὴν τοῦ εἰπόντος παραγγελίαν.

ἤκουσα. πάρειμι τοίνυν καὶ λέγω, καὶ ὡς δόξει τῇ ἐκ θεοῦ βα-

σιλείᾳ σου, κελευέτω τε καὶ πραττέτω. πλὴν εἰ ἐν φροντίδι
ποιεῖς τὸν λόγον τῇ προσηκούσῃ, αὐτόθεν ἄρχεσθαι τὸ ἔργον κέ-
λευε γίνεσθαι κατὰ τὴν τοῦ εἰπόντος παραγγελίαν. κἀμοὶ γὰρ
προσέταττε θεοῦ δέεσθαι, καὶ ἄλλους εἰς τοῦτο παρακαλεῖν εὐλα-
βεῖς ἄνδρας, ὅσους ἂν καὶ συνήθεις εἰδείην.” δέχεται τὸν λό-
γον ἀσμένως ὁ βασιλεύς. καὶ ὁ μὲν μοναχὸς εἰπὼν ἀπηλλάττετο,
βασιλεὺς δ' εἰς νοῦν στρέφων τὸ ἀγγελθέν, καὶ περὶ τῶν φρικω-
δῶν ἀπειλῶν τοῦ θεοῦ ἐννοούμενος ὧν ῥυσθῆναι κατὰ τὸ σύνη-
θες λέγοντας προσέταττεν ὁ εἰπὼν θεοῦ δέεσθαι, λιμὸν μὲν καὶ
λοιμὸν ὡς ἐν χρόνῳ καὶ διὰ μακροῦ ξυμβαίνοντας τῆς φροντίδος
ἐξῇρε (μηδὲ γὰρ ἐν τρισὶν ἡμέραις ταῦτ' ἐνσκῆψαι οἷά τ' εἶναι),
σεισμοῦ δὲ καὶ καταποντισμοῦ ἀναλαμβάνων ἔννοιαν δι' ἐννοίας
εἶχε τὸν λόγον. ὑπώπτευε δὲ καὶ τὸ τοῦ μοναχοῦ μήνυμα, τὴν
τοῦ καιροῦ αἰτιωμένου παραδρομήν, ὡς μηδὲ οἷόν τ' ἐσομένου,
ὡς ἔλεγεν, ἐντεῦθεν ἀνύσαι, μή πως ἐκεῖνος εἰδώς τι τῶν ἤδη
γενησομένων ἔλεγε. καὶ ταῦτα μὲν βασιλεύς· ἐβούλετο δ', οἶ-
μαι, ὁ λόγος καὶ ἄλλο τι δηλοῦν, τὸ κατὰ καιρὸν δηλαδὴ τὰς
ἀποστολὰς εἰς τὰς μονὰς γίνεσθαι, καὶ μὴ ἐξώρους ἐς ἅπαν ὀψὲ
τῶν νυκτῶν τῶν ἀποστόλων ἐφισταμένων. τέως δ' ὅμως ὑπέ-
κνιζε τὸν κρατοῦντα καὶ ἄλλο τι βαθύτερον ἐννοούμενον,

ἱκεσίαις ἐχρώμεθα πρὸς θεόν, τὸ οἴκτιστον. διεῖχε δὲ μόνος ὁ

πορθμὸς οὗτος. καὶ πολλάκις μὲν μεθ' ἡμέραν ἐφαίνοντο τοῖς
ἐντεῦθεν ἀφορῶσι καὶ πεζοὶ καὶ ἱππεῖς· κἄν που δέ τις ἢ ἐνδείᾳ
ἐξαπορούμενος κἀντεῦθεν ἐλπίζων κερδαίνειν ἐκ τῶν ὑπολελειμ-
μένων ἄλλοις, ἢ μὴν καὶ κατὰ χρείαν ἑτέραν ἢ τοῦ σφετέρου
κτήματος ἐπιμέλειαν ἐξορμᾶν ἐτόλμα, αὐτίκα ἢ ἡλίσκετο ἢ ἐκτεί-
νετο. καὶ πολλοὺς ἂν εἶδες ἐσφαγμένους ἢ τετρωμένους εἰς θά-
νατον, ἔστι δ' οὗ καὶ κεφαλῆς ἄνευ καὶ κόρσας ἀναύχενας. πε-
πλήθει δὲ τῶν ἀγρομένων ἡ πόλις, καὶ ἐστενοχωρεῖτο τοῖς παν-
ταχοῦ κειμένοις εἰκῇ τε καὶ ὑπαιθρίοις, πνοῇ ζῆν καὶ μόνῃ πι-
485
στευομένοις· λιμὸς γὰρ ἐντεῦθεν καί γε λοιμὸς τοὺς ἀθλίους διε-

μεριζέτην. καὶ οἱ ἀστικοὶ τοῦ κακοῦ παραπήλαυον, καὶ οἱ μὲν
αὐτίκα τοῖς δεινοῖς συνείχοντο καὶ ἄποροι διῄεσαν καὶ ἀμήχανοι,
οἱ δὲ ὅσον οὔπω τὰ τοῖς πλησίον συμβάντα καὶ ἑαυτοῖς ἐπ' ἴσης
ἤλπιζον. οἱ δὲ μὴ μόνον Χηλῇ τε καὶ Ἀστραβητῇ, ἀλλὰ καὶ
Ἱεροῦ φρουρίῳ προσβάλλοντες τὰ πάνδεινα διεπράττοντο, ὥσπερ
ὑπνώττοντος βασιλέως ἢ μὴ ζῶντος. Νικομήδεια δ' ἐξησθένει,
λιμῷ τε καὶ ἐνδείᾳ ὕδατος πρὸς τὸ ἀμηχανώτερον μετεβάλλετο.
ἡ δέ γε περίπυστος Νίκαια ἀποκέκλειστο, καὶ τὰς πέριξ χάριτας
ἀποκειραμένη ἐνδείᾳ καὶ αὕτη ἐστενοχώρητο. καὶ νῦν μὲν Βη-
λόκωμα, νῦν δ' Ἀγγελόκωμα, νῦν δ' Ἀναγουρδὴς καὶ Πλατανέα
Ducas Hist., Historia Turcobyzantina Ch. 18, sec. 3, l. 2
σιλεὺς εἰρηναίαν κατάστασιν ποιήσας καὶ αὐτὸν ἐν Ἀδριανουπόλει

πέμψας,
ἔστειλε Δημήτριον τὸν Λεοντάριν, ἄνδρα συνετὸν καὶ περὶ τὰ πολεμικὰ
εὔστρο-
φον, τοῦ παραλαβεῖν τὴν Θεσσαλονίκην. Ὁ δὲ παραλαβὼν αὐτὴν καὶ
μηνύσας
τῷ βασιλεῖ, εἰσάγει τὸν βασιλέα Ἰωάννην ἐντὸς καὶ δεικνύει τοῦτον
βασιλέα πά-
σης Θετταλίας. Ὁμοίως καὶ ἐν πάσαις ταῖς πόλεσι καὶ τοῖς πολιχνίοις
ἔστειλεν
ὁ βασιλεὺς Ῥωμαίους τῶν ἐνδόξων καὶ παρέλαβον πάντα διώξαντες τοὺς
Τούρ-
κους. Καὶ ἦν ἐν τοῖς Θρᾳκῴοις μέρεσιν εἰρήνη παντοία καὶ ἀστασίαστος
γαλή-
νη, τὰ δὲ τῆς ἕω ἐν μεγάλῃ ταραχῇ καὶ ἀθρόα μεταβολὴ τῶν ἡγεμόνων ἐν
ταῖς
ἐπαρχίαις.
Ἔαρος τοίνυν ἀρξαμένου καὶ τοῦ σφοδροῦ χειμῶνος ἐκείνου καὶ κλύ-
δωνος παρελθόντος, ἐγεγόνει λιμὸς ἰσχυρὸς καὶ λοιμὸς ἐν πάσαις ταῖς
ἐπαρχίαις,
αἷς οἱ πόδες τῶν Σκυθῶν ἐπάτησαν, καὶ ἐμφύλιοι πόλεμοι. Καταβὰς
τοίνυν ὁ
Καρμιάν, δοὺς ὁ Τεμὴρ ἄδειαν, ἔλαβε τὴν πατρικὴν αὐτοῦ ἐπαρχίαν,
Ἀλυσὰρ
ἐπονομαζόμενος. Ὁμοίως καὶ Σαρχὰν Λυδίαν τὴν πατρικὴν ἐπαρχίαν
πρὸς
ἑαυτὸν ἐποιήσατο. Ὁ Ὀρχὰν καὶ οἱ τοῦ Ἀτὴν δύο υἱοὶ Ὁμοῦρ καὶ Ἐσὲς
καὶ
486
αὐτοὶ τὴν Ἰωνίαν πᾶσαν ἐκληρώσαντο. Καὶ ὁ τοῦ Μανταχία Ἐλιὲζ καὶ
αὐτὸς
Καρίαν καὶ Λυκίαν ἐπεκτήσατο.
Οἱ δὲ καταλειφθέντες ἐν τῇ ἑῴᾳ τοῦ Παγιαζὴτ υἱοί, ὁ μὲν Μεχεμὲτ ἐν
Ἀγγύρᾳ ἦν τῆς Γαλατίας, ἐπεὶ οὐκ εἶχε κληρονόμον ἡ ἐπαρχία· ἦν δὲ καὶ
Joannes VI Cantacuzenus, Historiae Vol. 3, p.49, l. 16
συνετὴ μόνον καὶ δεινὴ χρήσασθαι πράγμασι μεγάλοις καὶ

μεταποιῆσαι, ᾗ ἐβούλετο, ἀλλὰ καὶ Ματθαῖον τὸν υἱὸν ἐξό-
χως τῶν ἄλλων μᾶλλον φιλοῦσα παίδων καὶ φιλουμένη ὑπ'
αὐτοῦ. ὅθεν οὐδὲ λόγων ἐδεήθη πρὸς αὐτὸν, ἀλλ' ἐκέλευε
μόνον, καὶ πάνθ' ὑπήκουεν ἐκεῖνος. ἔπειτα τοὺς τῆς στάσεως
αἰτίους λόγοις ἐπιπλήξασα καὶ ἀπειλήσασα τὰ δεινότατα, εἰ
τοιαῦτα αὖθις πανουργεύοιντο, (ἦσαν γὰρ αὐτῇ τῶν καθ' αἷ-
μα προσηκόντων,) καὶ τὸν υἱὸν, ὥσπερ καὶ πρότερον, πάνθ'
ὑπείκοντα προθύμως ἀποδείξασα βασιλεῖ τῷ πατρὶ, ἀνέστρε-
φε. γενομένη δὲ ἐν Βυζαντίῳ, Ἀνδρόνικον εὗρε τὸν νεώτε-
ρον ἀποτεθνηκότα τῶν υἱῶν ὑπὸ τοῦ τότε ἐνσκήψαντος λοιμοῦ,
ὃς ἐκ τῶν Ὑπερβορέων πρῶτον ἀρξάμενος Σκυθῶν, πάντα
ἐπέδραμε σχεδὸν τὰ παράλια τῆς οἰκουμένης καὶ τὸ πολὺ
διέφθειρε τῶν ἐνοικούντων. οὐ γὰρ Πόντον μόνον διῆλθε
καὶ Θρᾴκην καὶ Μακεδονίαν, ἀλλὰ καὶ Ἑλλάδα καὶ Ἰταλίαν
καὶ νήσους ἁπάσας, Αἴγυπτόν τε καὶ Λιβύην καὶ Ἰουδαίαν
καὶ Συρίαν, καὶ κύκλῳ πᾶσαν σχεδὸν τὴν οἰκουμένην. οὕτω
δὲ ἦν ἄμαχον τὸ κακὸν, ὡς μήτε δίαιταν μηδεμίαν, μήτε
ῥώμην σώματος δυνηθῆναι ἀντισχεῖν. πάντα γὰρ ὁμοίως
καθῄρει καὶ ἰσχυρὰ καὶ ἀσθενῆ σώματα, καὶ οἱ μάλιστα
θεραπευόμενοι ὁμοίως ἀπέθνησκον τοῖς ἀπορωτάτοις.
Ephraem Hist., Poeta, Chronicon L. 1326
ἑῷα Πέρσαι κατέδραμον χωρία,

ἐπῆλθον ὅπλοις Καππαδοκίας ὅροις
καὶ Γαλατίας καὶ Παφλαγόνων τόποις,
κοίλης Συρίας, τῆς ὅλης Ἀρμενίας,
λεηλατοῦντες καὶ μέχρι Χαλκηδόνος,
Παλαιστίνην δὲ καὶ τόπους τῆς Φοινίκης
τοῖς ὑφ' ἑαυτοὺς συνέταξαν χωρίοις.
τὸ δ' Ἀβάρων στράτευμα πάλιν ἐν δύσει
487
χώρας δυτικὰς κατέκειρε καὶ πόλεις.

ἡ στρατιὰ δ' ἔφθαρτο Ῥωμαίων μάχαις,
λοιμός τε λιμὸς κατέτρυχε τὰς πόλεις,
ἀμετρία κρύους τε καὶ κτηνῶν φθίσις,
κακὰ διωλύγια, ποικίλα πάθη.
τὸ κατ' Ἀντιόχειαν δ' Ἑβραίων φῦλον
στάσιν κινοῦσι καὶ μάχην χριστωνύμοις,
καὶ δρῶσι πολλοὺς εὐσεβῶν ἔργον ξίφους,
μεθ' ὧν Ἀναστάσιον αὐτῆς ποιμένα,
καὶ νεκρὸν αὐτοῦ τῷ πυρὶ δεδωκότες.
οὕτω κακῶν τις Ἰλιὰς πάντ' ἐκλόνει,
καὶ κυμάτων σύρροια, καθάπαξ φάναι,
λαιλάψ τε δεινὴ καὶ καταιγὶς καὶ ζάλη
ἥ γ' ἐνδιατρίβουσα τοῖς ἀνακτόροις

βαπτίσματι πρόσεισι τῷ σωτηρίῳ,
τὸ Χριστιανῶν ἐκδιδαχθεῖσα σέβας,
καὶ γνῶσιν ἔσχε γραμμάτων Ἑλληνίων.
αὕτη λυθεῖσα παρακλήσει συγγόνου
καὶ τῷδ' ὀφθεῖσα, Χριστιανοὺς ὡς δέον
ὑπῆρχε θαυμάζουσα σεμνύνουσά τε,
καὶ τόνδε βαπτίσματος ἔνθεον χάριν
ἔπειθε λαβεῖν ταῖς καλαῖς συμβουλίαις.
ὁ δ' ἦν τέως ἄτεγκτος οὐδ' εἴκων λόγοις·
ἐπεὶ δ' ἐπεισέφρησε λοιμὸς Βουλγάροις,
οὖκ ἦν δὲ λύσις οὐδὲ φυλὴ τῆς νόσου,
θεὸς δὲ λυτὴρ ὦπτο λοιμοῦ παμφάγου,
προσχὼν γυναικὸς ταῖς λιταῖς χριστωνύμου,
ἔγνω θεοῦ δύναμιν ἄμαχον τέως,
καί οἱ σταλῆναι ποιμενάρχην ἠξίου·
παρ' οὗ σταλέντος καὶ μυεῖται κατ' ἔθος
καὶ λαμβάνει βάπτισμα τῆς ἀφθαρσίας.
οὗ χάριν ἔθνος ἐκμανὲν τὸ Βουλγάρων
ἀρχηγέτην σφῶν ἀνελεῖν τόνδ' ἠξίουν·
ἀλλὰ πεποιθὼς σταυρικῇ παντευχίᾳ
τὸ Χριστιανῶν ἐκδιδαχθεῖσα σέβας,

488
καὶ γνῶσιν ἔσχε γραμμάτων Ἑλληνίων.

αὕτη λυθεῖσα παρακλήσει συγγόνου
καὶ τῷδ' ὀφθεῖσα, Χριστιανοὺς ὡς δέον
ὑπῆρχε θαυμάζουσα σεμνύνουσά τε,
καὶ τόνδε βαπτίσματος ἔνθεον χάριν
ἔπειθε λαβεῖν ταῖς καλαῖς συμβουλίαις.
ὁ δ' ἦν τέως ἄτεγκτος οὐδ' εἴκων λόγοις·
ἐπεὶ δ' ἐπεισέφρησε λοιμὸς Βουλγάροις,
οὖκ ἦν δὲ λύσις οὐδὲ φυλὴ τῆς νόσου,
θεὸς δὲ λυτὴρ ὦπτο λοιμοῦ παμφάγου,
προσχὼν γυναικὸς ταῖς λιταῖς χριστωνύμου,
ἔγνω θεοῦ δύναμιν ἄμαχον τέως,
καί οἱ σταλῆναι ποιμενάρχην ἠξίου·
παρ' οὗ σταλέντος καὶ μυεῖται κατ' ἔθος
καὶ λαμβάνει βάπτισμα τῆς ἀφθαρσίας.
οὗ χάριν ἔθνος ἐκμανὲν τὸ Βουλγάρων
ἀρχηγέτην σφῶν ἀνελεῖν τόνδ' ἠξίουν·
ἀλλὰ πεποιθὼς σταυρικῇ παντευχίᾳ
ἥττησεν αὐτοὺς συμπλακεὶς κατὰ κράτος,
καὶ τόνδε πάντες εὐσεβοῦσι τὸν τρόπον,
Τοῦ πορφυρανθοῦς δ' ἀπολιπόντος βίον

ὁ παῖς Ῥωμανὸς ἀναδείκνυται κράτωρ,
ᾧπερ συνῆπτο πρὸς γάμου κοινωνίαν
Θεοφανώ τις ἐκ χαμερποῦς τοῦ γένους,
ἣ τἀνδρὶ τίκτει παῖδας ἄρρενας δύο,
τὸν Βασίλειον, πρὸς δὲ Κωνσταντῖνον,
οὓς βασιλικῇ ταινίᾳ στέφει φίτης,
ἀνὴρ τρυφηλὸς ἐκδεδιῃτημένος,
μέθαις τε κώμοις προστετηκὼς ἐξόχως,
φιληδονίαις ἀφροδισίοις πότοις,
ἀνδράσι λοιμοῖς συνδιάγων καὶ φθόροις.
κοινῶν δὲ διοίκησιν ἦν ἐγχειρίσας
Ἰωσήφ τινι τὴν ἐπίκλησιν Βρίγγᾳ,
πραιποσίτῳ τε καὶ παρακοιμωμένῳ.
ὅμως στρατηγοῖς ἀνδρικοῖς κεχρημένος
στόλῳ τε βαρεῖ κατ' ἐχθρῶν ἀντιπάλων
νίκας κατώρθου, τοὺς ἐναντίους τρέπων·
Φωκᾶν Νικηφόρον γάρ, ἄνδρα γεννάδαν,
489
σὺν συγγόνῳ Λέοντι στρατηγοὺς ἔχων

αἱρεῖ δι' αὐτῶν ὑπεναντίων πόλεις,
καὶ θράσος ἐχθρῶν ὑποκλίνει τῷ κράτει.
Pseudo-Sphrantzes Hist., Chronicon sive Maius (partim sub auctore

Macario Melisseno) P.248, l. 24
καὶ σχεδὸν εἰς κίνδυνον θανάτου ἦλθον. Δι' αὐτὴν τὴν αἰτίαν οὐκ ἦλ-
θεν ὁ γεννήσας μὲ κἀγὼ εἰς τὴν Πελοπόννησον σὺν τῷ αὐθεντοπούλῳ
κὺρ Θωμᾶ, – εἰς τὴν αὐτοῦ τάξιν ἦν εἰς ὑπηρεσίαν ἐπὶ τραπέζης καὶ κελ-
λιώτης αὐτοῦ, – ὡς ὡρίσθημεν παρὰ τοῦ βασιλέως καὶ πατρὸς αὐτοῦ καὶ
ἡτοιμαζόμεθα, καὶ ἀφ' οὗ ὁ μὲν πρῶτος μου ἀδελφὸς ἦν εἰς τὴν Πελο-
πόννησον μετὰ τοῦ βασιλέως· ὁ δὲ μετ' ἐμὲ ἕτερος, ὡς ἐπῆλθεν ὁ θάνα-
τος τῶν ἀδελφῶν αὐτοῦ, ἀφεὶς πατέρα καὶ μητέρα καὶ ἀδελφοὺς ἀπῆλθεν
εἰς τὴν μονὴν τὴν λεγομένην τοῦ Χαρσιανίτου, οὗ ἦν καὶ ὁ κατὰ ἀλή-
θειαν ὄντως διδάσκαλος ὁ κὺρ Ἰωσὴφ, κἀκεῖσε ἔγινε μοναχός.
Ἐν ἐκείνῳ τῷ ἔαρι καὶ θέρει λοιμοῦ γεγονότος ἐν τῇ Κωνσταντι-
νουπόλει ἀπέθανε καὶ ἡ δέσποινα κυρὰ Ἄννα ἡ ἀπὸ τῆς Ῥωσσίας λοι-
μώδει νόσῳ καὶ ἐτάφη ἐν τῇ τοῦ Λιβὸς μονῇ.
XXVII. Ἐν δὲ τῇ ἀρχῇ τοῦ ʹϛϡκϛ-ου ἔτους ἐστάλη εἰς Πελοπόν-
νησον ὁ αὐθεντόπουλος κὺρ Θωμᾶς παρὰ τοῦ βασιλέως καὶ πατρὸς
αὐτοῦ·
ἐν ὧ δὴ χρόνῳ ἐπανέστρεψεν εἰς Κωνσταντινούπολιν καὶ ὁ βασιλεὺς καὶ
πατὴρ αὐτοῦ κἀμὲ εἰς τὸ κελλίον αὐτοῦ προσηγάγετο Μαρτίου ιζ-ῃ, ὑ-
πάρχοντός μου ἐτῶν ιϛʹ ϛʹʹ, ἐκείνου δὲ τοῦ ἀειμνήστου καὶ μακαρίτου
ἐτῶν ἑξήκοντα ὀκτὼ ἥμισυ.

ἡμέρας τὸ ζῆν ἐξεμέτρησε καὶ οἱ τοῦ παλατίου αὐτοῦ βουληφόροι οὐκ

ἀπεκάλυψαν τὸ συμβὰν τῷ Λεοντάρει, ἀλλ' ἐν τῇ σκευῇ αὐτοῦ ὢν καὶ
τάχα θαυμάζων, πῶς οὐκ ἐπροσκαλεῖτο αὐτὸν ὁ ἀμηρᾶς, ὅπως καὶ τὰς
δουλείας αὐτοῦ ἀκούσῃ. Κατ' αὐτὴν γὰρ ὥραν τούτου τὸν θάνατον
μαθών,
πολλοὺς γραμματοκομιστὰς ὁ Λεοντάρις ἀπέστειλε πρὸς τὸν βασιλέα·
καὶ οὐκ ἐδυνήθησαν ἀπελθεῖν διὰ τὸ εἶναι κλεισμένας τὰς λάθρα φε-
ρούσας ὁδοὺς εἰς τὴν Πόλιν. Καὶ οὕτως ἡμέραι πλεῖσται παρῆλθον, ἀφ'
οὗ δὴ τὸ κατὰ τῆς Πόλεως ἀπεκαλύφθη μυστήριον· καὶ θροῦς μέγας ἐγέ-
490
νετο καὶ βουλὴ καὶ μελέτη· καὶ πολλοὺς ἐλέγχους ὁ βασιλεὺς ἔλαβε παρὰ
τῶν βουλευόντων, ἴνα πάσῃ αὐτὸν, εὑρισκόμενος γὰρ τότε ὁ βασιλεὺς

δι' αἰτίαν λοιμοῦ ἐν τῇ μονῇ τῆς Περιβλέπτου. Μόλις οὖν δι' ἄλλης ὁδοῦ
τῆς πρὸς τὴν Μεσέμβριαν ἀπαγούσης ποτὲ ἔστειλεν ὁ Λεοντάρις δρομέα·
καὶ ἐκεῖθεν διὰ θαλάσσης ἐλθὼν ἐκομίσατο γραφὴν περὶ τοῦ θανάτου
τοῦ ἀμηρᾶ· καὶ ἐγένετο ἐν ἐκείνῃ τῇ ἡμέρᾳ τὸ “Ἑσπέρας αὐλισθήσεται
κλαυθμὸς καὶ εἰς τὸ πρωῒ ἀγαλλίασις”.
Pseudo-Symeon Hist., Chronographia (partim edita e cod. Paris. gr.

1712) P.607, l. 8
τὰ Μητροπολιτῶν γενόμενος καὶ τοὺς ὑπ' αὐτὸν ταῦτα ἐξεπαίδευ-

σεν, ὕστερον δὲ κατὰ παραχώρησιν θεοῦ καὶ ἐπίσκοπος Συλαίου
γέγονεν. εὗρε δὲ καὶ ἑτέρους τινὰς ὁμόφρονας αὐτῷ. ἐν τῷ ἀνα-
μεταξὺ ἀστὴρ κομήτης ἐφάνη ἐν σχήματι δύο λαμπρῶν δίσκων
σεληναίων, ἑνουμένων καὶ πάλιν διαιρουμένων εἰς διάφορα σχή-
ματα, ὡς καὶ εἰς ἀκεφάλου διάπλασιν ἀνδρὸς τυποῦσθαι, οἷος
καὶ ἐπὶ Μιχαὴλ βασιλέως τοῦ Κουροπαλάτου ἐφάνη· ὅνπερ τινὲς
ἑρμηνεύσαντες ἔφασαν τὴν ἀκέφαλον εἶναι κεφαλήν, προδηλοῦντα
τὸν μέλλοντα ἀνταρσίαις ἐπιθήσεσθαι μετὰ ταῦτα Θωμᾶν καὶ
τοὺς μετ' αὐτοῦ στασιαστάς. καὶ μέντοι καὶ σεισμοὶ φοβεροὶ καὶ
λοιμοὶ καὶ αὐχμοὶ καὶ φλογώσεις γεγόνασιν ἐπὶ τῶν ἡμερῶν τοῦ
θεοστυγοῦς.
5. Τῷ αὐτῷ ἔτει προσκαλεῖ Νικηφόρον ἀοίδιμον πατριάρ-
χην καὶ τοὺς σὺν αὐτῷ ἐπισκόπους ἐνώπιον τῆς συγκλήτου, καὶ
φησίν “ἴστε σαφῶς ὡς ἀνέστησάν τινες λέγοντες μὴ δεῖν προσκυ-
νεῖσθαι τὰς εἰκόνας.” πρὸς ὃν πρῶτος ὁ ἐν ἁγίοις Νικηφόρος
φησί “τιμητέαι, ὦ βασιλεῦ, αἱ ἱεραὶ τῶν ἁγίων εἰκόνες εἰσὶν ὡς
ἐξ ἀρχῆς θείῳ νεύματι φανεῖσαι. καὶ γὰρ ἡ ἁγία ὀθόνη ἥν ποτε
λαβὼν ὁ Χριστὸς ἐπέθετο ἐπὶ τὸ πρόσωπον αὐτοῦ, καὶ τὸ εἶδος
αὐτοῦ ἀχειροποιήτως ἐγένετο, τιμητέα καὶ σεβάσμιός ἐστιν. ἔπειτα
αἱ τῶν ἁγίων ἀποστόλων ἰδιόχειροι εἰκόνες τοῦ τε αὐτοῦ Χριστοῦ
Aeneas Phil., Rhet., Theophrastus sive de animarum immortalitate et

corporum resurrectione dialogus P.60, l. 11
ἀπέλαυσεν ἄν, εἰ μὴ δι' ὅ, πολλάκις εἴρηται, χρόνον τινὰ τεθνάναι συν-

εχωρήθη καὶ ὡς ἂν ἡ κακία διακοπείῃ καὶ αὐτὴ ἑαυτῇ τὴν τιμωρίαν
ἐξεύροι. Εἰ γὰρ εἰς τὸ μηδὲν τὰ σώματα διελύετο, τί ποτε ἄρα τοσοῦτον
ἰσχύος αὐτοῖς ἐναπέμενεν, ὥστε μεῖζον ἰσχύειν ἐν θήκαις καθιδρυμένα
491
ἢ ὅτε πανταχοῦ γῆς ᾔει σεμνῶς; Ἀκούεις τὸν Οἰδίπουν ὡς ἐν Κολωνῷ

κείμενος ἐν καιρῷ κεῖσθαι τοῖς Ἀθηναίοις ἐδόκει. Λέγεται δὲ Ἀθηναίοις
ἐπειδὴ ἐνόσουν τὸν Ἀπόλλω χρῆσαι Θησέα τὸν Αἰγέως ἐπὶ τὰς Ἀθή-
νας μεταβιβάζειν, ἐν Σκύρῳ δὲ κατωρώρυκτο, ἐκεῖ γὰρ δολοφονηθεὶς
ἐτελεύτησεν, ὑπειπόντα οὐκ εἶναι τῶν παθημάτων λύσιν, πρὶν ἂν τοῖς
Ἀθηναίοις καὶ τεθνηκὼς ὁ Θησεὺς συνοικισθείη· ἅμα τε τῆς Ἀττικῆς
τοῦ Θησέως τὸ λειπόμενον ἐπέβη καὶ ὁ λοιμὸς οὐκ ἔτ' ἦν. Ἢ οὔπω με-
μάθηκας ὡς ὅλος Ὀρέστης ἐν σορῷ παρὰ τοῖς Ἀρκάσιν ἐκρύπτετο,
συχνῷ δὲ χρόνῳ μετὰ τὴν Ὀρέστου τελευτὴν οἱ Λακεδαιμόνιοι, τοὺς
ἄλλους πολέμους εὖ πράττοντες, ἀπὸ τῶν Ἀρκάδων οὐχ ὡς ἤθελον
ἀπηλλάττοντο; Ὡς δὲ οὐκ εἶχον οἵτινες γένωνται, ὅ τι χρὴ ποιεῖν ἐρω-
τῶσι τὸν Ἀπόλλω, ὁ δὲ αὐτοῖς ἀνεῖλεν οὐχ ὁπλίτας παρακαλεῖν οὐδὲ
ἱππέας συλλέγειν, ἀλλ' ἕνα νεκρὸν ἄνθρωπον εἰς συμμαχίαν ἐξευρίσκειν
καὶ ἐδίδασκεν ἀσαφῶς μέν, ἀλλ' ὅμως ἐδίδασκεν, ὡς ἐν χαλκείῳ τοῦ
Ἀγαμέμνονος ὁ παῖς κέοιτο καὶ ὡς τοῦτον ὑποκλέψαντες μεταθήσουσι
μετ' ἐκείνου τὴν νίκην. Εὑρίσκουσι τὸν Ὀρέστην καὶ ὑποκλέπτουσι καὶ
τὸ λοιπὸν ἐνίκων.
Simplicius Phil., In Aristotelis categorias commentarium Vol. 8, p.426, l.

18
προτέρῳ καὶ ὑστέρῳ ἀντίκειται, ἅτε καὶ ἰσόστοιχα ὄντα καὶ τὴν αὐτὴν
ἔχοντα τάξιν. ὁ μέντοι Ἰάμβλιχος λέγει· “μήποτε δὲ τὸ ἅμα κυρίως οὐδὲ
ἀνέχεται τάξεως· ἡ γὰρ τάξις ἐν διακρίσει. σημειωτέον δέ, φησὶν Ἰάμ-
βλιχος, ὅτι ἐν παντὶ γένει δεῖ τινα ἀντιδιῃρῆσθαι εἴδη καὶ ἅμα εἶναι τῇ
φύσει, ὃ οὐκ ἔστιν ἐν οἷς τὸ μὲν πρότερόν ἐστι, τὸ δὲ ὕστερον, καὶ ὅτι τὸ
πτηνὸν καὶ πεζὸν καὶ ἔνυδρον εἴδη τοῦ ζῴου ἐστίν”.
Ἔστι δὲ ἅμα καὶ τὰ ἐν τῷ αὐτῷ τόπῳ ἐγγινόμενα ἀλλήλοις, ὥσπερ
καὶ πρότερον καὶ ὕστερον ἐλέγετο κατὰ τόπον· τὰ γὰρ ἐν τῷ αὐτῷ τόπῳ
καὶ ἐν τῷ αὐτῷ ἀγγείῳ ὄντα ἅμα λέγομεν καὶ ὁμοῦ· τὸ δὲ ἅμα τῷ ὁμοῦ
ὡσαύτως λέγεται·
εἰ δὴ ἅμα πόλεμός τε δαμᾷ καὶ λοιμὸς Ἀχαιούς,
φησὶν Ὅμηρος. καὶ κεῖσθαι δὲ ἅμα φαμὲν τὰ ἐν τῷ αὐτῷ τόπῳ κείμενα
καὶ οἰκεῖν ὁμοῦ τοὺς ἐν τῇ αὐτῇ οἰκίᾳ οἰκοῦντας. καταχρῶνται δὲ τῷ ἅμα
καὶ ἐπὶ τῶν κοινῇ τι πραττόντων, ὡς ἐπὶ τοῦ ἅμα πολιτεύεσθαι. μήποτε
δὲ οὐδὲν τούτων τῶν εἰρημένων ἅμα κυρίως δυνατὸν λέγειν, εἰ μὴ ἄρα
πλατικῶς· οὔτε γὰρ ἐν τῷ αὐτῷ τόπῳ δύο σώματα εἶναι οὔτε κεῖσθαι
δυνατόν, ἵνα καὶ ἅμα λέγηται κυρίως· διὸ καὶ παρῆκεν αὐτὰ Ἀριστοτέλης.
“ἐπισημαντέον δὲ καὶ τοῦτο, φησὶν Ἰάμβλιχος, ὅτι τῷ μὲν κατὰ χρόνον

ἅμα ἀντιτίθεμεν τὸ κατὰ χρόνον πρότερον καὶ ὕστερον, ἐπὶ δὲ τῶν κατὰ
τόπον ἀντιτίθεται τὸ χωρίς· διττὸν δὲ τοῦτο, τὸ μὲν ἐν ἄλλῳ καὶ ἄλλῳ
492
Simplicius Phil., Commentarius in Epicteti enchiridion P.35, l. 29
ἡμῖν ἀρέσκει τῶν καὶ ἡμῖν ἀσυμφόρων, ἢ δι' ἄγνοιαν

τῆς φύσεως αὐτῶν, ἢ διὰ τὸ συνεκτρέχειν ἡμᾶς ποτε
ἀλόγοις ὀρέξεσιν. Ἀνάγκη οὖν, εἰ μέλλοιμεν εὐροεῖν,
ἡμᾶς αὐτοὺς οὕτω διατιθέναι, ὡς τοῖς ὑπὸ τοῦ Παντὸς
γινομένοις ἀρέσκεσθαι.
Ἀλλὰ σκληρὸν ἴσως καὶ ἀδύνατον δόξει τισὶ τὸ ἐπί-
ταγμα, τὸ θέλειν γίνεσθαι τὰ γινόμενα, ὡς γίνεται.
Τίς γὰρ τῶν εὖ φρονούντων ἀνθρώπων ἢ τὰ κοινὰ κακὰ
ἀπὸ τοῦ παντὸς συμβαίνοντα, οἷον σεισμοὺς, καὶ κατα-
κλυσμοὺς, καὶ ἐκπυρώσεις, λοιμούς τε, καὶ λιμοὺς,
καὶ φθορὰς παντοίων ζώων τε καὶ καρπῶν· ἢ τὰ ἀπὸ
ἀνθρώπων εἰς ἀνθρώπους ἀνοσίως ἐπιτελούμενα, πόλεων
ἁλώσεις, καὶ αἰχμαλωτισμοὺς, καὶ φόνους ἀδίκους, καὶ
λῃστείας, καὶ ἁρπαγὰς, καὶ ἀκολασίας, καὶ τυραννι-
κὰς βίας, μέχρι καὶ τοῦ ἀσεβεῖν ἀναγκαζούσας· ἔτι δὲ
παιδείας καὶ φιλοσοφίας ἀπώλειαν, ἀρετῆς τε πάσης
καὶ φιλίας, καὶ τῆς πρὸς ἀλλήλους πίστεως· καὶ τεχνῶν
πασῶν καὶ ἐπιστημῶν, διὰ πολλῶν χρόνων εὑρεθεισῶν
τε καὶ βεβαιωθεισῶν, τῶν μὲν παντελῆ ἀφανισμὸν, ὡς
μόνα τὰ ὀνόματα αὐτῶν μνημονεύεσθαι, τῶν δὲ τεχνῶν
τῆς ἐγγενομένης αὐτοῖς ὑπὸ τῶν ἐναντίων ἀσθενείας.

Ἕκαστον γὰρ αὐτῶν, ποιοῦν τι εἰς τὸ ἐναντίον, καὶ
ἀντιπάσχει πάντως ὑπ' αὐτοῦ. Ὅταν δὲ τὰ ἁπλᾶ
μεταβάλλῃ εἰς ἄλληλα κατὰ τὰς τῶν ἐναντίων ποιοτή-
των μεταβολὰς, γίνεται πάλιν ὅπερ ἦν πρότερον. Τὸ
γὰρ ὕδωρ εἰς ἀέρα μεταβάλλει, ἀφ' οὗ καὶ γέγονε πρό-
τερον· καὶ ὁ ἀὴρ εἰς πῦρ, ἐξ οὗ γέγονε.
Καὶ οὐδὲν ἐν τούτοις οἶμαι κακὸν, κἂν κατακλυσμοὺς,
κἂν ἐκπυρώσεις, κἂν ἀθροωτέρας μεταβολὰς ἀπεργά-
σωνται, δι' ἀντανίσωσιν τῶν ἐν τῷ παντὶ στοιχείων·
κἂν λοιμοὶ, ἢ σεισμοὶ, τὰ σύνθετα σώματα διαλύσω-
σιν. Εἰ δὲ καὶ συντελεῖ ταῦτα, διὰ τὴν ἐπ' ἄπειρον
ἀνακύκλησιν τοῦ γενητοῦ, διὰ τὸ τὴν ἄλλου φθορὰν
ἄλλου γένεσιν εἶναι· πῶς κακὸν δυνατὸν εἶναι τὴν τοῦ
μέρους φθορὰν, εἰ λυσιτελεῖ τῷ ὅλῳ; Καὶ γὰρ ἐπὶ τῶν
493
μερικῶν ζώων ἡ φύσις ὁρᾶται καταφρονοῦσα τοῦ μέρους

διὰ τὸ ὅλον· ὅταν τὰ ῥεύματα ἀπὸ τῶν κοινοεργῶν μο-
ρίων, καρδίας, καὶ γαστρὸς, καὶ ἥπατος, καὶ ἐγκεφά-
λου, εἰς πόδας ἄκρους ἀποπέμπει καὶ χεῖρας, καὶ πρὸς
τὸ δέρμα δι' ἐκφυμάτων καὶ λειχήνων καὶ τῶν τοιούτων
ἀπωθεῖται, καὶ ἀποσκήμματα ποιεῖ φθοροποιὰ εἰς τὰ
ἰατρικὴν, γυμνάζουσαν, καὶ καίουσαν, καὶ κατατείνου-

σαν, καὶ μόρια ἀποκόπτουσαν, καὶ τὰ αὐτὰ τοῖς ἀφει-
δῶς κολάζουσιν ἀνθρώποις ποιοῦσαν, οὐ κακὸν λέγομεν,
ἀλλ' ἀγαθὸν, καὶ χάριν καὶ μισθὸν τελοῦμεν τοῖς ἰατρεύ-
ουσι· διὰ τί τὴν τοῦ θεοῦ ἰατρείαν οὐκ ἀγαπῶμεν; οὐ
γὰρ θυμῷ, οὐδὲ ἀμυντικῶς, οὐδὲ παρ' ἀξίαν, οὐδ' ἐπὶ
βλάβῃ ποιεῖ τι τούτων ὁ θεός· ἀλλ' ἰατρικῶς, καὶ
κηδεμονικῶς, καὶ πατρικῶς, καὶ ἐπὶ μεγίστῃ ὠφελείᾳ·
καὶ ἀρκεῖ φάναι, κατὰ τὴν θείαν ἀγαθότητα.
Πολυειδὴς δέ ἐστιν ἡ τοῦ θεοῦ ἰατρική. Τοὺς μὲν
νόσοις, ἢ πενίᾳ, ἢ ἀτιμίαις· τοὺς δὲ λοιμοῖς, ἢ σει-
σμοῖς, ἢ ἐπικλύσεσιν, ἢ ναυαγίοις, ἢ πολέμοις, ἢ ἀνθρω-
πίναις κολάσεσιν ἰατρεύουσα. Οὐ κακὰ οὖν, ἀλλὰ
ἀγαθὰ ταῦτα· εἴπερ τὸ ἰατρεύεσθαι, ἀγαθόν. Εἰ
δέ τις ταῦτα μὴ ἀξιοῖ καλεῖν ἀγαθὰ, διὰ τὸ μὴ εἶναι
προηγουμένως αἱρετὰ, οἷα χρὴ τὰ κυρίως ἀγαθὰ εἶναι,
μὴ κακὰ εὐθὺς αὐτὰ καλείτω, ἀλλ' ἀναγκαῖα πρὸς
τὴν τοῦ ὄντως ἀγαθοῦ κτῆσιν· πρὸς ἣν ἐξ ἀνάγκης
τούτων δεόμενοι, αἱρούμεθα αὐτὰ δι' ἐκείνην. Καὶ
γὰρ τομὰς καὶ καύσεις ἰατρικὰς, καὶ τὰ τοιαῦτα,
οὐδεὶς αἱρεῖται προηγουμένως·
Joannes Philoponus Phil., In Aristotelis analytica posteriora

commentaria Vol. 13,3, p.102, l. 15
αντίων μία ἐπιστήμη, ἀλλ' οὐδ' ὅτι οἱ δύο κύβοι κύβος.
Τὸ μὲν γὰρ δεικνύναι ὅτι τῶν ἐναντίων μία ἐπιστήμη οὐ γεω-
μετρίας ἴδιον, διότι μὴ ἐκ τῶν ὑποκειμένων τῇ γεωμετρίᾳ εἰλημμένοι
εἰσὶν
494
οἱ ὅροι, μᾶλλον δὲ διαλεκτικῆς, ἥτις τὴν πρώτην μιμουμένη φιλοσοφίαν

τὰ πάντα ἀποδεικνύναι πειρᾶται ὥσπερ πάντων αὐτῇ ὑποκειμένων.
ὁμοίως
οὐδὲ ὅτι οἱ δύο κύβοι κύβος γεωμετρίας ἔστιν ἀποδεῖξαι, στερεομετρίας
δὲ μᾶλλον· γεωμετρία μὲν γὰρ περὶ τὰ ἐπίπεδα ἔχει, στερεομετρία δὲ περὶ
τὰ στερεά. τὸ δὲ ὅτι οἱ δύο κύβοι εἷς κύβος τοῦτό φησι, πῶς οἷόν τε τοὺς
δύο κύβους ἕνα κύβον ποιῆσαι. ἢ καὶ τὴν πολυθρύλλητον ἱστορίαν
αἰνίττε-
ται. Δηλίοις γὰρ λοιμώξασιν ἔχρησεν ὁ θεὸς ἀπαλλαγήσεσθαι τοῦ λοι-
μοῦ, εἰ τὸν βωμὸν διπλασιάσωσιν· ἦν δὲ οὗτος κύβος. οἱ δὲ λαβόντες
ἕτερον κύβον ἴσον ἐπιτεθείκασι τῷ βωμῷ. τοῦ λοιμοῦ δὲ μὴ παυσαμένου
ἔχρησεν ὁ θεὸς μὴ πεποιηκέναι αὐτοὺς τὸ προσταχθέν· ὁ μὲν γὰρ προς-
έταξε διπλασιάσαι τὸν βωμόν, οἱ δὲ κύβον ἐπὶ κύβῳ ἐπέθηκαν. καὶ ἦλ-
θον πρὸς Πλάτωνα λέγοντες, πῶς ἂν τὸν κύβον διπλασιάσαιεν. ὁ δὲ πρὸς
αὐτούς φησιν ‘ἔοικεν ὑμῖν ὀνειδίζειν ὁ θεὸς ὡς ἀμελοῦσι γεωμετρίας.’
Syrianus Phil., Commentarium in Hermogenis librum περὶ ἰδεῶν

P.30, l. 1
ἐστι [τοῦτο] τοῖς Ὀλυνθίοις ὅτι νῦν οὐ περὶ δόξης

οὐδ' ὑπὲρ μέρους χώρας’, οὐχ ὡς τῶν ῥητόρων ἐπιτη-
δευσάντων καὶ ἔμμετρα λέγειν – ἀλλότριον γὰρ τοῦ
πολιτικοῦ λόγου τό γε τοιοῦτον – ἀλλ' αὐτοφυῶς εἰς
μέτρον ὑπενεχθείσης τῆς φράσεως.
[279, 25] ‘ἧττον γὰρ ἡ τοιαύτη διῆρται’ ἢ
διῄρηται. διῃρημένην φράσιν καὶ αὐτὸς προϊών φησι
τήν τε κομματικήν, ὡς ἐν τραχύτητι ‘παρὰ σοὶ κατ-
έλυον, Αἰσχίνη, καὶ σὺ προὐξένεις αὐτῶν’ καὶ τὴν
ἐν σφοδρότητι κατ' ὄνομα τὸν λόγον ἀναπαύουσαν
’οὗτος οὖν αὐτὸν ἐξαιτήσεται ὁ φαρμακὸς ὁ λοιμός’.
ταύτῃ οὖν τῇ φράσει εἰκότως ἐναντία ἐστὶν ἡ λογοει-
δεστέρα ὡς διὰ μακροτέρων συγκειμένη κώλων. εἰ δὲ
διῆρται ἔχοι, σημαίνει τὸ τὴν ἰαμβικὴν καὶ τροχαϊκὴν
συνθήκην ἥττονος ὕψους καὶ μεγέθους μετέχειν ἤπερ
τὴν δακτυλικήν τε καὶ σπονδειακήν.
[280, 3] ‘λέγω δὲ τοῦ φυσικοῦ’ φυσικὸν κα-
λεῖ μέτρον τὸ ἐκ τῆς αὐτοφυοῦς συνθήκης τοῦ λόγου
συνιστάμενον καὶ μὴ ἐπιτετηδευμένον ὡς παρὰ τοῖς
ποιηταῖς· ὡς γὰρ καὶ ἀνωτέρω εἴρηται, Διονύσιος
ἐν τῷ περὶ συνθέσεως ὀνομάτων φησὶν ‘
495
Syrianus Phil., Commentarium in Hermogenis librum περὶ ἰδεῶν

P.86, l. 23
καὶ κατὰ τῶν Τρώων ἐπιφορᾶς δεομένου’ τοῦ

ἐν τῇ πρεσβείᾳ ῥηθέντος αὐτῷ, ἡνίκα σὺν Μενελάῳ
πρὸς τοὺς Τρῶας ἐπρέσβευεν Ἑλένην ἀπαιτῶν.
[390, 31] ‘καὶ ὅλως ἐστὶ μέγας τῷ λόγῳ καὶ
σφοδρὸς καὶ διῃρημένος’ μέγας μὲν ὡς μεγέθους
καὶ ἀξιώματος μετέχων – ὑπὲρ Ἑλλήνων γὰρ ἀδικου-
μένων κατὰ βαρβάρων ἀσεβούντων ἐποιεῖτο τοὺς λό-
γους – , διῃρημένος δὲ ὡς κομματικός – τραχύτητι γὰρ
ὁ τοιοῦτος προσήκει – , σφοδρὸς δὲ ὡς μηδὲ κομματι-
κὸς πολλάκις ὑπάρχων ἀλλὰ κατ' ὄνομα τὸν λόγον
ἀναπαύων, οἷον ‘ὁ φαρμακὸς ὁ λοιμός’.
[392, 18] ‘κέχρηται γὰρ ἐνταῦθα τῇ φανερᾷ
δεινότητι τοῦτο ἀπαιτοῦντος τοῦ λόγου’ περὶ
μεγάλων γὰρ καὶ δημοσίων πραγμάτων ποιούμενος
τοὺς λόγους ὁ Δημοσθένης εἰκότως τῇ φαινομένῃ καὶ
οὔσῃ δεινότητι κέχρηται, ἵνα καὶ τοῖς ἀκροωμένοις
ἀξιόπιστος εἶναι δοκῇ τῷ εἰς δέον ἑκάστῳ κεχρῆσθαι
τῶν ἐπιχειρημάτων καὶ τοῖς ἀντιλέγουσι μὴ λίαν εὐκατ-
αγώνιστος φαίνηται.
Syrianus Phil., Commentarium in Hermogenis librum περὶ στάσεων

P.124, l. 3
ματικῇ ἡ μὲν τῆς δωρεᾶς αἴτησις ὥρισται, περὶ μελ-

λόντων δὲ ἡ σκέψις γίνεται, ἐν δὲ τῇ ἀμφιβολίᾳ ἢ
κατὰ ὁμωνυμίαν ἀμφισβήτησις γίνεται – ὡς ἐπὶ τῶν
ἡγεμόνων τῶν ἀμφισβητούντων τίνες οἱ ἡγεμόνες,
πότερον οἱ ῥήτορες ἢ οἱ στρατηγοί, ἢ ὡς ἐπὶ τοῦ
ξυλίνου τείχους οὗ ἔχρησεν ὁ θεός – , ἢ κατὰ σύν-
θεσιν καὶ διαίρεσιν, ὡς ἐπὶ τοῦ Πανταλέοντος, ὅπερ
δοκεῖ καὶ ἀσύστατον εἶναι. ὥσπερ δὲ περὶ τιμῆς καὶ
πρωτείων ἀμφισβητήσεις γίγνονται, οὕτω καὶ περὶ
τιμωριῶν καὶ κολάσεων, καὶ λέγεται ἐπ' ἐκείνων ‘ἀντι-
προβάλλονται ἀλλήλους’, ὡς ἐπ' ἐκείνου λοιμοῦ
καταλαβόντος τὴν Ἑλλάδα ἔχρησεν ὁ θεὸς παύεσθαι
τὴν νόσον, εἰ τὴν ἀσεβῆ πόλιν κατασκάψειαν, καὶ
496
ἀντιπροβάλλονται ἀλλήλας Ἄργος τε καὶ Θῆβαι· καὶ

τόδε μετὰ τὰ ἐν Χαιρωνείᾳ χρωμένοις περὶ τῆς
ἥττης ἔχρησεν ὁ θεὸς ἡγεμόνων κακότητι γεγενῆσθαι
τὴν ἧτταν, καὶ ἀντιπροβάλλονται ἀλλήλους οἱ στρα-
τηγοὶ καὶ οἱ ῥήτορες. ἔστι δὲ δυσχερεστέρα τῶν τοι-
ούτων προβλημάτων ἡ ἐπίγνωσις, πότερον ὁρικῆς
ἐστιν ἀμφισβητήσεως ἢ τῆς κατὰ ἀμφιβολίαν, ὥσπερ
κἀκεῖνο πολεμοῦντές τινες πρὸς ἑτέρους ἐκήρυξαν

P.143, l. 18
μενοι τῆς πατρίδος οὐκ ἀδύνατοι κατὰ πολεμίων

ὑπῆρχον στῆσαι τὰ τρόπαια καλῶς ἐκπαιδευθέντες ὑπ'
ἐμοὶ τὰ πολέμια καὶ τεθνάναι μᾶλλον εὐκλεῶς ἢ ζῆν
αἰσχρῶς ἐπὶ τῶν παρατάξεων αἱρούμενοι’.
Τοιαύτη μὲν οὖν ἡ τῶν ἀντιστατικῶν ὑπάρξει
διαίρεσις κεφαλαίων. ἰστέον δὲ ὅτι τῇ μὲν ἀντι-
στάσει μετάστασις συνεπιπλέκεται, τῇ δὲ μεταστάσει
συγγνώμη, τῇ δὲ συγγνώμῃ ἃ καὶ τῷ ἀντεγκλήματι
ἀντίστασις. ἔστι δὲ κἀκεῖνο τὸ ζήτημα ἀντιστατικόν,
κἂν ἐνίοις τῶν τεχνογράφων μετάστασις εἶναι δοκῇ·
Ἀρχίδαμος λοιμοῦ καταλαβόντος Ἀθήνας ἀνέζευξε καὶ
κρίνεται παρὰ Σπαρτιάταις δημοσίων ἀδικημάτων· τό
τε γὰρ ἀδίκημα φανερὸν ἐνταῦθα τὸ καταλιπεῖν οὑ-
τωσὶ τὴν πολεμίαν ἑτοίμως καὶ τὸ εὐεργέτημα πρό-
δηλον τὸ μὴ συγχωρῆσαι τῷ στρατεύματι λοιμοῦ
πειραθῆναι· ἔτι δὲ ἐν τῇ μεταστάσει ἐπὶ πρόσωπον
ὑπεύθυνον ἢ ῥητὸν ὑπεύθυνον μεταφέρει τὴν αἰτίαν
ὁ φεύγων τοῦ πεπραγμένου, ὁ δὲ λοιμός, ἐφ' ὃν ὁ
Ἀρχίδαμος μεταφέρει τὴν αἰτίαν, ἀνεύθυνον.

P.143, l. 22
Τοιαύτη μὲν οὖν ἡ τῶν ἀντιστατικῶν ὑπάρξει

διαίρεσις κεφαλαίων. ἰστέον δὲ ὅτι τῇ μὲν ἀντι-
στάσει μετάστασις συνεπιπλέκεται, τῇ δὲ μεταστάσει
497


P.143, l. 25


P.144, l. 16
μεταφέρῃ τὴν αἰτίαν’. προδήλων δὲ ὄντων κἀνταῦθα

τῶν περὶ τοὺς ὅρους ἁμαρτημάτων ἀπὸ τῆς ἐξετάσεως
τῶν ἐν ταῖς ἄλλαις στάσεσιν ὅρων περίεργον ἂν εἴη
τοὺς αὐτοὺς ἐπεισκυκλεῖν λόγους. ὁ δὲ τελείως ἔχων
τῆς μεταστάσεως ὅρος ἐστὶν ὅδε ‘μετάστασίς ἐστι
στάσις πολιτικοῦ πράγματος τῶν ἐπὶ μέρους, καθ' ἣν
ὁ φεύγων ὁμολογῶν τὸ ἀδίκημα ἐπὶ πρόσωπον ὑπεύ-
θυνον ἢ ῥητὸν ὑπεύθυνον μεταφέρει τὴν αἰτίαν’.
ἴδιον δὲ μεταστάσεώς ἐστι τὸ ἐπὶ πρόσωπον ἢ ῥητὸν
ὑπεύθυνον μεταφέρειν τὴν αἰτίαν, ἐπὶ πρᾶγμα δὲ
μηδέποτε, ὡς Ἀρχίδαμος ἐπὶ τὸν λοιμόν. πρόσωπον
μὲν οὖν ὑπεύθυνόν ἐστι τὸ δυνάμενον δοῦναι δίκην,
ῥητὸν δὲ ὑπεύθυνον τὸ λυθῆναι δυνάμενον. κοινωνεῖ
498
δὲ μετάστασις ταῖς ἄλλαις ἀντιθετικαῖς πρῶτον μὲν

τῷ γένει· ποιότης γὰρ καὶ δικαιολογία καὶ ἀντίθεσις
γένος αὐτῶν, τὸ μὲν εἰδικώτατον ἡ ἀντίθεσις, τὸ δὲ
σὺν ἀντιλήψει ἡ δικαιολογία, τὸ δὲ σὺν ἄλλαις πλείο-
σιν ἡ ποιότης – πλὴν γὰρ στοχασμοῦ καὶ ὅρου αἱ λοιπαὶ
στάσεις ὑπὸ τὴν ποιότητα ἀνάγονται – · ἔπειτα τῷ
ἀμφότερα ὡμολογῆσθαι, τό τε ἀδίκημα καὶ τὸ εὐεργέ-
τημα· κοινὸν γὰρ καὶ τοῦτο τῶν ἀντιθετικῶν. διαφέρει

P.173, l. 6
θέσει τι ........ παρά τινων. πλατύνεται δὲ

τόποις ἕξ, διά τε τῆς πατρίου πολιτείας, ὅπερ ἐστὶ
τὰ παρ' ἡμῖν ἔθη, καὶ διὰ παραδειγμάτων, τουτέστιν
εἴ τινες ἄνδρες ἄριστοι τετυχήκασι παρ' ἡμῖν δωρεᾶς,
καὶ ἀπὸ τῶν εὐνομουμένων πόλεων καὶ τῶν παρ'
αὐτοῖς ἀρίστων, καὶ ἀπὸ τῶν περὶ τοὺς ἥρωας τιμῶν,
ἔτι δὲ ἀπὸ τῶν παρὰ βαρβάροις τιμηθέντων καὶ ἀπὸ
τῶν παρ' αὐτοῖς ἐπαράτων. τοῦτο δὲ ἱκανῶς Ἀρι-
στείδης ἐν τῷ Περικλεῖ ἐπλάτυνεν, ὃν ἀξιοῖ τις ἀπο-
στῆναι τῆς προσηγορίας τοῦ Ὀλυμπίου κατέχοντος τοῦ
λοιμοῦ κατάλογόν τε τῶν προγόνων ποιούμενος καὶ
τὰς πράξεις αὐτῶν διεξιὼν καὶ τὴν παλαιὰν πολιτείαν
ἀνυμνῶν καὶ δεικνὺς ὡς οὐδεὶς πώποτε ἄνθρωπος ὢν
ὄνομα θεῶν ἔλαβεν. καὶ τὸν μὲν Ἀριστείδου Περι-
κλέα παράδειγμα ἕξομεν περὶ τοῦ μὴ δεῖν τοῖς μὴ
κατὰ ἔθος οὖσι κεχρῆσθαι, εἰς δὲ τὸ μὴ χρῆναι λύειν
τὰ ἔθη τὸν πρὸς Λεπτίνην Δημοσθένους. λύεται δὲ
τὸ ἔθος τοιῶσδε, ὥσπερ ἐπὶ Κλέωνος τοῦ ἀξιοῦντος
καλεῖσθαι. Πυθίου μετὰ τὰ ἐν Πύλῳ, πρὸς γὰρ τὴν
ἀντίθεσιν τὴν ὅτι ‘καινὰ αἰτεῖς’ ἀπαντήσει ὁ Κλέων
λέγων ‘ἀλλ' οὐδὲ πρὸς τὸν βίον ἐξ ἀρχῆς ἅπαντα

P.185, l. 11
ἀθυμίαν αὐτοὺς ἐμβάλλειν, ὅπερ καὶ ὁ ῥήτωρ ἐν τρίτῳ

499
τῶν Ὀλυνθιακῶν εὐθὺς ἐκ προοιμίων ποιεῖ, καὶ πάλιν

ἀθύμως διακειμένους ἐγεῖραι καὶ φρονήματος ἐμπλῆσαι
φυλάττοντα κἀνταῦθα, ὅπως μὴ προαχθῶσιν εἰς κατα-
φρόνησιν καὶ ῥᾳθυμότεροι γένωνται. τοῦτο δὲ πρῶτος
μὲν Ὅμηρος πεποίηκεν· Ἀχιλλεὺς γὰρ ἐπιστρέψαι τὸν
βασιλέα βουλόμενος εἰς τὴν ὑπὲρ τῶν παρόντων φρον-
τίδα πρότερον καταπλήττει λέγων ‘Ἀτρεΐδη, νῦν ἄμμε
παλιμπλαγχθέντας ὀίω ἂψ ἀπονοστήσειν, εἴ κεν
θάνατόν γε φύγοιμεν, εἰ δὴ ὁμοῦ πόλεμός τε δαμᾷ
καὶ λοιμὸς Ἀχαιούς’, εἶτα καταπλήξας οὐ συγκεχώρηκε
τραπῆναι πρὸς ἀθυμίαν, ἀλλὰ τὴν ἴασιν ἔδειξε πλη-
σίον ὑπάρχουσαν εἰπὼν ‘ἀλλ' ἄγε δή τινα μάντιν
ἐρείομεν ἢ ἱερῆα’· Δημοσθένης δὲ καλῶς ἐζήλωσεν
ἔν τε τῷ προειρημένῳ τρίτῳ τῶν Ὀλυνθιακῶν καὶ
ἐναργέστερον ἐν τῷ περὶ τῆς εἰρήνης ἐκ προοιμίων
’ὁρῶ μέν, ὦ Ἀθηναῖοι, τὰ παρόντα πράγματα πολλὴν
δυσκολίαν ἔχοντα καὶ ταραχὴν οὐ μόνον τῷ πολλὰ
προεῖσθαι καὶ μηδὲν εἶναι προὔργου περὶ αὐτῶν εὖ
λέγειν’ καὶ τὰ ἑξῆς, εἶτα διὰ τούτων καταπλήξας
αὐτοὺς ἐπανήγαγε πρὸς τὸ θαρρεῖν λέγων ‘οὐ μὴν
Asclepius Phil., Commentaria in Nicomachi Geraseni Pythagorei

introductionem arithmeticam Book 2, sec. 17, l. 10
τοῦ σφηκὸς τομήν.

μέσοι εἰσὶ στερεοὶ ἀριθμοὶ οἱ λεγόμενοι παραλληλ-
επίπεδοι. οὐ μόνον οἱ μέσοι, ἀλλὰ καὶ ἅπας κύβος παραλ-
ληλεπίπεδός ἐστι καὶ πάντες οἱ ἔχοντες παράλληλα
τὰ ἐπίπεδα· ἀλλὰ τὸν κύβον οὐ συνηρίθμησεν, ὡς
διὰ τὸ ἴσον τετευχότα ὀνόματος ἰδίου καὶ αὐτῶν
τούτων κύβου ὀνομαζομένου. ἰστέον δὲ ὅτι δεῖ προς-
έχειν τῷ ὕψει. πολλαπλασιαζόμενον γὰρ τὸ μῆκος
καὶ τὸ πλάτος ἐπ' αὐτῶν, ἄλλο τι ποιεῖ. ἀμέλει καὶ ὁ
Ἀπόλλων ἐχρησμώδησε Δηλίοις λοιμώττουσιν ὅτι
“εἰ θέλετε τοῦ λοιμοῦ παύσασθαι, ποιήσατε διπλα-
σίονα τὸν βωμόν.” ἐκεῖνοι δὲ διπλασιάσαντες, τετρα-
πλασίονα ἐποίησαν. καὶ ἐπιμείναντος τοῦ λοιμοῦ
ἠναγκάσθησαν τὸν Πλάτωνα ἐρωτᾶν· κἀκεῖνος ἔφη
αὐτοῖς, ὡς ἔοικεν “ὁ Δήλιος ὀνειδίζει ὑμῖν, ὅτι γεω-
μετρίας καταφρονεῖτε,” καὶ τότε προέβαλε τοῖς ἑταί-
ροις αὐτοῦ, ὅτι οὐκ ἂν εὕροιμεν τοῦτο, εἰ μὴ δύο δο-
500
θεισῶν εὐθειῶν δύο μέσοι ἀνάλογον εὑρεθῶσιν· ἐὰν

γὰρ εὕροιμεν τοῦτο, ἔσται τὸ ἀπὸ τῶν ἄκρων ἴσον
τῷ ἀπὸ τῶν μέσων· καὶ λοιπὸν τὸ ἀπὸ τῆς πρώτης
καὶ τρίτης ἴσον τῷ ἀπὸ τῆς δευτέρας καὶ τετάρτης.
Asclepius Phil., Commentaria in Nicomachi Geraseni Pythagorei

introductionem arithmeticam Book 2, sec. 17, l. 12
επίπεδοι. οὐ μόνον οἱ μέσοι, ἀλλὰ καὶ ἅπας κύβος παραλ-

ληλεπίπεδός ἐστι καὶ πάντες οἱ ἔχοντες παράλληλα
τὰ ἐπίπεδα· ἀλλὰ τὸν κύβον οὐ συνηρίθμησεν, ὡς
διὰ τὸ ἴσον τετευχότα ὀνόματος ἰδίου καὶ αὐτῶν
τούτων κύβου ὀνομαζομένου. ἰστέον δὲ ὅτι δεῖ προς-
έχειν τῷ ὕψει. πολλαπλασιαζόμενον γὰρ τὸ μῆκος
καὶ τὸ πλάτος ἐπ' αὐτῶν, ἄλλο τι ποιεῖ. ἀμέλει καὶ ὁ
Ἀπόλλων ἐχρησμώδησε Δηλίοις λοιμώττουσιν ὅτι
“εἰ θέλετε τοῦ λοιμοῦ παύσασθαι, ποιήσατε διπλα-
σίονα τὸν βωμόν.” ἐκεῖνοι δὲ διπλασιάσαντες, τετρα-
πλασίονα ἐποίησαν. καὶ ἐπιμείναντος τοῦ λοιμοῦ
ἠναγκάσθησαν τὸν Πλάτωνα ἐρωτᾶν· κἀκεῖνος ἔφη
αὐτοῖς, ὡς ἔοικεν “ὁ Δήλιος ὀνειδίζει ὑμῖν, ὅτι γεω-
μετρίας καταφρονεῖτε,” καὶ τότε προέβαλε τοῖς ἑταί-
ροις αὐτοῦ, ὅτι οὐκ ἂν εὕροιμεν τοῦτο, εἰ μὴ δύο δο-
θεισῶν εὐθειῶν δύο μέσοι ἀνάλογον εὑρεθῶσιν· ἐὰν
γὰρ εὕροιμεν τοῦτο, ἔσται τὸ ἀπὸ τῶν ἄκρων ἴσον
τῷ ἀπὸ τῶν μέσων· καὶ λοιπὸν τὸ ἀπὸ τῆς πρώτης
καὶ τρίτης ἴσον τῷ ἀπὸ τῆς δευτέρας καὶ τετάρτης.
καὶ οἱ μὲν γραμμικῶς εὗρον, ἄλλοι δὲ κωνικῶς. καὶ
ἁπλῶς ἕκαστος ὡς ἐπέβαλλεν εὗρε·
Olympiodorus Phil., In Aristotelis meteora commentaria P.3, l. 22
δύο ἀναθυμιάσεις· ἐκ τούτων γὰρ ἢ κατὰ φύσιν ἄνω φερομένων ἢ βίᾳ

κάτω στεγομένων δειχθήσονται πάντα γινόμενα τὰ ἐνταῦθα διδασκόμενα.
ποιητικὸν δὲ αἴτιόν ἐστιν ἡ ἔμφυτος θερμασία· ἔστι γὰρ καὶ ἐν αὐτῇ τῇ

γῇ, καὶ τοῦτο δηλοῦσι φυτὰ τρεφόμενα ἐν αὐτῇ. ἀλλὰ μὴν καὶ ἔστιν ἐν
ὕδατι, ὡς δηλοῦσιν ἰχθύες ἐν ὕδατι ζῳογονοῦντες.
Εἰδέναι δὲ χρὴ τὸ παρὸν βιβλίον χρήσιμον πρῶτον καλεῖ
λέγων “οὐρανὸν εὐρὺν ἐν αἰθέρι καὶ νεφέλῃσιν”· ἀποκαλεῖ δὲ αὐτὸν καὶ
’νεφεληγερέτην’. τοῦτο δεύτερον. τρίτον χρὴ εἰδέναι τὸ παρὸν βιβλίον
χρήσιμον, διότι αἱ μεταβολαὶ τῶν ἀναθυμιάσεων τούτων χαλεπῶν
501
συμπτω-
μάτων γίνονται πρόξενοι. καὶ δηλοῦσιν οἱ ἐκ τῶν διοσημειῶν τὰ πολλὰ
προλέγοντες, οἷον ὑετόν, ἀνομβρίαν, λοιμόν. τέταρτον· ἐπειδὴ καὶ πάνυ
ἀναγκαίως ἐφρόντιζον οἱ παλαιοὶ τῶν διιπετῶν ἀγαλμάτων, ὡς δηλοῖ τὸ
Παλλάδιον μέχρι νῦν ἐν τῷ Βυζαντίῳ ὄν. πέμπτον· ἀναγκαῖον τὸ πρῶτον
βιβλίον, διότι καὶ ἐν τοῖς φυσικοῖς λόγοις οὐ παύεται τῆς ἀστρονομίας
(ἀστρονομικοῖς γὰρ ὀνόμασι τὰ πολλὰ ὀνομάζει λέγων παρήλιον νέφος
καὶ
διᾴττοντα ἀστέρα καὶ ἀστραπὴν διὰ τὸ ἔχειν εἶδος ἄστρων), καὶ ὅτι δεῖ
τὸν φυσικὸν φιλόσοφον μὴ μόνον τὴν οὐσίαν τῶν στοιχείων γινώσκειν,
ἀλλὰ καὶ τὰ πάθη τὰ συμβαίνοντα. ἐν τούτοις τὸ χρήσιμον.
Elias Phil., Eliae (olim Davidis) in Aristotelis categorias commentarium

P.228, l. 24
καὶ διὰ ψυχῆς κεχώρηκε καὶ σώματος δύναμις καὶ ἀδυναμία καὶ τοῦ συν-
αμφοτέρου. διὰ μὲν ψυχῆς, ὡς ἐπὶ τῶν φυσικῶν ἀρετῶν καὶ ἠθικῶν·
αὗται
γὰρ ὠδίνουσι τὰς πολιτικάς, καὶ ὁ ἔχων μίαν τούτων διὰ τῆς τοῦ λόγου
προσθήκης εὐχερῶς κτᾶται τὰς πολιτικάς. περὶ ὧν εἴρηται, περὶ μὲν τῶν
φυσικῶν ‘τὸ γὰρ φύσει ἀκράτητον’, περὶ δὲ τῶν ἠθικῶν ‘ἔχει γάρ τι καὶ
τὸ τραφῆναι καλῶς’, καὶ ὅτι Πλάτων ἀνδραποδώδεις αὐτὰς εἶναι λέγει,
Πλωτῖνος δὲ ἀτελεῖς. ἀλλὰ καὶ διὰ σώματος χωρεῖ δύναμις καὶ ἀδυναμία,
καθό φαμεν ὅτι τὸ σκληρὸν δύναμιν ἔχει τοῦ ποιῆσαι ἀδυναμίαν δὲ τοῦ
παθεῖν, καὶ τὸ μαλακὸν ἀδυναμίαν ἔχει τοῦ ποιῆσαι δύναμιν δὲ τοῦ
παθεῖν.
διὰ δὲ τοῦ συναμφοτέρου, ὡς ἐπὶ νόσου καὶ ὑγείας· ὁ γὰρ ὑγιαίνων
ἀδυναμίαν ἔχει τοῦ παθεῖν ὑπὸ λοιμοῦ εὐχερῶς δύναμιν δὲ τοῦ ποιῆσαι,
ὁ
δὲ νοσῶν τοὔμπαλιν. ταῦτα καὶ περὶ τοῦ δευτέρου κεφαλαίου. τρίτον
κεφάλαιον· ζητείσθω πῶς ἓν πλέγμα γένοιτο ὑπὸ τούτων, εἴ γε οἱ εἰς τοῦ
γραμματικοῦ φοιτῶντες πρῶτον δυσκολαίνουσιν, ἔπειτα ἐπιτηδειότητα
φέρουσιν,
Agathias Scholasticus Epigr., Hist., Historiae P.8, l. 23
κακοῦ ἀφιγμένη τὰ κοινὰ ἐδηλήσατο, τάς τε τῶν Οὔννων ἐπιδρομάς, οἳ

δὴ ἐν τῷ τότε τὸν Ἴστρον ποταμὸν περαιωθέντες μέγιστα οἷα τὴν
Ῥωμαίων ἀρχὴν ἐλυμήναντο, Ἰλλυριούς τε καὶ Θετταλοὺς καὶ τὰ πλεῖς-
502
τα τῆς Εὐρώπης ληϊσάμενοι, μέρος δέ τι καὶ τῆς Ἀσίας, τὸν Ἑλλήσποντον
διαβάντες. 27 Σουρὼν δὲ ἡ πόλις ἡ ἐν Συρίᾳ καὶ Βέρροια καὶ Ἀντιόχεια

ἡ πρὸς Ὀρόντῃ ποταμῷ ὅπως οἰκτρότατα ὑπὸ Χοσρόου πεπόρθην-
ται, τήν τε Ἐδέσσης πολιορκίαν καὶ ὅπως ἐνθένδε ἀποκρουσθεὶς ἔπειτα
ἀπιὼν ᾤχετο, πάρεστι καὶ ταῦτα ἐν τοῖσδε θεάσασθαι τάς τε τῶν
Αἰθιόπων καὶ Ὁμηριτῶν παρατάξεις καὶ ὅτου δὴ χάριν ἄμφω ἐκείνω
τὼ φύλω ἐς τόδε δυσμενείας ἠλθέτην. 28 εἴρηται δὲ αὐτῷ πολλὰ καὶ
τοῦ μεγίστου λοιμοῦ πέρι, ὅπως τε τὴν ἀρχὴν κατ' ἐκεῖνο τοῦ καιροῦ
ἐς τὸ ἀνθρώπειον γένος εἰσήρρησε καὶ ὁποῖα ἄττα παράλογα ἐν αὐτῷ
ξυνηνέχθη. 29 ἀλλὰ γὰρ καὶ ὁπόσα ὕστερον τῷ Ῥωμαίων στρατῷ ἀνὰ
τὰ Λαζῶν πολίσματα καὶ Πέτρας τὸ φρούριον πρός τε Χοριάνην καὶ
Μερμερόην καὶ τὰ Περσικὰ ἐξείργασται πλήθη, καὶ ταῦτα ἐκεῖθεν
ἀναλεκ-
τέον. 30 μεταβάντι δέ οἱ ἐπὶ τῆς Ἑσπέρας, ὅπως τε Θευδέριχος ὁ τῶν
Γότθων βασιλεὺς ἀπεβίω καὶ Ἀμαλασοῦνθα ἡ τοῦδε παῖς ὑπὸ Θευδάτου
ἀνῄρηται καὶ ἅπαντα ὧν δὴ ἕνεκα ὁ Γοτθικὸς πόλεμος ἀνερράγη, οὐδὲ
ταῦτα ἐκείνῳ παρεῖται, οὐ μὲν οὖν ἀλλ' οὐδὲ ὅπως Οὐίττιγις ὁ
Stephanus Gramm., Epigramma Book 9, epigram 385, l. 1
ὁ αὐτὸς ἐν τῷ δευτέρῳ “περὶ δὲ Κῦρον ποταμὸν Ὠβαρηνοί

τε καὶ Ὠτηνοὶ νέμονται, μέγα μέρος Ἀρμενίας ὄντες”.
Ὠτιεῖς, μοῖρα Κυπρίων. Ἔφορος ιηʹ “Ἀμαθούσιοι δὲ
καὶ Σόλιοι καὶ Ὠτιεῖς ἀντέχοντες ἔτι τῷ πολέμῳ”.
Ὦφθις, πόλις Λιβύης Αἰγύπτῳ παρακειμένη. ὁ πολί-
της Ὠφθίτης, διὰ τὴν εἰς ιτης κατάληξιν τὴν εἰθισμένην
Αἰγυπτίοις τε καὶ Λίβυσι· τὸ μέντοι Ὠφθίς κατὰ χρῆσιν
οὔπω τέως εὗρον.
Τέλος τῶν τοπικῶν Στεφάνου.
ΣΤΕΦΑΝΟΥ ΓΡΑΜΜΑΤΙΚΟΥ
Ἄλφα λιτὰς Χρύσου, λοιμὸν στρατοῦ, ἔχθος ἀνάκτων,

Βῆτα δ' ὄνειρον ἔχει, ἀγορὴν καὶ νῆας ἀριθμεῖ.
Γάμμα δ' ἄρ' ἀμφ' Ἑλένης οἴοις μόθος ἐστὶν ἀκοίταις.
Δέλτα θεῶν ἀγορή, ὅρκων χύσις, ἄρεος ἀρχή.
Εἶ, βάλλει Κυθέρειαν Ἄρηά τε Τυδέος υἱός·
Ζῆτα δ' ἄρ' Ἀνδρομάχης καὶ Ἕκτορός ἐστ' ὀαριστύς.
Ἦτ', Αἴας πολέμιζε μόνῳ μόνος Ἕκτορι δίῳ.
Θῆτα, θεῶν ἀγορή, Τρώων κράτος, Ἕκτορος εὖχος·
ἐξεσίη δ' Ἀχιλῆος ἀπειθέος ἐστὶν Ἰῶτα.
503
Κάππα δ' ἄρ', ἀμφοτέρων σκοπιαζέμεν ἤλυθον ἄνδρες.

Λάμβδα δ', ἀριστῆας Δαναῶν βάλον Ἕκτορος ἄνδρες.
Προκόπιος. De bellis Book 2, ch. 22, sec. 1, l. 1
ἔδαφος καθεῖλεν. ὀλίγῳ τε ὕστερον τὸν ὅμηρον

Ἰωάννην δεξάμενος ἀπεχώρησεν ἐς τὰ πάτρια ἤθη.
Ἀρμένιοί τε οἱ τῷ Χοσρόῃ προσκεχωρηκότες, τὰ
πιστὰ πρὸς Ῥωμαίων λαβόντες ξὺν τῷ Βασσάκῃ ἐς
Βυζάντιον ἦλθον. ταῦτα μὲν ἐν τῇ τρίτῃ Χοσρόου
ἐσβολῇ Ῥωμαίοις γενέσθαι ξυνέβη, καὶ ὁ Βελισάριος
βασιλεῖ ἐς Βυζάντιον μετάπεμπτος ἦλθεν, ἐφ' ᾧ ἐς
Ἰταλίαν αὖθις σταλήσεται, πονηρῶν ἤδη παντάπασι
τῶν ἐκείνῃ πραγμάτων Ῥωμαίοις ὄντων.
Ὑπὸ δὲ τοὺς χρόνους τούτους λοιμὸς γέγονεν,
ἐξ οὗ δὴ ἅπαντα ὀλίγου ἐδέησε τὰ ἀνθρώπεια ἐξίτηλα
εἶναι. ἅπασι μὲν οὖν τοῖς ἐξ οὐρανοῦ ἐπισκήπτουσιν
ἴσως ἂν καὶ λέγοιτό τις ὑπ' ἀνδρῶν τολμητῶν αἰτίου
λόγος, οἷα πολλὰ φιλοῦσιν οἱ ταῦτα δεινοὶ αἰτίας
τερατεύεσθαι οὐδαμῆ ἀνθρώπῳ καταληπτὰς οὔσας,
φυσιολογίας τε ἀναπλάσσειν ὑπερορίους, ἐξεπιστάμενοι
μὲν ὡς λέγουσιν οὐδὲν ὑγιὲς, ἀποχρῆν δὲ ἡγούμενοι
σφίσιν, ἤν γε τῶν ἐντυγχανόντων τινὰς τῷ λόγῳ
ἐξαπατήσαντες πείσωσι. τούτῳ μέντοι τῷ κακῷ πρό-
φασίν τινα ἢ λόγῳ εἰπεῖν ἢ διανοίᾳ λογίσασθαι μη
ἑώρων καὶ τῇ νόσῳ αὐτίκα ἡλίσκοντο. κατ' ἀρχὰς

μὲν οὖν οἱ παραπεπτωκότες ἀποτρέπεσθαι αὐτὰ ἐπει-
ρῶντο, τῶν τε ὀνομάτων ἀποστοματίζοντες τὰ θειότατα
καὶ τὰ ἄλλα ἐξοσιούμενοι, ὡς ἕκαστός πη ἐδύνατο,
ἤνυον μέντοι τὸ παράπαν οὐδὲν, ἐπεὶ κἀν τοῖς ἱεροῖς
οἱ πλεῖστοι καταφεύγοντες διεφθείροντο. ὕστερον δὲ
οὐδὲ τοῖς φίλοις καλοῦσιν ἐπακούειν ἠξίουν, ἀλλὰ
καθείρξαντες αὑτοὺς ἐν τοῖς δωματίοις, ὅτι δὴ οὐκ
ἐπαΐοιεν προσεποιοῦντο, καίπερ ἀρασσομένων αὐτοῖς
τῶν θυρῶν, δειμαίνοντες δηλονότι μὴ δαιμόνων τις
ὁ καλῶν εἴη. τισὶ δὲ οὐχ οὕτως ὁ λοιμὸς ἐπεγίνετο,
ἀλλ' ὄψιν ὀνείρου ἰδόντες ταὐτὸ τοῦτο πρὸς τοῦ
ἐπιστάντος πάσχειν ἐδόκουν, ἢ λόγου ἀκούειν προλέ-
504
γοντος σφίσιν ὅτι δὴ ἐς τῶν τεθνηξομένων τὸν

ἀριθμὸν ἀνάγραπτοι εἶεν. τοῖς δὲ πλείστοις οὔτε
ὕπαρ οὔτε ὄναρ αἰσθομένοις τοῦ ἐσομένου εἶτα τῇ
νόσῳ ξυνέβη ἁλῶναι. ἡλίσκοντο δὲ τρόπῳ τοιῷδε.
ἐπύρεσσον ἄφνω, οἱ μὲν ἐξ ὕπνου ἐγηγερμένοι, οἱ δὲ
περιπάτους ποιούμενοι, οἱ δὲ ἄλλο ὅ τι δὴ πράσσοντες.
καὶ τὸ μὲν σῶμα οὔτε τι διήλλασσε τῆς προτέρας
χροιᾶς οὔτε θερμὸν ἦν, ἅτε πυρετοῦ ἐπιπεσόντος,
τοῦτό ἐστι τὸ πῦρ, ὅπερ Ἑστίαν ἐκάλουν τε καὶ ἐσέ-

βοντο ἐν τοῖς ἄνω χρόνοις Ῥωμαῖοι. ἐνταῦθα σταλείς
τις ἐκ Βυζαντίου παρὰ Χοσρόην ἀπήγγελλε Κωνσταν-
τιανόν τε καὶ Σέργιον πρέσβεις ἐς αὐτὸν ἐπὶ τῇ ξυμ-
βάσει αὐτίκα δὴ μάλα ἀφίξεσθαι. ἤστην δὲ τὼ ἄνδρε
τούτω ῥήτορέ τε ἄμφω καὶ ξυνετὼ ἐς τὰ μάλιστα,
Κωνσταντιανὸς μὲν Ἰλλυριὸς γένος, Σέργιος δὲ ἐξ
Ἐδέσσης πόλεως, ἣ ἐν Μεσοποταμίᾳ τυγχάνει οὖσα.
οὓς δὴ ὁ Χοσρόης προσδεχόμενος ἡσυχῆ ἔμενεν. ἐν
δὲ τῇ πορείᾳ ταύτῃ Κωνσταντιανοῦ νοσήσαντος καὶ
χρόνου τριβέντος συχνοῦ τὸν λοιμὸν ἐπισκῆψαι Πέρ-
σαις ξυνέπεσε. διὸ δὴ Ναβέδης τηνικαῦτα ἐν Περ-
σαρμενίοις τὴν στρατηγίδα ἔχων ἀρχὴν τὸν ἐν Δού-
βιος τῶν Χριστιανῶν ἱερέα βασιλέως ἐπαγγείλαντος
παρὰ Βαλεριανὸν τὸν ἐν Ἀρμενίοις στρατηγὸν ἔπεμψεν,
αἰτιασόμενόν τε τὴν τῶν πρέσβεων βραδυτῆτα καὶ
Ῥωμαίους ἐς τὴν εἰρήνην ὁρμήσοντα προθυμίᾳ τῇ
πάσῃ. καὶ ὃς ξὺν τῷ ἀδελφῷ ἐς Ἀρμενίους ἥκων, τῷ
τε Βαλεριανῷ ἐντυχὼν, αὐτός τε Ῥωμαίοις ἅτε Χριστι-
ανὸς ἰσχυρίζετο εὐνοϊκῶς ἔχειν καί οἱ βασιλέα Χος-
ρόην πείθεσθαι ἀεὶ ἐς βουλὴν πᾶσαν· ὥστε ἢν Ῥω
ἄλλοις ἄρχουσιν ὅτι τάχιστα ἐσβάλλειν εἰς τὴν πολε-

μίαν ἐπέστελλεν. εὖ γὰρ οἶδεν ὡς αὐτοῖς τῶν πολε-
μίων οὐδεὶς ἐμποδὼν στήσεται. ἐκέλευε δὲ ξυλλεγέντας
ἐς ταὐτὸ ἅπαντας οὕτω τὴν ἐσβολὴν ἐπὶ Περσαρ-
μενίους ποιήσασθαι. ταῦτα ἐπεὶ ἀπενεχθέντα οἱ ἄρ-
χοντες τὰ γράμματα εἶδον, ἅπαντες ὁμοῦ τοῖς ἑπομένοις
505
ξυνέρρεον ἐς τὰ ἐπὶ Ἀρμενίας χωρία.

Ἤδη δὲ ὁ Χοσρόης ὀλίγῳ πρότερον τὸ Ἀδαρβιγά-
νων δέει τῷ ἐκ τῆς νόσου ἀπολιπὼν ἐς τὴν Ἀσσυρίαν
παντὶ τῷ στρατῷ ἀπιὼν ᾤχετο, ἔνθα δὴ οὔπω ἐνδε-
δημήκει τὸ τοῦ λοιμοῦ πάθος. Βαλεριανὸς μὲν οὖν
Θεοδοσιουπόλεως ἄγχιστα ἐστρατοπεδεύσατο ξὺν τοῖς
ἀμφ' αὐτὸν καταλόγοις, καί οἱ Ναρσῆς ξυνετάττετο
Ἀρμενίους τε καὶ Ἐρούλων τινὰς ξὺν αὑτῷ ἔχων.
Μαρτῖνος δὲ ὁ τῆς ἕω στρατηγὸς ξύν τε Ἰλδίγερι καὶ
Θεοκτίστῳ ἐς Κιθαρίζων τὸ φρούριον ἀφικόμενος ἐν-
ταῦθά τε πηξάμενος τὸ στρατόπεδον αὐτοῦ ἔμεινε·
διέχει δὲ Θεοδοσιουπόλεως ὁδῷ τεττάρων ἡμερῶν τὸ
φρούριον τοῦτο· ἵνα καὶ Πέτρος οὐκ εἰς μακρὰν ξύν
τε Ἀδολίῳ καὶ ἄλλοις τισὶν ἄρχουσιν ἦλθεν. ἡγεῖτο
δὲ τῶν ταύτῃ καταλόγων Ἰσαάκης ὁ Ναρσοῦ ἀδελφός.
οὐκ ἄπο τρόπου ἔδοξεν εἶναι ξύμπαντα ἀναγραψάμενον

τὰ ἐν Λιβύῃ ξυνενεχθέντα οὕτω δὴ ἐπὶ τὸν λόγον
τὸν ἀμφὶ Ἰταλίαν τε καὶ Γότθους ἰέναι. τὸν μὲν οὖν
χειμῶνα τοῦτον Βελισάριος μὲν ἐν Συρακούσαις, Σο-
λόμων δὲ ἐν Καρχηδόνι διέτριψε. καὶ τέρας ἐν τῷδε
τῷ ἔτει ξυνηνέχθη γενέσθαι δεινότατον. ὁ γὰρ ἥλιος
ἀκτίνων χωρὶς τὴν αἴγλην, ὥσπερ ἡ σελήνη, ἐς τοῦ-
τον δὴ τὸν ἐνιαυτὸν ἅπαντα ἠφίει, ἐκλείποντί τε ἐπὶ
πλεῖστον ἐῴκει, τὴν ἀμαρυγὴν τὴν αὑτοῦ οὐ καθαρὰν
οὐδὲ ᾗπερ εἰώθει ποιούμενος. ἐξ οὗ τε ξυμβῆναι
τοῦτο τετύχηκεν, οὔτε πόλεμος οὔτε λοιμὸς οὔτε τι
ἄλλο ἐς θάνατον φέρον τοὺς ἀνθρώπους ἀπέλιπε.
χρόνος δὲ ἦν, ὅτε δέκατον ἔτος Ἰουστινιανὸς τὴν βα-
σιλείαν εἶχεν.
Ἅμα δὲ ἦρι ἀρχομένῳ, ὅτε οἱ Χριστιανοὶ ἑορτὴν
ἦγον, ἣν δὴ Πασχαλίαν καλοῦσι, στρατιώταις στάσις
ἐν Λιβύῃ ἐνέπεσεν. ἣ ὅπως τε ἐφύη καὶ ἐς ὅ τι ἐτε-
λεύτησεν, ἐρῶν ἔρχομαι. ἐπειδὴ Βανδίλοι ἡσσήθησαν
τῇ μάχῃ, ὥσπερ μοι ἔμπροσθεν εἴρηται, οἱ Ῥωμαίων
στρατιῶται τὰς αὐτῶν παῖδάς τε καὶ γυναῖκας ἐν γα-
μετῶν ἐποιήσαντο λόγῳ.
506
τοῦ ἐν Νέρωνος πεδίῳ στρατοπέδου Γότθοι ἐθρήνουν,

οὓς δὴ ὁ Βώχας ἐν τῇ πρώτῃ ὁρμῇ ἔκτεινεν. ἐγένοντο
δὲ καὶ ἄλλαι οὐκ ἀξιόλογοι ξυμβολαὶ, ἅσπερ μοι
ξυγγράψαι οὔτι ἀναγκαῖον ἔδοξεν εἶναι. πάσας μέν-
τοι ἑπτὰ καὶ ἑξήκοντα ἐν τῇδε τῇ πολιορκίᾳ ξυνηνέχθη
γενέσθαι, καὶ δύο δὴ ἄλλας ὑστάτας, αἵ μοι ἐν τοῖς
ὄπισθεν λόγοις εἰρήσονται. τότε δὲ ὅ τε χειμὼν ἔληγε
καὶ τὸ δεύτερον ἔτος ἐτελεύτα τῷ πολέμῳ τῷδε,
ὃν Προκόπιος ξυνέγραψεν.
Ἤδη δὲ τῆς θερινῆς τροπῆς ἀρξαμένης λιμός
τε ὁμοῦ καὶ λοιμὸς τοῖς ἐν τῇ πόλει ἐπέπεσε. καὶ
τοῖς στρατιώταις σῖτος μὲν ἔτι ἐλείπετο, ἄλλο δὲ
τῶν ἐπιτηδείων οὐδὲν, Ῥωμαίους δὲ τοὺς ἄλλους
ὅ τε σῖτος ἐπελελοίπει καὶ ὁ λιμὸς ἀκριβῶς ξὺν
τῷ λοιμῷ ἐπίεζεν. ὧν δὴ οἱ Γότθοι αἰσθόμενοι
μάχῃ μὲν διακινδυνεύειν πρὸς τοὺς πολεμίους οὐκέτι
ἤθελον, ἐφύλασσον δὲ ὅπως αὐτοῖς μηδὲν τοῦ λοιποῦ
ἐσκομίζοιτο. ἐστὸν δὲ ὕδατος ὀχετὼ δύο μεταξὺ Λατί-
νης τε καὶ Ἀππίας ὁδοῦ, ὑψηλὼ ἐς ἄγαν, κυρτώ-
μασί τε ἐπὶ πλεῖστον ἀνεχομένω. τούτω δὴ τὼ
ὀχετὼ ἐν χώρῳ διέχοντι Ῥώμης σταδίοις πεντήκοντα
ἤδη μᾶλλον ἐλύπουν τοὺς πολεμίους ἅτε αὐτῶν τὸ

ἐπιτείχισμα οὐκ ἄποθεν ὂν συχνά τε καταθέοντες καὶ
τῷ ἀπροσδοκήτῳ ἐκπλήσσοντες ἀεὶ τῶν βαρβάρων τοὺς
τὰ ἐπιτήδεια παραπέμποντας, ἕως Σινθούης ἐν μάχῃ
δή τινι δόρατι πληγεὶς τὴν δεξιὰν χεῖρα τῶν τε νεύρων
οἱ ἀποκοπέντων ἀπόμαχος τὸ λοιπὸν γέγονε. καὶ Οὖννοι
δὲ τὸ στρατόπεδον ἐν γειτόνων, ὥσπερ μοι ἐρρήθη,
πεποιημένοι οὐκ ἐλάσσω κακὰ τοὺς Γότθους ἐποίουν,
ὥστε καὶ αὐτοὶ τῷ λιμῷ ἐπιέζοντο ἤδη, οὐκέτι σφίσιν
ἀδείας οὔσης τὰς τροφὰς ὥσπερ τὸ πρότερον ἐσκομί-
ζεσθαι. καὶ λοιμὸς δὲ αὐτοῖς ἐπεισπεσὼν πολλοὺς
ἔφθειρε, καὶ μάλιστα ἐν τῷ στρατοπέδῳ, ὅπερ αὐτοῖς
ἀγχοῦ τῆς Ἀππίας ὁδοῦ ὕστατον, ὥσπερ μοι προδεδή-
λωται, γεγονὸς ἔτυχε. καὶ αὐτῶν ὀλίγοι ἐνθένδε ὅσοι
οὐ διεφθάρησαν ἐς τἄλλα χαρακώματα ὑπεχώρησαν.
507
ταὐτὸ δὲ τοῦτο καὶ Οὖννοι παθόντες ἐς Ῥώμην εἰσῆλ-

θον. ταῦτα μὲν οὖν ἐγίνετο τῇδε. Προκόπιος δὲ,
ἐπεὶ ἐν Καμπανίᾳ ἐγένετο, στρατιώτας τε οὐχ ἧσσον
ἢ πεντακοσίους ἐνταῦθα ἤγειρε, καὶ νεῶν πολύ τι
χρῆμα σίτου ἐμπλησάμενος ἐν παρασκευῇ εἶχε. παρῆν
δέ οἱ καὶ Ἀντωνίνα οὐ πολλῷ ὕστερον καὶ τοῦ στόλου
ἐγένετο, ἀλλ' οὐδέν τι ἧσσον κτείνων τε καὶ διώκων

τοὺς πολεμίους διέμεινε. πέμπτῳ δὲ ὕστερον ἐνιαυτῷ
αὐτόματον ἐν τῷ προσώπῳ προὖχον τὸ τοῦ σιδήρου
ἄκρον ἐφάνη. τρίτον τε τοῦτο ἔτος ἐξ οὗ κατὰ βραχὺ
πρόεισιν ἔξω ἀεί. ἐπίδοξος οὖν ἐστι πολλῷ ὕστερον
χρόνῳ ἔξω γενήσεσθαι ἡ ἀκὶς ξύμπασα. ἐμπόδιος δὲ
τῷ ἀνθρώπῳ οὐδαμῆ γέγονε. ταῦτα μὲν δὴ οὕτως
ἔσχεν.
Οἱ δὲ βάρβαροι εὐθὺς μὲν ἀπεγίνωσκόν τε τὸν
πόλεμον καὶ ὅπως ἐνθένδε ἀναχωρήσωσιν ἐν βουλῇ
εἶχον, πρός τε τοῦ λοιμοῦ καὶ τῶν πολεμίων διεφθαρ-
μένοι, ἐς ὀλίγους τε ἤδη ἐκ μυριάδων περιεστηκότες
πολλῶν, οὐχ ἥκιστα δὲ καὶ τῷ λιμῷ ἐπιέζοντο τῷ μὲν
λόγῳ πολιορκοῦντες, ἔργῳ δὲ πολιορκούμενοι πρὸς
τῶν ἐναντίων καὶ πάντων ἀποκεκλεισμένοι τῶν ἀναγ-
καίων. ἐπεὶ δὲ καὶ στράτευμα ἕτερον ἐλθεῖν τοῖς πο-
λεμίοις κατὰ γῆν τε καὶ θάλασσαν ἐκ Βυζαντίου ἐπύ-
θοντο, οὐχ ὅσον ἐτύγχανεν ὂν, ἀλλ' ὅσον ἡ τῆς φήμης
ἐξουσία ποιεῖν ἴσχυε, κατωρρωδηκότες τὸν κίνδυνον
τὴν ἀναχώρησιν ἐν βουλῇ ἐποιοῦντο. ἔπεμψαν οὖν
Προκόπιος. Historia arcana (= Anecdota) Ch. 2, sec. 27, l. 1
λώτους, ὅσοι τε Ῥωμαίων ἄλλοι ἐνταῦθα ὄντες ἐτύγ-

χανον, διασωσάμενον ἐπανήκειν ἐς τὰ πάτρια ἤθη.
ἔπειτα δὲ καὶ Χοσρόῃ αἰτιώτατος γέγονεν ἀδεέστερον
ἐπ' οἴκου ἀποκομίζεσθαι ἐκ τῆς Κολχίδος. ὅντινα δὲ
τρόπον τετύχηκε τοῦτο αὐτίκα δηλώσω.
Ἡνίκα Χοσρόης ὁ Καβάδου εἰς γῆν ἐμβαλὼν τὴν
Κολχίδα τά τε ἄλλα διεπράξατο, ἅπερ μοι ἔμπροσθεν
δεδιήγηται, καὶ Πέτραν εἷλε, πολλοὺς τοῦ Μήδων
στρατοῦ διεφθάρθαι ξυνέβη τῷ τε πολέμῳ καὶ ταῖς
508
δυσχωρίαις. δύσοδός τε γὰρ, ὥσπερ μοι εἴρηται, ἡ

Λαζική ἐστι καὶ ὅλως κρημνώδης. καὶ μὴν καὶ λοιμοῦ
ἐπιπεσόντος σφίσι τὸ πλεῖστον τοῦ στρατοῦ ἀπολω-
λέναι ξυνέπεσε, πολλοὺς δὲ αὐτῶν καὶ τῶν ἀναγκαίων
τῇ ἀπορίᾳ διεφθάρθαι ξυνέβη. ἐν τούτῳ δὲ καί τινες
ἐκ γῆς τῆς Περσίδος ἐνταῦθα ἐπιχωριάζοντες ἤγγελλον
ὡς Ναβέδην μὲν Βελισάριος ἀμφὶ πόλιν Νίσιβιν μάχῃ
νικήσας πρόσω χωροίη, πολιορκίᾳ δὲ τὸ Σισαυράνων
ἑλὼν φρούριον Βλησχάμην τε καὶ Περσῶν ἱππεῖς
ὀκτακοσίους δορυαλώτους πεποίηται, στράτευμα δὲ
ἄλλο Ῥωμαίων ξύν γε Ἀρέθᾳ τῷ Σαρακηνῶν ἄρχοντι
πέμψειεν, ὅπερ διαβὰν ποταμὸν Τίγριν ξύμπαντα
Χοσρόην σταλεὶς τὸ τρίτον ἐσβαλόντας ἐς Ῥωμαίων

τὴν γῆν κακότητα ὦφλε. καίτοι ἐδόκει τι λόγου ἄξιον
διαπεπρᾶχθαι, τὸν πόλεμον ἐνθένδε ἀποσεισάμενος.
ἀλλ' ἐπεὶ Χοσρόης Εὐφράτην διαβὰς ποταμὸν Καλλί-
νικον πόλιν πολυάνθρωπον οὐδενὸς ἀμυνομένου εἷλε
καὶ μυριάδας ἠνδραπόδισε Ῥωμαίων πολλάς, Βελισά-
ριος δὲ οὐδὲ ὅσον ἐπισπέσθαι τοῖς πολεμίοις ἐν σπουδῇ
ἔσχε, δόξαν ἀπήνεγκεν ὡς δυοῖν θάτερον, ἢ ἐθελοκα-
κήσας ἢ ἀποδειλιάσας, αὐτοῦ ἔμεινεν.
Ὑπὸ τοῦτον τὸν χρόνον καί τι ἕτερον αὐτῷ
ἐπιπεσεῖν ξυνηνέχθη τοιόνδε. ὁ μὲν λοιμὸς, οὗπερ
ἐν τοῖς ἔμπροσθεν λόγοις ἐμνήσθην, ἐπενέμετο τοὺς
ἐν Βυζαντίῳ ἀνθρώπους. βασιλεῖ δὲ Ἰουστινιανῷ
χαλεπώτατα νοσῆσαι ξυνέβη, ὥστε καὶ ἐλέγετο ὅτι ἀπο-
λώλει. τοῦτον δὲ τὸν λόγον περιαγαγοῦσα ἡ φήμη διε-
κόμισεν ἄχρι ἐς τὸ Ῥωμαίων στρατόπεδον. ἐνταῦθα
ἔλεγον τῶν ἀρχόντων τινὲς ὡς, ἢν βασιλέα Ῥωμαῖοι
ἕτερόν τινα ἐν Βυζαντίῳ καταστήσωνται σφίσιν, οὐ
μήποτε αὐτοὶ ἐπιτρέψωσιν. ὀλίγῳ δὲ ὕστερον βασιλεῖ
μὲν ῥαΐσαι ξυνέβη, τοῖς δὲ τοῦ Ῥωμαίων στρατοῦ
ἄρχουσι διαβόλοις ἐπ' ἀλλήλοις γενέσθαι.
ἔτι διῳκεῖτο τὴν ἀρχὴν ξύμπασαν καὶ γέγονε Ῥωμαίοις

ξυμφορῶν αἴτιος, οἵας τε καὶ ὅσας ἐς τὸν ἅπαντα αἰῶ-
509
να οὐδείς που πρότερον ἀκοῇ ἔλαβεν. ἔς τε γὰρ ἀν-

θρώπων ἄδικον φόνον καὶ χρημάτων ἁρπαγὴν ἀλλο-
τρίων ῥᾷστα ἐχώρει, καὶ οὐδὲν ἦν αὐτῷ μυριάδας
πολλὰς ἐξ ἀνθρώπων ἀφανισθῆναι, καίπερ αὐτῷ αἰτίαν
οὐδεμίαν παρασχομένων. καὶ φυλάσσειν μὲν τῶν καθ-
εσταμένων οὐδὲν ἠξίου, ἅπαντα δὲ νεοχμοῦν ἐς ἀεὶ
ἤθελε, καὶ τὸ ξύμπαν εἰπεῖν, μέγιστος δὴ οὗτος ἦν
διαφθορεὺς τῶν εὖ καθεστώτων. τὸν μὲν οὖν λοι-
μὸν, ὅσπερ μοι ἐν τοῖς ἔμπροσθεν λόγοις ἐρρήθη,
καίπερ ἐπισκήψαντα εἰς τὴν γῆν ξύμπασαν, διέφυγον
ἄνθρωποι οὐχ ἥσσους ἢ ὅσοις διαφθαρῆναι τετύχηκεν,
ἢ οὐδαμῆ τῇ νόσῳ ἁλόντες ἢ περιγενόμενοι, ἐπειδὴ
σφίσιν ἁλῶναι ξυνέβη. ἄνδρα δὲ τοῦτον διαφυγεῖν
ἀνθρώπῳ γε ὄντι Ῥωμαίῳ τῶν πάντων οὐδενὶ ξυνη-
νέχθη, ἀλλ' ὥσπερ τι ἄλλο ἐξ οὐρανοῦ πάθος ὅλῳ τῷ
γένει ἐπεισπεσὸν ἀνέπαφον οὐδένα παντελῶς εἴασε.
τοὺς μὲν γὰρ ἔκτεινεν οὐδενὶ λόγῳ, τοὺς δὲ πενίᾳ
μαχομένους ἀφεὶς ἀθλιωτέρους τῶν τετελευτηκότων
εἰργάζετο, εὐχομένους τὰ παρόντα σφίσι διαλῦσαι θα
ἄλλοις καὶ τῇ τῶν πεπραγμένων δυνάμει. τὰ γὰρ

δαιμόνια τῶν ἀνθρωπείων ξυμβαίνει πολλῷ τῷ διαλ-
λάσσοντι διακεκρίσθαι. πολλῶν ἀμέλει γεγονότων ἐκ
τοῦ παντὸς αἰῶνος ἀνθρώπων τύχῃ ἢ φύσει φοβε-
ρῶν ἐς τὰ μάλιστα, οἱ μὲν πόλεις, οἱ δὲ χώρας, ἢ
ἄλλο τι τοιοῦτο καθ' αὑτοὺς ἔσφηλαν, ὄλεθρον δὲ
ξυμπάντων ἀνθρώπων ξυμφοράς τε γῆς τῆς οἰκου-
μένης ἁπάσης οὐδεὶς ὅτι μὴ οὗτοι ἄνθρωποι ἐργάζε-
σθαι ἱκανῶς ἔσχον. ὧν δὴ καὶ ἡ τύχη ὑπούργει τῇ
γνώμῃ συγκατεργαζομένη τῶν ἀνθρώπων διαφθορὰν
σεισμοῖς τε γὰρ καὶ λοιμοῖς καὶ ὑδάτων ποταμίων
ἐπιρροαῖς ὑπὸ τὸν χρόνον τοῦτον πλεῖστα διολωλέναι
τετύχηκεν, ὥς μοι αὐτίκα λελέξεται. οὕτως οὐκ ἀνθρω-
πείῳ, ἀλλ' ἑτέρῳ σθένει τὰ δεινὰ ἔπρασσον.
Λέγουσι δὲ αὐτοῦ καὶ τὴν μητέρα φάναι τῶν ἐπι-
τηδείων τισὶν ὡς οὐ Σαββατίου τοῦ αὐτῆς ἀνδρὸς
οὐδὲ ἀνθρώπων τινὸς υἱὸς εἴη. ἡνίκα γὰρ αὐτὸν
κύειν ἔμελλεν, ἐπιφοιτᾶν αὐτῇ δαιμόνιον οὐχ ὁρώ-
μενον, ἀλλ' αἴσθησίν τινα ὅτι δὴ πάρεστιν αὐτῇ
510
παρασχὸν ἅτε ἄνδρα γυναικὶ πλησιάσαντα, καθάπερ

ἐν ὀνείρῳ ἀφανισθῆναι.
Κίλιξιν ἐπιφανεστάτην Ἀνάζαρβον. αἷς τῶν ξυναπο-

λωλότων ἀνθρώπων τὸ μέτρον τίς ἂν διαριθμεῖσθαι
δυνατὸς εἴη; προσθείη δὲ ἄν τις τά τε Ἴβωρα καὶ
Ἀμάσειαν, ἣ πρώτη ἐν Πόντῳ ἐτύγχανεν οὖσα, Πολύ-
βοτόν τε τὴν ἐν Φρυγίᾳ καὶ ἣν Πισίδαι Φιλομηδὴν
καλοῦσι, Λύχνιδόν τε τὴν ἐν Ἠπειρώταις καὶ Κό-
ρινθον, αἳ δὴ πολυανθρωπόταται ἐκ παλαιοῦ ἦσαν.
ταύταις γὰρ ἁπαξαπάσαις ὑπὸ τοῦτον τὸν χρόνον
σεισμῷ τε καταπεσεῖν καὶ τοῖς ᾠκημένοις σχεδόν τι
πᾶσι ξυνδιολωλέναι τετύχηκεν. ἐπιγενόμενος δὲ καὶ ὁ
λοιμὸς, οὗ πρόσθεν ἐμνήσθην, τὴν ἡμίσειαν μάλιστα
τῶν περιγινομένων ἀνθρώπων ἀπήνεγκε μοῖραν. το-
σούτων μὲν ἀνθρώπων ἐγένετο φθόρος, Ἰουστινιανοῦ
πρότερον Ῥωμαίοις διοικουμένου τὴν πολιτείαν καὶ
ὕστερον τὴν αὐτοκράτορα ἀρχὴν ἔχοντος.
Ὅπως δὲ καὶ τὰ χρήματα ἀφείλετο ἁπαξά-
παντα ἐρῶν ἔρχομαι, ὄψιν ὀνείρου ὑπειπὼν πρότερον
ἥνπερ κατ' ἀρχὰς τῆς Ἰουστίνου βασιλείας τῶν τινι
ἐπιφανῶν ἰδεῖν ξυνηνέχθη. ἔφη γάρ οἱ δοκεῖν ἐν τῷ
ὀνείρῳ ἑστάναι μέν που ἐν Βυζαντίῳ παρὰ τὴν τῆς
θαλάσσης ἠιόνα, ἣ δὴ Χαλκηδόνος καταντικρύ ἐστιν,
Τοιοῦτο μὲν καὶ τὸ τῆς ἐπιβολῆς ὄνομά ἐστιν,

ἐπιπολάσαν ὡς τὸ εἰκὸς ἐπὶ τὸν χρόνον μάλιστα τοῦτον.
τὰ δὲ τῶν διαγραφῶν ὡς συντομώτατα φράσαντι ἀπηλ-
λάχθαι τῇδέ πη ἔχει. ζημίαις πολλαῖς ἄλλως τε καὶ
ὑπὸ τοὺς χρόνους τούτους περιβάλλεσθαι τὰς πόλεις
ἦν ἀνάγκη· ὧνπερ τάς τε ἀφορμὰς καὶ τοὺς τρό-
πους ἀφίημι λέγειν ἐν τῷ παρόντι, ὡς μή μοι ὁ λόγος
ἀπέραντος εἴη. ταύτας οἱ τὰ χωρία ἔχοντες ἀπέτινον,
τίμημα κατατιθέντες κατὰ λόγον τῆς ἐγκειμένης ἑκάστῳ
φορᾶς. οὐκ ἄχρι δὲ τούτων αὐτοῖς τὸ κακὸν ἔστη,
ἀλλὰ καὶ τοῦ λοιμοῦ ξύμπασαν περιλαβόντος τήν τε
ἄλλην οἰκουμένην καὶ οὐχ ἥκιστα τὴν τῶν Ῥωμαίων
511
ἀρχὴν τῶν τε γεωργῶν ἀφανίσαντος μέρος τὸ πλεῖστον,

καὶ ἀπ' αὐτοῦ ἐρήμων ὡς τὸ εἰκὸς τῶν χωρίων γεγε-
νημένων, οὐδεμιᾷ φειδοῖ ἐχρήσατο ἐς τοὺς τούτων
κυρίους. φόρον γὰρ τὸν ἐπέτειον οὔποτε ἀνίει πρατ-
τόμενος οὐχ ᾗπερ ἑκάστῳ ἐπέβαλλε μόνον, ἀλλὰ καὶ
γειτόνων τῶν ἀπολωλότων τὴν μοῖραν. προσῆν δὲ
αὐτοῖς καὶ τἄλλα πάντα ὧνπερ ἐμνήσθην ἀρτίως ἅτε
τοῖς τῶν χωρίων δεδυστυχηκόσι τὴν κτῆσιν ἀεὶ ἐγκει-
μένων, ἔτι μέντοι καὶ τοῖς μὲν στρατιώταις ἀνὰ τὰ
Πρόκλος. In Platonis Timaeum commentaria Vol. 1, p.107, l. 17
καὶ ἐκπυρώσεις ἐπιτελοῦνται. φαίης δ' ἂν καὶ ὅτι τὰ λοιπὰ

δύο στοιχεῖα μᾶλλόν ἐστιν ἡμῖν οἰκειότερα· καὶ γὰρ τὸ πε-
ζοὺς ἡμᾶς εἶναι πρὸς τὴν γῆν οἰκειοῖ, καὶ τὸ πανταχόθεν ὑπὸ
ἀέρος περιέχεσθαι καὶ ἐν ἀέρι ζῆν καὶ ἀναπνεῖν ἡμᾶς τὸν
ἀέρα τὴν πρὸς αὐτὸν συγγένειαν τῶν ἡμετέρων ἐπιδείκνυσι
σωμάτων. ταῦτα οὖν ὡς οἰκειότερά πως ἡμῖν ἧττόν ἐστι
φθαρτικά, τὰ δὲ ἄλλ' ὡς ἐναντία τούτοις βιαιοτέρας ἐπάγει
τὰς φθοράς. ἔτι δὲ καὶ κατ' ἄλλον τρόπον δοκεῖ ταῦτα
μὲν τὰ στοιχεῖα γῆ καὶ ἀὴρ μετὰ τοῦ αὐτὰ πάσχειν καὶ πρὸ
ἡμῶν πάσχειν εἰς ἡμᾶς δρᾶν· ἀὴρ γὰρ σῆψιν ὑπομείνας
ποιεῖ λοιμούς, καὶ γῆ διαστᾶσα καταπόσεις ἀθρόας. ἔστι
δὲ καὶ ὁ λοιμὸς ἀέρος πάθος καὶ τὰ χάσματα καὶ οἱ σει-
σμοὶ τῆς γῆς. πῦρ δὲ καὶ ὕδωρ αὐτὰ μὴ προπαθόντα δρᾶν
εἰς ἡμᾶς δύναται, τὸ μὲν διαδυόμενον, τὸ δὲ ἔξωθεν ὠθοῦν,
διόπερ ἀθροωτέρας ἐργάζεται φθορὰς ὡς αὐτὰ ἐρρωμενέστερα
ἐκείνων τῷ μὴ πάσχοντα φθείρειν. μέγισται οὖν αὗται
φθοραί, καὶ κατακλυσμοὶ καὶ ἐκπυρώσεις, λιμοὶ δὲ καὶ λοι-
μοὶ καὶ σεισμοὶ καὶ πόλεμοι καὶ ἄλλα τινὰ τοιαῦτα μερικὰ
πάθη καὶ ἐξ ἄλλων αἰτίων γένοιτ' ἄν. καὶ τούτων ἁπάν-
των ποιητικὴν αἰτίαν εἴποις ἂν τήν τε τῶν οὐρανίων κίνη-
σιν καὶ ὅλην τὴν τοῦ παντὸς τάξιν καὶ πρὸ ταύτης τὴν
δύο στοιχεῖα μᾶλλόν ἐστιν ἡμῖν οἰκειότερα· καὶ γὰρ τὸ πε-

ζοὺς ἡμᾶς εἶναι πρὸς τὴν γῆν οἰκειοῖ, καὶ τὸ πανταχόθεν ὑπὸ
ἀέρος περιέχεσθαι καὶ ἐν ἀέρι ζῆν καὶ ἀναπνεῖν ἡμᾶς τὸν
ἀέρα τὴν πρὸς αὐτὸν συγγένειαν τῶν ἡμετέρων ἐπιδείκνυσι
σωμάτων. ταῦτα οὖν ὡς οἰκειότερά πως ἡμῖν ἧττόν ἐστι
512
φθαρτικά, τὰ δὲ ἄλλ' ὡς ἐναντία τούτοις βιαιοτέρας ἐπάγει

φθοραί, καὶ κατακλυσμοὶ καὶ ἐκπυρώσεις, λιμοὶ δὲ καὶ λοιμοὶ καὶ
σεισμοὶ καὶ πόλεμοι καὶ ἄλλα τινὰ τοιαῦτα μερικὰ
νέαν δημιουργίαν ἀεὶ νέα ποιοῦσαν καὶ ἄλλοτε ἄλλων πραγ

φθοραί, καὶ κατακλυσμοὶ καὶ ἐκπυρώσεις, λιμοὶ δὲ καὶ λοι-
μοὶ καὶ σεισμοὶ καὶ πόλεμοι καὶ ἄλλα τινὰ τοιαῦτα μερικὰ
νέαν δημιουργίαν ἀεὶ νέα ποιοῦσαν καὶ ἄλλοτε ἄλλων πραγ-
μάτων παράγουσαν γένεσιν· οὕτω γὰρ οἵ τε μῦθοί φασιν
οἱ παρ' Ἕλλησιν, ἥ τε τῶν Αἰγυπτίων ἐνδείκνυται παρά-
δοσις ⟦καὶ⟧ περὶ ἡλίου λέγουσα μυστικῶς ὡς διαφόρους ἐν
τοῖς ζῳδίοις ἀμείβοντος μορφάς. οὐδὲν οὖν θαυμαστόν, εἰ
πολλῶν καὶ πολλαχῇ γιγνομένων φθορῶν ἀεὶ μὲν ἄνθρωπος,
ἀεὶ δὲ ἕκαστον εἶδος διὰ τὴν ἀκίνητον τῶν θείων εἰδῶν
513
ουργῶν καὶ δαιμονιωτέραν οὐσίαν λαχουσῶν, οἵαν καὶ τὴν

τοῦ Φαέθοντος εἶναι ψυχὴν ὁ μῦθος οὗτος ᾐνίξατο. θαυ-
μαστὸν δὲ οὐδὲν τὰς ψυχὰς κατιούσας καὶ μᾶλλον συμπάσχειν
ἐκείνοις τοῖς στοιχείοις, ἅ ἐστιν ἀνάλογον τοῖς ἐφόροις αὐτῶν
θεοῖς, καὶ ἐκείνων ἐφέλκεσθαι πλείους καὶ περιβάλλεσθαι
χιτῶνας, ὥστε καὶ τὰς Κρονίας τοῖς ἐνίκμοις καὶ ὑγροῖς
μειζόνως χαίρειν, καὶ τὰς Ἡλιακὰς τοῖς ἐμπυρίοις, ἀντὶ τῶν
ἀύλων ἑκατέρας τὰ ἔνυλα σώματα καὶ ἐμβριθῆ περιεπούσας,
καὶ τοὺς θεοὺς ὀργάνοις χρῆσθαι ταύταις, ὥσπερ καὶ τοῖς
ὑλαίοις δαίμοσι, τῶν περὶ γῆν ποιήσεων, καὶ διὰ τούτων
ποιεῖν ἢ ἐκπυρώσεις ἢ λοιμοὺς ἢ ἄλλα ἄττα πάθη τοῖς
πάσχειν δικαίοις οὖσι, καὶ ταῖς οἰκείαις πρὸς τὰ αἴτια τὰ
κατ' οὐρανὸν τῶν γιγνομένων ὑπουργοῖς χρωμένους δρᾶν
ἃ δὴ καὶ δρῶσιν· πολλὰ γὰρ εἶναι τῶν αὐτῶν αἴτια θαυ-
μαστὸν οὐδέν, τὰ μὲν ἄλλως ποιοῦντα, τὰ δὲ ἄλλως. φερό-
μενον δ' οὖν τὸν Φαέθοντα περὶ γῆν καὶ τρόπον τινὰ δαι-
μονιώδη φλέγοντα ἐκείνους τοὺς τόπους, οἷς ἂν πλησιάσῃ,
διὰ τοῦ πυρίου ῥεύματος – πολλὰ γὰρ καὶ αἱ μερικαὶ ψυχαὶ
δρῶσιν, ὄργανα τῶν τιμωρῶν ἢ καθαρτικῶν οὖσαι δαιμόνων,
ἔξω τοῦ σώματος – ἐθρήνουν αἱ Ἡλιάδες, ψυχαὶ μὲν Ἡλιακαί
τινες, ὅθεν καὶ ἀδελφαὶ τοῦ Φαέθοντος ἐρρέθησαν, θρηνοῦ
Φώτιος βιβλιοθήκη.
Codex 44, Bekker p.10a, l. 5
δόγμασι. Τὸν δὲ θάνατον αὐτοῦ ἄδηλόν τε καὶ πολ-

λοῖς διαφωνούμενον λέγει γενέσθαι, αὐτοῦ ἐκείνου τοῦτο
σπουδάσαντος· καὶ γὰρ καὶ ζῶντα ἐπιλέγειν ὡς δεῖ τὸν
σοφὸν τοὺς πολλοὺς λαθόντα βιῶναι, εἰ δὲ μή, κἂν
γοῦν ἀποβιῶναι λαθόντα· τάφον δὲ αὐτοῦ μηδαμοῦ γῆς
φησιν ἐγνῶσθαι.
Λέγει δὲ αὐτὸν μάλιστα χρημάτων κρείττω
γενέσθαι, ὡς καὶ τὴν κτῆσιν αὐτοῦ τῷ τε ἰδίῳ ἀδελφῷ
καὶ ἑτέροις καταλιπεῖν καὶ παρὰ μηδενὸς τῶν ὑπ'
ἐξουσίαις, καίτοι πολλὰ ἀξιούντων, πεισθῆναι λαβεῖν
χρήματα. Φησὶν αὐτὸν τὸν ἐν Ἐφέσῳ λοιμὸν καὶ
προϊδεῖν καὶ γεγονότα παῦσαι. Καὶ λέοντα δὲ ἰδεῖν,
καὶ εἰπεῖν ὡς ἡ τοῦ Ἀμάσιδος τοῦ Αἰγυπτίων βασιλέως
514
ψυχὴ ἐν τῷ θηρίῳ εἴη, ὑπέχουσα δίκην τῶν βεβιω-

μένων· καὶ Ἔμπουσαν ἐλέγξαι ἐν ὑποκρίσει ἑταίρας
ἐρᾶν Μενίππου προσποιουμένην· καὶ κόρην ἐν Ῥώμῃ
ἄρτι τεθνάναι δοκοῦσαν ἐπαναστρέψαι τῷ βίῳ· καὶ λῦ-
σαι τὸ σκέλος ἐν τῷ δεσμωτηρίῳ ὄντα δεδεμένον· καὶ
ἀπολογήσασθαι μὲν πρὸς Δομιτιανὸν ὑπέρ τε αὑτοῦ καὶ
Νερούα, ὃς μετὰ Δομιτιανὸν Ῥωμαίων ἐβασίλευσεν,
ἀφανισθῆναι δὲ μετὰ τὴν ἀπολογίαν τοῦ δικαστηρίου
Φώτιος βιβλιοθήκη. Codex 47, Bekker p.11b, l. 9
καὶ τὴν τοιαύτην φωνὴν ἐπειπών, λίθῳ βληθεὶς ὑπὸ τῶν

πολεμίων, ἐτελεύτησε.
Τὰ μὲν οὖν προδειχθέντα τῆς
ἁλώσεως σημεῖα ταῦτα· ἡ στάσις δὲ τῶν ἐμφυλίων ἢ
οἱ πολέμιοι τὴν πόλιν ἐπόρθησαν. Εἰς ζηλωτὰς γὰρ
ἑαυτοὺς καὶ σικαρίους διαστήσαντες, ἀλλήλους τε ἔφθει-
ρον, καὶ τὸ κοινὸν σῶμα ὁ δῆμος ὑπ' ἀμφοῖν πικρῶς
τε καὶ ἀνηλεῶς ἐσπαράττετο. Λιμός τε οὕτω κατέσχεν
ὡς καὶ εἰς ἄλλα μὲν παράνομα τοὺς ἀνθρώπους ἐκδιαι-
τηθῆναι, καὶ γυναῖκα δὲ τὸ οἰκεῖον τέκνον θοινή-
σασθαι. Καὶ τῷ λιμῷ ὁ λοιμὸς συνεπιλαβόμενος ἐδείκνυ
πᾶσιν ἐμφανῶς θεομηνίας ἔργον καὶ τῆς δεσποτικῆς
προρρήσεως καὶ ἀπειλῆς τὴν τῆς πόλεως ὑπάρξαι πα-
νωλεθρίαν καὶ ἅλωσιν.
Ἀνεγνώσθη Ἰωσήπου περὶ τοῦ παντός, ὃ ἐν ἄλ-
λοις ἀνέγνων ἐπιγραφόμενον περὶ τῆς τοῦ παντὸς αἰ-
τίας, ἐν ἄλλοις δὲ περὶ τῆς τοῦ παντὸς οὐσίας. Ἔστι
δὲ ἐν δυσὶ λογιδίοις.
Δείκνυσι δὲ ἐν αὐτοῖς πρὸς ἑαυ-
τὸν στασιάζοντα Πλάτωνα, ἐλέγχει δὲ καὶ περὶ ψυχῆς
καὶ ὕλης καὶ ἀναστάσεως Ἀλκίνουν ἀλόγως τε καὶ ψευ
Φώτιος βιβλιοθήκη. Codex 65, Bekker p.31a, l. 37
τὸ ἔθνος, ἔτι δὲ καὶ τοὺς Ὄγωρ τὸ ἔθνος, καὶ δὴ καὶ τοὺς

Κόλχους ἄχρι τριάκοντα μυριάδων διαφθείρας, ἀλλὰ καὶ
τὸν ἐπαναστάντα αὐτῷ Τουροὺμ ἀνελὼν ἐπινίκιον ἐπιστο-
λὴν Μαυρικίῳ τῷ αὐτοκράτορι ἔστειλεν. Ἐδουλώσατο δὲ καὶ
Ἀβάρους.
Διέξεισι δὲ καὶ περὶ τῶν κατὰ τὴν Ταυγὰς ἐθνῶν
515
καὶ περὶ τοῦ Μουκρί, ἐν οἷς οἱ Ἄβαροι ἡττηθέντες διε-

σπάρησαν. Καὶ περὶ τοῦ Οὐὰρ καὶ Χουνὶ τῶν ἐθνῶν,
ἐξ ὧν ἐπὶ Ἰουστινιανοῦ ἀπόμοιρα τῶνδε τῶν ἐθνῶν ἐν-
δημεῖ τῇ Εὐρώπῃ, οἳ καὶ Ἀβάρους ἑαυτοὺς ἐπεφήμισαν.
Καὶ ὡς ἡ Τούρκων χώρα σεισμοῦ καὶ λοιμοῦ ἀπείρατος.
Περί τε τοῦ χρυσοῦ λεγομένου ὄρους, καὶ περὶ τῆς Ταυγάς,
περί τε τῶν σκωλήκων τῶν τικτόντων τὴν ἐσθῆτα τὴν
σηρικήν, καὶ ὡς πολλή ἐστι περὶ τὴν λεγομένην Χουβδὰν
ἡ τῆς μετάξεως γένεσις, καὶ τὰ περὶ αὐτὴν νόμιμα.
Καὶ τὰ περὶ τῶν Ἰνδῶν τῶν λευκῶν τὸ σῶμα.
ἄρτων εἴδη καὶ ἄλλων ὄψων παίζοντες ἀπὸ πηλοῦ καὶ

πλάττοντες αἰτουμένοις ἐπέδωκαν αὐτοῖς ἀντὶ ἄρτων
τοὺς πηλίνους ἄρτους· καὶ οἵ γε τὸν χρησμὸν τετελέσθαι
νομίσαντες ᾐτήσαντο τὸν βασιλέα Μακεδόνων, καὶ
ἔλαβον οἰκεῖν τὴν Βοττιαίων, καὶ Βοττιαῖοι μὲν τρί-
τον γένος ἀπὸ Κρητῶν ἀμείψαντες μοῖρα νῦν εἰσι
Μακεδόνων.
Ἡ κϛʹ διέξεισιν ὡς φάσμα Ἀπόλλωνος, ὄνομα Κάρ-
νος Δωριεῦσιν ἑπόμενον, Ἱππότης τις τῶν ἀφ' Ἡρα-
κλέους ἀναιρεῖ, ὅτε κατῄεσαν εἰς Πελοπόννησον Ἡρα-
κλεῖδαι. Καὶ λοιμοῦ τούτοις προσπεσόντος, χρησμὸν λα-
βόντες ἤλασαν τὸν Ἱππότην τοῦ στρατοπέδου· μάντις δ'
ἦν τὸ φάσμα τοῖς Δωριεῦσιν. Ἡρακλείδαις μὲν κά-
θοδος εἰς Πελοπόννησον ἐγένετο· ὁ δ' Ἱππότης ἀλώ-
μενος, τίκτει παῖδα, ἐκ τοῦ πράγματος Ἀλήτην καλέσας,
ὃς ἀνδρωθεὶς καὶ μοῖραν τοῦ Δωρικοῦ συλλέξας, καὶ
Σισυφίδας ἐκβαλὼν Κορίνθου βασιλέας ὄντας καὶ τοὺς
σὺν αὐτοῖς Ἴωνας, ἀνοικίζει τὴν πόλιν· καὶ ἐπῄει κατὰ
τῆς Ἀττικῆς, ὅτε καὶ χρησμὸν λαμβάνει νικήσειν, εἰ
ἀπόσχοιντο τοῦ βασιλέως Ἀθηναίων. Καὶ τοῦ χρησμοῦ
γνωσθέντος Ἀθηναίοις, πείθουσι Κόδρον
λοκτήτης, φησὶν, ἀλλὰ Μόρσιμος ὁ Τραχίνιος ὑφῆψεν

Ἡρακλεῖ τὴν πυράν. Ὅτι Ἡρακλῆς ἀποβρωθέντος
αὐτοῦ τῶν δακτύλων ἑνὸς ὑπὸ τοῦ Νεμαίου λέοντος
ἐννεαδάκτυλος γέγονε, καὶ ἔστι τάφος τοῦ ἐκκε-
κομμένου δακτύλου· οἱ δὲ κέντρῳ τρυγόνος ἀποβαλεῖν τὸν
516
δάκτυλον ἔφασαν, λέοντα δ' ἔστιν ἰδεῖν τῷ τοῦ δακτύλου

τάφῳ ἐφεστῶτα λίθινον ἐν Λακεδαίμονι, σύμβολον τῆς
τοῦ ἥρωος ἀλκῆς. Ἐξ ἐκείνου δὲ καὶ τοῖς ἄλλων τάφοις
λιθίνους ἐφιστῶσι λέοντας. Ἄλλοι δ' ἄλλως περὶ τῆς τοῦ
λέοντος ἀναστηλώσεώς φασιν. Ὡς ἐκ τῆς Ἡρακλέους
πυρᾶς ἀκρίδες πλῆθος ἀνήφθησαν καὶ λοιμοῦ δίκην
τὴν χώραν ἐσίνοντο, καὶ ὡς ἀνῃρέθησαν.
παθόντες καὶ ποιήσαντες τοῖς πολεμίοις, πλέον δὲ

ὅμως κακώσαντες, ἐτρέψαντο τὰς ἐξ Ἡρακλείας καὶ
φεύγειν ἠνάγκασαν πρὸς τὴν πόλιν, δʹ ἀποβαλούσας
καὶ ιʹ. Αἱ τρεψάμεναι δὲ πρὸς τὸν μέγαν ἐνωρμίζοντο
λιμένα. Ἀνίστη δ' οὖν καὶ τὸ πεζὸν τῆς πολιορκίας ὁ
Κόττας· οἱ δὲ περὶ Τριάριον ἀναγόμενοι καθ' ἑκάστην
ἀπὸ τοῦ λιμένος τοὺς σιτηγεῖν ὡρμημένους τοῖς πολιορ-
κουμένοις ἀπεκώλυον, καὶ σπάνις χαλεπὴ τὴν πόλιν κα-
τεῖχεν, ὡς πʹ Ἀττικῶν τὴν λεγομένην χοίνικα τοῦ σίτου
προκόψαι.
Ἐπὶ δὲ τοῖς ἄλλοις κακοῖς καὶ λοιμὸς αὐτοῖς
ἐπιπεσών (εἴτε ἐκ τροπῆς ἀέρων εἴτε ἐκ τῆς ἀσυνήθους
διαίτης) ποικίλην ἐπὶ ποικίλαις παθημάτων ἰδέαις τὴν
φθορὰν ἀπειργάζετο· ἐν οἷς καὶ Λάμαχος πικροτέρῳ καὶ
μακροτέρῳ τῶν ἄλλων ὀλέθρῳ διέφθαρτο. Ἥψατο δὲ μά-
λιστα καὶ τῶν φρουρῶν ἡ νόσος, ὡς ἀπὸ τρισχιλίων χιλίους
ἀποθανεῖν. Τοὺς Ῥωμαίους δὲ τὸ πάθος οὐκ ἐλάνθανε.
Καὶ ὁ Κοννακόρηξ κακοπαθῶν ταῖς συμφοραῖς
ἔγνω τοῖς Ῥωμαίοις προδιδόναι τὴν πόλιν καὶ τῇ τῶν
Ἡρακλεωτῶν ἀπωλείᾳ τὴν ἰδίαν σωτηρίαν ἀλλάξασθαι.
Συνελαμβάνετο δὲ αὐτῷ καὶ Ἡρακλεώτης ἀνήρ, ζηλωτὴς
λεως καὶ τῶν Ἑλλήνων ἐφέρετο, πανταχόθεν ἡμᾶς

περιστοιχιζόμενος κατὰ τοὺς δεινοὺς τῶν θηρατῶν, οἳ
τοσοῦτον φείδονται τῶν θηρίων χρόνον, ὅσον ἔτι πα-
ρασκευάζονται. Ἐκίνησε δὲ ἡμᾶς οὐδὲν οὐδὲ ἀντιλαβέσθαι
τῶν πραγμάτων ἠνάγκασεν, οὐ διορυττομένη Πελο-
πόννησος, οὐ τὸ πτῶμα τὸ Φωκικόν, οὐκ Εὔβοια μετὰ
τῶν τροπαίων τῶν Μηδικῶν τυραννουμένη, οὐκ Ἀρ-
517
καδία δουλεύουσα, οὐ τὰ Ἠλεῖα ἀτυχήματα· ἀλλὰ καὶ

Χερρόνησον πειραζομένην ἐπείδομεν, καὶ τὸν Ἑλλής-
ποντον ἀλλοτριούμενον ὁρῶντες ἐμέλλομεν. Τίς
γὰρ λοιμὸς ἢ σεισμὸς τοσαύτας πόλεις ἐκένωσεν ἢ το-
σαῦτα γένη ἀνθρώπων ἠφάνισε καὶ κατέδυσεν, ὅσα
Φίλιππος καὶ ὁ Φιλίππου χρόνος; Οἶδε γὰρ ἀκριβῶς,
ὧν τε μηδέπω τυγχάνει, διὰ τοῦτον ἀποστερούμενος,
καὶ ὧν ἔχει μηδὲν ἂν λαβών, εἰ συμβουλεύοντι Δημο-
σθένει τις ἐπείθετο. Οὐδὲ κατὰ τῶν πόλεων μόνων
δωροδοκεῖ ταῖς τῶν προδοτῶν ἐπηρμένος γνώμαις ὁ
Φίλιππος, οὐδὲ ἆθλα τῶν πατρίδων προτίθησιν, οὐδὲ
κατὰ τῶν δήμων ὁπλίζει τοὺς ἀλάστορας· ἀλλ' ἐπὶ
τοὺς ῥήτορας, ἐπὶ τοὺς δημαγωγοὺς μετενήνοχε τὸ
μηχάνημα. Ἀλλὰ καὶ τοὐναντίον ἑορτὴν εἶναι καὶ
ἀνῃρημένον, καὶ δὸς αὐτῷ φέρειν ἀντὶ τῶν ἐνταφίων τὰ

σπάργανα. Αἱ σαὶ χεῖρές εἰσι τοιαύτης ταφῆς ἐπά-
ξιαι. Πόθεν δὲ καὶ τὴν ἐκφορὰν ποιήσομαι; Ἀπὸ
τῆς ἑστίας; Καὶ ποῖον ὄρυγμα τῆς δυστυχοῦς ἐκείνης στυ-
γνότερον; Περὶ αὐτὴν δυστυχῆ σώματα, καὶ φοβερὸν αἷμα
κατὰ πᾶν μέρος ἐκκέχυται, καὶ πολὺς φόνος ἐν μέσῳ
κατηφὲς θέαμα πρόκειται. Περικάθηται ταύτην ποινῶν
καὶ δαιμόνων καὶ ἀλαστόρων στρατόπεδον. Νυνὶ δέ,
ὢ τῆς ὑπερβολῆς, ὢ τῆς ὑπερηφανίας τῶν κακῶν· πα-
τὴρ ὡπλίσθη κατὰ παιδός, μητὴρ εἰς μῖξιν ἀθέμιτον
παιδὸς βεβίασται. Ἀλλ' ὦ πολέμου καὶ λοιμοῦ καὶ τυ-
ραννίδος ἐχθρὲ βαρύτερε, ἀλλ' ὦ τῆς πατρίδος πλέον
ἢ τῆς πολιτείας τῆς ἡμετέρας πολέμιε, οἵας ἀνθ' οἵων
ἐκτίνεις τῇ πόλει ταύτας τὰς χάριτας. Ἀντὶ προεδρίας,
ἀντὶ τιμῶν, ἀνθ' ὧν ἀνάξιον ὄντα σε τοσούτων πολ-
λάκις καὶ τηλικούτων ἠξίωσεν, ἐκδέδωκας αὐτὴν τῇ
σκηνῇ, καὶ τραγῳδῶν πεποίηκας τὴν πόλιν ἡμῶν ἀγώ-
νισμα, καὶ ἡ μὲν ἐμὴ συμφορὰ τῷ βίῳ τῷ ἐμῷ περι-
γραφήσεται, τὸ μίασμα δὲ καὶ ὁ σὸς τρόπος τῷ τῆς
πόλεως βίῳ συνεκταθήσεται.

518
Θεμιστοκλέα; Οὐ λέγω ταῦτα, ἀλλ' οὐδ' ἀναίσχυντά γε

παντελῶς, ἀλλὰ καὶ αὐτοῖς ἔχοντα παραίτησιν κἀκεί-
νοις οὐκ ἀσχήμονα τὴν συμφοράν.
Περικλῆς δέ,
ἕως μὲν εἰρήνην ἡ πόλις ἦγεν, οὐδεμίαν οὔτε μείζω οὔτε
ἐλάττω παρ' αὐτοῖς αἰτίαν ἔσχεν, ἀλλ' ἐξ ἴσου τοῖς θεοῖς
ἐθαυμάζετο. [Καὶ ἔτι πρότερον στρατιὰς πολλὰς ἐξα-
γαγὼν Ἀθηναίων ἐπὶ τοὺς οὐκ ἐθέλοντας τοῖς δικαίοις
ἐμμένειν, οὐκ ἄμεμπτος μόνον ἀλλὰ καὶ πολλῷ τινι
πρῶτος ἦν]. Ἐπεὶ δ' ἅμα τῆς τε χώρας ἠναγκάζετο στέ-
ρεσθαι, καὶ ὁ λοιμὸς ἅπαντα φθείρων ἐπέκειτο, καὶ κα-
κῶν ἀνάπαυσις οὐκ ἦν, οὕτω δὴ τῶν συμφορῶν ἡττη-
θέντες ἐτραχύνθησαν πρὸς αὐτόν. Καί μοι τοῦ παρα-
δείγματος ἐνταῦθ' ἀναμνήσθητι τοῦ τῶν ἡνιόχων· τάχα
ἂν γὰρ ἁλοίης τοῖς ἅρμασι τοῖς σαυτοῦ, καὶ οὐ τοῖς πτε-
ροῖς.
γον ὑπ' ἐξέτασιν μὴ ἀγαγεῖν, τὰ δὲ περὶ Ἰσχύραν καὶ

ἐτάσαι καὶ σαφῶς εἰδέναι ὑπ' Ἀθανασίου τετολμῆσθαι.
Ὡσαύτως καὶ ὡς τὴν σιτοπομπίαν τὴν ἐξ ἔθους δι' Ἀλε-
ξανδρείας τῇ Κωνσταντινουπόλει φερομένην κωλύσειεν.
Ἐν οἷς καὶ φωραθεὶς ἔνοχος Ἀθανάσιος, λαθραίως
ἀναχωρήσας, τὴν δίκην ἔφυγε. Συναρπαγεὶς οὖν τοῖς
πλάσμασιν ὁ βασιλεὺς εἰς τὰς Γαλλίας οἰκεῖν ἐν
Τριβεριάδι ὑπερόριον ἐκπέμπει τὸν πολύαθλον Ἀθα-
νάσιον.
Θορύβου δὲ καὶ ζάλης τὴν Αἴγυπτον ἐκκυμαινόν-
των, καὶ λοιμοῦ δίκην τῆς αἱρέσεως τὰ τῶν ἐκκλη-
σιῶν λυμαινομένης, ὁ βασιλεὺς Κωνσταντῖνος κατά τι
προάστειον τῆς Νικομηδείας, ἓν καὶ τριακοστὸν ἐν τῇ
βασιλείᾳ διανύσας ἔτος, μεθίσταται τῶν ἐνταῦθα, ἄγων
ἀπὸ γενέσεως πέμπτον καὶ ἑξηκοστόν. Καταλείπει δὲ
τὴν διαθήκην πρεσβυτέρῳ τινὶ τὴν Ἀρείου λύσσαν
νοσοῦντι, προστάξας τῷ ὁμωνύμῳ ταύτην ἐγχειρίσαι
Κωνσταντίνῳ· διὰ ταύτης γὰρ αὐτῷ καὶ ἡ τοῦ πατρὸς
βασίλειος ἀρχὴ εἰς κλῆρον ἀντὶ τῆς ἑσπερίας ἀφω-
ρίζετο. Ἀλλ' ὁ δείλαιος, πολλῶν πυνθανομένων εἰ βα-
σιλέως διαθήκη προελήλυθε, μὴ γενέσθαι διετείνετο,
519
σθη, ὁ δὲ δῆμος ἐπιστώθη, πᾶσα δὲ γλῶσσα τὸν Ἰη-

σοῦν ἐλάλει, καὶ τὸν τυφλὸν ὀφθαλμὸς ἅπας εἶχεν ἀνα-
βλέψαντα τοῦ θαύματος καὶ τῆς σωτηρίας διδάσκα-
λον αὐτοσχέδιον, οὐ λόγοις ἀλλ' ἔργοις ἐκπαιδεύοντα
τοὺς μαθητὰς τὴν ἀλήθειαν.
Πᾶσα μὲν ἀδικία
κακὸν καὶ μίσους ἄξιον, ὁ δὲ τελώνης ἀνυπέρβλητον·
οὐδὲ γὰρ οὐδὲ πρόφασιν ἔχει τῆς ἁμαρτίας εὐπρόσωπον.
Ἐπὶ μὲν γὰρ τῶν ἄλλων εὑρίσκεταί τις ἀνάγκη τοῦ κα-
κοῦ καὶ ῥίζα, ἐξ ὧν φύεται τὸ ἀδίκημα· ὁ δὲ τελώνης
θηρίον ἐστίν, ἀποφράσιστος λοιμός, ταῖς λεωφόροις
ἐπικαθήμενος. Ἐνόσει ταύτην ὁ Ζακχαῖος τὴν νόσον,
πρὶν ἐγγὺς ἔλθῃ τοῦ Ἰησοῦ, μακρῷ τῆς ἀρρωστίας τοῦ
Ἱεριχουντίου τυφλοῦ ὑπάρχουσαν χείρονα, εἴ γε ὁ μὲν
σώματος ὁ δὲ ψυχῆς αὐτῆς ἐνόσει τὴν πήρωσιν.
Μὴ δῷς ἄλλοις τὰ ἀλλότρια, ἀλλὰ τοῖς ἠδικημέ-
νοις τὰ οἰκεῖα ἀποκατάστησον· οὐ γὰρ προσδέχεται Θεὸς
ἐλεημοσύνην ἐξ ἁρπαγῆς. Καλὸς ὁ τελώνης τῶν καθ'
ἑαυτὸν κριτὴς καὶ οἰκονόμος. «Καὶ εἴ τινός τι
ἐσυκοφάντησα, ἀποδίδωμι τετραπλοῦν», φησίν, οὐκ ἄλ-
λοις (ἄμισθον γὰρ τοῦτο καὶ ἀπρόσδεκτον Θεῷ)
Φώτιος λεξικόν. (Α – Δ) alpha, entry 29, l. 1
Ἄβαρις· ὄνομα κύριον· λοιμοῦ γάρ, φασί, κατὰ πᾶσαν τὴν

οἰκουμένην γεγονότος ἀνεῖλεν ὁ Ἀπόλλων μαντευομένοις Ἕλλησι καὶ
βαρβάροις τὸν Ἀθηναίων δῆμον ὑπὲρ πάντων εὐχὰς ποιήσασθαι. πρε-
σβευομένων δὲ πολλῶν ἐθνῶν πρὸς αὐτοὺς καὶ Ἄβαριν ἐξ Ὑπερβορέων
πρεσβευτὴν ἀφικέσθαι λέγουσιν. ὁ δὲ χρόνος, ἐν ᾧ παραγέγονε,
διαφωνεῖται· Ἱππόστρατος μὲν γὰρ κατὰ τὴν τρίτην αὐτὸν Ὀλυμ-
πιάδα λέγει (FGrHist 568 F 4) παραγενέσθαι, ὁ δὲ Πίνδαρος (fr. 270
Snell) κατὰ Κροῖσον τὸν Λυδῶν βασιλέα, ἄλλοι δὲ κατὰ τὴν εἰκοστὴν
καὶ πρώτην Ὀλυμπιάδα.
Φώτιος λεξικόν. (Ε – Ω) epsilon, P.20, l. 6

520
μεταφορὰ δὲ ἀπὸ τῶν ἀλεκτρυόνων τῶν διὰ τὴν

νόσον χριομένων σκόροδα.
Ἐς κόρακας: εἰς τὸ σκότος· εἰς ὄλεθρον.
Ἐς κόρακας: Βοιωτοῖς ὁ θεὸς ἔχρησεν, ὅπου ἂν λευκοὶ
κόρακες ὀφθῶσιν, ἐκεῖ κατοικεῖν· περὶ δὲ τὸν
Παγασιτικὸν κόλπον ὑπὸ παίδων ἀκάκων γυψω-
θέντας κόρακας ἰδόντες περιπετομένους· τοῦ Ἀπόλ-
λωνος ωἴκησαν χωρίον κόρακας· ὕστερον δὲ Αἰολεῖς
ἐκβαλόντες αὐτοὺς, τοὺς φυγαδευομένους εἰς αὐτὸ
ἔπεμπον· οἱ δὲ, ὡς τοῦ ζώου ἀναιδοῦς καὶ δυνατικοῦ
τῶν ἀνθρώπων ὄντος· Ἀριστοτέλης δέ φησι· λοιμοῦ
κατασχόντος καὶ κοράκων πολλῶν γενομένων, τοὺς
ἀνθρώπους θηρεύοντας αὐτοὺς καὶ περικαθαίροντας,
ἐᾶν ζῶντας· καὶ ἐπιλέγειν τῶ λοιμωῖ, φεῦγ' ἐς
κόρακας· ὁ δὲ Αἴσωπος μυθικῶς· κολοιὸν μέγαν
νομίσαντα τοῖς κόραξιν ἴσον εἶναι, πρὸς αὐτοὺς
πορευθῆναι· ἡττηθέντα δὲ, πάλιν εἰς τοὺς κολοιοὺς
ὑποστρέψαι· τοὺς δὲ ἀγανακτήσαντας, παίειν αὐτὸν
λέγοντας· φεῦγ' ἐς κόρακας·
Φώτιος λεξικόν. (Ε – Ω) mu, P.268, l. 10
Μήτι γε: πόσω γε μᾶλλον.

Μητιοχεῖον: δικαστήριον.
Μητίοχος: ἀρχιτέκτων καὶ ῥήτωρ τῶν οὐ τὰ βέλ-
τιστα συμβουλευόντων.
Μῆτις: βουλή· γνώμη· σύνεσις.
Μητίσομαι: βουλεύσομαι· ἐρήσομαι.
Μητραγύρτης: ἐλθὼν τίς εἰς τὴν Ἀττικὴν ἐμύει τὰς
γυναῖκας τηῖ μητρὶ τῶν θεῶν, ὡς ἐκεῖνοι φασίν· οἱ
δὲ Ἀθηναῖοι ἀπέκτειναν αὐτόν· ἐμβάλλοντες εἰς
βάραθρον ἐπὶ κεφαλήν· λοιμοῦ δὲ γενομένου, ἔλα-
βον χρησμὸν ἱλάσασθαι τὸν πεφονευμένον· καὶ
διὰ τοῦτο ὠκοδόμησαν βουλευτήριον· ἐν ὧ ἀνεῖλον
τὸν μητραγύρτην· καὶ περιφράττοντες αὐτὸν καθ-
ιέρωσαν τηῖ μητρὶ τῶν θεῶν· ἀναστήσαντες καὶ
ἀνδριάντα τοῦ μητραγύρτου· ἐχρῶντο δὲ τωῖ μη-
τρωίω ἀρχείωι καὶ νομοφυλακίωι, καταχώσαντες
καὶ τὸ βάραθρον.
521
Φώτιος λεξικόν. (Ε – Ω) psi, P.657, l. 3
Ψυχικός: σαρκικός· σημαίνει δὲ καὶ τὸν ἀνδρόθυ-

μον· οὕτως Ἄλεξις.
Ψυχορροφεῖν: τὴν ψυχὴν ἐκπίνειν.
Ψῦχος: τὸ ῥῖγος· Ἡρόδοτος· ἀλλὰ καὶ Ἕρμιππος.
Ψυχρὸς ἄνθρωπος: ἀντὶ τοῦ δυσκίνητος.
Ψυχουλκούμενος: τὴν ψυχὴν ἑλκόμενος.
Ψυχρολογία: ψευδολογία· ἀκαιρολογία.
Ψυχρὸν πρᾶγμα:
Ψυχρός: ἀσθενής.
Ψῶζα: νόσος τίς· Εὔπολις Μαρικᾶ· Ὃς θυμήνας
τοῖς στρατιώταις λοιμὸν καὶ ψῶζαν ἔπεμψεν· οἱ δὲ
φασὶ καὶ τὸ τῆς νόσου εἶδος· ὅτι κνησμὸς μετὰ
δυσωδίας.
Ψώθια: τὸ ὑποκάτω τοῦ ἄρτου.
θεία δίκη μετῆλθε διὰ τὴν ἄμετρον ἀκολασίαν καὶ τὴν περὶ τοὺς
Χριστιανοὺς ἀνύποιστον κάκωσιν. χαλεπὸν γὰρ ἕλκος κατὰ τὸ τῆς
ἀκολασίας αὐτοῦ μόριον ἐκφυὲν κρεῖττον πάσης ἀνθρωπίνης βοηθείας
ἐτύγχανεν, νομῆς καταλαβούσης καὶ σκωλήκων φθορᾶς τοὺς τόπους.
ἦν γὰρ καὶ πολύσαρκος. οὗτος ὑπολαβών, ὡς ἄρα διὰ τοὺς ἀδίκους
φόνους πέπληκται, προστάγματα κατὰ παντὸς τόπου ὑπὲρ Χριστιανῶν
ἔγραψε πᾶν κελεύων καταθυμίως πράττειν καὶ ὑπὲρ αὐτοῦ εὔχεσθαι.
οὗ γεγονότος, εὐθέως τοῦ χαλεπωτάτου πάθους τῇ εὐχῇ τῶν Χριστια-
νῶν θεραπευθέντος παρ' ἐλπίδα, μήπω δὲ τοῦ τραύματος καλῶς
συνουλώσαντος, μειζόνως ἐμαίνετο τῶν ἀθεμίτων ἐχόμενος πράξεων.
ἀλλ' εὐθὺς πάλιν πόλεμοι καὶ ἐπαναστάσεις, λιμοί τε καὶ λοιμοὶ
καὶ αὐχμοὶ ἀθρόοι ἐπέσκηπτον, ὡς μὴ ἀρκεῖν θάψαι τοὺς ζῶντας
τοὺς τεθνεῶτας· κεραυνοί τε καὶ φόβητρα ἐξαπεστέλλετο, ὡς ἕκα-
στον ἑαυτοῦ μόνου φροντίζειν, καὶ τὰ πολλὰ τῶν προσταγμάτων
ἄπρακτα διαμένειν.
ἐάσας, ἐλλόγιμον μὲν ἄνδρα, τὸν καὶ τὰ σύμμικτα συγγραψάμενον,

τοῖς δὲ Ἀρειανοῖς λίαν συγκείμενον, δηλονότι τῇ πρὸς τὸν διδάσκαλον
ὁμοφροσύνῃ.
Τῷ δ' αὐτῷ ἔτει Σαβώρης, ὁ Περσῶν βασιλεύς, ἐπῆλθε τῇ
522
Μεσοποταμίᾳ πορθήσων Νισίβιν, καὶ παρεκάθισεν αὐτὴν ἡμέρας ξγʹ,

καὶ μὴ κατισχύσας λαβεῖν αὐτὴν ἀνεχώρησεν. Ἰάκωβος δέ, Νισιβη-
νῶν ἐπίσκοπος, ἐν τῷ τῆς θεοσεβείας ἤθει διαμένων εὐχαῖς τὰ κατὰ
γνώμην ῥᾳδίως ἐξήνυσεν· ὅστις καί, τῶν Περσῶν τὴν Νισίβιν ἐλπι-
ζόντων καταστρέψασθαι, διημαρτηκέναι τῆς ἐλπίδος πεποίηκεν. αὐτί-
κα γὰρ τῆς μὲν πόλεως ὑπεχώρουν τῷ τῆς εὐχῆς πνεύματι διωκόμενοι,
εἰς δὲ τὴν ἑαυτῶν χώραν ἐλθόντες λιμοῦ τε καὶ λοιμοῦ ὑπεδέξαντο
μισθὸν τῆς ἀσεβείας, ἧσπερ ἔδρων, ἀντιλαμβάνοντες. Δαλμάτιος δὲ
ὁ καῖσαρ εὐθὺς μετὰ τὴν τελευτὴν τοῦ μεγάλου Κωνσταντίνου ὑπὸ
τῶν στρατιωτῶν ἀνῃρέθη, οὐ κελεύσαντος Κωνσταντίου τὴν σφαγήν,
ἀλλὰ μὴ κωλύσαντος.

μενος. πολέμου δὲ φοβεροῦ κροτηθέντος, ὁ Ναρσῆς τῶν Ἰνδικῶν

καταφρονήσας θηρίων τὴν μέσην τῶν βαρβάρων διέλυσε φάλαγγα.
τούτου δὲ γενομένου καὶ αἱ λοιπαὶ τοῦ Βαρὰμ ἠσθένησαν φάλαγγες,
καὶ γίνεται τοῦ τυράννου μεγάλη φυγή. ὁ δὲ Ναρσῆς ἀκατασχέτως
διώκων ἀνῄρει τοὺς Πέρσας, ἓξ δὲ χιλιάδας ζωγρήσας πρὸς Χος-
ρόην δεσμίους ἤγαγεν· ὁ δὲ Χοσρόης πάντας ἀνεῖλε τῷ δόρατι.
ὅσοι δὲ Τοῦρκοι ἐτύγχανον, τούτους τῷ αὐτοκράτορι εἰς Βυζάντιον
ἔπεμψεν. τῶν δὲ Τούρκων ἐν τοῖς μετώποις τὸν τύπον τοῦ σταυ-
ροῦ διὰ μέλανος κεντητοῦ ἐχόντων, ἐρωτωμένων ὑπὸ τοῦ αὐτοκρά-
τορος, ποίῳ τρόπῳ τοῦτο τὸ σημεῖον ἐπιφέρονται; οἱ Τοῦρκοι ἔφασκον
πρὸ πολλῶν χρόνων λοιμὸν ἐν Τουρκίᾳ γενέσθαι, τινὰς δὲ τῶν ἐν
αὐτοῖς Χριστιανῶν ὑποθέσθαι τοῦτο ποιῆσαι, ὡς ἐντεῦθεν σωτηρία
κατὰ τὴν χώραν ἐγένετο. ὁ δὲ στρατὸς τῶν Ῥωμαίων τὴν σκηνὴν
τοῦ Βαρὰμ καὶ τὸ τοῦλδον παραλαβόντες μετὰ τῶν ἐλεφάντων τῷ
Χοσρόῃ προσήνεγκαν. ὁ δὲ Βαρὰμ ἐπὶ τὰ ἐνδότερα μέρη τῆς Περ-
σίδος τὴν φυγὴν ἐποιήσατο καὶ οὕτως ὁ κατ' αὐτὸν διαλύεται
πόλεμος. ὁ δὲ Χοσρόης μεγάλην νίκην ἀναδησάμενος τὸν ἴδιον
ἀπέλαβε θρόνον καὶ ἐπινίκια εἱστία Ῥωμαίους. ὁ δὲ Ναρσῆς ἀνα-
ζευγνύων ἐπὶ τὰ ἴδια τῷ Χοσρόῃ ἔλεγεν· “μέμνησο, Χοσρόη, τῆς
παρούσης ἡμέρας. Ῥωμαῖοί σοι τὴν βασιλείαν χαρίζονται.” Χος-
ρόης δὲ τὴν δολοφονίαν δεδοικὼς ἐζήτει Μαυρίκιον χιλίους Ῥωμαίους
Παλαιστίνης· καὶ δίδουσι χεῖρας δεξιὰς τῷ Μαρουὰμ καὶ ἱστῶσιν

αὐτὸν ἀρχηγόν, καὶ ἀμηρεύει μῆνας θʹ. καὶ τελευτήσαντος αὐτοῦ,
Ἀβιμέλεχ, ὁ υἱὸς αὐτοῦ, διαδέχεται τὴν ἀρχὴν ἀμηρεύσας ἔτη καʹ
523
ἥμισυ, καὶ χειροῦται τοὺς τυράννους καὶ ἀποκτέννει τὸν Ἀβδελᾶν,

υἱὸν Ζουβέρ, καὶ Δάδαχον.
Ἀράβων ἀρχηγὸς Ἀβιμέλεχ ἔτη κβʹ.
Κωνσταντινουπόλεως ἐπίσκοπος Θεόδωρος πάλιν ἔτη γʹ.
ιϛʹ. αʹ. αʹ.
Τούτῳ τῷ ἔτει ἐγένετο λιμὸς καὶ θανατικὸν μέγα ἐν Συρίᾳ,
καὶ Ἀβιμέλεχ ἐκράτησε τοῦ ἔθνους. τῶν δὲ Μαρδαϊτῶν ἐπιτιθεμέ-
νων τοῖς μέρεσι τοῦ Λιβάνου, καὶ τοῦ λοιμοῦ ἐπικρατοῦντος, ὁ
αὐτὸς Ἀβιμέλεχ τὴν ἐπὶ Μαυΐου ζητηθεῖσαν εἰρήνην αἰτεῖται ἀπο-
στείλας πρέσβεις πρὸς τὸν βασιλέα, τὰς αὐτὰς τξεʹ χιλιάδας τοῦ
χρυσοῦ νομισμάτων συνθέμενος τελεῖν, καὶ τοὺς τξεʹ δούλους, καὶ
ὁμοίως εὐγενεῖς ἵππους τξεʹ.
ιηʹ τοῦ Ἰουνίου μηνὸς τῆς θʹ ἰνδικτιῶνος ἕως τῆς ιδʹ τοῦ Σεπτεμ-
βρίου μηνὸς τῆς ιδʹ ἰνδικτιῶνος, βασιλεύσας καὶ αὐτός, παραχωρή-
σαντος τοῦ θεοῦ, ἔτη λδʹ, μῆνας γʹ, ἡμέρας βʹ. οὕτως οὖν, ὡς
προέφημεν, τῷ αὐτῷ ἔτει τῆς θʹ ἰνδικτιῶνος μηνὶ Ἰουνίῳ ιηʹ τέθνηκε
Λέων σὺν τῷ ψυχικῷ καὶ τὸν σωματικὸν θάνατον, καὶ αὐτοκρατορεῖ
Κωνσταντῖνος, ὁ υἱὸς αὐτοῦ. καὶ ὅσα μὲν ἐπὶ Λέοντος τοῦ ἀσεβοῦς
κακὰ Χριστιανοῖς συνέβη περί τε τὴν ὀρθόδοξον πίστιν καὶ περὶ
τῶν πολιτικῶν διοικήσεων αἰσχροῦ κέρδους καὶ φιλαργυρίας ἐπινοίᾳ
κατά τε Σικελίαν καὶ Καλαβρίαν καὶ Κρήτην, ἥ τε τῆς Ἰταλίας
ἀποστασία διὰ τὴν αὐτοῦ κακοδοξίαν, σεισμοί τε καὶ λιμοὶ καὶ λοι-
μοὶ καὶ ἐθνῶν ἐπαναστάσεις, ἵνα τὰ κατὰ μέρος σιγήσω, ἐν τοῖς
προλαβοῦσι δεδήλωται κεφαλαίοις. ἄξιον δὲ λοιπὸν ἐφεξῆς καὶ τοῦ
δυσσεβεστάτου καὶ παναθλίου παιδὸς αὐτοῦ τὰς ἀθεμίτους διεξελθεῖν
πράξεις ἀνοσιουργοτέρας καὶ θεομισήτους οὔσας, φιλαλήθως δὲ ὅμως,
ὡς ἐφορῶντος τοῦ παντεπόπτου θεοῦ, καὶ ἀπερίττως εἰς ὠφέλειαν
τοῖς μετέπειτα καὶ τοῖς νῦν πλανωμένοις ἀθλίοις καὶ ἀτασθάλοις
ἀνδραρίοις εἰς τὴν τοῦ παρανομωτάτου βδελυρὰν κακοδοξίαν, τὰ
ἀπὸ τῆς ιʹ λέγοντας ἰνδικτιῶνος, ἔτους πρώτου τῆς αὐτοῦ βασιλείας,
δυσσεβῶς πεπραγμένα ἕως τῆς ιδʹ ἰνδικτιῶνος, ἔτους τῆς αὐτοῦ
ἀπωλείας. αὐτὸς γὰρ ὁ πανώλης καὶ ἐμβρόντητος αἱμοβόρος τε καὶ
ἀγριώτατος θὴρ τυραννικῶς καὶ οὐκ ἐννόμως τῷ κράτει χρησάμενος
Γεωπονικά. Book 1, ch. 8, sec. 8, l. 4
θόρυβοι, καὶ μελιττῶν φθορά, καὶ λοιμικὴ κατάστασις.

ἐν τοξότῃ οὔσης αὐτῆς, εὐετηρία καὶ πολυομβρία,
524
καὶ σίτου εὐθηνία, καὶ εὐφροσύνη ἐν τοῖς ἀνθρώποις·

θρεμμάτων δὲ φθορά· τῶν δὲ πτηνῶν πολλὴ φορά.
ἐὰν ἐν αἰγοκέρωτι οὔσης αὐτῆς ἡ ἐπιτολὴ γένηται,
στρατοπέδων κίνησις καὶ πολυομβρία καὶ σίτου καὶ
οἴνου καὶ ἐλαίου πολλὴ φορὰ καὶ πάντων εὐωνία.
ἐὰν
ἐν ὑδροχόῳ οὔσης αὐτῆς ἡ ἐπιτολὴ γένηται, βασιλέως
λύσις, σίτου φθορά, καὶ ἀκρίδων ἔφοδος, καὶ σπάνις
ὄμβρων, καὶ λοιμοί.
ἐν ἰχθύσιν οὔσης αὐτῆς, ἐὰν
γένηται ἡ ἐπιτολή, πολυομβρία ἔσται, καὶ τῶν πτηνῶν
φορά, καὶ οἴνου καὶ σίτου εὐφορία, νόσος δὲ περὶ
τοὺς ἀνθρώπους.
ἐὰν δὲ ἐν κριῷ οὔσης αὐτῆς ἡ
ἀνατολὴ γένηται τοῦ κυνός, τῶν ζώων τῶν νεμομέ-
νων ἔσται πολλὴ φορά, καὶ πολυομβρία, καὶ σίτου
ἐλαχίστη φορά· ἐλαίου εὐφορία.
Ευστάθιος Σχόλια στην Ομήρου Ιλιάδα.

Vol. 1, p.11, l. 11
αὐτῇ πάμπολλα οἱ περὶ τὸν Κύναιθον καὶ πολλὰ τῶν ἐπῶν αὐτοὶ
ποιήσαντες
παρενέβαλον. διὸ καὶ διωρθώθησαν αἱ Ὁμηρικαὶ βίβλοι, ὡς ἀνωτέρω
εἴρηται.
τοῦτο δὲ οὐ μόνον οἱ περὶ Πεισίστρατον γραμματικοὶ ἐποίησαν, ἀλλὰ καὶ
ἕτεραι Ὁμηρικαὶ διορθώσεις μνημονεύονται, οἷον καὶ ἡ ἱστορουμένη ἀπὸ

νάρθη-
κος καὶ Μασσαλιωτικὴ δέ τις καὶ Σινωπική. καὶ ταῦτα μὲν ἱκανῶς ἕως
ὧδε.
Τὸ δὲ πᾶν τοῦ παρόντος λόγου εἰπεῖν ἐν βραχεῖ, ἐπιγραφὴ τοῦ παρόντος
γράμματος τριπλῆ· Ἰλιάδος Ἄλφα καὶ Ῥαψῳδία καὶ Γράμμα. καὶ
δηλοῦται
ἐν τούτοις τοῖς τρισὶ κατὰ πολυωνυμίαν ἓν νόημα. φέρονται δὲ καὶ ἕτεραι
ἑκάστου γράμματος ἐπιγραφαὶ ἀνὰ δύο· μία μὲν ἐν πεζαῖς λέξεσιν, ἑτέρα
δὲ
ἐν στίχῳ ἡρωϊκῷ. καὶ αἱ μὲν ἄλλαι ῥηθήσονται κατὰ καιρόν. τῆς δὲ
παρούσης
ῥαψῳδίας ἡ μὲν πεζὴ ἐπιγραφὴ αὕτη· λοιμὸς καὶ Μῆνις. ἡ δὲ ἔμμετρος
ἥδε·
525
Ἄλφα, λιτὰς Χρύσου, λοιμὸν στρατοῦ, ἔχθος ἀνάκτων. λείπεται δὲ

πάντως
αὕτη ῥήματος, ἵνα λέγῃ ὅτι ἡ ἄλφα ῥαψῳδία περιέχει ἢ ἱστορεῖ τὰ καὶ τά.
Ὅτι δέκα ἐτῶν περιπλομένων τοῖς Ἕλλησι περὶ τὸν Τρωϊκὸν πόλεμον
Ὅμηρος
τὴν Ἰλιάδα ἐκ τῶν τελευταίων ἤγουν ἐκ τοῦ δεκάτου ἔτους ἐποίησεν καὶ
οὐδὲ
ἐξ αὐτοῦ ὅλου, ἀλλ' ἐκ μέρους τινός, τουτέστι τῆς ἐν αὐτῷ συμπεσούσης
μήνιδος τοῦ Ἀχιλλέως. ἐμεθώδευσε δὲ ὁ ποιητὴς τοῦτο ἅμα μὲν διὰ τὸ
καινο-
πρεπὲς καὶ τῷ ἀνελπίστῳ ξενίζον, τὸ γὰρ κατὰ φύσιν ἀπὸ τῶν πρώτων
ἄρξασθαι
οὔτε καινόν τι ἔχει καὶ ὁ ἀκροατὴς δὲ ὡς ἐπὶ πολὺ οὕτως ἐλπίζει
γενέσθαι,
Ευστάθιος Σχόλια στην Ομήρου Ιλιάδα. Vol. 1, p.11, l. 12
παρενέβαλον. διὸ καὶ διωρθώθησαν αἱ Ὁμηρικαὶ βίβλοι, ὡς ἀνωτέρω

εἴρηται.
τοῦτο δὲ οὐ μόνον οἱ περὶ Πεισίστρατον γραμματικοὶ ἐποίησαν, ἀλλὰ καὶ
ἕτεραι Ὁμηρικαὶ διορθώσεις μνημονεύονται, οἷον καὶ ἡ ἱστορουμένη ἀπὸ

νάρθη-
κος καὶ Μασσαλιωτικὴ δέ τις καὶ Σινωπική. καὶ ταῦτα μὲν ἱκανῶς ἕως
ὧδε.
Τὸ δὲ πᾶν τοῦ παρόντος λόγου εἰπεῖν ἐν βραχεῖ, ἐπιγραφὴ τοῦ παρόντος
γράμματος τριπλῆ· Ἰλιάδος Ἄλφα καὶ Ῥαψῳδία καὶ Γράμμα. καὶ
δηλοῦται
ἐν τούτοις τοῖς τρισὶ κατὰ πολυωνυμίαν ἓν νόημα. φέρονται δὲ καὶ ἕτεραι
ἑκάστου γράμματος ἐπιγραφαὶ ἀνὰ δύο· μία μὲν ἐν πεζαῖς λέξεσιν, ἑτέρα
δὲ
ἐν στίχῳ ἡρωϊκῷ. καὶ αἱ μὲν ἄλλαι ῥηθήσονται κατὰ καιρόν. τῆς δὲ
παρούσης
ῥαψῳδίας ἡ μὲν πεζὴ ἐπιγραφὴ αὕτη· λοιμὸς καὶ Μῆνις. ἡ δὲ ἔμμετρος
ἥδε·
Ἄλφα, λιτὰς Χρύσου, λοιμὸν στρατοῦ, ἔχθος ἀνάκτων. λείπεται δὲ
πάντως
αὕτη ῥήματος, ἵνα λέγῃ ὅτι ἡ ἄλφα ῥαψῳδία περιέχει ἢ ἱστορεῖ τὰ καὶ τά.
Ὅτι δέκα ἐτῶν περιπλομένων τοῖς Ἕλλησι περὶ τὸν Τρωϊκὸν πόλεμον
Ὅμηρος
τὴν Ἰλιάδα ἐκ τῶν τελευταίων ἤγουν ἐκ τοῦ δεκάτου ἔτους ἐποίησεν καὶ
526
οὐδὲ
ἐξ αὐτοῦ ὅλου, ἀλλ' ἐκ μέρους τινός, τουτέστι τῆς ἐν αὐτῷ συμπεσούσης
μήνιδος τοῦ Ἀχιλλέως. ἐμεθώδευσε δὲ ὁ ποιητὴς τοῦτο ἅμα μὲν διὰ τὸ
λίχνος τὴν ἀκοὴν καὶ ζητητικὸς τὰ εἰς μάθησιν δυσκόλως ἔχῃ περὶ τὴν
μέθοδον
βαρυνόμενος, ὅτι τὸ τέλος μαθὼν ἀνήκουστος ἔσται τῶν πρὸ τοῦ τέλους,
πραϋνέσθω οἷς οὐδὲ τὰ ἐν ἀρχῇ παραλείπουσιν οἱ ὄντως ἐκ τῶν
τελευταίων
ἀρχόμενοι, ἀλλ' εὐμεθόδως καὶ αὐτὰ τῇ τοῦ βιβλίου ὁλότητι
παρενσπείρουσιν.
οἷον μετὰ τὴν τοῦ Πάριδος κρίσιν ἐπὶ ταῖς θεαῖς ἀρχὴ τοῦ Τρωϊκοῦ
πολέμου,
Ἑλένης ἁρπαγή, καὶ μετὰ ταύτην, συνελόντα φάναι, ἀνάπλους Ἑλλήνων
εἰς
Τροίαν διὰ ἄμυναν ὑπὸ καθηγητῇ τῷ Κάλχαντι. εἶτα μερισμὸς Ἑλλήνων
εἴς τε
τοὺς πολιορκοῦντας καὶ εἰς τοὺς ὑπ' Ἀχιλλεῖ πολεμάρχῳ ληϊζομένους,
ὅπου
τε νῆσοι καὶ ὅπου χερσαῖαι πόλεις. μετὰ δὲ μυρία τὰ ἐν μέσῳ ἅλωσις καὶ
τῶν
ὑποπλακίων Θηβῶν καὶ αἰχμαλωσία Χρυσηΐδος, ἐφ' ᾗ πρεσβεία Χρύσου
καὶ
παρόρασις, ἣν ἔπαθε, καὶ χόλος Φοίβου καὶ λοιμὸς καὶ μῆνις Ἀχιλλέως. ὁ
δὲ
ποιητὴς τὰ φθάσαντα παραδραμὼν ἐκ ταύτης ἤρξατο. καὶ διῆλθε μὲν καὶ
αὐτὴν
καὶ τὰ κατ' αὐτήν, οὐκ ἀφῆκε δὲ ὅμως οὐδὲ τὰ πρὸ ταύτης, ἀλλὰ καὶ
ἐκεῖνα
καὶ ἄλλα μυρία τῶν παλαιοτέρων παρενέθετο ἐνσπείρας ὧδε καὶ ἐκεῖ,
ὅπῃ
παρήκοι, ὡς αὐτὸς ἐνόει καλὸν εἶναι. καὶ οὐ ταῦτα μόνον, ἀλλὰ πολλὰ
καὶ τῶν
ἐφεξῆς τῆς μήνιδος τῇ Ἰλιάδι ἐπελευστικώτερον παρενέβαλεν, οἷον τὸν
τοῦ
Ἀχιλλέως θάνατον, τὴν τῆς Τροίας ἅλωσιν, ὅτι ὁ Αἰνείας ἄρξει ποτὲ τῶν
Τρώων

527
πολλάκις δὲ καὶ τὸ χ εἰς ξ τρέπεται. διξὰ γοῦν φασι καὶ τριξὰ καὶ
πενταξά. ἐκ
τούτου δὲ ἰδιωτικώτερον καὶ ἡ μοναξία ἔοικε λέγεσθαι. Τὸ δὲ μάχεσθαι
ἑρμηνεία νῦν ἐστι τῆς βασιλικῆς ἔριδος δηλοῦν πολλὴν οὕτως αὐτὴν
εἶναι, ὡς
καὶ μαχεῖσθαι ἂν αὐτοὺς κατὰ τὸ «ὃ δ' Ἀτρείδην ἐξεναρίζοι». [Λείπει δὲ
τὸ
ὥστε ἐν τῷ μάχεσθαι, ἵνα ᾖ «ἔριδι ξυνέηκεν ὥστε μάχεσθαι» ἢ καὶ ἄλλως
λείπει ἄρθρον, ἵνα λέγῃ «ἔριδι τῇ τοῦ μάχεσθαι», ἢ καὶ ἑτέρως, καθ'
ἑρμηνείαν,
ἔριδι ἤγουν αὐτόχρημα μάχῃ. οὐ γὰρ ἁπλῶς διαστήτην τόπῳ μακρῷ ἢ ἐξ
ἀγορᾶς
λυθείσης ἢ ἀπὸ συμπλοκῆς μαχίμου, ἀλλὰ κατὰ ἔριν μάχιμον.] Ὅτι τὸ
μὲν
προσεχὲς αἴτιον τῆς τοῦ Ἀχιλλέως μήνιδος ἡ τῆς Βρισηΐδος ἐστὶν
ἀφαίρεσις,
τὸ δὲ πρὸ τούτου αἴτιον ἡ τοῦ βασιλέως διαμάχη, τὸ δὲ ἔτι πορρώτερον ὁ
λοιμός, ὑπὲρ οὗ λαλήσας ὁ Ἀχιλλεὺς ἠτίμωται· τὸ δὲ ἐπέκεινα ὁ ἥλιος,
ὃν
λοιμωδῶν νοσημάτων φασὶν αἴτιον. Σημείωσαι οὖν ὅτι εἰπὼν ὁ ποιητής,
(v. 9) ὡς ὁ Ἀπόλλων ὁ τῆς Λητοῦς καὶ τοῦ Διὸς υἱὸς συνέβαλεν εἰς
φιλονεικίαν
τοὺς βασιλεῖς, ὅμοιον λέγει ὡς ἐὰν εἶπεν, ὅτι ὁ ἥλιος αὐτοὺς εἰς
συνέμιξε. καὶ ἔστι πολλὰ τοιαῦτα πόρρω αἴτια παρὰ τοῖς παλαιοῖς, ὧν ἓν
καὶ
τὸ τοῦ Ἀναχάρσιδος, ὃς ἐρωτηθείς «διὰ τί παρὰ Σκύθαις οὔκ εἰσιν
αὐληταί;»
εἶπε «διότι οὐδὲ ἄμπελοι». μακρὰν γὰρ καὶ ἐκεῖνος ἀνέβη· τὸ μὲν γὰρ
ἐγγὺς
ἦν εἰπεῖν, ὅτι οὐδὲ μέθη παρὰ Σκύθαις ἐστὶν οὐδὲ οἶνος· ὁ δὲ ἀνέδραμεν
ἐπὶ τὸ
πορρώτερον αἴτιον, τὰς ἀμπέλους. Ἰστέον δὲ ὅτι καὶ τοῦ Ἀπόλλωνος
ἤγουν
τοῦ ἡλίου πορρωτέρω αἴτιόν ἐστιν ἡ τοῦ Διὸς βουλὴ ἡ ἀνωτέρω ῥηθεῖσα,
ἵνα
λοιμωδῶν νοσημάτων φασὶν αἴτιον. Σημείωσαι οὖν ὅτι εἰπὼν ὁ ποιητής,

528
(v. 9) ὡς ὁ Ἀπόλλων ὁ τῆς Λητοῦς καὶ τοῦ Διὸς υἱὸς συνέβαλεν εἰς
τοὺς βασιλεῖς, ὅμοιον λέγει ὡς ἐὰν εἶπεν, ὅτι ὁ ἥλιος αὐτοὺς εἰς
συνέμιξε. καὶ ἔστι πολλὰ τοιαῦτα πόρρω αἴτια παρὰ τοῖς παλαιοῖς, ὧν ἓν
καὶ
τὸ τοῦ Ἀναχάρσιδος, ὃς ἐρωτηθείς «διὰ τί παρὰ Σκύθαις οὔκ εἰσιν
αὐληταί;»
εἶπε «διότι οὐδὲ ἄμπελοι». μακρὰν γὰρ καὶ ἐκεῖνος ἀνέβη· τὸ μὲν γὰρ
ἐγγὺς
ἦν εἰπεῖν, ὅτι οὐδὲ μέθη παρὰ Σκύθαις ἐστὶν οὐδὲ οἶνος· ὁ δὲ ἀνέδραμεν
ἐπὶ τὸ
πορρώτερον αἴτιον, τὰς ἀμπέλους. Ἰστέον δὲ ὅτι καὶ τοῦ Ἀπόλλωνος
ἤγουν
τοῦ ἡλίου πορρωτέρω αἴτιόν ἐστιν ἡ τοῦ Διὸς βουλὴ ἡ ἀνωτέρω ῥηθεῖσα,
ἵνα
πλακείη ὁ λόγος οὕτως· ἡ τοῦ Διὸς βουλὴ κινήσασα τὸν Ἀπόλλωνα
πεποίηκε
λοιμόν· οὗ ζητηθέντος ἀφαιρεθεὶς ὁ Ἀχιλλεὺς τὴν Βρισηΐδα ἐμήνισε.
Λητοῦς
δὲ υἱὸς ὁ Ἀπόλλων λέγεται, τουτέστι νυκτός. δοκεῖ γὰρ ἐξ αὐτῆς οἷα
μητρὸς
ὁ ἥλιος γεννᾶσθαι, ὡς καὶ Σοφοκλῆς ἐν Τραχινίαις λέγει. καὶ ζητητέον
τὴν ἐκεί-
νου ἀλληγορίαν, ἔνθα φησίν, ὅτι «ἡ νὺξ ἐναριζομένη τίκτει κατευνάζει τε
τὸν ἥλιον». [Παρέοικε δὲ πάντως τῇ τοιαύτῃ τοῦ Σοφοκλέους ἐννοίᾳ καὶ
Αἰσχύλου
ἐν Ἀγαμέμνονι τὸ «εὐάγγελος ἠὼς γένοιτο μητρὸς εὐφρόνης πάρα». ὡς

γὰρ
ἐκ νυκτὸς ἥλιος, οὕτω καὶ ἠὼς ἐξ εὐφρόνης.] Λητὼ δὲ ἡ νὺξ διὰ τὴν παρ'
Εὐριπίδῃ «σοφὴν καὶ πότνιαν λήθην». Ὑπνοῦντες γὰρ νυκτὸς πάντων
λανθανό-
μεθα. δεῖ δὲ εἰδέναι καὶ ὅτι ὁ Ἀπόλλων μέρος τι τῆς εἱμαρμένης
λαμβάνεται
μυριαχοῦ τῷ ποιητῇ καί, ὡς ἄν τις εἴπῃ, μερικὸς φαίνεται Ζεὺς καὶ οἷον
μικρόν
τι χρεών, τουτέστι μικρά τις εἱμαρμένη. διὸ καὶ Διὸς υἱὸς λέγεται οὐ
μόνον ὡς
περὶ ἀέρα καὶ οὐρανὸν φερόμενος, ὧν ἑκάτερον Ζεὺς λέγεται, ἀλλὰ καὶ
529
ὡς εἱμαρ-
μένη τις [εἴτ' οὖν μοιρίδιον]. καὶ τὰ μὲν μόνος αὐτός, τὰ δὲ σὺν τῷ Διῒ
καταπράτ-
τεται. Ἥλιος γάρ ἐστιν αἰτίαν ἔχων τῶν γινομένων κατὰ τὴν Ἑλληνικὴν
δόξαν,
καθὰ καὶ ὁ Ζεύς. διὸ καὶ ἐνταῦθα τὰ κατὰ τὴν μῆνιν τοῦ Ἀχιλλέως βουλῇ
τε
Διὸς καὶ χόλῳ Ἀπόλλωνος πράττεται. Χόλος δὲ Ἀπόλλωνος ὁ λοιμός,
οὗπερ
ὁ Ἀπόλλων αἴτιος, ὡς καὶ ἐν τοῖς ἑξῆς ῥηθήσεται. [Περὶ δὲ τοῦ υἱός
φασιν οἱ
τεχνικοὶ ὡς οἱ Ἀττικοὶ δίχα τοῦ ι ἐν μόνῳ τῷ υ γράφουσιν αὐτό· καὶ ἴσως
πρὸς
διαστολὴν τοῦ ὗς ὑός, ὁ χοῖρος, ἡ κοινὴ διάλεκτος τὸ ι συνεξεφώνησε.
φύσει
γὰρ διὰ μόνου τοῦ υ ὤφειλεν εἶναι, εἴτε ἀπὸ τοῦ φύω εἴτε ἀπὸ τοῦ ὕω, τὸ
βρέχω,
γίνεται.]
βάλλονται δὲ καὶ ὑπὸ ἔρωτος Ἀθηνᾶς δίχα καὶ Ἀρτέμιδος· αὐταὶ γὰρ
παρθένοι πλάττονται· καὶ δέος πάσχουσιν, ὡς οἱ δείσαντες ὑπὸ τῷ
Βριάρεῳ, καὶ
τρόμον ἐπὶ τῷ δέει, ὡς ἡ Ἀφροδίτη, καὶ φθονοῦσιν, ὡς ἡ Καλυψὼ αὐτοὺς
αἰτιωμένη λέγει, καὶ ἐσθίουσι καὶ πίνουσι καὶ ὑπνοῦσι καὶ ὅλως πάντα
πάσχουσιν
ὅσαπερ ἄνθρωποι. οὕτω γοῦν καὶ ἐνταῦθα ὁ Ἀπόλλων ἥλιος ὑπακούει τῷ
ἱερεῖ
Χρύσῃ προκαλουμένῳ αὐτὸν εἰς ἄμυναν καὶ ἀναλαμβάνει θυμὸν καὶ
ποιεῖ κακὰ
εἰς τοὺς Ἕλληνας. τοῦτο δὲ οὕτω πλάττει ὁ ποιητὴς ἢ διότι ἐμψύχους οἱ
ἀρχαῖοι σοφοὶ τοὺς ἀστέρας ἐνόμιζον καὶ μεγάλα ἐνεργεῖν δυναμένους
καὶ
μάλιστα τὸν ἥλιον, ὡς καὶ ὁ Παραβάτης δηλοῖ ἐν τῷ εἰς αὐτὸν ἐγκωμίῳ,
ἢ
διότι δαίμονας ἐφίστασθαι τοῖς ἄστροις ἐδόξαζον διατιθεμένους τὰ ἐν
κόσμῳ
οὐ μόνον καθ' ἑαυτοὺς ἀλλὰ καὶ δι' ἐπικλήσεων, ὅθεν καὶ τὰ κατὰ τὸν
λοιμὸν ἐκ μαγικωτέρας μεθόδου οἴονταί τινες ὑπὸ τοῦ Χρύσου
τεχνασθῆναι· ἢ καὶ διότι τὸ κατὰ τύχην φυσικῶς γενόμενον εἰς ἠθικὴν
530
αἰτίαν ἀνάγει παιδευτικῶς ὁ ποιητής. συνέβη μὲν γὰρ λοιμὸς κατὰ φύσιν.
Ὅμηρος δὲ κατά τι θεῖον αὐτὸν γενέσθαι φησίν, ἵνα ὁ Ἀγαμέμνων δίκας
δώσει, ἐφ' οἷς τὸν Ἀπόλλωνα περιφρονήσας τὸν Χρύσην ἠτίμησε.
αἰτιωμένη λέγει, καὶ ἐσθίουσι καὶ πίνουσι καὶ ὑπνοῦσι καὶ ὅλως πάντα
πάσχουσιν
ὅσαπερ ἄνθρωποι. οὕτω γοῦν καὶ ἐνταῦθα ὁ Ἀπόλλων ἥλιος ὑπακούει τῷ
ἱερεῖ
Χρύσῃ προκαλουμένῳ αὐτὸν εἰς ἄμυναν καὶ ἀναλαμβάνει θυμὸν καὶ
ποιεῖ κακὰ
εἰς τοὺς Ἕλληνας. τοῦτο δὲ οὕτω πλάττει ὁ ποιητὴς ἢ διότι ἐμψύχους οἱ
ἀρχαῖοι σοφοὶ τοὺς ἀστέρας ἐνόμιζον καὶ μεγάλα ἐνεργεῖν δυναμένους
καὶ
μάλιστα τὸν ἥλιον, ὡς καὶ ὁ Παραβάτης δηλοῖ ἐν τῷ εἰς αὐτὸν ἐγκωμίῳ,
ἢ
διότι δαίμονας ἐφίστασθαι τοῖς ἄστροις ἐδόξαζον διατιθεμένους τὰ ἐν
κόσμῳ
οὐ μόνον καθ' ἑαυτοὺς ἀλλὰ καὶ δι' ἐπικλήσεων, ὅθεν καὶ τὰ κατὰ τὸν
λοιμὸν
ἐκ μαγικωτέρας μεθόδου οἴονταί τινες ὑπὸ τοῦ Χρύσου τεχνασθῆναι· ἢ
καὶ
διότι τὸ κατὰ τύχην φυσικῶς γενόμενον εἰς ἠθικὴν αἰτίαν ἀνάγει
παιδευτικῶς
ὁ ποιητής. συνέβη μὲν γὰρ λοιμὸς κατὰ φύσιν. Ὅμηρος δὲ κατά τι θεῖον
αὐτὸν
γενέσθαι φησίν, ἵνα ὁ Ἀγαμέμνων δίκας δώσει, ἐφ' οἷς τὸν Ἀπόλλωνα
περι-
φρονήσας τὸν Χρύσην ἠτίμησε. καθόλου γὰρ ὁ ποιητὴς οὐδεμίαν
εὔλογον
εὐχὴν ἄπρακτον πίπτειν ἱστορεῖ, ἀλλ' ἐάν τις δίκαια εὔξηται παρ' αὐτῷ ἢ
ἐχθροὶ πίπτουσιν ἢ σύμβολα δίδονται ἢ φίλοι ἐπανήκουσιν ἢ ἔργα
εὐοδοῦνται
ἢ ἁπλῶς ἀγαθὰ ἕτερα γίνονται. οὕτω παιδευτικὸς καὶ βιωφελὴς ὁ ποιητὴς
καὶ ἐν
μύθοις καὶ πλάσμασιν. ἰστέον δὲ καὶ ὅτι οὐ πάντας οἱ παλαιοὶ τοὺς παρ'
αὐτοῖς
θεοὺς ἀνθρωποπαθεῖς ἐνόμιζον, ἀλλά φασιν ὡς τοῦ δαιμονίου φύλου τὸ
μὲν
ἐμπαθὲς οἶδεν ἡ ποίησις, ὡς προείρηται, τὸ δὲ οὐ τοιοῦτον, ὡς ὅτε λέγει
»θεοὶ ῥεῖα ζώοντες» τουτέστι μετὰ ῥᾳστώνης καὶ ἀπαθείας. (v. 44) Ὅτι
531
τὸ
εἰπεῖν Ὀλύμπια κάρηνα οἰκειότερον ἐπὶ ὄρους νοεῖν ἤπερ ἐπὶ τοῦ
οὐρανοῦ.
καὶ τόξον χειρίζεται καὶ ὀϊστὸν ἀφίησι καὶ βάλλει καὶ οἱ βαλλόμενοι
πίπτουσι
καὶ πυκναὶ πυραὶ αὐτῶν καίονται. ἃ δὴ καὶ ἀποδέχεται Ἀρίσταρχος, ὥς
φασιν
οἱ παλαιοί. ἐκεῖνος γάρ, ὡς καὶ προείρηται, οὐδέν τι τῶν παρ' Ὁμήρῳ
ἀλληγο-
ρεῖν ἤθελεν, οἷον τὸν Δία εἰς οὐρανὸν ἀνάγειν ἢ ἥλιον ἢ ἀέρα ἢ νοῦν,
Ἀθηνᾶν
δὲ εἰς φρόνησιν ἢ γῆν ἢ αἰθέρα, Ἥραν δὲ εἰς ἀέρα ἢ βασιλείαν, Ἄρην δὲ
εἰς
θυμὸν ἢ πόλεμον καὶ Ἥφαιστον εἰς πῦρ καὶ ἄλλους εἰς ἄλλα· ἀλλὰ πάντα
κατὰ
τὸ προφερόμενον καὶ προφαινόμενον τοῦ μύθου ἐνόει. εἰ δὲ καὶ τρόπος
ποιη-
τικὸς ἡ ἀλληγορία, ἀλλ' ἐκεῖνος ἀλληγορίαν ῥητορικὴν ἐνόει, τουτέστι
σχῆμά
τι ῥητορικὸν ἀλληγορίαν οὕτω καλούμενον, περὶ οὗ ἐν τοῖς μετὰ ταῦτα
ῥηθήσεται.
(v. 47) Ὅτι τὸ «ὃ δ' ἤϊε νυκτὶ ἐοικώς» ἡ μὲν ἀλληγορία ἐπὶ Ἀπόλλωνος
ἤγουν ἡλίου λέγει, ὡς ἐν τῷ καιρῷ τοῦ λοιμοῦ μὴ καθαρῶς
ἀκτινοβολοῦντος
μηδὲ φοίβου ὄντος ταῖς ἀκτῖσι κατὰ τὸ «ἡλίου φοίβῃ φλογί», ὃ δή φησιν
Αἰσχύλος, ἀλλὰ διὰ τὴν παχύτητα τοῦ ἀέρος ἀμυδρὰν καὶ ἀμαυρὰν καὶ
ζοφώδη
κατάστασιν ἔχοντος. ὅτι γὰρ λοιμώδης νόσος ἦν ἡ τοῦ Ἀπόλλωνος τοξεία
κατὰ τῶν Ἀχαιῶν καὶ ὅτι τοῦ τοιούτου κακοῦ αὐτὸς αἴτιος, πάντες οἱ
παλαιοί
φασι. καὶ οὕτω μὲν ἡ ἀλληγορία. ἡ δὲ ῥητορικὴ ἐπιβολὴ νυκτὶ ἐοικέναι
λέγει
ἀργυρέοιο βιοῖο» ἀνόμοιόν ἐστι πρὸς τὸ «νευρὴ καλὸν ἄεισε χελιδόνι

ἰκέλη
532
ἄντην». ἐκεῖ γὰρ ἱλαρὰ ἡ κλαγγή. τὸ δέ «ἀργυρέοιο βιοῖο» συντελεῖ εἰς τὸ

Φοῖ-
βον εἶναι τὸν ὡσανεὶ φαόβιον. πάντως γὰρ τοιοῦτος ὁ ἀργυρόβιος ἤτοι
λαμπρό-
τοξος.] (v. 48) Ὅτι τὸ ἀπάνευθε τῶν νεῶν καθεσθῆναι τὸν Ἀπόλλωνα καὶ
ἐγχειρῆσαι τῇ τοξείᾳ καὶ πρῶτα μὲν οὐρῆας καὶ κύνας βαλεῖν, εἶτα δὲ καὶ
τοῖς
Δαναοῖς βέλος ἐχεπευκὲς ἐπαφεῖναι, κατὰ μὲν τὴν πιθανότητα τοῦ
μυθικοῦ
πλάσματος ἔργον τοξότου δηλοῖ, ὡς μὴ δυναμένου τὸ οἰκεῖον ἀνύειν, εἰ
μὴ
ἀπάνευθε γενόμενος ἀφήσει βέλη. οὐ γὰρ ἀγχέμαχος ὁ τοξότης, ἀλλὰ
διαστή-
ματος μακροτέρου δέεται τοπικοῦ. ἡ μέντοι ἀλληγορία τοιαῦτά τινα ἐπὶ
τούτοις βούλεται λέγουσα, ὅτι τοῦ περὶ Ἕλληνας λοιμοῦ ἡ μὲν ἱστορία
φυσικὸν
αἴτιον ὑλικὸν δίδωσι, τήν, ὡς εἰκός, φθοροποιὸν μεταβολὴν τοῦ
περιέχοντος
ἐξ ἀναθυμιωμένων σηπεδόνων, ἃς ὁ περὶ τὴν Ἴδην τόπος ἀνεδίδου ὑπὸ
ἀνάγοντι
τῷ Ἀπόλλωνι τουτέστι τῷ ἡλίῳ οὐ μόνον πολυπῖδαξ ὤν, ἀλλὰ καὶ
πολυπόταμος
κατὰ τὴν παλαιὰν ἱστορίαν τήν τε ἄλλην καὶ τὴν Ὁμηρικήν. ὃς δὴ λοιμὸς
ἀπά-
νευθε νεῶν ἐκ τῶν ἐνδοτέρω πεδιάδων ἀρξάμενος πρῶτα μὲν πάσης
νομαδιαίας
ἐκεῖ ἀγέλης ἥψατο διὰ τὸ ἐγγυτέρω εἶναι τοῦ πρωτοπαθοῦς ἀέρος καὶ
εὐθὺς
μεταλαμβάνειν αὐτοῦ τῇ κάτω πρὸς τὴν γῆν νεύσει, πλέον δὲ τοὺς ὀρέας
ἔβλαψεν, οἳ καὶ αὐτοὶ κάτω κεκυφότες, ἀδιαφορήτου σήψεως μετέχοντες,
ἔτι
τοξος.] (v. 48) Ὅτι τὸ ἀπάνευθε τῶν νεῶν καθεσθῆναι τὸν Ἀπόλλωνα καὶ
ἐγχειρῆσαι τῇ τοξείᾳ καὶ πρῶτα μὲν οὐρῆας καὶ κύνας βαλεῖν, εἶτα δὲ καὶ
τοῖς
Δαναοῖς βέλος ἐχεπευκὲς ἐπαφεῖναι, κατὰ μὲν τὴν πιθανότητα τοῦ
μυθικοῦ
πλάσματος ἔργον τοξότου δηλοῖ, ὡς μὴ δυναμένου τὸ οἰκεῖον ἀνύειν, εἰ
533
μὴ
ἀπάνευθε γενόμενος ἀφήσει βέλη. οὐ γὰρ ἀγχέμαχος ὁ τοξότης, ἀλλὰ
διαστήματος μακροτέρου δέεται τοπικοῦ. ἡ μέντοι ἀλληγορία τοιαῦτά
τινα ἐπὶ τούτοις βούλεται λέγουσα, ὅτι τοῦ περὶ Ἕλληνας λοιμοῦ ἡ μὲν
ἱστορία φυσικὸν αἴτιον ὑλικὸν δίδωσι, τήν, ὡς εἰκός, φθοροποιὸν
μεταβολὴν τοῦ περιέχοντος ἐξ ἀναθυμιωμένων σηπεδόνων, ἃς ὁ περὶ τὴν
Ἴδην τόπος ἀνεδίδου ὑπὸ ἀνάγοντι τῷ Ἀπόλλωνι τουτέστι τῷ ἡλίῳ οὐ
μόνον πολυπῖδαξ ὤν, ἀλλὰ καὶ πολυπόταμος
ἀπά-
εὐθὺς
ἔτι
καὶ διὰ τὸ ἐξ ἀνομοειδῶν καὶ διαφερόντων τῇ φύσει σύνθετοι εἶναι,
εὐπαθέστε-
ρον εἶχον πρὸς τὸ λοιμῶδες πάθος καὶ ἄλλως αὐχμηρῶς καὶ ξηρῶς τῆς
κρά-
σεως ἔχοντες, καθὰ καὶ οἱ κύνες, ὥς φασιν οἱ παλαιοί, ὡς μὴ ἀντέχειν τῇ
τοῦ
ἀέρος θερμότητι, ναὶ μὴν καὶ ὀσφρήσεως εὖ ἔχοντες καὶ δι' αὐτὸ ῥᾷον
φθειρό-
μενοι. φασὶ γὰρ τὰς ἡμιόνους ἀπολειφθείσας τινῶν ἀνευρίσκειν δι'
ὀσφρήσεως
τὴν ὁδόν. ὅθεν καὶ αὐταὶ μὲν ῥᾷον ὑπὸ τοῦ λοιμοῦ ἔπασχον, μάλιστα δὲ
οἱ
ἀπά-
εὐθὺς
ἔτι
καὶ διὰ τὸ ἐξ ἀνομοειδῶν καὶ διαφερόντων τῇ φύσει σύνθετοι εἶναι,
534
εὐπαθέστε-
ρον εἶχον πρὸς τὸ λοιμῶδες πάθος καὶ ἄλλως αὐχμηρῶς καὶ ξηρῶς τῆς
κρά-
σεως ἔχοντες, καθὰ καὶ οἱ κύνες, ὥς φασιν οἱ παλαιοί, ὡς μὴ ἀντέχειν τῇ
τοῦ
ἀέρος θερμότητι, ναὶ μὴν καὶ ὀσφρήσεως εὖ ἔχοντες καὶ δι' αὐτὸ ῥᾷον
φθειρό-
μενοι. φασὶ γὰρ τὰς ἡμιόνους ἀπολειφθείσας τινῶν ἀνευρίσκειν δι'
ὀσφρήσεως
οἱ
καθαροῦ ἀέρος δεόμενοι κύνες ᾔσθοντο τοῦ κακοῦ διὰ τὴν ὀξύτητα καὶ
αὐτοὶ
τῆς ὀσφρήσεως ὀξὺ μετειληφότες τῆς κακώσεως καὶ μάλιστα ἐὰν καὶ
ἀργοὶ
καθ' Ὅμηρον ἦσαν, ὅ ἐστι λευκοί, ὡς τῶν λευκῶν, φασί, σωμάτων διὰ τὸ
ἀραιότερον εὐπαθεστέρων ὄντων ἤπερ τὰ μέλανα. πρωτοπαθῶς μὲν οὖν
ὀρέες
καὶ κύνες ἐκακώθησαν, δευτέρως δὲ καὶ ἄλλα ζῷα, εἰ καὶ Ὅμηρος ἐκεῖνα
σιγᾷ
τρόπῳ ποιητικῷ ἐκ μέρους δηλώσας τὸ πᾶν. εἶτα καὶ ἀνθρώποις
ἐπεδήμησε
τὸ κακὸν ὀψέ ποτε ταῖς ναυσὶν ἐπιχωριάσαν διά τε τὸ ἀνωφορεῖσθαι
αὐτοῖς τὸ
τῆς ὀσφρήσεως αἰσθητήριον καὶ διὰ τὸ ἀφεστάναι τῶν τόπων, ἐν οἷς οἱ
φαῦλοι
αὐχμοὶ τὸν ἀέρα ἔχραναν καὶ διὰ τὸ τῆς τροφῆς ἴσως καθάρειον καὶ τὸ
τοῦ σώ-
ματος ἐκ γυμνασίων ἀπέριττον. καὶ οὕτω μὲν ἡ ἱστορία θεωρεῖ τὰ τοῦ
λοιμοῦ
οἱ
καθαροῦ ἀέρος δεόμενοι κύνες ᾔσθοντο τοῦ κακοῦ διὰ τὴν ὀξύτητα καὶ
αὐτοὶ
τῆς ὀσφρήσεως ὀξὺ μετειληφότες τῆς κακώσεως καὶ μάλιστα ἐὰν καὶ
ἀργοὶ
καθ' Ὅμηρον ἦσαν, ὅ ἐστι λευκοί, ὡς τῶν λευκῶν, φασί, σωμάτων διὰ τὸ
ἀραιότερον εὐπαθεστέρων ὄντων ἤπερ τὰ μέλανα. πρωτοπαθῶς μὲν οὖν
ὀρέες
535
καὶ κύνες ἐκακώθησαν, δευτέρως δὲ καὶ ἄλλα ζῷα, εἰ καὶ Ὅμηρος ἐκεῖνα
σιγᾷ
τρόπῳ ποιητικῷ ἐκ μέρους δηλώσας τὸ πᾶν. εἶτα καὶ ἀνθρώποις
ἐπεδήμησε
τὸ κακὸν ὀψέ ποτε ταῖς ναυσὶν ἐπιχωριάσαν διά τε τὸ ἀνωφορεῖσθαι
αὐτοῖς τὸ
τῆς ὀσφρήσεως αἰσθητήριον καὶ διὰ τὸ ἀφεστάναι τῶν τόπων, ἐν οἷς οἱ
φαῦλοι
αὐχμοὶ τὸν ἀέρα ἔχραναν καὶ διὰ τὸ τῆς τροφῆς ἴσως καθάρειον καὶ τὸ
τοῦ σώ-
ματος ἐκ γυμνασίων ἀπέριττον. καὶ οὕτω μὲν ἡ ἱστορία θεωρεῖ τὰ τοῦ
λοιμοῦ
[ἐφιστῶσα καὶ ὡς, εἰ μὴ πρωτοπαθῶς γῆθεν εἰσφρεῖται τὸ λοιμῶδες, ὡς
τοῖς
χερσαίοις προσπίπτειν, ἀλλ' ἐκ διεφθορότος τοῦ ὑψοῦ ἀέρος ἐστὶ τὸ
κακόν, πτηνὰ
προπειρῶνται τοῦ πάθους καὶ οἱ ἀκροβολισμοὶ τοῦ ὀλέθρου κατ' αὐτῶν
γίνονται.]
ὁ δὲ μῦθος τὰ οἰκεῖα τερατευόμενος ἄλλως αὐτὸν αἰτιολογεῖ θεομηνίαν
αἰτιώ-
μενος τοῦ πανδήμου τούτου πάθους καὶ ὕβριν τὴν εἰς τὸν μυθικὸν
Ἀπόλλωνα,
ἣν ὁ βασιλεὺς μέν, ὡς προερρέθη, ἐξελάλησεν, ὁ δὲ δῆμος ἀκούσας οὐκ
ἐδυσχέ-
ρανεν, ὡς δέον ὂν γραφῆναι ἀσεβείας τὸν Ἀγαμέμνονα, εἴγε διὰ τὴν
Χρυσηΐδα
καὶ Ἀπόλλωνα ὕβρισε καὶ Δία δὲ ἱκέσιον καὶ τὰς αὐτοῦ θυγατέρας Λιτὰς
παρεῖ-
δε, περὶ ὧν ἐν τοῖς μετὰ ταῦτα φιλοσοφεῖ ὁ ποιητὴς λέγων μὴ χρῆναι
παρα-
βλέπειν αὐτάς. δῆλον δὲ ὅτι πολλὰ τοιαῦτα οἱ μῦθοι τερατεύονται, ὡς δι'
καὶ τίη ἀντὶ τοῦ τί βαρυτόνως ἢ κατά τινας τιή ὀξυτόνως καὶ ἐπειή ἀντὶ
τοῦ
ἐπειδή. ἔτι δὲ καὶ ἡ θα συλλαβὴ ἐν τῷ ἦσθα καὶ ἔφησθα καὶ τοῖς ὁμοίοις,
ὁμοίως δὲ καὶ τὸ δ μετὰ τοῦ ι, οἷον ὁδὶ καὶ νυνδὶ ἀντὶ τοῦ νῦν καὶ ἐνθαδί,
τὰ
πλείω δὲ μᾶλλον ἡ δε συλλαβή, δῆλόν ἐστι. ταύτῃ δὲ τῇ ἐπεκτάσει χαίρει
μάλιστα ἡ ποίησις, ὡς δηλοῖ καὶ τὸ ἄστυδε, ἅλαδε, πόλινδε, Τροίηνδε.
οὕτω δὲ
536
καὶ τὸ κλισίηνδε, περὶ ἧς κλισίης ἑτέρωθι ῥηθήσεται.] Ἀγορὰ δὲ ὁ τόπος

τε τῆς
συνάξεως καὶ τὸ πλῆθος δὲ τὸ συναγόμενον καὶ αὐτὴ ἡ δημηγορία. παρὰ
δὲ
Ἡροδότῳ κεῖται καὶ πόλις Θρᾳκία καλουμένη Ἀγορά. ὅτι δὲ ἡ
βουλευτικὴ
ἀγορὰ τίμιόν τι καὶ θεῖον πρᾶγμα, δηλοῖ καὶ τὸ Διὸς Ἀγοραίου βωμὸν
ἱδρῦσθαι
ἀλλαχοῦ τε καὶ κατὰ Ἡρόδοτον περὶ Σικελίαν. Ὅτι πιθανὸς ἀεὶ ἐν τοῖς
πλάσμασιν ὢν ὁ ποιητὴς τοιοῦτος καὶ ἐνταῦθά ἐστι περὶ τὰς ἡμέρας τοῦ
λοιμοῦ.
εἰ μὲν γὰρ περὶ πρώτην εὐθὺς ἡμέραν ἢ δευτέραν ἢ τρίτην τὸ τῆς νόσου
ἐζητεῖτο αἴτιον, ἀπίθανος καὶ οὐκ εὔπλαστος ὁ λόγος ἦν. τί γὰρ ἰδὼν
βαρὺ ὁ
Ἀχιλλεὺς ζητήσει τὴν αἰτίαν; πόθεν δὲ καὶ στοχάσεται, ὅτι μηνίει
Ἀπόλλων
ὁ τῷ λοιμῷ ἐπιστατῶν, μηδενὸς παραδόξου συμβάντος; ἐπεὶ δὲ
παρῆλθον ἤδη
ἐννέα ἡμέραι τόσον χωσαμένου Ἀπόλλωνος καὶ τὸ κακὸν δέον ὂν κατὰ
τοὺς
παλαιοὺς ἐν τοσαύταις ἡμέραις ὑπολωφῆσαι, εἰ μὴ θεόθεν ἦν, τὸ δὲ ἐπὶ
πλέον
προάγεται, τότε δὴ ζητεῖται τὸ αἴτιον. Ἀχιλλεὺς δὲ ζητεῖ τὴν αἰτίαν καὶ
οὐκ
ἄλλος τις τῶν Ἑλλήνων, ὡς μὲν Ὅμηρος λέγει, ἐπεὶ αὐτῷ ἐν φρεσὶν
ἔθετο
Ἀχιλλεὺς ζητήσει τὴν αἰτίαν; πόθεν δὲ καὶ στοχάσεται, ὅτι μηνίει

Ἀπόλλων
ὁ τῷ λοιμῷ ἐπιστατῶν, μηδενὸς παραδόξου συμβάντος; ἐπεὶ δὲ
παρῆλθον ἤδη
ἐννέα ἡμέραι τόσον χωσαμένου Ἀπόλλωνος καὶ τὸ κακὸν δέον ὂν κατὰ
τοὺς
παλαιοὺς ἐν τοσαύταις ἡμέραις ὑπολωφῆσαι, εἰ μὴ θεόθεν ἦν, τὸ δὲ ἐπὶ
πλέον
προάγεται, τότε δὴ ζητεῖται τὸ αἴτιον. Ἀχιλλεὺς δὲ ζητεῖ τὴν αἰτίαν καὶ
οὐκ
ἄλλος τις τῶν Ἑλλήνων, ὡς μὲν Ὅμηρος λέγει, ἐπεὶ αὐτῷ ἐν φρεσὶν
ἔθετο
Ἥρα κηδομένη τῶν Δαναῶν διά τε τὸ ὑβρισθῆναι ὑπ' Ἀλεξάνδρου τοῦ
537
Τρωὸς
καὶ θέλειν τὴν τῶν Ἑλλήνων σωτηρίαν ἐπὶ βλάβῃ τῶν Τρώων καὶ ὅτι καὶ
τὸ
τῶν Ἀργείων πρωτόθετον Ἄργος αὐτῆς ἦν, ὅθεν Ἀργεία ἐλέγετο, ὅ ἐστι
Πελοποννησία. ὡς δὲ ἡ ἀλληγορία φησίν – Ὅμηρος γὰρ πολλαχοῦ
ἐπικρύπτει
ποιητικώτερον τὰς ἀληθεῖς αἰτίας – ὁ Ἀχιλλεὺς τὴν τοῦ λοιμοῦ αἰτίαν
ζητεῖ
διὰ τὸ ἰατρικὸς εἶναι, οἷα κατὰ τὴν ποίησιν μαθητευθεὶς ἰατρῷ τῷ
Χείρωνι,
ὡς καὶ μετ' ὀλίγα ῥηθήσεται. ὁρῶν οὖν ὅτι νυκτὶ ὁ Ἀπόλλων, ὡς
προείρηται,
ἔοικε διὰ τὴν τοῦ ἀέρος πάχυνσιν καὶ ζόφωσιν καὶ ὅτι ὁ ἀὴρ οὐκ
εἰλικρινῶς ἔχει,
ἀλλὰ πάνυ νοσοποιός ἐστι, θεομηνίαν εἶναι τὸ πάθος συμβάλλεται
πρῶτος τῆς
τοῦ κακοῦ αἰτίας αἰσθόμενος ὡς ἰατρός. τοῦτο γὰρ ὁ μῦθος, φασίν,
αἰνίσσεται
διὰ τοῦ εἰπεῖν, ὅτι ἡ Ἥρα τῷ Ἀχιλλεῖ ἐν φρεσὶν ἔθετο. Ἥρα μὲν γὰρ ὁ
ἀήρ.
Ἀχιλλεὺς δὲ ἐξ ἀέρος τὴν τοῦ κακοῦ αἰτίαν νοεῖ. καὶ ἄλλως δέ γε τὸν
Ἀχιλλέα
ποιεῖ Ὅμηρος νοοῦντά τε τὸ κακὸν καὶ ἀγορὰν συνάγοντα, ἵνα πιθανὸν
δόξῃ τὸ κατ' αὐτοῦ μόνου ὀργισθῆναι τὸν Ἀγαμέμνονα, ὡς καὶ πρώτου
καὶ
βασιλεῖς ἦσαν, ὡς ἂν ἔχοιεν τοὺς κύκλῳ ἐπιστρέφειν καὶ ὑπὸ πάντων

ἐπίσης
ἀκούεσθαι. εἰ δέ ποτέ τις καθήμενος ἐδημηγόρησε, καινὸν τὸ πρᾶγμα
ἐδόκει
καὶ ὁ τοῦτο ποιῶν παραιτήσεως ἐδέετο, καθά που ὁ Ἀγαμέμνων ποιήσει,
ὅτε
διὰ τὸ τετραυματίσθαι αὐτόθεν ἐξ ἕδρης διαλέγεται. καὶ ἐνταῦθα δὲ
σημείωσαι,
ὅτι σχῆμά ἐστι τὸ λεγόμενον κατὰ τὸ σιωπώμενον. νοητέον γὰρ ὅτι καὶ
σκῆπτρον κατέχει ὁ Ἀχιλλεύς, οἷα ἔθους ὄντος καὶ τούτου. διὸ προϊὼν ἐν
τῷ δημηγορεῖν καὶ εἰς τὸ σκῆπτρον ὄμνυσιν εἰπών «ναὶ μὰ τόδε
σκῆπτρον»
καὶ ὕστερον εἰς γῆν ῥίπτει αὐτό. (v. 59) Ὅτι ἐξ αὐτοῦ τοῦ καιροῦ
538
προοίμιον ὁ
Ἀχιλλεὺς πορισάμενός φησι «νῦν ἡμᾶς οἴομαι παλιμπλαγχθέντας
ἀπονοστήσειν,
ἐὰν τὸν θάνατόν γε φευξούμεθα, ἐπειδὴ πόλεμός τε δαμᾷ καὶ λοιμὸς
Ἀχαιούς».
ἀεὶ δὲ σχεδὸν ἔθος Ὁμήρῳ οὕτω ποιεῖν καὶ ἐκ τῶν ἐγγὺς καὶ ὅ φασι παρὰ
πόδας προοιμιάζεσθαι. τὸ δέ «παλιμπλαγχθέντας» οἱ μὲν ἀντὶ τοῦ ἐκ
δευτέρου
πλανηθέντας φασὶ χρώμενοι τῇ τῶν νεωτέρων ἱστορίᾳ τῇ λεγούσῃ, ὅτι τὰ
πρῶτα ἐπιστρατεύσαντες τῇ Τροίᾳ οἱ Ἕλληνες ἥμαρτον τῆς ὁδοῦ καὶ τὴν
μηδὲν αὐτοῖς εἰς τιμωρίαν προσήκουσαν γῆν ἐληΐζοντο. ἡ δὲ ἦν ἡ ὑπὸ τῷ

Τηλέφῳ Μυσία. ὁ δὴ Τήλεφος ἀντικαταστὰς ἐποίησέ τι κακὸν καὶ ἔπαθε.
πέπονθε μὲν τραῦμα δεινὸν ὑπὸ Ἀχιλλέως ἀμπέλου ἕλικι συμποδισθέντος
αὐτῷ τοῦ ἵππου κατὰ Διονύσου πρόνοιαν καὶ πεσόντος εἰς γῆν· ἐποίησε
ἀνθρωπίνως λαλεῖν. αὐδὴ γὰρ οὐχ' ἁπλῶς ἡ τυχοῦσα φωνή, ἀλλ' ἡ

ἀνθρωπίνη.
ὅθεν καὶ αὐδήεσσα ἡ χρωμένη φωνῇ ἀνθρωπίνῃ καὶ αὐδήεις ὁμοίως.
γίνεται δὲ
παρὰ τὸ αὔω τὸ φωνῶ καὶ τὸ δέω τὸ δεσμῶ αὐδὴ ἡ συνδεδεμένη καὶ
ἐναρμόνιος
φωνή. (v. 94) [Ὅτι ὁ ἀρητήρ, καθὰ καὶ ἀλλαχοῦ δηλοῦται, ἐκτείνει τὴν
ἄρχουσαν, οἷον «ἠτίμησ' ἀρητῆρα» καὶ «ἀλλ' ἕνεκ' ἀρητῆρος». καὶ ἴσως,
ὥσπερ
ἐκ τοῦ ἴσχω γενόμενος ὁ ἰχὼρ ἐνθέσει μακρᾶς τῆς τοῦ ἴσχω φύσει μακρὸν
αὐτὸς ἔσχε τὸ κατάρχον δίχρονον, οὕτω καὶ ὁ ἀρητὴρ ἔπαθεν ἐκ τῶν

ἀρνῶν
γενόμενος ἀπελεύσει τοῦ νῦ. (v. 97) Ὅτι τὸ «οὐδ' ὅ γε λοιμοῖο χεῖρας
ἀφέξει»
διχῶς νοεῖται· ἢ γὰρ ὅτι οὐκ ἂν ὁ Φοῖβος τοῦ καθ' ἡμῶν λοιμοῦ τὰς
ἑαυτοῦ
χεῖρας ἀπόσχῃ ἢ ὅτι οὐκ ἂν τὰς τοῦ ἀποτροπαίου θεοῦ Λοιμοῦ χεῖρας
ἀποκωλύσῃ
ἡμῶν. γίνεται δὲ ὁ λοιμὸς ἐκ τοῦ λέλειμμαι, δι' οὗ δηλαδὴ λείπουσι τὰ
ζῶντα.
ἐκεῖθεν δὲ καὶ ὁ διὰ τοῦ ἰῶτα λιμός, ὡς ἀλλαχοῦ φανεῖται.] Ὅτι ὁπηνίκα
539
τὸ πρὶν
δὶς ἐν λόγῳ ποιητικῷ παραλαμβάνεται, τὸ μὲν ἓν νοεῖται ἀντὶ τοῦ
πρότερον καὶ
οὐδὲ ἔχει ὡρισμένην τὴν σύνταξιν, τὸ δὲ ἕτερον μετὰ ἀπαρεμφάτου
ῥήματος
συντάσσεται ταὐτὸν ὂν τῷ πρὸ τοῦ γενέσθαι τόδε τι· οἷον «οὐ πρὶν
Ἀπόλλων
λοιμοῦ χεῖρας ἀφέξει πρὶν ἀποδοῦναι» ἤγουν πρὸ τοῦ ἀποδοῦναι τῷ
Χρύσῃ
τὴν παῖδα· καὶ «ἄνυσις οὐκ ἔσεται, πρὶν Ἄργοσδε ἰέναι πρὶν γνῶναι τὴν
Διὸς
βουλήν». καὶ «μή τις πρὶν οἶκόνδε ἐπειγέσθω πρὶν πὰρ Τρώων ἀλόχῳ
κατακοι-
μηθῆναι». (v. 98 s.) Ἰστέον δὲ ὅτι δοῦναι μὲν ἐπὶ ἁπλῶς ἑκουσίου
δόσεως, ὅθεν
καὶ τὸ δῶρον, ἀποδοῦναι δὲ ἐπὶ τῶν χρεωστικῶς διδομένων, ὡς καὶ ὁ
Δημοσθέ-
νης οἶδε, καθὰ εἰρήσεται. καὶ οὕτως ἀποδόμεναι ὁ βασιλεὺς λέγεται τὴν
κῶς θεοῦ λαμπάδα τὴν ἡμέραν φησί. τὸ δὲ φῶς ἐρεῖν ταὐτόν πώς ἐστι τῷ
φωσφορεῖν. Ἐνταῦθα δὲ σημειοῦνται οἱ παλαιοὶ ὅτι δεξιώτατα ὁ ποιητὴς
ἅμα
τῇ τοῦ ὀνείρου θέᾳ διαφαῦσαι τὴν ἡμέραν πεποίηκεν οὐ μόνον πρὸς
ἔνδειξιν
τοῦ παννύχιον εὕδειν τὸν Ἀτρείδην, ἀλλὰ καὶ ἵνα δηλώσῃ, φασίν, ὅτι οἱ
πρὸς
τὴν ἠῶ ὄνειροι μᾶλλον ἀληθεῖς ὡς ἤδη πεττομένων τῶν σιτίων καὶ τοῦ
λογιστικοῦ
νήφοντος καὶ μὴ ἐπιπροσθουμένου ταῖς ἐκ τῶν βρωμάτων ἀτμίσι.
Λέγουσι δὲ
καὶ ὅτι τρίτη καὶ εἰκοστὴ αὕτη ἡμέρα τῆς Ἰλιάδος· δέκα μὲν γάρ, φασίν,
αἱ
τοῦ λοιμοῦ καὶ μέχρι τῆς μήνιδος, ἥτις ἦν ἡ δεκάτη· δώδεκα δὲ τῶν θεῶν
ἐν Αἰθιοπίᾳ ὄντων, ἡ τοίνυν ἀνατολὴ αὕτη τρίτη καὶ εἰκοστή. καὶ οὕτω
μὲν
πιθανῶς οἱ παλαιοί. δύναται δὲ καὶ ἄλλως ἔχειν τὸ πρᾶγμα· ἐν γὰρ τῇ
ῥηθείσῃ
δεκάτῃ τοῦ λοιμοῦ ἡ Θέτις ἐλθοῦσα ἔφη τῷ Ἀχιλλεῖ χθιζὸν ἀπελθεῖν τὸν
Δία
εἰς τοὺς Αἰθίοπας τῇ δωδεκάτῃ ἐλευσόμενον. εἰ γοῦν χθιζὸς ἀπῆλθε,
δευτέρα
540
ἦν ἄρα ἡμέρα τῷ Διῒ ἡ δεκάτη τοῦ λοιμοῦ. μεθ' ἣν ἔδει ἄλλας δέκα καὶ
μόνας
διελθεῖν αὐτῷ ἡμέρας, αἵτινες μετὰ τῶν δέκα ἡμερῶν τοῦ λοιμοῦ εἴκοσι
συνε-
πλήρουν ἡμέρας. ἡ τοίνυν μετὰ τὴν δωδεκάτην αὕτη οὐκ ἂν εἴη εἰκοστὴ
τρίτη
ἡμέρα, ἀλλ' εἰ μὲν εὐθὺς περὶ αὐτὴν ἐκείνην τὴν δωδεκάτην ἦλθεν ὁ
Ζεύς,
εἴη ἂν εἰκοστὴ πρώτη ἡ σήμερον ἀνατολή. εἰ δὲ τῇ μετ' αὐτὴν ἤτοι τῇ
τρισκαι-
δεκάτῃ ἐπανῆλθεν ὁ Ζεύς, ἔστιν εἰκοστὴ δευτέρα ἡ ἐν τῇ ῥαψῳδίᾳ ταύτῃ
ἀνατολή.
Ευστάθιος Σχόλια στην Ομήρου Οδύσσεια. Vol. 1, p.127, l. 6
Σούνιον, ἱερὸν ἄκρον ἤγουν ἀκρωτήριον Ἀθηναίων φησί. καὶ ἴσως ἱερὸν
αὐτό φησιν, ἐπεὶ Ζεὺς Σου-
νιεὺς ἐτιμᾶτο ἐκεῖ. ὃν διθυραμβικῶς παίζων ὁ κωμικὸς, καλεῖ
σουνιάρατον. (Vers. 279.) Ὅτι πλεόν-
των ἅμα ἐκ Τροίας Μενελάου τὲ καὶ Νέστορος, καὶ κατασχόντων περὶ τὸ
ῥηθὲν Σούνιον. ἐνταῦθα
κυβερνήτην Μενελάου Φοῖβος Ἀπόλλων οἷς ἀγανοῖς βελέεσσιν
ἐπιχόμενος κατέπεφνε, πηδάλιον μετὰ
χερσὶ θεούσης νηὸς ἔχοντα, Φρόντιν Ὀνητορίδην, ὃς ἐκαίνυτο φῦλ'
ἀνθρώπων νῆα κυβερνῆσαι ὁπότε
σπέρχωσιν ἄελλαι, ὅπερ ἴδιον ἀρίστου κυβερνήτου. τὸ γὰρ ἐν νηνεμίᾳ
κυβερνᾶν, οὐ πολλῆς ἔργον τέχνης.
(Vers. 280.) Ὅρα δὲ καὶ ὅτι ἐν τῇ Ὀδυσσείᾳ τοὺς τῶν ἀνδρῶν αἰφνιδίους
θανάτους Ἀπόλλωνι ἀνατί-
θησιν. ἐν δὲ τοῖς ἑξῆς, Ἀρτέμιδι τοὺς τῶν γυναικῶν. ὅ ἐστιν ἡλίῳ καὶ
σελήνῃ. ἐνταῦθα γοῦν ἀναιρεῖ τὸν
ῥηθέντα κυβερνήτην Ἀπόλλων βέλεσσιν ἀγανοῖς, οὐ προϋποτεθέντα
νοσεῖν ἀλλὰ πηδάλιον μετὰ χερσὶ
νηὸς θεούσης ἔχοντα. αἴφνης ἄρα ἐκεῖνος τέθνηκε. καὶ βέλη μὲν ἐν
Ἰλιάδι ἐχεπευκῆ ἀφίησιν ὁ Ἀπόλ-
λων, ἐπειδὴ ἐπώδυνα τὰ τοῦ λοιμοῦ. ὧδε μέντοι, ἀγανὰ τὰ βέλη. ὅ ἐστιν
ἡδέα. προσηνῆ. ἀνεπαίσθη-
τοι γὰρ ὀδύνης οἱ αἴφνης θνήσκοντες. Σημείωσαι δὲ ὅτι τὸ οἷς ἀγανοῖς
βελέεσσιν ἐποιχόμενος κατέ-
πεφνε, προσαρμόσοι ἄν ποτε ὑπούλῳ ἐχθρῷ ἐπιλεχθῆναι. ὃς ἐν σχήματι
φιλίας ἀναιρεῖ τὸν δῆθεν
541
φιλούμενον. (Vers. 282.) Ὁ δὲ Φρόντις καὶ ὁ αὐτοῦ πατὴρ ὁ Νήτωρ,

πέπλασται ἴσως. ἢ καὶ φερώ-
νυμος καθ' ἱστορίαν ἡ κλῆσις. φροντιστικός τε γάρ ἐστιν ἅπας
κυβερνήτης, καὶ ὀνεῖν ἐπαγγέλλεται.
Τὸ δὲ ἐκαίνυτο, ποιητικὴ λέξις, ἐκ τοῦ καίνυμι. εἴληπται δὲ ἀντὶ τοῦ πάνυ
ἐνίκα. κυριολεκτεῖται δέ
φασιν, ἐπὶ τῶν ἐν πολέμῳ νικώντων, ὡς ἐκ τοῦ καίνειν ὃ δηλοῖ τὸ
κόπτειν.
Ευστάθιος Σχόλια στην Ομήρου Οδύσσεια.

Vol. 2, p.11, l. 38
σίαν κομίζοντα. (Vers. 64.) Τὸ δὲ λὶς πέτρα δὶς ἐνταῦθα ῥηθὲν δηλοῖ μὲν
κατά τι προσηγορικὸν τὰς
δύο Πλαγκτάς. ἀποκέκοπται δὲ ἐκ τοῦ λισσή· οἷον, λισσὴ δ' ἀναδέδρομε
πέτρη· καὶ οὕτω συμπέπτωκε
πρὸς τὸ λὶς ὁ λέων. διὸ περισπῶσι τινὲς ἐκεῖνο πρὸς διαφοράν. οὐκ ἔχει
δὲ κλίσεως κίνησιν τὸ, λὶς πέτρη,
ὡς οὐδὲ ἄλλη τις λέξις ἀποκοπὴν παθοῦσα τῶν ὡσανεὶ ποδῶν ἤγουν τῆς
ληγούσης, καθ' ἣν κινεῖται
τὰ κλινόμενα, ὁποῖον τὸ δῶ, τὸ κρῖ, τὸ λίπα, καὶ ἕτερα. (Vers. 67.)
Πίνακες δὲ νεῶν σανίδες, ὡς
καὶ ἀλλαχοῦ. ἐξ ὧν καὶ τὸ, ῥήματα πινακηδὸν ἀποσπῶν, παρὰ τῷ
κωμικῷ. Οἱ δὲ παλαιοὶ τὴν λέξιν
ἑρμηνεύουσιν ἐνταῦθα καὶ ἀποκλάσματα καὶ ναυάγια. Ἰστέον δὲ ὅτι τὸ,
ὁμοῦ πίνακάς τε νεῶν καὶ
σώματα φωτῶν κύματα φορέουσι, χρονικὸν ἔχει τὸ ὁμοῦ, ἶσον ὂν τῷ, ἐν
τῷ αὐτῷ τόπῳ. τοιοῦτον δὲ
καὶ τὸ, τῇ ὁμοῦ ἐτρεφόμην. καὶ τὸ, ὁμοῦ ἔχον ὠκέας ἵππους ἐν Ἰλιάδι.
ἔσθ' ὅτε δέ φασι τὸ ὁμοῦ καὶ
ἐπὶ χρονικοῦ ἐπιῤῥήματος τάσσεται κατὰ Ἀσκληπιάδην, ὡς ἐν τῷ, εἰ δὴ
ὁμοῦ πόλεμός τε δαμᾷ καὶ
λοιμὸς Ἀχαιούς, εἰ μή τις εἴποι καὶ τοῦτο, ἐν τῷ αὐτῷ τόπῳ, ἵνα λέγῃ ὡς
ἐν Τροίᾳ ἡ μάχη καὶ ὁ λοι-
μὸς δαμᾷ. ὅτι δὲ καὶ τὸ ἅμα λαμβάνεται τὰ πλείω χρονικῶς, πρόδηλόν
ἐστιν, οἷον· ἔνθα δ' ἅμ'
οἰμωγή τε καὶ εὐχωλὴ πέλεν, ἤγουν ἐν τῷ αὐτῷ χρόνῳ· καὶ, κόσμηθεν ἅμ'
ἡγεμόνεσσιν ἕκαστος. καὶ,
οἱ δ' ἅμα πάντες ἐφ' ἵπποισι μάστιγας ἄειραν. τοιοῦτον φασὶ καὶ τὸ,
Σόλων ἅμα ἐγένετο Ἀναχάρσιδι.
ὅ πέρ ἐστι, κατὰ τὸν αὐτὸν χρόνον ἤκμασαν. οὐ δήπου γὰρ τὸν Ἕλληνα
542
Σόλωνα καὶ τὸν Σκύθην

σοφὸν ὁ αὐτὸς τόπος εἰς γένεσιν παρήγαγε. (Vers. 68.) Πυρὸς δὲ ὀλοοῦ
θύελλαι, τοῦ ἐκ τῶν Πλαγκτῶν
δηλαδὴ, καθὰ καὶ προεδηλώθη. αἳ πῦρ, φασὶν, ἐν τῷ συναράττεσθαι πρὸς
ἀλλήλας ἐκβάλλουσι καθὰ
καὶ τὰ πυρεῖα, εἰ χρὴ μικροῖς τὸ οὕτω μέγα παραβαλεῖν. διὸ καὶ
Ὀδυσσεὺς ἐν τοῖς ἑξῆς, εἰ καὶ μὴ πῦρ
ἀλλὰ πυρὸς σημεῖον καπνὸν ὁρᾷ, καὶ δοῦπον ἀκούει τὸν ἐκ τῆς
συῤῥήξεως καὶ παρατρίψεως τῶν
Πλαγκτῶν. (Vers. 70.)
δύο Πλαγκτάς. ἀποκέκοπται δὲ ἐκ τοῦ λισσή· οἷον, λισσὴ δ' ἀναδέδρομε

πέτρη· καὶ οὕτω συμπέπτωκε
πρὸς τὸ λὶς ὁ λέων. διὸ περισπῶσι τινὲς ἐκεῖνο πρὸς διαφοράν. οὐκ ἔχει
δὲ κλίσεως κίνησιν τὸ, λὶς πέτρη,
ὡς οὐδὲ ἄλλη τις λέξις ἀποκοπὴν παθοῦσα τῶν ὡσανεὶ ποδῶν ἤγουν τῆς
ληγούσης, καθ' ἣν κινεῖται
τὰ κλινόμενα, ὁποῖον τὸ δῶ, τὸ κρῖ, τὸ λίπα, καὶ ἕτερα. (Vers. 67.)
Πίνακες δὲ νεῶν σανίδες, ὡς
καὶ ἀλλαχοῦ. ἐξ ὧν καὶ τὸ, ῥήματα πινακηδὸν ἀποσπῶν, παρὰ τῷ
κωμικῷ. Οἱ δὲ παλαιοὶ τὴν λέξιν
ἑρμηνεύουσιν ἐνταῦθα καὶ ἀποκλάσματα καὶ ναυάγια. Ἰστέον δὲ ὅτι τὸ,
ὁμοῦ πίνακάς τε νεῶν καὶ
σώματα φωτῶν κύματα φορέουσι, χρονικὸν ἔχει τὸ ὁμοῦ, ἶσον ὂν τῷ, ἐν
τῷ αὐτῷ τόπῳ. τοιοῦτον δὲ
καὶ τὸ, τῇ ὁμοῦ ἐτρεφόμην. καὶ τὸ, ὁμοῦ ἔχον ὠκέας ἵππους ἐν Ἰλιάδι.
ἔσθ' ὅτε δέ φασι τὸ ὁμοῦ καὶ
ἐπὶ χρονικοῦ ἐπιῤῥήματος τάσσεται κατὰ Ἀσκληπιάδην, ὡς ἐν τῷ, εἰ δὴ
ὁμοῦ πόλεμός τε δαμᾷ καὶ
λοιμὸς Ἀχαιούς, εἰ μή τις εἴποι καὶ τοῦτο, ἐν τῷ αὐτῷ τόπῳ, ἵνα λέγῃ ὡς
ἐν Τροίᾳ ἡ μάχη καὶ ὁ λοι-
μὸς δαμᾷ. ὅτι δὲ καὶ τὸ ἅμα λαμβάνεται τὰ πλείω χρονικῶς, πρόδηλόν
ἐστιν, οἷον· ἔνθα δ' ἅμ'
οἰμωγή τε καὶ εὐχωλὴ πέλεν, ἤγουν ἐν τῷ αὐτῷ χρόνῳ· καὶ, κόσμηθεν ἅμ'
ἡγεμόνεσσιν ἕκαστος. καὶ,
οἱ δ' ἅμα πάντες ἐφ' ἵπποισι μάστιγας ἄειραν. τοιοῦτον φασὶ καὶ τὸ,
Σόλων ἅμα ἐγένετο Ἀναχάρσιδι.
ὅ πέρ ἐστι, κατὰ τὸν αὐτὸν χρόνον ἤκμασαν. οὐ δήπου γὰρ τὸν Ἕλληνα
Σόλωνα καὶ τὸν Σκύθην
σοφὸν ὁ αὐτὸς τόπος εἰς γένεσιν παρήγαγε. (Vers. 68.) Πυρὸς δὲ ὀλοοῦ
543
θύελλαι, τοῦ ἐκ τῶν Πλαγκτῶν

δηλαδὴ, καθὰ καὶ προεδηλώθη. αἳ πῦρ, φασὶν, ἐν τῷ συναράττεσθαι πρὸς
ἀλλήλας ἐκβάλλουσι καθὰ
καὶ τὰ πυρεῖα, εἰ χρὴ μικροῖς τὸ οὕτω μέγα παραβαλεῖν. διὸ καὶ
Ὀδυσσεὺς ἐν τοῖς ἑξῆς, εἰ καὶ μὴ πῦρ
ἀλλὰ πυρὸς σημεῖον καπνὸν ὁρᾷ, καὶ δοῦπον ἀκούει τὸν ἐκ τῆς
συῤῥήξεως καὶ παρατρίψεως τῶν
Πλαγκτῶν. (Vers. 70.) Ἡ δὲ πολυθρύλητος Ἀργὼ κατ' ἀντίφρασιν ἐκλήθη
Ἀργὼ, καθὰ καὶ τὸ
ἀργὸν ὅ ἐστι ταχύ. πάνυ γὰρ ἦν κατὰ τὴν ἱστορίαν ὠκύαλος.
Πασιμέλουσα δὲ αὐτὴ διά τε τὸ πολυϊ-
στόρητος εἶναι καὶ διὰ τὸ πᾶσι τοῖς ἐξ Ἑλλάδος διὰ μελήσεως τεθῆναι οἷα
τοὺς Ἀργοναύτας φέρουσα,
ποννήσου τέμνοντα ἕως καὶ εἰς Σικελίαν πέλαγος παρ' ἐκείνην φοιτᾶν,
γλυκὺν ἐραστὴν ἁλμυρῷ θαλάς-
σης ὕδατι ἀμιγὲς τὸ ῥεῖθρον φυλάσσοντα. ἱστορεῖ δὲ μιᾶς τούτων
ἀποτυφλωθῆναι σεισμῷ τὰς πηγὰς
ὁ γεωγράφος, αἳ συχναῖς, φησὶν, ἡμέραις ὕστερον κατ' ἄλλο στόμιον
ἀνέβλυσαν. Ἰστέον δὲ ὡς Ὅμη-
ρος μὲν τοιαύτην οἶδε Κορακοσπέτραν. ἴσως δὲ ἐκ τοιούτου τινὸς καὶ τὸ
ἐν Κιλικίᾳ ὠνόμασται Κορακή-
σιον. ἐξ αὐτοῦ δὲ τὸ, εἰς κόρακας, καθά φασιν οἱ παλαιοὶ, ὡς ἀπὸ τῶν
οἰκούντων τὸ τοιοῦτον Κιλί-
κιον Κορακήσιον πονηρῶν ὡς εἰκὸς ὄντων. τινὲς μέντοι τὸ ἐς κόρακας,
ἀντὶ τοῦ, εἰς κακὰ ὄρνεα, ὅμοιόν
φασι τῷ, εἰς αἶγας ἀγρίας. Παυσανίας δέ φησιν ὅτι Βοιωτοῖς ἔχρησεν ὁ
θεὸς, ἔνθα λευκοὶ κόρα-
κες αὐτοῖς ὀφθῶσιν, ἐκεῖ κατοικεῖν. ἰδόντες οὖν, φησὶ, κόρακας
πετομένους περὶ τὸν Παγασιτικὸν
κόλπον, οὓς ἄκακοι παῖδες ἐγύψωσαν, ᾤκησαν ἐκεῖ, καλέσαντες τὸ
χωρίον Κόρακας. ὕστερον δὲ Αἰο-
λεῖς ἐκβαλόντες αὐτοὺς ἔπεμπον ἐκεῖ τοὺς φυγαδευομένους. ὁ δ' αὐτὸς
λέγει καὶ ὅτι Ἀριστοτέλης ἱστορεῖ
λοιμοῦ κατασχόντος καὶ κοράκων πολλῶν γενομένων τοὺς ἀνθρώπους
θηρεύοντας αὐτοὺς καὶ περι-
καθαίροντας ἐπαοιδαῖς ἀφιέναι ζῶντας, καὶ ἐπιλέγειν τῷ λοιμῷ, φεῦγ' ἐς
κόρακας. ὁ δὲ Αἴσωπος πλάτ-
τει μυθικῶς κολοιὸν μέγαν, νομίσαντα τοῖς κόραξιν ἐξισοῦσθαι,
προσμίξαι αὐτοῖς, ἡττηθέντα δὲ
544
ὑποστρέψαι πάλιν εἰς τοὺς κολοιούς. τοὺς δὲ ἀγανακτήσαντας παίειν

αὐτὸν καὶ βοᾶν, φεῦγ' ἐς κόρα-
κας. Ἀριστείδης δὲ ἀποδίδωσι διὰ τὸ ἐν τραχέσι τόποις καὶ κρημνώδεσι
τοὺς κόρακας νεοσσοποιεῖσθαι
λέγειν ἡμᾶς φεῦγ' ἐς κόρακας, ὅ ἐστιν εἰς ἀποκρήμνους τόπους καὶ εἰς
φθοράν. δῆλον δὲ ὅτι πολλοὶ
τόποι ἀπὸ ζῴων ἐκαλοῦντο, ὡς καὶ ἡ Λεοντάρνη, καὶ ἡ Λεοντόπολις, καὶ
ἡ Βουκεφάλα καὶ τὸ Κυνό-
σαργες γυμνάσιον ἔξω τοῦ ἄστεος Ἀθήνῃσιν. ὅ τινες Κυνοσαργὲς
ὀξυτόνως προέφερον ὁμοίως τῷ περι-
καλλές· κρατεῖ δὲ ὅμως ἡ τοῦ προπαροξυτόνου ἀνάγνωσις, ὡς δηλοῖ τὸ,
ἐν Κυνοσάργει. οὕτω δὲ καὶ
ἐν Ἄργει Κυνάδρα κρήνη, ἐξ ἧς ἔπινον οἱ ἐλευθερούμενοι. ὅθεν τὸ ἐν
Κυνάδρᾳ ἐλευθέριον ὕδωρ
Ὀρτυγία δὲ ὅτι ἡ Δῆλος καὶ διατί οὕτω καλεῖται, δηλοῖ καὶ τὰ τοῦ
Λυκόφρονος. Τὸ δὲ ὅθι τροπαὶ
ἠελίοιο, ἀντὶ τοῦ κειμένη πρὸς τροπὰς ἡλίου, ἤτοι πρὸς τὰ δυτικὰ μέρη
τῆς Ὀρτυγίας. Ὅτι δὲ τὸ τρέπε-
σθαι καὶ ἐπὶ τοῦ δύνειν κεῖται, δηλοῖ ἐπὶ ἡλίου λεχθὲν τὸ, ἀπουρανόθεν
προτράπηται. ἕτεροι δέ
φασιν σπήλαιον εἶναι ἐκεῖ, δι' οὗ τὰς τοῦ ἡλίου, ὡς εἰκὸς, ἐσημειοῦντο
τροπὰς, ὃ καὶ ἡλίου δια-
τοῦτο σπήλαιον ἔλεγον, καὶ τοῦτο δηλοῦσθαι ἐν τῷ, ὅθι τροπαὶ ἠελίοιο.
(Vers. 405.) Τὸ δὲ περι-
πληθὴς, δηλοῖ μὲν τὸ πολυάνθρωπος, παρισοῦται δὲ κατὰ κάλλος πρὸς τὸ
οἰνοπληθής. (Vers. 406.)
Τὸ δὲ εὔβοτος καὶ ἑξῆς, πάνυ ἐπαινεῖται τῆς γοργότητος, ἅπασαν ἀρετὴν
χώρας περιέχον ἐν στίχῳ ἑνί.
Ἔνθα ὅρα καὶ τὸ εὔμηλος, ἐπίθετον χώρας, ᾧ περ ὁμώνυμον τὸ κύριον, ὁ
τοῦ Ἀδμήτου δηλαδὴ παῖς
Εὔμηλος. δῆλον δὲ ὅτι γενικὸν μὲν ἐνταῦθα τὸ εὔβοτος, εἰδικὸν δὲ τὸ
εὔμηλος. (Vers. 407.) Τὴν δὲ
πεῖναν συνέζευξεν ἢ καὶ συνεξωμοίωσε τῇ νήσῳ, ἐπεὶ τῷ λιμῷ πολλάκις
φθορὰ παρακολουθεῖ, ὡς καὶ
Ἡσίοδος, λιμὸν ὁμοῦ καὶ λοιμὸν, ἀποφθινύθουσι δὲ λαοί. (Vers. 408.)
Δειλοὺς δὲ βροτοὺς τοὺς τὴν
νόσον πάσχοντας λέγει, ὡς δειλαίους. (Vers. 415.) Οἱ δὲ προδηλωθέντες
τῶν Φοινίκων ψόγοι εὖ
πίπτουσιν Εὐμαίῳ ἀπεχθῶς αὐτοῖς ἔχοντι διὰ τὸν ἐκ τῆς πατρίδος
545
ἀνδραποδισμὸν, ὃ καὶ Ὀδυσσεὺς

εἰδὼς κατελάλησέ τινος Φοίνικος ἐπὶ θεραπείᾳ τοῦ Εὐμαίου. (Vers. 418.)
Τὸ δὲ καλή τε μεγάλη τε
καὶ ἑξῆς, γυναικὸς ἔπαινος. (Vers. 425.) Σημείωσαι δὲ καὶ ὅτι ἐν τούτοις
εὕρηται ἡ Σιδὼν φυλάτ-
τουσα τὸ ω ἐν τῇ γενικῇ, οἷον, ἐκ μὲν Σιδῶνος πολυχάλκου εὔχομαι εἶναι·
καί τοι τὸ τοπικὸν αὐτῆς
πανταχοῦ κατὰ συστολὴν ὁ ποιητὴς προάγει, τὸ Σιδόνιος, τὸ Σιδονίη, καὶ
τὰ τοιαῦτα. Πολύχαλκος
δὲ Σιδὼν ἢ διὰ τὸ ὀχυρὸν, ἵνα δηλοῖ ἡ λέξις τὴν στεῤῥὰν, ἢ ἡ πλουσία διὰ
τὴν ἐν αὐτῇ πορφύραν.
χαλκὸς γάρ, φασι, περὶ αὐτὴν οὐ γίνεται. καὶ ἄλλοι δὲ τόποι τῆς Φοινίκης
πορφυροφόροι εἰσίν.
ἐπαινεῖται γοῦν καὶ ἡ Τυρία πορφύρα. Τὸ δὲ Ἀρύβαντος καὶ τὸ ῥυδὸν,
ἐοίκασί πως παρηχεῖν. ἔστι
δὲ ῥυδὸν ἀφνειὸς ὁ χύδην πλουτῶν καὶ ἐπίῤῥοιαν ἔχων, φασὶ, πλούτου.
(Vers. 427.) Τοὺς δὲ Ταφίους
δεύτερον δὲ ἀπ' αὐτοῦ τὸ ὑλάσσειν· ἐξ οὗ ὄνομα ὑλακτὸς, καὶ ἀπ' αὐτοῦ

ῥῆμα τὸ ὑλακτεῖν, ὁμοίως τῷ
τάσσω, ἄτακτος, ἀτακτῶ. (Vers. 16.) Ἀγαιόμενος δὲ κακὰ ἔργα ὁ
μεμφόμενος, ἐκ τοῦ ἀγῶ ἀγαίω,
ὡς γῶ γαίω τὸ γαυριῶ. ὅτι δὲ τὸ ἀγαιομένου καὶ ἀταιομένου γράφεται ὡς
ἀπὸ τοῦ ἀτῶ ἀταίνω τὸ
βλάπτω, οἱ παλαιοὶ δηλοῦσι κριτικοί. (Vers. 17.) Στῆθος δὲ πλήττεται διὰ
τὸ ἐκεῖσε πάθος τοῦ
θυμοῦ ἐν καρδίᾳ. οὕτω καὶ ποὺς ἀνδρὸς στρατιωτικοῦ ἐν πολέμῳ
ὑποτρέμων πεπείραται ἐν τοῖς νῦν,
δόρατι πληγεὶς ὑπὸ τοῦ πάσχοντος, κολάσοντος οὕτω τὸ μέρος, ὅθεν τὸ
κακόν. Τὸ δὲ ἠνίπαπε πλεονα-
σμὸν ἔχει ποιητικόν· τὸ γὰρ κοινὸν ἤνιπα, μέσος παρακείμενος τοῦ
ἐνίπω. (Vers. 18.) Τὸ δὲ, τέτλαθι
κραδίη, ἀπὸ μέρους ἀντὶ τοῦ, σὺ, ὦ Ὀδυσσεῦ. διὸ καὶ ὑποκαταβὰς ἔφη·
ὀϊόμενον θανέεσθαι, σὲ
δηλονότι τὸν Ὀδυσσέα. Ἰστέον δὲ ὅτι τὸ, τέτλαθι κραδίη καὶ ἑξῆς,
παρῴδησέ τις οὕτως ἐν τοῖς τοῦ
Ἀθηναίου· τέτλαθι δὴ πενίη καὶ ἀνάσχετο μωρολογούντων. οἷς ἐπῆκται
καὶ τὸ, ὄψων γὰρ πλῆθός σε
δαμᾷ καὶ λιμὸς ἀτερπής· ὅ περ παρῳδία ἐστὶ τοῦ, πόλεμος δαμᾷ καὶ
λοιμὸς Ἀχαιούς. Τὸ δὲ κύντερον
546
πάνυ καιρίως ἐνταῦθα κεῖται, τὴν ἀσφάλειαν ἔχον ἐκ τῆς ῥηθείσης κατὰ
τὴν κύνα παραβολῆς. Ὡς δὲ
ἐκ τοῦ Κύκλωπος τοῦ ποιητικοῦ παραποιήσας Ἐμπεδοκλῆς κύκλωπα
κούρην ἔφη τὴν τοῦ ὀφθαλμοῦ
κατὰ λόγον δριμύτητος, ἐδηλώθη καὶ ἀλλαχοῦ. (Vers. 22.) Ὅτι καὶ
ἐνταῦθα καθάπτεσθαι τὸ λογικῶς
ἀποτείνεσθαι, οἷον, ἐν στήθεσσι καθαπτόμενος φίλον ἦτορ, τουτέστιν ὡς
πρὸς τὴν καρδίαν ἀποτει-
νόμενος. διὸ καὶ ἐπάγει· (Vers. 23.) τῷ δὲ μάλα ἐν πείσῃ κραδίη μένε,
ἤγουν τὸ ῥηθὲν ἦτορ, τετληυῖα.
ἔστι δὲ τὸ πείσῃ ἀντὶ τοῦ πειθοῖ ἀπὸ εὐθείας τῆς ἡ πεῖσα. ἅπαξ δὲ καὶ
τοῦτο ἐνταῦθα κεῖται.
Ευστάθιος Commentarium in Dionysii periegetae orbis descriptionem

Sec. 506,507, l. 21
μετ' ὀλίγα. Ἡ δὲ Σαλαμὶς πρώτη ἐν τῷ Σαρωνικῷ

πελάγει, πρὸς ἀνατολὰς Κορίνθου. Καὶ μετ' αὐτὴν
ἡ Αἴγινα, ἣν ἐν πολλοῖς καὶ ὁ Πίνδαρος ἐξυμνεῖ. Περὶ
ἧς καὶ τοιαῦτα γράφεται· «Νῆσος πρὸ τῆς Ἐπιδαυ-
ρίας ἡ Αἴγινα ἐνδοξοτάτη, κύκλον σταδίων ρπʹ, κλυ-
ζομένη τῷ τε Κρητικῷ πελάγει καὶ τῷ Μυρτῴῳ, τῷ
μεταξὺ Κρήτης καὶ Ἀργείας καὶ Ἀττικῆς, ἐν βάθει
μὲν γεώδης, ἐπιπολῆς δὲ πετρώδης, διὸ καὶ ψιλή ἐστι,
κριθοφόρος δὲ ἱκανῶς, Οἰνώνη ποτὲ ὀνομαζομένη.
Ἐξ αὐτῆς ὁ Αἰακός. Οἱ δὲ ἐν αὐτῇ πρῶτοι Μυρμι-
δόνες ἐκλήθησαν, οὐχ ὅτι κατὰ τὸν μῦθον λοιμοῦ τῇ
νήσῳ συμπεσόντος καὶ τῶν ἐκεῖ ἐκτριβέντων τῇ νόσῳ,
οἱ μύρμηκες ἄνθρωποι ἐγένοντο, Αἰακοῦ εὐξαμένου,
ἀλλ' ὅτι μυρμήκων δίκην τὴν ἀγαθὴν γῆν κάτω οὖσαν
ὑπορύττοντες ἐπέφερον ταῖς πέτραις, ἵνα τὴν μὲν
ἔχωσι γεωργεῖν, ἐν δὲ τοῖς ὀρύγμασι κατοικεῖν, φει-
δόμενοι τοῦ πλινθοποιεῖν, ἵνα ἔχωσι γῆν.» Δωριεῖς
δὲ ἀνέκαθεν οἱ Αἰγινῆται ἀπὸ Ἐπιδαύρου κατὰ τὸν
Ἡρόδοτον. Ἐκ ταύτης τῆς νήσου καὶ ὁ ᾀδόμενος
Κριὸς, ἀνὴρ γενναῖος ἀθλητής· ὑφ' οὗ ἀπελαυνόμενος
τῆς νήσου ὁ τῶν Λακώνων βασιλεὺς Κλεομένης καὶ
Ζώσιμος ιστορικός. Historia nova Book 1, ch. 26, sec. 2, l. 3
οὔτε τοῦ καλῶς ἔχοντος λόγον τινὰ ποιησάμενος.

Ἐκμελῶς δὲ τοῦ Γάλλου τὴν ἀρχὴν
547
μεταχειριζομένου, Σκύθαι πρῶτον μὲν τὰ πλησιόχωρα

σφίσι συνετάραττον ἔθνη, προϊόντες δὲ ὁδῷ καὶ τὰ
μέχρι θαλάττης αὐτῆς ἐλῄζοντο, ὥστε μηδὲ ἓν ἔθνος
Ῥωμαίοις ὑπήκοον ἀπόρθητον ὑπὸ τούτων καταλειφ-
θῆναι, πᾶσαν δὲ ὡς εἰπεῖν ἀτείχιστον πόλιν καὶ τῶν
ὠχυρωμένων τείχεσι τὰς πλείους ἁλῶναι.
Οὐχ
ἧττον δὲ τοῦ πανταχόθεν ἐπιβρίσαντος πολέμου καὶ ὁ
λοιμὸς πόλεσίν τε καὶ κώμαις ἐπιγενόμενος, εἴ τι λελειμ-
μένον ἦν ἀνθρώπειον γένος, διέφθειρεν, οὔπω πρότερον
ἐν τοῖς φθάσασι χρόνοις τοσαύτην ἀνθρώπων ἀπώλειαν
ἐργασάμενος.
Ἐν τούτοις δὲ τῶν πραγμάτων ὄντων,
καὶ τῶν κρατούντων οὐδαμῶς οἵων τε ὄντων ἀμῦναι τῷ
πολιτεύματι, πάντα δὲ τὰ τῆς Ῥώμης ἔξω περιορώντων,
αὖθις Γότθοι καὶ Βορανοὶ καὶ Οὐρουγοῦνδοι καὶ Κάρποι
τὰς κατὰ τὴν Εὐρώπην ἐλῄζοντο πόλεις, εἴ τι περιλε-
λειμμένον ἦν οἰκειούμενοι.
Πέρσαι δὲ τὴν Ἀσίαν
ἐκ τῶν γενομένων ὄμβρων, περαιωθῆναι τοῦτον ἀδυνα-

τήσαντες ἀνεχώρησαν ὀπίσω, καὶ τὴν μὲν Νικομήδειαν
ἐνέπρησαν καὶ τὴν Νίκαιαν, ἁμάξαις δὲ καὶ πλοίοις
ἐμβαλόντες τὰ λάφυρα περὶ τῆς οἴκαδε ἐπανόδου διε-
νοοῦντο, τοῦτο τῆς δευτέρας ἐφόδου ποιησάμενοι τέλος.
Οὐαλεριανὸς δὲ πυθόμενος τὰ κατὰ τὴν
Βιθυνίαν, στρατηγῶν μὲν οὐδενὶ τὴν κατὰ τῶν βαρβάρων
ἄμυναν ὑπὸ ἀπιστίας ἐθάρρει καταπιστεῦσαι, Φήλικα δὲ
φυλάξοντα τὸ Βυζάντιον στείλας αὐτὸς ἀπὸ τῆς Ἀντιο-
χείας ἄχρι Καππαδοκίας ἐχώρει, τῇ παρόδῳ δὲ μόνον
ἐπιτρίψας τὰς πόλεις ὑπέστρεψεν εἰς τοὐπίσω· λοιμοῦ
δὲ τοῖς στρατοπέδοις ἐμπεσόντος καὶ τὴν πλείω μοῖραν
αὐτῶν διαφθείραντος, Σαπώρης ἐπιὼν τὴν ἑῴαν ἅπαντα
κατεστρέφετο.
Οὐαλεριανοῦ δὲ διά τε μαλακίαν καὶ
βίου χαυνότητα βοηθῆσαι μὲν εἰς ἔσχατον ἐλθοῦσι τοῖς
πράγμασιν ἀπογνόντος, χρημάτων δὲ δόσει καταλῦσαι
τὸν πόλεμον βουλομένου, τοὺς μὲν ἐπὶ τούτῳ σταλέντας
πρέσβεις ἀπράκτους ὁ Σαπώρης ἀπέπεμψεν, αὐτὸν δὲ
548
ᾔτει τὸν βασιλέα περὶ τῶν ἀναγκαίων αὐτῷ νομιζομένων

εἰς λόγους ἐλθεῖν· ὃ δὲ σὺν οὐδεμιᾷ φρονήσει
σχολουμένου πολέμοις, ἡ γερουσία τὴν Ῥώμην εἰς

ἔσχατον ἐληλακυῖαν ὁρῶσα κακοῦ, τοὺς κατὰ ταύτην
στρατιώτας ὁπλίσασα, δοῦσα δὲ ὅπλα καὶ τῶν ἀπὸ τοῦ
δήμου τοῖς ἐρρωμενεστέροις, στράτευμα πλήθει τοὺς
βαρβάρους ὑπεραῖρον συνήγαγεν· ὅπερ ὀρρωδήσαντες οἱ
πολέμιοι τὴν μὲν Ῥώμην ἀπέλιπον, τὴν δὲ Ἰταλίαν
πᾶσαν ὡς εἰπεῖν ἐπελθόντες ἐκάκωσαν.
Ἐν ἐσχάτῳ
δὲ καὶ τῶν ἐν Ἰλλυριοῖς πραγμάτων ἐκ τῆς τῶν Σκυθῶν
ἐφόδου διακειμένων καὶ πάσης τῆς ὑπὸ Ῥωμαίους ἀρχῆς
ἐς τὸ μηκέτι λοιπὸν εἶναι σαλευομένης, λοιμὸς ἐπι-
βρίσας ταῖς πόλεσιν, οἷος οὔπω πρότερον ἐν παντὶ τῷ
χρόνῳ συνέβη, τὰς μὲν ἀπὸ τῶν βαρβάρων συμφορὰς
μετριωτέρας ἀπέφηνεν, τοῖς δὲ τῇ νόσῳ κατειλημμένοις
εὐδαιμονίζειν ἑαυτοὺς ἐδίδου καὶ τὰς ἑαλωκυίας ἤδη
πόλεις, ἀνδρῶν παντάπασιν γενομένας ἐρήμους.
Ἐπὶ πᾶσι τούτοις ὁ Γαλλιηνὸς συν-
ταραχθεὶς εἰς τὴν Ῥώμην ἐπανῄει, τὸν ὑπὸ Σκυθῶν
ἐπαχθέντα τῇ Ἰταλίᾳ πόλεμον διαθήσων· ἐν τούτῳ δὲ
ἐπαναστάντων αὐτῷ Μέμορός τε τοῦ Μαυρουσίου καὶ
Αὐριόλου καὶ Ἀντωνίνου καὶ ἑτέρων πλειόνων,
Κυκλωθέντες δὲ τοῖς Ῥωμαίων στρατο-

πέδοις οὐκ ὀλίγους ἀπέβαλον· ἐπεὶ δὲ διαστάντων πρὸς
ἑαυτοὺς πεζῶν καὶ ἱππέων ἐδόκει βασιλεῖ τοὺς πεζοὺς
τοῖς βαρβάροις διαμαχέσασθαι, καρτερᾶς γενομένης
μάχης ἐτρέποντο Ῥωμαῖοι· καὶ ἀναιρεθέντων οὐκ ὀλί-
γων, ἡ ἵππος ἐπιφανεῖσα μετρίαν αὐτοῖς τὴν τοῦ πταίς-
ματος πεποίηκεν αἴσθησιν.
Πρόσω δὲ τῶν Σκυθῶν ἐλασάντων καὶ
Ῥωμαίων αὐτοῖς ἐπακολουθούντων, οἱ Κρήτην καὶ
Ῥόδον περιπλεύσαντες βάρβαροι πράξαντες οὐδὲν ἀφη-
γήσεως ἄξιον ἀνεχώρησαν· λοιμοῦ δὲ κατασχόντος
ἅπαντας αὐτούς, οἳ μὲν κατὰ Θρᾴκην οἳ δὲ κατὰ Μακε-
549
δονίαν ἐφθάρησαν.
Ὅσοι δὲ διεσώθησαν, ἢ τάγ-
μασιν Ῥωμαίων συνηριθμήθησαν ἢ γῆν λαβόντες εἰς
γεωργίαν ταύτῃ προσεκαρτέρησαν· ἁψαμένου δὲ τοῦ
λοιμοῦ καὶ Ῥωμαίων, ἀπέθανον μὲν πολλοὶ τοῦ στρα-
τεύματος, τελευτᾷ δὲ καὶ Κλαύδιος, ἐν πάσαις διαπρέψας
ταῖς ἀρεταῖς καὶ πολὺν ἑαυτοῦ πόθον τοῖς ὑπηκόοις
ἐναποθέμενος.
Κυντίλλου δέ, ὃς ἀδελφὸς ἦν Κλαυδίου,
ματος πεποίηκεν αἴσθησιν.

Πρόσω δὲ τῶν Σκυθῶν ἐλασάντων καὶ
Ῥωμαίων αὐτοῖς ἐπακολουθούντων, οἱ Κρήτην καὶ
Ῥόδον περιπλεύσαντες βάρβαροι πράξαντες οὐδὲν ἀφη-
γήσεως ἄξιον ἀνεχώρησαν· λοιμοῦ δὲ κατασχόντος
ἅπαντας αὐτούς, οἳ μὲν κατὰ Θρᾴκην οἳ δὲ κατὰ Μακε-
δονίαν ἐφθάρησαν.
Ὅσοι δὲ διεσώθησαν, ἢ τάγ-
μασιν Ῥωμαίων συνηριθμήθησαν ἢ γῆν λαβόντες εἰς
γεωργίαν ταύτῃ προσεκαρτέρησαν· ἁψαμένου δὲ τοῦ
λοιμοῦ καὶ Ῥωμαίων, ἀπέθανον μὲν πολλοὶ τοῦ στρα-
τεύματος, τελευτᾷ δὲ καὶ Κλαύδιος, ἐν πάσαις διαπρέψας
ταῖς ἀρεταῖς καὶ πολὺν ἑαυτοῦ πόθον τοῖς ὑπηκόοις
ἐναποθέμενος.
Κυντίλλου δέ, ὃς ἀδελφὸς ἦν Κλαυδίου,
βασιλέως ἀναρρηθέντος ὀλίγους τε βιώσαντος μῆνας καὶ
μνήμης οὐδὲν ἄξιον πεπραχότος, Αὐρηλιανὸς εἰς τὸν
βασίλειον ἀναβιβάζεται θρόνον, Κυντίλλου κατά τινας
τῶν λογοποιῶν ὑπὸ τῶν ἐπιτηδείων συμβουλευθέντος,
ἅμα τῷ γνῶναι τὴν βασιλείαν Αὐρηλιανῷ παραδεδο
τοίνυν οἱ Ῥωμαῖοι ταραχθέντες ἐπὶ τῷ φάσματι καὶ τὸν

βωμὸν ὑπὸ γῆς ἵδρυσαν, καὶ τὴν θυσίαν πεποιηκότες
χώματι βάθους εἴκοσι ποδῶν κατεκάλυψαν τὸν βωμόν,
ὡς ἂν πλὴν Ῥωμαίων ἅπασι τοῖς ἄλλοις ἄδηλος εἴη·
τοῦτον ὁ Οὐαλέσιος εὑρὼν καὶ τὴν θυσίαν καὶ τὰς παν-
νυχίδας ἐπιτελέσας ἐκλήθη Μάνιος Οὐαλέριος Ταραν-
τῖνος· τούς τε γὰρ χθονίους θεοὺς μάνης καλοῦσι
550
Ῥωμαῖοι, καὶ τὸ ὑγιαίνειν βαλῆρε, Ταραντῖνος δὲ ἀπὸ

τῆς ἐν τῷ Τάραντι θυσίας.
Χρόνοις δὲ ὕστερον
λοιμοῦ συμβάντος τῇ πόλει τῷ πρώτῳ μετὰ τοὺς βασιλέας
ἔτει, Πόπλιος Βαλέριος Ποπλικόλας ἐν τούτῳ τῷ βωμῷ
θύσας Ἅιδῃ καὶ Περσεφόνῃ μέλανα βοῦν καὶ δάμαλιν
μέλαιναν ἠλευθέρωσε τῆς νόσου τὴν πόλιν, ἐπιγράψας
τῷ βωμῷ ταῦτα· ‘Πόπλιος Βαλέριος Ποπλικόλας τὸ
πυροφόρον πεδίον Ἅιδῃ καὶ Περσεφόνῃ καθιέρωσα καὶ
θεωρίας ἤγαγον Ἅιδῃ καὶ Περσεφόνῃ ὑπὲρ τῆς Ῥωμαίων
ἐλευθερίας.’
Μετὰ δὲ ταῦτα νόσων καὶ πολέμων ἐνσκη-
ψάντων ἔτει μετὰ τὸν τῆς πόλεως οἰκισμὸν πεντακοσιο-
στῷ δευτέρῳ, λύσιν εὑρεῖν ἡ γερουσία τῶν κακῶν ἐκ τῶν
ἐκώλυε χορηγίαν· ὅπερ οἱ Ῥωμαῖοι θεασάμενοι διακαρτε-

ρεῖν ἔγνωσαν, οἷα ὡς εἰπεῖν ἑκάστης ἡμέρας ἐκ τῆς Ῥαβέν-
νης ἐλεύσεσθαι τῇ πόλει προσδοκῶντες ἐπικουρίαν.
Ὡς
δὲ οὐδενὸς ἀφικνουμένου τῆς ἐλπίδος ἀπεσφάλησαν, ἐδόκει
τὸ μέτρον ἐλαττωθῆναι τοῦ σίτου καὶ τὸ ἥμισυ πέττεσθαι
μόνον τοῦ πρότερον ἑκάστης ἡμέρας δαπανωμένου, εἶτα
τῆς ἐνδείας ἐπιτεινομένης τὸ τρίτον· καὶ ἐπειδὴ μηδεμία
τῆς τοῦ κακοῦ θεραπείας ἦν μηχανή, τὰ δὲ τῇ γαστρὶ
βοηθοῦντα πάντα ἐπέλιπε, λιμῷ κατὰ τὸ εἰκὸς ἐπῄει λοι-
μὸς καὶ πάντα ἦν νεκρῶν σωμάτων μεστά.
Τῆς δὲ
πόλεως ἔξω θάπτεσθαι τῶν σωμάτων οὐ δυναμένων (πᾶσαν
γὰρ ἔξοδον ἐφύλαττον οἱ πολέμιοι) τάφος ἦν ἡ πόλις
τῶν τεθνεώτων, ὥστε καὶ ἄλλως εἶναι τὸ χωρίον ἀοίκητον,
ἀρκεῖν τε, εἰ καὶ μὴ τροφῆς ἦν σπάνις, εἰς σωμάτων
διαφθορὰν τὴν ἀπὸ τῶν νεκρῶν ἀναδιδομένην ὀσμήν.

Ησύχιος. Lexicon (Α – Ο) epsilon, entry 6456, l. 2
ἐσχαρίτην· ψωμίον ἐπὶ κλιβάνου (2. Regn. 6,19) ASvg

551
ἐσχάριον· κοῖλον θυμιατήριον

ἔσχαρος· ἰχθῦς
ἐσχαρίτης· ἄρτος ἔγκρυπτος r
ἐσχατιά· ἄκρα, τὸ ἔσχατον μέρος ASvgn χωρίου, τὸ συνάπ-
τον τοῖς ὄρεσιν. ⌊ἐρημία ASvgn
ἐσχατιή· ἐρημία. ἄκρα r. τελευταία
ἔσχατον· ἐσώτατον (φ 9). πρῶτον. τελευταῖον. ὕστερον,
ὕστατον (A)
ἔσχατος Μυσῶν· παροιμία, ἣν ἐξηγοῦνται οὕτως· Μετὰ τὰ
Τρωϊκὰ λοιμοῦ καὶ ἀκαρπίας τὴν Ἑλλάδα κατασχόντων,
μαντευομένων περὶ τούτων, χρῆσαι τὴν Πυθίαν ἐπὶ τὸν
ἔσχατον Μυσῶν πλεῖν
ἐσχάτως· ὑπεραγόντως. ⌊ἄκρως (Men. fr. 729 Koe.) p
ἔσχεν· ἐπέσχεν (Β 275) S
ἐσχεδιάζομεν· ἠγγίζομεν (Bar. 1,19 v. l.) AS
ἐσχεδίασε· δυσχερές τι διέλυσεν. ἑτοίμως εἶπεν ASn
Ησύχιος. Lexicon (Α – Ο) lambda, entry 1238, l. 1
λοιγίστρια· ὀλοθρεύτρια
†Λοιγωντίαν· φρατρίαν
λοίδορος· κακολόγος. ὑβριστής (1. Cor. 5,11) AS
†λοίθον· λιμός
λοῖκορ· κέγχρος
λοιμός· πάθος τι ἀερῶδες, φθοροποιὸν ζῴων, ἐκ τῶν τῆς γῆς
φλεγμονικῶν ἀναθυμιάσεων, καὶ τῆς τοῦ ἀέρος ἀταξίας γινό-
μενον
λοίσθημα· τέλος, πέρας. ἔσχατος
λοίσθιον, λοῖσθον· ἔσχατον (Eur. Or. 517 ..) r. AS
λοιμεύηται· φθοροποιῇ (Prov. 19,19) ASg
λοιμούς· τῆς λοιμικῆς νόσου A μεταδιδομένους (Ez. 28,7)
λοιμός· φθορά. νόσος
λοιμῶν· φθοροποιῶν. ἢ ἁμαρτωλῶν.
Ησύχιος. Lexicon (Α – Ο) mu, entry 121, l. 1
μακελλῶν· δρύφακτος
μάκελλα· τὰ αὐτά ASvgn
μακεσίκρανος· ἔποψ. διὰ τὸ ἔχειν ἐπὶ τῆς κεφαλῆς καθάπερ
552
λόφον. καὶ κορυθαίολον αὐτὸν λέγουσι. πολυώνυμον δὲ [λέγε-

ται] τὸ ζῷον· σίντην τε γὰρ αὐτὸν καὶ ἀλεκτρυόνα καὶ γέλα-
σον λέγουσι
Μακετία· ἡ Μακεδονία
μάκιστος· ποῤῥώτατος. ὄφελος ἔχοντα
μακιστήρ· βέλος. τάσσεται δὲ καὶ ἐπὶ τοῦ μεγάλου (Aesch.
Pers. 698)
μάκιστι· λοιμός
Μάκκος· ... βασιλεύς
μάκκορ· ἐργαλεῖον γεωργικόν, ὡς δίκελλα
μακκούρᾳ· χειρὶ σιδηρᾷ, ᾗ χρῶνται πρὸς τοὺς ἵππους
μακκοᾶν· παραφρονεῖν. προσποιεῖσθαι μὴ ἀκούειν
μακούνιον· δίκτυον κιχλῶν, ὅπερ τινὲς νεφέλην
μακρά· μεγάλη γραμμή. εἰώθασι γὰρ οἱ καταδικάζοντες ἐν
τῷ γραμματιδίῳ μακρὰν γραμμὴν ἕλκειν, ὁ δὲ ἀπολύων μικράν
παιδολέτερον· παιδοφόνον
παιδονόμος· ἀρχή τις παρὰ Λάκωσι
παιδοπίπας· ἀρσενοβάτης, ἀνδροβάτης
παιδός· ἀκμῆς
παιδοτρίβαι· ἀλεῖπται. γυμνασταί
παιδοτριβοῦσι· παιδεύουσι. καὶ τὰ ὅμοια
παιδῶνας· τοὺς μισθοῦ[ς] ἐκ τῆς ἀγορᾶς κομίζοντάς τι
()παιδονίκται· οἱ προϊστάμενοι τῆς τῶν παίδων εὐκοσμία ς
παίει· τύπτει, πλήττει, κρούει. δέρει. ἢ ἐσθίει
παιήονα· ποτὲ μὲν τὸν λεγόμενον παιᾶνα, ὕμνον εἰς Ἀπόλλωνα, ἐπὶ
καταπαύσει λοιμοῦ ᾀδόμενον· ποτὲ δὲ θεόν τινα, ὃν συνίστησιν ἰατρὸν
θεῶν. [ἢ ᾠδή. ἢ ἔθνος]
Θεοδώρετος. Historia religiosa (= Philotheus)

Vita 26, sec. 19, l. 5
κατελάμβανε, τὸ κεκρυμμένον εἰς φῶς προφέρων ἁμάρτημα καὶ τὴν

παράβασιν ἀνακηρύττων πᾶσι καὶ τοῦ πταίσματος ἐκ θεοῦ συγγνώμην
αἰτούμενος καὶ τὸν ἅγιον εἰς ἐπικουρίαν καλῶν, ὡς ἂν ταῖς παντο-
δυνάμοις αὐτοῦ εὐχαῖς τῶν δεσμῶν αὐτὸν τῆς ἁμαρτίας ἐκλύσειε.
Καὶ πολλοὶ τοῦδε τοῦ θαύματος αὐτόπται γεγόνασι τὸ πρὸς τῷ στήθει
μέρος τῆς ὄρνιθος ἐξ ὀστέου καὶ λίθου συγκείμενον ψηλαφήσαντες.
553
Οὐ μόνον δὲ τῶν θαυμάτων αὐτόπτης, ἀλλὰ καὶ

τῆς τῶν ἐσομένων προρρήσεως ἐγενόμην ἀκροατής. Καὶ
γὰρ τὸν γενόμενον αὐχμὸν καὶ τὴν πολλὴν ἐκείνου τοῦ
ἔτους ἀκαρπίαν καὶ τὸν ἀκολουθήσαντα λιμὸν ὁμοῦ καὶ
λοιμὸν πρὸ δύο προεῖπεν ἐνιαυτῶν, ῥάβδον εἰρηκὼς τεθεᾶσθαι
τοῖς ἀνθρώποις ἐπιφερομένην καὶ τὰς δι' αὐτῆς προμη-
νύουσαν μάστιγας. Καὶ ἄλλοτε δὲ τῆς καλουμένης κάμπης
τὴν προσβολὴν προεδήλωσε, καὶ ὡς οὐδὲν μέγα λυμανεῖται,
τῆς θείας φιλανθρωπίας ἀκολουθούσης τῇ τιμωρίᾳ. Τριάκοντα
δὲ διελθουσῶν ἡμερῶν ἐπέπτη μὲν πλῆθος ἄπειρον, ὡς
καὶ διατεμεῖν τὴν ἀκτῖνα καὶ σχεδιάσαι σκίαν, καὶ τοῦτο
ἀκριβῶς ἐθεασάμεθα πάντες. Μόνον δὲ τὸν τῶν ἀλόγων
χιλὸν ἐλυμήνατο οὐδεμίαν λώβην τῇ τῶν ἀνθρώπων προσε-
νεγκοῦσα τροφῇ. Καὶ ἐμοὶ δὲ ὑπό τινος πολεμουμένῳ πρὸ
πεντεκαίδεκα ἐμήνυσεν ἡμερῶν τὴν τοῦ πολεμίου κατάλυσιν,
Θεοδώρετος. Commentaria in Isaiam Sec. 2, l. 589
ἀκρι(β)έστερον ἡμᾶς αἱ Ἰωσήπου διδάσκουσιν ἱστορίαι·

(ἐκεῖνος γὰρ καὶ τὸ) ἀνιαρὸν ἐκεῖνο δρᾶμα τῆς τὸν υἱὸν
διὰ λιμὸν καταφαγούσης συνέγραψεν. 14Καὶ ἐ(πλάτυνεν ὁ
ᾅδης τὴν) ψυχὴν αὐτοῦ καὶ διήνοιξε τὸ στόμα αὐτοῦ τοῦ
μὴ διαλιπεῖν.
Τὸ πλῆθος τῶν (νεκρῶν διὰ τούτων) δεδή-
λωκεν. Προσωποποιίᾳ δὲ ἐχρήσατο καὶ ὑπέδει(ξεν ἡμῖν)
(τὸν θάνατον) (οἷόν τι κῆτος) |104 b| ἀνεῳγὸς ἔχον τὸ
στόμα διηνεκῶς καὶ ἀπαύστως ὑποδεχόμενον τοὺς παρα-
πεμπο(μένους νεκρ)ούς.
καὶ οἱ πλούσιοι καὶ οἱ λοιμοὶ αὐτῆς καὶ ὁ ἀγαλλιώμενος
ἐν αὐτῇ. Λοιμοὺς καλεῖ τοὺς οὐ μόνον σφᾶς αὐτοὺς διαφ-
θείροντας ἀλλὰ καὶ τοὺς ἄλλους εἰς τὴν αὐτὴν νόσον ἐκκα-
λουμένους. Τοιαύτη γὰρ καὶ ἡ τοῦ λοιμοῦ φύσις· μεταδιδόασι
γὰρ οἱ νοσοῦντες τοῦ πάθους τοῖς ὑγιαίνουσιν. 15Καὶ ταπει-
νωθήσεται ἄνθρωπος, καὶ ἀτιμασθήσεται ἀνήρ, καὶ οἱ ὀφθαλ-
μοὶ οἱ μετέωροι ταπεινωθήσονται.
Μετεώρους ὀφθαλμοὺς
τοὺς ἀλαζονικοὺς ὀνομάζει, οὓς ἀναγκάζει διὰ τῆς τιμωρίας
βλέπειν εἰς γῆν. 16Καὶ ὑψωθήσεται κύριος Σαβαὼθ ἐν
κρίματι, καὶ ὁ θεὸς ὁ ἅγιος δοξασθήσεται ἐν δικαιοσύνῃ.

554
(ἐκεῖνος γὰρ καὶ τὸ) ἀνιαρὸν ἐκεῖνο δρᾶμα τῆς τὸν υἱὸν
διὰ λιμὸν καταφαγούσης συνέγραψεν. 14Καὶ ἐ(πλάτυνεν ὁ
μὴ διαλιπεῖν.
Τὸ πλῆθος τῶν (νεκρῶν διὰ τούτων) δεδή-
Οἱ
γὰρ ὁρῶντες τίνοντας δίκας τοὺς δυσσεβεῖς καὶ παρανόμους
τὸν δίκαιον κριτὴν ἀνυμνήσουσιν.

μὴ διαλιπεῖν. Τὸ πλῆθος τῶν (νεκρῶν διὰ τούτων) δεδή-
555

λόγος καὶ προλέγει τά τε τῇ Ἰουδαίᾳ ἐσόμενα λυπηρά,

ἁρμόττει δὲ ἡ προφητεία καὶ τοῖς κατὰ [τὸν] τῆς συντελείας
ἐσομένοις καιρόν. 341Προσαγάγετε ἔθνη καὶ ἀκούσατε, ἄρ-
χοντες προσέχετε· ἀκουσάτω ἡ γῆ καὶ οἱ ἐν αὐτῇ, (ἡ)
οἰκουμένη καὶ ὁ λαὸς ὁ ἐν αὐτῇ. 2Διότι ὁ θυμὸς κυρίου ἐπὶ
πάντα τὰ ἔθνη καὶ ἡ ὀργὴ αὐτοῦ ἐπὶ πάντα τὸν ἀριθμὸν
αὐτῶν τοῦ ἀπολέσαι αὐτοὺς καὶ παραδοῦναι αὐτοὺς εἰς
σφαγήν.
Ταῦτα καὶ περὶ τῆς συντελείας ἐν τοῖς ἱεροῖς
[εὐα]γγελίοις ὁ δεσπότης προείρηκεν· «Ἐγερθήσεται ἔθνος
ἐπὶ ἔθνος καὶ βασιλεία ἐπὶ βασιλείαν καὶ ἔσοντ(αι σεισμοὶ)
καὶ λοιμοί.» Ταῦτα καὶ ὁ προφητικὸς ἐδίδαξε λόγος. Καὶ
προστέθεικεν ὅτι καὶ τραυματιῶν ἡ γῆ καὶ νεκρῶν πληρωθή-
σεται καὶ ἡ δυσοσμία αὐτῶν τὸν ἀέρα κεράσει καὶ τὸ αἷμα
τὴν γῆν καταβρέξει.
Ἐπήγαγε δὲ ὅτι 4(καὶ) τακήσονται αἱ δυνάμεις τῶν
οὐρανῶν, καὶ εἰλιχθήσεται ὡς βιβλίον ὁ οὐρανός, καὶ πάντα
τὰ ἄστρα τοῦ οὐρανοῦ πεσεῖται ὡς πίπτει φύλλα ἀπὸ ἀμπέλου
καὶ ὡς ἐκρεῖ φύλλα ἀπὸ συκῆς.
Καὶ ὁ κύριος ἐν τοῖς ἱεροῖς
εὐαγγελίοις φησὶν ὅτι «αἱ δυνάμεις τῶν οὐρανῶν σαλευθή-
σονται», καὶ ὁ μακάριος Δαυὶδ περὶ τοῦ οὐρανοῦ καὶ τῆς
γῆς· «Αὐτοὶ ἀπολοῦνται, σὺ (δὲ) διαμενεῖς· καὶ πάντες
Θεοδώρετος. Quaestiones et responsiones ad orthodoxos [Dub.]

P.129, l. 14
ἡ ἑβδομὰς τῶν ἀζύμων περιεχόμεναί εἰσι, δῆλον ὅτι παράνομον

ἐλογίσατο ὁ προφήτης τὸ ποιεῖν πάσχα ἔξωθεν τῆς Ἱερουσαλήμ·
εἰ δὲ μὴ τοῦτο, ἀλλ' ἠνόμησεν ὁ προφήτης ἔξωθεν τῆς Ἱερου-
σαλὴμ μὴ ποιήσας τὸ πάσχα κατὰ τὴν τοῦ νόμου διάταξιν, πῶς
εἰσηκούσθη αὐτοῦ ἡ δέησις καὶ ἡ προσευχή; θεὸς γὰρ ἁμαρτω-
λῶν οὐκ ἀκούει· εἰ δὲ νόμον ἐφύλαξε μὴ ποιήσας τὸ πάσχα ἔξω-
θεν τῆς ἱερουσαλήμ, πῶς οὐ προδήλως παρανομοῦσιν οἱ Ἰουδαῖοι
νῦν, ἔξωθεν τῆς Ἱερουσαλὴμ ποιοῦντες τὸ πάσχα;
ΡΛΘʹ.
556
Ἐρώτησις. Εἰ ἐξ ἀρχῆς πόλεμοι καὶ ἀκοαὶ πολέμων, ἔθνος

ἐπ' ἔθνος καὶ βασιλεία ἐπὶ βασιλείαν, λιμοί τε καὶ λοιμοὶ καὶ
σεισμοὶ κατὰ τόπους ἐγένοντο, καθὼς οὐ μόνον αἱ ἅγιαι γραφαὶ
ἀλλὰ καὶ τὰ ἐκτὸς βιβλία σημαίνουσι, διατί ὁ κύριος ὡς ξένα τινὰ
τὰ προλεχθέντα σημεῖα εἶναι τῆς συντελείας ὡρίσατο, τῶν αὐτῶν
ἀεὶ – ὡς εἴρηται – τῷ κόσμῳ συμβαίνειν εἰωθότων; πῶς δὲ αὐτὸς
τὴν κατάλληλον τῶν ἐθνῶν προεπὼν ἐπανάστασιν οὐ δοκεῖ ἀνα-
τρέπειν τὰ πάλαι περὶ τῆς τῶν ἐθνῶν εἰρήνης ὑπὸ τοῦ προφήτου
Ἡσαΐου λεχθέντα; φησὶ γὰρ ὁ προφήτης, ὅτι “οὐ λήψεται ἔθνος
ἐπ' ἔθνος μάχαιραν καὶ οὐ μὴ μάθωσιν ἔτι πολεμεῖν”.
Ἀπόκρισις. Οἱ ἐν τῇ συντελείᾳ τοῦ αἰῶνος γινόμενοι πό
Θεοδώρετος. Quaestiones et responsiones ad orthodoxos [Dub.]

P.129, l. 24
σεισμοὶ κατὰ τόπους ἐγένοντο, καθὼς οὐ μόνον αἱ ἅγιαι γραφαὶ

ἀλλὰ καὶ τὰ ἐκτὸς βιβλία σημαίνουσι, διατί ὁ κύριος ὡς ξένα τινὰ
τὰ προλεχθέντα σημεῖα εἶναι τῆς συντελείας ὡρίσατο, τῶν αὐτῶν
ἀεὶ – ὡς εἴρηται – τῷ κόσμῳ συμβαίνειν εἰωθότων; πῶς δὲ αὐτὸς
τὴν κατάλληλον τῶν ἐθνῶν προεπὼν ἐπανάστασιν οὐ δοκεῖ ἀνα-
τρέπειν τὰ πάλαι περὶ τῆς τῶν ἐθνῶν εἰρήνης ὑπὸ τοῦ προφήτου
Ἡσαΐου λεχθέντα; φησὶ γὰρ ὁ προφήτης, ὅτι “οὐ λήψεται ἔθνος
ἐπ' ἔθνος μάχαιραν καὶ οὐ μὴ μάθωσιν ἔτι πολεμεῖν”.
Ἀπόκρισις. Οἱ ἐν τῇ συντελείᾳ τοῦ αἰῶνος γινόμενοι πό-
λεμοί τε καὶ λιμοὶ καὶ λοιμοὶ καὶ σεισμοὶ διαφέρουσι τῶν ἤδη
πολλάκις γεγονότων τῷ τε μεγέθει καὶ πλήθει καὶ τῷ συχνῷ τε
καὶ ἅμα καὶ πανταχοῦ, ὥστε ταῖς οἰκείαις διαφοραῖς σημαίνειν
τοῦ καιροῦ τῆς συντελείας τὴν ἐγγύτητα· παραγινομένου δὲ τοῦ
σωτῆρος εἰς σωτηρίαν τῶν αὐτὸν ἐκδεχομένων, πάντων τῶν λυ-
πηρῶν γίνεται ἡ ἀναίρεσις, καὶ τότε ἡ προφητικὴ διὰ τοῦ Ἡσαΐου
πρόρρησις δέχεται τελείαν τὴν ἔκβασιν· ἐκείνην γὰρ τὴν εἰρηνικὴν
κατάστασιν προεμήνυσεν ὁ προφήτης Ἡσαΐας διὰ τῆς ἐν τῇ προ-
κειμένῃ ἐρωτήσει μνημονευθείσης φωνῆς, τὴν διὰ τῆς δευτέρας
παρουσίας τοῦ σωτῆρος πληρουμένην, καθ' ἣν παύεται μὲν πᾶσα
ἡ τῶν ἀνθρώπων τε καὶ δαιμόνων ἀπείθειά τε καὶ ἀντιλογία,
τοῖς θείοις ἀντέλεγε· καὶ τῆς μὲν κυνομυίας ἐπενεχθείσης, ἐν Αἰγύπτῳ

θῦσαι προσέταξε τῷ Θεῷ· τοῦ θειοτάτου δὲ Μωϋσέως εἰρηκότος μὴ
δύνασθαι τοῦτο δρᾶσαι διὰ τοὺς αἰγυπτίους· «τὰ γὰρ ὑπ' ἐκεί-
557
νων, φησί, θεοποιούμενα θύσομεν καὶ καταλεύον-

τες ἡμᾶς ἀποκτενοῦσιν«, ἐπέτρεψεν εἰς τὴν ἔρημον ἀπελθεῖν
καὶ τὰς θυσίας ἐπιτελέσαι. ἐπὶ τούτοις τοῦ προφήτου προσευξαμένου
καὶ τὴν κυνόμυιαν ἀποφήναντος φροῦδον, «ἐβάρυνε, φησί, τὴν
καρδίαν αὐτοῦ καὶ ἐπὶ τούτου τοῦ καιροῦ, καὶ
οὐκ ἠθέλησεν ἐξαποστεῖλαι τὸν λαόν«. τοῦτο
καὶ ἐπὶ τοῦ λοιμοῦ γεγένηται τῶν κτηνῶν· «εἶδε, φησί, Φαραώ,
ὅτι οὐκ ἐτελεύτησεν ἀπὸ πάντων τῶν κτηνῶν
τῶν υἱῶν Ἰσραὴλ οὐδὲ ἕν, καὶ ἐβαρύνθη ἡ καρ-
δία Φαραὼ καὶ οὐκ ἐξαπέστειλε τὸν λαόν«· ἐν
τούτοις ἅπασι δείξας τὸ τῆς γνώμης αὐθαίρετον, καὶ διδάξας ὅπως
αὐτοῖς ἐπηνέχθη τῶν φλυκταινῶν τὸ πάθος, καὶ ὅτι τοῖς φαρμακοῖς ἡ
νόσος ἐπέσκηψε, «καὶ οὐκ ἠδύναντο οἱ φαρμακοὶ στῆναι
ἐναντίον Μωϋσῆ διὰ τὰ ἕλκη«. ᾐσχύνοντο γὰρ καθηλκω-
μένοι καὶ σφίσιν αὐτοῖς ἐπαμῦναι μὴ δυνάμενοι, ἐπήγαγε· «καὶ
ἐσκλήρυνε Κύριος τὴν καρδίαν Φαραὼ καὶ οὐκ
εἰσήκουσεν αὐτῶν καθὰ συνέταξεν
XXVII
Τί ἐστιν, «ὅτι Κύριος ὁ Θεός σου ἐμπεριπατεῖ ἐν τῇ

παρεμβολῇ σου«;
Οἶδε πολλάκις δυσοσμίας ὁ ἀὴρ ἐμπιπλάμενος λοιμὸν ἐμποιεῖν. ἐκέλευσε
τοίνυν αὐτοῖς στρατοπεδευομένοις τὴν ἐκκρινομένην καταχωννύναι κό-

προν. ἵνα δὲ μὴ ἀπειθήσαντες βλάβην εἰσδέξωνται, ἀναγκαίως ἐπήγαγεν·
»ὅτι Κύριος, ὁ Θεὸς ἐμπεριπατεῖ ἐν τῇ παρεμβολῇ
σου«, καὶ τὴν αἰτίαν διδάσκει· «ἐξελέσθαι σε καὶ παρα-
δοῦναι τὸν ἐχθρόν σου πρὸ προσώπου σου«. διὰ
δὲ τούτου παιδεύει μηδὲν πράττειν παράνομον. τοῦτο γὰρ ἐπάγει·
»καὶ ἔσται ἡ παρεμβολή σου ἁγία, καὶ οὐχ εὑ-
ρεθήσεται ἐν σοὶ ἀσχημοσύνη πράγματος«.
Θεοδώρετος. Quaestiones in Octateuchum

P.252, l. 21
ματικαῖς καὶ πνευματικὴν εὐλογίαν προστέθεικεν «ἀναστήσαι σε

Κύριος ἑαυτῷ λαὸν ἅγιον, ὃν τρόπον ὤμοσε τοῖς
πατράσι σου«. καὶ τοῦτον δὲ προστέθεικε τὸν διορισμόν· «ἐὰν
558
εἰσακούσῃ τῆς φωνῆς Κυρίου τοῦ Θεοῦ σου, καὶ

πορευθῇς ἐν ταῖς ὁδοῖς αὐτοῦ«. ταῦτα γὰρ οἱ μὲν ὁρῶν-
τες, οἱ δὲ ἀκούοντες φοβηθήσονται, λογιζόμενοι τὴν θείαν κηδεμονίαν
ἧς ἀπολαύετε. τὸ μέντοι, «γενέσθαι εἰς κεφαλὴν καὶ μὴ
εἰς οὐράν«, ἄρχοντα λέγει καὶ μὴ δουλεύοντα. τοῦτο γὰρ ἐπήγαγε·
»καὶ ἔσῃ τότε ἐπάνω, καὶ οὐχ ὑποκάτω«. εἶτα πά-
λιν ἐπιφέρει τὰς ἀρὰς τἀναντία τῶν προρρηθεισῶν ἐχούσας εὐλογιῶν,
ἀγονίαν, δυσκληρίαν, ἔνδειαν, νόσους, ταλαιπωρίαν, λιμόν, λοιμόν, πό-
λεμον, ἧτταν, ἀνομβρίαν, γῆς ἀκαρπίαν. τοῦτο γὰρ «ἡ σιδηρᾶ
γῆ« δηλοῖ, καὶ «ὁ χαλκοῦς οὐρανός«. ἔπειτα τὰ ἐν πολιορ-
κίᾳ γινόμενα· «γυναῖκα λήψῃ καὶ ἀνὴρ ἕτερος ἕξει
αὐτήν· οἰκίαν οἰκοδομήσεις, καὶ οὐκ ἐνοικήσεις
ἐν αὐτῇ· ἀμπελῶνα φυτεύσεις καὶ οὐ τρυγήσεις
αὐτόν· ὁ μόσχος σου ἐσφαγμένος ἐναντίον σου,
καὶ οὐ φάγῃ ἐξ αὐτοῦ«, καὶ τὰ ἑξῆς, τὴν αὐτὴν τούτοις ἔχει
διάνοιαν.
Θεοδώρετος. Quaestiones in libros Regnorum et Paralipomenon

Vol. 80, p.664, l. 9
τοὺς πατέρας γεγενημένης ἐπαγγελίας ἀναμνῆσαι,

καὶ δεῖξαι ταύτης τὸ ἀληθές· ἔπειτα διδάξαι, ὡς ἐξ
ἑνὸς τοῦ Ἰακὼβ τοσαῦται μυριάδες ἐγένοντο, καὶ
ὅτι τοσαύτης τετυχηκότες εὐεργεσίας ἀεὶ πονηρὰν
ἐπεδείξαντο γνώμην. Τούτου χάριν ἀριθμηθῆναι
συνεχώρησε πρῶτον· εἶθ' οὕτως ἐκόλασεν, Γὰδ δὲ
τὸν προφήτην πρὸς τὸν ἀριθμήσαντα πέπομφε τρεῖς
αἱρέσεις προστῆναι· ἢ λιμὸν τρισὶ συμμετρού-
μενον ἔτεσιν, ἢ πολεμίων ἔφοδον ἐπὶ μησὶ τρισὶ
κατακράτος νικώντων καὶ διωκόντων, ἢ τὸν ἐκ τοῦ
λοιμοῦ θάνατον ἐν τρισὶν ἡμέραις γινόμενον· ταῦτα
δὲ εἰπὼν ὁ προφήτης τῷ προφήτῃ καὶ βασιλεῖ, ἤπειξε
λαβεῖν τὴν ἀπόκρισιν· «Καὶ νῦν γὰρ, φησὶ, γνῶθι
καὶ ἴδε τί ἀποκριθῶ ῥῆμα τῷ ἀποστείλαντί με.»

Vol. 80, p.664, l. 23
δὲ σοφώτατος καὶ δικαιότατος βασιλεὺς, λογισά-

μενος ὡς τὸν λιμὸν αὐτὸς διαφυγεῖν δυνήσεται, πο-
λὺν ὡς βασιλεὺς ἔχων ἀποκείμενον σῖτον· κατὰ
559
μόνων δὲ τῶν πενήτων ἡ τιμωρία χωρήσει· καὶ ἐν

τῷ πολέμῳ δὲ δυνατὸν αὐτὸν διαφυγεῖν τῶν πολε-
μίων τὰς χεῖρας, πρῶτον μὲν τοῖς ὀχυρωτάτοις καὶ
δυσαλώτοις φρουρίοις χρησάμενον, ἔπειτα δὲ καὶ
τοῖς ἀριστεύουσιν ἐκείνοις περιφραττόμενον· οὐκ
ᾠήθη δίκαιον τῆς οἰκείας σωτηρίας φροντίσαι,
ἀλλὰ συμμετασχεῖν τῶν ἐπιφερομένων κολάσεων τῷ
λαῷ· τοιοῦτος δὲ ὁ λοιμὸς, διαφορὰν πλουσίου καὶ
πένητος οὐκ εἰδὼς, οὐδὲ δειλοῦ καὶ ἀνδρείου· οὐδὲ
δούλου καὶ δεσπότου, οὐδὲ ἰδιώτου καὶ βασιλέως·
ἀλλὰ κατὰ πάντων ὁμοίως χωρῶν. Τούτου χάριν
ταύτην τὴν τιμωρίαν τῶν ἄλλων προείλετο, ἧς αὐ-
τός ἐστιν ὁ κολάζων διανομεύς· «Εἶπε γὰρ, φησὶ,
Δαβὶδ πρὸς Γάδ· Στενά μοι σφόδρα ἐστὶ καὶ τὰ τρία.
Πλὴν ἐμπεσοῦμαι εἰς χεῖρας Κυρίου· ὅτι πολλοὶ οἱ
οἰκτιρμοὶ αὐτοῦ σφόδρα· εἰς δὲ χεῖρας ἀνθρώπων
οὐ μὴ ἐμπέσω· καὶ ἐξελέξατο ἑαυτῷ Δαβὶδ
Θεοδώρετος. Interpretatio in Psalmos Vol. 80, p.869, l. 1
φθεγγόμεθα. Οὐχ ἁπλῶς δὲ πρῶτον ὁδοῦ, εἶτα στά-

σεως, εἶτα καθέδρας ἐμνημόνευσεν· ἀλλ' εἰδὼς
ἀκριβῶς, ὡς κίνησιν μὲν πρῶτον ὁ λογισμὸς ὑπο-
μένει, εἴτε φαῦλος, εἴτε σπουδαῖος εἴη· εἶτα στά-
σιν, εἶτά τινα ἑδραίαν βεβαίωσιν. Παραινεῖ τοίνυν,
μήτε τῷ νῷ παραδέξασθαι δυσσεβῆ τινα ἔννοιαν,
μήτε ἐπὶ πρᾶξιν ὁδεῦσαι παράνομον. Ἀσεβεῖς δὲ
φίλον τῇ θείᾳ Γραφῇ καλεῖν τοὺς ἀθεΐαν, ἢ πολυ-
θεΐαν θρησκεύοντας· ἁμαρτωλοὺς δὲ, τοὺς παρα-
νομίᾳ συζῇν προαιρουμένους, καὶ βίον διεφθαρμένον
ἀσπαζομένους· λοιμοὺς δὲ, τοὺς μὴ μόνον σφᾶς αὐ-
τοὺς λυμαινομένους, ἀλλὰ καὶ ἑτέροις τῆς λύμης
μεταδιδόντας, κατὰ τὴν ἐπισκήπτουσαν καὶ ἀνθρώ-
ποις καὶ κτήνεσι νόσον, ἧς μεταλαγχάνουσιν οἱ τοῖς
νοσοῦσι πελάζοντες. Διὸ φεύγειν ὁ λόγος παρα-
κελεύεται καὶ τὰ τούτων συνέδρια. Ἐπειδὴ δὲ οὐκ
ἀπόχρη εἰς ἀρετῆς τελείωσιν τῆς κακίας φυγή·
»Ἔκκλινον γὰρ, φησὶν, ἀπὸ κακοῦ, καὶ ποίησον
ἀγαθόν·» καὶ ὁ μακάριος Ἡσαΐας· «Παύσασθε,
φησὶν, ἀπὸ τῶν πονηριῶν ὑμῶν, μάθετε ποιεῖν
καλόν·» μάλα εἰκότως ἐπήγαγεν ὁ μακάριος
560
Θεοδώρετος. Interpretatio in Jeremiam Vol. 81, p.633, l. 42
διὰ τούτων σημαινόμενα. Ἀπείκασε γὰρ ὁ τῶν ὅλων

Θεὸς τοῖς μὲν πρωΐμοις σύκοις τοὺς ἤδη γεγενημέ-
νους δορυαλώτους, καὶ ὑπισχνεῖται αὐτοῖς τὴν ἐκεῖ-
θεν ἐπάνοδον, καὶ τὴν αὑτοῦ κηδεμονίαν, καὶ σὺν
εὐσεβείᾳ τὴν εὐπραξίαν. Τοῖς δὲ δυσειδέσι σύκοις
ἀφομοιοῖ οὐ μόνον τοὺς ὑπολειφθέντας ἐν τῇ Ἰου-
δαίᾳ, ἀλλὰ καὶ τοὺς εἰς Αἴγυπτον πεφευγότας, καὶ
σὺν αὐτοῖς τὸν βασιλέα Σεδεκίαν, καὶ τοὺς ἄρχοντας,
καὶ ἀπειλεῖ αὐτοῖς τῶν Βαβυλωνίων τὴν στρατιὰν,
καὶ τὰ ἐκ τοῦ πολέμου φυόμενα σκυθρωπὰ, λιμὸν,
καὶ λοιμὸν, καὶ σφαγὴν, καὶ αἰχμαλωσίαν· οὕτω
ταῦτα προθεσπίσας, τὴν πρὸ τούτων τίθησι προφη-
τείαν· ταῦτα μὲν γὰρ μετὰ τὸν Ἰεχονίαν ἐῤῥέθη·
ἃ δὲ μέλλει λέγειν, ἐπὶ Ἰωακεὶμ τοῦ βασιλέως, ὃς
τοῦ Ἰεχονίου πατὴρ ἐτύγχανεν ὤν. Λέγει δὲ καὶ τὸν
χρόνον σαφῶς.
Κύριλλος. Commentarius in xii prophetas minores Vol. 1, p.157, l. 20
ἀχλύος αὐτὸν ἀναπιμπλάντα τῆς ὀλεθρίου καὶ βδελυρᾶς.

δεδυσφορηκότων δὴ οὖν ἐνίων ἐπί τε τῇ τῶν δαμάλεων
καινοτομίᾳ, καὶ μέν τοι τῶν ἑορτῶν, παρεθήγοντο πρὸς ὀργὰς
τῶν ἀρχόντων τινές. ἵνα δὲ μὴ ὁρῷτο τῶν σεσιγηκότων, καὶ
εὐφημεῖν οὐκ ἀνεχομένων ἡ σωφρονεστέρα πληθὺς, αὐτοὶ
τοῖς ὄχλοις τὰς χεῖρας συνεκτείνοντες, ἐπεφώνουν καὶ ἔτι
μειζόνως “Αὕτη ἡ ἡμέρα τοῦ βασιλέως,” καὶ τοὺς τῆς ἀνοσιό-
τητος ἀπεδέχοντο τρόπους. ὠργίζοντο τοίνυν μεμεθυσμένοι,
φησὶν, ἀνοσίᾳ μέθῃ, καὶ τοῖς μὴ συντρέχουσι τοῖς οὕτως
αἰσχροῖς τοὺς ὀδόντας ἐπέτριζον, λοιμοῖς συνεκτείνοντες τὰς
ἑαυτῶν χεῖρας. λοιμοὺς δέ φησι τοὺς ὄχλους. ἐπεκρότουν
γάρ φησιν, ὡς ἔφην, καίτοι παιδαγωγεῖν εἰς εὐσέβειαν ὀφεί-
λοντες, καὶ τὴν τοῦ συμφέροντος ἀνακαλύψαι τρίβον. ἀλλ'
ἦσαν θερμοὶ τὴν καρδίαν καὶ αὐτοί φησι, τῆς εἰς παράβασιν
ἐπιθυμίας τὴν ὀλεθρίαν εἰς νοῦν δεξάμενοι φλόγα.
Ἐν τῷ καταῤῥάσσειν αὐτοὺς ὅλην τὴν νύκτα ὕπνου Ἐφραῒμ ἐν-
επλήσθη· πρωῒ ἐγενήθη, ἀνεκαύθη ὡς πυρὸς φέγγος.
Ἔφην, ὅτι περιδεὴς ἦν ἄγαν ὁ θεομισὴς Ἱεροβοὰμ, ἐν
μόναις ὢν ἔτι ταῖς σκέψεσι τῶν ἀνοσίων ἐγχειρημάτων.
ᾤετο γὰρ δὴ, καὶ σφόδρα εἰκότως, ἀγανακτήσειν τὸν Ἰσραὴλ,
561
ἐξηράνθη ἡ κορυφὴ τοῦ Καρμήλου.

Ὅλος ἡμῖν ἐν τούτοις ὁ τῆς προφητείας διαφαίνεται
σκοπὸς, καὶ τοῦ παντὸς χρησμῳδήματος ὅρος ὥσπερ τις
καὶ προαφήγησις ἀσαφείᾳ πολλῇ κατεσκιασμένη, νοοῖτ' ἂν
εἰκότως ἡ τοῦ προκειμένου δύναμις. πεποίηται μὲν γὰρ ὡς
ἐξ ὁμοιότητός τε καὶ μεταφορᾶς ὁ λόγος, καὶ ὡς ἐκ τοῦ
πεφυκότος συμβαίνειν ταῖς εὐπρέμνοις τῶν ὀρῶν κορυφαῖς,
ἢ καὶ τοῖς ἐψιλωμένοις τῶν πεδίων ἔσθ' ὅτε. ὄρη μὲν γὰρ
καίτοι δρυμοῖς κομῶντα καὶ ξύλοις, πεδιὰς δὲ αὖ πολλῇ
καὶ ἀμφιλαφεῖ τῇ πόᾳ κατεστεμμένη, καταφθείροντός τινος
ἢ λοιμοῦ τυχὸν, ἤγουν ἑτέρου του τῶν ἐξ ἀέρος ἀῤῥωστη-
μάτων, ἀδοκήτως αὐαίνεται. διαπίπτει δὲ οὕτω καὶ τὰ
ἀνθρώπινα, καὶ κατασκήπτουσιν ἔσθ' ὅτε πόλεων καὶ χω-
ρῶν πικραὶ καὶ δύσοιστοι συμφοραὶ, διολλύουσαι καὶ κατα-
φθείρουσαι μικρόν τε καὶ μέγαν. τίνος γὰρ ἂν φείσαιτο
πολεμίων ξίφος, ἢ, φέρε εἰπεῖν, λοιμὸς, ἄρδην ἀποκείρων
καὶ τὸν ἐν πλούτῳ καὶ δόξαις καὶ δυναστείαις διαφανῆ, καὶ
τὸν ἄσημόν τε καὶ κατεῤῥιμμένον; γέγονε τοίνυν τῷ Προ-
φήτῃ νυνὶ πρέπων ὅτι μάλιστα τοῖς αὐτῷ κατειθισμένοις ὁ
λόγος. ἦν γὰρ, ὡς ἔφην, αἰπόλος, καὶ πεποίηται τὴν παρα-
τροπὴν ὡς ἐκ τοῦ καταφθείρεσθαι πολλάκις τὰς τῶν θρεμ
ἐξ ὁμοιότητός τε καὶ μεταφορᾶς ὁ λόγος, καὶ ὡς ἐκ τοῦ

πεφυκότος συμβαίνειν ταῖς εὐπρέμνοις τῶν ὀρῶν κορυφαῖς,
ἢ καὶ τοῖς ἐψιλωμένοις τῶν πεδίων ἔσθ' ὅτε. ὄρη μὲν γὰρ
καίτοι δρυμοῖς κομῶντα καὶ ξύλοις, πεδιὰς δὲ αὖ πολλῇ
καὶ ἀμφιλαφεῖ τῇ πόᾳ κατεστεμμένη, καταφθείροντός τινος
ἢ λοιμοῦ τυχὸν, ἤγουν ἑτέρου του τῶν ἐξ ἀέρος ἀῤῥωστη-
μάτων, ἀδοκήτως αὐαίνεται. διαπίπτει δὲ οὕτω καὶ τὰ
ἀνθρώπινα, καὶ κατασκήπτουσιν ἔσθ' ὅτε πόλεων καὶ χω-
ρῶν πικραὶ καὶ δύσοιστοι συμφοραὶ, διολλύουσαι καὶ κατα-
φθείρουσαι μικρόν τε καὶ μέγαν. τίνος γὰρ ἂν φείσαιτο
πολεμίων ξίφος, ἢ, φέρε εἰπεῖν, λοιμὸς, ἄρδην ἀποκείρων
καὶ τὸν ἐν πλούτῳ καὶ δόξαις καὶ δυναστείαις διαφανῆ, καὶ
τὸν ἄσημόν τε καὶ κατεῤῥιμμένον; γέγονε τοίνυν τῷ Προ-
φήτῃ νυνὶ πρέπων ὅτι μάλιστα τοῖς αὐτῷ κατειθισμένοις ὁ
562
λόγος. ἦν γὰρ, ὡς ἔφην, αἰπόλος, καὶ πεποίηται τὴν παρα-

τροπὴν ὡς ἐκ τοῦ καταφθείρεσθαι πολλάκις τὰς τῶν θρεμ-
μάτων νομάς.
Τίς οὖν ὁ τῶν εἰρημένων ἀληθέστερος νοῦς; ἐφθέγξατό
φησιν ἐκ Σιὼν ὁ Κύριος, ὡς ἐξ ἰδίου τόπου, καὶ ἐξ Ἱερουσαλὴμ,
ὡς ἐκ νεμηθείσης αὐτῷ· ἔστι μὲν γὰρ οὐκ ἐν τόπῳ τὸ ἀσώ-
ματον. ἐπειδὴ δὲ ἦν ἐν τοῖς Ἱεροσολύμοις ὁ διαβόητος ἐκεῖνος
γλίχεσθαι μονῶν, καὶ τῆς εἰς Θεὸν ἐλπίδος ἠρτῆσθαι φιλεῖν.

τὰ μὲν γὰρ ἐν τῷδε τῷ κόσμῳ σμικρά τε ἐστὶ καὶ πρός-
καιρα, καὶ οὐδαμόθεν ἔχει τὸ βεβηκὸς εἰς ἀσφάλειαν· τὸ
δὲ καὶ ἀεὶ μένει καὶ σώζεται, καὶ τοῖς ἀπεράντοις αἰῶσι
συμπαρομαρτεῖ.
Ἀκούσατε τὸν λόγον τοῦτον, δαμάλεις τῆς Βασανίτιδος αἱ ἐν τῷ
ὄρει τῆς Σαμαρείας, αἱ καταδυναστεύουσαι πένητας καὶ κατα-
πατοῦσαι πτωχοὺς, αἱ λέγουσαι τοῖς κυρίοις αὐτῶν Ἐπίδοτε
ἡμῖν ὅπως πίωμεν. ὀμνύει Κύριος κατὰ τῶν ἁγίων αὐτοῦ,
διότι ἰδοὺ ἡμέραι ἔρχονται ἐφ' ὑμᾶς καὶ λήψονται ὑμᾶς ἐν
ὅπλοις, καὶ τοὺς μεθ' ὑμῶν εἰς λέβητας ἔμπυροι λοιμοὶ, καὶ
ἐξενεχθήσεσθε γυμνοὶ γυνὴ καὶ ἀνὴρ αὐτῆς κατέναντι ἀλλήλων,
καὶ ἀποῤῥιφήσεσθε εἰς τὸ ὄρος τὸ Ῥεμμᾶν, λέγει Κύριος ὁ
Θεός.
Ἐκ πολλῆς ἄγαν ἀγερωχίας καὶ τρυφῆς οἱ τῆς Σαμαρείας
περιφανέστεροι, καὶ ταῖς ἐκ πλούτου περιουσίαις τοὺς ἄλ-
λους ἅπαντας ὑπερκείμενοι, καθάπερ ἔφην ἀρτίως, οἴκους
ἑαυτοῖς κατεσκεύαζον λαμπρούς τε καὶ πολυτελεστάτους, καὶ
πρέποντας τοῖς καιροῖς, χειμῶνί τε φημὶ καὶ θέρει, οἳ καὶ
ὅτι πάντη τε καὶ πάντως ἀπολοῦνται, προεκήρυξε τὸ
μυστηρίων, ἅ ἐστι πάλιν αὐτός· κατ' οὐδενὸς γὰρ ἔχει

μείζονος ὀμόσαι· ὅτι παρέσονται καιροὶ καὶ ἡμέραι, ὅτε καὶ
ὑμᾶς αὐτοὺς τοὺς οὕτω τρυφῶντας καὶ τεθραμμένους καὶ
σπαταλᾶν εἰωθότας, ὁ τοῦ παθεῖν φόβος ἐν τοῖς τοῦ πολέμου
πόνοις καὶ ἐν ὅπλοις γενέσθαι παρασκευάσει. ἀλλὰ καὶ
οὕτως ἔχοντας καὶ ἐσκευασμένους λήψονται, φησὶν, ὁμοῦ
563
φιλτάτοις καὶ γυναιξὶ καὶ κόλαξιν, οἳ μεθ' ὑμῶν ὄντες ἀεὶ

πλείσταις μὲν ὅσαις κατεκρότουν εὐφημίαις, ὠνόμαζον δὲ
καὶ τρισμακαρίους· ταῦτα γὰρ ἐπιφωνεῖ τοῖς τρέφουσιν ἀεὶ
τῶν κολάκων τὰ γένη. ἀλλ' ἐμπυρισθήσονται μὲν ἐκεῖνοι·
λοιμοὶ γὰρ ἦσαν καὶ ἕτερον οὐδὲν ἀποδεχόμενοι, καὶ τεθαυ-
μακότες τοὺς αἰσχροὺς καὶ φιλαμαρτήμονας. γυμνοὶ δὲ
δόξης ὑμεῖς, καὶ τρυφῆς ἁπάσης ὡς ἀποτάτω, καὶ τῆς
ἀρχαίας ἐκείνης εὐημερίας ὡς ἀπημφιεσμένοι, λοιπὸν ἀπο-
κομισθήσεσθε δοῦλοι καὶ αἰχμάλωτοι, καὶ ῥιφήσεσθέ φησιν,
ἐπὶ τὸ ὄρος τὸ Ῥεμμᾶν. ἔστι δὲ τῆς Ἀρμενίας, ἐν ἐσχάταις
ἐκβολαῖς τῆς Περσῶν κείμενον γῆς· ἀγχιτέρμονες γὰρ,
ὅμοροί τε εἰσὶν ἀλλήλαις αἱ χώραι.
Ἔστι τοίνυν ἐντεῦθεν ἰδεῖν, ὡς εἰς πικρὸν καταστρέφει
τέλος τοῖς τρυφῶσι τὸ σπούδασμα, καθά φησιν ὁ Σωτήρ
“Μακάριοι οἱ πενθοῦντες νῦν, ὅτι αὐτοὶ παρακληθήσον
ρατε πολλὰ καὶ εἰσηνέγκατε ὀλίγα. ἀλλ' ἦν ἄμεινον, εὐλο-

γοῦντος Θεοῦ σπείρειν μὲν ὀλίγα, συγκομίζεσθαι δὲ πολλά.
ἐπειδὴ δὲ ἀπῆν ὅπερ ἦν ἀναγκαῖον, πολλοὶ μὲν οἱ κόποι,
βραχεῖς δὲ λίαν οἱ καρποί. ἐφάγετε καὶ οὐκ εἰς πλησμονήν.
πάνδεινον τοῦτο, καὶ τῆς ἐσχάτης ἐνδείας τε ὁμοῦ καὶ
ταλαιπωρίας ἀπόδειξιν ἔχον, εἰ πολλὰ μὲν τὰ ἐσπαρμένα,
καρποὶ δὲ τοσοῦτοι, ὥστε τοῖς πεπονηκόσι λιμοῦ κατηρτῆς-
θαι δίκην, καὶ κόρου κατόπιν ἰέναι τὰς τροφάς. ἐπίετε καὶ
οὐκ εἰς μέθην. οὐ γὰρ ἦν εὔβοτρυς ἀμπελών. συγκατηῤ-
ῥώστησε δὲ τοῖς ληΐοις καὶ τὰ λίαν εὐκληματοῦντα τῶν
ξύλων. περιεβάλεσθε καὶ οὐκ ἐθερμάνθητε ἐν αὐτοῖς, λοιμοῦ
τάχα που καὶ ταῖς οἰῶν ἀγέλαις ἐνσκήψαντος, ὡς ἐν ἐνδείᾳ
γενέσθαι περιβλημάτων καὶ τοὺς πολλὰ κεκτημένους. ἀλλὰ
καὶ ὁ τοὺς μισθοὺς συνάγων συνήγαγεν εἰς δεσμὸν τετρυπημένον.
σημαίνει δὲ διὰ τούτων τοὺς ἐμπορικὸν ἔχοντας ἐπιτήδευμα,
οἳ τρόπον τινὰ τοὺς τῆς ἐμπορίας μισθοὺς συλλέγουσι,
πλεονασμοὺς ἑκάστῳ τῶν ἠγορασμένων ἐπιῤῥιπτοῦντες ἀεὶ,
καὶ ταῖς τῶν τιμημάτων προσθήκαις ἁδρὰ ποιοῦντες τὰ
βαλάντια. ἀλλ' ἦν οὐδὲ τούτοις τὸ ἀπόνασθαι, φησὶν, τῆς
φιλοκερδείας. ζημίαις γὰρ τάχα που καὶ ναυαγίοις ἀδοκήτοις
περιπίπτοντες, οὐδὲν διαφέρειν ἐδόκουν τῶν ἀργύριον ἱέντων
Κύριλλος. Commentarii in Joannem Vol. 1, p.14, l. 18

564
ἄῤῥητόν τε καὶ προαιώνιον τοῦ Υἱοῦ γέννησιν συκοφαντῆσαι

τολμήσασιν ὁ προφητικὸς ἐπισκήπτει λόγος ἔχων ὡδί
“Ὑμεῖς δὲ προσαγάγετε ὧδε, υἱοὶ ἄνομοι, σπέρμα μοιχῶν
“καὶ πόρνης· ἐν τίνι ἐνετρυφήσατε, καὶ ἐπὶ τίνα ἠνοίξατε
“τὸ στόμα ὑμῶν, καὶ ἐπὶ τίνα ἐχαλάσατε τὴν γλῶσσαν
“ὑμῶν;” οὐκ ἐξ ἀγαθῆς δηλονότι καρδίας ἐκβάλλουσαν ἀγαθὰ,
ἀλλὰ τὸν τοῦ μιαιφόνου δράκοντος ἰὸν ἀναπτύουσαν, περὶ οὗ
φησιν ὁ μελῳδὸς, ὡς πρὸς τὸν ἕνα καὶ ἐπὶ πάντων Θεόν “Σὺ
“συνέτριψας τὰς κεφαλὰς τοῦ δράκοντος ἐπὶ τοῦ ὕδατος.”
Ἐπειδὴ δὲ οὐ μικρὸς περὶ τούτων ἐν τοῖς πεπιστευκόσιν
ὁ θόρυβος ἦν, καὶ τὰς τῶν ἁπλουστέρων ψυχὰς λοιμοῦ
δίκην τὸ ἐκ τοῦ σκανδάλου κατεβόσκετο βλάβος· ᾤοντο γὰρ
ὄντως τινὲς, ταῖς παρ' ἐκείνων φλυαρίαις τῶν ἀληθῶν ἐξελ-
κόμενοι δογμάτων, εἰς ἀρχὴν τοῦ εἶναι τότε μόλις κεκλῆσθαι
τὸν Λόγον, ὅτε γέγονεν ἄνθρωπος· συνενεχθέντες, καὶ κατὰ
ταυτὸν γενόμενοι, τῶν πιστευσάντων οἵπερ ἦσαν νουνεχέ-
στεροι, πρὸς τὸν τοῦ Σωτῆρος ἀφίκοντο μαθητὴν, αὐτὸν δὲ
δηλονότι τὸν Ἰωάννην φημὶ, καὶ δὴ καὶ τὴν τοῖς ἀδελφοῖς
ἐπισκήψασαν ἐξήγγελον νόσον, τάς τε τῶν ἑτεροδιδασκα-
λούντων ἐξεκάλυπτον φλυαρίας, ἐπαμῦναί τε γοργῶς σφίσι
τε αὐτοῖς παρεκάλουν ταῖς διὰ τοῦ Πνεύματος φωταγωγίαις,
Κύριλλος. Commentarius in Isaiam prophetam Vol. 70, p.153, l. 39
της. Εἰ δὲ δή τις λέγοι, καὶ νοητῶν ὑδάτων γενέσθαι

σπάνιν, καὶ τροφῆς τῆς θείας δεδυσσεβηκόσι τοῖς
Ἰουδαίοις· ἀπολωλέναι δὲ οὕτως αὐτοὺς, καὶ οἷον εἰς
ᾅδου καθικέσθαι, διά γε τοῦ μὴ ζωοποιεῖσθαι διὰ
Χριστοῦ, καθ' ὁμοιότητα τῶν πιστευσάντων εἰς
αὐτόν· οὐκ ἂν ἁμάρτοι τοῦ ἀληθοῦς. Συμβέβηκε γὰρ
αὐτοὺς καὶ τοῦτο παθεῖν. Ἀλλὰ τίνες ἂν νοηθεῖεν οἱ
καταβαίνοντες, οἷς καὶ αὐτὸς ὁ ᾅδης καταπλατύνει
τὴν ἰδίαν ψυχὴν, καὶ τὸ ἄπληστον ἀνοίξει στόμα,
προσεπάγει λέγων· Οἱ ἔνδοξοι καὶ οἱ μεγάλοι, καὶ οἱ
πλούσιοι, καὶ οἱ λοιμοὶ αὐτῆς. Ἐπειδὴ γὰρ ἦσαν
τῶν ἀνὰ πᾶσαν τὴν χώραν ἡγούμενοι καὶ περιφανέ-
στεροι, δι' αὐτῶν ἦν εἰκὸς παιδαγωγηθήσεσθαι κα-
λῶς τὸ ὑπήκοον· ἀλλὰ τοῦτο μὲν οὐκ ἔδρων. Τύποι
δὲ ὥσπερ καὶ ὑπογραμμὸς γεγόνασι τοῖς ἄλλοις τῆς
ἐπαράτου ζωῆς, καὶ πρὸς αὐτούς πού φησι λόγιον
ἱερόν· «Ὅτι παγὶς ἐγενήθητε τῇ σκοπιᾷ, καὶ ὡς
δίκτυον ἐκτεταμένον ἐπὶ τὸ Ἰταβύριον, ὃ οἱ ἀγρεύον-
565
τες τὴν θήραν κατέπηξαν.» Ὁρᾷς ὅπως παγὶς

καὶ θήρατρον γεγόνασι τοῖς λοιποῖς, ὅτι καὶ ταῖς
τῶν ἡγουμένων ἐπιεικείαις, καὶ μέντοι καὶ ῥᾳθυμίαις
δίκτυον ἐκτεταμένον ἐπὶ τὸ Ἰταβύριον, ὃ οἱ ἀγρεύον-

τες τὴν θήραν κατέπηξαν.» Ὁρᾷς ὅπως παγὶς
καὶ θήρατρον γεγόνασι τοῖς λοιποῖς, ὅτι καὶ ταῖς
τῶν ἡγουμένων ἐπιεικείαις, καὶ μέντοι καὶ ῥᾳθυμίαις
ἀεί πως ἕπεσθαι φιλεῖ τὸ ὑπήκοον. Οὐκοῦν ὡς παραί-
τιοι γεγονότες σφίσιν ἑαυτοῖς, καὶ τοῖς ἄλλοις ἅπασι
τοῦ ἀπολέσθαι δεῖν, πρῶτοι καταβήσονται καὶ προ-
ελάσουσιν εἰς ᾅδου, ἐπιπηδώσης τρόπον τινὰ καὶ
πρό γε τῶν ἄλλων αὐτοῖς τῆς θείας ὀργῆς. Κολασθή-
σονται δὲ οὐχ ὅτι πλούσιοι καὶ ἔνδοξοι γεγόνασιν,
ἀλλ' ὅτι λοιμοὶ, τοῦτ' ἔστι, φθοροὶ καὶ λυμεῶνες,
καὶ ἑαυτῶν, ὡς ἔφην, καὶ τῆς ἀγελαίας πληθύος. Οἱ
δὲ μεγάλα φυσῶντες, φησὶν, ἔσονται τεταπεινωμένοι
καὶ ἄτιμοι. Καὶ τίνα γὰρ οὐ ταπεινοῖ τοῦ θανάτου τὸ
δεῖμα; Ἢ ποῖον ὀφθαλμὸν ἐπηρμένον καὶ ἄνω βλέ-
ποντα δεινὴ καὶ δύσοιστος οὐ κατακοιμίζει συμφορά;
Τούτων δὲ, φησὶν, ἁπάντων συμβεβηκότων ὑψωθή-
σεται Κύριος Σαβαὼθ, ἐν τῇ ἡμέρᾳ ἐκείνῃ, τοῦτ'
ἔστι, κατ' ἐκεῖνο τοῦ καιροῦ, καθ' ὃν εἰς πέρας δρα-
μεῖται τὰ ἐπ' αὐτοῖς προηγορευμένα.
τικῇ τότε ἧκον εἰς εἴδησιν τὴν κατὰ τὸν νόμον, οἷς
καὶ προστεθῆναι βούλεται κακά. Οὐ γὰρ μόνον ἀπο-
πεπτώκασι τῆς πρὸς Θεὸν οἰκειότητος ἐμπαροινήσαν-
τες τῷ Χριστῷ, ἀλλὰ γὰρ καὶ τῷ λιμῷ δεδαπάνην-
ται, καὶ ταῖς ἐντεῦθεν περιπεπτώκασι συμφοραῖς,
καταδῃωθείσης αὐτῶν τῆς χώρας, καὶ ἀνατετραμμέ-
νης εἰς ἅπαν. Οὓς δὲ εἴρηκεν ἄῤῥενας, τούτους καὶ
ἐνδόξους ἀποκαλεῖ ὡς διαπρέποντας δηλονότι, καὶ
ὑπερκειμένους τῶν ἄλλων, διάτοι τὸ κατεστέφθαι τοῖς
τῆς ἱερωσύνης αὐχήμασιν. Τὸ πᾶν ἄρσεν αὐτῶν θεό-
δοτον, καὶ σύμμαχον, κακὰ δὲ τὰ κακωτικά φησιν, ἤτοι τὰς θεηλάτους
ὀργὰς, λιμοὺς, λοιμοὺς, πολέμους,
566
καὶ τὰ τούτοις ὅμοια. Ἐνδόξους δὲ τοὺς ἐν κακοῖς περιφανεῖς, καὶ ἐν

δυναστείαις περιβοήτους.
Κύριε, ἐν θλίψει ἐμνήσθημέν σου, ἐν θλίψει μι-
κρᾷ ἡ παιδεία σου ἡμῖν. Καὶ ὡς ἡ ὠδίνουσα ἐγ-
γίζει τοῦ τεκεῖν, καὶ ἐπὶ τῇ ὠδῖνι αὐτῆς ἐκέκρα-
γεν, οὕτως ἐγενήθημεν τῷ ἀγαπητῷ σου.
Ἐκ πολλῆς ἄγαν φιλοθείας ὁ μακάριος προφήτης
κεκινημένος κατὰ τῶν Ἰουδαϊκῶν τολμημάτων εἰρη-
κώς τε ὅτι Πρόσθες κακὰ πᾶσι τοῖς ἐνδόξοις τῆς γῆς,
ἵνα μή τις εἶναι νομίζηται τραχύς τε καὶ ἀπηνὴς οὐ
κατοικτείρεσθαι μᾶλλον παρακαλῶν τοὺς
Κύριλλος. Thesaurus de sancta consubstantiali trinitate

Vol. 75, p.309, l. 43
Ὅτι μὴ τῷ κτίζειν τὸ γεννᾷν ταυτόν ἐστιν ἐπὶ Θεοῦ.
Εἰ τὸ γεννᾷν καὶ τὸ ποιεῖν ταυτόν ἐστι παρὰ Θεῷ,

γεννᾷ δὲ τὸν Υἱὸν ἀμεσιτεύτως, δῆλον ὅτι καὶ πάντα
γεννᾷ ἢ ποιεῖ ἀμεσιτεύτως. Εἰ δὲ γεννᾷ μὲν οὐ διά
τινος, οὐκέτι δὲ καὶ τὰ πάντα ποιεῖ ἀμεσιτεύτως,
πῶς τὸ γεννᾷν ταυτόν ἐστι τῷ ποιεῖν παρὰ Θεῷ;
Ποιεῖ δὲ σεισμὸν, λοιμὸν, κατακλυσμὸν, ταῦτα ἔσται
γεννῶν ἃ ποιεῖ, εἴπερ τῷ ποιεῖν τὸ γεννᾷν ταυτόν
ἐστι παρ' αὐτῷ.
Κύριλλος. Encomium in sanctam Mariam deiparam (homilia diversa 11)

Vol. 77, p.1040, l. 7
διὰ τῆς παγκάλου φιλαργυρίας ναυαγίῳ δεινοτάτῳ

περιέπεσεν· ἐν λιμένι διάγων, ἐναυάγησε, μὴ κατ-
έχων τοὺς τῆς πίστεως οἴακας. Διὸ καὶ ὑποβρύ-
χιος γέγονε τοῖς κακοῖς, καὶ θέατρον τραγῳδίας
ὅλῃ τῇ οἰκουμένῃ. Ἐνόμισε γὰρ διὰ τοῦ παγκάκου
καὶ πικροτάτου φρονήματος ἀναπείθειν τοὺς τῆς
εὐσεβείας ἐργάτας, μὴ λαβὼν εἰς τὸν ἐσκοτισμένον
αὐτοῦ νοῦν κατανοῆσαι διδασκαλίαν Πατέρων καὶ
ἀποστόλων καὶ εὐαγγελιστῶν, καὶ ἀρχαγγέλων φω-
567
νὰς, ἀσπλαγχνίαν τινὰ καὶ μανίαν εὑράμενος κακὴν,

καὶ ἀθεΐαν περιβεβλημένος, λοιμὸν καὶ ἄθεον θρη-
σκείαν τῇ οἰκουμένῃ θεσπίσαι ἠθέλησεν. Ἀλλ' οὐχ
εὗρεν ἡμᾶς ἀπαρασκευάστους πρὸς τὴν παράνομον
αὐτοῦ καὶ δύσφημον ἐπίνοιαν. Οὐ γὰρ ὅπλοις στρα-
τιωτικοῖς θαῤῥοῦμεν, οὐδὲ τῇ χρυσοειδεῖ καὶ παγ-
κάλῳ τιμωρίᾳ, ἀλλὰ διὰ τῶν ἁγίων καὶ θεοπνεύστων
Γραφῶν πρὸς αὐτὸν τὰς ἀποκρίσεις ποιούμεθα. Τὰ
γὰρ ἡμέτερα ὅπλα οὐ σαρκικὰ, οὐδ' ἐπίγεια, ἀλλὰ
πνευματικὰ καὶ ἐπουράνια, καθὼς ὁ μακάριος Παῦ-
λος ἐκήρυξεν. Ἀλλὰ μὴ δόξῃ τις ταῦτα ἡμᾶς λέγον-
τας ὡς ἐπιχαίρειν τῷ πτώματί σου, πανάθλιε·
Γεώργιος Χοιροβοσκός γραμματικόςDe orthographia (epitome) (e cod.

Barocc. 50) P.239, l. 1
Λιρός: Ὁ ἀναιδὴς διὰ τοῦ ι, καὶ ὀξύνεται.

Λίμμα: ι παρὰ τὸ λείπω λίμμα· πολλὰ δέ εἰσιν ὀνόματα.
Λιθόβολος: Διὰ τοῦ ι· καὶ προπαροξύνεται· σημαίνει γὰρ
τὸν λίθοις βαλλόμενον.
Λιθοβόλος δὲ παροξυτόνως τὸν λίθοις βάλλοντα.
Λίχνος: Διὰ τοῦ ι· Λιχνεῖα· τὸ χνει δίφθογγος παρὰ τὸ
λιχνεύω.
Λιμβός: ι· παρὰ τὸ λίαν βαίνειν· Λοιμική.
Λιμβεῖα: Παρὰ τὸ λιμβεύω.
Λοιμός: Ἡ διαφθορά.
Λύμη: Ἡ βλάβη· Λοιδορία· Λαιμός· Λῆρος κατὰ
παράδοσιν.
Λειμών: Παρὰ τὸ λείβω, λειβὼν καὶ λειμών· οἱονεὶ, ὅπου
τὰ λεῖα κατανέμεται, τουτέστι τὰ πρόβατα.
Λείπω: Λέγει ὁ Ὦρος, ὅτι πάντα παρὰ τὸ λείπω διὰ τῆς ει
διφθόγγου γράφεται· οἷον, λειπόνεως· λειποταξία· λειποτάξιον·
λειποστράτειον· ὁ δὲ Ὠριγένης διὰ τοῦ ι λέγει γράφεσθαι·
οἷον, ἔλιπον παρ' Εὐφορίωνι· λιποτρόφια παρὰ Νεοπτολέμῳ· ἐλ-
λίπεες παρ' Εὐφορίωνι.
Λιποκτενίασσα· Λιποναῦται· Λιποταξίου· Παρὰ Ἀρι

P.27, l. 22
568
μείωται τὸ Τάναγρα καὶ σκολόπενδρα προπαροξυνόμενα καὶ

συστέλλοντα τὸ Α.
Ἕζω τὸ Ε ψιλὸν, διατί; Τὰ διὰ τοῦ ἕζω ῥηματικὰ διὰ
τοῦ Ε ψιλοῦ γράφεται, πλὴν τοῦ παίζω, ὅπερ ἀπὸ τοῦ
παιδιὰ γέγονεν, ἐξ οὗ καὶ παίγνιον. Δασεῖαν διατί; Τὸ
Ε πρὸ τοῦ Ζ δασύνεται, χωρὶς εἰ μὴ ἀπὸ κλίσεως εἴη ῥημα-
τικῆς, ὡς τὸ ζητῶ ἐζήτουν, καὶ τὰ παρ' αὐτοῖς δὲ δασύ-
νεται, ἕδος, ἑδραῖος, ἔδαφος, καὶ τὰ ὅμοια. Συντάσσεται
δὲ ἐπὶ πρόθεσις μετὰ δοτικῆς, καὶ γενικῆς, καὶ αἰτιατικῆς,
οἷον ἐπ' ἐμοῦ, ἐπ' ἐμοὶ, ἐπ' ἐμέ.
ΛΟΙΜΩΝ γενικῆς τῶν πληθυντικῶν· ἡ εὐθεῖα ὁ λοιμός.
Πόθεν γίνεται; Παρὰ τὸ λιμὸςλείπω, πλεονασμῷ τοῦ Ο λοιμός.
Τὸ δὲ λιμὸς διὰ τί γράφεται διὰ τοῦ Ι; Διότι πολλά
εἰσιν ὀνόματα ἀπὸ ῥημάτων γινόμενα, καὶ γραφομένων τῶν
ῥημάτων διὰ διφθόγγου, τῶν δὲ ὀνομάτων διὰ τοῦ Ι, οἷον
πείθω πιθανὸς, λείχω λιχανὸς, οἰκτείρω οἰκτιρμὸς, σείω
σῖτος· οὕτως οὖν καὶ λείπω λιμός. Ἢ ὅτι πολλά εἰσιν
ὀνόματα συμπάσχοντα τῷ δηλουμένῳ, οἷον χεὶρ διὰ διφθόγ-
γου, χιρὰς δὲ, τὸ περὶ τὴν χεῖρα πάθος, διὰ τοῦ Ι· καὶ ἐμι-
μήσατο ἡ γραφὴ τὸ πάθος τῆς φωνῆς συμπαθοῦσα τῷ
δηλουμένῳ. λοιμὸς διὰ τί ὀξύνεται;

P.27, l. 23
Ἕζω τὸ Ε ψιλὸν, διατί; Τὰ διὰ τοῦ ἕζω ῥηματικὰ διὰ

τοῦ Ε ψιλοῦ γράφεται, πλὴν τοῦ παίζω, ὅπερ ἀπὸ τοῦ
παιδιὰ γέγονεν, ἐξ οὗ καὶ παίγνιον. Δασεῖαν διατί; Τὸ
Ε πρὸ τοῦ Ζ δασύνεται, χωρὶς εἰ μὴ ἀπὸ κλίσεως εἴη ῥημα-
τικῆς, ὡς τὸ ζητῶ ἐζήτουν, καὶ τὰ παρ' αὐτοῖς δὲ δασύ-
νεται, ἕδος, ἑδραῖος, ἔδαφος, καὶ τὰ ὅμοια. Συντάσσεται
δὲ ἐπὶ πρόθεσις μετὰ δοτικῆς, καὶ γενικῆς, καὶ αἰτιατικῆς,
οἷον ἐπ' ἐμοῦ, ἐπ' ἐμοὶ, ἐπ' ἐμέ.
569

δηλουμένῳ. λοιμὸς διὰ τί ὀξύνεται; Τὰ εἰς μὸς καθαρὰ
δισύλλαβα διφθόγγῳ παραληγόμενα ἀπὸ συμφώνου

P.27, l. 32

δηλουμένῳ. λοιμὸς διὰ τί ὀξύνεται; Τὰ εἰς μὸς καθαρὰ
δισύλλαβα διφθόγγῳ παραληγόμενα ἀπὸ συμφώνου ἀρχό-
μενα σπάνιά εἰσι καὶ ὀξύνονται, οἷον λαιμὸς, λοιμὸς, τὰ δὲ
ἀπὸ φωνήεντος ἀρχόμενα βαρύνονται, οἷον αἷμος, οἷμος.
Χήρα δὲ, ἡ γυνὴ, διὰ τοῦ Η γράφεται, ὅτι ἀπὸ τοῦ χαρὰ
γέγονε κατὰ ἀντίφρασιν, ἡ μὴ χαίρουσα.
ΟΥΚ ἘΚΑΘΙΣΕ, ποίου μέρους λόγου ἐστί; βʹ· οὐ ἐπίρρημα
ἀρνήσεως, ἐκάθισε ῥῆμα, συζυγίας τετάρτης τῶν βαρυτόνων.
Πόθεν δῆλον; Ἡ δὲ δʹ διὰ τοῦ Ζ ἢ δύο Σ. Καὶ διατί
διὰ τοῦ Ζ; Διότι τέταρτον σύμφωνον ἐστὶ, καὶ μέσον, καὶ
συγγενὲς ὑπάρχον τοῦ Σ καὶ Δ. Καὶ διὰ τί δύο ΣΣ;

P.164, l. 13
τίς ἐστι ψυχὴν διαβαίνουσα· σημαίνει δὲ καὶ τὴν ἀκαθαρ-

σίαν, καὶ γίνεται παρὰ τὸ λύω, λύσω, λέλυκα, λέλυμαι, λύμη,
ἐξ οὗ καὶ λύματα· καὶ Ὅμηρος,
εἰς ἅλα τ' ἔβαλον λύματα.
Ἡ δὲ λύμη (λήμη) λευκόν ἐστι καὶ ὑγρὸν κατὰ τῶν ὀφθαλμῶν
συνιστάμενον· γίνεται δὲ παρὰ τὸ λάω τὸ βλέπω, καὶ τὴν
μὴ ἀπαγόρευσιν, καὶ γὰρ κωλύει τὸ μὴ λάειν ἢ βλέπειν
570
ποιεῖν· ἢ παρὰ τὸ λήθω τὸ λανθάνω, λήσω, λέληθα, λέλημαι,

λήμη, τοὺς γὰρ λημῶντας μὴ βλέποντες (καὶ μὴ βλέποντας)
παρερχόμεθα. Ἡ δὲ λοιμικὴ νόσος τίς ἐστι φθαρτικὴ
σώματος παρὰ τὸ λοιμὸς γινομένη.
ΔΡΥΜΟΣ, παρὰ τὸ δρὺς δρυὸς, ἢ παρὰ τὸ δρύον, ὃ σημαίνει
τὸν σύμφυτον τόπον καὶ θαμνῶδες χωρίον, καὶ Ὅμηρος.
Choricius Rhet., Soph., Opera Oration-declamation-dialexis 17, sec. 2,

paragraph 84, l. 7
ἆρα αἰσθάνῃ τῶν ἀνθρω-πίνων πραγμάτων ὅσην ἀνωμαλίαν νοσεῖ;

μή σοι παρά-
δοξον φαίνεται πλήθους ἀλλοφύλων κρατήσαντα μιᾶς
νήσου διαμαρτεῖν;
Μικροῦ με, ὦ ἄνδρες Ἀθηναῖοι, παρῆλθεν, ὃ μόνον
ὑμῖν ἐξαρκέσει ῥηθέν, ὡς ἄρα δικαστῶν παράνομος ψῆφος
ὅλην εἴωθε λυμαίνεσθαι πόλιν. ὁρᾶτε γάρ· Λύκος ἦν ἀνὴρ
θηριώδης τό τε ὄνομα καὶ τὸν τρόπον. οὗτος ὁ Λύκος
Θησέα τὸν Αἰγέως ἀδίκως γραψάμενος πείθει τοὺς τότε
δικάζειν λαχόντας φυγῇ ζημιῶσαι τὸν ἄνδρα. ἐντεῦθε
νόσον διπλῆν ἡ πόλις ἐνόσει, λοιμὸν ὁμοῦ καὶ Θησέως
ἀποβολήν. χρωμένοις οὖν ἡμῖν ἐν Δελφοῖς ἀνεῖλεν ὁ
θεὸς θεραπεῦσαι Θησέα τῷ Λύκου θανάτῳ.
ἐπει-
δὴ δὲ τοῦ Ἀπόλλωνος ἐμνήσθην, εἰς ἑτέρου χρησμοῦ
μνήμην ἀφῖγμαι. ὁ γὰρ αὐτὸς οὗτος θεὸς Πελασγοῖς,
ὅτε Λῆμνον οἰκοῦντες ἑορταζούσας ἡμῶν τὰς γυναῖ-
κας λοχήσαντες ἥρπασαν καὶ χρησάμενοι πολλάκις μετὰ
τὴν τῆς ὕβρεως πλησμονὴν πανωλεθρίᾳ διέφθειραν, ἐκεί-
νοις ταῦτα πεποιηκόσιν ἔχρησεν ὁ θεὸς μέχρι τοσούτου
τὸ δεινὸν παραμένειν – οὐ γὰρ ἔτικτον αὐτοῖς αἱ γυναῖ
Choricius Rhet., Soph., Opera

Oration-declamation-dialexis 29, sec. 2, paragraph 7, l. 2
γὰρ ἄλογος ἕστηκεν ἔξω θείου χοροῦ· ἡ δὲ τῆς Ἀφρο-

δίτης ὀργὴ δεῖγμα μεγάλων ἐστὶν ἐγκλημάτων· οὐ γὰρ
ἐπὶ μικροῖς ἁμαρτήμασιν οἶδεν ἀγανακτεῖν φιλόγελως
οὖσα. ἂν δὲ καὶ εἶδος αἰσχρὸν ἡ τιμωρία τυγχάνῃ, πολλὴν
ἐκείνης ἐμφαίνει τὴν λύπην· φιλόκαλον γὰρ ἀπεικὸς ἄνευ
μεγάλης ὀργῆς ἀπρεπές τι ποιεῖν.
571
Βούλομαι δὴ μικρὸν ἄνωθεν τὰ συμβάντα διεξελ-

θεῖν, ἵνα γνῶτε τούτων ἀκούοντες, ἡλίκης ἡμῖν συμφορᾶς
ἀπηλλάχθαι Πραξιτέλης οὐ συγχωρεῖ.
Ἀτύχημα Σπαρτιάταις ἐπεκώμασεν ἀπρεπές· καὶ
κάλλους λοιμὸν ἐνόσει τὸ θῆλυ καὶ παιδοποιίας ἐλπὶς
φοβερώτατον ἦν, ὥστε πυκνῶς αἱ γυναῖκες ἀλλήλας ἠρώ-
των· μή τις κύουσα τυγχάνει; ἐπίτεξ δὲ πᾶσα πλέον
ἠθύμει λογιζομένη τὸν τόκον ἤπερ τῶν ὠδίνων τὸν κίν-
δυνον. καὶ τὸ τῆς ἀπαιδίας ὀδυνηρὸν ἄλυπον ἦν.
ἐντεῦ-
θεν ἐλάττους ἐγίνοντο γάμοι τοῦ περὶ τὸν τόκον ἀποτρέ-
ποντος φόβου. τὴν γὰρ τικτομένην γονὴν μερίζεται πρὸς
ἡμᾶς ὁ λοιμός· τὸ μὲν γὰρ ἄρρεν ἀφεὶς ἐλεύθερον ἑαυτοῦ,
τὰ δὲ θήλεα βρέφη μόνος λαχὼν δόξα τις κατεῖχε πλείους
τίκτεσθαι θηλείας τὸν ἀριθμὸν ἐνίοτε μὲν ἀληθής,

paragraph 8, l. 4
ἀπηλλάχθαι Πραξιτέλης οὐ συγχωρεῖ.

Ἀτύχημα Σπαρτιάταις ἐπεκώμασεν ἀπρεπές· καὶ
κάλλους λοιμὸν ἐνόσει τὸ θῆλυ καὶ παιδοποιίας ἐλπὶς
φοβερώτατον ἦν, ὥστε πυκνῶς αἱ γυναῖκες ἀλλήλας ἠρώ-
των· μή τις κύουσα τυγχάνει; ἐπίτεξ δὲ πᾶσα πλέον
ἠθύμει λογιζομένη τὸν τόκον ἤπερ τῶν ὠδίνων τὸν κίν-
δυνον. καὶ τὸ τῆς ἀπαιδίας ὀδυνηρὸν ἄλυπον ἦν.
ἐντεῦ-
θεν ἐλάττους ἐγίνοντο γάμοι τοῦ περὶ τὸν τόκον ἀποτρέ-
ποντος φόβου. τὴν γὰρ τικτομένην γονὴν μερίζεται πρὸς
ἡμᾶς ὁ λοιμός· τὸ μὲν γὰρ ἄρρεν ἀφεὶς ἐλεύθερον ἑαυτοῦ,
τὰ δὲ θήλεα βρέφη μόνος λαχὼν δόξα τις κατεῖχε πλείους
τίκτεσθαι θηλείας τὸν ἀριθμὸν ἐνίοτε μὲν ἀληθής,
ἐνίοτε δὲ πιθανὴ τῶν μὲν ἀρρένων σιωπωμένων ὡς ἀλλο-
τρίων τοῦ πάθους, τῆς δὲ θηλείας γονῆς κηρυττομένης τῇ
συμφορᾷ. ὅσα γὰρ τῶν πραγμάτων παρ' ἐλπίδας ἐκβαίνει,
ταῦτα ποιοῦσιν οἱ σύλλογοι διηγήματα.
οὕτως εἶχε τύχης ἡ Σπάρτη, πόλις ἀεὶ πρὸς γυναικῶν ὡραίων
γένεσιν εὐφυής. ὅλως μὲν οὖν εἶδος αἰσχρὸν ἀτυχία δεινή, βαρυ-
τέρα δὲ γυναιξίν, αἷς ἅπαντα δεύτερα κάλλους, χαλεπωτάτη

572
paragraph 21, l. 7
πλανώσης τὸν λογισμόν. ὥστε δὶς ἤδη πεπαιδευμένος

πνεύμασί τε μαχομένοις τῷ στόλῳ καὶ νόσῳ κοινῇ τῶν
ἀρχομένων μεστός ἐστιν εὐλαβείας καὶ δέδοικε τοὺς κολά-
σοντας τῇ μνήμῃ τῶν γεγονότων.
ἄνευ δὲ τῶν εἰρη-
μένων ὁρᾷ δήπου τοὺς Τρῶας ἀνδρείᾳ μὲν καὶ συνέσει καὶ
ῥώμῃ καὶ πολεμικῶν ἐμπειρίᾳ καὶ πλήθει στρατεύματος
ἐλαττουμένους τῶν Ἀχαιῶν, μόνῃ δὲ τῇ τοῦ Διὸς κρατοῦν-
τας εὐνοίᾳ κατὰ τὴν σὴν ἱκετείαν ἐπικουροῦντος αὐτοῖς.
πῶς οὖν ὑπερόψεται τῶν οὐρανίων, ὧν αἰσθάνεται τὴν
ἰσχὺν τοσαύτας σφάλλουσαν ἀρετάς; ἔδειξε δὲ τοῦ λοιμοῦ
παρενοχλοῦντος τοῖς Ἕλλησιν, ὡς ἔμαθεν ὑποστέλλεσθαι
τὰ θεῖα καὶ σέβειν. ἄκουε γάρ, ἡλίκην ἐγκράτειαν ἐπεδεί-
ξατο τῷ πρὸς Ἀπόλλωνα φόβῳ. εἶδεν ἀπιοῦσαν τὴν ἐρω-
μένην, ἔδωκε προῖκα τὴν κόρην, ἣν πολλῶν οὐ πέπρακε λύ-
τρων.
εἰ μὲν οὖν ἀνόνητος Ἀγαμέμνονι ἐγεγόνει ἡ πρὸς
τὸν Ἀπόλλω τιμή, πάλιν ἂν ἴσως ὑπερεφρόνει τῶν Ὀλυμ-
πίων – οὕτω γὰρ πολλοὶ τιμῶντες τὸ θεῖον οὐ ταχεῖαν ἐξ
ὧν τιμῶσιν ὠφέλειαν αἰσθόμενοι πρὸς ἀσέβειαν εὐκόλως
ὑποσκελίζονται – · ἐπεὶ δὲ ἅμα τε τὴν Χρυσηΐδα παρεῖχε καὶ
Etymologicum Genuinum, Etymologicum genuinum (α – ἁμωσγέπως)

alpha, entry 524, l. 1
καὶ πλεονασμῷ τοῦ μ ἅλμη. οὕτως Ὠρίων AB, Sym. 616, EM

911, Eust. 1505, 60. Orio.
Ἄλξ· ἡ δύναμις· ἀπὸ τῶν εἰς κη ληγόντων θηλυκῶν κατὰ
ἀφαίρεσιν τοῦ η καὶ τροπῇ τοῦ προκειμένου κ εἰς ξ γίνεται, ὡς
φοινίκη φοῖνιξ, φρίκη φρίξ, κρόκη κρόξ, πυκνή Πνύξ, τὸ ἐν Ἀθή-
ναις βουλευτήριον· ἀλκή, ἄρσει τοῦ η καὶ τροπῇ ἄλξ. οὕτως Με-
θόδιος AB, Sym. 617, EM 915. Methodius.
Ἀλογήσει (Ο 162)· λόγον οὐ ποιήσει, καταφρονήσει (l. c.)·
εἰ δέ μοι οὐκ ἐπέεσι ἐπιπείσεται ἀλλ' ἀλογήσει
AB, Sym. 618, EM 916. Comm. Hom.
Ἀλοιμός (Soph. fr. 69)· τὰς χρίσεις καὶ τὰς ἐπαλεί-
ψεις ἀλοιμοὺς ἔλεγον· Σοφοκλῆς (l. c.)·
μαριεὺς ἀλοιμός,
ἡ ἐπάνω τῆς τοῦ θαλάμου γανώσεως ἐνιεῖσα ἐπάλειψις καθαπερανεὶ
πετάλωσις οὖσα ἐν αὐτῷ. ἐγὼ οὖν ὡς λείπω λοιμός, οὕτως ἀλείφω
ἀλοιμός. οὕτως Ὠρίων AB, Sym. 619, EM 917. Orio.
573
Ἀλοιτός (Lycophr. 136)· ὁ ἁμαρτωλός· παρὰ τὸ ἀλιτῶ

ἀλιτός καὶ ἐπενθέσει τοῦ ο ἀλοιτός. ἢ ὁ ἀνδροφόνος· παρὰ τὸ ἀλοιᾶν,
τὸ τύπτειν, ἔνθεν πατραλοίας. Μεθόδιος AB, Sym. 620, EM 919,
Etymologicum Genuinum, Etymologicum genuinum (littera λ)

lambda, entry 137, l. 1
δὲ τοιούτους λίθους καὶ λογγάσια ἔλεγον.

Λογεῖον: σημαίνει δὲ εἶδος κρατῆρος καὶ τὸν τόπον
τοῦ θεάτρου· ὥσπερ γὰρ ἀπὸ τοῦ ἄιδω γίνεται ἀιδεῖον, κείρω
κουρεῖον, σκάφω σκαφεῖον, γράφω γραφεῖον, οὕτως καὶ ἀπὸ τοῦ
λέγω λογεῖον διὰ τῆς ΕΙ διφθόγγου. καὶ γὰρ τὰ ἀπὸ τῶν εἰς
Ω ῥημάτων διὰ τοῦ ΕΙΟΝ παραγόμενα καὶ προπερισπώμενα
διὰ τῆς ΕΙ διφθόγγου γράφεται, οἷον ἄιδω ἀιδεῖον ἄγγω ἀγ-
γεῖον, οὕτως οὖν καὶ λέγω λογεῖον. Χοιροβοσκός.
Λοεσσάμεναι· λουσάμεναι καὶ κατὰ διάλυσιν τῆς ΟΥ
λοεσσάμεναι.
Λοιγόν: ὄλεθρον. παρὰ τὸ λοιμὸς καὶ λοιγός.
λοιμὸς δέ ἐστιν ἔνδεια τῶν σωμάτων, λιμὸς δὲ ἔνδεια σίτου.
Λοιμός: ἡ φθορά. παρὰ τὸ λείπω λιμὸς καὶ λοιμός. ἢ
παρὰ τὸ λιμᾶν πλεονασμῷ τοῦ Ο.
Λοιπόν· παρὰ τὸ λείπω λοιπὸς ὡς ἀμείβω ἀμοιβός. καὶ
ἐξ αὐτοῦ τὸ οὐδέτερον λοιπὸν καὶ τὰ λοιπά.
Λοῖσθος καὶ λοίσθιον· οἱ μὲν παρὰ τὸ ὄλισθος καθ'
ὑπερβιβασμὸν τοῦ Λ λοῖσθος καὶ λοίσθιος· ὅτε γλώσσῃ πλεῖστος
ὄλισθος ἔνι, ὁ ἔσχατος οἷον ὁ ἐξολισθήσας καὶ ἐμποδισθείς. ἢ
παρὰ τὸ λάσθη, ὃ σημαίνει τὴν λοιδορίαν λαῖσθος καὶ λοῖσθος·
Etymologicum Gudianum, Etymologicum Gudianum (ἀάλιον – ζειαί)

Alphabetic entry alpha, p.164, l. 2
574
Ἀπερείσια· ἐκ τοῦ πέρας· ὧν οὐκ ἔστι πέρας.

Ἀπεστύπαζον Archil. fr. 127 Bergk4· τύπτω, τυπάζω, ἐτύ-
παζον καὶ πλεονασμῷ τοῦ ς ἀπεστύπαζον.
Ἀπέχθυεν· ἀπεχώριζεν.
Ἄπεσαν· ἀπέβαλον. διὰ τί προπαροξύνεται; πᾶν ῥῆμα εἰς αν
λῆγον χρόνῳ βραχεῖ παραληγόμενον ἁπλοῦν ἢ σύνθετον, ὅ ἐστι ῥῆμα
ὑπερδισύλλαβον, προπαροξύνεται, εἰ μὴ Δωρικὸν εἴη· προπερισπᾶται
δὲ μακρᾶς οὔσης τῆς παραληγούσης. ὅθεν τὸ μὲν ἄπεσαν τρίτην
ἀπὸ τέλους ἔχει τὴν ὀξεῖαν, τὸ δὲ ἀπεῖσαν οὐκέτι.
Ἀπεσκοράκιζεν· ὕβριζεν, ἐξέρριπτεν, ἢ ἐχλεύαζεν, εἰς ἐρημίαν
ἔπεμπεν. Ἀριστοτέλης fr. 496 Rose3 φησὶ λοιμοῦ κατασχόντος καὶ
κοράκων πολλῶν γενομένων τοὺς ἀνθρώπους θηρεύοντας αὐτοὺς καὶ
περικαθαίροντας ἐᾶν ζῶντας καὶ ἐπιλέγειν τῷ λοιμῷ· “φεῦγ' ἐς κόρα-
κας”. Ἀριστείδης fr. 33 Müller FHG IV 327 δὲ ἀποδίδωσι διὰ τὸ
ἐν τραχέσι τόποις καὶ κρημνώδεσιν νεοττοποιεῖσθαι. λέγειν ἡμᾶς τὴν
παροιμίαν “φεῦγ' ἐς κόρακας”.

Alphabetic entry delta, p.336, l. 13
τατικοῦ μορίου δαψιλός, ὁ ἀρκετὸς καὶ ἱκανός, κατὰ ἀντίφρασιν.

Δέ· σύνδεσμος. εἰς τὸ Ὅγε.
Δέα· εἰς τὸ Ἔνδεια.
Δέδασται· ἐκ τοῦ δῶ δάζω γέγονε τὸ δέδασται παθητικοῦ παρα-
κειμένου τρίτου προσώπου· σημαίνει δὲ τὸ μεμέρισται.
Δεδήριμαι· εἰς τὸ Ἀδήριτος.
Δεδμήατο Γ 183· ὁ κανών· ταῦτα δὲ τὰ τρίτα Ἰωνικῶς – .
ἔστι δεδμέατο καὶ ἐκτάσει τοῦ ε δεδμήατο χρόνου ὑπερσυντελίκου. τὸ
ῥῆμα δμῶ δευτέρας συζυγίας τῶν περισπωμένων, ὅπερ γίνεται ἀπὸ
τοῦ δαμῶ, ἐξ οὗ καὶ τὸ Α 61 “εἰ δὴ ὁμοῦ πόλεμός τε δαμᾷ καὶ
λοιμὸς Ἀχαιούς.”
{Εὐλογίου} Δέδοικα· μέσου παρακειμένου. τὸ δέδοικα ἀπὸ τοῦ δείδω
ἐστίν, ὅ ἐστι φοβοῦμαι, καὶ ὁ παρατατικὸς ἔδειδον, καὶ ὁ παρακεί-
μενος δέδεικα, καὶ ὁ μέσος δέδοιδα, καὶ διὰ τὴν ἐπαλληλίαν τῶν τριῶν
δδδ ἐτράπη τὸ ἓν εἰς τὸ κ καὶ ἐγένετο δέδοικα.
Δεδύναςμαι· εἰς τὸ Δυνάστης.

575
Alphabetic entry kappa, p.332, l. 35
περιφερὲς. τὸ δὲ κοῖλον, παρὰ τὸ κεῖσθαι ὅλον· τὸ

κοι διφθόγγῳ διάτι; ἀπὸ τοῦ κόϊλον κοῖλον, ἐξ οὗ καὶ
κοιλία. κοιλία χηλία τις οὖσα, διὰ τὸ μένειν τὴν τροφήν.
Κοιμῶμαι, ἀπὸ τοῦ κῶ, τοῦ σημαίνοντος τὸ ὑπνῶ, γί-
νεται κείω, ὡς τὸ θῶ θείω, σῶ σείω· ὁ παθητικὸς
ἐνεστὼς κείομαι καὶ ἐν συγκοπῇ κεῖμαι· ἀφ' οὗ ὄνομα
ῥηματικὸν κοίμη, ἐξ οὗ ῥῆμα δευτέρας συζυγίας τῶν
περισπωμένων κοιμῶ κοιμᾶς· τὰ γὰρ ἀπὸ τῶν εἰς η
θηλυκῶν γινόμενα ῥήματα δευτέρας συζυγίας εἰσιν, ὡς
ἐπὶ τὸ πλεῖστον· ὁ δὲ Ὦρος κείω κοιμὸς, καὶ λείπω
λοιμὸς καὶ ῥῆμα κοιμῶ.
Κοινὸς, οἶμαι ὅτι παρὰ τὸ κείω τὸ κεῖμαι, καὶ
καὶ κοινὸς, ὁ πᾶσι προκείμενος, ἢ γινόμενος· καὶ κοι-
νὸς, ὁ εὐκόλως γινόμενος πᾶσι· ἢ κοιμὸς ὁ συγκοιμώ-
μενός τινι· ἢ παρὰ τὸ γῶ τὸ δέχομαι γίνεται γοινὸς
καὶ κοινὸς, ὁ δεκτικὸς καὶ εὐπρόσδεκτος· λέγεται Κοι-
νὸς βασιλεὺς Μακεδονίας· Μαρσύας ἱστορεῖ, ὅτι Κνώ-
πις τὸ γένος Κόλχος εἰς Μακεδονίαν ἐλθὼν, διέτριβε
παρὰ Καράνῳ· υἱοῦ δὲ γενομένου τῷ Καράνῳ καὶ βου-
Alphabetic entry lambda, p.360, l. 54
Λάθρα, παρὰ τὸ λήθω, τὸ λανθάνω, ὁ β ἀόριστος

ἔλαθον καὶ ἐξ αὐτοῦ λάθρα· ἔστι δὲ ἐπίῤῥημα ποιότη-
τος ἀντὶ τοῦ λαθραίως· ὁ γὰρ λάθρα ποιῶν τὲ ὑπο-
λανθάνειν πολλοὺς εἴωθε.
Λαῖλαψ, παρὰ τὸ λάπτω, ὁ μέλλων λάψω, λὰψ,
καὶ κατ' ἀναδιπλασιασμὸν λάλαψ, καὶ πρόσθεσιν τοῦ
ι λαῖλαψ· δηλοῖ δὲ τὴν σφοδρὰν καὶ ἐπιτεταμένην λα-
βρότητα τοῦ πνεύματος.
Λαίθαργος, ὁ λαθραίως δάκνων κύων.
Λαιμὸς εἴρηται ὅτι πλεονάζειν ποιεῖ τὴν ἔνδειαν τῆς
τροφῆς, ὥσπερ καὶ ὁ λοιμὸς πλεονάζειν ποιεῖ τὴν ἔν-
δειαν τῶν ζώων.
Λαιὸν, ἀριστερὸν, καὶ λαιὰ χεὶρ ἡ ἀριστερὰ· παρὰ τὸ
λιλᾶσθαι καὶ κεχωρίσθαι τῶν πράξεων· ἀριστερὰ δὲ
καὶ εὐώνυμος, κατ' ἀντίφρασιν, ἢ κατ' εὐφημισμόν.
576
Λαιὰ, παρὰ τὸ ἐν λαιᾷ βαστάζειν· ἢ ἐκ τοῦ σταλάζω

τὸ λαμβάνω.
καὶ μὴ πρὸς ἀτάκτους φορὰς ῥευμάτων καὶ κυμάτων,

τὰ πολλὰ ἀντεγείρεσθαι.
Λίμνη, ἡ συναγωγὴ τῶν ὑδάτων· εἴτε παρὰ τὸ λείβειν,
εἴτε παρὰ τὸ λίαν μένειν ἐν αὐτῷ τὰ πλοῖα, ὃ καὶ
μᾶλλον στάσιμον τὸ ὕδωρ τῶν λίμνων.
Λιμητανέων, τὰ ἐν ταῖς ἐσχάταις φρούρια· λίμητα
Ῥωμαῖοι καλοῦσι τὰς κλησούρας.
Λιμὸς, ὤφειλε διὰ τῆς ει διφθόγγου γράφεσθαι, ὅτι
λείψις ἐστὶ τῶν ἐπιτηδείων· ἀλλ' ἀπὸ τοῦ λιμπάνω
γέγονε διὰ τοῦ ἰῶτα.
Λοιμὸς, διὰ τὸ φθείρειν, παρὰ τὸ λείπω, λέλοιπα
λοιπὸς καὶ λοιμός.
Λιμὸς λοιμοῦ διαφέρει· λιμὸς γὰρ ἐστὶν ἔνδεια τῶν
ἀναγκαίων, λοιμὸς δὲ πάθος θανάσιμον λοιμοῦ παρακο-
λοθοῦντος· καὶ Δωριεῖς μὲν ἡ λιμὸς, Ἀθηναῖοι δὲ ὁ
λιμός· ἔδει δὲ διὰ τῆς οι διφθόγγου, ἀπὸ γὰρ τοῦ
λείπω ἐστὶ· καὶ ἐπειδὴ ἔνδειαν σημαίνει τῶν ἀναγκαίων,
τούτου χάριν ἔνδειαν φωνῆς ἀνεδέξατο. ὥσπερ καὶ χι-
ράδες αἱ τῶν χειρῶν ῥαγάδες· τὸ γὰρ ἔχον ῥαγάδας,
οὐκ ἔστιν ὁλόκληρον, εἰ καὶ ἀπὸ τοῦ χεῖρ ἐγένετο·
ὅμως κατὰ τοῦτο διὰ τοῦ ἰῶτα γράφεται.
Etymologicum Gudianum, Additamenta in Etymologicum Gudianum

(ἀάλιον – ζειαί) (e codd. Vat. Barber. gr. 70 [olim Barber. I 70] + Pari
Alphabetic entry epsilon, p.460, l. 19
ἐλλείπειν τι τῷ ἐλπ⟦ίζοντι⟧, ἐλλειπίς τίς ἐστι, καὶ συγκοπῇ ἐλπίς.

Ἐλπίς· ἡ τὰ ἐλλείποντα προσαναπληροῦσα· ἢ ἡ εἰς ὑπόνοιαν ἡμᾶς
ἀγαθὴν ἕλκουσα, ἑλκίς τις οὖσα.
{Ἐπιμερισμῶν τοῦ Ψαλτηρίου} Ἐλυμήνατο Ps. 79, 14· ἐκ τοῦ λυμαίνω·
τοῦτο ἐκ τοῦ λύμη. διαφέρει
λύμη καὶ λήμη καὶ λοιμική, ὅτι ἡ μὲν λύμη φθορά τις ἐστιν ἐπὶ ψυχῶν
διαβαί-
νουσα· σημαίνει δὲ καὶ τὴν ἀκαθαρ⟦σί⟧αν· καὶ γίνεται παρὰ τὸ λύω λύσω
λύμη,
577
καὶ λύματα, καὶ Ὅμηρος Α 314 “εἰς ἅλα λύματ' ἔβαλλον”. ἡ δὲ λήμη
λευκόν
ἐστι ⟦καὶ ὑγρὸν κατὰ τῶν ὀφθαλμῶν συνιστάμενον· γίνεται δὲ παρὰ τὸ
λάω, τὸ
βλέπω, καὶ τὴν μή ἀπαγόρευσιν·⟧ καὶ γὰρ κωλύει τοῦ βλέπειν· ἢ παρὰ τὸ
λήθω,
τὸ λανθάνω, λήμη· τοὺς ⟦γὰρ λημῶντας καὶ μὴ βλέποντας παρερχόμεθα.
ἡ δὲ λοιμικὴ νόσος τίς ἐστι⟧ φθ⟦αρτικὴ⟧ σωμάτων, παρὰ τὸ λοιμός
γινομένη.
{Ἐπιμερισμῶν τοῦ Ψαλτηρίου} Ἐλυτρώσω Ps. 73, 2· ἐκ τοῦ λυτρῶ·
τοῦτο παρὰ τὸ λύτρον· τοῦτο
⟦παρὰ τὸ λυτήριον εἶναί τινος πράγματος⟧.
Etymologicum Magnum, Etymologicum magnum Kallierges p.69, l. 42
Ὠρίων. Ἀφ' οὗ καὶ ἄλσος τὸ εὐαξὲς χωρίον.

Ἄλσω, ἄλσος.
Ἄλξ: Ἡ δύναμις. Ἀπὸ τῶν εἰς ΚΗ ληγόντων
θηλυκῶν κατὰ ἀφαίρεσιν τοῦ η καὶ τροπῇ τοῦ προ-
κειμένου κ εἰς ξ γίνεται, ὡς φοινίκη, φοῖνιξ· φρίκη,
φρίξ· κρόκη, κρόξ· πυκνὴ, πνὺξ, τὸ ἐν Ἀθήναις βου-
λευτήριον· [καὶ] οὕτως ἀλκὴ, ἄλξ. Μεθόδιος.
Ἀλογήσει: Λόγον οὐ ποιήσει, καταφρονήσει.
Εἰ δέ μοι οὐκ ἐπέεσσ' ἐπιπείθεται, ἀλλ' ἀλογήσει.
Ὀλιγωρήσει.
Ἀλοιμός: Τὰς χρίσεις καὶ τὰς ἐπαλείψεις
ἀλοιμοὺς ἔλεγον. Σοφοκλῆς,
Μαριεὺς ἀλοιμός.
Ἡ ἐπάνω τῆς τοῦ θαλάμου γανώσεως ἐνιεῖσα ἐπά-
λειψις, καθαπερανεὶ πετάλωσις οὖσα ἐν αὐτῷ. Ἐγὼ
οὖν ὡς λείπω λοιμὸς, οὕτως ἀλείφω ἀλοιμός.
Etymologicum Magnum, Etymologicum magnum

Kallierges p.177, l. 34
Ταῦτα δὲ γίνονται κατὰ τροπὴν εἰς ΗΡ, θέτης, θετήρ·

καὶ συνθέσει, ὑμνοθετήρ· δότης, δοτήρ. Οὕτως
ἕτης, ἑτήρ· καὶ ὡς δοτὴρ, “δοτῆρες ἐάων,” οὕτως ἕτης
578
ἕτωρ, καὶ ἥτωρ, καὶ ἀφήτωρ, ὁ ἀφιεὶς τὰ βέλη. Ἢ

ὁ Ἀπόλλων. Ἤτοι ὁμοφήτορος, ὁμοίως πᾶσι προ-
φητεύοντος καὶ μαντευομένου τῷ τε πένητι καὶ τῷ
πλουσίῳ.
Ἄφθα: Ἡ ἐν στόματι ἕλκωσις. Τὸ δὲ αὐτὸ
καὶ φθόη.
Ἀφέξει: Ἐκ τοῦ ἔχω, ἕξω· ἀπέχω, ἀφέξω.
Οὐδ' ὅ γε πρὶν λοιμοῖο βαρεῖας χεῖρας ἀφέξει.
Ἐπίσχει, παύσει.
Ἀφίγμεθα: Ἔστιν ἵκω· ὁ δεύτερος ἀόριστος
παθητικὸς, ἱκόμην· τὸ δεύτερον, ἵκου· καὶ ἐν συν-
θέσει, ἀφίκου. Ἀπὸ τοῦ ἵκω, ἵξω, ἷγμαι, ἵγμεθα,
καὶ ἀφίγμεθα.

δαίσω μέλλοντος· διὸ καὶ βαρύνεται.

Δαιτίς: Τόπος ἐν Ἐφέσῳ. Εἴρηται ἀπὸ τοι-
αύτης αἰτίας. Κλυμένη θυγάτηρ βασιλέως μετὰ
κορῶν τε καὶ ἐφήβων εἰς τὸν τόπον τοῦτον παραγενο-
μένη, ἔχουσα δὲ καὶ ἄγαλμα Ἀρτέμιδος, μετὰ τὴν
ἐκ τοῦ λειμῶνος παιδιὰν καὶ τέρψιν, ἔφη δεῖν τὴν
θεὸν εὐωχεῖσθαι. Καὶ αἱ μὲν σέλινα καὶ ἄλλα τινὰ
συνάγουσαι, ἀνέκλιναν· οἱ δὲ ἔφηβοι, ἐκ τῶν πλησίον
ἁλοπηγίων ἅλας λαβόντες, παρέθηκαν τῇ θεῷ ἀντὶ
δαιτός. Τῷ δ' ἑξῆς ἐνιαυτῷ μὴ τούτου γενομένου,
μῆνις τῆς θεοῦ καὶ λοιμὸς κατέλαβε, καὶ κόραι καὶ
νέοι διεφθείροντο· χρησμὸς οὖν ἐδόθη, δι' οὗ ἐξηυ-
μενίσαντο τὴν θεὸν, καὶ δαῖτας αὐτῇ ἐπετέλεσαν,
κατὰ τὸν τῶν κορῶν καὶ τῶν ἐφήβων τρόπον. Καὶ
ἐκ τοῦ συμβάντος παυσαμένου τοῦ λοιμοῦ, ἥ τε θεὸς
καὶ ὁ τόπος ἀπὸ τῆς δαιτὸς Δαιτὶς προσηγορεύθη.
Ἢ ἀπὸ τοῦ Λυδόν τινα κάπηλον αὐτόθι κατοική-
σαντα παρέχειν τὰ πρὸς τὴν δαῖτα τοῖς ἐπιξενου-
μένοις.

579
μένη, ἔχουσα δὲ καὶ ἄγαλμα Ἀρτέμιδος, μετὰ τὴν

ἐκ τοῦ λειμῶνος παιδιὰν καὶ τέρψιν, ἔφη δεῖν τὴν
θεὸν εὐωχεῖσθαι. Καὶ αἱ μὲν σέλινα καὶ ἄλλα τινὰ
συνάγουσαι, ἀνέκλιναν· οἱ δὲ ἔφηβοι, ἐκ τῶν πλησίον
ἁλοπηγίων ἅλας λαβόντες, παρέθηκαν τῇ θεῷ ἀντὶ
δαιτός. Τῷ δ' ἑξῆς ἐνιαυτῷ μὴ τούτου γενομένου,
μῆνις τῆς θεοῦ καὶ λοιμὸς κατέλαβε, καὶ κόραι καὶ
νέοι διεφθείροντο· χρησμὸς οὖν ἐδόθη, δι' οὗ ἐξηυ-
μενίσαντο τὴν θεὸν, καὶ δαῖτας αὐτῇ ἐπετέλεσαν,
κατὰ τὸν τῶν κορῶν καὶ τῶν ἐφήβων τρόπον. Καὶ
ἐκ τοῦ συμβάντος παυσαμένου τοῦ λοιμοῦ, ἥ τε θεὸς
καὶ ὁ τόπος ἀπὸ τῆς δαιτὸς Δαιτὶς προσηγορεύθη.
Ἢ ἀπὸ τοῦ Λυδόν τινα κάπηλον αὐτόθι κατοική-
σαντα παρέχειν τὰ πρὸς τὴν δαῖτα τοῖς ἐπιξενου-
μένοις. Ἦν δὲ τὸ κύριον αὐτοῦ ὄνομα Ἔφεσος·
ἀφ' οὗ καὶ ἡ πόλις.
Δαίσιον: Ἐδώδιμον. Δαίσιος μὴν παρὰ Μα-
κεδόσιν. Ἑρμηνεύεται σιτογόνος.
Δαιτυμόνες: Εὐωχηταὶ, καὶ εὐωχούμενοι. δαι-
τυμὼν, ὁ τὴν θοίνην παρέχων, καὶ μάγειρος. Εἰς
τὸ Διογενιανοῦ.

ὁ ἰκμάδας καὶ ἱδρῶτας στάζων ἐν τῷ κάμνειν καὶ

φιλοπονεῖν. Ἰκμὰς παρὰ τὸ ἱκνεῖσθαι ἄνωθεν πρὸς
ἡμᾶς ἀπὸ τοῦ Διὸς ὕοντος.
Ἴκμενον οὖρον: Φόρον ἄνεμον, ἤτοι πορευτι-
κὸν, ἀπὸ τοῦ ἱκνεῖσθαι, ἢ ὑγρὸν τὴν ἰκμάδα· καὶ γὰρ
ἐν ἄλλοις
ἀνέμων μένος ὑγρὸν ἀέντων.
Ἰκμάδος γὰρ ὑδάτων ἀτμιζομένης τὸ διαλυθὲν ἄνεμος
γίνεται· διὸ ψιλοῦται. Οὐ γὰρ παρὰ τὸ ἱκνεῖσθαι·
ἅμα γὰρ φύσει ἀνέμων διδάσκει καὶ (l. ὅτι Cobet.)
τὸ στυγνὸν τοῦ λοιμοῦ διασκεδάζει ὁ ἄνεμος.
Ἰκρία: Ὀρθὰ ξύλα ἢ σανίδια νηός. Πάντα
ἁπλῶς τὰ μετέωρα ἴκρια λέγονται διὰ τὸ εἰς ὕψος
ἥκειν, ἱκήριά τινα ὄντα, ἢ τὰ σανιδώματα διὰ τὸ δι'
αὐτῶν ἱκνεῖσθαι καὶ διαβαίνειν.

580
Ἢ παρὰ τὸ κοῖλον, ὃ σημαίνει τὸ περιφερές· τοῦτο

δὲ παρὰ τὸ κεῖσθαι ὅλον. Ἢ παρὰ τὸ κῶν, τὸ
κοῖλον, τὸ βαθύ. Ἢ κοιλία, καρὰ τὸ κλύειν τὰ
λεῖα.
Κοιμῶμαι: Ὁ μὲν Θεόγνωτος, ἀπὸ τοῦ κῶ, τοῦ
σημαίνοντος τὸ ὑπνῶ, γίνεται κείω, ὡς θῶ, θείω· σῶ,
σείω· ὁ παθητικὸς ἐνεστὼς, κείομαι, καὶ συγκοπῇ
κεῖμαι, ἀφ' οὗ ῥηματικὸν ὄνομα κοίμη· ἐξ οὗ ῥῆμα,
κοιμῶ κοιμᾷς· τὰ γὰρ ἀπὸ τῶν εἰς η θηλυκῶν δευ-
τέρας συζυγίας εἰσὶν ὡς ἐπὶ τὸ πλεῖστον. Ὁ δὲ
Ὦρος, παρὰ τὸ κείω κοιμὸς, ὡς λείπω λοιμός· καὶ
ῥῆμα κοιμῶ. Εἰς δὲ τοὺς Ἐπιμερισμοὺς, ἐκ τοῦ
κῶ, τὸ κοιμῶμαι· ἐξ οὗ γίνεται κέω κέημι, κέεμαι
κεῖμαι· καὶ ἐξ αὐτοῦ κοιμῶ, κοιμήσω.

λιλῶ, τὸ πάνυ θέλω· καὶ λιλαίω κατὰ παραγωγὴν,

ὡς κερῶ, κεραίω· περῶ, περαίω.
Λιμός: Ἡ λεῖψις τῶν ἐπιτηδείων. Γίνεται
παρὰ τὸ λείπω λείψω, λιμός· καὶ ὤφειλε διὰ δι-
φθόγγου γράφεσθαι· ἀλλὰ συνέπαθεν ἡ φωνὴ τῷ
σημαινομένῳ· ἐπειδὴ γὰρ ἔνδειαν δηλοῖ, τούτου χάριν
καὶ ἔνδειαν φωνήεντος ἀνεδέξατο, ὁ Τρύφων· ὁ δὲ
Ἀπολλώνιος, ἐξ ἀφορμῆς τοῦ λιμπάνω. Ἰστέον
ὅτι παρὰ μὲν τοῖς Ἀθηναίοις, ἀρσενικῶς λέγεται ὁ
λιμός· παρὰ δὲ τοῖς Δωριεῦσι, θηλυκῶς ἡ λιμός.
Ἔστιν εἰς τὸ λοιμός.
Λίμνη: Τὰ συνεστῶτα ὕδατα· παρὰ τὸ λίαν
καὶ διόλου μένειν· διὸ καὶ ὁ Ὠκεανὸς, ἀκαλαρείτης
ὢν, λίμνη κέκληται·
Ἠέλιος δ' ἀνόρουσε λιπὼν περικαλλέα λίμνην.
Οὕτως εὗρον ἐν ὑπομνήμασι τῆς Ἰλιάδος. Καὶ ἐν
ἄλλῳ, παρὰ τὸ λείβειν, ὅ ἐστι ῥεῖν. Καὶ λιμὴν
ὁμοίως, παρὰ τὸ λίαν μένειν ἐν αὐτῷ τὸ ὕδωρ.
Λίμνη λέγεται καὶ ἐπὶ τῆς θαλάσσης.
Λίμνη: Σημαίνει τρία· ἐπὶ τῆς θαλάσσης,
581
Etymologicum Magnum, Etymologicum magnum Kallierges p.568, l.

21
τοῖς πρωτοτύποις.
Λίψ: Σημαίνει τὸν ἄνεμον καὶ τὴν ἧτταν, καὶ
λιβάδα. Ἀμφότερα παρὰ τὸ λείβω λείψω γέγονεν·
ἢ παρὰ τὸ λείπω λείψω. Τὰ δὲ εἰς ψ λήγοντα
πάντα τὴν δίφθογγον ἀποστρέφεται, κνὶψ, κνιφὸς
καὶ κνιπός· Νίψ νιβὸς, ὄνομα κρήνης· οὕτω καὶ
λίψ λιβός. Ὁ δὲ ἄνεμος λέγεται, καθὰ λείπει ὁ
ἥλιος.
Λοιγός: Ὁ ὄλεθρος. Παρὰ τὸ λείπω λοιπὸς
καὶ λοιγός· λεῖψιν γὰρ τῶν ἀνθρώπων ἐργάζεται.
Τὸ δὲ λοιμὸς σημαίνει τὴν λοιμικὴν νόσον· μετα-
φορικῶς δὲ τὸν βλαπτικὸν ἀέρα, γίνεται γὰρ παρὰ
τὸ λείπω λοιπὸς, καὶ λοιμὸς ἡ φθορά. Ἢ παρὰ τὸ
λίαν μᾶν, πλεονασμῷ τοῦ ο. Ἢ παρὰ τὸ λιμός. Λιμὸς μέν ἐστιν ἔνδεια
σίτου· λοιμὸς δὲ, ἔνδεια τῶν σωμάτων. Γράφεται τὸ ΛΙ, ι· πολλὰ γάρ
εἰσιν ὀνό-
ματα ἀπὸ ῥημάτων γινόμενα γραφομένων τῶν ῥημά-
των διὰ διφθόγγου, τῶν δὲ ὀνομάτων διὰ τοῦ ι· οἷον,
πείθω, πιθανός· οἰκτείρω, οἰκτιρμός· σείω, σῖτος·
νείφω, νιφετός· λείχω, λιχανός.

ματα ἀπὸ ῥημάτων γινόμενα γραφομένων τῶν ῥημά-

των διὰ διφθόγγου, τῶν δὲ ὀνομάτων διὰ τοῦ ι· οἷον,
πείθω, πιθανός· οἰκτείρω, οἰκτιρμός· σείω, σῖτος·
νείφω, νιφετός· λείχω, λιχανός. Ἢ παρὰ τὸ λίαν
χαίνειν· ἢ ὅτι πολλά εἰσι συμπάσχοντα τῷ δηλου-
μένῳ· οἷον χεὶρ, διὰ διφθόγγου· χιρὰς δὲ, πάθος
περὶ τὴν χεῖρα, διὰ τοῦ ι. Καὶ ἐμιμήσατο τὸ
πάθος ἡ γραφή. Ἢ ὅτι τὰ εἰς ΜΟΣ ὀξύτονα τῷ υ
ἐκτεταμένῳ παραλήγονται, οἷον θυμὸς, ῥυμὸς, δρυμός.
Σεσημείωται τὸ λοιμὸς διὰ τῆς ΟΙ διφθόγγου γρα-
φόμενον. Τὰ εἰς ΜΟΣ καθαρὰ δισύλλαβα διφθόγγῳ
παραληγόμενα, ἀπὸ συμφώνου ἀρχόμενα, σπάνια
εἰσὶ, καὶ ὀξύνονται· οἷον λαιμὸς, λοιμός· τὰ δὲ μὴ
ἀπὸ συμφώνου ἀρχόμενα, βαρύνονται, οἷον Αἷμος,
582
οἶμος.
Λοιδορία: Παρὰ τὸ λοιμὸς, λοιμορία καὶ λοι-
δορία· ἢ παρὰ τὸ βάλλειν τοὺς λόγους ὡς δόρατα.
Λοῖσθος: Ὁ ἔσχατος. Παρὰ τὸ ὄλισθος,
καθ' ὑπέρθεσιν τοῦ λ, λοῖσθος καὶ λοίσθιος, οἷον ὁ
ἐξολισθήσας καὶ ἐμποδισθείς.

Πάχνη: Παρὰ τὴν πῆξιν, πάγη τὶς οὖσα. Καὶ
Ὅμηρος παχνοῦται, ἀντὶ τοῦ φθείρεται, λυπεῖται,
Ἰλιάδος ρʹ. Ἡ δὲ μεταφορὰ ἀπὸ τῆς πάχνης τῆς
φθειρούσης καὶ φρίκην ἐμποιούσης καὶ λυούσης τὰ
φυτά.
Παχνώσω: Ἡσίοδος,
ἐπάχνωσε φίλον ἦτορ.
Ἐλύπησεν, ἔφθειρε.
Παιάν: Ὕμνος [ᾠδῆς] ἐπὶ ἀφέσει λοιμοῦ ᾀδό-
μενος, ὡς τὸ,
Καλὸν ἀείδοντες παιήονα κοῦροι Ἀχαιῶν
μέλποντο ἑκάεργον.
Οὕτω γὰρ ἰδίως αὐτοὺς τῷ Ἀπόλλωνι καὶ τῆ Ἀρ-
τέμιδι προσέφερον, ὡς αἰτίοις τῶν λοιμικῶν παθῶν.
Τὸν μὲν γὰρ Ἀπόλλωνα τὸν αὐτόν φασιν εἶναι τῷ
ἡλίῳ· τὴν δὲ Ἄρτεμιν, τῇ σελήνῃ οἱ δὲ αὐχμοὶ καὶ
τὰ λοιμικὰ συστήματα καὶ αἱ νόσοι δι' ἡλίου καὶ
σελήνης ἐμπίπτουσιν ἀπὸ τῆς τοῦ ἀέρος παχύτητος
τοῦ περιέχοντος τοὺς ἀνθρώπους.

Καλὸν ἀείδοντες παιήονα κοῦροι Ἀχαιῶν

μέλποντο ἑκάεργον.
Οὕτω γὰρ ἰδίως αὐτοὺς τῷ Ἀπόλλωνι καὶ τῆ Ἀρ-
τέμιδι προσέφερον, ὡς αἰτίοις τῶν λοιμικῶν παθῶν.
Τὸν μὲν γὰρ Ἀπόλλωνα τὸν αὐτόν φασιν εἶναι τῷ
ἡλίῳ· τὴν δὲ Ἄρτεμιν, τῇ σελήνῃ οἱ δὲ αὐχμοὶ καὶ
τὰ λοιμικὰ συστήματα καὶ αἱ νόσοι δι' ἡλίου καὶ
σελήνης ἐμπίπτουσιν ἀπὸ τῆς τοῦ ἀέρος παχύτητος
583
τοῦ περιέχοντος τοὺς ἀνθρώπους. Εἴρηται οὖν ἀπὸ

τοῦ παύω παυὰν καὶ παιὰν, τροπῇ τοῦ υ εἰς ι, ὁ
καταπαύων ὕμνος τὸν λοιμόν. Καὶ πάλιν ἀπὸ τοῦ
παύω παιὼν, ὁ παύων τὰς νόσους καὶ τὰ λυποῦντα·
καὶ πλεονασμῷ τοῦ η, γίνεται παιήων. Παιὼν δέ
ἐστι καὶ ἔθνος Θρᾳκικόν, ὃ Παννονίους φασί· νῦν δὲ
Μακεδόνας.
Παιωνίσαντες: Εὐφημήσαντες, ἀλαλάξαντες,
τὸν παιᾶνα ἐπικαλεσάμενοι. Ἦν δὲ ἔθος καὶ ἐπὶ
ἔργου ἀρχομένους, καὶ ἐπί τινι νίκῃ, τοῦτο λέγειν.

Καινή Διαθήκη. Catena in Matthaeum (catena integra) (e cod. Paris.
Coislin. gr. 23) P.51, l. 3
Θεῷ, καὶ τῶν μελλόντων ἐπιτύχωμεν ἀγαθῶν.

Μὴ οὖν μεριμνήσητε εἰς τὴν αὔριον· ἡ γὰρ αὔριον
μεριμνήσει ἑαυτῆς.
Οὐκ εἶπε μὴ μεριμνήσητε μόνον, ἀλλὰ προσέθηκε περὶ τῆς
αὔριον· “ἀρκετὸν γὰρ τῇ ἡμέρᾳ ἡ κακία αὐτῆς,” τουτέστιν ἡ
ταλαιπωρία καὶ ἡ συντριβή· οὐκ ἀρκεῖ σοι, φησὶ, τὸ ἐν ἱδρῶτι
τοῦ προσώπου ἐσθίειν τὸν ἄρτον; τί καὶ τὴν ἀπὸ τῆς φροντίδος
προστιθῇς ταλαιπωρίαν; οὐ γὰρ κακίαν εἰπὼν, περὶ πονηρίας εἶπε,
μὴ γένοιτο· ὥσπερ καὶ ἐν τῷ λέγειν· “ἐγώ,” φησιν, “ὁ ποιῶν
“εἰρήνην καὶ κτίζων κακὰ,” οὐ τὴν κακίαν λέγει, ἀλλὰ τοὺς
λιμοὺς, τοὺς λοιμοὺς, τὰ δοκοῦντα εἶναι κακὰ παρὰ πολλοῖς. καὶ
πάλιν, “οὔκ ἐστι κακία ἐν πόλει, ἣν Κύριος οὐκ ἐποίησεν, [οὐχ
“ἁρπάγας.”]
{Θεοδώρου Μονάχου.} Ἡ ἡμέρα ἐστὶ τὰ πρὸς τὴν χρείαν· τὸ
περὶ τῶν μελλόντων φροντίζειν.
Μὴ κρίνετε ἵνα μὴ κριθῆτε· ἐν ᾧ γὰρ κρίματι
κρίνετε κριθήσεσθε.
{Τοῦ Χρυσοστόμου.} Τί ἐστι “μὴ κρίνετε;” ἵνα μὴ μυρίων
γέμων κακῶν, ὑπὲρ μικρῶν τινῶν ἁμαρτημάτων, ἄλλοις ἐπεμβαίνῃ·
διὸ καὶ ἐπήγαγε “τί βλέπεις τὸ κάρφος;” καὶ γὰρ πολλοὶ νῦν
τοῦτο ποιοῦσιν, ἐὰν ἴδωσι μοναχὸν περιττὸν ἱμάτιον ἔχοντα,
Καινή Διαθήκη. Catena in Matthaeum (catena integra) (e cod. Paris.

Coislin. gr. 23) P.195, l. 20
ἀγαθῶν οὖσαν αἰτίαν· καὶ δύο ταῦτα ἐρωτῶσιν αὐτὸν, πότε ταῦτα
ἔσται; τουτέστιν ἡ τοῦ ναοῦ κατασκαφή· καὶ τί τὸ σημεῖον τῆς
αὐτοῦ παρουσίας; αὐτοὶ δὲ ἐπειδὴ τὰ ἀγαθὰ μόνον ὠνειροπόλουν,
584
καὶ εὐθέως αὐτὰ ἀπαντήσεσθαι προσεδόκουν, διὰ τοῦτο πάλιν

αὐτοῖς χαλεπὰ προαναφωνεῖ, ἐναγωνίους ποιῶν καὶ κελεύων διπλῶς
νήφειν, ὡς μήτε ὑπὸ τῆς ἀπάτης τῶν παραζηλωμένων φενακισθῆ-
ναι· διπλοῦς γὰρ ὁ πόλεμος ἔσται φησὶν, ὅ τε τῶν πλάνων, ὅ τε
τῶν πολεμίων· πολέμους δὲ τοὺς ἐν Ἱεροσολύμοις λέγει· οὐ γὰρ
δὴ τοὺς ἔξωθεν καὶ πανταχοῦ τῆς οἰκουμένης γινομένους· τί γὰρ
αὐτοῖς μέλει τοῦτο; διὰ τὸ οὖν καὶ ταῦτα ἱκανὰ ὑπάρχειν αὐτοὺς
θορυβῆσαι, διὰ τοῦτο οὖν προεῖπε πάντα· λιμοὺς δὲ καὶ λοιμοὺς
καὶ σεισμοὺς γενέσθαι λέγει, ὡς αὐτοῦ πολεμοῦντος τοὺς Ἰου-
δαίους· δεικνὺς καὶ διὰ τούτων, ὅτι τοὺς πολέμους αὐτὸς εἴασεν
ἐπελθεῖν. εἶπε δὲ “μὴ θροεῖσθε,” ἵνα μὴ τὰς νιφάδας τῶν κακῶν
ἀκούοντες νομίσωσι διασπᾶσθαι τὸ κήρυγμα· ἔσται μὲν γάρ, φησι,
θόρυβος καὶ ταραχή· τοὺς δὲ ἐμοὺς οὐδεὶς διασαλεύσει χρησμούς.
Ἐπειδὴ δὲ ἐνόμιζον οἱ μαθηταὶ ἅμα τῇ κατασκαφῇ τῶν Ἱερο-
σολύμων καὶ τὴν συντέλειαν ἔσεσθαι, διορθούμενος καὶ ταύτην
αὐτῶν τὴν ὑπόνοιαν, ἔλεγεν, “ἀλλ' οὔπω τὸ τέλος.” τὸ δὲ “ἔθνος
“ἐπὶ ἔθνος καὶ βασιλείαν ἐπὶ βασιλείαν” ἔσεσθαι περὶ τῶν
προοιμίων εἶπε τῶν Ἰουδαϊκῶν, καὶ τὸ “παραδώσουσιν ὑμᾶς εἰς
Καινή Διαθήκη. Supplementum et varietas lectionis ad commentarium

Chrysostomi in evangelium sancti Matthaei (e cod. Oxon. Bodl. P.491, l.
26
203, 7. ὥσπερ τοῦτο ἀνάγκη.

203, 12. Περὶ ποίας γενεᾶς εἶπεν “ὅτι οὐ μὴ παρέλθῃ ἡ γενεὰ
“αὕτη ἕως ἂν πάντα ταῦτα γένηται;” οὐ περὶ τῆς τότε ταῦτα λέγει
γενεᾶς, ἀλλὰ περὶ τῆς τῶν πιστῶν. οἶδεν γὰρ γενεὰν οὐκ ἀπὸ τῆς
τῶν χρόνων ἀκολουθίας χαρακτηρίζειν μόνον, ἀλλὰ καὶ ἀπὸ τρόπων
θρησκείας καὶ πολιτείας· ὡς ὅταν λέγῃ, “αὕτη ἡ γενεὰ τῶν ζη-
“τούντων τὸν Κύριον,” ἀλλ' ὅπερ εἶπεν τοῦτό ἐστιν, ὅτι πάντως
ἐκβήσεται ταῦτα πάντα καὶ μένει ἡ γενεὰ τῶν πιστῶν οὐδενὶ τῶν
εἰρημένων διακοπτομένη, ἀλλὰ καὶ τὰ Ἱεροσόλυμα ἀπολεῖται καὶ
τὸ πλέον τῶν Ἰουδαίων ἀφανισθήσεται. ταύτης δὲ τῆς γενεᾶς
οὐδὲν περιγενήσεται, οὐ λιμὸς, οὐ λοιμὸς, οὐ σεισμὸς, οὐχ αἱ
τῶν πολέμων ταραχαὶ, οὐ ψευδόχριστοι, οὐ ψευδοπροφῆται, οὐκ
ἀπατεῶνες, οὐχ οἱ παραδίδοντες, οὐχ οἱ σκανδαλίζοντες, οὐχ οἱ
ψευδάδελφοι, οὐκ ἄλλος οὐδεὶς τοιοῦτος πειρασμός. εὐκολώτερον
γάρ, φησιν, ἀφανισθῆναι τὰ πεπηγότα ταῦτα καὶ ἀκίνητα. τοῦτο
γὰρ σημαίνει ὁ οὐρανὸς καὶ ἡ γῆ παρελεύσεται, ἢ τῶν λόγων
τῶν ἐμῶν τι διαπεσεῖν· τοῦτο γὰρ δηλοῖ “οἱ δὲ λόγοι μου οὐ μὴ
“παρελθῶσιν.”
Διατί δὲ τὰ στοιχεῖα ταῦτα εἰς μέσον τέθεικεν; ὁμοῦ μὲν
585
δεικνὺς ὅτι προτιμότερα καὶ οὐρανοῦ καὶ γῆς ἡ Ἐκκλησία, ὁμοῦ

δὲ καὶ δημιουργὸν ἑαυτὸν ἐμφαίνων καὶ ἐντεῦθεν τοῦ παντὸς,
Καινή Διαθήκη. Catena in Acta (catena Andreae) (e cod. Oxon. coll.

nov. 58) P.292, l. 21
“μόνος ὁ Υἱὸς τὸν Πατέρα ἀποκαλύπτει, καὶ ὁ Πατὴρ τὸν Υἱὸν

“οἷς βούλεται·” “οὐ σὰρξ καὶ αἷμα,” τουτέστιν ἀνθρωπίνη
ἐπίνοια.
{Ἰσιδώρου Πηλουσιώτου Ἐπιστολῆς αφλϛʹ.} Δύο φησὶν
αἰτίας εἶναι τῷ ἐπιγεγράφθαι Ἀθήνῃσι τῷ βωμῷ, ἀγνώστῳ θεῷ· οἱ
μὲν γάρ φασιν ὡς Φιλιππίδην ἔπεμψαν Ἀθηναῖοι ἡμεροδρόμον πρὸς
Λακεδαιμονίους περὶ συμμαχίας, ἡνίκα Πέρσαι ἐπεστράτευσαν
τῇ Ἑλλάδι· ᾧ κατὰ τὸ Παρθένιον ὅρος Πανὸς φάσμα ἐντυχὸν,
ᾐτιᾶτο μὲν Ἀθηναίους ὡς ἀμελοῦντας αὐτοῦ, ἄλλους θεοὺς θερα-
πεύοντας, βοηθεῖν δὲ ἐπηγγέλλετο· νικήσαντες οὖν, βωμὸν ᾠκοδό-
μησαν, καὶ ἐπέγραψαν ἀγνώστῳ θεῷ· ἄλλοι δέ φησιν, ὅτι λοιμὸς
κατέσκηψε ποτὲ Ἀθηνάζε· καὶ εἰς τοσοῦτον αὐτοὺς ἐξέκαυσεν, ὡς
μηδὲ τῶν λεπτοτάτων σινδόνων ἀνέχεσθαι· τοὺς νομιζομένους οὖν
θεοὺς αὐτῶν θεραπεύοντες, οὐδὲν ἀπώναντο· ἐννοήσαντες οὖν ὅτι ἴσως
τίς ἐστι θεὸς, ὃν αὐτοὶ κατέλιπον ἀγέραστον, ὁ τὸν λοιμὸν κατα-
πέμψας, νέον δειμάμενοι βωμὸν, καὶ ἐπιγράψαντες ἀγνώστῳ θεῷ,
καὶ θύσαντες, εὐθέως ἐθεραπεύθησαν· ταῦτα λαβὼν ὁ Παῦλος, ἐκ
τῶν οἰκείων δογμάτων τοὺς μέγα ἐπὶ σοφίᾳ φρονοῦντας Ἀθηναίους
ἐχειρώσατο.

nov. 58) P.292, l. 25
αἰτίας εἶναι τῷ ἐπιγεγράφθαι Ἀθήνῃσι τῷ βωμῷ, ἀγνώστῳ θεῷ· οἱ

μὲν γάρ φασιν ὡς Φιλιππίδην ἔπεμψαν Ἀθηναῖοι ἡμεροδρόμον πρὸς
Λακεδαιμονίους περὶ συμμαχίας, ἡνίκα Πέρσαι ἐπεστράτευσαν
τῇ Ἑλλάδι· ᾧ κατὰ τὸ Παρθένιον ὅρος Πανὸς φάσμα ἐντυχὸν,
ᾐτιᾶτο μὲν Ἀθηναίους ὡς ἀμελοῦντας αὐτοῦ, ἄλλους θεοὺς θερα-
πεύοντας, βοηθεῖν δὲ ἐπηγγέλλετο· νικήσαντες οὖν, βωμὸν ᾠκοδό-
μησαν, καὶ ἐπέγραψαν ἀγνώστῳ θεῷ· ἄλλοι δέ φησιν, ὅτι λοιμὸς
κατέσκηψε ποτὲ Ἀθηνάζε· καὶ εἰς τοσοῦτον αὐτοὺς ἐξέκαυσεν, ὡς
μηδὲ τῶν λεπτοτάτων σινδόνων ἀνέχεσθαι· τοὺς νομιζομένους οὖν
θεοὺς αὐτῶν θεραπεύοντες, οὐδὲν ἀπώναντο· ἐννοήσαντες οὖν ὅτι ἴσως
τίς ἐστι θεὸς, ὃν αὐτοὶ κατέλιπον ἀγέραστον, ὁ τὸν λοιμὸν κατα-
586
πέμψας, νέον δειμάμενοι βωμὸν, καὶ ἐπιγράψαντες ἀγνώστῳ θεῷ,

καὶ θύσαντες, εὐθέως ἐθεραπεύθησαν· ταῦτα λαβὼν ὁ Παῦλος, ἐκ
τῶν οἰκείων δογμάτων τοὺς μέγα ἐπὶ σοφίᾳ φρονοῦντας Ἀθηναίους
ἐχειρώσατο.
Ὁ Θεὸς, ὁ ποιήσας τὸν κόσμον καὶ πάντα τὰ ἐν
αὐτῷ, οὗτος οὐρανοῦ καὶ γῆς ὑπάρχων Κύριος,
{Τοῦ Χρυσοστόμου.} Ἵνα μὴ νομίσωσιν ἕνα τῶν πολλῶν εἶναι
θεὸν, τὸν ὑπ' αὐτοῦ κηρυττόμενον, διορθοῦται ἐπάγων, “οὐκ ἐν χει-
“ροποιήτοις ναοῖς κατοικεῖ.”
Οὐκ ἐν χειροποιήτοις ναοῖς κατοικεῖ, οὐδὲ ὑπὸ χειρῶν

nov. 58) P.375, l. 18
σῆς προνοίας, πάντῃ τε καὶ πανταχοῦ ἀποδεχόμεθα, κρά-

τιστε Φῆλιξ, μετὰ πάσης εὐχαριστίας.
{Τοῦ αὐτοῦ.} Ὅρα πῶς τοῖς ἐπαίνοις προκαταλαμβάνεται τὸν
δικαστὴν ἐκ προοιμίων, καὶ ὡς νεωτεροποιὸν καὶ στασιαστὴν βού-
λεται παραδοῦναι τὸν Παῦλον· εἶτα πῶς πολλὰ ἔχων εἰπεῖν παρέ-
τρεχεν.
Ἵνα δὲ μὴ ἐπὶ πλεῖόν σε ἐγκόπτω, παρακαλῶ συντό-
μως ἀκοῦσαι ἡμῶν τῇ σῇ ἐπιεικείᾳ.
{Τοῦ αὐτοῦ.} Ὅρα πῶς εἰς ἐπιθυμίαν ἐμβάλλει κολάσεως τὸν
δικαστὴν, εἴγε ἔμελλεν τὸν τὴν οἰκουμένην ἀνατρέποντα καθέξειν.
Εὑρόντες γὰρ τὸν ἄνδρα τοῦτον λοιμὸν, καὶ κινοῦντα
στάσεις πᾶσι τοῖς Ἰουδαίοις τοῖς κατὰ τὴν οἰκουμένην,
{Τοῦ αὐτοῦ.} “Τοῖς κατὰ τὴν οἰκουμένην,” φησιν, “Ἰουδαίοις
“στάσεις κινῶντα,” ὡς εὐεργέτην λοιπὸν καὶ κοινὸν σωτῆρα τοῦ
ἔθνους ἔμελλον ἀνακηρύττειν.
Πρωτοστάτην τὲ τῆς τὸν Ναζωραίων αἱρέσεως·
{Τοῦ αὐτοῦ.} Ἐδόκει τοῦτο ἐπονείδιστον εἶναι, τὸ τῶν Ναζω-
ραίων· καὶ ἀπὸ τούτου πάλιν διέβαλλον αὐτόν· ἡ γὰρ Ναζαρὲτ
εὐτελὴς ἦν.
Καινή Διαθήκη. Catena in epistulam ad Romanos (typus Vaticanus) (e

cod. Oxon. Bodl. Auct. E.2.20 [= Misc. 48]) P.140, l. 8
λοιπὸν δουλεύουσα τῇ φθορᾷ. τουτέστιν οὔτε ἡμῖν ἔτι φθαρτοῖς

οὖσιν ἐξυπηρετήσεται. ἴσμεν γὰρ ὅση νῦν ἡ τῶν στοιχείων κτίσις
ἀλλοίωσιν ὑφίσταται καὶ φθοράν. καὶ μὴν καὶ τοὺς Ἀγγέλους
587
ὅτι μήπω φύσει τὸ ἄτρεπτον ἔχουσιν ἐπιστάμεθα· οὐκ ἀπὸ τῶν

ἐκπεπτωκότων μόνον, καὶ διὰ τοῦτο πεσόντων ἐξ οὐρανοῦ, ἀλλὰ
καὶ ἀφ' ὧν Παῦλος ἔφη περὶ αὐτῶν ὡς ἐνδεχομένων τὸ ἁμαρτεῖν·
“κἂν γὰρ ἡμεῖς,” φησὶ, “κἂν Ἄγγελος ἐξ οὐρανοῦ εὐαγγελίζε-
“ται ὑμᾶς παρ' ὃ εὐηγγελισάμεθα ὑμῖν, ἀνάθεμα ἔστω.”
{Διοδώρου.} Τῆς ὑλώδους φύσεως δεδουλωμένης τῷ πονηρῷ, καὶ
ἐπιβουλευομένης ὑπ' αὐτοῦ πολλάκις κατὰ συγχώρησιν Θεοῦ,
ὥστε καὶ λιμοὺς καὶ λοιμοὺς καὶ νόσους καὶ πολέμους καὶ ἄλλας
φθορὰς ὑπ' αὐτοῦ κατασκευάζεσθαι. καὶ γὰρ οἰκὸς τῶν ἐνοικούντων
ἀσεβῶς διαγόντων, ἔχειν χώραν τὸν πονηρὸν, ὡς ἰδίων κατεπιβαί-
νειν· καὶ ἐπὶ τῇ αὐτῶν κακώσει τὰ περὶ αὐτοὺς στοιχεῖα κακοῦν.
ὧν γενομένων, αἱ ταγεῖσαι ἐπὶ τῇ εὐταξίᾳ τῆς κτίσεως δυνάμεις
στενάζουσι καὶ ὠδίνουσι, καὶ τὴν ἐλευθερίαν τοῦ ἀνθρώπου διαμέ-
νουσιν. ᾧ καὶ ἡ κτίσις συνελευθερωθεῖσα, τῆς τοῦ διαβόλου ἐξου-
σίας ἀπαλλαγήσεται. τὸ οὖν ταῖς λογικαῖς δυνάμεσι συμβαῖνον,
τοῦτο τῇ ἀψύχῳ περιτέθεικεν ὕλῃ, ὡς καὶ νῦν φαμὲν, ἡ οἰκία
θορυβεῖται, ἡ πόλις ἀγανακτεῖ, ἡ χώρα ὀργίζεται· ἐκ τῶν διοικου-
μένων καὶ περιπολουμένων τόπων, τοὺς διοικοῦντας καὶ π
Καινή Διαθήκη. Catena in epistulam ad Romanos (typus Monacensis) (e

cod. Monac. gr. 412) P.252, l. 4
οὕτω καὶ οἱ ἄνθρωποι, τοῦ Υἱοῦ μέλλοντος ἐπ' ἀξιώματος φαί-

νεσθαι, καὶ τοὺς δούλους λαμπροτέραν ἐνδύσει στολὴν εἰς τὴν
τοῦ παιδὸς δόξαν. ὥσπερ οὖν καὶ ὁ Θεὸς τὴν κτίσιν ἀφθαρσίᾳ
περιβάλλει, εἰς τὴν ἐλευθερίαν τῆς δόξης τῶν τέκνων.
{Οἰκουμενίου.} Ἢ τὸ εἰς τὴν ἐλευθερίαν δηλοῖ, ὅτι εἰς τὴν
αὐτὴν εἰς ἣν καὶ ἡμεῖς, ἐλευθερουμένη τῆς φθορᾶς ἡ κτίσις, ἐλεύ-
σεται.
{Θεοδώρου Μονάχου.} Οἷον ἐκ φθαρτῆς ἄφθαρτος ἔσται. καὶ
ἄλλως δὲ ἡ ὑλώδης, φησὶ, φύσις ἐδουλώθη τῷ πονηρῷ, καὶ ἐπι-
βουλεύεται ὑπ' αὐτοῦ πολλάκις κατὰ συγχώρησιν Θεοῦ. ὥστε καὶ
λοιμοὺς καὶ πολέμους, καὶ ἄλλας φθορὰς ὑπ' αὐτοῦ κατασκευά-
ζεσθαι. καὶ γὰρ εἰκὸς τῶν ἐνοικούντων εὐσεβῶς διαγόντων, ἔχειν
χώραν τὸν πονηρὸν ὡς ἰδίων κατεπιβαίνειν, καὶ ἐπὶ τῇ αὐτῶν κα-
κώσει, τὰ περὶ αὐτὰ στοιχεῖα κακοῦν. ὧν γινομένων· αἱ ταγεῖσαι
ἐπὶ τῇ εὐταξίᾳ τῆς κτίσεως δυνάμεις, στενάζουσι καὶ ὠδίνουσι,
καὶ τὴν ἐλευθερίαν τοῦ ἀνθρώπου ἀναμένουσιν. ἐν ᾗ καὶ ἡ κτίσις
συνελευθερωθεῖσα, τῆς τοῦ διαβόλου ἐξουσίας ἀπαλλαγήσεται. τὸ
οὖν ταῖς λογικαῖς δυνάμεσι συμβαῖνον, τῇ ἀψύχῳ περιτέθεικεν
ὕλῃ. ὡς καὶ νῦν φαμὲν, ἡ οἰκία θορυβοῦται, ἡ πόλις ἀγανακτεῖ.
588
ἐκ τῶν διοικουμένων καὶ περιπολουμένων τόπων, τοὺς διοικοῦντας

καὶ περιπολοῦντας πολλάκις σημαίνοντες.
Καινή Διαθήκη. Catena in epistulam i ad Corinthios (typus Vaticanus) (e

cod. Paris. gr. 227) P.20, l. 25
Ὁ λόγος γὰρ ὁ τοῦ σταυροῦ τοῖς μὲν ἀπολλυμένοις

μωρία ἐστὶ, τοῖς δὲ σωζομένοις ἡμῖν, δύναμις Θεοῦ ἐστι.
γέγραπται γὰρ, Ἀπολῶ τὴν σοφίαν τῶν σοφῶν, καὶ
τὴν σύνεσιν τῶν συνετῶν ἀθετήσω.
{Ὠριγένους.} Τὸ ὄνομα τοῦ Χριστοῦ δοκεῖ σκάνδαλον εἶναι·
ἀλλ' ἐάν τις παρέχῃ τὰς ἀκοὰς τῷ λόγῳ τοῦ Θεοῦ καὶ τῇ χάριτι,
ὄψεται καὶ τοῦτο μέγα μυστήριον· καὶ οἱ ἐθνικοὶ παραδεδώκασιν,
ὅτι πολλάκις λοιμῶν μεγάλων γενομένων ἢ ἐπομβριῶν ἢ αὐχμῶν,
ταῦτα ἐπαύσατο, ἀνθρώπου αὐτὸν παραδόντος ὑπὲρ τοῦ κοινοῦ. τί
οὖν θαυμαστὸν, εἰ ὅλου τοῦ κόσμου λοιμώττοντος τῇ πλάνῃ, ὑπὲρ
τοῦ λοιμοῦ τοῦ ἀληθινοῦ, ἐχρῆν ἕνα ἀποθανεῖν ὑπὲρ τοῦ καταλύσαι
τὸν τῆς ἀγνοίας καὶ τοῦ σκότους καὶ τῆς ἀπωλείας λοιμόν; τίς
δὲ ἠδύνατο τοῦτο ἀναδέξασθαι; οὐ προφήτης, οὐκ Ἀπόστολος·
οὐδέ τις ἄλλος δίκαιος; ἀλλ' ἔδει ἐξ οὐρανοῦ καταβῆναι θείαν
δύναμιν δυναμένην ἀναδέξασθαι ὑπὲρ πάντων ἀποθανεῖν μετά τινος
παραδειγματισμοῦ· ἵνα δι' ἐκείνου τοῦ θανάτου τρόπαιον γένηται
κατὰ τοῦ διαβόλου· καὶ γὰρ εἰώθασιν ἐν κόσμῳ θριαμβεύοντες
τοὺς πολέμους, ἐν τροπαίῳ σταυροῦ τιθέναι τὰ τρόπαια κατὰ
τῶν νικωμένων. ἐστὶν οὖν ὁ σταυρὸς τοῦ Χριστοῦ τρόπαιον κατὰ
τοῦ Σατανᾶ· διὰ τοῦτο λέγω, ἐμοὶ δὲ μὴ γένοιτο καυχᾶσθαι εἰ
μὴ ἐν τῷ σταυρῷ, τῷ ἐγνωκότι τὴν δύναμιν τοῦ σταυροῦ
Καινή Διαθήκη. Catena in epistulam ad Hebraeos (catena Nicetae) (e

cod. Paris. gr. 238) P.541, l. 16
στόλου ἐροῦμεν, ἐφ' ὃν ταῦτα λέγεται φυλῆς ἑτέρας μετέσχηκεν.

ἕκαστον γὰρ αὐτῶν οὐ δι' ἑαυτὸν ἐποίει τὴν δύναμιν, ἀλλὰ τὸν δι'
αὐτοῖς ἑρμηνευόμενον Ἰησοῦν Χριστόν. οὕτω καὶ ὁ Μελχισεδὲκ
κἂν ἐχρημάτισε βασιλεὺς δικαιοσύνης, κἂν βασιλεὺς εἰρήνης, οὐ
φύσει ἦν, ἀλλ' ἑρμηνευόμενος κατὰ τὴν γραφήν.
Ἤθελον κἀγὼ πυθέσθαι τῶν φρεναπατῶν, τίνος ἕνεκα οἱ προ-
φῆται ἢ οἱ Ἀπόστολοι Θεὸν αὐτὸν εἶναι οὐκ ἐκήρυξαν. εἰ μὲν γὰρ
φόνῳ ἢ φόβῳ ἐφέροντο, οὐκ ἂν τὸν ἐκ Μαρίας ἀφθόνως καὶ ἀφό-
589
βως ἐφανέρωσαν. εἰ δὲ ἠγνόησαν, ἐκεῖνοι μὲν παρ' ὑμᾶς νήπιοι,

ὑμεῖς δὲ παρ' ἐκείνοις τελειότεροι, καθότι τὰ ἐκείνους λαθόντα
ὑμῖν ἀπεκαλύφθη. ἀλλὰ τί φασιν οἱ λοιμοί; μὴ θαυμάσῃς εἰ
ἠγνόησαν οἱ Ἀπόστολοι τὸ μυστήριον τοῦτο, ὅπου γε καὶ τῷ
Παύλῳ δυσεύρετον κατεφάνη, λέγοντι, “περὶ οὗ πολὺς ἡμῖν ὁ
λόγος, καὶ δυσερμήνευτος λέγειν.” ὢ τῆς ἀλαζονείας, δοκοῦντες
εἶναι τοῦ Ἀποστόλου σοφώτεροι, οὔτε νοοῦσιν ἃ λέγουσιν, οὔτε
περὶ τίνων διαβεβαιοῦνται. εἰ γὰρ ὅλως πιστεύουσιν, ὅτι πολὺς
ὁ περὶ τοῦ Μελχισεδὲκ λόγος καὶ δυσερμήνευτος, εἰπάτωσαν ἐν
ποίῳ μέρει ἐστὶ δυσερμήνευτος. πότερον, τῷ ἡμετέρῳ ἢ τῷ ἐκείνων.
ἡμεῖς γὰρ λέγομεν ὅτι ἑρμηνεύεται ὁ Μελχισεδὲκ εἰς τὸν Κύριον,
καὶ πολὺς ἡμῖν ἐστιν ὁ λόγος καὶ δυσερμήνευτος.
Julianus Scr. Eccl., Commentarius in Job P.208, l. 19
33,19 – 22 πάλιν δὲ ἤλεγξεν αὐτὸν ἐν μαλακίᾳ ἐπὶ κοίτης καὶ πλῆθος

ὀστέων
αὐτοῦ ἐνάρκησεν, πᾶν δὲ βρωτὸν σίτου οὐ μὴ δύνηται προσδέξασθαι καὶ
ἡ ψυχὴ αὐ-
τοῦ βρῶσιν ἐπιθυμήσει, ἕως ἂν σαπῶσιν αὐτοῦ αἱ σάρκες καὶ ἀποδείξῃ
τὰ ὀστᾶ αὐ-
τοῦ κενά· ἤγγισεν δὲ εἰς θάνατον ἡ ψυχὴ αὐτοῦ, ἡ δὲ ζωὴ αὐτοῦ ἐν τῷ
ᾅδῃ.
καὶ διὰ τοιούτων τὴν πρόνοιαν ποιούμενος ὁ θεὸς κηδεμὼν δείκνυται
κατὰ τὸ
εἰρημένον· ὃν ἀγαπᾷ κύριος καὶ παιδεύει, μαστιγοῖ δὲ πάντα
υἱὸν ὃν παραδέχεται. ὅταν οὖν εἰς ἔσχατον ἀσθενείας ἐλάσῃ ἄνθρωπος
καὶ
εἰς ἔννοιαν ἔλθῃ τοῦ θεοῦ καὶ ἐξ εὐνοίας αὐτὸν ἐπικαλέσηται, εὐθὺς καὶ
τὴν ἴα-
σιν καρποῦται, ἐπειδὴ αὐτὸς ἀλγεῖν ποιεῖ καὶ πάλιν ἀποκαθίστη-
σιν. ἰατρὸς γὰρ ὢν ψυχῶν καὶ σωμάτων ἰᾶται ἐκ λοιμοῦ, σῴζει ἐκ
θανάτου, ῥύε-
ται ἀπηλπισμένους, ἀσθενεῖς περιποιεῖται, νενεκρωμένους ζωοποιεῖ.
33,23 ἐὰν ὦσιν χίλιοι ἄγγελοι θανατηφόροι, οὐκ ἀποκρίνεται, καὶ εἷς ἐξ
αὐ-
τῶν οὐ μὴ τρώσῃ αὐτόν. ἐὰν ἐννοήσῃ τῇ καρδίᾳ ἐπιστραφῆναι πρὸς
κύριον, ἀναγγεί-
λῃ δὲ ἀνθρώπῳ τὴν ἑαυτοῦ μέμψιν καὶ τὴν διάνοιαν αὐτοῦ δείξῃ.
ἰστέον δέ, ὡς καθ' ὑπερβατὸν εἴρηται, ἡ γὰρ ἀκολουθία οὕτως ἀπαιτεῖ·
590
Ευάγριος. Expositio in Proverbia Salomonis P.105, l. 8
σοι ἡ γῆ, τοῦτ' ἔστιν ἡ ψυχή. ἀκάνθας δὲ καὶ τριβόλους λέγει τὰς
ἁμαρτίας, ἀφ' ὧν καὶ ὁ στέφανος ἐπλάκη
τοῦ Χριστοῦ· αὐτὸς γὰρ ἦρεν τὴν ἁμαρτίαν τοῦ κόσμου.
Πλούσιοι πτωχῶν ἄρξουσιν: Ἐν τῷ αἰῶνι τῷ μέλλοντι οἱ ἐν παντὶ
πλουτισθέντες, ἐν πάσῃ γνώσει καὶ
πάσῃ σοφίᾳ, ἄρξουσι τῶν ἀκαθάρτων καὶ ἐστερημένων τούτου τοῦ
πλούτου. τίνες δὲ οἱ οἰκέται καὶ τίνες οἱ
δεσπόται, νῦν οὐκ ἀναγκαῖον δημοσιεύειν, διὰ τὸ εἶναι τὸν περὶ αὐτῶν
λόγον μυστικὸν καὶ βαθύτερον.
Ματαιότητα δὲ ἔργων αὐτοῦ συντελέσει: Τὴν ματαιότητα τῶν ἔργων διὰ
τῆς ἀρετῆς ὁ κύριος καὶ τῆς
γνώσεως συντελεῖ.
Νίκην καὶ τιμὴν περιποιεῖται ὁ τὰ (edd. om.) δῶρα διδούς: Δῶρα τοῦ
ἀνθρώπου τὰς ἀρετὰς ὀνομάζει,
δι' ὧν νικῶν τὸν διάβολον τίμιον ἑαυτὸν παρέχει τῷ θεῷ, καὶ ἀφαιρεῖται
τὴν ἑαυτοῦ ψυχὴν ἀπὸ τῶν κτησα-
μένων, αὐτὴν δαιμόνων.
Ἔκβαλε λοιμὸν ἐκ συνεδρίας (edd. ἐκ συνεδρίου λοιμ.), καὶ
συνεξελεύσεται αὐτῷ νεῖκος: Τὴν χειρίστην
κατάστασιν συνέδριον εἶπεν, ἀφ' ἧς ὁ σοφὸς Σολομὼν ἐκβάλλεσθαι τὸν
ἄνθρωπον βούλεται διὰ πνευματικῆς
διδασκαλίας· τὸ δὲ νεῖκος τὴν φιλονεικίαν σημαίνει. δύναται δὲ λοιμὸν
καὶ τὸν διάβολον λέγειν, ὃν δεῖ ἀπο-
διώκειν τῆς ψυχῆς· ἐὰν γὰρ καθίσῃ ἐν αὐτῇ, διὰ τῆς ἀκαθαρσίας πάντας
τοὺς ὀρθοὺς λογισμοὺς ἀτιμάζει.
συνέδριον δὲ καὶ ὁ ἀπόστολος τὴν ψυχὴν ἀποδείκνυσι, δι' ὧν
κατηγοροῦντας λογισμοὺς εἰσάγει καὶ ἀπολογου-
μένους· Μεταξὺ γάρ φησιν ἀλλήλων τῶν λογισμῶν κατηγορούντων ἢ καὶ
ἀπολογουμένων. ὅπου δὲ κατηγορία
καὶ ἀπολογία, ἐκεῖ καὶ συνέδριον.

Ευάγριος. Expositio in Proverbia Salomonis P.105, l. 10
Πλούσιοι πτωχῶν ἄρξουσιν: Ἐν τῷ αἰῶνι τῷ μέλλοντι οἱ ἐν παντὶ

πλουτισθέντες, ἐν πάσῃ γνώσει καὶ
πάσῃ σοφίᾳ, ἄρξουσι τῶν ἀκαθάρτων καὶ ἐστερημένων τούτου τοῦ
πλούτου. τίνες δὲ οἱ οἰκέται καὶ τίνες οἱ
δεσπόται, νῦν οὐκ ἀναγκαῖον δημοσιεύειν, διὰ τὸ εἶναι τὸν περὶ αὐτῶν
λόγον μυστικὸν καὶ βαθύτερον.
Ματαιότητα δὲ ἔργων αὐτοῦ συντελέσει: Τὴν ματαιότητα τῶν ἔργων διὰ
591
τῆς ἀρετῆς ὁ κύριος καὶ τῆς

γνώσεως συντελεῖ.
Νίκην καὶ τιμὴν περιποιεῖται ὁ τὰ (edd. om.) δῶρα διδούς: Δῶρα τοῦ
ἀνθρώπου τὰς ἀρετὰς ὀνομάζει,
δι' ὧν νικῶν τὸν διάβολον τίμιον ἑαυτὸν παρέχει τῷ θεῷ, καὶ ἀφαιρεῖται
τὴν ἑαυτοῦ ψυχὴν ἀπὸ τῶν κτησα-
μένων, αὐτὴν δαιμόνων.
Ἔκβαλε λοιμὸν ἐκ συνεδρίας (edd. ἐκ συνεδρίου λοιμ.), καὶ
συνεξελεύσεται αὐτῷ νεῖκος: Τὴν χειρίστην
κατάστασιν συνέδριον εἶπεν, ἀφ' ἧς ὁ σοφὸς Σολομὼν ἐκβάλλεσθαι τὸν
ἄνθρωπον βούλεται διὰ πνευματικῆς
διδασκαλίας· τὸ δὲ νεῖκος τὴν φιλονεικίαν σημαίνει. δύναται δὲ λοιμὸν
καὶ τὸν διάβολον λέγειν, ὃν δεῖ ἀπο-
διώκειν τῆς ψυχῆς· ἐὰν γὰρ καθίσῃ ἐν αὐτῇ, διὰ τῆς ἀκαθαρσίας πάντας
τοὺς ὀρθοὺς λογισμοὺς ἀτιμάζει.
συνέδριον δὲ καὶ ὁ ἀπόστολος τὴν ψυχὴν ἀποδείκνυσι, δι' ὧν
κατηγοροῦντας λογισμοὺς εἰσάγει καὶ ἀπολογου-
μένους· Μεταξὺ γάρ φησιν ἀλλήλων τῶν λογισμῶν κατηγορούντων ἢ καὶ
ἀπολογουμένων. ὅπου δὲ κατηγορία
Χείλεσι ποιμαίνει βασιλεύς: Ὁ διατηρῶν τὰς ψυχὰς ἡμῶν κύριος, αὐτὸς
καὶ διὰ τῆς πνευματικῆς γνώ-
σεως ποιμαίνει ἡμᾶς, ἥντινα γνῶσιν φαυλίζει ὁ παραβαίνων τὸν νόμον
αὐτοῦ. σημειωτέον δὲ ὅτι βασιλεὺς ὢν ὁ
Χριστὸς λέγεται διὰ τῆς συγκαταβάσεως ποιμαίνειν ἡμᾶς· Ἐγὼ γάρ
φησιν εἰμὶ ὁ ποιμὴν ὁ καλός. εἰ δὲ βασι-
λεὺς μέν ἐστι βασιλευόντων, ποιμὴν δὲ προβάτων, ἔσται ποτὲ μόνον
βασιλεὺς τῶν προβάτων εἰς τὸ βασιλικὸν
μεταβάντων ἀξίωμα.
Ευάγριος. Scholia in Proverbia (Fra.catenis) Sch. 240, l. 1l
22, 8a ἄνδρα ἱλαρὸν καὶ δότην εὐλογεῖ ὁ θεός·

ματαιότητα δὲ ἔργων αὐτοῦ συντελέσει
Τὴν ματαιότητα τῶν ἔργων διὰ τῆς ἀρετῆς ὁ
κύριος καὶ τῆς γνώσεως συντελεῖ.
22, 9a νίκην καὶ τιμὴν περιποιεῖται ὁ δῶρα διδούς,
τὴν μέντοι ψυχὴν ἀφαιρεῖται τῶν κεκτημένων
Δῶρα τοῦ ἀνθρώπου τὰς ἀρετὰς ὀνομάζει, δι' ὧν
νικῶν τὸν διάβολον τίμιον ἑαυτὸν παρέχει θεῷ καὶ ἀφαι-
ρεῖται τὴν ἑαυτοῦ ψυχὴν ἀπὸ τῶν κτησαμένων αὐτὴν δαι-
592
μόνων.
22, 10 ἔκβαλε ἐκ συνεδρίου λοιμὸν καὶ συνεξελεύσεται αὐτῷ νεῖκος·
ὅταν γὰρ καθίσῃ ἐν συνεδρίῳ, πάντας ἀτιμάζει
Τὴν χειρίστην κατάστασιν συνέδριον εἶπεν, ἀφ' ἧς
ὁ σοφὸς Σολομὼν ἐκβάλλεσθαι τὸν ἄνθρωπον βούλεται διὰ
πνευματικῆς διδασκαλίας· τὸ δὲ νεῖκος τὴν φιλονεικίαν
σημαίνει. Δύναται δὲ λοιμὸν καὶ τὸν διάβολον λέγειν, ὃν
δεῖ ἀποδιώκειν τῆς ψυχῆς. Ἐὰν γὰρ καθίσῃ ἐν αὐτῇ, διὰ
τῆς ἀκαθαρσίας πάντας τοὺς ὀρθοὺς λογισμοὺς ἀτιμάζει.
Συνέδριον δὲ καὶ ὁ ἀπόστολος τὴν ψυχὴν ἀποδείκνυσι, δι'
ὧν κατηγοροῦντας λογισμοὺς εἰσάγει καὶ ἀπολογουμένους·
»μεταξὺ γάρ, φησίν, ἀλλήλων τῶν λογισμῶν
Ευάγριος. Scholia in Proverbia (Fra.catenis) Sch. 240, l. 4
τὴν μέντοι ψυχὴν ἀφαιρεῖται τῶν κεκτημένων

Δῶρα τοῦ ἀνθρώπου τὰς ἀρετὰς ὀνομάζει, δι' ὧν
νικῶν τὸν διάβολον τίμιον ἑαυτὸν παρέχει θεῷ καὶ ἀφαι-
ρεῖται τὴν ἑαυτοῦ ψυχὴν ἀπὸ τῶν κτησαμένων αὐτὴν δαι-
μόνων.
22, 10 ἔκβαλε ἐκ συνεδρίου λοιμὸν καὶ συνεξελεύσεται αὐτῷ νεῖκος·
ὅταν γὰρ καθίσῃ ἐν συνεδρίῳ, πάντας ἀτιμάζει
Τὴν χειρίστην κατάστασιν συνέδριον εἶπεν, ἀφ' ἧς
ὁ σοφὸς Σολομὼν ἐκβάλλεσθαι τὸν ἄνθρωπον βούλεται διὰ
πνευματικῆς διδασκαλίας· τὸ δὲ νεῖκος τὴν φιλονεικίαν
σημαίνει. Δύναται δὲ λοιμὸν καὶ τὸν διάβολον λέγειν, ὃν
δεῖ ἀποδιώκειν τῆς ψυχῆς. Ἐὰν γὰρ καθίσῃ ἐν αὐτῇ, διὰ
τῆς ἀκαθαρσίας πάντας τοὺς ὀρθοὺς λογισμοὺς ἀτιμάζει.
Συνέδριον δὲ καὶ ὁ ἀπόστολος τὴν ψυχὴν ἀποδείκνυσι, δι'
ὧν κατηγοροῦντας λογισμοὺς εἰσάγει καὶ ἀπολογουμένους·
»μεταξὺ γάρ, φησίν, ἀλλήλων τῶν λογισμῶν κατηγο-
ρούντων ἢ καὶ ἀπολογουμένων»· ὅπου δὲ κατηγορία
Diodorus Scr. Eccl., Fra.in epistulam ad Romanos (in catenis)

P.94, l. 17
593
Röm 8,20 – 21
Τῆς ὑλώδους φύσεως δεδουλωμένης τῷ πονηρῷ καὶ ἐπιβουλευο-

μένης ὑπ' αὐτοῦ πολλάκις κατὰ συγχώρησιν θεοῦ, ὥστε καὶ λιμοὺς καὶ
λοιμοὺς καὶ νόσους καὶ πολέμους καὶ ἄλλας φθορὰς ὑπ' αὐτοῦ
κατασκευάζεσθαι· καὶ γὰρ εἰκὸς τῶν ἐνοικούντων ἀσεβῶς διαγόντων
ἔχειν χώραν τὸν πονηρόν, ὡς ἰδίων κατεπιβαίνειν, καὶ ἐπὶ τῇ αὐτῶν
κακώσει τὰ περὶ αὐτοὺς στοιχεῖα κακοῦν. ὧν γενομένων αἱ ταγεῖσαι ἐπὶ
τῇ εὐταξίᾳ τῆς κτίσεως δυνάμεις στενάζουσι καὶ ὠδίνουσι καὶ τὴν
ἐλευθερίαν τοῦ ἀνθρώπου ἀναμένουσιν, ᾧ καὶ ἡ κτίσις
συνελευθερωθεῖσα
Εφραίμ Σύρος. Ad correctionem eorum qui vitiose vivunt et honores

appetunt P.286, l. 2
δε τὴν ἐξουσίαν ἐνεχειρίσθη, ἆρα κἀγὼ οὐκ ἤμην ἄξιος τόδε ἢ τόδε
πιστευθῆναι;
Ταῦτα τῶν νεωτέρων τὰ ἀριστεύματα, αὗται τῶν ἀρχαρίων αἱ
ταπεινοφροσύναι,
οὗτοι οἱ πόνοι· διὰ τούτων σπουδάζουσι κληρονομῆσαι τὴν βασιλείαν,
οὐκ εἰδό-
τες ὅτι ταῦτα κατάγουσι τὴν ψυχὴν εἰς ἀπώλειαν, οὐκ εἰδότες ὅτι διὰ
τούτων
ἐχθροὶ τοῦ Θεοῦ καθεστήκασι.
Διὰ τούτων φανεροί ἐσμεν λοιπὸν ὅτι οὔτε κἂν πρὸς βραχὺ ἀπεταξάμεθα
τῇ
ἔξωθεν πολιτείᾳ, λέγω δὴ τῷ κόσμῳ. Τῷ δοκεῖν γὰρ ἀπεταξάμεθα, τῇ δὲ
ἀλη-
θείᾳ τὰ τοῦ κόσμου φρονοῦμεν καὶ οὐκ ἔστιν ἐν ἡμῖν οὐδεμία ἀπολογία.
Τῷ σχή-
ματι μονάζοντες καὶ τῷ τρόπῳ ὠμοί τινες καὶ ἀπάνθρωποι· τῷ σχήματι
ταπεινοὶ
καὶ τῷ τρόπῳ λοιμοί· τῷ σχήματι εὐλαβεῖς καὶ τῷ τρόπῳ φονεῖς· τῷ
σχήματι
ἀγαπητοὶ καὶ τῷ τρόπῳ ἐχθροί· τῷ σχήματι φιλικοὶ καὶ τῷ τρόπῳ
μισηταί· τῷ
σχήματι ἀσκηταὶ καὶ τῷ τρόπῳ σπόνδυλοι ἀθλητῶν· τῷ σχήματι
νηστευταὶ καὶ
τῷ τρόπῳ πειραταί· τῷ σχήματι σώφρονες καὶ τῇ καρδίᾳ μοιχοί· τῷ
594
σχήματι
ἡσυχασταὶ καὶ τῷ τρόπῳ ῥεμβασταί· τῷ σχήματι πραεῖς καὶ τῷ τρόπῳ
ἀλαζόνες·
τῷ σχήματι παρακλήτορες καὶ τῷ τρόπῳ ὑβρισταί· τῷ σχήματι
σύμβουλοι καὶ τῷ
τρόπῳ διασυρταί· τῷ σχήματι ἀφελεῖς καὶ τῷ τρόπῳ δεινοί· τῷ σχήματι
ἄφθο-
νοι καὶ τῷ τρόπῳ φθονεροί· τῷ σχήματι ἀντιλήπτορες καὶ τῷ τρόπῳ
προδόται.
Εφραίμ Σύρος. Beautitudines aliae, capita viginti Ch. 20, l. 83
μισήσῃς τὰ γήϊνα, καταφρονῶν τῶν προσκαίρων, ἀγαπητέ, τότε δυνήσῃ,

ὡς
ἄριστος πολεμιστής, τὸ βραβεῖον τῆς νίκης λαβεῖν. Ἐπειδὴ γὰρ τὰ γήϊνα
προσέλκουσι πρὸς ἑαυτὰ εἰς τὰ κάτω καὶ τὰ πάθη σκοτοῦσι τοὺς ὀφθαλ-
μοὺς τῆς καρδίας ἐν πολέμῳ, χάριν τούτου νικᾷ ἡμᾶς ἐν πολέμῳ ὁ Πονη-
ρός, τοὺς γηΐνους, πλήρεις ὄντας καὶ τῇ μερίμνῃ τῶν γηΐνων τοῖς πάθεσι
δουλεύοντας. Τὰ γήϊνα γὰρ σήμερον ἀγαπῶμεν πάντες ὁμοῦ, ἀγαπητοί,
καὶ
ἡλοῦται ὁ νοῦς ἡμῶν ἐπὶ τῆς γῆς χάριν τῆς ἡμῶν χαυνότητος. Ἡ ἡμέρα
κέ-
κλικε πρὸς ἑσπέραν. Λοιπόν ἐστιν ὁ χρόνος ἡμῶν, καὶ ἡμεῖς δι' ἡμῶν ἀπι-
στίαν νομίζομεν πρωῒ εἶναι. Ἰδοὺ ἐπὶ θύραις ἐστὶν ἡ βασιλεία τῶν
οὐρανῶν,
ἡμεῖς δὲ περὶ ταύτης οὐδέποτε θέλομεν ἀκροάσασθαι τὰ σημεῖα καὶ
τέρατα,
ἃ ἔλεγεν ὁ Κύριος. Γεγόνασι λοιμοί, σεισμοί, φόβοι τε πόλεμοί τε καὶ
τῶν
ἐθνῶν ἡ κίνησις· ταῦτα πάντα ὥσπερ ὄναρ δοκεῖ ἡμῖν διηγεῖσθαι πρὸς
ἀλλή-
λους· οὐκ ἀκοὴ τούτων πτοεῖ ἡμᾶς, οὐδὲ αὐτὴ ἡ θέα. Οἱ ἐκλεκτοὶ
συνάγον-
ται πρὸ θλίψεως τοῦ μὴ ἰδεῖν τὴν σύγχυσιν καὶ τὴν θλῖψιν τὴν μεγάλην
ἐρ-
χομένην εἰς τὸν κόσμον τὸν ἄδικον. Ὁ ἀμητὸς ἤδη ἤγγικεν εἰς θερισμόν.
Τέλος ἔχει ὁ αἰὼν οὗτος, καὶ Ἄγγελοι κατέχουσι τὰ δρέπανα καὶ τὸ νεῦμα
ἐκδέχονται.
Εφραίμ Σύρος. In aduentum domini (sermo ii) P.191, l. 8

595
Καὶ πολλοὶ πιστεύσουσιν αὐτῷ καὶ δοξάσουσιν αὐτὸν ὡς θεὸν ἰσχυρόν.

Ὅσοι δὲ
ἔχουσι τὸν φόβον τοῦ Θεοῦ ἐν ἑαυτοῖς καὶ τοὺς ὀφθαλμοὺς τῆς καρδίας
πεφωτι-
σμένους, γινώσκουσιν ἀκριβῶς ὅτι οὔτε ὄρος ἐκινήθη ἀπὸ τοῦ ἰδίου
τόπου, οὔτε
νῆσος μετῆλθεν ἀπὸ τῆς θαλάσσης ἐπὶ τῆς γῆς. Ταῦτα δὲ πάντα ἐν τῷ
ἰδίῳ
ὀνόματι ἐπιτελεῖ ὁ Ἀντίχριστος· οὐ καταδέχεται γὰρ ὀνομάσαι τὸ
ἄχραντον
ὄνομα τοῦ Πατρὸς καὶ τοῦ Υἱοῦ καὶ τοῦ Ἁγίου Πνεύματος, ἐπειδὴ
θεομάχος
ἐστὶν καὶ υἱὸς τῆς ἀπωλείας.
Τούτων οὕτως γινομένων καὶ τῶν λαῶν προσκυνούντων αὐτὸν καὶ αἰ-
νούντων ὡς θεόν, ἡμέραν ἐξ ἡμέρας ἀγανακτεῖ ὁ Ὕψιστος ἐν τοῖς
οὐρανοῖς καὶ
ἀποστρέφει τὸ πρόσωπον αὐτοῦ ἀπ' αὐτοῦ, καὶ λοιπὸν γίνονται λιμοὶ
χαλεποί,
λοιμοὶ ἐπιμένοντες, σεισμοὶ ἀκατάπαυστοι, πεῖνα πανταχοῦ, θλῖψις
μεγάλη,
στενοχωρία πανταχοῦ, θάνατοι ἀκατάπαυστοι καὶ φόβος φοβερὸς καὶ
τρόμος
ἀμύθητος. Τότε οἱ οὐρανοὶ οὐκέτι βρέχουσιν, ἡ γῆ οὐκέτι καρποφορεῖ, αἱ
πηγαὶ
ἐκλείπουσιν, οἱ ποταμοὶ ξηραίνονται, βοτάνη οὐκέτι φύεται, χλόη οὐκέτι
ἀνατε-
λεῖ, τὰ δένδρα ἀπὸ ῥιζῶν ψύχονται καὶ οὐκέτι βλαστάνουσιν. Οἱ ἰχθύες
τῆς θα-
λάσσης καὶ τὰ κήτη ἐν αὐτῇ τελευτῶσι, καὶ οὕτως, φησίν, δυσωδίαν
λυμινὴν ἀναπέμπει ἡ θάλασσα καὶ ἦχον φοβερόν, ὥστε ἐκλείπειν καὶ
ἀποθνῄσκειν τοὺς ἀνθρώπους ἀπὸ τοῦ φόβου.
Εφραίμ Σύρος. Modi dei prouidentiae L. 11
Πάντα ἐκ Θεοῦ, καὶ τὰ ἀγαθὰ καὶ τὰ λυπηρὰ καὶ τὰ ἀνάξια. Ἀλλὰ τὰ

μὲν εὐδοκίᾳ, τὰ δὲ οἰκονομίᾳ, τὰ δὲ παραχωρήσει. Καὶ κατ' εὐδοκίαν μέν,
ὅταν κατ' ἀρετὴν πολιτευώμεθα· βούλεται γὰρ ὁ Θεὸς ἀναμαρτήτους

διάγειν
ἡμᾶς, καὶ μετ' εὐσεβείας καὶ ἀρετῆς πολιτεύεσθαι. Κατ' οἰκονομίαν δέ,
ὅταν
σφαλλόμενοι καὶ ἁμαρτάνοντες παιδευώμεθα. Κατὰ παραχώρησιν δέ,
596
ὅταν
μηδὲ παιδευόμενοι ἐπιστρέφωμεν. Εὐδόκησε γὰρ ὁ Θεὸς τὸν ἄνθρωπον
σωθῆναι,
καθὼς καὶ οἱ Ἄγγελοι ἐβόων, λέγοντες· δόξα ἐν ὑψίστοις Θεῷ καὶ ἐπὶ γῆς
εἰ-
ρήνη, ἐν ἀνθρώποις εὐδοκία. Οἰκονομικῶς πάλιν παιδεύει ὁ Θεὸς ἡμᾶς
ἁμαρτά-
νοντας, ἵνα μὴ σὺν τῷ κόσμῳ κατακριθῶμεν, ὡς φησὶν ὁ Ἀπόστολος·
κρινόμενοι
δὲ ὑπὸ Κυρίου παιδευόμεθα, ἵνα μὴ σὺν τῷ κόσμῳ κατακριθῶμεν. Καί,
οὐκ
ἔστι κακία ἐν πόλει, ἣν ὁ Κύριος οὐκ ἐποίησε· τουτέστι λιμοὺς καὶ
λοιμούς, νόσους καὶ σφαγὰς πολέμων· ταῦτα γὰρ πάντα τῆς ἁμαρτίας
εἰσὶν ἀναιρετικά.
Παραχωρεῖ καὶ τελείως ἐγκαταλιμπάνει τοὺς μὴ θέλοντας ἢ
ἀναμαρτήτους διά-
γειν ἢ παιδευομένους μὴ ἐπιστρέφεσθαι, ἀλλ' ἐπὶ τῇ κακίᾳ ἐμμένειν,
καθὼς γέ-
γραπται, ὅτι τετύφλωκεν αὐτῶν τοὺς ὀφθαλμοὺς ὁ Θεὸς καὶ πεπώρωκεν
αὐτῶν
τὴν καρδίαν, καὶ παρέδωκεν αὐτοὺς εἰς ἀδόκιμον νοῦν ποιεῖν τὰ μὴ
καθήκοντα·
τουτέστιν εἴασε διὰ τὸ αὐτεξούσιον. Καί, σκληρύνων σκληρυνῶ τὴν
καρδίαν Φαραώ·
Εφραίμ Σύρος. Ne decipiamur gentilium erroribus P.213, l. 6
Ἀποθέμενοι οὖν τῆς ἑλληνικῆς ἀβελτηρίας τὴν ἄνοιαν, καὶ

ὑπερθαυμάσαντες
τὴν δυναστείαν τοῦ παντοκράτορος Θεοῦ καὶ τὰ θαυμάσια αὐτοῦ, βοᾶτε
μετὰ τοῦ
Προφήτου· μέγας ὁ Κύριος ἡμῶν, καὶ μεγάλη ἡ ἰσχὺς αὐτοῦ, καὶ τῆς
συνέσεως
αὐτοῦ οὐκ ἔστιν ἀριθμός. Αὐτῷ ἡ δόξα εἰς τοὺς αἰῶνας τῶν αἰώνων.
Ἀμήν.
Περὶ τοῦ μὴ ἀπατᾶσθαι ὑπὸ ἑλληνικῆς ἐννοίας
Προσθήσω δὲ καὶ τοῦτο τῷ λόγῳ· τῆς θνήσεως ἀρχομένης ἐν

Κωνσταντι-
νουπόλει, καὶ πολλῶν τελευτώντων, ἰατρός τις ὀνόματι Δόμνος, θεωρῶν
597
πολλοὺς
ἀποθνῄσκοντας, καὶ ἑτέρους φόβῳ πολλῷ συνεχομένους, ἔφη· οὗτοί
εἰσιν οἱ ἀπολλύ-
μενοι βάναυσοι, οἱ τῷ πυρὶ μαχόμενοι, οἱ ἐν τοῖς χαμαὶ κελλίοις τὴν
οἴκησιν ἔχοντες·
οἱ γὰρ ἐν ὕψει οἰκοῦντες, καὶ ἀέρων καθαρῶν καὶ λεπτοτάτων ἐν
ἀπολαύσει γενόμε-
νοι, περιγίνονται τοῦ λοιμοῦ. Ταῦτα ἀπεφήνατο, ἐπειδὴ σπουδὴν εἶχεν
ἐκμανθάνειν
τὰς ἑλληνικὰς ἐννοίας, καὶ ὑπὸ τῶν τοιούτων συμβέβλαπται τὸν νοῦν.
Καὶ ὅμως ὁ
ταῦτα φλυαρήσας μετὰ δύο ἢ τρεῖς ἡμέρας πληγεὶς ὑπὸ τῆς νόσου ἔκειτο
ἡμιθανής·
καὶ παρασκευάζει τοὺς ἰδίους δούλους ἆραι αὐτὸν ἐν τῷ προαστείῳ
αὐτοῦ, ἵνα ἐκεῖ
τελευτήσας ταφῇ. Ἄλλος οὖν ἰατρὸς Μακεδόνιος ὀνόματι, ἰδὼν αὐτὸν
βασταζόμενον
καὶ αἰρόμενον ψυχορραγοῦντα – εἷς ὑπάρχων τῶν ἀκροασαμένων τὴν
ἀδολεσχίαν
αὐτοῦ – ἔφη· οὗτος καὶ καλλίστην οἰκίαν ἔχων καὶ ἀέρος καθαροῦ
ἀπολαύων,
Εφραίμ Σύρος. Ne decipiamur gentilium erroribus P.217, l. 9
οἰκοδομῆσαι θυσιαστήριον τῷ Κυρίῳ καὶ συσχεθῇ ἡ θραῦσις ἐπάνω τοῦ

λαοῦ.
Καὶ εἶπεν Ὀρνά· ἔστωσαν ἅπαντα τῷ κυρίῳ μου τῷ βασιλεῖ, καὶ ποιήσει
τὸ ἀγαθὸν
ἐν ὀφθαλμοῖς αὐτοῦ· ἰδοὺ οἱ βόες εἰς ὁλοκαυτώματα, καὶ οἱ τροχοὶ καὶ τὰ
σκεύη
τῶν βοῶν εἰς ξύλα. Πάντα ἔδωκεν Ὀρνὰ τῷ βασιλεῖ· καὶ εἶπεν Ὀρνὰ πρὸς
τὸν βα-
σιλέα· Κύριος ὁ Θεός σου εὐλογήσαι σε. Καὶ εἶπε βασιλεὺς πρὸς Ὀρνά·
οὐχί, ὅτι
ἀλλ' ἢ κτώμενος κτήσομαι παρὰ σοῦ ἐν ἀλλάγματι, καὶ οὐκ ἀνοίσω τῷ
Θεῷ μου
δωρεὰν ὁλοκαυτώματα. Καὶ ἐκτήσατο Δαυῒδ τὴν ἅλω καὶ τοὺς βόας ἐν
ἀργυρίῳ
πεντήκοντα σίκλων. Καὶ ᾠκοδόμησεν ἐκεῖ Δαυῒδ θυσιαστήριον τῷ
Κυρίῳ, καὶ ἀνή-
νεγκεν ὁλοκαυτώσεις καὶ εἰρηνικάς. Καὶ ἐπήκουσε Κύριος, καὶ ἐπέσκεψε
τὴν γῆν,
598
καὶ συνεσχέθη ἡ θραῦσις ἐπάνωθεν Ἱερουσαλήμ.

Εἴτε οὖν ῥομφαία ἐπαχθῇ, εἴτε λοιμός, εἴτε λιμός, εἴτε θάνατος, εἴτε
ἕτερόν
τι τῶν δοκούντων λυπηρῶν εἶναι, πάντα πρὸς σωφρονισμὸν καὶ
ἐπανόρθωσιν ἐπιφέ-
ρεται τῇ γῇ, καὶ πρὸς τὸ ἐπισυνάξαι τοὺς ἀνθρώπους τὸν ἑαυτῶν νοῦν
πρὸς εὐσέβειαν·
δεῖται γὰρ ἑκάστη γενεὰ παιδείας τῆς ἐπισκέψεως Κυρίου. Εἰ γὰρ καὶ τῶν
φόβων
γινομένων ἀναισθητοῦσί τινες πρὸς τὴν εὐσέβειαν, πῶς οὐχὶ μᾶλλον, εἰ
μὴ ἐγένετο
ἡ ἐπίσκεψις Κυρίου ὁλοτελής, εἰς ἀθεότητα καὶ ἀπώλειαν ἐτρέποντο τὸ
νοῦν;
Severianus Scr. Eccl., Fra.in epistulam i ad Corinthios (in catenis)

P.245,col2, l. 9
πεπλανημένους παρακαλεῖν.
1 Kor 5,9. 13 Τὸ ἔγραψα οὐχ ἑτέρας ἐστὶν
ἐπιστολῆς ἀλλὰ ταύτης, λέγει γάρ·
νῦν δὲ ἔγραψα ὑμῖν. τὸ δὲ
ἐξαρεῖτε τὸν πονηρὸν ἐξ
ὑμῶν αὐτῶν, Μωϋσέως ἐστὶ
φωνὴ ἣν δευτεροῖ Παῦλος.
Μέμνηται ῥήσεως ἐν τῇ παλαιᾷ
κειμένης, δεικνὺς ὅτι οὐ μόνον
αὐτοὶ ὠφελοῦνται ὥσπερ λοιμοῦ
τινος ἀπαλλαγέντες, ἀλλ' οὔτε και-
νοτομία τὸ τοιοῦτον, ἀλλ' ὅτι καὶ
τῷ νομοθέτῃ τοῦτο ἐδόκει, τὸ τοὺς
τοιούτους ἐκτέμνεσθαι.
Nicephorus Gregoras Hist., Historia Romana Vol. 1, p.423, l. 3
νετο τῆς δεήσεως αὐτοῦ καὶ ταχίστην ἐχαρίσατο τὴν ἐπικουρίαν ἡ

πάνθ' ὅσα βούλεται δυναμένη πάναγνος θεοτόκος. (Ε.) Τοιαύτας
γὰρ ἔνδον τῶν βασιλείων αὐτοῦ τὰς δεήσεις τῇ θεοτόκῳ προσφέ-
ροντος, ὁ νέος ἔξωθεν βασιλεὺς συγκαλέσας πάντας τοὺς περὶ αὐ-
τὸν στρατηγοὺς καὶ ταξιάρχους παρεκελεύετο μάλα σφοδρῶς,
μήτε χεῖρα φονεύτριαν, μήτε γλῶσσαν ὑβρίστριαν ἐπενεγκεῖν μήτε
τῷ πάππῳ καὶ βασιλεῖ, μήτε μηδενὶ τῶν ἁπάντων ἑτέρῳ. “οὐ
599
γὰρ ἡμεῖς,” φησὶν, “ἀλλ' ὁ θεὸς ἡμῖν τὰ τοιαῦτα παρέσχετο

τρόπαια. καὶ θεοῦ μὲν βούλησις πάντα κινεῖ· ὑπηρετεῖ δὲ πάντα,
ἀστέρες, ἀὴρ, θάλασσα, γῆ, ἄνθρωποι, κεραυνοὶ, πρηστῆ-
ρες, λοιμοὶ, σεισμοὶ, ὑετοὶ ῥαγδαῖοι, καρπῶν ἀφορίαι, καὶ ὅσα
τούτοις ἑπόμενα, τὰ μὲν πρὸς εὐδαιμονίαν, τὰ δὲ πρὸς κακοδαι-
μονίαν, ἢ μᾶλλον πρὸς παίδευσιν καὶ σωφρονισμόν. ὑπηρέταις
δὴ οὖν ἡμῖν καὶ κολασταῖς τῆς παρούσης χρώμενος παιδεύσεως
δίδωσι νίκας καὶ τρόπαια ταῖς ἡμῶν δεξιαῖς. χρήσεται δ' ἴσως
ἄλλοις αὔριον καθ' ἡμῶν· καὶ ὁποῖοι καὶ ἡμεῖς ἐσόμεθα τοῖς ἐς
τὰς ἡμῶν χεῖρας παραδοθεῖσιν εἰς παίδευσιν, τοιοῦτοι πάντως
ἔσονται καὶ ἡμῖν, οἷς ἡμεῖς παραδοθησόμεθα. ὥστε εἰ μὴ δι'
ἔλεον καὶ οἶκτον συγγενικῶν τε καὶ ὁμοφύλων αἱμάτων, διὰ γοῦν
πρόνοιαν ἡμῶν αὐτῶν φιλανθρωπίᾳ νυνὶ χρήσασθαι βέλτιον, μὴ
βαρυτέρας αὐτοὶ πειραθῶμεν θεομηνίας.” (ϛʹ.)
Theophanes Continuatus, Chronographia (li1-6) P.33, l. 15
τὴν ἄθλιον ἐκείνην ψυχὴν προσεκπυρωθεὶς ὅλην ἐκίνησε κατὰ μὲν

τῶν εὐσεβῶν τὴν ἑαυτοῦ μανίαν, κατὰ δὲ τῶν ἀσεβῶν τὴν θείαν
καὶ δικαίαν ὀργήν. ὁ μὲν γὰρ θεσπίσματι πάντας τοὺς ἀρχιερεῖς
ἐκ τῆς ὑπερορίας μετεπέμπετο, συλαγωγῶν τούτους, τῆς τοῦ πα-
τριάρχου θέας πόρρωθεν καθιστῶν καὶ ἀποκηρύττων αὐτούς, ὡς
τῷ οἰκείῳ βουλήματι πειθηνίους κατεργαζόμενος, πολλοὺς τὴν
καλὴν ἀναιρήσασθαι μαρτυρίαν πεπεικὼς τῷ γε μὴ πεισθῆναι
αὐτῷ.
21 Θεὸς δέ, οἷος τρόπος ἐκείνου οὐ σύντονός τις ἀλλὰ
μακρόθυμος, τὴν ῥομφαίαν ἐστίλβου μέν, οὐκ ἠφίει δέ. νῦν μὲν
γὰρ αὐτοῖς λοιμοὶ καὶ αὐχμοὶ καὶ διάπυροι ἥλιοι, νῦν δὲ σεισμοὶ
καὶ ἀναβρασμοί, καὶ ἄλλοτε φλογὸς οἷα κατὰ τοῦ ἀέρος ἀκοντί-
σεις καὶ ἑτέρωθεν ἐμφύλιοι στάσεις τῶν δεινῶν τὰ ἀκμαιότατα
ἐπεσείοντο. ἀλλ' οὐκ ἦν ἐκείνην ἐπισχεῖν τὴν ψυχήν, συὸς δίκην
κατὰ κρημνοῦ ἐπιβρίσασαν. ἐντεῦθεν ὀψὲ γοῦν καὶ καιρίως πλήτ-
τουσα μάχαιρα παρὰ τοῦ θεοῦ ἐκπεπόρευται, ἵν' ἥλῳ τέως ἧλος
ἐκκρουσθῇ καὶ κακὸν τῷ κακῷ ἰαθῇ. Μιχαὴλ τοῦτο ἦν, ὃς τὴν
φοιδεράτων τότε ἐπειλημμένος ἀρχήν, ἐγκλήματι καθοσιώσεως
ἁλούς, μόγῳ πολλῷ καὶ κόπῳ ἀποτρίψασθαι ἴσχυσεν. ἀλλ'
ἔμελλεν ὑπ' ὀδόντα τοῦτον ἔχων ἀεὶ καθάπερ διαπεπραγμένον
ἱερεῖον δεῖξαι οὐκ εἰς μακράν.
Vitae Oppiani, Vita Oppiani (Vita α) L. 19

600
ζάρβῳ Σεβῆρος ὁ Ῥωμαίων βασιλεύς. ἐπειδὴ δὲ πάντας τοὺς

πολιτευομένους ἀπαντᾶν ἔδει τῷ βασιλεῖ, ἀμελήσαντα τῆς
ἀπαντήσεως Ἀγησίλαον, ὡς δὴ φιλοσόφως ζῶντα καὶ κενο-
δοξίας καταφρονοῦντα, χαλεπήνας ὁ βασιλεὺς ἐξώρισεν εἰς
Μελίτην νῆσον τοῦ Ἀδρίου. οὗ δὴ συνὼν ὁ ποιητὴς τῷ
πατρὶ ἔγραψε ταῦτα τὰ ποιήματα ἀξιολογώτατα ὄντα.
ἐλθὼν δ' εἰς Ῥώμην ἐπ' Ἀντωνίνου τοῦ υἱοῦ Σεβήρου καὶ
παρεξελθὼν αὐτὰ (ὁ γὰρ Σεβῆρος ἐτεθνήκει), ἠξιώθη αἰτεῖν
ὃ ἂν βούλοιτο· ὁ δὲ κάθοδον τῷ πατρὶ ᾔτησεν, ἧς καὶ ἔτυχεν.
ἔλαβε δὲ καὶ ἐπὶ ἑκάστῳ ἔπει ἤτοι στίχῳ χρυσοῦν νόμισμα.
ἐπανελθὼν δ' ἅμα τῷ πατρὶ λοιμοῦ ἐπελθόντος τῇ Ἀναζάρβῳ
μετ' ὀλίγον χρόνον τελευτᾶ. οἱ δὲ πολῖται θάψαντες αὐτὸν
ἄγαλμα πολυτελὲς αὐτῷ ἀνέστησαν καὶ τάδ' ἐνεχάραξαν·
Ὀππιανὸς κλέος εἷλον ἀείδιον, ἀλλά με Μοίρης
βάσκανος ἐξήρπαξε μίτος, κρυερός τ' Ἀΐδης με
καὶ νέον ὄντα κατέσχε, τὸν εὐεπίης ὑποφήτην.
εἰ δὲ πολύν με χρόνον ζωὸν μίμνειν φθόνος αἰνὸς
εἴασ', οὐκ ἄν τίς μοι ἴσον γέρας ἔλλαχε φωτῶν.
Vitae Oppiani, Vita Oppiani (Vita β) L. 31
φησίν “ἀφεῖσθαι βούλομαι τῆς νήσου.” οὐ μόνον δὲ τὸν

πατέρα ἔλαβεν, ἀλλὰ καὶ τοσαῦτα νομίσματα, ὅσους εὑρέθη
ἔχοντα στίχους τὰ ποιήματα. παρὰ τοῦ βασιλέως οὖν τιμη-
θεὶς καὶ ἐν τοῖς ἀρίστοις τῶν ποιητῶν καταταχθείς, λαβὼν
παρὰ τοῦ βασιλέως τὰ δωρηθέντα αὐτῷ χρυσοῖς γράμμασι
τὰ ποιήματα ἔγραψεν. συνέταξε δὲ καὶ ἄλλα ποιήματα θαυ-
μαστά, παῖς ὢν ἔτι, τά τ' Ἰξευτικὰ καὶ Κυνηγετικά, ἑκάτερα ἐν
εʹ βιβλίοις παρὰ μέρος περιλαβών, ἐν τούτοις δὲ μάλιστα διέ-
πρεψεν, ἅτε δὴ περὶ τὴν ἀκμὴν τοῦ φρονεῖν γεγενημένος.
ἐπανῆλθε δ' εἰς τὰ οἰκεῖα μετὰ τοῦ πατρός, εὐθέως δὲ λοι-
μοῦ ἐπελθόντος ἐν τῇ τῶν Κωρυκίων πόλει τριακονταέτης
ὢν τελευτᾶ, καταλιπὼν τοὺς γονεῖς περιόντας. ἠρίον δὲ
θαυμαστὸν αὐτῷ ἡ πόλις ᾠκοδόμησε καὶ ἄγαλμα πολυτελὲς
ἔστησεν, ἐγχαράξασα τάδε·
Ὀππιανὸς κλέος ἔσχον ἀοίδιμον, ἀλλά με Μοιρῶν
βάσκανος ἐξήρπαξε μίτος, κρυερός τ' Ἀΐδας με
καὶ νέον ὄντα κατέσχε, τὸν εὐεπίης ὑποφήτην.
εἰ δὲ πολύν με χρόνον ζωὸν μίμνειν φθόνος αἰνὸς
εἴασ', οὐκ ἄν τίς μοι ἴσον γέρας ἔλλαχε φωτῶν.
601
τέλος.
Vitae Oppiani, Vita Tzetziana (e codd. Laur. gr. 31.3, Ambros. gr. C 222
inf., Vat. gr. 1345) L. 14
κύκλιον ἅπασαν παίδευσιν, μουσικήν τε καὶ γεωμετρίαν, μάλιστα δὲ καὶ

γραμμα-
τικήν. ἤδη δὲ Ὀππιανοῦ περὶ τριάκοντα ἔτη γεγονότος, ἐπεδήμησε τῇ
Ἀναζάρβῳ
Σεβῆρος ὁ τῶν Ῥωμαίων βασιλεύς· ἐπειδὴ δὲ πάντας τοὺς
πολιτευομένους ἀπαντᾶν
ἔδει τῷ βασιλεῖ, ἀμελήσαντα τῆς ἀπαντῆς Ἀγησίλαον, ὡς δὲ φιλοσόφως
ζῶντα καὶ
κενοδοξίας περιφρονοῦντα, χαλεπήνας ὁ βασιλεὺς ἐξώρισεν εἰς Μελίτην
νῆσον τοῦ
Ἀδρίου, οὗ δὴ συνὼν τῷ πατρὶ ὁ ποιητὴς ἔγραψε ταῦτα τὰ ποιήματα
ἀξιολογώ-
τατα ὄντα. ἐπανελθὼν δὲ εἰς Ῥώμην καὶ ἐπ' Ἀντωνίνου τοῦ υἱοῦ Σεβήρου
παρελ-
θὼν αὐτός – ὁ γὰρ Σεβῆρος ἐτεθνήκει – ἠξιώθη λαβεῖν ὃ ἂν βούλοιτο. ὁ
δὲ κάθοδον
τῷ πατρὶ ᾔτησε, τυχὼν δὲ προσέλαβεν ἑκάστου ἔπους χρυσοῦ νόμισμα.
ἐπανελθὼν
δὲ ἅμα τῷ πατρί, λοιμοῦ ἐμπεσόντος τῇ Ἀναζάρβῳ, μετ' ὀλίγον χρόνον
τελευτᾷ,
οἱ δὲ πολῖται θάψαντες αὐτὸν ἄγαλμα αὐτῷ πολυτελὲς ἀνέστησαν καὶ
ἐπέγραψαν·
Ὀππιανὸς κλέος εἷλον ἀοιδέων, ἀλλά με Μοίρης
βάσκανος ἐξήρπαξε μίτος κρυερὸς Ἀΐδης τε,
καὶ νέον ὄντα κατέσχε τὸν εὐεπίης ὑποφήτην.
εἰ δὲ πολύν με χρόνον μίμνειν φθόνος αἰνὸς εἴασεν,
οὐκ ἄν τις ἶσον κλέος ἔλλαχεν ἐν χθονὶ φωτῶν.
ἔγραψε δὲ καὶ ἄλλα ποιήματα λεπτὰ ζήσας ἔτη τριάκοντα. πολὺ δὲ ἔχει τὸ
ἀνθηρὸν
καὶ λεῖον μετὰ τοῦ πυκνοῦ τε καὶ ἁδροῦ, ὅπερ ἐστὶ τὸ δυσχερέστατον,
τυγχάνει
δὲ μάλιστα ἐν ταῖς γνωμολογίαις τε καὶ παραβολαῖς.
602
Anonymus De Philosophia Platonica Phil., Prolegomena philosophiae

Platonicae (fort. auctore Elia, olim sub auctore Olympiodoro) Sec. 5, l.
16
ποιότητος ὄνομα ξένον σοι δόξειεν εἶναι καὶ οὐκ εἰωθός’. δηλοῖ δὲ καὶ
Ἀριστοτέλης ἐν Κατηγορίαις λέγων ‘ποιότητα δὲ λέγω’, εἰπὼν τὸ ‘λέγω’
ἀπ' αὐτοῦ τοῦ θεμένου τοὔνομα· εἰ γὰρ ἦν ἐν καταχρήσει, πάντως ἂν
οὐ ‘λέγω’ ἀλλὰ ‘λέγεται’ εἶπεν, εἴωθεν γὰρ αὐτὸς καὶ ἅπαντες δ' οἱ
παλαιοὶ τοῦτο ποιεῖν. εὗρε δὲ καὶ τὸ τῶν ἀντιπόδων ὄνομα καὶ τὸ τοῦ
μήκους ἀριθμοῦ. πράγματα δ' εὗρεν φυσικὰ ἠθικὰ θεολογικὰ πολιτικά.
φυσικὰ μὲν ὅτι ἔδειξεν τὴν μαγνῆτιν λίθον μὴ ἕλκουσαν τὸν σίδηρον,
ἀλλ' ὅτι ὁ ἀήρ ἐστιν ὁ ὠθῶν αὐτὸν πρὸς αὐτήν. μαθηματικὰ δὲ εὗρεν
τὴν μέσην καλουμένην ἀνάλογον, περὶ ἧς ἐν τῇ Ἀποδεικτικῇ λόγον
ἐποιησάμεθα. λοιμωξάντων γὰρ τῶν Ἀθηναίων ἔπεμψαν ἐν Δέλφοις
χρησόμενοι τί ποιήσαντες παύσαιντο τοῦ λοιμοῦ· ἔχρησεν δὲ αὐτοῖς ὁ
θεὸς διπλασιάσαντας τὸν βωμὸν οὕτως θῦσαι. τυγχάνοντος δὲ τοῦ
βωμοῦ κύβου ἕτερον κύβον ἐπῳκοδόμησαν οἰόμενοι τοῦτο εἶναι τὸ ὑπὸ
τοῦ χρησμοῦ λεγόμενον· εἶθ' ὡς οὐδὲ τοῦτο ποιησάντων ἐπαύσαντο, ἐπὶ
τὸν Πλάτωνα πορευθέντες ἤροντο αὐτὸν τί δέοι ποιεῖν. ὁ δὲ φησὶν ὅτι
’ὀνειδίζει ὑμῖν ὁ θεὸς ὡς ἀπείροις γεωμετρίας’· ἔδειξε γὰρ μὴ ἰδιωτικῶς
τὸ διπλάσιον ἐννοῆσαι, ἀλλ' εὑρεῖν μέσην τινὰ ἀνάλογον καὶ τούτῳ
διπλασιάσαι ταύτην· ὅθεν οὕτω ποιησάντων παραυτίκα ἐπαύσαντο ⟦τὰ⟧
τοῦ λοιμοῦ. εὗρεν δὲ καὶ ἠθικά· τὸ γοῦν μὴ ἐπὶ μισθῷ διδάσκειν, ἠθικὸν
ὄν, πρῶτος εὗρεν. ἀμέλει Πυθαγόρας, καὶ οἱ πρὸ αὐτοῦ ἅπαντες, ἑκατὸν
δραχμὰς χρυσίου λαμβάνων τὴν οἰκείαν μετεδίδου σοφίαν,
Anonymus De Philosophia Platonica Phil., Prolegomena philosophiae

Platonicae (fort. auctore Elia, olim sub auctore Olympiodoro)
Sec. 5, l. 24
τὴν μέσην καλουμένην ἀνάλογον, περὶ ἧς ἐν τῇ Ἀποδεικτικῇ λόγον
ἐποιησάμεθα. λοιμωξάντων γὰρ τῶν Ἀθηναίων ἔπεμψαν ἐν Δέλφοις
χρησόμενοι τί ποιήσαντες παύσαιντο τοῦ λοιμοῦ· ἔχρησεν δὲ αὐτοῖς ὁ
θεὸς διπλασιάσαντας τὸν βωμὸν οὕτως θῦσαι. τυγχάνοντος δὲ τοῦ
βωμοῦ κύβου ἕτερον κύβον ἐπῳκοδόμησαν οἰόμενοι τοῦτο εἶναι τὸ ὑπὸ
τοῦ χρησμοῦ λεγόμενον· εἶθ' ὡς οὐδὲ τοῦτο ποιησάντων ἐπαύσαντο, ἐπὶ
τὸν Πλάτωνα πορευθέντες ἤροντο αὐτὸν τί δέοι ποιεῖν. ὁ δὲ φησὶν ὅτι
’ὀνειδίζει ὑμῖν ὁ θεὸς ὡς ἀπείροις γεωμετρίας’· ἔδειξε γὰρ μὴ ἰδιωτικῶς
τὸ διπλάσιον ἐννοῆσαι, ἀλλ' εὑρεῖν μέσην τινὰ ἀνάλογον καὶ τούτῳ
διπλασιάσαι ταύτην· ὅθεν οὕτω ποιησάντων παραυτίκα ἐπαύσαντο ⟦τὰ⟧
τοῦ λοιμοῦ. εὗρεν δὲ καὶ ἠθικά· τὸ γοῦν μὴ ἐπὶ μισθῷ διδάσκειν, ἠθικὸν
ὄν, πρῶτος εὗρεν. ἀμέλει Πυθαγόρας, καὶ οἱ πρὸ αὐτοῦ ἅπαντες, ἑκατὸν
603
δραχμὰς χρυσίου λαμβάνων τὴν οἰκείαν μετεδίδου σοφίαν, κάπηλος

μᾶλλον λόγων τυγχάνων ἢ φιλόσοφος. ὅθεν καὶ τὸν Τίμαιον ἑπτὰ
ἀργυρίων ὠνησάμενος ἀπὸ τῶν Πυθαγορείων κατὰ μίμησιν αὐτοῦ
ἔγραψεν τὸν διάλογον· ὅθεν καὶ φέρεταί τι ἔπος τοιόνδε·
’πολλῶν ἀργυρίων ὀλίγην ἠλλάξατο μολπήν,
ἔνθεν ἀφορμηθεὶς Τιμαιογραφεῖν ἐπεχείρει’.
εὗρεν δὲ καὶ πολιτικά· τὸ γοῦν τὰς †τηβάδαςκυκλοτερεῖς εἶναι αὐτὸς
πρῶτος ἐφεῦρεν ὡς πολυχωρητοτέρας· δέδεικται γὰρ τοῖς γεωμέτραις
ὅτι πάντων τῶν ἰσοπεριμέτρων χωρίων πολυχωρητότερος τυγχάνει ὁ
Joannes Rhet., Commentarium in Hermogenis librum περὶ ἰδεῶν

6, P.238, l. 2
ὁ δὲ ἀνάπαιστος τὸ ἐναντίον παρὰ τὸ ἀναπαίζειν ἐν ταῖς

ὀρχήσεσι βραχύ τι κατεχομένων τῶν ποδῶν πρὸ τοῦ ἀρθῆ-
ναι εἰς ὕψος, ὃς καὶ δυνάμει σπονδεῖός ἐστι, τὰς βραχείας εἰ
λάβοιμεν συναιρουμένας, καὶ τὴν μακρὰν διῃρημένην· καί
εἰσι πάντες τετράσημοι ἢ τετράχρονοι· ὅθεν εἰ τοῦ δακτυλι-
κοῦ συλλαβὴν ἀφαιρήσειας, ἀναπαιστικὸν ποιεῖς· οἷον ἀπ-
αμειβόμενος προσέφη πόδας ὠκὺς Ἀχιλλεύς· τῷ δὲ ἀναπαι-
στικῷ εἰ προσθείης δακτυλικὸν, ποιήσεις τὸ ἀναπαιστικὸν, ὡς
ὅτ' ἐγὼ τὰ δίκαια λέγων· οἱ δὲ παίωνες ἀπὸ ἔθνους ὠνομάσθη-
σαν· ἢ ἀπὸ τοῦ παίω ἢ παΐω ἢ παύω τὸ θεραπεύω· ᾖδον
γὰρ ὕμνους τούτῳ τῷ μέτρῳ ἐπὶ ἀφέσει λοιμοῦ εἰς Ἀ-
πόλλωνα. Εἰσὶ δὲ τέσσαρες μίαν μακρὰν ἔχοντες περιο-
δεύουσαν, ὁ πρῶτος εἰς τὴν πρώτην καὶ οἱ ἐφεξῆς ὁμοίως·
οἷον Γρηγόριος, Γεώργιος, Θεόδωρος, Θεοφάνης· οἱ δὲ
ἐπίτριτοι, εἰσὶ δὲ πεντάσημοι· οἱ δὲ ἐπίτριτοι ἀπὸ τῆς
ἑαυτῶν ποσότητος ὠνομάσθησαν χρονικῶς· τετρασύλλαβοι
μὲν ὄντες, ἑπτάχρονοι δέ· ἀνὰ μίαν ἔχοντες βραχεῖαν πε-
ριοδεύουσαν τὰς τέσσαρας συλλαβάς; ὁ πρῶτος εἰς τὴν
πρώτην καὶ οἱ ἐφεξῆς ὁμοίως· οἷον Ἰωάννης, Ἡρακλεί-
δης, Δημοσθένης, Κωνσταντῖνος, ἐξ ἀναριθμητικοῦ λό-
γου ὀνομασθέντες· ἐπίτριτος γάρ ἐστιν ἀριθμὸς ὁ ἔχων

6, P.452, l. 27
προσώποις τοὺς πρεσβευτικοὺς ἐποίησε. τὸ γὰρ ὄπα με-

γάλην καὶ νιφάδεσσιν ἐοικότα οὐδὲν ἄλλο δηλοῖ, ἢ ὅτι
604
μέγας μὲν ἦν τῷ μεγαλείῳ, πολὺς δὲ τοῖς ἐνθυμήμα-

σι, διῃρημένος δὲ τοῖς κόμμασι τῆς τραχύτητος καὶ σφο-
δρότητος· ὑπὲρ Ἑλλήνων γὰρ ἀδικηθέντων ἐδημηγόρει·
ἀκμαῖος δὲ ταῖς καταδρομαῖς· τοιαύτη γὰρ ἡ χειμέριος
νιφάς· ἀκλόνητος δὲ τῷ εἴδει καὶ ἀδεής· τοιοῦτος γὰρ ὁ
πρὸς ἑαυτὸν συστρέψας τὸν ὀφθαλμὸν καὶ τὸν νοῦν, τοι-
αῦτά τινα λέγων, ἄσπονδοι ἐστὲ, ὦ Τρῶες, βίαιοι, ἅρ-
παγες, ἀνόσιοι εἰς τοὺς ξένους, ἀσεβεῖς εἰς τὸ θεῖον, ἀ-
γνώμονες εἰς τοὺς εὐεργέτας, λοιμοὶ, φαρμακοὶ, μοιχοὶ,
ἀλάστορες, ἀποτρόπαιοι, μήτε θεοὺς αἰδούμενοι ἢ φο-
βούμενοι, μήτε ἀνθρώπους αἰσχυνόμενοι καὶ τὸ ὅμοια.
οὐ μὴν ἐν τοῖς Φαίαξιν τοιοῦτος· ἀλλὰ τοὐναντίον ἅπαν,
ὅτι καὶ τὰ πρόσωπα καὶ τὰ πράγματα διάφορα.
θʹ. Καὶ τί δεῖ παραδειγμάτων ἄλλων, ἐξὸν
ἀπ' αὐτοῦ γε τοῦτο ἰδεῖν τοῦ ῥήτορος· μεταβαί-
νει ἐφ' ἕτερον παράδειγμα, τὸν Δημοσθένην, καὶ πιστοῦται
τὸν ἑαυτοῦ λόγον καὶ ἀπ' αὐτοῦ, καὶ ὅτι ὁ εἰδὼς καὶ δυ-
νάμενος χρήσασθαι τοῖς οἰκείοις τῶν καιρῶν καὶ τοῖς
προσώποις, οὗτος δεινὸς ῥήτωρ· οὐ δοκεῖ μὲν εἶναι δει
Lexica Segueriana, Anonymus antatticista (e cod. Coislin. 345)

Λ.
Λελάβημαι: ἀντὶ τοῦ εἴλημμαι. Ἡρόδοτος ἕκτῳ καὶ

τετάρτῳ, Εὐριπίδης Βάκχαις.
Λίτρα: ἦν μὲν καὶ νόμισμα Σικελικόν· ὅτι δὲ καὶ ἐπὶ
τοῦ σταθμοῦ, Ἐπίχαρμος Ἐλπίδι ἢ Πλούτῳ.
Λοιμός: οὐκ ἐπὶ τοῦ λοιμικοῦ πάθους, ἀλλ' ἐφ' οὗ ἡ
συνήθεια τάσσει. Δημοσθένης ἐν τῷ κατὰ Ἀριστο-
γείτονος· Οὗτος οὖν αὐτὸν ἐξαιτήσεται, ὁ φαρ-
μακός, ὁ λοιμός.
Λαγγάζει: ἀντὶ τοῦ ἐνδίδωσιν. Ἀντιφάνης Ἀντερώσῃ.
Λαμπρόψυχος: ἀντὶ τοῦ μεγαλόψυχος. Ἀραρὼς Πα-
νὸς γοναῖς.
Lexica Segueriana, Anonymus antatticista (e cod. Coislin. 345)

Λ.
605
Λελάβημαι: ἀντὶ τοῦ εἴλημμαι. Ἡρόδοτος ἕκτῳ καὶ

τετάρτῳ, Εὐριπίδης Βάκχαις.
Λίτρα: ἦν μὲν καὶ νόμισμα Σικελικόν· ὅτι δὲ καὶ ἐπὶ
τοῦ σταθμοῦ, Ἐπίχαρμος Ἐλπίδι ἢ Πλούτῳ.
Λοιμός: οὐκ ἐπὶ τοῦ λοιμικοῦ πάθους, ἀλλ' ἐφ' οὗ ἡ
συνήθεια τάσσει. Δημοσθένης ἐν τῷ κατὰ Ἀριστο-
γείτονος· Οὗτος οὖν αὐτὸν ἐξαιτήσεται, ὁ φαρ-
μακός, ὁ λοιμός.
Λαγγάζει: ἀντὶ τοῦ ἐνδίδωσιν. Ἀντιφάνης Ἀντερώσῃ.
Λαμπρόψυχος: ἀντὶ τοῦ μεγαλόψυχος. Ἀραρὼς Πα-
νὸς γοναῖς.
Lexica Segueriana, De syntacticis (e cod. Coislin. 345)

Alphabetic entry epsilon, p.146, l. 8
τες.” τέτριπται δὲ καὶ μετὰ γενικῆς, ὡς παρὰ Λυκούρ-

γῳ ἐν τῷ περὶ διοικήσεως· “ἐκ τῶν ἱερῶν, ὧν ἡμεῖς
ἐπετροπεύσαμεν.”
Ἐντρυφῶ: δοτικῇ. Σωπάτρου· “τῇ γὰρ συμμαχίᾳ τῇ
παρὰ τοῦ δαίμονος ἐντρυφῶν.”
Εἰσακούω: αἰτιατικῇ. Ἀππιανὸς πρώτῳ· “οὐκ εἰς-
ακουόντων οὐδέτερα Ῥωμαίων.”
Ἐξέδραμεν: γενικῇ. Ἀππιανός· “ἐξέδραμε τοῦ δα-
νειστοῦ.”
Ἐπέλαβεν: αἰτιατικῇ. Ἀππιανὸς δευτέρῳ· “λιμὸς
ὁμοῦ καὶ λοιμὸς ἐπέλαβε Ῥωμαίους.”
Ἐφήδοντο: δοτικῇ. ὁ αὐτὸς ἕκτῳ· “ἐφήδοντό μοι
τῆς ὕβρεως.”
Ἐχθραίνω: αἰτιατικῇ. Ὅμηρος·
... ἵν' ἐχθήρειε γέροντα.

et sapientibus multis (Σb) (recensio aucta e cod. Co
ἀρκτεῦσαι: Λυσίας τὸ καθιερωθῆναι πρὸ γάμων

τὰς παρθένους τῇ Ἀρτέμιδι ἀρκτεύειν ἔλεγε. καὶ γὰρ
606
αἱ ἀρκτευόμεναι παρθένοι [ἄρκτοι] καλοῦνται, ὡς

Εὐριπίδης καὶ Ἀριστοφάνης. καὶ ἄλλως ἀρκτεῦσαι
λέγεται τὸ ὥσπερ ἄριστον ἀφοσιώσασθαι τῇ Ἀρτέμιδι
καὶ θῦσαι. ἐῤῥήθη δὲ ἐκ τοῦ ἄρκτον ποτὲ φανῆναι,
ὡς λόγος, ἐν Πειραιεῖ καὶ πολλοὺς ἀδικεῖν, εἶτα ὑπὸ
νέων τινῶν αὐτὴν ἀναιρεθῆναι, καὶ λοιμὸν ἐπιγενέ-
σθαι, χρῆσαί τε τὸν θεὸν τιμᾷν τὴν Ἄρτεμιν καὶ
θῦσαι κόρην τῇ ἄρκτῳ. τῶν οὖν Ἀθηναίων πράτ-
τειν τὸν χρησμὸν μελετώντων, εἷς τις ἀνὴρ οὐκ εἴα,
αὐτὸς εἰπὼν καταθύσειν. ἔχων οὖν αἶγα, καὶ ὀνομά-
ζων ταύτην θυγατέρα, ἔθυσε λάθρα· καὶ ἐπαύσατο
τὸ πάθος. εἶτα τῶν πολιτῶν διαπιστούντων, ἔφη ὁ
ἀνὴρ ἐπερωτᾷν τὸν θεόν. τὸν δὲ ἂν εἰπόντα θῦσαι
καὶ τὸ λοιπὸν οὕτως ποιεῖν φήσαντος, ἐξεῖπε τὸ λά-
θρα γεγονός. καὶ ἀπὸ τούτου αἱ κόραι πρὸ τοῦ γά-
μου ἀρκτεύειν οὐκ ὤκνουν,
Lexicon Sabbaiticum, Lexicon Sabbaiticum (e cod. Sabbaitico 137)

epsilon, p.57, l. 21
ἐπιβουλῆς τινὰ, τὸ ἔργον ἀφοσιουμένοις ἀκρωτηριάζειν τὸν νεκρὸν,

καὶ τῶν μορίων ὁρμαθὸν ποιήσαντας κρημνάναι κατὰ τοῦ τραχήλου,
διὰ τῶν μασχαλῶν διείροντας. ἀφ' οὗ δὴ καὶ μασχαλίσματα προσηγό-
ρευσαν αὐτά. Σοφοκλῆς ἐν Τρωίλῳ·) “πλήρη μασχαλισμάτων”. εἴρηκε
τὸν μασχαλισμὸν καὶ ἐν Ἠλέκτρᾳ.
(Ἔμβαρος .....) Μένανδρος Ῥαπιζομένῃ· “οὐκ ἔμβαρος εἶ”
..... “ἔμβαρος ἀρχαϊσμὸς οὗτος ῥημάτων”.
(Ἔμβαρός εἰμι, νουνεχὴς, φρόνιμος. ἦν πρότερον ὁ Πειραιεὺς
νῆσος, ὅθεν καὶ τοὔνομα εἴληφεν, ἀπὸ τοῦ διαπερᾶν. οὗ τὰ ἄκρα Μού-
νυχος κατασχὼν Μουνυχίας Ἀρτέμιδος ἱερὸν ἱδρύσατο.) ἄρκτου δὲ γε-
νομένης ἐπ' αὐτῷ καὶ ὑπὸ τῶν Ἀθηναίων ἀναιρεθείσης, λοιμὸς ἐπε-
γένετο, οὗ τὴν ἀπαλλαγὴν ὁ θεὸς ἔχρησεν, ἄν τις τὴν θυγατέρα θύσῃ
τῇ θεῷ. Βάρος δὲ μόνος ὑποσχόμενος ἐπὶ τῷ τὴν ἱερωσύνην αὐτοῦ
τὸ γένος διὰ βίου ἔχειν, κοσμήσας αὐτοῦ τὴν θυγατέρα αὐτὴν μὲν
ἀπέκρυψεν ἐν τῷ αὐτῷ, αἶγα δὲ ἐσθῆτι κοσμήσας ὡς τὴν θυγατέρα
ἔθυσεν. ὅθεν καὶ εἰς παροιμίαν περιέστη. τάττεται δὲ ἐπὶ τῶν παρα-
παιόντων καὶ μεμηνότων.
(Ἐμπέσωσιν ......) “μετέωρον αἴρουσ' αἱ πτέρυγες τὴν ναῦν
–, ἕως ἂν ἐμπέσωσιν εἰς τὸν οὐρανόν”.
(Ἐμπήκτης .....) Κάσιος δὲ Λογγῖνος οὕτως ἀποδίδωσιν·
607
Lexicon Patmense, Lexicon Patmense (= Λέξεις μεθ' ἱστοριῶν ἐκ τῶν

Δημοσθένους καὶ Αἰσχίνου λόγων = Lexicon in Demo P.159, l. 20
[Εἰς τὸν κατὰ Ἀφόβου Αʹ.]
67 Τὴν ἐπωβελίαν ὀφλήσω μνᾶς ἑκατόν. Ἐπωβελία· ἐπιτί-

μιόν τι τοῖς φεύγουσι χρηματικὴν δίκην, παρεχόμενον παρὰ τῶν ἡττη-
θέντων. Ἦν δὲ τό .......
Εἰρεσιώνη· κλάδοι ἐλαίας καὶ δάφνης πρὸ τῶν οἰκιῶν τιθέμενοι, πλή-
ρεις πολλῶν ὡραίων ἀναδεδεμένων. Τοῦτο δὲ λοιμοῦ γενομένου καὶ
χρήσαντος τοῦ θεοῦ ἐποίουν ἐν τῷ Δηλιακῷ· καὶ θαλλὸν μέγαν κοσμή-
σαντες ἁπάντων, ὧν κατ' ἐκείνους τοὺς καιροὺς αἱ ὧραι φέρουσιν, ἀνα-
τιθέναι τῷ Ἀπόλλωνι ἔμπροσθεν τῶν θυρῶν, εἰρεσιώνην ὀνομάσαντας,
ἀπαρχὰς ποιησαμένους τῶν γινομένων πάντων ἐκ τῆς γῆς, ὅτι τὴν
ἀφορίαν ἡμῶν τῆς χώρας ἱκετηρία ἡ παρὰ τῷ Ἀπόλλωνι τεθεῖσα ἔπαυσεν.
Ἑκατόμπεδον· νεὼς τῆς Ἀθηνᾶς οὕτω καλούμενος παρὰ τὸ ἑκατὸν

ποδῶν ἑκάστην εἶναι πλευράν· τὸν αὐτὸν ἔνιοι καὶ Παρθενῶνα καλοῦσι.
Λυκοῦργος ἐν τῷ Κατὰ Κηφισοδότου ὑπὲρ τῶν Δημάδου τιμῶν·

»Περικλῆς δὲ ὁ Σάμον καὶ Εὔβοιαν καὶ Αἴγιναν ἑλὼν, καὶ τὰ
Προπύλαια καὶ τὸ Ὠδεῖον καὶ τὸ Ἑκατόμπεδον οἰκοδομήσας,
Lexica Synonymica, De differentia vocabulorum (= Περὶ διαφορᾶς

λέξεων) (e cod. Vat. gr. 2226, servante litteram α tantum) L. 80
ἑτέρου χρώματος εἰς ἔτερον μεταβάλῃ, ὡς ἡ Νιώβη εἰς λίθον.

21. ἀμφότεροι ἑκάτεροι· ἀμφότεροι μὲν ἐροῦμεν, ὅταν ἐν τῷ αὐτῷ
κατὰ τὸ αὐτὸ πράττουσιν· «ἀμφότεροι τὴν δόκον μίαν οὖσαν φέρου-
σιν». ἑκάτεροι δέ, ἐπειδὰν χωρὶς ἑκάτερος τὸ ἑαυτοῦ πράττῃ, οἷον·
«ἑκάτε-
ρος αὐτῶν ἰδίᾳ μίαν φέρει».
22. ἅμα, ὁμοῦ· τὸ ἅμα χρονικὸν ἐπίρρημα, τὸ ὁμοῦ τοπικόν·
’ἔνθα δ' ἅμ' οἰμωγή ‘ (cf. Hom., Il., IV, 450; VIII, 64).
ἀντὶ «κατὰ τὸν αὐτὸν χρόνον». ἐπὶ τοπικοῦ δέ·
’ὁμοῦ ἐτρεφόμην’ (Hom., Od., XV, 365),
ἀντὶ «ἐν τῷ αὐτῷ τόπῳ». ἔσθ' ὅτε δὲ Ὅμηρος τὸ ὁμοῦ ἐπὶ χρονικοῦ
τάσσει·
(Hom., Il., I, 61), εἰ μὴ ἄρα τις εἴποι καὶ νῦν τὸ ὁμοῦ «ἐν τῷ αὐτῷ τόπῳ»,
οἷον ‘ἐν Τροίᾳ ὅ τε πόλεμος καὶ λοιμὸς δαμᾷ τοὺς Ἀχαιούς’. καὶ ἐκ τοῦ
608
ἐναντίου τὸ ἅμα ἐπὶ τόπου·

’τοὺς ἅμα σοι πάντας πῦρ ἐσθίει’ (Hom., Il., XXIII, 182),
ἐν τῇ αὐτῇ πυρκαιᾷ, εἰ μὴ καὶ νῦν «κατὰ τὸν αὐτὸν χρόνον» ἀκούσοι.
περιεργόρετον δ' ἂν συλλογίσαιτό τις συλληπτικῶς λαμβάνειν τὸ ἅμα
»ἕνεκεν τῶν πολλῶν σκηνομάτων» καὶ οὐ τοπικῶς.
23. ἀμυγδαλῆ περισπωμένως τὸ δένδρον· ἀμυγδάλη παροξυτόνως
σημαίνει τὸν καρπόν. οὕτω Πάμφιλος (fr. 1 Schmidt)· Φιλόξενος (fr. 437
Theod.) δὲ ἀμφότερα οἴεται περισπᾶν.
Lexica Synonymica, De differentia vocabulorum (= Περὶ διαφορᾶς

λέξεων) (e cod. Vat. gr. 2226, servante litteram α tantum) L. 82
κατὰ τὸ αὐτὸ πράττουσιν· «ἀμφότεροι τὴν δόκον μίαν οὖσαν φέρου-

σιν». ἑκάτεροι δέ, ἐπειδὰν χωρὶς ἑκάτερος τὸ ἑαυτοῦ πράττῃ, οἷον·
«ἑκάτε-
ρος αὐτῶν ἰδίᾳ μίαν φέρει».
22. ἅμα, ὁμοῦ· τὸ ἅμα χρονικὸν ἐπίρρημα, τὸ ὁμοῦ τοπικόν·
’ἔνθα δ' ἅμ' οἰμωγή ‘ (cf. Hom., Il., IV, 450; VIII, 64).
ἀντὶ «κατὰ τὸν αὐτὸν χρόνον». ἐπὶ τοπικοῦ δέ·
’ὁμοῦ ἐτρεφόμην’ (Hom., Od., XV, 365),
ἀντὶ «ἐν τῷ αὐτῷ τόπῳ». ἔσθ' ὅτε δὲ Ὅμηρος τὸ ὁμοῦ ἐπὶ χρονικοῦ
τάσσει·
(Hom., Il., I, 61), εἰ μὴ ἄρα τις εἴποι καὶ νῦν τὸ ὁμοῦ «ἐν τῷ αὐτῷ τόπῳ»,
οἷον ‘ἐν Τροίᾳ ὅ τε πόλεμος καὶ λοιμὸς δαμᾷ τοὺς Ἀχαιούς’. καὶ ἐκ τοῦ
ἐναντίου τὸ ἅμα ἐπὶ τόπου·
’τοὺς ἅμα σοι πάντας πῦρ ἐσθίει’ (Hom., Il., XXIII, 182),
ἐν τῇ αὐτῇ πυρκαιᾷ, εἰ μὴ καὶ νῦν «κατὰ τὸν αὐτὸν χρόνον» ἀκούσοι.
περιεργόρετον δ' ἂν συλλογίσαιτό τις συλληπτικῶς λαμβάνειν τὸ ἅμα
»ἕνεκεν τῶν πολλῶν σκηνομάτων» καὶ οὐ τοπικῶς.
Etymologicum Symeonis, Etymologicum Symeonis (α – ἁμωσγέπως)

Vol. 1, p.328, l. 12
ρεσιν – 327, 5 εἰς ξ, ὡς φοινίκη φοῖνιξ, φρίκη φρίξ, κρόκη κρόξ,

πυκνή Πνύξ, τὸ ἐν Ἀθήναις βουλευτήριον· ἔστιν οὖν ἀλκή, ἄρσει
τοῦ η καὶ τροπῇ τοῦ κ εἰς ξ ἄλξ Z127. Et. gen. 522.
ἀλογήσει (Ο 162)· λόγον οὐ ποιήσει· λόγος, ἀλογῶ,
ἀλογήσω. ἰστέον δέ, ὅτι τὸ λέγω ἐν συνθέσει τρέπει τὸ ε εἰς ο
καὶ περισπᾶται, εἰ μὴ ἐν προθέσει συντεθῇ. οἷον ἀλογῶ πολυ-
λογῶ κακολογῶ μακρολογῶ. πρόσκειται «εἰ μὴ ἐν προθέσει
συντεθῇ» διὰ τὸ ἐκλέγω διαλέγω ἐπιλέγω ἀντιλέγω καταλέγω
609
προλέγω· συνηρίθμηται τούτοις καὶ τὸ ἀλέγω, τὸ φροντίζω.

Et. gen. 523.
ἀλοιμός (Soph. Fr. 69)· τὰς χρίσεις – 2 Σοφο-
κλῆς (l. c.)·
μαριεὺς ἀλοιμός,
ἡ ἐπάνω τῆς τοῦ θαλάμου γανώσεως ἐνιεῖσα ἐπάλειψις, καθάπερ
ὡσανεὶ πετάλωσις οὖσα ἐν αὐτῷ· ὡς οὖν λείπω λοιμός, οὕτως
ἀλείφω ἀλοιμός Z122. Et. gen. 524.
ἀλοιτός (Lycophr. 136)· ὁ ἁμαρτωλός· παρὰ τὸ
ἀλιτῶ ἀλιτός. ἢ ὁ ἀνδροφόνος· παρὰ τὸ ἀλοιᾶν, τὸ τύπτειν, ἔνθεν
καὶ πατραλοίας. Et. gen. 525.
Anonymi De Astrologia Dialogus Astrol., De astrologia dialogus (=

Hermippus) (fort. auctore Joanne Catrario) P.10, l. 7
ἔτι τε τὰς τῶν ἀστέρων κατὰ μῆκος καὶ πλάτος

πορείας ἐπίσταται καὶ τὰς περιόδους αὐτῶν ἀριθμεῖ
καὶ ὅ, τι περ ἂν ἀποτελεῖν δύναιντο.
ζʹ Ἐπειδὴ γάρ, ὡς εἴρηται, τὸ σωματικὸν ἀμφίον
περικείμενος οὐκ ἐναργῶς ἀτενίζειν πρός τε τὰ γινόμενα
καὶ ἐσόμενα δύναται, ἀλλὰ τὴν ἔνυλον συνεισφέρει
ζωὴν τὴν καὶ τῶν ἀλόγων δεομένην γνώσεων, τὸ ἐλ-
λεῖπον ἐντεῦθεν ἀπὸ τῆς τῶν ἀστέρων φύσεως ἀνε-
πλήρωσε· πρῶτον μὲν ἐνιαυτῶν μέτρα καὶ μηνῶν καὶ
ἡμερῶν καὶ ὡρῶν ταῖς περιόδοις αὐτῶν ὁρισάμενος,
ἔπειτα αὐχμούς τε καὶ ὄμβρους καὶ λοιμοὺς καὶ νόσους
καὶ θανάτους ἐσθ' ὅτε σαφῶς προορώμενος· ἐφ' ᾧ δὴ
καὶ ἡ τῶν ἀπλανῶν σφαῖρα πρὸς δυσμὰς ἀπ' ἀνατολῶν
φέρεται, οἱ δ' ἀστέρες ὑπ' αὐτῆς ἐναντίως, διὰ μὲν
τῆς σφετέρας κινήσεως τὰς ἡμέρας καὶ νύκτας ἡμῖν
ὁριζομένη, διὰ δὲ τῆς τῶν πλανήτων ὑπ' αὐτῆς τοὺς
μῆνας καὶ ἐνιαυτούς, ἔτι δὲ καὶ τὰς τέσσαρας ὥρας,
καθ' ἃς ἑκάστη τῶν εἰρημένων ποιοτήτων τὸ ἑαυτῆς
δείκνυσι. τούτων δὲ τῶν διττῶν καὶ ἐναντίων κινή-
σεων οὐδὲν ἦν ἁτέρα τῆς ἑτέρας ἀπούσης·

610
αίρεσιν οὐκ ἔστι τὸ αἴτιον παρ' αὐτοῖς· ἀλλ' ὅσα λόγῳ

καὶ διανοίᾳ κινεῖται, οἴκοθεν καὶ ἐξ αὐτῶν τὴν κίνησιν
ἔχει, τὸ δὲ τούτων εἰς οὐδὲν ἔτ' ἀναφέρειν ἔστιν. ἐκ
τούτου δή φημι σαφέστατα δείκνυσθαι, ὡς φυσικὸν
μὲν ἐν τῷ παντὶ σύμβαμα ἔνεστιν ἐκ τῆς τῶν ἀστέρων
παρατηρήσεως καὶ ἐπιστήμης εὑρεῖν, τῶν δὲ κατὰ
προαίρεσιν γινομένων οὐδεμία τις γνῶσις ἢ ἐπιστήμη
γένοιτο. λέγω δὲ κατὰ φύσιν μὲν ἐνιαυτῶν εὐφορίας
καὶ τὰς τούτων ὑγιεινὰς καταστάσεις θέρη τε καὶ
χειμῶνας ἀλλήλοις σύμμετρα, παρὰ φύσιν δὲ ὅσα ἔργα
λιμοῦ καὶ λοιμοῦ αὐχμούς τε καὶ ὄμβρους καὶ νόσους
ἐν ζῴοις καὶ προσέτι φθοράς. μάτην οὖν πονοῖεν καὶ
κατατρύχοιντο οἱ δυναστείας ἢ δόξας καὶ γάμους, ἔτι
δὲ πλούτους καὶ νίκας ἐντεῦθεν προειδέναι πειρώμενοι,
ὥσπερ ὅ φασιν ἀπὸ λύκων πτερὰ ζητοῦντες ἢ τὸ ἐκ
τῆς ψάμμου σχοινίον πλέκοντες. τί γὰρ κοινὸν τοῖς
οὐρανίοις πρὸς τὴν ἐπὶ καιροῦ δυναστείαν, εἰ πάντες
παρ' ἐκείνοις ὁμότιμοι; τίς δὲ κοινωνία πρὸς πλοῦτον·
ἅ γε οὐκ εὐθὺς τῇ τοῦ παντὸς συνεισῆλθε γενέσει,
ἀλλὰ χρόνῳ ὕστερον κακοδαιμόνων τινῶν ἀδικίᾳ καὶ
πλεονεξίᾳ χρησαμένων εὑρήματα γέγονε;

τὴν πρὸς τὰ ἐπίγεια σημαίνει συμπάθειαν. ὃ γὰρ ἐν

ζῴοις θάνατος, τοῦτ' οἶμαι ἔκλειψις παρ' αὐτῇ, καὶ ὃ
νόσος, τοῦτο τοῦ φωτὸς μείωσις. εἰ δὲ ταχέως ἐπανα-
σώζει τὸ φῶς, διὰ τοῦτο καὶ πλέον ὕλης ἀφίσταται
καὶ μᾶλλον ἐκείνων νοερᾶς οὐσίας μετείληφε. καὶ τὸ
ἀκριβῶς δὲ ἀμφοῖν τοὺς κύκλους ἡρμόσθαι τάχα μὲν
ἂν καὶ ἄλλον τινὰ λόγον ἀπορρητότερον ἔχοι, δηλοῖ
δ' οὖν, ὡς ἡ ἕνωσις αὐτῶν καὶ συνάφεια συνίστησι
καὶ διεξάγει τὰ περὶ γῆν. οἱ μὲν οὖν τόποι, ἐν οἷς
τὸ τῆς ἐκλείψεως πάθος ὑφίσταται, βλαβεροὶ καθάπαξ
εἰσίν· ἐὰν δὲ καὶ ἐν αὐτοῖς τύχῃ ἐκλείπουσα, λοιμοὺς
καὶ αὐχμοὺς καὶ νόσους καὶ θανάτους παρὰ φύσιν καὶ
πόλεων ἀναστάσεις καὶ δυναστῶν ὀλέθρους σημαίνει,
καθ' ὁποῖά ποτ' ἂν ᾖ κλίματα· ὅπου δὲ πλέον τούτων
ἀφίσταται, οὐκ ὀλίγα δοκοίη λυσιτελεῖν. ἀλλ' ἵνα μὴ
κατὰ παντὸς χρόνου ἐν ἑνὶ τόπῳ μένοντες ἀμέθεκτον
611
τὴν βλάβην παρέχωσι, διὰ τοῦτο ἰδίαν τινὰ καὶ οὗτοι

ἐπὶ τὰ ἡγούμενα πεποίηνται κίνησιν, ὅπως τοὺς τόπους
ἀμείβοντες ἐπίσης καὶ κατὰ τὰς οἰκήσεις ἀμείβωσι τὴν
ἐνέργειαν.

τὰς πόλεις κατά τε μῆκος καὶ πλάτος, αἵτινες ἐν ἀρχῇ

τῶν μοιρῶν εἰσι τοῦ πλάτους τοῦ κλίματος· εἰ δὲ
κατὰ τὸ μέσον ἐστὶν ὁ ἀστήρ, τὰς πόλεις αὖθις τὰς
ἐν τῷ μέσῳ τῶν μοιρῶν τοῦ πλάτους τοῦ κλίματος·
εἰ δὲ κατὰ τὸ τέλος, τὰς ἐν τῷ τέλει. καὶ οὕτω καὶ
τὰς ἐκλείψεις ἡλίου τε καὶ σελήνης, εἰς ὁποίας τῶν
πόλεων τείνουσι, καλῶς ἂν στοχαζοίμεθα. ταῦτα μὲν
οὖν διὰ βραχέων ὧδε ἡμῖν ὑποτετυπώσθω. πάντως
ὅ γε συνετὸς καὶ ἀγχίνους οὐ μίκρ' ἄττα πρὸς τὸ
μέλλον ἐντεῦθεν θηράσεται, καὶ λοιμοὺς δὲ καὶ αὐχμοὺς
καὶ πόλεων ἀναστάσεις χρόνῳ ὕστερον ἀφιξομένας
ἄριστα ἂν προειδὼς φυλάξαιτο. εἰ δ' ἀνακεκαλυμμένα
τις ταῦτα λέγεσθαί τε καὶ δείκνυσθαι ἀξιοῖ, πρῶτον
μὲν συγχέαι ἂν τὴν τάξιν τῶν μυστηρίων, ἐφ' οἷς
νόμος ἐξεῦρε προκαλύμματα καὶ προσκήνια· ἔπειτα, εἰ
ῥᾳδίως οὕτω καὶ ἑτοίμως ἐξέσται οἱ εἰδέναι περὶ τοῦ
μέλλοντος, ἀγύμναστον τὴν ἐπιβολὴν ἕξει καὶ συμβή-
σεται εἰδέναι διϊσχυριζομένῳ κατ' ἄλλον τρόπον οὐχ
ἥκιστα ἀγνοεῖν. ἄλλως τε οὐδ' ὁ δημιουργὸς παντὶ τῷ
βουλομένῳ σαφῆ καὶ προῦπτα ταῦτα ἐξέθετο,
Joannes Antiochenus Hist., Fra.. 1, l. 69
16. Τὸν Μινόταυρον θηρίον μυθεύονται καταθοινώ-

μενον παῖδας Ἀττικούς· στρατηγὸς δὲ ἦν ὁ Μίνως (l. ἦν
Μίνωος), Ταῦρος καλούμενος διὰ τὸ θυμοειδὲς καὶ
τοῦ τρόπου τὸ ἄγριον. Ἐπεὶ δὲ [Μίνως] ἀγῶνα ἐτίθει
ἐπ' Ἀνδρόγεῳ, ὃν ἀπέκτειναν Ἀθηναῖοι, ἐδίδουν αὐτῷ
ἔπαθλα παῖδας Ἀττικοὺς,
ὡς νικῶντι πάντας· ἰσχυρὸς γὰρ ἦν. Ὡς δὲ τοῦ ἀγῶνος
μετείληφε [καὶ] Θησεὺς καὶ ἐνίκησε Μίνωα,
ἐπαύθη τὸ κατὰ τοὺς παῖδας. (17) Ἡρακλῆς εἰς λοι-
μὸν ἐμπεσὼν εἰς πυρὰν ἥλατο. Ἡ μυθευομένη Σκύλλη
612
τριήρης ἦν Τυρρηνῶν ληιζομένων τοὺς παραπλέοντας· αἱ

δὲ Σειρῆνες ἑταῖραι ἐπιβουλεύουσαι τοῖς παραπλέουσι.
(18) Φασί τινες Ὅμηρον καὶ Ἡσίοδον Δαυὶδ συνακμά-
σαι, οἱ δὲ ὀλίγῳ πρότερον, οἱ δὲ μετὰ ταῦτα γενέσθαι.
19. Ξάνθου τοῦ Βοιωτοῦ Θυμοίτην εἰς μονομαχίαν προ-
καλουμένου, μὴ ὑπακούσαντος αὐτοῦ, ὁ Ἀνδροπόμπου
υἱὸς Μέλανθος Πύλιος τὸ ἐκείνου σχῆμα ἀναλαβὼν, ἐμο-
νομάχησε καὶ νενίκηκεν· ὅθεν ἡ τῶν Ἀπατουρίων ἑορτή.
Joannes Antiochenus Hist., Fra.. 151, l. 2
προστατοῦντες ἐξουσίας, μεγίστῳ πλήθει στρατεύσαν-

τες, ὑπὸ τῶν οἰκείων ἐπιβουλευθέντες διεφθάρησαν, οὔπω
τρίτον ἐνιαυτὸν ἐν τῇ προστασίᾳ τῶν κοινῶν διατετελε-
κότες, οὐδέ τι λαμπρὸν ἢ βασιλείας ἄξιον κατειργα-
σμένοι, ἐν μνήμῃ δὲ μόνῃ τῶν βασιλέων γενόμενοι.
Ὅ γε μὴν Αἰμιλιανὸς ἐπιπηδήσας τῇ ἀρχῇ κατὰ τὴν
Σκυθῶν χώραν καὶ τὴν ἐπὶ Ῥώμην ἄφιξιν προθυμού-
μενος, τετάρτῳ μηνὶ τῆς τυραννίδος προδιεφθάρη τε καὶ
ἐκ τῶν ἀνθρώπων ἠφάνισται.
Exc. Salm.: Γάλλου βασιλεύσαντος, ιεʹ ἔτη (μῆνας?) ἐκράτησε
λοιμὸς, κινηθεὶς ἀπὸ Αἰθιοπίας ἕως τῆς δύσεως· μετεδίδοτο δὲ ἀπὸ
ἱματίων καὶ ψιλῆς θέας· καὶ οἱ Σκύθαι περάσαντες τὸν Ἴστρον
ἔλαβον φʹ πόλεις. Τὰ γυναῖκας βουλομένας ἐγκύους γενέσθαι λέγουσι
πίνειν ἀπὸ τοῦ Στρυμόνος ποταμοῦ καὶ κύειν.
Οικουμενική Σύνοδος. Concilium universale Ephesenum anno 431

Tomëvolumëpart 1,1,3, p.47, l. 28
τέρου κράτους συναχθεῖσα ἐν τῆι Ἐφεσίων μητροπόλει. Τὸ μὲν ὑμέτερον

κράτος οὐ
περιεῖδε τὴν ἀληθῆ πίστιν ὑπορυττομένην ὑπὸ τῆς Νεστορίου
διδασκαλίας μετὰ Ἰουδαίων
ὀνειδίζοντος τῶι δεσπότηι Χριστῶι ἃ δι' ἡμᾶς καὶ διὰ τὴν ἡμετέραν
σωτηρίαν ὑπέμεινεν
ἀνθρώπινα πάθη, ἀλλὰ βδελυξαμένη ἡ ὑμῶν εὐσέβεια τοὺς τοιούτους
κατὰ Χριστοῦ λόγους
ἐκ πάσης σχεδὸν τῆς ὑφ' ἥλιον ἡμᾶς συναχθῆναι προσέταξεν ἐν τῆι
Ἐφεσίων μητροπόλει,
παγῆναι τὰ τῶν πατέρων καὶ τῶν ἀποστόλων τῆς εὐσεβείας βουλομένη
δόγματα. ὅθεν
613
συνελθόντες καὶ κοινῆι κρίσει βεβαιώσαντες τὴν ἐκτεθεῖσαν περὶ τούτου

πίστιν παρὰ τῶν
τιη τῶν ἐν Νικαίαι συναχθέντων ἐπὶ τοῦ τῆς μακαρίας μνήμης
Κωνσταντίνου Νεστόριόν τε
καινοτομοῦντα ταύτην τὴν πίστιν κατειληφότες τέχναις λόγων καὶ
ἐπεισάκτοις σοφίσμασι
παραβλάπτοντα τῆς εὐσεβείας τὸ φρόνημα τοῦ ἱερατικοῦ βαθμοῦ
καθείλομεν, καθάπερ τινὰ
λοιμὸν τὸν λόγον αὐτοῦ τὰς ἐκκλησίας ἐπινεμόμενον εἶρξαι βουλόμενοι.
ἀλλ' ἐπειδὴ τινὰς
εὕρομεν καὶ τῶν ἐπισκόπων ἤδη σαλευθέντας καὶ τὰ αὐτοῦ φρονοῦντας
καὶ τῆι ἐκείνου
βλασφημίαι συναπαχθέντας, ἅπαντας τοὺς τὰ αὐτοῦ φρονοῦντας
ἀκοινωνήτους πεποιήκαμεν,
μέχρις ἂν ἀποστάντες τῆς διεφθαρμένης ἐκείνου διδασκαλίας ἐπιγνῶσι
τὴν καθολικὴν καὶ
ἀποστολικὴν πίστιν, ἧι ἄνωθεν ἐπερειδόμενοι ἅπαντες σωιζόμεθα. ἀλλ'
ἡμεῖς μὲν ἐπὶ
διορθώσει τῶν ὑπαχθέντων νῦν ἐν τῆι πλάνηι ὡρίσαμεν ταῦτα, τὴν αὐτῶν
ἐκδεχόμενοι
μεταμέλειαν· αὐτοὶ δέ, τριάκοντα ὄντες τὸν ἀριθμὸν μικρῶι πρός (ἦσαν
γὰρ τινὲς ἐν αὐ-
τοῖς καὶ ἐξ ἑτέρων αἰτιῶν τοῖς κανόσιν ὑπεύθυνοι καὶ προσειληφότες τὸν

πᾶσι τοῖς τοῦ δεσπότου τοῦ ἰδίου κατέστη ἀγαθοῖς· καὶ ὅμως εἰ καὶ
ὠρέχθη τῆς ἐπισκοπῆς,
οὐκ ἄλλως εἰ μὴ δι' ἔργον καλόν, ὡς λέγει ὁ ἀπόστολος, ἐπεθύμησεν.
οὕτως ὁ θεὸς
ἡμῶν καὶ τί βουλόμεθα καὶ διὰ τί, καθορᾶι. τίς ἀμφιβάλλει μὴ δύνασθαι
μᾶλλον πράττειν
τὸν προκαθήμενον ὅπερ ἠδύνατο καὶ ἐποίει ὁ ὑποκείμενος;
Ἐκβέβληται, ἐμισήθη ἐκεῖνος ὁ βλάσφημος· ταύτην τὴν τάξιν ἔχειν οὐκ
ἠδύνατο ἣν
οὗτος εἶχε, τὴν τῶν σωμάτων λέγω ἐπιμέλειαν, ὅς γε ἐπεχείρει τὰς ψυχὰς
τραυματί-
ζειν. ἐγένετο ἡ πτῶσις αὐτοῦ μεγάλη, οὕτως μεγάλη, ὡς καὶ τῆς φαύλης
διδασκαλίας
αὐτοῦ. τοίνυν ἐπειδὴ περὶ τῆς τῶν παρελθόντων διορθώσεως χαίρομεν,
φυλάξασθαι ἡμᾶς
614
χρὴ εἰς τὸ αὖθις ὥστε μὴ δυνηθῆναι ἐπὶ πλεῖον τὰ ἐκκοπέντα βλαστῆσαι.

ἐπικείσθω
οὖν ἡ ὑμετέρα ἀδελφότης· ἐπειδὴ ἐν οἱωιδηποτοῦν τόπωι ὁ λοιμὸς οὗτος
ἐὰν ἦι τοῦ
ἡμετέρου σώματος, ἐκεῖ ἀνάγκη τὰ μέλη συντρίβεσθαι καὶ διὰ τῆς
ἀνεξικακίας ἡμῶν τὰ
πάθη χειρόνως δόξει τῶν προτέρων τρέφεσθαι, ἐγράψαμεν τῆι
φιλανθρωπίαι τῆι βασιλικῆι
ἵν' ἐκ μέσης τῆς ὑγείας μακρότερον ἡ ἀσθένεια ἀπαχθῆι. ἔγνωμεν τοῦτον
εἰς τὴν Ἀν-
τιόχειαν ὑποστρέψαι καὶ ἐκεῖσε αὐτῶι, ὅθεν ἐληλύθει, τοῦ βίου
παρεσχῆσθαι τὴν ἄδειαν.
τῶν ἀκάκων ὄλεθρός ἐστιν οὗτος ὁ περιορισμός. ἴδωμεν ἐπιμελέστερον ὅ
τι ἠδύνατο ἐκεῖσε
τεκεῖν ἅπερ ἐκεῖσε συνελήφθη πρὸ τούτου. οὔκ ἐστι τοὺς γνωρίμους
πεῖσαι δυσχερὲς

ἐστιν ἥνπερ ἡ τοῦ αἰωνίου βασιλέως ἀγάπη παρέσχηται. οὕτως ἡ τοῦ

Ἁβραὰμ πίστις
τῶι κόσμωι διαλάμπει, Δαυὶδ τοῦ βασιλέως ὁ ἄξιος περὶ θεοῦ ζῆλος
αἰώνιος γέγονε· τοὺς
γὰρ ἐχθροὺς τοῦ θεοῦ ἰδίους εἶναι ἐνόμιζεν ἐχθροὺς καὶ ἐμίσει οὓς τῶι
θεῶι μισητοὺς
εὕρισκε. καὶ Ἠλίας ὁ προφήτης τοὺς τὰ ψευδῆ προφητεύοντας οὐκ
ἠρκέσθη ἐλέγξαι,
ἀλλ' οὕτως καὶ εἰς αὐτοὺς ἠθέλησεν ἐκδικῆσαι, ὥστε διώκων αὐτοὺς
ἀπολέσαι, οὓς κατε-
νόει εἰς ἀπώλειαν σπεύδειν τοῦ ἰδίου λαοῦ. ὁμοία σοι μετ' ἐκεῖνον ἡ
δόξα· ἐκεῖνος
τοῖς τὰ ψευδῆ προφητεύουσιν ἀντέστη, σὺ τοῖς τὰ διεστραμμένα
διδάσκουσιν· ἐκεῖνος τοὺς
ψευδομένους εἰς τὸν θεὸν προφήτας ἐδίωξε, σὺ τοὺς περὶ τοῦ Χριστοῦ
τοῦ θεοῦ ἡμῶν
καταγγέλλοντας τὰ ἀσεβῆ ἀπελαύνεις, κἂν δοκῶσιν ἱερεῖς εἶναι· ἐκεῖνος
τῆι κολάσει τούτων
μόνον προσεῖχεν, ἡ ὑμετέρα εὐσέβεια οὐ τὰ ἀσεβῆ κολάζει μόνον, ἀλλὰ
καὶ εὐλαβῆ ἐκδικεῖν
σπουδάζει. οὔτε γὰρ ἤρκει ἀπεληλακέναι τὸν λοιμὸν καὶ τὴν φθορὰν
ἐξεῶσαι, εἰ μὴ καὶ
615
εἰς ὑγείαν τοὺς νοσήσαντας ἀποκαταστήσειας καὶ ζωτικὴν τοῖς

παραποιηθεῖσιν οὐσίαν
ἐχορήγησας, τοιοῦτον ἐκείνηι τῆι ἐκκλησίαι καθιστῶν ἱερέα, τὸν
ἁγιώτατον φημὶ Μαξιμια-
νόν, ὅς γε πάλαι τούτου ἑαυτὸν ἄξιον τοῦ ἀξιώματος πᾶσι τοῖς γνωρίμοις
ἀπέδειξε. γέν-
νημά τι καὶ ὡσανεὶ τοῦ ἰδίου σώματος μέρος τῆι Ῥωμαίων μαρτυρίαι ἡ
ἐκκλησία ἔχουσα,
ἥτις τοῦτον πάντοτε ἐν τοῖς ἰδίοις ἔσχε καὶ ἠρίθμησε, φέρει τῶν ἰδίων
προγόνων ἔπαθλα,
οἷς ὁσίως προσεκεκόλλητο. οὕτως γὰρ τῶι τῆς εὐλαβοῦς μνήμης Ἀττικῶι
τῶι ὑπὲρ τῆς

τοιούτοις κοινωνοῖς ἐχρήσατο, ἄνευ ἁμαρτίας ἑαυτὸν εἶναι

ὑπολαμβάνων, οὐ κατηξίωσεν
ἐνθυμηθῆναι ὅ τις προφήτης βοᾶι· ποῦ πορευθῶ ἀπὸ τοῦ πνεύματός σου,
καὶ
ἀπὸ τοῦ προσώπου σου ποῦ φύγω; ἐὰν ἀναβῶ εἰς τὸν οὐρανόν, σὺ
ἐκεῖ εἶ· ἐὰν καταβῶ εἰς τὸν ἅιδην, πάρει. ἐκεῖνος βοᾶι ἐλλεῖψαι ἀποφυγὴν
ταῖς ἰδίαις ἁμαρτίαις μήτε ταύτας θεὸν δύνασθαι λαθεῖν· ἐκεῖνος αὐτὸν
ὁμολογεῖ πανταχοῦ
παρεῖναι, ὃν οὗτος ἠγωνίζετο δεῖξαι ἐν τῆι γαστρὶ συλληφθέντα
ἀπολιμπάνεσθαι. ὀψὲ
γοῦν ἐν τοῖς ἱερεῦσι τοῖς ἑαυτοῦ, ὡς πάντοτε, ζῶν τὸ ἓν καὶ ἅγιον πνεῦμα
εἰς πάντας
ἔστησεν ὃ τοῖς πᾶσι βοηθήσηι. οὐδεμία περὶ ἕλκους ἀναφυομένου
ὑπόνοια, ἐπειδὴ ἐπι-
μελῶς ἀφηιρέθη ὅπερ ἡ χεὶρ ἡ πνευματικὴ περιέκοψεν. ἔκβαλε γάρ φησιν
ὁ Σολομών,
ἐκ συνεδρίου λοιμὸν καὶ συνεξελεύσεται αὐτῶι νεῖκος. μεθ' ἑαυτοῦ τὸ
σκάνδαλον τὸ
ἴδιον, ὅπερ ἐπεισήγαγεν, ἀπηνέγκατο, ἐπειδὴ παρ' ὑμῖν ὃ εὕρηκε, τοῦτο
κατέλιπεν. οὐκ
ἠδύνατο λέγοντος τοῦ κυρίου μὴ ἐκριζωθῆναι ἡ φυτεία ἣν οὐκ ἐφύτευσεν
ὁ πατήρ, καὶ ἡ
ἐν ταύτηι πλείονα καρπὸν δοκιμαζομένη φέρειν· ἐφύλαξε τὴν ἄμπελον
τὴν ἰδίαν ὁ κύριος
τοῦ Ἰσραήλ· ἡ ἄμπελος τοῦ Χριστοῦ οἶκος τοῦ Ἰσραήλ ἐστι, καὶ διὰ
τοῦτο οὔκ ἐστι θαυ-
616
μαστὸν εἰ τὸν κλέπτην ὁ οἶκος αὐτοῦ ἐξέφυγεν, οὗ ἀνέγνωμεν μηδὲ

ὑπνοῦν μηδὲ νυστάζειν
τὸν φύλακα. τί ποιεῖ ὁ ἐπίμονος ἀσεβής; τί αὐτῶι ἀπέμεινεν ἐλπίδος καὶ
βοηθείας;
οὐκ ἔχει τόπον συγγνώμης, ὧι γέγραπται ὅτι οὔτε ἐνταῦθα οὔτε εἰς τὸ
μέλλον δυνήσεται
αὐτῶι συγχωρηθῆναι. ταπεινοῦται πᾶς ὑψωθείς, τοὐναντίον δὲ ὕψος
τίκτει ταπεινότης
Χριστιανῶι, ἐπειδὴ τοῦτον αὐτὸς ὁ ἐπ' αὐτὸν ἐπαναπαυόμενος ὑψοῖ.
ἐκείνου διὰ τοῦ
προφήτου ῥήματά εἰσιν οὐκ οἰκήσει ἐν μέσωι τοῦ οἴκου μου ποιῶν
ὑπερηφανίαν, ὃς διὰ
Magica, Papyri magicae Preisendanz number 4, l. 2599
ἔλεξε δ' ἄλγη ταῦτά σε δεδρακέναι ἀπηνῶς·

κτανεῖν γὰρ ἄνθρωπόν σε ἔφη, πιεῖν τὸ δ'
αἷμα τούτου, σάρκας φαγεῖν, μιτρήν τε σὴν
εἶναι τὰ ἔντερα αὐτοῦ, καὶ δέρμα ἔχειν δορῆς
ἅπαν κεἰς τὴν φύσιν σου θεῖναι, πεῖν αἷμα ἱέρακος
πελαγίου, τροφήν τε κάνθαρόν σοι. ὁ Πὰν
δὲ σῶν κατ' ὀμμάτων γονὴν ἀθέμιτον ὦρσε·
ἐκγίνεται κυνοκέφαλος, ὅταν αἱ μηνιαῖαι
καθάρσεις· σὺ δ', Ἀκτιῶφι, κοίρανε, μόνη
τύραννε, κραιπνὴ Τύχη θεῶν καὶ δαιμό-
νων νεβουτοσουαληθ· ιωϊ· ΛΟΙΜΟΥ λαλον
Συριστί· ηταρονκον βυθου πνουσαν· κα-
θινβεραο· εστοχεθ· ορενθα· αμελχερι-
βιουθ· σφνουθι· στίξον πικραῖς τιμωρίαις
τὴν δεῖνα τὴν ἄθεσμον, ἣν πάλιν ἐγώ σοι κατά-
τροπον ἐναντίως ἐλέ[γ]ξω. καλῶ σε, τριπρό-
σωπον θεάν, Μήνην, ἐράσμιον φῶς, Ἑρμῆν
τε καὶ Ἑκάτην ὁμοῦ, ἀρσενόθηλυν ἔρνος,
μουφωρ· Φόρβα, βασίλεια Βριμώ, δεινὴ
καὶ θεσμία καὶ Δαρδανία, πανοπαῖα, δεῦρο,
ιωιη, παρθένε, εἰνοδία καὶ ταυροδρά
Epimerismi, Epimerismi Homerici L. of Iliad 1+source of gloss 53,a, l.

of gloss 1
617
πλεονασμὸν τῆς ει διφθόγγου καὶ ἀπὸ τοῦ φατός φατειός, σημαίνει δὲ τὸν
ὀνομαζόμενον, καὶ ἀπὸ τοῦ ἀρνός ἀρνειός, οὕτως καὶ τοῦτο, καθὼς
προέφη-
μεν, ἀπὸ τοῦ θαμός, σημαίνει δὲ τὸν συνεχῆ, θαμειός καὶ τὸ θηλυκὸν θα-
μειά. Ps Os Oa
Γράφεται δὲ διὰ τῆς ει διφθόγγου διὰ τὸν κανόνα τοῦτον· τὰ ἀπὸ τῶν
εἰς ος διὰ τοῦ ιος γινόμενα, ἡνίκα προπαροξύνονται, Ps Os Oa Et.Gud.
διὰ
τοῦ ι γράφονται, οἷον ὀρθός ὄρθιος, λοῖσθος λοίσθιος, πτολίπορθος
πτολι-
πόρθιος, κάπρος κάπριος, Αἰτωλός Αἰτώλιος, αἰζηός αἰζήϊος, ὅμοιος
ὁμοί-
ϊος, γέλοιος γελοίϊος· ἡνίκα δὲ ὀξύνονται, διὰ τῆς ει διφθόγγου
γράφονται,
οἷον ἀδελφός ἀδελφειός, ἀρνειός, φατειός, οὕτω καὶ θαμειός. Ps Os Oa
ἐννῆμαρ: λοιμός, φησίν, ἐπὶ ἐννέα ἡμέρας κατασχὼν τὸν στρατὸν
τῶν Ἑλλήνων. δεῖ δὲ γινώσκειν ὅτι ὁ ποιητὴς εὐεπιφόρως λέγει τὸν ἐννέα
ἀριθμόν· φησὶ γάρ·
Epimerismi, Epimerismi Homerici L. of Iliad 1+source of gloss 61,b1, l.

of gloss 1
ρισπώμενον· καὶ τὰ ἕτερα δύο, τὸ μὲν ἓν διὰ τῆς αι διφθόγγου, ναίω, τὸ

οἰκῶ, τὸ δὲ ἕτερον διὰ τοῦ α, νάω. G Oa
δαμᾷ: ἐνεστῶτος χρόνου, τρίτου προσώπου, δευτέρας συζυγίας τῶν
περισπωμένων. γέγονε δὲ παρὰ τὸ δέμω, τὸ σημαῖνον τὸ δαμάζω καὶ
κατα-
πονῶ, ὁ ἀόριστος δεύτερος ἔδαμον καὶ ὁ δεύτερος μέλλων δαμῶ καὶ
μετά-
γεται εἰς ἐνεστῶτα καὶ γίνεται δαμῶ δαμᾷς δαμᾷ. Ps Oa Et.Gud. τινὲς
δὲ οὕτως· δαμῶ, δαμάσω, τὸ τρίτον δαμάσει καὶ ἀποβολῇ τῆς σει
συλλαβῆς
δαμᾷ. Et.Gud. Oa
δαμᾷ: ἐνεστῶτος χρόνου, τρίτου προσώπου. δαμῶ· ἐκεῖθεν
δαμᾷ. Os
λοιμός: παρὰ τὸ λείπω ῥῆμα, ὁ μέσος παρακείμενος λέλοιπα καὶ
ἐξ αὐτοῦ λοιπός καὶ τροπῇ τοῦ π εἰς μ λοιμός. Ps
λοιμός: παρὰ τὸ λείπω λέλοιπα λοιμός. Os
μάντιν: ἔστι τι ἡ μαντικὴ διαιρούμενον εἰς εἴδη τρία, εἰς οἰωνοσκο-
πίαν, ἀεροσκοπίαν καὶ τὴν διὰ τῶν ὀνειράτων. | γέγονε δὲ μάντις παρὰ τὸ
618
ματῶ ῥῆμα, ὃ σημαίνει τὸ ζητῶ· ζητητικὸς γὰρ ὁ μάντις τοῦ μέλλοντος.

καὶ
οὐκ ἔστι παρὰ τὴν μανίαν, ὥς τινες ὑπέλαβον (cf. Pl. Phaedr. 244c 2), διὸ
καὶ Ὅμηρος “εὔφρονα” (Α 73) λέγει τὸν μάντιν, τουτέστι φρόνιμον. Ps
Epimerismi, Epimerismi Homerici L. of Iliad 1+source of gloss 61,b1, l.

of gloss 2
οἰκῶ, τὸ δὲ ἕτερον διὰ τοῦ α, νάω. G Oa

δαμᾷ: ἐνεστῶτος χρόνου, τρίτου προσώπου, δευτέρας συζυγίας τῶν
περισπωμένων. γέγονε δὲ παρὰ τὸ δέμω, τὸ σημαῖνον τὸ δαμάζω καὶ
κατα-
πονῶ, ὁ ἀόριστος δεύτερος ἔδαμον καὶ ὁ δεύτερος μέλλων δαμῶ καὶ
μετά-
γεται εἰς ἐνεστῶτα καὶ γίνεται δαμῶ δαμᾷς δαμᾷ. Ps Oa Et.Gud. τινὲς
δὲ οὕτως· δαμῶ, δαμάσω, τὸ τρίτον δαμάσει καὶ ἀποβολῇ τῆς σει
συλλαβῆς
δαμᾷ. Et.Gud. Oa
δαμᾷ: ἐνεστῶτος χρόνου, τρίτου προσώπου. δαμῶ· ἐκεῖθεν
δαμᾷ. Os
λοιμός: παρὰ τὸ λείπω ῥῆμα, ὁ μέσος παρακείμενος λέλοιπα καὶ
ἐξ αὐτοῦ λοιπός καὶ τροπῇ τοῦ π εἰς μ λοιμός. Ps
λοιμός: παρὰ τὸ λείπω λέλοιπα λοιμός. Os
μάντιν: ἔστι τι ἡ μαντικὴ διαιρούμενον εἰς εἴδη τρία, εἰς οἰωνοσκο-
πίαν, ἀεροσκοπίαν καὶ τὴν διὰ τῶν ὀνειράτων. | γέγονε δὲ μάντις παρὰ τὸ
ματῶ ῥῆμα, ὃ σημαίνει τὸ ζητῶ· ζητητικὸς γὰρ ὁ μάντις τοῦ μέλλοντος.

καὶ
οὐκ ἔστι παρὰ τὴν μανίαν, ὥς τινες ὑπέλαβον (cf. Pl. Phaedr. 244c 2), διὸ
καὶ Ὅμηρος “εὔφρονα” (Α 73) λέγει τὸν μάντιν, τουτέστι φρόνιμον. Ps

Os
ἐρείομεν: προείρηται. Os
ἐρείομεν: ἐρείω τὸ θέμα· ἐκ τοῦ ῥῶ ῥείω καὶ ἐρείω. Et.Gud.
ὀνειροπόλον: παρὰ τὸ †ἀναπολεῖν, ὅ ἐστιν ἀναστρέφεσθαι ἐν τοῖς
ὀνείροις.
619
Σχόλια στον Αίλιο Αριστείδη. .Treatise Pan, Jebb pagël.-Hypothesis-

Epigram 119,1, l. 2
σαι. ὁ Θυμοίτης δὲ γεγηρακὼς, καὶ μὴ δυνάμενος ἀγωνίσα-

σθαι Μελάνθῳ τινὶ Μεσσηνίῳ, ἀπογόνῳ τοῦ Νέστορος, παρε-
χώρησε τὴν βασιλείαν ἐπὶ τῷ μονομαχῆσαι. φανέντος δὲ
τοῦ Διονύσου, ἐνεκάλει ὁ Μέλανθος τῷ Ξάνθῳ, ὡς μεθ'
ἑτέρου μαχομένῳ. ἐκείνου δὲ στραφέντος ἐπὶ τῷ ἰδεῖν τὸν
μεθ' ἑαυτοῦ, βαλὼν ἀνεῖλεν· ὅθεν τὰ Ἀπατούρια τὴν ἑορ-
τὴν ἄγουσιν Ἀθηναῖοι. τοῦ δὲ Μελάνθου παῖς γίνεται
Κόδρος. D. προσαγαγεῖν δ'] λέγεται.
Λεὼς δὲ ὅμοια τούτῳ βουλεύσας ἐκστῆναι
τῶν θυγατέρων καὶ οὗτος ἐν τῷ λοιμῷ] λοιμοῦ ποτε κα-
ταλαβόντος τὰς Ἀθήνας, ἔχρησεν ὁ θεὸς, μὴ παύσε-
σθαι τὸ δεινὸν, πρὶν ἂν τῶν πολιτῶν τις τὰ ἑαυτοῦ
τέκνα ἐπιδῷ πρὸς ἀναίρεσιν.

Epigram 123,13, l. 5
ροιμίᾳ. ἔστι δὲ ἡ παροιμία ἐπὶ τῶν Ἀθηναίων, ὅτι τὰ

φεύγοντα διώκουσιν. D.
τούτων] τῶν κατὰ τοὺς Ἐρετριεῖς πρα-
γμάτων. C.
αὐτῶν] τῶν Περσῶν. C.
ὥσπερ ἄλλου τινὸς ἐκ τοῦ πελάγους κα-
κοῦ] ἐπέρχονται τοῖς ἀνθρώποις ἐκ θαλάττης κακὰ, κατα-
κλύσεις, καὶ σεισμοὶ, καὶ κήτη φρικώδη. AC. τινὲς ἱστορι-
κῶς τοῦτο ἐξηγοῦνται, ὡς ἀπὸ τοῦ κήτους τοῦ κατὰ
Τροίας ἀφεθέντος ἐκ θαλάττης, ἢ διὰ τὸν λοιμὸν, ὅν φησι
Θουκυδίδης διὰ τοῦ πελάγους ἐκπεσεῖν πρῶτον εἰς τὸν
Πειραῖα. ἢ ἄλλως· σημαίνει κατακλυσμὸν, ἢ σεισμὸν, ἢ
θύελλαν, ἢ λοιμὸν, καθ' ὃν ἡ νόσος ἡ τῶν Ἀθηναίων
πρῶτον ἥψατο τοῦ Πειραιοῦ. D.
τὸ μέλλον ἀποσκοποῦντες] ἀντὶ τοῦ τὴν
ἀπώλειαν μόνην λογιζόμενοι. τὸ δὲ κάθηντο κατὰ ἀποκο-
πήν ἐστι, παροξυτόνως δὲ ἀναγνωστέον.

620
γμάτων. C.
αὐτῶν] τῶν Περσῶν. C.
ὥσπερ ἄλλου τινὸς ἐκ τοῦ πελάγους κα-
κοῦ] ἐπέρχονται τοῖς ἀνθρώποις ἐκ θαλάττης κακὰ, κατα-
κλύσεις, καὶ σεισμοὶ, καὶ κήτη φρικώδη. AC. τινὲς ἱστορι-
κῶς τοῦτο ἐξηγοῦνται, ὡς ἀπὸ τοῦ κήτους τοῦ κατὰ
Τροίας ἀφεθέντος ἐκ θαλάττης, ἢ διὰ τὸν λοιμὸν, ὅν φησι
Θουκυδίδης διὰ τοῦ πελάγους ἐκπεσεῖν πρῶτον εἰς τὸν
Πειραῖα. ἢ ἄλλως· σημαίνει κατακλυσμὸν, ἢ σεισμὸν, ἢ
θύελλαν, ἢ λοιμὸν, καθ' ὃν ἡ νόσος ἡ τῶν Ἀθηναίων
πρῶτον ἥψατο τοῦ Πειραιοῦ. D.
τὸ μέλλον ἀποσκοποῦντες] ἀντὶ τοῦ τὴν
ἀπώλειαν μόνην λογιζόμενοι. τὸ δὲ κάθηντο κατὰ ἀποκο-
πήν ἐστι, παροξυτόνως δὲ ἀναγνωστέον. D.
ἡ δὲ πόλις πομπὴν ἀγούσῃ προσεῴκει
μᾶλλον ἢ πρὸς ἀγῶνα κοσμουμένῃ] ἔθος γὰρ ἐν ταῖς
πανηγύρεσιν ἕκαστον τῶν στρατιωτῶν, τὸ ἴδιον σχῆμα
φοροῦντα πομπεύειν. κεκοσμημένῃ δὲ ἀντὶ τοῦ καλλωπι-
ζομένη. ὡς ἐπὶ πομπῆς δὲ εἶπε τὴν λέξιν.

ψέλλια] χαλινούς.
στρεπτοὶ] τὰ λεγόμενα μανιάκια. C.
δῶρα τῆς τύχης ἐστὶ] τὸ Δημοσθενικόν. φύσει δ'
ὑπάρχει τὴν τῶν ἀπόντων. D.
στρατηγοὶ] δέκα ἦσαν οἱ στρατηγοί. καθ'
ἑκάστην δὲ ἡμέραν ἀλλήλους διεδέχοντο, καὶ ὁ ἄρχων
κύριος ἐγένετο τοῦ τὴν ἡμέραν στρατεύοντος. κατ' ἐκείνην
οὖν τὴν ἡμέραν, ὅτε οἱ Πέρσαι ἐπέβησαν τῷ Μαραθῶνι,
Μιλτιάδης ἦν ὁ κύριος. D.
τοῦ φίλου παιῶνος] τοῦ συνήθους αὐ-
τοῖς πρὸς θεοὺς ὕμνου. C. οὐ μόνον ἐπὶ ἀφέσει λοιμοῦ
ᾀδόμενος πρὸς Ἀπόλλω ὕμνος παιὰν λέγεται, ἀλλὰ καὶ
ἁπλῶς πᾶς ὁ πρὸς θεοὺς ὕμνος, καὶ ὁ πρὸς ἀνθρώπους.
τινὲς δὲ καὶ ᾆσμα πολεμικὸν ἐνταῦθά φασι τὸν παιᾶνα
νοεῖσθαι. εὕρηται δὲ οὐ μόνον παιὰν παιᾶνος, ἀλλὰ καὶ
παιὼν παιῶνος.
παιών ἐστιν ᾆσμα πολεμικόν. φίλου δὲ λέγει οὐ πᾶσιν
621
ἀνθρώποις, ἀλλὰ μόνοις ἐν Θηβαίοις, τουτέστι τοῦ συν-

ήθους.

Ἀδριανὸν αἰνίττεται τὸν αὐτοκράτορα· οὗτος γὰρ πᾶσιν

ἐδήλωσε τοῖς ἔθνεσιν ὅτι ὁ τιμῶν τὰς Ἀθήνας ἐμὲ τιμᾷ,
καὶ τοσαῦτα περὶ τὴν πόλιν ἐπεδείξατο ὅσα εἰς οὐδεμίαν
ἄλλην. C.
αἷς ἐπεδείκνυντο] πρὸς τὴν πόλιν. C.
θύειν τε ὑπὲρ τῶν Ἑλλήνων τὴν προηρο-
σίαν κελευόντων] ἡ ἱστορία προείρηται (105, 18). AC.
τὴν προηροσίαν] τουτέστι πρὸ τοῦ ἀρότρου καὶ τοῦ
σπόρου. λέγει δὲ τὴν πρὸ τοῦ ἀροτριᾶν θυσίαν, ἣν ποιοῦ-
σιν, ὥστε καλοὺς τοὺς καρποὺς γενέσθαι. ἡ δὲ ἱστορία
τοιαύτη· λοιμοῦ κατασχόντος τοὺς Ἕλληνας, ἔχρησεν ὁ
θεὸς παύσασθαι, εἰ Ἀθηναῖοι εὔξοιντο ὑπὲρ αὐτῶν. ἐλ-
θόντων δὲ πρέσβεων εἰς τὴν Ἀττικὴν πεισθέντες ἔθυσαν
ὑπὲρ αὐτῶν τὴν προηροσίαν, ἀντὶ τοῦ πρώτου ἀρότρου,
καὶ οὕτως ἐπαύσατο ὁ λοιμός. BD.
ἀετόν τε ἐν νεφέλαις αὐτὴν ὁ θεὸς καλεῖ
πρὸς τἄλλα πολίσματα] λέγεται ὁ ἀετὸς βασιλεὺς εἶναι τῶν
ὀρνέων. ὥσπερ οὖν, φησὶν, ὁ ἀετὸς τῶν ἄλλων προέχει
ὀρνέων, οὕτω καὶ ἡ πόλις τῶν Ἀθηναίων τῶν ἄλλων
πόλεων. τοῦτο δέ ἐστι μὲν ἀπὸ χρησμοῦ,

Epigram 196,12, l. 10
θύειν τε ὑπὲρ τῶν Ἑλλήνων τὴν προηρο-

σίαν κελευόντων] ἡ ἱστορία προείρηται (105, 18). AC.
τὴν προηροσίαν] τουτέστι πρὸ τοῦ ἀρότρου καὶ τοῦ
σπόρου. λέγει δὲ τὴν πρὸ τοῦ ἀροτριᾶν θυσίαν, ἣν ποιοῦ-
σιν, ὥστε καλοὺς τοὺς καρποὺς γενέσθαι. ἡ δὲ ἱστορία
τοιαύτη· λοιμοῦ κατασχόντος τοὺς Ἕλληνας, ἔχρησεν ὁ
θεὸς παύσασθαι, εἰ Ἀθηναῖοι εὔξοιντο ὑπὲρ αὐτῶν. ἐλ-
θόντων δὲ πρέσβεων εἰς τὴν Ἀττικὴν πεισθέντες ἔθυσαν
ὑπὲρ αὐτῶν τὴν προηροσίαν, ἀντὶ τοῦ πρώτου ἀρότρου,
καὶ οὕτως ἐπαύσατο ὁ λοιμός. BD.
622
ἀετόν τε ἐν νεφέλαις αὐτὴν ὁ θεὸς καλεῖ

πρὸς τἄλλα πολίσματα] λέγεται ὁ ἀετὸς βασιλεὺς εἶναι τῶν
ὀρνέων. ὥσπερ οὖν, φησὶν, ὁ ἀετὸς τῶν ἄλλων προέχει
ὀρνέων, οὕτω καὶ ἡ πόλις τῶν Ἀθηναίων τῶν ἄλλων
πόλεων. τοῦτο δέ ἐστι μὲν ἀπὸ χρησμοῦ, εἰς δὲ παροι-
μίαν ἦλθεν ἐπὶ τῶν δυσαλώτων· καὶ γὰρ ὁ ἀετὸς ἐν νε-
φέλαις ὢν δυσάλωτός ἐστι. τὸ δὲ τοῦ χρησμοῦ μέρος τοιοῦ-
τον, Εὔδαιμον πτολίεθρον Ἀθηναίης ἀγελείης, ἀετὸς ἐν
νεφέλῃσι πετήσεται ἤματα πάντα.
Σχόλια στον Αίλιο Αριστείδη. .Treatise Tett, Jebb pagël.-Hypothesis-

ἐφλυάρησαν, ὅτε ἔζη ὀφείλει τιμᾶσθαι πολλῷ γε μᾶλλον

καὶ ὑπὲρ τοῦ χρόνου τοῦ μετὰ τὴν τελευτήν· μετὰ πολὺ
γὰρ τοῦ τεθνᾶναι ἐκεῖνον φλυαρεῖν ἤρξατο. ἰατρῷ δὲ χρη-
στῷ παραβάλλει τὸν Περικλέα, διὰ τὸ θεραπεύειν τοῦ δή-
μου τὰ λυμαίνοντα. BD.
μέχρι τούτου τοῦ χρόνου] ἕως τοῦ χρόνου
τῆς ζωῆς τοῦ Περικλέους.
ὥσπερ ἡ Διοτίμα δέκα ἔτη τῆς νόσου δυνηθεῖσα ἀνα-
βαλέσθαι τῇ πόλει] μεῖζον ἐπήγαγε παράδειγμα τὴν Διο-
τίμαν τοῦ ἰατροῦ. αὕτη γὰρ, τελεστικὴ φιλόσοφος οὖσα,
μέλλοντος λοιμοῦ κατασκήψειν τῇ πόλει, σοφίᾳ τινὶ καὶ
ἐπιστήμῃ λέγεται ἀναβολὴν ποιῆσαι τῆς νόσου.

play 715, l. 1
χρόνῳ πολλὰ κακὰ τοῖς ἀνθρώποις γίνηται.

μάσσων] μείζων.] βίοτος] αὐτῶν. ταθῇ] προέλθῃ.
ὑπερσχών] ὑπερβαλλόμενος. ὄλβον] εὐδαιμονίαν. πότμῳ]
τύχῃ. ἕως] μέχρις. βάθος] πέλαγος. πάντα] ὃν βούλει.
ὡς εἰπεῖν ἔπος] ὡς ἐν συντόμῳ λόγῳ περιλαβεῖν καὶ εἰπεῖν
συλλήβδην πάντα, ὡς καὶ παρὰ τῷ Εὐριπίδῃ
οὐκ ἔστιν οὐδὲν δεινὸν ὧδ' εἰπεῖν ἔπος.
λοιμοῦ τις ἦλθε] ταραχὴ, ἐμφύλιος πόλεμος. ἀντὶ τοῦ
φθορὰ εἶπε σκηπτόν· ὡς γὰρ ἐκεῖνος, εἴ τινος ἐπιδράττεται, καίει καὶ
φθείρει καὶ ἀφανίζει, οὕτω καὶ ὁ λοιμός.
τίνι τρόπῳ] διαπεπόρθηται. τις ἦλθε σκηπτὸς] ἤγουν ἐπήλυσις
623
δίκην σκηπτοῦ ἐπιοῦσα. σκηπτὸς] ἀφανισμός. στάσις] μάχη.

τίς δ' ἐμῶν] λέγουσι τὸν Δαρεῖον ἐσχηκέναι παῖδας ζʹ,
Σμέρδιν καὶ ἄλλους διαφόρους ἀπὸ διαφόρων παλλακῶν. τὸν Ξέρξην
δὲ μόνον σχεῖν παῖδα ἐν τῇ βασιλικῇ ἀρχῇ, ὃς καὶ βασιλεὺς ἀνηγο-
ρεύθη. νόμος μὲν γὰρ τοῖς Πέρσαις τὸν πρῶτον υἱὸν τοῦ βασιλέως
ἀναγορεύεσθαι βασιλέα. προετιμήθη δὲ ὁ Ξέρξης, εἰ καὶ ὕστερος ἦν
διὰ τὸ ἐν τῇ βασιλείᾳ γεννηθῆναι. ἑπτὰ οὖν ὄντων τῶν υἱῶν Δαρείου,
Σχόλια στον Αισχύλο. (scholia recentiora)

Play Pers, hypothesis-verse of play 715, l. 3
ὑπερσχών] ὑπερβαλλόμενος. ὄλβον] εὐδαιμονίαν. πότμῳ]

τύχῃ. ἕως] μέχρις.
βάθος] πέλαγος.
πάντα] ὃν βούλει.
ὡς εἰπεῖν ἔπος] ὡς ἐν συντόμῳ λόγῳ περιλαβεῖν καὶ εἰπεῖν
συλλήβδην πάντα, ὡς καὶ παρὰ τῷ Εὐριπίδῃ
οὐκ ἔστιν οὐδὲν δεινὸν ὧδ' εἰπεῖν ἔπος.
λοιμοῦ τις ἦλθε] ταραχὴ, ἐμφύλιος πόλεμος. ἀντὶ τοῦ
φθορὰ εἶπε σκηπτόν· ὡς γὰρ ἐκεῖνος, εἴ τινος ἐπιδράττεται, καίει καὶ
φθείρει καὶ ἀφανίζει, οὕτω καὶ ὁ λοιμός.
τίνι τρόπῳ] διαπεπόρθηται. τις ἦλθε σκηπτὸς] ἤγουν ἐπήλυσις
δίκην σκηπτοῦ ἐπιοῦσα. σκηπτὸς] ἀφανισμός. στάσις] μάχη.
τίς δ' ἐμῶν] λέγουσι τὸν Δαρεῖον ἐσχηκέναι παῖδας ζʹ,
Σμέρδιν καὶ ἄλλους διαφόρους ἀπὸ διαφόρων παλλακῶν. τὸν Ξέρξην
δὲ μόνον σχεῖν παῖδα ἐν τῇ βασιλικῇ ἀρχῇ, ὃς καὶ βασιλεὺς ἀνηγο-
ρεύθη. νόμος μὲν γὰρ τοῖς Πέρσαις τὸν πρῶτον υἱὸν τοῦ βασιλέως
ἀναγορεύεσθαι βασιλέα. προετιμήθη δὲ ὁ Ξέρξης, εἰ καὶ ὕστερος ἦν
διὰ τὸ ἐν τῇ βασιλείᾳ γεννηθῆναι. ἑπτὰ οὖν ὄντων τῶν υἱῶν Δαρείου,
καὶ οὐ τοῦ Ξέρξου, ἄλλου τινὸς προτέρου ὑπάρχοντος τῶν ὅλων, διὰ
τοῦτο καὶ ὁ Δαρεῖος ἠρώτησε· τίς τῶν ἐμῶν υἱῶν ἐστρατηλάτει;

Hypothesis-sch. 717, l. 4
πολλὰ μὲν γὰρ κακὰ ἐκ τῆς θαλάσσης, πολλὰ

δὲ ἐκ τῆς γῆς τοῖς ἀνθρώποις ἐπέρχονται, ἢν ὁ μάσσων
καὶ ὁ μείζων βίοτος ἐκταθῇ πρόσω, ἤγουν ἐν τῷ μακρῷ
τοῦ βίου χρόνῳ. vulgo Dd. V.
ὡς ἐν συντόμῳ λόγῳ περιλαβεῖν καὶ εἰπεῖν
συλλήβδην πάντα. ὡς καὶ παρὰ τῷ Εὐριπίδῃ (Orest.
624
v. 1): ‘οὐκ ἔστιν οὐδὲν δεινὸν ὧδ' εἰπεῖν ἔπος’.

στάσις: ταραχή, ἐμφύλιος πόλεμος. ἀντὶ
δὲ τοῦ φθορὰ εἶπε σκηπτόν· ὡς γὰρ ἐκεῖνος, εἴ τινος
ἐπιδράττεται, καίει καὶ φθείρει καὶ ἀφανίζει, οὕτω καὶ
ὁ λοιμός. vulgo Dd.
Ἡρόδοτος ζʹ φησι Δαρείῳ εἶναι παῖδας, Ἑλ-
λάνικος δὲ ιαʹ. V.
[λέγουσι τὸν Δαρεῖον ἐσχηκέναι παῖδας ζʹ,
Σμέρδιν καὶ ἄλλους διαφόρους ἀπὸ διαφόρων παλλα-
κῶν, τὸν Ξέρξην δὲ μὴ σχεῖν παῖδα ἐν τῇ βασιλικῇ
ἀρχῇ, ὃς καὶ βασιλεὺς ἀνηγορεύθη· νόμος μὲν γὰρ
τοῖς Πέρσαις τὸν πρῶτον υἱὸν τοῦ βασιλέως ἀναγο-
ρεύεσθαι βασιλέα. προετιμήθη δὲ ὁ Ξέρξης, εἰ καὶ
ὕστερος ἦν, διὰ τὸ ἐν τῇ βασιλείᾳ γεννηθῆναι.
Σχόλια στον Αριστοφάνη. Scholia in equites (scholia vetera et recentiora

Triclinii) Argumentum-dramatis personae-sch. sch eq, sec. -verse 729a, l.
4
τοπώλης “ἔξελθε δῆτ' ὦ Δημίδιον φίλτατον”, καὶ αὐτὸς ἀντικολακεύων

φησίν. VEΓΘ
vet ὦ πάτερ] κολακεύων τὸ “πάτερ” ὁ Κλέων εἶπεν. EΓ3
Tr
διὰ τῆς οἰκειότητος τῶν ὀνομάτων τὸν Δῆμον κολακεύει. τὸ δὲ
“πάτερ” εἶπε, ἵνα κἀκεῖνος ὡς περὶ παιδὸς φρονῇ καὶ χαρίσηται αὐτῷ. Lh
Tr Δημίδιον] καὶ αὐτὸς ἀντικολακεύων φησὶν ὑποκοριστικῶς. Lh

vet ἄπιτ'] ἀπέλθετε. Γ2
vet
(I) τὴν εἰρεσιώνην μου: κλάδος ἐλαίας ἐρίοις περιπεπλεγμένος
⟦ἀναδεδεμένος⟧. ἐξήρτηντο δὲ αὐτοῦ ὡραῖα πάντα ἀκρόδρυα. πρὸ δὲ τῶν
θυρῶν ἱστᾶσιν αὐτὴν εἰσέτι καὶ νῦν. ποιοῦσι δὲ τοῦτο κατὰ παλαιόν τι
χρηστή-
ριον. οἱ μὲν γάρ φασιν ὅτι λιμοῦ, οἱ δὲ ὅτι καὶ λοιμοῦ τὴν πᾶσαν
κατασχόντος
οἰκουμένην, χρωμένων τίνα ἂν τρόπον παύσαιτο τὸ δεινόν, τὴν λύσιν
ταύτην
ὁ Πύθιος ἐμαντεύσατο, εἰ προηρόσιον ὑπὲρ ἁπάντων Ἀθηναῖοι θύσειαν.
θυσάντων οὖν τῶν Ἀθηναίων τὸ δεινὸν ἐπαύσατο. καὶ οὕτως ὥσπερ
χαριστήριον
Σχόλια στον Αριστοφάνη. Scholia in equites (scholia vetera et recentiora

625
Triclinii) Argumentum-dramatis personae-sch. sch eq, sec. -verse 729d, l.

7
εἰρεσιῶναι λέγονται, καὶ τούτους πρὸ τῶν θυρῶν κρεμῶσιν. ἐξήρτηντο δὲ

τῶν θάλλων αἱ ὧραι. VEΓΘ
vet τὴν εἰρεσιώνην] τὰ στέμματά μου. EΓ3M
vet Tr κατεσπαράξατε] ὤθουν γὰρ ἀλλήλους. EΓ3MLh
Tr ἱστορία περὶ τῆς εἰρεσιώνης: Πυανεψιῶνι καὶ Θαργηλιῶνι
μηνί, ἤτοι δεκεμβρίῳ καὶ ἰουλίῳ κατὰ Ῥωμαίους, Ἡλίῳ καὶ Ὥραις ἑορτά-
ζουσιν Ἀθηναῖοι. φέρουσι δὲ οἱ παῖδες τότε θάλος ἐλαίας ἐρίοις
περιπεπλεγμένον,
ὅπερ εἰρεσιώνην ἐκάλουν. οἱ δέ φασιν ὅτι στεφάνοις περιεστέφοντο
τοιούτοις,
ἐξήρτηντο δὲ αὐτοῖς πάντα ὡραῖα ἀκρόδρυα, ὧν καὶ μετὰ τὴν θυσίαν πρὸ
τῶν
θυρῶν κρεμῶσι. ποιοῦσι δὲ τοῦτο κατὰ παλαιόν τινα χρησμόν. οἱ μὲν γάρ
φασιν ὅτι λιμοῦ, οἱ δὲ ὅτι καὶ λοιμοῦ πᾶσαν κατασχόντος τὴν

οἰκουμένην,
χρωμένων τίνι ἂν τρόπῳ παύσαιτο τὸ δεινόν, τὴν λύσιν ταύτην ὁ Πύθιος
ἐμαντεύσατο, εἰ προηρόσιον ὑπὲρ ἁπάντων Ἀθηναῖοι θύσειαν. θυσάντων
οὖν
τὸ δεινὸν ἐπαύσατο. καὶ οὕτως ὥσπερ χαριστήριόν τι πανταχόθεν τοῖς
Ἀθη-
ναίοις ἐξέπεμπον πάντες ἄνθρωποι τῶν καρπῶν ἁπάντων τὰς ἀπαρχάς.
ὅτε
δὴ καὶ Ἄβαρίν φασι τὸν Ὑπερβόρειον ἐλθόντα ἐπὶ ἱστορίᾳ τῆς Ἑλλάδος
Ἀπόλλωνι θητεῦσαι καὶ οὕτω συγγράψαι τοὺς χρησμοὺς τοὺς νῦν
καλουμένους Ἀβάριδας.
Σχόλια στον Αριστοφάνη. Scholia in nubes .Argumentum-dramatis

personae-sch. sch nub, verse 44b beta, l. 9
†εἰς τὰ καθαρὰλιμὸς εἰσοι-

κίζεται. Su. οὕτω ζῶσιν οἱ ἀγροῖκοι, οἱ δὲ
ἀστικοὶ τοῦ ἑαυτῶν βίου ἐπιμελοῦν-
ται καὶ οὐδὲν περιττὸν ἐῶσι κεῖ-
σθαι, ὅθεν καὶ καθάριος ὁ βίος τού-
των ἐστίν. ὅθεν καὶ ὑπό τινων ποι-
ητῶν ὀνειδίζονται εἰς πενίαν κωμι-
κῶς, ὡς εὑρίσκεται τοῦ Μενάνδρου
ἔχων οὑτωσί·
626
τὰ γὰρ †καθαρὰ λοιμὸς

εἰσοικίζεται. NM
ἀκόρητος RV: ἀκαλλώπιστος· RVNMatr κορεῖν γὰρ τὸ καλλω-
πίζειν. RV
ἀκόρητος: οἱονεὶ πολὺς καὶ μὴ κορούμενος. Su. I 86, 8
βρύων] αὔξων καὶ τεθηλώς. RMatr
στέμφυλα κυρίως τὰ ἀποπιέσματα τῶν ἐλαῶν. EΘNAMatr περιπτί-
σματα δὲ τὰ ἐκ τῶν σταφυλῶν ἀποπιεζόμενα. εὑρίσκεται δὲ καὶ τὸ
Σχόλια στον Αριστοφάνη. Scholia in ranas .Argumentum-sch. sch ran,

verse 501, l. 11
ὁὐκ Μελίτης μαστιγίας: Ἀντὶ τοῦ, ὁ ἐκ Μελί-

της Ἡρακλῆς. ἐν γὰρ Μελίτῃ δήμῳ τῆς Ἀττικῆς ἐμυήθη
Ἡρακλῆς τὰ μικρὰ μυστήρια. ἔστι δὲ ἐκεῖ καὶ ἱερὸν
Ἡρακλέους. ἐκλήθη δὲ ἀπὸ Μελίτης νύμφης, (ᾗ ἐμίγη
ὁ Ἡρακλῆς). μαστιγίαν δὲ ὡς πρὸς δοῦλον. (παρὰ δὲ
τὴν ὑπόνοιαν σκώπτει, ἐπειδὴ ἐν Μελίτῃ ἐστὶν ἐπιφα-
νέστατον ἱερὸν Ἡρακλέους ἀλεξικάκου, ὁ δὲ Ξανθίας
ἀντιμετείληφε τὴν τοῦ Ἡρακλέους σκευήν. τὸ δὲ τοῦ
Ἡρακλέους ἄγαλμα ἔργον Γελάδου τοῦ Ἀργείου, τοῦ
διδασκάλου Φειδίου. ἡ δὲ ἵδρυσις ἐγένετο κατὰ τὸν μέ-
γαν λοιμόν· ὅθεν καὶ ἐπαύσατο ἡ νόσος, πολλῶν ἀν-
θρώπων ἀπολλυμένων. Ἀπολλώνιος δὲ οὐ κακῶς ὑπο-
νενοῆσθαί φησι τὸ κωμῳδεῖσθαί τινα. ἴσως δὲ ὅτι ἦρχε,
διὰ τοῦτο οὐκ ὠνομάσθη. ἢ ὀλίγον πρότερον [429] εἰ-
ρῆσθαι. Καλλίας γὰρ ὁ Ἱππονίκου ἐν Μελίτῃ ᾤκει.
παρεικάζει δὲ αὐτὸν ἅμα τῷ Ἡρακλεῖ, ἅμα χλευάζων
διὰ τὸ λεοντῇ ἐν ταῖς μάχαις χρῆσθαι, ὡς ἐν τοῖς ὀπίσω
κύσθου λεοντῆν ναυμαχεῖν ἐνημμένον.
Σχόλια στον Αριστοφάνη. Scholia in ranas .Argumentum-sch. sch ran,

verse 501, l. 25
ρῆσθαι. Καλλίας γὰρ ὁ Ἱππονίκου ἐν Μελίτῃ ᾤκει.

παρεικάζει δὲ αὐτὸν ἅμα τῷ Ἡρακλεῖ, ἅμα χλευάζων
διὰ τὸ λεοντῇ ἐν ταῖς μάχαις χρῆσθαι, ὡς ἐν τοῖς ὀπίσω
κύσθου λεοντῆν ναυμαχεῖν ἐνημμένον.
ἐπεὶ εἴ γε ὄντως ἐπὶ τὸν Ἡρακλέα ἀνέφερε, τί μᾶλλον
εἶπε τὸ ἐκ Μελίτης, καὶ μὴ ἐξ ἄλλου δήμου; παντα-
627
χοῦ γὰρ Ἡράκλεια ἐπιφανῆ. σύνηθές τε οὐχ οὕτω λέ-

γειν ἐπὶ θεῶν, οὑκ Μελίτης, ἀλλ' ὁ ἐν Μελίτῃ, ὡς καὶ
Ζεὺς ὁ ἐν Ὀλυμπίᾳ· ἐπὶ δὲ ἀνθρώπων, ἐκ Μελίτης, ἐξ
Οἴου, ἐκ Κοθωκιδῶν. πῶς δὲ καὶ παλαιότερον εἶναι
Ἀριστοφάνους τὸ ἄγαλμα, εἰ ἀκμάζοντος τοῦ λοιμοῦ
ἱδρύθη; σχεδὸν γὰρ μειρακίσκος ἤδη ἥπτετο τῶν ἀγώ-
νων.)
θεράπαινα Περσεφόνης (ᾍδου R.) λέγει ταῦτα
πρὸς τὸν Ξανθίαν ἔχοντα τὴν λεοντῆν. R. V. Θ. θερά-
πων, ὡς δέ τινες φασὶν, δούλη (οἱ δέ φασιν δούλην G.)
Περσεφόνης.
Σχόλια στον Αριστοφάνη. Scholia in plutum (scholia vetera et fort.

recentiora sub auctore Moschopulo)
Argumentum-sch. sch plut, verse 179, l. 48
γουσι δὲ ὅτι ἅμα Ἀλεξάνδρῳ ἀπεδήμησεν εἰς Πέρσας

ἐκ Κορίνθου. ἡ δὲ Λαῒς ἐπισημοτέρα γέγονε τῆς μη-
τρὸς ἐν Κορίνθῳ. ὕστερον δὲ καὶ αὐτὴ ἀπεδήμησεν εἰς
Θεσσαλίαν, ἔνθα Εὐρυλόχου τινὸς ἢ Ἀριστονίκου ἠρά-
σθη, παρ' ᾧ καὶ ἐβίωσε τὸν λοιπὸν χρόνον. αὐτῆς δὲ
πολλοὶ τῶν Θετταλῶν ἠράσθησαν, καὶ τῷ ἔρωτι τὰ
πρόθυρα αὐτῆς οἴνῳ ἔρραινον. καὶ φασὶν, ὅτι ζηλοτυ-
ποῦσαι αἱ Θετταλαὶ γυναῖκες ἐφόνευσαν αὐτὴν ξυλίναις
χελώναις τύπτουσαι ἐν τῷ ἱερῷ τῆς Ἀφροδίτης, πανη-
γύρεως οὔσης, ἐν ᾗ ἄνδρες οὐ παρεγίνοντο. διὸ τούτου
ἕνεκα λοιμὸς κατέλαβε τὴν Θετταλίαν, ἕως ὕστερον
ἱερὸν ἐποίησαν ἀνοσίας Ἀφροδίτης, ἐπειδὴ αἱ γυναῖκες
ἐν τῷ ἱερῷ ἀνόσιον τετολμήκασι φόνον.⟧
ἐρᾷ: Ἔρωτα ἔχει. P.
Φιλωνίδου: Φιλωνίδης ἀνήρ τις ἦν πλούσιος,
οὗτινος ἀμόρφου ὄντος, διὰ τὰ χρήματα ἐρᾷ Λαῒς αὐ-
τοῦ, ἡ ἐν Κορίνθῳ ᾀδομένη πόρνη. P.
ὁ Τιμοθέου δὲ πύργος: (Οὗτος εἰς τοσοῦτον
ἤρθη τύχης, ὥστε καὶ ἐν ὄψει τούτῳ τὴν δαίμονα
φαίνεσθαι. κατασκευάσας δὲ πύργον οὐκ ἀπὸ τύχης
ἔφη κατεσκευακέναι, ἀλλ' ἀπ' ἀνδρείας.

recentiora sub auctore Moschopulo) Argumentum-sch. sch plut, verse
454, l. 4
628
νίκαις οἱ παλαιοὶ ἐποίουν, τοῖχον ἢ λίθον μέγαν ἱστάν-

τες, καὶ γράφοντες ἐν τούτῳ, ἃ κατὰ τῶν ἀντιπάλων
ἔργα δεδράκασιν· ἐκαλεῖτο δὲ τρόπαιον διὰ τὸ ἐπὶ τῇ
τροπῇ τῶν ἐχθρῶν γεγενῆσθαι.⟧ – τρόπαιον: Νίκην.
Dv. ἀναστήσαιτο: Ἐγερεῖ. P. τῶν αὐτῆς τρόπων: Τῶν
κακῶν ἐθῶν, ἃ εἰς τοὺς ἔχοντας αὐτὴν ἐργάζεται. Θ.
Dorvill.
τὸ τυχὸν φθέγγεσθαι. καθάρματα δὲ αὐτούς φη-
σιν ἀντὶ τοῦ εὐτελεστάτους. ἐπὶ αὐτοφώρῳ δὲ, ἐπὶ φανε-
ροῖς ἐλέγχοις συνειλημένοι. V. ⟦ὦ καθάρματε: Καθάρ-
ματα ἐλέγοντο οἱ ἐπὶ καθάρσει λοιμοῦ τινος ἤ τινος
ἑτέρας νόσου θυόμενοι τοῖς θεοῖς. τουτὶ δὲ τὸ ἔθος καὶ
παρὰ Ῥωμαίοις ἐπεκράτησε· λέγεται δὲ καὶ καθαρι-
σμός.⟧ – γρύζειν: Ποσῶς φθέγγεσθαι. καθάρματα:
Βδελύγματα. Dv. P.
ἐπ' αὐτοφώρῳ εἰλημμένω: Φανερῶς, ἐπ' αὐτῷ
τῷ ἔργῳ· κυρίως δὲ ἐπὶ τῶν κλεπτῶν τοῦτο λέγεται· φὼρ
γὰρ ὁ κλέπτης. Θ. φανερῶς ἐπ' αὐτῇ τῇ κλεψίᾳ κρα-
τηθέντες. Dv. ἐπ' αὐτοφώρῳ: Ἐπ' αὐτῷ τῷ κλέμματι.
εἰλημμένω: Κεκρατημένω. P. κρατηθέντες.

recentiora sub auctore Moschopulo) Argumentum-sch. sch plut, verse
636, l. 2
ἔσχε τοὺς ὀφθαλμοὺς, καὶ ἀντὶ τοῦ, λεύκωμα ἐν αὐτοῖς

ἔσχε. ἔχει δὲ τὸ λελάμπρυνται τρίτον πρόσωπον τῶν
ἑνικῶν ὁμόφωνον τῷ τρίτῳ τῶν πληθυντικῶν ὡς τὸ
ἐξήρανται, καὶ κατῄσχυνται, καὶ ὅσα τοιαῦτα. Junt.
ἐξωμμάτωται: Ὠμματώθη, ἀνεῳγμένους ἔχει τοὺς
ὀφθαλμούς. Θ. Dv. ὄμματα ἔλαβεν. λελάμπρυνται
κόρας: Λαμπρὰς τὰς ὄψεις ἔσχε. P. λελάμπρυνται καὶ
ἀντὶ τοῦ καθαρῶς ἔσχε καὶ ἀντὶ τοῦ λευκώματα ἐν αὐ-
τοῖς ἔσχε. Θ.
⟦Ἀσκληπιοῦ παιῶνος: Παιὰν μὲν ὕμνος ἐστὶν
εἰς Ἀπόλλωνα ἐπὶ παύσει λοιμοῦ ᾀδόμενος, ἀλλὰ καὶ
ἐπὶ παύσει πολέμου· πολλάκις δὲ καὶ προσδοκωμένου
δεινοῦ· καὶ παιανίζειν ῥῆμα ἀπὸ τούτου τὸ παιᾶνα
ᾄδειν· καὶ γίνεται ἀπὸ τοῦ παύω, παυὰν, καὶ παιάν.
παιὼν δὲ, ὁ καὶ παιήων, ὁ ἰατρὸς καὶ θεραπευτὴς
τῶν νοσημάτων· καὶ γίνεται ἐκ τοῦ παίω, τὸ θερα-
πεύω, παίων καὶ παιάων, ὡς Μαχάων, καὶ κατὰ τρο-
629
πὴν τοῦ α εἰς η παιήων, καὶ αὖθις κατὰ συγκοπὴν

παιών. Junt., Vict. παιῶνος: Ἰατροῦ.

πάντα τὰ ἀγαθά]. ταύτην δὲ τὴν εἰρεσιώνην πρὸ τῶν

οἰκημάτων ἐτίθεντο οἱ Ἀθηναῖοι καὶ κατ' ἔτος αὐτὴν
ἤλλαττον· εἰώθει δὲ παῖς ἀμφιθαλὴς ἀμφ' αὐτῇ ταῦτα
λέγειν,
εἰρεσιώνη σῦκα φέρει καὶ πίονας ἄρτους
καὶ μέλι ἐν κοτύλῃ καὶ ἔλαιον ἀποψήσασθαι,
καὶ κύλικ' εὔζωρον, ὡς ἂν μεθύουσα καθεύδῃ.)
Ἄλλως. κλάδος ἦν ἐλαίας ἐρίοις πεπλεγμένος· ἐξήρτητο
δὲ αὐτοῦ τὰ ὡραῖα πάντα. ἵστασαν δὲ αὐτὸν πρὸ τῶν
θυρῶν κατὰ παλαιὸν χρηστήριον· οἱ μὲν γάρ φασιν ὅτι
λιμοῦ, οἱ δὲ καὶ ὅτι λοιμοῦ πᾶσαν τὴν γῆν κατασχόν-
τος ὁ θεὸς εἶπε προηροσίαν τῇ Δηοῖ ⟦ὑπὲρ ἁπάντων
θῦσαι θυσίαν⟧ Ἀθηναίους· οὗ ἕνεκα χαριστήρια παν-
ταχόθεν ἐκπέμπουσιν Ἀθήναζε [τῶν καρπῶν τὰς ἀπαρ-
χάς]. – πρὸς ἀποτροπὴν τοῦ λοιμοῦ. τελεῖται δὲ ἡ θυ-
σία αὕτη παρὰ τῶν παίδων τῶν Ἀθηναίων. R. ⟦Ἄλ-
λως. Πυανεψίοις καὶ Θαργηλίοις Ἡλίῳ καὶ Ὥραις
θύουσιν Ἀθηναῖοι· φέρουσι δὲ οἱ παῖδες τὰ προκατει-
λεγμένα ἀκρόδρυα, καὶ ταῦτα πρὸ τῶν θυρῶν κρεμῶσι.
κατά τι δὲ χρηστήριον πρὸς ἀποτροπὴν λιμοῦ ταῦτα
ἐποίουν

εἰρεσιώνη σῦκα φέρει καὶ πίονας ἄρτους

καὶ μέλι ἐν κοτύλῃ καὶ ἔλαιον ἀποψήσασθαι,
καὶ κύλικ' εὔζωρον, ὡς ἂν μεθύουσα καθεύδῃ.)
Ἄλλως. κλάδος ἦν ἐλαίας ἐρίοις πεπλεγμένος· ἐξήρτητο
δὲ αὐτοῦ τὰ ὡραῖα πάντα. ἵστασαν δὲ αὐτὸν πρὸ τῶν
θυρῶν κατὰ παλαιὸν χρηστήριον· οἱ μὲν γάρ φασιν ὅτι
λιμοῦ, οἱ δὲ καὶ ὅτι λοιμοῦ πᾶσαν τὴν γῆν κατασχόν-
τος ὁ θεὸς εἶπε προηροσίαν τῇ Δηοῖ ⟦ὑπὲρ ἁπάντων
630
θῦσαι θυσίαν⟧ Ἀθηναίους· οὗ ἕνεκα χαριστήρια παν-

ταχόθεν ἐκπέμπουσιν Ἀθήναζε [τῶν καρπῶν τὰς ἀπαρ-
χάς]. – πρὸς ἀποτροπὴν τοῦ λοιμοῦ. τελεῖται δὲ ἡ θυ-
σία αὕτη παρὰ τῶν παίδων τῶν Ἀθηναίων. R. ⟦Ἄλ-
λως. Πυανεψίοις καὶ Θαργηλίοις Ἡλίῳ καὶ Ὥραις
θύουσιν Ἀθηναῖοι· φέρουσι δὲ οἱ παῖδες τὰ προκατει-
λεγμένα ἀκρόδρυα, καὶ ταῦτα πρὸ τῶν θυρῶν κρεμῶσι.
κατά τι δὲ χρηστήριον πρὸς ἀποτροπὴν λιμοῦ ταῦτα
ἐποίουν.⟧ – Ἄλλως. στεφανώματα καὶ ἕως τῆς
σήμερον ἔχουσιν οἱ Ἑβραῖοι ἐπάνω τῶν τραπεζῶν.
τῶν καρπῶν τὰς ἀπαρχὰς ἐν καιρῷ τινι ταύταις ἀνε-
κρέμνων, ἐν δὲ ἑτέρῳ ἔκαιον.
Σχόλια στον Αριστοφάνη. Commentarium in plutum (recensio 1)

(scholia recentiora Tzetzae)
Argumentum-dramatis personae-sch. sch plut, verse 179, l. 35
λίαν, καὶ ἐκεῖ τινος Εὐρυλόχου, ὡς

δέ τινες Ἀριστονίκου, ἠράσθη, παρ'
ᾧ καὶ ἐβίωσε τὸν λοιπὸν χρόνον.
αὐτῆς δὲ πολλοὶ τῶν Θετταλῶν
ἠράσθησαν καὶ τῷ ἔρωτι τὰ πρόθυρα
αὐτῆς οἴνῳ ἔρραινον. ζηλοτυπήσασαι
δὲ αἱ θετταλαὶ γυναῖκες ἐφόνευσαν
αὐτὴν ξυλίναις χελώναις τύπτουσαι
ἐν τῷ ἱερῷ Ἀφροδίτης, πανηγύρεως
οὔσης, ἐν ᾖ ἄνδρες οὐ παρεγίνοντο.
διὸ τούτου ἕνεκε λοιμὸς κατέλαβε
τοὺς Θετταλούς, ἕως ὕστερον ἱερὸν
ἐποίησαν ἀνοσίας Ἀφροδίτης, ἐπειδὴ
αἱ γυναῖκες ἐν τῷ ἱερῷ ἀνόσιον
τετολμήκασι φόνον.

(scholia recentiora Tzetzae)
Argumentum-dramatis personae-sch. sch plut, verse 1054, l. 6
ἐστιν, ὡς τοῦ ὅρκου τούτου πρεσβυ-

τικοῦ ὄντος, ἢ οὐ πάντως ἀλλ' ἐν
παιδιᾷ μετ' ἐκπλήξεως φαίνεται καὶ
631
μεγάλης τινὸς ἐμφάσεως χρῆσθαι

τούτῳ.
εἰρεσιώνη κλάδος ἦν ἐλαίας
ἐρίοις πεπλεγμένος· ἐξήρτηται δὲ
αὐτοῦ τὰ ὡραῖα πάντα. ἵστασαν δὲ
αὐτὸν πρὸ τῶν θυρῶν κατὰ παλαιὸν
χρηστήριον. οἱ μὲν γάρ φασιν ὡς
λοιμοῦ πᾶσαν τὴν γῆν κατασχόντος
ὁ θεὸς εἶπε προηροσίαν περὶ ἁπάντων
θυσίαν θῦσαι Ἀθηναίους· οὗ ἕνεκα
χαριστήρια πανταχόθεν ἐκπέμπουσιν
Ἀθήναζε τῶν καρπῶν τὰς ἀπαρχάς.
δέον εἰπεῖν “κάρυα”, εἶπεν
“ὀδόντας”, ὡς πρὸς γραῦν. ἄλλως.
ἀντὶ τοῦ “πόσα ἔχεις κάρυα”.
παιδιὰ γάρ ἐστι τοιαύτη· δραξάμενός
τις κάρυα καὶ ἐκτείνας τὴν χεῖρα
ἐρωτᾷ· “πόσα ἔχω;”

(scholia recentiora Tzetzae) Argumentum-dramatis personae-sch. sch
plut, verse 627, l. 37
ἐπιβουλεύσαντας, ἢ ὅτι τὴν Ἑλένην

ἁρπάσας τοὺς Διοσκόρους στρατεῦ-
σαι καὶ πορθῆσαι τὰς Ἀθήνας
ἐκίνησεν, ἢ καὶ διὰ τὰ ἀμφότερα
κατηγορηθεὶς Λύκῳ τῷ Ἀθηναίῳ
ἐκείνῳ καὶ ὀστρακισθεὶς ἐν Σκύρῳ
νήσῳ Δολόπων ἀναιρεῖται ἢ δόλῳ
τοῦ Λυκομήδους, ὃς ἦν δυναστεύων
Σκύρου, ἢ μόνος ὀλισθήσας καὶ
πεσὼν ἐκ κρημνοῦ. ὕστερον δὲ λιμοῦ
καὶ λοιμοῦ κατασχόντος Ἀθήνας,
χρησμῷ τὰ ὀστᾶ τούτου μόλις
εὑρόντες ἐπὶ Κίμωνος τοῦ στρατηγοῦ
Ἀθήναζε μετατίθενται· καὶ ναὸν
τούτῳ δειμάμενοι, ἐτησίως τὰ Θη-
σεῖα ἑώρταζον ἐν ἰσοθέοις τιμαῖς ἐν
ὀγδόαις μηνὸς ἤτοι τῆς σελήνης καὶ
εὐωχίας ἐποίουν δημοτελεῖς, ἐν αἷς
οἱ μὲν τῆς ἄνω μοίρας ἐτρύφων, οἱ
632
δὲ πένητες μόλις καὶ ζωμοῦ κοίλῳ

ἄρτῳ ἠρύοντο.
Scholia In Callimachum, Diegeseis in Aetia .Fra. 84-85, column col2, l.

2
τὸν Ἀπόλλωνα. Ἦλθες ὅτ' ἐκ Πίσης, Εὐθύκλεες, ἄν-

δρας ἐλέγξας Φη[ς]ὶν Εὐθυκλῆν
τὸν Ὀλυμπιονίκην, πεμφθέν-
τα πρεσβευτὴν καὶ ἀνακάμψαν-
τα οἴκαδε σὺν ἡμιόνο̣ι̣σ̣ ἃ εἰλήφει
δῶρα παρά τινος ξένου, συκο-
φαντηθῆναι ὡς κατὰ τῆς πόλε-
[ως εἰλ]ηφότα· ἐφ' ᾧ κατεψήφ[ισα]ν̣
αἰκίσασθαι [τ]ούτου τὸν ἀνδριάντα. ἐπεὶ δὲ
λοιμ[ὸ]ς ἐπικ̣α̣τ[̣ έ]π̣[ες]εν, ἔγνωσαν οἱ πολῖ-
ται αὐ[το]ῦ παρὰ τοῦ [Ἀ]πόλλωνος ὡς διὰ τὴν
ἀ̣τιμ̣ί̣α̣ν̣ α̣ὐτο̣[ῦ π]ρ̣ο̣σβέβλητ[αι α]ὐτοῖς.
τὸ μὲν ἄγαλμα τ̣[οῦ Εὐ]θυκλ[έο]υς κ̣ατ' ἴσον
τῷ τοῦ Διὸς ἐτ̣[ίμη]σαν
Scholia In Callimachum, Scholia in Hymnos .(scholia ψ ex archetypo)

Hymn 2, sch. 71, l. 2
τῇ τοῦ φόβου ἀνάγκῃ βιασθεὶς φθέγξασθαι διέρρηξε τὴν φλέβα, ἥτις τὴν
ἐκείνου φωνὴν ἐπεῖχε, καὶ οὕτω φωνήεις ἐγένετο καὶ τὴν Κυρήνην
ἔκτισεν,
ὅθεν ἐστὶν ὁ Καλλίμαχος.
κόραξ: ὡς ἀνακείμενος τῷ Ἀπόλλωνι ὁ κόραξ.
ἡμετέροις βασιλεῦσι: τῷ Πτολεμαίῳ.
Βοηδρόμιον: πολέμου ἐπελθόντος τοῖς Ἀθηναίοις ἔχρησεν
αὐτοῖς ὁ θεός, μετὰ βοῆς ἐπιθέσθαι τοῖς πολεμίοις· οἱ δὲ τοῦτο
ποιήσαντες
ἐνίκησαν, ὅθεν Βοηδρόμιος Ἀπόλλων.
Κλάριον: μαντικόν (?).
Καρνεῖον: ἀπὸ Κάρνου τοῦ μάντεως τοῦ ἀναιρεθέντος ὑπὸ
Ἀλήτου, ὃς ἦν τῶν Ἡρακλειδῶν. ὀργισθεὶς οὖν ὁ Ἀπόλλων λοιμὸν
ἐνέβαλλεν.
Οἰδιπόδαο: Οἰδίποδος μὲν Πολυνείκης, οὖ Θέρσανδρος, οὗ
633
Τισαμενός, οὗ Αὐτεσίων, οὗ Θήρας, ὃς ἀπῴκησεν εἰς Θήραν τὴν νῆσον

τὴν νῦν οὕτω κληθεῖσαν.
Ἀριστοτέλης: ὁ αὐτὸς καὶ Βάττος λέγεται. οὖλος δὲ ὁ ὑγιής,
ὡς πρὸς τὴν φωνήν. καὶ γὰρ ὁ δοθεὶς αὐτῷ χρησμὸς τοῦτο παρεμφαίνει·
’Βάττ', ἐπὶ φωνὴν ἦλθες· ἄναξ δέ σε Φοῖβος ἀνώγει | ἐς Λιβύην ἐλθεῖν
μηλοτρόφον οἰκιστῆρα.’ Ἀσβυστίδα δὲ τὴν λευκὴν λέγει παρὰ τὴν
ἄσβεστον. τοιαύτη γὰρ ἡ Λιβύη λευκόγειος.

Σχόλια στον Ευρυπίδη. .Vita-argumentum-sch. sch Ph, sec. 1036, l. 5
μητέρων καὶ τῶν πατέρων διὰ τὴν βοὴν καὶ τὴν λαλιὰν τῆς Σφιγγὸς
τὴν ἰήιον καὶ λοξὴν, παρόσον ὁ ἰήιος ὕμνος τῷ Λοξίᾳ Ἀπόλλωνι ᾄδεται.
ἢ οὕτως· ἐστέναζον ἰάλεμοι τῶν πατέρων καὶ τῶν μητέρων
ἰήιον βοὴν, ἤτοι τὴν θρηνητικήν. τὸ γὰρ ω τὸ σχετλιαστικὸν λέγεται
καὶ ἰώ καὶ ἰή. εὑρίσκεται γὰρ ἐν τοῖς ποιηταῖς οὕτως, ἰὴ ἰή, ὡς τὸ
ἰὼ [καὶ] ἰώ: – A
ἰήιον μέλος: θρηνητικὴν βοήν. ἐπὶ μὲν θρήνων ψιλοῦ-
ται, ἐπὶ δὲ παιάνων δασύνεται: – MTAB
ἐθρήνει θρηνητικὴν βοήν: – MgAg
παιάνιον φωνήν. παιὰν δέ ἐστιν ᾆσμα ᾀδόμενον ἐπὶ καταπαύσει
λοιμοῦ ἢ δεινῶν τινων: – Bi
ὁ δὲ στεναγμὸς βροντῇ ἦν ὅμοιος: – MiAgBi
ἁρπάσειεν, οἷον· ὅταν ἀφαρπάσειεν ἡ Σφίγξ τινα τῶν ἀνδρῶν
ἀπὸ τῆς πόλεως, θρῆνος καὶ βοὴ ἐγίνετο: – MiTAg
Πυθίαις ἀποστολαῖσιν: ἀντὶ τοῦ ὑπὸ Πυθίου ἀπεσταλ-
μένος. κατὰ χρησμὸν γὰρ τούτου ἦλθεν εἰς Θήβας: – MTA
ταῖς τοῦ Ἀπόλλωνος παραπομπαῖς: – MgAg
Οἰδίπους ὁ τλάμων: πυνθανομένῳ γὰρ Οἰδίποδι περὶ τῶν
γονέων ἔχρησεν αὐτῷ ὁ θεὸς ὡς ἀποκτείνας τὸν πατέρα γαμήσει τὴν
μητέρα. διὸ εἰς Θήβας ἦλθεν, οὐκ εἰς Κόρινθον, φοβούμενος μή πως
Πόλυβον φονεύσας γαμήσῃ Μερόπην: –
Σχόλια στον Ευρυπίδη. .Vita-argumentum-sch. sch Med, sec. 264, l. 11
κακὴ δ' ἐς ἀλκήν: ἀντὶ τοῦ ἀσθενής. ὁ δὲ λόγος· πᾶσα

μὲν γυνὴ δειλοτάτη ἐστὶν ἐν τοῖς ἄλλοις ἅπασι καὶ ἀσθενὴς, οὐδὲ ὅσον
γυμνὸν ἰδεῖν ξίφος καρτεροῦσα· ὅταν δὲ εἰς κοίτην ἀδικηθῇ,
τολμηροτάτη
634
γίνεται: – AB
Παρμενίσκος γράφει κατὰ λέξιν οὕτως· ‘ταῖς δὲ Κορινθίαις οὐ βου-
λομέναις ὑπὸ βαρβάρου καὶ φαρμακίδος γυναικὸς ἄρχεσθαι αὐτῇ τε ἐπι-
βουλεῦσαι καὶ τὰ τέκνα αὐτῆς ἀνελεῖν, ἑπτὰ μὲν ἄρσενα, ἑπτὰ δὲ θή-
λεα. [Εὐριπίδης δὲ δυσὶ μόνοις φησὶν αὐτὴν κεχρῆσθαι.] ταῦτα δὲ
διωκόμενα καταφυγεῖν εἰς τὸ τῆς Ἀκραίας Ἥρας ἱερὸν καὶ ἐπὶ τὸ ἱερὸν
καθίσαι. Κορινθίους δὲ αὐτῶν οὐδὲ οὕτως ἀπέχεσθαι, ἀλλ' ἐπὶ τοῦ
βωμοῦ πάντα ταῦτα ἀποσφάξαι. λοιμοῦ δὲ γενομένου εἰς τὴν πόλιν
πολλὰ
σώματα ὑπὸ τῆς νόσου διαφθείρεσθαι. μαντευομένοις δὲ αὐτοῖς χρη-
σμῳδῆσαι τὸν θεὸν ἱλάσκεσθαι τὸ τῶν Μηδείας τέκνων ἄγος. ὅθεν Κο-
ρινθίοις μέχρι τῶν καιρῶν τῶν καθ' ἡμᾶς καθ' ἕκαστον ἐνιαυτὸν ἑπτὰ
κούρους καὶ ἑπτὰ κούρας τῶν ἐπισημοτάτων ἀνδρῶν ἐναπενιαυτίζειν ἐν
τῷ τῆς θεᾶς τεμένει καὶ μετὰ θυσιῶν ἱλάσκεσθαι τὴν ἐκείνων μῆνιν
καὶ τὴν δι' ἐκείνους γενομένην τῆς θεᾶς ὀργήν’. Δίδυμος δὲ ἐναντιοῦται
τούτῳ καὶ παρατίθεται τὰ Κρεωφύλου ἔχοντα οὕτως· ‘τὴν γὰρ Μήδειαν
λέγεται διατρίβουσαν ἐν Κορίνθῳ τὸν ἄρχοντα τότε τῆς πόλεως Κρέοντα
ἀποκτεῖναι φαρμάκοις. δείσασαν δὲ τοὺς φίλους καὶ τοὺς συγγενεῖς
Σχόλια στον Ευρυπίδη. .Vita-argumentum-sch. sch Rh, sec. 251, l. 7
ἔστι Φρυγῶν τις: ἐπεὶ κωμῳδοῦνται οἱ Φρύγες ὡς δειλοί,

φησὶν ὅτι οὐ δεῖ παντελῶς ἀποδοκιμάζειν τοὺς Φρύγας· ἔστι γὰρ ἐν
αὐτοῖς
θράσος καὶ ἰσχὺς, ὡς ἔδειξεν ὁ Δόλων: –
ἔνι δὲ θράσος ἐν αἰχμᾷ: τῆς ‘ἔσχατος Μυσῶν ‘παροιμίας
μέμνηται Φιλήμων ἐν Σικελικῷ [frg. 77]· ‘τὸ δὴ λεγόμενον τοῦτο,
Μυσῶν ἔσχατον ἐνόμιζ' ὁρᾶν τὸν υἱὸν ἐκπλέονθ' ὁρῶν’ καὶ Μένανδρος
[frg. 751]· ‘εἰ μὴ γαμεῖς γὰρ, ἔσχατον νόμιζέ με [Φρυγῶν] Μυσῶν’. κέ-
χρηται δὲ καὶ νῦν Εὐριπίδης τῇ παροιμίᾳ παρὰ τοὺς χρόνους. Δήμων
[frg. 20] γοῦν ἐξηγούμενος [περὶ] αὐτήν φησιν [ὡς] ὕστερον τῶν Τρωι-
κῶν λοιμοῦ καὶ φθορᾶς καρποῦ περιεληλυθυίας εἰς τὴν Ἑλλάδα, μαν-
τευομένων περὶ τῶν παρόντων, χρῆσαι τὴν Πυθίαν τηνικαῦτα παῦλαν
αὐτοῖς τῶν δεινῶν, ἐπειδάν τινες τῶν ἀπὸ Ἀγαμέμνονος ἑλκόντων τὸ
γένος πλεύσαντες εἰς Τροίαν τὰς πόλεις κτίσωσι καὶ τὰς τῶν θεῶν τι-
μὰς ἀναλάβωσιν ἃς ἠφανίσθαι συνέβαινεν ὑπὸ τοῦ πολέμου. ταύτην τὴν
μαντείαν παραδεξάμενον τὸν Ὀρέστην συνέβη λιπεῖν τὸν βίον. μετὰ δὲ
Ὀρέστην Τεισαμενὸν λαβεῖν τὴν ἀρχὴν καὶ μετ' ἐκεῖνον Κομήτην. ᾧ
χρωμένῳ ποῖ δέοι πλεῖν (κατὰ γὰρ εὐλάβειαν καὶ δὶς καὶ τρὶς περὶ τῶν
αὐτῶν ἐπανερέσθαι) ὑπὸ τοῦ θεοῦ δοθῆναι χρησμὸν ἐπὶ τὸν ἔσχατον
635
Μυσῶν πλεῖν. κατολιγωρήσαντας δὲ πολλοὺς τῶν συνηθροισμένων τοῦ

χρησμοῦ ἀφίστασθαι καὶ τὸν Κομήτην καταλιπεῖν μικρὸν πεφροντικέναι
Σχόλια στον Ερμογένη. Commentarium in librum περὶ στάσεων Vol. 7,

p.520, l. 14
λέγομαι, ὅσον ἐγὼ μὲν ἔδωκα ἐμαυτὸν εἰς τὰ πᾶσι δο-

κοῦντα συμφέρειν, οὐδένα κίνδυνον ὀκνήσας ἴδιον οὐδ'
ὑπολογισάμενος, σὺ δ' οὐδέτερα εἶπας βελτίω τού-
των. οὐ γὰρ ἂν τούτοις ἐχρῶντο· οὐδ' εἰς ταῦτα χρήσι-
μον οὐδὲν σεαυτὸν παρέσχες καὶ τὰ ἑξῆς· καὶ μὴν ὁ
Θουκυδίδης ἐν τῇ Περικλέους δημηγορίᾳ μετὰ πολλοῦ
ἀξιώματος παρέλαβεν αὐτό· καὶ γὰρ ἐκεῖ ἀντιληπτικὸν
ἦν τὸ ὅλον, αἰτίαν ἔχοντος Περικλέους, ὡς πεπεικότος
τὸν δῆμον πολεμεῖν οὐκ ἐν συμφέροντι, συνέβη γὰρ ἐν-
τεῦθεν δῃωθῆναι τὴν γῆν καὶ τὸν λοιμὸν ἐνσκῆψαι·
ταῦτα τοιγαροῦν ἐπ' αὐτῆς ἔφη τῆς λέξεως· “ὑμεῖς δὲ
μήτε ὑπὸ τῶν τοιῶνδε πολιτῶν παράγεσθε, μήτ' ἐμὲ δι'
ὀργῆς ἔχετε, ᾧ καὶ αὐτοὶ ξυνδιέγνωτε πολεμεῖν· καὶ εἰ
ἐπελθόντες οἱ ἐναντίοι ἔδρασαν, ἅπερ εἰκὸς ἦν μὴ ἐθε-
λησάντων ὑμῶν ὑπακούειν, ἐπιγεγένηταί τε πέρα ὧν προς-
εδεχόμεθα, ἡ νόσος ἥδε, πρᾶγμα μόνον δὴ τῶν πάν-
των ἐλπίδος κρεῖσσον γεγενημένον, καὶ δὴ δι' αὐτὴν
οἶδ' ὅτι μέρος τι μᾶλλον ἔτι μισοῦμαι οὐ δικαίως, εἰ μὴ
καὶ ὅταν παρὰ λόγον τι εὖ πράξητε ἐμοὶ ἀναθήσε-
τε·” φησὶ δὲ καὶ ἕτερον εἶναι ἴδιον κεφάλαιον τούτου
Σχόλια στον Ερμογένη. Commentarium in librum περὶ ἰδεῶν

Vol. 7, p.933, l. 7
ὁ κόμπος τοῦ λόγου· λογοειδεστέρα δὲ ἀντὶ τοῦ λόγῳ πε-

ζῷ ἁρμόττουσα καὶ προσήκουσα· ὁ γὰρ πεζὸς λόγος ὡς
ἐπὶ τὸ πλεῖστον ἐξ ἰάμβων καὶ τροχαίων ἐστίν· διὸ καὶ
οἱ ἴαμβοι πεζοφανεῖς εἰσι πολλαχοῦ καὶ τὴν κωμικὴν
ποίησίν τινες ἔμμετρον καλοῦσι. δεῖ οὖν τὴν σύνθεσιν τὴν
καθαρὰν τοιαύτην εἶναι ἰαμβοφανῆ.
νʹ. Διῃρημένην φράσιν καὶ αὐτὸς προϊών φησιν τήν
τε κομματικὴν ὡς ἐν τραχύτητι, “παρὰ σοὶ κατέλυον,
Αἰσχίνη, καὶ σὺ προὐξένεις αὐτῶν,” καὶ τὴν ἐν σφοδρό-
τητι κατ' ὄνομα τὸν λόγον ἀναπαύουσαν, “οὗτος οὖν
αὐτὸν ἐξαιτήσεται, ὁ φαρμακὸς, ὁ λοιμός.” ταύτῃ οὖν
636
τῇ φράσει εἰκότως ἐναντία ἐστὶν ἡ λογοειδεστέρα, ὡς διὰ

μακροτέρων συγκειμένη κώλων· εἰ δὲ διῇρται ἔχει, ση-
μαίνει τὸ τὴν ἰαμβικὴν καὶ τροχαϊκὴν συνθήκην ἥττο-
νος ὕψους καὶ μεγέθους μετέχειν, ἤπερ τὴν δακτυλικήν
τε καὶ σπονδειακήν.
ναʹ Διῇρται ἀντὶ τοῦ ἐπῇρται, πρὸς ὄγκον· ἡ γὰρ
δακτυλικὴ ὕψος ἔχει καὶ μέγεθος· διὸ καὶ τῶν ἡρωϊκῶν
ἀπενεμήθη, καί ἐστι ποιητικῇ πρέπουσα.
Σχόλια στον Ησίοδο. , Scholia in opera et dies .Prolegomenon-sch. sch,

sec. -verse 240-241, l. 10
μόνος, ὡς ἐπὶ Ἀγαμέμνονος.

πολλάκι καὶ ξύμπασα
πόλις: τοῦτο δοκεῖ μὲν οὐκ εἶναι κατὰ δίκην, τὸ
ἑνὸς ἕνεκα πονηροῦ πόλιν ὅλην διδόναι ποινήν. δύναται
δὲ λέγειν ὅτι μοχθηροῦ ἑνὸς ὄντος ὥσπερ νοσήματος ἡ πό-
λις παραπολαύουσα πολλάκις εἰς ὅλην ἑαυτὴν ἀναμάττεται
τὴν πονηρίαν ἐξομοιουμένη τῷ ἑνί. δύναται δὲ κἀκεῖνο
σημαίνειν ὅτι ἑνὸς ὄντος πονηροῦ δίδωσιν ἡ πᾶσα πόλις
δίκην, ὡς ἐξὸν κωλύειν μὴ κωλύουσα τὴν τοῦ ἑνὸς πο-
νηρίαν. οὕτω καὶ τοῦ Ἀγαμέμνονος αὐθαδῶς τῷ ἱερεῖ
προσενεχθέντος εἰς πάντας Ἕλληνας διέτεινεν ὁ λοιμός,
ὡς παρέντας βοηθῆσαι τῷ ἱερεῖ· καὶ τοῦ Αἴαντος ἀσεβή-
σαντος περὶ τὸ τῆς Ἀθηνᾶς ἱερὸν πάντες ἔνοχοι τῇ δίκῃ
γεγόνασιν, ὡς μὴ ἀγανακτήσαντες ἐπὶ τῷ ἀσεβήματι. δεῖ
γὰρ μὴ ἐπιτρέπειν τοῖς ὑβρισταῖς, μηδὲ συνεπινεύειν τοῖς
ἀδίκοις δυναμένους μὲν παῦσαι, περιορῶντας δὲ τοῦ παῦσαι
τὴν ἐξουσίαν τῶν πονηρῶν.

sec. -verse 242-247, l. 4
γεγόνασιν, ὡς μὴ ἀγανακτήσαντες ἐπὶ τῷ ἀσεβήματι. δεῖ

γὰρ μὴ ἐπιτρέπειν τοῖς ὑβρισταῖς, μηδὲ συνεπινεύειν τοῖς
ἀδίκοις δυναμένους μὲν παῦσαι, περιορῶντας δὲ τοῦ παῦσαι
τὴν ἐξουσίαν τῶν πονηρῶν.
πολλάκι καὶ ξύμπασα πό-
λις: ⟦πολλάκις, φησί, ἡ πόλις πᾶσα ἕνεκεν ἀνδρὸς
637
ἀδίκου καὶ ἁμαρτωλοῦ ἐκινδύνευσεν⟧.

τοῖσι δ' οὐρανόθεν: τὰ ἔρ-
γα τῆς δίκης διέξεισιν, ὅσα ἐπήρτηται ταῖς τοὺς ἀδίκους
ἐώσαις τὰς ἑαυτῶν ἐκπληροῦν ἀδικίας πόλεσι· λιμὸς καὶ
λοιμὸς καὶ ἀπώλεια στρατεύματος διὰ πολέμων καὶ πόρθησις
τῆς πόλεως τοῦ τείχους αἱρεθέντος καὶ ναυτικοῦ ὄλεθρος.
ταῦτα γὰρ ἐπάγει ταῖς τῶν ἀδίκων πόλεσιν ὁ θεός. ὁ μὲν
οὖν λιμὸς γίνεται – ὡς τὰ πολλά – γεωργίας ἀμελούντων
καὶ περὶ δικαστήρια στρεφομένων· ὁ δὲ λοιμὸς ἐκ τοῦ
λιμοῦ συμπίπτει μοχθηρίᾳ διαίτης, ᾗ χρῆσθαι ἀναγκάζονται
λιμώττοντες οἱ ἄνθρωποι. ὁ δὲ πόλεμος τῶν στρατευμάτων
ὄλεθρον ἔχει διὰ πλεονεξίαν – ὡς τὰ πολλά – τῶν ἐν ταῖς
πόλεσι δυνατῶν ἐγειρόμενος· ὁμοίως δὲ καὶ ὁ τὴν τῆς
πόλεως πόρθησιν προξενῶν καὶ τὴν τῶν νεῶν ἀπώλειαν.
ταῦτα μέν ἐστι τὰ ἐπίκαιρα τῆς ἀδικίας.

sec. -verse 242-247, l. 8
πολλάκι καὶ ξύμπασα πό-

λις: ⟦πολλάκις, φησί, ἡ πόλις πᾶσα ἕνεκεν ἀνδρὸς
ἀδίκου καὶ ἁμαρτωλοῦ ἐκινδύνευσεν⟧.
τοῖσι δ' οὐρανόθεν: τὰ ἔρ-
γα τῆς δίκης διέξεισιν, ὅσα ἐπήρτηται ταῖς τοὺς ἀδίκους
ἐώσαις τὰς ἑαυτῶν ἐκπληροῦν ἀδικίας πόλεσι· λιμὸς καὶ
λοιμὸς καὶ ἀπώλεια στρατεύματος διὰ πολέμων καὶ πόρθησις
τῆς πόλεως τοῦ τείχους αἱρεθέντος καὶ ναυτικοῦ ὄλεθρος.
ταῦτα μέν ἐστι τὰ ἐπίκαιρα τῆς ἀδικίας. δεῖ δὲ συν-
άπτειν τῷ (v. 243)
λιμὸν ὁμοῦ καὶ λοιμόν, ἀποφθινύθουσι δὲ λαοί,
τοὺς ἐν πολλοῖς φερομένους ὑπερβάντα δύο στίχους, [τὸ]
(v. 246)
638

sec. -verse 242-247, l. 16

ταῦτα μέν ἐστι τὰ ἐπίκαιρα τῆς ἀδικίας. δεῖ δὲ συν-
άπτειν τῷ (v. 243)
λιμὸν ὁμοῦ καὶ λοιμόν, ἀποφθινύθουσι δὲ λαοί,
τοὺς ἐν πολλοῖς φερομένους ὑπερβάντα δύο στίχους, [τὸ]
(v. 246)
ἢ τῶν γε στρατὸν ⌊εὐρὺν⌋ ἀπώλεσεν,
καὶ τὰ ἑξῆς· οὕτω Πλούταρχος (frg. 15 Bernard.).
ἄλλοτε δ' αὖτε: καί ποτε μὲν τὸν
στρατὸν αὐτὸν ἀπώλεσε, ποτὲ δὲ αὐτὴν τὴν πόλιν.
ὦ βασιλῆς: οὐκ ἔστι θεῶν ἔννοιαν
ἔχοντας ἀδίκως ζῆν. εἰκότως οὖν παρακελεύεται τοῖς
βασιλεῦσι μὴ ἀπολαύειν τῆς ἐξουσίας, ἀλλ' ἐννοεῖν ὡς θεῶν
καὶ δαιμόνων παρόντων πᾶσι καὶ ἐφορώντων ἡμᾶς· καὶ
Σχόλια στον Ησίοδο. , Scholia in opera et dies (scholia vetera partim

Procli et recentiora partim Moschopuli, Tzetzae et Joannis Galeni
Prolegomenon-sch. sch, page-verse 238, l. 10
τοῖσιν δ' οὐρανόθεν κ. τ. λ. MOSCHOP.

ΠΟΛΛΑΚΙ ΚΑΙ ΞΥΜΠΑΣΑ ΠΟΛΙΣ. Τοῦτο
δοκεῖ μὲν οὐκ εἶναι κατὰ δίκην, τὸ ἑνὸς ἕνεκα πονηροῦ πόλιν
ὅλην διδόναι ποινήν. Δύναται δὲ λέγειν, ὅτι μοχθηροῦ
ἑνὸς ὄντος, ὥσπερ νοσήματος, ἡ πόλις παραπολαύουσα, πολ-
λάκις εἰς ὅλην ἑαυτὴν ἀναμάττεται τὴν πονηρίαν ἐξομοιου-
μένη τῷ ἑνί. Δύναται δὲ κἀκεῖνο σημαίνειν, ὅτι ἑνὸς ὄντος
πονηροῦ, δίδωσιν ἡ πᾶσα πόλις δίκην, ὡς, ἐξὸν κωλύειν,
μὴ κωλύουσα τὴν τοῦ ἑνὸς πονηρίαν. Οὕτω καὶ τοῦ Ἀγα-
μέμνονος αὐθαδῶς τῷ ἱερεῖ προσενεχθέντος, εἰς πάντας Ἕλ-
ληνας διέτεινεν ὁ λοιμὸς, ὡς παρέντας βοηθῆσαι τῷ ἱερεῖ·
καὶ τοῦ Αἴαντος ἀσεβήσαντος περὶ τὸ τῆς Ἀθηνᾶς ἱερὸν, πάν-
639
τες ἔνοχοι τῇ δίκῃ γεγόνασιν, ὡς μὴ ἀγανακτήσαντες ἐπὶ τῷ

ἀσεβήματι. Δεῖ γὰρ μὴ ἐπιτρέπειν τοῖς ὑβρισταῖς, μὴ δὲ
συνεπινεύειν τοῖς ἀδίκοις, δυναμένους μὲν παῦσαι, περιο-
ρῶντας δὲ τοῦ παῦσαι τὴν ἐξουσίαν τῶν πονηρῶν. PRO-
CLUS.
ΠΟΛΛΑΚΙ. Αἰολικόν· οἱ μὲν γὰρ Αἰολεῖς πῆ
μὲν διπλασιάζουσι τὸ σ, ὡς τὸ πάντεσσι, χείρεσσι, καὶ τὰ
ὅμοια· πῆ δὲ ἐκθλίβουσιν αὐτὸ, τὸ ὄπισθεν ὄπιθεν λέγοντες,

ἐγχειρήματος. Ἔχεις παράδειγμα τὸν Πάριν Ἀλέξανδρον, δι'

ὃν ἡ Τροία ἀπώλετο· ἔχεις τὸν Ξέρξην τὸν βάρβαρον, δι'
ὃν ἐδάκρυσεν ἡ Περσὶς, παντὸς αὐτῆς τοῦ ἄνθους ἀπολωλό-
τος τῆς στρατιᾶς· ἔχεις σπινθῆρα Μεγαρικὸν, δι' οὗ Περι-
κλῆς συμφορῶν τὴν πᾶσαν Ἑλλάδα πεπλήρωκεν. TZETZES.
ΑΠΗΥΡΑ. Ἀπέλαυσε τῆς ἀβουλίας. TZETZES.
ΑΤΑΣΘΑΛΑ. Τὰ θάλλοντα ἐν ταῖς ἄταις, ἤγουν
βλάβης ἀνάμεστα. TZETZES.
ΤΟΙΣΙΝ Δ' ΟΥΡΑΝΟΘΕΝ. Τὰ ἔργα τῆς δίκης
διέξεισιν, ὅσα ἐπήρτηται ταῖς τοὺς ἀδίκους ἐώσαις τὰς ἑαυτῶν
ἐκπληροῦν ἀδικίας πόλεσι, λιμὸς καὶ λοιμὸς, καὶ ἀπώλεια στρα-
τεύματος διὰ πολέμων, καὶ πόρθησις τῆς πόλεως τοῦ τείχους
αἱρεθέντος, καὶ ναυτικοῦ ὄλεθρος. Ταῦτα γὰρ ἐπάγει ταῖς
τῶν ἀδίκων πόλεσιν ὁ θεός. Ὁ μὲν οὖν λιμὸς γίνεται, ὡς
τὰ πολλὰ γεωργίας ἀμελούντων καὶ περὶ δικαστήρια στρεφο-
μένων· ὁ δὲ λοιμὸς ἐκ τοῦ λιμοῦ συμπίπτει, μοχθηρίᾳ διαί-
της, ᾗ χρῆσθαι ἀναγκάζονται λιμώττοντες οἱ ἄνθρωποι. Ὁ
δὲ πόλεμος τῶν στρατευμάτων ὄλεθρον ἔχει διὰ πλεονεξίαν
(ὡς τὰ πολλὰ) τῶν ἐν ταῖς πόλεσι δυνατῶν ἐγειρόμενος.
Ὁμοίως δὲ καὶ ὁ τὴν τῆς πόλεως πόρθησιν προξενῶν, καὶ
τὴν τῶν νεῶν ἀπώλειαν.

640
ΑΠΗΥΡΑ. Ἀπέλαυσε τῆς ἀβουλίας. TZETZES.

ΑΤΑΣΘΑΛΑ. Τὰ θάλλοντα ἐν ταῖς ἄταις, ἤγουν
βλάβης ἀνάμεστα. TZETZES.
ΤΟΙΣΙΝ Δ' ΟΥΡΑΝΟΘΕΝ. Τὰ ἔργα τῆς δίκης
διέξεισιν, ὅσα ἐπήρτηται ταῖς τοὺς ἀδίκους ἐώσαις τὰς ἑαυτῶν
ἐκπληροῦν ἀδικίας πόλεσι, λιμὸς καὶ λοιμὸς, καὶ ἀπώλεια στρα-
τεύματος διὰ πολέμων, καὶ πόρθησις τῆς πόλεως τοῦ τείχους
τὴν τῶν νεῶν ἀπώλειαν. Ταῦτα μέν ἐστι τὰ ἐπίχειρα τῆς
ἀδικίας. Δεῖ δὲ συνάπτειν τὸ,
Λιμὸν ὁμοῦ καὶ λοιμὸν, ἀποφθινύθουσι δὲ λαοὶ
τοῖς ἐν πολλοῖς φερομένοις, ὑπερβάντα δύο στίχους,


τὴν τῶν νεῶν ἀπώλειαν. Ταῦτα μέν ἐστι τὰ ἐπίχειρα τῆς
ἀδικίας. Δεῖ δὲ συνάπτειν τὸ,
Λιμὸν ὁμοῦ καὶ λοιμὸν, ἀποφθινύθουσι δὲ λαοὶ
τοῖς ἐν πολλοῖς φερομένοις, ὑπερβάντα δύο στίχους,
ἢ τῶν γε στρατὸν ἀπώλεσεν,
καὶ τὰ ἑξῆς. Οὕτω Πλούταρχος. PROCLUS.
ΚΡΟΝΙΩΝ. Ἡ ἀφανὴς καὶ ἀπροόρατος Εἱμαρ-
μένη, ἡ κοροῦσα καὶ μελαίνουσα τὸν νοῦν, καὶ σκιάζουσα.
641
TZETZES.

καὶ τὰ ἑξῆς. Οὕτω Πλούταρχος. PROCLUS.

TZETZES.
ΟΥΡΑΝΟΘΕΝ ΔΕ. Ἐκ τῆς τῶν ἀστέρων κινήσεως.
TZETZES.
ΤΟΙΣΙΝ Δ' ΟΥΡΑΝΟΘΕΝ. Ἐπὶ τούτοις, ἤγουν
κατὰ τούτων, ἤγαγεν ὁ Ζεὺς ὁ Κρονίων, ἤγουν ὁ υἱὸς τοῦ
Κρόνου, οὐρανόθεν μέγα πῆμα, ἀντὶ τοῦ μεγάλην βλάβην.
MOSCHOP.
ΛΙΜΟΝ ὉΜΟΥ ΚΑΙ ΛΟΙΜΟν. Τῷ μὲν λιμῷ
ὁ λοιμὸς ἕπεται, κακοχύμοις τροφαῖς κεχρημένων τῶν λιμωτ-
τόντων, διὰ τὴν ἔνδειαν· καὶ ἁπλῶς εἰπεῖν, ταῖς παρατυχού-
σαις αἷς καὶ ἄκοντες τρέφονται. Ὁ δὲ λιμὸς γίνεται, ἢ κακο-
σχόλῳ γνώμῃ, τῶν ἀνθρώπων μὴ προσεχόντων τῇ γεωργίᾳ·
ἢ πολεμίων ἐφόδοις, τὴν γῆν μὴ τολμώντων ἐργάζεσθαι· ἢ
ξηρότητι τῶν αὐχμῶν, ἢ χαλάζης καταφοραῖς· ἢ ἐπομβρίαις
ἀμέτροις ἐνίοτε τῶν γεωργιῶν ἀπολλυμένων. TZETZES.
ΦΘΙΝΥΘΟΥΣΙ. Φθείρονται. Ἔστι δὲ Ἀτ-
τικὴ παραγωγή· ἐκ τοῦ φθίνω γὰρ παραγώγως λέγουσι φθι-
νύθω. TZETZES.


TZETZES.
ΟΥΡΑΝΟΘΕΝ ΔΕ. Ἐκ τῆς τῶν ἀστέρων κινήσεως.
TZETZES.
ΤΟΙΣΙΝ Δ' ΟΥΡΑΝΟΘΕΝ. Ἐπὶ τούτοις, ἤγουν
642
κατὰ τούτων, ἤγαγεν ὁ Ζεὺς ὁ Κρονίων, ἤγουν ὁ υἱὸς τοῦ

Κρόνου, οὐρανόθεν μέγα πῆμα, ἀντὶ τοῦ μεγάλην βλάβην.
MOSCHOP.
ΛΙΜΟΝ ὉΜΟΥ ΚΑΙ ΛΟΙΜΟν. Τῷ μὲν λιμῷ
νύθω. TZETZES.
ΛΙΜΟΝ ὉΜΟΥ ΚΑΙ ΛΟΙΜΟν. Ἤγουν ἔνδειαν

Prolegomenon-sch. sch, page-verse 241bis, l. 1

νύθω. TZETZES.
ΛΙΜΟΝ ὉΜΟΥ ΚΑΙ ΛΟΙΜΟν. Ἤγουν ἔνδειαν
τροφῶν καὶ λοιμικὸν νόσημα· ἕπεται γὰρ τῇ τῶν τροφῶν
ἐνδείᾳ ἡ λοιμικὴ νόσος· ἀναγκαζόμενοι γὰρ οἱ λιμώττοντες
μοχθηρᾷ χρῆσθαι διαίτῃ, τούτῳ περιπίπτουσιν ἐξ ἀνάγκης
τῷ νοσήματι· οὐκ ἀπὸ ταύτης δὲ μόνης τῆς αἰτίας ἡ λοιμικὴ
συμπίπτει νόσος, ἀλλ' ἔστιν ὅτε καὶ ἀπὸ διεφθορότων ἀέρων
καὶ ἑτέρων αἰτιῶν, ὥστε λιμοῦ μὲν γεγονότος, ἐξ ἀνάγκης
λοιμικὰ συμπίπτειν νοσήματα, οὐκέτι δὲ καὶ λοιμικῶν ὄντων
νοσημάτων ἐξ ἀνάγκης λιμὸς προηγήσατο. MOSCHOP.
ΑΠΟΦΘΙΝΥΘΟΥΣΙ ΔΕ ΛΑΟΙ. Ἤγουν φθείρον-
ται· ἀπὸ τοῦ φθίνω φθινύθω, ὡς ἀπὸ τοῦ νέμω νεμέθω.
643

τῷ νοσήματι· οὐκ ἀπὸ ταύτης δὲ μόνης τῆς αἰτίας ἡ λοιμικὴ

συμπίπτει νόσος, ἀλλ' ἔστιν ὅτε καὶ ἀπὸ διεφθορότων ἀέρων
καὶ ἑτέρων αἰτιῶν, ὥστε λιμοῦ μὲν γεγονότος, ἐξ ἀνάγκης
λοιμικὰ συμπίπτειν νοσήματα, οὐκέτι δὲ καὶ λοιμικῶν ὄντων
νοσημάτων ἐξ ἀνάγκης λιμὸς προηγήσατο. MOSCHOP.
MOSCHOP.
ΟΥΔΕ ΓΥΝΑΙΚΕΣ ΤΙΚΤΟΥΣΙ. Καὶ τοῦτο
λίαν ἐστὶ συμφανέστερον· λιμὸς μὲν γὰρ καταστέλλειν οἶδε
τὰ ἀφροδίσια, ὁ δὲ λοιμὸς τῷ πυρφόρῳ τῆς νόσου, δια-
φθείρει τὸ κυοφόρημα. TZETZES.
ΜΙΝΥΘΟΥΣΙ ΔΕ ΟΙΚΟΙ. Ἀντὶ τοῦ σμικρύνον-
ται, φθείρονται. Μινυὸς γὰρ ὁ μικρός. Καὶ εἰκότως οἱ οἶκοι
φθείρονται παντελῶς. Τοὺς μὲν γὰρ ἄνδρας ὁ πόλεμος ἀναι-
ρεῖ· ὁ δὲ λιμὸς τὰς συναφείας ἀπείργει· ὑπὸ δὲ τοῦ λοιμοῦ κατα-
φθείρονται τὰ κυοφορεῖσθαι προφθάσαντα. TZEtZES.
ΟΥΔΕ ΓΥΝΑΙΚΕΣ ΤΙΚΤΟΥΣΙΝ. Ὑπὸ τοῦ λιμοῦ
δηλονότι φθειρομένων τῶν ἐμβρύων. MOSCHOP.
ΜΙΝΥΘΟΥΣΙ ΔΕ ΟΙΚΟΙ. Ἤγουν σμικρύνονται,
ἐλαττοῦνται. MOSCHOP.

Prolegomenon-sch. sch, page-verse 242bis, l. 4

MOSCHOP.
ΟΥΔΕ ΓΥΝΑΙΚΕΣ ΤΙΚΤΟΥΣΙ. Καὶ τοῦτο
λίαν ἐστὶ συμφανέστερον· λιμὸς μὲν γὰρ καταστέλλειν οἶδε
τὰ ἀφροδίσια, ὁ δὲ λοιμὸς τῷ πυρφόρῳ τῆς νόσου, δια-
φθείρει τὸ κυοφόρημα. TZETZES.
ΜΙΝΥΘΟΥΣΙ ΔΕ ΟΙΚΟΙ. Ἀντὶ τοῦ σμικρύνον-
644
ται, φθείρονται. Μινυὸς γὰρ ὁ μικρός. Καὶ εἰκότως οἱ οἶκοι

φθείρονται παντελῶς. Τοὺς μὲν γὰρ ἄνδρας ὁ πόλεμος ἀναι-
ρεῖ· ὁ δὲ λιμὸς τὰς συναφείας ἀπείργει· ὑπὸ δὲ τοῦ λοιμοῦ κατα-
φθείρονται τὰ κυοφορεῖσθαι προφθάσαντα. TZEtZES.
ΟΥΔΕ ΓΥΝΑΙΚΕΣ ΤΙΚΤΟΥΣΙΝ. Ὑπὸ τοῦ λιμοῦ
δηλονότι φθειρομένων τῶν ἐμβρύων. MOSCHOP.
ΜΙΝΥΘΟΥΣΙ ΔΕ ΟΙΚΟΙ. Ἤγουν σμικρύνονται,
ἐλαττοῦνται. MOSCHOP.
ΖΗΝΟΣ ΦΡΑΔΜΟΣΥΝΗιΣΙΝ ΟΛΥΜΠΙΟΥ. Διὰ
τὰς βουλὰς τοῦ Διὸς τοῦ οὐρανίου. Διὰ μέσου οὗτοι οἱ
δύο στίχοι· τὸ ἑξῆς δὲ πρὸς τὸ λαοὶ συνάπτεται. MOSCHOP.
ΑΛΛΟΤΕ Δ' ΑΥΤΕ. Ἄλλοτε δὲ δὴ ἢ στρατὸν
τούτων εὐρὺν, ἤγουν πλατὺν, πολὺν ἐπέχοντα τόπον,
Σχόλια στον Όμηρο. Ιλιάδα. .Book of Iliad 1, verse 42c, l. of sch. 4
Ariston. τὸ δέ: ὅτι περιττὸς ὁ δέ συνήθως αὐτῷ. Aim

Ariston. τίσειαν: ὅτι Ζηνόδοτος †τίσειεν. Aim
ex. τίσειαν Δαναοὶ ἐμὰ δάκρυα σοῖσι βέλεσσιν: μικρῷ
λόγῳ μεγάλα αἰτεῖ· ἀνταποδοῖεν τοῖς βέλεσί σου ταῦτα τὰ δάκρυα,
ὅ ἐστι τοξεύων εἰσπράξαιο αὐτοὺς ἅπερ ἐγὼ ἐξέχεα δάκρυα. ἐν σχή-
ματι δὲ ὃ παρῆκεν ἔφρασεν ὡς ἄρα ἔκλαιεν ὁ γέρων. b (BCE4) T
ex. Δαναοί: πῶς Ἕλλησιν ἐπαρᾶται τοῖς ἐπευφημήσασι
δοθῆναι αὐτῷ τὴν θυγατέρα καὶ μὴ μᾶλλον Ἀγαμέμνονι; φαμὲν οὖν
ὅτι, εἰ ἀπέθανεν Ἀγαμέμνων, ἀνεκζήτητος ἂν ἔμεινεν ἡ αἰτία τοῦ λοι-
μοῦ· ἢ πλεόντων ἐπὶ τὴν πατρίδα τῶν Ἑλλήνων ἀναπόδοτος ἔμεινεν
ἡ Χρυσηΐς· ἢ ὅτι αὐτοὶ Θήβας πορθήσαντες ἐξέδοντο αὐτὴν Ἀγαμέ-
μνονι· καὶ ὅτι συμπεριλαμβάνεται καὶ αὐτὸς τοῖς Δαναοῖς· καὶ ὅτι ὡς
βάρβαρος ὁ Χρύσης πᾶσιν Ἕλλησιν ἐχθρός ἐστιν. b (BCE4) T
D Δαναοί: Ἕλληνες οὕτως. Βῆλος – ὠνόμασεν. ἱστορεῖ
Ἀπολλόδωρος ἐν βʹ (bi 1. 2, 10 – 3). A
ex. τοῦ δ' ἔκλυε Φοῖβος Ἀπόλλων: συνητίμαστο γὰρ τῷ
ἱερεῖ ἐν τῷ “μή νύ τοι οὐ χραίσμῃ σκῆπτρον καὶ στέμμα θεοῖο” (Α 28)·
καὶ ὅτι Τρωϊκός ἐστιν ὁ θεός. ἀπολίτευτον δὲ τὸ πρὸ τῆς εὐχῆς ἐπικου-
ρῆσαι. διδάσκει οὖν ὅσον ὀνίνησιν εὐχὴ καθαρά, ὅσον δὲ ἀνωφελὴς ἡ
μυσαρὰ θυσία, Αἴγισθος. b (BCE4) T
Σχόλια στον Όμηρο. Ιλιάδα. .Book of Iliad 1, verse 53-5, l. of sch. 6

645
ἀντὶ τοῦ ἐφόνευεν. b (B) TtTil Hrd. θαμειαί: Πάμφιλος “θαμεῖαι” λέγει ὡς
“ὀξεῖαι” (Λ 268. τ 517), Ἀρίσταρχος δὲ
ὡς “πυκιναί” (Δ 281 al.)· ὁμοίως δὲ καὶ τὸ ταρφειαί. b (BC) T
D θαμειαί: πῶς, φασίν, ὁ ποιητὴς – ἐκαίοντο. A
D αἰεὶ δὲ πυραὶ νεκύων: τὸ παλαιὸν – τυχεῖν. A
ex. ἐννῆμαρ μὲν – λευκώλενος Ἥρη: ἐπὶ ἐννέα
ἡμέρας, ὅτι οὐδὲ ἄλλως ἠδύνατο γνωσθῆναι τὸ τῆς νόσου ἴδιον, ὅτι
καὶ λοιμικὴ καὶ φθαρτική, ἢ ἐν τοσούτῳ χρόνῳ· ὡς γὰρ ἐπὶ πλέον ἐν
ταῖς ἐννέα ἡμέραις καὶ μικρόν τι πρότερον ἢ ὕστερον κρίνεται τὰ τοι-
αῦτα νοσήματα ἢ ἀπόλλυσι τοὺς νοσοῦντας. καλῶς οὖν καὶ ἡ Ἥρα
μετὰ τὰς ἐννέα ἡμέρας ἐπὶ νοῦν τίθησι ζητῆσαι τὸν λοιμὸν Ἀχιλλεῖ (εἰ
γὰρ μή, τοῦτο ἔλεξεν)· Ἥρα γὰρ ὁ ἀήρ, καὶ φθαρτὸν γενόμενον πρῶ-
τος ὁ Ἀχιλλεὺς ὡς ὢν ἰατρὸς καὶ Χείρωνος μαθητὴς τοῦτον συνέβαλε.
λευκώλενον δὲ τὴν Ἥραν φησίν, ὅτι διαφανής ἐστιν ὁ ἀήρ, καὶ παρ-
όντων τῶν φωσφόρων καὶ λαμπρύνεται· διὸ καὶ “βοῶπις” (Α 551
al.), ὅτι δι' αὐτοῦ ἡ τῆς ὄψεως ἐνέργεια ἐν νυκτὶ καὶ ἡμέρᾳ γνω-
ρίζει. b (BCE4) T
Hrd. ἐννῆμαρ: ἐχρῆν τὸ ἐννῆμαρ προπαροξύνειν, ὡς παρ'
οὐδετέρου συγκείμενον. ἀλλ' ὁ τόνος παρηλλάγη, ἐπεὶ καὶ ξένη ἡ
σύνθεσις· οὐδὲν γὰρ τῶν εἰς αρ συνετέθη οὐδετέρων. A
ex. ᾤχετο: οὐκ εἶπεν ἐπέμπετο, ἀλλ' ὥσπερ ἐπὶ ἐμψύχῳ
Σχόλια στον Όμηρο. Ιλιάδα. .Book of Iliad 1, verse 70, l. of sch. 1
Hrd. ἀπὸ λοιγὸν ἀμῦναι: τὸ ἑξῆς ἐστιν ἀπαμῦναι· διὸ φυλάττει

τὸν ἴδιον τόνον· ὅταν γὰρ πρόθεσις τὴν σύνταξιν ἔχῃ πρὸς τὸ ἐπιφε-
ρόμενον, τὸν ἴδιον τόνον φυλάσσει, ἅτε δὴ ἐπέχουσα τὴν τάξιν. A
Ariston. κατ' ἄρ' ἕζετο: ὅτι Ζηνόδοτος γράφει “ἐκαθέζετο”. οὐκ ἐᾷ
δὲ ἑλληνίζειν τὸν Ὅμηρον. ὥσπερ γὰρ οὐδὲ λέγει ἐκατέβαινεν, οὕτως
οὐδὲ ἐκαθέζετο. A
Ariston. Κάλχας Θεστορίδης: ὅτι Ζηνόδοτος γράφει “μάντις
Θεστορίδης”. οὐ δύναται δὲ τῷ γένει τὸ εἶδος ἅμα συγκατατίθεσθαι. A
ex. Θεστορίδης: ὅρα πῶς ἐν ἀρχῇ διασαφεῖ τὰ ὀνόματα, b
(BC) T Tt ὡς καὶ ἑτέρου ὑπάρχοντος. b (BC) T
ex. τά τ' ἐόντα: τὰς αἰτίας φησίν, ἐπεὶ τὸν λοιμὸν ᾔδεσαν πάν-
τες, οὐ μὴν τὴν αἰτίαν αὐτοῦ· b (BCE4) T διὸ καὶ τρίποδα τίθησι
τῷ θεῷ. T
Ariston. καὶ νήεσσ' ἡγήσατ' Ἀχαιῶν Ἴλιον εἴσω: ὅτι
ἀντὶ τοῦ νεῶν, καὶ ὅτι Κάλχας ἡγήσατο τοῖς Ἕλλησι καὶ οὐχὶ
Τήλεφος, ὥς τινες νεώτεροι, καὶ ὅτι τὸ εἴσω A ἀντὶ τοῦ εἴς.
A Aim
ex. καὶ νήεσσ' ἡγήσατο: διὰ τὰς διοσημίας· “πειθόμενοι”
646
γάρ φησι “τεράεσσι θεῶν” (Δ 408). b (BCE4) T

ex. πόρε Φοῖβος: τὰς εἰς ἄκρον εὐεξίας θεῶν εἶναι δῶρά φησιν.
b (BC) T Εὐρύτῳ “†τόξον πόρενἙκηβόλος” (Ap. Rh. 1, 88). T
Σχόλια στον Όμηρο. Ιλιάδα. .Book of Iliad 1, verse 97a1, l. of sch. 1
ἄποινα: ὅτι ἐλλείπει ἡ περί καὶ †περισσὸντὸ ἐπιμέμφεται. | κατ-

εκερμάτισε δὲ τὸν Ἀγαμέμνονος λόγον εἰς διαβολήν. Aim
Nic. οὔ ταρ ὅ γ' εὐχωλῆς ἐπιμέμφεται οὐδ' ἑκατόμ-
βης, / ἀλλ' ἕνεκ' ἀρητῆρος: βραχὺ διασταλτέον ἐπὶ τὸ ἑκατόμ-
βης (93) καὶ ἀρητῆρος (94). κοινὸν δὲ τὸ ἕνεκα (94), οὔτ' εὐχωλῆς
οὔθ' ἑκατόμβης ἕνεκα, ἀλλ' ἀρητῆρος ἕνεκα μέμφεται. A
ex. τὸ ἐπιμέμφεται ἀπὸ κοινοῦ δεῖ λαμβάνειν. b (BC) Tsup
Ariston. τοὔνεκ' ἄρ' ἄλγε': ἀθετεῖται, ὅτι περισσός. πρόκειται γὰρ
“ἀλλ' ἕνεκ' ἀρητῆρος, A b (BC) Tsup Tsin ὃν ἠτίμησ' Ἀγα-
μέμνων” (Α 94). b (BC) Tsup
Did. λοιμοῖο βαρείας χεῖρας ἀφέξει: “Δαναοῖσιν ἀεικέα
λοιγὸν ἀπώσει”. οὕτως αἱ Ἀριστάρχου. Aint
καὶ ἡ Μασσαλιωτικὴ δὲ καὶ ἡ Ῥιανοῦ (fr. 7 M.) τὸν
αὐτὸν ἔχει τρόπον. ἔοικεν οὖν ἡ ἑτέρα Ζηνοδότου εἶναι, ἡ “οὐδ' ὅ γε
πρὶν λοιμοῖο βαρείας χεῖρας ἀφέξει”. A
οὐδ' ὅ γε πρὶν λοιμοῖο βαρείας χεῖρας ἀφέξει: καὶ
ἡ Μασσαλιωτικὴ καὶ ἡ Ῥιανοῦ καὶ σχεδὸν πᾶσαι “οὐδ' ὅ γε πρὶν
Δαναοῖσιν ἀεικέα λοιγὸν ἀπώσει”. ἔοικε δὲ ἡ ἑτέρα Ζηνοδότου
εἶναι.
βης (93) καὶ ἀρητῆρος (94). κοινὸν δὲ τὸ ἕνεκα (94), οὔτ' εὐχωλῆς
647

εἶναι. T
D πρίν: πρότερον. Til
Did. ἀεικέα λοιγὸν ... ἀπριάτην: λέξεις ἐκ τῶν Πρὸς Κο-
μανόν, τὸ μὲν ἀεικέα λοιγόν ὄλεθρον ἀπεοικότα λέγειν (τοῦτο δέ
ἐστιν ἀπεχθῆ), ἀπριάτην δὲ σαφές, ὡς ἄνευ τοῦ πρίασθαι καὶ ταὐτὸν
τῷ νῦν λεγομένῳ δωρεάν. A
ex.(?) πρίν: πρὸ τοῦ, πρότερον. Til

εἶναι. T
D πρίν: πρότερον. Til
Did. ἀεικέα λοιγὸν ... ἀπριάτην: λέξεις ἐκ τῶν Πρὸς Κο-
μανόν, τὸ μὲν ἀεικέα λοιγόν ὄλεθρον ἀπεοικότα λέγειν (τοῦτο δέ
ἐστιν ἀπεχθῆ), ἀπριάτην δὲ σαφές, ὡς ἄνευ τοῦ πρίασθαι καὶ ταὐτὸν
τῷ νῦν λεγομένῳ δωρεάν.
(BC) T | τὸ δὲ ἐπιτηδές (142) ὀξυντέον. T

Ariston. ἐρύσσομεν: ὅτι τὸ ἐρύσσομεν ἐστὶν ἀντὶ τοῦ ἐρύσωμεν·
συνέσταλται γάρ. Aim
Did. ἐς δ' ἐρέτας: διὰ τοῦ ν Ἀρίσταρχος, “ἐν δ' ἐρέτας”. Aint
D ἐρέτας: κωπηλάτας. Til
648
ex. (?) ἐπιτηδές: τὸ ἐπιτηδές ὀξυντέον· ἀπὸ τοῦ ἐπιτηδεῖς

γάρ, τὰ δὲ ὀνοματικὰ ἐπιρρήματα τὸν αὐτὸν τοῖς ὀνόμασι φυλάσσει
τόνον. b (BC) T
Ariston. θείομεν, ἂν δ' αὐτήν: ὅτι Ζηνόδοτος αὐτὸν ἠθέτηκεν.
ἀναγκαῖος δὲ ὁ περὶ τῆς Χρυσηΐδος λόγος· ταύτης γὰρ ἕνεκα ἐγένετο
καὶ ὁ λοιμός. A
Nic. εἷς δέ τις ἀρχὸς ἀνὴρ βουληφόρος ἔστω: βραχὺ
διασταλτέον ἐπὶ τὸ ἀρχός, ἵν' ᾖ ἀνὴρ βουληφόρος ἀρχὸς ἔστω. Aim
D ἀρχός: ναύαρχος. Til
ex. | ex. βουληφόρος: ᾧ τὰ κοινὰ τῆς βουλῆς ἐπαναφέρεται. b
(BCE4) TTil | ἐκ τοῦ ἀρχός δὲ τὸν ναύαρχον ἐδήλωσεν. b (BC) T
ex. ἢ Αἴας – ἐκπαγλότατ' ἀνδρῶν: θεραπεύει
τοὺς δοκοῦντας σὺν τῷ Ἀχιλλεῖ διὰ τῆς ἀπειλῆς ὑβρίσθαι, παρενθεὶς
ἕνεκα τοῦ μὴ δοκεῖν κολακεύειν τὸν Ἰδομενέα, b (BC) T ὅς ἐστι καὶ
συγγενὴς αὐτῷ. T παραφυλακτέον δὲ ὅτι, ὅτε μὲν ἀτιμάσαι
ἀπειλεῖ, προτίθησι τῶν ἀτιμαζομένων τὸν Ἀχιλλέα, b (BC) T “ἢ
ex. ἢ Αἴας – ἐκπαγλότατ' ἀνδρῶν: θεραπεύει

τοὺς δοκοῦντας σὺν τῷ Ἀχιλλεῖ διὰ τῆς ἀπειλῆς ὑβρίσθαι, παρενθεὶς
ἕνεκα τοῦ μὴ δοκεῖν κολακεύειν τὸν Ἰδομενέα, b (BC) T ὅς ἐστι καὶ
συγγενὴς αὐτῷ. T παραφυλακτέον δὲ ὅτι, ὅτε μὲν ἀτιμάσαι
ἀπειλεῖ, προτίθησι τῶν ἀτιμαζομένων τὸν Ἀχιλλέα, b (BC) T “ἢ
τεὸν ἢ Αἴαντος” (Α 138), T ὅτε δὲ ὑπὲρ Ἑλλήνων θῦσαι ἔδει
ἀπελθόντα, τελευταῖον αὐτὸν καταλέγει καὶ μετὰ ὕβρεως, b (BC)
T ἐκπαγλότατε (146)· ὑβριστικὸν γὰρ τὸ ἔκπαγλον καὶ ἀεικές.
b (BCE4) T
ex. ἠὲ σύ, Πηλείδη: ἵνα ἢ ἀπελθὼν ἠπιωθῇ, ἢ μὴ ἀπελθὼν
αἰτίαν ἔχῃ τοῦ λοιμοῦ. b (BCE4) T
Hrd. ὄφρ' ἥμιν: οὕτως ὀξυτόνως τὴν ἄρχουσαν τοῦ ἥμιν·
ἁπλῆ γάρ ἐστιν. ἐκτατέον δὲ καὶ τὴν τελευταίαν· δεῖ γὰρ ῥωννύναι
μᾶλλον τὸ μέτρον. A
ἥμιν: ἐγκλιτέον. Ail
Ariston. | ex. τὸν δ' ἄρ' ὑπόδρα ἰδών: τὸ σημεῖον ὅτι | εἰκὸς
ἦν διαπεπυρῶσθαι τὸν Ἀχιλλέα, ὅτε ἔλεγεν ὁ Ἀγαμέμνων “ἢ τεὸν ἢ
Αἴαντος” (Α 138). ὁ δὲ ποιητὴς διαστηματικὸς ὢν οὐκ ἠδυνήθη εἰ-
πεῖν, μέχρις οὗ συγκλείσῃ τὸν Ἀγαμέμνονος λόγον.
649
βην: ὅτι τὸ ἀγέμεν κοινόν, ὥστε γίνεσθαι τὸν ἑξῆς περισσόν· διὸ
ἀθετεῖται. A
Hrd. σοί: ὡς ἀντιδιαστελλόμενον τῷ Φοίβῳ δεῖ ὀρθοτονεῖν καὶ
διὰ τὸν τέ. b(BCE3)T
Ariston. ῥέξαι ὑπὲρ Δαναῶν, ὄφρ' ἱλασόμεσθα ἄνακτα:
ὅτι περισσός. Aint
ex. ῥέξαι: καὶ σφάξαι· τὸ δὲ θῦσαι ἐπὶ τοῦ †θυσιάσαιμόνως
φησίν. b(BCE3)T
ex. ἱλασόμεσθα: πλεονασμὸς τοῦ ς. b(BCE3)Til
ex. ὃς νῦν Ἀργείοισι πολύστονα κήδε' ἐφῆκεν: ἐμφρό-
νως τὸ μὴ ἐπενεγκεῖν ὅτι Χρύσου εὐξαμένου ὁ λοιμὸς ἐπηνέχθη, ἵνα μὴ
διατρέψῃ τὸν γέροντα ὡς κακῶν αἴτιον. καίτοι Ἀχιλλεύς φησι· “τοῖο
δ' Ἀπόλλων / εὐξαμένου ἤκουσεν” (Α 380 – 1). b(BCE3E4)T
Ariston. ὣς εἰπὼν ἐν χερσὶ τίθει – ἔστησαν: ὅτι
Ζηνόδοτος οὕτως συντετμημένως· “ὣς †εἰπῶν†· τοὶ δ' ὦκα θεῷ ἱερὴν
ἑκατόμβην / ἑξείης ἔστησαν”. τὴν δὲ ἀναγκαιοτάτην Χρυσηΐδα πε-
ριεῖλεν. A
ex. ἐδέξατο χαίρων: περιέτεμε τὸν λόγον τοῦ γέροντος· οὔτε
γὰρ ἐπαινεῖν οὔτε ψέγειν ἦν τοὺς ἀποδόντας· τὸ μὲν γὰρ δουλοπρε-
πές, τὸ δὲ παροξυντικόν. ἀλλ' οὐδὲ τοσαύτην κίνησιν ἔχει τὰ ἡδέα λε-
γόμενα ὁπόσην τὰ λυπηρά.
νέμω δὲ νωμῶ, b(BE3E4)T ὡς τρέχω τρωχῶ. b(BCE3E4). | τὸ

δὲ δεπάεσσι πλεονασμῷ τοῦ ε ὡς πλέοσι πλεόνεσσι. b(BE3E4)
Ariston. οἱ δὲ πανημέριοι: ὅτι οὐ δι' ὅλης φησὶ τῆς ἡμέρας, ἀλλὰ
τοῦ λείποντος τῆς ἡμέρας· καὶ γὰρ τὸ μὲν πεπλεύκασι, τὸ δὲ λεῖπον
εὐωχήθησαν. A
Ariston. | ex. πανημέριοι: ἀντὶ τοῦ τὸ πᾶν τὸ λοιπὸν τῆς ἡμέρας εἰς
τὴν ᾠδὴν ἀναλίσκοντες· οὐ γὰρ δι' ὅλης τῆς ἡμέρας. | ἡ δὲ μολπή
ποτε καὶ ἐπὶ παιδιᾶς τίθεται, “ἤρχετο μολπῆς” (ζ 101), κυνῶν δὲ
μέλπηθρα τὰ ὀρχήματά φησιν (cf. Ν 233). b(BCE3E4)T
Ariston. καλὸν ἀείδοντες παιήονα: ὅτι παιήονα οὐ τὸν
Ἀπόλλωνα, ἀλλὰ τὸν ἐπὶ καταλύσει λοιμοῦ ὕμνον. καὶ τὸ καλόν
ἀντὶ τοῦ καλῶς. A
παιήονα: οὔτε τὸν Ἀπόλλωνα οὔτε τὸν ἰατρὸν τῶν
650
θεῶν, ἀλλὰ τὸν ὕμνον b(BCE3)T τὸν ἐπὶ καταπαύσει τοῦ λοι-
μοῦ. T
ex. παιήονα: παιὼν καὶ παιὰν ὕμνος ἐπὶ καταπαύσει
λοι[μοῦ] ἢ πολέμου ᾀδόμενος, πολλάκις καὶ προσδοκωμένου τοῦ δει-
νοῦ. πέντε δὲ αἱ παρὰ τοῖς ἥρωσιν ᾠδαί, παιανικόν, ὡς [νῦν· θρη]-
νητικόν, ὅπερ ἐπὶ γυναικῶν τάσσει, “ἆνερ, ἀπ' αἰῶνος νέος ὤλεο”
(Ω 725)· ὑπορχηματικόν, “κοῦροι δ' ἐπελήκεον ἄλλ[οι]” (θ 379)· σω-
φρονιστικόν, ὡς ὁ τοῦ ἀοιδοῦ Κλυταιμνήστρας (cf. γ 267)·
εὐωχήθησαν. A Ariston. | ex. πανημέριοι: ἀντὶ τοῦ τὸ πᾶν τὸ λοιπὸν τῆς

ἡμέρας εἰς τὴν ᾠδὴν ἀναλίσκοντες· οὐ γὰρ δι' ὅλης τῆς ἡμέρας. | ἡ δὲ
μολπή
μοῦ. T
φρονιστικόν, ὡς ὁ τοῦ ἀοιδοῦ Κλυταιμνήστρας (cf. γ 267)· ἐγκωμια-
στικόν, οἷον †ὁ φήμιοςεὕρηται ᾄδων, “ἄειδε δ' ἄρα κλέα ἀνδρῶν”
(Ι 189). T
παιήων γὰρ καὶ παιὰν ὕμνοι εἰσὶν ἐπὶ καταπαύσει λοι-
μοῦ ἢ πολέμου ᾀδόμενοι, πολλάκις καὶ προσδοκωμένου τοῦ δεινοῦ. b
Σχόλια στον Όμηρο. Ιλιάδα. .Book of Iliad 1, verse 473b1, l. of sch. 2
τὴν ᾠδὴν ἀναλίσκοντες· οὐ γὰρ δι' ὅλης τῆς ἡμέρας. | ἡ δὲ μολπή

651

μοῦ. T
φρονιστικόν, ὡς ὁ τοῦ ἀοιδοῦ Κλυταιμνήστρας (cf. γ 267)· ἐγκωμια-
στικόν, οἷον †ὁ φήμιοςεὕρηται ᾄδων, “ἄειδε δ' ἄρα κλέα ἀνδρῶν”
(Ι 189). T
παιήων γὰρ καὶ παιὰν ὕμνοι εἰσὶν ἐπὶ καταπαύσει λοι-
μοῦ ἢ πολέμου ᾀδόμενοι, πολλάκις καὶ προσδοκωμένου τοῦ δεινοῦ. b
(BCE3E4) πέντε δὲ αἱ παρὰ τοῖς ἥρωσιν ᾠδαί· σωφρονιστικόν,
ὡς τὸ τοῦ ἀοιδοῦ Κλυταιμνήστρας· ἐγκωμιαστικόν, οἷον Ἀχιλλεὺς
πῶς δὲ αὐτὸν οὐ διώκει Πάτροκλος; ὅτι τάχιον ἐξελάσας προέφυγεν.

ἄτοπον δὲ ἦν ἐπιδιώκοντα πόρρω που ἐκεῖνον ἀμελεῖν τῶν λοιπῶν.
b(BCE3E4)
ex. λαίλαπι: λαῖλαψ ὁ μετὰ ὑετοῦ ἄνεμος, ποτὲ δὲ ἁπλῶς
ὑετός {ὡς δ' ὑπὸ λαίλαπι πᾶσα κελαινὴ βέβριχεθών}. T
ex. ὀπωρινῷ: τῷ μετοπωρινῷ· καταρρήγνυται γὰρ ὄμβρος
πολὺς κατὰ τὸ μετόπωρον. Ὁμήρῳ δὲ οὐκ ἀρκεῖ τὸ φυσικὸν μόνον
πρὸς αὔξησιν, ἀλλὰ καὶ τὴν τοῦ θείου ὀργὴν προσπαρέλαβεν, ὠφε-
λῶν κἀν ταῖς παραβολαῖς καὶ δεικνύς, ὅσα τοῖς ἀδικοῦσι συμπίπτει
δεινά, b(BCE3E4)T οὐ καθ' ἕνα μόνον, ἀλλὰ κοινῇ. ἐντεῦθεν
Ἡσίοδός φησι· “λιμὸν ὁμοῦ καὶ λοιμόν” (opp. 243). T
ex. οἳ βίῃ εἰν ἀγορῇ σκολιὰς κρίνωσι θέμιστας:
παιδευτικὰ πρὸς τοὺς βασιλέας ταῦτα καὶ τοὺς κριτάς. b(BCE3
E4)T οὐκοῦν ἐὰν παρὰ καιρόν τι φαίνηται γινόμενον, οὐκ ἐχρῆν
ἐπικαλεῖν τὸ δαιμόνιον· T ἔοικε γὰρ κολάζειν τοὺς ἀδίκους.
b(BCE3E4)T
ex. οἳ βίῃ εἰν ἀγορῇ σκολιὰς κρίνωσι θέμιστας:
οἳ κακῶς κρίνοντες σκολιὰς ποιήσουσι θέμιστας. b(BCE3E4)T ἢ
τὸ ‘κρίναντες’ ἀπὸ κοινοῦ. T
Ariston. θέμιστας: ὅτι ἀντὶ τοῦ δίκας.
ex. ἵν' ἄρρηκτος πόλις εἴη: ἀσφάλιος γὰρ καὶ θεμελιοῦ-

652
χος ὁ Ποσειδῶν b(BCE3E4)T καὶ πάντων σύστασις. b(BCE3

E4)
ex. Φοῖβε, σὺ δ' εἰλίποδας ἕλικας βοῦς βουκολέε-
σκες: νόμιος γὰρ ὁ θεός. οἱ δὲ ἐπεὶ αἱ ἀρχαὶ τῶν λοιμῶν ἀπὸ τῶν
τετραπόδων ἄρχονται, αὐτοῖς ἐπέστησαν αὐτόν, ὅπως ἀναβαλλό-
μενος τούτων ἅπτεσθαι πολὺ μᾶλλον τῶν ἀνθρώπων ἀπέχηται. T
ὁ {δὲ} Ἀπόλλων νόμιος ὡς ἐπὶ πλεῖστον καὶ τῶν θρεμμά-
των αὐξητικός. b(BCE3E4) φασὶ δὲ ὡς ἐπεὶ ἀρχὴν ὡς ἐπὶ πᾶν
ὁ λοιμὸς ἀπὸ τετραπόδων λαμβάνει, αὐτοῖς αὐτὸν ἐπέστησαν, ὅπως
ἀναβαλλόμενος ἅπτεσθαι αὐτῶν ἔσται καὶ τοῖς ἀνθρώποις σωτήρ.
b(BE3E4)
D Φοῖβε, σὺ δ' εἰλίποδας: φασὶ τὸν Ἀπόλλωνα –
ἱστορεῖ Ἀπολλόδωρος (FGrHist 244, 95 – 9 [p. 1049, 4, 32 app.]). A
D ἕλικας βοῦς: ἕλικας τοὺς βοῦς φησιν ἐπιθετικῶς ἤτοι –
ὅ ἐστιν ἐπικαμπῆ. A
ex. πολυγηθέες ὧραι: αἱ πολλοῖς αἴτιαι τοῦ χαίρειν· αὔ-
ξουσι γὰρ τοὺς καρπούς. ἢ αἱ εἰς πολλὴν χαρὰν ἄγουσαι τοὺς καρπι-
ζομένους. b(BCE3)T
ex. ἐξέφερον: ἐμήνυον b(BCE3E4)Til καὶ ἐφανέρουν
Σχόλια στον Όμηρο Ιλιάδα. (e D scholiis) Book of Iliad 1, hypothesis

1, l. of hypothesis 4
ἔτι νυκτὸς οὔσης, νομίσας Ὀδυσσεὺς τὸν Τηλέμαχον εἶναι, ἀνίστα-

ται μετὰ ξίφους. καὶ συμπεσὼν Τηλεγόνῳ πλήττεται ὑπ' αὐτοῦ τῷ
κέντρῳ τῆς τρυγόνος. καὶ τούτῳ τῷ τρόπῳ Ὀδυσσεὺς ἀναιρεῖται.
μαθὼν οὖν Τηλέγονος ὅτι τὸν πατέρα ἀνεῖλε πενθήσας αὐτὸν πικρῶς
ἀνεχώρησε τῆς Ἰθάκης.
ΥΠΟΘΕΣΙΣ ΤΗΣ Α. ὉΜΗΡΟΥ ΡΑΨΩΙΔΙΑΣ.
ΧΡΥΣΗΣ ἱερεὺς Ἀπόλλωνος παραγίνεται ἐπὶ τὸν ναύσταθμον τῶν

Ἑλλήνων, βου-
λόμενος λυτρώσασθαι τὴν θυγατέρα αὑτοῦ Χρυσηΐδα· οὐκ ἀπολαβὼν δὲ,
ἀλλὰ καὶ
μεθ' ὕβρεως ἀποδιωχθεὶς ὑπὸ Ἀγαμέμνονος, ηὔξατο τῷ Ἀπόλλωνι κατὰ
τῶν Ἑλλήνων·
λοιμοῦ δὲ γενομένου, καὶ πολλῶν, ὡς εἰκὸς, διαφθειρομένων, ἐκκλησίαν
Ἀχιλλεὺς συνή-
653
γαγε. Κάλχαντος δὲ διασαφήσαντος τὴν ἀληθῆ αἰτίαν, καὶ κελεύσαντος

Ἀχιλλέως
ἐξιλάσκεσθαι τὸν θεὸν, Ἀγαμέμνων ὀργισθεὶς διηνέχθη πρὸς τὸν
Ἀχιλλέα, καὶ αὐτοῦ
τὸ γέρας ἀπέσπασε, τὴν Βρισηΐδα. Ὁ δὲ ὀργίζεται τοῖς Ἕλλησι. Θέτις δὲ,
τοῦ υἱοῦ
δεηθέντος, εἰς Ὄλυμπον ἀνελθοῦσα, ᾐτήσατο παρὰ τοῦ Διὸς, ὅπως τοὺς
Τρῶας ἐπικρα-
τεστέρους τῶν Ἑλλήνων ποιήσῃ. Ἥρα δὲ γνοῦσα τοῦτο, διηνέχθη πρὸς
τὸν Δία, ἕως
αὐτοὺς διέλυσεν Ἥφαιστος, οἰνοχοήσας ἐν ἐκπώματι χρυσῷ· οἱ δὲ, τὸ
λοιπὸν τῆς ἡμέ-
ρας εὐωχηθέντες, εἰς ὕπνον τρέπονται.
Λοιμὸς καὶ Μῆνις.
Ἄλφα, λιτὰς Χρύσου, λοιμὸν στρατοῦ, ἔχθος ἀνάκτων.

2, l. of hypothesis t
μεθ' ὕβρεως ἀποδιωχθεὶς ὑπὸ Ἀγαμέμνονος, ηὔξατο τῷ Ἀπόλλωνι κατὰ

τῶν Ἑλλήνων·
Ἀχιλλέως
τοῦ υἱοῦ

654
ΖΕΥΣ ὄνειρον ἐπιπέμψας Ἀγαμέμνονι, παρακελεύεται τοὺς Ἕλληνας

ἐξάγειν ἐπὶ
τὸν πόλεμον. ὁ δὲ, πρότερον μὲν συνέδριον τῶν ἀρίστων ἔπειτα δὲ
ἐκκλησίαν ποιη-
σάμενος, ἀποπειρᾶται αὐτῶν παρακελευσάμενος φεύγειν εἰς τὰς
πατρίδας. Κατέχει
δὲ αὐτοὺς Ὀδυσσεὺς Ἀθηνᾶς προνοίᾳ, καὶ Νέστωρ δημηγορήσας. εἶτα
τροφὴν ἀνελό-
μενοι, ἐξοπλίζονται αὐτοί τε, καὶ οἱ ἡγεμόνες· ὁμοίως δὲ καὶ οἱ Τρῶες,
Ἴριδος αὐτοῖς
ἀπαγγειλάσης.

2, l. of hypothesis 1

Ἀχιλλέως
τοῦ υἱοῦ
ΥΠΟΘΕΣΙΣ ΤΗΣ Β. ὉΜΗΡΟΥ ΡΑΨΩΙΔΙΑΣ.

655
ΖΕΥΣ ὄνειρον ἐπιπέμψας Ἀγαμέμνονι, παρακελεύεται τοὺς Ἕλληνας

ἐξάγειν ἐπὶ
τὸν πόλεμον. ὁ δὲ, πρότερον μὲν συνέδριον τῶν ἀρίστων ἔπειτα δὲ
ἐκκλησίαν ποιη-
σάμενος, ἀποπειρᾶται αὐτῶν παρακελευσάμενος φεύγειν εἰς τὰς
πατρίδας. Κατέχει
δὲ αὐτοὺς Ὀδυσσεὺς Ἀθηνᾶς προνοίᾳ, καὶ Νέστωρ δημηγορήσας. εἶτα
τροφὴν ἀνελό-
μενοι, ἐξοπλίζονται αὐτοί τε, καὶ οἱ ἡγεμόνες· ὁμοίως δὲ καὶ οἱ Τρῶες,
Ἴριδος αὐτοῖς
ἀπαγγειλάσης.
Σχόλια στον Όμηρο. Ιλιάδα. .(= D scholia) Book of Iliad 1, verse 50, l.
of sch. 5
ταῦτα δέ. Ἰόν. Βέλος. Ἕηκεν. Ἀφ-

ῆκεν, ἔπεμψε.
Δεινὴ δὲ κλαγγή.
Φοβερὸς δὲ ἦχος. Γένετο. Ἐγένετο.
Ἀργυρέοιο. Ἀργυροῦ, καλοῦ. Βιοῖο.
Τῆς τοῦ τόξου νευρᾶς.
Οὐρῆας.
Ὀρεῖς, ὑποζύγια. Ἐπῴχετο. Ἐπῄει, ἐ-
πήρχετο. Ἀργούς. Ταχεῖς, ἢ λευκούς.
Διατί δὲ ἀπὸ τῶν κυνῶν, καὶ τῶν ἡμι-
όνων, ὁ λοιμὸς ἤρξατο, οὐκ ἀπὸ τῶν Ἑλ-
λήνων δὲ, οὐδὲ ἀπ' ἄλλου τινὸς ζώου; καὶ
οἱ μὲν ῥητορικοὶ λύοντες, φασίν· ὅτι φι-
λάνθρωπον ὂν τὸ θεῖον, ἐβούλετο παιδεῦ-
σαι τοὺς Ἕλληνας, καὶ μὴ παντάπασιν
ἀπολέσαι. καὶ διὰ τοῦτο πρότερον ἀπὸ
τῶν τοιούτων ζώων ἤρξατο, μετάνοιαν
τοῖς ἁμαρτάνουσι διδούς. οἱ δὲ ἀληθέ-
στερον καὶ φιλοσοφώτερον λύοντες, φασὶν,
ὅτι ἅπας μὲν λοιμὸς ἀπὸ ἐκφλογώσεως
γίγνεται, γῆθεν ἀναφερόμενος ἐξ
of sch. 14
656
Διατί δὲ ἀπὸ τῶν κυνῶν, καὶ τῶν ἡμι-

όνων, ὁ λοιμὸς ἤρξατο, οὐκ ἀπὸ τῶν Ἑλ-
λήνων δὲ, οὐδὲ ἀπ' ἄλλου τινὸς ζώου; καὶ
οἱ μὲν ῥητορικοὶ λύοντες, φασίν· ὅτι φι-
λάνθρωπον ὂν τὸ θεῖον, ἐβούλετο παιδεῦ-
σαι τοὺς Ἕλληνας, καὶ μὴ παντάπασιν
ἀπολέσαι. καὶ διὰ τοῦτο πρότερον ἀπὸ
τῶν τοιούτων ζώων ἤρξατο, μετάνοιαν
τοῖς ἁμαρτάνουσι διδούς. οἱ δὲ ἀληθέ-
στερον καὶ φιλοσοφώτερον λύοντες, φασὶν,
ὅτι ἅπας μὲν λοιμὸς ἀπὸ ἐκφλογώσεως
γίγνεται, γῆθεν ἀναφερόμενος ἐξ ἀναθυ-
μιάσεως. διὸ καὶ τὸν Ἀπόλλωνα φασὶν
αἴτιον, ἐπεὶ ὁ αὐτὸς εἶναι λέγεται τῷ
ἡλίῳ τῷ καταφλέγοντι τὴν γῆν. ἐκ γῆς
δὲ γιγνομένης τῆς νόσου, ἀναγκαῖον τοὺς
κύνας πρῶτον ᾐσθῆσθαι τῆς βλάβης, ὅτι
τε καὶ αἰσθητικώτερά εἰσι τὰ ἄλογα
ζῶα φύσει τῶν ἀνθρώπων, καὶ ὅτι κά-
τω νεύουσι πρὸς τὴν γῆν, καὶ ἀνιχνεύουσι.
τοὺς δὲ ἡμιόνους οὐ διὰ τὸ κάτω νεύειν,
of sch. 33
συμπεσούσης Ἀργείῳ τῆς τοῦ βίου τε-

λευτῆς, διαπορηθεὶς ὁ Ἡρακλῆς πῶς ἂν
διατηρήσοι τὸν ὅρκον, ἔκαυσεν αὐτόν.
καὶ πρῶτόν φασι τοῦτον τοιαύτης ἐπι-
μελείας τυχεῖν. ἡ ἱστορία παρὰ Ἄν-
δρωνι. Νεκύων. Τῶν νεκρῶν. Καίοντο.
Ἐκαίοντο. Θαμειαί. Πυκναὶ, συνεχεῖς.
πῶς, φασὶν, ὁ Ποιητὴς ἐναντία ἑαυτῷ
λέγει; πρῶτον γὰρ εἰπὼν, αὐτοὺς δ' ἑλώ-
ρια τεῦχε κύνεσσι· νῦν ἐπάγει, αἰεὶ δὲ πυ-
ραὶ νεκύων καίοντο. ἐροῦμεν, ὅτι ὁ λοιμὸς
ηὖξε τὴν μῆνιν· ἡ μῆνις δὲ τὰς μετα-
ταῦτα μάχας· καὶ οἱ ἐν ταύταις πί-
πτοντες, ἑλώρια κυνῶν ἐγίγνοντο. οἱ δὲ,
ὑπὸ τοῦ λοιμοῦ φθειρόμενοι ἐκαίοντο.
Ἐννῆμαρ. Ἐπὶ ἐννέα ἡμέρας. Ἀνὰ
στρατόν. Κατὰ τὸ στρατόπεδον. Ὤι-
657
χετο. Ἐπῄει, ἐπήρχετο. Κῆλα. Βέλη.

ὁτὲ δὲ σημεῖα.
of sch. 37
μελείας τυχεῖν. ἡ ἱστορία παρὰ Ἄν-

δρωνι. Νεκύων. Τῶν νεκρῶν. Καίοντο.
Ἐκαίοντο. Θαμειαί. Πυκναὶ, συνεχεῖς.
πῶς, φασὶν, ὁ Ποιητὴς ἐναντία ἑαυτῷ
λέγει; πρῶτον γὰρ εἰπὼν, αὐτοὺς δ' ἑλώ-
ρια τεῦχε κύνεσσι· νῦν ἐπάγει, αἰεὶ δὲ πυ-
ραὶ νεκύων καίοντο. ἐροῦμεν, ὅτι ὁ λοιμὸς
ηὖξε τὴν μῆνιν· ἡ μῆνις δὲ τὰς μετα-
ταῦτα μάχας· καὶ οἱ ἐν ταύταις πί-
πτοντες, ἑλώρια κυνῶν ἐγίγνοντο. οἱ δὲ,
ὑπὸ τοῦ λοιμοῦ φθειρόμενοι ἐκαίοντο.
Ἐννῆμαρ. Ἐπὶ ἐννέα ἡμέρας. Ἀνὰ
στρατόν. Κατὰ τὸ στρατόπεδον. Ὤι-
χετο. Ἐπῄει, ἐπήρχετο. Κῆλα. Βέλη.
ὁτὲ δὲ σημεῖα.
of sch. 3
τῆς ἀπὸ ἑκατὸν βάσεων. ὅ ἐστιν, ἐξ εἰ-

κοσιπέντε ζώων.
Αἴ κέν πως. Ἐ-
άν πως. Κνίσσης. Ἐπίπλου, λίπους.
ἀφ' οὗ θυσίας. Αἰγῶν τε. Καὶ αἰγῶν.
Τελείων. Ἤτοι τὴν ἡλικίαν ὁλοκλήρων·
λελωβημένον γὰρ, οὐ θύεται. ἀλλ' ὑγιὴς
ἡ τῶν τελουμένων θυσία.
Ἀντιά-
σας. Ἀπαντήσας, μετασχών. Ἡμῖν ἀπό.
Ἀπὸ καὶ χωρὶς ἡμῶν ποιῆσαι τὸν λοιμόν.
Λοιγόν. Ὄλεθρον. Ἀμῦναι. Ἀποστρέ-
ψαι, ἀπεῖρξαι.
Ἤτοι ὅγ' ὣς εἰπών.
Οὗτος μὲν οὕτως εἰπών. Κατ' ἄρ' ἕζετο.
658
Ἐκαθέσθη. Τοῖσι δέ. Ἐν αὐτοῖς δέ.

Ἀνέστη. Ὀρθὸς ἔστη.
of sch. 2
Εὐχῆς, δεήσεως.
Ἀρητῆρος. Τοῦ
ἱερέως.
Οὐδ' ἀπέλυσεν. Οὐκ ἀπε-
λυτρώσατο. Οὐκ ἀπεδέξατο. Οὐκ ἐδέ-
ξατο.
Τοὔνεκα. Τούτου ἕνεκα,
τούτου χάριν. Ἄρ. Δή. Ἠδ' ἔτι. Καὶ
ἔτι. Δώσει. Παράσχῃ.
Οὐδ' ὅγε.
Οὐδὲ οὗτος. Πρίν. Πρότερον. Λοιμοῖο.
Τοῦ λοιμοῦ. Βαρείας. Βλαβερὰς, κακω-
τικάς. Ἀφέξει. Ἐπίσχοι, παύσει.
Πρίν γ' ἀπό. Ὑπερβατόν. Φίλῳ.
Προσφιλεῖ. Δόμεναι. Δοῦναι. Ἑλικώ-
πιδα. Μελανόφθαλμον. ἀφ' οὗ, εὐ-
πρεπῆ. ἑλικὸν γὰρ κατὰ διάλεκτον κα-
λεῖται τὸ μέλαν. Κούρην. Κόρην, θυ-
γατέρα.
Σχόλια στον Λυκόφρονα. (scholia vetera et recentiora partim Isaac et

Joannis Tzetzae) Sch. 132, l. 15b
ξάνδρου ἀκουσίως. ὁ δὲ ss3

φοβούμενος τὴν πόλιν ss3s5
ἀπῇρε σὺν Μενελάῳ καὶ ἐλ-
θὼν εἰς Σπάρτην προσεφι-
λιώθη τῇ Ἑλένῃ, ἥντινα καὶ
ἁρπάσας ᾤχετο. ss3
ἡ δὲ ἱστορία ss3s4
ἐστὶν οὕτως· οὗτοι παῖδες
659
ἦσαν τῆς Ἄτλαντος θυγατρὸς

Κελαινοῦς καὶ Προμηθέως,
ἔκειντο δὲ ἐν Τροίᾳ. λοιμοῦ
δὲ κατασχόντος Λακεδαιμο-
νίους καὶ μαντευομένων αὐτῶν
ἔχρησεν ὁ θεὸς μὴ παυθῆναι
τὸν λοιμόν, εἰ μὴ εὐγενὴς
Λακεδαιμονίων T ἀπελθὼν
ἐν τῇ Τροίᾳ θύσει τοῖς τά-
φοις αὐτῶν. οἱ δὲ ἀπέστειλαν
Μενέλαον ἐκτελέσαι τὰ τοῦ
χρησμοῦ. ἀπελθόντος δὲ τοῦ
Μενελάου καὶ θύοντος

λιώθη τῇ Ἑλένῃ, ἥντινα καὶ

ἁρπάσας ᾤχετο. ss3
ἡ δὲ ἱστορία ss3s4
ἐστὶν οὕτως· οὗτοι παῖδες
ἦσαν τῆς Ἄτλαντος θυγατρὸς
Κελαινοῦς καὶ Προμηθέως,
ἔκειντο δὲ ἐν Τροίᾳ. λοιμοῦ
δὲ κατασχόντος Λακεδαιμο-
νίους καὶ μαντευομένων αὐτῶν
ἔχρησεν ὁ θεὸς μὴ παυθῆναι
τὸν λοιμόν, εἰ μὴ εὐγενὴς
Λακεδαιμονίων T ἀπελθὼν
ἐν τῇ Τροίᾳ θύσει τοῖς τά-
φοις αὐτῶν. οἱ δὲ ἀπέστειλαν
Μενέλαον ἐκτελέσαι τὰ τοῦ
χρησμοῦ. ἀπελθόντος δὲ τοῦ
Μενελάου καὶ θύοντος ἐξε-
νώθη Ἀλεξάνδρῳ. ἀκουσίως
δὲ Ἀλέξανδρος πλήξας παι-
γνίῳ καὶ ἀνελὼν Ἀνθέα υἱὸν
Ἀντήνορος ὡραῖον, οὗ ἦν ἐρῶν
660

Joannis Tzetzae) Sch. 1141, l. 5a
ἐσθῆτα φαιάν, ἐζωσμέναις δὲ

ταινίαις πλατείαις, ὑποδεδεμέ-
ναις δὲ τὰ κοῖλα τῶν ὑποδημάτων, ἐχούσαις δὲ ἐν ταῖς χερσὶ
ῥάβδον, ὑπαληλιμμέναις δὲ τὸ πρόσωπον καθάπερ πυρρῷ
τινι χρώματι, τῶν Ποινῶν ἔννοιαν λαμβάνουσι τῶν τραγικῶν
(FHG I 196). ss3
πένθος δὲ· Αἴαντος τοῦ Λοκροῦ περὶ τὰς Γυ-
ραίας ναυαγήσαντος καὶ ταφέντος ἐν Τρέμοντι χώρᾳ τῆς
Δήλου (15012) οἱ Λοκροὶ μόλις σωθέντες ἦλθον εἰς τὴν οἰ-
κείαν·
πένθος δὲ· λοιμοῦ κατα-
σχόντος τὴν Λοκρίδα διὰ τὴν
εἰς Κασάνδραν ἀθεμιτομιξίαν
Αἴαντος ἔχρησεν ὁ θεὸς βʹ
παρθένους ἐνιαυσιαίας εἰς
Τροίαν τῇ Ἀθηνᾷ ἀποστέλλειν
ἐπὶ ͵α ἔτη. πεμπόμεναι δὲ αὗ-
ται ἐφονεύοντο ὑπὸ τῶν Τρώων·

εἰς τὸ τῆς Ἀθηνᾶς ἱερόν, τὸ

λοιπὸν αὗται ἱέρειαι ἐγίνοντο.
τὰς δὲ ἀναιρεθείσας ἔκαιον
ἀκάρποις καὶ ἀγρίοις ξύλοις,
τὰ δὲ ὀστᾶ αὐτῶν ἀπὸ Τρά-
ρωνος ὄρους τῆς Τροίας εἰς
θάλασσαν ἔρριπτον· καὶ πάλιν
οἱ Λοκροὶ ἀπέστελλον ἑτέρας.
ταύτης δὲ τῆς ἱστορίας καὶ
Καλλίμαχος μέμνηται. ss3
φθορὰ δὲ καὶ λοιμὸς μετὰ
τρίτον ἔτος ἔσχε τὴν Λοκρίδα
διὰ τὴν εἰς Κασάνδραν ἀθέ-
μιτον πρᾶξιν τοῦ Αἴαντος.
661
ἔχρησε δὲ ὁ θεὸς ἱλάσκεσθαι

τὴν θεὰν Ἀθηνᾶν τὴν ἐν
Ἰλίῳ ἐπ' ἔτη ͵

Joannis Tzetzae) Sch. 1194, l. 1
γὰρ Κρόνου καὶ Ῥέας Ὀφίων καὶ Εὐρυνόμη ἡ τοῦ Ὠκεανοῦ

τῶν θεῶν ἐβασίλευον, οὓς Τι-τᾶνας καλοῦσιν·
Κρόνος δὲ τὸν Ὀφίωνα καταβαλὼν Ῥέα δὲ τὴν Εὐρυνό-
μην καταπαλαίσασα καὶ ἐμβαλοῦσα τῷ Ταρτάρῳ τῶν θεῶν
ἐβασίλευσαν οὓς πάλιν ὁ Ζεὺς ταρταρώσας ἔσχε τὸ κράτος
ὃ πρώην μὲν ὁ αὐτὸς Κρόνος εἶχε καὶ Ῥέα, πρὸ αὐτῶν δὲ
Ὀφίων καὶ Εὐρυνόμη, ὅθεν ἄνακτα τὸν Δία φησὶ τῆς βασι-
λείας Ὀφίωνος καὶ Εὐρυνόμης. T
ἀλλ' ἄξεταί σε· φασὶν ὅτι λοιμοῦ κατασχόντος
τὴν Ἑλλάδα ἔχρησεν ὁ Ἀπόλλων τὰ τοῦ Ἕκτορος ὀστᾶ ss3s4
κείμενα ἐν Ὀφρυνῷ τόπῳ Τροίας (3491) T μετενεγκεῖν ἐπί
τινα πόλιν Ἑλληνίδα ἐν τιμῇ οὖσαν μὴ μετασχοῦσαν τῆς
ἐπὶ Ἴλιον στρατείας. οἱ δὲ Ἕλληνες εὑρόντες τὰς ἐν Βοι-
ωτίᾳ Θήβας μὴ στρατευσαμένας ἐπὶ Ἴλιον ἐνεγκόντες τὰ
τοῦ ἥρωος λείψανα ἔθηκαν αὐτὰ ἐκεῖσε.
Σχόλια στον Πίνδαρο.Ode O 13, sch. 56c, l. 14
κατὰ μέν τινας ἐπειδὴ τὸν ἵππον τοῦ Βελλεροφόντου ὑπέ-

ταξεν ἡ θεὸς τὸν Πήγασον καὶ περιέθηκεν αὐτῷ τὰ χαλινὰ
καὶ οὕτως εἷλεν αὐτόν. ἢ διὰ τοῦτο· Δωριεῖς σὺν τοῖς
Ἡρακλείδαις ἐπιθέμενοι Πελοποννησίοις Κόρινθον χειρωσά-
μενοι ταύτην τῇ φλογὶ συνέφλεγον. τῶν τοίνυν γυναικῶν
ἐν τῇ πορθήσει φευγουσῶν, τινὲς ἐξ αὐτῶν ἅμα Εὐρυτιώνῃ
καὶ Ἑλλωτίδι εἰς τὸν τῆς Ἀθηνᾶς εἰσελθοῦσαι νεὼν οὕτω
διαφεύξασθαι τὸν κίνδυνον προσεδόκησαν. ὡς δὲ ᾔσθοντο
Δωριεῖς, κατὰ τούτων πῦρ ἔπεμψαν. αἱ μὲν οὖν ἄλλαι
ἔφυγον, ἡ δὲ Εὐρυτιώνη καὶ ἡ Ἑλλωτὶς ἀδελφαὶ τυγχά-
νουσαι μετὰ παιδίου κατεφλέχθησαν. λοιμοῦ δὲ συμπε-
σόντος οὐ πρότερον τὸ νόσημα παύσασθαι ἔφη ἡ θεὸς πρὶν
662
ἐξιλεώσασθαι τῶν παρθένων τὰς ψυχὰς καὶ Ἑλλωτίδος Ἀθη-

νᾶς ἱερὸν ἱδρύσασθαι καὶ πανήγυριν Ἑλλώτια καλουμένην·
καθ' ἥν φησιν ἑπτάκις νενικηκέναι τὸν Ξενοφῶντα.
EQ ἄλλως· ἐν Κορίνθῳ τὰ Ἑλλώτια ἄγεται τῇ Ἑλλωτίᾳ
Ἀθηνᾷ. τυχεῖν δὲ αὐτὴν ταύτης τῆς προσηγορίας Κορίνθιοι
μὲν λέγουσιν ἑλοῦσαν καὶ χαλινώσασαν παρ' αὐτοῖς τὸν Πή-
γασον· οἱ δὲ ἀπὸ τοῦ ἕλους τοῦ περὶ τὸν Μαραθῶνα, ἐν
ᾧ ἵδρυται· οἱ δὲ ἀπὸ Ἑλλωτίδος παρθένου.
Σχόλια στον Πίνδαρο.Ode P 3, sch. 64b, l. 2
ὤκει [Κορωνὶς] παρὰ ταῖς ὄχθαις τῆς Βοιβιάδος λίμνης.

DGQ αὕτη δὲ παράκειται τῇ Λακερείᾳ. 59B
BDEFGQ δαίμων δ' ἕτερος: ὁ κακοποιὸς, ὡς πρὸς τὸν
ἀγαθόν. ὁ δὲ κακοποιὸς δαίμων εἰς τὴν τῆς μοιχείας
κακουργίαν τρέψας τὴν Κορωνίδα, καὶ ἀναιρεθῆναι αὐτὴν
παρεσκεύασε. Καλλίμαχός φησιν (fr. 91)·
οὐ πάντες, ἀλλ' οὓς ἔσχεν ὥτερος δαίμων.
BDEFGQ καὶ γειτόνων πολλοί: τῆς τοῦ Ἀπόλλωνος ....
πολλοὶ, φησὶ, τῶν γειτόνων ἀπήλαυσαν τοῦ κακοῦ τοῦ
περὶ τὴν Κορωνίδα· λοιμὸς γὰρ ἐγένετο, αἴτιοι δὲ τῶν λοι-
μῶν Ἀπόλλων καὶ Ἄρτεμις. λοιμοῦ οὖν γενομένου συνα-
πήλαυσαν οἱ μηδὲν αἴτιοι. Ἡσίοδος (O. D. 240)· BEFGQ
BDEFGQ ἁμᾶ: Ἡρωδιανὸς ἐν τῷ ιθʹ οὕτω φησί· Δωριεῖς
περισπῶσι τὸ παντᾶ, ὥσπερ καὶ τὸ κρυφᾶ παρὰ Πινδά-
ρῳ (O. I 47). τοιοῦτον δέ ἐστι καὶ τὸ ἁμᾶ περισπώμενον
[ἐκ τοῦ ἁμῆ γενόμενον]. ζητεῖται δὲ εἰ τῷ περισπωμένῳ τῷ
ἁμᾶ προστεθήσεται τὸ ι.
BDEFGQ πολλὰν δ' ἐν ὄρει πῦρ ἐξ ἑνός: τὸ ὥς λείπει,
Σχόλια στον Πίνδαρο.Ode P 3, sch. 64b, l. 3
DGQ αὕτη δὲ παράκειται τῇ Λακερείᾳ. 59B

BDEFGQ δαίμων δ' ἕτερος: ὁ κακοποιὸς, ὡς πρὸς τὸν
ἀγαθόν.
ὁ δὲ κακοποιὸς δαίμων εἰς τὴν τῆς μοιχείας
κακουργίαν τρέψας τὴν Κορωνίδα, καὶ ἀναιρεθῆναι αὐτὴν
παρεσκεύασε. Καλλίμαχός φησιν (fr. 91)·
οὐ πάντες, ἀλλ' οὓς ἔσχεν ὥτερος δαίμων.
BDEFGQ καὶ γειτόνων πολλοί: τῆς τοῦ Ἀπόλλωνος ....
663
πολλοὶ, φησὶ, τῶν γειτόνων ἀπήλαυσαν τοῦ κακοῦ τοῦ

περὶ τὴν Κορωνίδα· λοιμὸς γὰρ ἐγένετο, αἴτιοι δὲ τῶν λοι-
μῶν Ἀπόλλων καὶ Ἄρτεμις. λοιμοῦ οὖν γενομένου συνα-
πήλαυσαν οἱ μηδὲν αἴτιοι. Ἡσίοδος (O. D. 240)· BEFGQ
BDEFGQ ἁμᾶ: Ἡρωδιανὸς ἐν τῷ ιθʹ οὕτω φησί· Δωριεῖς
περισπῶσι τὸ παντᾶ, ὥσπερ καὶ τὸ κρυφᾶ παρὰ Πινδά-
ρῳ (O. I 47). τοιοῦτον δέ ἐστι καὶ τὸ ἁμᾶ περισπώμενον
[ἐκ τοῦ ἁμῆ γενόμενον]. ζητεῖται δὲ εἰ τῷ περισπωμένῳ τῷ
ἁμᾶ προστεθήσεται τὸ ι.
Σχ’ολια στον Πίνδαρο. Scholia et glossae in Olympia et Pythia (scholia

recentiora Triclinii, Thomae Magistri, Moschopuli, Germani) (col
Ode-treatise O 13, scholion-sec. 56, l. 7
Ἀθάναις (λέγει δὲ ἔργα κάλλιστα τοὺς στεφάνους) θῆκε καὶ

ἔθηκεν ἀμφὶ ταῖς κόμαις αὐτοῦ.
ἑορτὴ Ἀθηνᾶς ἐν Κορίνθῳ. – ἔργα ἀνέθηκεν
αὐτῷ κάλλιστα.
Th. Ἑλλώτια ἑορτὴ Ἀθηνᾶς ἐν Κορίνθῳ. Δωριεῖς
μετὰ Ἡρακλειδῶν ἐπιθέμενοι Κορινθίοις καὶ Κόρινθον χειρω-
σάμενοι ταύτην φλογὶ ἔκαιον. φυγοῦσαι οὖν αἱ Κορίνθιαι παρ-
θένοι εἰς τὸν τῆς Ἀθηνᾶς βωμόν, ὅπως σωθεῖεν, αἰσθομένων
Δωριέων καὶ πῦρ ἐμβαλόντων εἰς τὸν ναόν, αἱ μὲν ἄλλαι τῶν
παρθένων ἔφυγον, Ἑλλωτιώνη δὲ μετὰ τῆς ἀδελφῆς Εὐρυτιώ-
νης κατεφλέχθη. λοιμοῦ δὲ ὕστερον γενομένου ἔχρησεν Ἀθηνᾶ,
μὴ πρότερον παύσασθαι τὸν λοιμόν, πρὶν τὰς τῶν κατακαεισῶν
παρθένων ψυχὰς ἐξιλεώσασθαι καὶ ἱερὸν Ἀθηνᾶς Ἑλλωτίας
ἱδρύσασθαι· ὃ δὴ καὶ γεγένηται. ἕτεροι δέ φασι διὰ τὸ ἑλεῖν
τὸν Πήγασον ἐν χαλινῷ ὑπ' Ἀθηνᾶς δοθέντι Βελλεροφόντῃ πα-
νήγυριν καὶ ἱερὸν Ἑλλωτίας Ἀθηνᾶς ὑπ' αὐτοῦ γεγενῆσθαι, ἢ
τοῦτο τὸ ὄνομα ἐσχηκέναι τὴν πανήγυριν καὶ τὸν ναὸν ἀπὸ τοῦ
ἐν Μαραθῶνι ἕλους. ἔστι γὰρ ἐκεῖ ἄγαλμα Ἀθηνᾶς Ἑλλωτίας.
M. Δύο δὲ στέφανοι ἀπὸ σελίνων πεπλεγμένοι
Σχόλια στον Πίνδαρο. Scholia et glossae in Olympia et Pythia (scholia

recentiora Triclinii, Thomae Magistri, Moschopuli, Germani) (col
Ode-treatise O 13, scholion-sec. 56, l. 8
ἔθηκεν ἀμφὶ ταῖς κόμαις αὐτοῦ.

664
ἑορτὴ Ἀθηνᾶς ἐν Κορίνθῳ. – ἔργα ἀνέθηκεν

αὐτῷ κάλλιστα.
Th. Ἑλλώτια ἑορτὴ Ἀθηνᾶς ἐν Κορίνθῳ. Δωριεῖς
μετὰ Ἡρακλειδῶν ἐπιθέμενοι Κορινθίοις καὶ Κόρινθον χειρω-
σάμενοι ταύτην φλογὶ ἔκαιον. φυγοῦσαι οὖν αἱ Κορίνθιαι παρ-
θένοι εἰς τὸν τῆς Ἀθηνᾶς βωμόν, ὅπως σωθεῖεν, αἰσθομένων
Δωριέων καὶ πῦρ ἐμβαλόντων εἰς τὸν ναόν, αἱ μὲν ἄλλαι τῶν
παρθένων ἔφυγον, Ἑλλωτιώνη δὲ μετὰ τῆς ἀδελφῆς Εὐρυτιώ-
νης κατεφλέχθη. λοιμοῦ δὲ ὕστερον γενομένου ἔχρησεν Ἀθηνᾶ,
μὴ πρότερον παύσασθαι τὸν λοιμόν, πρὶν τὰς τῶν κατακαεισῶν
παρθένων ψυχὰς ἐξιλεώσασθαι καὶ ἱερὸν Ἀθηνᾶς Ἑλλωτίας
ἱδρύσασθαι· ὃ δὴ καὶ γεγένηται. ἕτεροι δέ φασι διὰ τὸ ἑλεῖν
τὸν Πήγασον ἐν χαλινῷ ὑπ' Ἀθηνᾶς δοθέντι Βελλεροφόντῃ πα-
νήγυριν καὶ ἱερὸν Ἑλλωτίας Ἀθηνᾶς ὑπ' αὐτοῦ γεγενῆσθαι, ἢ
τοῦτο τὸ ὄνομα ἐσχηκέναι τὴν πανήγυριν καὶ τὸν ναὸν ἀπὸ τοῦ
ἐν Μαραθῶνι ἕλους. ἔστι γὰρ ἐκεῖ ἄγαλμα Ἀθηνᾶς Ἑλλωτίας.
Σχόλια στον Πίνδαρο(scholia vetera et recentiora partim Thomae

Magistri et Alexandri Phortii) (e cod. Patm.) Ode P 3, sch. 14, l. 12
σμένως τὴν ἱστορίαν, προϊὼν δὲ πλατύτερον ἐρεῖ. Ἔστι δὲ αὕ-

τη: Κορωνὶς ἡ Φλεγύα (γρ. Φλεγύου) θυγάτηρ διακορεσθεῖσα
(γρ. διακορευθεῖσα) ὑπ' Ἀπόλλωνος, ἐγκύμων ἐγένετο· οὐκ ἐθε-
λήσασα γοῦν διατηρῆσαι τὸ τοῦ θεοῦ λέχος ἁγνόν, ἐξ Ἀρκα-
δίας ἐλθόντι Ἴσχυϊ λάθρα τοῦ πατρὸς ἐμίγη. Ἐμήνυσε δὲ
ταύτην τὴν μίξιν τῷ Ἀπόλλωνι κόραξ, ὃν λευκὸν ὄντα Ἀπόλ-
λων δυσχεράνας τὸ βαρὺ τῆς ἀγγελίας μέλανα πεποίηκε καὶ
ἐξ ἐκείνου πάντες οἱ κόρακες μέλανες. Πίνδαρος δὲ τὸν μῦθον
ἀποσεισάμενος εὐσεβῶς μεταχειρίζεται τὸν λόγον καὶ οἴκοθεν
τὸν Ἀπόλλωνα ἐγνωκότα τοῦτό φησι πέμψαι τὴν ἀδελφὴν Ἄρ-
τεμιν Κορωνίδα κατατοξεῦσαι. Τὸ δέ ἐστιν ὅτι λοιμὸν ἐν τῇ
ταύτης χώρᾳ ἐνέβαλεν, ὑφ' οὗπερ οὐ μόνον αὕτη, ἀλλὰ καὶ πολ-
λοὶ τῶν γειτόνων ἀπέθανον.
Δόμον ἐν θαλάμῳ] Ἢ τὸ δόμον καὶ τὸ ἐν
θαλάμῳ ἐκ παραλλήλου, ἢ τὸ θαλάμῳ πρὸς τὸ δαμεῖσα συνα-
πτέον. – Εἰς Ἀΐδαο δόμον ἐν Χ θαλάμῳ Χ] Σημειοῦνται καὶ
τὰ δύο κῶλα τῷ Χ, ὅτι ἀσυνάρτητά εἰσι, πλεονάζοντος τοῦ ἐν
θαλάμῳ· ἱκανὸν γὰρ ἦν εἰπεῖν: Εἰς Ἀΐδαο δόμον κατέβη.
Σχόλια στον Πλάτωνα. .Dialogue Smp, Stephanus p.177a, l. 3
ὅπου. ἐκ τῆς πληρεστέρας.

665
παροιμία ὅτι χρὴ μεταλαγχάνειν τοὺς οὐκ ἔχοντας παρὰ τῶν

ἐχόντων. ῥᾷστα (B T W).
γρ. ἥδιστα. (T: non habet W.)
τὸν Μυρινούσιον (sic T W: Μυρρινούσιον B).
Μυρινοῦς (sic) δῆμος Αἰγηΐδος, ἀφ' ἧς ὁ Φαῖδρος.
παίωνας (παίονας B T: παιᾶνας b t: παίαωνας W).
ἢ τοὺς λεγομένους παιᾶνας ὕμνους εἰς Ἀπόλλωνα ἐπὶ καταπαύσει
λοιμοῦ. ἢ Παιήονα τὸν θεῶν ἰατρόν. ἢ παίονας, ὡς νῦν, ᾠδὰς ἐπὶ
εὐτυχίᾳ καὶ νίκῃ.
καταλογάδην.
Σχόλια στον Πλάτωνα. .Dialogue Min, Stephanus p.321a,bis, l. 9
Αἰγέως τοῦ Πανδίονος βασιλεύοντος Ἀθηνῶν, κατὰ τὴν τῶν

Παναθηναίων ἑορτὴν Ἀνδρόγεως ὁ Μίνω πάντας ἀγῶνας νικᾷ.
τοῦτον Αἰγεὺς στέλλει μὲν ἐπὶ τὸν Μαραθώνιον ταῦρον, διαφθείρεται
δὲ ὑπ' αὐτοῦ, ἢ ὥς τινες, πορευόμενος ἐπὶ Θήβας διὰ τὸν Λαΐου
ἀγῶνα πρὸς τῶν ἀνταγωνιστῶν διὰ φθόνον ἀπόλλυται. ὃ μαθὼν Μίνως
Ἀθήνας τε πολεμεῖ καὶ Μέγαρα εἷλεν, μὴ οἷός τε δ' ὢν πορθῆσαι
ταύτας, εὔχεται τῷ Διὶ παρ' Ἀθηναίων δίκην λαβεῖν· καὶ διὰ τοῦτο
λιμὸς ἐνσκήπτει τούτοις καὶ λοιμός. χρωμένων δὲ περὶ τῆς τούτων
ἀπαλλαγῆς ἀνεῖπεν ὁ Ἀπόλλων δίκας Μίνῳ δοῦναι ἃς ἂν αὐτὸς
αἱρῆται. Μίνως δὲ κελεύει δεκέτεις κόρους ἑπτὰ καὶ κόρας ἴσας
ἀόπλους πέμπειν κατὰ ἔτος τῷ Μινωταύρῳ βορ[ρ]ὰν κατὰ τὸν λαβύ-
ρινθον, ὃς ὑπὸ Δαιδάλου κατεσκεύαστο χῶρός τις σκολιός. Θησεὺς δὲ
μετὰ καὶ τῶν λοιπῶν κατὰ τὸ τρίτον ἔτος εἰς τὸν δασμὸν καταλεγεὶς
τόν τε Μινώταυρον ἀναιρεῖ, καὶ παύει τὴν εἰς Κρήτην πομπὴν τοῦ
δασμοῦ. περὶ τούτου οὖν ἐνταῦθά φησι.
Διὸς φιλίου.
Σχόλια στον Σοφοκλή. .Play OT, verse 25, l. 3
δὲ Καδμείας· τινὲς δὲ τὸν τῆς Ἀλαλκομενείας οὐκ ἐν

Θήβαις εἶναι ἀλλ' ἐν κώμῃ.
ἐπ' Ἰσμηνοῦ τε μαντείᾳ καὶ γάρ ἐστι παρὰ
τῷ Ἰσμηνῷ Ἀπόλλωνος ἱερὸν διό φησι μαντείᾳ σποδῷ,
τοῦτο δὲ ἀντὶ τοῦ βωμῷ ὅτι διὰ τῶν ἐμπύρων ἐμαν-
τεύοντο οἱ ἱερεῖς ὥς φησι Φιλόχορος.
σαλεύει ἡ μεταφορὰ ἀπὸ τῶν χειμαζομένων
νεῶν.
666
φθίνουσα μὲν κάλυξιν οὐ μόνον ἀφορίαν

φησὶν εἶναι τῆς γῆς ἀλλὰ καὶ τοὺς πεφηνότας καρποὺς
διαφθείρεσθαι ὑπὸ τοῦ λοιμοῦ.
σὺν τοῖς βλαστήμασιν.
ὁ πυρφόρος θεός ὁ λοιμὸς ὁ πυρετοφόρος·
τὸν γὰρ πυρετὸν πῦρ καλοῦσι καὶ τὸ ἐναντίον ὡς
Ὅμηρος
καί τε φέρει πολλὸν πυρετόν.
σκήψας ἐπιβαλών, ἐπιφέρων.
δῶμα Καδμεῖον περιφραστικῶς ἡ πόλις· ἢ
ἀντὶ τὰ δώματα πάντα [τὰ] τῆς πόλεως.
ἀνδρῶν δὲ πρῶτον οὐ μόνον οὖν ὡς βασιλέως
δέονται ἀλλὰ καὶ σοφοῦ· κατὰ βραχὺ δὲ παρεμβάλλει
ἐπ' Ἰσμηνοῦ τε μαντείᾳ καὶ γάρ ἐστι παρὰ

τῷ Ἰσμηνῷ Ἀπόλλωνος ἱερὸν διό φησι μαντείᾳ σποδῷ,
τοῦτο δὲ ἀντὶ τοῦ βωμῷ ὅτι διὰ τῶν ἐμπύρων ἐμαν-
τεύοντο οἱ ἱερεῖς ὥς φησι Φιλόχορος.
σαλεύει ἡ μεταφορὰ ἀπὸ τῶν χειμαζομένων
νεῶν.
φθίνουσα μὲν κάλυξιν οὐ μόνον ἀφορίαν
φησὶν εἶναι τῆς γῆς ἀλλὰ καὶ τοὺς πεφηνότας καρποὺς
διαφθείρεσθαι ὑπὸ τοῦ λοιμοῦ.
σὺν τοῖς βλαστήμασιν.
ὁ πυρφόρος θεός ὁ λοιμὸς ὁ πυρετοφόρος·
τὸν γὰρ πυρετὸν πῦρ καλοῦσι καὶ τὸ ἐναντίον ὡς
Ὅμηρος
καί τε φέρει πολλὸν πυρετόν.
σκήψας ἐπιβαλών, ἐπιφέρων.
δῶμα Καδμεῖον περιφραστικῶς ἡ πόλις· ἢ
ἀντὶ τὰ δώματα πάντα [τὰ] τῆς πόλεως.
ἀνδρῶν δὲ πρῶτον οὐ μόνον οὖν ὡς βασιλέως
δέονται ἀλλὰ καὶ σοφοῦ· κατὰ βραχὺ δὲ παρεμβάλλει
ἡμῖν ὁ ποιητὴς τὰ τῆς ἱστορίας τοῦ Οἰδίποδος.
συμφοραῖς βίου ταῖς βιωτικαῖς συντυχίαις.

667
ἱκτῆρες ἱκέτιδες.
παιὼν δὲ λάμπει ἀντὶ ἀκμάζει, λαμπρῶς τῇ
φωνῇ λέγεται πρὸς ἀποτροπὴν τῶν κακῶν· ὅμαυλος δὲ
ἀντὶ ὁμόθρους, ὁμόφωνος· τοῦτο δὲ ὅμοιόν ἐστι τῷ
ὁμοῦ δὲ παιάνων τε καὶ στεναγμάτων.
ὧν ὕπερ, ὦ χρυσέα θύγατερ πρὸς τὴν φήμην
πάλιν φησὶ τῆς μαντείας· ἐλπίζουσι γὰρ ἐπί τινι
ἀγαθῷ τὸ μάντευμα ἀποβῆναι· χρυσέα δὲ ὅ ἐστι τιμία·
φασὶ γὰρ οὕτω τιμᾶσθαι Χρυσῆν.
Ἄρεά τε τὸν μαλερόν ἀντὶ τὸν καταμαραί-
νοντα (τάττει δὲ τοῦτο ἐπὶ τοῦ λοιμοῦ), τὸν δίκην
ἀναιροῦντα πολέμου· ἀπὸ κοινοῦ δὲ τὸ πέμψον.
ὃς νῦν ἄχαλκος ἀσπίδων οὐ χρώμενος ὅπλοις
φλέγει ἡμᾶς· περιβόητος δὲ περὶ ὃν ἕκαστος βοᾷ ἢ
μετὰ βοῆς καὶ οἰμωγῆς ἐπιών· ὡς ἐπὶ πολέμου πάλιν.
πάτρας | ἔπουρον ἤτοι ἐπ' οὖρον ὅ ἐστιν εἰς
ἄνεμον· Ὅμηρος εἰς ὄρος ἢ εἰς κῦμα·
κεραύνωσον, ὦ Ζεῦ.
Λύκει' ἄναξ βουλοίμην δὲ καὶ τὰ σὰ βέλη,
ὦ Ἄπολλον, τὰ ἀδάμαστα καταμερίζεσθαι εἰς αὐτὸν
καὶ τὰς λαμπάδας Ἀρτέμιδος.
ἐνδατεῖσθαι ἐν μερισμῷ δίδοσθαι καὶ δια-
τρίβειν· μετῆκται δὲ ἀπὸ τῶν διανεμομένων.
τὸν χρυσομίτραν τὸν Θηβαῖον Διόνυσον,
τὸν ταῖς Βάκχαις συνοικοῦντα.
μονόστολον γράφε ὁμόστολον.
ἐπὶ τὸν ἀπότιμον ἀπότιμον θεὸν λέγει τὸν
λοιμὸν τὸν μὴ μετέχοντα τῆς τιμῆς τῶν θεῶν· θεῶν
γάρ ἐστι τὸ εὐεργετεῖν τοὺς ἀνθρώπους, ὁ δὲ φθείρει
καὶ ἀπόλλυσιν.
αἰτεῖς, ὧν δὲ αἰτεῖς ἀλκὴν λάβοις κἀνακού-
φισιν τῶν κακῶν ἐὰν θέλῃς τὰ ἐμὰ ἔπη δέχεσθαι ἃ δὴ
ἔπη ἐξερῶ ξένος ὢν καὶ τοῦ πράγματος καὶ τοῦ λόγου
οἷον οὐκ ἀκηκοὼς πρότερον περὶ τοῦ φόνου τοῦ Λαΐου
οὐδὲ μὴν καθ' ὃν χρόνον ἐπράχθη ὁ φόνος παρών.
ἃ δ' αἰτεῖς ὧν δ' αἰτεῖς.
Σχόλια στον Σοφοκλή. .Play Ant, verse 49, l. 4

668
ἀδελφόν· Δίδυμος δέ φησιν ὑπὸ τῶν ὑπομνηματιστῶν

τὸν ἑξῆς στίχον νενοθεῦσθαι.
ὦ σχετλία, Κρέοντος αἱ ἀντιλογίαι δῆλαί εἰσιν·
ἡ μὲν γὰρ τῷ πράγματι ἡ δὲ τῇ οἰκειότητι ἀκολουθεῖ.
ἀλλ' οὐδὲν αὐτῷ τῶν ἐμῶν οὐ μέτεστιν αὐτῷ
εἴργειν με ἀπὸ τῶν ἐμῶν· ἢ οὕτως, οὐ μέτεστιν αὐτῷ
τὰ ἡμέτερα βουλεύματα εἴργειν.
πατὴρ | ὡς νῷν ἀπεχθής τὰς συμφορὰς σκό-
πησον τοῦ παντὸς γένους καὶ πῶς ὁ πατὴρ ἀκλεὴς
ἀπώλετο, οὐ μόνον δὲ ἀκλεὴς ἀλλὰ καὶ ἀπεχθὴς διὰ
τὸν γενόμενον λοιμόν.
πρὸς αὐτοφώρων ἀμπλακημάτων αὐτὸς γὰρ
ἑαυτὸν ἐφώρασεν καὶ ἔγνω συνὼν τῇ μητρί· ἢ ὧν
αὐτὸς ἐπόπτης ἐγένετο ἢ τῶν φανερῶν καὶ πᾶσιν
ἐγνωσμένων.
διπλοῦν ἔπος διπλοῦν ὄνομα ἔχουσα, μήτηρ
τε καὶ γυνή.
ἔπος πάθος.
ἀρτάναισι ἀγχόναις.
λωβᾶται ἀφανίζει, ἀπόλλυσιν.
μόνα μηδενὸς ἐπικούρου ὄντος ἡμῖν.
Σχόλια στον Σοφοκλή. Scholia in Sophoclis Oedipum tyrannum (scholia

recentiora) Source of sch. sch mos, sch. 5, l. 2
τοις. ποθ'] περισσόν.

ἀντὶ τοῦ ἱκετηρίους κλάδους στέμματι ἐστεμμένους κα-
τέχοντες. ἐξεστεμμένοι] περισσὴ ἡ ἐξ.
τὸ ὁμοῦ ἐπὶ συνάψει δύο κώλων λεγόμενον, καὶ ἐπὶ
τοῦ προτέρου κώλου δύναται λέγεσθαι, καὶ τοῦ δευτέρου,
ὥσπερ καὶ τὸ ἅμα καὶ ὁ καὶ σύνδεσμος, καθ' ὃ λέ-
γεται ἐνταῦθα ‘ὁμοῦ μὲν θυμιαμάτων γέμει, ὁμοῦ δὲ παι-
άνων τε καὶ στεναγμάτων’. θυμιαμάτων] θυσιῶν δι'
ἀρωμάτων.
ὁμοῦ δὲ] γέμει. παιάνων] τῶν εἰς τὸν Ἀπόλλωνα
ὕμνων· οὗτος γὰρ αἴτιος τοῦ λοιμοῦ.
ἃ] ἤγουν τοὺς στεναγμούς, τοὺς παιᾶνας καὶ τὰ τοι-
αῦτα. δικαιῶν] δίκαιον κρίνων.
αὐτὸς] αὐτὸς ἐγώ. ὧδ'] δεῦρο.
669
πᾶσι] παρὰ πᾶσι. κλεινὸς] ἔνδοξος.

φράζε] λέγε. πρέπων] ἁρμόδιος. ἔφυς] ἀντὶ τοῦ
ὑπάρχεις.
πρὸ τῶνδε] μᾶλλον ἢ οὗτοι. φωνεῖν] λέγειν. τίνι]

recentiora) Source of sch. sch mos, sch. 29, l. 1
ἀναβαστάσαι. κάρα] ἤγουν τὴν κεφαλήν.

ἀπὸ τοῦ σάλου τῶν βυθῶν τοῦ φονικοῦ οὐκέτι οἵα τε,
ἐστὶ δηλονότι, ἤγουν δυνατή.
φθειρομένη μὲν κατὰ τοὺς καρποφόρους κάλυκας τῆς
γῆς, φθειρομένη δὲ κατὰ τὰς ἀγέλας τῶν νομάδων βοῶν,
ἀντὶ τοῦ τῶν ζῴων ἁπλῶς τῶν νεμομένων, καὶ κατὰ τοὺς
τόκους τῶν γυναικῶν τοὺς ἀγόνους, ἤγουν τοὺς κακογόνους.
δ'] γάρ. πυρφόρος] καυστικός.
σκήψας] ἐνσκήψας· βαρέως ἐμπεσών. ἐλαύνει] βιά-
ζεται. ἔχθιστος] ὁ πάνυ μεμισημένος.
ὑφ' οὗ] ἤγουν τοῦ λοιμοῦ. κενοῦται] στερίσκεται τοῦ
πλήθους τῶν ἀνθρώπων τοῦ πληροῦντος αὐτό.
στεναγμοῖς καὶ γόοις] ὑπὸ στεναγμῶν καὶ θρήνων.
πλουτίζεται] ἤγουν πλούσιος καὶ εὔπορος γίνεται.
νῦν] δή.

recentiora) Source of sch. sch mos, sch. 190-91, l. 1
παραβώμιον, ἤγουν ἐπὶ τὴν παρὰ τοῖς βωμοῖς ἐξοχήν,

ἄλλοθεν ἄλλαι, ἤγουν ἀπ' ἄλλου μέρους ἄλλαι, κείμεναι
δηλονότι, ἱκτῆρες, τουτέστιν ἱκέτιδες, ἐπιστονάχουσιν, ἀντὶ
τοῦ στονάχουσιν, ἕνεκα τῶν χαλεπῶν πόνων. ἐπιστονά-
χουσι] στενάζουσι· θρηνοῦσι.
ὁ εἰς τὸν Ἀπόλλωνα ὕμνος λαμπρῶς ὑμνεῖται, καὶ
θρηνώδης φωνὴ σύναυλος, σύμφωνος, ἐστὶ δηλονότι.
ὕπερ] ἕνεκα. χρυσέα] τιμία. θύγατερ Διός]
Ἀθηνᾶ.
εὐῶπα] ὀξὺ ὁρῶσα καὶ καθαρόν. ἀλκάν] βοήθειαν.
Ἄρεα] τὸν λοιμόν· ἀμφότεροι γὰρ θανατοῦσι. ἄ-
χαλκος ἀσπίδων] ἄοπλος σωματικῶν ὅπλων.
περιβόητος] μέγας. ἀντιάζων] συναντῶν.
λείπει δός. δὸς νῶτα δοῦναι ὀπισθορμήτῳ πορείᾳ,
ἤγουν ἡττηθῆναι, ἀποστῆναι.
670
πάτρας ἄπουρον] τῆς πατρίδος, τῆς ἐμῆς δηλονότι,

μακράν.

recentiora) Source of sch. sch mos, sch. 200-02, l. 1
περιβόητος] μέγας. ἀντιάζων] συναντῶν.

λείπει δός. δὸς νῶτα δοῦναι ὀπισθορμήτῳ πορείᾳ,
ἤγουν ἡττηθῆναι, ἀποστῆναι.
πάτρας ἄπουρον] τῆς πατρίδος, τῆς ἐμῆς δηλονότι,
μακράν.
θάλαμον Ἀμφιτρίτας] βυθὸν θαλάσσης.
εἴτε εἰς τὸν ἀνεπιτήδειον τοῖς ξένοις εἰς ἐλλιμένισιν,
τὸν ταραχώδη, πόντον Θρᾴκιον, ἤγουν τὸν Εὔξεινον πόντον.
εἴ τι γὰρ ἂν ἡ νὺξ ἀφῇ, τοῦτο διὰ τέλους ἡ ἡμέρα
ἐπέρχεται.
τοῦτον, τὸν λοιμὸν δηλονότι, ὦ ὁ νέμων, ἤγουν ὁ
διοικῶν, τὰ κράτη τῶν πυρφόρων ἀστραπῶν, ἢ οὕτως· ὦ
ὁ νέμων τῷ κράτει τῷ σῷ, ἤγουν διὰ τῆς σῆς ἰσχύος, τὴν
πυρφόρον ἀστραπήν, φθεῖρον ὑποθεὶς τῷ σῷ κεραυνῷ, ἤ-
γουν κεραυνώσας αὐτόν, κατ' αὐτοῦ βαλὼν τὸν σὸν κεραυνόν.
ὦ Λύκειε ἄναξ, θέλοιμι ἂν καὶ τὰ σὰ βέλη, ἤγουν
τὰς ἀκτῖνας, ἐνδατεῖσθαι, τουτέστι διαδίδοσθαι, ἐνδιαι-
τᾶσθαι, ἀδάμαστα, ἀντὶ τοῦ ἄλυπα, ἀπὸ χρυσοστρόφων
ἀγκύλων, ἤγουν ἀπὸ τῆς χρυσῆς νευρᾶς τοῦ τόξου, ἀρωγὰ
προιστάμενα. ἀδάμαστ'] ἀντὶ τοῦ μὴ δαμάζοντα.
καὶ τὰς αἴγλας τῆς Ἀρτέμιδος τὰς πυρφόρους,

recentiora) Source of sch. sch thom, sch. 50, l. 1
ἐμπείροις τῶν ἀνθρώπων, ἤτοι πεῖραν πολλὴν ἐσχηκόσιν

ἐκ χρόνου τε καὶ φρονήσεως, ἐρῶ τὰς συμφορὰς κ. τὰς
συνελεύσεις τῶν βουλευμάτων ζώσας· ἤγουν τούτοις ἐστὶν
ἅπερ βουλεύσονται ζῶντα, ἤτοι ἐνεργὰ καὶ κατόρθωσιν
ἔχοντα.
αἰδέσθητι τὰ πρόσθεν σὰ κατορθώματα καὶ ἡμᾶς οὕτως
ἀθλίως ἔχοντας καὶ δεομένους σου.
κλῄζει] ὀνομάζει. τῆς – προθυμίας] τῆς ἐπὶ τὴν
Σφίγγα. ἕνεκα.
μεμνώμεθα] ἐνθυμώμεθα.
671
στάντες] πρῴην. ὕστερον] διὰ τὸν λοιμόν.

τὴν τότ'] τὴν ἐπὶ τῆς Σφιγγός. αἰσίῳ τύχην
κ. εὐτυχίαν· τουτέστιν ἐξ ὧν τὰ τῆς Σφιγγὸς εὗρες αἰ-
νίγματα, ἃ μηδεὶς ἀνθρώπων, ὡς κατὰ ῥοῦν ἔτι χωρήσομεν
ἐποίησας ἡμῖν εὔδηλον. τοῦτο γάρ ἐστι τὸ ὄρνιθι
αἰσίῳ. αἰσίῳ] καλῷ.

τὸ θρασὺς μὲν εἶπε διὰ τὸ ‘ἐσθλὴν’ καὶ τὸ ‘πάντ'

ἂν εὐτυχεῖν’· τὸ δὲ προδείσας διὰ τὸ ‘δύσφορα’.
ἕτοιμος] εἰμί. στείχειν] ἔρχεσθαι. ἔσω] τοῦ οἴκου.
τὸ τῶνδε πρὸς τὸ πένθος συναπτέον, οὐ
πρὸς τὸ πλέον· τὸ γὰρ πλέον πρὸς τὸ ἢ ἔχει
τὴν δύναμιν. οὕτω· φέρω γὰρ τῶνδε τὸ πένθος, ἤγουν
ὑπὲρ τούτων πενθῶ, πλέον ἢ περὶ τῆς ἐμῆς ψυχῆς. ἄξιος
δὲ βασιλέως καὶ προστάτου ὁ λόγος οὗτος.
ἐμφανῶς] καὶ οὐκ αἰνιγματωδῶς. ἰστέον ὅτι ὁ
Κρέων παρὰ τοῦ Ἀπόλλωνος μαθὼν ἀκριβῶς ὅτι Οἰδίπους
ἦν ὁ τοῦ λοιμοῦ αἴτιος φονεύσας τὸν πατέρα Λάϊον καὶ
ἀνόμως συνὼν τῇ μητρί, ἵνα μὴ δόξῃ αὐτῷ ἐπαχθὴς κατὰ
πρόσωπον ἐλέγχων, καὶ ἅμα δεδιὼς τὸ τῆς ἀρχῆς μέγεθος,
ἵνα μή τι κακὸν ἐξ αὐτοῦ πάθῃ, ἐσκιασμένως ταῦτά φησι·
μαρτύριον δὲ ὅτι σύνοιδε, τὸ ‘λέγω γὰρ καὶ τὰ δύσφορ'
εἰ τύχοι’.
τεθραμμένον] ἐμπεφυκός.
ἀνήκεστον] ἀθεράπευτον. λέγει δὲ τοῦτο, οὐχ ὅτι τὸ
μίασμα θεραπείας ἐδεῖτο, ἀλλ' ὅτι ἡ τοῦδε ἀπέλασις θερα-
πείαν τοῖς ἄλλοις εἶχεν.

ἐκκλησία ἐγίνετο βαθμίσιν ἦν κύκλῳ διειλημμένος ἄλλαις

ἐπ' ἄλλαις, ἔνθα οἱ συνελθόντες πάντες καθήμενοι ἀνεμ-
ποδίστως ἠκροῶντο τοῦ ἱσταμένου ἐν μέσῳ καὶ συμβου-
λεύοντος.
ἵστασθε] στάθητε. ἱκτῆρας] τοὺς ἱκετικούς.
ὧδ'] ἐνταῦθα.
πᾶν] ὅσον συμβάλλεται εἰς τὴν περὶ τοῦ μιάσματος
672
ζήτησιν καὶ ἀπέλασιν.

πεπτωκότες] κινδυνεύσαντες. τοῦτο δὲ λέγει, ὅτι, εἰ
μὲν εὑρήσομεν τὸ μίασμα καὶ ἀπελάσομεν, πεπαύσεται ὁ
λοιμός· εἰ δ' οὖν προχωρήσει ἀεί, καὶ ἡμᾶς ἐκτρίψει
τελείως. ἱστώμεθα] ἐπὶ τῶν βάθρων. τῶνδε ... χάριν] τοῦ
ζητῆσαι τὸ αἴτιον τοῦ λοιμοῦ. φασὶν οἱ Ἕλληνες τὴν φήμην θυγατέρα
Διός, ὅθεν καὶ τὴν ἐξ Ἀπόλλωνος ἐλθοῦσαν αὐτοῖς μαντείαν περὶ τοῦ
λοιμοῦ φάτιν Διὸς καλεῖ. ἡδυεπῆ δὲ ταύτην ὠνόμασεν, ὡς
τὰ συντελοῦντα αὐτοῖς φέρουσαν. πολύχρυσον δὲ τὴν Πυ-
θῶνα καλεῖ, διὰ τὸ ἐκ λίθων χρυσῶν δεδομῆσθαι τὸ Ἀ-
πόλλωνος μαντεῖον, ἃς χιλίας αὐτῷ Κροῖσος πέπομφεν, ἢ
διὰ τὴν τῶν ἀναθημάτων πολυτέλειαν. τὸ δὲ τίς ἀντὶ

recentiora) Source of sch. sch thom, sch. 198-202, l. 3
εἴτ' εἰς τὸν μέγαν θάλαμον κ. οἶκον τῆς Ἀμφιτρίτης, ἤτοι τὸν Ὠκεα-
νόν, εἴτ' εἰς τὸν Θρῄκιον κλύδωνα, τὸν ἀπόξενον ὅρμον.
ἰστέον, ὅτι ἐν τῇ ἀρχῇ τοῦ Εὐξείνου ὁ Θρᾳκικός ἐστι
Βόσπορος. καλεῖται δὲ Εὔξεινος κατ' εὐφημισμόν. δηλοῖ
δὲ καὶ οὗτος ἀπόξενον ὅρμον εἰπών· πολλῶν γὰρ
φθορῶν τοῖς ἐμπλέουσιν αἴτιος. φησὶ δὲ καὶ Αἰσχύλος
’ἐχθρόξενος ναύτῃσι, μητρυιὰ νεῶν’.
ἐάν τι
γὰρ κακὸν ἀφῇ ἡ νὺξ ἐν τῷ τέλει, τοῦτ' ἐφ' ἧμαρ ἔρχεται.
τὸν κ. ὅντινα λοιμόν, φθῖσον κ. ἀφάνισον ὑπὸ τῷ σῷ κε-
ραυνῷ, ὦ Ζεῦ, ὁ νέμων κ. ἔχων κράτη κ. ἐξουσίαν τῶν
πυρφόρων κ. τῶν καυστικῶν ἀστραπῶν.
καὶ ὦ Λύκειε ἄναξ, Ἄπολλον, θέλοιμ' ἂν ἐνδα-
τεῖσθαι κ. ὁρμᾶσθαι κατὰ τοῦ λοιμοῦ ἀπὸ τῶν χρυσοστρό-
φων ἀγκυλῶν κ. τόξων τὰ σὰ ἀδάμαστα κ. ἀίδια βέλη
προσταθέντα ἀρωγά, τουτέστιν εἰς αὐτὸν πεμφθέντα πρὸς
ἐμὴν βοήθειαν.

Βόσπορος. καλεῖται δὲ Εὔξεινος κατ' εὐφημισμόν. δηλοῖ

δὲ καὶ οὗτος ἀπόξενον ὅρμον εἰπών· πολλῶν γὰρ
φθορῶν τοῖς ἐμπλέουσιν αἴτιος. φησὶ δὲ καὶ Αἰσχύλος
673
’ἐχθρόξενος ναύτῃσι, μητρυιὰ νεῶν’.

ἐάν τι
γὰρ κακὸν ἀφῇ ἡ νὺξ ἐν τῷ τέλει, τοῦτ' ἐφ' ἧμαρ ἔρχεται.
τὸν κ. ὅντινα λοιμόν, φθῖσον κ. ἀφάνισον ὑπὸ τῷ σῷ κε-
ραυνῷ, ὦ Ζεῦ, ὁ νέμων κ. ἔχων κράτη κ. ἐξουσίαν τῶν
πυρφόρων κ. τῶν καυστικῶν ἀστραπῶν.
καὶ ὦ Λύκειε ἄναξ, Ἄπολλον, θέλοιμ' ἂν ἐνδα-
τεῖσθαι κ. ὁρμᾶσθαι κατὰ τοῦ λοιμοῦ ἀπὸ τῶν χρυσοστρό-
φων ἀγκυλῶν κ. τόξων τὰ σὰ ἀδάμαστα κ. ἀίδια βέλη
προσταθέντα ἀρωγά, τουτέστιν εἰς αὐτὸν πεμφθέντα πρὸς
ἐμὴν βοήθειαν.
καὶ τὰς πυρφόρους κ. καυστικὰς
αἴγλας τῆς Ἀρτέμιδος, ἤτοι τὰ βέλη, σὺν αἷς διαΐσσει κ.
διέρχεται τὰ ὄρη τὰ λύκεια κ. ἔνθα οἱ λύκοι διατρίβουσι·
κυνηγετικὴ γὰρ ἡ θεός.
εἰκότως τὰ τῆς Ἀρτέμι-
δος τόξα αἴγλας καλεῖ· ἀλληγορεῖται γὰρ αὕτη πρὸς
τὴν σελήνην. πυρφόρους δέ, διὰ τὸ δίκην πυρὸς τοῖς

δος τόξα αἴγλας καλεῖ· ἀλληγορεῖται γὰρ αὕτη πρὸς

τὴν σελήνην. πυρφόρους δέ, διὰ τὸ δίκην πυρὸς τοῖς
δεχομένοις τὰ βέλη τυγχάνειν, ἢ διότι χρυσᾶ ἦσαν.
καὶ κικλήσκω κ. ἐπικαλοῦμαι τὸν Βάκχον κ. Διό-
νυσον, τὸν ἐπώνυμον τῆσδε τῆς γῆς, τὸν εὔιον, τὸν χρυ-
σομίτραν κ. τὸν χρυσῆν περικεφαλαίαν ἔχοντα, τὸν οἰνῶπα
κ. τὸν κωμαστικόν,
τὸν ὁμόστολον κ. ὁμοδίαιτον
τῶν Μαινάδων, πελασθῆναι κ. πλησιάσαι φλέγοντα κ. καί-
οντα, ἐν πεύκῃ κ. ἐν λαμπάδι ἀγλαῶπι κ. καυστικῇ, ἐπὶ
τὸν θεόν, ἤτοι τὸν λοιμόν, τὸν ἀπότιμον ἐν θεοῖς, ἤγουν ὃν
μόνον ἐκ θεῶν οὐδεὶς τῶν ἀνθρώπων ἐτίμησε. καλῶς δὲ
εἶπε τὸ ἐπώνυμον, ἤτοι Θηβαῖον· ἐκ Θηβῶν γὰρ ὁ
Διόνυσος ἦν.
τὸ ἃ δ' αἰτεῖς πρὸς τὸ λάβοις συναπτέον,
οὕτως· ἃ δ' αἰτεῖς, λάβοις ἂν ἀλκὴν καὶ ἀνακούφισιν τῶν
κακῶν, εἰ τόδε καὶ τόδε ποιήσεις. τουτέστιν ἡ σὴ ζήτησις,
λέγω τὸ τὸν φονέα εὑρηθῆναι, τελεσθήσεται, εἰ ὅσα σοι
λέγω ποιήσεις.
674
Scholia In Theocritum, Scholia in Theocritum .Prolegomenon-anecdote-

poem 5, sec. -verse 83c, l. 8
τὸν οὖν Κάρνον οἱ Ἡρακλεῖδαι ἀπέκτειναν κατερχόμενοι εἰς

Πελοπόννησον ὑπολαβόντες κατάσκοπον εἶναι τοῦ στρατεύμα-
τος· ὃν ὕστερον ἐτίμησαν ὑπὸ λοιμοῦ φθειρόμενοι.
οὗτος ὁ Κάρνος μάντις ὢν εἵπετο τοῖς Ἡρακλείδαις KGLUEAPT
ἄσημα τούτοις μαντευόμενος· ὅντινα ἐκτραπεὶς εἷς τῶν Ἡρα-
κλειδῶν, Ἱππότης ὄνομα, λόγχῃ βαλὼν ἀπέκτεινε. δι' ὃν λοι-
μὸς ἐπεκράτησε τὴν Πελοπόννησον. ἀπελθόντες δὲ ἔλαβον
χρησμὸν ἐξ Ἀπόλλωνος τιμῆσαι Κάρνειον Ἀπόλλωνα· καὶ τοῦτο
ποιήσαντες ἐπαύσαντο τοῦ λοιμοῦ. ταύτην οὖν τὴν ἑορτὴν
μέχρι τοῦ παρόντος καὶ οὗτοι καὶ οἱ μετοικήσαντες ἐκ Πελο-
ποννήσου εἰς ἑτέρας πόλεις διὰ τὸν λοιμὸν ἐπιτελοῦσιν.
GLUEAT τὰ δὲ Κάρνεα: ἔστιν ἑορτὴ Διὸς Κάρνεια ὀνομα-
ζομένη. παρ' Ἕλλησι δὲ τελεῖται διὰ τὸ τὸν δούρειον ἵππον
ἐκ κρανείου εἶναι ξύλου.
KGLgUgEg καί μ' ἁ παῖς ποθορεῦσα: ἡ Ἀλκίππη· αὕτη
γάρ ἐστιν ἐρωμένη τοῦ Κομάτα.
KGUEAT ποθορεῦσα: Αἰολικόν· ὤφειλε γὰρ ὁρῶσα διὰ τοῦ
ω τῆς δευτέρας συζυγίας.
PT καί μ' ἁ παῖς ποθορεῦσα: καί με ἡ ἐρωμένη προς-
βλέπουσα.
Σχόλια στον θουκυδίδη. (scholia vetera et recentiora) Book 1, ch. 23,

sec. 3, l. 10
στασιάζειν?: ἀπὸ κοινοῦ τὸ ξυνηνέχθη γενέσθαι

τά τε πρότερον ἀκοῇ μὲν λεγόμενα κτἑ.: καὶ τὰ λεγό-
μενα, φησίν, ὅτι ἐγένοντο πρότερον, ἅπερ σπανιώτερον ἔργῳ
βεβαιοῦντο, τουτέστιν ὅτι τοιαῦτα ἔστιν ὅτε ἐγένοντο. καὶ
ἐβεβαιοῦντο τὰ λεγόμενα ἀκοῇ, ἔργῳ· καὶ τὰ λεγόμενα τοίνυν
οὐκ ἄπιστα κατέστη. πόθεν; ἐκ τοῦ συμβῆναι τοιαῦτα. καὶ
γὰρ ἐλέγετο, φησί, περὶ σεισμῶν καὶ ἐκλείψεων ἡλίου καὶ
αὐχμῶν, καὶ γεγόνασιν ἐν τῷ καιρῷ τοῦ πολέμου δεινότερα
τοιαῦτα, ὥστε πιστευθῆναι καὶ τὰ λεγόμενα πρότερον c1 καὶ
ἀπ' αὐτῶν κτἑ.: σημείωσαι ὅτι ἀπὸ τῶν αὐχμῶν λιμὸς καὶ
λοιμός c1 ʃ σημείωσαι· τὴν λοιμώδη νόσον τῶν παθημάτων
λέγει μείζονα c1 βλάψασα: τοὺς Ἀθηναίους ABFc2 μετὰ
675
κτἑ.: ἡ σύνταξις· μετὰ τοῦ πολέμου ἅμα. παρέλκον τὸ ἅμα

κεῖται c1
τὰς τριακοντούτεις σπονδάς: μετὰ λϛʹ ἔτη
τῶν Μηδικῶν ἐγένοντο αἱ τριακοντούτεις σπονδαί, καὶ ἐφυλά-
χθησαν ἔτη ιδʹ, ὡς γενέσθαι ἔτη νʹ ἀπὸ τῶν Μηδικῶν ἕως
τῶν Πελοποννησιακῶν

sec. 3, l. 3
οἷς: ἔτεσιν. οἱ Ἀθηναῖοι κτἑ.: τέλος τῆς πεντηκονταετίας

GMc2 ἐγκρατεστέραν: ἰσχυροτέραν. ἐπὶ μέγα ἐχώρησαν
δυνάμεως: ἐδυνήθησαν τὰ μεγάλα. ἢν μὴ ἀναγκάζων-
ται: εἰ μὴ ἐξ ἀνάγκης κινηθεῖεν. τὸ δέ τι (codd.): κατά τι.
αὐτῶν: τῶν Λακεδαιμονίων c1 οὐκέτι ἀνασχετὸν ἐποι-
οῦντο: ἤγουν, οὐκ ἠνέσχοντο οἱ Λακεδαιμόνιοι. ἐπιχειρη-
τέα: τοῦ συγγαφέως ἡ λέξις· ἐχρῆν γὰρ εἰπεῖν ἐπιχειρητέον
διέγνωστο: διεψήφιστο. κατὰ κράτος: τὸ

ἑξῆς· κατὰ κράτος νίκην ἔσεσθαι ABFMc2 ἔφη ξυλλήψε-
σθαι: αἰνίττεται τὸν μέγαν λοιμόν
παρακαλέσαντες: προτρέψαντες ABFGM ψῆφον
ἐπαγαγεῖν: ἤγουν κυρῶσαι. ἀπὸ τῆς ξυμμαχίας: ἀντὶ
τοῦ· ἀπὸ τῶν ξυμμάχων. ψηφίσασθαι τὸν πόλεμον: διὰ
ψήφου ἐπικυρῶσαι. μὴ προδιαφθαρῇ: μὴ πρὸ τοῦ εἰσβα-
λεῖν αὐτοὺς εἰς τὴν Ἀττικὴν διαφθαρῇ
τοὺς μὲν Λακεδαιμονίους κτἑ.: δημηγορία Κο-
ρινθίων, ηʹ BCFGMe οὐ καὶ αὐτοὶ ἐψηφισμένοι ... εἰσι:
οὐ ψηφίζονται. χρὴ γὰρ τοὺς ἡγεμόνας κτἑ.: οὐ χρή,
φησίν, ἐν τοῖς ἰδιωτικοῖς πράγμασι τοὺς ἡγεμόνας προέχειν,
ἀλλ' ἐν τοῖς κοινοῖς ABFMc2ʃ γνώμη c τὰ ἴδια ἐξ ἴσου
Σχόλια στον θουκυδίδη. (scholia vetera et recentiora)

Book 2, ch. 47, sec. 4, l. 2
σχῆμά ἐστιν ἡ νόσος λεγόμενον· τὸ πρᾶγμα δηλονότι ABFʃ ἡ

νόσος θηλυκῶς· τὸ δὲ λεγόμενον ὡς πρὸς τὸ νόσημα ὑπήν-
τησεν. Ὅμηρος (μ 74)·
νεφέλη δέ μιν ἀμφιβέβηκε
κυανέη, τὸ μὲν οὔποτε·
ὡς πρὸς τὸ νέφος ἀπήντησεν ʃ πάθος ἐστι, καὶ ὁ
676
ταύτην εἰπὼν τὸ πάθος ἐδήλωσε. διὸ καὶ ὁ Θουκυδίδης ἐν-

ταῦθα οὐ πρὸς τὴν νόσον ἐπήγαγε τὴν μετοχήν, ἀλλὰ πρὸς
τὸ σημαινόμενον, ἤγουν τὸ πάθος.
ἀγνοίᾳ: εἰ γὰρ ᾔδει-
σαν ὅτι λοιμὸς ἦν, οὐκ ἂν ἐπεχείρουν αὐτοὶ μά-
λιστα: μάλιστα τῶν μὴ προσιόντων ἀνθρωπεία
τέχνη: οἷον μαντική, ἐπῳδή. αὐτῶν: τῶν θείων καὶ ἀν-
θρωπίνων. ἀπέστησαν: κατεφρόνησαν FMc2.
ἐς τὴν βασιλέως γῆν: εἰς τὴν Περσίδα

sec. 1, l. 2
τὰς ἐπαυρέσεις: τὰς ἀπολαύσεις καὶ ἡδυπαθείας

τῷ δόξαντι καλῷ: τουτέστι τῇ ἀρετῇ· αὕτη γὰρ μετὰ
ταλαιπωρίας γίγνεται ABFGc2 ᾔδει: η γραπτέον ἐστίν, Ἀτ-
τικώτερον τουτὶ νόει e2 κερδαλέον: ἐπωφελές.
ἀνθρώ-
πων νόμος: ἀνθρωπίνη εὐνομία. τὸ μέν: τὸ θεῖον δηλον-
ότι FGMc2 κρίνοντες ἐν ὁμοίῳ: εἶναι δηλονότι. τὴν
ἤδη κατεψηφισμένην: ἀπὸ κοινοῦ τὸ δίκην· λέγει δὲ τὴν
νόσον. ἀπὸ κοινοῦ δὲ καὶ τὸ ἐλπίζων .
ἐπιέζοντο: Ὅμηρος (Α 61)·
εἰ δὴ ὁμοῦ πόλεμός τε δαμᾷ καὶ λοιμὸς Ἀχαιούς ABFMc2
τοῦ ἔπους: ἐκ πυθοχρήστου στίχος ABFGM φάσκοντες:
σημείωσαι τὴν σύνταξιν.
ὅ τι καὶ ἄξιον εἰπεῖν: ἤγουν
ἄξιον διηγήσεως. ἐπενείματο: κατέφαγε.
τὴν Πάραλον: τὴν παραθαλάσσιον e2
Λαυρείου: ὄρους FGʃ Λαύριον ὄρος ἐν τῇ Ἀττικῇ, οὗ
μέταλλα ἀργύρεια.
στρατηγὸς ὢν καὶ τότε: τινὲς εἰς τὸ
ὤν στίζουσι, τινὲς εἰς τὸ τότε γνώμην: προαίρεσιν.
αὐτῶν: τῶν Λακεδαιμονίων. παρεσκευάζετο:
ἠπείρους κείνου σῆμα λέγ' ἀμφοτέρας.

677
ΑΝΤΙΠΑΤΡΟΥ ΣΙΔΩΝΙΟΥ
Μυρία τοι, Πτολεμαῖε, πατήρ, ἔπι, μυρία μάτηρ

τειρομένα θαλεροὺς ᾐκίσατο πλοκάμους·
πολλὰ τιθηνητὴρ ὀλοφύρατο, χερσὶν ἀμήσας
ἀνδρομάχοις δνοφερὰν κρατὸς ὕπερθε κόνιν·
ἁ μεγάλα δ' Αἴγυπτος ἑὰν ὠλόψατο χαίταν,
καὶ πλατὺς Εὐρώπας ἐστονάχησε δόμος·
καὶ δ' αὐτὰ διὰ πένθος ἀμαυρωθεῖσα Σελάνα
ἄστρα καὶ οὐρανίας ἀτραπιτοὺς ἔλιπεν.
ὤλεο γὰρ διὰ λοιμόν, ὅλας θοινήτορα χέρσου,
πρὶν πατέρων νεαρᾷ σκᾶπτρον ἑλεῖν παλάμᾳ·
οὐδέ σε νὺξ ἐκ νυκτὸς ἐδέξατο· δὴ γὰρ ἄνακτας
τοίους οὐκ Ἀίδας, Ζεὺς δ' ἐς Ὄλυμπον ἄγει.
ΜΝΑΣΑΛΚΟΥ
Οἵδε πάτραν πολύδακρυν ἐπ' αὐχένι δεσμὸν ἔχουσαν

ῥυόμενοι δνοφερὰν ἀμφεβάλοντο κόνιν·
ἄρνυνται δ' ἀρετᾶς αἶνον μέγαν. ἀλλά τις ἀστῶν
τούσδ' ἐσιδὼν θνᾴσκειν τλάτω ὑπὲρ πατρίδος·
ἀτρεκέα τελέθει χεύματα Νηιάδων.

βρίθω ἐγὼ σταφυλῇ, βρίθω δ' ἐπὶ πάσῃ ὀπώρῃ·
αὖθις δ' ἰσοπαλὴς γίνεται ἤματι νύξ.
τίς δέ κ' ἐμεῖο πέλοι γλυκερώτερος, ὃς μέθυ χεύω,
ληνῷ ἐπεὶ κατάγω Βάκχον ἀπ' οἰνοπέδου;
εἴ τοι Ἀθηναίης πέλει ἔρνεα, ὥριον ἤδη
καρπὸν ἀποθλίβειν, μνῆστιν ἔχειν καμάτων.
παύσασθαι νειοῦ κέλομαι· γλαγόωντι γὰρ ἤδη
σπέρματι ῥιγεδανὴ πηγυλὶς ἀντιάσει.
ΣΤΕΦΑΝΟΥ ΓΡΑΜΜΑΤΙΚΟΥ
Ἄλφα λιτὰς Χρύσου, λοιμὸν στρατοῦ, ἔχθος ἀνάκτων,

Βῆτα δ' ὄνειρον ἔχει, ἀγορὴν καὶ νῆας ἀριθμεῖ.
Γάμμα δ' ἄρ' ἀμφ' Ἑλένης οἴοις μόθος ἐστὶν ἀκοίταις.
Δέλτα θεῶν ἀγορή, ὅρκων χύσις, ἄρεος ἀρχή.
Εἶ, βάλλει Κυθέρειαν Ἄρηά τε Τυδέος υἱός·
678
Ζῆτα δ' ἄρ' Ἀνδρομάχης καὶ Ἕκτορός ἐστ' ὀαριστύς.

Ἦτ', Αἴας πολέμιζε μόνῳ μόνος Ἕκτορι δίῳ.
Θῆτα, θεῶν ἀγορή, Τρώων κράτος, Ἕκτορος εὖχος·
ἐξεσίη δ' Ἀχιλῆος ἀπειθέος ἐστὶν Ἰῶτα.
Κάππα δ' ἄρ', ἀμφοτέρων σκοπιαζέμεν ἤλυθον ἄνδρες.
Λάμβδα δ', ἀριστῆας Δαναῶν βάλον Ἕκτορος ἄνδρες.
Οὐ πλεῖν, ἀλλ' ἀντλεῖν ἡμᾶς Εἴκανδρος ὁ πρωρεὺς

εἰς τὴν εἰκόσορον φαίνεται ἐμβιβάσας·
οὐκ ὀλίγον γὰρ ἔνεστιν ὕδωρ ἔσω, ἀλλ' ὁ Ποσειδῶν
ἐν ταύτῃ διαπλεῖν φαίνεται εἰς τὸ πέραν·
νῦν πρῶτον ναῦς ὦπται ὑδρωπική, ἀλλά γε δείδω,
μὴ σορὸν οὖσαν ἴδῃς τὴν πάλαι εἰκόσορον.
ΚΑΛΛΙΚΤΗΡΟΣ
Φαρμακίοισι Ῥόδων λέπραν καὶ χοιράδας αἴρει,

τἆλλα δὲ πάντ' αἴρει καὶ δίχα φαρμακίων.
ΑΔΕΣΠΟΤΟΝ
Δαμαγόραν καὶ λοιμὸν ἰσόψηφόν τις ἀκούσας

ἔστησ' ἀμφοτέρων τὸν τρόπον ἐκ κανόνος·
εἰς τὸ μέρος δὲ καθείλκετ' ἀνελκυσθὲν τὸ τάλαντον
Δαμαγόρου, λοιμὸν δ' εὗρεν ἐλαφρότερον.
ΑΔΕΣΠΟΤΟΝ
Δαμαγόραν καὶ λοιμὸν ἰσόψηφόν τις ἀκούσας

ἔστησ' ἀμφοτέρων τὸν τρόπον ἐκ κανόνος·
εἰς τὸ μέρος δὲ καθείλκετ' ἀνελκυσθὲν τὸ τάλαντον
Δαμαγόρου, λοιμὸν δ' εὗρεν ἐλαφρότερον.
679
ΑΔΕΣΠΟΤΟΝ
Ὦ τλῆμον Κυνέγειρε, καὶ ἐν ζωοῖς καὶ ἀπελθὼν

ὡς αἰεὶ κόπτῃ ῥήμασι καὶ κοπίσιν.
πρόσθε μὲν ἐν πολέμοισι τεὴ πέσε μαρναμένη χείρ,
νῦν δέ σ' ὁ γραμματικὸς καὶ ποδὸς ἐστέρισεν.
ΑΔΕΣΠΟΤΟΝ
Ελληνική ανθολογία. , Epigrammata sepulcralia

Epigram 369, l. 2
ὃς κλέος ἐν τῷ ζῆν πᾶσιν ἔδειξε ἀρε[τῆς·

ἦν γὰρ ἐν ἐργασίῃ τε μέγας καὶ πᾶσιν [ἐρας]θεὶς,
οὕνεκεν εἰς Ἀΐδου τήνδε χάριν φέρ[εται.
ΑΛΛΟ.
Νίκην ἐνθάδ' ὁρᾶς, παροδῖτα, τήνδε θανοῦσαν

ᾗ [τε]ῦξεν τύμβον κλεινὸς ἐμοὶ γαμέτης,
ᾧ λείπω κατὰ δῶμα καλῶν βλαστήματα τέκνων,
τιμῆς εἵνεκ' ἐμῆς μνημοσύνης τε χάριν.
ΑΛΛΟ.
Μ[η]νογένης ὅ [δ' ἐγώ·] τέχνην δ' ἵπποι[σιν] ὀχεῖσθαι

εὖ εἰ[δὼς] ἔθανον λοιμοῦ [νε]φ[έλῃ] καταλη[φ]θείς.
Ελληνική ανθολογία. , Epigrammata demonstrativa

Epigram 85, l. 9
ΑΡΙΣΤΟΦΑΝΟΥΣ ΓΡΑΜΜΑΤΙΚΟΥ.
Λιπὼν Κόρινθον Οἰδίπους, πατρὸς νόθος

πρὸς τῶν ἁπάντων λοιδορούμενος ξένος,
ἦλθεν πυθέσθαι Πυθικῶν θεσπισμάτων,
ζητῶν ἑαυτὸν καὶ γένους φυτοσπόρον.
680
Εὑρὼν δὲ τλήμων ἐν στεναῖς ἁμαξιτοῖς,

ἄκων ἔπεφνε Λάιον γεννήτορα.
Σφιγγὸς δὲ δεινῆς θανάσιμον λύσας μέλος,
ᾔσχυνε μητρὸς ἀγνοουμένης λέχος.
Λοιμὸς δὲ Θήβας εἷλε καὶ νόσος μακρά.
Κρέων δὲ πεμφθεὶς Δελφικὴν πρὸς ἑστίαν,
ὅπως πύθηται τοῦ κακοῦ παυστήριον,
ἤκουσε φωνῆς μαντικῆς θεοῦ πάρα
τὸν Λαΐειον ἐκδικηθῆναι φόνον.
Ελληνική ανθολογία. , Epigrammata exhortatoria et supplicatoria

Epigram 47, l. 32
Εἰ δ', ἀνὰ τὴν μοίρην τοῦ Καρκίνου ἠελίοιο

στείχοντος, ὅθι δὴ θερινὴ τροπὴ, ἔννυχος ἔσται
γῆς ἔνοσις, τοῦτο φράζει κακότητα βαρεῖαν
ἀργαλέην πενίην ἀλλαξέμεν· ἡμερινὸς δὲ
φράζει πῆμ' αὐτοῖς καὶ ἀνάστασιν ὠλεσίοικον.
Εἰ δέ κεν, ἠελίοιο Λέοντος μοῖραν ἰόντος,
νύκτερος ὁρμηθῇ γαίης σάλος, αὐτίκα πένθη,
κλαυθμοί τε στοναχαί τε πόλιν καὶ λαὸν ἅπαντα
ἕξουσ'· ἡμερινὸς δὲ φανεὶς καὶ ταὐτὰ πιφαύσκει.
Εἰ δέ κεν, ἠελίου σὺν Παρθένῳ ἐρχομένοιο,
ἑσπερινὸς σεισμὸς, λαοῖς τότε λοιμὸς ἅπασιν
ἔσσεται· ἡμερινὸς δὲ φανεὶς καρποὺς καταβλάψει.
Εἰ δ' ἂν ὀπωρινὴν ἐπ' ἰσημερίην ἀφίκηται
ἠέλιος, χηλαῖς διαφαίνων, νυκτερινὸς δὲ
κινήσῃ, καρπῶν δηλοῖ φθόρον ἐξαναφύντων
γαίης· ὥραις δ' ἡμεριναῖς, χαλεπῆς τόδε φράζει
ἔργα μάχης· πολλοὺς δ' αὐτῶν κατὰ γαῖα καλύψει.
Ελληνική ανθολογία. , Oracula Epigram 6, l. 1
ΤΟΥ ΑΥΤΟΥ.
Ἀθηναίοις.
Λοιμοῦ καὶ λιμοῦ τέλος ἔσσεται, ἤνπερ ἑαυτῶν
σῶματ' ἀπὸ κλήρου ἄρρεν καὶ θῆλυ νέμητε
Μίνωϊ, εἰς ἅλα δῖαν ἀποστέλλοντες, ἀμοιβὴν
τῶν ἀδίκων ἔργων· οὕτω θεὸς ἵλαος ἔσται.
681
Φημονόης προμάντεως τοῦ ἐν Δελφοῖς Ἀπόλλωνος.

Δελφοῖς.
Ἀγχοῦ δὴ βαρὺν ἰὸν ἐπ' ἀνέρι Φοῖβος ἐφήσει

σίντῃ Παρνησσοῖο· φόνου δὲ Κρήσιοι ἄνδρες
χεῖρας ἁγιστεύσουσι· τὸ δὲ κλέος οὔποτ' ὀλεῖται.

Ζεὺς ὑμῖν τελετῆς μῆνιν ἔχει ἣν διέχρησεν,
οὕνεκ' ἀτιμάζοντες Ὀλύμπια πασινάνακτος
Ζηνὸς, – τοῦ πρῶτος μὲν ἱδρύσατο καὶ θέτο τιμὴν
Πεῖσος, καὶ μετὰ τόνδε Πέλοψ, ὃτε δῆμον ἔναιεν
Ἑλλάδα, θῆκε δ' ἔπειτ' ἔροτιν καὶ ἔπαθλα θανόντι
Οἰνομάῳ, τρίτατος δ' ἐπὶ τοῖς παῖς Ἀμφιτρύωνος
Ἡρακλέης ἐτέλεσσ' ἔροτιν καὶ ἀγῶν' ἐπὶ μήτρῳ
Τανταλίδῃ Πέλοπι φθιμένῳ – τὸν δήποθεν ὑμεῖς
λείπετε καὶ τελετήν. Ἧς χωσάμενος κατὰ θυμὸν
ὦρσε κακὸν λιμὸν παρὰ τοῖς καὶ λοιμὸν, ὅν ἐστι
παῦσαι ἀνορθώσαντας ἑορτὴν τῷ πάλιν αὖθις.
τῶν ἡ μὲν Κρονίδην ὕμνῳ, μία δ' Εἰραφιώτην,

ἡ δ' ἑτέρη κούρην δορυθαρσέα Τριτογένειαν
ἡ δ' Ἀσκλήπιον ἄλλη, ἐμὸν φίλον υἱέα, [μέλψ]ῃ.
Ἑπτὰ γεραιρόντων εἰς ἤματα μῆρ' ἐπὶ βωμῶν,
Παλλάδι μὴν μόσχου διετήρονος ἄζυγος ἁγνοῦ
δαίοντες, τριένου δὲ βοὸς Διὶ καὶ Διὶ Βάκχῳ
ὡσαύτως καὶ παιδὶ Κορωνίδος ἠθαλέοιο.
Ταύρου μηρία ῥέζοντες προτιτύσκετε δαῖτα,
ἠίθεοι, χλαμύδεσσ' ἀμφεμμένοι ὅπποσοι ἐστέ
μὴ σφετέρων νόσφιν πατέρων· μοίρῃ δ' ἐφ' ἑκάστῃ
σπένδοντες λοιμοῖο παρ' ἀθανάτων ἄκος ἐσθλὸν
αἰτέεθ', ὡς τηλουρὸν ἐς ἐχθοδοπῶν χθόνα φωτῶν
ἐκτόπιος προνέοιτ' .....

682
ΑΛΛΟΣ.
Φοῖβος ἀκερσεκόμης λοιμοῦ νεφέλην ἀπερύκει.
ΑΛΛΟΣ.
Ὡς Βασιλέως Γλύκωνος τοῦ δράκοντος.

Πυθαγόρου ψυχή ποτε μὲν φθίνει, ἄλλοτε δ' αὔξει·
ἡ δὲ προφητείη δίης φρενός ἐστιν ἀπορρώξ.
Καί μιν ἔπεμψε πατὴρ ἀγαθῶν ἀνδρῶν ἐπαρωγόν·
καὶ πάλιν ἐς Διὸς εἶσι Διὸς βληθεῖσα κεραυνῷ.
Michael Apostolius Paroemiogr., Collectio paroemiarum

Centuria 7, sec. 96, l. 6
τῶν Λημνιάδων γυναικῶν διὰ τὰς πολιάς· κάλλιστα οὖν

τὸν ἀγῶνα διενεγκὼν καὶ τοὺς συνάθλους νικήσας Βορεά-
δας Ζῆθον καὶ Κάλαϊν, εἰς ὑπερβολὴν ἐθαυμάσθη. περὶ
οὗ καὶ ὁ Πίνδαρος εἶπε, διάπειρά τοι βροτῶν ἔλεγχος.
Τὸ ε μετὰ τοῦ σ.
Ἐς κόρακας: Βοιωτοῖς ὁ θεὸς ἔχρησεν, ὅπου ἂν λευ-

κοὶ κόρακες φανῶσιν, ἐκεῖ κατοικεῖν· περὶ δὲ τὸν Παγαση-
τικὸν κόλπον ὑπὸ παίδων ἀκάκων γυψωθέντας κόρακας.
ὕστερον δὲ Αἰολεῖς, ἐκβαλόντες αὐτούς, τοὺς φυγαδευομέ-
νους εἰς αὐτὸ ἔπεμπον. οἱ δὲ, ὡς τοῦ ζῴου ἀναιδοῦς καὶ
δυσοιωνιστικοῦ ὄντος. Ἀριστοτέλης δὲ φησί, λοιμοῦ κατα-
σχόντος καὶ κοράκων πολλῶν γενομένων τοὺς ἀνθρώπους
θηρεύοντας αὐτοὺς καὶ παρακαθαίροντας ἐᾶν ζῶντας, καὶ
ἐπιλέγειν τῷ λοιμῷ, Φεῦγ' ἐς κόρακας. ὁ δὲ Αἴσωπος
μυθικῶς κολοιὸν μέγαν, νομίσαντα τοῖς κόραξιν ὅμοιον
εἶναι, πρὸς αὐτοὺς πολευθῆναι· ἡττηθέντα δὲ πάλιν εἰς
τοὺς κολοιὺς ὑποστρέψαι· τοὺς δὲ ἀγανακτήσαντας παίειν
αὐτὸν λέγοντας, φεῦγ' ἐς κόρακας. Ἀριστείδης δὲ ἀπο-
δίδωσι, διὰ τὸ ἐν τρεχέσι τόποις καὶ κρημνώδεσι νεοσσο-
ποιεῖσθαι, λέγειν ἡμᾶς, Φεῦγ' ἐς κόρακας, ἤγουν εἰς
σκότος, εἰς ὄλεθρον.
683

χρησμοῦ, ὃν ἀνεῖλεν ὁ θεὸς Συβαρίταις. ὑβρισταὶ γὰρ ὄν-

τες καὶ ἀμετροπόται ἀπώλοντο ὑπὸ τῶν Κροτωνιατῶν·
τοῖς οὖν διαφυγοῦσιν αὐτῶν οὕτως ἐχρήσθη.
Μέλιτος μυελός: ἐπὶ τῶν ἄγαν ἡδέων.
Μέγα τὸ στόμα τοῦ ἐνιαυτοῦ: οἷον, πολλὴ παῤ-
ῥησία πάντων εὐφορίας γενομένης.
Τὸ μ μετὰ τοῦ η.
Μητραγύρτου θάνατος: οὗτος ἐλθὼν εἰς τὴν Ἀτ-

τικὴν ἐμύει τὰς γυναῖκας τῇ μητρὶ τῶν θεῶν, ὡς ἐκεῖνοι
φασί. οἱ δὲ Ἀθηναῖοι ἀπέκτειναν αὐτὸν ἐμβαλόντες εἰς
βάραθρον ἐπὶ κεφαλήν· λοιμοῦ δὲ γενομένου, ἔλαβον
χρησμὸν ἱλάσασθαι τὸν πεφονευμένον. καὶ διὰ τοῦτο ᾠκο-
δόμησαν δικαστήριον, ἐν ᾧ ἀνεῖλον τὸν μητραγύρτην, καὶ
παραφράττοντες αὐτὸν καθιέρωσαν τῇ μητρὶ τῶν θεῶν,
ἀναστήσαντες καὶ ἀνδριάντα τοῦ μητραγύρτου. ἐχρῶντο δὲ
τῷ μητρώῳ ἀρχείῳ καὶ νομοφυλακείῳ, καταχώσαντες καὶ
τὸ βάραθρον.
Michael Apostolius Paroemiogr., Collectio paroemiarum Centuria 16,

sec. 89, l. 5
κατορθώμασι.
Τὸ καλὸν φίλον εἶναι: ἐπὶ τῶν τὸ συμφέρον αἱ-
ρουμένων.
Τὸ Πάρνου σκαφίδιον: ἐπὶ τῶν μικρὰ ζητούντων·
Πάρνος γάρ τις τὴν σκάφην ἀπολέσας συνεχῶς ᾔτει τὸν
δῆμον.
Τοῖς κακοῖς τρὶς τὰ κακά: ἡ παροιμία σαφής·
γέγονε δὲ ἐντεῦθεν. φασὶ τοὺς ἀττάγας ὄρνιθας μετακο-
μισθέντας εἰς Αἴγυπτον ἐκ Λυδίας καὶ ἀφεθέντας εἰς τὰς
ὕλας, τὰ μὲν πρῶτα ὄρτυγος φωνὴν ἀφιέναι, χρόνῳ δὲ
ὕστερον τοῦ ποταμοῦ κοίλου ῥυέντος λοιμὸς ἐγένετο καὶ
πολλοὶ τῶν κατὰ τὴν χώραν ἀπώλλυντο· οὐ διέλιπον οὖν
οἱ ὄρνιθες οὗτοι πολλῷ σαφέστερον καὶ ἐναρθρότερον παι-
684
δίου μεῖζον φθέγμα ἀφιέντες καὶ λέγοντες· Τρὶς τοῖς

κακοῖς τὰ κακά. λέγει δὲ ὁ αὐτὸς λόγος, ὅτι καὶ συλ-
ληφθέντες οὐ μόνον οὐ τιθασεύονται, ἀλλ' οὐδὲ φωνὴν
ἀφιᾶσιν ἣν πρότερον ἠφίεσαν· ἡ δουλεία δὲ αὐτῶν καὶ ἡ
κάθειρξις καταψηφίζεται σιωπήν· ἐὰν δὲ ἀφεθῶσι καὶ ἐλεύ-
θερον ἁπλώσωσι τὸ πτερὸν πάλιν γίνονται ἔμφωνοι, ὁμοῦ
καὶ τὸ φθέγμα καὶ τὴν παῤῥησίαν ἀπολαμβάνοντες.

κρεμαμένους ἔχων παντοδαποὺς τῶν ἐκ γῆς καρπῶν. τοῦ-

τον δὲ ἐκφέρει παῖς ἀμφιθαλὴς καὶ τίθησι πρὸ τῆς θύρας
τοῦ Ἀπόλλωνος ἱεροῦ τοῖς Πιανεψίοις. λέγεται γὰρ Θησέα
καθ' ὃν καιρὸν εἰς Κρήτην ἔπλει, προσχόντα Δήλῳ διὰ
χειμῶνα, εὔξασθαι τῷ Ἀπόλλωνι, καταστέψασθαι κλάδοις
ἐλαίας, ὅταν σωθῇ τὸν Μινώταυρον ἀποκτείνας, καὶ θυ-
σιάσειν, καὶ τὴν ἱκετηρίαν ταύτην καταστέψας ἑψῆσαι χύ-
τρας αἰθάλης καὶ ἔτνος καὶ βωμὸν ἱδρύσασθαι· διὸ καὶ
Πυανέψια δοκεῖ λέγεσθαι, οἷον κυαμέψια· τὸ γὰρ πρότε-
ρον τοὺς κυάμους πυάμους ἐκάλουν. ἦγον δὲ ἔσθ' ὅτε ἐπὶ
ἀποτροπῇ λοιμοῦ· ᾖδον δὲ παῖδες οὕτως·
Εἰρεσιώνη σῦκα φέρει καὶ πίονας ἄρτους·
καὶ μέλι ἐν κοτύλῃ, καὶ ἔλαιον ἀποθήσασθαι,
καὶ κύλικ' εὔζωρον· ὅπως μεθύουσα καθεύδῃς.
Μετὰ δὲ τὴν ἑορτὴν ἔξω τῶν ἀγρῶν τιθέασι παρ' αὐτὰς
τὰς θύρας. Κράτης δὲ ὁ Ἀθηναῖος ἐν τῷ περὶ Ἀθήνησι
θυσιῶν, ἀφορίας ποτὲ κατασχούσης τὴν πόλιν θαλλὸν κα-
ταστέψαντας ἐρίοις ἱκετηρίαν ἀναθεῖναι τῷ Ἀπόλλωνι.
Ὡς τοῦ Φινέως τὸν βίον: ἐπὶ τῶν κακῶς ἀποβαλ-
λομένων τὰ ὄντα. ἱστοροῦσι περὶ Φινέως, ὡς διεφόρουν
Ἅρπυιαι τὸν βίον αὐτοῦ· δοκοῦσι δὲ ἔνιοι θηρία καὶ
Σούδα. alpha, entry 18, l. 8
Θέκλης μαρτυρίῳ· Τρύφαινα δὲ πάθει ληφθεῖσα νεκροῖς ὁμοία πρὸς τοῖς

ἄβαξιν
ὡρᾶτο κειμένη. οὕτω φησίν.
Ἄβαπτος: ἀστομώτατος. καὶ Ἀβαπτότατος.
Ἄβαρις· Σκύθης, Σεύθου υἱός. συνεγράψατο δὲ χρησμοὺς τοὺς
685
καλουμένους Σκυθινοὺς καὶ Γάμον Ἕβρου τοῦ ποταμοῦ καὶ Καθαρμοὺς

καὶ Θεογονίαν καταλογάδην καὶ Ἀπόλλωνος ἄφιξιν εἰς Ὑπερβορέους
ἐμμέτρως. ἧκε δὲ ἐκ Σκυθῶν εἰς Ἑλλάδα. τούτου ὁ μυθολογούμενος
ὀϊστὸς, τοῦ πετομένου ἀπὸ τῆς Ἑλλάδος μέχρι τῶν Ὑπερβορέων
Σκυθῶν· ἐδόθη δὲ αὐτῷ παρὰ τοῦ Ἀπόλλωνος. τούτου καὶ Γρηγό-
ριος ὁ Θεολόγος ἐν τῷ εἰς τὸν μέγαν Βασίλειον Ἐπιταφίῳ μνήμην
πεποίηται. φασὶ δὲ ὅτι λοιμοῦ κατὰ πᾶσαν τὴν οἰκουμένην γεγονότος
ἀνεῖλεν ὁ Ἀπόλλων μαντευομένοις Ἕλλησι καὶ βαρβάροις τὸν Ἀθηναίων
δῆμον ὑπὲρ πάντων εὐχὰς ποιήσασθαι. πρεσβευομένων δὲ πολλῶν
ἐθνῶν πρὸς αὐτοὺς, καὶ Ἄβαριν ἐξ Ὑπερβορέων πρεσβευτὴν ἀφικέσθαι
λέγουσι κατὰ τὴν γʹ Ὀλυμπιάδα. ὅτι τοὺς Ἀβάρις οἱ Βούλγαροι κατὰ
κράτος ἄρδην ἠφάνισαν. ὅτι οἱ Ἀβάρις οὗτοι ἐξήλασαν Σαβίνωρας,
μετανάσται γενόμενοι ὑπὸ ἐθνῶν οἰκούντων μὲν τὴν παρωκεανῖτιν
ἀκτήν, τὴν δὲ χώραν ἀπολιπόντων διὰ τὸ ἐξ ἀναχύσεως τοῦ Ὠκεανοῦ
ὁμιχλῶδες γινόμενον, καὶ γρυπῶν δὲ πλῆθος ἀναφανέν· ὅπερ ἦν λόγος
μὴ πρότερον παύσασθαι πρὶν ἢ βορὰν ποιῆσαι τὸ τῶν ἀνθρώπων γένος.
διὸ δὴ ὑπὸ τῶνδε ἐλαυνόμενοι τῶν δεινῶν τοῖς πλησιοχώροις ἐνέβαλλον·
Ἀποτιμηταὶ καὶ Ἀποτίμημα καὶ Ἀποτιμᾶν καὶ τὰ ἀπ'

αὐτῶν. οἱ μισθούμενοι τοὺς τῶν ὀρφανῶν οἴκους παρὰ τοῦ ἄρχοντος
ἐνέχυρα τῆς μισθώσεως παρείχοντο· ἔδει δὲ τὸν ἄρχοντα πέμπειν
τινὰς ἀποτιμησομένους τὰ ἐνέχυρα. καὶ ἐλέγοντο τὰ μὲν ἐνέχυρα
ἀποτιμήματα, οἱ δὲ ἀποτιμησάμενοι ἀποτιμηταὶ, τὸ δὲ ἔργον ἀποτιμᾶν.
καὶ οἱ προῖκα γυναικὶ γαμουμένῃ δόντες ᾔτουν παρὰ τοῦ ἀνδρὸς ὑπὲρ
τῆς προικὸς ἐνέχυρον, οἰκίαν ἢ χωρίον ταύτης ἄξιον. ἐλέγετο δὲ ὁ
μὲν δοὺς τὸ ἀποτίμημα ἐνεργητικῶς ἀποτιμᾶν, ὁ δὲ λαβὼν ἀπο-
τιμᾶσθαι. ὁ δὲ αὐτὸς λόγος καὶ ἐπὶ τῶν ἄλλων ὀφλημάτων, ὡς καὶ
Δημοσθένης ἐν τῷ κατὰ Ὀνήτορος δευτέρῳ.
Ἀπότιμος: οὕτως Σοφοκλῆς ἀπότιμον θεὸν τὸν λοιμόν, τουτ-
έστι τὸν μὴ μετέχοντα τῆς τιμῆς τῶν θεῶν. θεῶν γάρ ἐστι τὸ
εὐεργετεῖν τοὺς ἀνθρώπους· ὁ δὲ φθείρει καὶ ἀπόλλυσιν.
Ἀραὶ κατὰ οἰχομένων· ζήτει ἐν τῷ τοία Στυγός σε μελανοκάρδιος.

Ἀραιὴν χεῖρα: τὴν ἀσθενῆ· καὶ δασύνεται.
Ἀραῖνος: ὄνομα ποταμοῦ.
Ἀραῖος: ἀρᾷ ὑποκείμενος. μὴ νῦν ὀναίμην, ἀλλ' ἀραῖος,
εἴ σέ τι δέδρακ', ὀλοίμην. καὶ Σοφοκλῆς· εἰ δὲ μὴ, μενῶ σ' ἐγὼ καὶ
686
νέρθεν ἀραῖος εἰσαεὶ βαρύς. ὁ Ἡρακλῆς φησι τελευτῶν πρὸς τὸν υἱὸν
αὐτοῦ. Ἀραιὸς δὲ ὁ ἀσθενής. Ἀραιῶς δὲ ἐπιρρηματικῶς μὴ
ἡρμοσμένως. εὗρον δὲ τὴν θύραν τοῦ μνήματος ἀραιῶς ἐπικει-
μένην.
Ἀραῖς: κατάραις. οὐ μὴν ἔμελλον αἱ ἀραὶ λήθῃ δοθήσεσθαι.
λοιμὸς γὰρ τῇ τῶν Ἐφεσίων πόλει ἐνήκμαζεν οἷος βαρύτατος. καὶ
αὖθις· ἐν ἀρᾶς ἔθηκε μέρει· συριττοίμην ὡς ἐκεῖνος.
Ἄρραιστος: ὁ ἄφθαρτος.
Ἄραιτο: λάβοι, κομίσειεν. Εὐριπίδης· οὐκ ἔστιν οὐδὲν δεινὸν
ὧδ' εἰπεῖν ἔπος οὐδὲ πάθος οὐδὲ ξυμφορὰ θεήλατος, ἧς οὐκ ἂν
ἄραιτ' ἄχθος ἀνθρώπου φύσις. καὶ αὖθις· οὓς οὐκ ἂν ἄραιντ' οὐδ'
ἑκατὸν Αἰγύπτιοι. πολλαχοῦ ὡς ἀχθοφορούντων Αἰγυπτίων μέμνηνται.
Ἐπισιτίζω ἀεί· αἰτιατικῇ. καὶ Ἐπισίτισις.

Ἐπίσιτος: ὁ τροφῆς χάριν ἐργαζόμενος.
Ἐπισθένης· οὗτος ἦν ἐπὶ Σεύθου τοῦ Θρᾳκῶν βασιλέως, ἐπίρ-
ρητος ἐπὶ παιδεραστίᾳ.
Ἐπισκαλμίσι: τοῖς τῆς νηὸς μέρεσι. πτύα ὡς πλεῖστα ταῖς
ἐπισκαλμίσιν ἐντροπωσάμενοι ἤρεττον.
Ἐπισκευάσασθαι: ἐπιφορτίσασθαι.
Ἐπισκέψομαι· αἰτιατικῇ.
Ἐπισκήνιον.
Ἐπισκήνους· Σοφοκλῆς· μηδ' ἐπισκήνους γόους δάκρυε.
Ἐπισκήπτει· δοτικῇ. ἐπιτιμᾷ. τὸν μὲν οὖν λοιμόν, καίπερ
ἐπισκήψαντα ἐς τὴν ξύμπασαν, διέφυγον ἄνθρωποι οὐχ ἥσσους ἢ ὅσοις
διαφθαρῆναι τετύχηκεν. τὸ δὲ παρακαλῶ αἰτιατικῇ.
Ἐπίσκηψις: δίκη κατὰ τῶν ψευδομαρτυρησάντων.
Ἐπισκήψω: σημειώσομαι, ἐπιστήσω τὸν νοῦν. Σοφοκλῆς·
ὑμῖν τε κοινὴν τήνδ' ἐπισκήπτω χάριν.
Ἐπίσκιον· Σοφοκλῆς· ἄνακτα δ' αὐτὸν ὀμμάτων ἐπίσκιον χεῖρ'
ἀντέχοντα κρατός, ὡς δεινοῦ τινος φόβου φανέντος οὐδ' ἀνασχετοῦ
βλέπειν.
Ἐσκοπίαζε: περιέβλεπεν.
Ἐς κόρακας: Βοιωτοῖς Ἄρνην ποτὲ οἰκοῦσιν ἐρρήθη ὑπὸ τοῦ
θεοῦ ἐκπεσεῖσθαι τῆς χώρας λευκῶν κοράκων φανέντων. νέοι δὲ
μεθυσθέντες ποτέ, συλλαβόμενοι κόρακας ἐγύψωσαν κατὰ παίγνιον
687
καὶ ἀπέστειλαν πωτᾶσθαι. ἰδόντες δὲ οἱ Βοιωτοὶ ἐταράχθησαν, ὡς

τῆς μαντείας λαβούσης τέλος. καὶ φοβηθέντες οἱ νεανίσκοι τὸν θόρυ-
βον ἔφυγον καὶ ᾤκησάν τινα τόπον, ὃν ἐκάλεσαν Κόρακας· εἰς ὃν
μετὰ ταῦτα οἱ τὴν Βοιωτίαν οἰκοῦντες τοὺς ἁμαρτάνοντας ἔπεμπον.
οἱ δὲ ὡς τοῦ ζῴου ἀναιδοῦς καὶ δυσοιωνιστικοῦ τῶν ἀνθρώπων ὄντος.
Ἀριστοτέλης δέ φησιν, λοιμοῦ κατασχόντος καὶ κοράκων πολλῶν
γενομένων, τοὺς ἀνθρώπους θηρεύοντας αὐτοὺς καὶ περικαθαίροντας
ἐᾶν ζῶντας καὶ ἐπιλέγειν τῷ λοιμῷ, φεῦγ' ἐς κόρακας. ὁ δὲ Αἴσωπος
μυθικῶς κολοιὸν μέγαν, νομίσαντα τοῖς κόραξιν ἴσον εἶναι, πρὸς αὐτοὺς
πορευθῆναι· ἡττηθέντα δὲ πάλιν εἰς τοὺς κολοιοὺς ὑποστρέψαι· τοὺς
δὲ ἀγανακτήσαντας παίειν αὐτὸν λέγοντας, φεῦγ' ἐς κόρακας. Ἀρι-
στείδης δὲ ἀποδίδωσι, διὰ τὸ ἐν τραχέσι τόποις καὶ κρημνώδεσι
νεοσσοποιεῖσθαι, λέγειν ἡμᾶς, φεῦγ' ἐς κόρακας. Ἐς κόρακας
οὖν εἰς τὸ σκότος, εἰς ὄλεθρον.
Ἐς κόρακας, καὶ σαυτόν γε πρός: τουτέστιν ἀπόφερε τὸ
Σούδα. epsilon iota, entry 184, l. 23
Ἀθηναῖος ἐν τῷ περὶ τῶν Ἀθήνησι θυσιῶν, ἀφορίας ποτὲ κατασχούσης

τὴν πόλιν, θαλλὸν καταστέψαντας ἐρίοις ἱκετηρίαν ἀναθεῖναι τῷ Ἀπόλ-
λωνι. καὶ παροιμία· ἐὰν γὰρ αὐτὴν εἷς μόνος σπινθὴρ λάβῃ, εἰρε-
σιώνην καύσεται. ἀντὶ τοῦ καύσει. εἰρεσιώνη δὲ θαλλὸς ἐλαίας ἢ
δάφνης ἐξ ἐρίων πεπλεγμένος, ἔχων ἄρτον ἐξηρτημένον καὶ κοτύλην,
ὅ ἐστιν ἡμίξεστον, καὶ σῦκα καὶ πάντα τὰ ἀγαθά. ταύτην δὲ πρὸ
τῶν οἰκημάτων ἐτίθεσαν καὶ κατ' ἔτος αὐτὴν ἤλλαττον. ἄλλως.
Εἰρεσιώνη, κλάδος ἦν ἐλαίας ἐρίοις πεπλεγμένος· ἐξήρτητο δὲ αὐτοῦ
τὰ ὡραῖα πάντα· ἵστασαν δὲ αὐτὴν πρὸ τῶν θυρῶν κατὰ παλαιὸν
χρησμόν. οἱ μὲν γάρ φασιν, ὡς λοιμοῦ πᾶσαν τὴν γῆν κατασχόντος
ὁ θεὸς εἶπε προηρόσια τῇ Δηοῖ ὑπὲρ πάντων θῦσαι θυσίαν Ἀθηναίους·
οὗ ἕνεκεν χαριστήρια πανταχόθεν ἐκπέμπουσιν Ἀθήναζε τῶν καρπῶν
τὰς ἀπαρχάς. ἄλλως. Πυανεψίοις καὶ Θαργηλίοις Ἡλίῳ καὶ Ὥραις
θύουσιν Ἀθηναῖοι· φέρουσι δὲ οἱ παῖδες τὰ προκατειλεγμένα ἀκρό-
δρυα καὶ ταῦτα πρὸ τῶν θυρῶν κρεμῶσι. κατά τι δὲ χρηστήριον
πρὸς ἀποτροπὴν λοιμοῦ ταύτην ἐποίουν τὴν ἀνάρτησιν. Εἰρεσιώνη
δὲ λέγεται διὰ τὰ ἔρια.
Εἴρετο: ἠρώτα, ἔλεγεν.
Εἴρει: λέγει.
Εἰρηκώς: εἰπών.
Σούδα. epsilon iota, entry 184, l. 29

688
ὅ ἐστιν ἡμίξεστον, καὶ σῦκα καὶ πάντα τὰ ἀγαθά. ταύτην δὲ πρὸ

τῶν οἰκημάτων ἐτίθεσαν καὶ κατ' ἔτος αὐτὴν ἤλλαττον. ἄλλως.
Εἰρεσιώνη, κλάδος ἦν ἐλαίας ἐρίοις πεπλεγμένος· ἐξήρτητο δὲ αὐτοῦ
τὰ ὡραῖα πάντα· ἵστασαν δὲ αὐτὴν πρὸ τῶν θυρῶν κατὰ παλαιὸν
χρησμόν. οἱ μὲν γάρ φασιν, ὡς λοιμοῦ πᾶσαν τὴν γῆν κατασχόντος
ὁ θεὸς εἶπε προηρόσια τῇ Δηοῖ ὑπὲρ πάντων θῦσαι θυσίαν Ἀθηναίους·
οὗ ἕνεκεν χαριστήρια πανταχόθεν ἐκπέμπουσιν Ἀθήναζε τῶν καρπῶν
τὰς ἀπαρχάς. ἄλλως. Πυανεψίοις καὶ Θαργηλίοις Ἡλίῳ καὶ Ὥραις
θύουσιν Ἀθηναῖοι· φέρουσι δὲ οἱ παῖδες τὰ προκατειλεγμένα ἀκρό-
δρυα καὶ ταῦτα πρὸ τῶν θυρῶν κρεμῶσι. κατά τι δὲ χρηστήριον
πρὸς ἀποτροπὴν λοιμοῦ ταύτην ἐποίουν τὴν ἀνάρτησιν. Εἰρεσιώνη
δὲ λέγεται διὰ τὰ ἔρια.
Εἴρετο: ἠρώτα, ἔλεγεν.
Εἴρει: λέγει.
Εἰρηκώς: εἰπών.
Εἰρημένον: λελεγμένον. εἰρημένον αὐτοῖς ἀπαντᾶν ἐνθάδε.
Ἀττικῶς ἀντὶ τοῦ εἰρημένου ἔρχεσθαι. οὐ περὶ φαύλου πράγματος.
ἀντὶ τοῦ εὐτελοῦς.
Σούδα. theta, entry 525, l. 1
θρύμμα, τρυφῆς πρόσωπον, ἄνοιξον.

Θρύψομαι: σφόδρα τρυφήσω, σεμνυνοῦμαι, ἢ ἀντὶ τοῦ συντρι-
βήσομαι. Ἀριστοφάνης· σήμερον ὑπὸ τῶν ἐραστῶν ἐγὼ θρύψομαι.
Θοία: ζεῦγος ἡμιόνων.
Θοιμάτιον: τὸ ἱμάτιον. θοιματίου λαβόμενος χαῖρε, εἶπας,
τὸ ὄνομα προσθείς. Ἀριστοφάνης· εἰ σωφρονεῖτε, θοιμάτιον λήψεσθ',
ὅπως τῶν Ἑρμοκοπίδων μή τις ὑμᾶς ὄψεται. τουτέστιν εἰ μὴ περι-
βαλεῖσθε, ἀλλὰ φανερὰ ἕξετε αἰδοῖα, ἀκρωτηριάσει τις ὑμᾶς τῶν
Ἑρμοκοπίδων.
Θοινάω, θοινῶ. καὶ Θοινᾶται, εὐωχεῖται.
Θοινήτωρ: ὁ κατεσθίων. ὤλεο γὰρ λοιμόν, ὅλης θοινήτορα
χέρσου, πρὶν πατέρων νεαρᾷ σκῆπτρον ἑλεῖν παλάμᾳ. περὶ Πτολεμαίου
ὁ λόγος.
Θοίνη: τροφή, εὐωχία, κατάβρωμα. ὡς ἐπὶ θοίναν χάσμα
φέρων χαλεπὸν πειναλέου φάρυγγος. Δαμάσκιος· τοὺς πλουσίους
οὐκ ἐν θοίνῃ ποιούμενος, οὐδὲ τὰ τούτων δῶρα προσιέμενος.
Θοίνωνος, φρουράρχου Συρακουσίου.
Σούδα. kappa, entry 151, l. 2

689
Κακηγορῶ· αἰτιατικῇ. καὶ Κακημορῶ· αἰτιατικῇ.

Κακὴ μὲν ὄψις: κόμμα παροιμίας. κακὴ μὲν ὄψις, ἐν δὲ
δειλαῖαι φρένες. Μένανδρος Σικυωνίῳ.
Κακία· ἀνάλογον ταῖς ἀρεταῖς αἱ κακίαι. αἱ μέν εἰσι πρῶται,
αἱ δὲ ὑπὸ ταύτας· οἷον ἀφροσύνη, δειλία, ἀδικία, ἀκολασία, ἀκρασία,
βραδύνοια, κακοβουλία. εἰσὶ δὲ ἀγνοίας αἱ κακίαι. τὰ δὲ μετέχοντα
τῶν κακιῶν, αἵ τε πράξεις αἱ κατὰ κακίαν, καὶ οἱ φαῦλοι· ἐπιγεννήματα
δὲ δυσθυμία, δυσφροσύνη, καὶ τὰ ὅμοια. ζήτει ἐν τῷ ἀρετή. Κακία
δέ ἐστιν ἡ τοῦ κακῶσαι τὸν πέλας σπουδὴ παρὰ τῷ Ἀποστόλῳ.
Κακία: διώνυμός ἐστιν ἡ λέξις. ἡ ὄντως κακία, οἷον πορνεία,
μοιχεία, πλεονεξία καὶ ἐπιορκία, καταλαλιά. λιμὸς δὲ καὶ λοιμός,
θάνατοι καὶ νόσοι καὶ τἆλλα, οὐκ ἔστι κακά, διότι πολλάκις ἡμῖν
ἀγαθῶν αἴτια γίνεται. καὶ περὶ ταύτης φησὶν ὁ προφήτης· οὐκ ἔστι
κακία ἐν πόλει, ἣν κύριος οὐκ ἐποίησεν.
Σούδα. lambda, entry 756, l. 1
λοιδορεῖσθαι τιμὴ γίνεται τῶν ἀγαθῶν. εἰ μὲν οὖν ἄνθρωπος, ὃν δεῖ

πόλλ' ἀκοῦσαι καὶ κακά, αὐτὸς ἦν ἔνδηλος, οὐκ ἂν ἐμνήσθην φίλου.
νῦν δ' Ἀρίγνωτον γὰρ οὐδεὶς ὅστις οὐκ ἐπίσταται, ὅστις ἢ τὸ λευκὸν
οἶδεν ἢ τὸν ὄρθιον νόμον. παρὰ τὸ λεγόμενον, εἴ τις οἶδε τὸ λευκὸν
καὶ τὸ μέλαν. οἱ δὲ λέγουσιν Ἀρίγνωτον κιθαρωδὸν ὄντα ᾄδειν τὸν
ὄρθιον καλούμενον νόμον καὶ τὸν λευκόν· οἵτινες ἐθαυμάζοντο κατ'
ἐκεῖνον τὸν χρόνον. τοῦ δὲ Ἀριφράδους παρὰ φύσιν ἀσελγαίνοντος
ταῖς γυναιξί.
Λοιδορησμός: ἡ λοιδορία.
Λοιδορία. καὶ Λοιδορῶ δοτικῇ· τὰ δὲ παθητικὰ αἰτιατικῇ.
Λοιμεύεται: φθοροποιεῖ, βλάπτει. καὶ Λοιμός, ἡ φθορο-
ποιὸς νόσος. δυσκρασία ἀέρος καὶ τροπὴ λοιμικὴ κατάστασις λέ-
γεται.
Λοιμός: ὁ φθορεύς.
Λοιμώδης: ὁ ὀλέθρου παραίτιος.
Λοιμοί: οἱ μὴ μόνον σφᾶς αὑτοὺς λυμαινόμενοι, ἀλλὰ καὶ ἑτέροις
τῆς λύμης μεταδιδόντες.
Σούδα. mu, entry 1003, l. 3
βεβαίως φρονοῦντες.
Μητιόωσι.
690
Μητίσομαι: βουλεύσομαι, ἐρήσομαι.

Μὴ τὸν ἐμὸν οἴκει νοῦν· ἔχεις γὰρ οἰκίαν: παρὰ τὸ
ἐν Ἀνδρομάχῃ Εὐριπίδου. ἢ οὕτως· μὴ τὸν ἐμὸν οἴκει νοῦν· ἐγὼ γὰρ
ἀρκέσω.
Μὴ τοῦ λέγοντος ἴσθι: μὴ πείθου τοῖς διαβάλλουσι.
Μήτρα: ἡ τῆς γυναικός.
Μητραγύρτης: ἐλθών τις εἰς τὴν Ἀττικὴν ἐμύει τὰς γυναῖκας
τῇ μητρὶ τῶν θεῶν, ὡς ἐκεῖνοί φασιν. οἱ δὲ Ἀθηναῖοι ἀπέκτειναν
αὐτὸν ἐμβαλόντες εἰς βάραθρον ἐπὶ κεφαλήν. λοιμοῦ δὲ γενομένου,
ἔλαβον χρησμὸν ἱλάσασθαι τὸν πεφονευμένον. καὶ διὰ τοῦτο ᾠκο-
δόμησαν βουλευτήριον, ἐν ᾧ ἀνεῖλον τὸν μητραγύρτην, καὶ περιφράτ-
τοντες αὐτὸ καθιέρωσαν τῇ μητρὶ τῶν θεῶν, ἀναστήσαντες καὶ ἀν-
δριάντα τοῦ μητραγύρτου. ἐχρῶντο δὲ τῷ Μητρῴῳ ἀρχείῳ καὶ νομο-
φυλακείῳ, καταχώσαντες καὶ τὸ βάραθρον.
Σούδα. nu, entry 195, l. 3
Νεοκαταστάτοις ἀνθρώποις: φησὶ Θουκυδίδης. ἀντὶ τοῦ

νεωστὶ κατῳκισμένοις.
Νεοκλῆς, Ἀθηναῖος, φιλόσοφος, ἀδελφὸς Ἐπικούρου. ὑπὲρ τῆς
ἰδίας αἱρέσεως. ὅτι Νεοκλέους ἐστὶ τό, λάθε βιώσας.
Νεοκλείδου κλεπτίστερος: οὗτος κεκωμῴδηται, ὡς ῥήτωρ
ἦν καὶ τυφλὸς καὶ συκοφάντης καὶ κλέπτης. Ἀριστοφάνης· Νεοκλείδης,
ὅς ἐστι μὲν τυφλός, κλέπτων δὲ τοὺς βλέποντας ὑπερηκόντισε.
Νεόκμητον: νεωστὶ κατεσκευασμένον.
Νεολαία: νέων συναγωγή. ὁ νέος λαός. ὑπὲρ τοῦ τὴν
νεολαίαν τὴν Ῥωμαίων ἀξιοζήλως τε καὶ ἅμα τῷ θάρσει διαγωνίζεσθαι.
καὶ Αἰλιανός· λοιμὸς γὰρ τῇ Ἐφέσῳ πόλει ἐνήκμαζεν οἷος βαρύτατος,
προμοίροις δὲ θανάτοις διεφθείροντο ἡ νεολαία, καὶ ἦν ἀγονία καὶ
μέντοι καὶ γυναικῶν καὶ τῆς ἀγέλης τῆς τετράποδος. Νεωλέα δὲ
ὁ τοῦ νεὼ λαός.
Νεόλεκτος: ὁ νεωστὶ ἠθροισμένος λαός.
Νέον· Ὅμηρος νέον ἡβώοντα οὐ λέγει νέον κατὰ ἡλικίαν, ἀλλὰ
κατὰ μεσότητα, οἷον νεωστὶ ἡβῶντα.
Νέοντας: νηχομένους. ἐφεῖλκον καὶ ἵππους νέοντας τρεῖς ἅμα
καὶ τέτταρας τοῖς ἀγωγεῦσι.
Σούδα. omicron, entry 192, l. 4
Ὀλολυγή: ἡ βοή.
Ὀλολυζέτω: θρηνείτω. κυρίως ἐπὶ γυναικῶν. Ὅμηρος· αἱ δ'

691
ὀλολυγῇ πᾶσαι Ἀθήνῃ χεῖρας ἀνέσχον.

Ὀλολυζέτω πίτυς, ὅτι πέπτωκε κέδρος: τουτέστι τῶν
ἰσχυρῶν πιπτόντων τὰ ἀσθενέστερα παιδευέσθωσαν καὶ σωφρονιζέσθω-
σαν. καὶ ὁ Σολομῶν λέγει· τῶν ἀσεβῶν πιπτόντων, δίκαιοι κατάφοβοι
γίνονται. καί, λοιμοῦ μαστιζομένου ἄφρων πανουργότερος γίνεται.
Ὀλολύζειν: τὸ μετὰ κραυγῆς εὔχεσθαι. Ὅμηρος· αἱ δ' ὀλόλυξαν.
Ὀλολύζει ὁ γέρων, εἰς τὴν θηλύτητα αὐτοῦ καὶ λαγνείαν
ἀποβλέπων.
Ολοός: δασυνομένης μὲν τῆς πρώτης συλλαβῆς δηλοῖ ὁ φρόνι-
μος καὶ ὑγιής, ψιλουμένης δὲ ὀλέθριος.
Ὀλοόφρονος: τοῦ ὀλέθρια φρονοῦντος.
Σούδα. sigma, entry 588, l. 2
θαλάττιος ἢ ῥαγδαῖος σκηπτὸς ἐξαπιναίως ἐπεφοίτησε. καὶ αὖθις·

σκηπτοὶ τοίνυν κατηνέχθησαν καὶ τὸ στρατόπεδον κατέπρησαν. καὶ
αὖθις· νέφη συνέδραμε, καὶ ὑετοὶ πολλοὶ καὶ σκηπτοὶ κατώλισθον.
Σκηπτοῦχος: βασιλεύς. σκηπτροφόρος.
Σκῆπτρον: βασιλικὴ ῥάβδος.
Σκηριπτόμενος: ἐπερειδόμενος, στηριζόμενος.
Σκήρων: ὄνομα ἔθνους.
Σκηρωνεύς: ἐθνικόν.
Σκῆτις, Σκήτεως.
Σκήψας: ἐπιβάλλων, ἐπιφέρων. Σοφοκλῆς· ἐν δ' ὁ πυρφόρος
θεὸς σκήψας ἐλαύνει λοιμὸς ἔχθιστος πόλιν. καὶ σκηψαμένων τινῶν
προδοσίαν ὁμογλώσσων τοῖς Σκύθαις, τοῖς καλουμένοις Γρουθίγγοις.
Σκῆψις: παρακάλυμμα. πρόφασις, ἢ φροντίς, ἀναβολή. καὶ
Σκήπτομαι. Ἀριστοφάνης Πλούτῳ· σκήπτομαί γ', ὅταν τύχω. ἀντὶ
τοῦ προφασίζομαι. καὶ Σοφοκλῆς· ἀλλ' εἰσόρα, μὴ σκῆψιν οὐκ
οὖσαν τίθῃς.
Σκῆψις: πόλις ἐστὶν ἐν τῇ Τροίᾳ· ἧς μνημονεύει Δημοσθένης
ἐν τῷ κατὰ Ἀριστοκράτους.
Σούδα. sigma, entry 897, l. 8
Σπαδών: ὀξυτόνως τὸ σπάσμα. βαρυτόνως δὲ ὁ ἐκτομίας.

καὶ Νεοσπάδα, τὴν νεωστὶ ἀποσπασθεῖσαν. καὶ Σπαδονίσματα.
ἱστία δ' αἰωρητὰ χαλᾷ σπαδονίσματα μαστῶν. καὶ φυλάττει.
Περὶ Σπαδώνων ἤτοι ἀποκόπων. Σπάδων: εὐνοῦ-
χος. ταύτην τὴν ἀκόλαστον καὶ ἀκάθαρτον γνώμην καὶ πρᾶξιν
τῶν αὐθαιρέτως πασχόντων, θριαμβεύων εὖ μάλα καὶ στηλιτεύων ὁ
692
μέγας Κύριλλος οὕτω φάσκει· ἀκολασίας γὰρ ἕνεκεν οἱ τάλανες τοῦτο

δρῶσι, τὰ τῶν γυναικῶν πάσχειν ἄνδρες ὄντες βουλόμενοι. οὐδενὸς
γὰρ χρησίμου χάριν τὴν φύσιν μετατιθέντες ἢ ἀσελγείας ἕνεκεν τὴν
θεόπλαστον καὶ ἀνδροπρεπῆ μορφὴν διαφθείρουσιν ἑκουσίως πολλάκις,
ἢ ὑπ' ἄλλων ὑπομένειν ἀναγκαζόμενοι τοῦτο ὡς λοιμοὶ τῆς φύσεως
καὶ τοῦ γένους πολέμιοι καὶ σπῖλοι πολιτείας καὶ ζωῆς ἐφύβριστοι
γίνονται. δίκην μαινάδων πορνευθέντες ἀμέτρως, ἐν τοῖς αἰσχίστοις
ὀρχοῦνται πάθεσι μιαρᾷ πολιτείᾳ καὶ πεφθαρμένῃ τὴν ἀθλίαν ζωὴν
συγκεράσαντες, ἀμφίβολα καὶ μεμισημένα πρόσωπα περιφέροντες καὶ
πρᾶγμα νενοθευμένον. ἱερῶν περιβόλων μακρὰν ἀποιχέσθωσαν. ἐπειδὴ
γὰρ αἰσχίστῃ καὶ κακίστῃ γνώμῃ τὸ καλὸν καὶ θεῖον ἔργον εἰς τὸ
κακὸν καὶ διαβεβλημένον δόγμα παραλλάξαντες καὶ μεταποιήσαντες
καὶ τὴν πνευματικὴν εὐνουχίαν ἀπηγορευμένῃ πράξει λειτουργεῖν
ἀναγκάσαντες οὐ μόνον ἄξιοι νομικῆς ψήφου λαμβάνειν τιμωρίαν,
ἀλλὰ καὶ ἐξ ἀγγελικῆς καὶ ἀποστολικῆς ἀποφάσεως εἰς τὸ λεγόμενον
Σούδα. chi, entry 490, l. 3
τῶν χρημάτων ἐπὶ νομίσματι χρῶνται ἀργυρίου καὶ χρυσίου καὶ ἐπὶ
τῆς ὅλης οὐσίας τὴν λέξιν ταύτην ἔταξαν· τὸν ἀποκτείναντα ὅσιον
εἶναι καὶ θνήσκειν καὶ τὰ χρήματα αὐτοῦ πεπρᾶσθαι. κεῖται δὲ ἡ λέξις
καὶ ἐπὶ πράγματος ἢ προσώπου ἢ λόγου, ὡς Ἀντιφῶν· τάσσουσι δὲ
τὴν λέξιν καὶ ἐπὶ τῶν ἐμπορικῶν φορτίων. ὁ δὲ Λυσίας ἐπὶ τοῦ χρυ-
σοῦ κατασκευάσματος τίθησι.
Χρημάτων: χρυσοῦ νομίσματος. οἱ δὲ ἤγοντο, χρημάτων με-
γάλων ἐωνημένοι.
Χρῆμα οἰκτροί: ταπεινοί, ἐλέους ἄξιοι. Λιβύων δὲ πρέσβεις,
χρῆμα οἰκτροί, κατὰ κλέος τὸ τῆς παρθένου ἧκον καὶ ἐδέοντο λύσιν
τινὰ λοιμοῦ λαβεῖν.
Χρήμη: χρεία, καὶ σπάνις. Ἡρόδοτος εἰς τὸν βίον Ὁμήρου·
τοὺς ἐναντιωθέντας τῇ χρήμῃ αὐτοῦ. ὅμως ἐν δαπανήμασι μεγά-
λοις ἐγένετο. τουτέστι μετρίῳ πλούτῳ καὶ περιουσίᾳ.
Χρῆ μοι: μαντεύεται. Σοφοκλῆς· χρῆ μοι τοιαῦθ' ὁ Φοῖβος, ὧν
πεύσῃ τάχα.
Χρῆν: ἔδει. καὶ Ἐχρῆν, ἔπρεπε. χρῆν δὲ μή, τὸ λεγό-
μενον, ἄστροις τὰ καθ' ὑμᾶς σημαίνεσθαι, μηδὲ τί λέγει φήμη πυνθά-
νεσθαι, ἀλλὰ μάλιστα μὲν ἔχειν συνόντας, εἰ δὲ μή, γράμμασιν ὑμε-
τέροις ἐντυγχάνειν.
Χρῆναι: πρέπειν. χρῆναι γὰρ ἤδη ἀφῖχθαι παρ' αὐτόν.
Σούδα. psi, entry 128, l. 2
δέ ἐστι τὸ δυνάμενον ἕνα καὶ συνεχῆ τὸν ἀέρα τηρῆσαι μέχρι τῆς
693
ἀκοῆς. συμφυὴς δέ ἐστι καὶ ἐγκατῳκοδομημένος τοῖς κοιλώμασι τῶν

ὠτῶν πρὸς αὐτῇ τῇ μήνιγγι.
Ψόφου πλέως: ἀντὶ τοῦ ταραχώδης. περὶ Αἰσχύλου φησί· τὰ
γὰρ ῥήματα Αἰσχύλου φαντασίαν μὲν ἔχει, βασανιζόμενα δὲ οὐδεμίαν
ἔχει πραγματείαν. ταῦτ' οὖν λέγει ἀξύστατον, οἷον ἀδιάθετον, ἀπι-
θάνως συντεθέντα, κομπώδη. κρημνοποιὸν δὲ μεγάλας λέξεις ποιοῦντα.
καί, ψοφεῖ λάλον τι καὶ πυρορραγές. πυρορραγῆ κεράμια καλεῖται, ὅσα
ἐν τῷ πυρὶ ῥήγνυται ἐν τῷ ὀπτεῖσθαι.
Ψῶζα: νόσος τις. Εὔπολις Μαρικᾷ· ὃς θυμήνας τοῖς στρατιώταις
λοιμὸν καὶ ψῶζαν ἔπεμψεν. οἱ δὲ φασὶ καὶ τὸ τῆς νόσου εἶδος, ὅτι
κνησμὸς μετὰ δυσωδίας.
Ψώθια: τὰ ὑποκάτω τοῦ ἄρτου.
Ψωλὸν γενέσθαι δεῖ σε μέχρι τοῦ μυρρίνου: ἡ παροιμία
παρὰ Ἀριστοφάνει ἐν Ἱππεῦσιν. ἐλέχθη δὲ ἐπὶ τῶν μέχρι πολλοῦ
διεσκυλμένων. παρὰ δὲ Διφίλῳ ἐν τοῖς Ἐναγίσμασι παραπεποίηται
ἄχρι τοῦ λάρυγγος.
Ψωλός: ὁ λειπόδερμος, ὀξυτόνως. καὶ ἀκρόψωλος, ὁ ἐπὶ βραχὺ
τοιοῦτος. ἢ ὁ ἀσχήμων, κατὰ παρέκτασιν τοῦ μορίου. Ἀριστο-
φάνης· κόκκυξ· ψωλοὶ πεδίονδε. ἀντὶ τοῦ κόκκυγος κρῴζοντος τὰ
πεδία θερίζομεν. οἱ δὲ Αἰγύπτιοι ψωλοὶ λέγονται εἶναι, τουτέστι πε
Arsenius Paroemiogr., Apophthegmata Centuria 3, sec. 54b, l. 5
Ἅπαντα τῷ πλουτεῖν ἔσθ' ὑπήκοα.

Ἄπληστον τὸ διὰ παντὸς κέρδος: ἀπόφθεγμα Πιττάκου.
Ἀπὸ γλώττης φίλος: ἐπὶ τῶν πράγματι μέν, οὐ λόγῳ
δὲ εὐεργετούντων.
Ἀπ' ὄνων ἐφ' ἵππους: ἐπὶ τῶν ἀπὸ χειρόνων ἐπὶ τὰ
κρείττω μεταβαλλόντων.
Ἀπὸ νεκρῶν φορολογεῖ: αὕτη ἂν ῥηθείη τοῖς ἀπὸ νε-
κρῶν κερδαίνουσιν· ὅθεν καὶ ὁ παρὰ τῷ Λουκιανῷ Χάρων πρὸς
τὸν Ἑρμῆν ἀπαιτοῦντα τὰ χρήματα, ἃ κατηνάλωσεν εἴς τε ἄγκυ-
ραν καὶ τροπωτῆρα κἀν τοῖς λοιποῖς ὧν ἐδεῖτο τὸ σκαφήδιον,
ἀδύνατον ἔφη ἀποδοῦναι, ἢν μὴ λοιμός τις ἢ πόλεμος κατα-
πέμψῃ ἀθρόους τινάς.
Ἁπλοῦν θύλακον πατεῖ: ἐπὶ τῶν εὐκαταφρονήτων Θεό-
δεκτος εἶπεν.
Ἅπαντα βρωτὰ τοῖς πολιορκουμένοις.
Ἄπαγε ξένον ἐν χειμῶνι: ἐπὶ τῶν ἀκαίρως ἐλθόντων.
Ἅπας μὲν ἀὴρ ἀετῷ περάσιμος·
ἅπασα δὲ χθὼν ἀνδρὶ γενναίῳ πατρίς.
Ἅπανθ' ὁ λιμὸς γλυκέα πλὴν αὑτοῦ ποιεῖ.
694
πενία γάρ ἐστιν ἡ τρόπων διδάσκαλος.

Ἀπάτῃ γὰρ εὐπρεπεῖ αἴσχιόν τι τοῖς γε ἐν ἀξιώματι πλεονε
Stephanus Phil., In Aristotelis librum de interpretatione commentarium

P.36, l. 2
γὰρ ἐπινοοῦμεν σχήματά τινα καὶ σωματοειδεῖς μορφάς τινας, καὶ δῆλον
ὅτι ἐνταῦθα ἡ γνῶσις χείρων ἐστὶ τοῦ γινωσκομένου πράγματος. οὕτως
τοίνυν, ὡς ἐρρέθη, δυνατὸν κρειττόνως γινώσκειν τὸ γινωσκόμενον ἢ
κατὰ
τὴν φύσιν αὐτοῦ, ὡς ἐπὶ Σωκράτους εἴπομεν. γινώσκει τοίνυν τὸ θεῖον τὰ
γινόμενα κρειττόνως ἢ κατὰ τὴν φύσιν αὐτῶν. καὶ ταῦτα μὲν διὰ τὴν
φύσιν αὐτῶν ἀορίστως γίνονται, τὸ δὲ θεῖον ὡρισμένως αὐτὰ γινώσκει.
πάλιν δὲ τούτοις ἕτερον ἄπορον ἐπιφύεται· εἰ γὰρ γινώσκει τόδε τι
μέλλειν
ποιεῖν τὸν ἄνθρωπον, ἐπὶ μὲν τῶν ἀγαθῶν εἰκότως οὐ κωλύει· διὰ τί δὲ
μὴ ἐπὶ τῶν φαύλων; οἷον ἐπίσταται ὅτι τόδε τὸ βρέφος μέλλει γόης εἶναι,
λοιμός, φονεύς· πότερον δύναται κωλῦσαι ἢ οὐ δύναται; ἀλλὰ τὸ μὲν
λέγειν
’οὐ δύναται’ δυσσεβέστατον· δύναται ἄρα. εἰ δὲ δύναται μέν, κωλύειν δὲ
οὐ
βούλεται, τοῦτο φθονεροῦ καὶ κακοποιοῦ. λέγομεν τοίνυν πρὸς τοῦτο ὅτι
τὸ
αὐτεξούσιον δέδωκεν ὁ δημιουργὸς διὰ τὰ μέλλοντα ἀγαθά· εἰ γὰρ μὴ
ἦσαν
ἀμοιβαί, οὐκ ἂν ἐστέφοντο· ὥσπερ γὰρ εὑρίσκομεν ἐπὶ στρατιωτῶν ὅτι
μετὰ
τοὺς ἀγῶνας τῶν δωρεῶν ἐπιτυγχάνουσιν, ὁ δὲ μὴ ἀγωνισάμενος οὐδ'
Thomas Magister Philol., Ecloga nominum et verborum Atticorum

lambda, p.221, l. 8
Λοῦμαι πάντες Ἀττικοὶ καὶ λούμενος καὶ λοῦσθαι.

Λυσιτελές καὶ λυσιτελεῖν, οὐ λυσιτέλεια· ὠφέλεια δέ.
Λαισήιον, οὐκ ἀσπιδίσκιον· ἀσπίς δέ.
Λευκόχρως λευκοχρῶτος, οὐ λευκόχρους λευκόχρου.
Λεώς, οὐ λαός.
Λατόμος καὶ λιθουργός, καὶ λατομία καὶ λιθουργία, καὶ λα-
τομῶ καὶ λίθον ξέω καὶ λαξεύω καὶ λαξευτής καὶ λίθων
ἐργάτης καὶ λιθολόγος. Θουκυδίδης· ἔχουσαι καὶ λι-
695
θεολόγους καὶ τέκτονας. τὸ δὲ λιθοκόπος ἀδόκι-

μον, εἰ καὶ Ἀντιφῶν λέγει.
Λοιμὸς ἀνὴρ καὶ φθόρος. Ἀριστείδης· λοιμοὶ καὶ φθό-
ροι πόλεως. οὐ λυμεών οὐδὲ φθορεύς.
Ληρῶ καὶ φλυαρῶ καὶ φλυαρία, οὐ ληρῳδία.
Λοπάδιον, οὐχὶ λοπάς. Ἀριστοφάνης ἐν Πλούτῳ·
ὀξὶς δὲ πᾶσα καὶ λοπάδιον καὶ χύτρα.
Λεπάς ὀξυτόνως ὄστρεόν τι μονόπτυχον ταῖς πέτραις προσπε-
φυκός· λέπας δὲ ἀπόσπασμα ὄρους.
Λέμφος ἡ κόρυζα, ὡς τὸ κορύζης καὶ λέμφου ἔμπλε-
ως παρὰ Λιβανίῳ. καὶ λέμφος ἀρσενικῶς ὁ κορυζώδης
καὶ μυξώδης.
Thomas Magister Philol., Ecloga nominum et verborum Atticorum

pi, p.306, l. 10
Πρόσοδος ἡ προσένεγξις, οἷον χρημάτων πρόσοδος. πρόσο-

δος καὶ ἡ πανήγυρις. Ἀριστείδης ἐν τῷ Παναθηναϊ-
κῷ· καὶ πρόσοδοι θεῶν μετὰ τῶν καθεστη-
κότων νόμων. καὶ πρόσοδος ἡ πρός τι ὁδός. Θου-
κυδίδης· λάθρα ἐτήρουν τὴν πρόσοδον.
Παιανίζω καὶ παιωνίζω· καὶ παιάν γὰρ καὶ παιών. Ἀρι-
στείδης ἐν τῷ Παναθηναϊκῷ· ἐκ θεῶν ἀρξάμενοι
καὶ τοῦ φίλου παιῶνος. σημείωσαι δὲ, ὅτι τὸ μὲν
παιάν ἐπὶ ὕμνου τῶν θεῶν ἀεὶ τιθέασι καὶ μάλιστα τοῦ
Ἀπόλλωνος ἐπὶ ἀπαλλαγῇ λοιμοῦ· τὸ δὲ παιών καὶ παι-
ωνίζω, ἀλλὰ δὴ καὶ τὸ παιανίζω, ἐπὶ νίκης πολέμου κυ-
ρίως, καταχρηστικῶς δὲ καὶ ἐπὶ ἁπλῶς εὐφροσύνης.
Τὸ μὲν πρέπει ἀεὶ δοτικῇ· τὸ δὲ πρέπον οὐ δοτικῇ μόνον,
ἀλλὰ καὶ γενικῇ. Θουκυδίδης· ὡς πρέπον ἡμῶν
καὶ ὡς ἡ χρεία προάγει. ὡσαύτως καὶ τὸ οἰκει-
οῦμαι δοτικῇ πάντοτε, τὸ δὲ οἰκεῖός εἰμι καὶ δοτικῇ καὶ
γενικῇ.
ΤΥΦΟΣ
Με τον ιατρικό όρο τύφος μπορεί να αναφέρονται σειρά ασθενειών οι

οποίες προκαλούνται από την παρουσία ενός από τους εξής τύπους
βακτηριδίων στον οργανισμό: Rickettsia typhi ή Rickettsia prowazekii. [1]
[2] [3]
Οι ρικέτσιες είναι μια διαφορετική ομάδα βακτηριδίων που
μεταδίδονται στον άνθρωπο μέσω ενδιαμέσων μολυσμένων ξενιστών που
696
είναι διάφορα είδη αρθροπόδων (ψύλλοι, ψείρες, τσιμπούρια κ.α. .και η

μόλυνση γίνεται είτε μέσω κάποιου τσιμπήματος είτε μέσω
περιττωμάτων. Οι δυο βασικοί τύποι του τύφου είναι ο ενδημικός (ή
τύφος του ποντικού) που μεταδίδεται από ψύλλους που συμβιώνουν με
αρουραίους και ποντίκια, και ο επιδημικός μεταδίδεται μέσω των
τσιμπήματων από διάφορα αρθρόποδα...
ἀλλὰ θύμον καὶ σκόρδα φέρει καὶ σῦκα καὶ ἄρτους,

ἐξ ὧν οὐ πολεμοῦσι πρὸς ἀλλήλους περὶ τούτων,
οὐχ ὅπλα κέκτηνται περὶ κέρματος, οὐ περὶ δόξης.
Ἔστι καὶ ἐφημερὶς ἡ θρυλουμένη οὕτως ἔχουσα (PPF 10 B 13)·
τίθει μαγείρῳ μνᾶς δέκ', ἰατρῷ δραχμήν,
κόλακι τάλαντα πέντε, συμβούλῳ καπνόν,
πόρνῃ τάλαντον, φιλοσόφῳ τριώβολον.
Ἐκαλεῖτο δὲ καὶ Θυρεπανοίκτης διὰ τὸ εἰς πᾶσαν εἰσιέναι
οἰκίαν καὶ νουθετεῖν· ἔστιν αὐτοῦ καὶ τόδε (PPF 10 B 8)·
ταῦτ' ἔχω ὅσσ' ἔμαθον καὶ ἐφρόντισα καὶ μετὰ Μουσῶν
σέμν' ἐδάην· τὰ δὲ πολλὰ καὶ ὄλβια τῦφος ἔμαρψεν.
καὶ ὅτι ἐκ φιλοσοφίας αὐτῷ περιγένοιτο (PPF 10 B 18)
θέρμων τε χοῖνιξ καὶ τὸ μηδενὸς μέλειν.
φέρεται δ' αὐτοῦ κἀκεῖνο (PPF 10 B 14)·
Πλούταρχος. Quomodo quis suos in virtute sentiat profectus (75a-86a)

τοὺς δ' ὑπὸ κουφότητος αἰρομένους ἄνω κενοὺς

ἡγοῦνται καὶ ἀλαζόνας· οὕτω δὲ καὶ τῶν φιλο-
σοφεῖν βουλομένων νέων οἱ μάλιστα κενοὶ καὶ βάρος
οὐκ ἔχοντες θράσος ἔχουσι καὶ σχῆμα καὶ βάδισμα
καὶ πρόσωπον ὑπεροψίας καὶ ὀλιγωρίας μεστὸν
ἀφειδούσης ἁπάντων, ἀρχόμενοι δὲ πληροῦσθαι καὶ
συλλέγειν καρπὸν ἀπὸ τῶν λόγων τὸ σοβαρὸν καὶ
φλοιῶδες ἀποτίθενται. – καὶ καθάπερ ἀγγείων κενῶν
ὑγρὸν δεχομένων ὁ ἐντὸς ἀὴρ ὑπέξεισιν ἐκθλιβόμε-
νος, οὕτως ἀνθρώποις πληρουμένοις τῶν ἀληθινῶν
ἀγαθῶν ἐνδίδωσιν ὁ τῦφος καὶ γίγνεται τὸ οἴημα
μαλακώτερον, καὶ παυόμενοι τοῦ διὰ πώγωνα καὶ
τρίβωνα φρονεῖν μέγα τὴν ἄσκησιν ἐπὶ τὴν ψυχὴν
μεταφέρουσι, καὶ τῷ δηκτικῷ καὶ πικρῷ χρῶνται
697
πρὸς ἑαυτοὺς μάλιστα, τοῖς δ' ἄλλοις πραότερον

ἐντυγχάνουσι. τὸ δὲ φιλοσοφίας ὄνομα καὶ τὴν
τοῦ φιλοσοφεῖν δόξαν οὐχ ἁρπάζουσιν ἑαυτοῖς ὡς
πρότερον οὐδὲ προσγράφουσιν, ἀλλὰ καὶ προσαγο-
ρευθεὶς ὑφ' ἑτέρου τῇ προσηγορίᾳ ταύτῃ φθάσας
ἂν εὐφυὴς νέος εἴποι μετ' ἐρυθήματος,

Πλούταρχος. De tranquillitate animi (464e-477f) Stephanus p.471, sec.

B, l. 13
ἀνέτρεψε τὴν τράπεζαν· τῶν δὲ ξένων διατραπέντων

’ἑκάστῳ τι’ ἔφη ‘ἡμῶν κακὸν ἔστιν· ᾧ δὲ τοὐμόν, ἄριστα
πράττει.’

’οὗτος μακάριος ἐν ἀγορᾷ νομίζεται,
ὅταν δ' ἀνοίξῃ τὴν θύραν, τρισάθλιος·
γυνὴ κρατεῖ πάντων, ἐπιτάσσει, μάχετ' ἀεί.
ἀπὸ πλειόνων ὀδυνᾶτ', ἐγὼ δ' ἀπ' οὐδενός’
(Menand. fr. 302).
τοιαῦτα πολλὰ καὶ πλούτῳ καὶ δόξῃ καὶ βασιλείᾳ πρόσε-
στιν ἄδηλα τοῖς πολλοῖς· ἐπιπροσθεῖ γὰρ ὁ τῦφος.

’ὦ μάκαρ Ἀτρείδη, μοιρηγενές, ὀλβιόδαιμον’ (Γ 182) –

ἔξωθεν οὗτος ὁ μακαρισμός, ὅπλων καὶ ἵππων καὶ στρα-
τιᾶς περικεχυμένης· αἱ δὲ τῶν παθῶν φωναὶ πρὸς τὴν
κενὴν δόξαν ἔνδοθεν ἀντιμαρτυροῦσι

Πλούταρχος. Adversus Colotem (1107d-1127e) Stephanus p.1127, sec.

B, l. 9
τῷ ῥήματι φράζοντες, αὐτὸν δέ ‘σιδηροῦν σπλάγχνον’

ἀποκαλοῦντες καὶ πυνθανόμενοι, τί παθὼν ἐβάδιζε διὰ
τῆς Πελοποννήσου μέσης καὶ οὐ πιλίδιον ἔχων οἴκοι
καθῆτο, δηλαδὴ περὶ τὴν τῆς γαστρὸς ἐπιμέλειαν ὅλος
καθεστώς. ἃ δὲ Μητρόδωρος ἐν τῷ περὶ Φιλοσοφίας ἐξορ-
χούμενος πολιτείαν γέγραφεν (fr. 31), οὐκ ᾤμην δεῖν παρ-
εῖναι· λέγει δέ, ὅτι ‘τῶν σοφῶν τινες ὑπὸ δαψιλείας τύ-
698
φου οὕτως καλῶς ἐνεῖδον τὸ ἔργον αὐτῆς, ὥστ' οἴχονται

φερόμενοι πρὸς τὰς αὐτὰς Λυκούργῳ καὶ Σόλωνι ἐπι-
θυμίας κατὰ τοὺς περὶ βίων λόγους καὶ ἀρετῆς’. τῦφος
οὖν ἦν καὶ δαψίλεια τύφου τὸ ἐλευθέρας εἶναι τὰς Ἀθήνας
τήν τε Σπάρτην εὐνομεῖσθαι καὶ τοὺς νέους μὴ θρασύνε-
σθαι, μηδ' ἐξ ἑταιρῶν παιδοποιεῖσθαι μηδὲ πλοῦτον καὶ
τρυφὴν καὶ ἀσέλγειαν ἄρχειν ἀλλὰ νόμον καὶ δικαιοσύνην
ἐν ταῖς πόλεσιν· αὗται γὰρ ἦσαν ἐπιθυμίαι Σόλωνος καὶ
Λυκούργου. καὶ λοιδορῶν ὁ Μητρόδωρος ἐπιλέγει τοῖς
εἰρημένοις (fr. 32) ‘διὸ καὶ καλῶς ἔχει τὸν ἐλεύθερον ὡς
ἀληθῶς γέλωτα γελάσαι ἐπί τε δὴ πᾶσιν ἀνθρώποις καὶ
ἐπὶ τοῖς Λυκούργοις τούτοις καὶ Σόλωσιν’. ἀλλ' οὐκ ἐλεύ-
θερος οὗτος, ὦ Μητρόδωρε, ἐστὶν ἀλλ' ἀνελεύθερος καὶ
νόμιζ' ὁρᾶν Τιθύμαλλον ἢ Φιλιππίδην.

ὕδωρ δὲ πίνειν βάτραχος, ἀπολαῦσαι θύμων
λαχάνων τε κάμπη, πρὸς τὸ μὴ λοῦσθαι ῥύπος,
ὑπαίθριος χειμῶνα διάγειν κόψιχος,
πνῖγος ὑπομεῖναι καὶ μεσημβρίας λαλεῖν
τέττιξ, ἐλαίῳ μηδὲ χρίεσθαι τὸ πᾶν
κονιορτός, ἀνυπόδητος ὄρθρου περιπατεῖν
γέρανος, καθεύδειν μηδὲ μικρὸν νυκτερίς.
Ἀντιφάνης δ' ἐν Προγόνοις (II 94 K)·
τὸν τρόπον μὲν οἶσθά μου
ὅτι τῦφος οὐκ ἔνεστιν, ἀλλὰ τοῖς φίλοις
τοιοῦτός εἰμι δη τις τύπτεσθαι μύδρος,
τύπτειν κεραυνός, ἐκτυφλοῦν τιν' ἀστραπή,
φέρειν τιν' ἄρας ἄνεμος, ἀποπνῖξαι βρόχος,
θύρας μοχλεύειν σεισμὸς, εἰσπηδᾶν ἀκρίς,
δειπνεῖν ἄκλητος μυῖα, μὴ 'ξελθεῖν φρέαρ,
ἄγχειν, φονεύειν, μαρτυρεῖν, ὅσ' ἂν μόνον
τύχῃ τις εἰπών, ταῦτ' ἀπροσκέπτως ποιεῖν
ἅπαντα. καὶ καλοῦσί μ' οἱ νεώτεροι
διὰ ταῦτα πάντα σκηπτόν· ἀλλ' οὐδὲν μέλει
τῶν σκωμμάτων μοι· τῶν φίλων γὰρ ὢν φίλος
βούλομαι δ' αὐτῷ προειπεῖν οἷός εἰμι τοὺς τρόπους· ἄν τις ἑστιᾷ, πάρειμι
699
πρῶτος, ὡστ' ἤδη παλαὶ ζωμὸς καλοῦμαι. δεῖ τιν' ἄρασθαι μέσον τῶν
παροινούντων, παλαιστὴν νόμισον αὐταργεῖον μ' ὁρᾶν. προσβαίνειν πρὸς
οἰκίαν δεῖ κριός· ἀναβῆναί τι πρὸς κλιμάκιον Καπανεύς· ὑπομένειν

πληγὰς
ἄκμων· κονδύλοις πλάττειν Τελαμών, τοὺς καλοὺς πειρᾶν καπνός. ὁ
αὐτός·
πρὸς μὲν τὸ πίνειν ἐσθίειν τε μηδὲ ἓν νόμιζ' ὅραν Τιθύμαλλον ἢ
Φιλιππίδην.
ὕδωρ δὲ πίνειν βάτραχος, ἀπολαῦσαι θύμων λαχάνων τε καμπή, πρὸς τὸ
μὴ λοῦσθαι ῥύπος, ὑπαίθριος χειμῶνα διάγειν κόψιχος, πνῖγος ὑπομεῖναι
καὶ μεσημβρίας λαλεῖν τέττιξ, ἐλαίῳ μήτε χρῆσθαι μήτε ὁρᾶν κονιορτός,
ἀνυπόδητος ὄρθρου περιπατεῖν γέρανος, καθεύδειν μηδὲ μίκρον
νυκτερίς.
Ἀντιφάνης δέ φησι· τὸν τρόπον μὲν οἶσθά μου ὅτι τῦφος οὐκ ἔνεστι,
ἀλλὰ τοῖς φίλοις τοιοῦτός εἰμι δή τις τύπτεσθαι μύδρος, τύπτειν
κεραυνός,
ἐκτυφλοῦντά τινα ἀστραπή, φέρειν τινὰ ἄραντ' ἄνεμος, ἀποπνῖξαι
βρόχος,
θύρας μοχλεύειν σεισμός, εἰσπηδᾶν ἀκρὶς, δειπνεῖν ἀκλήτως μυῖα, μὴ
ἐξελθεῖν φρέαρ, ἄγχειν, φονεύειν, μαρτυρεῖν, ὅσ' ἂν τύχῃ τις εἰπών, ταῦτ'
ἀπροσκέπτως ποιεῖν ἅπαντα. καὶ καλοῦσι μ' οἱ νεώτεροι διὰ ταῦτα πάντα
σκηπτόν. ἀγνοεῖς ἐν ταῖς ἀραῖς ὅ τι ἔστιν, εἴ τις μὴ φράσει ἢ ὀρθῶς
ὁδὸν ἢ πῦρ ἐναύσει ἢ διαφθείρῃ ὕδωρ, ἢ δειπνεῖν μέλλοντα κωλύσει
τινά, ὁ παρὰ Διφίλῳ φησὶ παράσιτος. Εὔβουλος δέ φησιν· ὁ πρῶτος
εὑρὼν τἀλλότρια δειπνεῖν ἀνὴρ δημοτικὸς ἦν τις, ὡς ἔοικε, τοὺς τρόπους.
ὅστις δ' ἐπὶ δεῖπνον ἢ φίλον τιν' ἢ ξένον καλέσας ἔπειτα συμβολὰς
Φίλων Ιουδαίος De gigantibus Sec. 50, l. 2
οἴχηται, πάμπολυν δὲ χρόνον καταμείνῃ παρ' ἡμῖν, ἐπεὶ καὶ παρὰ

Μωυσεῖ τῷ σοφῷ· χρῆται γὰρ οὗτος ταῖς εἰρηνικωτάταις σχέσεσιν
ἢ ὡς ἑστὼς ἢ ὡς καθεζόμενος, ἥκιστα τρέπεσθαι καὶ μεταβολαῖς χρῆσθαι
πεφυκώς· λέγεται γὰρ ὅτι “Μωυσῆς καὶ ἡ κιβωτὸς οὐκ ἐκινήθησαν”

(Num. 14, 44), ἤτοι παρόσον ὁ σοφὸς ἀχώριστος ἀρετῆς ἢ παρόσον
οὔτε ἀρετὴ κινητὸν οὔτε σπουδαῖος μεταβλητόν, ἀλλ' ἑκάτερον ὀρθοῦ
λόγου βεβαιότητι ἱδρυμένον· καὶ πάλιν ἐν ἑτέροις· “σὺ δὲ αὐτοῦ στῆθι
μετ' ἐμοῦ” (Deut. 5, 31). λόγιόν ἐστι τοῦτο χρησθὲν τῷ προφήτῃ·
στάσις τε καὶ ἠρεμία ἀκλινὴς ἡ παρὰ τὸν ἀκλινῶς ἑστῶτα ἀεὶ θεόν·
700
ἀνάγκη γὰρ ὑγιεῖ κανόνι τὰ παρατιθέμενα εὐθύνεσθαι. διὰ τοῦτό μοι

δοκεῖ καὶ ὁ περισσὸς τῦφος, ἐπίκλησιν Ἰοθόρ, καταπλαγεὶς τὴν ἀρρεπῆ
καὶ ἰσαιτάτην καὶ κατὰ τὰ αὐτὰ καὶ ὡσαύτως ἔχουσαν προαίρεσιν τοῦ
σοφοῦ σχετλιάζειν καὶ ἀναπυνθάνεσθαι τὸν τρόπον τοῦτον· “διὰ τί σὺ
κάθησαι μόνος” (Exod. 18, 14); ἰδὼν γάρ τις τὸν ἐν εἰρήνῃ συνεχῆ
πόλεμον ἀνθρώπων οὐ κατὰ ἔθνη καὶ χώρας καὶ πόλεις αὐτὸ μόνον
συνιστάμενον, ἀλλὰ καὶ κατ' οἰκίαν, μᾶλλον δὲ καὶ καθ' ἕνα ἄνδρα
ἕκαστον, καὶ τὸν ἐν ταῖς ψυχαῖς ἄλεκτον καὶ βαρὺν χειμῶνα, ὃς ὑπὸ
βιαιοτάτης φορᾶς τῶν κατὰ τὸν βίον πραγμάτων ἀναρριπίζεται,
Φίλων Ιουδαίος De agricultura Sec. 43, l. 5
ποιμένας λαῶν εἴωθε καλεῖν, ὁ δὲ νομοθέτης τοὺς σοφούς, οἳ μόνοι

πρὸς ἀλήθειαν βασιλεῖς εἰσιν· ἄρχοντας γὰρ αὐτοὺς ὡς ἂν ποίμνης
εἰσάγει
τῆς ἀνθρώπων ἁπάντων ἀλόγου φορᾶς. διὰ τοῦτο καὶ τῷ τελειωθέντι ἐξ
ἀσκήσεως Ἰακὼβ τὴν ποιμενικὴν ἐπιστήμην περιῆψε· ποιμαίνει γὰρ
οὗτος
τὰ πρόβατα Λάβαν (Gen. 30, 36), τῆς τοῦ ἄφρονος ψυχῆς τὰ αἰσθητὰ
μόνα καὶ φαινόμενα νομιζούσης ἀγαθά, χρώμασι καὶ σκιαῖς ἠπατημένης
καὶ δεδουλωμένης· λευκασμὸς γὰρ ἑρμηνεύεται Λάβαν. καὶ Μωυσεῖ τῷ
πανσόφῳ τὴν αὐτὴν τέχνην ἀνατίθησι· καὶ γὰρ οὗτος ποιμὴν
ἀποδείκνυται
διανοίας τῦφον πρὸ ἀληθείας ἀσπαζομένης καὶ πρὸ τοῦ εἶναι τὸ δοκεῖν
| ἀποδεχομένης· περισσὸς γὰρ Ἰοθὸρ ἑρμηνεύεται, περιττὸν δὲ καὶ ἐπεις-
ηγμένον ἀπλανεῖ βίῳ πρὸς ἀπάτην τῦφος, ᾧ καὶ τὰ κατὰ πόλεις ἕτερα
παρ' ἑτέροις, οὐ τὰ αὐτὰ δίκαια παρὰ πᾶσιν, ἔθος εἰσηγεῖσθαι τὰ κοινὰ
τῆς φύσεως καὶ ἀκίνητα νόμιμα οὐδ' ὄναρ ἰδόντι· λέγεται γὰρ ὅτι
“Μωυσῆς ἦν ποιμαίνων τὰ πρόβατα Ἰοθὸρ τοῦ ἱερέως Μαδιάμ” (Exod.
3, 1). ὁ δ' αὐτὸς οὗτος εὔχεται, μὴ ὡς ἀνεπιτρόπευτον ποίμνην τὸν
ὄχλον καὶ λεὼν ἅπαντα τῆς ψυχῆς ἀφεθῆναι, τυχεῖν δὲ ἀγαθοῦ ποιμένος
ἐξάγοντος μὲν ἀπὸ τῶν ἀφροσύνης καὶ ἀδικίας καὶ πάσης κακίας
Φίλων Ιουδαίος De mutatione nominum Sec. 103, l. 2
πλεῖ. τὸ μὲν οὖν τῆς ἀπορροῆς πάθος ὀνομάζεται λήθη, τὸ δὲ τῆς

παλιρροίας ἀνάμνησις. ἆρ' οὐ προσφυῶς εὐφυΐᾳ μὲν [ἡ] μνήμη, μα-
θήσει δὲ ἀνάμνησις ἐφαρμόζεται; καὶ μὴν ὃν λόγον ἔχει Συμεὼν πρὸς
Ῥουβήν, τὸ δ' ἐστὶ μάθησις πρὸς φύσιν, τοῦτον ἔχει λόγον Μανασσῆς
πρὸς Ἐφραΐμ, τὸ δ' ἐστὶ πρὸς μνήμην ἀνάμνησις. ὡς γὰρ τὸ εὐφυὲς
ἄμεινον τοῦ μανθάνοντος – τὸ μὲν γὰρ ἔοικεν ὁράσει, τὸ δὲ ἀκοῇ·
ἀκοὴ δὲ ὁράσεως | τὰ δεύτερα φέρεται – , οὕτω τὸ μνημονικὸν τοῦ
ἀναμιμνῃσκομένου πανταχοῦ κρεῖττον, ὅτι τὸ μὲν λήθῃ κέκραται, τὸ δὲ
701
ἀμιγὲς καὶ ἄκρατον ἐξ ἀρχῆς ἄχρι τέλους διαμένει.

Καὶ μὴν τόν γε τοῦ ἀρχιπροφήτου πενθερὸν τοτὲ μὲν Ἰοθὸρ
τοτὲ δὲ Ῥαγουὴλ οἱ χρησμοὶ καλοῦσιν· Ἰοθὸρ μέν, ὅταν τῦφος εὐημερῇ·
μεταληφθεὶς γάρ ἐστι περισσός, περιττὸν δὲ ἀψευδεῖ βίῳ τῦφος, γέλωτα
μὲν τὰ ἴσα καὶ ἀναγκαῖα τῷ βίῳ τιθέμενος, τὰ δὲ πλεονεξίας ἄνισα
σεμνύνων. οὗτος καὶ ἀνθρώπεια θείων καὶ ἔθη νόμων καὶ βέβηλα ἱερῶν
καὶ θνητὰ ἀθανάτων καὶ συνόλως τὸ δοκεῖν τοῦ εἶναι προτιμᾷ. καὶ
ἐπιτολμήσας αὐτοκέλευστος εἰς τὴν τοῦ συμβούλου παρέρχεται τάξιν,
ὑφηγούμενος τῷ σοφῷ [μὴ] ἀναδιδάσκειν ἃ μόνα μανθάνειν ἄξιον, “τὰ
προστάγματα τοῦ θεοῦ καὶ τὸν νόμον” (Exod. 18, 20), ἀλλὰ μὴ τὰ
πρὸς ἀλλήλους ἀνθρώπων συμβόλαια, τῆς ἀκοινωνήτου σχεδὸν αἴτια
κοινωνίας. καὶ ὁ μέγας πάντα πειθαρχεῖ, νομίσας ἁρμόττον εἶναι μικροῖς
μὲν τὰ μικρά, μεγάλοις δὲ τὰ μεγάλα δίκαια τίθεσθαι (ibid. 22. 24).

Καὶ μὴν τόν γε τοῦ ἀρχιπροφήτου πενθερὸν τοτὲ μὲν Ἰοθὸρ
τοτὲ δὲ Ῥαγουὴλ οἱ χρησμοὶ καλοῦσιν· Ἰοθὸρ μέν, ὅταν τῦφος εὐημερῇ·
μεταληφθεὶς γάρ ἐστι περισσός, περιττὸν δὲ ἀψευδεῖ βίῳ τῦφος, γέλωτα
μὲν τὰ ἴσα καὶ ἀναγκαῖα τῷ βίῳ τιθέμενος, τὰ δὲ πλεονεξίας ἄνισα
σεμνύνων. οὗτος καὶ ἀνθρώπεια θείων καὶ ἔθη νόμων καὶ βέβηλα ἱερῶν
καὶ θνητὰ ἀθανάτων καὶ συνόλως τὸ δοκεῖν τοῦ εἶναι προτιμᾷ. καὶ
ἐπιτολμήσας αὐτοκέλευστος εἰς τὴν τοῦ συμβούλου παρέρχεται τάξιν,
ὑφηγούμενος τῷ σοφῷ [μὴ] ἀναδιδάσκειν ἃ μόνα μανθάνειν ἄξιον, “τὰ
προστάγματα τοῦ θεοῦ καὶ τὸν νόμον” (Exod. 18, 20), ἀλλὰ μὴ τὰ
πρὸς ἀλλήλους ἀνθρώπων συμβόλαια, τῆς ἀκοινωνήτου σχεδὸν αἴτια
κοινωνίας. καὶ ὁ μέγας πάντα πειθαρχεῖ, νομίσας ἁρμόττον εἶναι μικροῖς
μὲν τὰ μικρά, μεγάλοις δὲ τὰ μεγάλα δίκαια τίθεσθαι (ibid. 22. 24).
ἀσθενησάντων μὲν γὰρ ἴσως ἐπικρατήσεις, ἐρρωμένων δὲ ἐν ὑπηκόου

702
μοίρᾳ τετάξῃ. καὶ πέφυκεν οὕτως ἔχειν· ἐπειδὰν μὲν γὰρ ἐν διανοίᾳ
ὁ ὀρθὸς ἰσχύῃ λόγος, ἡ κενὴ καταλύεται δόξα, ῥώννυται δὲ ἀσθενή-
σαντος. ἕως οὖν ἔτι σῴαν ἔχει τὴν ἑαυτῆς δύναμιν ἡ ψυχὴ καὶ μηδὲν
αὐτῆς μέρος ἠκρωτηρίασται, θαρρείτω βάλλειν καὶ τοξεύειν τὸν
ἐναντιού-
μενον τῦφον καὶ ἐλευθεροστομείτω φάσκουσα· οὔτε βασιλεύσεις οὔτε
κυριεύσεις (ibid.) οὔτε ἡμῶν οὔτε ἐφ' ἡμῶν ἑτέρων· ἀλλά σου τὰς
ἐπανατάσεις καὶ τὰς ἀπειλὰς ἐφόδῳ μιᾷ καταδραμούμεθα σὺν τοῖς δορυ-
φόροις καὶ ὑπασπισταῖς, φρονήσεως ἐγγόνοις· ἐφ' ὧν λέγεται ὅτι “προσέ-
θεντο μισεῖν αὐτὸν ἕνεκα τῶν ἐνυπνίων αὐτοῦ καὶ ἕνεκα τῶν ῥημάτων
αὐτοῦ” (ibid.). ἀλλ' οὐ ῥήματα μὲν καὶ ἐνύπνια πάνθ' ὅσα ὁ τῦφος
ἂν εἰδωλοποιῇ, πράγματα δὲ καὶ σαφεῖς ἐνάργειαι τὰ ὅσα ἐπ' ὀρθὸν βίον
καὶ λόγον ἀναφέρεται; καὶ τὰ μὲν μίσους ἅτε κατεψευσμένα, τὰ δὲ φιλίας
ἅτε ἀληθείας τῆς ἐπεράστου γέμοντα ἐπάξια. μηδεὶς οὖν ἔτι κατηγορεῖν
ἐπιτολμάτω τῶν τοσούτων τὰς ἀρετὰς ἀνδρῶν ὡς μισανθρώπου καὶ μισα-
δέλφου δεῖγμα ἤθους ἐκφερόντων, ἀλλὰ μαθών, ὅτι οὐκ ἄνθρωπος ὁ νῦν
ἐπικρινόμενός ἐστιν, ἀλλὰ τῶν ἐν ἑκάστου τῇ ψυχῇ τρόπων ὁ δοξομανὴς
καὶ φιλότυφος, ἀποδεχέσθω τοὺς ἄσπονδον ἔχθραν καὶ μῖσος ἀκατάλ-
λακτον πρὸς | αὐτὸν αἰρομένους καὶ μηδέποτε τὸν στυγηθέντα πρὸς ἐκεί-
νων στερξάτω, γνοὺς ἀκριβῶς, ὅτι οἱ τοιοῦτοι δικασταὶ γνώμης οὐκ ἄν
ποτε ἐσφάλησαν ὑγιοῦς, ἀλλὰ μαθόντες καὶ παιδευθέντες ἐξ ἀρχῆς τὸν
ἐπανατάσεις καὶ τὰς ἀπειλὰς ἐφόδῳ μιᾷ καταδραμούμεθα σὺν τοῖς δορυ-
φόροις καὶ ὑπασπισταῖς, φρονήσεως ἐγγόνοις· ἐφ' ὧν λέγεται ὅτι “προσέ-
θεντο μισεῖν αὐτὸν ἕνεκα τῶν ἐνυπνίων αὐτοῦ καὶ ἕνεκα τῶν ῥημάτων
αὐτοῦ” (ibid.). ἀλλ' οὐ ῥήματα μὲν καὶ ἐνύπνια πάνθ' ὅσα ὁ τῦφος
ἂν εἰδωλοποιῇ, πράγματα δὲ καὶ σαφεῖς ἐνάργειαι τὰ ὅσα ἐπ' ὀρθὸν βίον
καὶ λόγον ἀναφέρεται; καὶ τὰ μὲν μίσους ἅτε κατεψευσμένα, τὰ δὲ φιλίας
ἅτε ἀληθείας τῆς ἐπεράστου γέμοντα ἐπάξια. μηδεὶς οὖν ἔτι κατηγορεῖν
ἐπιτολμάτω τῶν τοσούτων τὰς ἀρετὰς ἀνδρῶν ὡς μισανθρώπου καὶ μισα-
δέλφου δεῖγμα ἤθους ἐκφερόντων, ἀλλὰ μαθών, ὅτι οὐκ ἄνθρωπος ὁ νῦν
ἐπικρινόμενός ἐστιν, ἀλλὰ τῶν ἐν ἑκάστου τῇ ψυχῇ τρόπων ὁ δοξομανὴς
καὶ φιλότυφος, ἀποδεχέσθω τοὺς ἄσπονδον ἔχθραν καὶ μῖσος ἀκατάλ-
λακτον πρὸς | αὐτὸν αἰρομένους καὶ μηδέποτε τὸν στυγηθέντα πρὸς ἐκεί-
νων στερξάτω, γνοὺς ἀκριβῶς, ὅτι οἱ τοιοῦτοι δικασταὶ γνώμης οὐκ ἄν
ποτε ἐσφάλησαν ὑγιοῦς, ἀλλὰ μαθόντες καὶ παιδευθέντες ἐξ ἀρχῆς τὸν
ὄντως βασιλέα, τὸν κύριον, προσκυνεῖν τε καὶ τιμᾶν ἀγανακτοῦσιν, εἴ τις
τὴν θεοῦ τιμὴν νοσφίζεται καὶ τοὺς ἱκέτας αὐτοῦ μετακαλεῖ πρὸς τὴν
ἰδίαν θεραπείαν. διὸ θαρροῦντες ἐροῦσιν· “μὴ βασιλεύων βασι-
703
λεύσεις ἐφ' ἡμῖν”; ἢ ἀγνοεῖς, ὅτι οὔκ ἐσμεν αὐτόνομοι, ἀλλ' ὑπὸ ἀθα-
νάτου βασιλέως, τοῦ μόνου θεοῦ, βασιλευόμεθα; τί δέ; “κυριεύων κυ-
ριεύσεις ἡμῶν” (Gen. 37, 8); μὴ γὰρ οὐ δεσποζόμεθα καὶ ἔχομέν τε
καὶ ἕξομεν εἰς τὸν ἀεὶ χρόνον τὸν αὐτὸν κύριον;
Φίλων Ιουδαίος De decalogo Sec. 4, l. 2
ἑξῆς τῶν ἀναγραφέντων νόμων τὰς ἰδέας ἀκριβώσω μηδ', εἴ τις ὑπο-
φαίνοιτο τρόπος ἀλληγορίας, τοῦτον παρεὶς ἕνεκα τῆς πρὸς διάνοιαν
φιλομαθοῦς ἐπιστήμης, ᾗ πρὸ τῶν ἐμφανῶν ἔθος τὰ ἀφανῆ ζητεῖν.
πρὸς δὲ τοὺς ἀποροῦντας, τί δή ποτε οὐκ ἐν πόλεσιν ἀλλ' ἐν ἐρήμῳ
βαθείᾳ τοὺς νόμους ἐτίθει, λεκτέον πρῶτον μέν, ὅτι αἱ πολλαὶ τῶν
πόλεων ἀμυθήτων κακῶν εἰσι | μεσταί, καὶ τῶν πρὸς τὸ θεῖον ἀνοσιουρ-
γημάτων καὶ τῶν πρὸς ἀλλήλους ἀδικημάτων. οὐδὲν γάρ ἐστιν ὃ μὴ
κεκιβδήλευται, τὰ γνήσια τῶν νόθων παρευημερούντων καὶ τἀληθῆ τῶν
εἰκότων, ἃ φύσει μὲν κατέψευσται, πιθανὰς δ' ὑποβάλλει φαντασίας
πρὸς ἀπάτην. ἐν πόλεσιν οὖν καὶ ὁ πάντων ἐπιβουλότατος φύεται
τῦφος, ὅν τινες τεθήπασι καὶ προσκυνοῦσι τὰς κενὰς δόξας σεμνο-
ποιοῦντες διὰ χρυσῶν στεφάνων καὶ ἁλουργίδων καὶ πλήθους θερα-
πόντων καὶ ὀχημάτων, ἐφ' ὧν οἱ λεγόμενοι μακάριοι καὶ εὐδαίμονες
μετέωροι φέρονται, τοτὲ μὲν ὀρεῖς ἢ ἵππους καταζευγνύντες τοτὲ δὲ καὶ
ἀνθρώπους, οἳ τὰ φορεῖα κατὰ τῶν αὐχένων ἀχθοφοροῦσι τὴν ψυχὴν
πρὸ τοῦ σώματος δι' ὑπερβολὴν ὕβρεως πιεζόμενοι. τῦφος καὶ
πολλῶν ἄλλων κακῶν δημιουργός ἐστιν, ἀλαζονείας, ὑπεροψίας, ἀνισό-
τητος· αἱ δ' εἰσὶν ἀρχαὶ ξενικῶν καὶ ἐμφυλίων πολέμων οὐδὲν μέρος,
οὐ κοινόν, οὐκ ἴδιον, οὐ κατὰ γῆν, οὐ κατὰ θάλατταν, ἡσυχάζειν
ἐῶσαι. τί δὲ δεῖ τῶν πρὸς ἀλλήλους ἁμαρτημάτων μεμνῆσθαι; τύφῳ
γὰρ καὶ τὰ θεῖα ἐξωλιγώρηται, καίτοι νομιζόμενα τῆς ἀνωτάτω τυγχάνειν
Φίλων Ιουδαίος De decalogo Sec. 5, l. 1
πόλεων ἀμυθήτων κακῶν εἰσι | μεσταί, καὶ τῶν πρὸς τὸ θεῖον ἀνοσιουρ-
γημάτων καὶ τῶν πρὸς ἀλλήλους ἀδικημάτων. οὐδὲν γάρ ἐστιν ὃ μὴ
κεκιβδήλευται, τὰ γνήσια τῶν νόθων παρευημερούντων καὶ τἀληθῆ τῶν
εἰκότων, ἃ φύσει μὲν κατέψευσται, πιθανὰς δ' ὑποβάλλει φαντασίας
πρὸς ἀπάτην. ἐν πόλεσιν οὖν καὶ ὁ πάντων ἐπιβουλότατος φύεται
τῦφος, ὅν τινες τεθήπασι καὶ προσκυνοῦσι τὰς κενὰς δόξας σεμνο-
ποιοῦντες διὰ χρυσῶν στεφάνων καὶ ἁλουργίδων καὶ πλήθους θερα-
πόντων καὶ ὀχημάτων, ἐφ' ὧν οἱ λεγόμενοι μακάριοι καὶ εὐδαίμονες
μετέωροι φέρονται, τοτὲ μὲν ὀρεῖς ἢ ἵππους καταζευγνύντες τοτὲ δὲ καὶ
ἀνθρώπους, οἳ τὰ φορεῖα κατὰ τῶν αὐχένων ἀχθοφοροῦσι τὴν ψυχὴν
704
πρὸ τοῦ σώματος δι' ὑπερβολὴν ὕβρεως πιεζόμενοι. τῦφος καὶ

πολλῶν ἄλλων κακῶν δημιουργός ἐστιν, ἀλαζονείας, ὑπεροψίας, ἀνισό-
τητος· αἱ δ' εἰσὶν ἀρχαὶ ξενικῶν καὶ ἐμφυλίων πολέμων οὐδὲν μέρος,
οὐ κοινόν, οὐκ ἴδιον, οὐ κατὰ γῆν, οὐ κατὰ θάλατταν, ἡσυχάζειν
ἐῶσαι. τί δὲ δεῖ τῶν πρὸς ἀλλήλους ἁμαρτημάτων μεμνῆσθαι; τύφῳ
γὰρ καὶ τὰ θεῖα ἐξωλιγώρηται, καίτοι νομιζόμενα τῆς ἀνωτάτω τυγχάνειν
τιμῆς· τιμὴ δὲ τίς ἂν γένοιτο, μὴ προσούσης ἀληθείας, ἣ καὶ ὄνομα
καὶ ἔργον ἔχει τίμιον, ἐπεὶ καὶ τὸ ψεῦδος ἔμπαλιν ἄτιμον φύσει; ἡ δ'
ὀλιγωρία τῶν θείων ἐμφανὴς τοῖς ὀξυδερκέστερον ὁρῶσι· μυρίας γὰρ
ὅσας διὰ γραφικῆς καὶ πλαστικῆς μορφώσαντες ἰδέας ἱερὰ καὶ νεὼς
αὐταῖς προσπεριεβάλοντο καὶ βωμοὺς κατασκευάσαντες ἀγάλμασι καὶ
Φίλων Ιουδαίος De virtutibus Sec. 17, l. 5
τοὺς μὲν εὐπειθεῖς μαλακώτερον ἀναπείθουσαι τοὺς δὲ ἀπειθεστέρους

ἐμβριθέστερον καταφρονεῖν τῶν περὶ σῶμα καὶ ἐκτός, ἓν μὲν τέλος ἡγου-
μένους τὸ κατ' ἀρετὴν βιοῦν, ζηλοῦντας δὲ καὶ τἄλλα ὅσα ἀγωγὰ πρὸς
τοῦτο. καὶ εἴ γε μὴ διὰ τῶν προτέρων ἐτύγχανον ἕκαστα διεξεληλυθὼς
τῶν εἰς ἀτυφίαν, ἐπειρώμην ἂν ἀπομηκύνειν ἐν τῷ παρόντι συνυφαίνων
καὶ συνείρων τὰ δοκοῦντα σποράδην κεῖσθαι ἐν τόποις διαφέρουσιν·
εἰρηκὼς δ' ὅσα καιρὸς παλιλλογεῖν οὐ δικαιῶ. τοὺς μέντοι μὴ ἀπο-
κνοῦντας ἀλλὰ διὰ σπουδῆς τιθεμένους ἐντυγχάνειν ταῖς πρὸ τούτων
βίβλοις
δεῖ νοῆσαι, ὅτι πάντα τὰ περὶ ἀτυφίας λεχθέντα σχεδόν ἐστι περὶ
ἀνδρείας,
ἐπειδήπερ εὐτόνου καὶ γενναίας καὶ σφόδρα νενευρωμένης ψυχῆς ἐστι
καταφρονῆσαι πάντων ὅσα τῦφος εἴωθε σεμνοποιεῖν ἐπὶ διαφθορᾷ τοῦ
πρὸς ἀλήθειαν βίου.
Τοσαύτη δέ τίς ἐστι τῷ νόμῳ σπουδὴ καὶ φιλοτιμία περὶ τοῦ
γυμνάσαι καὶ συγκροτῆσαι ψυχὴν πρὸς ἀνδρείαν, ὥστε καὶ περὶ
Λουκιανός. De mercede conductis potentium familiaribus Sec. 19, l. 11
Τοῦτο μὲν δή σοι τὸ πρῶτον, ὦ ἑταῖρε, καὶ

ἥδιστον ἐκεῖνο δεῖπνον, οὐκ ἔμοιγε τοῦ θύμου καὶ
τῶν λευκῶν ἁλῶν ἥδιον ὁπηνίκα βούλομαι καὶ
ὁπόσον ἐλευθέρως ἐσθιομένων.
Ἵνα γοῦν σοι τὴν ὀξυρεγμίαν τὴν ἐπὶ τούτοις
παρῶ καὶ τὸν ἐν τῇ νυκτὶ ἔμετον, ἕωθεν δεήσει
περὶ τοῦ μισθοῦ συμβῆναι ὑμᾶς, ὁπόσον τε καὶ
ὁπότε τοῦ ἔτους χρὴ λαμβάνειν. παρόντων οὖν
705
ἢ δύο ἢ τριῶν φίλων προσκαλέσας σε καὶ καθί-

ζεσθαι κελεύσας ἄρχεται λέγειν· “Τὰ μὲν ἡμέ-
τερα ὁποῖά ἐστιν ἑώρακας ἤδη, καὶ ὡς τῦφος ἐν
αὐτοῖς οὐδὲ εἷς, ἀτραγῴδητα δὲ καὶ πεζὰ πάντα
καὶ δημοτικά, χρὴ δέ σε οὕτως ἔχειν ὡς ἁπάντων
ἡμῖν κοινῶν ἐσομένων· γελοῖον γὰρ εἰ τὸ κυριώ-
τατον, τὴν ψυχήν σοι τὴν ἐμαυτοῦ ἢ καὶ νὴ Δία
τῶν παίδων” – εἰ παῖδες εἶεν αὐτῷ παιδεύσεως
δεόμενοι – ”ἐπιτρέπων τῶν ἄλλων μὴ ἐπ' ἴσης
ἡγοίμην δεσπότην. ἐπεὶ δὲ καὶ ὡρίσθαι τι δεῖ,
– ὁρῶ μὲν τὸ μέτριον καὶ αὔταρκες τοῦ σοῦ
τρόπου καὶ συνίημι ὡς οὐχὶ μισθοῦ ἐλπίδι προς-
ελήλυθας ἡμῶν τῇ οἰκίᾳ, τῶν δὲ ἄλλων ἕνεκα,
Λουκιανός. De mercede conductis potentium familiaribus

Sec. 25, l. 13
πόνοι μὴ κατὰ τοὺς πάνυ τούτους οἰκέτας. ἀλλ'

ὅρα εἰ μετριώτερά σοι προστέτακται τῶν Δρόμωνι
καὶ Τιβείῳ προστεταγμένων. ὧν μὲν γὰρ ἕνεκα,
τῶν μαθημάτων ἐπιθυμεῖν φήσας, παρείληφέ σε,
ὀλίγον αὐτῷ μέλει. “Τί γὰρ κοινόν,” φασί,
“λύρᾳ καὶ ὄνῳ;” πάνυ γοῦν, – οὐχ ὁρᾷς; – ἐκτε-
τήκασι τῷ πόθῳ τῆς Ὁμήρου σοφίας ἢ τῆς
Δημοσθένους δεινότητος ἢ τῆς Πλάτωνος μεγαλο-
φροσύνης, ὧν ἤν τις ἐκ τῆς ψυχῆς ἀφέλῃ τὸ
χρυσίον καὶ τὸ ἀργύριον καὶ τὰς περὶ τούτων
φροντίδας, τὸ καταλειπόμενόν ἐστι τῦφος καὶ
μαλακία καὶ ἡδυπάθεια καὶ ἀσέλγεια καὶ ὕβρις
καὶ ἀπαιδευσία. δεῖται δή σου ἐπ' ἐκεῖνα μὲν
οὐδαμῶς, ἐπεὶ δὲ πώγωνα ἔχεις βαθὺν καὶ σεμνός
τις εἶ τὴν πρόσοψιν καὶ ἱμάτιον Ἑλληνικὸν
εὐσταλῶς περιβέβλησαι καὶ πάντες ἴσασί σε
γραμματικὸν ἢ ῥήτορα ἢ φιλόσοφον, καλὸν αὐτῷ
δοκεῖ ἀναμεμῖχθαι καὶ τοιοῦτόν τινα τοῖς προϊοῦσι
καὶ προπομπεύουσιν αὐτοῦ· δόξει γὰρ ἐκ τούτου
καὶ φιλομαθὴς τῶν Ἑλληνικῶν μαθημάτων καὶ
ὅλως περὶ παιδείαν φιλόκαλος. ὥστε κινδυνεύεις,
Λουκιανός. Lexiphanes Sec. 24, l. 1

706
Ἀττικὸν ἀποκαλούντων σε τὸν μηδὲ βαρβάρων

ἐν τοῖς σαφεστάτοις ἀριθμεῖσθαι ἄξιον. πρὸ
πάντων δὲ ἐκεῖνο μέμνησό μοι, μὴ μιμεῖσθαι τῶν
ὀλίγον πρὸ ἡμῶν γενομένων σοφιστῶν τὰ φαυλό-
τατα μηδὲ περιεσθίειν ἐκεῖνα ὥσπερ νῦν, ἀλλὰ τὰ
μὲν τοιαῦτα καταπατεῖν, ζηλοῦν δὲ τὰ ἀρχαῖα
τῶν παραδειγμάτων. μηδέ σε θελγέτωσαν αἱ
ἀνεμῶναι τῶν λόγων, ἀλλὰ κατὰ τὸν τῶν ἀθλητῶν
νόμον ἡ στερρά σοι τροφὴ συνήθης ἔστω, μάλιστα
δὲ Χάρισι καὶ Σαφηνείᾳ θῦε, ὧν πάμπολυ λίαν
νῦν ἀπελέλειψο. καὶ ὁ τῦφος δὲ καὶ ἡ μεγαλαυχία
καὶ ἡ κακοήθεια καὶ τὸ βρενθύεσθαι καὶ λαρυγ-
γίζειν ἀπέστω, καὶ τὸ διασιλλαίνειν τὰ τῶν ἄλλων
καὶ οἴεσθαι ὅτι πρῶτος ἔσῃ αὐτός, ἢν τὰ πάντων
συκοφαντῇς.
Καὶ μὴν κἀκεῖνο οὐ μικρόν, μᾶλλον δὲ τὸ μέ-
γιστον ἁμαρτάνεις, ὅτι οὐ πρότερον τὰς διανοίας
τῶν λέξεων προπαρεσκευασμένος ἔπειτα κατακο-
σμεῖς τοῖς ῥήμασιν καὶ τοῖς ὀνόμασιν, ἀλλὰ ἤν
που ῥῆμα ἔκφυλον εὕρῃς ἢ αὐτὸς πλασάμενος
οἰηθῇς εἶναι καλόν, τούτῳ ζητεῖς διάνοιαν
Λουκιανός. Dialogi mortuorum Dialogue 6, sec. 4, l. 12
ἄρτος, ὁ ταῖς φλυκταίναις ἐξηνθηκώς, τίς ἐστιν;

{ΑΙΑΚΟΣ}
Ἐμπεδοκλῆς, ὦ Μένιππε, ἡμίεφθος ἀπὸ τῆς
Αἴτνης παρών.
{ΜΕΝΙΠΠΟΣ}
Ὦ χαλκόπου βέλτιστε, τί παθὼν σεαυτὸν εἰς
τοὺς κρατῆρας ἐνέβαλες;
{ΕΜΠΕΔΟΚΛΗΣ}
Μελαγχολία τις, ὦ Μένιππε.
{ΜΕΝΙΠΠΟΣ}
Οὐ μὰ Δί' ἀλλὰ κενοδοξία καὶ τῦφος καὶ πολλὴ
κόρυζα, ταῦτά σε ἀπηνθράκωσεν αὐταῖς κρηπῖσιν
οὐκ ἀνάξιον ὄντα· πλὴν οὐδέν σε ὤνησεν τὸ σόφισμα·
ἐφωράθης γὰρ τεθνεώς. ὁ Σωκράτης δέ, ὦ Αἰακέ,
ποῦ ποτε ἄρα ἐστίν;
707
Τὰ εἰς τος ὑπερδισύλλαβα τῇ αυ διφθόγγῳ παραληγόμενα προπαρ-

οξύνεται, ἄπαυστος, ἄθραυστος, ἄκλαυστος. σεσημείωται ἐνιαυ-
τός ὀξυνόμενον.
Τὰ εἰς φος δισύλλαβα κύρια ἢ προσηγορικὰ βαρύνεται, εἰ μὴ παρα-
λήγοι τῷ υ βραχεῖ τοπικὰ ἢ εἰς τὸ λ, Πάφος πόλις Κύπρου, τάφος
καὶ Τάφος πόλις Κεφαλληνίας, νῦν δὲ Ταφιοῦσσα. Γόμφοι πόλις
Θεσσαλίας καὶ τὸ ἐθνικὸν ὅμοιον, Σόφος τὸ κύριον, σοφός δὲ τὸ
ἐπίθετον, ὄρφος κοινῶς, ὀρφῶς δὲ Ἀττικῶς. λόφος, κέκφος εἶδος
ὀρνέου, ζόφος, δνόφος, γνόφος, γρῖφος, ψῆφος. τὸ δὲ κρυ-
φός καὶ συφός ἔχει τὸ υ βραχὺ σημαίνοντα τοπικὴν ἔννοιαν. τὸ δὲ
κῦφος τὸ κυ μακρόν, ὡς καὶ τὸ τῦφος. τὸ δὲ Κύφος παῖς Περραι-
βοῦ, ἀφ' οὗ Κύφος πόλις Περραιβίας, ἔστι καὶ ποταμὸς Κύφος –
»Γουνεὺς δ' ἐκ Κύφου ἦγε δύω καὶ εἴκοσι νῆας» (Il. Β 748) –
βραχὺ ἔχον τὸ υ παροξύνεται. τὸ δὲ ἀλφός τὸ σωματικὸν πάθος καὶ
πολφός ὄψον τι ἔχουσι τὸ λ ὡς καὶ τὸ Δελφοί πόλις ἐπὶ τοῦ Παρ-
νασσοῦ πρὸς τῇ Φωκίδι καὶ τὸ ἐθνικὸν ὁμοφώνως τῇ πόλει – ἐκλήθη-
σαν δὲ Δελφοί, ὅτι Ἀπόλλων συνέπλευσε δελφῖνι εἰκασθείς. τὰ δὲ
ἐπίθετα ὀξύνεται, σοφός, κυφός, κωφός, οἷς ἠκολούθησε καὶ τὸ
τροφός. τὸ δὲ κοῦφος προπερισπᾶται.


2543 + 2570) P.97, l. 4
Τὸ ο πρὸ παντὸς φωνήεντος σμικρύνεται· οἷον· ὄαροι, αἱ

γυναῖκες· ὀαρίζειν, τὸ γυναικὶ μίγνυσθαι· ὀαριστὺς καὶ
ὀαρισμὸς, ἡ μίξις· ὀϊζὺς, ἡ κακοπάθεια· καὶ τὰ λοιπά.
Πλὴν τοῦ ὠὸν, τὸ αὐγόν· ὤα, ἡ ἄκρα τοῦ ἱματίου· ὠὴ,
ἀντὶ τοῦ φεῦ· ᾤετο· ᾠηθην· καὶ ᾠόμην.
Τὸ ο πρὸ τοῦ β σμικρύνεται· οἷον· ὀβολὸς, ἡ φόλις· ὀβε-
λίσκος, ἡ σούβλα· ὀβελίζω, τὸ κόπτω, ὅθεν καὶ ὀβελι-
σμός· ὄβριμον, τὸ ἰσχυρόν· ὀβριμοεργὸς, ὁ τὰ ἰσχυρὰ
πράττων· καὶ τὰ λοιπά.
Τὸ ο πρὸ τοῦ γ σμικρύνεται· οἷον· ὄγδοος· ὀγδοήκοντα·
ὄγκος, τὸ μέγεθος, καὶ ὁ τύφος· ὀγκοῦμαι, τὸ κενοδοξῶ·
ὄγμος, ἡ τάξις τῶν φυτῶν· καὶ τὰ λοιπά.
Πλὴν τοῦ Ὢγ, κύριον· καὶ ὠγύγιον, τὸ μέγα.
Τὸ ο πρὸ τοῦ δ σμικρύνεται· οἷον· ὁδός· ὁδοιπόρος· ὁδοιδό-
708
κος, ὁ λῃστής· ὀδύνη· ὀδυνῶμαι· ὀδύρομαι· ὀδυρμός· ὀδμὴ, ἡ

ὀσμή· ὀδὰξ, ἐπίῤῥημα, ἀντὶ τοῦ μετὰ τῶν ὀδόντων· ὀδωδὼς,
ὁ βρῶμος· ὅδε, ἀντὶ τοῦ οὗτος ὁ ἄνθρωπος· καὶ τὰ λοιπά.
Πλὴν τοῦ ᾠδὴ, ἡ ψαλμῳδία· ᾠδὸς, ἀρσενικὸν, ὁ ψαλ-
μῳδός· ᾠδικὸν ὄρνεον, τὸ ᾄδον· ᾠδεῖον, τὸ σχολεῖον· ὠδὶς, ὁ
ἐν τῇ γέννᾳ πόνος, καὶ κλίνεται ὠδῖνος· ὠδίνω, τὸ γεννῶ·
ὦδε καὶ ὠδὶ, ἐπιῤῥήματα, ἀντὶ τοῦ ἐνταῦθα,

2543 + 2570) P.136, l. 10
τροχός· τροχιὰ, ἡ ἁμαξικὴ ὁδός· τροχαῖος, ποῦς στίχου·

τροχαλὸς, ὁ κυρτός· καὶ τὰ λοιπά.
Πλὴν τοῦ τρώγω· καὶ τρωκτὸν, τὸ βρῶμα· τρώκτης,
ὁ λαίμαργος· τρῶσις· τρῶμα, τὸ αὐτό· τρωτὸς, ὁ τετρωμέ-
νος· Τρὼς ἀνὴρ, καὶ κλίνεται Τρωός· Τρωϊκὸν πόλισμα·
Τρωάδες, γυναῖκες· τρώγλη, ἡ τρύπη, ὅθεν καὶ τρωγλίτης,
καὶ τρωγλοδύτης. Σὺν τούτοις καὶ Τρώϊλος, κύριον.
Πᾶσα λέξις ἀπὸ τῆς τυ συλλαβῆς ἀρχομένη διὰ τοῦ
υ ψιλοῦ γράφεται· οἷον· τυρός· τυρεύω, τὸ μηχανῶ, τύχη·
τυχηρὸν σύμβαμα· τύπος· τύπωμα· τύφος, ἡ κενοδοξία·
τυφομανὴς, ὁ κενόδοξος· τύφω, τὸ καίω· τυφὼν, σφοδρὸς
ἄνεμος, καὶ κλίνεται τυφῶνος· Τύανα, τόπος· Τυανεὺς,
τοπικόν· τύραννος, ὁ ἄνομος βασιλεύς· τυραννῶ, ῥῆμα·
Τυρήνη, πόλις, ὅθεν καὶ Τυρηνικὸν πέλαγος· τύμβος, ὁ
τάφος· τυμβωρύχος, ὁ τὸν τάφον ὀρύσσων· τύρβη, ἡ
φροντίς· Τυνδάρεως, κύριον· Τυρσηνοὶ, ἔθνος· Τυρσηνικὸν
πέλαγος· καὶ τὰ λοιπά.
Πλὴν τοῦ τοίνυν· τοιγάρτοι· τοιγαροῦν· τοῖος· τοιοῦτος·
καὶ τοιουτώδης· τοιαύτη, θηλυκόν· τοῖχος, ὁ τοῦ ὀσπιτίου·
τοιχωρύχος, ὁ τὸν τοῖχον ὀρύσσων· τοιχωρυχῶ, ῥῆμα·
Aesopus et Aesopica Scr. Fab., Proverbia Proverb 12, l. 3
Λόγος καλὸς ὀστοῦν κατεάξει.

Ἑρμηνεία.
Ἦθος τὸ πρᾶον καὶ τὸ προσηνὲς ῥῆμα
Μαλάττειν οἶδεν καὶ τοὺς ἄγαν λιθώδεις.
Οὐκ ἄξιον τὸ κλέμμα τῆς ἀγρυπνίας.
Ἑρμηνεία.
Κόπος οὐκ ἔχων ἰσόρροπον τὸ κέρδος
709
Ἀθυμίαν δίδωσι τοῖς μόχθοις ἀεί.

Ὅλος ὁ βίος ἐλλύχνιον.
Ἑρμηνεία.
Ἅπαν τοῦ βίου τὸ περίβλεπτον τύφος
Βραχυτάτῳ ῥήματι τὸ πέρας ἔχει.
Ὁ πέπερι ἔχων καὶ εἰς φακὸν βάλλει.
Ἑρμηνεία.
Ἀφθονίαν χρημάτων ἄνθρωπος λαχὼν
Ἀλλοκότοις κέχρηται παραρτύσεσιν.
Ὁ ἀνάγων τὸν κατάγοντα.
Crates Poet. Phil., Fra.. 10, l. 2
οὐχ ὅπλα κέκτηνται περὶ κέρματος, οὐ περὶ δόξης.

οὔθ' ὑπὸ χρυσείων δουλουμένη οὔθ' ὑπ' Ἐρώτων
τηξιπόθων οὐδ' εἴ τι συνέμπορόν ἐστι φίλυβρι.
ἡδονῆι ἀνδραποδώδει ἀδούλωτοι καὶ ἄκναπτοι
ἀθάνατον βασίλειαν, ἐλευθερίαν, {τ'} ἀγαπῶσιν.
μὴ πρὸ φακῆς λοπάδ' αὔξων
ἐς στάσιν ἄμμε βάληις
κόγχον καὶ κύαμον σύναγ', ὦ φίλε, κἂν τάδε δράσηις,
ῥηϊδίως στήσεις στάσεως πενίας τε τροπαῖον.
ταῦτ' ἔχω, ὅσσ' ἔμαθον καὶ ἐφρόντισα καὶ μετὰ Μουσῶν
σέμν' ἐδάην· τὰ δὲ πολλὰ καὶ ὄλβια τῦφος ἔμαρψε.
στείχεις δή, φίλε κυρτών,
βαίνεις τ' εἰς Ἀίδαο δόμους κυφὸς διὰ γῆρας.
ἕλκε ποδὸς τεταγὼν διὰ βηλοῦ θεσπεσίοιο.
Crates Poet. Phil., Epigrammata Book 7, epigram 326, l. 2
ΚΡΑΤΗΤΟΣ ΘΗΒΑΙΟΥ
Ταῦτ' ἔχω, ὅσσ' ἔμαθον καὶ ἐφρόντισα καὶ μετὰ Μουσῶν

ΚΡΑΤΗΤΟΣ
Ἔρωτα παύει λιμός· εἰ δὲ μή, χρόνος·

710
ἐὰν δὲ μηδὲ ταῦτα τὴν φλόγα σβέσῃ,

θεραπεία σοι τὸ λοιπὸν ἠρτήσθω βρόχος.
Crates Poet. Phil., Fra.et titulus Fra. 355, l. 2

ἡδονῇ ἀνδραποδώδει ἀδούλωτοι καὶ ἄκναπτοι
ἀθάνατον βασίλειαν, ἐλευθερίαν, ἀγαπῶσιν
μὴ πρὸ φακῆς λοπάδ' αὔξων
εἰς στάσιν ἄμμε βάλῃς
†κόγχον καὶ κύαμον συνάγαγε

κἂν τάδε δράσῃς
ῥηϊδίως στήσεις τρόπαιον κατὰ πενίας
⊗ ταῦτ' ἔχω ὅσσ' ἔμαθον καὶ ἐφρόντισα καὶ μετὰ Μουσῶν
στείχεις δή, φίλε κυρτών,
†βαίνεις εἰς Ἀΐδαο δόμους κυφὸς ὥρην διὰ γῆρας
ἕλκε ποδὸς τεταγὼν διὰ πηλοῦ θεσπεσίοιο
Φαντασίη τανύπεπλε
Antiphanes Comic., Fra.. 195, l. 2
οὐδ' ὅσα δέδωκας, οὐδ' ὅσ' ἀντ' αὐτῶν ἔχεις.

τοιοῦτο τοῦτ' ἦν. {Β.} τοιγαροῦν κἀγώ τινα
εἰπεῖν πρὸς ὑμᾶς βούλομαι γρῖφον. {Α.} λέγε.
{Β.} πίννη καὶ τρίγλη φωνὰς ἰχθῦ δύ' ἔχουσαι
πόλλ' ἐλάλουν, περὶ ὧν δὲ πρὸς ὅν τ' ᾤοντο λέγειν τι
οὐκ ἐλάλουν· οὐδὲν γὰρ ἐμάνθανεν, ὥστε πρὸς ὃν μὲν
ἦν αὐταῖς ὁ λόγος, πρὸς δ' αὑτὰς πολλὰ λαλούσας
αὐτὰς ἀμφοτέρας ἡ Δημήτηρ ἐπιτρέψει.
ΠΡΟΓΟΝΟΙ
τὸν τρόπον μὲν οἶσθά μου

τοιουτοσί τίς εἰμι, τύπτεσθαι μύδρος,
φέρειν τιν' ἄρας ἄνεμος, ἀποπνῖξαι βρόχος,
θύρας μοχλεύειν σεισμός, εἰσπηδᾶν ἀκρίς,
711

ἅπαντα.
Antiphanes Comic., Fra.Play Prog, fra. 1, l. 2
τοιοῦτο τοῦτ' ἦν. {Β.} τοιγαροῦν κἀγώ τινα

εἰπεῖν πρὸς ὑμᾶς βούλομαι γρῖφον. {Α.} λέγε.
{Β.} πίννη καὶ τρίγλη φωνὰς ἰχθῦ δύ' ἔχουσαι
πόλλ' ἐλάλουν, περὶ ὧν δὲ πρὸς ὅν τ' ᾤοντο λέγειν τι
οὐκ ἐλάλουν· οὐδὲν γὰρ ἐμάνθανεν, ὥστε πρὸς ὃν μέν
ἦν αὐταῖς ὁ λόγος, πρὸς δ' αὑτὰς πολλὰ λαλούσας
αὐτὰς ἀμφοτέρας ἡ Δημήτηρ ἐπιτρέψει.
ΠΡΟΓΟΝΟΙ.
Τὸν τρόπον μὲν οἶσθά μου

τοιουτοσί τίς εἰμι, τύπτεσθαι μύδρος,
φέρειν τίν' ἄρας ἄνεμος, ἀποπνῖξαι βρόχος,
θύρας μοχλεύειν σεισμός, εἰσπηδᾶν ἀκρίς,
ἅπαντα. καὶ καλοῦσί μ' οἱ νεώτεροι
διὰ ταῦτα πάντα σκηπτόν· ἀλλ' οὐδὲν μέλει
τῶν σκωμμάτων μοι· τῶν φίλων γὰρ ὢν φίλος
Γαληνός ιατρός. De causa affectionum P.12, l. 24
αὐτάρκως οἶμαι περὶ ἁπάντων ἐδίδαξεν περὶ μιᾶς αἰτίας τῶν

ἀπὸ τῶν φυσῶν. καὶ γὰρ καὶ ἄλλον τρόπον συνεστάλη τὸ
θερμὸν καὶ τὸ αἷμα, ἤτοι ψυχροῦ χυμοῦ ἔφοδον αἰσθήσει καὶ
πόνων τῶν σπλάγχνων καλοῦντα ταῦτα γενέσθαι δυνήσεται καὶ
πάντα τὰ εἰρημένα, ὥστε νοεῖν ἔξεστιν ἐκ τοῦδε τοῦ ῥητοῦ ἐκ
τοῦ Περὶ ἑβδομάδων. “Οἱ δὲ καῦσοι διὰ τόδε μάλιστα γίγ-
νονται. ἀπὸ ἡλίου τροπέων τῶν θερινῶν, ὅτι τὸ ἔνδον ἐν
τῷ σώματι τοῦ ἀνθρώπου ὑγρὸν ἐὸν ἐπὶ τῆς ἀκαθαρσίας δια-
712
καυθὲν καὶ ζέον ἐν τῇσι φλεψὶ καὶ τοῖσι σπλάγχνοισι καυσώδεα

τροφὴν παρέχει τῷ θερμῷ τῆς ψυχῆς”. λέγει δὲ ἐν τῷ αὐτῷ
καὶ ὕστερον ἀποφαίνεσθαι (περὶ) καύσων οὕτως· “Τῦφος
νόσημα καλεῖται. ἐπιλαμβάνει δὲ θέρεος (ἐν) ὥρῃ, ὅταν ὁ
κύων τὸ ἄστρον ἐπιτέλλῃ, χολῆς κινηθείσης κατὰ τὸ σῶμα.
εὐθέως οὖν οἱ πυρετοὶ ἔχουσιν ἰσχυροὶ καὶ καῦμα λαμβάνει”
τοὺς χολώδεας. καὶ πάλιν· “Ἢν δὲ τὴν τροφὴν ἀφέλῃ τοῦ
πυρετοῦ τὴν ἀπὸ τοῦ πόματος καὶ τῶν ῥοφημάτων, ἢ διὰ τὸν
πυρετὸν μὴ προσίξεται αὐτοῖς ὁ κάμνων, ἤδη ἀνάγκη
ἕλκειν ἐφ' ἑωυτὸ τῆς σαρκὸς λιπαρὴν ἰκμάδα. ὁκόταν δὲ τοῦτο
γένηται, πυρετός ἐστιν καυσώδης ἅτε ἔχων τροφὴν ἀπὸ τοῦ
λιπαροῦ τοῦ ἐν τῷ ἀνθρώπῳ, καὶ τὸ σῶμα ἀνέλκεται (?)
ἀφαιρούμενον τὸ ὑγρὸν τοῦ ἀνθρώπου καὶ τῷ πυρετῷ ἀποκ
Polybius Hist., Historiae Book 3, ch. 81, sec. 9, l. 3
δισίων ὁρμὰς καὶ τὴν ἐν τούτοις ἔκπληξιν οὐ μόνον

πόλεις καὶ βίους ἀναστάτους πεποιήκασιν, ἀλλὰ καὶ
τὸ ζῆν αὑτῶν ἀφῄρηνται μετ' αἰσχύνης. καὶ μὴν
δειλία καὶ βλακεία κατ' ἰδίαν μὲν αὐτοῖς ὄνειδος
ἐπιφέρει τοῖς ἔχουσι, περὶ δὲ τὸν τῶν ὅλων ἡγε-
μόνα γενομένη κοινόν ἐστι καὶ μέγιστον συμπτω-
μάτων. οὐ γὰρ μόνον ἀπράκτους ποιεῖ τοὺς ὑπο-
ταττομένους, πολλάκις δὲ καὶ κινδύνους ἐπιφέρει
τοὺς μεγίστους τοῖς πεπιστευκόσι. προπέτειά γε μὴν
καὶ θρασύτης καὶ θυμὸς ἄλογος, ἔτι δὲ κενοδοξία
καὶ τῦφος εὐχείρωτα μὲν τοῖς ἐχθροῖς, ἐπισφαλέ-
στατα δὲ τοῖς φίλοις. πρὸς γὰρ πᾶσαν ἐπιβουλήν,
ἐνέδραν, ἀπάτην ἕτοιμος ὅ γε τοιοῦτος. διόπερ εἴ
τις δύναιτο συννοεῖν τὰ περὶ τοὺς πέλας ἁμαρτή-
ματα καὶ τῇδέ που προσιέναι τοῖς ὑπεναντίοις, ᾗ
μάλιστα καὶ δι' ὧν εὐχείρωτος ἔσθ' ὁ προεστὼς
τῶν πολεμίων, τάχιστ' ἂν τῶν ὅλων κατακρατοίη.
καθάπερ γὰρ νεὼς ἐὰν ἀφέλῃ τις τὸν κυβερνήτην,
τὸ ὅλον αὐτανδρὶ σκάφος ὑποχείριον
ναι, ἐποίησεν αὐτὸν ὀδυρόμενον καὶ λέγοντα

ὡς καὶ ἐγὼν ὄφελον πυκινοῦ νόου ἀντιβολῆσαι
ἀμφοτερόβλεπτος· δολίῃ δ' ὁδῷ ἐξαπατήθην
πρεσβυγενὴς ἔτ' ἐὼν καὶ ἀμενθήριστος ἁπάσης
σκεπτοσύνης. ὅππῃ γὰρ ἐμὸν νόον εἰρύσαιμι,
713
εἰς ἓν ταὐτό τε πᾶν ἀνελύετο· πᾶν δ' ἐὸν αἰεί

πάντῃ ἀνελκόμενον μίαν εἰς φύσιν ἵσταθ' ὁμοίην.
διὰ τοῦτο γοῦν καὶ ὑπάτυφον αὐτὸν λέγει, καὶ οὐ τέλειον
ἄτυφον, δι' ὧν φησι
Ξεινοφάνης ὑπάτυφος, ὁμηραπάτης ἐπισκώπτης,
εἰ τὸν ἀπ' ἀνθρώπων θεὸν ἐπλάσατ' ἶσον ἁπάντῃ,
ἀτρεμῆ ἀσκηθῆ νοερώτερον ἠὲ νόημα.
ὑπάτυφον μὲν γὰρ εἶπε τὸν κατά τι ἄτυφον, ὁμηραπά-
της δὲ ἐπισκώπτην, ἐπεὶ τὴν παρ' Ὁμήρῳ ἀπάτην διέσυρεν.
ἐδογμάτιζε δὲ ὁ Ξενοφάνης παρὰ τὰς τῶν ἄλλων ἀνθρώ-
πων προλήψεις ἓν εἶναι τὸ πᾶν, καὶ τὸν θεὸν συμφυῆ
τοῖς πᾶσιν, εἶναι δὲ σφαιροειδῆ καὶ ἀπαθῆ καὶ
ἀμετάβλητον καὶ λογικόν· ὅθεν καὶ ῥᾴδιον τὴν Ξενο-
φάνους πρὸς ἡμᾶς διαφορὰν ἐπιδεικνύναι. πλὴν ἀλλ' ἐκ
τῶν εἰρημένων πρόδηλον, ὅτι κἂν περί τινων
νος χρόνου, ἔστ' ἐς ἄνδρας ἀφίκετο. ὕστερον οὖν

ἐς τὴν Ἐρετρίαν ἐπανῆλθε, καὶ αὐτὸν ὁ πατὴρ ἤρετο
ὅ τι ἄρα μάθοι σοφὸν ἐν τῇ τοσαύτῃ διατριβῇ τοῦ
χρόνου. ὃ δὲ δείξειν ἔφη, καὶ οὐκ ἐς μακρὰν ἔδρασε
τοῦτο. χαλεπήναντος γὰρ αὐτῷ τοῦ πατρὸς καὶ τέ-
λος πληγὰς ἐντείναντος, ὃ δὲ τὴν ἡσυχίαν ἀγαγὼν
καὶ ἐγκαρτερήσας τοῦτο ἔφη μεμαθηκέναι, φέρειν
ὀργὴν πατέρων καὶ μὴ ἀγανακτεῖν.
Διογένης ἐς Ὀλυμπίαν ἐλθὼν καὶ θεασάμενος ἐν
τῇ πανηγύρει Ῥοδιακούς τινας νεανίσκους πολυτελῶς
ἠσθημένους, γελάσας ‘τῦφος’ ἔφη ‘τοῦτό ἐστιν.’ εἶτα
περιτυχὼν Λακεδαιμονίοις ἐν ἐξωμίσι φαύλαις καὶ
ῥυπώσαις ‘ἄλλος’ εἶπεν ‘οὗτος τῦφος.’
Ὁ δὲ Σωκράτης ἰδὼν τὸν Ἀντισθένη τὸ διερρω-
γὸς τοῦ ἱματίου μέρος ἀεὶ ποιοῦντα φανερὸν, ‘οὐ
παύσῃ’ ἔφη ‘ἐγκαλλωπιζόμενος ἡμῖν;’
Ψάλτης Ἀντιγόνῳ ἐπεδείκνυτο. τοῦ δὲ πολλάκις
λέγοντος ‘τὴν νήτην ἐπίσφιγξον,’ εἶτα πάλιν ‘τὴν
μέσην,’ ὃ δὲ ἀγανακτήσας ἔφη ‘μὴ γένοιτό σοι οὕτω
κακῶς, ὦ βασιλεῦ, ὡς ἐμοῦ ταῦτα ἀκριβοῦν μᾶλλον.’
Ἀνάξαρχος ὁ ἐπικληθεὶς Εὐδαιμονικὸς κατεγέλα

714
ὅ τι ἄρα μάθοι σοφὸν ἐν τῇ τοσαύτῃ διατριβῇ τοῦ

χρόνου. ὃ δὲ δείξειν ἔφη, καὶ οὐκ ἐς μακρὰν ἔδρασε
τοῦτο. χαλεπήναντος γὰρ αὐτῷ τοῦ πατρὸς καὶ τέ-
λος πληγὰς ἐντείναντος, ὃ δὲ τὴν ἡσυχίαν ἀγαγὼν
καὶ ἐγκαρτερήσας τοῦτο ἔφη μεμαθηκέναι, φέρειν
ὀργὴν πατέρων καὶ μὴ ἀγανακτεῖν.
Διογένης ἐς Ὀλυμπίαν ἐλθὼν καὶ θεασάμενος ἐν
τῇ πανηγύρει Ῥοδιακούς τινας νεανίσκους πολυτελῶς
ἠσθημένους, γελάσας ‘τῦφος’ ἔφη ‘τοῦτό ἐστιν.’ εἶτα
περιτυχὼν Λακεδαιμονίοις ἐν ἐξωμίσι φαύλαις καὶ
ῥυπώσαις ‘ἄλλος’ εἶπεν ‘οὗτος τῦφος.’
Ὁ δὲ Σωκράτης ἰδὼν τὸν Ἀντισθένη τὸ διερρω-
γὸς τοῦ ἱματίου μέρος ἀεὶ ποιοῦντα φανερὸν, ‘οὐ
παύσῃ’ ἔφη ‘ἐγκαλλωπιζόμενος ἡμῖν;’
Ψάλτης Ἀντιγόνῳ ἐπεδείκνυτο. τοῦ δὲ πολλάκις
λέγοντος ‘τὴν νήτην ἐπίσφιγξον,’ εἶτα πάλιν ‘τὴν
μέσην,’ ὃ δὲ ἀγανακτήσας ἔφη ‘μὴ γένοιτό σοι οὕτω
κακῶς, ὦ βασιλεῦ, ὡς ἐμοῦ ταῦτα ἀκριβοῦν μᾶλλον.’
Ἀνάξαρχος ὁ ἐπικληθεὶς Εὐδαιμονικὸς κατεγέλα
Ἀλεξάνδρου ἑαυτὸν ἐκθεοῦντος. ἐπεὶ δὲ ἐνόσησέ
ποτε Ἀλέξανδρος, εἶτα προσέταξεν
οὐ δέξεται τὸ ἀπόνιμμα τῆς χειρός; οὐδὲ ὁ ποδονιπτὴρ τὸ ἀπόνιμμα

τοῦ ποδός; Ἀναξιοπαθήσει δὲ ἄρα καὶ ἡ τράπεζα ἡ ἐξ ἐλέφαντος
τοὺς πόδας ἐσκευασμένη ὀβολιαῖον ἄρτον βαστάσασα, οὐδὲ μὴν
ὁ λύχνος διακονήσει τὸ φῶς, ὅτι κεραμέως, οὐ χρυσοχόου ἔργον
ἐστίν. Ἐγὼ δέ φημι καὶ τοῦ σκίμποδος οὐδὲν κακίω παρεχομένου
κατάκλισιν τῆς ἐλεφαντίνης κλίνης, τῆς δὲ σισύρας ἱκανωτάτης
οὔσης ὑπεστρῶσθαι, ὥστε μὴ δεῖσθαι πορφυρίδων ἢ φοινικίδων,
κατεγνῶσθαι ὅμως τῆς εὐτελείας δι' ἀβελτερίαν ἀρχεκάκου τρυφῆς.
Τίς ἡ τοσαύτη πλάνη, τίς ἡ δοξοκαλία, ὁρᾶτε. Ὁ κύριος τρυβλίῳ
ἐπωψᾶτο εὐτελεῖ καὶ κατέκλινεν τοὺς μαθητὰς ἐπὶ τῆς πόας χαμαὶ
καὶ τοὺς πόδας ἔνιπτεν αὐτῶν σαβάνῳ περιζωσάμενος, ὁ ἄτυφος
θεὸς καὶ κύριος τῶν ὅλων, οὐκ ἀργυροῦν δὴ ποδονιπτῆρα περιφέρων
ἀπ' οὐρανοῦ. Καὶ τὴν Σαμαρῖτιν ᾔτει πιεῖν σκεύει κεραμεῷ τοῦ
φρέατος ἀνιμῶσαν, οὐκ ἐπιζητῶν τὸ βασιλικὸν χρυσίον, σβεννύναι
δὲ τὸ δίψος εὐκόλως διδάσκων· σκοπὸν γὰρ τὴν χρείαν ἐτίθετο,
οὐ τὴν ἀπειραγαθίαν. Ἤσθιεν δὲ καὶ ἔπινεν παρὰ τὰς εὐωχίας,
οὐ γῆς ἐξορύττων μέταλλα, οὐδὲ ἀργύρου καὶ χρυσοῦ, τοῦτ' ἔστιν
715
ἰοῦ, προσόζουσιν σκευαρίοις χρώμενος, οἷον ἀναπνεῖ τῆς τετυφω-

μένης ὕλης [ὁ ἰός].
γνώσεως, ἄλλοτε ἀλλοῖα δοξάζων. «οἷς δὲ μὴ ὑπάρχει κυβέρνησις,

πίπτουσιν ὥσπερ φύλλα·» ὁ λογισμὸς καὶ τὸ ἡγεμονικὸν ἄπταιστον
μένον καὶ καθηγούμενον τῆς ψυχῆς κυβερνήτης αὐτῆς εἴρηται· ὄντως
γὰρ ἀτρέπτῳ πρὸς τὸ ἄτρεπτον ἡ προσαγωγή. οὕτως «Ἀβραὰμ
ἑστὼς ἦν ἀπέναντι κυρίου καὶ ἐγγίσας εἶπεν·» καὶ τῷ Μωυσεῖ λέγεται
»σὺ δὲ αὐτοῦ στῆθι μετ' ἐμοῦ.» οἱ δὲ ἀμφὶ τὸν Σίμωνα τῷ Ἑστῶτι,
ὃν σέβουσιν, ἐξομοιοῦσθαι τὸν τρόπον βούλονται. ἡ πίστις οὖν ἥ τε
γνῶσις τῆς ἀληθείας αἰεὶ κατὰ τὰ αὐτὰ καὶ ὡσαύτως ἔχειν κατα-
σκευάζουσι τὴν ἑλομένην αὐτὰς ψυχήν. συγγενὲς δὲ τῷ ψεύδει μετά-
βασις καὶ ἐκτροπὴ καὶ ἀπόστασις, ὥσπερ τῷ γνωστικῷ ἠρεμία καὶ
ἀνάπαυσις καὶ εἰρήνη. καθάπερ οὖν τὴν φιλοσοφίαν ὁ τῦφος καὶ
ἡ οἴησις διαβέβληκεν, οὕτως καὶ τὴν γνῶσιν ἡ ψευδὴς γνῶσις, ἡ [τε]
ὁμωνύμως καλουμένη, περὶ ἧς ὁ ἀπόστολος γράφων «ὦ Τιμόθεε,»
φησίν, «τὴν παραθήκην φύλαξον, ἐκτρεπόμενος τὰς βεβήλους κενο-
φωνίας καὶ ἀντιθέσεις τῆς ψευδωνύμου γνώσεως, ἥν τινες ἐπαγγελ-
λόμενοι περὶ τὴν πίστιν ἠστόχησαν.» ὑπὸ ταύτης ἐλεγχόμενοι τῆς
φωνῆς οἱ ἀπὸ τῶν αἱρέσεων τὰς πρὸς Τιμόθεον ἀθετοῦσιν ἐπιστολάς.
φέρε οὖν εἰ ὁ κύριος «ἀλήθεια» καὶ «σοφία καὶ δύναμις θεοῦ»,
ὥσπερ οὖν ἐστι, δειχθείη ὅτι τῷ ὄντι γνωστικὸς ὁ τοῦτον ἐγνωκὼς
καὶ τὸν πατέρα τὸν αὐτοῦ δι' αὐτοῦ· συναίσθεται γὰρ τοῦ λέγοντος·

Book 2, ch. 17, sec. 1, l. 5
ἡδονῆς ἢ πόνου. τέταρτον, ὅταν ὑποκρίνηται καὶ ἐπιπλάστως καὶ

ἀναλήθως τι ποιῇ ἢ λέγῃ. πέμπτον, ὅταν πρᾶξίν τινα ἑαυτῆς καὶ
ὁρμὴν ἐπ' οὐδένα σκοπὸν ἀφιῇ, ἀλλ' εἰκῇ καὶ ἀπαρακολουθήτως
ὁτιοῦν ἐνεργῇ, δέον καὶ τὰ μικρότατα κατὰ τὴν ἐπὶ τὸ τέλος
ἀναφορὰν γίνεσθαι· τέλος δὲ λογικῶν ζῴων τὸ ἕπεσθαι τῷ τῆς
πόλεως καὶ πολιτείας τῆς πρεσβυτάτης λόγῳ καὶ θεσμῷ.
Τοῦ ἀνθρωπίνου βίου ὁ μὲν χρόνος στιγμή, ἡ δὲ οὐσία ῥέουσα, ἡ
δὲ αἴσθησις ἀμυδρά, ἡ δὲ ὅλου τοῦ σώματος σύγκρισις εὔσηπτος, ἡ
δὲ ψυχὴ ῥόμβος, ἡ δὲ τύχη δυστέκμαρτον, ἡ δὲ φήμη ἄκριτον·
συνελόντι δὲ εἰπεῖν, πάντα τὰ μὲν τοῦ σώματος ποταμός, τὰ δὲ
τῆς ψυχῆς ὄνειρος καὶ τῦφος, ὁ δὲ βίος πόλεμος καὶ ξένου ἐπιδημία,
ἡ δὲ ὑστεροφημία λήθη. τί οὖν τὸ παραπέμψαι δυνάμενον; ἓν καὶ
716
μόνον φιλοσοφία· τοῦτο δὲ ἐν τῷ τηρεῖν τὸν ἔνδον δαίμονα ἀνύβρι-

στον καὶ ἀσινῆ, ἡδονῶν καὶ πόνων κρείττονα, μηδὲν εἰκῇ ποιοῦντα
μηδὲ διεψευσμένως καὶ μεθ' ὑποκρίσεως, ἀνενδεῆ τοῦ ἄλλον ποιῆσαί
τι ἢ μὴ ποιῆσαι· ἔτι δὲ τὰ συμβαίνοντα καὶ ἀπονεμόμενα δεχόμενον
ὡς ἐκεῖθέν ποθεν ἐρχόμενα, ὅθεν αὐτὸς ἦλθεν· ἐπὶ πᾶσι δὲ τὸν
θάνατον ἵλεῳ τῇ γνώμῃ περιμένοντα ὡς οὐδὲν ἄλλο ἢ λύσιν τῶν
στοιχείων, ἐξ ὧν ἕκαστον ζῷον συγκρίνεται. εἰ δὲ αὐτοῖς τοῖς
στοιχείοις μηδὲν δεινὸν ἐν τῷ ἕκαστον διηνεκῶς εἰς ἕτερον μεταβάλ-
λειν, διὰ τί ὑπίδηταί τις τὴν πάντων μεταβολὴν καὶ διάλυσιν; κατὰ

Book 6, ch. 13, sec. 1, l. 11
Οἷον δὴ τὸ φαντασίαν λαμβάνειν ἐπὶ τῶν ὄψων καὶ τῶν τοιούτων

ἐδωδίμων, ὅτι νεκρὸς οὗτος ἰχθύος, οὗτος δὲ νεκρὸς ὄρνιθος ἢ
χοίρου· καὶ πάλιν, ὅτι ὁ Φάλερνος χυλάριόν ἐστι σταφυλίου καὶ
ἡ περιπόρφυρος τριχία προβατίου αἱματίῳ κόγχης δεδευμένα· καὶ
ἐπὶ τῶν κατὰ τὴν συνουσίαν ἐντερίου παράτριψις καὶ μετά τινος
σπασμοῦ μυξαρίου ἔκκρισις· οἷαι δὴ αὗταί εἰσιν αἱ φαντασίαι καθ-
ικνούμεναι αὐτῶν τῶν πραγμάτων καὶ διεξιοῦσαι δι' αὐτῶν, ὥστε
ὁρᾶν οἷά τινά ποτ' ἐστιν. οὕτως δεῖ παρ' ὅλον τὸν βίον ποιεῖν καὶ
ὅπου λίαν ἀξιόπιστα τὰ πράγματα φαντάζεται, ἀπογυμνοῦν αὐτὰ
καὶ τὴν εὐτέλειαν αὐτῶν καθορᾶν καὶ τὴν ἱστορίαν ἐφ' ᾗ σεμνύνεται
περιαιρεῖν. δεινὸς γὰρ ὁ τῦφος παραλογιστὴς καὶ ὅτε δοκεῖς
μάλιστα περὶ τὰ σπουδαῖα καταγίνεσθαι, τότε μάλιστα κατα-
γοητεύῃ. ὅρα γοῦν ὁ Κράτης τί περὶ αὐτοῦ τοῦ Ξενοκράτους
λέγει.
Τὰ πλεῖστα, ὧν ἡ πληθὺς θαυμάζει, εἰς γενικώτατα ἀνάγεται τὰ
ὑπὸ ἕξεως ἢ φύσεως συνεχόμενα, λίθους, ξύλα, συκᾶς, ἀμπέλους,
ἐλαίας· τὰ δὲ ὑπὸ τῶν ὀλίγῳ μετριωτέρων εἰς τὰ ὑπὸ ψυχῆς, οἷον
ποίμνας, ἀγέλας ἢ κατὰ ψιλὸν τὸ πλῆθος ἀνδραπόδων κεκτῆσθαι.
τὰ δὲ ὑπὸ τῶν ἔτι χαριεστέρων εἰς τὰ ὑπὸ λογικῆς ψυχῆς, οὐ μέντοι
καθὸ λογική, ἀλλὰ καθὸ τεχνικὴ ἢ ἄλλως πως ἐντρεχής. ὁ δὲ
ψυχὴν λογικὴν καὶ πολιτικὴν τιμῶν οὐδὲν ἔτι τῶν ἄλλων
Book 12, ch. 24, sec. 1, l. 11
Τρία ταῦτα δεῖ πρόχειρα ἔχειν· ἐπὶ μὲν ὧν ποιεῖς, [εἰ] μήτε εἰκῇ
μήτε ἄλλως ἢ ὡς ἂν ἡ Δίκη αὐτὴ ἐνήργησεν· ἐπὶ δὲ τῶν ἔξωθεν
συμβαινόντων, ὅτι ἤτοι κατ' ἐπιτυχίαν ἢ κατὰ πρόνοιαν· οὔτε δὲ
τῇ ἐπιτυχίᾳ μεμπτέον οὔτε τῇ προνοίᾳ ἐγκλητέον. δεύτερον τό·
ὁποῖον ἕκαστον ἀπὸ σπέρματος μέχρι ψυχώσεως καὶ ἀπὸ ψυχώσεως
717
μέχρι τοῦ τὴν ψυχὴν ἀποδοῦναι καὶ ἐξ οἵων ἡ σύγκρισις καὶ εἰς
οἷα ἡ λύσις. τρίτον εἰ ἄφνω μετέωρος ἐξαρθεὶς κατασκέψαιο τὰ
ἀνθρώπεια καὶ τὴν πολυτροπίαν [ὅση] κατανοήσαις, ὅτι κατα-
φρονήσεις συνιδὼν ἅμα καὶ ὅσον τὸ περιοικοῦν ἐναερίων καὶ
ἐναιθερίων· καὶ ὅτι, ὁσάκις ἂν ἐξαρθῇς, ταὐτὰ ὄψῃ· τὸ ὁμοειδές, τὸ
ὀλιγοχρόνιον· ἐπὶ τούτοις ὁ τῦφος.
Βάλε ἔξω τὴν ὑπόληψιν· σέσωσαι. τίς οὖν ὁ κωλύων ἐκβάλλειν;
Ὅταν δυσφορῇς ἐπί τινι, ἐπελάθου τοῦ, ὅτι πάντα κατὰ τὴν τῶν
ὅλων φύσιν γίνεται, καὶ τοῦ, ὅτι τὸ ἁμαρτανόμενον ἀλλότριον, καὶ
ἐπὶ τούτοις τοῦ, ὅτι πᾶν τὸ γινόμενον οὕτως ἀεὶ ἐγίνετο καὶ
γενήσεται καὶ νῦν πανταχοῦ γίνεται· τοῦ, ὅση ἡ συγγένεια ἀνθρώπου
πρὸς πᾶν τὸ ἀνθρώπειον γένος· οὐ γὰρ αἱματίου ἢ σπερματίου,
ἀλλὰ νοῦ κοινωνία. ἐπελάθου δὲ καὶ τοῦ, ὅτι ὁ ἑκάστου νοῦς θεὸς
καὶ ἐκεῖθεν ἐρρύηκεν· τοῦ, ὅτι οὐδὲν ἴδιον οὐδενός, ἀλλὰ καὶ τὸ
τεκνίον καὶ τὸ σωμάτιον καὶ αὐτὸ τὸ ψυχάριον ἐκεῖθεν ἐλήλυθεν·
τοῦ, ὅτι πάνθ' ὑπόληψις· τοῦ, ὅτι τὸ παρὸν μόνον ἕκαστος ζῇ καὶ

Book 12, ch. 27, sec. 1, l. 10
Συνεχῶς ἀναπολεῖν τοὺς ἐπί τινι λίαν ἀγανακτήσαντας, τοὺς ἐν

μεγίσταις δόξαις ἢ συμφοραῖς ἢ ἔχθραις ἢ ὁποιαισοῦν τύχαις
ἀκμάσαντας· εἶτα ἐφιστάνειν· ποῦ νῦν πάντα ἐκεῖνα; καπνὸς καὶ
σποδὸς καὶ μῦθος ἢ οὐδὲ μῦθος. συμπροσπιπτέτω δὲ καὶ τὸ τοιοῦτο
πᾶν, οἷον· Φάβιος Κατουλλῖνος ἐπ' ἀγροῦ καὶ Λούσιος Λοῦπος ἐν
τοῖς κήποις καὶ Στερτίνιος ἐν Βαίαις καὶ Τιβέριος ἐν Καπρέαις καὶ
Οὐήλιος Ῥοῦφος καὶ ὅλως ἡ πρὸς ὁτιοῦν μετ' οἰήσεως διαφορά·
καὶ ὡς εὐτελὲς πᾶν τὸ κατεντεινόμενον καὶ ὅσῳ φιλοσοφώτερον
τὸ ἐπὶ τῆς δοθείσης ὕλης ἑαυτὸν δίκαιον, σώφρονα, θεοῖς ἑπόμενον
ἀφελῶς παρέχειν· ὁ γὰρ ἐπὶ ἀτυφίᾳ τῦφος τυφόμενος πάντων
χαλεπώτατος.
Πρὸς τοὺς ἐπιζητοῦντας· ποῦ γὰρ ἰδὼν τοὺς θεοὺς ἢ πόθεν
κατειληφὼς ὅτι εἰσὶν οὕτω σέβεις; πρῶτον μὲν καὶ ὄψει ὁρατοί
εἰσιν· ἔπειτα μέντοι οὐδὲ τὴν ψυχὴν τὴν ἐμαυτοῦ ἑώρακα καὶ ὅμως
τιμῶ· οὕτως οὖν καὶ τοὺς θεούς, ἐξ ὧν τῆς δυνάμεως αὐτῶν
ἑκάστοτε πειρῶμαι, ἐκ τούτων ὅτι τε εἰσὶ καταλαμβάνω καὶ
αἰδοῦμαι.
Σωτηρία βίου ἕκαστον δι' ὅλου αὐτὸ τί ἐστιν ὁρᾶν, τί μὲν αὐτοῦ
τὸ ὑλικόν, τί δὲ τὸ αἰτιῶδες· ἐξ ὅλης τῆς ψυχῆς τὰ δίκαια ποιεῖν
καὶ τἀληθῆ λέγειν. τί λοιπὸν ἢ ἀπολαύειν τοῦ ζῆν συνάπτοντα
718
τὴν Σφίγγα ἐπιπεμφθεῖσαν αὐτοῖς διὰ χόλον Ἥρας καὶ τὸν Λάϊον
ὑπὸ τοῦ υἱέος ἀναιρεθέντα καὶ τὸν Οἰδίπουν ταῦτα ποιήσαντα
καὶ παθόντα τυφλὸν ἀλᾶσθαι, καὶ πρότερον ἄλλου βασιλέως αὐτῶν
καὶ τῆς πόλεως οἰκιστοῦ, Ἀμφίονος, τοὺς παῖδας, ἀνθρώπων καλ-
λίστους γενομένους, κατατοξευθῆναι ὑπὸ Ἀπόλλωνος καὶ Ἀρτέ-
μιδος· καὶ ταῦτα καὶ αὐλούντων καὶ ᾀδόντων ἀνέχονται παρ'
αὑτοῖς ἐν τῷ θεάτρῳ, καὶ τιθέασιν ἆθλα περὶ τούτων, ὃς ἂν
οἰκτρότατα εἴπῃ περὶ αὐτῶν ἢ αὐλήσῃ· τὸν δὲ εἰπόντα ὡς οὐ
γέγονεν οὐδὲν αὐτῶν ἐκβάλλουσιν. εἰς τοῦτο μανίας οἱ πολλοὶ
ἐληλύθασι καὶ οὕτω πάνυ ὁ τῦφος αὐτῶν κεκράτηκεν. ἐπιθυμοῦσι
γὰρ ὡς πλεῖστον ὑπὲρ αὐτῶν γίγνεσθαι λόγον· ὁποῖον δέ τινα,
οὐθὲν μέλει αὐτοῖς. ὅλως δὲ πάσχειν μὲν οὐ θέλουσι τὰ δεινὰ
διὰ δειλίαν, φοβούμενοι τούς τε θανάτους καὶ τὰς ἀλγηδόνας· ὡς
δὲ παθόντες μνημονεύεσθαι περὶ πολλοῦ ποιοῦνται.
ἐγὼ δὲ οὔθ' ὑμῖν χαριζόμενος οὔθ' Ὁμήρῳ διαφερόμενος οὐδὲ
τῆς δόξης φθονῶν ἐκείνῳ, πειράσομαι δεικνύειν ὅσα μοι δοκεῖ
ψευδῆ εἰρηκέναι περὶ τῶν ἐνθάδε πραγμάτων, οὐκ ἄλλοθέν ποθεν,
ἀλλ' ἐξ αὐτῆς τῆς ποιήσεως ἐλέγχων, τῷ τε ἀληθεῖ βοηθῶν καὶ
μάλιστα διὰ τὴν Ἀθηνᾶν, ὅπως μὴ δοκῇ ἀδίκως διαφθεῖραι τὴν
αὑτῆς πόλιν μηδὲ ἐναντία βούλεσθαι τῷ αὑτῆς πατρί, οὐχ ἧττον
Ιπποκράτης ιατρός. De affectionibus interioribus Sec. 39, l. 1
οὐκ ἔστι θανατώδης καὶ ἐν τάχει ὑγιαίνεται. Τοῦτον, ὁκόταν οὕτως

ἔχῃ, πῖσαι κνίδιον κόκκον, καὶ μετὰ τὴν κάθαρσιν πτισάνης χυλὸν,
μέλι παραχέας, δοῦναι ἐκροφέειν τέσσαρας κοτύλας· τὴν δὲ ἄνω
κοιλίην ἐμετοποιεύμενος καθαρὴν παρεχέτω ὡς ἐν τῇσι πρόσθεν· οὕτω
γὰρ ἂν ῥήϊστα τὸ φλέγμα ἀπαγάγοι τοῦ πλεύμονος καὶ τῶν ἀρτη-
ριῶν· καὶ ἀναγαργαρισμὸν σκευάζειν αὐτῷ θαμινά. Οὗτος ἐνίοτε καὶ
πυρεταίνει βληχρῷ πυρετῷ, καὶ φρίκη λεπτὴ ἐπιγίνεται. Καὶ τἄλλα
μελετῇν οἷσι καὶ τοὺς πρόσθεν ἰκτέρους, καὶ φαρμάκοισι καὶ πυρίῃσι
καὶ λουτροῖσι καὶ ἐδέσμασι καὶ ποτοῖσι καὶ ῥοφήμασιν· οὕτω γὰρ
ἂν μάλιστα ὑγιέα ποιήσειας.
Νούσημα ὅπερ καλεῖται τῦφος· τῦφος μὲν τοῦτο τὸ νούσημα
καλέεται· ἐπιλαμβάνει δὲ θέρεος ἐν ὥρῃ, ὁκόταν ὁ κύων τὸ ἄστρον
ἐπιτέλλῃ, χολῆς κινηθείσης ἀνὰ τὸ σῶμα. Εὐθέως οὖν αὐτὸν πυρε-
τοὶ ἔχουσιν ἰσχυροὶ καὶ καῦμα ὀξὺ, καὶ ὑπὸ τοῦ βάρεος ἀσθενείη
719
καὶ ἀκρησίη τῶν σκελέων, καὶ ἐκ τῶν χειρῶν ἄχρειος μάλιστα γί-
νεται· καὶ ἡ γαστὴρ ταράσσεται, καὶ τὰ ὑποχωρέοντα δυσώδεα,
καὶ στρόφος ἰσχυρὸς ἐπιγίνεται. Ταῦτά τε πάσχει, καὶ ἤν τις ἀνα-
στῆσαι θέλῃ αὐτὸν, οὐ δύναται ὀρθοῦσθαι, οὐδὲ τοῖσιν ὀφθαλμοῖσιν
ἀνορῇν δύναται ὑπὸ τοῦ καύματος, καὶ ἤν τις αὐτὸν ἐρωτᾷ, ὑπὸ τοῦ
πόνου ἀκούων οὐ δύναται ἀποκρίνασθαι. Ὁκόταν δὲ μέλλῃ ἀπο-
θνήσκειν, ὀξύτερά τε ὁρῇ καὶ φθέγγεται θαρσαλέως, καὶ πιέειν καὶ
ὑδαρέστερον· ἢν δὲ δίψα ἰσχυρὴ πιέζῃ, τοῦ ὕδατος ἀθρόον διδοὺς

πίνειν, κέλευε ἐξεμέειν, ταῦτα δὶς ἢ τρὶς ἐφεξῆς ποιήσας, καὶ ὁκόταν
τὸ καῦμα ἔχῃ, ῥάκεα βάπτων ὕδατι ψυχρῷ προστιθέναι, ᾗ ἂν μά-
λιστα φῇ καίεσθαι· ἢν δὲ φρίκην ἔχῃ τὸ σῶμα, ἀνιέναι τὰ ψύγματα.
Οὗτος ὁκόταν μάλιστα πονέῃ, ὑπὸ τῆς ὀδύνης αἴφνης κινδυνεύσει
τότε ἀφεῖναι τὴν ψυχήν· ἀλλὰ διδόναι χρὴ αὐτῷ τῆς ὀδύνης τὰ
φάρμακα μετὰ σπουδῆς τὰ αὐτὰ ἃ καὶ τῷ ὑπὸ τῆς πλευρίτιδος ἐχο-
μένῳ. Ὁκόταν δὲ ἐξαναστῇ, ἀνακομίζειν σιτίῳ καὶ ποτῷ καὶ λου-
τροῖσιν ὡς τάχιστα· ἡ γὰρ νοῦσος χαλεπὴ, καὶ παῦροι διαφεύ-
γουσιν.
Ἄλλος τῦφος· ἐπιλαμβάνει μὲν τὸ νούσημα πάσην ὥρην·
γίνεται δὲ δι' ὑγρασίην τοῦ σώματος, ὁκόταν τὰ σιτία ὑγρὰ ἐόντα
καὶ τὸ ποτὸν πουλὺ αἱ σάρκες ἀναπίωσι καὶ πλαδαραὶ γίνωνται·
ἀπὸ τούτων τὸ νούσημα γίνεται μάλιστα. Ἄρχεται οὖν ὁ πυρετὸς
τριταῖος ἢ τεταρταῖος κατ' ἀρχὰς γινόμενος, καὶ πόνος ἰσχυρὸς ἐν τῇ
κεφαλῇ ἐνίσταται, ἐνίοτε δὲ καὶ ἐν τῷ σώματι διαλείπων· καὶ ἐμέει
σίαλον, καὶ ἐρεύγεται πυκινὰ, καὶ ἀλγέει τὰς χώρας τῶν ὀφθαλμῶν,
καὶ τὸ πρόσωπον ἀφύει, καὶ ἐς τοὺς πόδας οἴδημα κατέρχεται·
ἐνίοτε δὲ καὶ ὅλον τὸ σῶμα ἀποιδέει, καὶ ἐς τὰ στήθεα καὶ ἐς τὸ
μετάφρενον ἐνίοτε ἡ ὀδύνη τρέχει, καὶ ἡ γαστὴρ τετάρακται, καὶ
τοῖσιν ὀφθαλμοῖσιν ἐσορᾷ ἰσχυρῶς, καὶ τὸ σίαλον ἀποπτύει
ἑψῶν ἐν οἴνῳ μέλανι, διδόναι πίνειν· καὶ γογγυλίδας διέφθους ποιέων

ῥοφανέτω τοῦ χυλοῦ, ἀρτύσας τυρῷ ἀνάλτῳ καὶ μήκωνι καὶ ἁλὶ καὶ
ἐλαίῳ καὶ σιλφίῳ καὶ ὄξει. Ἢν δὲ καὶ φάρμακον βούλῃ πῖσαι, τοῦ
κνιδίου κόκκου πῖσαι, καὶ μετὰ τὴν κάθαρσιν ἀλεύρου ἑφθοῦ καὶ
λιπαροῦ δοῦναι δύο τρυβλία ἐκροφέειν· οἶνον δὲ πινέτω τὸν αὐτόν.
Τούτων τῶν φαρμάκων καὶ ῥοφημάτων καὶ ποτῶν ὅ τι ἂν διδῷς ὀνή-
σεις, ἤν τε κατὰ ἓν, ἤν τε κατὰ πλείω προσφέρῃς, καὶ οὕτω τά-
720
χιστα ὑγιέα ποιήσεις· ἡ δὲ νοῦσος χαλεπὴ, καὶ παῦροι διαφυγγά-

νουσιν.
Ἄλλος τῦφος· γίνεται μὲν καὶ οὗτος διὰ τόδε, ὁκόταν ἡ χολὴ
σαπεῖσα μιγῇ τῷ αἵματι ἀνὰ τὰς φλέβας καὶ τὰ ἄρθρα, καὶ ὁκόταν
στῇ, οἴδημα ἀνίσταται μάλιστα μὲν ἐν τοῖσιν ἄρθροισι καὶ καταστη-
ρίζεται, ἐνίοτε δὲ καὶ ἐς τὸ ἄλλο πᾶν σῶμα, καὶ ὀδύνας παρέχει
ὀξείας· καὶ οἱ πολλοὶ ἐκ ταύτης τῆς νούσου χωλοὶ γίνονται, ὁκόταν
ἀποληφθεῖσα ἐν τοῖσιν ἄρθροισιν ἡ χολὴ πωρωθῇ· ἡ δὲ ὀδύνη δια-
λείπουσα ἐπιλαμβάνει καὶ διὰ τριῶν ἡμερέων καὶ διὰ τεσσάρων.
Τοῦτον, ὁκόταν ὧδε ἔχῃ, μελετῇν οὕτως· ὁκόταν μὲν ἡ ὀδύνη ἔχῃ
ἐν τῷ σώματι, χλιάσματα χρὴ ποιέειν καὶ προστιθέναι, ἐλαίῳ ὑπα-
λείψας· ὁκόταν δὲ ἀνῇ, δοῦναι αὐτῷ ἐλλέβορον πυριήσας πρόσθεν
ἅπαν τὸ σῶμα· τῇ δὲ ὑστεραίῃ ὀῤῥὸν αἰγὸς ἑψήσας, δοῦναι πιεῖν
οἶνον δὲ πινέτω λευκὸν, ἢν ξυμφέρῃ· εἰ δὲ μὴ, μέλανα· καὶ ἐν

περιόδοισι ταλαιπωρεέτω δι' ἡμέρης καὶ μετὰ τὸ δεῖπνον καὶ ὄρθριος,
ὀῤῥὸν δὲ καὶ γάλα τὴν ὥρην πινέτω αἰεί· ἢν δέ σοι δοκέῃ, καὶ ὄνειον
γάλα διδόναι ἀφεψήσας. Καὶ ἢν ὑγιὴς γένηται, ἐν φυλακῇ αὐτὸν
εἶναι τοῦ ψύχεος καὶ τοῦ πνίγεος, καὶ τῶν σιτίων μὴ λίην ἐμπι-
πλάσθω· κίνδυνος γὰρ αὖθις ὑποτροπιάσαι τὴν νοῦσον. Αὕτη τοι-
γαροῦν ἡ νοῦσος οὕτω θεραπευομένη ἐν ἓξ μησὶν ὑγιὴς γίνεται· οὗ-
τοι γὰρ κρίνουσιν, ἤν τε θανάσιμος, ἤν τε μὴ, ἢν καὶ παραχρῆμα
θεραπεύηται· πλὴν ἡ νοῦσος χαλεπὴ, καὶ τοῖσι πλείστοισι συναπο-
θνήσκει.
Ἄλλος τῦφος· γίνεται μὲν τὸ νούσημα ἐν ὀπώρης καιρῷ,
ὁκόταν τις πλησθῇ παντοίης ὀπώρης. Τοῖσι δὲ πολλοῖσι καὶ ἀπὸ
τῶνδε ἐγένετο τὸ νόσημα· φαγόντες πλακοῦντος καὶ σησάμης καὶ
τῶν ἄλλων μελιτωθέντων ἀπλήστως. Τὸ γὰρ μέλι τὸ ἑφθὸν καυμα-
τῶδές ἐστι καὶ προσπλάσσεται τῇ κοιλίῃ· ἔπειτα ὁκόταν καθεψηθῇ
ἐν τῇ κοιλίῃ, ἀναζέεται, καὶ ἐξαπίνης ἡ γαστὴρ ἀείρεται καὶ πίμ-
πραται, καὶ δοκέει διαῤῥήσσεσθαι· ἔπειτα δὲ ἐξαπίνης διάῤῥοια
ἐπεγένετο, καὶ ὁκόταν ἅπαξ ἄρξηται χωρέειν, πολλὰς ἡμέρας καθαί-
ρεται, καὶ πολλοὶ μετὰ ταύτην τὴν κάθαρσιν ὑγιέες ἐγένοντο.
ταραχθῇ, καθαίρειν αὐτὸν τῷ τοῦ ἱππόφεω ὀπῷ ἢ τῷ κνιδίῳ κόκκῳ·

ἐς ἑσπέρην δὲ ταῦτα διδόναι ἃ καὶ τῷ αὐτομάτῳ καθαιρομένῳ· τῇ
δ' ὑστεραίῃ, ἢν μὲν πυρετὸς ἔχῃ, ἡσυχίην ἐχέτω, διδόναι δὲ αὐτῷ
721
πίνειν τοῦ αὐτοῦ οἴνου ὡς ἐν ψυχροτάτῳ ὕδατι· ἢν δὲ μὴ ἔχῃ πυρε-

τὸς, διαιτήσθω δίαιταν μὴ ὑγρὴν, ἀλλ' ἰσχυροτέρην, καὶ περιπα-
τεέτω πρὸς τὰ σιτία τεκμαιρόμενος. Ὑπὸ τουτέου τοῦ νοσήματος
πολλοῖσιν ἤδη ὕδερος ἐξεγένετο, καὶ ἢν δοκέῃ σοι κλύζειν, τοῖσιν
αὐτοῖσι κλύσον οἷσι καὶ τὸν ὑδεριῶντα. Ἢν δὲ βούλῃ, τοισίδε κλύ-
ζειν· ἐν μελικρήτου κοτύλῃ ποίην θαψίης ἐγξύσαι, εἶτα οὕτως
ἐγκλύσαι. Οὗτος οὕτω θεραπευόμενος τάχιστα ὑγιὴς ἔσται.
Ἄλλος τῦφος· γίνεται μὲν τὸ νούσημα, ὁκόταν τὸ ὑγρὸν τὸ
ἐν τῷ σώματι συνπαγῇ καὶ ἀναξηρανθῇ μᾶλλον τοῦ καιροῦ. Γίνεται
οὖν τὴν εἰδέην, ὁκόταν τῷ νουσήματι ἔχηται, δίυγρος, ὕπωχρος,
διαφανὴς, κύστει πλήρει ἐοικὼς οὔρου, πλὴν οὐκ οἰδέει, ἀλλὰ λε-
πτὸς καὶ σκελιφρός ἐστι καὶ ἀσθενής· μάλιστα δὲ τοῦ σώματος λε-
πτύνεται τὰς κληῗδας, καὶ τὸ πρόσωπον ἰσχυρῶς κάτισχνος, καὶ οἱ
ὀφθαλμοὶ ἔκκοιλοι σφόδρα. Ταῦτα μὲν ὑπὸ τοῦ νοσήματος πάσχει·
ἢν δὲ ἡ χροιὴ τοῦ σώματος μέλαινα ᾖ, τάδε αἴτιά ἐστιν· ἐς τὰ φλέ-
βια καὶ ἐς τὸ δέρμα, ὁκόταν χολὴ μέλαινα ὑπέλθῃ, καὶ ἐπὶ τούτοι-
σιν, ὁκόταν θέρμη ἐπιγένηται, ἀνάγκη ὑπὸ τοῦ θερμοῦ ξυγκαίεσθαί
τε καὶ ἀναξηραίνεσθαι τὰ φλέβια, ὥστε τὸ αἷμα μὴ χωρέειν κατὰ
Xenocrates Phil., Testimonia, doctrina et Fra.. 69, l. 1
χρηστούς, ὥσπερ φύλακας ἐντραφέντας ὑπὸ φιλοσοφίας τῷ

ἤθει, τὴν μάλιστα κινουμένην αὐτοῦ καὶ ἀναπειθομένην
χώραν κατασχεῖν.
οὐ γὰρ ἀμφωτίδας γε περιθήσει τὰς Ξενοκράτους ἡμῖν.
τί χρὴ περὶ τῆς ἀνδρείας Διογένους λέγειν, τῆς πραότητος
Ξενοκράτους, ... Πλάτωνος σεμνότητος, Πολέμωνος ἐγκρα-
τείας ...;
διὸ καὶ Ἀριστοτέλης Ξενοκράτην τὸν Καλχηδόνιον σκώπ-
των, ὅτι οὐρῶν οὐ προσῆγε τὴν χεῖρα τῷ αἰδοίῳ, ἔλεγε
χεῖρες μὲν ἁγναί, φρὴν δ' ἔχει μίασμά τι.
δεινὸς γὰρ ὁ τῦφος παραλογιστὴς καί, ὅτε δοκεῖς μάλιστα
περὶ τὰ σπουδαῖα καταγίνεσθαι, τότε μάλιστα καταγοη-
τεύῃ. ὅρα γοῦν, ὁ Κράτης τί περὶ αὐτοῦ τοῦ Ξενοκράτους
λέγει.
δεινὴ δὲ ὅμως ἡ προσποίησις. ἥ τε γὰρ ὀφρῦς βαβαὶ τῆς
ἀνατάσεως εἰς ὅσον ἦρται, καὶ ἡ χεὶρ ὑπερείδει τὸ γένειον,
τά τε ἄλλα σεμνοπροσωποῦσιν ὑπὲρ τὰς Ξενοκράτους εἰ-
κόνας.
Alciphron Rhet., Soph., Epistulae Book 4, epistle 7, sec. 4, l. 2

722
θαυμαστοὺς τούτους διεξιὼν πρὸς ὑμᾶς λόγους. ἀλλ'

ἐμοὶ μὲν πράγματα πόσος ἐστὶν οἴει χρόνος ἐξ οὗ
παρέχει βουλόμενος ἐντυχεῖν; προσφθείρεται δὲ Ἑρ-
πυλλίδι τῇ Μεγάρας ἅβρᾳ. τότε μὲν οὖν αὐτὸν οὐ
προσιέμην, σὲ γὰρ περιβάλλουσα κοιμᾶσθαι μᾶλλον
ἐβουλόμην ἢ τὸ παρὰ πάντων σοφιστῶν χρυσίον ἔχειν.
ἐπεὶ δέ σε ἀποτρέπειν ἔοικε τῆς μεθ' ἡμῶν συνηθείας,
ὑποδέξομαι αὐτὸν καί, εἰ βούλει, τὸν διδάσκαλον του-
τονὶ τὸν μισογύναιον ἐπιδείξω σοι νυκτὸς οὐκ ἀρκού-
μενον ταῖς συνήθεσιν ἡδοναῖς. λῆρος ταῦτά ἐστι καὶ
τῦφος καὶ ἐργολάβεια μειρακίων, ὦ ἀνόητε. οἴει δὲ
διαφέρειν ἑταίρας σοφιστήν; τοσοῦτον ἴσως ὅσον οὐ
διὰ τῶν αὐτῶν ἑκάτεροι πείθουσιν, ἐπεὶ ἕν γε ἀμφο-
τέροις τέλος πρόκειται τὸ λαβεῖν. πόσῳ δὲ ἀμείνους
ἡμεῖς καὶ εὐσεβέστεραι· οὐ λέγομεν θεοὺς οὐκ εἶναι,
ἀλλὰ πιστεύομεν ὀμνύουσι τοῖς ἐρασταῖς ὅτι φιλοῦσιν
ἡμᾶς· οὐδ' ἀξιοῦμεν ἀδελφαῖς καὶ μητράσι μίγνυσθαι
τοὺς ἄνδρας, ἀλλ' οὐδὲ γυναιξὶν ἀλλοτρίαις. εἰ μὴ
ὅτι τὰς νεφέλας ὁπόθεν εἶεν καὶ τὰς ἀτόμους ὁποῖαι
ἀγνοοῦμεν, διὰ τοῦτο ἥττους δοκοῦμέν σοι τῶν σοφις-
τῶν. καὶ αὐτὴ παρὰ τούτοις ἐσχόλακα καὶ πολλοῖς
Archigenes Med., Fra.P.23, l. 15
διὰ πείρας· ἄμμεως φρυκτῆς καὶ ὀρύζης φρυκτῆς ἀνὰ γ σελίνου σπέρ-
ματος β πεπέρεως λευκοῦ σμύρνης ἀνὰ β ξυλοκαρεοφύλλου σπόρου
ἀκακίας ἀνὰ α στυπτηρίας σχιστῆς τ κηκῖδος α γιγάρτων στα-
φίδων φρυκτῶν α ἐρείκης καρποῦ γ· λειώσας ἅπαντα ἐπὶ δὲ τῆς χρείας,
λαβὼν τοῦ ξηροῦ Γρ. δ μίξας μετὰ σταφίδος ἐκγιγαρτισμένης Γρ. η καὶ
λειώσας τὸ πᾶν, δίδου εἰς κοίτην ὀψὲ καὶ πρωὶ εἰς εὔκρατον. ἔστω δὲ τὸ
ὅλον εἰς δόσεις β. ἡ δὲ τροφὴ δριμείας μὲν καὶ χολώδους οὔσης τῆς ἀπο-
κρίσεως διά τε χόνδρου καὶ ὀρύζης ἄλικός τε καὶ τῶν παραπλησίων
γινέσθω
συνεψομένων αὐτοῖς τῶν στυφόντων οἷον ἀπίων μήλων Κυδωνίων
μεσπί-
λων μοσκούλων καὶ τῶν ὁμοίων πάντων καὶ τὸ ὀξύγαλα ὀπτώμενον μετὰ
σιδήρου ἢ ὁμοίως τὸ ἄπεφθον τούτοις ἁρμόζει. ποτὸν δὲ οἶνος ςτυφὸς
ὑδα-
ρὴς καὶ λεπτὸς ἤ τι τῶν ἡδέων ἔστω πομάτων. φλεγματικωτέρων δὲ
αὐτῶν
ἐκκρινόντων ἐπὶ τἀναντία τὴν τροφὴν μεταγάγωμεν σπέρματα δέ τινα
τῶν
εὐστομάχων τῇ τροφῇ παραμιγνύσθω, οἷον κολίαντρον ἄνισον ἢ κύμινον
723
ἢ σελίνου σπέρμα καὶ φακὸς δὲ δίσεφθος μεθ' ὕδατος ὀμβρίου ἢ μετ'

ὄξους πολλάκις αὐτοὺς ὤνησε ἐσθιόμενος σὺν ὄξει ἢ σὺν ὀξυμέλιτι αἵ τε
κράμβαι δίσεφθοι. κάλλιστον δὲ τὴν δευτέραν αὐτῶν ἕψησιν ἐν
ὀξυκράτῳ
Harpocrationis Epistula, Epistula Sec. 7, l. 2
φιλολόγων παρώδευον, καὶ φιλοπονίας ἕνεκα καὶ συνέσεως ὑπὸ πάντων

ἐπαινού-
μενος.
Ἐφοίτων δὲ συνεχῶς καὶ εἰς τὰς τῶν διαλεκτικῶν ἰατρῶν διατρι-
βάς· ἤρων γὰρ περισσῶς ταύτης τῆς ἐπιστήμης.
Ἐπεὶ δὲ καιρὸς ἦν εἰς
οἶκον ἀπιέναι, κατὰ τρόπον ἤδη μοι καὶ τῆς ἰατρικῆς προϊούσης, περιῄειν
τὰς
βιβλιοθήκας ἐκζητῶν· εὑρὼν δὲ βίβλον τινὰ Νεκεψὼ τεσσαρεσκαίδεκα
θεραπείας ὅλου τοῦ σώματος καὶ παντὸς πάθους κατὰ ζῴδιον
περιέχουσαν διὰ
λίθων τε καὶ βοτανῶν, τὰ τῆς ἐπαγγελίας παράδοξα ἐξεπληττόμην.
Ἦν
δὲ, ὡς ἔοικε, βασιλικῆς μωρίας κενὸς τῦφος· σκευάσας γὰρ τὸν ὑπ'
αὐτοῦ θαυ-
μαζόμενον «τροχίσκον ἡλιακὸν» καὶ τὰς λοιπὰς δυνάμεις,
ἐν πάσαις τῶν παθῶν θεραπείαις ἠστόχησα.
Θανάτου δὲ τραχυτέραν ὑπολα-
βὼν εἶναι τὴν πλάνην, ὑπὸ τῆς λύπης ἐδαπανώμην· καὶ γὰρ
προπετέστερον τῇ
γραφῇ πεπιστευκὼς ἔγραψα περὶ τῆς ἐνεργείας αὐτῶν, καὶ τοῖς γονεῦσιν
ὡς ἤδη
πειράσας καὶ ὑποστρέφειν ἐπηγγελλόμην.
Ἐν μὲν οὖν τῇ Ἀλεξανδρείᾳ
μένειν οὐχ οἷόν τε ἦν διὰ τὸν τῶν ὁμοτέχνων γέλωτα – καὶ γὰρ ἰδίως τὰ
καλὰ
φθονεῖται – , εἰς οἶκον δὲ ἀπιέναι πάλιν προθυμίαν οὐκ εἶχον μικρότερος
τῶν ἐπαγγελιῶν εὑρημένος.
Anonymi Medici Med., De cibis Ch. 8, l. 8
Ὅσα εὐστόμαχα καὶ ῥωστικά.
Φοίνικες οἱ στυφώτεροι, μῆλα κυδώνια, ἐλαῖαι κο-

724
λυμβάδες καὶ μᾶλλον αἱ μετ' ὄξους συντιθέμεναι· σταφί-

δες αἱ στύφουσαι· σταφυλὴ ἡ ἐν τοῖς τράφοις ἀποτιθεμένη.
κάρυα μετ' ἰσχάδων, σίνηπι, ῥάφανα, γογγύλια ἑφθὰ,
κάρδαμα, ἐλαιοδάφνια, βολβοὶ, οἵ τι καὶ ὄρεξιν ἐμποι-
οῦσι, τοῦ κίτρου ὁ φλοιὸς ὡς βοήθημα λαμβανόμενα,
οἶνος ὁ ςτυφὸς, ἀψίνθιον καὶ ἀλωή.
θῇ, γογγύλιν τὸ ὠμότερον κακοστόμαχον, ὡς καὶ τὸ γάρῳ

ἑψόμενον εὐστόμαχον· βλίτον, χρυσολάχανον, ἐὰν μὴ μετ'
ὄξους καὶ ἐλαίου βρωθῇ, σήσαμον. γάλα ψυχρὸν τοὺς μὲν
ἔχοντας ψυχρὰν διάθεσιν τῆς κοιλίας ὀξύνειν ποιεῖ,
τοὺς δὲ θερμὴν κνισσοῖ· βλαβερόν ἐστιν ἐν τοῖς πυρές-
σουσιν. πεπόνια μὴ καλῶς πεφθέντα χολερικοὺς ἀπο-
τελεῖ. καὶ γὰρ καὶ πρὶν διαφθορεῖν εἰς ἔμετον ἐπιτήδειά
εἰσιν, καὶ πλείω βρωθέντα, ἐὰν μή τις αὐτοῖς τῶν
εὐχύμων ἐδεσμάτων ἐπιφάγῃ. ἐγκέφαλος καὶ κακοστόμα-
χος, καὶ εἰς ἔμετον παρορμᾷ, ὥσπερ καὶ τῶν ὀστῶν μυε-
λός. οἶνος ὁ μέλας καὶ ςτυφὸς εὐκόλως ὀξίζει καὶ εἰς
ἔμετον ὁρμᾷ καὶ ὁ παχὺς καὶ ὁ νέος.
τὰ μυρσιόκοκκα, προῦνα, μῆλα τὰ στύφοντα, τὰ δὲ

γλυκέα καὶ τὰ γλυκύτερα ἢ δριμύτερα κινεῖ, ταῦτα καὶ
ἐπιρούδιον καὶ ἐπάπιον λέγεται. τὸ γάλα ἐάν τις αὐτὸ
ἑψήσῃ ὡς δαπανηθῆναι τὸ τυρόγαλα. οἱ ἀστακοὶ, παγού-
ρια, καρκίνοι, καραβίδες, ἐὰν ἑψήσῃ τις αὐτὰ καὶ κε-
νώσῃ τῶν ὑγρῶν αὐτῶν, κρατεῖ τὴν κοιλίαν, ὥσπερ
καὶ ἐπὶ τῶν ὀστρουδίων καὶ ἐπὶ τῶν ὁμιδίων καὶ τῶν
ὁμοίων· φακῆ καὶ ἡ κράμβη δεύτερον ἑψηθεῖσαι εἶτα
ἐμβληθεῖσα θατέρα τούτων ἐν ἑτέρῳ θερμῷ καὶ ἰσχυρῶς
ἑψηθεῖσα ἕως ἂν ἁπαλυνθῇ, καὶ ταύτης ὁ ζωμὸς ἐπέχει.
ὀρίζιν, κεγχρὶς, τὰ ταγηνιστὰ ὠὰ, οἶνος ςτυφὸς καὶ ξαν-
θός.
Meletius Med., De natura hominis P.141, l. 10
“κινεῖται διὰ βουλήσεως κυβερνώμενον; τίς δὲ παῦλα κινή-

“σεως; καὶ πῶς ὁ νοῦς διὰ τούτων ὁμιλεῖ τοῖς ἔξω, καὶ τὰ
“ἔξωθεν παραδέχεται; πῶς ἀναλαμβάνει τὰ εἴδη; καὶ τίς ἡ
725
“τήρησις τοῦ ἀναληφθέντος, ἢ μνήμη; καὶ τίς ἡ τοῦ ἀπελ-

“θόντος ἀνάληψις ἢ ἀνάμνησις; πῶς ἡ αἴσθησις ἐν τῷ αὐτῷ
“μένει, καὶ τὸ ἐκτὸς ἐπισπᾶται; πῶς ὁ λόγος νοῦ γέννημα,
“καὶ γεννᾶ λόγον ἐν ἄλλῳ νοΐ; καὶ πῶς λόγῳ νόημα διαδί-
“δοται; πῶς στρέφεται διὰ ψυχῆς τὸ σῶμα; καὶ πῶς ψυχὴ
“διὰ σώματος κοινωνεῖ πάθους; πῶς πήγνυσι φόβος, καὶ λύει
“θάρσος; καὶ συστέλλει λύπη, καὶ διαχεῖ ἡδονὴ, καὶ τήκει
“φθόνος, καὶ μετεωρίζει τύφος, καὶ κουφίζει ἔλπις; πῶς ἐκ-
“μαίνει θυμὸς, καὶ ἐρυθαίνει δι' αἵματος αἰδώς· ὁ μὲν
“ζέσαντος, ἡ δὲ ἀναχωρήσαντος; καὶ πῶς οἱ χαρακτῆρες
“τῶν παθῶν ἐν τοῖς σώμασι; τίς ἡ τοῦ λογισμοῦ προεδρία;
“καὶ πῶς πᾶσι τούτοις ἐπιστατεῖ, καὶ ἡμεροῖ τὰ τῶν παθῶν
“κινήματα; πῶς αἵματι κρατεῖται καὶ πνοῇ τὸ ἀσώματον;
“καὶ πῶς ἡ τούτων ἔκλειψις ψυχῆς ἐστιν ἀναχώρησις; πῶς
“ὁ νοῦς καὶ περιγραπτὸς καὶ ἀόριστος ἐν ἡμῖν μένων, καὶ
“πάντα ἐφοδεύων, τάχει φορᾶς καὶ ῥεύσεως; τίς ἡ τῆς φύ-
“σεως ὁλκὴ, καὶ πρὸς ἄλληλα σχέσις τοῖς γεννῶσι καὶ γεν-
“νωμένοις, ἵνα τῷ φίλτρῳ συνέχηται;”
Ιπποκράτης. ιατρός. Περὶ διαφόρων καὶ παντοίων τροφῶν P.480, l. 1

Thessalus Astrol., Med., De virtutibus herbarum (e cod. Matrit. Bibl.
Nat. 4631 [olim 110]) Book 1, ch. prol, sec. 6, l. 7
ἐφοίτων δὲ συνεχῶς καὶ εἰς τὰς τῶν διαλεκτι-

κῶν ἰατρῶν διατριβάς· ἤρων γὰρ περισσῶς ταύτης τῆς ἐπιστή-
μης.
ἐπεὶ δὲ καιρὸς ἦν εἰς οἶκον ἀπιέναι, κατὰ τρόπον
ἤδη μοι καὶ τῆς ἰατρικῆς προιούσης, περιῄειν τὰς βιβλιοθή-
κας ἐκζητῶν τὴν ἀναγκαίαν ὕλην· εὑρὼν δὲ βίβλον τινὰ
τοῦ Νεχεψὼ κδʹ θεραπείας ὅλου τοῦ σώματος καὶ παντὸς πά-
θους κατὰ ζῳδιακὸν περιέχουσαν διὰ λίθων τε καὶ βοτανῶν
τὰ τῆς ἐπαγγελίας παράδοξα ἐξεπληττόμην. ἦν δέ, ὡς ἔοικε,
βασιλικῆς μωρίας κενὸς τῦφος·
σκευάσας γὰρ τὸν ὑπ' αὐ-
τοῦ θαυμαζόμενον τροχίσκον ἡλιακὸν καὶ τὰς λοιπὰς δυνάμεις
ἐν πάσαις τῶν παθῶν θεραπείαις ἠστόχησα.
θανάτου δὲ
τραχυτέραν ὑπολαβὼν εἶναι τὴν πλάνην ὑπὸ τῆς λύπης ἐδαπα-
726
νώμην· καὶ γὰρ προπετέστερον τῇ γραφῇ πεπιστευκὼς ἔγραψα

περὶ τῆς ἐνεργείας αὐτῶν καὶ τοῖς γονεῦσιν ὡς ἤδη πειράσας
καὶ ὑποστρέφειν ἐπηγγελλόμην.
Κλήμης Ρωμανός. Epistula i ad Corinthios Ch. 13, sec. 1, l. 2
τοὺς σοὺς ὑπὸ τὸ στέγος σου, καὶ διασωθήσονται· ὅσοι γὰρ

ἐὰν εὑρεθῶσιν ἔξω τῆς οἰκίας, ἀπολοῦνται.’
Καὶ προσέ-θεντο αὐτῇ δοῦναι σημεῖον, ὅπως ἐκκρεμάσῃ ἐκ τοῦ
οἴκου αὐτῆς κόκκινον, πρόδηλον ποιοῦντες ὅτι διὰ τοῦ αἵματος τοῦ
κυρίου λύτρωσις ἔσται πᾶσιν τοῖς πιστεύουσιν καὶ ἐλπίζουσιν
ἐπὶ τὸν θεόν. Ὁρᾶτε, ἀγαπητοί, ὅτι οὐ μόνον πίστις, ἀλλὰ
καὶ προφητεία ἐν τῇ γυναικὶ γέγονεν. Ταπεινοφρονήσωμεν οὖν, ἀδελφοί,
ἀποθέμενοι πᾶσαν ἀλαζονείαν καὶ τῦφος καὶ ἀφροσύνην καὶ ὀργάς, καὶ
ποιή-σωμεν τὸ γεγραμμένον· λέγει γὰρ τὸ πνεῦμα τὸ ἅγιον·
»Μὴ καυχάσθω ὁ σοφὸς ἐν τῇ σοφίᾳ αὐτοῦ μηδὲ ὁ
ἰσχυρὸς ἐν τῇ ἰσχύϊ αὐτοῦ μηδὲ ὁ πλούσιος ἐν τῷ πλούτῳ
αὐτοῦ, ἀλλ' ὁ καυχώμενος ἐν κυρίῳ καυχάσθω, τοῦ ἐκζητεῖν
αὐτὸν καὶ ποιεῖν κρίμα καὶ δικαιοσύνην»· μάλιστα μεμνη-
μένοι τῶν λόγων τοῦ κυρίου Ἰησοῦ, οὓς ἐλάλησεν διδάσκων
ἐπιείκειαν καὶ μακροθυμίαν·
Κλήμης Ρωμανός. Epistulae de virginitate [Sp.] Book 1, ch. 8, sec. 3, l.

1
διχοστασίαι, φθόνοι, φόνοι, μέ-

θαι, κῶμοι, εὐτραπελία, μωρο-
λογία, γέλως, ἀφροσύνη, σκώμ-
ματα, ψιθυρισμοί, πικρία, ὀργή,
κραυγή, βλασφημίαι, φλυαρίαι,
κακίαι, ἐφευρήσεις κακῶν, ἐπιορ-
κίαι, πολυλογίαι, πλοκολογίαι,
βαττολογίαι, μοχθισμοί, βαναυ-
σίαι, διαπαρατριβαί, προσκλήσεις,
βλακεῖαι,
τύφος, φυσίωσις
γένους, μορφῆς, χώρας, πλούτου,
ἀνδρείας σαρκίνης, λόγου, ἐριθεία
μετὰ φιλονεικίας, μῖσος, μνησι-
κακία, ὀξυχολία, μῆνις, δόλος,
ἀνταπόδοσις, γαστριμαργία, ἀπλη-
727
στία, πλεονεξία ἥτις ἐστὶν

εἰδωλολατρεία, φιλαργυρία ἡ
ῥίζα πάντων τῶν κακῶν, φι-
λοκοσμία, κενοδοξία, φιλαρχία,
αὐθάδεια, θράσος, ἀλαζονεία ἣ
Irenaeus Theol., Adversus haereses (libri 1-2) Book 1, ch. 20, sec. 1, l.
17
μετὰ τοῦ ἀγεννήτου Θεοῦ περιφορᾷ, καὶ διὰ τοῦτο ὑπ'

ἐκείνου αὐτῷ καταπεμφθῆναι δύναμιν, ὅπως τοὺς κοσμοποιοὺς
ἐκφυγεῖν δι' αὐτῆς δυνηθῇ· ἣν καὶ διὰ πάντων χωρήσασαν ἐν
πᾶσί τε ἐλευθερωθεῖσαν [ἀν]εληλυθέναι πρὸς αὐτὸν, τὰ
ὅμοια αὐτῆς ἀσπαζομένην. Τὴν δὲ τοῦ Ἰησοῦ λέγουσι ψυχὴν
ἐννόμως ἠσκημένην ἐν Ἰουδαϊκοῖς ἔθεσι, καταφρονῆσαι αὐτῶν,
καὶ διὰ τοῦτο δυνάμεις ἐπιτετελεκέναι, [Int. ἐπιτετυχηκέναι,] δι'
ὧν κατήργησε τὰ ἐπὶ κολάσει πάθη προσόντα τοῖς ἀνθρώποις.
Τὴν οὖν ὁμοίως ἐκείνῃ τῇ τοῦ Χριστοῦ ψυχῇ δυναμένην κατα-
φρονῆσαι τῶν κοσμοποιῶν ἀρχόντων, ὁμοίως λαμβάνειν
δύναμιν πρὸς τὸ πρᾶξαι τὰ ὅμοια· διὸ καὶ εἰς τοῦτο τὸ τῦφος
κατεληλύθασιν, [Epiph. ἐληλακότες,] ὥστε αὑτοὺς [l. τοὺς]
μὲν ὁμοίους αὐτῷ εἶναι λέγουσι τῷ Ἰησοῦ, τοὺς δὲ καὶ ἔτι
δυνατωτέρους, τινὰς δὲ καὶ διαφορωτέρους τῶν ἐκείνου μαθητῶν,
οἷον Πέτρου καὶ Παύλου καὶ τῶν λοιπῶν ἀποστόλων· τούτους
δὲ κατὰ μηδένα ἀπολείπεσθαι τοῦ Ἰησοῦ. Τὰς δὲ ψυχὰς
αὐτῶν ἐκ τῆς ὑπερκειμένης ἐξουσίας [Ep. τῆς αὐτῆς περιφορᾶς]
παρούσας, καὶ διὰ τοῦτο ὡσαύτως καταφρονεῖν [l. c. Int.
καταφρονοῦσας] τῶν κοσμοποιῶν διὰ τῆς αὐτῆς ἠξιῶσθαι
δυνάμεως, καὶ αὖθις εἰς τὸ αὐτὸ χωρῆσαι.
καὶ περιαπτομένη. Μάραθρον βοτάνη ἐστι ἐδώδιμος, ξηραντικὴ καὶ

θερμὴ ὑπάρχουσα
τὴν φύσιν. ταύτης ὁ χυλὸς ἐνσταζόμενος ὠσὶν ὠταλγίας ἰᾶται. πινό-
μενος δὲ ναυτίας παύει καὶ γάλακτός ἐστι γενητικός. ἡ δὲ ῥίζα σὺν
πτισάνῃ ἑψουμένη καὶ νῆστις πινομένη νεφριτικοὺς ὠφελεῖ. λεία δὲ
σὺν μέλιτι ἐπιτιθεμένη κυνόδηκτα ἕλκη θεραπεύει. τῶν δὲ φύλλων ὁ
χυλὸς περιχριόμενος ὀφθαλμοὺς ὑφαίμους καὶ τραχώματα ἰᾶται. σὺν
οἴνῳ δὲ τὸ σπέρμα λεῖον πινόμενον σκορπιοπλήκτοις καὶ θηριοπλή-
κτοις βοηθεῖ.
728
Νάρθηξ βοτάνη ἐστὶν ἅπασι γνωστή, θερμαντικὴ μετρίως καὶ ὑπό-

ςτυφος. ταύτης τὸ σπέρμα καὶ οἱ ἀσπάραγοι χλωρὰ ἐσθιόμενα εὐστό-
μαχά εἰσί. διὸ καὶ κοιλιακοῖς καὶ βηχικοῖς καὶ αἱμοπτοϊκοῖς ἁρμότ-
τει. ὁ δὲ ὀπὸς σὺν ἐλαίῳ χριόμενος ἱδρῶτας κινεῖ καὶ πυρετοὺς παύ-
ει.
Ξυλάλοχον, οἱ δὲ ξυλαλόην φασί, ξύλον ἐστὶν ἰνδικόν, ἡδύπνοόν
τε καὶ εὐωδέστατον, ὃ διαμασώμενον πρὸς εὐωδίαν στόματος συντελεῖ.
ἔστι δὲ καὶ θυμίαμα. ἡ δὲ ῥίζα αὐτοῦ πινομένη ὅσον οὐγ. αʹ στομά-
χου ἰᾶται πλάδωσιν καὶ ἔκλυσιν καὶ δυσεντερίαις δ' ἁρμόζει καὶ ἡ-
πατικοῖς καὶ πλευρίτισιν.
Timon Phil., Fra.et tituli Fra. 834, l. 1
Xenophanes
Ξεινοφάνης ὑπάτυφος, Ὁμηραπάτης ἐπικόπτης

ὃς τὸν ἀπ' ἀνθρώπων θεὸν ἐπλάσατ' ἶσον ἁπάντῃ,
†ἀσκηθῆ νοερώτερον ἠὲ νόημα
γραμματική, τῆς οὔ τις ἀνασκοπὴ οὐδ' ἀνάθρησις
ἀνδρὶ διδασκομένῳ Φοινικικὰ σήματα Κάδμου.
πάντῃ γὰρ ἐπεῖχε γαλήνη
τὸν δ' ὡς οὖν ἐνόησ' ἐν νηνεμίῃσι γαλήνης
πολλῶν ληκεδόνων λυμάντορες ἐλπιδοδῶται.
φῆ δέ τις αἰάζων, οἷ' ἄμμοροι αἰάζουσιν·
’οἴμοι ἐγώ, τί πάθω; τί νύ μοι σοφὸν ἔνθα γένηται;
Sententiae Pythagoreorum, Sententiae Pythagoreorum (fort. auctore vel

collectore Demophilo) Sententia 195, l. 1
(Σωκράτους)
Αἱ πονηραὶ ἐλπίδες ὥσπερ οἱ κακοὶ ὁδηγοί, ἐπὶ τὰ
ἁμαρτήματα ἄγουσιν.
(Ἀριστοτέλους)
Ὥσπερ ὁ οἶνος κιρνᾶται τοῖς τῶν πινόντων τρόποις,
οὕτω καὶ φιλία τοῖς τῶν χρωμένων ἤθεσι.
(Διογένους)
Οἱ φιλάργυροι καθάπερ μαχαίρᾳ τῷ βίῳ χρῶνται,
πάντα ποιοῦντες κατὰ τὴν λαβήν.
729
(Διογένους)
Ὁ τῦφος ὥσπερ ποιμήν, οὗ θέλει τοὺς πολλοὺς ἄγει.
Ὥσπερ τὸ μέλι τὰ ἡλκωμένα δάκνει, τοῖς δὲ κατὰ
φύσιν ἡδύ ἐστιν, οὕτω καὶ οἱ ἐκ φιλοσοφίας λόγοι.
Οὕτως ἔνιοι αὑτοῖς δοκοῦσι φιλοσοφεῖν, ὡς καὶ νή-
φειν οἱ μεθύοντες.
Εὐτυχίας ὥσπερ μέθης, ἄφρων ἐπὶ πλεῖον ἀπολαύσας
ἀνοητότερος γίνεται.
Ἡ τύχη καθάπερ ἀγνώμων, παρ' ὧν μὲν ἀφαιρεῖται
τὰ ἀγαθά, οἷς δὲ χαρίζεται.
Gaius Suetonius Tranquillus Gramm., Hist., Περὶ βλασφημιῶν καὶ

πόθεν ἑκάστη Sec. 8, l. 13
δὲ ὁ Τιθωνὸς διὰ γῆρας ἐν ταλάρῳ ἢ καρτάλλῳ, τῷ δηλουμένῳ ἐν τοῖς

τοῦ Κωμικοῦ (?), ὡς ἂν δηλαδὴ μὴ φαίνοιτο τοῖς πολλοῖς, κρεμασθῆναι,
κατὰ δέ τινας εἰς τέττιγα μεταβληθῆναι – τοὺς δὲ σαπρούς, ἐπὶ τοῦ
Σαπείρου, διὰ παλαιότητα.
Τούτους δὲ βεκκεσελήνους (Nu398) καὶ πρωτοσελήνους (fr. 55
Dem.) Ἀριστοφάνης καλεῖ· καὶ τυμβογέροντα (fr. 55 Dem.) ἐκάλεσε
τὸν ὑπέργηρων καὶ παρεξηυλημένον (Ach. 681).
Θαλλοφόρος· ὁ τοῖς βοσκήμασι θαλλὸν παραβάλλων καί,
παροιμιακῶς, ὁ εἰς ἄλλο μηδὲν χρήσιμος.
Γράπις· ὁ ῥυσσός· ἀπὸ τοῦ ὡσπερεὶ καταγεγράφθαι ταῖς ῥυτίσι.
Τυφογέρων καὶ τυφὸς καὶ τυφεδανός· ἀπὸ τοῦ δεῖν ἤδη τύφεσθαι
ὅ ἐστι καίεσθαι νεκρικῶς· ἢ διὰ τὸ τετυφῶσθαι, τουτέστιν ἐπῆρθαι,
τὰς φρένας, διὰ γήρως πολυπειρίαν.
Σορόπληκτος καὶ σοροπλὴξ καὶ σορέλλην· τούτου δὲ καὶ
θηλυκὸν ἐπὶ πρεσβύτου τὴν σορέλλην †ἀνάκρουσιν.
Τὴν δὲ γραῦν ὁμοίως δι' ἀρχαιότητα κύβηκα καὶ τηθῦν ἐκάλουν.
Ὅμοιον σκῶμμα καὶ ὁ σκίνιψ καὶ ῥυποκόνδυλος.
Ἁρμόζει δὲ εἰς γέροντας φειδωλοὺς καὶ ὁ κίμβιξ, ὁ ῥυπαρός, ἀπὸ
κιβδήλου χρυσίου καὶ ἀργυρίου καὶ λιμοκίμβιξ καὶ κυμινοκίμβιξ,
διὰ σμικρότητα, καὶ ὁ μυσάλμης,
διοικητὰς καὶ ἀλλοτρίων τέκνων πατέρας. οὐσίας δὲ κυριεύει μο-

λύβδου, ξύλων καὶ λίθων· τῶν δὲ τοῦ σώματος μελῶν κυριεύει
σκελῶν, γονάτων, νεύρων, ἰχώρων, φλέγματος, κύστεως, νεφρῶν
καὶ τῶν ἐντὸς ἀποκρύφων. σινῶν δὲ δηλωτικὸς ὅσα συνίσταται
ἐκ ψύξεως καὶ ὑγρότητος, οἷον ὑδρωπικῶν, νεύρων ἀλγηδόνων,
730
ποδάγρας, βηχός, δυσεντερίας, κηλῶν, σπασμῶν, παθῶν δὲ δαιμο-

νισμοῦ, κιναιδίας, ἀκαθαρσίας. ποιεῖ δὲ καὶ ἀγάμους καὶ χηρείας,
ὀρφανίας, ἀτεκνίας. τοὺς δὲ θανάτους ἀποτελεῖ βιαίους ἐν ὕδατι
ἢ δι' ἀγχόνης ἢ δεσμῶν ἢ δυσεντερίας. ποιεῖ δὲ καὶ πτώσεις ἐπὶ
στόμα. ἐστὶ δὲ Νεμέσεως ἀστὴρ καὶ τῆς ἡμερινῆς αἱρέσεως, τῇ
μὲν χρόᾳ καστορίζων, τῇ δὲ γεύσει ςτυφός.
Ὁ δὲ τοῦ Διὸς σημαίνει τέκνωσιν, γονήν, ἐπιθυμίαν, ἔρω-
τας, συστάσεις, γνώσεις, φιλίας μεγάλων ἀνδρῶν, εὐπορίας, ὀψώ-
νια, δωρεὰς μεγάλας, καρπῶν εὐφορίας, δικαιοσύνην, ἀρχάς, πολι-
τείας, δόξας, προστασίας ἱερῶν, μεσιτείας κρίσεων, πίστεις,
κληρονομίας, ἀδελφότητα, κοινωνίαν, εἰσποίησιν, ἀγαθῶν βεβαίω-
σιν, κακῶν ἀπαλλαγήν, δεσμῶν λύσιν, ἐλευθερίαν, παρακαταθήκην,
χρήματα, οἰκονομίας. τῶν δὲ τοῦ σώματος μελῶν κυριεύει τῶν
μὲν ἐκτὸς μηρῶν, ποδῶν, ὅθεν καὶ δρόμον ἐν ταῖς ἀθλήσεσι
παρέχεται, τῶν δὲ ἐντὸς σπορᾶς, μήτρας, ἥπατος, δεξιῶν μερῶν.
οὐσίας δὲ κυριεύει κασσιτέρου. ἐστὶ δὲ τῆς ἡμερινῆς αἱρέσεως,
Γρηγόριος Νύσσης. De mortuis non esse dolendum Vol. 9, p.59, l. 4
πρὸς τὴν χρείαν βλέπων δέχεται τούτων ἕκαστον ἀπραγμόνως

ὅρον τῆς ὀρέξεως τὸν σκοπὸν τῆς χρείας ποιούμενος· οἶκον
ἱμάτιον συζυγίαν τροφήν, δι' ἑκάστου τούτων θεραπεύων
τὸ ἐνδέον τῆς φύσεως. ὁ δὲ τῶν ἡδονῶν ὑπηρέτης ὁδοὺς
παθημάτων τὰς ἀναγκαίας χρείας ἐποίησεν ἀντὶ μὲν τῆς
τροφῆς τὴν τρυφὴν ἐπιζητῶν, ἀντὶ δὲ τῆς περιβολῆς τὸν
καλλωπισμὸν προαιρούμενος, ἀντὶ δὲ τῆς τῶν οἴκων χρείας
τὴν πολυτέλειαν, ἀντὶ δὲ τῆς παιδοποιΐας πρὸς τὰς παρανό-
μους τε καὶ ἀπηγορευμένας ἡδονὰς βλέπων. διὰ τοῦτο ἥ τε
πλεονεξία πλατείαις ταῖς πύλαις τῇ ἀνθρωπίνῃ ζωῇ εἰσεκώ-
μασεν, καὶ ἡ μαλακία καὶ ὁ τῦφος καὶ ἡ χαυνότης καὶ ἡ
πολυειδὴς ἀσωτία καὶ τὰ τοιαῦτα ὥσπερ τινὲς ὄζοι καὶ ξη-
ράδες τῶν ἀναγκαίων χρειῶν παρεβλάστησαν διὰ τὸ παρελθεῖν
τοὺς τῆς χρείας ὅρους τὴν ὄρεξιν καὶ τοῖς ἐπ' οὐδενὶ χρησίμῳ
σπουδαζομένοις ἐπιπλατύνεσθαι. τί γὰρ κοινὸν ἔχει πρὸς τὸ
τῆς τροφῆς χρήσιμον ὁ διάγλυφος ἄργυρος χρυσῷ καὶ λίθοις
ἐπανθιζόμενος; ἢ τίνος χάριν ἐπεδεήθη τὸ ἱμάτιον τοῦ
χρυσοῦ νήματος καὶ τῆς εὐανθοῦς πορφυρίδος καὶ τῆς ὑφαν-
τικῆς ζωγραφίας, δι' ἧς πόλεμοι καὶ θῆρες καὶ τὰ τοιαῦτα
τοῖς χιτῶσί τε καὶ τοῖς ἐπενδύμασι παρὰ τῶν ὑφαινόντων
ἐνζωγραφοῦνται, οἷς συμμαχοῦσα ἡ τῆς πλεονεξίας
731
Γρηγόριος Νύσσης. De instituto Christiano Vol. 8,1, p.70, l. 20
ταῖς ψυχαῖς καὶ τοῖς σώμασιν ἁρμόζων τὴν τέχνην· σύ

τε ἀκολούθει τῇ χρείᾳ τοῦ πράγματος, ὅπως τὴν ψυχὴν
τοῦ πρὸς σὲ βλέποντος μαθητοῦ καλῶς ἐκπαιδεύσας
λαμπρὰν τὴν ἐκείνης ἀρετὴν προσαγάγῃς τῷ πατρί,
κληρονόμον ἄξιον τῆς ἐκείνου δωρεᾶς.
Ἐὰν οὕτως ἔχητε πρὸς ἀλλήλους οἵ τε ἐφεστῶτες καὶ
οἱ τούτοις χρώμενοι διδασκάλοις, οἱ μὲν πειθόμενοι μετὰ
χαρᾶς τοῖς ἐπιταττομένοις, οἱ δὲ μεθ' ἡδονῆς τοὺς ἀδελφοὺς
ἐπὶ τὸ τέλειον προσαγόμενοι, καὶ ταῖς τιμαῖς ἀλλήλους
προηγῆσθε, τὸν τῶν ἀγγέλων ἐπὶ τῆς γῆς ζήσεσθε βίον.
μηδεὶς οὖν ἐν ὑμῖν γνωριζέσθω τῦφος, ἀλλὰ ἁπλότης καὶ
ὁμόνοια καὶ διάθεσις ἄδολος συγκροτείτω τὸν χορόν·
πειθέτω δὲ ἕκαστος ἑαυτόν, ὡς οὐ τοῦ συνόντος ἀδελφοῦ
μόνον ἐστὶ καταδεέστερος, ἀλλὰ καὶ παντὸς ἀνθρώπου·
τοῦτο γὰρ γινώσκων μαθητὴς ἔσται ὄντως Χριστοῦ.
Ὁ γὰρ ὑψῶν ἑαυτὸν ταπεινωθήσεται, καθὼς ὁ σωτὴρ
εἶπεν, καὶ ὁ ταπεινῶν ἑαυτὸν ὑψωθήσεται· καὶ πάλιν·
Ὁ θέλων ἐν ὑμῖν εἶναι πρῶτος, ἔσται πάντων ἔσχατος
καὶ πάντων διάκονος, καθὼς Ὁ υἱὸς τοῦ ἀνθρώπου οὐκ
ἦλθεν διακονηθῆναι, ἀλλὰ διακονῆσαι καὶ δοῦναι τὴν
ψυχὴν αὐτοῦ λύτρον ἀντὶ πολλῶν· καὶ ὁ ἀπόστολος
Γρηγόριος Νύσσης. In inscriptiones Psalmorum Vol. 5, p.49, l. 12
καθ' ὁμοιότητα τοῦ ἀραχνίου νήματος· ὡς γὰρ ἐκεῖνο

φαίνεται μέν, ἕως ἂν συνεστὸς τύχῃ, εἰ δέ τις ἐπαγάγοι
τὴν χεῖρα, παραχρῆμα πρὸς τὴν ἐπαφὴν τῶν δακτύλων
διαρρυὲν ἀφανίζεται· οὕτως καὶ ὁ ἀνθρώπινος βίος ταῖς
ἀνυποστάτοις σπουδαῖς οἷόν τισιν ἐναερίοις νήμασιν ἀεὶ
συμπλεκόμενος μάτην ἐξυφαίνει ἑαυτῷ τὴν ἀνύπαρκτον
ἱστουργίαν. οὗπερ εἴ τις καθάψαιτο στερρῷ λογισμῷ,
διαδιδράσκει τὴν λαβὴν ἡ ματαία σπουδὴ καὶ εἰς οὐδὲν
ἀφανίζεται· πάντα γὰρ τὰ κατὰ τὴν ζωὴν ταύτην σπουδαζό-
μενα οἴησίς ἐστι καὶ οὐχ ὑπόστασις· οἴησις ἡ τιμή, τὸ
ἀξίωμα, τὸ γένος, ὁ τύφος, ὁ ὄγκος, ὁ πλοῦτος, πάντα τὰ
οἷς ἐμμελετῶσιν αἱ τοῦ βίου ἀράχναι, οὗ χάριν τὰ τοιαῦτα τοῦ
θεοῦ δεῖται θεραπεύοντος· ταύτην γὰρ ἡγοῦμαι τοῦ ῥητοῦ
τὴν διάνοιαν τοῦ λέγοντος ὅτι Αἱ ἡμέραι τῶν ἐτῶν ἡμῶν
ἐν αὐτοῖς ἑβδομήκοντα ἔτη· ἐὰν δὲ ἐν δυναστείαις ὀγδοή-
κοντα ἔτη, καὶ τὸ πλεῖον αὐτῶν κόπος καὶ πόνος. οὐχ
732
ὅτι τῷ ὑπὲρ τὸ μέτρον τοῦτο ζῶντι ὁ βίος ἐπίπονος, ἀλλ'

ὅτι τῆς οὕτω βραχείας ζωῆς ἐν κόπῳ τὸ πλέον ἐστὶ καὶ
πόνῳ. πόνος, ἡ νηπιότης· κόπος, ἡ νεότης· ὁ ἐν τῷ μέσῳ βίος
πλέον τοῖς πόνοις ἐνδαψιλεύεται. τὸ δὲ γῆρας διαφερόντως
αὐτῇ τῇ πολιᾷ καὶ ταῖς ῥυτίσι τὸν πλεονασμὸν
Γρηγόριος Νύσσης. In sextum Psalmum Vol. 5, p.192, l. 8
τὸ θεῖον ἱλεωσάμενος; οὕτω φησὶν ὅτι Ἐκοπίασα ἐν τῷ

στεναγμῷ μου, καὶ ἐκπλυνῶ τὴν ἐξ ἁμαρτίας στρωμνὴν
τῷ τῶν δακρύων ὕδατι. διὰ τί ταῦτα; ὅτι ἐν θυμῷ, φησίν, ὁ
ὀφθαλμός μου ἐταράχθη, καὶ διὰ τοῦτο παλαιός τις καὶ
εὐρωτιῶν ἐγενόμην, τοῦ θυμοῦ τοῦ παρὰ τῶν ἐχθρῶν μοι
ἐγγενομένου τῇ ψυχῇ τὴν σηπεδόνα ποιήσαντος. εἰ δὲ
θυμὸς μόνος τοσοῦτον ἐμποιεῖ φόβον τῷ δι' αὐτοῦ πλημμελή-
σαντι, πόσῳ μᾶλλον εἰκός ἐστιν ἐν ἀπογνώσει γενέσθαι τῆς
σῳζούσης ἐλπίδος τοὺς μὴ μόνον τὰ ἐκ τοῦ θυμοῦ πάθη τῷ
ἰδίῳ βίῳ συνεγνωκότας, ἀλλὰ καὶ ὅσα ἐπιθυμία ἐργάζεται
καὶ πλεονεξία καὶ τῦφος καὶ φιλοτιμία καὶ φθόνος καὶ ὁ
λοιπὸς ἑσμὸς τῶν ἀνθρωπίνων κακῶν; διὰ τοῦτο πρὸς τοὺς
παντοδαποὺς ἐχθροὺς ἀποστρέψας τὸν λόγον, Ἀπόστητε,
φησίν, ἀπ' ἐμοῦ, πάντες οἱ ἐργαζόμενοι τὴν ἀνομίαν. δείκνυσι
δὲ τῷ ἐφεξῆς λόγῳ τὴν ἀγαθὴν ἐλπίδα τοῦ ἐκ μετανοίας
προσγινομένου ἡμῖν κατορθώματος. εὐθὺς γὰρ ὁμοῦ τε
τοὺς ὑπὲρ τῆς μετανοίας τῷ θεῷ προσήγαγε λόγους, καὶ
εἰς συναίσθησιν ἐλθὼν τῆς τοῦ θεοῦ περὶ αὐτὸν εὐμενείας,
δημοσιεύει τὴν χάριν καὶ τῇ δωρεᾷ ἐπαγάλλεται, λέγων
Εἰσήκουσε κύριος τῆς φωνῆς τῆς δεήσεώς μου· κύριος τὴν
προσευχήν μου προσεδέξατο. ὡς ἂν οὖν εἰς τὸ διηνεκὲς αὐτῷ
Γρηγόριος Νύσσης. De oratione dominica orationes v P.250, l. 17
κατὰ τὸ πρόχειρον εὔληπτον παρέχειν ἡμῖν τὴν διάνοιαν

ψιλῶς τῆς προςευχῆς ἐκτεθέντα τὰ ῥήματα. Ἁγιασθήτω,
φησὶ, τὸ ὄνομά σου, ἐλθέτω ἡ βασιλεία σου. Τί ταῦτα
πρὸς τὴν ἐμὴν χρείαν; εἴποι τις ἂν ἄνθρωπος, ἢ ἐπὶ
ἁμαρτίαις ἑαυτὸν διὰ μετανοίας μαστίζων, ἢ ὅπως ἂν φύ-
γοι κατακρατοῦσαν τὴν ἁμαρτίαν τὸν θεὸν εἰς συμμαχίαν
καλῶν, ἐν ὀφθαλμοῖς ἔχων ἀεὶ τὸν διὰ τῶν πειρασμῶν
733
προςπαλαίοντα. Ἔνθεν οἱ θυμοὶ τὸν λογισμὸν τοῦ κα-

θεστηκότος παράγουσιν, ἐκεῖθεν αἱ τῶν ἀτόπων ἐπιθυμίαι
τὸν τόνον τῆς ψυχῆς ἐκνευρίζουσιν, ἑτέρωθεν ἡ πλεονεξία
πήρωσιν ἐπάγει τῷ διορατικῷ τῆς καρδίας, ὁ τύφος, ἡ
ὑπερηφανία, τὸ μῖσος, ὁ λοιπὸς τῶν ἀντιπαλαιόντων ἡμῖν
κατάλογος οἷόν τι στῖφος πολεμίων ἐν κύκλῳ περιστοιχι-
σάμενον τὸν περὶ τῶν ἐσχάτων ἐπάγει τῇ ψυχῇ κίνδυνον·
εἶτα ὁ ἐκδῦναι τὰ κακὰ ταῦτα διὰ τῆς κρείττονος συμ-
μαχίας σπουδάζων ποίοις ἂν κυριώτερον χρήσαιτο λόγοις;
οὐχ οἷς ὁ μέγας Δαυίδ, Ῥυσθείην ἐκ τῶν μισούντων με,
λέγων, καὶ, Ἀποστραφήτωσαν οἱ ἐχθροί μου εἰς τὰ ὀπί-
σω, καὶ, Δὸς ἡμῖν βοηθείαν ἐκ θλίψεως, καὶ ὅσα τοιαῦτα
δι' ὧν ἔστι τοῦ θεοῦ τὴν συμμαχίαν κατὰ τῶν ἐναντίων
Γρηγόριος Νύσσης. Orationes viii de beatitudinibus Vol. 44, p.1204, l.

54
στόματα σεσηρότα, καὶ τὰ λοιπὰ τῶν μελῶν πρὸς τὸ

συμβὰν πεφορημένα; Εἰ ἐκεῖνα εἶδες, σεαυτὸν ἐν ἐκεί-
νοις τεθέασαι. Ποῦ τοῦ παρόντος ἄνθους τὰ σύμβολα;
ποῦ ἡ εὔχροια τῆς παρειᾶς; ποῦ τὸ ἐπὶ τοῦ χείλους ἄν-
θος; ποῦ τὸ βλοσυρὸν ἐν τοῖς ὄμμασι κάλλος τῇ περιβολῇ
τῶν ὀφρύων ὑπολαμπόμενον; ποῦ ἡ εὐθεῖα ῥὶς, ἡ τῷ
κάλλει τῶν παρειῶν μεσιτεύουσα; ποῦ αἱ ἐπαυχένιοι
κόμαι; ποῦ οἱ περικροτάφιοι βόστρυχοι; ποῦ αἱ τοξαζό-
μεναι χεῖρες; οἱ ἱππαζόμενοι πόδες; ἡ πορφύρα; ἡ βύς-
σος; ἡ χλανίς; ἡ ζώνη; τὰ πέδιλα; ὁ ἵππος; ὁ δρό-
μος; τὸ φρύαγμα; πάντα, δι' ὧν σοι νῦν ὁ τῦφος
αὔξεται; Ποῦ ταῦτα ἐν ἐκείνοις, εἰπὲ, ὑπὲρ ὧν νῦν
ἐπαίρῃ καὶ μεγαλοφρονεῖς; Ποῖον οὕτως ἀνυπόστατον
ὄναρ; Ποῖα τοιαῦτα ἐξ ὕπνου φαντάσματα; Τίς οὕτως
ἀδρανὴς σκιὰ τὴν ἁφὴν ὑποφεύγουσα, ὡς τὸ τῆς
νεότητος ὄναρ ὁμοῦ τε φαινόμενον καὶ εὐθὺς παρ-
ιπτάμενον; Ταῦτά μοι πρὸς τοὺς ἐν νεότητι διὰ τὸ
ἀτελὲς τῆς ἡλικίας ἀφραίνοντας.
αἰῶνος τούτου, καὶ φιλοσοφίας ἀνθρωπίνης ἐπιτριβή·

ἐφ' ᾗ καὶ ἐπήροντο φυσιούμενοι καὶ ἐπιτριβόμενοι ὑπὸ
734
τοῦ νοὸς τῆς σαρκὸς αὐτῶν· ὡς δὴ μεγάλα τινὰ καὶ σοφὰ

μαθήματα μετερχόμενοι οἱ σοφοὶ τοῦ αἰῶνος τούτου.
Ὅτε γε μὴν εἰς πᾶσαν τὴν γῆν παρ' Ἕλλησί τε καὶ
παρὰ βαρβάροις ἐκκλησίαι Θεοῦ συνέστησαν, τὴν ἀλη-
θῆ σοφίαν μετιοῦσαι, καὶ τὰς πρεπούσας τῷ Θεῷ δοξο-
λογίας τε καὶ ὑμνολογίας ποταμηδὸν καὶ μετὰ μείζονος
καὶ πεπαῤῥησιασμένης βοῆς ἀναπέμπουσαι, καὶ ὥσπερ
ὑδάτων πολλῶν φωνὴν διὰ τὸ πλῆθος θεοσεβούντων
ἀφιεῖσαι, τὸ τηνικαῦτα καθῃρέθη ὁ τῦφος τῶν πάλαι
νομιζομένων σοφῶν, καὶ πᾶσα αὐτῶν ἐπιτριβὴ τετα-
πείνωται, τῆς σοφίας αὐτῶν εἰς οὐδὲν λογισθείσης.
Εἰ δέ τις πώποτε ἐθαύμασε καὶ τῆς θαλάσσης τοὺς
μετεωρισμοὺς, τοῦ βίου δηλαδὴ τοῦ θνητοῦ τὰς τρι-
κυμίας καὶ τοὺς κλύδωνας τοὺς ἐπαιρομένους κατὰ
τῆς γνώσεως τοῦ Θεοῦ· ἀλλ' ἴστω, ὅτι ὑπὲρ πάντας
θαυμαστός ἐστιν ἐν ὑψηλοῖς ὁ Κύριος· ὡς μηκέτ' εὐ-
λόγως τοὺς μετεωρισμοὺς τῆς θαλάσσης φοβεῖσθαι
δεῖν τοὺς ἐπὶ τῷ Κυρίῳ πεποιθότας. Εἰκὸς δὲ θαλάς-
σης εἶναι μετεωρισμοὺς τοὺς ἐπανισταμένους τῇ Ἐκ
ἐστιν, οὗ ἔχετε ἀπὸ θεοῦ; καὶ οὐκ ἐστὲ ἑαυτῶν· ἠγοράσθητε γὰρ τιμῆς.
δοξάσατε οὖν τὸν θεὸν ἐν τῷ σώματι ὑμῶν».
53. 8Πρόσσχες γὰρ ὅτι ἐπειδὴ τὸ σῶμα τοῦτο δύναται τῷ νόμῳ τοῦ
θεοῦ ὑποτάσσεσθαι καὶ τὴν ἀθανασίαν ὑποδέξασθαι, ἐὰν καθαίροιτο
τῆς ἀκρασίας τῶν ὑπεκκαυμάτων, μὴ χραινόμενον ἀθέσμοις ὅλως
οἴστρων
παρατριβαῖς, ὁ ἀπόστολος ταῦτα ἀπεφθέγξατο. ποῖον γὰρ «τὸ κολλώ-
μενον» ἕτερον «τῇ πόρνῃ» καὶ πλησιάζον καὶ σὰρξ μετ' αὐτῆς κατὰ τὴν
σύνερξιν τῶν μελῶν καὶ τὴν κοινωνίαν μία γιγνόμενον παρὰ τοῦτο τὸ
σῶμα τὸ ἔξω, δι' οὗ ταῦτα πάντα πληροῦνται τὰ πρὸς μῖξιν καὶ ἔκκαυσιν
ἁμαρτήματα; ὅθεν καὶ «πᾶν ἁμάρτημα ὃ ἐὰν ποιήσῃ ἄνθρωπος ἐκτὸς τοῦ
σώματός ἐστιν, ὁ δὲ πορνεύων εἰς τὸ ἴδιον σῶμα ἁμαρτάνει.» τῦφος μὲν
γὰρ καὶ ἀπιστία καὶ θυμὸς καὶ ὑπόκρισις ψυχῆς ἁμαρτήματα, πορνεία δὲ
καὶ οἶστρος καὶ τρυφὴ σώματος· μεθ' ὧν οὔτε ψυχὴ πρὸς ἀλήθειαν ἀνα-
πτήσεται οὔτε σῶμα σωφροσύνης ὑποταχθήσεται δόγμασιν, ἀλλὰ ἄμφω
διολισθήσουσι τῆς βασιλείας τοῦ Χριστοῦ. καὶ τοίνυν εἰ τὰ σώματα
ἡμῶν ἐν ἁγιασμῷ διακρατούμενα «ναός ἐστι τοῦ ἐν ἡμῖν οἰκοῦντος
735
γυναικὸς ἐν τῇ ὥρᾳ τῆς τοῦ σώματος αὐτῆς γυμνώσεως, τοῦ τάγματος

τῆς εὐταξίας καὶ ἐκκλησιαστικῆς εὐνομίας ἐπιστημόνως ἐν μέτρῳ
κανόνος σφόδρα ἠσφαλισμένου. διὸ οὔτε ἐπιτρέπει ὁ θεῖος λόγος γυναικὶ
ἐν ἐκκλησίᾳ «λαλεῖν» οὔτε «αὐθεντεῖν ἀνδρός». καὶ πολλὰ ἔστι περὶ
τούτου
λέγειν.
4. Παρατηρητέον δὲ ὅτι ἄχρι διακονισσῶν μόνον τὸ ἐκκλησιαστικὸν
ἐπεδεήθη τάγμα, χήρας τε ὠνόμασε καὶ τούτων τὰς ἔτι γραοτέρας πρες-
βύτιδας, οὐδαμοῦ δὲ πρεσβυτερίδας ἢ ἱερίσσας προσέταξε. καὶ γὰρ
οὔτε διάκονοι ἐν τῇ ἐκκλησιαστικῇ τάξει ἐπιστεύθησάν τι μυστήριον
ἐπιτελεῖν, ἀλλὰ μόνον διακονεῖν τὰ ἐπιτελούμενα. πόθεν δὲ πάλιν ἡμῖν
ὁ καινὸς μῦθος οὗτος ἐγήγερται; πόθεν γυναικῶν τῦφος καὶ μανία
γυναικωνῖτις;
Γρηγόριος Ναζιανζηνός. ., Epistulae Epistle 249, sec. 19, l. 1
τὸ εὐγενὲς καὶ ἐλεύθερον· εἰ δὲ τὴν ἀληθῆ τις

ἐπιζητοίη τῆς ψυχῆς ἐλευθερίαν τε καὶ εὐγένειαν, ἐπ' ἴσης
δοῦλοι τῆς ἁμαρτίας ἀμφότεροι, ἐπ' ἴσης τοῦ αἴροντος
τὰς ἁμαρτίας δεόμεθα. Ἄλλος ἐστὶν ὁ τῷ ἰδίῳ αἵματι
τοῦ θανάτου καὶ τῶν ἁμαρτιῶν ἡμᾶς λυτρωσάμενος, ὃς
καὶ ἐξηγόρασεν ἡμᾶς καὶ ὑπερηφανίαν τινὰ κατὰ τῶν
ἐξαγορασθέντων οὐκ ἐπεδείξατο, ὁ νεκροὺς εἰς ζωὴν
ἀνακαλούμενος, ὁ πᾶσαν ἐξιώμενος ἀρρωστίαν καὶ ψυχῶν
καὶ σωμάτων,
Ἐπεὶ οὖν ὁ καθ' ἡμῶν τῦφος καὶ ὁ τῆς ὑπερηφανίας
ὄγκος μικροῦ δεῖν τῷ οὐρανίῳ ὕψει στενοχωρούμενος
ἦν, ὕλην δέ τινα καὶ ἀφορμὴν πρὸς τὴν νόσον οὐδεμίαν
ἑώρων, ὅθεν συγγνωστὸν γίνεται τὸ τοιοῦτον πάθος ἐπὶ
τῶν ἐκ περιστάσεώς τινος ταύτην ἀναλαμβανόντων τὴν
νόσον, ὅταν ἢ γένος ἢ παίδευσις ἢ ἀξιώματος ὑπεροχὴ
τὰ χαυνότερα ἤθη διαφυσήσῃ, οὐκ εἶχον ὅπως ἐμαυτὸν
ἀτρεμεῖν νουθετήσω, διοιδούσης μοι πρὸς τὴν ἀλογίαν
τῶν γινομένων ἔνδοθεν τῆς καρδίας καὶ τοὺς ὑπὲρ τῆς
ὑπομονῆς λογισμοὺς διαπτυούσης.
736
Γρηγόριος Ναζιανζηνός. ., De moderatione in disputando (orat. 32)

Vol. 36, p.205, l. 19
τίς ὁ τῶν αἰσθήσεων μερισμὸς, καὶ πῶς διὰ τούτων

ὁ νοῦς ὁμιλεῖ τοῖς ἔξω, καὶ τὰ ἔξωθεν παραδέ-
χεται· πῶς ἀναλαμβάνει τὰ εἴδη· καὶ τίς ἡ τήρησις
τοῦ ἀναληφθέντος, ἢ μνήμη· καὶ τίς ἡ τοῦ ἀπελ-
θόντος ἀνάληψις, ἢ ἀνάμνησις· πῶς λόγος νοῦ γέν-
νημα, καὶ γεννᾷ λόγον ἐν ἄλλῳ νοῒ, καὶ πῶς λόγῳ
νόημα διαδίδοται· πῶς τρέφεται διὰ ψυχῆς
σῶμα, καὶ πῶς ψυχὴ διὰ σώματος κοινωνεῖ πάθους·
πῶς πήγνυσι φόβος, καὶ λύει θάρσος, καὶ συ-
στέλλει λύπη, καὶ διαχεῖ ἡδονὴ, καὶ τήκει φθόνος,
καὶ μετεωρίζει τῦφος, καὶ κουφίζει ἐλπίς· πῶς ἐκ-
μαίνει θυμὸς, καὶ αἰδὼς ἐρυθραίνει δι' αἵματος, ὁ
μὲν ζέσαντος, ἡ δὲ ἀναχωρήσαντος· καὶ πῶς οἱ χα-
ρακτῆρες τῶν παθῶν ἐν τοῖς σώμασι· τίς ἡ τοῦ
λογισμοῦ προεδρία, καὶ πῶς πᾶσι τούτοις ἐπιστατεῖ
καὶ ἡμεροῖ τὰ τῶν παθῶν κινήματα· πῶς αἵματι
κρατεῖται καὶ πνοῇ τὸ ἀσώματον· καὶ πῶς ἡ τού-
των ἔκλειψις, ψυχῆς ἐστιν ἀναχώρησις. Ταῦτα, ἢ
τούτων τι κατανόησον, ὦ ἄνθρωπε· οὔπω γὰρ λέγω
φύσιν, ἢ κίνησιν οὐρανοῦ, καὶ τάξιν ἀστέρων, καὶ
μίξιν στοιχείων, καὶ ζώων διαφορὰς, καὶ δυνάμεων
Γρηγόριος Ναζιανζηνός. ., In sancta lumina (orat. 39) Vol. 36, p.356, l.

36
καθαρὲ τὴν προσηγορίαν, οὐ τὴν προαίρεσιν, καὶ φυ-

σῶν ἡμῖν τὰ Ναυάτου μετὰ τῆς αὐτῆς ἀσθενείας;
Οὐ δέχῃ μετάνοιαν; οὐ δίδως ὀδυρμοῖς χώραν; οὐ
δακρύεις δάκρυον; Μὴ σύ γε τοιούτου κριτοῦ
τύχοις. Οὐκ αἰδῇ τὸ Ἰησοῦ φιλάνθρωπον, τοῦ τὰς
ἀσθενείας ἡμῶν λαβόντος, καὶ τὰς νόσους βα-
στάσαντος, τοῦ μὴ δικαίοις ἐλθόντος, ἀλλ' ἁμαρτω-
λοῖς εἰς μετάνοιαν, τοῦ ἔλεον θέλοντος μᾶλλον ἢ
θυσίαν, τοῦ ἑβδομηκοντάκις ἑπτὰ συγχωροῦντος τὰ
ἁμαρτήματα; Ὡς μακάριόν σου τὸ ὑψηλὸν, εἰ καθα-
ρότης ἦν, ἀλλὰ μὴ τῦφος, νομοθετῶν ὑπὲρ ἄνθρω-
πον, καὶ λύων τῇ ἀπογνώσει τὴν ἐπανόρθωσιν. Ὁμοί-
ως γάρ ἐστι κακὸν, καὶ ἄνεσις ἀσωφρόνιστος, καὶ
κατάγνωσις ἀσυγχώρητος· ἡ μὲν ὅλην ἐφιεῖσα τὴν
737
ἡνίαν, ἡ δὲ τῷ σφοδρῷ κατάγχουσα. Δεῖξόν μοι τὴν

καθαρότητα, καὶ δέχομαί σου τὴν θρασύτητα. Νῦν
δὲ δέδοικα, μὴ βρύων ἕλκεσιν, εἰσάγῃς τὸ ἀνιάτρευ-
τον. Οὐδὲ τὸν Δαβὶδ δέχῃ μετανοοῦντα, ᾧ καὶ τὸ
προφητικὸν χάρισμα ἡ μετάνοια συνετήρησεν; Οὐδὲ
Πέτρον τὸν μέγαν παθόντα τι ἀνθρώπινον περὶ τὸ
σωτήριον πάθος; Ἰησοῦς δὲ ἐδέξατο, καὶ τῷ τρισσῷ
Γρηγόριος Ναζιανζηνός. ., Carmina dogmatica P.498, l. 10
Καρπῶν γέγηθεν, ἀγνοῶν οἷ στήσεται.

Ἐκ τῶν γάμων δ' ἥκοντι γρηγορητέον
Χριστῷ, καλῶς τε τῇ θεραπείᾳ χρηστέον.
Συκῆν τ' ἄκαρπον ταῖς κόπροις ἐπωφελεῖν.
Νάπυ, ζύμη τε, καὶ πένητες ἐν γάμῳ.
Χαρά τε δραχμῆς εὑρέσει, καὶ θρέμματος.
Πατήρ τε παίδων τῷ πεσόντι συμπαθής.
Εἶτ' οἰκονόμος τι τῶν χρεῶν χαρίζεται
Κλέπτων προμηθῶς. Λάζαρος καὶ πλούσιος.
Ἐκεῖθε χήρας ἀξίωσις εὔτονος.
Εἶτ' αὖ Τελώνης, καὶ Φαρισσαίου τύφος.
Καὶ μνῶν μερισμὸς, ἰσάριθμος τοῖς δέκα.
Κακοὶ γεωργοὶ καὶ φονεῖς τοῦ δεσπότου.
ΚΖʹ. Παραβολαὶ τῶν τεσσάρων εὐαγγελιστῶν.
Δείδω μὴ βιότοιο θεμείλιον ἐν ψαμάθοισι

Βαλλόμενος, ποταμοῖσι καὶ εἰν ἀνέμοισι κεδασθῶ,
Λώϊον· εἰ δ' ὀλίγας, δεύτερον· εἰ δὲ μόνην

Ἔξοχα, καὶ τὸ φίλον. Σταθμά γε μὲν ἄξια πᾶσι,
Τοῖσι τελειοτέροις, τοῖσί τε μειοτέροις.
Καὶ Ῥαὰβ οὐκ εὔκοσμον ἔχεν βίον, ἀλλ' ἄρα καὶ τὴν
Κλεινὴν ἀκροτάτη θῆκε φιλοξενίη.
Ἐκ δὲ μόνης πλέον ἔσχε Φαρισσαίοιο τελώνης
Τῆς χθαμαλοφροσύνης, τοῦ μέγ' ἀειρομένου.
Βέλτερον ἀζυγίη, ναὶ βέλτερον· ἀλλ' ἐπίμικτος
Κόσμῳ, καὶ χθονίη, χειροτέρη δυάδος
738
Σώφρονος. Ἀκτεάνων αἰπὺς βίος οὐρεσιφοίτων·

Ἀλλὰ τύφος καὶ τοὺς πολλάκι θῆκε κάτω.
Οὐ γὰρ ἑὴν ἀρετὴν ἄλλοις μετρέοντες ἀρίστοις,
Ἄκριτον ἐν κραδίῃ ὕψος ἔχουσιν ὁτέ.
Πολλάκι καὶ ζείοντι νόῳ, πώλοισιν ὁμοῖα
Θερμοτέροις, νύσσης τῆλε φέρουσι πόδα.
Τοὔνεκεν ἢ πτερύγεσσιν ἀείρεο πάμπαν ἐλαφραῖς,
Ἠὲ κάτω μίμνων, ἀσφαλέως τροχάειν,
Μή που βριθοσύνῃ σεῖο πτερὸν ἐς χθόνα νεύσῃ,
Μὴ δὲ πέσῃς ἀρθεὶς πτῶμ' ἐλεεινότατον.
Νηῦς ὀλίγη γόμφοισιν ἀρηραμένη πυκινοῖσι,
Φόρτον ἄγει μεγάλης πλείονα τῆς ἀδέτου.
Αθανάσιος θεολόγος. ., Orationes tres contra Arianos Vol. 26, p.200, l.

27
ταμεθύοντες τῆς ἀληθείας. Εἰ μὲν γὰρ, διὰ τὸ κάμνειν

τὸν Θεὸν πρὸς τὴν τῶν ἄλλων ἐργασίαν, φήσουσι μό-
νον αὐτὸν πεποιηκέναι τὸν Υἱόν· καταβοήσει μὲν
τούτων πᾶσα ἡ κτίσις, οὐκ ἄξια φθεγγομένων περὶ
τοῦ Θεοῦ· ἐγγράφως δὲ ὁ Ἡσαΐας λέγων· Θεὸς αἰώ-
νιος, ὁ κατασκευάσας τὰ ἄκρα τῆς γῆς, οὐ πει-
νάσει, οὐδὲ κοπιάσει, οὐδέ ἐστιν ἐξεύρεσις τῆς
φρονήσεως αὐτοῦ. Εἰ δὲ, ὡς ἀπαξιῶν ὁ Θεὸς τὰ
ἄλλα ἐργάσασθαι, τὸν μὲν Υἱὸν μόνον εἰργάσατο, τὰ
δὲ ἄλλα τῷ Υἱῷ ἐνεχείρισεν ὡς βοηθῷ· καὶ τοῦτο
μὲν ἀνάξιον Θεοῦ· οὐκ ἔστι γὰρ ἐν Θεῷ τῦφος· ἐν-
τρέψει δὲ αὐτοὺς ὅμως ὁ Κύριος λέγων· Οὐχὶ δύο
στρουθία ἀσσαρίου πωλεῖται; καὶ ἓν ἐξ αὐτῶν
οὐ πεσεῖται ἐπὶ τὴν γῆν ἄνευ τοῦ Πατρὸς
ὑμῶν, τοῦ ἐν τοῖς οὐρανοῖς; καὶ πάλιν· Μὴ
μεριμνᾶτε τῇ ψυχῇ ὑμῶν, τί φάγητε, μηδὲ τῷ σώ-
ματι ὑμῶν, τί ἐνδύσησθε. Οὐχὶ ἡ ψυχὴ πλεῖόν
ἐστι τῆς τροφῆς, καὶ τὸ σῶμα τοῦ ἐνδύματος;
Ἐμβλέψατε εἰς τὰ πετεινὰ τοῦ οὐρανοῦ, ὅτι οὐ
σπείρουσιν, οὐδὲ θερίζουσιν, οὐδὲ συνάγουσιν
εἰς τὰς ἀποθήκας·
Αθανάσιος θεολόγος. ., De incarnatione contra Apollinarium libri ii [Sp.]

739
Vol. 26, p.1093, l. 26
Θεοῦ ἐν φροντίδι. Ἀλλ' ἐπειδὴ, κόπωσιν βαρυτάτην

συνειδὼς ἐν τοῖς τὰ αὐτὰ λέγειν δοκοῦσιν, ἠρώ-
τησας περὶ τῆς ἐν ἡμῖν πίστεως, καὶ τίς ἡ αἰτίασις
τῶν ὀρθῶς φρονεῖν νομιζόντων, οἵτινες ἀμετρίᾳ
πολλῇ τὰ ἄθεσμα φθεγγόμενοι οὐ δεδοίκασιν·
οἷς ἀπαχθέντες οἱ ἀστήρικτοι τῇ πίστει, πλανώμενοι
οὐ συνιᾶσιν· εἰ γὰρ ἐστηριγμένοι ἐν τῇ πίστει ἐτύγ-
χανον, οὐκ ἂν τοιούτοις ῥήμασι συνεπείσθησαν.
Σχολαζούσης δὲ αὐτῶν τῆς διανοίας, δεκτικοὶ γεγό-
νασι τῶν τοιούτων παραδόσεων· ἐξ ὧν ἀναβλαστά-
νει ἀμετρίας τῦφος, καὶ κακίας πλῆθος. Ἀβλε-
πτοῦντες δὲ ἐκ τοῦ μίσους, παροδεύουσι τῶν προφη-
τῶν τὰ μηνύματα, καὶ τῶν ἀποστόλων τὰ διδάγματα,
καὶ τῶν Πατέρων τὰ παραγγέλματα, καὶ αὐτὰς δὴ
τὰς ἐναποδείκτους τοῦ Δεσπότου φωνάς. Οἷς ἐπ-
άγειν κατὰ δύναμιν τὸν ἔλεγχον ἐπάναγκες· ἵνα,
ἤ τινες αὐτῶν ἀνανήψαντες διαβλέψωσιν, ἢ ἄλ-
λους ἀπατᾷν μὴ δύνωνται, κατάληψιν εὐκρινεστά-
την περὶ Χριστοῦ ὑπισχνούμενοι, μὴ νοοῦντες,
μήτε ἃ λέγουσι, μήτε περὶ τίνων διαβεβαιοῦνται.
Οἱ μὲν γὰρ Πατέρες εἰρήκασιν, ὁμοούσιον τὸν
Σωκράτους.
Σωκράτης ἐρωτηθεὶς τίνες βάναυσοι, ‘οἱ τῶν ὁμοίων’
ἔφη ‘καταφρονοῦντες’.
Φαβωρίνου (fr. 106 Marres.).
Φρονήσῃς μὲν οὖν μηδέποτε ἐπὶ σεαυτῷ μέγα· ἀλλὰ
μηδὲ καταφρονήσῃς σεαυτοῦ.
Διογένους.
Τῆς ἀλαζονείας καθάπερ τῶν κεχρυσωμένων ὅπλων
οὐχ ὅμοιά ἐστι τὰ ἐντὸς τοῖς ἐκτός.
Τοῦ αὐτοῦ.
Ὁ τῦφος ὥσπερ ποιμὴν οὗ θέλει τοὺς πολλοὺς ἄγει.
Δημοκρίτου (fr. mor. 190 Mullach.).
Τελευτᾷ γὰρ ἐς κακοδοξίην κακὴν ὁ παρεκτεινόμενος
τῷ κρέσσονι.
Δημοκράτους.
Δημοκράτης ἀναβαίνων εἰς τὴν ἀκρόπολιν ἐν γήρᾳ καὶ
πνευστιῶν ποιεῖν ἔφη ὅπερ καὶ σύμπασα ἡ Ἀθηναίων
740
πόλις· πνεῖν μὲν γὰρ μέγα, ἰσχύειν δὲ μικρόν.

Ξενοφῶντος ἐν βʹ Κύρου παιδείας (II 2, 12).
Ὁ μὲν γὰρ ἀλαζὼν ἔμοιγε δοκεῖ ὄνομα κεῖσθαι ἐπὶ
τοῖς προσποιουμένοις καὶ πλουσιωτέροις εἶναι ἢ εἰσὶ καὶ

Ch. 14, sec. 280, l. 3
λαιωθήσεσθε, καὶ σὴς καταφάγεται ὑμᾶς.

Δεινὴ δὲ ἡ ἀπειλὴ, τὸ μηδὲ εἰς ὕστερον καθαρὸν ἔσεσθαι.
Ὁ μὲν γὰρ ἐν ἁμαρτίᾳ τινὶ πεφυρμένος, τὴν μὲν εἰς τὸ παρὸν
καθαρότητα ἀποβάλλει, τῆς δὲ εἰς τὸ μέλλον ἐκ μετανοίας
ἐλπιζομένης καθάρσεως, οὐκ ἀποστερεῖται. Ἐνταῦθα δὲ
ἀπόφασις παντελῶς, τὸ μηδὲ εἰς ὕστερον ἔσεσθαι καθαρόν,
ἐπειδὴ πέφυρται ἐν τῷ αἵματι τοῦ λαοῦ τοῦ Θεοῦ, ὃν ἐνέ-
κρωσε διὰ τῆς παρακοῆς, ὑποσύρων αὐτὸν ἐπὶ τὴν κακίαν.
Τάχα γὰρ, πρὸ τοῦ κτισθῆναι τὸν ἄνθρωπον, τόπος
τις μετανοίας καὶ τῷ διαβόλῳ ὑπελείπετο, καὶ ἐδύνατο ὁ
τῦφος (εἰ καὶ ἀρχαιότερον ἦν νόσημα) ὅμως διὰ μετανοίας
ἑαυτὸν ἐξιασαμένου θεραπευθεὶς, ἀποκαταστῆσαι αὐτὸν εἰς
τὸ ἐξαρχῆς. Ἀφ' οὗ δὲ τοῦ κόσμου ἡ κατασκευὴ καὶ παρα-
δείσου φυτεία καὶ ἄνθρωπος ἐν αὐτῷ καὶ ἐντολὴ Θεοῦ καὶ
φθόνος τοῦ διαβόλου καὶ φόνος τοῦ τετιμημένου, – ἀπεκλείσθη
αὐτῷ καὶ ὁ τόπος τῆς μετανοίας. Εἰ γὰρ Ἡσαῦ μετανοίας
τόπον οὐχ εὗρε, τὰ πρωτοτόκια ἀποδόμενος, τίς τόπος
ὑπολείπεται μετανοίας τῷ τὸν πρωτόπλαστον ἀποκτείναντι
ἄνθρωπον καὶ δι' ἐκείνου τὸν θάνατον εἰσενεγκόντι; – Φασὶ
δὲ καὶ τὸν ἐκ τοῦ λύθρου τοῦ ἀνθρωπίνου ἐγγινόμενον
σπῖλον τῷ ἱματίῳ μηδενὶ τρόπῳ δύνασθαι ἀποπλύνασθαι,
Βασίλειος θεολόγος. Adversus Eunomium (libri 5) Vol. 29, p.540, l. 36
Παῦλος, ὁ λαλοῦντα ἔχων ἐν ἑαυτῷ τὸν Χριστὸν, ὁ

ἕως τρίτου ἁρπαγεὶς οὐρανοῦ, ὁ τὰ ἄῤῥητα ἀκούσας
ῥήματα, ἃ οὐκ ἐξὸν ἀνθρώπῳ λαλῆσαι, τίνα ἡμῖν
περὶ οὐσίας Θεοῦ διδασκαλίαν ἀφῆκεν; ὅς γε ὅτε εἰς
τοὺς μερικοὺς τῆς οἰκονομίας διέκυψε λόγους, οἷον
ἰλιγγιάσας πρὸς τὸ τῆς θεωρίας ἀδιεζόδευτον, ἐκεί-
νην ἐξεβόησε τὴν φωνήν· Ὦ βάθος πλούτου καὶ
σοφίας καὶ γνώσεως Θεοῦ· ὡς ἀνεξερεύνητα τὰ
κρίματα αὐτοῦ, καὶ ἀνεξιχνίαστοι αἱ ὁδοὶ αὐτοῦ!
Εἰ δὲ ταῦτα τοῖς εἰς τὸ τῆς Παύλου γνώσεως μέτρον
741
ἐφθακόσιν ἀνέφικτα, πόσος ὁ τῦφος τῶν ἐπαγγελλο-

μένων εἰδέναι τοῦ Θεοῦ τὴν οὐσίαν; Οὓς ἡδέως ἂν
ἐρωτήσαιμι περὶ τῆς γῆς ἐφ' ἧς ἑστᾶσι, καὶ ἀφ' ἧς
γεγόνασι, τί ποτε λέγουσι; τίνα αὐτῆς τὴν οὐσίαν
ἀπαγγέλλουσιν ἡμῖν; ἵνα, ἐὰν ἄρα περὶ τῶν χαμαὶ
καὶ ὑπὸ τοῖς ποσὶ κειμένων ἀναντιῤῥήτως ἡμῖν δια-
λεχθῶσι, τότε αὐτοῖς καὶ περὶ τῶν ἐπέκεινα πάσης
ἐννοίας διατεινομένοις πιστεύσωμεν. Τίς οὖν τῆς γῆς
ἡ οὐσία; ποῖος τρόπος τῆς καταλήψεως; Ἀποκρινά-
σθωσαν ἡμῖν, πότερον λόγος ἐφίκετο ταύτης, ἢ αἴ-
σθησις; καὶ εἰ μὲν τὴν αἴσθησιν φήσουσι,
Βασίλειος θεολόγος. Adversus Eunomium (libri 5)

Vol. 29, p.541, l. 28
τυπία, ἢ ἁπαλότης, ἢ ψυχρότης, ἢ θερμότης, ἢ αἱ

κατὰ τοὺς χυμοὺς ποιότητες, ἢ αἱ κατὰ σχῆμα δια-
φοραί· ὧν οὐδὲν ἂν οὐσίαν εἴποιεν οὗτοι, οὐδὲ
εἰ πάντα ῥᾳδίως λέγοιεν. Λόγῳ δὲ πάλιν οὐδενὶ γέ-
γονε θεωρητὴ τῶν σοφῶν καὶ μακαρίων ἀνδρῶν·
ποῖος οὖν ἔτι τρόπος τῆς γνώσεως ὑπολείπεται;
Ἀποκρινάσθωσαν ἡμῖν οἱ περιφρονοῦντες μὲν πάντα
τὰ ἐν ποσὶ, διαβαίνοντες δὲ τὸν οὐρανὸν, καὶ πάσας
τὰς ὑπερκοσμίους δυνάμεις, αὐτῇ δὲ τῇ πρώτῃ οὐσίᾳ
διὰ τοῦ νοῦ συναπτόμενοι. Ἀλλ' ἔοικεν ὁ τῦφος πάν-
των εἶναι τῶν ἐν ἀνθρώποις παθῶν χαλεπώτα-
τον, καὶ ὄντως τῷ τοῦ διαβόλου κρίματι περιβάλ-
λειν, οἷς ἂν προσγένηται. Ὅθεν καὶ οὗτοι οὐδὲ
τῆς γῆς, ἣν καταπατοῦσι, τὴν φύσιν, ἥτις ἐστὶν,
ἐπιστάμενοι, αὐτὴν ἐμβατεύειν τὴν οὐσίαν τοῦ Θεοῦ
τῶν ὅλων ἀλαζονεύονται. Καὶ τοῖς μὲν ἁγίοις
αὐτοῦ ὁ Θεὸς, τῷ Ἀβραὰμ καὶ τῷ Ἰσαὰκ καὶ τῷ
Ἰακὼβ, ὧν, διὰ τὸ εἰς πᾶσαν ἀρετὴν τελεῖν, καὶ τὸ
Θεὸς ὀνομάζεσθαι, ὥς τι ἐξαίρετον καὶ πρέπον τῇ
ἑαυτοῦ μεγαλειότητι, προετίμησε, λέγων ἑαυτὸν Θεὸν
Βασίλειος θεολόγος. Liturgia (recensio brevior vetusta) Vol. 31, p.1645,

l. 50
Εὐχὴ τῆς κεφαλοκλισίας.

742
Ὁ Θεὸς, οὕτως ἀγαπήσας ἡμᾶς, καὶ χαρισάμενος

ἡμῖν τὸ τῆς υἱοθεσίας ἀξίωμα, ἵνα τέκνα Θεοῦ κλη-
θῶμεν καὶ ἐσμὲν [sic], κληρονόμοι μέν σου τοῦ
Πατρὸς, συγκληρονόμοι δὲ τοῦ Χριστοῦ σου. Κλῖνον,
Κύριε, τὸ οὖς σου, καὶ ἐπάκουσον ἡμῶν τῶν ἐπικλι-
νάντων σοι τὰς ἑαυτῶν κεφαλάς· καὶ ἅγνισον ἡμῶν
τὸν ἔσω ἄνθρωπον, καθὼς ἁγνός ἐστιν ὁ μονογενής
σου Υἱὸς, ὃν μέλλομεν ὑποδέξασθαι. Καὶ φευγέτω μὲν
πορνεία καὶ ἀκάθαρτος λογισμὸς διὰ τὸν ἐκ Παρθένου
γεννηθέντα Θεόν· τῦφος δὲ καὶ ἀρχαῖον κακὸν ὑπερη-
φανεία, τὸν δι' ἡμᾶς ἑαυτὸν ταπεινώσαντα· δειλία,
τὸν παθόντα σαρκὶ, καὶ τὸ τοῦ σταυροῦ στήσαντα τρό-
παιον· κενοδοξία, τὸν ῥαπισθέντα καὶ μαστιχθέντα,
καὶ μὴ ἀποστρέψαντα τὸ πρόσωπον αὐτοῦ ἀπὸ αἰ-
σχύνης ἐμπτυσμάτων· φθόνος, καὶ φόνος, καὶ διχο-
στασία, καὶ μῖσος, τὸν ἀμνὸν τοῦ Θεοῦ τὸν αἴροντα
τὴν ἁμαρτίαν τοῦ κόσμου· ὀργὴ καὶ μνησικακία,
τὸν προσηλώσαντα τῷ σταυρῷ τὸ τῶν ὀφλημάτων
χειρόγραφον· δαίμονες καὶ διάβολος, τὸν τὰς πονη-
ρὰς ἀρχὰς θριαμβεύσαντα, καὶ τὰς τοῦ σκότους

οὐρανοῦ, ὁ τὰ ἄῤῥητα ἀκούσας ῥήματα, ἃ οὐκ ἐξὸν

ἀνθρώπῳ λαλῆσαι, τίνα ἡμῖν περὶ οὐσίας Θεοῦ διδα-
σκαλίαν ἀφῆκεν; Ὅς γε, ὅτε εἰς τοὺς μερικοὺς τῆς
οἰκονομίας διέκυψε λόγους, οἱονεὶ ἰλιγγιάσας πρὸς
τὸ τῆς θεωρίας ἀδιεξόδευτον, ἐκείνην ἐξεβόησε τὴν
φωνήν· Ὢ βάθος πλούτου καὶ σοφίας καὶ γνώ-
σεως Θεοῦ! ὡς ἀνεξερεύνητα τὰ κρίματα αὐτοῦ,
καὶ ἀνεξιχνίαστοι αἱ ὁδοὶ αὐτοῦ! Εἰ δὲ ταῦτα τοῖς
εἰς τὸ τῆς Παύλου γνώσεως πεφθακόσιν ἀνέφικτα,
πόσος ὁ τῦφος τῶν ἐπαγγελλομένων εἰδέναι τοῦ Θεοῦ
τὴν οὐσίαν; Οὓς ἡδέως ἂν ἐρωτήσαιμι περὶ τῆς γῆς
ἐφ' ἧς ἑστᾶσι, καὶ ἀφ' ἧς γεγόνασι, τί ποτε λέγουσι,
τίνα αὐτῆς τὴν οὐσίαν ἐπαγγέλλουσιν ἡμῖν· ἵνα ἐὰν
ἄρα περὶ τῶν χαμαὶ καὶ ὑπὸ τοῖς ποσὶ κειμένων
ἀναντιῤῥήτως ἡμῖν διαλεχθῶσι, τότε αὐτοῖς καὶ περὶ
τῶν ἐπέκεινα πάσης ἐννοίας διατεινομένοις πιστεύ-
σωμεν. Καὶ ὥσπερ φασὶν, ὅτι Ἀδὰμ ἐκ τοῦ Θεοῦ,
743
ἡμεῖς αὐτοὺς ἐρωτήσωμεν, ὁ Θεὸς ἐκ τίνος; ἆρ' οὐ

πρόχειρόν ἐστι τῇ ἑκάστου διανοίᾳ ὅτι ἐξ οὐδενός;
τὸ δὲ ἐξ οὐδενὸς, τὸ ἄναρχόν ἐστι δηλονότι·
Ιωάννης Χρυσόστομος. , Ad Theodorum lapsum (li2) (= Epistula ad

Theodorum monachum) Sect 1, ln 49
τὴν κεφαλήν· μηδέ σε ταραττέτω τὸ ταχέως καὶ παρ' αὐτὴν

ἐμποδισθῆναι τὴν ἀρχήν· εἶδεν γάρ, εἶδεν ὀξέως ὁ πονηρὸς
τῆς σῆς ψυχῆς τὴν ἀρετήν, καὶ γενναῖον αὐτῷ πολέμιον αὐξη-
θήσεσθαι ἐκ πολλῶν ἐστοχάσατο· τὸν γὰρ εὐθέως τοσαύτῃ καὶ
τηλικαύτῃ χρησάμενον κατ' αὐτοῦ τῇ σπουδῇ τοῦτον, εἰ παρα-
μένοι, ῥᾳδίως αὐτὸν καταπαλαίσειν ἤλπισεν. Διὰ τοῦτο ἐγρη-
γόρησεν, ἔσπευσεν, ἠγέρθη πολὺς κατὰ σοῦ, μᾶλλον δὲ κατὰ
τῆς ἑαυτοῦ κεφαλῆς ἂν ἐθελήσῃς στῆναι γενναίως. Τίς γὰρ
σοῦ τὴν ὀξεῖαν καὶ εἰλικρινῆ καὶ ζέουσαν ἐπὶ τὰ ἀγαθὰ μετά-
θεσιν οὐκ ἐθαύμασεν; Ἐδεσμάτων μὲν γὰρ τρυφὴ παρεωρᾶτο,
πολυτέλης δὲ ἔσθησις κατεπεφρόνητο, πᾶς τῦφος κατεπεπά-
τητο, πᾶσα ἡ περὶ τὴν ἔξωθεν σοφίαν σπουδὴ ἀθρόως ἐπὶ τὰ
θεῖα μετενήνεκτο λόγια· ὅλαι μὲν εἰς ἀναγνώσεις ἡμέραι, ὅλαι
δὲ εἰς εὐχὰς ἀνηλίσκοντο νύκτες· οὐκ ἀξίας ἦν μνησθῆναι
πατρικῆς, οὐ πλοῦτον ἐν νῷ λαβεῖν· τὸ δὲ γονάτων ἅψασθαι
καὶ ποσὶν προσδραμεῖν ἀδελφῶν τοῦτο πάσης εὐγενείας ἀνώ-
τερον ᾔδεις. Ταῦτα ἔθλιβεν τὸν πονηρόν, ταῦτα εἰς μάχην
ἐξήγειρεν σφοδροτέραν· ἀλλ' οὐ καιρίαν ἔδωκε τὴν πληγήν.
Εἰ μὲν γὰρ μετὰ χρόνον πολύν, μετὰ νηστείας τε συνεχεῖς
καὶ τὴν χαμευνίαν καὶ τὴν ἄλλην ἄσκησιν κατέβαλεν, ἦν μὲν
οὐδὲ τότε ἀπογνῶναι, πλὴν ἄν τις πολλὴν ἔφη τὴν ζημίαν
Ιωάννης Χρυσόστομος. , Ad Demetrium de compunctione (li1)

Vol 47, pg 409, ln 29
τατα φαίνεσθαι· καὶ οὐδεὶς ἂν οὔτε τῶν οἰκετῶν, οὔτε τῶν

φίλων τολμήσειε τότε ὑπὲρ τῶν ἐν τῷ κόσμῳ τούτῳ,
καὶ σφόδρα κατεπειγόντων, ῥῆξαι φωνήν· πάντα γὰρ
ἐκποδὼν γινόμενα παραχωρεῖ τοῖς περὶ φιλοσο-
φίαν λόγοις, τῆς ψυχῆς διὰ τοῦ πένθους τότε καθάπερ ἐν
ἱερῷ τινι τόπῳ παιδευομένης τῆς ἀνθρωπίνης φύσεως τὴν
744
οὐδένειαν, τοῦ παρόντος αἰῶνος τὸ ἐπίκαιρον, τῶν βιω-

τικῶν τὸ εὔφθαρτόν τε καὶ ἄστατον, τῆς σκηνῆς τῶν
γινομένων τὴν ὑπόκρισιν. Ὑπεροψία χρημάτων τότε
πολλὴ, τότε ὀργῆς ἀναίρεσις, τότε ὀλιγωρία φιλοτιμίας,
καὶ οὔτε φθόνος ἐμφωλεῦσαι, οὐ τῦφος ἐκβακχεῦσαι τὸν
ὑπὸ τοῦ πένθους συντριβέντα δύναιτ' ἂν, οὐκ ἐπιθυμία
ἐμπίπρησι τὸν ἀκόλαστον, ἀλλὰ πάντων τούτων φυγα-
δευθέντων ἐκεῖθεν, εἷς μόνος κατοικίζεται λογισμὸς, ὁ
τὴν εἰκόνα τοῦ τετελευτηκότος διακρατῶν συνεχῶς· τοῦ-
το καὶ σῖτα, καὶ ποτὸς, καὶ ὕπνος, καὶ ἡδονὴ, καὶ ἀνά-
παυσις, καὶ παραμυθία πολλή· τοῦτο δόξα, καὶ πλοῦ-
τος, καὶ δυναστεία, καὶ τρυφή.
Ιωάννης Χρυσόστομος. , De virginitate Sect 66, ln 3
τῶν κακῶν αἰνίττεσθαι βούληται, ὠδῖνας πάντα τὰ τοιαῦτα

καλεῖν. Καὶ ὁ Θεὸς δὲ ἀντὶ τιμωρίας αὐτὸ καὶ ἀρᾶς ἐπέθηκε
τῇ γυναικί, οὐ τὸ τίκτειν λέγω ἀλλὰ τὸ οὕτω τίκτειν μετὰ
πόνων καὶ ὠδίνων· «Ἐν λύπαις γάρ», φησί, «τέξῃ τέκνα.»
Ἡ δὲ παρθένος ἀνωτέρω ταύτης ἕστηκε τῆς ὠδῖνος καὶ τῆς
ἀρᾶς. Ὁ γὰρ τὴν ἀπὸ τοῦ νόμου κατάραν λύσας καὶ ταύτην
ἔλυσε μετ' ἐκείνης.
Ὅτι τὸ βαδίζειν τοῦ περιφέρεσθαι ἐπὶ ἡμιόνοις ἥδιον.
Ἀλλὰ τὸ περιφέρεσθαι ἐπὶ τῆς ἀγορᾶς ἐπὶ ἡμιόνων

ἡδύ. Τῦφος τοῦτο περιττὸς μόνον, ἡδονῆς δὲ ἀπεστέρηται
πάσης. Καὶ ὥσπερ οὔτε σκότος τοῦ φωτὸς ἄμεινον οὔτε τὸ
συγκεκλεῖσθαι τοῦ λελύσθαι οὔτε τὸ πολλῶν χρῄζειν τοῦ
μηδενός, οὕτως οὐδὲ αὐτὴ τοῖς οἰκείοις ποσὶ μὴ κεχρημένη
ἄμεινον διακείσεται. Τὰς γὰρ ἀηδίας ὅσας ἐκ τούτων ὑπο-
μένειν ἀνάγκη παρίημι. Καὶ γὰρ οὐχ ὅτε βούλεται ἔξεστιν
αὐτῇ τῆς οἰκίας προελθεῖν, ἀλλὰ καὶ πολλάκις χρησίμου τινὸς
κατεπειγούσης ἐξόδου οἴκοι μένειν ἀναγκάζεται, καθάπερ
τῶν ἐπαιτῶν οἱ τοὺς πόδας ἀποτετμημένοι καὶ οὐκ ἔχοντες
ὅτῳ φέροιντο. Κἂν μὲν ὁ ἀνὴρ τύχῃ τὰς ἡμιόνους ἀπασχολήσας
μικροψυχία καὶ μάχη καὶ πολλὴ παρασιώπησις· ἂν δὲ αὐτὴ
Ιωάννης Χρυσόστομος. , De incomprehensibili dei natura (= Contra

745
Anomoeos, Ομιλία. 1-5) Ομιλία. 3, l. 24
ἐπικουφίζουσα τοῦ πόνου.

Ἤδη γάρ που καὶ γῆ χερσωθεῖσα καὶ γεωργικῶν
οὐκ ἀπολαύσασα χειρῶν, πονηρὰς βοτάνας καὶ ἀκανθῶν
πλῆθος καὶ δένδρα ἄγρια ἐξέβρασεν ἐκ τῶν οἰκείων κόλπων
πολλάκις· οὕτω καὶ ἡ τῶν Ἀνομοίων ἐρημωθεῖσα ψυχὴ
καὶ τῆς ἀπὸ τῶν Γραφῶν ἐπιμελείας οὐκ ἀπολαύσασα,
οἴκοθεν καὶ ἀπ' αὐτῆς τὴν ἀγρίαν ταύτην καὶ ἀνήμερον
ἐξέβρασεν αἵρεσιν. Τοῦτο γὰρ τὸ δένδρον οὐ Παῦλος
ἐφύτευσεν, οὐκ Ἀπολλὼς ἐπότισεν, οὐχ ὁ Θεὸς ηὔξανεν,
ἀλλ' ἐφύτευσε μὲν λογισμῶν ἄκαιρος περιεργία, ἐπότισε
δὲ ἀπονοίας τῦφος, ηὔξησε δὲ φιλοδοξίας ἔρως.
Καὶ δεῖ τῆς τοῦ Πνεύματος ἡμῖν φλογός, ἵνα μὴ μόνον
ἀνασπάσωμεν, ἀλλὰ καὶ κατακαύσωμεν τὴν πονηρὰν
ταύτην ῥίζαν, καλέσωμεν τοίνυν αὐτόν, τὸν ὑπ' ἐκείνων
μὲν βλασφημούμενον, ὑφ' ἡμῶν δὲ εὐφημούμενον Θεόν,
καὶ παρακαλέσωμεν, ὥστε καὶ τὴν γλῶτταν ἡμῶν πρὸς
πλείονα διεγεῖραι δρόμον καὶ τὴν διάνοιαν ἡμῖν πρὸς
σαφεστέραν διανοῖξαι τῶν λεγομένων σύνεσιν.
Ὑπὲρ γὰρ αὐτοῦ καὶ τῆς αὐτοῦ δόξης ἅπας ἡμῖν ὁ
πόνος, μᾶλλον δὲ ὑπὲρ τῆς σωτηρίας τῆς ἡμετέρας.
Ιωάννης Χρυσόστομος. , De Lazaro (Ομιλία. 1-7) Vol 48, pg 1039, ln

38
ναμαί σε καλέσαι πλούσιον; Οὐχί. Διὰ τί; Ἀλλότρια

γὰρ κέκτησαι. Τοῦτο γὰρ παρακαταθήκη ἐστίν· εἴθε
γὰρ παρακαταθήκη μόνον ἦν, καὶ μὴ προσθήκη σοι
τιμωρίας ἐγίνετο. Ἰδὼν οὖν ὁ πλούσιος τὸν Λάζαρον,
λέγει· Πάτερ Ἀβραὰμ, ἐλέησόν με. Πένητος ῥή-
ματα, προσαίτου, πτωχοῦ. Πάτερ Ἀβραὰμ, ἐλέησόν
με. Τί θέλεις; Πέμψον Λάζαρον. Ὃν μυριά-
κις παρέδραμες, ὃν οὐδὲ ἰδεῖν ἠθέλησας, τοῦτον νῦν
αἰτεῖς πεμφθῆναί σοι εἰς σωτηρίαν; Πέμψον Λάζα-
ρον. Καὶ ποῦ νῦν οἱ οἰνοχόοι σου; ποῦ οἱ τάπητες;
ποῦ οἱ παράσιτοι; ποῦ οἱ κόλακες; ποῦ ὁ τῦφος; ποῦ
ἡ ἀπόνοια; ποῦ τὸ χρυσίον τὸ κατορωρυγμένον; ποῦ
τὰ ἱμάτια τὰ σητόβρωτα; ποῦ ὁ ἄργυρος ὁ τιμώμε-
νος παρὰ σοῦ; ποῦ ἡ φαντασία καὶ ἡ ἀπόλαυσις;
Φύλλα ἦν· χειμὼν κατέλαβε, καὶ πάντα ἐξηράνθη·
ὄναρ ἦν· ὡς δὲ ἡμέρα ἐγένετο, ἀπῆλθε τὸ ὄναρ· σκιὰ
746
ἦν· ἦλθεν ἡ ἀλήθεια, καὶ παρέδραμεν ἡ σκιά. Πέμ-

ψον Λάζαρον.
Ιωάννης Χρυσόστομος. , In Matthaeum (Ομιλία. 1-90) Vol 57, pg 346,

ln 35
βελτίονα ὀψόμεθα ἐκείνης. Ἂν γὰρ μετὰ παῤῥησίας τὸν

παρόντα διανύσωμεν βίον, ἐπὶ τῶν νεφελῶν αὐτὸν δεξό-
μεθα, ἀπαντήσαντες ἐν ἀθανάτῳ καὶ ἀφθάρτῳ σώματι.
Θέα δὲ πῶς αὐτοὺς οὐχ ἁπλῶς ἐλαύνει, ἵνα μὴ πλήξῃ.
Οὐ γὰρ εἶπεν, Ἀναχωρήσατε, ἀλλ' εἰς τὸ πέραν ἐκέλευ-
σεν ἀπελθεῖν, προσδοκίαν διδοὺς τοῦ πάντως ἥξειν ἐκεῖ.
Καὶ οἱ μὲν ὄχλοι τοσαύτην ἐπεδείξαντο τὴν ἀγάπην,
καὶ μετὰ πολλῆς ἠκολούθουν τῆς διαθέσεως· εἷς δέ τις
χρημάτων δοῦλος, καὶ πολλὴν ἔχων τὴν ἀπόνοιαν, προς-
ελθών φησι Διδάσκαλε, ἀκολουθήσω σοι, ὅπου δ'
ἂν ἀπέρχῃ. Εἶδες πόσος ὁ τύφος; Ἅτε γὰρ οὐκ ἀξιῶν
μετὰ τοῦ ὄχλου ἀριθμεῖσθαι, ἀλλ' ἐνδεικνύμενος ὅτι ὑπὲρ
τοὺς πολλούς ἐστιν αὐτὸς, οὕτω πρόσεισι. Τοιαῦτα γὰρ
τὰ ἤθη τὰ Ἰουδαϊκά· ἀκαίρου παῤῥησίας ἐστὶν ἀνάπλεα.
Οὕτω καὶ ἄλλος μετὰ ταῦτα πάντων σιγώντων αὐτὸς ἀνα-
πηδήσας, φησί· Ποία ἐντολὴ πρώτη; Ἀλλ' ὅμως οὐκ
ἐπετίμησεν ὁ Δεσπότης τῇ ἀκαίρῳ παῤῥησίᾳ, παιδεύων
ἡμᾶς καὶ τοὺς τοιούτους φέρειν. Διὰ τοῦτο οὐκ ἐλέγχει
φανερῶς τοὺς πονηρὰ βουλευομένους· πρὸς δὲ τὴν
ὑπόνοιαν αὐτῶν ἀποκρίνεται, αὐτοῖς μόνοις καταλιμπά-
νων εἰδέναι τὸν ἔλεγχον, καὶ διπλῇ αὐτοὺς ὠφελῶν,

18
τῶν σημείων μέλλοντες εἴσεσθαι, μετὰ τὰ θαύματα

ἀπαιτοῦνται τὴν πίστιν. Διὸ καὶ οὐ παρὰ τὴν ἀρχὴν
τῶν σημείων ὁ Ματθαῖος εἰσάγει τοῦτο τὸν Χριστὸν
εἰρηκότα, ἀλλ' ὅτε πολλοὺς ἐθεράπευσε, πρὸς μόνους
τοὺς δύο τυφλούς. Σὺ δὲ καὶ οὕτως ὅρα τοῦ παραλύ-
του τὴν πίστιν. Ἀκούσας γὰρ, ὅτι Ἆρον τὸν κράβ-
βατόν σου, καὶ περιπάτει, οὐ κατεγέλασεν, οὐδὲ
εἶπε, Τί ποτε τοῦτό ἐστιν; ἄγγελος κατέρχεται καὶ
ταράσσει τὸ ὕδωρ, καὶ ἕνα θεραπεύει μόνον· σὺ δὲ
747
ἄνθρωπος ὢν, ἀπὸ ἐπιτάγματος ψιλοῦ καὶ ῥήματος

ἤλπισας μεῖζον ἀγγέλων δυνήσεσθαι; τῦφος ταῦτα
καὶ ἀλαζονεία καὶ γέλως. Ἀλλὰ τούτων οὐδὲν εἶπεν,
οὐδὲ ἐνενόησεν· ἀλλ' ἅμα τε ἤκουσε, καὶ ἠγέρθη· καὶ
γενόμενος ὑγιὴς, οὐκ ἠπείθησε τῷ κελεύσαντι αὐτῷ·
Ἔγειραι, ἆρον τὸν κράββατόν σου, καὶ περιπάτει.
Θαυμαστὸν μὲν οὖν καὶ τοῦτο· τὰ δὲ μετὰ ταῦτα
πολλῷ πλέον· μᾶλλον δὲ τὸ μὲν παρὰ τὴν ἀρχὴν μη-
δενὸς ἐνοχλοῦντος πεισθῆναι, οὐχ οὕτω θαυμαστὸν
τοῦτο· τὸ δὲ μετὰ ταῦτα μαινομένων Ἰουδαίων, καὶ
πανταχόθεν ἐπικειμένων καὶ ἐγκαλούντων καὶ πολιορ-
κούντων αὐτὸν, καὶ λεγόντων,

4
Εἰς κρίσιν οὐκ ἔρχεται, τοῦτό ἐστιν, οὐ κολάζεται.

Θάνατον γὰρ οὐ τοῦτόν φησι τὸν ἐνταῦθα, ἀλλὰ τὸν
αἰώνιον, ὥσπερ οὖν καὶ ζωὴν ἐκείνην τὴν ἀθάνατον.
Ἀμὴν, ἀμὴν λέγω ὑμῖν, ἔρχεται ὥρα, καὶ νῦν
ἐστιν, ὅτε οἱ νεκροὶ ἀκούσουσι τῆς φωνῆς τοῦ
Υἱοῦ τοῦ ἀνθρώπου, καὶ οἱ ἀκούσαντες ζήσονται.
Εἰπὼν τὰ ῥήματα, λέγει καὶ τὴν διὰ τῶν ἔργων ἀπό-
δειξιν. Ἐπειδὴ γὰρ ἔλεγεν, Ὥσπερ ὁ Πατὴρ ἐγεί-
ρει τοὺς νεκροὺς καὶ ζωοποιεῖ, οὕτω καὶ ὁ Υἱὸς
οὓς θέλει ζωοποιεῖ· ἵνα μὴ δόξῃ κόμπος εἶναι τὸ
πρᾶγμα καὶ τῦφος, παρέχεται καὶ τὴν διὰ τῶν ἔρ-
γων ἀπόδειξιν λέγων· Ἔρχεται ὥρα. Εἶτα ἵνα μὴ
μακρὸν ὑποπτεύσῃς χρόνον, ἐπάγει· Καὶ νῦν ἐστιν,
ὅτε οἱ νεκροὶ ἀκούσουσι τῆς φωνῆς τοῦ Υἱοῦ τοῦ
Θεοῦ, καὶ οἱ ἀκούσαντες ζήσονται. Εἶδες αὐθεν-
τίαν ἐνταῦθα καὶ ἐξουσίαν ἄφατον; Ὥσπερ γὰρ ἐν
τῇ ἀναστάσει, οὕτω καὶ νῦν ἔσται, φησί. Καὶ γὰρ
τότε φωνῆς ἀκούσαντες ἐπιταττούσης ἐγειρόμεθα·
Ἐν κελεύσματι γὰρ, φησὶ, Θεοῦ οἱ νεκροὶ ἀνα-
στήσονται. Καὶ πόθεν δῆλον, ἴσως ἐρεῖ τις, ὅτι οὐ
κόμπος τὰ εἰρημένα;

Vol 60, pg 16, ln 57
748
ἃ εἶδε καὶ ἤκουσε, πιστευθῆναι δίκαιος ἂν ἦν. Εἰ γὰρ

τὰ τοῦ Χριστοῦ ἐδέξω, φησὶ, πολλῷ μᾶλλον τὰ τῶν
ἀποστόλων. Τί οὖν; ἱστορία μόνον τὸ πρᾶγμά ἐστι,
καὶ Πνεύματος ἄμοιρος ὁ λόγος; Οὐδαμῶς. Πῶς;
Ὅτι ἅπερ οἱ ἀπαρχῆς αὐτόπται καὶ ὑπηρέται γενό-
μενοι τοῦ λόγου αὐτῷ παρέδοσαν, τοῦ Πνεύματος
ἦσαν. Καὶ διατί μὴ εἶπεν, ὅτι Καθὼς παρέδοσαν ἡμῖν
οἱ Πνεύματος ἁγίου καταξιωθέντες, ἀλλ', Οἱ ἀπ'
ἀρχῆς αὐτόπται γενόμενοι; Ὅτι τοῦτο μάλιστα εἰς
πίστιν ἐστὶν ἀξιόπιστον, τὸ παρὰ αὐτοπτῶν μαθεῖν·
ἐκεῖνο δὲ καὶ ἀλαζονεία, καὶ τῦφος ἂν ἔδοξε τοῖς
ἀνοήτοις. Διὸ καὶ Ἰωάννης οὕτως ἔλεγεν· Ἐγὼ ἑώ-
ρακα καὶ μεμαρτύρηκα, ὅτι οὗτός ἐστιν ὁ Υἱὸς
τοῦ Θεοῦ. Καὶ ὁ Χριστὸς δὲ οὕτω διαλέγεται τῷ Νι-
κοδήμῳ παχυτέρῳ ὄντι· Ὃ οἴδαμεν λαλοῦμεν, καὶ
ὃ ἑωράκαμεν μαρτυροῦμεν, καὶ τὴν μαρτυρίαν
ἡμῶν οὐδεὶς λαμβάνει. Καὶ πάλιν δεικνὺς, ὅτι πολλὰ
καὶ ἀπὸ ὄψεως μαρτυρεῖν ἔστι, τοῖς μαθηταῖς ἔλεγε·
Καὶ ὑμεῖς μαρτυρεῖτε περὶ ἐμοῦ, ὅτι ἀπ' ἀρχῆς
μετ' ἐμοῦ ἐστε.

Vol 60, pg 47, ln 34
θος, τῶν κατασαπέντων ἐν Ἀκαδημίᾳ καὶ Περιπά-

τοις, ἐνίσταντό τε καὶ ἀπεμάχοντο. Καὶ ὁ περὶ
λίμνας ἠσχολημένος οὕτως αὐτῶν ἐκράτησεν, ὡς
οὐδὲ εἰ πρὸς ἰχθῦς ἀγλώττους ὁ ἀγὼν ἦν αὐτῷ· καθά-
περ γὰρ ὄντως ἁλιεὺς ἰχθύων ἀφωνοτέρων, οὕτω
τούτων περιεγένετο. Καὶ ὁ μὲν πολλὰ ληρήσας Πλά-
των, σεσίγηκεν· οὗτος δὲ φθέγγεται, οὐχὶ παρ'
οἰκείοις μόνοις, ἀλλὰ καὶ παρὰ Πάρθοις, παρὰ Μή-
δοις, παρὰ Ἐλαμίταις, καὶ ἐν Ἰνδίᾳ, καὶ πανταχοῦ
γῆς, καὶ εἰς τὰ πέρατα τῆς οἰκουμένης. Ποῦ νῦν τῆς
Ἑλλάδος ὁ τῦφος; ποῦ τῶν Ἀθηνῶν τὸ ὄνομα; ποῦ
τῶν φιλοσόφων ὁ λῆρος; Ὁ ἀπὸ Γαλιλαίας, ὁ ἀπὸ
Βηθσαϊδᾶ, ὁ ἀγροῖκος, πάντων ἐκείνων περιεγένετο.
Οὐκ αἰσχύνεσθε, εἰπέ μοι, ἐπὶ τῷ ὀνόματι τῆς πατρί-
δος τοῦ νενικηκότος ὑμᾶς; Ἂν δὲ καὶ τὸ ὄνομα αὐτοῦ
ἀκούσητε, καὶ ὅτι Κηφᾶς ἐλέγετο, πολλῷ μᾶλλον
ἐγκαλύψεσθε. Τοῦτο γὰρ ὑμᾶς, τοῦτο ἀπολώλεκεν,
ὅτι τοῦτο ὄνειδος εἶναι νομίζετε, καὶ εὐγλωττίαν ἐγκώ-
749
μιον, καὶ ἀπειρίαν εὐγλωττίας, ὄνειδος. Οὐκ ἤλθετε

ἣν ἐλθεῖν ὑμᾶς ἔδει, ἀλλὰ τὴν βασιλικὴν ἀφέντες
ὁδὸν τὴν εὔκολον καὶ λείαν, τὴν τραχεῖαν καὶ

Vol 60, pg 254, ln 43
αὐτῶν ἠσφαλίσατο εἰς τὸ ξύλον. Ὅρα, κἀκεῖνος πά-

λιν εἰς τὴν ἐσωτέραν φυλακὴν αὐτοὺς ἐνέβαλε, καὶ τοῦτο
οἰκονομικῶς. Ἐπειδὴ γὰρ θαῦμα ἔμελλε γίνεσθαι μέγα,
ἐπιτήδειος ὁ τόπος πρὸς τὴν ἀκρόασιν ὁ ἔξω τῆς πόλεως
κρίνεται, πειρασμῶν ἀπηλλαγμένος καὶ κινδύνων. Ὅρα
πῶς οὐκ αἰσχύνεται τὰ ἐπιτηδεύματα καταλέγειν ὁ τὴν
ἱστορίαν γράφων. Ἅτε δὴ καὶ ἀργίας οὔσης, μᾶλλον
προσεῖχον τοῖς λεγομένοις· καὶ οὐδὲ ἡ πόλις αὕτη με-
γάλη ἡ τῶν Φιλιππησίων. Ταῦτα δὴ μαθόντες καὶ ἡμεῖς,
μηδένα ἐπαισχυνώμεθα. Παρὰ βυρσεῖ μένει Πέτρος,
παρὰ πορφυροπώλιδι Παῦλος. Ποῦ ὁ τῦφος; Ἄρα
τοῦ Θεοῦ δεόμεθα, ὥστε ἀνοίξαι καρδίαν· ὁ Θεὸς δὲ ἀν-
οίγει καρδίας τὰς βουλομένας· ἔστι γὰρ καὶ πεπηρωμέ-
νας ἰδεῖν. Ἀλλ' ἴδωμεν ἄνωθεν τὰ εἰρημένα. Γυνὴ,
φησὶ, πορφυρόπωλις, ἧς ὁ Κύριος ἤνοιξε τὴν καρ-
δίαν, προσέχειν τοῖς λαλουμένοις ὑπὸ τοῦ Παύλου. Τὸ
μὲν οὖν ἀνοῖξαι, τοῦ Θεοῦ· τὸ δὲ προσέχειν, αὐτῆς· ὥστε
καὶ θεῖον καὶ ἀνθρώπινον ἦν. Ὡς δὲ ἐβαπτίσθη,
φησὶ, παρεκάλεσε λέγουσα·
Ιωάννης Χρυσόστομος. , In epistulam ad Romanos (Ομιλία. 1-32)

Vol 60, pg 577, ln 27
ώσατο τὸν λαὸν αὑτοῦ, ὃν προέγνω. Ὡσανεὶ ἔλεγεν·

Ἔχω μετ' ἐμοῦ τρισχιλίους, ἔχω πεντακισχιλίους,
ἔχω μυρίους. Τί οὖν; ὁ λαὸς εἰς τρισχιλίους καὶ πεν-
τακισχιλίους καὶ μυρίους περιέστη τὸ σπέρμα ἐκεῖνο
τὸ μιμούμενον τὰ ἄστρα τοῦ οὐρανοῦ τῷ πλήθει, καὶ
τὴν ἄμμον τὴν θαλαττίαν; καὶ οὕτως ἡμᾶς ἀπατᾷς
καὶ παραλογίζῃ, τὸν λαὸν ἅπαντα σαυτὸν τιθεὶς, καὶ
τοὺς ὀλίγους τοὺς μετὰ σοῦ; καὶ κεναῖς ἡμᾶς ἐφύ-
σησας ἐλπίσι τὴν ἐπαγγελίαν πεπληρῶσθαι λέγων,
750
πάντων ἀπολλυμένων, καὶ εἰς ὀλίγους τῆς σωτηρίας

περιστάσης; Κόμπος ταῦτα καὶ τῦφος, καὶ οὐκ ἀνα-
σχοίμεθα τῶν σοφισμάτων τούτων. Ἵν' οὖν μὴ ταῦτα
λέγωσιν, ὅρα πῶς διὰ τῶν ἑξῆς τὴν λύσιν ἐπάγει,
τὴν μὲν ἀντίθεσιν οὐ θεὶς, πρὸ δὲ τῆς ἀντιθέσεως
τὴν λύσιν αὐτῆς ἀπὸ παλαιᾶς ἱστορίας κατασκευάζων.
Τίς οὖν ἡ λύσις; Οὐκ οἴδατε ἐν Ἠλίᾳ, φησὶ, τί
λέγει ἡ Γραφή; ὡς ἐντυγχάνει τῷ Θεῷ κατὰ τοῦ
Ἰσραήλ; Κύριε, τοὺς προφήτας σου ἀπέκτειναν,
τὰ θυσιαστήριά σου κατέσκαψαν· κἀγὼ ὑπελεί-
φθην μόνος, καὶ ζητοῦσι τὴν ψυχήν μου. Ἀλλὰ
τί λέγει αὐτῷ ὁ χρηματισμός;
Ιωάννης Χρυσόστομος. , In epistulam i ad Corinthios (Ομιλία. 1-44)

Vol 61, pg 101, ln 21
ὁμοίως. Οἷον τὸ ἐν πενίᾳ ζῇν πολλοῖς δοκεῖ εἶναι

αἰσχρόν· καὶ φεύγομεν τὴν πενίαν, οὐκ ἐπειδή ἐστιν
αἰσχρὸν, οὐδὲ ἐπειδὴ τοῦτο πεπείσμεθα, ἀλλ' ἐπειδὴ
τοῖς δεσπόταις ἡμῶν εἶναι δοκεῖ τοῦτο αἰσχρὸν, κἀ-
κείνους δεδοίκαμεν. Πάλιν τὸ ἀτιμάζεσθαι καὶ εὐκα-
ταφρόνητον εἶναι καὶ πάσης ἐκτὸς δυναστείας, δοκεῖ
τοῖς πολλοῖς ὁμοίως εἶναι αἰσχύνης πολλῆς καὶ εὐτε-
λείας. Τοῦτο πάλιν φεύγομεν, οὐδὲ αὐτοῦ καταγινώ-
σκοντες, ἀλλὰ διὰ τὴν τῶν δεσποτῶν ἡμῶν ψῆφον.
Πάλιν καὶ ἐκ τοῦ ἐναντίου τὴν αὐτὴν ὑπομένομεν λύ-
μην· τὸ γὰρ πλουτεῖν ἀγαθὸν εἶναι δοκεῖ, καὶ ὁ τῦφος
καὶ αἱ δόξαι καὶ τὸ περίβλεπτον εἶναι· καὶ τοῦτο
πάλιν διώκομεν, οὐδὲ ἐνταῦθα τὴν τῶν πραγμάτων
ἐπισκεψάμενοι φύσιν ὅτι καλὴ, ἀλλ' ἀπὸ τῆς δόξης
τῶν δεσποτῶν ἡμῶν πεπεισμένοι. Δεσπότης
γὰρ ἡμῶν ὁ δῆμός ἐστι· καὶ ὁ πολὺς ὄχλος δεσπότης
ὠμὸς καὶ τύραννος χαλεπός. Οὐδὲ γὰρ ἐπιταγῆς αὐτῷ
δεῖ πρὸς τὸ ἀκουσθῆναι παρ' ἡμῶν, ἀλλ' ἀρκεῖ μόνον
ἡμᾶς εἰδέναι τί βούλεται, καὶ χωρὶς ἐπιτάγματος
εἴκομεν· τοσαύτῃ εὐνοίᾳ περὶ αὐτὸν κεχρήμεθα.
751
Ιωάννης Χρυσόστομος. , In epistulam i ad Thessalonicenses (Ομιλία. 1-

11) Vol 62, pg 466, ln 55
φθῇς, ἵνα θαυμάσῃς τοῦ Θεοῦ τὴν φιλανθρωπίαν. Εἰ

γὰρ ὁ Θεὸς οὐκ ἐπαισχύνεται αὐτοὺς, ἀλλ' ἐν τοῖς προ-
πυλαίοις αὐτοῦ ἔστησε, πολλῷ μᾶλλον σύ· ἵνα μὴ μέγα
φρονῇς ἐπὶ τοῖς βασιλείοις τοῖς ἐπὶ τῆς γῆς. Μὴ τοίνυν
ἐπαισχύνου παρὰ πένητος καλούμενος· κἂν προσέλθῃ,
κἂν τὰ γόνατα κατέχῃ, μὴ ἀποσείσῃ· κύνες γάρ εἰσιν
οὗτοί τινες θαυμαστοὶ τῶν αὐλῶν τῶν βασιλικῶν.
Οὐ γὰρ ἀτιμάζων αὐτοὺς κύνας ἐκάλεσα, μὴ γένοιτο,
ἀλλὰ καὶ σφόδρα ἐπαινῶν· τὴν αὐλὴν φυλάττουσι
τὴν βασιλικήν· θρέψον τοίνυν αὐτούς· ἡ γὰρ τιμὴ
εἰς τὸν βασιλέα ἀναβαίνει. Ἐκεῖ πάντα τῦφος, ἐν τοῖς
βασιλείοις λέγω τοῖς ἐπὶ τῆς γῆς, ἐνταῦθα πάντα
ταπεινοφροσύνη. Ὅτι οὐδὲν τὰ ἀνθρώπινα ἀπ' αὐτῶν
μάλιστα τῶν προπυλαίων μανθάνεις· ὅτι οὐ τέρπεται
πλούτῳ Θεὸς, ἀπ' αὐτῶν τῶν προκαθημένων διδάσκῃ.
Ἡ γὰρ τούτων καθέδρα καὶ ἡ συλλογὴ μονονουχὶ
παραίνεσίς ἐστι, πρὸς τὴν τῶν ἁπάντων ἀνθρώπων
φύσιν φωνὴν ἀφιεῖσα λαμπρὰν, καὶ λέγουσα, ὅτι
οὐδὲν τὰ ἀνθρώπινα πράγματα, ὅτι σκιὰ καὶ καπνός.
Ιωάννης Χρυσόστομος. , In epistulam ii ad Thessalonicenses (Ομιλία.

1-5) Vol 62, pg 484, ln 21
Ὁμοίως καὶ ὁ πλουτῶν ἀνὴρ εἰσέρχεται δείξων ἑαυ-

τὸν τῷ πένητι, καὶ εἰς φόβον καταστήσων διὰ τῆς
περιβολῆς τῶν ἱματίων, διὰ τοῦ παῖδας ἔχειν πολ-
λούς· καὶ παρεστήκασιν ἀποσοβοῦντες. Ὁ δὲ ἀπὸ
πολλοῦ τύφου οὐδὲ τοῦτο καταξιοῖ ποιεῖν, ἀλλ' οὕτως
οἶδεν ἀνάξιον ὂν ἐλευθέρου τὸ ἔργον, ὅτι καίτοι σφόδρα
τετυφωμένος οὐκ ἀνέχεται τοῦτο ποιεῖν, ἀλλὰ τοῖς
δούλοις ἐπιτρέπει τοῖς ἀκολούθοις· τὸ γὰρ τοῦτο
ποιεῖν δουλικὸν ὄντως καὶ ἰταμῶν ἠθῶν. Εἶτα καθή-
μενον εὐθέως ἐπεισέρχονται αἱ τῆς οἰκίας φροντίδες
περισύρουσαι πανταχοῦ, ὁ τῦφος ὁ κατέχων τὴν ψυ-
χὴν περιῤῥεῖ· νομίζει χαρίζεσθαι καὶ ἡμῖν, καὶ τῷ
λαῷ, τάχα δὲ καὶ τῷ Θεῷ, ὅτι εἰσῆλθεν εἰς τὸν τοῦ
Θεοῦ οἶκον. Ὁ δὲ οὕτω φλεγμαίνων, πῶς δυνήσεται
θεραπευθῆναί ποτε;
δʹ. Εἰπὲ δή μοι, εἴ τις εἰς ἰατρεῖον παραγένοιτο, καὶ
μὴ χάριν αἰτεῖ τὸν ἰατρὸν, ἀλλὰ νομίζει χαρίζεσθαι
752
ἐκείνῳ, καὶ ἀφεὶς φάρμακον αἰτῆσαι ἐπὶ τὸ τραῦμα,

περὶ ἱμάτια ἀσχολοῖτο, ἆρα ἀπέλθοι τι ἂν ὁ τοιοῦτος
λαβὼν ἀγαθόν; Οὐκ ἔγωγε οἶμαι. Τὸ δὲ αἴτιον τού-
των ἁπάντων, εἰ βούλεσθε,
Ιωάννης Χρυσόστομος. , In epistulam ad Hebraeos (Ομιλία. 1-34)

Vol 63, pg 198, ln 5
μετὰ παίδων καὶ γυναικὸς ἕνα οἶκον ἔχοντες; Ἔστω-

σαν δὲ, εἰ βούλει, καὶ παῖδες δύο. Καὶ πῶς οὐκ
αἰσχύνη, φησὶν, ἐστὶ τὸ μετὰ δύο οἰκετῶν τὴν ἐλευ-
θέραν βαδίζειν; Ἄπαγε, οὐκ ἔστι τοῦτο αἰσχύνη,
μετὰ δύο οἰκετῶν τὴν ἐλευθέραν βαδίζειν, ἀλλ'
αἰσχύνη ἐστὶ τὸ μετὰ πολλῶν προϊέναι. Τάχα γελᾶτε
τούτων ἀκούοντες. Πιστεύσατε, τοῦτό ἐστιν
αἰσχύνη, τὸ μετὰ πολλῶν προϊέναι. Ὥσπερ οἱ
προβατοπῶλαι, ἢ ὥσπερ οἱ τῶν ἀνδραπόδων κάπη-
λοι, οὕτω μέγα τι ἡγεῖσθε τὸ μετὰ πλειόνων οἰκετῶν
προϊέναι. Τῦφος τοῦτο καὶ κενοδοξία· ἐκεῖνο φιλοσο-
φία καὶ σεμνότης. Τὴν γὰρ ἐλευθέραν οὐκ ἀπὸ τοῦ
πλήθους τῶν ἀκολούθων φαίνεσθαι δεῖ· ποία γὰρ
ἀρετὴ ἀνδράποδα ἔχειν πολλά; Τοῦτο οὐκ ἔστι ψυ-
χῆς· ὅπερ δὲ οὐκ ἔστι ψυχῆς, οὐ δείκνυσιν ἐλευθέραν.
Ὅταν ὀλίγοις ἀρκῆται, τότε ἐστὶν ἐλευθέρα ὄντως·
ὅταν δὲ πολλῶν δέηται, δούλη ἐστὶ καὶ ἀνδραπόδων
χείρων.
Ιωάννης Χρυσόστομος. , Homilia dicta postquam reliquiae martyrum

Vol 63, pg 469, ln 2
τῶν ἐλευθέρων, τῶν ἀρχόντων, τῶν ἀρχομένων, τῶν

πενήτων, τῶν πλουτούντων, τῶν ξένων, τῶν πολιτῶν;
Εὔκαιρον ἐφ' ἅπασιν εἰπεῖν· Τίς λαλήσει τὰς δυνα-
στείας σου, Κύριε; ἀκουστὰς ποιήσει πάσας τὰς
αἰνέσεις σου; Γυναῖκες θαλαμευόμεναι καὶ κηροῦ
μαλακώτεραι, τὰ κατάστεγα οἰκήματα καταλιποῦ-
σαι, πρὸς τοὺς ἰσχυροτάτους τῶν ἀνδρῶν ἡμιλλῶντο
τῇ προθυμίᾳ, μῆκος ὁδοῦ τοσοῦτον βάδην ἀνύουσαι·
οὐ νέαι μόνον, ἀλλὰ καὶ γεγηρακυῖαι· καὶ οὔτε ἡ τῆς φύ-
753
σεως ἀσθένεια, οὔτε τὸ τῆς διαγωγῆς ἁβροδίαιτον, οὔτε

ὁ τῆς περιφανείας τῦφος γέγονε κώλυμα τῇ προθυμίᾳ.
Ἄρχοντες πάλιν καὶ αὐτοὶ τὰ ὀχήματα καταλιπόντες
καὶ τοὺς ῥαβδούχους καὶ τοὺς δορυφόρους, τοῖς ἰδιώταις
ἑαυτοὺς ἀνέμιξαν. Καὶ τί δεῖ λέγειν γυναῖκας, ἢ ἄρ-
χοντας, ὅπου καὶ αὐτὴ ἡ τὸ διάδημα περικειμένη καὶ
τὴν πορφυρίδα περιβεβλημένη, παρὰ τὴν ὁδὸν ἅπασαν
οὐδὲ μικρὸν τῶν λειψάνων ἀποσχέσθαι ἠνέσχετο, ἀλλ'
ὥσπερ θεραπαινὶς παρηκολούθει τοῖς ἁγίοις, τῆς θήκης
ἁπτομένη καὶ τῆς ὀθόνης τῆς ἐπικειμένης, καὶ πάντα
τὸν ἀνθρώπινον καταπατοῦσα τῦφον, καὶ ἐν μέσῳ θεάτρῳ
τοσούτῳ φαινομένη δήμῳ, ἣν οὐδὲ εὐνούχοις ἅπασι τοῖς
Ιωάννης Χρυσόστομος. , In Psalmum 50 (homilia 1) [Sp.]

Vol 55, pg 572, ln 30
σίαν· ἀλλὰ τὸν σίδηρον ἐγκεκρυμμένον φέρει καὶ λέγει·

Δίκην ἔχω, βασιλεῦ, ἄκουσόν μου. Τί οὖν ὁ βασιλεύς;
Εἰπὲ τὴν δίκην. Ὁ δὲ λέγει· Ἄνθρωπός τις ἦν πλούσιος·
οὗτος εἶχε ποίμνια καὶ βουκόλια πολλά· ἄνθρωπος δέ τις
ἦν πένης. Δύο ἄνθρωποι, Οὐρίας καὶ Δαυΐδ. Μάνθανε
τὰ προσωπεῖα ἐν τῇ ἀληθείᾳ. Ὁ μὲν πένης οὐκ εἶχεν εἰ
μὴ μίαν ἀμνάδα (τὴν μοιχευθεῖσαν γυναῖκα λέγει), ἥτις
ἀπὸ τῆς τραπέζης αὐτοῦ ἤσθιε, καὶ ἀπὸ τοῦ ποτηρίου
αὐτοῦ ἔπινε, καὶ ἐν τῷ κόλπῳ αὐτοῦ ἐκάθευδεν. Ὁρᾶς
τὴν πενίαν φιλοστοργίας ὑπόθεσιν ἔχουσαν; Ἐπὶ μὲν
γὰρ τῶν πλουτούντων πολὺς ὁ τῦφος· ἐπὶ δὲ τῶν πενή-
των ἡ γυνὴ ὑπηρέτις γίνεται καὶ διάκονος, καὶ τίκτει
παιδίον, καὶ γίνεται αὐτὴ καὶ μήτηρ καὶ τροφός. Ἐπὶ
δὲ τῶν πλουτούντων οὐχ οὕτως ἀλλὰ τίκτει παιδίον, καὶ
δίδωσιν αὐτὸ ἔξω, καὶ τὴν φιλοστοργίαν διατέμνει ὁ τῦ-
φος. Τίκτει ἡ μήτηρ, καὶ οὐ γίνεται τροφός. Αἰσχύνεται
γὰρ γενέσθαι τροφὸς ἡ γενομένη μήτηρ. Ὁ δὲ Χριστὸς
οὐχ οὕτως. Ἐγέννησε γὰρ ἡμᾶς, καὶ αὐτὸς τροφεὺς ἡμῶν
ἐγένετο. Διὰ τοῦτο καὶ ἀντὶ βρωμάτων τὴν ἰδίαν σάρκα
ἡμᾶς ἔθρεψε, καὶ ἀντὶ πόματος τὸ ἴδιον αὐτοῦ αἷμα
ἡμᾶς ἐπότισεν.
Ιωάννης Χρυσόστομος. , In Psalmum 50 (homilia 1) [Sp.]

Vol 55, pg 572, ln 35
754
τὰ προσωπεῖα ἐν τῇ ἀληθείᾳ. Ὁ μὲν πένης οὐκ εἶχεν εἰ

μὴ μίαν ἀμνάδα (τὴν μοιχευθεῖσαν γυναῖκα λέγει), ἥτις
ἀπὸ τῆς τραπέζης αὐτοῦ ἤσθιε, καὶ ἀπὸ τοῦ ποτηρίου
αὐτοῦ ἔπινε, καὶ ἐν τῷ κόλπῳ αὐτοῦ ἐκάθευδεν. Ὁρᾶς
τὴν πενίαν φιλοστοργίας ὑπόθεσιν ἔχουσαν; Ἐπὶ μὲν
γὰρ τῶν πλουτούντων πολὺς ὁ τῦφος· ἐπὶ δὲ τῶν πενή-
των ἡ γυνὴ ὑπηρέτις γίνεται καὶ διάκονος, καὶ τίκτει
παιδίον, καὶ γίνεται αὐτὴ καὶ μήτηρ καὶ τροφός. Ἐπὶ
δὲ τῶν πλουτούντων οὐχ οὕτως ἀλλὰ τίκτει παιδίον, καὶ
δίδωσιν αὐτὸ ἔξω, καὶ τὴν φιλοστοργίαν διατέμνει ὁ τῦ-
φος. Τίκτει ἡ μήτηρ, καὶ οὐ γίνεται τροφός. Αἰσχύνεται
γὰρ γενέσθαι τροφὸς ἡ γενομένη μήτηρ. Ὁ δὲ Χριστὸς
οὐχ οὕτως. Ἐγέννησε γὰρ ἡμᾶς, καὶ αὐτὸς τροφεὺς ἡμῶν
ἐγένετο. Διὰ τοῦτο καὶ ἀντὶ βρωμάτων τὴν ἰδίαν σάρκα
ἡμᾶς ἔθρεψε, καὶ ἀντὶ πόματος τὸ ἴδιον αὐτοῦ αἷμα
ἡμᾶς ἐπότισεν. Ἡ οὖν ἀμνὰς ἐν τῷ κόλπῳ αὐτοῦ ἐκάθευ-
δεν. Ηὐξήθη ἡ τραγῳδία τῇ διηγήσει τῆς φιλοστοργίας.
Ἦλθε τοίνυν ξένος ἄνθρωπος πρὸς τὸν πλούσιον ἐκεῖνον.
Τίς ὁ ξένος; Ἡ ἐπιθυμία. Ἵνα οὖν δείξῃ αὐτοῦ τὴν σε-
μνότητα, ξένον τῇ μεθόδῳ τὴν ἐπιθυμίαν ἐκάλεσεν. Οὐ-
δέποτε γὰρ ἀλλότριον γάμον διώρυξεν.
Παλλάδιος εκκλησιαστικός. Historia Lausiaca (recensio G) Vita 18,

sec. 18, l. 8
οὖν μου τῷ νῷ εἰπών· “Μὴ κατέλθῃς τῶν οὐρανῶν· ἔχεις

ἐκεῖ ἀγγέλους, ἀρχαγγέλους, τὰς ἄνω δυνάμεις, τὸν θεὸν
τῶν ὅλων· μὴ κατέλθῃς ὑποκάτω τοῦ οὐρανοῦ”.
Καὶ
διαρκέσας ἡμέρας δύο καὶ νύκτας δύο, οὕτω παρώξυνα τὸν
δαίμονα ὡς φλόγα πυρὸς γενέσθαι καὶ κατακαῦσαί μου
πάντα τὰ ἐν τῷ κελλίῳ, ὡς καὶ τὸ ψιάθιον ἐν ᾧ εἱστήκειν
πυρὶ καταφλεχθῆναι καὶ νομίσαι με ὅτι ὅλως ἐμπίμπραμαι.
Τέλος πληγεὶς φόβῳ ἀπέστην τῇ τρίτῃ ἡμέρᾳ, μὴ δυνηθεὶς
ἀπερίσπαστόν μου τὸν νοῦν ποιῆσαι, ἀλλὰ κατῆλθον εἰς θεω-
ρίαν τοῦ κόσμου, ἵνα μή μοι λογισθῇ τῦφος».
Τούτῳ ποτὲ τῷ ἁγίῳ Μακαρίῳ παρέβαλον ἐγώ, καὶ
εὗρον ἔξω τῆς κέλλης αὐτοῦ πρεσβύτερον κώμης κατακεί-
μενον, οὗ ἡ κεφαλὴ πᾶσα ἐβέβρωτο ὑπὸ τοῦ πάθους τοῦ
καλουμένου καρκίνου, καὶ αὐτὸ τὸ ὀστέον ἀπὸ τῆς κορυφῆς
ἐφαίνετο. Παρεγένετο οὖν ἰαθῆναι, καὶ οὐκ ἐδέχετο αὐτὸν
ἐν συντυχίᾳ. Παρεκάλεσα οὖν αὐτὸν ὅτι «Δέομαί σου, κατ-
οίκτειρον αὐτόν, καὶ δὸς αὐτῷ τὴν ἀπόκρισιν».
755
μαχος βάτραχος Σωτήριχος δόλιχος (τὸ ὄσπριον,

δολιχός δὲ ὁ μακρός). τὸ δὲ μοναχός ὀξύνεται.
Τὰ εἰς ΨΟΣ δισύλλαβα ... ἐπιθετικὰ βαρύνεται·
μόψος γύψος Τίψος θάψος (εἶδος ξύλου). τὰ δὲ
ἐπιθετικὰ πρὸ τοῦ Ψ ἔχοντα Μ ὀξύνεται· κομψός
γαμψός.
Τὰ εἰς ΨΟΣ ὑπερδισύλλαβα ὀξύνεται· Λυκαψός
κινδαψός χορδαψός.
Τὰ εἰς ΟΣ λήγοντα οὐδέτερα ὀνόματα ἀεὶ βαρύνε-
ται· τεῖχος βέλος πάθος πέλαγος ὕψος. αἱ δὲ
μετοχαὶ οὐδέτεραι ὀξύνονται· τετυφός πεποιηκός
γεγραφός ὥσπερ καὶ αἱ ἀρσενικαί.
Περὶ τόνου τῶν συντιθεμένων ὀνομάτων. Βιβλίον θʹ.

Περὶ τῶν εἰς ΟΣ.
Τὰ εἰς ΟΣ σύνθετα προπαροξύνεται· φιλαλέ-

ξανδρος φιλάνθρωπος εὐστέφανος.
Τὰ ἀπὸ τῶν εἰς ΟΣ παροξυτόνων προπαροξύνεται·
νόος Ἀλκίνοος, πόντος Ἑλλήσποντος, φίλος Δί-
φιλος. τὸ δὲ ὀστολόγος καὶ οἰκονόμος οὐ παρὰ
τὸ λόγος καὶ νόμος, ἀλλὰ παρὰ τὸ λέγω καὶ νέμω.
Chaeremon Hist., Phil., Fra.. 4, l. 35
καὶ τὸ δυσεπίμικτον· οἵγε παρὰ μὲν αὐτὸν τῶν λεγο-

μένων ἁγνειῶν τὸν καιρὸν οὐδὲ τοῖς συγγενεστάτοις καὶ
ὁμοφύλοις ἐπεμίγνυντο σχεδὸν, οὐδὲ ἄλλως θεωρούμε-
νοι ὅτι μὴ πρὸς τὰς ἀναγκαίας συναγνεύουσι χρείας
ἢ ἁγνευτήρια τοῖς μὴ καθαρεύουσιν ἄδυτα καὶ πρὸς ἱε-
ρουργίας ἅγια κατανεμόμενοι. Τὸν δὲ ἄλλον χρόνον
ἁπλούστερον μὲν τοῖς ὁμοίοις ἐπεμίγνυντο, τῶν δὲ ἐξω-
τικῶν τῆς θρησκείας οὐδενὶ συνεβίουν. Ἐφαίνοντο δὲ
ἀεὶ θεῶν ἢ ἀγαλμάτων ἐγγὺς, ἤτοι φέροντες ἢ προη-
γούμενοι καὶ τάσσοντες μετὰ κόσμου τε καὶ σεμνότητος·
756
ὧν ἕκαστον οὐ τῦφος ἦν, ἀλλά τινος ἔνδειξις φυσικοῦ

λόγου. Τὸ δὲ σεμνὸν κἀκ τοῦ καταστήματος ἑωρᾶτο.
Πορεία τε γὰρ ἦν εὔτακτος καὶ βλέμμα καθεστηκὸς
ἐπετηδεύετο, ὡς ὅτε βουληθεῖεν μὴ σκαρδαμύττειν·
γέλως δὲ σπάνιος, εἰ δέ που γένοιτο, μέχρι μειδιάσεως·
ἀεὶ δὲ ἐντὸς τοῦ σχήματος χεῖρες. Καὶ σύμβολόν γε ἦν
ἑκάστῳ τῆς τάξεως ἐμφαντικὸν, ἣν ἔλαχεν ἐν τοῖς ἱε-
ροῖς· πλείους γὰρ ἦσαν αἱ τάξεις. Δίαιτα δὲ λιτὴ καὶ
ἀφελής· οἴνου μὲν γὰρ οἱ μὲν οὐδ' ὅλως, οἱ δὲ ὀλίγιστα
ἐγεύοντο, νεύρων αἰτιώμενοι βλάβας καὶ πλήρωσιν κε-
φαλῆς, ἐμπόδιον εἰς εὕρεσιν· ἀφροδισίων τε ἔφασαν
Προκόπιος Catena in Canticum canticorum

P.1708, l. 25
τε καὶ νοήματος, ὡς ὅλην δι' ὅλου μετατεθεῖσαν

πρὸς τὸν νοητόν τε καὶ ἄϋλον, ἐναργεστάτην εἰκόνα
τοῦ ἀρχετύπου κάλλους ἑαυτὴν ἀπεργάσασθαι. Λέγει
οὖν τὴν φωνὴν ταύτην ἡ Νύμφη τὸ προαιρετικόν τε
καὶ ἔμψυχον κάτοπτρον· ὅτι Ἐπειδὴ ὅλῳ τῷ κύκλῳ
ἐγὼ τὸ τοῦ ἀδελφιδοῦ πρόσωπον βλέπω, διὰ τοῦ ὅλον
τῆς ἐκείνου μορφῆς τὸ κάλλος ἐν ἐμοὶ καθορᾶσθαι·
οἷος ἦν Παῦλος ὁ εἰπών· «Ἐμοὶ τὸ ζῇν Χριστός.»
Οὐδὲν γὰρ τῶν ὑλικῶν καὶ ἀνθρωπίνων μαθημάτων
ἐν αὐτῷ ζῇ, οὐ λύπη, οὐ θυμὸς, οὐ φόβος, οὐ δειλία,
οὐ τύφος, οὐ θράσος, οὐ φιλοδοξία, οὐκ ἄλλο τι τῶν
τὴν ψυχὴν διά τινος σχέσεως κηλιδούντων· ἀλλ'
ἐκεῖνός μοι μόνος ἐστὶν, ὃς οὐδὲν τούτων ἐστὶν, ἀλλ' ἢ
ἁγιασμὸς καὶ ἀφθαρσία, καὶ φῶς, καὶ ἀλήθεια,
καὶ τὰ τοιαῦτα, ὅσα ποιμαίνει ψυχὴν, οὐκ ἐν χόρτοις
ἢ φρυγάνοις, ἀλλ' ἐν ταῖς λαμπρότησι τῶν ἁγίων.
Καὶ ὥσπερ ἐπὶ ὑελίνου σκεύους, οἷον ἂν ᾖ τὸ ἐμβαλ-
λόμενον, διαφανὲς γίνεται· οὕτω τρέφεται μὲν ψυχὴ
τοῖς κρίνοις, εἴτ' οὖν ταῖς ἀρεταῖς· ὧν ὁ τῆς ἀγαθῆς
πολιτείας ἐμφορηθεὶς, ἐπίδηλον ποιεῖ διὰ τοῦ βίου
ἑκάστης ἀρετῆς τὸ εἶδος, διὰ τοῦ ἤθους
Τὸ συγχυτικὸν καὶ θορυβῶδες μέλος·

Ἑρμῆν δὲ τιμᾶν τοὺς ἐφημέρους λόγος,
757
Καὶ τοῦτον αὐτοῖς ἀντιμετρεῖσθαι πάλιν

Τὸ ζῆν τροφῆς πλὴν ἐμφορουμένους δρόσου.
{Φιλῆς.} Σὺ δ' ἀντὶ μισθοῦ τῆς ἀνειμένης λύρας
Τί δή ποτ' ἂν ἥδιστα λαμβάνοις, λόγε;
Καὶ γὰρ ἕτοιμός ἐστιν. ἀντιδιδόναι,
Μᾶλλον δὲ καὶ δίδωσι, μηδὲν λαμβάνων,
Ὁ ζῶν ἐφ' οἷς δεῖ καὶ τὸ διδόναι πνέων
Κἂν οὐδὲ μισθόν τινα λαμβάνειν θέλοις,
Οὐκ οἶδ' ὅτι δρᾷς· μὴ γὰρ οὐ τύφος τόδε;
{Νοῦς.} Μῶν οὐκ ἀμοιβὴ καὶ τὸ τολμᾶν τι γράφειν
Καὶ τοὺς κεραυνοὺς μὴ παραυτίκα φλέγειν;
Μῶν οὐκ ἀμοιβὴ καὶ τὸ πρὸς τοῦτον γράφειν,
Τὸν τοὺς λόγους μάλιστα σεμνύνοντά μοι;
Σὲ δ' ἄλλο τι χρὴ τῶνδ' ἕκητι λαμβάνειν
Εἰ μὴ γέλως; γνώρισε τὸ σκέμμα φράσας·
Κρεῖσσον γὰρ ὧν εἴρηκα πῶς ἕξεις λέγειν;
{Φιλῆς.} Ἐγὼ τὸ σιγᾶν κέρδος ἡγοῦμαι πλέον·
Τὸ γὰρ ἀμαθῶς ἐγκυβιστᾶν εἰς βάθος
Πρὸς ἀγχόνην δήπουθεν οἰκτρὰν ἐξάγει.
Ἕως τίνος, βέλτιστε, καὶ τίνος χάριν

Τῆς γῆς ἐμαυτῷ συμφορῶ τὴν κοπρίαν;
Ἂν ἐγκυλισθῇς τῶν παθῶν τῷ βορβόρῳ,
Ἰδοὺ μονιός· ἂν τρυφᾷς πάντων πλέον,
Ἰδοὺ πετεινὸν τὴν σφαγὴν ἀναμένον,
Ἢ σῦς τιθασός· ἂν ἀπειλήσῃς, κύων·
Ἂν ἁρπάσῃς, γύψ· εἰ δὲ μὴ, λύκος φάγος·
Ἂν ἐξελιχθῇς καὶ δακὼν τύχῃς, δράκων.
Ἰοὺ ἰοὺ, τί τοῦτο; Πῶς ταῦτα στέγεις;
Οὐδὲν τὸ παρόν· ἀγνοεῖς τὸ συμφέρον.
Μαραίνεται γὰρ πᾶς ὁ τῆς δόξης τύφος,
Ὡς καπνὸς, ὡς ὄνειρος, ὡς πνεῦμα τρέχων.
Ἂν εἰς χρυσοῦν χιτῶνα κομπάσῃς, ἄφες·
Τὸ γὰρ ὑφεστὼς νῆμα σητὸς μετρίου·
Ἂν εἰς χύδην χρήματα, μὴ βαῖνε πρόσω·
Παρέρχεται γὰρ καὶ τὸ πιστὸν οὐκ ἔχει
Χοῦς ὄντα παγεὶς εἰς φλεβῶν γῆς πυθμένας.
Τὰ δ' ἀπὸ τῆς γῆς τίς φρονῶν ἂν θαυμάσοι;
Βαβαὶ, τὰ κακὰ τῶν καλῶν κατισχύει!
Τὸν ἵππον ἀθρεῖς, τὴν ἐφεστρίδα βλέπεις,
758
Ὅμοιοι.
Ἐγχυματισμὸς ἐκ λογικῆς διφθέρας

Τὸν ἱματισμὸν τῆς γραφικῆς ἐκπλύνει·
Ῥεῦσις δὲ γαστρὸς ἀπομορφοῖ τὴν θέαν,
Καὶ κοπραγωγῶν ὀργανοῖ τὴν αἰσχύνην·
Ἀγαθότην δέ τινα κομψὴν εἰσφέρει
Σαρκασμὸς εὐστόμφαστος ἐμφαίνων χόλον·
Γλουτῶν δὲ σεισμὸς καὶ κραδασμὸς ὀσφύος,
Ἢ καὶ παραλλὰξ ἀπρεπὴς ὤμων θέσις,
Ὄγκος τε γαστρὸς εἰς ὑπόμφαλον δέσιν
Καὶ μακρὰ ληρήματα καὶ σαίνων τύφος,
Ποιοῦσιν οἰκτρὸν τὸν σοβοῦντα Θερσίτην,
Ὦ πρὸς λόγους Ἥρακλες, ὦ νοῦ γεννάδα.
Τὰ σμικρὰ καὶ παίζοντα τοὺς ἁπλουστέρους.

Οὐχ ἵππος, οὐ φάλαρον, οὐκ ἐφεστρίδες,
Οὐκ ἄνδρες, οὐ γυναῖκες, οὐ χορὸς φίλων,
Οὐδὲ τραπεζῶν φλεγμονὴ προκειμένη,
Πότοι τε μακροὶ καὶ χλιδαὶ μετὰ κρότων,
Καὶ θρίψις ἁβρὰ καὶ γέλωτες ἐν μέσῳ,
Κλῖναί τε λαμπραὶ καὶ χρυσαυγεῖς οἰκίαι,
Καὶ πᾶν ὅπερ σαίνει σε καὶ πλανᾷ μάτην,
Οὐδὲν μόνιμόν ἐστιν οὐδὲν ἐν βίῳ·
Σκιᾶς ὄναρ, ἄνθρωπε, τὴν φύσιν κάλει·
Καὶ τῦφος ἐν σοὶ μηδαμοῦ προκυπτέτω.
Καὶ γὰρ λίθος τρίπηχυς ἐν βαθεῖ σκότῳ
Πάσας καλύψει τὰς τιμὰς παρ' ἐλπίδα.
Ἄκουε λοιπὸν τῶν ἐμῶν ἐνταλμάτων·
Μὴ θανατωθῇς, μὴ φθαρῇς ἐν τῇ πλάνῃ,
Τήρει σεαυτὸν εἰς τὸν ἔνθεον φόβον·
Κρηπὶς γάρ ἐστι τῶν καλῶν τῶν ἐν βίῳ.
759
Ἡ πρὸς τὸν αὐτάνακτα σὴ πίστις, φίλος,

Τὴν πρὸς τὸν ὑψώσαντα μιμείσθω σχέσιν·
Καὶ τὰ μὴ μεταπίπτοντα καὶ τὰ λυσιτελοῦντα,

Τούτων ἂν πάντως τῶν φθαρτῶν ἐμφρόνως ἀπεπήδα,
Καὶ τοὺς δεσμοὺς τοὺς ἐμπαθεῖς ἐῤῥήγνυ παραυτίκα.
{Ἄνθρωπος.}
Ὦ χαῖρε, φίλη μοι Ψυχὴ, καὶ ζῆθι καὶ φαιδρύνου,
Καὶ συναντιλαμβάνου μοι τῆς περὶ ταῦτα γνώμης,
Ὅτι συνῆκα τῆς φωνῆς τῆς μελιχρᾶς ἐκείνης,
Ὅτι κατέγνων τῶν τῆς γῆς πραγμάτων ὡς ἀστάτων,
Ὅτι φιλοσοφώτερον ἄρτι λαμβάνω βίον,
Μὴ στερηθῶ τῶν ἀγαθῶν τῶν περὶ τὴν ὁμόπνουν·
Ἄλλοις ὁ κόσμος ποθεινὸς, ἄλλοις ὁ φροῦδος τῦφος,
Ἅλις ἐμοὶ τῶν κωκυτῶν, ἅλις ἰδοὺ τῶν θρήνων·
Παιδαγωγείτω μοι λοιπὸν ἐπὶ τοῖς ἀβουλήτοις
Καὶ ῥυθμιζέτω μοι τὸν νοῦν τῆς γυναικὸς ἡ μνήμη.
Ἐλθὼν ἐπ' αὐτοὺς ἐκτομῆς τοὺς ἀψύχους·

Δεικνὺς δὲ σαυτὸν καὶ τροφῆς νῦν βελτίω,
Καὶ τὸν περισπούδαστον ἐμφαίνων πόνον,
Τμηθέντα λαιμὸν ὁ δρομεὺς κήρυξ φέρεις·
Οὐκ ἄγριον γὰρ εἰς φθορᾶς τόπους μέλι,
Καθάπερ οὐδ' ἀκρίδες, ἀλλ' οὐδὲ χλόη,
Τὰ σεμνὰ καὶ τρέφοντα τοὺς ἰσαγγέλους·
Μᾶλλον δὲ τοῖς αἵμασι τοῖς ἐξ αὐχένος
Αὐτὸς σεαυτὸν καὶ τὸ πᾶν γένος τρέφεις.
Εἰς δακτύλιον.
Ὁ χοῦς φέρει χοῦν (καὶ τίς ἐντεῦθεν τύφος

Τῷ Σεναχηρεὶμ Μιχαὴλ Μονομάχῳ;),
Ὁ Σεναχηρεὶμ Μιχαὴλ τὴν σφενδόνην,
Ἡ σφενδόνη κοσμεῖ δὲ τὸν Μονομάχον.
Ὁ μονομάχος οὐκ ἐπαινῶν τὸν Γύγην
Ἄτυφός ἐστι τῇ στροφῇ τῆς σφενδόνης.
Χρυσῆ κόνις θέλγουσα τοὺς ἁπλουστέρους
Τῷ Σεναχηρεὶμ σωφρονίσει τὸν βίον.
760
Σός εἰμι καὶ πρὸς ἄλλον αὐτίκα ῥέω·

Καὶ γὰρ ὅλως μόνιμον οὐδὲν ἐν βίῳ.
Καθάπερ οὐδ' ἀκρίδες, ἀλλ' οὐδὲ χλόη,

Τὰ σεμνὰ καὶ τρέφοντα τοὺς ἰσαγγέλους·
Μᾶλλον δὲ τοῖς αἵμασι τοῖς ἐξ αὐχένος
Αὐτὸς σεαυτὸν καὶ τὸ πᾶν γένος τρέφεις.
Εἰς δακτύλιον.
Ὁ χοῦς φέρει χοῦν (καὶ τίς ἐντεῦθεν τύφος

Τῷ Σεναχηρεὶμ Μιχαὴλ Μονομάχῳ;),
Ὁ Σεναχηρεὶμ Μιχαὴλ τὴν σφενδόνην,
Ἡ σφενδόνη κοσμεῖ δὲ τὸν Μονομάχον.
Ὁ μονομάχος οὐκ ἐπαινῶν τὸν Γύγην
Ἄτυφός ἐστι τῇ στροφῇ τῆς σφενδόνης.
Χρυσῆ κόνις θέλγουσα τοὺς ἁπλουστέρους
Τῷ Σεναχηρεὶμ σωφρονίσει τὸν βίον.
Σός εἰμι καὶ πρὸς ἄλλον αὐτίκα ῥέω·
Καὶ γὰρ ὅλως μόνιμον οὐδὲν ἐν βίῳ.
Ὁρῶντι νεκρὸν τὸν χρυσὸν τῆς σφενδόνης
Πρὸ τῆς τελευτῆς ὠχριᾶν ἔπεισί μοι.
Καὶ ζωγραφῶ τὸ σχῆμα χειρὶ δευτέρᾳ·

Τάχα δὲ καὶ τρὶς ἐγχέω μου τὰς χρόας,
Ὡς ἂν καθαρὸν ὀργανώσω τὸν τύπον.
Εἰ δ' οὖν, ἀποστὰς τοῦ κενοὺς τύπους γράφειν
Οἴσω τὸ λυποῦν καὶ φθερῶ τὰς ἐμφάσεις
Ὡς εἰς τραχυνθὲν ἐγγραφείσας πυκτίον.
Ἄριστε πανσέβαστε, συγγίνωσκέ μοι·
Καὶ γὰρ τὸ θαῤῥεῖν ἀπὸ τοῦ στέργειν φέρω.
Εἰς τὸν τελώνην καὶ τὸν Φαρισαῖον.
Ἂν οἶδεν ὑψοῦν μετριάζων ὁ τρόπος,

761
Καὶ τῦφος ἡμᾶς εὐχερῶς ἀνατρέπειν,

Ἐκ τοῦ τελώνου καὶ Φαρισαίου βλέπω.
Εἰς τὴν ἐξορίαν τοῦ Ἁβραάμ.
Ἐξῆλθεν Ἀδὰμ τῆς Ἐδὲμ καὶ δακρύει·

Τί, τέκνον Ἀδὰμ, εἰ φρονηθὲν ἐκλάπης,
Πολλῶν ἀγαθῶν ἐκπεσὸν μὴ δακρύεις;
Μανουήλ Φίλης. Rerum Nat., Carmina inedita Poem 43, l. 62
οὓς ἀναγεννᾷς διὰ τοῦ βαπτίσματος,

καὶ κλῆρον αὐτοῖς ὡς φιλόστοργος νέμεις
χύδην χωρηγῶν τὰς χρυσᾶς ὄντως δόσεις·
τὸ γὰρ μένον γόνιμον εὐθὺς εἰργάσω,
στεῖρον τὸ ῥευστὸν ἀγαθῇ δείξας τύχῃ.
ἀλλ', ὧ νόμοι, σκιρτᾶτε καὶ τέρπεσθέ μοι,
ὅσους ὁ πανσέβαστος ὀρφανοτρόφος,
τῶν βασιλικῶν χρημάτων ὁ ταμίας,
τηρεῖ καθαρῶς εὐγενίζων τὰς πόλεις·
ποῦ γάρ ἐστι κλὼψ καὶ σφαγεὺς ὁδοστάτης;
ποῦ τῦφος ἀργὸς καὶ θυμὸς μάτην ζέων;
ποῦ χρηματιστὴς ἁρπαγῆς φλόγα πνέων;
ποῦ συκοφαντῶν εὐτρεπεῖς παραστάσεις;
ποῦ χῆρα δακρύουσα; ποῦ κλαίων πένης;
ποῦ κερματιστὴς ἐν ζυγοῖς κρυψιρρόποις;
ποῦ κέρδος αἰσχρὸν εἰς βαλάντιον φόνου;
ταύτας ἀνεῖλε τὰς νομὰς τῶν τραυμάτων
Τρύφων ὁ πανσέβαστος ὀρφανοτρόφος·
ἐχρῆν γὰρ αὐτὸν τῆς ψυχῆς τῇ λαμπάδι
τῶν οὐ θεμιτῶν ἐκδιῶξαι τὸν ζόφον,
καὶ φῶς ἐνεγκεῖν εἰς τὸ πῦρ τῆς ἑσπέρας,
Flavius Justinianus Imperator Theol., Contra monophysitas

Sec. 66, l. 4
Τοῦ αὐτοῦ ἐν τῶι περὶ σαρκώσεως λόγωι· ὢ καινὴ κτίσις, μῖξις

762
θεσπεσία, θεὸς καὶ σὰρξ μίαν

καὶ τὴν αὐτὴν ἀπετέλεσαν φύσιν.
Τοῦ αὐτοῦ πρὸς Πέτρον· φύσει μὲν θεὸν καὶ φύσει ἄνθρωπον τὸν κύριον
λέγομεν, μιᾶι δὲ καὶ
συγκράτωι τῆι φύσει σαρκικῆι τε καὶ θεικῆι.
Πρὸς δὲ τούτοις καὶ αὐτὸν Πολέμωνα τὸν μαθητὴν Ἀπολιναρίου
παραθήσωμεν λέγοντα σαφῶς
τίνος ἐστὶν ὁ τῆς συνθέτου φύσεως ἀναπλασμὸς καὶ τὸ μίαν λέγειν
σαρκὸς καὶ θεότητος φύσιν. ἐν
γὰρ τῶι κατὰ Τιμοθέου τοῦ συμμαθητοῦ αὐτοῦ λόγωι λέγει τάδε
Οὐδὲν δὲ χεῖρον ἐννοῆσαι κἀκεῖνο. θεὸν γὰρ λέγοντες καὶ ἄνθρωπον τὸν
αὐτὸν οὐκ αἰσχύ-
νονται μίαν φύσιν τοῦ λόγου σεσαρκωμένην καθάπερ μίαν σύνθετον
ὁμολογοῦντες. εἰ γὰρ
θεὸς τέλειος καὶ ἄνθρωπος τέλειος ὁ αὐτός, δύο φύσεις ἄρα ὁ αὐτός,
καθάπερ ἡ τῶν Καππα-
δοκῶν εἰσηγεῖται καινοτομία καὶ Ἀθανασίου ἡ οἴησις καὶ τῶν ἐν Ἰταλίαι
ὁ τῦφος. καὶ σχη-
ματίζονται μὲν οἱ δῆθεν ἡμέτεροι φρονεῖν τὰ τοῦ ἁγίου πατρὸς ἡμῶν
Ἀπολιναρίου, κηρύττουσι
δὲ καθάπερ οἱ Γρηγόριοι τὴν τῶν φύσεων δυάδα, οὐδενός, ὡς ἔοικεν,
ἐρασθέντες ἢ μόνης τῆς ἐν
τῶι βίωι τούτωι φθαρτῆς δόξης τῆι πρὸς ἱερωσύνην ἐλπίδι δελεασθέντες.
τί οὖν αὐτοῖς καὶ
ἡμῖν; τί δὲ συμβαίνειν πειρῶνται τῆι ἀξιαγάστωι φωνῆι; τί δὲ
Ἀπολιναρίωι τῶι θείωι μαθητιᾶν
σχηματίζονται; ταύτην γὰρ ἐπ' ἀναιρέσει τῆς τῶν φύσεων δυάδος τὴν
φωνὴν μόνος ἡμῖν οὗτος
ἀπεκύησεν.
Ἐκ τῶν εἰρημένων τοίνυν σαφὲς καθέστηκεν ὡς οἱ μίαν φύσιν τοῦ θεοῦ
λόγου σεσαρκωμένην
καθάπερ σύνθετον λαμβάνοντες τῆι Ἀπολιναρίου κατακολουθοῦσιν
πλάνηι. ὁ γὰρ ἐν ἁγίοις
Κύριλλος, καθ' ἃ καὶ ἀνωτέρω εἰρήκαμεν, τὸ μίαν φύσιν τοῦ λόγου
σεσαρκωμένην οὐκ ἄλλως εἰ
μὴ ἐπὶ τῶν δύο φύσεων εἶπεν, ὅθεν ἐπάγει· δύο τὰς φύσεις εἶναι φαμέν.
καθάπερ γὰρ καὶ
Basilius Scr. Eccl., Sermones xli

P.376, l. 20
Ὅσῳ γὰρ τὴν φύσιν ἀθάνατος ἡ ψυχὴ, τοσούτῳ

763
πλέον διὰ τὴν γνώμην ὑπεύθυνος, πρόθεσιν ἔχουσα

μητέρα πταισμάτων, αὐτεξουσίῳ τρόπῳ προσαπο-
χρωμένη, καὶ τὴν τῆς ἐλευθερίας τιμὴν ἀφορμὴν
ἁμαρτίας ἐργαζομένη. Πολλὰ μὲν οὖν τὴν ψυχὴν
ἔχουσαν περιστοιχίζεται πάθη· ὑπερηφανία
δὲ νοσημάτων ἀκρόπολις, Θεῷ πολεμοῦσα, καὶ
τὰ τῆς φύσεως ἀγνοοῦσα, τὰ διαβόλου νοσοῦσα.
Δι' ὧν ὁ τῆς ἀρετῆς ἀνόνητος δρόμος, κἂν ὅλος
ἐν μέσῳ τὰς ἀρετὰς παραστήσῃς, ἔσβεσεν αὐτῶν τὰς
λαμπάδας παρακύψας ὁ τῦφος. Οὐδὲν ὄφελος νη-
στείας, ὑπερηφανίας συνεζευγμένης. Περιττὴ παρ-
θενία, τῷ πάθει τῆς ὑπερηφανίας μολυνομένη. Δι-
καιοσύνην Θεὸς ἀποστρέφεται τῷ τύφῳ δουλεύου-
σαν· εὐποιίαν μισεῖ τῷ τῆς ψυχῆς ὄγκῳ φλεγμαί-
νουσαν. Ὢ παραδόξου κακοῦ τὴν τῶν ἀγαθῶν κτῆ-
σιν μολύναντος! ὦ νόσημα τῆς οὐρανίου φιλανθρω-
πίας ἀλλότριον!
θανάτου ψῆφον κατὰ πάντων ἐκφωνῶν. Οὐκ εἰμὶ

ὥσπερ οἱ λοιποί. Ὢ γλώττης τυραννικῆς! ἑαυτὸν
μὲν τοὺς ἅπαντας εἶναι, μέρος δέ τι καὶ ὑπόλοιπον
τοὺς πάντας νενόμικεν. Εὐχαριστῶ σοι, ὅτι οὐκ εἰμὶ
ὥσπερ οἱ λοιποί. Ὀνειδίζων τὸν Θεὸν εἰσελήλυθεν.
Οὐκ ἔχεις δίκαιον ἕτερον ἐπὶ γῆς. Ἐγὼ μόνος σοι
τῆς ἀρετῆς θησαυρός. Ἔρημος ἂν εἴη δικαιοσύνης
ἡ γῆ, εἰ μὴ ταύτην ἐπάτουν ἐγώ. Οὐκ εἰμὶ ὥσπερ
οἱ λοιποὶ, οὐδὲ ὡς οὗτος ὁ τελώνης. Εἰσεῦρεν
ὕλην καὶ τὸν παρόντα τὸ πάθος. Οὐδὲ τὸν συνερχό-
μενον ἀφῆκε τῦφος κατηγορίας ἐλεύθερον. Ὁ Φαρι-
σαῖος κριτὴς ἀνθ' ἱκέτου παραγενόμενος, ὡς τῷ Θεῷ
συνδικάζων τοῦ τελώνου καταφαίνεται· Ὃς τάχα μου
τὴν εὐχαριστίαν μολύνει παρών· ὃν οὐκ ἐβουλόμην
ὁρᾷν, ἵνα μνησθῶ. Νηστεύω δὶς τοῦ σαββάτου·
ὡς κουφίζων ἀναλωμάτων τὴν κτῆσιν. Ἀποδεκατῶ
πάντα τὰ ὑπάρχοντά μου· ὡς χρεώστην τὸν
Θεὸν ὑπομιμνήσκει περὶ τοῦ χρέους. Νενίκηκα τοῖς
ἔργοις τὰ διὰ Μωϋσέως προστάγματα ὑπερηκόντισα
τὸν νόμον τοῖς κατορθώμασι· τοῖς ἐμοῖς ἀναθήμασι
τὸ ἱερὸν πλουσιώτερον.
764
τὸν Θεὸν διαλέγεται. Οὕτως τῆς Δαυῒδ λύρας ψαλ-

λούσης ἐπήκουες· Καρδίαν συντετριμμένην καὶ
τεταπεινωμένην ὁ Θεὸς οὐκ ἐξουδενώσει. Οὕτως
ὁ σὸς παιδευτὴς Μωϋσῆς πρὸς τὸν Θεὸν διελέγετο,
Τίς εἰμι, λέγων, ὅτι πορεύσομαι πρὸς Φαραῶ;
Φύγωμεν, ἀγαπητοὶ, πάθος δικαίου, καὶ Φαρι-
σαῖος δικαιοσύνης ἐκβέβληται. Φύγωμεν ὑπερ-
ηφάνειαν, ὑφ' ἧς καὶ διάβολος πέπτωκεν. Εἶδον τὸν
Σατανᾶν ὡς ἀστραπὴν πεσόντα. Τὴν ἀστρα-
πὴν τῆς φύσεως τοῦ τρόπου τὸ πάθος κατέσβεσε.
Τῦφος δὲ κακίστην βρῶσιν (d) εἰργάσατο. Οὕτως
ὁ μακάριος Παῦλος, ἵνα μὴ τυφωθεὶς εἰς κρίσιν
ἐμπέσῃ τοῦ διαβόλου, Ἐδόθη μοι σκόλοψ, φησὶν,
ἄγγελος Σατᾶν, καὶ τὰ λοιπά. Ἀκούσωμεν τοῦ
Δεσπότου βοῶντος· Μακάριοι οἱ πτωχοὶ τῷ πνεύ-
ματι, ὅτι αὐτῶν ἐστιν ἡ βασιλεία τῶν οὐρανῶν. Αὐτῷ ἡ δόξα, καὶ τὸ
κράτος, εἰς τοὺς αἰῶνας τῶν
αἰώνων. Ἀμήν.
Basilius Scr. Eccl., Homilia in passionem domini Vol. 28, p.1056, l. 48
σθέντας ὁ πλάστης, ξύλον ἀντιφάρμακον ξύλου τῇ

φύσει χαρίζεται, καὶ πάθος οἰκονομίας εἰσήνεγκε
πάθους ἀλεξιφάρμακον καὶ θανάτῳ κρατοῦντι θάνα-
τον ἀνθοπλίσας κατηγωνίσατο· καὶ πάλιν ἐλεύθερος
ὁ ἄνθρωπος, οἷς ἐδέθη πρὸς θάνατον, τούτοις τὴν
ἀθανασίαν εὑράμενος· δι' ὧν γὰρ κατεκρίνετο,
διὰ τούτων ἐλύετο.
Ὢ θείας ἀληθῶς σοφίας, καὶ μηχανῆς οὐρανίου!
Σταυρὸς ἐπήγνυτο, καὶ εἰδωλολατρεία κατεστρέφετο·
σταυρὸς ἐγείρετο, καὶ διαβολικὴ δυναστεία κατεδι-
κάζετο· σταυρὸς ἐπήγνυτο, καὶ Ἰουδαίων ὁ τύφος
πρὸς πτῶσιν μεθίστατο· ἵνα μάθῃς, ὅτι μὴ ξύλον
ἁπλῶς τῶν τοσούτων θαυμάτων παραίτιον, ἀλλ' ὁ τῷ
ξύλῳ πρὸς τὴν νίκην χρησάμενος. Οὐ γὰρ καθ' ἑαυτὸ
765
τὸ πάθος σωτήριον, ἀλλ' ὁ διὰ πάθους οἰκονομεῖν τὴν

σωτηρίαν βουλόμενος. Σοὶ μὲν γὰρ γίνεται θανάτου
λύσις ὁ θάνατος, ἀλλ' ἤμειψε τῶν πραγμάτων τὴν
φύσιν ὁ τῇ φύσει τοὺς ὅρους πηξάμενος. Σταυρὸς, καὶ
πάθος, καὶ λόγχη, καὶ ἧλοι, καὶ θάνατος, ταῦτα
ζωῆς ἀθανάτου γίνεται σπάργανα· τούτοις ὁ δεύ-
τερος ἄνθρωπος εἰς ζωὴν ἀπετέχθη.
Cyrillus Biogr., Vita Joannis Hesychastae P.202, l. 6
τῶν γεγεννηκότων Χριστιανικῶς ἀνήγετο σὺν τοῖς ἑαυτοῦ ἀδελφοῖς,

χρόνου δὲ τινὸς διελθόντος καὶ τῶν γονέων ἐν Χριστῶι τελειωθέντων
καὶ τῆς γονικῆς οὐσίας διανεμηθείσης ὁ θεοφόρος οὗτος ἀνὴρ τῶι
θεῶι ἑαυτὸν ἀφιέρωσεν καὶ οἰκοδομήσας ἐν αὐτῆι τῆι Νικοπόλει
ἐκκλησίαν τῆι πανυμνήτωι θεοτόκωι καὶ ἀειπαρθένωι Μαρίαι ἀπε-
τάξατο τοῖς τοῦ βίου πράγμασιν τῶι ὀκτωκαιδεκάτωι τῆς ἑαυτοῦ
ἡλικίας χρόνωι καὶ προσλαβόμενος δέκα ἀδελφοὺς θέλοντας σωθῆναι
κοινόβιον αὐτόθι συνεστήσατο. ἐν παντὶ δὲ τῶι τῆς ἑαυτοῦ νεότητος
χρόνωι πολλὴν ἐτίθετο σπουδὴν γαστρός τε κρατεῖν καὶ τύφου περι-
φρονεῖν, γινώσκων ὅτι ὁ μὲν τῆς γαστρὸς κόρος οὔτε ἀγρυπνεῖν
οἶδεν οὔτε σωφρονεῖν καὶ ὁ τῦφος ἠρεμεῖν οὐκ ἀνέχεται, ἡ δὲ ἄσκησις
ἄνευ γρηγορήσεως καὶ ἁγνείας καὶ ταπεινοφροσύνης κατορθωθῆναι
οὐ δύναται. οὕτως αὐτὸς μὲν ἐν νεαζούσηι ἡλικίαι ἠγωνίζετο καὶ
τὸν νοῦν ἀμετεώριστον φυλάττειν καὶ τὸν λόγον ἀκατάγνωστον ἠρτυ-
μένον τῶι θείωι ἅλατι, τοὺς δὲ ὑπ' αὐτὸν λόγωι καὶ ἔργωι πρὸς τὴν
πολιτείαν τῆς ἀσκήσεως μετερύθμιζεν, μήτε καταφορτίζων αὐτοὺς
τῶι τοῦ κανόνος ζυγῶι νεοπαγεῖς ὄντας μήτε μὴν ἀπόνους αὐτοὺς
μένειν συγχωρῶν καὶ ἀγυμνάστους, ἀλλὰ κατὰ βραχὺ ἄγων αὐτοὺς
καὶ θείοις ἀρδεύων νάμασιν καρποφορεῖν ἀξίως τῆς κλήσεως πα-
ρεσκεύαζεν.
Cyrillus Biogr., Vita Joannis Hesychastae P.212, l. 22
βαρβάρους ἀμυνόμενον τὸν λέοντα ἐθεάσατο, τὰς εὐχαριστηρίους

ὠιδὰς ἀνέπεμπεν τῶι θεῶι τῶι μὴ ἀφιέντι τὴν ῥάβδον τῶν ἁμαρ-
τωλῶν ἐπὶ τὸν κλῆρον τῶν δικαίων.
Ὁ μὲν οὖν μακαρίτης πατὴρ ἡμῶν Σάβας ἐλθὼν ἀπὸ Νικοπόλεως
καὶ τὴν Νέαν συστησάμενος λαύραν καὶ εἰς τὴν τοῦ Σπηλαίου οἰκοδο-
μὴν ἐλθών, ὡς ἐν τῶι δευτέρωι εἴρηται λόγωι, καὶ ὑπόμνησιν λαβὼν
τῆς πρὸς αὐτόν ποτε γενομένης ὀπτασίας περὶ τοῦ ὁσίου Ἰωάννου
ἀπῆλθεν πρὸς αὐτὸν εἰς τὸν Ῥουβᾶν καὶ λέγει αὐτῶι· ἰδοὺ ἐφύλαξέν
766
σε ὁ θεὸς ἐκ τῆς τῶν βαρβάρων ἐπιδρομῆς καὶ ἐπληροφόρησέν σε

αἰσθητόν σοι φύλακα ἀποστείλας· ἀλλὰ ἀνάστα, καὶ σὺ νῦν ποίησον
τὸ ἀνθρώπινον καὶ φύγε ὥσπερ οἱ πατέρες, ἵνα μὴ λογισθῆι σοι τῦφος.
καὶ πολλαῖς ἑτέραις πρὸς αὐτὸν χρησάμενος παραινέσεσιν ἀνήγαγεν
αὐτὸν εἰς τὴν Μεγίστην λαύραν ἐπὶ τῆς δευτέρας ἰνδικτιόνος καὶ
καθεῖρξεν αὐτὸν εἰς κελλίον πεντηκοστὸν ἕκτον χρόνον τῆς ἑαυτοῦ
ἡλικίας ἄγοντα μηδενὸς ἑτέρου τῆς συνοδίας γινώσκοντος ὅτι ἐπίσκο-
πός ἐστιν. χρόνου δὲ συχνοῦ διελθόντος ὠικονόμησεν ὁ θεὸς φανερω-
θῆναι τὸν κεκρυμμένον Ἰωάννου θησαυρὸν τρόπωι τοιῶιδε. ἀνήρ
τις ἐκ μὲν τῆς Ἀσιανῶν ὁρμώμενος χώρας, Αἰθέριος δὲ καλούμενος,
τῆι ἀρχιερωσύνηι τετιμημένος καὶ ταύτης ἀξίως πολιτευόμενος,
ἐλθὼν εἰς Ἱεροσόλυμα καὶ τοὺς σεβασμίους προσκυνήσας τόπους
σὺν τῶι ζωοποιῶι τοῦ Σταυροῦ ξύλωι καὶ πολλὰ χρήματα διανείμας
θάρσος διδοὺς καὶ μικρὸν ὡς δειλοῖς αἰνιττόμενος

ἐβόα λέγων· «Θαρσεῖτε· ἐγὼ μόνος τὸν κόσμον νενίκηκα,
ἐγὼ τοὺς λύκους ἐσκόρπισα· μετ' ἐμοῦ ἦν οὐδείς, μόνος ἤμην ὁ ὤν,
ὁ μόνος γινώσκων τὰ ἐγκάρδια.
Ἄπιτε οὖν εἰς πάντα τὰ ἔθνη·
μετανοίας τὸν σπόρον ἐμβαλόντες τῇ γῇ
διδασκαλίαις ἀρδεύσατε.
Βλέπε μοι, Πέτρε, πῶς ἐκπαιδεύεις·
ἐννοῶν σου τὸ πταῖσμα συμπάθει πᾶσι
μὴ αὐστηρός, δι' ἐκείνην τὴν κόρην τὴν σείσασάν σε·
ἐάν σοι τῦφος εἰσπέσῃ, τῆς φωνῆς τοῦ ἀλέκτορος ἄκουσον
καὶ τῶν δακρύων μνημόνευε ὧν ἐγώ σε τοῖς ῥείθροις ἀπέπλυνα
ὁ μόνος γινώσκων τὰ ἐγκάρδια.
Πέτρε, φιλεῖς με; Ποίει ἃ λέγω·
ποίμαινέ μου τὴν ποίμνην καὶ φίλει οὓς φιλῶ,
συμπάσχων τοῖς ἁμαρτάνουσιν
μνησθείς μου τῆς πρὸς σὲ εὐσπλαγχνίας,
ὅτι τρὶς ἀρνησάμενόν σε ἐδεξάμην·
ἔχεις λῃστὴν θυρωρὸν παραδείσου θαρρύνοντά σε,
ἐκείνῳ πέμπε οὓς θέλεις· δι' ὑμῶν πρὸς ἐμὲ ἀναστρέφει Ἀδὰμ
βοῶν· ‘Ὁ πλάστης παρέσχε μοι τὸν λῃστὴν πυλωρὸν καὶ κλειδοῦχον
Κηφᾶν,
Maximus Confessor Theol., Quaestiones ad Thalassium Sec. 64, l. 551

767
πρὸς δὲ καὶ τὴν φυσικὴν τῶν εὐσεβῶν νοημάτων τῆς

καρδίας ἀποξηραίνουσα πηγὴν ἐγκατάλειψις ἐπαγομένη δι-
καίως αὐτοῖς, ὡς πλήσασι τὰς χεῖρας αἵματος ἀθῴου καὶ
τῷ ψεύδει προδεδωκόσι τὴν ἀλήθειαν καὶ ἐπὶ σωτηρίᾳ τοῦ
γένους τῶν ἀνθρώπων ἀτρέπτως ἐν εἴδει τῷ καθ' ἡμᾶς
παραγενόμενον τὸν τοῦ θεοῦ λόγον ἀπαρνησαμένοις καὶ
διὰ τοῦτο παραδοθεῖσι τῇ αὐτονομίᾳ τῆς πλάνης, ἐν ᾗ
καθ' οἱονδήποτε τρόπον οὐκ ἔστιν εὑρεῖν εὐσεβείᾳ καὶ φό-
βῳ θεοῦ κατικμασμένην διάθεσιν, ἀλλὰ ξηρὰν καὶ ἄνι-
κμον γνώμην καὶ παντὶ μοχθηρῷ πάθει πεποιωμένην, ἣν
χαρακτηρίζειν οἶδεν μόνος ὁ τῦφος, πάθος ἐπάρατον
ὑπάρχον καὶ ἐκ δύο κακῶν κατὰ σύνθεσιν συνιστάμενον,
ὑπερηφανίας καὶ κενοδοξίας· ὧν ἡ μὲν ὑπερηφανία τὴν
αἰτίαν ἀρνεῖται τῆς ἀρετῆς καὶ τῆς φύσεως, ἡ δὲ κενοδοξία
τὴν τε φύσιν καὶ αὐτὴν νόθον τὴν ἀρετὴν καθίστησιν.
Οὐδὲν γὰρ τῷ ὑπερηφάνῳ κατὰ θεὸν διαπράττεται, καὶ
οὐδὲν τῷ κενοδόξῳ κατὰ φύσιν προέρχεται. Τούτων μίξις
ὁ τῦφος καθέστηκεν· πρὸς μὲν τὸν θεὸν ἔχων τὴν κατα-
φρόνησιν, καθ' ἣν πέφυκε βλασφήμως διαβάλλειν τὴν πρό-
νοιαν, πρὸς δὲ τὴν φύσιν κεκτημένος τὴν ἀλλοτρίωσιν,
καθ' ἣν πάντα τὰ τῆς φύσεως παρὰ τὴν φύσιν
Maximus Confessor Theol., Quaestiones ad Thalassium

Sec. 64, l. 558
καθ' οἱονδήποτε τρόπον οὐκ ἔστιν εὑρεῖν εὐσεβείᾳ καὶ φό-

βῳ θεοῦ κατικμασμένην διάθεσιν, ἀλλὰ ξηρὰν καὶ ἄνι-
κμον γνώμην καὶ παντὶ μοχθηρῷ πάθει πεποιωμένην, ἣν
χαρακτηρίζειν οἶδεν μόνος ὁ τῦφος, πάθος ἐπάρατον
ὑπάρχον καὶ ἐκ δύο κακῶν κατὰ σύνθεσιν συνιστάμενον,
ὑπερηφανίας καὶ κενοδοξίας· ὧν ἡ μὲν ὑπερηφανία τὴν
αἰτίαν ἀρνεῖται τῆς ἀρετῆς καὶ τῆς φύσεως, ἡ δὲ κενοδοξία
τὴν τε φύσιν καὶ αὐτὴν νόθον τὴν ἀρετὴν καθίστησιν.
Οὐδὲν γὰρ τῷ ὑπερηφάνῳ κατὰ θεὸν διαπράττεται, καὶ
οὐδὲν τῷ κενοδόξῳ κατὰ φύσιν προέρχεται. Τούτων μίξις
ὁ τῦφος καθέστηκεν· πρὸς μὲν τὸν θεὸν ἔχων τὴν κατα-
φρόνησιν, καθ' ἣν πέφυκε βλασφήμως διαβάλλειν τὴν πρό-
νοιαν, πρὸς δὲ τὴν φύσιν κεκτημένος τὴν ἀλλοτρίωσιν,
καθ' ἣν πάντα τὰ τῆς φύσεως παρὰ τὴν φύσιν μεταχειρίζε-
ται, τῷ κατὰ παράχρησιν τρόπῳ τὴν τῆς φύσεως παρα-
768

Sec. 64, l. 584
θεοῦ καὶ γένους ἀγχιστείαν ὅσον ψυχὴ τὸν αὐτὸν ταῖς

λοιπαῖς ἐπικομίζουσα χαρακτῆρα τῆς πίστεως καὶ τὴν πρὸς
πάντας κατὰ τὴν γνώμην περὶ τὸ καλὸν ἐνδιάθετον ταυ-
τότητα, καθ' ἣν ὁ μὲν τῆς σαρκὸς νόμος παντελῶς
ἀποσβέννυται, μόνος δὲ διὰ πνεύματος ὁ τοῦ θεοῦ λόγος
περιφανῶς διαφαίνεται, κατὰ νοῦν πάντας ἑνοποιῶν πρὸς
ἑνὸς ἐπίγνωσιν θεοῦ καὶ μίαν τὴν εἰς ἀλλήλους ἀγάπην
καὶ σύμπνοιαν, καθ' ἣν οὐδεὶς οὐδενὸς παντελῶς κεχώρισται
πνευματικῶς, κἂν ἀλλήλων σωματικῶς κατὰ τὴν θέσιν τῶν
τόπων μακρὰν διεστήκασιν.
Πνεῦμα γοῦν καύσωνός ἐστιν ὁ τῦφος, τὸ μισόθεον ὁμοῦ
καὶ μισάνθρωπον πάθος. Ἀποξηραίνει γὰρ τὴν καρδίαν
τῶν ἀπίστων, τοὺς περὶ θεότητος εὐσεβεῖς λογισμοὺς καὶ
τοὺς ὀρθοὺς περὶ φύσεως λόγους ἀπομαραίνων κατὰ τὴν
εἰκόνα τοῦ καύσωνος. Φασὶ γὰρ τοῦτον γίνεσθαι τὸν
ἄνεμον κατὰ μίξιν ἀνατολικοῦ καὶ νοτίου πνεύματος καὶ διὰ
τοῦτο ξηραίνοντα τῆς γῆς τὴν παρεσπαρμένην ἰκμάδα.
Καλεῖσθαι δέ φασιν αὐτὸν καὶ Εὐροκλύδωνα καὶ Τυφωνι-
κόν, τὸ μὲν ὡς ταραχὴν πανταχόθεν γῆς καὶ θαλάττης
ἐγείροντα, τὸ δὲ ὡς αὐχμώδους σκότους ποιητικόν, ὅπερ
πέφηνε ποιεῖν ὁ τῦφος. Ἐπάγει γὰρ μεγάλην τῇ ψυχῇ
Maximus Confessor Theol., Quaestiones ad Thalassium Sec. 64, l. 594
Πνεῦμα γοῦν καύσωνός ἐστιν ὁ τῦφος, τὸ μισόθεον ὁμοῦ

καὶ μισάνθρωπον πάθος. Ἀποξηραίνει γὰρ τὴν καρδίαν
τῶν ἀπίστων, τοὺς περὶ θεότητος εὐσεβεῖς λογισμοὺς καὶ
τοὺς ὀρθοὺς περὶ φύσεως λόγους ἀπομαραίνων κατὰ τὴν
εἰκόνα τοῦ καύσωνος. Φασὶ γὰρ τοῦτον γίνεσθαι τὸν
ἄνεμον κατὰ μίξιν ἀνατολικοῦ καὶ νοτίου πνεύματος καὶ διὰ
τοῦτο ξηραίνοντα τῆς γῆς τὴν παρεσπαρμένην ἰκμάδα.
Καλεῖσθαι δέ φασιν αὐτὸν καὶ Εὐροκλύδωνα καὶ Τυφωνι-
κόν, τὸ μὲν ὡς ταραχὴν πανταχόθεν γῆς καὶ θαλάττης
ἐγείροντα, τὸ δὲ ὡς αὐχμώδους σκότους ποιητικόν, ὅπερ
πέφηνε ποιεῖν ὁ τῦφος. Ἐπάγει γὰρ μεγάλην τῇ ψυχῇ
ταραχὴν καὶ σκότους ἀγνοίας πληροῖ τὴν διάνοιαν. Τοῦτον
ἐξήγειρεν ὁ θεὸς τοῦ τύφου τὸν καύσωνα μετὰ τὴν εἰς
Χριστὸν παροινίαν, τουτέστιν παρεχώρησεν ἐπελθεῖν τοῖς
769
Ἰουδαίοις πρόσφορον κεκτημένοις αὐτῷ τὴν διάθεσιν, ἵνα

γένηται πᾶσι κατάδηλος αὐτῶν ἡ περὶ θεὸν καὶ ἀνθρώπους
προαίρεσις· ὅθεν, ἀγνοίας ζόφῳ καταπιεσθέντες, εἰς τὴν
ἀντίθεον τῷ θεῷ μοῖραν ἑαυτοὺς ἑκουσίως ἀπέωσαν, ἄλλο
μὲν οὐδὲν τὸ σύνολον ἔχοντες πλὴν τοῦ διαπονεῖσθαι καὶ
ἀδημονεῖν ἐπί τε τῇ κατὰ τὴν πίστιν σωτηρίᾳ καὶ δόξῃ τῶν
ἐθνῶν ἐπί τε τῇ καθαιρέσει τῶν παρ' αὐτοῖς κατὰ σάρκα
Maximus Confessor Theol., Capita de caritate Book 4, sec. 59, l. 2
ΝΖʹ.
Μερικῆς γνώσεως παρὰ τοῦ Θεοῦ καταξιωθείς, μὴ ἀμέλει ἀγάπης καὶ

ἐγκρατείας· αὗται γὰρ τὸ παθητικὸν μέρος τῆς ψυχῆς ἐκκαθαίρουσαι τὴν
ἐπὶ τὴν γνῶσιν ὁδὸν ἀεί σοι εὐτρεπίζουσιν.
ΝΘʹ.
Ἐπειδὴ ἡ γνῶσις φυσιοῖ, ἡ δὲ ἀγάπη οἰκοδομεῖ, σύζευξον τῇ γνώσει

τὴν ἀγάπην καὶ ἔσῃ ἄτυφος καὶ πνευματικὸς οἰκοδόμος καὶ σεαυτὸν
οἰκο-
δομῶν καὶ πάντας τοὺς ἐγγίζοντάς σοι.
Ιωάννης Δαμασκηνός. De haeresibus Sec. 80, l. 71
εἰσόδου τοῦ πνεύματος. Καὶ ταύτην εἶναι τὴν ἀληθινὴν χριστιανῶν

κοινωνίαν· οὐδὲ γὰρ ἐν τῷ βαπτίσματι τῆς ἐκκλησίας ἢ ταῖς τῶν κλη-
ρικῶν χειροτονίαις ἁγίου πνεύματος πάντως μεταλαμβάνειν τοὺς βαπτι-
ζομένους, εἰ μὴ ταῖς αὐτῶν προσευχαῖς φιλοπονώτερον κοινωνήσειεν, καὶ
λαβεῖν ἄν τινα καὶ δίχα τοῦ βαπτίσματος ἁγίου πνεύματος κοινωνίαν,

εἰ παραμένειν αὐτοῖς ἐθελήσειε καὶ τοῖς ἐκείνων μαθητεύεσθαι δόγμα-
σιν, ὡς καὶ πρεσβυτέρων τινῶν εἰπόντων αὐτοῖς, ὅτι ἐν πίστει τὸ
πνεῦμα τὸ ἅγιον ὁμολογοῦμεν ἔχειν καὶ οὐκ αἰσθήσει, ἐπαγγείλασθαι
καὶ αὐτοῖς διὰ τῆς σὺν αὐτοῖς προσευχῆς μεταδοθήσεσθαι τῆς αἰσθή-
σεως τοῦ πνεύματος. Τοσοῦτος δέ ἐστιν αὐτῶν τῆς ἀλαζονείας ὁ
τῦφος, ὡς τοὺς μετασχόντας παρ' αὐτοῖς δῆθεν τῆς τοῦ πνεύματος αἰσθή-
σεως μακαρίζεσθαι ὑπ' αὐτῶν ὡς τελείους καὶ πάσης ἁμαρτίας
770
ἐλευθέρους
καὶ κρείττονας καὶ περιέπειν καὶ σέβεσθαι ὡς μὴ ὑποκειμένους ἔτι κινδύ-
νοις ἁμαρτίας, ἀλλὰ λοιπὸν ἄνεσιν καὶ βρωμάτων ἄδειαν καὶ πᾶσαν
ὑπάρχειν αὐτοῖς δορυφορίαν καὶ τιμὴν καὶ τρυφήν, ὧν πολλοὶ καὶ
μετὰ τὴν τοιαύτην παρ' αὐτοῖς μαρτυρίαν τῆς τελειότητος εἰς τοὺς
ἐκτὸς ὄντας οὔτε χριστιανοὺς προσαγορεύειν ἀξιοῦσιν· αἰσχρουργίαις
διαφόροις καὶ χρημάτων κλοπαῖς καὶ πορνείαις περιπεσόντες ὤφθησαν.
Πολλὰ δὲ καὶ ἕτερα πρὸς τοῖς εἰρημένοις τερατεύονται, ὡς καὶ γάμους
ἐνθέσμους ἀδιαφορώτατα διαλύειν αὐτοὺς καὶ τοὺς τῶν γάμων ἀφισταμέ-
νους ὡς ἀσκητὰς προσλαμβάνεσθαι καὶ μακαρίζειν, καὶ πατέρας καὶ

43
θέως γὰρ εἰσελθὼν οὐκ εἶπεν· Ὦ παράνομε! ὦ βέ-

βηλε! ὦ μοιχέ! ὦ ἀνδροφόνε! Οὐ γυμνὸν τὸν ἔλεγχον
ἔχων, οὐδὲ χωρὶς προσωπείου τὴν παῤῥησίαν, ἀλλὰ
τὸ σιδήριον ἐγκεκρυμμένον. Καὶ λέγει· Δίκην ἔχω,
ὁ βασιλεύς. Ὁ δέ· Εἰπὲ τὴν δίκην. Ἄνθρωπός τις
ἦν πλούσιος, καὶ εἶχε ποίμνια καὶ βουκόλια πολλά·
ἄνθρωπος δέ τις ἦν πένης, ὃς οὐκ εἶχεν εἰ μὴ μίαν
ἀμνάδα, ἥτις ἀπὸ τῆς τραπέζης αὐτοῦ ἤσθιε, καὶ
ἀπὸ τοῦ ποτηρίου ἔπινεν, καὶ ἐν τῷ κόλπῳ αὐτοῦ
ἐκάθευδεν. Ὁρᾷς τὴν πενίαν φιλοστοργίας ὑπόθεσιν
ἔχουσαν· ἐπὶ γὰρ τῶν πλουτούντων πολὺς ὁ τύφος,
ἐπὶ δὲ τῶν πενήτων ἡ γυνὴ ὑπηρέτις γίνεται, καὶ
διάκονος, καὶ τίκτει παιδίον, καὶ γίνεται αὐτῷ μή-
τηρ καὶ τροφός. Ἐπὶ δὲ τῶν πλουτούντων οὐχ οὕτως·
ἀλλὰ τίκτει παιδίον, καὶ δίδωσιν αὐτὸ ἔξω· καὶ τὴν
φιλοστοργίαν διατέμνει ὁ τύφος. Τίκτει ἡ μήτηρ,
καὶ οὐ γίνεται τροφός. Αἰσχύνεται γενέσθαι τροφὸς
ἡ γενομένη μήτηρ· ὁ δὲ Κύριος οὐχ οὕτως. Καὶ γὰρ
καὶ ἐγέννησεν ἡμᾶς, καὶ αὐτὸς τροφεὺς ἡμῶν ἐγέ-
νετο. Διὰ τοῦτο καὶ ἀντὶ βρώματος τὴν ἰδίαν αὐτοῦ
σάρκα ἡμᾶς ἔθρεψεν, καὶ ἀντὶ πόματος τὸ ἴδιον
Ιωάννης Δαμασκηνός. De virtutibus et vitiis (fra.) [Sp.]

771
Vol. 95, p.88, l. 26
πάθη ταῦτα, λήθη, ῥᾳθυμία, καὶ ἄγνοια· ὑφ' ὧν

δηλαδὴ τῶν παθῶν τούτων ὁ ὀφθαλμὸς τῆς ψυχῆς,
ἤτοι ὁ νοῦς, σκοτιζόμενος, κυριεύεται ὑπὸ πάντων
τῶν παθῶν, ἅτινά εἰσι ταῦτα, ἀσέβεια, κακοδοξία,
ἤγουν πᾶσα αἵρεσις, βλασφημία, θυμὸς, ὀργὴ, πι-
κρία, ὀξυχολία, μισανθρωπία, μνησικακία, κατα-
λαλία, κατάκρισις, λύπη ἄλογος, φόβος, δειλία, ἔρις,
ζῆλος, φθόνος, κενοδοξία, ὑπερηφανία, ὑπόκρισις,
ψεῦδος, ἀπιστία, πλεονεξία, φιλοϋλία, προσπάθεια,
σχέσις γηΐνων, ἀκηδία, μικροψυχία, ἀχαριστία, γογ-
γυσμὸς, τύφος, οἴησις, σοβαρότης, ἀλαζονεία, φιλ-
αρχία, ἀνθρωπαρέσκεια, δολιότης, ἀναίδεια, ἀναι-
σθησία, κολακεία, ὑπουλότης, εἰρωνεία, διψυχία,
αἱ συγκαταθέσεις τῶν ἁμαρτημάτων ἐκ τοῦ παθη-
τικοῦ μέρους, καὶ ἡ συνεχὴς τούτων μελέτη, πλάνη
λογισμῶν, φιλαυτία ἡ τῶν κακῶν γεννήτρια, καὶ ἡ
ῥίζα πάντων τῶν κακῶν φιλαργυρία, κακοήθειά τε
καὶ πονηρία.
Ιωάννης Δαμασκηνός. Commentarii in epistulas Pauli [Dub.]

Vol. 95, p.705, l. 16
»Εἴ τις οὐ φιλεῖ τὸν Κύριον Ἰησοῦν Χριστὸν, ἤτω

ἀνάθεμα.»
Δι' ἑνὸς τούτου ῥήματος πάντας ἐφόβησεν, τοὺς
τὰ μέλη ἑαυτῶν ποιοῦντας μέλη πόρνης, τοὺς σκαν-
δαλίζοντας τοὺς ἀδελφοὺς διὰ τῶν εἰδωλοθύτων, τοὺς
τῇ ἀναστάσει ἀπιστοῦντας. Οὐκ ἐφόβησε δὲ μόνον,
ἀλλὰ καὶ ἔδειξεν τῆς ἀρετῆς τὴν ὁδὸν, καὶ τὴν τῆς
κακίας δυσσέβειαν.
»Μαραναθᾶ.»
Ἐπειδὴ πάντων τῶν κακῶν ὁ τῦφος αἴτιος ἦν, καὶ
τούτων δὲ τὸν τῦφον ἡ ἔξωθεν σοφία ἐποίει, καὶ
τοῦτο τὸ κεφάλαιον ἦν τῶν κακῶν, καταστέλλων αὐ-
τὴν οὐδὲ Ἑλλάδι κέχρηται φωνῇ, ἀλλὰ τῇ Ἑβραΐδι,
δεικνὺς, ὅτι οὐ μόνον καταισχύνεται τὴν ἰδιωτείαν,
ἀλλὰ καὶ μετὰ πολλῆς τῆς θερμότητος ἀσπάζεται.
Τί δέ ἐστιν τὸ, Μαραναθᾶ; ὅτι Ὁ Κύριος ἦλθεν.
Τίνος δὲ ἕνεκεν αὐτό φησιν, ἢ τὸν οἰκονομίας βε-
βαιῶν λόγον, ἐξ οὗ μάλιστα τὰ σπέρματα τῆς ἀνα-
772
στάσεως συνέθηκεν;
Ιωάννης Δαμασκηνός. Homilia in ficum arefactam Vol. 96, p.585, l. 46
ἐν τῷ βαπτίσματι. Ἀπεταξάμεθα τῷ διαβόλῳ, καὶ

τοῖς ἀγγέλοις αὐτοῦ, καὶ πάσῃ τῇ λατρείᾳ αὐ-
τοῦ· τηρήσωμεν τὴν ἀπόταξιν· μὴ ὡς κύων ἐπὶ τὸν
ἴδιον ἔμετον ἐπιστρέψωμεν. Ἔργα τοῦ διαβόλου εἰ-
σὶν, μοιχεῖαι, πορνεῖαι, ἀκαθαρσίαι, φθόνοι, ἔριδες,
φιλονεικίαι, ὑποκρίσεις, καταλαλιαὶ, εἰρωνεῖαι, θυ-
μοὶ, μνησικακίαι, κατακρίσεις, βλασφημίαι, ἐπαοι-
δίαι, ἐπιλαλιαί. Τὰ τῆς ἀπιστίας σημεῖα, ἀσπλαγχ-
νίαι, προσπάθειαι, ἀντιπάθειαι, φιληδονίαι, φειδω-
λίαι, κῶμαι, μέθαι. Καὶ ἡ τοῦ διαβόλου πομπὴ,
ὑπερηφανίαι, κενοδοξίαι, οἴησις, ἔπαρσις, τύφος,
ἐπίδειξις, καλλωπισμὸς τοῦ σώματος. Τούτων ἁπάν-
των ἀρνησάμενοι τὴν κοινωνίαν, καθὰ συνεταξά-
μεθα τῷ Χριστῷ, τὰς ἐναντίας τούτων ἀρετὰς ζη-
λώσωμεν· ἁγνείαν, σωφροσύνην, πτωχείαν, ὑπομο-
νὴν, εἰρήνην, ἀγάπην, συμπάθειαν, ἐλεημοσύνην,
τὴν εἰς τοὺς δεομένους μετάδοσιν, σχῆμα, καὶ στο-
λὴν, καὶ βάδισμα κόσμιον, λόγον ἀληθῆ, ταπείνωσιν,
ἐπὶ πᾶσιν τὸν ὀνειδισμὸν τοῦ Χριστοῦ, ὅπως κοινω-
νοὶ γενόμενοι τῶν παθημάτων αὐτοῦ, καὶ τῆς δόξης
αὐτῷ κοινωνήσωμεν, προσαγόμενοι τῷ Θεῷ

P.507, l. 12
τόνδε καταλύειν αἰτῶν, ἐνσπόνδους δὲ Γότθους ποιεῖσθαι, ἐφ' ᾧ

δὴ αὐτῷ ξυμμαχήσουσιν ἐπὶ πολεμίους τοὺς ἄλλους ἰόντι. ὁ δὲ
Ἰουστινιανὸς οὐδὲ τὸν πρεσβευτὴν ἐς ὄψιν ἐλθεῖν συνεχώρησεν,
οὐδέ τινα τῶν λεγομένων ἐντροπὴν τὸ παράπαν πεποίηται, Γερ-
μανὸν δὲ τὸν ἀνεψιὸν τὸν αὐτοῦ ἄνδρα πατρίκιον ἐπὶ Τούτιλάν τε
καὶ Γότθους ξὺν στρατῷ ἔπεμψεν, ἄλλους τε ἄρχοντας ἕπεσθαί
οἱ κελεύσας καὶ τὸν Βιταλιανοῦ ἀδελφιδοῦν καὶ αὐτοῦ κηδεστὴν
Ἰωάννην.
27. Ὅτι Χοσρόης Ἰσδιγούσναν ὡς Ἰουστινιανὸν ἔπεμψε πρέ-
σβιν ὀφρυάζοντά τε καὶ ἀλαζονείᾳ τινὶ ἀμυθήτῳ ἐχόμενον. οὗ δὴ
ὅ τε τῦφος καὶ τὸ φύσημα φορητὸν εἶναι Ῥωμαίων οὐδενὶ ἔδοξεν.
ἐπήγετο δὲ τήν τε γυναῖκα καὶ τοὺς παῖδας καὶ τὸν ἀδελφόν, ἑπο-
773
μένων τε καὶ θεραπευόντων πάμπολυ πλῆθος, (εἴκασεν ἄν τις ἐς

παράταξιν τοὺς ἄνδρας ἰέναι) εἵποντο δὲ καὶ δύο τῶν ἐν Πέρ-
σαις λογιμωτάτων, οἳ δὴ καὶ διαδήματα ἐπὶ τῶν κεφαλῶν χρυσᾶ
ἐφόρουν. ἔδακνέ τε τοὺς ἐν Βυζαντίῳ ἀνθρώπους, ὅτι δὴ αὐτὸν
ὁ βασιλεὺς οὐ κατὰ πρεσβευτήν, ἀλλὰ πολλῷ ἔτι μᾶλλον φιλοφρο-
σύνης τε καὶ μεγαλοπρεπείας ἠξίωσε. Βαρδούκιος μέντοι ξὺν
αὐτῷ ἐς Βυζάντιον οὐκ ἔτι ἦλθεν, ἐπεὶ Χοσρόην φασὶν αὐτὸν
ἐξ ἀνθρώπων ἀφανίσαι ἄλλο οὐδὲν τῷ ἀνθρώπῳ ἐπενεγκόντα, πλήν
γε δὴ ὅτι ὁμοτράπεζος τῷ βασιλεῖ Ῥωμαίων γέγονεν. οὐ γὰρ ἄν,
Κωνσταντίνος 7ος Πορφυρογέννητος. De sententiis P.124, l. 10
μόνον τὰς κοινὰς πράξεις ἀλλὰ καὶ τοὺς ἰδίους καταπροΐενται

βίους ἄρδην, πολλοὶ δὲ διὰ τὴν πρὸς τὸν οἶνον ἐπιθυμίαν οὐδ'
ὑπνῶσαι δύνανται χωρὶς ἀλλοιώσεως καὶ μέθης, ἔνιοι δὲ διὰ τὰς
τῶν ἀφροδισίων ὁρμὰς οὐ μόνον πόλεις καὶ βίους ἀναστάτους
πεποιήκασιν, ἀλλὰ καὶ τὸ ζῆν αὐτῶν ἀφῄρηνται μετ' αἰσχύνης.
καὶ μὴν δειλία καὶ βλακεία κατ' ἰδίαν μὲν αὐτοῖς ὄνειδος ἐπιφέρει
τοῖς ἔχουσι, περὶ δὲ τὸν τῶν ὅλων ἡγεμόνα γενομένη κοινόν ἐστι
καὶ μέγιστον συμπτωμάτων· οὐ γὰρ μόνον ἀπράκτους ποιεῖ τοὺς
ὑποταττομένους, πολλάκις δὲ καὶ κινδύνους ἐπιφέρει τοὺς μεγί-
στους τοῖς πεπιστευκόσι. προπέτειά γε μὴν καὶ θρασύτης καὶ
θυμὸς ἄλογος, ἔτι δὲ κενοδοξία καὶ τῦφος εὐχείρωτα μὲν τοῖς
ἐχθροῖς, ἐπισφαλέστατα δὲ τοῖς φίλοις· πρὸς γὰρ πᾶσαν ἐπιβου-
λὴν ἐνέδραν ἀπάτην ἕτοιμος ὅ γε τοιοῦτος. διόπερ εἴ τις δύναιτο
συννοεῖν τὰ περὶ τοὺς πέλας ἁμαρτήματα καὶ τῇδέ που προϊέναι
τοῖς ὑπεναντίοις ᾗ μάλιστα καὶ δι' ὧν εὐχείρωτος ἔστι ὁ προ-
εστὼς τῶν [δὲ] πολεμίων, τάχιστ' ἂν τῶν ὅλων κρατοίη. καθάπερ
γὰρ νεὼς ἐὰν ἀφέλῃ τις τὸν κυβερνήτην, τὸ ὅλον αὐτανδρεὶ σκά-
φος ὑποχείριον γίνεται τοῖς ἐχθροῖς, τὸν αὐτὸν τρόπον ἐὰν τὸν
προεστῶτα πόλεμον δυνάμεως χειρώσηταί τις κατὰ τὰς ἐπιβολὰς
καὶ συλλογισμούς, αὐτανδρεὶ γίνεται πολλάκις κρατεῖν τῶν ἀντι-
ταττομένων. ἃ δὴ καὶ Ἀννίβας προϊδόμενος καὶ συλλογισάμενος
ἐγκατακρύπτειν ἑαυτόν.
Ὁ μὲν οὖν μέγας Μακάριος ἐν ἐπιστολαῖς αὑτοῦ περὶ
τοῦ διαβόλου φησὶν ὅτι ἅμα τῷ ἐκπεσεῖν τῇ γεέννῃ παραδο-
θῆναι ἔμελλεν, ἀλλ' εἰάθη πολεμεῖν, ἵνα φανῶσιν οἱ τοῦ
Χριστοῦ στρατιῶται· ἀντιδίκου γὰρ μὴ προκειμένου οἱ γνή-
774
σιοι στρατιῶται τοῦ βασιλέως οὐ φανεροῦνται. ὅθεν ὡς κα-

ταδικώτερος σφοδροτέραν εὑρήσει τὴν κόλασιν. ὁ δὲ μέγας
Βασίλειος ἐν τῇ εἰς τὸν προφήτην Ἠσαΐαν ἑρμηνείᾳ καὶ τά-
δε περὶ τοῦ διαβόλου διέξεισι. “τάχα γὰρ πρὸ τοῦ κτισθῆναι
τὸν ἄνθρωπον τόπος τῆς μετανοίας καὶ τῷ διαβόλῳ ὑπελείπε-
το, καὶ ἠδύνατο ὁ τῦφος, εἰ καὶ ἀρχαιότερον νόσημα ἦν, ὅμως
διὰ τῆς μετανοίας ἑαυτὸν ἐξιασάμενος ἀποκαταστῆσαι αὐτὸν
εἰς τὸ ἐξ ἀρχῆς. ἀφ' οὗ δὲ τοῦ κόσμου ἡ κατασκευὴ καὶ τοῦ
παραδείσου, καὶ ὁ ἄνθρωπος ἐν αὐτῷ, καὶ ἐντολὴ καὶ φθό-
νος τοῦ διαβόλου καὶ φόνος τοῦ τετιμημένου, ἀποκέκλεισται
αὐτῷ καὶ ὁ τόπος τῆς μετανοίας. εἰ γὰρ ὁ Ἠσαῦ μετανοίας
τόπον οὐχ εὗρε τὰ πρωτοτόκια ἀποδόμενος, τίς τόπος ὑπο-
λέλειπται μετανοίας τῷ τὸν πρωτόπλαστον ἀποκτείναντι Ἀδὰμ
καὶ ἐκείνου τὸν θάνατον εἰσενεγκόντι;” ἀλλὰ καὶ ὁ Σιναΐτης
θεῖος Ἀναστάσιος εἰς ἐπιστροφήν, ὡς ἔοικεν, ἕλκων καὶ τοὺς
λίαν ἀπεγνωσμένους, καὶ τάδε κατὰ ῥῆμα φησίν. “

Reign John2, p.35, l. of p.25
τούτῳ) δόρυ διαβαστάσας καὶ ἱκανῶς προελθών, τοῦ πατρὸς εἰδότος μη-
δέν, τοῖς πολεμίοις ἐνέβαλε· καὶ τὸ ἔργον τοῦτο τοῦ μείρακος
παρωρμήκει
σχεδὸν ἅπαν τὸ στράτευμα καὶ ὑπὲρ ἰσχὺν ἀγωνίσασθαι, τινῶν μὲν ἐς τὸν
ὅμοιον ζῆλον διαναστάντων, τῶν δ' ἄλλων ἁπάντων δεισάντων περὶ τῷ

παιδὶ καὶ βασιλεῖ χαριεῖσθαι τὰ μέγιστα οἰηθέντων, εἰ συναραμένων αὐ-
τῶν οὐδαμῶς τι πρὸς τῶν πολεμίων ἐσεῖται πεπονθὼς ἀηδές. ἀλλὰ τότε
μὲν ὁ πατὴρ ἐπαίνοις τὸν παῖδα προδήλως ἠμείψατο· ὕστερον δὲ τὴν
σκηνὴν εἰσιὼν πρηνῆ ταθέντα διὰ λύγου ἔτυψεν ὡς θρασύτερον μᾶλλον
ἢ
εὐτολμότερον, μηδ' ἐπιτρέψαντος αὐτοῦ συμπλακέντα τοῖς ἐναντίοις.
Ἴσως δ' ἂν καὶ τῆς Νεοκαισαρέων ἐκράτησε βασιλεύς, εἰ μὴ κατὰ
συγκυρίαν ἀπρόοπτον αὐτῷ προσέστη τῦφος ἄλογος αὐτοθελὴς καὶ
θυμὸς παντάπασιν ἀκυβέρνητος τοῦ ἀδελφιδοῦ Ἰωάννου, ὃν ὁ σεβαστο-
κράτωρ ἐγείνατο Ἰσαάκιος. μάχης γὰρ ἐνισταμένης μετὰ Περσῶν, ἱππό-
την ἐπίσημον ἐξ Ἰταλίας ὁρμώμενον ἄνιππον θεασάμενος ἐκέλευσε παρ-
εστῶτι τῷ ἀνεψιῷ ἀποβῆναι τοῦ Ἀραβίου ἵππου, ᾧ ἦν ἔποχος, καὶ
δοῦναι τοῦτον τῷ Ἰταλῷ, μὴ χατίζοντα ἵππων τὸν ἀνεψιὸν ἐπιστάμε-
νος. ὁ δὲ φρονηματίας ὢν καὶ γαῦρος πλέον τοῦ δέοντος τῷ τοῦ βασι-
775
λέως ἀντέστη κελεύσματι, ἐμβριθεστέραν, ἵνα μὴ λέγοιμι ἀναιδεστέραν,

τὴν ἀντίρρησιν ποιησάμενος· καὶ τὸν Λατῖνον ἐξουθενῶν προυκαλεῖτο
εἰς ἀντιμάχησιν ὡς τὸν ἵππον, εἰ περιγένοιτο, δικαίως ἀποληψόμενον. μὴ
ἐπὶ πολὺ δ' ἔχων ἀνθίστασθαι τῷ θείῳ καὶ βασιλεῖ (ἑώρα γὰρ πρὸς ὀργὴν
σῖτος· τρυσὸν, ἀσθενές· τρυλίζει, ὀδύρεται· τρύφη, διεσκε-

δάσθη· τρύμα, πόνος· τρυτᾶν, τρίβειν· τρυτα, ἄμητος· τρυ-
φὴ, σπατάλη, τρύσιππος ὁ γεγηρακὼς ἵππος· τρυγών· τρυ-
γίας· τρύπη· τρυγῳδία, ἡ νῦν κομῳδία· σεσημείωται τὸ
Τροίη ἐπὶ τῆς Ἰλίου· καὶ τὸ Τροίζην πόλις Ἄργους, διὰ τῆς
οι διφθόγγου γραφόμενα.
Πᾶσα λέξις ἐκ τῆς τυ συλλαβῆς ἀρχομένη διὰ τοῦ υ ψι-
λοῦ γράφεται· τύχη· τύπος· τύραννος· τυκάνη, ᾧ ἀλῳῶσι·
τύλος· τύλη, τὸ τύλιον· τύχη· τυλὸν τὸ αἰδοῖον· τύνυτον τη-
λικοῦτον· τυπὶς, σφύρα· τύπης πλήκτης· τύτοον, μικρόν·
τύφος· Τυφῶς· τυφῶσαι, ἐμπρῆσαι· τύφεσθαι, μαίνεσθαι·
τυφεδανὸς, καπνός· τύχος, ὄρυξ· σεσημείωται τὸ τοῖχος
ἐπὶ τῆς οἰκίας· τοιοῦτος, τὸ ἀναφορικόν· τοῖον, ἐπὶ τοῦ αὐ-
τοῦ, καὶ εἴτι ἐξ αὐτῶν εἰς παραγωγὴν ἤχθη, ἢ εἰς σύνθεσιν,
ὡς ἔχει τὸ τοιχοδιφήτωρ, ὁ τοιχορύχος· καὶ τὸ τοιόν τε τὸ
δύνατον, διὰ τῆς οι διφθόγγου γραφόμενα.
Τὸ υ πρὸ τοῦ φ ἐν ἀρχῇ λέξεως φυσικὸν οὐκ ἔστιν εὑρεῖν·
εἴτι γὰρ εὑρεθήσεται, ἐκ τῆς ὑπὸ προθέσεως [καὶ] συντεθὲν
εὑρεθήσεται· οἷον, ὑφείς· ὑφεῖναι· ὕφεσις· τὸ ὑφαίνω παρὰ τὸ
εἷς γέγονεν αἵνω καὶ ὑφαίνω· οἱ γὰρ ὑφαίνοντες τὰ διῃρη-
μένα καὶ κεχωρισμένα εἰς ἓν ἄγειν μάλιστα σπεύδουσιν·
φορυτός· ἀρυτός· Βηρυτός· κωκυτός· κορδυτός· ὠρυτός·

Κολλυτός· τὸ ἄλοιτος, ὃ δηλοῖ τὸν ἄδικον καὶ μιαρὸν, σεση-
μείωται διὰ τῆς οι διφθόγγου γραφόμενον.
Τὰ διὰ τοῦ ωτος ὀξύτονα ἀπὸ τῆς τρίτης συζυγίας τῶν
περισπωμένων γεγενημένα, εἴτε δισύλλαβα, εἴτε ὑπὲρ δύο
συλλαβὰς, διὰ τοῦ ω μεγάλου γράφονται· οἷον, πλωτός·
στρωτός· τρωτός· πτωτός· ἀλωτός· περωτός· αὐλωτός· κη-
ρωτός· ἄζωτος.
Τὰ διὰ τοῦ υφος, εἴτε δισύλλαβα, εἴτε ὑπὲρ δύο συλλα-
βὰς διὰ τοῦ υ ψιλοῦ γράφονται· οἷον, ἄργυφος· κόσσυφος·
κολόσυφος· κόρυφος· κύφος· τύφος· κρύφος· σύφος· σκύ-
776
φος· ὕφος.
Τὰ διὰ τοῦ ιφος δισύλλαβά τε καὶ ὑπὲρ δύο συλλαβὰς
διὰ τοῦ ι γράφονται· οἷον, γρίφος· στίφος, τὸ οὐδέτερον· ἔρι-
φος· Σέριφος· σεσημείωται τὸ ψῆφος διὰ τοῦ η γραφόμενον.
Τὰ εἰς χος δισύλλαβα τὸ η παραληγόμενα σπάνια· ἔστιν
γὰρ τὸ ἦχος· Τρῆχος ὄνομα κύριον· σεσημείωται τὸ τεῖχος
διὰ τῆς ει διφθόγγου γραφόμενον· καὶ τὸ στῖχος διὰ τοῦ ι.
Τὰ διὰ τοῦ υχος δισύλλαβα διὰ τοῦ υ ψιλοῦ γραφόμενα
σπάνια· ἔστι γὰρ τὸ μυχὸς, ἐπὶ τοῦ βαθοῦς· καὶ τὸ τύχος·
βρύχος ὁ κήρυξ, δηλοῖ δὲ καὶ ὄνομα τόπου·
Ιωάννης ΖωναράςLexicon tau, p.1754, l. 17
παραγωγὴν τρύανος καὶ ἐν ὑπερβιβασμῷ τύ-

ραννος, κατὰ πλεονασμὸν ἑτέρου ν. τὰ γὰρ εἰς
νος ὀνόματα δι' ἑνὸς ν γράφεται, οἷον, γέρα-
νος, στέφανος. πλὴν τοῦ τύραννος.
†Τύπης. πλήκτης.
Τυφώς. ἡ ἐκ δαιμόνων πύρωσις.
Τυτθός. ὁ μικρός. κυρίως δὲ τὸ τυτθὸν, τὸ
ἐπιτίτθιον βρέφος. τιτθὸς γὰρ ὁ μαζὸς, ὅθεν
καὶ τυτθὴν λέγουσιν ὀλίγην ἢ μικράν.
Τῦφος. ἡ ἀλαζονεία. ἡ ἄναψις τῆς καρδίας,
ἣν ἐγείρει κουφότης. παρὰ τὸ τύφω, τὸ καίω.
ὅθεν καὶ τὸ υ μακρὸν, καὶ περισπᾶται.
Τυφεδανός. τετυφωμένος καὶ ἀσθενής. οἷον, κα-
πνὸς τυφεδανός. ἐκ τοῦ τύφω.
Τυφών. σφοδρότατος καὶ λαβρότατος ἄνεμος ἐκ-
νεφίας οὕτω καλούμενος.
Τυφῶνα. τὸν κατὰ θάλασσαν, ὑφ' οὗ τὰ πλοῖα
φθείρονται. τυφῶνα οὐ τὴν ἐκ τοῦ ἀέρος φλό-
γα λέγει ὁ Πλάτων, ἀλλὰ τὴν ἐκ τῆς ἀναθυ-
μιάσεως συστροφὴν πρὸ τοῦ ἐκπυρωθῆναι.
Aeneas Phil., Rhet., Theophrastus sive de animarum immortalitate et

corporum resurrectione dialogus P.62, l. 21
καὶ τὸ πρόσταγμα φύσις ἦν καὶ δύναμις. Οἷα δὴ ἐκ τοιούτων πατέρων

προελθόντα, ἐκεῖνα μὲν παντελῶς διαλύεται· οὐ γὰρ τῆς ἀθανασίας ἐγεύ-
σατο· τὸ δὲ ἀνθρώπειον σῶμα ψυχῇ συνεργαζόμενον ἀθανάτῳ παρετρέ-
777
φετο καὶ πρὸς πάσαν τέχνην ἐπιτηδείως καὶ μάλα χαριέντως συγκι-
νούμενον ἀθανασίας τι παρεσπάσατο καὶ τοῦ νέκταρος οὐ παντελῶς
ἄγευστον οὐκ ἄρα πεσὸν εἰς ἀεὶ κείσεται. Εἰ γὰρ ἡλίου προσπίπτοντος
ὕδατι ψυχρῷ θέρμη τε ἐπεγένετο καὶ ἀπὸ τοῦ ὕδατος πῦρ ἀνῆκε καὶ
φλόγα, τίς ἂν ἀπιστήσειεν εἰ τοῦ ἀνθρώπου τὸ σῶμα, ψυχὴν ὅλην ἀθά-
νατον εἰσδεξάμενον, δύναμιν καὶ ἀκτῖνα τῆς ἀθανασίας ἐκτήσατο; Οἷον
γῆ πυρωθεῖσα τὸ θεῖον, ἣ τέως μὲν κεῖται ψυχρὰ τῷ ἁπτομένῳ καὶ ἄτυ-
φος, ἐπειδὰν δὲ πυρὸς ἐγγὺς γένοιτο, τοῦτο ῥᾳδίως ἀνήρπασε πρὸς ὃ τὸ
πρῶτον ἐπιτηδείως ἐλάνθανεν ἔχουσα καὶ ταχέως ἐξήφθη καὶ ἐνεργείᾳ
δύναμιν ἔδειξε καὶ εἰς τὴν τοῦ πυρὸς τάξιν ἐπείγεται. Οὕτω δὴ τῶν ἀν-
θρώπων τὰ σώματα, τῇ τῆς ψυχῆς ἀθανασίᾳ συμμίξαντα, τὸν μὲν ἄλ-
λον χρόνον ψυχρὰ καὶ ἀκίνητα παντελῶς ἀπέρριπται· ψυχῇ δὲ κοινωνεῖν
ἐπιτήδεια, κἄν ποτε αὖθις συμμίξῃ, ἑτοίμως περιθάλπεται καὶ διανίστα-
ται καὶ ἡδέως συνέπεται καὶ πρὸς ἀθανασίαν ἀνέδραμε. Καὶ οὐκ ἀπί-
θανος ἡ πρὸς τὸ κρεῖττον τῆς ὕλης μεταβολή, ἐπεὶ καὶ παρ' ἡμῖν οἱ
περὶ τὴν ὕλην σοφοί, ἄργυρον καὶ καττίτερον παραλαβόντες καὶ τὸ εἶδος
ἀφανίσαντες καὶ συγχωνεύσαντες καὶ χρώσαντες, ἐπὶ τὸ σεμνότερον με

Joannes Philoponus Phil., In Aristotelis categorias commentarium
Vol. 13,1, p.180, l. 23
στερητικὸν καὶ τὸν ὀδόντα. καὶ αὗται μὲν οὖν αἱ μερικαὶ στερήσεις
ὁμοίως
τῷ γένει κατὰ ἀπόφασιν τῆς ἕξεως λέγονται. εἴ που δὲ εὑρεθείη στερήσει
τινὶ κείμενον ὄνομα, ὡς ἡ ἀπουσία τῆς ὄψεως τύφλωσις ὀνομάζεται ἢ ἡ
τοῦ φωτὸς ἀπουσία σκότος, οὐ τῆς ἀπουσίας τῆς ἕξεως κατηγορεῖται τὸ
τοιοῦτον ὄνομα, ἀλλὰ τοῦ πάθους τοῦ περὶ τὸ δεκτικὸν γενομένου ἢ
ἄλλου
τινὸς ἐπισυμβαίνοντος τῇ ἀπουσίᾳ τῆς ἕξεως, ὥσπερ τὸ σκότος παρὰ τὸ
σκιάζειν εἴρηται ἡ δὲ σκιὰ ἐπιπρόσθησίς ἐστι φωτός, ἥτις ἐν τῷ ἀέρι ἢ
ἁπλῶς ἐν τῷ διαφανεῖ συμβαίνει, ἤ, ὡς Ἡρωδιανός φησι, παρὰ τὸ
σχέθειν· ἐπέχει γὰρ ἡμῶν τὸ εἰδέναι ἢ τῶν προόδων καὶ τῶν πολλῶν
ἐνεργειῶν ἐπιχείρησις. καὶ ἡ τύφλωσις δὲ ἴσως παρὰ τὸ τύφειν καὶ ὁ
τυφλὸς οἱονεὶ τυφὸς ὁ ὑποκεκαυμένας τὰς ὄψεις ἔχων (“κενεαὶ γάρ,”
φησὶν ὁ ποιητής, “ὑποσμύχονται ὀπωπαί”), ὡς καὶ ὁ πηρὸς παρὰ τὸ πήθω
– πήσω – πηρός, ὡς παρὰ τὸ ὀκνῶ – ὀκνήσω – ὀκνηρός. εἰκότως ἄρα τὰ
τοιαῦτα
τῶν ὀργάνων εἶναι λέγεται καὶ οὐχὶ τῶν ἕξεων· πάθη γὰρ τῶν ὑποκει-
μένων σωμάτων εἰσι ταῖς ἕξεσι καὶ οὐχὶ αὐτῶν τῶν ἕξεων.


778
Τῷ μὲν οὖν Ἀνασωζάδῳ τά τε τῆς τύχης καὶ

τοῦ τρόπου ἐς τοῦτο ἐτελεύτα· τὸ δὲ πέμπτον ἔτος
τῆς ἐκεχειρίας διήνυστο. καὶ Πέτρον μὲν ἄνδρα πατρί-
κιον, τὴν τοῦ μαγίστρου ἀρχὴν ἔχοντα, παρὰ Χοσρόην
Ἰουστινιανὸς βασιλεὺς ἔστελλεν, ἐφ' ᾧ τὰς σπονδὰς
ἀμφὶ τῇ ἑῴᾳ παντάπασι διοικήσονται. ὁ δὲ αὐτὸν
ἀπεπέμψατο, ἕψεσθαί οἱ ἄνδρα οὐκ ἐς μακρὰν ὑποσχό-
μενος τὸν ταῦτα διαθησόμενον, ὅπη ἑκατέροις ξυνοί-
σειν μέλλει. Ἰσδιγούσναν τε αὖθις οὐ πολλῷ ὕστερον
ἔπεμψεν, ὀφρυάζοντά τε καὶ ἀλαζονείᾳ τινὶ ἀμυθήτῳ
ἐχόμενον, οὗ δὴ ὅ τε τῦφος καὶ τὸ φύσημα φορητὸν
εἶναι Ῥωμαίων οὐδενὶ ἔδοξεν. ἐπήγετο δὲ τήν τε
γυναῖκα καὶ τὰς παῖδας καὶ τὸν ἀδελφὸν, ἑπομένων
τε καὶ θεραπευόντων πάμπολυ πλῆθος. εἴκασεν ἄν
τις ἐς παράταξιν τοὺς ἄνδρας ἰέναι. εἵποντο δὲ αὐτῷ
καὶ δύο τῶν ἐν Πέρσαις λογιμωτάτων, οἳ δὴ καὶ δια-
δήματα ἐπὶ τῶν κεφαλῶν χρυσᾶ ἐφόρουν. ἔδακνέ
τε τοὺς ἐν Βυζαντίῳ ἀνθρώπους, ὅτι δὴ αὐτὸν Ἰουστι-
νιανὸς βασιλεὺς οὐ κατὰ πρεσβευτὴν, ἀλλὰ πολλῷ ἔτι
μᾶλλον φιλοφροσύνης τε καὶ μεγαλοπρεπείας ἠξίωσε.
Βραδούκιος μέντοι ξὺν αὐτῷ ἐς Βυζάντιον οὐκέτι
ἐφανέρωσεν, οὐ δύο φύσεις ἔχων ἀλλὰ μίαν ἐν ὁρατῷ

τε καὶ ἀοράτῳ». Καὶ Πολέμων δέ (τὸν Ἀπολινάριον
δὲ διδάσκαλον οὗτος ἀνευφήμει) τοὺς ἱεροὺς ἡμῶν πα-
τέρας αἰτιώμενος ἃ τοὺς ἐν Καλχηδόνι οἱ ἀπὸ Σεβήρου,
ὅρα τί φησιν· «Οὐδὲν χεῖρον ἐννοῆσαι κἀκεῖνο. Θεὸν γὰρ
λέγοντες καὶ ἄνθρωπον τὸν αὐτόν, οὐκ αἰσχύνονται μίαν
φύσιν τοῦ Λόγου σεσαρκωμένην, καθάπερ μίαν σύνθετον,
ὁμολογοῦντες. Εἰ γὰρ Θεὸς τέλειος καὶ ἄνθρωπος τέλειος
ὁ αὐτός, δύο φύσεις ἄρα ὁ αὐτός, καθάπερ ἡ τῶν
Καππαδοκῶν εἰσηγεῖται καινοτομία καὶ Ἀθανασίου ἡ
οἴησις καὶ τῶν ἐν Ἰταλίᾳ ὁ τύφος. Καὶ σχηματίζονται
μέν, ὡς δῆθεν ἡμέτεροι, φρονεῖν τὰ τοῦ ἁγίου πατρὸς
ἡμῶν Ἀπολιναρίου, κηρύττουσι δὲ καθάπερ οἱ Γρηγό-
ριοι τὴν τῶν φύσεων δυάδα».
Πῶς οὖν ἐνῆν Εὐτυχοῦς
τε καὶ Ἀπολιναρίου Οὐαλεντίνου τε καὶ Μανιχαίου τὴν
τοσαύτην τῆς ἀσεβείας ῥύμην ἐπισχεῖν καὶ τὴν νομὴν
οὕτως ἕρπουσαν καὶ τὰς τῶν ἀνθρώπων ψυχὰς κατα-
779
βοσκομένην ἀναστεῖλαι, εἰ μὴ τῆς ἱερᾶς ἐν Καλχηδόνι

ὁμηγύρεως ὁ θεῖος ζῆλος δύο φύσεις ἀδιαιρέτους ἐν
τῇ καθ' ὑπόστασιν ἑνώσει τοῦ Χριστοῦ διαπρυσίως τε καὶ
Ἀκούω, φησι, καθ' ἡμέραν, καὶ οὐ ποιῶ. Ἄκουε κἂν

μὴ ποιῇς· ἐκ γὰρ τοῦ ἀκούειν καὶ τὸ πράττειν περιγίνε-
ται. Κἂν μὴ ποιῇς, αἰσχύνῃ ἐπὶ τῇ ἁμαρτίᾳ· κἂν μὴ
ποιῇς, μεταβάλλῃ τὴν γνώμην· κἂν μὴ ποιῇς κατα-
δικάζεις ἑαυτὸν ὅτι οὐ ποιεῖς. Τὸ δὲ κατηγορεῖν ἑαυτοῦ
ἀρχὴ διορθώσεως. Ὅταν εἴπῃς· «Οἴμοι, ἤκουσα καὶ οὐ ποιῶ»
τὸ οἴμοι προοίμιόν ἐστι τῆς ἐπὶ τὸ βέλτιον μεταβολῆς.
»Πέμψον Λάζαρον» καὶ ἑξῆς. Καὶ ποῦ νῦν οἱ οἰ-
νοχόοι σου, οἱ τάπητες, οἱ παράσιτοι, οἱ κόλακες; Ποῦ
ὁ τύφος, ποῦ ἡ φαντασία; Φύλλα ἦν, καὶ χειμὼν κατέ-
λαβε, καὶ πάντα ἀπώλετο. Ὄναρ ἦν, καὶ ἡμέρα γέγονε,
καὶ τὸ ὄναρ διαλέλυται.
Διὰ τί δὲ οὐ τὸν Νῶε ἢ τὸν Ἰακὼβ ἢ τὸν Ἰσαάκ,
ἀλλὰ τὸν Ἀβραὰμ ὁ πλούσιος ὁρᾷ; Διὰ τί; Ἐπειδὴ
φιλόξενος ἦν ὁ Ἀβραάμ, καὶ τῆς ἀπανθρωπίας τούτου
μείζων γίνεται κατηγορία ἡ ἐκείνου φιλοξενία.

κουργῆ φησι Μένανδρος (fr. 829 K. – Th.).

Ἀττικωνικός· ἡ τοιαύτη παραγωγὴ τῶν ὀνομάτων παρὰ
τοῖς Ἀθηναίοις ἱκανῶς λέγεται. Ἀριστοφάνης Ὁλκάσι (fr. novum).
Ἀττικὴ φωνή· Πλάτων εἶπεν (Crat. 398d), ἀττίκισις δὲ
Κηφισόδωρος (fr. novum) καὶ ἀττικουμένη Λεύκων (fr. novum) καὶ
Ἀττικηρῶς ἐπιρρηματικῶς ἀντὶ τοῦ Ἀττικῶς Ἄλεξις (fr. 213, 4 K.).
Ἀτύραννος πόλις· ἡ μὴ τυραννουμένη. Δημήτριος ἐν τῇ
Σικελίᾳ (fr. novum)· “τὸν δῆμον ἀνασῶσαι μὲν κατοικίσαι
ἐλεύθερον ἀτύραννον”. οὕτως Φρύνιχος (Praep. soph. 30, 15).
Ἀτυφία· τῦφος γὰρ τὸ περὶ μηδὲν σπουδάζειν, ἀλλὰ
πάντων προσποιεῖσθαι καταφρονεῖν καὶ εἶναι ὑπερόπτην, ἀφιλότιμον
καὶ ἄσπουδον.
Ἀτύφου μοίρας (Pl. Phaedr. 230a)· τῆς ἀβλαβοῦς ὑπὸ τύφου.
Ἀτυφία· ταπεινοφροσύνη.
Ἄτυφον· ἐν Φαίδρῳ (230a) τὸ ἀβλαβές, ἐπεὶ τὸ τῦφον
780
βλάπτει. καὶ ἐπιτεθυμμένον (Pl. Phaedr. 230a). ὁμοίως· τὸ γὰρ

θύψαι ἐπικαῦσαι. καὶ θυμάλωπες οἱ ἀπολελειμμένοι τῆς θύψεως
ἄνθρακες, οἱ ἡμίκαυστοι.
Ἀτυχεῖν· τὸ μὴ τυγχάνειν τινός, ἀλλὰ διαμαρτάνειν. Εὔπολις
Δήμοις (fr. 114 K.)· “λέγ' ὅτου 'πιθυμεῖς· οὐ γὰρ ἀτυχήσεις ἐμοῦ”.
Φώτιος λεξικόν. (Ε – Ω) tau, P.612, l. 6
Τυφλότερος λεβηρίδος: καὶ κενότερος λεβηρίδος· ἀμ-

φότερα λέγεται· λεβηρὶς δὲ, οἷον λεπηρίς· καὶ
λέπος· τάττεται καὶ ἐπὶ τεττίγων· καὶ πάντων
τῶν τὸ γῆρας ἀπολειπομένων.
Τυφλότερος σπάλακος: τοῦτο τὸ γένος οὐκ ἔχει
ὀφθαλμούς· φησὶ δ' αὐτοὺς Στησίμβροτος ὑπὸ
τῆς γῆς τυφλωθῆναι διὰ τὸ φθείρειν τοὺς καρπούς·
ἔχει γὰρ ὀδόντας μιαρωτάτους, καὶ ῥύγχος ὡς
μαργάλης, καὶ πόδας ὡς ἄρκτου.
Τυφομένης: καπνιζομένης.
Τῦφος: ἀλαζονεία· μανία.
Τυφῶνος: πυρώδους δαίμονος.
Τυφών: οὐχ ἡ φλὸξ ἡ ἐκ τοῦ ἀέρος· ἀλλ' ἡ ἐκ τῆς
ἀναθυμιάσεως συστροφὴ πρὸ τοῦ ἐκπυρωθῆναι· ὡς
Πλάτων ἐν Φαίδρω.
Τυφῶνος πολυπλοκώτερον: Τυφὼν ὁ λεγόμενος κε-
ραυνωθῆναι ὑπὸ Διός· τούτου ποικιλώτερον.
Τυφώς: ὁ κατὰ θάλατταν, ὑφ' οὗ τὰ πλοῖα φθείρεται.
Cosmas Indicopleustes Geogr., Topographia Christiana

Book 3, sec. 67, l. 9
Καὶ πληρουμένας ὁρῶμεν τὰς προρρήσεις εἰς πάντα τὸν

κόσμον.
Ποῖος Σωκράτης ἢ Πυθαγόρας ἢ Πλάτων ἢ Ἀριστο-
τέλης ἢ ἕτερός τις τῶν διαπρεψάντων παρὰ τοῖς ἔξωθεν
φιλοσόφων ἠξιώθη προειπεῖν ἢ κηρύξαι τι τοιοῦτον, ὠφέλιμον
τῷ κόσμῳ, ἀνάστασιν νεκρῶν καὶ βασιλείαν ἀσάλευτον
χαριζομένην τοῖς ἀνθρώποις; Εἰ μὴ μόνον ἐκ ψήφου καὶ
κοσμικῆς μαθήσεως, ὡς εἴ γε καὶ αὐτὸ ἀληθεύσουσι, τὰς
ἐκλείψεις τὰς ἡλιακὰς καὶ τὰς σεληνιακάς, ὅπερ κἂν ἀλη-
781
θεύσωσι κηρύττοντες, οὐδὲν ἐκ τούτου τῷ κόσμῳ προσγενή-

σεται ὄφελος, ἢ μᾶλλον καὶ τῦφος, σιωπῶντες δὲ οὐδεμίαν
βλάβην προστρῖψαι δυνήσονται.
Ποῖον γὰρ παιδίον παρα-
λαβὸν τὴν ψῆφον ἀμοιρήσει τῆς διδαχῆς; Ἢ ποία γραῦς ἢ ἐν
ἀγρῷ τις ἀνατεθραμμένος ἀμοιρήσει φυσικῶν τινων; Ἢ ποῖον
ἔθνος ἢ βάρβαρος οὐκ ἐπίσταται τὰ τοιαῦτα, λέγω δὴ ἀστρο-
νομίαν, γεωμετρίαν καὶ ἐπιστήμας διαφόρους, ἰατρικήν,
τεκτονικήν, λαξευτικήν, ὑφαντικήν, χαλκευτικήν, γεωργικήν,
καὶ ἑτέρας, ἃς οὔτε ἐνθυμεῖσθαι τοὺς Ἕλληνας δυνατόν;
Ἢ ποῖον ἔθνος ἀπὸ ἀνατολῶν καὶ δυσμῶν, ἄρκτου τε καὶ
μεσημβρίας, πιστεῦσαν εἰς Χριστόν, οὐ προλέγει ἐκ μεθόδων
φιλαλήθως φησὶ «Πριαμίδη, τί με ταῦτα καὶ οὐκ ἐθέλοντα κελεύεις ἀντία

Πηλείωνος ὑπερθύμοιο μάχεσθαι; οὐ μὲν γὰρ νῦν πρῶτα ποδώκεος ἄντ'
Ἀχιλῆος στήσομαι, ἀλλ' ἤδη με καὶ ἄλλοτε δουρὶ φόβησεν ἐξ Ἴδης, ὅτε
βουσὶν
ἐπήλυθεν ἡμετέρῃσι, πέρσε δὲ Λυρνησσὸν καὶ Πήδασον. αὐτὰρ ἐμὲ Ζεὺς
εἰρύσαθ', ὅς μοι ἐπῶρσε μένος λαιψηρά τε γοῦνα». (v. 94 – 6) Λέγει δὲ

καί, ὅτι
ἐδάμην ἂν «ὑπὸ χερσὶν Ἀχιλῆος καὶ Ἀθήνης, ἥ οἱ πρόσθεν ἰοῦσα τίθει
φάος»,
οἷα δηλαδὴ φωσφόρος, ὡς καὶ ἐν τῇ Ὀδυσσείᾳ δηλοῦται σαφέστατα. καὶ
ἐκέλευε, φησίν, ἔγχεϊ «Λέλεγας καὶ Τρῶας ἐναίρειν». (v. 97 – 100) Διό,
φησίν,
»οὐκ ἔστ' Ἀχιλῆος ἐναντίον ἄνδρα μάχεσθαι. αἰεὶ γὰρ πάρα θεός, ὃς
λοιγὸν
ἀμύνει. καὶ δ' ἄλλως τοῦ γε», ἤγουν τούτου, «ἰθὺ βέλος πέτεται, οὐδ'
ἀπολήγει
πρὶν χροὸς ἀνδρομέοιο διελθέμεν». οὕτω σώφρων Αἰνείας καὶ ἄτυφος
καὶ ἑαυτὸν
γινώσκων καὶ τὴν ἀλήθειαν οὐκ ἐπικρύπτειν εἰδὼς καὶ μονονουχὶ λέγων
καὶ
αὐτὸς τὸ τοῦ Τραγικοῦ «νικᾷ γὰρ ἡ ἀρετή με τῆς ἔχθρας πολύ». Καὶ
σημείωσαι ὅτι καὶ ἐνταῦθα ὁ ποιητὴς ἱστορίας διαφόρους ἐνέθετο
προγενεστέρας
τοῦ δεκάτου ἔτους, πάσας μέντοι σεμνυνούσας τὸν Ἀχιλλέα, τὴν ἡρωϊκὴν
δίω-
ξιν δηλαδὴ καὶ τὴν ἐξ αὐτῆς φυγὴν τοῦ Αἰνείου καὶ τὴν τῆς Λυρνησσοῦ
782
καὶ
Πηδάσου ἅλωσιν. (v. 92) Περὶ ὧν, εἰ καὶ προείρηται, νῦν ὅμως περὶ
Πηδάσου
ῥητέον πρὸς ἀνάμνησιν, ὅτι ὑπὸ τῇ Ἴδῃ ἔκειτο, Τρωϊκὴ καὶ αὐτὴ πόλις
οὖσα, ἣν
θηλυκῶς, φασί, λεκτέον, ὥσπερ αὖ οὐδετέρως τὴν Καρικὴν πόλιν τὰ
Πήδασα.
ἐκεῖνα δὲ καὶ διὰ τοῦ γ ἐλέγετο Πήγασα. ἔστι δέ, ὡς καὶ προεγράφη, καὶ
ἑτέρα
παρὰ τῷ ποιητῇ Πήδασος. ἡ δέ ἐστι κατὰ τοὺς παλαιοὺς ἡ Μεθώνη ἢ ἡ
Ησύχιος. Lexicon (Π – Ω) tau, entry 1705, l. 1
τύφεσθαι· μαραίνεσθαι, ἡσυχῆ ἐκκαίεσθαι, χωρὶς φλογὸς καπνὸν ἱέναι

Τυφίον· ὄρος Βοιωτίας
τυφλῖνος· ἰχθῦς Νειλώ[ε]ιος. καὶ ὄφεως εἶδος
τυφλός· τίθεται καὶ ἀντὶ τοῦ κωφός
τυφλότερος σπάλακος· τοῦτο τὸ ζῶον οὐκ ἔχει ὀφθαλμούς· ἔχει
δὲ ὀδόντας μικροτάτους, καὶ ῥύγχος ὡς γαλῆς, καὶ πόδας ἄρκου
τυφλῶπες· εἶδος ὄφεων
τυφλῶν ὀν(εί)ρων· .......
τύφοι· σφῆνες
τῦφος· ἀλαζον(ε)ία, ἔπαρσις, κενοδοξία
Τυφῶ· ἀντὶ τοῦ Τυφῶνος. Σοφοκλῆς
Τύφω ... ἑνὶ τῶν γιγάντων
τύφυμεν· βρέχειν
Ησύχιος. Lexicon (Π – Ω) phi, entry 571, l. 1
φισκοσυνήγορος· ὁ ταμιείων συνήγορος

φίτρον· μέτρον. μάταιον. ῥᾴδιον. καὶ τὸ μέσον τοῦ ῥινίου, τὸ κοῖλον.
καὶ ὁ κορμὸς τοῦ ξύλου, παρὰ τὸ φύεσθαι
φῖτυ· φυτόν, φύτευμα
φίτυμα· τέκνον, γέννημα
φιτύσατο· ἐγέννησεν
φλᾷ· θλᾷ, μαλάττει, συντρίβει
φλαδιᾶν· θλαδιᾶν, μαλάττειν, τύπτειν
φλᾶν· μαλάσσειν πληγαῖς
φλανύσσει· φλυαρεῖ, ληρεῖ
φλασμός· τῦφος
783
..φλασμένος· τετυφωμένος
φλάσας· θλάσας
φ(λ)αυρικῶς· ἀηδῶς
φ(λ)αῦρα· φαῦλα, κακά, πονηρά, κοῦφα, ἀσθενῆ
φλέβαι· νεῦρά τινα αἵματος δεκτικά
φίλιππος· στόμα χειρῶν, ἢ λαμπάδος
φλέγει· καίει. λαμπρύνει
[Φλέγεια· ἡ νῦν Πελλήνη]
φλέγεται· καίεται. λαμπρύνεται
φλέγμα· φλόξ, καῦσος, παρὰ τὸ φλέγειν
καθαρός εἰμι. Τοιοῦτοι ἦσαν οἱ τοῦ σωτῆρος κατηγορ(οῦντες)

καὶ λέγοντες· «Ἵνα τί μετὰ τελωνῶν καὶ ἁμαρτωλῶν
ἐσθίει ὁ διδάσκαλος ὑμῶν;» Τοιοῦτος ἦν ὁ Φα(ρισαῖος)
ὁ «ἐν αὐτῷ λέγων· Εἰ ἦν οὗτος προφήτης, ᾔδει τίς καὶ
ποταπὴ ἡ γυνὴ αὕτη ἡ ἁπτομένη αὐτοῦ». Τοιοῦτος ἦν ὁ
ἐν τῷ ἱερῷ προσευχόμενος καὶ λέγων· «Εὐχαριστῶ σοι, ὁ
θεός, ὅτι οὔκ εἰμι ὡς οἱ λοιποὶ τῶν ἀνθρώπων (ἄ)δικοι,
πλεονέκται, μοιχοί, οὐδὲ ὡς οὗτος ὁ τελώνης.» Εἶτα
δεικνὺς τοῦ τύφου τὴν βλάβην ἐ[πάγει]· Οὗτος καπνὸς τοῦ
θυμοῦ μου, πῦρ καίεται ἐν αὐτῷ πάσας τὰς ἡμέρας. Ὥσπερ
γὰρ τὰ ξύλα δι(εγείρει) τὴν φλόγα, οὕτως ὁ τῦφος, οὕτως
καὶ ἡ ἀλαζονεία τὸν ἐμὸν ἐξάπτει θυμόν.
6Ἰδοὺ γέγραπται (ἐνώπιον) ἐμοῦ· Οὐ μὴ σιωπήσω, ἕως
ἂν ἀποδώσω εἰς τὸν κόλπον αὐτῶν 7πάσας τὰς ἁμαρτίας
αὐτῶν καὶ τῶν πατέρων αὐτῶν ἐπὶ τὸ αὐτό, λέγει κύριος.
Ἐπειδὴ πάσῃ συζῶντες παρανομίᾳ ὡς ἄκ[ρας] ἀρετῆς

ἐπειλημμένοι τῶν ἄλλων ὑπερφρονοῦσι, δρέψονται ὧν
τολμῶσι τἀπίχειρα καὶ δι[δάσκει] ὡς οὐ μόνον κατὰ τὸν
παρόντα βίον ἀλλὰ κἀν τῷ μέλλοντι δώσουσι δίκας· τούτου
γὰρ χά[ριν εἴρηκεν·] (Καὶ) τῶν πατέρων αὐτῶν ἐπὶ τὸ
αὐτό, λέγει κύριος. Οἳ ἐθυμίασαν ἐπὶ τῶν ὀρέων.
Θεοδώρετος. Interpretatio in Danielem Vol. 81, p.1289, l. 20
μὴν θεῶν τῶν οὐκ ὄντων, ἀλλὰ τοῦ τὰ σύμπαντα

πεποιηκότος Θεοῦ. Ἀλλὰ τούτων μὲν ἕκαστον ἐν
τῷ οἰκείῳ χωρίῳ τὴν ἁρμόττουσαν ἑρμηνείαν δέ-
ξεται.
ιβʹ, ιγʹ. «Τότε, φησὶν, ὁ βασιλεὺς ἐν θυμῷ πολλῷ
784
καὶ ὀργῇ εἶπεν ἀπολέσαι πάντας τοὺς σοφοὺς Βα-

βυλῶνος. Καὶ τὸ δόγμα ἐξῆλθε, καὶ οἱ σοφοὶ ἀπ-
εκτείνοντο, καὶ ἐζήτησαν τὸν Δανιὴλ καὶ τοὺς φίλους
αὐτοῦ ἀνελεῖν.» Τυραννικὸν, ἀλλ' οὐ βασιλικὸν τὸ
ἐγχείρημα, ἄδικον προφανῶς, καὶ δικαιοσύνης
ἔρημον· ἀλαζονεία γὰρ καὶ τῦφος προσλαβὼν ἐξ-
ουσίαν, ὄλεθρον μηχανᾶται τοῖς ὑπηκόοις Ἰουδαίοις.
Ἀλλ' ὁ θειότατος Δανιὴλ τὴν ἄδικον ταύτην σφαγὴν
θεασάμενος, πυνθάνεται τοῦ Ἀριὼχ, ὃς τὸν ὠμότα-
τον τοῦτον ἐνεχειρίσθη φόνον, λέγων· «Ἄρχων τοῦ
βασιλέως, περὶ τίνος ἐξῆλθεν ἡ γνώμη ἡ ἀναιδὴς
ἐκ προσώπου τοῦ βασιλέως;» Ἠγνόει γὰρ, ὡς
ἔοικεν, ἅτε μὴ κληθεὶς εἰς τὸν σύλλογον τῶν σοφῶν
Βαβυλῶνος· οὐδέπω γὰρ τὰ τρία παρεληλύθει ἔτη,
ἐν οἷς αὐτοὺς τῇ βασιλικῇ τραφέντας τροφῇ μετὰ τὸν
ῥητὸν τοῦτον χρόνον εἰσαχθῆναι προσέταξεν
Θεοδώρετος. Interpretatio in Danielem Vol. 81, p.1373, l. 49
καὶ ὑψῶ, καὶ δοξάζω τὸν βασιλέα τοῦ οὐρανοῦ, ὅτι

πάντα τὰ ἔργα αὐτοῦ ἀληθινὰ, καὶ αἱ τρίβοι αὐτοῦ
κρίσεις, καὶ πάντας τοὺς πορευομένους ἐν ὑπερηφα-
νίᾳ δύναται ταπεινῶσαι·» Λαβὼν γὰρ πεῖραν τῶν
λυπηρῶν, εἶτα τούτων ἀπαλλαγεὶς, αἰνῶ καὶ ὑμνῶ
τὸν ταῦτά μοι κἀκεῖνα λυσιτελῶς ἐπαγαγόντα, καὶ
λίαν σοφῶς· καὶ οἶδα αὐτὸν οὐρανοῦ βασιλέα καὶ τῶν
ἁπάντων Δεσπότην, ἀληθείᾳ χρώμενον καὶ δικαίως
ἅπαντα πρυτανεύοντα, καὶ τοὺς ὑπερηφανίᾳ χρωμέ-
νους ταπεινῶσαι δυνάμενον. Μαθόντες τοίνυν, ὅπως
ὑπερηφανία καὶ τῦφος τοὺς χρωμένους λωβᾶται, καὶ
ὡς ὁ τούτοις χαίρων τρυγᾷ καρποὺς οὐκ ἀγαθοὺς,
τὴν μητέρα τῶν ἀγαθῶν ταπεινοφροσύνην κτησώ-
μεθα· τοῦτο γὰρ καὶ ὁ Κύριος μακαρίζει τὸ κτῆμα,
ὡς πρόσοδον ἔχον τὴν βασιλείαν τῶν οὐρανῶν. «Μα-
κάριοι γὰρ, φησὶν, οἱ πτωχοὶ τῷ πνεύματι, ὅτι αὐ-
τῶν ἐστιν ἡ βασιλεία τῶν οὐρανῶν.» Προτίθησι δὲ
καὶ ἑαυτὸν ἀρχέτυπον τοῖς ὠφελεῖσθαι βουλομένοις,
λέγων· «Μάθετε ἀπ' ἐμοῦ, ὅτι πρᾶός εἰμι, καὶ
ταπεινὸς τῇ καρδίᾳ.» Καὶ δεικνὺς, ἡλίκος τούτων ὁ
καρπὸς, εὐθὺς ἐπήγαγε·
785
Θεοδώρετος. Haereticarum fabularum compendium Vol. 83, p.476, l. 9
τοὺς θεοειδεῖς θηριώδεις ἀπέφηναν· οὕτως ὁ διάβολος

καὶ τῶν δαιμόνων τὸ στίφος σὺν τοῖς ἄλλοις ἀσωμά-
τοις γενόμενοι, τὴν μὲν ἐκείνων περὶ τὸν Δεσπότην
Θεὸν οὐκ ἐζήλωσαν εὔνοιαν, τὸ δὲ τοῦ τύφου καὶ τῆς
ἀλαζονείας εἰσδεξάμενοι πάθος, ἐπὶ τὸ χεῖρον ἐτρά-
πησαν, καὶ τῆς προτέρας ἐξέπεσον λήξεως. Καὶ τοῦτο
δεδήλωκεν ὁ θεῖος Ἀπόστολος, περὶ τῆς ἐπισκοπικῆς
χειροτονίας νομοθετῶν· «Μὴ νεόφυτον, ἵνα μὴ τυ-
φωθεὶς εἰς κρῖμα ἐμπέσῃ τοῦ διαβόλου.» Διὰ γὰρ
τῶνδε τῶν λόγων αἰνίττεται, ὡς τῆς ἐκπτώσεως τῷ
διαβόλῳ τύφος ἐγένετο πρόξενος. Καὶ Ἐφεσίοις δὲ
γράφων, παρεδήλωσεν ὡς πρὶν ἐπὶ τὸ χεῖρον
τραπῆναι, τὴν τοῦ ἀέρος οἰκονομίαν ἐπεπίστευτο.
»Κατὰ τὸν ἄρχοντα γὰρ, φησὶ, τῆς ἐξουσίας τοῦ
ἀέρος, τοῦ πνεύματος τοῦ νῦν ἐνεργοῦντος ἐν τοῖς
υἱοῖς τῆς ἀπειθείας.» Τῆς δὲ προτέρας τάξεως ἐκπε-
σὼν, ὑπουργοὺς ἔχει τοὺς ἀντιλέγοντας τῷ Θεῷ. Καὶ
ὁ Κύριος δὲ ἐν τοῖς ἱεροῖς Εὐαγγελίοις ἔφη· «Εἶ-
δον τὸν Σατανᾶν ὡς ἀστραπὴν πεσόντα ἐκ
τοῦ οὐρανοῦ.» Καὶ ἐν ἑτέρῳ χωρίῳ, «Ἐκεῖνος, φη-
σὶν, ἀνθρωποκτόνος ἦν ἀπ' ἀρχῆς, καὶ ἐν τῇ ἀληθείᾳ
Γεώργιος Χοιροβοσκός γραμματικόςDe accentibus (excerpta e

Choerobosco, Aetherio, Philopono et aliis) (e codd. Urbin. 151 et
Laurent. 57.34) Excerpt 4, paragraph 28, l. 4
δοτικῇ, ἐν δὲ ταῖς ἄλλαις πτώσεσιν, ἔνθα τὸν τόνον ἡ πα-

ραλήγουσα δέχεται καὶ βραχεῖά ἐστιν ἡ λήγουσα, προπερι-
σπῶνται· ῥίν ῥινός, ῥῖνα ῥῖνε ῥῖνες ῥῖνας· οὕτω
καὶ ἐπὶ τῶν ὁμοίων. Διὰ τοῦτο οὐδὲ τὸ εὔριν προ-
περισπᾶται, ἐπειδὴ τὸ ι μακρόν ἐστιν.
Τὰ εἰς υξ προπερισπῶνται, εἰ μακρᾷ παραλήγονται,
οἷον δοῖδυξ.
Τὰ εἰς ος τῷ υ μὴ καθαρῶς παραληγόμενα καὶ
ἐπ' αὐτοῦ τὸν τόνον ἔχοντα παροξύνονται· κύβος, λύ-
786
γος, στύλος, Κύρος κύριον, πλῆν τοῦ κῦρος ἡ ἐξου-

σία οὐδέτερον, μῦθος, θῦμος, τῦφος· ἡ δὲ συνήθεια
ὀξύνει τὸ τύφος.
Τὰ διὰ τοῦ υνος προπερισπῶνται· φρῦνος, θῦνος.
Alphabetic entry tau, p.537, l. 35
μετοχῆς ὀξύνεσθαι θέλουσι.

Τύραννος, ἤτοι ἀπὸ Τυῤῥήνων, ὠμοὶ γὰρ οὗτοι· ἢ
ἀπὸ Γύγου, ὅς ἐστιν ἀπὸ Τύῤῥας πόλεως Λυκιακῆς
τυραννίσαντος ἐν αὐτῇ, πρῶτον· οὕτως εὗρον ἐν ὑπο-
μνήματι Ἀρχίλου.
Τρῶ, σημαίνει πέντε· τρῶ τὸ τρήσω, τρῶ τὸ βλάπτω,
τρῶ τὸ φοβοῦμαι, τρῶ τὸ καταπονῶ, καὶ τρῶ τὸ κα-
τακόπτω.
Τύμβος, μνημεῖον, παρὰ τὸ τίθεσθαι, ἢ τύφεσθαι
ἐκεῖ τὸ νεκρὸν σῶμα, ὅ ἐστι καίεσθαι.
Τύφος, παρὰ τὸ τύφεσθαι ἐκεῖ τὸν νέκυν.
Τύμπανον, παρὰ τὸ τύπτω, τέτυμμαι, τύπτανον, καὶ
κατὰ συγκοπὴν τοῦ τ, καὶ πλεονασμῷ τοῦ μ, τύμπα-
νον· ὡς παρὰ τὸ τήκω τήκανον, καὶ τήγανον, τὸ τῆ-
κον τοὺς ἰχθυάς· οὕτω καὶ τυμπανίστρα. σημαίνει
δὲ δύο, τὸ δέρμα καὶ τὸ σῶμα τὸ ἀνθρώπινον· ὡς τὸ,
οὗτοι ἐτυμπανίσθησαν.
Τύπος, παρὰ τὸ τύπτω γέγονε τύπος ὥσπερ εἰς τὸ
βουλλωτήριον τυπτόμενος ὁ μόλυβδος εἰκόνα ἀποτε-
λεῖ, οὕτω καὶ ὁ τύπος, εἰκόνισμα ἀποτελεῖ.
Τουτ'ἔστιν, ὑπάρχει, σύνδεσμος διασαφητικὸς,
Alphabetic entry tau, p.538, l. 22
φλὸς δὲ κυρίως ὁ ἐκγεννητὴς, ἤγουν μετὰ τὸ γεννη-

θῆναι αὐτὸν τυφλωθείς· παρὰ τὸ ἀπολωλεκέναι τὸ
φῶς· ἢ παρὰ τὸ τοὺς τύπους τῶν ἴλλων ἔχειν, τῶν
ὀφθαλμῶν, ἢ παρὰ τὸ τοὺς τύπους τοῦ φῶτος ἔχειν.
Τυφλὸς, πηρὸς, ἀνάπηρος διαφέρει· τυφλὸς ὁ ἐκγεννη-
τής· πηρὸς δὲ ὁ μετὰ τὸ γεννηθῆναι αὐτὸν τυφλω-
θεὶς, ἀνάπηρος ὁ ἐν νοσήματι τυφλωθείς.
787
Τύφρηστος, πόλις ἐν ταῖς ἐσχάτοις τῆς Μαιναλίας,

ἀπὸ τοῦ Τυφρήστου βασιλέως τοῦ σπαιλίου· ἢ τυφρη-
στός τις οὖσα ἀπὸ τοῦ Ἡρακλέως τόφρας.
Τύφος, ἡ περιφανεία, ἀλαζονεία καὶ κενοδοξία.
Τύψον, παῖσον, δάμασον.
Τύχην, τὸ χρεὼν εἰρῆσθαι, τὸ ἐπιβάλλον καὶ καθῆ-
κον κατὰ τὴν εἱμαρμένην· σημαίνει καὶ τιμήν· τύχην
τῶν μέσων ὀνομάτων· μέσα δὲ ὅσα ἐπὶ καλοῦ καὶ κα-
κοῦ· τύχη δὲ εἰς τάξεις. διαιρεῖται τρεῖς, ἐλευθέρων,
ἀπελευθέρων καὶ δούλων, καὶ εἰς ἀξιώματα τρία, βα-
σιλέων, ἀρχόντων καὶ στρατιωτῶν.
Τῷ, τινὶ, ἀπὸ τοῦ τὶς ὀνόματος ἀορίστου γίνεται, ἡ

τυφλοπλαστεῖται, τυφλὸς πλάττεται.

Τυφλῶν ὀνείρων: Ἤτοι τῶν ἀπατηλῶν. Καὶ
ἴσως περιέπεσε τοῦτο·
Δοιαὶ γὰρ πύλαι ψευστάων εἰσὶν ὀνείρων·
ἢ ὅτι μύουσι προσδιαλέγονται.
Τυφρηστός: Πόλις ἐστὶν ἐν τοῖς ἐσχάτοις τῆς
Μαιναλίας· ἀπὸ Τυφρηστοῦ βασιλέως· ἢ τεφρηστός
τις οὖσα, ἀπὸ τῆς Ἡρακλέος τέφρας.
Τυφών: Παρὰ τὸ τύφω, τὸ καίω· τυφὼν γὰρ
ἐστὶν ἡ τοῦ ἀνέμου σφοδρὰ πνοή· ὃς καὶ εὐρυκλύ-
δων καλεῖται· ἢ παρὰ τὸ τῦφος τυφὼν, οὐχ ἡ φλὸξ
ἡ ἐκ τοῦ ἀέρος, ἀλλ' ἡ ἐκ τῆς ἀναθυμιάσεως συ-
στροφὴ πρὸ τοῦ ἐκπυρωθῆναι, ὡς Πλάτων ἐν Φαίδρῳ.
Τυφῶνος: Πυρώδους δαίμονος.
Τυφώς: Ὁ κατὰ θάλασσαν, ὑφ' οὗ τὰ πλοῖα
φθείρεται. Εἰσὶ δὲ τρία, τυφὼν, πρηστὴρ, κεραυ-
νός. Ἰστέον ὅτι τὸ Ποσειδῶν διαιρούμενον, Ποσει-
δάων Ποσειδάωνος, φυλάττει· τὸ δὲ Τυφὼν διαιρού-
μενον, συστέλλει, Τυφάων Τυφάονος. Καὶ ΤΥΦΑ-
ονία, πέτρα ἐστὶν ὑψηλὴ ἐν τῷ Καυκάσῳ· Καύκασος
δὲ, ὄρος Σκυθικὸν, καὶ ἕτερον Ἰνδικόν. Ὠνόμασται
Καινή Διαθήκη. Catena in Joannem (catena integra) (e codd. Paris.

Coislin. 23 + Oxon. Bodl. Auct. T.1.4) P.235, l. 3
788
ὁ μὴ τιμῶν οὕτως ὡς προεῖπον, φησὶ, τουτέστι ὡς τὸν Πατέρα.

Πρὸς δὲ τὸ μὴ ἐκθηριωθῆναι τοὺς Ἰουδαίους, βουλόμενος ἀπα-
ράδεκτον ποιῆσαι τὸν λόγον, ἐκ τοῦ μαθεῖν ὅτι τῷ Πατρὶ πιστεύ-
ουσιν οἱ αὐτοῦ ἀκούοντες, ἐπήγαγε λέγων, “ὁ ἀκούων μου τοὺς
λόγους καὶ πιστεύων τῷ πέμψαντί με,” καὶ τὰ ἑξῆς. Τοῦτο γὰρ
δεξάμενοι μετὰ προθυμίας, καὶ τὰ λοιπὰ ἔμελλον εὐκολώτερον
δέχεσθαι.
Τὸ δὲ “εἰς κρίσιν οὐκ ἔρχεται,” τουτέστιν, οὐ κολάζεται·
θάνατον δὲ, φησὶ, οὐ τοιοῦτον, ἀλλὰ τὸν αἰώνιον, ὥσπερ καὶ ζωὴν
ἐκείνην.
Ἵνα δὲ μὴ δόξῃ κόμπος εἶναι τὸ πρᾶγμα καὶ τῦφος, παρέχει
καὶ τὴν διὰ τῶν ἔργων ἀπόδειξιν, λέγων, “ὅτι ἔρχεται ὥρα·” εἶτα
ἵνα μὴ μακρὸν ὑποπτεύσωμεν χρόνον, “καὶ νῦν ἐστιν, ὅτε οἱ νεκροὶ
“ἀκούσονται τῆς φωνῆς τοῦ υἱοῦ τοῦ ἀνθρώπου καὶ ζήσονται.”
νῦν, φησὶν, ἐμοῦ διατρίβοντος μεθ' ὑμῶν, τοῦτο γενήσεται πρὸς
τὸ μὴ διαπιστεύειν ὑμᾶς περὶ τούτου· Τοῦτο δὲ ἔλεγε περὶ ὧν
ἔμελλε νεκρῶν ἀνιστᾷν, οἷον τοῦ υἱοῦ τῆς χήρας καὶ τοῦ Λαζάρου.
Εἶτα καὶ λογισμὸν ἐπάγει τῶν εἰρημένων ἀποδεικτικόν. “Ὥσπερ
“γάρ, φησιν, ὁ πατὴρ ἔχει ζωὴν ἐν ἑαυτῷ, οὕτως ἔδωκε καὶ τῷ
“υἱῷ ζωὴν ἔχειν ἐν ἑαυτῷ.”
Τὴν δὲ τοῦ “ἔδωκε” λέξιν ἐνταῦθα τέθεικεν ἐπὶ τὸ δεῖξαι

nov. 58) P.55, l. 33
κοινὰ, καὶ οὐδεὶς ἕτερος ἑτέρου πλεῖον ἔχει, καὶ ταχέως ἦλθον ἐπὶ
τοῦτο ἐπὶ τὸ πᾶσι μεταδοῦναι. Καὶ μετ' ὀλίγα – Ἐπειδὴ τρις-
χίλιοι γεγόνασιν, ἐξάγαγον αὐτοὺς λοιπὸν ἔξω· ἅμα δὲ τῆς τοῦ
Πνεύματος παρρησίας πολλῆς οὔσης, καθημέραν τε ὥσπερ εἰς
ἱερὸν ἀνῄεσαν τόπον· ἐπεὶ καὶ Πέτρος καὶ Ἰωάννης μικρὸνὕστερον
τοῦτο ποιοῦσιν· οὐδὲν γὰρ τέως παρεκίνουν τῶν Ἰουδαϊκῶν. Καὶ
αὐτὴ δὲ ἡ τιμὴ εἰς τὸν τόπον διέβαινε τὸ ἐν τῷ οἴκῳ ἐσθίειν· ποίῳ
οἴκῳ; ἐν τῷ ἱερῷ· καὶ ὅρα εὐλαβείας ἐπίδοσιν· χρήματα ἔρριψαν
καὶ ἔχαιρον· καὶ πολλὴ ἦν ἡ εὐφροσύνη· μείζονα γὰρ ἦν ἃ ἐλάμ-
βανον ἄπονα· οὐδεὶς ὠνείδιζεν, οὐδεὶς ἐφθόνει, οὐδεὶς ἐβάσκαινεν; οὐκ
ἦν τύφος, οὐκ ἦν ἐξουδένωσις· καθάπερ παιδία ἐνόμιζον ὄντως παι-
δεύεσθαι· ὡς ἀρτίτοκοι οὕτω διέκειντο· καὶ τί λέγω ὡς ἐν ἀμυδρᾷ
εἰκόνι; εἰ μέμνησθε ὅτε τὴν πόλιν ἡμῖν ἔσεισεν ὁ Θεὸς, καὶ πάντες
ἦσαν συνεσταλμένοι, οὕτω τότε ἐκεῖνοι διέκειντο· οὐδεὶς πονηρὸς,
οὐδεὶς ὑποῦλος ἦν· καὶ γὰρ τοιοῦτον ὁ φόβος, τοιοῦτον αἱ θλίψεις·
οὐκ ἦν τὸ ἐμὸν καὶ τὸ σόν· διὰ τοῦτο ἀγαλλίασις ἦν ἐπὶ τῆς τρα-
πέζης· οὐδεὶς ὡς ἐξ ἰδίων ἐσθίων διέκειτο, οὐδεὶς ὡς ἐξ ἀλλοτρίων·
789
καίτοι δοκεῖ αἴνιγμα εἶναι· ὀυτὲ ἀλλότρια ἐνόμιζον εἶναι τὰ τῶν

ἀδελφῶν, δεσποτικὰ γὰρ ἦν· οὔτε ἴδια, ἀλλὰ τῶν ἀδελφῶν· οὔτε ὁ
πένης ᾐσχύνετο, οὔτε ὁ πλούσιος ἐτυφοῦτο· τοῦτό ἐστιν ἀγαλλίασις·

nov. 58) P.255, l. 7
{Ἀμμωνίου.} Ἰδοὺ καὶ οὗτοι προφῆται ἦσαν· σημειωτέον δὲ

ὅτι καὶ ἡ νέα διδασκαλία ἔσχε προφήτας πολλοὺς, οὐ μόνον ἡ
παλαιὰ γραφή.
Ποιήσαντες δὲ χρόνον, ἀπελύθησαν μετ' εἰρήνης ἀπὸ
τῶν ἀδελφῶν πρὸς τοὺς ἀποστειλάντας αὐτούς. ἔδοξε
δὲ τῷ Σίλᾳ ἐπιμεῖναι αὐτοῦ. Παῦλος δὲ καὶ Βαρνάβας
διέτριβον ἐν Ἀντιοχείᾳ, διδάσκοντες καὶ εὐαγγελιζόμε-
νοι, μετὰ καὶ ἑτέρων πολλῶν, τὸν λόγον τοῦ Κυρίου.
{Τοῦ Χρυσοστόμου.} Οὐκέτι στάσεις καὶ μάχαι. Παῦλος δὲ
λοιπὸν ἐδίδασκεν· οὐδεὶς τύφος ἦν ἐν τῇ ἐκκλησίᾳ· μετὰ Πέτρον
Παῦλος φθέγγεται, καὶ οὐδεὶς ἐπιστομίζει· Ἰάκωβος ἀνέχεται,
οὐκ ἐπιπηδᾶ· πολλὴ ἡ εὐταξία· οὐδὲν ὁ Ἰωάννης ἐνταῦθα οὐδὲ οἱ
λοιποὶ Ἀπόστολοι, ἀλλὰ σιγῶσιν· ἐκεῖνος γὰρ ἦν τὴν ἀρχὴν ἐγ-
κεχειρισμένος, καὶ οὐκ ἀγανακτοῦσιν· οὕτω καθαρὰ δόξης ἦν
αὐτῶν ἡ ψυχή.

nov. 58) P.266, l. 23
τεροι ὄντες Ἰουδαῖοι, καὶ τῇ ἡμέρᾳ τῶν σαββάτων, ὅτε καὶ ὄχλον
εἰκὸς συνελθεῖν.
Καὶ καθίσαντες ἐλαλοῦμεν ταῖς συνελθούσαις γυναιξί.
{Τοῦ Χρυσοστόμου.} Ὅρα τὸ ἄτυφον πάλιν· γυνὴ καὶ ταπεινὴ
αὕτη καὶ ἀπὸ τῆς τέχνης· ἀλλ' ὅρα φιλόσοφον γυναῖκα· πρῶ-
τον αὕτη ἐμαρτύρησε τὸ τὸν Θεὸν καλέσαι αὐτήν· ὅρα δὲ πῶς
οὐκ αἰσχύνεται τὰ ἐπιτηδεύματα ὁ τὴν ἱστορίαν γράφων· ἅτε
δὴ καὶ ἀργίας οὔσης μᾶλλον προσεῖχον τοῖς λεγομένοις· καὶ οὐδὲ
ἡ πόλις αὕτη μεγάλη ἡ τῶν Φιλιππησίων· ταῦτα δὴ μαθόντας
καὶ ἡμεῖς, μηδένα ἐπαισχυνώμεθα· παρὰ βυρσεῖ μένει Πέτρος,
790
παρὰ πορφυροπώλιδι ὁ Παῦλος καὶ ξένῃ· ποῦ ὁ τύφος; ἄρα τοῦ

Θεοῦ δεόμεθα ὥστε ἀνοῖξαι καρδίαν· ὁ Θεὸς ἀνοίγει καρδίας τὰς
βουλομένας· ἔστι γὰρ πεπωρωμένας ἰδεῖν· τὸ μὲν ἀνοῖξαι τοῦ
Θεοῦ ἦν, τὸ δὲ προσέχειν, αὐτῆς· ὥστε καὶ θεῖον καὶ ἀνθρώπινον
ἦν· “ἔξω τῆς πόλεως·” ἐπιτήδειος ἦν ὁ τόπος πρὸς τὴν ἀκρόασιν,
πειρασμῶν ἀπηλλαγμένος καὶ κινδύνων.

cod. Paris. gr. 227) P.344, l. 4
ὡς ἐμὰ πάντα τὰ γεγραμμένα.

{Ἰωάννου.} Δι' ἑνὸς τούτου τοῦ ῥήματος, πάντας ἐφόβησεν
τοὺς τὰ μέλη αὐτῶν ποιοῦντας πόρνης μέλη, τοὺς σκανδαλίζοντας
τοὺς ἀδελφοὺς διὰ τῶν εἰδωλοθύτων, τοὺς ἀπ' ἁγνῶν ὀνομαζομέ-
νους, τοὺς τῇ ἀναστάσει διαπιστοῦντας· οὐκ ἐφόβησε δὲ μόνον·
ἀλλὰ καὶ ἔδειξε τῆς ἀρετῆς τὴν ὁδὸν καὶ τῆς κακίας τὴν ἀπάτην.
ὥσπερ γὰρ σφοδρὰ ἡ περὶ αὐτῶν ἀγάπη γινομένη, πάντα τῶν
ἁμαρτημάτων τὰ εἴδη κατασβέννυσι καὶ ἐξωθεῖ· οὕτως ὅτ' ἂν
ἀσθενεστέρα ᾖ βλαστάνειν ταῦτα ποιεῖ. “μαραναθά·” τίνος ἕνεκεν
τοῦτο εἴρηται; τί δήποτε δὲ καὶ Ἑβραΐδι φωνῇ; ἐπειδὴ πάντων
τῶν κακῶν ὁ τύφος αἴτιος ἦν· τοῦτον δὲ τὸν τύφον ἡ ἔξωθεν σοφία
ποιεῖ· καὶ τοῦτο κεφάλαιον κακῶν ἦν, ὃ μάλιστα τὴν Κόρινθον
διέσπασεν· καταστέλλων αὐτὴν οὐδὲ Ἑλλάδι κέχρηται γλώττῃ
ἀλλὰ τῇ Ἑβραΐδι· δείκνυς ὅτι οὐ μόνον οὐκ αἰσχύνεται τὴν ἰδιω-
τείαν, ἀλλὰ καὶ μετὰ πολλῆς ἀσπάζεται τῆς θερμότητος· τίνος
δὲ ἕνεκεν αὐτὸ τοῦτο φησὶν, τὸν τῆς οἰκονομίας βεβαιῶν λόγον· ἐξ
οὗ μάλιστα τὰ σπέρματα τῆς ἀναστάσεως συντέθεικεν· οὐ τοῦτο
δὲ μόνον, ἀλλὰ καὶ ἐκείνους ἐντρέπων· ὡσανεὶ ἔλεγεν, ὁ κοινὸς
πάντων δεσπότης καταβῆναι τοσοῦτον κατηξίωσεν· καὶ ὑμεῖς ἐν
τοιούτοις ἐστέ.
Εφραίμ Σύρος. De uirtutibus et passionibus P.395, l. 10
Ψυχικὰ πάθη
Ὀφείλομεν οὖν εἰπεῖν καὶ περὶ τῶν ψυχικῶν καὶ σωματικῶν κακιῶν,
ἤγουν παθῶν. Καὶ ψυχικὰ μὲν πάθη εἰσὶ λήθη, ῥᾳθυμία καὶ ἄγνοια, ὑφ'
ὧν, τῶν
791
τριῶν δηλαδὴ τούτων, ὁ ὀφθαλμὸς τῆς ψυχῆς, ἤτοι ὁ νοῦς, σκοτιζόμενος

κυριεύε-
ται ὑπὸ πάντων τῶν παθῶν, ἅτινά εἰσιν ἀσέβεια, κακοδοξία, ἤγουν πᾶσα
αἵρεσις,
βλασφημία, θυμός, ὀργή, πικρία, ὀξυχολία, μισανθρωπία, μνησικακία,
κατα-
λαλιά, κατάκρισις, λύπη ἄλογος, φόβος, δειλία, ἔρις, ζῆλος, φθόνος,
κενοδοξία,
ὑπερηφανία, ὑπόκρισις, ψεῦδος, ἀπιστία, ἀφροσύνη, ἀδιακρισία,
σκνιφότης,
ἀπληστία, πλεονεξία, φιλοϋλία, προσπάθεια, σχέσις γηΐνων, ἀκηδία,
μικροψυχία,
ἀχαριστία, γογγυσμός, τύφος, οἴησις, σοβαρότης, ἀλαζονεία, φιλαρχία,
ἀν-
θρωπαρέσκεια, δολιότης, ἀναίδεια, ἀναισθησία, κολακεία, ὑπουλότης,
εἰρωνεία,
διψυχία, αἱ συγκαταθέσεις τῶν ἁμαρτημάτων ἐκ τοῦ παθητικοῦ μέρους
καὶ ἡ
συνεχὴς τούτων μελέτη, πλάνη λογισμῶν, φιλαυτία ἡ τῶν κακῶν
γεννήτρια,
καὶ ἡ ῥίζα πάντων τῶν κακῶν καὶ παθῶν φιλαργυρία, κακοήθειά τε καὶ
πονηρία.
καθάπερ οἱ θεομάντεις ἐπιπνοίας ὁπότε θείας ἐμφοροῖντο· ταυτὶ

τοίνυν μὴ σύμβολα εἶναι τοῦ δικαίως σφόδρα ἐφίεσθαι τῆς σῆς
ὁμιλίας, ὡς οὔσης θαυμασιωτάτης, πάντες οἶμαι οὐκ ἐροῦσι.
τὸ δ' αὖ σὲ πρὸς οὕτω παντοδαπὰς πεύσεις τε καὶ προβλήματα
διαλλάττοντα μὲν πρὸς ἄλληλα, οὐκ ἐπιχώρια δὲ οὐδὲ τοῖς καθ'
ἡμᾶς ἔθεσιν, ἔπειτα πᾶσιν οἰκείως ἐν ταὐτῷ διαλέγεσθαι τὰ πλεί-
στης ἐπάξια σπουδῆς τε καὶ μελέτης, τουτὶ δ' ἔγωγε πολλοῦ
δέω μὴ λέγειν ὡς Περικλεῖς ἅμα καὶ Νέστορας ὑπερβέβληκεν.
ἐκείνων μὲν γὰρ τοῖς λεγομένοις ἔσθ' ὅτε καὶ σφαλλομένη τελευτὴ
ξυνέβαινε· σοῦ δ' οὐκ ἔσθ' ὁπότε μὴ προσήκουσα. καὶ τῶν μὲν
ἐπιχωριάζων ὁ τύφος τοῖς χείλεσιν, ὡς ἂν ἀποῤῥοὴ κακίας, τὸ
σεμνὸν τῶν λόγων ἀφῃρεῖτο, καθάπερ μήλων ὥραν ἀφαιρεῖται
σκώληξ ἐφεδρεύων· χείλεσι δέ γε τοῖς σοῖς τύφου μηδενὸς μηδα-
μῶς ἐφεδρεύοντος ἔστι προϊέναι καὶ τὸν τῆς γλώττης κρότον πάντη
ἀκιβδήλευτον. Ἑλλήνων μὲν οὖν παῖδες τὰ ἑαυτῶν σεμνύνειν ἐθέ-
λοντες ἐπειδή τινας οἶμαι ἠλιθίους ἀνθρώπους ἡ τοῦ Ὀρφέως
ἐκίνει κιθάρα κινεῖσθαι ἔφασαν καὶ τὰ ἄψυχα τοῖς ἐκείνου πρὸς
792
λύραν ᾄσμασιν. εἰ δὲ καὶ ἡμῖν ἦν βουλομένοις τὴν ἀλήθειαν εἰς

μύθους ἐξαίρειν, ὅντινα τρόπον ποιήσαιμεν μείζω ἢ ἔχουσιν ὄντα
ὡς οὐκ ἔνι ῥᾴδιον εὑρεῖν οὐκ ἔνι δήπου μὴ φάναι. ὡς τό γε νῦν
εἶναι καὶ πεπείσμεθα, μηδ' ἂν ἀπίστως ἔχειν, μηδ' ἀνέφικτ'
αὐτῷ, παρὰ τοσοῦτον μὴ νῆσον εἶναι καθάπαξ αὐτὸ συγχωρούσῃ,

παρόσον ἰσθμῷ τινι μὴ σὺν πόνῳ καρποῦσθαι καὶ τὴν ἔξω χεο-
μένην εἰς μῆκος ἅμα καὶ πλάτος ἤπειρον δίδωσι. καὶ ἁπλῶς παν-
ταχόθεν ἐκεῖ τὰ τῆς ἀρετῆς συγκροτεῖται γνωρίσματα πρός τε
τῆς φύσεως πρός τε τῆς τῶν οἰκούντων ἀσκήσεως. οὐ γυναίων
ὅλως ἐκεῖ ξυναυλία, καὶ ἀκόλαστον ὄμμα, καὶ χλιδῶσα κομμω-
τικὴ, καὶ ὅσα τὴν ἀρχαίαν τοῦ ὄφεως ὁμιλίαν ἐκείνην εἰς ἐγκαι-
νίων τινὰ συνάγει πανήγυριν καὶ μακροῦ κυκεῶνος καὶ κλύδωνος
τὸν βίον ἐμπίπλησιν· οὐδ' ἐμπορίαι δημόσιοι, καὶ ἀγοραὶ, καὶ
ἀγορανόμοι, καὶ δικαστικὰ βήματα, καὶ γλώττης ἐπίδειξις, καὶ
τῦφος ἀπὸ δίφρου θεσπίζων τὰ τῆς ὀρέξεως νόμιμα. οὐδὲ δου-
λεία καὶ αὐθεντία μερίζει τὸν βίον ἐκεῖ· ἀλλ' ἰσηγορία, καὶ με-
τριότης φρονήματος, καὶ ἤθους σεμνότης, καὶ δικαιοσύνης εὐ-
γένεια σκηνοβατεῖ καὶ περιχορεύει τὸν χῶρον ἐκεῖνον, καὶ ὅσα
τὴν ἔνθεον ἐν γῇ δημιουργεῖ πολιτείαν, καὶ τὴν ὄντως ἐν ψυχῇ
φιλοσοφίαν ἐργάζεται. οὐ πλοῦτος ἐκεῖ καὶ δαπάνη χρημάτων καὶ
βλακεύουσα θρύψις ἐμπολιτεύεται· ἀλλ' ἅπαν ἐστὶν ἀληθῶς σε-
μνόν τε καὶ ἐλευθέριον ἦθος, καὶ ἐς τὰ τῆς ἀρετῆς ἀνάκτορα
σπεῦδον, καὶ τὸν Δώριον τρόπον ὡς ἀληθῶς ἡρμοσμένον πρὸς
τὰ καλά. (Δ.)
προσκλύζειν ἀνώρυξέ τε καὶ ἐτεχνούργησε, τοῖς πολεμίοις ἐξ ἀπο-

ρίας μικρὸν ἐπιτείχισμα· ὡς εἶναι τοῖς συλλογίζεσθαι βουλομέ-
νοις ῥᾴδιον καὶ σαφὲς τὸ συμπέρασμα· ὅτι κακὸν ἄρα καὶ δυς-
σεβὲς τὸ τῆς τομογραφίας ἐκείνων ἀνάθημα ὂν κακοδαιμονού-
σης ἔτυχε καὶ τῆς ἐκβάσεως, καὶ πάνυ τοι σφόδρα ἐναντιωτάτης,
κἀκ διαμέτρου ταῖς σφῶν προῤῥήσεσι τὴν τῶν Ῥωμαίων ἐνεγκαμέ-
νης ἀπώλειαν. (ϛʹ.) Ἔξεστι μὲν οὖν ἐντεῦθεν, παρεξετάζοντας
καὶ παρατιθέντας, τὴν τῶν παρόντων ὁρᾷν πρὸς τὰ πάλαι συγ-
γένειαν. σάλος γὰρ καὶ νῦν κατέσχε τὴν τῶν ἐκκλησιῶν ἀκρόπο-
λιν, θαλασσίου κλύδωνος παντὸς ἀγριώτερος. τὰ πατέρων ὅριά
τε καὶ δόγματα κατασέσεισται. τῶν ἀρχόντων ὁ τῦφος μετὰ τῆς
ἀμαθίας ταράττει δίκην θυέλλης ἅπαντα, πρὸς ὑπερβολὰς καὶ
793
ἐλλείψεις τὰ τῆς εὐσεβείας παρασυρόντων δόγματα. τοῖς μὲν τῶν

ἀνθισταμένων χεῖρες ἐπάγονται φονικαί· τοὺς δ' ἐξορίαι καὶ
διωγμοὶ παντοῖοι μερίζονται· τοὺς δ' εἱρκταὶ συγκρύπτουσι κα-
ταχθόνιοι, αὐτοσχέδιοι τοῖς ἔτι ζῶσι δρώμενοι τάφοι. θεολο-
γοῦσιν ἀδεῶς οἱ βάναυσοι, ἀγορὰς καὶ θέατρα πάντα τοιούτων
φωνῶν ἐμπιπλῶντες. ποιμένες ἐλαύνονται· βαρεῖς δ' ἀντεισά-
γονται λύκοι κατὰ τῶν ποιμνίων. θεοτήτων ἀκτίστων ὁ ἀριθμὸς
εἰς ἄπειρον ἐκτείνεται πλῆθος. λαλεῖται τὸ ψεῦδος ἀφόβως·

6, P.307, l. 8
πτὸν καὶ ἀνεξάκουστον ἀκοαῖς ἐνδιάθετον λέγουσι, καὶ

ἐκ διαθέσεως· συνίσταται γοῦν οὗτος μετὰ τῆς ἀκμῆς,
ὅταν τινῶν κατηγοροῦντες ἢ κατατρέχοντες καὶ ἐπιτιμῶν-
τες μεταξὺ τραγῳδήσωμεν οἰκτιζόμενοι, εἰρωνευόμενοι, ἤ
τι τῶν οἰκείων τῆς ἰδέας ταύτης εἰσάγωμεν, ὡς ταῦτά
ἐστι· σὺ δὲ τί λέγεις ἢ τί νομοθετεῖς; μέχρι τοῦ οὐ δα-
κρύεις δάκρυον· εἶτα τὸ ἐνδιάθετον· μὴ σύγε τοιούτου
κριτοῦ τύχῃς· πείθει γὰρ ἄκοντα, ὡς εἰ μὴ ἀφήσει οὐκ
ἀφεθήσεται· πάλιν, οὐκ αἰδῇ τὸ Ἰησοῦ φιλάνθρωπον;
καὶ τὰ διὰ μέσου, καὶ πάλιν τὸ ἐνδιάθετον, ὡς μακά-
ριόν σου τὸ ὑψηλὸν, εἰ καθαρότης ἦν ἀλλὰ μὴ τύφος,
καὶ πάλιν· νῦν δέδοικα, μὴ βρύων ἕλκεσι· καὶ πάλιν· ἢ
οὐδὲ τελειωθέντα δέχῃ δι' αἵματος· εἶτα τὸ ἀληθὲς, ἔστι
γὰρ καὶ τοῦτο τῆς σῆς ἀπονοίας· εἶτα μετὰ πολλὰ ἡ εἰ-
ρωνεία, σχῆμα τοῦ πιθανοῦ οὖσα, σὺ διδάσκαλος, καὶ
πάλιν· μετάδοτα καὶ ἡμῖν τῆς λαμπρότητος· τινὲς δὲ
ἐπλανήθησαν ἀπὸ τῆς ὁμωνυμίας, ἀρετὴν λόγου εἰπόντες
τὸ πιθανὸν, ἣν ἐργάζονται ἀφέλεια, ἀλήθεια, γλυκύτης,
ἐπιείκεια, αἱ τοῦ ἤθους ἰδέαι· ἀγνοήσαντες, ὡς ἡ τοῦ
λόγου ἀρετὴ οὐ μόνον ἐν τῷ ἤθει ἐστὶν, ἀλλὰ καὶ τῷ
μεγέθει καὶ πάσαις ταῖς ἰδέαις γινομέναις πιθαναῖς,

et sapientibus multis (Σb) (recensio aucta e cod. Co Alphabetic entry tau,
p.392, l. 14
τηπῇσιν: τρώσεσιν.
794
τύρβη: ἀπόλαυσις. ἢ θόρυβος. ἢ τάραξις.

τυρευθέντα: κινηθέντα. ταραχθέντα.
τυρεύων: κατασκευάζων.
τύρσις: ὁ περίβολος τοῦ τείχους.
τυρσός: τὸ ἐν ὕψει ᾠκοδομημένον.
τυτθήν: ὀλίγην. ἢ μικράν.
τύφεται: καίεται.
τυφλοπλαστεῖται: τυφλὸς ἀναπλάττεται.
τυφομένης: καπνιζομένης.
τύφος: ἀλαζονεία. μανία.
τύψας: ἐκ χειρὸς πατάξας.
τύψον: τρῶσον.
τῶ: περισπωμένως, δι' ὅ. καὶ οὕτως ἄνευ τοῦ ι.
τωθάζει: σκώπτει. χλευάζει. λοιδορεῖ. καυχᾶται.
τῶν ἑκτικῶν: τῶν περὶ ἕξιν νοσούντων.
τῷ ῥά: δι' ὃ δή.
Lexica In Opera Gregorii Nazianzeni, Lexicon in carmina Gregorii

Nazianzeni (ordine alphabetico) (e cod. Paris. Coislin. 394) tau, lemma
109, l. 1
τρηχαλέη (nusquam)· τραχεῖα

τρομέουσι· φοβοῦνται
τρύζει (τρίζειν)· κράζει, ἠχεῖ
τύμβον· τάφον
τυπεὶς· βληθείς, πληγείς
τύνη δ'· σὺ δέ
τύποις· τρόποις, σημείοις, χαρακτῆρσι, πράγμασι
τυτθαῖς· μικραῖς
τυτθῆς· μικρᾶς
τυτθοῖς· ὀλίγοις
τύφος· ἀπόνοια, ὑπερηφανία
τύχοιμι· ἐπιτύχοιμι
τῷ μή μοι· διὰ τοῦτό μοι
τῶν· ὧντινων
τῷ σὺ· ᾧτινι σύ
τῷ μίτρην· ᾧτινι τὴν ζώνην
τῶν περ· ὧνπερ

795
θεραπείας ὡς καὶ μείζονα τὴν βλάβην φέροντα, εἰ μηδὲ ἔθος ἀρχαῖον

παρηκολούθησεν ὥστε
τὸν ἐπίσκοπον τῆς Ἀντιοχέων πόλεως τὰς ἐν Κύπρωι ποιεῖσθαι
χειροτονίας, καθὰ διὰ τῶν
λιβέλλων καὶ τῶν οἰκείων φωνῶν ἐδίδαξαν οἱ εὐλαβέστατοι ἄνδρες οἱ
τὴν πρόσοδον τῆι
ἁγίαι συνόδωι ποιησάμενοι, ἕξουσιν τὸ ἀνεπηρέαστον καὶ ἀβίαστον οἱ
τῶν ἁγίων ἐκκλησιῶν
τῶν κατὰ τὴν Κύπρον προεστῶτες, κατὰ τοὺς κανόνας τῶν ὁσίων
πατέρων καὶ τὴν ἀρ-
χαίαν συνήθειαν δι' ἑαυτῶν τὰς χειροτονίας τῶν εὐλαβεστάτων
ἐπισκόπων ποιούμενοι.
τὸ δὲ αὐτὸ καὶ ἐπὶ τῶν ἄλλων διοικήσεων καὶ τῶν ἁπανταχοῦ ἐπαρχιῶν
παραφυλαχθήσεται,
ὥστε μηδένα τῶν θεοφιλεστάτων ἐπισκόπων ἐπαρχίαν ἑτέραν οὐκ οὖσαν
ἄνωθεν καὶ ἐξ
ἀρχῆς ὑπὸ τὴν αὐτοῦ ἢ γοῦν τῶν πρὸ αὐτοῦ χεῖρα καταλαμβάνειν, ἀλλ' εἰ
καί τις κατέ-
λαβεν καὶ ὑφ' ἑαυτὸν πεποίηται βιασάμενος, τοῦτον ἀποδιδόναι, ἵνα μὴ
τῶν πατέρων οἱ
κανόνες παραβαίνωνται μηδὲ ἐν ἱερουργίας προσχήματι ἐξουσίας τῦφος
κοσμικῆς παρεισδύη-
ται μηδὲ λάθωμεν τὴν ἐλευθερίαν κατὰ μικρὸν ἀπολέσαντες, ἣν ἡμῖν
ἐδωρήσατο τῶι ἰδίωι
αἵματι ὁ κύριος ἡμῶν Ἰησοῦς Χριστὸς ὁ πάντων ἀνθρώπων ἐλευθερωτής.
ἔδοξεν τοίνυν
τῆι ἁγίαι καὶ οἰκουμενικῆι συνόδωι σώιζεσθαι ἑκάστηι ἐπαρχίαι καθαρὰ
Σχόλια στον Αριστοφάνη. Commentarium in nubes (scholia recentiora

Tzetzae) Argumentum-dramatis personae-sch. sch nub, verse-column
814, l. 13
τῷ υἱῷ οὐκέτι κατὰ Διὸς ἢ ἑτέρου θεοῦ, ἀλλὰ κατὰ τῆς ὀμίχλης, ὥσπερ
φι-
λόσοφος, λέγων· οὐκέτι μενεῖς ἐνταυθοῖ, οὔ μὰ τὴν Ὀμίχλην, ἀλλ' ἔσθι'
ἐλθὼν τοὺς Μεγακλέους κίονας: ἀλλ' εἰσελθὼν εἰς τὴν αὐλὴν τοῦ πρὸς
μητρός σοι θείου Μεγακλέους κατέσθιε τοὺς κίονας αὐτῆς, οὓς ἐκεῖνος
μόνους
καταλέλοιπε καταβεβρωκὼς ἅπαντα τἄλλα. καὶ ὁ υἱὸς ἀκηκοὼς θεὰν
ξενω-
796
τέραν ὀμνυμένην τῷ πατρὶ νομίσας αὐτὸν παρανοεῖν ἐξεστηκότα τῶν

φρενῶν·
ὦ δαιμόνιε, φησίν, ὦ πάτερ δαίμοσιν ἀλιτηρίοις κατάσχετε, τί χρῆμα
πάσχεις;
τίνα νόσον νοσεῖς; οὐκ εὖ φρονεῖς μὰ τὸν Δία τὸν ὀλύμπιον. καὶ ὁ
βεστίτζης
ὡς ἤδη φιλοσοφοδίδακτος γεγονὼς καὶ γνοὺς ἀπὸ φυσικῶν ⟦καὶ⟧
συλλογισμῶν
καὶ ἀποδεικτικῶν λόγων Δία μὴ εἶναι – τέσσαρα γάρ εἰσι τῆς θυραίας
φιλοσοφίας ταῦτα διδάγματα· ψεῦδος, τῦφος, πατραλοιότης, ἀσέβεια – ·
ἰδοὺ ἰδού, φησί, Δία ὀλύμπιον. λείπει τὸ “ὤμοσας”.

1321a, l. 6
σθῆναι τοῦ πᾶσι δικαίοις ἀντιλέγειν τὸ παντελῶς ἄφωνον αὐτὸν εἶναι.

βουλήσεται] θελήσει.
τὸν υἱὸν αὐτοῦ.
αὐτὸν] τὸν Φειδιππίδην.
ἰοὺ ἰού: τυπτόμενος ὑπὸ τοῦ υἱοῦ ἔξεισιν ὁ Στρεψιάδης καὶ βοᾷ.
“ταῦτα δὲ πάντα” φασὶν οἱ παλαιοὶ “πεπλάσθαι τῷ κωμικῷ πρὸς
διαβολὴν
τοῦ Σωκράτους δεικνῦναι διὰ τούτων φιλοτιμουμένῳ, ὅτι μηδὲν χρηστὸν
διδάσκει τοὺς νέους, ἀλλὰ τοὐναντίον πονηρούς, ὁπότε καὶ περὶ τοὺς
γεγεννη-
κότας τοιοῦτοι γίνονται, καθίστησιν.” γίνωσκε δέ, ὡς δʹ εἰσὶ τῆς ἐκτὸς
φιλοσοφίας τὰ διδάγματα· ψεῦδος, τῦφος, πατραλοιότης καὶ τέταρτον, ὁ
κολοφὼν αὐτῆς, τὸ ἀκροκόρυφον, ἡ ἀσέβεια.
ἰοὺ ἰού] προαναφώνησις.

1345a, l. 5
δαξα”. εἶτ' (sic)] εἰς. 1341] οὐκ αἰσχρόν ἐστιν;

ἀναπόδοτον. ἀκροασάμενος] ἀκούσας. ὅτι] ὅπερ.
797
σὸν ἔργον: σοὶ πρέπον ἐστί, Στρεψιάδη, μεγάλῃ σκέψασθαι φροντίδι,

ὅπως νικήσειας τὸν υἱόν σου. οὗτος γάρ, εἰ μή τινι μεγάλως ἐθάρρει, οὐκ
ἂν ἦν οὕτως ἀκόλαστος καὶ θρασύς. ἀλλ' ἔστι τι πρᾶγμα, ἐν ὅτῳ
θρασύνεται. δῆλον τὸ λῆμα καὶ τὸ φρόνημα, νῦν ἡ ἀλαζονεία, ἐστὶ
τἀνθρώπου· ἤτοι δῆλόν
ἐστι τὸ φρόνημα καὶ ὁ τῦφος αὐτοῦ, ὅτι ἔν τινι θαρρῶν θρασύνεται. ἀλλ'
ἐξ
ὅτου καὶ ἐκ ποίας ἀφορμῆς, διαπληκτίζεσθαι ἤρξασθε, λέγειν ἁρμόδιον.
ὅπῃ] ποίῳ τρόπῳ.
κρατήσεις] νικήσεις.
ὡς] ὅτι.
τῳ] καί τινι.
πεποίθει] ἐθάρρει.
ἀκόλαστος] θρασύς.
ὅτῳ] ἐν.
λῆμ'] φρόνημα καὶ ὁ τῦφος. ἐξ ὅτου] ἐκ τίνος.

1350, l. 1
δῆλον τὸ λῆμα καὶ τὸ φρόνημα, νῦν ἡ ἀλαζονεία, ἐστὶ τἀνθρώπου· ἤτοι

δῆλόν
ἐστι τὸ φρόνημα καὶ ὁ τῦφος αὐτοῦ, ὅτι ἔν τινι θαρρῶν θρασύνεται. ἀλλ'
ἐξ
ὅτου καὶ ἐκ ποίας ἀφορμῆς, διαπληκτίζεσθαι ἤρξασθε, λέγειν ἁρμόδιον.
ὅπῃ] ποίῳ τρόπῳ.
κρατήσεις] νικήσεις.
ὡς] ὅτι.
τῳ] καί τινι.
πεποίθει] ἐθάρρει.
ἀκόλαστος] θρασύς.
ὅτῳ] ἐν.
λῆμ'] φρόνημα καὶ ὁ τῦφος.
ἐξ ὅτου] ἐκ τίνος.
εἱστιώμεθα: ἐπεί, φησίν, εἱστιώμεθα καὶ ἀνακείμενοι τῇ τραπέζῃ
ἐτρεφόμεθα, εἶπον αὐτῷ λαβόντι λύραν ᾆσαι Σιμωνίδου ᾆσμα, τὸν Κριόν.
λύραν κελεύει τοῦτον λαβεῖν, ὅτι λυρικὸς ἦν ὁ Σιμωνίδης, τὰ δὲ τῶν

λυρικῶν
πρὸς λύραν ἐλέγοντο. ὁ δὲ Κριὸς ἦν Αἰγινήτης παλαιστὴς διάσημος, οὗ
798
νικήσαν-
τος ἐν Ὀλυμπίᾳ γράφει ᾆσμα ὁ Σιμωνίδης,
Scholia In Lucianum, Scholia in Lucianum (scholia vetera et recentiora

Arethae) Lucianic work 25, sec. 28, l. 1
[c. 27] ἐράσμιος ὁ ἔρωτα ἐμποιῶν, ἀνέραστος δὲ τοὐναν-

τίον. ~ Δ
ἐς βαθυκήτεα πόντον] τὸ Θεόγνιδος [175] διαπαίζει. ~
VSΩΔ
αὐτοπρόσωπον] ἀντὶ τοῦ αὐτόχρημα. ~ V
ἀμβλυώττοντες τὰ τηλικαῦτα: ἀντὶ τοῦ μὴ ἔχοντες ἤτοι
μὴ δυνάμενοι βλέπειν τοσαῦτα μεγέθη τῶν κακῶν. ἢ συν-
υπακουστέον τὴν εἰς πρόθεσιν, ἵν' ᾖ ἀμβλυώττοντες εἰς
τὰ τηλικαῦτα οἱονεὶ σκοτοδινιῶντες, τὸ ἀκριβὲς τοῦ βλέ-
πειν ἀπολωλεκότες. ~ ΔVM
τῦφος διὰ τὸ οἱονεὶ ἐκκεκαυμένον χωρίον ἐξηρημῶσθαι τὸν
ἑαλωκότα τῷ πάθει τούτῳ τῶν βελτίστων φρενῶν καὶ μηδ'
ὅποι ἰέναι συμφερόντως ἑαυτῷ ἐπιστάμενον, παρ' ὃ καὶ
τῦφος εἴρηται τὸ πάθος· τύφω γὰρ τὸ φλέγω καὶ καίω
φασίν. σύνδρομον τούτῳ καὶ ἡ ἄνοια· ἀνοηταίνουσι γὰρ
οἱ τῷ τύφῳ σεσαγηνευμένοι τῷ μὴ εἰδέναι ἔχειν, οἷ χρή-
σονται ἑαυτοῖς. ἐπὶ τούτοις ἡ ἄκαιρος ἐπεισέρχεται με-
γαλοψυχία τῇ ἀπὸ τοῦ πλούτου περιττότητι τὸ δῆθεν
ὑποδυομένη φιλάνθρωπον. ἀλλά γε δὴ καὶ μαλακία
συνέστιον αὐτοῖς ἐκβιάζεται τιθέναι ἑαυτήν, τὴν θρύψιν
τε καὶ θηλύτητα διὰ τὴν εὐπορίαν προβαλλομένη.

VSΩΔ
αὐτοπρόσωπον] ἀντὶ τοῦ αὐτόχρημα. ~ V
ἀμβλυώττοντες τὰ τηλικαῦτα: ἀντὶ τοῦ μὴ ἔχοντες ἤτοι
μὴ δυνάμενοι βλέπειν τοσαῦτα μεγέθη τῶν κακῶν. ἢ συν-
υπακουστέον τὴν εἰς πρόθεσιν, ἵν' ᾖ ἀμβλυώττοντες εἰς
τὰ τηλικαῦτα οἱονεὶ σκοτοδινιῶντες, τὸ ἀκριβὲς τοῦ βλέ-
πειν ἀπολωλεκότες. ~ ΔVM
τῦφος διὰ τὸ οἱονεὶ ἐκκεκαυμένον χωρίον ἐξηρημῶσθαι τὸν
ἑαλωκότα τῷ πάθει τούτῳ τῶν βελτίστων φρενῶν καὶ μηδ'
799
ὅποι ἰέναι συμφερόντως ἑαυτῷ ἐπιστάμενον, παρ' ὃ καὶ

τῦφος εἴρηται τὸ πάθος· τύφω γὰρ τὸ φλέγω καὶ καίω
φασίν. σύνδρομον τούτῳ καὶ ἡ ἄνοια· ἀνοηταίνουσι γὰρ
οἱ τῷ τύφῳ σεσαγηνευμένοι τῷ μὴ εἰδέναι ἔχειν, οἷ χρή-
σονται ἑαυτοῖς. ἐπὶ τούτοις ἡ ἄκαιρος ἐπεισέρχεται με-
γαλοψυχία τῇ ἀπὸ τοῦ πλούτου περιττότητι τὸ δῆθεν
ὑποδυομένη φιλάνθρωπον. ἀλλά γε δὴ καὶ μαλακία
συνέστιον αὐτοῖς ἐκβιάζεται τιθέναι ἑαυτήν, τὴν θρύψιν
τε καὶ θηλύτητα διὰ τὴν εὐπορίαν προβαλλομένη. σύμ-
μαχοι ταύταις λοιπὸν ὕβρις τε καὶ ἀπάτη, τῆς μὲν τῶν
ἄλλων διὰ τὸν πλοῦτον ὑπερφρονεῖν ἐχούσης, τῆς δὲ τὸ
παράλογον τῆς οἰήσεως κρατύνειν ἀναπειθούσης καὶ ⌊ὡς

ἀμελῶ] ὀκνῶ, ἀναδύομαι, βραδύνω. ~ Δ

προνομίαν] τιμὴν πλείονα. λέγεται προνομὴ καὶ ἡ διαρ-
παγὴ τῶν σκύλων. λέγεται προνόμια καὶ τὰ προλήμ-
ματα. ~ Δ
πάμπολυ τοῦ μὴ κτλ.] σημείωσαι. ~ Γ
ἐξαγώνιον] ἔξω τοῦ ἀγῶνος. ~ Δ
ἁλισκόμενα] καταλαμβανόμενα, κρατούμενα ἢ νικώ-
μενα. ~ Δ
εὐηλίῳ καὶ εὐηνέμῳ κτλ.] ὡραῖον. ~ Γ
εὐπαγῆ καὶ εὔτονα κτλ.] σημείωσαι. ὡραῖον. ~ Γ
ὑποτυφόμενα] καιόμενα. λέγεται καὶ τῦφος ἡ ἀλαζονεία
καὶ τυφομένης ἀντὶ τοῦ καπνιζομένης καὶ τυφὼν οὐχ ἡ
φλὸξ ἡ ἐκ τοῦ ἀέρος ἀλλ' ἡ ἐκ τῆς ἀναθυμιάσεως συστροφὴ
πρὸ τοῦ ἐκπυρωθῆναι, ὡς Πλάτων ἐν Φαίδρῳ [230 A]. ~ Δ
αὖθις ἡ νόσος κτλ.] ὡραῖον.

Joannis Tzetzae) Sch. 177bis, l. 16
ἀφ' οὗ καὶ ἡ χώρα Ἀπία ἡ τῆς Πελοπονήσου. Νιόβης τῆς

Ἄπιδος ἀδελφῆς καὶ Διὸς Ἄργος, ἀφ' οὗ ἡ χώρα, κατὰ δὲ
Ἀκουσίλαον καὶ Πελασγὸς σὺν Ἄργῳ, ἀφ' οὗ ἡ ἀπὸ Πε-
λοπονήσου χώρα ἡ καὶ Ἀπία λεγομένη μέχρι Φαρσαλίας
καὶ Λαρίσσης T Πελασγία ἐκλήθη. τὸν δὲ Ἀχιλέα Πε-
λασγικὸν ἐκάλεσεν ὡς Φαρσάλιον. Τυφὼν δαίμων ἑκα-
800
τογκέφαλος πολεμηθεὶς καὶ κεραυνωθεὶς τῷ Διί, ὥς φασι

μυθικῶς. Πίνδαρος μὲν λέγει ἑκατογκεφάλου Τυφῶνος
ὀβρίμου (O IV 12), Αἰσχύλος δὲ πάλιν περὶ τούτου φησί
σμερδναῖσι – σέλας. ἀλληγορεῖται δὲ ψυχικῶς· Τυφών
ἐστιν ὁ τύφος καὶ ἡ κενοδοξία ἑκατὸν κεφαλὰς τουτέστι
πολλοὺς τρόπους ἐπάρσεως ἔχουσα. κεραυνοῦται δὲ καὶ πιμ-
πρᾶται καὶ καταβάλλεται τῷ Διὶ ἤτοι τῷ σώφρονι λογι-
σμῷ. ἢ Τυφών ἐστι στοιχειακῶς ἡ μετὰ τὴν τοῦ Χάους
καὶ τοῦ Ἐρέβου διάλυσιν T σφόδρα κίνησις τῶν πνευμάτων
καὶ ἡ ἐκπύρωσις, ἥτις ἐπεσχέθη καὶ ἐπαύθη ὑπὸ τοῦ Διὸς
ἤτοι τοῦ εὐκράτου ἀέρος καὶ οὐρανοῦ· μετὰ γὰρ τὸ εὐκρα-
τυνθῆναι καὶ συστῆναι τὸν οὐρανὸν εὔρυθμον ἐπεσχέθη τὰ
τυφωνικὰ καὶ πυρώδη πνεύματα. ἐπεὶ ἐν τοῖς κοίλοις καὶ
κισσηρώδεσι τόποις, ἐξαιρέτως δὲ ἐν τῇ Σικελίᾳ ἡμέρᾳ
Scholia in Maximum Confessorem, Scholia

Sec. 64, l. 94
24. Σκώληξ ἐστὶν ὁ κύριος διὰ τὴν ἄσπορον σάρκα, ἥλιος

δὲ καὶ ὡς διὰ τὴν δύσιν τῆς ταφῆς, καθ' ἣν ὑπὸ γῆν
γέγονε ὡς ἄνθρωπος ὁ λόγος, καὶ ὡς φύσει κατ' οὐσίαν
φῶς ὑπάρχων καὶ θεός.
25. Ὅτι τὸ πνεῦμα τοῦ καύσωνος οὐ μόνον τοὺς πειρα-
σμούς, ἀλλὰ καὶ τὴν ἐγκατάλειψιν τοῦ θεοῦ, τὴν ἀφαιρου-
μένην τῶν Ἰουδαίων τὴν τῶν θείων χαρισμάτων χορηγίαν,
δηλοῖ.
26. Ὑπερηφανίας ἴδιόν φησι τὸ ἀρνεῖσθαι τὸν θεὸν ἀρετῆς
εἶναι γενέτην καὶ φύσεως, κενοδοξίας δὲ τὸ μερίζειν τὴν
φύσιν πρὸς ὕφεσιν· ὧν ὁ τῦφος εἶναι γέννημα πέφυκεν,
ἕξις κακίας ὑπάρχων σύνθετος, θεοῦ μὲν ἄρνησιν ἑκούσιον
ἔχουσα καὶ τῆς κατὰ τὴν φύσιν ἰσοτιμίας ἄγνοιαν.
27. Ἡ διὰ πνεύματος κατὰ ψυχὴν ἀγχιστεία, φησίν, σαρκὸς
μὲν λύει τὴν σχέσιν τῆς προαιρέσεως, θεῷ δὲ προσδεσμεῖ
ΑΔΕΣΠΟΤΟΝ
801
Εἷς δύ' ἀδελφειοὺς ἐπέχει τάφος· ἓν γὰρ ἐπέσχον

ἦμαρ καὶ γενεῆς οἱ δύο καὶ θανάτου.
Ἅδ' ἐγὼ ἁ περίβωτος ὑπὸ πλακὶ τῇδε τέθαμμαι,
μούνῳ ἑνὶ ζώναν ἀνέρι λυσαμένα.
Τόσσ' ἔχω, ὅσσ' ἔφαγον τε καὶ ἔκπιον καὶ μετ' ἐρώτων
τέρπν' ἐδάην· τὰ δὲ πολλὰ καὶ ὄλβια πάντα λέλειπται.
ΚΡΑΤΗΤΟΣ ΘΗΒΑΙΟΥ
Ταῦτ' ἔχω, ὅσσ' ἔμαθον καὶ ἐφρόντισα καὶ μετὰ Μουσῶν

Μὴ σύ γε θνητὸς ἐὼν ὡς ἀθάνατός τι λογίζου·
οὐδὲν γὰρ βιότου πιστὸν ἐφημερίοις,
εἰ καὶ τόνδε Κάσανδρον ἔχει σορὸς ἥδε θανόντα,
ἄνθρωπον φύσεως ἄξιον ἀθανάτου.
Τίς λίθος οὐκ ἐδάκρυσε σέθεν φθιμένοιο, Κάσανδρε;
τίς πέτρος, ὃς τῆς σῆς λήσεται ἀγλαΐης;
Doctrina Patrum, Doctrina patrum (fort. auctore Anastasio Sinaïta vel

Anastasio Apocrisiario) P.61, l. 2
λιστα κατεχρήσαντό τισιν ἐξερευνηθείσαις κεκομψευμέναις

κατασκευαῖς τε καὶ φράσεσιν, ὡς οὐ δυνατὸν τὴν τῆς ἀλη-
θείας ἐπισκιάζεσθαι δύναμιν.
Τοῦ δυσσεβοῦς Πολέμονος μαθητοῦ Ἀπολιναρίου κατὰ
Τιμοθέου συμμαθητοῦ αὐτοῦ.
Οὐδὲν δὲ χεῖρον ἐννοῆσαι κἀκεῖνο· θεὸν γὰρ λέγοντες
καὶ ἄνθρωπον τὸν αὐτὸν οὐκ αἰσχύνονται μίαν φύσιν τοῦ
λόγου σεσαρκωμένην καθάπερ μίαν σύνθετον ὁμολογοῦντες.
εἰ γὰρ θεὸς τέλειος καὶ ἄνθρωπος τέλειος ὁ αὐτός, δύο φύσεις
ἄρα ὁ αὐτός, καθάπερ ἡ τῶν Καππαδοκῶν εἰσηγεῖται καινο-
τομία καὶ Ἀθανασίου ἡ οἴησις καὶ τῶν ἐν Ἰταλίᾳ ὁ τῦφος.
καὶ σχηματίζονται μὲν ὡς δῆθεν ἡμέτεροι φρονεῖν τὰ τοῦ
ἁγίου πατρὸς ἡμῶν Ἀπολιναρίου, κηρύττουσι δὲ καθάπερ
οἱ Γρηγόριοι τὴν τῶν φύσεων δυάδα, οὐδενός, ὡς ἔοικεν,
ἐρασθέντες ἢ μόνης τῆς ἐν τῷ βίῳ φθαρτῆς δόξης τῇ πρὸς
ἱερωσύνην ἐλπίδι δελεασθέντες. τί οὖν αὐτοῖς καὶ ἡμῖν; τί δὲ
συμβαίνειν πειρῶνται τῇ ἀξιαγάστῳ φωνῇ; τί δὲ Ἀπολιναρίῳ
τῷ θείῳ μαθητιᾶν σχηματίζονται; ταύτην γὰρ ἐπ' ἀναιρέσει τῆς
τῶν φύσεων δυάδος τὴν φωνὴν μόνος ἡμῖν αὐτὸς ἀπεκύησεν.
802
Ἀπολιναρίου πρὸς Πέτρον.
Σούδα. tau, entry 1221, l. 1
Τυφλότερος λεβηρίδος καὶ Κενότερος λεβηρίδος:

ἀμφότερα λέγεται. λεβηρὶς δὲ οἷον λεπηρίς. καὶ λεποστάται. καὶ
ἐπὶ τεττίγων καὶ πάντων τῶν τὸ γῆρας ἀπολειπομένων.
Τυφλῶν ὀνείρων: ἤτοι τῶν ἀπατηλῶν. καὶ ἴσως περιέπεσε
τοῦτο· δοιαὶ γάρ τε πύλαι ψευστάων εἰσὶν ὀνείρων. ἢ ὅτι μύουσι
προσδιαλέγονται.
Τυφογέρων: ἐσχατόγηρως· ἢ ὑπερήφανος· τετυφωμένος
γέρων.
Τυφομένης: καπνιζομένης, καιομένης. καὶ καπνῷ τύφειν
δίκην σφηκῶν. τὸ ῥῆμα τύφω· ἐξ οὗ καὶ ἀτυφότατος.
Τῦφος: ἀλαζονεία, μανία. ὁ δὲ τοιοῦτος ἀγνοεῖ καὶ τετύ-
φωται.
Τυφωεύς: ὄνομα κύριον.
Τυφών: οὐχ ἡ φλὸξ ἡ ἐκ τοῦ ἀέρος, ἀλλ' ἐκ τῆς ἀναθυ-
μιάσεως συστροφὴ πρὸ τοῦ ἐκπυρωθῆναι· ὡς Πλάτων ἐν Φαίδρῳ.
Τυφών: κεραυνὸς βίαιος, πολὺς καὶ πνευματώδης. ἢ πνεῦμα
καπνῶδες, ἐρρωγὸς ἀπὸ νέφους. λέγεται καὶ διὰ τοῦ ς τυφώς·
ἄρν', ἄρνα μέλαιναν παῖδες ἐξενέγκατε· τυφὼς γὰρ ἐκβαίνειν παρα-
σκευάζεται. τοὺς γὰρ καταιγιδώδεις ἀνέμους τυφὼς καλοῦσι. τούτῳ
ἐνόμιζον μέλανα ἄρνα σφαγιάζειν, ὅπως λήξῃ τὸ πνεῦμα.
Τυφωνεύς.
ΑΝΙΑΤΟΣ
που δεν μπορεί να θεραπευτεί ανίατη αρρώστια ασθένεια
Πλούταρχος. Demetrius Ch. 38, sec. 6, l. 1
τῆς Σαπφοῦς (fr. 2, 7 sqq. D.) ἐκεῖνα περὶ αὐτὸν πάντα,

φωνῆς ἐπίσχεσις, ἐρύθημα πυρῶδες, ὄψεων ὑπολείψεις,
ἱδρῶτες ὀξεῖς, ἀταξία καὶ θόρυβος ἐν τοῖς σφυγμοῖς, τέλος
δὲ τῆς ψυχῆς κατὰ κράτος ἡττημένης ἀπορία καὶ θάμβος
καὶ ὠχρίασις, ἐπὶ τούτοις προσλογιζόμενον τὸν Ἐρασίστρα-
τον κατὰ τὸ εἰκός, ὡς οὐκ ἂν ἑτέρας ἐρῶν βασιλέως υἱὸς
ἐνεκαρτέρει τῷ σιωπᾶν μέχρι θανάτου, χαλεπὸν μὲν
ἡγεῖσθαι τὸ φράσαι ταῦτα καὶ κατειπεῖν, οὐ μὴν ἀλλὰ
803
πιστεύοντα τῇ πρὸς τὸν υἱὸν εὐνοίᾳ τοῦ Σελεύκου παρα-

κινδυνεῦσαί ποτε καὶ εἰπεῖν, ὡς ἔρως μὲν εἴη τοῦ νεα-
νίσκου τὸ πάθος, ἔρως δ' ἀδύνατος καὶ ἀνίατος. ἐκπλα-
γέντος δ' ἐκείνου καὶ πυθομένου πῶς ἀνίατος, “ὅτι νὴ
Δία” φάναι τὸν Ἐρασίστρατον “ἐρᾷ τῆς ἐμῆς γυναικός.”
“εἶτ' οὐκ ἄν” εἰπεῖν τὸν Σέλευκον “ἐπιδοίης Ἐρασίστρατε
τῷ ἐμῷ παιδὶ φίλος ὢν τὸν γάμον, καὶ ταῦθ' ὁρῶν ἡμᾶς
ἐπὶ τούτῳ μόνῳ σαλεύοντας;” “οὐδὲ γὰρ ἂν σύ” φάναι
“τοῦτο πατὴρ ὢν ἐποίησας, εἰ Στρατονίκης Ἀντίοχος
ἐπεθύμησε.” καὶ τὸν Σέλευκον “εἴθε γὰρ ἑταῖρε” εἰπεῖν
“ταχὺ μεταστρέψαι τις ἐπὶ ταῦτα καὶ μεταβάλοι θεῶν ἢ
ἀνθρώπων τὸ πάθος· ὡς ἐμοὶ καὶ τὴν βασιλείαν ἀφεῖναι
καλὸν Ἀντιόχου περιεχομένῳ.” ταῦτ' ἐμπαθῶς σφόδρα
Πλούταρχος. Demetrius Ch. 38, sec. 6, l. 2
φωνῆς ἐπίσχεσις, ἐρύθημα πυρῶδες, ὄψεων ὑπολείψεις,

ἱδρῶτες ὀξεῖς, ἀταξία καὶ θόρυβος ἐν τοῖς σφυγμοῖς, τέλος
δὲ τῆς ψυχῆς κατὰ κράτος ἡττημένης ἀπορία καὶ θάμβος
καὶ ὠχρίασις, ἐπὶ τούτοις προσλογιζόμενον τὸν Ἐρασίστρα-
τον κατὰ τὸ εἰκός, ὡς οὐκ ἂν ἑτέρας ἐρῶν βασιλέως υἱὸς
ἐνεκαρτέρει τῷ σιωπᾶν μέχρι θανάτου, χαλεπὸν μὲν
ἡγεῖσθαι τὸ φράσαι ταῦτα καὶ κατειπεῖν, οὐ μὴν ἀλλὰ
πιστεύοντα τῇ πρὸς τὸν υἱὸν εὐνοίᾳ τοῦ Σελεύκου παρα-
κινδυνεῦσαί ποτε καὶ εἰπεῖν, ὡς ἔρως μὲν εἴη τοῦ νεα-
νίσκου τὸ πάθος, ἔρως δ' ἀδύνατος καὶ ἀνίατος. ἐκπλα-
γέντος δ' ἐκείνου καὶ πυθομένου πῶς ἀνίατος, “ὅτι νὴ
Δία” φάναι τὸν Ἐρασίστρατον “ἐρᾷ τῆς ἐμῆς γυναικός.”
“εἶτ' οὐκ ἄν” εἰπεῖν τὸν Σέλευκον “ἐπιδοίης Ἐρασίστρατε
τῷ ἐμῷ παιδὶ φίλος ὢν τὸν γάμον, καὶ ταῦθ' ὁρῶν ἡμᾶς
ἐπὶ τούτῳ μόνῳ σαλεύοντας;” “οὐδὲ γὰρ ἂν σύ” φάναι
“τοῦτο πατὴρ ὢν ἐποίησας, εἰ Στρατονίκης Ἀντίοχος
ἐπεθύμησε.” καὶ τὸν Σέλευκον “εἴθε γὰρ ἑταῖρε” εἰπεῖν
“ταχὺ μεταστρέψαι τις ἐπὶ ταῦτα καὶ μεταβάλοι θεῶν ἢ
ἀνθρώπων τὸ πάθος· ὡς ἐμοὶ καὶ τὴν βασιλείαν ἀφεῖναι
καλὸν Ἀντιόχου περιεχομένῳ.” ταῦτ' ἐμπαθῶς σφόδρα
τοῦ Σελεύκου καὶ μετὰ πολλῶν δακρύων λέγοντος,
Φίλων Ιουδαίος Quod deterius potiori insidiari soleat Sec. 174, l. 3

804
ὑποβεβλημένον καλεῖται θῆλυ, τὸ δὲ | κατὰ κίνησίν τε καὶ ἐνέργειαν ἅτε
ἐν τῷ δρᾶν ἐπινοούμενον ἄρρεν ὀνομάζεται. οὕτως μὲν ἐν τῷ σοφῷ

τὰ ἑπτὰ φαίνεται καθαρά, κατὰ δὲ τὰ ἐναντία ἐν τῷ φαύλῳ πάντα
ἐκδικού-
μενα· πόσην γὰρ ὑπολαμβάνομεν πληθὺν καθ' ἑκάστην ἡμέραν ὑπ'
ὀφθαλμῶν προδίδοσθαι πρὸς τὰ χρώματα καὶ σχήματα καὶ ἃ μὴ θέμις
ὁρᾶν αὐτομολούντων; πόσην δὲ ὑπὸ ὤτων ἁπάσαις φωναῖς ἐπακολου-
θούντων; πόσην δὲ πρὸς τῶν ὀσφρήσεως καὶ γεύσεως ὀργάνων ὑπό τε
ἀτμῶν καὶ τῶν ἄλλων ἀπλέτοις ποικιλίαις ἀγομένων; ἔτι τοίνυν σοι
λέγω τὸ πλῆθος ὧν ἀχαλίνου γλώττης ῥεῦμα ἀνεπίσχετον διέφθειρεν ἢ ὁ
περὶ τὰς μίξεις μετ' ἐπιθυμίας ἀκρατοῦς ἀνίατος οἶστρος; μεσταὶ μὲν
αἱ πόλεις, μεστὴ δὲ ἀπὸ περάτων ἐπὶ πέρατα πᾶσα ἡ γῆ τῶν κακῶν
τούτων, ἐξ ὧν ὁ συνεχὴς καὶ ἄπαυστος καὶ μέγιστος πολέμων ὁ κατ'
εἰρήνην ἀνθρώπων γένει καὶ ἰδίᾳ καὶ κοινῇ φύεται. διόπερ
ἑλέσθαι ἄν μοι δοκοῦσιν οἱ μὴ τελείως ἀπαίδευτοι πεπηρῶσθαι μᾶλλον
ἢ τὰ μὴ προσήκονθ' ὁρᾶν καὶ κεκωφῶσθαι μᾶλλον ἢ βλαβερῶν
ἀκούειν λόγων καὶ ἐκτετμῆσθαι γλῶτταν ὑπὲρ τοῦ μηδὲν τῶν ἀρρήτων
ἐκλαλῆσαι. φασὶ γοῦν ἤδη τινὰς τῶν σοφῶν τροχιζομένους ὑπὲρ τοῦ
τὰ ἄρρητα μηνῦσαι γλῶτταν ἀποτραγόντας τὴν ἑαυτῶν ἀργαλεωτέραν
κατὰ τῶν βασανιστῶν ἀντιτεχνήσασθαι βάσανον οὐ δυνηθέντων
Φίλων Ιουδαίος De posteritate Caini Sec. 71, l. 3
ἀθανάτου ζωῆς ἀπῴκισται. διὸ τοῦ Γαϊδὰδ υἱὸς εἶναι λέγεται

Μαιήλ (Gen. 4, 18), οὗ τὸ ὄνομα μεταληφθέν ἐστιν ἀπὸ ζωῆς θεοῦ.
ἐπεὶ γὰρ τὸ ποίμνιον ἄλογον, ὁ δὲ θεὸς πηγὴ λόγου, ἀνάγκη τὸν ἀλόγως
βιοῦντα τῆς θεοῦ ζωῆς ἀπεσχοινίσθαι. τὸ μὲν οὖν κατὰ θεὸν ζῆν ἐν
τῷ ἀγαπᾶν αὐτὸν ὁρίζεται Μωυσῆς· λέγει γὰρ ὅτι ἡ ζωή σου τὸ ἀγαπᾶν
τὸν ὄντα (Deut. 30, 19. 20). τοῦ δ' ἐναντίου βίου παράδειγμα τίθεται
τὸν ἐπιτυχόντα τοῦ κλήρου τράγον· “στήσει γὰρ αὐτὸν” φησί “ζῶντα
ἐναντίον κυρίου τοῦ ἐξιλάσασθαι ἐπ' αὐτοῦ, ὥστε ἐξαποστεῖλαι αὐτὸν
εἰς τὴν ἀποπομπήν” (Lev. 16, 10), ἄγαν ἐξητασμένως· ὡς γὰρ ἡδονῶν
ἀπεχομένους πρεσβύτας εὖ φρονῶν οὐκ ἄν τις ἀποδέξαιτο, ὅτι τὸ γῆρας,
ἡ μακρὰ καὶ ἀνίατος νόσος, τοὺς τῶν ὀρέξεων ἐχάλασέ τε καὶ ἔλυσε
τόνους, ἐπαίνου δ' ἂν ἀξιώσειε τοὺς ἡβῶντας, ὅτι φλεγούσης τῆς
ἐπιθυμίας ὑπὸ τῆς κατὰ τὴν ἡλικίαν ἀκμῆς ὅμως σβεστηρίων ὀργάνων
τῶν κατὰ παιδείαν λόγων εὐπορήσαντες τὸν πολὺν φλογμὸν ἅμα καὶ
βρασμὸν τῶν παθῶν ἐπεκούφισαν, οὕτως οἷς μὲν οὐδὲν νόσημα, οἷα ἐκ
πονηρᾶς φιλεῖ διαίτης ἐπανίστασθαι, ἐλάττων ἔπαινος ἕπεται, ὅτι κατὰ
φύσεως εὐμοιρίαν ἀπροαιρέτως ἐχρήσαντο εὐτυχίᾳ, οἷς δ' ἐξεγερθὲν
ἀντιστατεῖ, μείζων, εἰ δὴ διερεισάμενοι καθελεῖν αὐτὸ βουληθεῖέν τε καὶ
805
δυνηθεῖεν. τὰ γὰρ ἡδονῆς ὁλκοῦ δελέατα αὐστηρῷ τόνῳ καθελεῖν

ἰσχῦσαι τὸν ἐφ' ἑκουσίοις ἔχει κατορθώμασιν ἔπαινον.
οἷς τὸ πρᾶγμα ἀσκεῖται· πιόντες γὰρ ἔτι διψῶσι καὶ ἄρχονται μὲν
ἀπὸ τῶν βραχυτέρων κυάθων, προϊόντες δὲ ταῖς μείζοσιν οἰνοχόαις
ἐγχεῖν παραγγέλλουσιν· ἐπειδὰν δ' ἀκροθώρακες γενόμενοι χλιανθῶσιν,
οὐκέτι κρατεῖν ἑαυτῶν δυνάμενοι τὰς οἰνηρύσεις καὶ τὰς ἀμύστεις καὶ
τοὺς κρατῆρας ὅλους προσενεγκάμενοι ἀκράτου σπῶσιν ἀθρόως, | μέχρις
ἂν ἢ βαθεῖ ὕπνῳ δαμασθῶσιν ἢ τῶν ὄγκων ἀποπληρωθέντων ὑπερ-

βλύσῃ τὸ ἐπεισχεόμενον. ἀλλὰ καὶ τότε ὅμως ἡ ἄπληστος ἐν αὐτοῖς
ὄρεξις ὥσπερ ἔτι λιμώττουσα μαιμάζει· “ἐκ γὰρ τῆς ἀμπέλου Σοδόμων
ἡ ἄμπελος αὐτῶν” ᾧ φησι Μωυσῆς “καὶ ἡ κληματὶς αὐτῶν ἐκ Γομόρ-
ρας· ἡ σταφυλὴ αὐτῶν σταφυλὴ χολῆς, βότρυς πικρίας αὐτοῖς· θυμὸς
δρακόντων ὁ οἶνος αὐτῶν, καὶ θυμὸς ἀσπίδων ἀνίατος” (Deut. 32, 32.
33)·
Σόδομα μέντοι στείρωσις καὶ τύφλωσις ἑρμηνεύεται, ἀμπέλῳ δὲ καὶ
τοῖς ἐξ αὐτῆς γινομένοις ἀπεικάζει τοὺς οἰνοφλυγίας καὶ λαιμαργίας καὶ
τῶν αἰσχίστων ἡδονῶν ἥττους. ἃ δὲ αἰνίττεται, τοιαῦτ' ἐστίν· εὐφρο-
σύνης μὲν ἀληθοῦς οὐδὲν ἐμπέφυκε τῇ τοῦ φαύλου ψυχῇ φυτὸν ἅτε
οὐχ ὑγιαινούσαις κεχρημένῃ ῥίζαις, ἀλλὰ ἐμπεπρησμέναις καὶ τεφρω-
θείσαις, ὁπότε ἀνθ' ὕδατος τὰς κεραυνίους φλόγας θεοῦ τὴν κατὰ
ἀσεβῶν καλῶς δικάσαντος δίκην ὁ οὐρανὸς ἀσβέστους ἔνιφεν,
Φίλων Ιουδαίος De fuga et inventione Sec. 80, l. 6
του δρασμός; εἰ δέ τις ἐπιτίθεται, πάντως ἐκ προνοίας ἀδικεῖ, καὶ τὸ

σὺν δόλῳ πραττόμενον ἑκουσίως ἔνοχον, ὡς τὸ ἀδόλως ἔμπαλιν οὐδ'
ὑπαίτιον. οὐδὲν οὖν τῶν ὑπούλως καὶ δολερῶς καὶ ἐκ προνοίας πρατ-
τομένων ἀδικημάτων ἄξιον λέγειν γίνεσθαι κατὰ θεόν, ἀλλὰ καθ' ἡμᾶς
αὐτούς. ἐν ἡμῖν γὰρ αὐτοῖς, ὡς ἔφην, οἱ τῶν κακῶν εἰσι θησαυροί,
παρὰ θεῷ δὲ οἱ μόνων ἀγαθῶν. ὃς ἂν οὖν καταφύγῃ, τὸ δ' ἐστὶν ὃς
ἂν τῶν ἁμαρτημάτων μὴ ἑαυτὸν ἀλλὰ θεὸν αἰτιᾶται, κολαζέσθω, τῆς
μόνοις ἱκέταις πρὸς σωτηρίαν καὶ ἀσφάλειαν καταφυγῆς, τοῦ βωμοῦ,
στερούμενος, καὶ μήποτ' εἰκότως· ἀμώμων γὰρ ἱερείων, λέγω δὲ ψυχῶν
ἀσινῶν καὶ κεκαθαρμένων, τὸ | θυσιαστήριον ἀνάπλεών ἐστι· δυσίατος
δὲ ἢ παντελῶς ἀνίατος μῶμος τὸ φάσκειν καὶ κακῶν αἴτιον εἶναι τὸ
θεῖον. φίλαυτοι δὴ μᾶλλον ἢ φιλόθεοι σπουδάσαντες οἱ τοιοῦτοι τρόποι
πάντες εἶναι βαινέτωσαν ἔξω περιρραντηρίων, ἵν' ὡς μιαροὶ καὶ ἀκά-
806
θαρτοι μηδ' ἐξ ἀπόπτου τὴν ἱερὰν φλόγα τῆς ἀνακαιομένης ἀσβέστου

ψυχῆς καὶ θεῷ καθαγνιζομένης ὁλοκλήρῳ καὶ παντελεῖ δυνάμει θεά-
σωνται. παγκάλως τις τῶν πάλαι σοφῶν εἰς ταὐτὸ τοῦτο συνδραμὼν
ἐθάρρησεν εἰπεῖν, ὅτι “θεὸς οὐδαμῇ οὐδαμῶς ἄδικος, ἀλλ' ὡς οἷόν
τε δικαιότατος, καὶ οὐκ ἔστιν αὐτῷ ὁμοιότερον οὐδὲν ἢ ὃς ἂν ἡμῶν αὖ
γένηται ὅτι δικαιότατος. περὶ τοῦτον καὶ ἡ ὡς ἀληθῶς δεινότης ἀνδρὸς
καὶ οὐδενία τε καὶ ἀνανδρία. ἡ μὲν γὰρ τούτου γνῶσις σοφία καὶ ἀρετὴ
ἀληθινή, ἡ δὲ ἄγνοια ἀμαθία τε καὶ κακία ἐναργής.
Αἰγύπτῳ, προσρηθεὶς Φαραὼ θεὸς (Exod. 7, 1) – οὔτε ἄνθρωπος,

ἀλλ' ἑκατέρων τῶν ἄκρων, ὡς ἂν βάσεως καὶ κεφαλῆς, ἐφαπτόμενος.
τὸ μὲν οὖν ἕτερον εἶδος ἀμπέλου, ὅπερ εὐφροσύνη κεκλήρωται,
καὶ τὸ ἐξ αὐτῆς μέθυσμα, ἡ ἄκρατος εὐβουλία, καὶ ὁ ἀρυσάμενος οἰνο-
χόος ἐκ τοῦ θείου κρατῆρος, ὃν αὐτὸς ὁ θεὸς ἀρετῶν πεπλήρωκεν ἐπὶ
χείλη, δεδήλωται. τὸ δὲ ἀνοίας καὶ λύπης καὶ παροινίας ἤδη μὲν
τρόπῳ τινὶ τύπῳ δὲ ἕτερον ἐκτυποῦται διὰ τῶν ἑτέρωθι λεχθέντων ἐν
ᾠδῇ τῇ μείζονι· “ἐκ γὰρ ἀμπέλου” φησί “Σοδόμων ἡ ἄμπελος αὐτῶν,
καὶ ἡ κληματὶς αὐτῶν ἐκ Γομόρρας· ἡ σταφυλὴ αὐτῶν σταφυλὴ χολῆς,
βότρυς πικρίας αὐτοῖς· θυμὸς δρακόντων ὁ οἶνος αὐτῶν, καὶ θυμὸς
ἀσπίδων ἀνίατος” (Deut. 32, 32. 33). ὁρᾷς ὅσα τὸ ἀφροσύνης μέθυσμα
ἐργάζεται, τὸ πικρόν, τὸ κακόηθες, τὸ ἀκρόχολον, τὸ περίθυμον, τὸ
ἀτίθα-
σον, τὸ δηκτικόν, τὸ ἐπίβουλον. ἐμφαντικώτατα δὲ ἀφροσύνης ἔρνος ἐν
Σοδό-
μοις φησὶν εἶναι – τύφλωσις δὲ ἢ στείρωσις ἑρμηνεύεται Σόδομα – ,
ἐπειδὴ τυφλὸν καὶ ἄγονον καλῶν ἀφροσύνη, ὑφ' ἧς ἀναπεισθέντες τινὲς
μετρεῖν καὶ σταθμᾶσθαι καὶ ἀριθμεῖν πάντα καθ' αὑτοὺς ἠξίωσαν·
Γομόρρα γὰρ μεταληφθέν ἐστι μέτρον. Μωυσῆς δὲ στάθμην καὶ
μέτρον καὶ ἀριθμὸν τῶν ὅλων ὑπέλαβεν εἶναι τὸν θεόν, ἀλλ' οὐ τὸν
ἀνθρώπινον νοῦν. δηλοῖ δὲ διὰ τούτων φάσκων· “οὐκ ἔσται ἐν μαρ-
σίππῳ σου στάθμιον καὶ στάθμιον, μέγα ἢ μικρόν· οὐκ ἔσται ἐν τῇ
οἰκίᾳ σου μέτρον καὶ μέτρον, μέγα ἢ μικρόν·
Φίλων Ιουδαίος De Abrahamo Sec. 182, l. 2
νοσημάτων λοιμικῶν γενησομένους, τοὺς δ' ὑπὲρ νενομισμένης

εὐσεβείας,
εἰ καὶ μὴ πρὸς ἀλήθειαν οὔσης· Ἑλλήνων μέν γε τοὺς δοκιμωτάτους,
οὐκ ἰδιώτας μόνον ἀλλὰ καὶ βασιλεῖς, ὀλίγα φροντίσαντας ὧν ἐγέν-
807
νησαν διὰ τῆς τούτων ἀναιρέσεως δυνάμεις στρατευμάτων μεγάλας καὶ

πολυανθρώπους ἐν μὲν τῇ συμμαχίᾳ τεταγμένας διασῶσαι, ἐν δὲ τῇ
μερίδι τῶν ἐχθρῶν αὐτοβοεὶ διαφθεῖραι· βαρβαρικὰ δὲ ἔθνη μέχρι
πολλοῦ παιδοκτονίαν ὡς ὅσιον ἔργον καὶ θεοφιλὲς προσέσθαι, ὧν μεμνῆ-
σθαι τοῦ ἄγους καὶ τὸν ἱερώτατον Μωυσῆν· αἰτιώμενος γὰρ αὐτοὺς
τοῦ μιάσματος φάσκει, ὅτι “τοὺς υἱοὺς αὐτῶν καὶ τὰς θυγατέρας κατα-
καίουσι τοῖς θεοῖς αὐτῶν” (Deut. 12, 31)· Ἰνδῶν δὲ | τοὺς γυμνο-
σοφιστὰς ἄχρι νῦν, ἐπειδὰν ἄρχηται καταλαμβάνειν ἡ μακρὰ καὶ ἀνίατος
νόσος, τὸ γῆρας, πρὶν βεβαίως κρατηθῆναι, πυρὰν νήσαντας ἑαυτοὺς

ἐμπιπράναι, δυναμένους ἔτι πρὸς πολυετίαν ἴσως ἀντισχεῖν· ἤδη δὲ καὶ
γύναια προαποθανόντων ἀνδρῶν ὁρμῆσαι γεγηθότα πρὸς τὴν αὐτὴν
πυρὰν καὶ ζῶντα τοῖς ἐκείνων σώμασιν ὑπομεῖναι συγκαταφλεχθῆναι·
ταῦτα μὲν εἰκότως ἄν τις τῆς εὐτολμίας θαυμάσειεν ἐκ πολλοῦ τοῦ
περιόντος καταφρονητικῶς ἔχοντα θανάτου καὶ ὡς ἐπ' ἀθανασίαν
αὐτὸν ἱέμενα καὶ ἀπνευστὶ θέοντα· τὸν δὲ τί προσῆκεν ἐπαινεῖν
ὡς ἐγχειρητὴν κεκαινουργημένης πράξεως, ἣν καὶ ἰδιῶται καὶ βασιλεῖς
καὶ ὅλα ἔθνη δρῶσιν ἐν καιροῖς; ἐγὼ δὲ πρὸς τὴν τούτων βασκανίαν
Antiphon Orat., Tetralogia 1 Tetralogy 4, sec. 12, l. 3
ἀποκτεῖναι ζητοῦντες καθαροί φασιν εἶναι, ἐμὲ δὲ ὃς

εὐσεβεῖν ὑμᾶς πείθω, ἀνόσια δρᾶν λέγουσιν. Ἐγὼ δὲ
καθαρὸς ὢν πάντων τῶν ἐγκλημάτων ὑπέρ μὲν ἐμαυτοῦ
ἐπισκήπτω αἰδεῖσθαι τὴν τῶν μηδὲν ἀδικούντων εὐσέβειαν,
ὑπὲρ δὲ τοῦ ἀποθανόντος ἀναμιμνῄσκων τὴν ποινὴν
παραινῶ ὑμῖν, μὴ τὸν ἀναίτιον καταλαβόντας τὸν αἴτιον
ἀφεῖναι· ἀποθανόντος γὰρ ἐμοῦ οὐδεὶς ἔτι τὸν αἴτιον
ζητήσει.
Ταῦτα οὖν σεβόμενοι ὁσίως καὶ δικαίως
ἀπολύετέ με, καὶ μὴ μετανοήσαντες τὴν ἁμαρτίαν γνῶτε·
ἀνίατος γὰρ ἡ μετάνοια τῶν τοιούτων ἐστίν.
Γαληνός ιατρός. De marcore liber Vol. 7, p.688, l. 8
ρανθέντων κατὰ ῥάχιν σπονδύλων. ἐξ ὧν γὰρ ἑκάτεροι περὶ

τὰς διαγνώσεις τῶν παθῶν ἐσφάλησαν, ἐκ τούτων ᾠήθησαν
ἑαυτοὺς μέγιστα κατωρθωκέναι. καταλεπτυνθέντας μὲν γάρ
τινας ἰάσαντο, μαρανθέντας δὲ μηδένας. διττῆς δὲ οὔσης
τῶν οὕτω λεπτυνθέντων τῆς διαθέσεως, ὑπὲρ ἑκατέρας ἰδίᾳ
808
λεκτέον. γίνεται τοίνυν ἡ μὲν ἑτέρα τῶν κατισχνωθέντων

διάθεσις, ἐπειδὰν ἥ τε ὑγρότης ἀπόλλυται τῶν στερεῶν σω-
μάτων, ἣν οἰκείαν αὐτῶν ἔφαμεν εἶναι τροφὴν, αἵ θ' ἁπαλαὶ
σάρκες συντακῶσιν· ἡ δ' ἑτέρα τῶν σωμάτων αὐτῶν ἅπτε-
ται τῶν στερεῶν, ἃ δὴ καὶ πρῶτά τε καὶ ὁμοιομερῆ προσα-
γορεύομεν. αὕτη μὲν οὖν ἐστιν ἡ ἀνίατος, ὥσπέρ γε καὶ
τὸ γῆρας· ἡ δὲ ἑτέρα κινδυνώδης, οὐ μὴν τὸ πάμπαν
γε ἀνίατος, ἐν μὲν τῷ κοινῷ γένει ταῖς ἄλλαις ἁπάσαις
ἐστὶ, τῶν ἐναντίων τῷ πάθει δεομένη βοηθημάτων, οὐ μὴν
ὡσαύτως γε ταῖς πλείσταις αὐτῶν ἀσφαλής. ὑγρανθῆναι μὲν
γὰρ χρὴ τὰς τρεῖς διαθέσεις, καὶ τοῦτ' αὐταῖς κοινὸν ἐπὶ
κοινῇ τῇ ξηρότητι, θερμανθῆναι δεομένης τῆς μιᾶς, ἣν τῷ
γήρᾳ προσεικάζομεν. ὥσπέρ γε καὶ ψύξαι μίαν, ἣν περι-
φρυγῆ μαρασμὸν ὀνομάζομεν. ἐπιμίκτου δέ πως ἰάσεως ὁ
συγκοπώδης δεῖται μαρασμὸς, οὔτε γεγονὼς ἤδη, μεμνῆσθαι
γὰρ χρὴ τούτου διαπαντὸς, ἀλλ' ἔτι γινόμενος, ἐκδαπα
Γαληνός ιατρός. De marcore liber Vol. 7, p.688, l. 10
ἑαυτοὺς μέγιστα κατωρθωκέναι. καταλεπτυνθέντας μὲν γάρ

τινας ἰάσαντο, μαρανθέντας δὲ μηδένας. διττῆς δὲ οὔσης
τῶν οὕτω λεπτυνθέντων τῆς διαθέσεως, ὑπὲρ ἑκατέρας ἰδίᾳ
λεκτέον. γίνεται τοίνυν ἡ μὲν ἑτέρα τῶν κατισχνωθέντων
διάθεσις, ἐπειδὰν ἥ τε ὑγρότης ἀπόλλυται τῶν στερεῶν σω-
μάτων, ἣν οἰκείαν αὐτῶν ἔφαμεν εἶναι τροφὴν, αἵ θ' ἁπαλαὶ
σάρκες συντακῶσιν· ἡ δ' ἑτέρα τῶν σωμάτων αὐτῶν ἅπτε-
ται τῶν στερεῶν, ἃ δὴ καὶ πρῶτά τε καὶ ὁμοιομερῆ προσα-
γορεύομεν. αὕτη μὲν οὖν ἐστιν ἡ ἀνίατος, ὥσπέρ γε καὶ
τὸ γῆρας· ἡ δὲ ἑτέρα κινδυνώδης, οὐ μὴν τὸ πάμπαν
γε ἀνίατος, ἐν μὲν τῷ κοινῷ γένει ταῖς ἄλλαις ἁπάσαις
ἐστὶ, τῶν ἐναντίων τῷ πάθει δεομένη βοηθημάτων, οὐ μὴν
ὡσαύτως γε ταῖς πλείσταις αὐτῶν ἀσφαλής. ὑγρανθῆναι μὲν
γὰρ χρὴ τὰς τρεῖς διαθέσεις, καὶ τοῦτ' αὐταῖς κοινὸν ἐπὶ
κοινῇ τῇ ξηρότητι, θερμανθῆναι δεομένης τῆς μιᾶς, ἣν τῷ
γήρᾳ προσεικάζομεν. ὥσπέρ γε καὶ ψύξαι μίαν, ἣν περι-
φρυγῆ μαρασμὸν ὀνομάζομεν. ἐπιμίκτου δέ πως ἰάσεως ὁ
συγκοπώδης δεῖται μαρασμὸς, οὔτε γεγονὼς ἤδη, μεμνῆσθαι
γὰρ χρὴ τούτου διαπαντὸς, ἀλλ' ἔτι γινόμενος, ἐκδαπα-
νωμένης τῆς συμφύτου τοῖς στερεοῖς μορίοις ὑγρότητος.
οὗτοι μὲν οἱ σκοποὶ τῆς ἰάσεως. ὅπως δ' ἄν τις
809
Γαληνός ιατρός. De locis affectis libri vi Vol. 8, p.264, l. 4
μονος οὕτως τὸ αἷμα, καθάπερ καὶ τὸ πῦον ἐν τοῖς ἐμπυϊ-

κοῖς πάθεσιν, ἐφ' ὧν μεταξὺ θώρακός τε καὶ πνεύμονος αἰ-
σθητῶς περιέχεται. οὕτως δὲ καὶ τὸ κεχρωσμένον ὁπωσοῦν πτύε-
λον ἐν πλευρίτισιν ἐπιφαίνεται, καὶ κατὰ τὸ μετὰ τοῦτο ὑπόμνη-
μα τὸ πέμπτον εἰρήσεται. νυνὶ δὲ περὶ τῶν ἐπιγιγνομένων ἑλ-
κώσεων ταῖς τοῦ αἵματος ἀναφοραῖς ἀκόλουθον εἰπεῖν. ἐν μὲν
γὰρ τῷ πνεύμονι καὶ μᾶλλον γίγνεται, καὶ τισὶ μὲν ἀθεράπευτα
παντάπασιν ἔδοξεν, ἐνίοις δὲ δυσθεράπευτα· κατὰ δὲ τὸν θώ-
ρακα καὶ κολλᾶται τὰ πλεῖστα τῶν ῥαγέντων ἀγγείων, ἐφ' οἷς
ἔπτυσεν αἷμα, καὶ εἰ παραμείνειεν μέχρι πλείονος ἡ ἕλκωσις, ἀλλ'
οὔτι γε τελέως ἀνίατος γίνεται· τὰ δὲ ἐν τῷ πνεύμονι χρονίσαν-
τα, κᾂν θεραπευθῇ ποτε, καταλείπει τι λείψανον ἐν αὐτῷ τυ-
λῶδές τε καὶ συριγγῶδες, ὃ τοῦ χρόνου προϊόντος ἀναδέρεται
ῥᾳδίως ἐπὶ βραχείαις προφάσεσιν, συναναφέρεται δὲ τοῖς πτυο-
μένοις ἐντεῦθεν ἐνίοτε καὶ ἡ καλουμένη πρὸς τῶν ἰατρῶν ἐφελ-
κὶς, καί τις αἵματος βραχὺς σταλαγμός. ἔστι δὲ ταῦτα κοινὰ
καὶ τῶν ἐν ἑτέρῳ τόπῳ γενομένων ἑλκῶν, ἀλλὰ τὰ μὲν ἐκ στο-
μάχου καὶ γαστρὸς ἐμεῖται, τὰ δ' ἐκ νεφρῶν καὶ κύστεως οὐ-
ρεῖται, τὰ δ' ἐκ τῶν ἐντέρων διαχωρεῖται, τοῖς δ' ἐκ τῶν
ἀναπνευστικῶν ὀργάνων ἀδύνατόν ἐστι χωρὶς βηχὸς
Πρόδηλον δ' ὡς ἀπὸ τῶν ἁπλουστάτων

ἄρξηται. τί δ' ἁπλούστερον ἕλκους ἐπιπολῆς ἐν σαρκώδει
μορίῳ; τοῦτ' οὖν εἰ μὲν ἁπλῶς ἕλκος εἴη, σκοπὸς αὐτοῦ τῆς
ἰάσεως ἕνωσις· εἰ δὲ σὺν κοιλότητι, διττὸς μὲν ὁ σκοπὸς, ὅτι
καὶ ἡ διάθεσις διττή· συνεχείας μὲν λύσις τὸ ἕλκος, ἀπώλεια
δὲ οὐσίας τινὸς οἰκείας τῷ ζώῳ ἡ κοιλότης. εὑρίσκεται δὲ
κᾀνταῦθα πολλάκις ὁ ἕτερος τῶν σκοπῶν ἀδύνατος· οἷον εἰ
μὴ μόνον ἡ σὰρξ, ἀλλὰ καὶ τὸ ὑποκείμενον ὀστοῦν ἀπολωλὸς
εἴη· πληρωθῆναι γὰρ ἀκριβῶς ἡ τοιαύτη κοιλότης οὐ δύνα-
ται, ἀλλ' ἐπουλωθῆναι μὲν, ὅπερ ἦν ἕλκους ἴασις, ἀνίατος
δὲ ἡ κοιλότης καταλειφθήσεται. τοῦτ' οὖν αὖθις αὐτὸ πάν-
τως μὲν ἤτοι διὰ τῆς ἐμπειρίας ἢ διὰ τοῦ λόγου χρὴ γνῶναι·
ὁ Θεσσαλὸς δὲ οὔτε τούτοις χρῆται καὶ τρίτον οὐδὲν προστί-
θησιν, εἶτ' οὐκ αἰδεῖται ληρῶν, ἀλλ' ἐᾷ τοῦτο· τὸ κοῖλον
δ' ἕλκος ἐν σαρκώδει μορίῳ χωρὶς τοῦ πεπονθέναι τι τῶν
ὑποκειμένων ὅπως ἰασώμεθα λεγέτω παρελθὼν ὁ Θεσσά-
λειος ἰατρός. ἐμβαλόντες, φησὶ, τὸ σαρκωτικὸν φάρμακον· εὖ
810
γε τῆς εὐχερείας, ἴσως δ' ἀναισθησίας εἰπεῖν ἦν ἄμεινον, εἰ

σαρκωτικὸν εἰπὼν ἀπηλλάχθαι δοκεῖ τοῦ ζητουμένου· εἰ γὰρ
ἤδη τὸ σαρκωτικὸν ἐπιστάμεθα, τί ζητοῦμεν ἔτι;
τέταρτον ἔτι τῆς θεραπείας μέρος οὐ σμικρῷ τινι τῶν ἄλλων

ἀποκεχώρηκεν· ἐλαίῳ γὰρ χρὴ θερμῷ συμμέτρως ἔριον
ἁπαλὸν δεύοντας ὅλον ἐν κύκλῳ περιλαμβάνειν τὸ μεταξὺ
βουβώνων τε καὶ μασχαλῶν. ἄμεινον δὲ καὶ διὰ κλυστῆρος
ἐνιέναι τοῖς ἐντέροις ἕτερον τοιοῦτον. εἰ δέ τι καὶ αὐτῶν
τῶν ἐντέρων τρωθείη, τὰ μὲν ἔξωθεν, ὡς εἴρηται, πάντα
πράττειν ὡσαύτως, τὸ δὲ ἐνιέμενον οἶνος αὐστηρὸς μέλας
χλιαρὸς ἔστω καὶ μᾶλλον εἰ διατρωθείη σύμπαν εἰς τὸν
εἴσω πόρον. εὐίατα μὲν οὖν τὰ παχέα τῶν ἐντέρων,
δυσιατότερα δὲ τὰ λεπτά. παντάπασι δὲ ἀνίατος ἡ νῆστις
διά τε τὸ πλῆθος καὶ τὸ μέγεθος τῶν ἀγγείων καὶ τὸ λεπτὸν
καὶ νευρῶδες τοῦ χιτῶνος· ἀλλὰ καὶ τὴν χολὴν ἀκραιφνῆ
πᾶσαν ἐκδέχεται τὸ ἔντερον τοῦτο, καὶ πάντων ἐστὶν
ἐγγυτάτω τοῦ ἥπατος. γαστρὸς δὲ τὰ μὲν κάτω τὰ σαρκώδη
θεραπεύειν τολμᾷν· ἐγχωρεῖ γὰρ καὶ τυχεῖν, οὐ μόνον ὅτι
παχύτερα ταῦτ' ἐστὶν, ἀλλὰ καὶ τοῖς ἰωμένοις φαρμάκοις
εὐπετὴς ἡ ἕδρα κατὰ τήνδε τὴν χώραν αὐτῆς· τὰ δ' ἐν τῷ
στομάτι καὶ τῷ στομάχῳ τῇ παρόδῳ μόνῃ ψαύει τῶν
πεπονθότων· τοῖς δὲ ἐν τῷ στόματι καὶ τὸ περιττὸν τῆς
αἰσθήσεως ἐναντιοῦται πρὸς τὰς ἰάσεις.

Book 6, ch. 58, sec. 1, l. 9
τὴν πόλιν, ἄνδρα παρ' ὁντιναοῦν τῶν ἀριστοκρατικῶν

τῷ δήμῳ κεχαρισμένον.
Ὃς ἀναστὰς πρῶτον ὑπεμίμνησκε τὴν βου-
λὴν τῶν ἰδίων πολιτευμάτων, καὶ ὅτι πολλάκις αὐτοῦ
προλέγοντος τὰ μέλλοντα συμβήσεσθαι δεινὰ δι' ὀλι-
γωρίας ἐποιήσαντο τοὺς λόγους· ἔπειτα ἠξίου τοὺς
ἐναντιουμένους ταῖς διαλλαγαῖς μὴ περὶ τῶν μετρίων
νῦν ζητεῖν, ἀλλ' ἐπεὶ τὴν στάσιν οὐκ εἴασαν ἐξαιρε-
θῆναι, ἡνίκα μικρὰ ἦν ἔτι τῇ πόλει τὰ διαφέροντα,
811
νῦν γέ τοι σκοπεῖν, ὅπως διὰ ταχέων παύσεται καὶ μὴ

προελθοῦσα ἔτι πορρωτέρω λήσει τάχα μὲν ἀνίατος,
εἰ δὲ μὴ δυσίατος καὶ πολλῶν αἰτία σφίσι γενομένη
κακῶν· τήν τε ἀξίωσιν τῶν δημοτικῶν οὐκέτι τὴν
αὐτὴν ἀπέφαινεν ἐσομένην τῇ προτέρᾳ, οὐδ' ἐπὶ τοῖς
αὐτοῖς εἴκαζε συμβήσεσθαι τὸν δῆμον ἀπαλλαγὴν μό-
νον τῶν χρεῶν αἰτούμενον, ἀλλὰ καὶ βοηθείας δεή-
σεσθαί τινος ἴσως, ἀφ' ἧς εἰς τὸν λοιπὸν χρόνον ἀσφα-
λὴς διατελέσει· καταλελύσθαι μὲν γὰρ ἀφ' οὗ παρῆλ-
θεν ἡ τοῦ δικτάτορος ἀρχὴ τὸν φύλακα τῆς ἐλευθερίας
αὐτοῦ νόμον, ὃς οὔτε ἀποκτείνειν πολίτην ἄκριτον
οὐδένα συνεχώρει τοῖς ὑπάτοις,

Book 12, ch. 9, sec. 1, l. 5
γραφῇ περὶ ταῦτα τὰ χωρία παρειλήφαμεν οὔθ' ὕστε-

ρον ἕως τοῦ καθ' ἡμᾶς χρόνου, μετρίῳ γέ τινι βορειό-
τερα τοῦ μέσου, κατὰ τὸν ὑπὲρ Ἀθηνῶν γραφόμενον
δι' Ἑλλησπόντου παράλληλον. τότε δὲ πρῶτον καὶ
μόνον ἐξέβη τῆς εἰωθυίας κράσεως ἡ τοῦ περιέχοντος
τήνδε τὴν γῆν φύσις. Ambr.
Ἑορτὰς ἦγον οἱ Ῥωμαῖοι τὰς καλου-
μένας τῇ ἐπιχωρίῳ γλώττῃ στρωμνὰς ὑπὸ τῶν Σιβυλ-
λείων κελευσθέντες χρησμῶν. νόσος γάρ τις λοιμώδης
γενομένη θεόπεμπτός τε καὶ ὑπὸ τέχνης ἀνθρωπίνης
ἀνίατος εἰς ζήτησιν αὐτοὺς ἤγαγε τῶν χρησμῶν.
ἐκόσμησάν τε στρωμνὰς τρεῖς, ὡς ἐκέλευον οἱ χρησμοί,
μίαν μὲν Ἀπόλλωνι καὶ Λητοῖ, ἑτέραν δὲ Ἡρακλεῖ καὶ
Ἀρτέμιδι, τρίτην δὲ Ἑρμῇ καὶ Ποσειδῶνι· καὶ διετέ-
λουν ἐφ' ἡμέρας ἑπτὰ δημοσίᾳ τε καταθύοντες καὶ
ἰδίᾳ κατ' οἰκείαν δύναμιν ἅπαντες τοῖς θεοῖς ἀπαρχό-
μενοι, ἑστιάσεις τε λαμπροτάτας ἐπιτελοῦντες καὶ
ξένων τοὺς παρεπιδημοῦντας ὑποδεχόμενοι. Πεί-
σων δὲ ὁ τιμητικὸς ἐν ταῖς ἐνιαυσίοις ἀναγραφαῖς καὶ
ταῦτ' ἔτι προστίθησιν· ὅτι λελυμένων μὲν τῶν θερα-
πόντων ὅσους πρότερον ἐν τοῖς δεσμοῖς εἶχον οἱ δε
Αριστοτέλης. Categoriae Bekker p.9a, l. 3

812
βολὴ γένηται ὑπὸ νόσου ἢ ἄλλου τινὸς τοιούτου· ὡσαύτως

δὲ καὶ ἡ ἀρετή· οἷον ἡ δικαιοσύνη καὶ ἡ σωφροσύνη καὶ
ἕκαστον τῶν τοιούτων οὐκ εὐκίνητον δοκεῖ εἶναι οὐδ' εὐ-
μετάβολον. διαθέσεις δὲ λέγονται ἅ ἐστιν εὐκίνητα καὶ ταχὺ
μεταβάλλοντα, οἷον θερμότης καὶ κατάψυξις καὶ νόσος
καὶ ὑγίεια καὶ ὅσα ἄλλα τοιαῦτα· διάκειται μὲν γάρ
πως κατὰ ταύτας ὁ ἄνθρωπος, ταχὺ δὲ μεταβάλλει ἐκ
θερμοῦ ψυχρὸς γιγνόμενος καὶ ἐκ τοῦ ὑγιαίνειν εἰς τὸ νο-
σεῖν· ὡσαύτως δὲ καὶ ἐπὶ τῶν ἄλλων, εἰ μή τις καὶ αὐ-
τῶν τούτων τυγχάνοι διὰ χρόνου πλῆθος ἤδη πεφυσιωμένη
καὶ ἀνίατος ἢ πάνυ δυσκίνητος οὖσα, ἣν ἄν τις ἴσως ἕξιν
ἤδη προσαγορεύοι. φανερὸν δὲ ὅτι ταῦτα βούλονται ἕξεις
λέγειν ἅ ἐστι πολυχρονιώτερα καὶ δυσκινητότερα· τοὺς γὰρ
τῶν ἐπιστημῶν μὴ πάνυ κατέχοντας ἀλλ' εὐκινήτους ὄντας
οὔ φασιν ἕξιν ἔχειν, καίτοι διάκεινταί γέ πως κατὰ τὴν
ἐπιστήμην ἢ χεῖρον ἢ βέλτιον. ὥστε διαφέρει ἕξις διαθέσεως
τῷ τὸ μὲν εὐκίνητον εἶναι τὸ δὲ πολυχρονιώτερόν τε καὶ
δυσκινητότερον. – εἰσὶ δὲ αἱ μὲν ἕξεις καὶ διαθέσεις, αἱ δὲ
διαθέσεις οὐκ ἐξ ἀνάγκης ἕξεις· οἱ μὲν γὰρ ἕξεις ἔχοντες
καὶ διάκεινταί πως κατὰ ταύτας, οἱ δὲ διακείμενοι οὐ
πάντως καὶ ἕξιν ἔχουσιν.
Αριστοτέλης. Ηθικά Νοκιμάχεια. Bekker p.1121b, l. 13
τὸ δὲ πῶς ἢ πόθεν οὐδὲν αὐτοῖς διαφέρει. διόπερ οὐδ' ἐλευ-

θέριοι αἱ δόσεις αὐτῶν εἰσίν· οὐ γὰρ καλαί, οὐδὲ τούτου
ἕνεκα, οὐδὲ ὡς δεῖ· ἀλλ' ἐνίοτε οὓς δεῖ πένεσθαι, τούτους πλου-
σίους ποιοῦσι, καὶ τοῖς μὲν μετρίοις τὰ ἤθη οὐδὲν ἂν δοῖεν,
τοῖς δὲ κόλαξιν ἤ τιν' ἄλλην ἡδονὴν πορίζουσι πολλά. διὸ καὶ
ἀκόλαστοι αὐτῶν εἰσὶν οἱ πολλοί· εὐχερῶς γὰρ ἀναλίσκοντες
καὶ εἰς τὰς ἀκολασίας δαπανηροί εἰσι, καὶ διὰ τὸ μὴ πρὸς
τὸ καλὸν ζῆν πρὸς τὰς ἡδονὰς ἀποκλίνουσιν. ὁ μὲν οὖν ἄσω-
τος ἀπαιδαγώγητος γενόμενος εἰς ταῦτα μεταβαίνει, τυχὼν
δ' ἐπιμελείας εἰς τὸ μέσον καὶ εἰς τὸ δέον ἀφίκοιτ' ἄν. ἡ δ'
ἀνελευθερία ἀνίατός τ' ἐστίν (δοκεῖ γὰρ τὸ γῆρας καὶ πᾶσα
ἀδυναμία ἀνελευθέρους ποιεῖν), καὶ συμφυέστερον τοῖς ἀνθρώ-
ποις τῆς ἀσωτίας· οἱ γὰρ πολλοὶ φιλοχρήματοι μᾶλλον
ἢ δοτικοί. καὶ διατείνει δ' ἐπὶ πολύ, καὶ πολυειδές ἐστιν·
πολλοὶ γὰρ τρόποι δοκοῦσι τῆς ἀνελευθερίας εἶναι. ἐν δυσὶ
γὰρ οὖσα, τῇ τ' ἐλλείψει τῆς δόσεως καὶ τῇ ὑπερβολῇ τῆς
λήψεως, οὐ πᾶσιν ὁλόκληρος παραγίνεται, ἀλλ' ἐνίοτε χω-
ρίζεται, καὶ οἳ μὲν τῇ λήψει ὑπερβάλλουσιν, οἳ δὲ τῇ δό-
813
σει ἐλλείπουσιν. οἱ μὲν γὰρ ἐν ταῖς τοιαύταις προσηγορίαις

οἷον φειδωλοὶ γλίσχροι κίμβικες, πάντες τῇ δόσει ἐλλεί
Αριστοτέλης. Ηθικά Νοκιμάχεια. Bekker p.1150a, l. 22
ἡττᾶσθαι καὶ ὧν οἱ πολλοὶ κρείττους, ἔστι δὲ κρατεῖν καὶ

ὧν οἱ πολλοὶ ἥττους· τούτων δ' ὁ μὲν περὶ ἡδονὰς ἀκρατὴς
ὃ δ' ἐγκρατής, ὁ δὲ περὶ λύπας μαλακὸς ὃ δὲ καρτερι-
κός. μεταξὺ δ' ἡ τῶν πλείστων ἕξις, κἂν εἰ ῥέπουσι μᾶλ-
λον πρὸς τὰς χείρους. ἐπεὶ δ' ἔνιαι τῶν ἡδονῶν ἀναγκαῖαί
εἰσιν αἳ δ' οὔ, καὶ μέχρι τινός, αἱ δ' ὑπερβολαὶ οὔ, οὐδ' αἱ
ἐλλείψεις, ὁμοίως δὲ καὶ περὶ ἐπιθυμίας ἔχει καὶ λύπας,
ὁ μὲν τὰς ὑπερβολὰς διώκων τῶν ἡδέων †ἢ καθ' ὑπερβολὰς
ἢ διὰ προαίρεσιν, δι' αὐτὰς καὶ μηδὲν δι' ἕτερον ἀποβαῖ-
νον, ἀκόλαστος· ἀνάγκη γὰρ τοῦτον μὴ εἶναι μεταμελητικόν,
ὥστ' ἀνίατος· ὁ γὰρ ἀμεταμέλητος ἀνίατος. ὁ δ' ἐλλείπων
ὁ ἀντικείμενος, ὁ δὲ μέσος σώφρων. ὁμοίως δὲ καὶ ὁ φεύ-
γων τὰς σωματικὰς λύπας μὴ δι' ἧτταν ἀλλὰ διὰ προ-
αίρεσιν. τῶν δὲ μὴ προαιρουμένων ὃ μὲν ἄγεται διὰ τὴν
ἡδονήν, ὃ δὲ διὰ τὸ φεύγειν τὴν λύπην τὴν ἀπὸ τῆς ἐπι-
θυμίας, ὥστε διαφέρουσιν ἀλλήλων. παντὶ δ' ἂν δόξειε χεί-
ρων εἶναι, εἴ τις μὴ ἐπιθυμῶν ἢ ἠρέμα πράττοι τι αἰσχρόν,
ἢ εἰ σφόδρα ἐπιθυμῶν, καὶ εἰ μὴ ὀργιζόμενος τύπτοι ἢ
εἰ ὀργιζόμενος· τί γὰρ ἂν ἐποίει ἐν πάθει ὤν; διὸ ὁ ἀκό-
λαστος χείρων τοῦ ἀκρατοῦς. τῶν δὴ λεχθέντων τὸ μὲν μα-
λακίας εἶδος μᾶλλον, ὃ δ' ἀκόλαστος.
Αριστοτέλης. Ηθικά Νοκιμάχεια. Bekker p.1150b, l. 32
οὕτω καὶ προαισθόμενοι καὶ προϊδόντες καὶ προεγείραντες

ἑαυτοὺς καὶ τὸν λογισμὸν οὐχ ἡττῶνται ὑπὸ τοῦ πάθους, οὔτ'
ἂν ἡδὺ ᾖ οὔτ' ἂν λυπηρόν. μάλιστα δ' οἱ ὀξεῖς καὶ μελαγ-
χολικοὶ τὴν προπετῆ ἀκρασίαν εἰσὶν ἀκρατεῖς· οἳ μὲν γὰρ
διὰ τὴν ταχυτῆτα οἳ δὲ διὰ τὴν σφοδρότητα οὐκ ἀνα-
μένουσι τὸν λόγον, διὰ τὸ ἀκολουθητικοὶ εἶναι τῇ φαντασίᾳ.
Ἔστι δ' ὁ μὲν ἀκόλαστος, ὥσπερ ἐλέχθη, οὐ μεταμε-
λητικός· ἐμμένει γὰρ τῇ προαιρέσει· ὁ δ' ἀκρατὴς μετα-
μελητικὸς πᾶς. διὸ οὐχ ὥσπερ ἠπορήσαμεν, οὕτω καὶ ἔχει,
ἀλλ' ὃ μὲν ἀνίατος ὃ δ' ἰατός· ἔοικε γὰρ ἡ μὲν μοχθη-
ρία τῶν νοσημάτων οἷον ὑδέρῳ καὶ φθίσει, ἡ δ' ἀκρασία
τοῖς ἐπιληπτικοῖς· ἣ μὲν γὰρ συνεχὴς ἣ δ' οὐ συνεχὴς
814
πονηρία. καὶ ὅλως δ' ἕτερον τὸ γένος ἀκρασίας καὶ κα-

κίας· ἡ μὲν γὰρ κακία λανθάνει, ἡ δ' ἀκρασία οὐ λανθάνει.
αὐτῶν δὲ τούτων βελτίους οἱ ἐκστατικοὶ ἢ οἱ τὸν λόγον
ἔχοντες μέν, μὴ ἐμμένοντες δέ· ὑπ' ἐλάττονος γὰρ πάθους
ἡττῶνται, καὶ οὐκ ἀπροβούλευτοι ὥσπερ ἅτεροι· ὅμοιος γὰρ
ὁ ἀκρατής ἐστι τοῖς ταχὺ μεθυσκομένοις καὶ ὑπ' ὀλίγου
οἴνου καὶ ἐλάττονος ἢ ὡς οἱ πολλοί. ὅτι μὲν οὖν κακία ἡ
ἀκρασία οὐκ ἔστι, φανερόν (ἀλλὰ πῇ ἴσως)·
Αριστοτέλης. Historia animalium Bekker p.607a, l. 23
μεγάλην ἔχουσιν αἱ χῶραι διαφοράν, οἷον περὶ μὲν Φάρον

καὶ ἄλλους τόπους οἱ σκορπίοι οὐ χαλεποί, ἐν ἄλλοις δὲ τό-
ποις καὶ ἐν τῇ Σκυθίᾳ πολλοὶ καὶ μεγάλοι καὶ χαλεποὶ
γίνονται, κἄν τινα πατάξωσιν ἄνθρωπον ἤ τι ἄλλο θηρίον, ἀ-
ποκτείνουσι, καὶ τὰς ὗς, αἳ ἥκιστα αἰσθάνονται τῶν ἄλλων
δηγμάτων, καὶ τούτων τὰς μελαίνας μᾶλλον ἀποκτείνουσιν·
τάχιστα δ' ἀπόλλυνται αἱ ὕες πληγεῖσαι, ἐὰν εἰς ὕδωρ ἔλ-
θωσιν.
Τά τε τῶν ὄφεων δήγματα πολὺ διαφέρουσιν. Ἥ τε
γὰρ ἀσπὶς ἐν Λιβύῃ γίνεται, ἐξ οὗ ὄφεως ποιοῦσι τὸ σηπτι-
κόν, καὶ ἄλλως ἀνίατος. Γίνεται δὲ καὶ ἐν τῷ σιλφίῳ τι
ὀφείδιον, οὗ καὶ λέγεται ἄκος εἶναι λίθος τις, ὃν λαμβά-
νουσιν ἀπὸ τάφου βασιλέως τῶν ἀρχαίων καὶ ἐν οἴνῳ ἀπο-
βάψαντες πίνουσιν. Τῆς δ' Ἰταλίας ἔν τισι τόποις καὶ τὰ
τῶν ἀσκαλαβωτῶν δήγματα θανάσιμά ἐστιν. Πάντων δὲ
χαλεπώτερά ἐστι τὰ δήγματα τῶν ἰοβόλων, ἐὰν τύχῃ ἀλ-
λήλων ἐδηδοκότα, οἷον σκορπίον ἔχις, Ἔστι δὲ τοῖς πλείστοις
αὐτῶν πολέμιον τὸ τοῦ ἀνθρώπου πτύελον. Ἔστι δέ τι ὀφείδιον
μικρόν, ὃ καλοῦσί τινες ἱερόν, ὃ οἱ πάνυ μεγάλοι ὄφεις
φεύγουσιν· γίνεται δὲ τὸ μέγιστον πηχυαῖον, καὶ δασὺ ἰδεῖν·
Αριστοτέλης. Magna moralia Book 2, ch. 6, sec. 30, l. 6
αὑτῷ καὶ συμφορώτατα, καὶ λόγον οὐδένα ἔχειν

ἐναντιούμενον τοῖς αὑτῷ φαινομένοις ἡδέσιν· ὁ δὲ
ἀκρατὴς λόγον ἔχει ὃς ἐναντιοῦται αὐτῷ, ἐφ' ἃ ἡ
ἐπιθυμία ἄγει.
Πότερος δὲ εὐιατότερος, ὁ ἀκόλαστος ἢ ὁ ἀ-
κρατής; οὕτω μὲν οὖν δόξειεν ἂν ἴσως οὐχ ὁ
ἀκρατής· ὁ γὰρ ἀκόλαστος εὐιατότερος· εἰ γὰρ αὐτῷ
815
λόγος ἐγγένοιτο ὁ διδάξων ὅτι φαῦλα, οὐκέτι

πράξει· τῷ δέ γε ἀκρατεῖ ὑπάρχει ὁ λόγος, καὶ ὅμως
πράττει, ὥστε ἂν ὁ τοιοῦτος δόξειεν ἀνίατος εἶναι.
Ἀλλὰ πότερος διάκειται χεῖρον, ᾧ μηδὲν ἀγαθόν
τι ὑπάρχει, ἢ ᾧ ἀγαθόν τέ τι ὑπάρχει καὶ τὰ
κακὰ ταῦτα; ἢ δῆλον ὅτι ἐκεῖνος, καὶ ὅσῳ γε ὃ
τιμιώτερον κακῶς διάκειται. ἔστι τοίνυν ὁ μὲν
ἀκρατὴς ἀγαθὸν ἔχων τὸν λόγον ὀρθὸν ὄντα· ὁ δὲ
ἀκόλαστος οὐκ ἔχει. ἔτι ἐστὶν ὁ λόγος ἑκάστου
ἀρχή· τοῦ μὲν οὖν ἀκρατοῦς ἡ ἀρχὴ τιμιώτατον ὂν
εὖ διάκειται, τοῦ δὲ ἀκολάστου κακῶς· ὥστε
χείρων ἂν εἴη ὁ ἀκόλαστος τοῦ ἀκρατοῦς.
Εβδομήκοντα. Deuteronomium Ch. 32, sec. 24, l. 2
παρώργισάν με ἐν τοῖς εἰδώλοις αὐτῶν·

κἀγὼ παραζηλώσω αὐτοὺς ἐπ' οὐκ ἔθνει,
ἐπ' ἔθνει ἀσυνέτῳ παροργιῶ αὐτούς.
ὅτι πῦρ ἐκκέκαυται ἐκ τοῦ θυμοῦ μου,
καυθήσεται ἕως ᾅδου κάτω,
καταφάγεται γῆν καὶ τὰ γενήματα αὐτῆς,
φλέξει θεμέλια ὀρέων.
συνάξω εἰς αὐτοὺς κακὰ
καὶ τὰ βέλη μου συντελέσω εἰς αὐτούς.
τηκόμενοι λιμῷ καὶ βρώσει ὀρνέων
καὶ ὀπισθότονος ἀνίατος·
ὀδόντας θηρίων ἀποστελῶ εἰς αὐτοὺς
μετὰ θυμοῦ συρόντων ἐπὶ γῆς.
ἔξωθεν ἀτεκνώσει αὐτοὺς μάχαιρα
καὶ ἐκ τῶν ταμιείων φόβος·
νεανίσκος σὺν παρθένῳ,
θηλάζων μετὰ καθεστηκότος πρεσβύτου.
εἶπα Διασπερῶ αὐτούς,
παύσω δὴ ἐξ ἀνθρώπων τὸ μνημόσυνον αὐτῶν,
εἰ μὴ δι' ὀργὴν ἐχθρῶν, ἵνα μὴ μακροχρονίσωσιν,
καὶ ἵνα μὴ συνεπιθῶνται οἱ ὑπεναντίοι,
Εβδομήκοντα. Deuteronomium Ch. 32, sec. 33, l. 2
εἰ μὴ ὁ θεὸς ἀπέδοτο αὐτοὺς

καὶ κύριος παρέδωκεν αὐτούς;
ὅτι οὐκ ἔστιν ὡς ὁ θεὸς ἡμῶν οἱ θεοὶ αὐτῶν·
οἱ δὲ ἐχθροὶ ἡμῶν ἀνόητοι.
816
ἐκ γὰρ ἀμπέλου Σοδομων ἡ ἄμπελος αὐτῶν,

καὶ ἡ κληματὶς αὐτῶν ἐκ Γομορρας·
ἡ σταφυλὴ αὐτῶν σταφυλὴ χολῆς,
βότρυς πικρίας αὐτοῖς·
θυμὸς δρακόντων ὁ οἶνος αὐτῶν
καὶ θυμὸς ἀσπίδων ἀνίατος.
οὐκ ἰδοὺ ταῦτα συνῆκται παρ' ἐμοὶ
καὶ ἐσφράγισται ἐν τοῖς θησαυροῖς μου;
ἐν ἡμέρᾳ ἐκδικήσεως ἀνταποδώσω,
ἐν καιρῷ, ὅταν σφαλῇ ὁ ποὺς αὐτῶν·
ὅτι ἐγγὺς ἡμέρα ἀπωλείας αὐτῶν,
καὶ πάρεστιν ἕτοιμα ὑμῖν.
ὅτι κρινεῖ κύριος τὸν λαὸν αὐτοῦ
καὶ ἐπὶ τοῖς δούλοις αὐτοῦ παρακληθήσεται·
εἶδεν γὰρ παραλελυμένους αὐτοὺς
καὶ ἐκλελοιπότας ἐν ἐπαγωγῇ καὶ παρειμένους.
Εβδομήκοντα. Odae Ode 2, sec. 24, l. 2
παρώργισάν με ἐν τοῖς εἰδώλοις αὐτῶν·

κἀγὼ παραζηλώσω αὐτοὺς ἐπ' οὐκ ἔθνει,
ἐπ' ἔθνει ἀσυνέτῳ παροργιῶ αὐτούς.
ὅτι πῦρ ἐκκέκαυται ἐκ τοῦ θυμοῦ μου,
καυθήσεται ἕως ᾅδου κάτω,
καταφάγεται γῆν καὶ τὰ γενήματα αὐτῆς,
φλέξει θεμέλια ὀρέων.
συνάξω εἰς αὐτοὺς κακὰ
καὶ τὰ βέλη μου συντελέσω εἰς αὐτούς.
τηκόμενοι λιμῷ καὶ βρώσει ὀρνέων
καὶ ὀπισθότονος ἀνίατος·
ὀδόντας θηρίων ἐξαποστελῶ εἰς αὐτοὺς
μετὰ θυμοῦ συρόντων ἐπὶ γῆς.
ἔξωθεν ἀτεκνώσει αὐτοὺς μάχαιρα
καὶ ἐκ τῶν ταμιείων φόβος·
νεανίσκος σὺν παρθένῳ,
θηλάζων μετὰ καθεστηκότος πρεσβυτέρου.
εἶπα Διασπερῶ αὐτούς,
παύσω δὴ ἐξ ἀνθρώπων τὸ μνημόσυνον αὐτῶν,
εἰ μὴ δι' ὀργὴν ἐχθρῶν, ἵνα μὴ μακροχρονίσωσιν,
καὶ ἵνα μὴ συνεπιθῶνται οἱ ὑπεναντίοι,
817
Εβδομήκοντα. Odae Ode 2, sec. 33, l. 2
καὶ δύο μετακινήσουσιν μυριάδας,

εἰ μὴ ὁ θεὸς ἀπέδοτο αὐτοὺς
καὶ ὁ κύριος παρέδωκεν αὐτούς;
οὐ γάρ εἰσιν οἱ θεοὶ αὐτῶν ὡς ὁ θεὸς ἡμῶν·
οἱ δὲ ἐχθροὶ ἡμῶν ἀνόητοι.
ἐκ γὰρ ἀμπέλου Σοδομων ἡ ἄμπελος αὐτῶν,
καὶ ἡ κληματὶς αὐτῶν ἐκ Γομορρας·
ἡ σταφυλὴ αὐτῶν σταφυλὴ χολῆς,
βότρυς πικρίας αὐτοῖς·
θυμὸς δρακόντων ὁ οἶνος αὐτῶν
καὶ θυμὸς ἀσπίδων ἀνίατος.
οὐκ ἰδοὺ ταῦτα πάντα συνῆκται παρ' ἐμοὶ
καὶ ἐσφράγισται ἐν τοῖς θησαυροῖς μου;
ἐν ἡμέρᾳ ἐκδικήσεως ἀνταποδώσω,
ἐν καιρῷ, ὅταν σφαλῇ ὁ ποὺς αὐτῶν·
ὅτι ἐγγὺς ἡμέρα ἀπωλείας αὐτῶν,
καὶ πάρεστιν ἕτοιμα ὑμῖν.
ὅτι κρινεῖ κύριος τὸν λαὸν αὐτοῦ
καὶ ἐπὶ τοῖς δούλοις αὐτοῦ παρακληθήσεται·
εἶδεν γὰρ αὐτοὺς παραλελυμένους
καὶ ἐκλελοιπότας ἐν ἐπαγωγῇ καὶ παρειμένους.
πνεῦμα. ἐπὶ δὲ τοῦ τυμπανίτου πλεῖον τὸ πνεῦμα, ἔλαττον

τὸ ὑγρόν. ὁ δὲ ὑποσαρκίδιος κατὰ πᾶν ἐστὶ τὸ σῶμα ἀνά-
λυσις τῶν στερεῶν σωμάτων εἰς ὕδατος φύσιν. τοῦτον καὶ
Ἱπποκράτης ἀνίατόν φησιν. καλεῖται δὲ καὶ λευκοφλεγμα-
τίας. αἰτία δὲ παντὸς ὑδέρου, ὡς μὲν Ἐρασίστρατός φησιν,
φλεγμονὴ ἥπατος, ἢ σπληνὸς χρονισθεῖσα καὶ σκιῤ-
ῥωθεῖσα. ἐμποδίζουσα γὰρ τῆς τροφῆς τὴν ἐν τοῖς σπλάγ-
χνοις τούτοις κατεργασίαν τε καὶ ἀνάδοσιν εἰς πᾶν τὸ σῶμα
ἐξυδαρεῖ αὐτὴν, καταψυχθεῖσα δὲ παρεγχεῖται μεταξὺ ἐν-
τέρων καὶ περιτοναίου. κατὰ δὲ Ἱπποκράτην καὶ αὐτὴ μὲν
ἀνίατος· εἰ δὲ καὶ ἄνευ φλεγμονῆς γινόμενον ὕδερον καὶ
μάλιστα τὸν ὑποσαρκίδιον τοῦ ἐμφύτου θερμοῦ καταψυχο-
μένου καὶ οὐκ ἔτι κρατοῦντος τὴν ἐν τοῖς ἀγγείοις τροφὴν,
διὸ καταψυχόμενον τὸ αἷμα ἐξυδαροῦται καὶ παραῤῥεῖ διὰ
818
τῶν φλεβῶν, ὡς ἐκ τῶν ἀσκῶν, τὸ ἔλαιον διαπηδήσει. μέ-

χρι μὲν γὰρ ἐν ταῖς φλεψὶν αἷμά ἐστιν, ἀκριβῶς ὑπὸ τοῦ
σώματος τῶν φλεβῶν συνέχεται. ὅταν δὲ ἡ ἐν αὐτῷ λιπα-
ρότης πλεονάσῃ, ὡς ἐπὶ τῶν πιμελῶν, παρεγχεόμενον τοῦτο
πιμελὴν ποιεῖ. ἢ ἐξυδαρούμενον τὸ αἷμα, ἢ μὴ στεγνόμενον
διαῤῥεῖ, ἢ εἰς τὸν μεταξὺ τόπον τῶν ἐντέρων καὶ τοῦ περι-
τοναίου, ἢ κατὰ πᾶν τὸ σῶμα. ἴασις δὲ τῶν δύο ἑτέρων
ὄντων δὲ νομωδῶν τῶν διαχωρουμένων, μὴ χρῆσθαι τού-

τοις, ἐπεὶ σπασμὸν ἐπιφέρουσιν. εἰ δὲ καὶ ἀνωτέρω ἡ τοι-
αύτη ἕλκωσις τῶν ἐντέρων εἴη, οὐδὲ οὕτως χρηστέον τοῖς
τροχίσκοις. οὐ γὰρ φθάνουσιν ἐπὶ τὰ πεπονθότα ἐξικνεῖσθαι.
τῶν γὰρ ὑγιεινῶν καθαπτόμενοι ὄλεθρον ἐργάζονται, ἀνω-
τερικοῖς δὲ φαρμάκοις χρῆσθαι, τοῖς πρὸς δυσεντερίαν ἀνα-
γεγραμμένοις. λειεντερία δὲ γίνεται μὲν ἀπὸ τῆς δυσεντε-
ρίας, ὅταν πολλῆς ἑλκώσεως οὔσης ἐπὶ τὰ ἔντερα οὐλαὶ
πολλαὶ ἐπιγένωνται, δι' ἃς οὐ κρατεῖ τὰ ἔντερα τῆς τρο-
φῆς, ὅθεν λειεντερία εἴρηται ἐκ τῆς περὶ τὰ ἔντερα λειό-
τητος. διὸ καὶ ἀνίατος ἡ τοιαύτη λειεντερία. οὐλὰς γὰρ οὐκ
ἔστιν ἰᾷν. χαλεπὴ δὲ καὶ δυσίατος ἡ δι' ἀτονίαν ἐντέρου
γινομένη. ἐγχειρεῖν δὲ τῇ θεραπείᾳ, τόνον ἐντιθέντα τῷ τε
ὅλῳ τῷ σώματι καὶ τοῖς ἐντέροις. γίνεται δὲ καὶ
λειεντερία καὶ διὰ φλέγμα ἐπικλύσαν τὰ ἔντερα καὶ ὄλισθον
ἐμποιοῦν αὐτοῖς. καὶ δεῖ ἀναξηραίνειν ἀποσιτίᾳ τε καὶ τρο-
φῇ τῇ πρὸς φλέγμα ἀντιτασσομένῃ. τεινεσμὸς δὲ ἰδίως περὶ
τὸ ἀπευθυσμένον γίνεται. φλεγμαῖνον γὰρ τοῦτο συνεχεῖς
ἐντάσεις καὶ προθυμίας πρὸς διαχώρησιν ἐμποιεῖ καὶ τοῦτό
ἐστιν ὁ τεινεσμός. ἴασις δὲ διὰ πυριαμάτων κάτωθεν τῶν
στυφόντων καὶ τροφὴ σιτώδης καὶ σταλτική.
Κοινὰ δ' ἐστὶ γεωμετρίᾳ ἀριθμητικῇ μετρητικῇ στατικῇ, τῇ μὲν

ἔλαττον τῇ δὲ μᾶλλον προσήκοντα, πρῶτον μὲν αὐτὸ τὸ μᾶλλον
καὶ τὸ ἧττον, ἔπειτα νομή διανομή νεῖμαι, χωρίσαι χωρισμός,
διακρῖναι διάκρισις, διελεῖν διαίρεσις, μοῖρα μόριον, μέρος μερίς, με-
ριστός, μερίζειν μερισάμενος μεμερισμένα ἐμερίσω, μεριστάς, ἀντι-
μοιρεῖ ἰσομοιρεῖ, ἄμοιρος, διμοιρία διμοιρίτης, ἀμέριστον, τριτη-
μόριον μοιρολογχῆσαι ὡς Ἀντιφῶν (frg 20 Bl). δάσασθαι, δασμός,
819
δατητάς.
Ἀπὸ δ' ἰατρικῆς ἰατρός ἰατρεία, ἴασις, ἰάσασθαι ἐξιάσασθαι,
ἰώμενος, ἰάσιμος ἀνίατος, ἰάματα· καὶ ὁ μισθὸς ἰατρεῖα, καὶ
τὸ ἐργαστήριον ἰατρεῖον. θεραπεύειν, θεραπεία. ἀκέσασθαι ἐξα-
κέσασθαι, ἀκεστής, ἀκήματα ὡς Ὅμηρος (O 394) καὶ πανακῆ
φάρμακα, καὶ ἐξακούμενος. ἐπιμέλεια, κομιδή, νοσηλεία, νοση-
λεῦσαι ἐκνοσηλεῦσαι, νοσοκομῆσαι, νοσοτροφία. ἀρρωστεῖν,
ἀρρώστημα, ἀρρωστία· ὑγίεια, ὑγιαίνειν, ὑγιής. δίαιτα, διαίτησις.
τάχα δ' ἂν ἰατρῷ προσήκοι καὶ κρίσιμος ἡμέρα· Μένανδρος (frg
890 Ko) γὰρ περὶ τῆς ἑβδόμης λέγων φησί
κρίσιμος γὰρ αὕτη γίνεται.
τῷ δ' Ἀριστοτέλους λόγῳ (Hist anim VI 574. 22) ἡ μέν τις κύει
δύο μῆνας μάλιστα, καὶ τὰ τικτόμενα πρὸ δωδεκάτης ἡμέρας οὐ
βλέπει, ἡ δ' ἡμέρας δύο καὶ ἑβδομήκοντα, καὶ ἡ τῶν σκυλακίων
ὄψις προθεσμίαν ἔχει τετάρτην καὶ δεκάτην ἡμέραν· τῆς δ' ἡ μὲν
κύησις τρίμηνος, τὸ δὲ τῶν σκυλάκων ἀνάβλεμμα εἰς ἑβδόμην προ-
χωρήσει καὶ δεκάτην ἡμέραν. ὥρα δ' ἀρίστη κυνῶν πρὸς πλή-
ρωσίν τε καὶ γένεσιν τῷ μὲν ἄρρενι τετάρτου ἔτους ἀρξαμένου,
τελευταῖον τὸ ὄγδοον· ἡ δὲ θήλεια τριετὶς ἄχρις ἑξαετίδος συν-
δυαζέσθω.
νοσήματα μέντοι τρία κυνῶν, λύσσα ποδάγρα κυνάγχη. ἀλλ'
ἡ μὲν ποδάγρα οὐ πάντῃ ἀνίατος, ἡ δὲ λύσσα δυσίατος· ἡ δὲ κυνάγχη
εἰς θάνατον φέρει. πᾶν δὲ τὸ ὑπὸ λύττῃ ἐχομένου κυνὸς δηχθὲν
ἀναιρεῖται, ἄνθρωπος δὲ μόνος οὐκ ἄνευ κινδύνων περιγίνεται.
τοὺς δὲ σκύλακας ἑξαμήνους μὲν τὰς θηλείας οὔσας, ὀκτα-
μήνους δὲ τοὺς ἄρρενας ἐπὶ θήραν ἀκτέον, ἱμάντι μακρῷ ἐνηγκυλη-
μένῳ ἐξημμένους. εἶθ' ὅταν ἐν καταλήψει γένηται τὸ θηρίον,
ἐφιέναι καὶ τούτοις ἑλεῖν, ἵνα χαίρωσι τῇ θήρᾳ, τὸ μὲν πρῶτον
ἀπὸ τοῦ ἱμάντος ὑλακτεῖν ἐῶντας, μικρὸν δ' ὕστερον καὶ τὴν ἀγκύ-
λην ἀπολύσαντας, ὡς μὴ τεινόμενοι ῥηγνύωνται.
κόσμος δὲ κυνῶν δέραια μέν, ἱμὰς πλατὺς περὶ τῷ τραχήλῳ,
στερεός, ὃς καὶ περιδέραιον καὶ περιδερὶς ὀνομάζεται· ἔνδοθεν
τὰ πλημμελήματα, ὑπὸ τοῦ πατρὸς τῶν ὅλων ὁ ταχθεὶς

820
παιδαγωγὸς ἡμῶν, μόνος ὁ τῆς ὑπακοῆς διακρῖναι τὴν παρα-

κοὴν δυνάμενος. Ὁ δὲ ἀπειλῶν δῆλός ἐστι μηδὲν ἐθέλων πρᾶ-
ξαι κακὸν μηδὲ ἅπερ ἀπειλεῖ ἐπιτελέσαι· καταστήσας δὲ εἰς
δέος τὴν ἐπὶ τὰς ἁμαρτίας ἀνέκοψεν φορὰν καὶ τὸ φιλάνθρω-
πον αὐτοῦ ἐνδείκνυται, μέλλων ἔτι καὶ διασαφῶν οἷα πείσονται,
εἰ παραμενοῦσιν ἁμαρτωλοί, οὐχὶ δὲ ὥσπερ ὄφις ἐμφὺς ἔδακεν
εὐθέως. Ἀγαθὸς ἄρα ὁ θεός. Καὶ ὅ γε κύριος εἰς πολλὰ
συγχρῆται πρὸ τοῦ ἔργου τῷ λόγῳ. «Τὰ γὰρ βέλη μου», φησί,
»συντελέσει αὐτούς· τηκόμενοι λιμῷ καὶ βρώσει ὀρνέων, καὶ
ὀπισθότονος ἀνίατος· ὀδόντας θηρίων ἐπαποστελῶ εἰς αὐτούς,
μετὰ θυμοῦ συρόντων ἐπὶ τῆς γῆς. Ἔξωθεν ἀτεκνώσει αὐτοὺς
μάχαιρα καὶ ἐκ τῶν ταμιείων φόβος.» Ὥστε οὐκ ὀργίζεται τὸ
θεῖον, ᾗ τισιν ἔδοξεν, ἀλλὰ τὰ μὲν πλεῖστα ἀπειλεῖται, τὰ
πάντα δὲ παρῄνεσε τὴν ἀνθρωπότητα καὶ ὑπέδειξεν ὡς
πρακτέα. Ἀγαθὴ δὲ αὕτη ἡ τέχνη, ἐκφοβεῖν ἵνα μὴ ἁμάρτω-
μεν· «φόβος γὰρ κυρίου ἀπωθεῖται ἁμαρτήματα, ἄφοβος δ' οὐ
δυνήσεται δικαιωθῆναι», φησὶν ἡ γραφή. Καὶ τὴν κόλασιν ὁ
θεὸς οὐχ ὑπὸ ὀργῆς ἐπιφέρει, ἀλλὰ τὸ δίκαιον σκοπεῖ, ὡς οὐ
συμφέρει παραλειφθῆναι τὸ δίκαιον δι' ἡμᾶς.
Aspasius Phil., In ethica Nichomachea commentaria P.102, l. 3
οὖν ὑπὸ ἔθους ἢ ὁπωσοῦν μεταβάλλοι, ἔλθοι ἂν εἰς ἐλευθεριότητα· ἀλλ' ὁ
μὲν τῷ ὄντι ἄσωτος βελτίων τοῦ ἀνελευθέρου πολλῷ· οἱ δὲ πολλοὶ οὐκ

ἔχουσιν ἄμφω τὰ εἰρημένα, λέγω δὲ τό τε διδόναι καὶ μὴ λαμβάνειν ἀλλὰ
συμφύρουσι καὶ μιγνύουσιν εἰς ταὐτὸν ἀσωτίαν καὶ ἀνελευθερίαν·
λαμβά-
νουσι γὰρ ὅθεν μὴ δεῖ συνεχῶς, ἵνα ἀναλίσκειν ἔχωσιν εὐχερῶς, ἅμα δὲ
καὶ τοῦ καλοῦ μηδὲν φροντίζοντες οὐκ ὀκνοῦσιν αἰσχρῶς πορίζειν.
διόπερ
οὐδὲ ἐλευθέριοι αὐτῶν αἱ δόσεις· οὔτε γὰρ τοῦ καλοῦ ἕνεκα διδόασιν,
ὥσπερ
σκοπός ἐστι πᾶσι τοῖς ἐναρέτοις, οὔτε οὓς δεῖ εὖ ποιοῦσιν ἀλλὰ τοὺς
κόλα-
κας ἢ τοὺς ἄλλην τινὰ ἡδονὴν πορίζοντας· διὸ οἱ πολλοὶ αὐτῶν
ἀκόλαστοί
εἰσι, τὸ δαπανηρὸν αὐτῶν μετάγοντες εἰς τὰς ἡδονάς· πλὴν ἡ μὲν τῷ ὄντι
ἀσωτία ἰάσιμός ἐστιν, ὡς εἴρηται, ἡ δ' ἀνελευθερία ἀνίατος. ἀνίατος δὲ
εἶπεν ἀντὶ τοῦ δυσίατος· ὡς ἐπίπαν γὰρ δοκεῖ τὸ γῆρας ἀνελευθέρους
ποιεῖν
καὶ πᾶσα ἀδυναμία· οἱ γὰρ ἀσθενέστεροι τὰ σώματα καὶ ἀδύνατοι τὰ
821
πολλὰ ἀνελεύθεροι γίνονται διὰ τὸ νομίζειν πολλῶν δεῖσθαι· ἔτι δὲ καὶ

διὰ
τὸ [νομίζειν] συμφυέστερον εἶναι τοῖς ἀνθρώποις τὴν ἀνελευθερίαν
δυσιατο-
τέρα ἐστίν. ἐλέχθη γὰρ ὅτι ἐφ' ἃ ἀποκλίνομεν οἱ ἄνθρωποι καὶ πρὸς ἅπερ
ἁλώσιμοί ἐσμεν ταῦτα δυσίατα· ἀποκλίνουσι δὲ οἱ πλεῖστοι ἐπὶ
ἀναγκαῖαι αἱ δ' οὔ. ἀκόλαστος μὲν οὖν ἐστιν ὁ τὰς ὑπερβολὰς τῶν
ἡδονῶν
διώκων ἢ καθ' ὑπερβολήν· κἂν γὰρ μὴ ὑπερβάλλουσαν ἡδονὴν διώκῃ,
σφο-
δρῶς δὲ καὶ καθ' ὑπερβολήν, ἀκόλαστός ἐστι· τοῦ γὰρ σώφρονος τὸ
μηδὲν
ἄγαν διώκειν μηδὲ σφοδρῶς τῶν ἡδέων. ἔστι δὲ τοῦ ἀκολάστου καὶ διὰ
προαίρεσιν τοῦτο ποιεῖν παρὰ τὴν ἡδονὰς διώκειν αὐτόν τὰς
ἀκολάστους. ἔτι οὐκ ἀπόχρη διὰ προαίρεσιν διώκειν ἃς οὐ προσήκει τῶν
ἡδονῶν, ἀλλὰ καὶ δι' αὑτὰς αἱρεῖσθαι. ἂν γὰρ προαιρούμενος μὲν διώκῃ,
οἷον μοιχεύῃ, [καὶ] μὴ μέντοι διὰ τὴν τῶν ἀφροδισίων ἀπόλαυσιν, ἀλλ'
ἵνα ἀρ-
γύριον λαμβάνῃ, οὐκ ἀκόλαστός ἐστιν ἀλλὰ μᾶλλον ἀνελεύθερος.
ἀκόλαστος
οὖν ὁ πάντα ἔχων τὰ εἰρημένα. ἀνάγκη δὲ τὸν τοιοῦτον μὴ εἶναι μετα-
μελητικὸν διὰ τὸ κατὰ προαίρεσιν ποιεῖν, ὥστε ἀνίατος· ὁ γὰρ ἀμετα-
μέλητος ἀνίατος· καὶ ταύτῃ χείρων τοῦ ἀκρατοῦς. μεταμελητικὸς γὰρ ὁ
ἀκρατὴς καὶ διὰ τοῦτο ἰάσιμος. ὁ δὲ ἐλλείπων περὶ τὰς ἡδονὰς καὶ μὴ
ταῖς
ἀναγκαίαις χρώμενος ὁ ἀντικείμενος τῷ ἀκολάστῳ, ὃν ἐν τοῖς κατ' ἀρχὰς
λόγοις ἀναίσθητον ἔλεγε· μέσος δὲ αὐτῶν ὁ σώφρων.
Ταῦτα δὲ εἰπὼν ἐπάνεισι πάλιν ἐπὶ τὸν ἀκόλαστον. ὁμοίως γάρ, φησί,
καὶ ὁ φεύγων τὰς σωματικὰς λύπας μὴ δι' ἧτταν ἀλλὰ διὰ προαί-
ρεσιν. καὶ γὰρ τοῦ ἀκολάστου φεύγειν τὰς σωματικὰς λύπας, οἷον τὰς
διώκων ἢ καθ' ὑπερβολήν· κἂν γὰρ μὴ ὑπερβάλλουσαν ἡδονὴν διώκῃ,

σφο-
δρῶς δὲ καὶ καθ' ὑπερβολήν, ἀκόλαστός ἐστι· τοῦ γὰρ σώφρονος τὸ
μηδὲν
ἄγαν διώκειν μηδὲ σφοδρῶς τῶν ἡδέων. ἔστι δὲ τοῦ ἀκολάστου καὶ διὰ
προαίρεσιν τοῦτο ποιεῖν παρὰ τὴν ἡδονὰς διώκειν αὐτόν τὰς
822
ἀκολάστους. ἔτι οὐκ ἀπόχρη διὰ προαίρεσιν διώκειν ἃς οὐ προσήκει τῶν

ἡδονῶν, ἀλλὰ καὶ δι' αὑτὰς αἱρεῖσθαι. ἂν γὰρ προαιρούμενος μὲν διώκῃ,
οἷον μοιχεύῃ, [καὶ] μὴ μέντοι διὰ τὴν τῶν ἀφροδισίων ἀπόλαυσιν, ἀλλ'
ἵνα ἀρ-
γύριον λαμβάνῃ, οὐκ ἀκόλαστός ἐστιν ἀλλὰ μᾶλλον ἀνελεύθερος.
ἀκόλαστος
οὖν ὁ πάντα ἔχων τὰ εἰρημένα. ἀνάγκη δὲ τὸν τοιοῦτον μὴ εἶναι μετα-
μελητικὸν διὰ τὸ κατὰ προαίρεσιν ποιεῖν, ὥστε ἀνίατος· ὁ γὰρ ἀμετα-
μέλητος ἀνίατος· καὶ ταύτῃ χείρων τοῦ ἀκρατοῦς. μεταμελητικὸς γὰρ ὁ
ἀκρατὴς καὶ διὰ τοῦτο ἰάσιμος. ὁ δὲ ἐλλείπων περὶ τὰς ἡδονὰς καὶ μὴ
ταῖς
ἀναγκαίαις χρώμενος ὁ ἀντικείμενος τῷ ἀκολάστῳ, ὃν ἐν τοῖς κατ' ἀρχὰς
λόγοις ἀναίσθητον ἔλεγε· μέσος δὲ αὐτῶν ὁ σώφρων.
Ταῦτα δὲ εἰπὼν ἐπάνεισι πάλιν ἐπὶ τὸν ἀκόλαστον. ὁμοίως γάρ, φησί,
καὶ ὁ φεύγων τὰς σωματικὰς λύπας μὴ δι' ἧτταν ἀλλὰ διὰ προαί-
ρεσιν. καὶ γὰρ τοῦ ἀκολάστου φεύγειν τὰς σωματικὰς λύπας,
ἐάν τε τὴν ἀσθενῆ ἔχῃ ἀκρασίαν. ἡ μεταμέλεια δὲ διὰ τὸ παρὰ προαίρεσιν
πράττειν· διό φησιν ὅτι οὐχ ὥσπερ ἠπορήκαμεν οὕτως καὶ ἔχει. ἐν
μὲν γὰρ τῷ ἀπορεῖν ἐπιχειρῶν ἔλεγε χείρω τὸν ἀκρατῆ τοῦ ἀκολάστου, εἴ
γε
ὁ μὲν τοῦ λόγου ἐναντιουμένου ὅμως ἀπειθεῖ αὐτῷ, ὁ δὲ ἀκόλαστος οὐ
κω-
λύοντος τοῦ λόγου. νῦν δὲ δείκνυσι πολλῷ χείρω τὸν ἀκόλαστον τῷ τὸν
μὲν
ἀκρατῆ καὶ ἰάσιμον εἶναι, τὸν δὲ ἀκόλαστον ἀνίατον. ἔοικε γὰρ ἡ μὲν
μοχ-
θηρία τῶν νοσημάτων τοῖς συνεχέσι ὑδέρῳ καὶ φθίσει καὶ πυρετῷ
συνεχεῖ.
ὁμολογοῦσι δὲ καὶ περὶ τὰ σώματα οἱ ἰατροί, χαλεπώτερα καὶ δυσίατα
εἶναι
τὰ συνεχῆ διὰ τὸ μὴ ἐνδιδόναι μηδὲ παρέχειν καιρὸν βοηθείας· τοιοῦτον
δ'
ἡ μοχθηρία, εἰ γὰρ ἔνεστιν ἡ φαύλη προαίρεσις ὥσπερ νόσος τις οὖσα
δυσία-
τος ἢ ἀνίατος· ἡ δὲ ἀκρασία τοῖς διαλείπουσι νοσήμασιν ὁμοία ἐστίν,
οἷον
ἐπιληψίᾳ ἢ εἴ τι ἄλλο καιρὸν παρέχει βοηθείας· καὶ γὰρ πρὸ τῆς
ἐπιθυμίας
823
εὖ ἔχει, ὥστε οὐκ ἀδύνατον ἀεὶ ἐγκελευομένου τοῦ λόγου καὶ εἰς
μετάνοιαν
ἄγοντος ἐπὶ τοῖς ἁμαρτήμασι μεταβάλλειν τὸν ἀκρατῆ. καὶ ὅλως δὲ ἄλλο
τὸ
γένος ἀκολασίας καὶ ἀκρασίας· ἡ μὲν γὰρ κακία λανθάνει, ἡ δὲ ἀκρασία
οὐ λανθάνει· ἡ δὲ κακία τὸ μοχθηρόν, οὐχ ὅτι γε ἀδικεῖ, εἶπε (τοῦτο γὰρ
οὐκ οἶδε πολλάκις), ἀλλ' ὅτι βλαβερὰ ἑαυτῷ πράττει ἃ οἴεται
εἰσίοι τῶν ἐν ὥρᾳ μειρακίων ἢ γυναικῶν, ἐγκαθορᾶν τε τῷ προσώπῳ τοῦ

Ἀντιόχου καὶ
τὰ συμπάσχειν μάλιστα τῇ ψυχῇ τρεπομένῃ πεφυκότα μέρη καὶ κινήματα
τοῦ
σώματος ἐπισκοπεῖν. Ὡς οὖν τῶν μὲν ἄλλων εἰσιόντων ὁμοίως εἶχε, τῆς
δὲ Στρατονίκης
καὶ καθ' ἑαυτὴν καὶ μετὰ τοῦ Σελεύκου φοιτώσης πολλάκις ἐγίνετο τὰ
τῆς Σαπφοῦς
ἐκεῖνα περὶ αὐτὸν πάντα. Φωνῆς ἐπίσχεσις. ἐρύθημα πυρῶδες. ὄψεων
ὑπολήψεις.
ἱδρῶτες ὀξεῖς, ἀταξία καὶ θόρυβος ἐν τοῖς σφυγμοῖς. τέλος δὲ τῆς ψυχῆς
κατὰ κράτος
ἡττημένης ἀπορία καὶ θάμβος καὶ ὠχρίασις. ἐπὶ τούτοις προσλογιζόμενον
τὸν Ἐρασίστρατον κατὰ τὸ εἰκὸς ὡς οὐκ ἂν ἑτέρας ἐρῶν βασιλέως υἱὸς

ἐνεκαρτέρει τῷ
σιωπᾶν μέχρι θανάτου. χαλεπὸν μὲν ἡγεῖσθαι τὸ φράσαι ταῦτα καὶ
κατειπεῖν. οὐ μὴν
ἀλλὰ πιστεύοντα τῇ πρὸς τὸν υἱὸν εὐνοίᾳ τοῦ Σελεύκου παρακινδυνεῦσαί
ποτε καὶ
εἰπεῖν ὡς ἔρως μὲν εἴη τοῦ νεανίσκου τὸ πάθος, ἔρως δ' ἀδύνατος καὶ
ἀνίατος·
Ἐκπλαγέντος δ' ἐκείνου καὶ πυθομένου πῶς ἀνίατος· “ὅτι νὴ Δία” φάναι
τὸν
Ἐρασίστρατον “ἐρᾷ τῆς ἐμῆς γυναικός.” “εἶτ' οὐκ οὖν ἂν” εἰπεῖν τὸν
Σέλευκον
“ἐπιδοίης, Ἐρασίστρατε. τῷ ἐμῷ παιδὶ φίλος ὢν τὸν γάμον. καὶ ταῦθ'
ὁρῶν ἡμᾶς ἐπὶ
τούτῳ μόνῳ σαλεύοντας;” “οὐδὲ γὰρ ἂν σύ” φάναι “τοῦτο πατὴρ ὢν
ἐποίησας, εἰ
Στρατονίκης Ἀντίοχος ἐπεθύμησε” καὶ τὸν Σέλευκον “εἶθε γάρ, ἑταῖρε.”
εἰπεῖν “ταχὺ
μεταστρέψαι τις ἐπὶ ταῦτα καὶ μεταβάλοι θεῶν ἢ ἀνθρώπων τὸ πάθος· ὡς
ἐμοὶ καὶ τὴν
824
βασιλείαν ἀφεῖναι καλὸν Ἀντιόχου περιεχομένῳ” ταῦτ' ἐμπαθῶς σφόδρα

τοῦ Σελεύκου
καὶ μετὰ πολλῶν δακρύων λέγοντος. ἐμβαλόντα τὴν δεξιὰν αὐτῷ τὸν
Ἐρασίστρατον εἰπεῖν ὡς οὐδὲν Ἐρασιστράτου δέοιτο· καὶ γὰρ πατὴρ ὢν
καὶ βασιλεὺς αὐτὸς ἅμα καὶ ἰατρὸς εἴη τῆς οἰκίας ἄριστος.
τὰ συμπάσχειν μάλιστα τῇ ψυχῇ τρεπομένῃ πεφυκότα μέρη καὶ κινήματα

τοῦ
σώματος ἐπισκοπεῖν. Ὡς οὖν τῶν μὲν ἄλλων εἰσιόντων ὁμοίως εἶχε, τῆς
δὲ Στρατονίκης
καὶ καθ' ἑαυτὴν καὶ μετὰ τοῦ Σελεύκου φοιτώσης πολλάκις ἐγίνετο τὰ
τῆς Σαπφοῦς
ἐκεῖνα περὶ αὐτὸν πάντα. Φωνῆς ἐπίσχεσις. ἐρύθημα πυρῶδες. ὄψεων
ὑπολήψεις.
ἱδρῶτες ὀξεῖς, ἀταξία καὶ θόρυβος ἐν τοῖς σφυγμοῖς. τέλος δὲ τῆς ψυχῆς
κατὰ κράτος
ἡττημένης ἀπορία καὶ θάμβος καὶ ὠχρίασις. ἐπὶ τούτοις προσλογιζόμενον
τὸν Ἐρασίστρατον κατὰ τὸ εἰκὸς ὡς οὐκ ἂν ἑτέρας ἐρῶν βασιλέως υἱὸς

ἐνεκαρτέρει τῷ
σιωπᾶν μέχρι θανάτου. χαλεπὸν μὲν ἡγεῖσθαι τὸ φράσαι ταῦτα καὶ
κατειπεῖν. οὐ μὴν
ἀλλὰ πιστεύοντα τῇ πρὸς τὸν υἱὸν εὐνοίᾳ τοῦ Σελεύκου παρακινδυνεῦσαί
ποτε καὶ
εἰπεῖν ὡς ἔρως μὲν εἴη τοῦ νεανίσκου τὸ πάθος, ἔρως δ' ἀδύνατος καὶ
ἀνίατος·
Ἐκπλαγέντος δ' ἐκείνου καὶ πυθομένου πῶς ἀνίατος· “ὅτι νὴ Δία” φάναι
τὸν
Ἐρασίστρατον “ἐρᾷ τῆς ἐμῆς γυναικός.” “εἶτ' οὐκ οὖν ἂν” εἰπεῖν τὸν
Σέλευκον
“ἐπιδοίης, Ἐρασίστρατε. τῷ ἐμῷ παιδὶ φίλος ὢν τὸν γάμον. καὶ ταῦθ'
ὁρῶν ἡμᾶς ἐπὶ
τούτῳ μόνῳ σαλεύοντας;” “οὐδὲ γὰρ ἂν σύ” φάναι “τοῦτο πατὴρ ὢν
ἐποίησας, εἰ
Στρατονίκης Ἀντίοχος ἐπεθύμησε” καὶ τὸν Σέλευκον “εἶθε γάρ, ἑταῖρε.”
εἰπεῖν “ταχὺ
μεταστρέψαι τις ἐπὶ ταῦτα καὶ μεταβάλοι θεῶν ἢ ἀνθρώπων τὸ πάθος· ὡς
ἐμοὶ καὶ τὴν
βασιλείαν ἀφεῖναι καλὸν Ἀντιόχου περιεχομένῳ” ταῦτ' ἐμπαθῶς σφόδρα
825
τοῦ Σελεύκου
καὶ μετὰ πολλῶν δακρύων λέγοντος. ἐμβαλόντα τὴν δεξιὰν αὐτῷ τὸν
Ἐρασίστρατον
εἰπεῖν ὡς οὐδὲν Ἐρασιστράτου δέοιτο·
2
κράσεις εἰσί, καὶ μάλιστα αὗται τοῖς ῥευματικοῖς ἁλίσκονται νοσήμασιν·

ὀνίνησι δὲ αὐτοὺς ἀλουσία τε καὶ γυμνάσια πλείονα καὶ δίαιτα λεπτο-
τέρα καὶ χρίσματα μετρίως θερμότερα. ὅσοι δὲ ψυχρότεροι μὲν φύσει,
συμμέτρως δὲ ἔχουσι τῆς κατὰ τὸ ξηρόν τε καὶ ὑγρὸν κράσεως, ἐπεγεί-
ρειν τε αὐτῶν καὶ ῥωννύναι τὴν θερμασίαν. ἐν δὲ τῇ καθ' ὑγρότητά
τε καὶ ξηρότητα τῆς ὅλης διαίτης ἰδέᾳ τὸ μέσον ἐκλέγειν.

Ἴασις τῶν ξηρῶν δυσκρασιῶν ἐπὶ γαστρὸς ὡς ἐπὶ

παραδείγματος, εὐθὺς δὲ καὶ τῶν λοιπῶν κράσεων.
Τῆς ξηρᾶς δυσκρασίας ἡ μέν τίς ἐστιν ἐν τῷ τὰ ἐκ τῆς στερεᾶς

οὐσίας ὁμοιομερῆ σώματα γίνεσθαι ξηρότερα, ἥτις δὴ καὶ ἀνίατός ἐστιν,
ἡ δὲ τῆς ὑγροπαγοῦς οὐσίας, πρὸς ταύταις τῆς οἰκείας ὑγρότητος, ἐξ
ἧς τρέφεται τὰ μόρια, τελέως ἀπολομένης· περιέχεται δὲ αὕτη κατὰ
πάντα τοῦ ζῴου τὰ μόρια δροσοειδῶς ἐν αὐτοῖς παρεσπαρμένη· ταύ-
την δὲ ἐνθεῖναι τοῖς μορίοις οὐχ οἷόν τε ἄνευ τροφῆς, καὶ διὰ τοῦτο
χαλεπωτάτη τῶν τοιούτων διαθέσεων ἡ ἴασίς ἐστιν. κατὰ δὲ τὰς μι-
κρὰς ἀρτηρίας τε καὶ φλέβας συνισταμένας ταύτας τὰς ξηρότητας θε-
ραπεύειν προσῆκον ὑγραινούσῃ [τε] τροφῇ πληροῦντα τῆς οἰκείας ὑγρό-
τητος ἕκαστον τῶν ὁμοιομερῶν. λουτρὸν οὖν ἐπιτήδειον εὔκρατον ἐν-
διατρίβοντος τοῦ κάμνοντος πλέον τῷ ὕδατι, μετὰ δὲ τὸ λουτρὸν
3
θερμῷ τῷ ὕδατι, καὶ μάλιστα διὰ θαλάσσης, ἐν ᾗ ἀφηψήθησαν δάφναι

ἢ ἄγνου βλαστοὶ ἢ σάμψυχον ἤ τι τοιοῦτον· εἰ δὲ θέρος εἴη, καὶ νη-
χέσθωσαν ἐν τῇ θαλάττῃ. οἱ δὲ φοινιγμοὶ τούτοις μάλιστα ἁρμόζουσιν·
τοιγαροῦν καὶ τυπτέσθω τὰ μόρια νάρθηξιν ἢ κνίδης κλάδοις. εἰ δὲ
ἐπιμένοι ἡ παράλυσις, χρὴ τὴν μεταξὺ τῶν ἄρθρων κεχαλασμένην σάρκα
826
ἐπισπασαμένους καίειν διαπείροντας καυτηρίοις μικροῖς καὶ λεπτοῖς,

τοῖς δὲ συνηγμένοις ἐπιβάλλειν χρὴ συνεχῶς δρώπακα.

Περὶ τῆς ἐν ἑκάστῳ μορίῳ συνισταμένης παρέσεως.
Ἡ μὲν ἀπὸ διαιρέσεως νεύρου γινομένη τῶν μορίων πάρεσις ἀνία-

τός ἐστιν, ἡ δὲ ἀπὸ δυσκρασίας ἢ χυμοῦ τινος γινομένη βοηθεῖται,
κοινῶς μὲν ταῖς εἰρημέναις δυνάμεσιν, εἰσὶ δὲ καὶ ἴδιαί τινες καθ'
ἕκαστον
αὐτῶν, ἃς ὑποτάξομεν. ἐπὶ μὲν οὖν τῶν κυνικῶς σπωμένων ἐπίδεσις
εἰς τὰ ἀντικείμενα παράγουσα διὰ τῆς φορβεᾶς προσαγορευομένης
ἁρμόσει καὶ ἀφαίρεσις αἵματος ἀπὸ τῶν ὑπὸ τὴν γλῶτταν ἀγγείων καὶ
σικύαι κατὰ τοῦ πρώτου σπονδύλου καὶ ἀποφλεγματισμοὶ καὶ διὰ ῥινεγ-
χύτου καθάρσεις· εἰδέναι δὲ χρὴ οὐ τὴν φαινομένην παρατετράφθαι
σιαγόνα τὴν παράλυσιν ἔχειν, ἀλλὰ τὴν ἀντικειμένην. καταπόσεως δὲ
παρεθείσης σικύας τῷ ἀνθερεῶνι κολλητέον καὶ διαχριστέον τοῖς διὰ
καστορίου καὶ σαγαπηνοῦ καὶ ὀποῦ Παρθικοῦ·

Book 3, ch. 22, sec. 35, l. 3
Τὰς δὲ ἐκ πληγῆς συγχύσεις φλεβοτομίᾳ τε ἀπ' ἀγκῶνος καὶ αἵ-

ματος νεοσφαγοῦς μάλιστα μὲν τρυγόνος, εἰ δὲ μὴ καὶ περιστερᾶς, ἐκ-
πληροῦντας ὅλον τὸν ὀφθαλμὸν θεραπεύειν· εἶτα ἐπιτιθέναι ἔριον μα-
λακὸν βρέξαντας εἰς ᾠὸν ἀνακεκομμένον μετ' οἴνου καὶ ῥοδίνου καὶ
ἐπιδεῖν, τῇ δὲ ἑξῆς τὸ αὐτὸ ποιεῖν καὶ τῇ τρίτῃ ἀποπυριᾶν καὶ γάλακτι
ἐγχυματίζειν καὶ καταπλάττειν τοῖς ἐπιτηδείοις, εἶτα ὑπαλείφειν τοῖς
πρὸς τὰς παλαιὰς διαθέσεις, οἷόν ἐστι τὸ Χιακόν.

Περὶ μυωπιάσεως.
Μυωπίαι δὲ λέγονται οἱ ἐκ γενετῆς τὰ μὲν ἐγγὺς βλέποντες, τὰ

δὲ ἐξ ἀποστάσεως οὐχ ὁρῶντες. ἀνίατος δέ ἐστιν ἡ τοιαύτη διάθεσις
ὑπὸ ἀσθενείας γινομένη τοῦ ὀπτικοῦ πνεύματος. ἐναντία δὲ πάσχουσιν
οἱ γηρῶντες τοῖς μύωψιν· τὰ γὰρ ἐγγὺς μὴ ὁρῶντες τὰ πόρρω βλέ-
πουσιν.
827

Ὠτικά, καὶ πρῶτον περὶ ὀδύνης.
Τὴν μὲν διὰ ψῦξιν γινομένην ὠταλγίαν ἔκ τε τῆς ὥρας καὶ τῆς
προηγησαμένης διαίτης ἢ καὶ τῆς τοῦ κάμνοντος ἀνακρίσεως, εἰ διὰ
προκαταρκτικὴν αἰτίαν γένοιτο, μαθόντες ἔκ τε τοῦ διὰ βάθους ἐν-
εστηρίχθαι τὸν πόνον χωρὶς βάρους ἢ διατάσεως ἢ πυρώσεως τοῖς
θερμαίνουσιν ἰασόμεθα βοηθήμασιν ἔλαιον πηγάνινον θερμὸν ἢ νάρδινον
Παύλος ιατρός. Epitomae medicae libri septem Book 4, ch. 1, sec. 1, l. 7

Περὶ ἐλέφαντος.
Ὀρθῶς οἶμαι τὸν Καππαδόκην Ἀρεταῖον εἰπεῖν, μείζονα τῶν νό-

σων χρῆναι τὴν τῶν βοηθημάτων ὑπάρχειν δύναμιν, καὶ διὰ τοῦτο μὴ
δύνασθαι τυγχάνειν ἰάσεως τὸν ἐλέφαντα· μὴ γὰρ εὑρίσκεσθαι τούτου
φαρμακείαν κρείσσονα. εἰ γὰρ ὁ καρκίνος οἷον ἐλέφας τις ὢν ἐν ἑνὶ
μορίῳ τῶν ἀνιάτων καὶ παρ' αὐτῷ τῷ Ἱπποκράτει νενόμισται, πῶς
οὐχὶ μᾶλλον ὁ ἐλέφας οἷον καρκίνος τις ὑπάρχων ἐν ὅλῳ τῷ σώματι
παντάπασιν ἀνίατος ἔσται; τῆς γὰρ μελαίνης χολῆς, ἐφ' ᾗ τὸ πάθος
τοῦτο συνίσταται, διττὴν ἐχούσης τὴν γένεσιν (ἢ γὰρ ἐκ τοῦ μελαγ-
χολικοῦ καὶ τρυγωδεστέρου καὶ οἷον ἰλύος τοῦ αἵματος ἢ ἀπὸ τῆς
ξανθῆς χολῆς, ἀμφοῖν ὑπεροπτωμένων, γίνεται) τοὺς μὲν ὑπερύθρους
ἐλέφαντας ἐπιεικεστέρους πως, ἀληθέστερον δὲ εἰπεῖν ἧττον ὄντας
κακοήθεις, ἡ πρώτη διαφορὰ τῆς μελαίνης ἐργάζεται χολῆς, τοὺς δὲ
ἄλλους, οἳ δὴ καὶ κακοηθέστεροι τυγχάνουσιν ἑλκοῦντές τε τὸ πᾶν σῶμα
καὶ τῶν ἄκρων ἐκπτώσεις ἐργαζόμενοι, ἡ ὑστέρα ἡ ἀπὸ τῆς ξανθῆς
χολῆς ὑπεροπτωμένης γινομένη. διὸ τοῖς μὲν ἤδη τῇ νόσῳ κεκρατη-
μένοις ἀπαγορευτέον ἐστίν· ἐν ἀρχῇ δὲ τοῦ πάθους ὑπάρχοντος,

Book 4, ch. 26, sec. 1, l. 12
καὶ γὰρ ἐν ὀφθαλμοῖς καὶ ὑστέρᾳ, ὡς ἐν τοῖς περὶ αὐτῶν εἴρηται λό-
γοις, καὶ ἐν ἄλλοις δὲ πλείοσι μορίοις· ἀλλ' ἐν τοῖς τιτθοῖς μάλιστα
τῶν γυναικῶν πλεονάζει διὰ τὸ χαύνους ὄντας ἑτοίμως εἰσδέχεσθαι
828
τὴν ὕλην παχυτάτην ὑπάρχουσαν· ἐκ μελαίνης γὰρ χολῆς ζεούσης οἱ

καρκίνοι συνίστανται καί, εἰ δριμυτέρα τύχοι, μεθ' ἑλκώσεως. διὰ τοῦτο
κατὰ τὴν χροιὰν μελάντεροι τῶν φλεγμονῶν εἰσι χωρὶς θερμότητος
τοσαύτης, αἱ φλέβες δὲ πληροῦνταί τε καὶ τείνονται πέριξ παραπλησίως
τοῖς τοῦ καρκίνου τοῦ ζῴου ποσίν· ὅθεν καὶ τῆς ὀνομασίας ταύτης τε-
τύχηκεν· τινὲς δέ φασι διὰ τὸ δυσαπολύτως ἔχεσθαι τῶν μορίων, ὧν
ἂν λάβηται, καθάπερ ὁ καρκίνος τὸ ζῷον. διὰ δὲ τὸ πάχος τοῦ χυμοῦ
τούτου καὶ ἀνίατος ὁ καρκίνος ἐστὶν μήτε ἀποκρουσθῆναι δυνάμενος
μήτε διαφορηθῆναι, μήτε δὲ ταῖς ὅλου τοῦ σώματος εἴκων καθάρσεσιν
ἢ καὶ τῶν μὲν πραοτέρων φαρμάκων ἐπιτιθεμένων καταφρονῶν, ὑπὸ
δὲ τῶν σφοδροτέρων παροξυνόμενος. δυνατὸν μὴν τοὺς ἀρχομένους
καρκίνους κωλύειν αὔξεσθαι τὸν μελαγχολικὸν χυμὸν κενοῦντας, πρὶν
ἐν τῷ πεπονθότι μορίῳ στηριχθῆναι. κενώσομεν δὲ πρῶτον μέν, εἰ μή
τι κωλύοι, διὰ φλεβοτομίας, ἔπειτα δὲ διὰ καθάρσεως, κατ' ἀρχὰς μὲν
τοῖς ἁπλουστέροις, οἷόν ἐστι τὸ ἐπίθυμον πλῆθος δ ἐν ὀρῷ γάλακτος
ἢ μελικράτῳ διδόμενον, εἰς ὕστερον δὲ καὶ διὰ τῆς ἱερᾶς τὸν μέλανα
λαμβανούσης ἐλλέβορον. ἐπὶ δὲ τοῦ πεπονθότος τόπου προσφερόμενον
ἀλύπως ποιεῖ τοῖς εἱλκωμένοις στρύχνου χυλὸς ὀθονίου μαλακοῦ

Book 4, ch. 32, sec. 1, l. 2
παραπλήσιον τῷ κατ' ἀρχάς, πλὴν ὅτι θᾶττον ἐκείνων διαφορούμενον

ἅτε ἰχῶρα λεπτὸν περιέχον, τοῦ κατ' ἀρχὰς ἐξ αἵματος συνισταμένου.
τὸ δὲ σπάσμα γίνεται διασπωμένων τινῶν ἰνῶν καὶ παρηγορίας
μόνης δεῖται ἄχρις ἀνωδυνίας· κολληθῆναι γὰρ αὐτὰς οὐ δυνατόν.
ἀριστολοχία τοίνυν στρογγύλη ῥήγμασι καὶ σπάσμασιν, εἴπερ τι ἄλλο,
ἐπιτήδειον, ὁμοίως κενταυρίου τοῦ μεγάλου ἡ ῥίζα καὶ ὁ χυλὸς αὐτῆς,
ῥέον, κόστος, βδέλλιον σὺν ὀξυμέλιτι πινόμενα.

Περὶ σκίρρων.
Ὁ μὲν ἀκριβὴς σκίρρος ὄγκος ἐστὶν παρὰ φύσιν ἀναίσθητός τε καὶ

σκληρός, ὁ δὲ οὐκ ἀκριβὴς δυσαίσθητος· καὶ ὁ μὲν ἀναίσθητος ἀνίατος,
ὁ δὲ δυσαίσθητος οὐκ ἀνίατος μέν, οὐ μὴν εὐίατος· γίνεται γὰρ ὑπὸ
γλίσχρου καὶ παχέος χυμοῦ δυσλύτως ἐμπλαττομένου τοῖς σκιρρου-
μένοις μορίοις. ἐνίοτε μὲν οὖν εὐθὺς ἐξ ἀρχῆς συνίσταταί τε καὶ αὔξεται,
τὰ πολλὰ δὲ ὑπὸ τῶν ἰατρῶν κατασκευάζεται ψυξάντων τε καὶ στυψάν-
των σφοδρῶς ἐρυσιπέλατά τε καὶ φλεγμονάς. ἐὰν μὲν οὖν τις τὰ
ἰσχυρῶς διαφοροῦντα τοῖς σκιρρουμένοις σώμασιν προσφέρῃ φάρμακα,
σαφῆ μείωσιν ἐργασάμενος τοῦ σκίρρου χρόνῳ βραχεῖ τὸ λοιπὸν τοῦ
829
πάθους λείψανον ἀνίατον ἐργάσεται τῆς μὲν λεπτοτέρας ὑγρότητος

διαφορηθείσης, τῆς δὲ λοιπῆς ἀποξηρανθείσης καὶ οἷον λιθώδους γεγε-
νημένης. χρὴ τοίνυν τὸ διαφορητικὸν φάρμακον ἔχειν τι
Αίτιος ιατρός. Iatricorum liber v Ch. 93, l. 53
τὸ δέρμα ὅλον ξηρὸν καὶ καρφαλέον, καὶ εἰ ἀνατείνεις ἐπιλαβόμενος

τοῖς δακτύλοις ὡς βύρσα τις ἵσταται. ὁ μὲν οὖν ἀκριβὴς μαρασμώδης
πυρετός, ὡς ἔφην, ἀνίατός ἐστι. μαραίνεται γὰρ ἐπ' αὐτὸν τὸ σύμπαν
σῶμα δίκην δένδρου ξηρανθέντος ἐσχάτως ἢ διὰ φλογὸς γειτνίασιν ἢ
διὰ σφοδρὸν καὶ ἄμετρον αὐχμόν. τοῦτο δέ ἐστιν ὃ καλοῦσιν ἐκ νόσου
γῆρας. τοιοῦτον γὰρ τὸ σῶμα γίγνεται ἐπὶ τῶν κατὰ φύσιν εἰς ἔσχατον
γῆρας ἀφικνουμένων χωρὶς πυρετοῦ κατὰ βραχὺ σβεσθείσης αὐτοῖς τῆς
ἐμφύτου, θερμότητος. ἀλλὰ τῶν κατὰ φύσιν γεγηρακότων ὁ θάνατος
ἄλυπός ἐστι κατὰ φύσιν, ἐπὶ ψύξει καὶ ξηρότητι συνιστάμενος. ὁ δὲ
μαρασμώδης πυρετὸς οὐ μόνον ξηρὸν ἀλλὰ καὶ θερμὸν πάθος ἐστίν·
οὗτος μὲν οὖν, ὡς ἔφην, ἀνίατος. τῶν δὲ ἑκτικῶν πυρετῶν ἁπάντων
κοινόν ἐστι βληχροῖς τε εἶναι καὶ ἴσοις διὰ παντός, ἀπὸ τῆς πρώτης
ἀρχῆς ἕως τῆς ἐσχάτης τελευτῆς. μέγιστον δέ σοι καὶ ἀναμφισβήτητον
γνώρισμα τῆς φύσεως αὐτοῦ· τροφῆς γὰρ προσενεχθείσης ἀνάπτεται ἡ
θερμασία καὶ ὁ σφυγμὸς ἐπιδίδωσιν εἰς μέγεθος καὶ τάχος. ἔοικε δὲ
αὐτοῖς τοῦτο συμβαίνειν οἷόν τι κἀπὶ τῆς τιτάνου καὶ τῶν τεθερμα-
σμένων λίθων· εἰ γὰρ καὶ ψυχρότατον ὕδωρ αὐτοῖς καταχέοις, πολὺ
θερμότεροι φαίνονται τῆς αὐχμώδους ἐν αὐτοῖς θερμασίας ὑπὸ τῆς
ὑγρᾶς οὐσίας τεγγομένης. ἄχρι μὲν οὖν τοῦ σώζεσθαί τι τῆς ὑγρασίας
ἑκτικὸς μόνον ὁ πυρετός ἐστιν· ὅταν δὲ εἰς κίνδυνον ἥκῃ τοῦ μηκέτι
εἶναι τῆς αὐτῆς ὑγρασίας μηδέν, ὁ ἀκριβὴς ἤδη μαρασμὸς συνίσταται.
Αίτιος ιατρός. Iatricorum liber v Ch. 135, l. 10
κοινοῖς πρὸς τὰς παρέσεις ἀλείμμασι χρηστέον.

Περὶ σπασμῶν ἐν πυρετοῖς Γαληνοῦ. οἱ σπασμοὶ τὰ πολλὰ γίγνον-
ται διά τε πλήρωσιν τῶν νευρωδῶν μορίων, ᾧ λόγῳ καὶ τοῖς φλεγ-
μαίνουσιν ἰσχυρῶς ἕπονται, καὶ προσέτι διὰ δακνώδη χυμὸν λεπτὸν
ἀναβιβρώσκοντα τὰ νευρώδη μόρια καὶ διὰ ψῦξιν ἰσχυρὰν ὅμοιόν τι
τῇ πήξει δρῶσαν· γίνεται δὲ καὶ δι' ὑπερβάλλουσαν ξηρότητα, ἕπεται
δὲ μάλιστα καὶ ταῖς ὀλεθρίαις φρενίτισι διά τε τὸ σφοδρὸν τοῦ πυρε-
τοῦ καὶ διὰ τὰς ἐπιτεταμένας καὶ ἀγριωτέρας κινήσεις. καὶ σωθέντα
τινὰ τῶν οὕτω σπασθέντων οὔτ' αὐτὸς εἶδον οὔτ' ἄλλου λέγοντος
830
ἤκουσα. οἱ μὲν οὖν προειρημένοι τρεῖς σπασμοὶ θεραπεύονται πολλάκις,

ἀνίατος δὲ ὁ διὰ ξηρότητα τῶν νευρωδῶν μορίων γιγνόμενος. ἐνίοτε
δὲ ἐν τῷ στόματι τῆς γαστρὸς ἀθροισθεὶς χυμὸς λεπτὸς καὶ δριμὺς
καὶ μάλιστα ἰώδης σπασμοὺς εὐτόνους καὶ συγκοπτικοὺς ἐπιφέρει, ὡς
νοτίδας γίγνεσθαι ψυχράς· ἐπὶ τούτων δὲ χλιαρὸν ποτίσαντες ὕδωρ,
δακτύλων ἢ πτερῶν καθέσει ἔμετον κινήσομεν. εἰ δὲ περὶ τὰ ἔντερα
ἡ αἴσθησις τῆς δήξεως γένοιτο, ἐνιέναι μὲν διὰ κλυστῆρος πτισσάνης
χυλόν, διδόναι δὲ τροφὰς δυσφθάρτους, οἷον χόνδρον ἄλικος μετὰ
κόκκων ῥοιᾶς καὶ τὰ παραπλήσια. μηδενὸς δὲ τοιούτου γενομένου τοὺς
μὲν καθ' ὅλον τὸ σῶμα γιγνομένους σπασμοὺς ἐμφερῶς τοῖς τετανι-
κοῖς θεραπεύσομεν, τοὺς δὲ κατὰ μέρος, πρῶτον μὲν διακρατεῖν τὰ
συνελκόμενα τῶν μερῶν πειθηνίως, ταῖς ἀπ' αὐτῶν ὀδύναις
Αίτιος ιατρός. Iatricorum liber vii Ch. 47, l. 5
μετὰ τρίψεως καὶ κατοχῆς πνεύματος, κεφαλῆς ξυρήσει καὶ τρίψει

τῶν ὀφθαλμῶν ἐλαφρᾷ μετὰ τὰ γυμνάσια καὶ ψυχρολουσίᾳ καὶ
ψυχροῦ κατὰ κεφαλῆς καταχύσει· χρῆσθαι δὲ καὶ ὑδροποσίᾳ καὶ διαίτῃ
μέσῃ· συμφέρει δὲ καὶ ἀναγινώσκειν μετὰ κραυγῆς καὶ γράφειν. φαρμά-
κοις δὲ εἴποτε δεοίμεθα χρῆσθαι, στύφουσι καὶ ψύχουσι καὶ ἐμπλάς-
σουσι χρησόμεθα.
Περὶ μυωπίας. μύωπες λέγονται οἱ ἐκ γενετῆς τὰ μὲν σμικρὰ καὶ
σύνεγγυς βλέποντες, τὰ δὲ μεγάλα καὶ πόρρω βλέπειν μὴ δυνάμενοι·
τά τε γεγραμμένα ἀναγινώσκοντες συνεγγίζουσι τοῖς ὀφθαλμοῖς. καὶ
οἱ μὲν σκορδόφθαλμοί εἰσιν, οἱ δὲ ὁμαλοὺς ἔχουσι τοὺς ὀφθαλμούς,
οἱ δὲ ἀνωμάλους. ἀνίατος δέ ἐστιν ἡ τοιαύτη διάθεσις.
Πρὸς νυκτάλωπα. νυκταλωπίαν δὲ λέγουσιν, ὅταν συμβῇ τὴν μὲν
ἡμέραν βλέπειν, δύναντος δὲ τοῦ ἡλίου ἀμαυρότερον ὁρᾶν, εἶτα
νυκτὸς γενομένης μηδόλως βλέπειν. γίγνεσθαι δὲ τοῦτο δοκεῖ μάλιστα
διά τινα ἀσθένειαν περὶ τὴν κεφαλήν, καὶ μάλιστα διὰ τὴν τοῦ ὀπτι-
κοῦ πνεύματος παχύτητα καὶ τῶν λοιπῶν περὶ τὸν ὀφθαλμὸν ὑγρῶν
καὶ χιτώνων. τισὶ δὲ συμβαίνει νυκτὸς μὲν βέλτιον ὁρᾶν, ἡμέρας δὲ
χεῖρον καί, εἰ νυκτὸς σελήνη φαίνοιτο, μὴ ὁρᾶν· σπάνιον δὲ τοῦτο,
τὸ δὲ πρῶτον πλεῖστον συμβαίνει. θεραπεύειν δὲ τοὺς ἐν νυκτὶ μὴ
ὁρῶντας τοὺς μὲν εὐέκτους φλεβοτομοῦντας ἀπ' ἀγκῶνος καὶ τῶν
κανθῶν, τοὺς δὲ κακοχύμους καθαίροντας καταλλήλῳ φαρμάκῳ.
Αίτιος ιατρός. Iatricorum liber ix Ch. 40, l. 22
δη. Βαθυνομένης δὲ τῆς ἑλκώσεως, καὶ ἀποπλύματα ὑμενώδη ἐκκρί-

νεται, καὶ εἰ μὴ ταχέως περικρατηθείη, ἐπινέμεται τοὺς πλησίον τό-
πους συντόμως· ἰχωρώδη τέ τινα ἐκκρίνεται, ὁποῖα ἀπὸ τῶν νεκρω-
831
θέντων εἰώθασιν ἀπορρεῖν σωμάτων· αὕτη μὲν οὖν ἡ τρόπον τινά

ἐστιν ὀξεῖα δυσεντερία. Ἀπὸ μὲν οὖν τῶν δριμέων βρωμάτων ἢ τῆς
ξανθῆς χολῆς, εἰ γένοιτο δυσεντερία, ἰώμεθα τοὐπίπαν αὐτήν· εἰ δὲ
ἀπὸ μελαίνης χολῆς ἄρξοιτο, εἰ μὲν λόγῳ κρίσεώς τινος τῶν πυρετω-
δῶν νοσημάτων ἐκκρίνοιτο καὶ τῇ παρόδῳ ἀναζέσειε τὸ ἔντερον, καὶ
ταύτην ἰᾶσθαι δυνατόν· εἰ δὲ ἀπὸ ταὐτομάτου μὴ προηγησαμένου
πυρετώδους νοσήματος, μηδὲ πέψεως χρηστῆς προφανείσης ἐκκρίνεται
μέλαινα χολή, ἀνίατός ἐστιν ἡ ἐξ αὐτῆς γινομένη δυσεντερία, οὐδὲν
διαφέρουσα καρκίνου τοῦ μεθ' ἑλκώσεως, καὶ ἔστι θανάσιμος. Εἰώθασι
δὲ ἐγχρονίζειν τινὲς ἑλκώσεις, τὸ μὲν νομῶδες οὐκ ἔχουσαι, ὁμοιούμε-
ναι δὲ τοῖς ἔξωθεν συνισταμένοις κοίλοις ἕλκεσιν, οἷς βραδέως περι-
τρέχει ἡ οὐλή, τυλουμένων τῶν χειλῶν τοῦ ἕλκους· ἐπὶ τῶν τοιού-
των καὶ τὰ ἐνιέμενα ἀποτυγχάνειν δοκεῖ. Προηγεῖσθαι μέντοι δοκεῖ
τῶν πλείστων δυσεντεριῶν ὁ τεινεσμός· ἔστι δὲ οὗτος προθυμία πρὸς
ἔκκρισιν ἀπαραίτητος· γνωστέον μέντοι, ὅτι ποτὲ μὲν ἀπὸ μέρους τὸ
ἀπευθυσμένον ἑλκοῦται ἔντερον ἐπὶ τῶν δυσεντερικῶν, ποτὲ δὲ καὶ ὅλον,
σὺν αὐτῷ δὲ καὶ τὰ ὑψηλότερα. Εἰ μὲν οὖν περὶ τὸ κῶλον, τοὐτέ-

στι περὶ τὰ παχέα τῶν ἐντέρων γίγνεται ἡ ἕλκωσις,
Αίτιος ιατρός. Iatricorum liber xi Ch. 29, l. 77
ἢ πομφόλυγα πεπλυμένην πλείοσιν ὕδασιν καὶ ἐξηραμμένην, ἔπειτα

ἀνιεμένην μετὰ
γάλακτος, ἢ τοῦ ἀστέρος κολλυρίου ἢ τοῦ κυκναρίου ἢ τῶν παραπλησίων
ἀδήκτων
κολλυρίων, ἢ τοῦ διὰ φυσαλίδων τροχίσκου ἢ τοῦ παγχρήστου
ὑπνωτικοῦ. Ὅταν
δὲ ἀνακαθαρθῇ, συνεργεῖν χρὴ τῇ ἀπουλώσει διὰ ἐγκαθισμάτων
στυπτικῶν καὶ
ἐπιθεμάτων· ἥ τε οὖν διὰ ᾠῶν ἀγαθὴ ἄνωθεν ἐπιτιθεμένη, ἥ τε διὰ τῶν
κεκαυμένων
κριθῶν, καὶ ἡ διὰ καδμείας τριπλασίονι κηρωτῇ μυρσινίνῃ ἢ ῥοδίνῃ
συγκερα-
σθεῖσαι· ῥευματικωτέρας δὲ οὔσης τῆς διαθέσεως τῇ διὰ ἰτεῶν, ἢ τῇ
Ἱκεσίου, ἢ τῇ
διὰ αἰρῶν χρηστέον μέχρις ἐπουλώσεως μετὰ τὴν ἀνακάθαρσιν. Ἰστέον
μέντοι ὅτι
πολλάκις ἐπί τινων, οὐλῆς στερεᾶς γινομένης, ἀποτυφλουμένων τῶν
σπερματι-
κῶν πόρων, ἀπόλλυται τὸ γεννητικὸν, προθυμίας μὲν εἰς συνουσίαν
γινομένης,
832
γονῆς δὲ οὐδόλως ἐκκρινομένης, καὶ ἐστὶν ἀνίατος ἡ διάθεσις. Εἰ δὲ

παραμένοι τὰ
τῆς ἑλκώσεως πολὺν χρόνον, ὥσπερ καὶ εἴωθεν ἐπὶ πολλῶν γίνεσθαι, καὶ
παρο-
ξυσμοὶ καὶ διαλείμματα λαμβάνουσιν. Ἐν μὲν [οὖν] τοῖς παροξυσμοῖς
παραλαμβάνειν
τὰ παρηγορεῖν δυνάμενα καταπλάσματα καὶ πυρίας καὶ ἐμβροχὰς, ἐν δὲ
τοῖς δια-λείμμασιν τῇ ἀνασκευαστικῇ ἀγωγῇ χρηστέον.

Book 50, ch. 5, sec. 9, l. 2
λιον τὸ ἐκ τῆς οὐλῆς γενόμενον διαλύσαντες ἐπάξομεν τὴν πόσθην.

εἰ δὲ σὰρξ προσπεφυκυῖα ἐκ τῶν ἔνδοθεν μερῶν ἐργάζοιτο τὴν φίμω-
σιν, κατ' αὐτῆς τῆς σαρκὸς πάσας τὰς ἐγχαράξεις τάξομεν, ἀπο-
σύραντες τὴν πόσθην, τὰς δὲ μεταξὺ τῶν διαιρέσεων τῆς σαρκὸς
ὑπεροχὰς ἀποξύσομεν. μετὰ δὲ τοῦτο μολύβδου σωλῆνα περιβαλοῦμεν
τῇ βαλάνῳ πάσῃ, κατειλήσαντες αὐτὴν ἐσκελετευμένῃ παπύρῳ· οὕτως
γὰρ διὰ τὴν τοῦ σωλῆνος περίθεσιν κωλυθήσεται συμφῦναι πάλιν
ἐπαχθεῖσα ἡ πόσθη. ἐν διαστάσει δὲ φυλάξομεν αὐτὴν [τὴν] ὑπό τε
τοῦ μολύβδου καὶ τῆς κατειλημένης παπύρου· ἀνοιδοῦσα γὰρ ἐκ τῆς
καταβροχῆς ἔτι μᾶλλον διαστήσει τὸ δέρμα. εἰ δ' ἡ λεγομένη περι-
φίμωσις γένοιτο, εἰ μὲν χρονίσειε, συμφύεται καὶ ἀνίατός ἐστιν, εἰ μή
τις ἐθέλοι χειρίζειν ὡς λειπόδερμον· εἰ δὲ μήπω συμπεφυκέναι τύχοι,
κατασχάσαντες αὐτὴν εὐθυτενέσιν ἀμυχαῖς πέντε ἢ ἓξ κύκλῳ καὶ κα-
ταντλήσαντες ἐπιμελῶς οὕτως ἐπισπασόμεθα.
Περὶ παραλύσεως.
Τὴν παράλυσίν τινες τῶν ἀρχαίων ἀποπληξίαν ἐκάλουν· Ἱππο-

κράτης γάρ πού φησιν «ἀπόπληκτον αὐτῷ τὸ σκέλος ἐγένετο» ἀντὶ
τοῦ «πάρετον». ἡ μὲν οὖν ἀπὸ διαιρέσεως νεύρου γινομένη πάρεσις
ἀνίατος ὑπάρχει, ἡ δ' ἀπὸ δυσκρασίας ἀποτελουμένη ἄριστα βοηθεῖται
ὑπὸ φλεβοτομίας, εἴ γε ἐπιτρέποι ἡλικία, ἕξις, ὥρα, ἔθος καὶ τὰ λοιπά.
σύμμετρος δ' ἔστω ἡ ἀφαίρεσις, ὡς μὴ ἐπιταθῇ τὸ σύμπτωμα· ψῦξις
γὰρ μετὰ ξηρότητος τὴν πάρεσιν ἀπεργάζεται. καὶ ἐκ τῶν ἀντικειμέ-
833
νων ἀφαιρείσθω, ἐμβροχαί τε εὐθέως διά τε πηγανίνου ἐλαίου ἢ

Σικυωνίου ἢ παλαιοῦ, τροφαὶ σιτώδεις ῥοφηματώδεις, κλυστῆρες, σικύαι
τε κολλάσθωσαν ἐν τοῖς παρεθεῖσι μέρεσιν, εἰ μὲν πολλὰ εἴη, μεμερι-
σμένως, εἰ δ' ὀλίγα, ὑφ' ἕν. καταπλάσσειν τε μετὰ τὰς σικύας κατα-
πλάσμασιν ἔχουσι πίσσαν, ῥητίνην, μάννην· κάλλιστα δὲ ποιεῖ ἀρτεμισία
συνεψωμένη καὶ καλαμίνθη καὶ πήγανον καὶ κόνυζα, ὕστερον δὲ καὶ
νίτρον. ὕδωρ δ' ὀλίγον μεμίχθω, ὃ καὶ αὐτὸ ἐν τῇ ἑψήσει ἀναλισκέσθω.

1, l. 2
Ἴασις τῶν ξηρῶν δυσκρασιῶν ἐπὶ γαστρὸς ὡς ἐπὶ

παραδείγματος.
Τῆς ξηρᾶς δυσκρασίας ἡ μέν ἐστιν ἐν τῷ τὰ ἐκ τῆς στερεᾶς οὐσίας

ὁμοιομερῆ σώματα γενέσθαι ξηρότερα, ἥτις δὴ καὶ ἀνίατός ἐστιν· ἡ δὲ
τῶν ἐξ ὑγροπαγοῦς οὐσίας συνεστώτων, ὁποῖόν ἐστι πιμελὴ καὶ σάρξ,
ἐκτακέντων, καὶ τρίτη γε πρὸς ταύταις τῆς οἰκείας ὑγρότητος, ἐξ ἧς
τρέφεται τὰ μόρια, τελέως ἀπολομένης· περιέχεται δ' αὕτη κατὰ πάντα
τοῦ ζῴου τὰ μόρια δροσοειδῶς ἐν αὐτοῖς παρεσπαρμένη. ταύτην δ'
ἐνθεῖναι τοῖς μορίοις οὐχ οἷόν τε ἄνευ τροφῆς, καὶ διὰ τοῦτο χαλε-
πωτάτη τῶν τοιούτων διαθέσεων ἡ ἴασίς ἐστιν. ἄλλη δὲ ξηρότης
ἐστὶν ἡ κατὰ τὰς μικρὰς ἀρτηρίας τε καὶ φλέβας συνισταμένη. ταύτας
τὰς ξηρότητας θεραπεύειν προσῆκεν ὑγραινούσῃ [τε] τροφῇ πληροῦντα
τῆς οἰκείας ὑγρότητος ἕκαστον τῶν ὁμοιομερῶν. λουτρὸν οὖν ἐπι-
τήδειον εὔκρατον, ἐνδιατρίβοντος τοῦ κάμνοντος πλέον τῷ ὕδατι·

2, l. 1
ἄξομεν τὸ ἕλκος. παλαιὰ κάρυα τὰ ἐλαιώδη πρὸς ἄνθρακας ποιεῖ καὶ

κυπαρίσσου τὰ φύλλα καὶ οἱ βλαστοὶ καὶ τὰ νέα καὶ ἁπαλὰ σφαιρία
σὺν ἀλφίτοις καὶ σταφὶς ἐκγιγαρτισμένη καὶ λειωθεῖσα καὶ ἰσχάδες
ἑφθαὶ ἐν οἴνῳ κοπεῖσαι.
Πρὸς καρκίνους.
834
Καὶ οἱ καρκῖνοι δ' ἐκ μελαίνης χολῆς ζεούσης συνίστανται, κἂν

δριμυτέρα τύχῃ, μεθ' ἕλκους· διὰ τοῦτο κατὰ τὴν χρόαν μελάντεροι
τῶν φλεγμονῶν εἰσι χωρὶς θερμότητος. αἱ φλέβες δὲ πληροῦνται καὶ
τείνονται πλέον ἐπ' αὐτῶν ἢ ἐπὶ τῶν φλεγμονῶν, οὐδὲ αὐταὶ παρα-
πλησίως ταῖς φλεγμοναῖς ἐρυθραὶ τυγχάνουσαι, κατὰ τὸν χυμὸν δὲ τὴν
χρόαν ἔχουσαι. διὰ δὲ τὸ πάχος τοῦ χυμοῦ τούτου καὶ ἀνίατος ὁ
καρκῖνός ἐστι, μήτε ἀποκρουσθῆναι δυνάμενος μήτε διαφορηθῆναι μήτε
ἐπὶ ταῖς καθάρσεσιν ὅλου τοῦ σώματος εἴκων, καὶ τῶν μὲν πρᾳοτέρων
φαρμάκων ἐπιτιθεμένων καταφρονῶν, ὑπὸ δὲ τῶν σφοδροτέρων παρο-
ξυνόμενος. δυνατὸν μὴν τοὺς ἀρχομένους καρκίνους κωλύειν αὔξεσθαι
καθαίροντας τὸν μελαγχολικὸν χυμὸν πρὶν ἐν τῷ πεπονθότι μορίῳ
στηριχθῆναι· κενώσομεν δ' ἢ διὰ τῶν ἁπλῶν τινος, οἷόν ἐστι τὸ ἐπί-
θυμον πλῆθος δ ἐν ὀρῷ γάλακτος ἢ μελικράτῳ διδόμενον, ἢ διὰ
τῆς ἱερᾶς τὸν μέλανα ἐλλέβορον προσλαμβανούσης. ἐπὶ δὲ τοῦ πεπον-
θότος τόπου προσφερόμενον ἀλύπως ποιεῖ ἐπὶ τῶν ἡλκωμένων στρύ-
χνου χυλός, ὀθονίου μαλακοῦ διπτύχου ἢ τριπτύχου δευομένου ἐπι
Περὶ μαρασμοῦ τοῦ ἁπλῶς λεγομένου.

Καὶ οὗτος ἑκτικός ἐστιν ἐπιτεταμένος καὶ πολλὴν ἔχων
τὴν θερμότητα καὶ ἰσχνότητα, ὡς μηδὲ δεῖσθαι ἄλλων
σημείων, ὥς φησι Γαληνὸς, καὶ παιδίῳ γνώριμός ἐστιν·
ἡ δὲ θεραπεία ἡ αὐτή.

Περὶ περιφρυγοῦς μαρασμοῦ.

Καὶ οὗτος ἑκτικός ἐστιν, ἐπιτεταμένος, χαλεπὸς καὶ ἀνία-
τος· διὸ οὐδὲ δεῖ λέγειν τι περὶ αὐτοῦ, ὀστέα γὰρ καὶ
δέρμα μόνον ἔχουσιν οἱ τοιοῦτοι.

835

Περὶ σπασμοῦ.

Σπασμός ἐστι κίνησις ἀπροαίρετος ἐν προαιρετικοῖς μο-
ρίοις· προαιρετικὰ δὲ μόριά εἰσι νεῦρα, μύες· σπασμὸς
οὖν γίνεται, ὅταν ἐκτείναντες τὸ μόριον, οἷον τὸ σκέλος,
μηκέτι δύνωνται κάμψαι, καὶ κάμψαντες οὐκέτι ἐκτεῖναι
δύνωνται. γίνεται δὲ ἢ διὰ ξηρότητα τῶν νεύρων, ὅτε
καὶ ἀνίατός ἐστιν, ἢ διὰ ξηρότητα μὲν ὡς ἐπὶ τῶν ὑπερ-
καθαιρομένων ἢ πυρεττόντων· διὰ δὲ πλήρωσιν, ὡς ἐπὶ
τῶν πληθωρικῶν.

Ἔστιν ὅτε παραλύεται ὁ σφιγκτὴρ καὶ οὐκέτι ἐπέχεται

ἡ κόπρος ἀλλ' ἀκουσίως φέρεται, ὅπερ ἔφη Γαληνὸς ἐν
τῷ πρώτῳ τῆς διαγνωστικῆς παθεῖν τὸν ἁλιέα ἐκεῖνον
ψυγέντα ἐκ τοῦ ὕδατος. δεῖ οὖν θερμαίνειν τὸν τόπον
τοῖς θερμοῖς φαρμάκοις καὶ ἀλείμμασι διὰ καστορίου καὶ
τῶν ὁμοίων.

Περὶ φλεγμονῆς καὶ σκίῤῥου ἐν τῷ ἥπατι.

Ὁ μὲν σκίῤῥος τοῦ ἥπατος, ὥς φησι Γαληνὸς ἐν τῷ
πρώτῳ τῶν πρὸς Γλαύκωνα, ἀνίατός ἐστιν· ἡ δὲ φλε-
γμονὴ σημεῖα μὲν ἔχει τὸ φαίνεσθαι ἐν τῷ δεξιῷ μέρει
οὐκ εἰς περιφερῆ καὶ κατασπᾶσθαι τὴν δεξιὰν κλεῖν καὶ
τὰ οὖρα δριμύτερα· θεραπεύεται δὲ ζέματι ῥέου καὶ ναρ-
δοσταχύος καὶ κασσίας· ἔξωθεν δὲ τονωτικοῖς καταπλά-
σμασι καὶ χαλαστικοῖς· οἷον δι' ἀψινθέας καὶ ἄρτου καὶ
ἀλωῆς καὶ οἴνου.

836
Στέφανος ιατρός. Phil., Scholia in Hippocratis prognosticon

Ch. 1, sec. 7, l. 11
Σκοπεῖν δὲ καὶ τὰς ὑποφάσεις τῶν ὀφθαλμῶν ἐν τοῖσιν ὕπ-

νοισιν. ἢν γάρ τι ὑποφαίνηται ξυμβαλλομένων τῶν βλεφάρων τοῦ
λευκοῦ [196.5 – 7 A.].
Τὸ λεγόμενον τοιοῦτόν ἐστιν, ὅτι ἐὰν ἐν τοῖς ὕπνοις μὴ
συμβάλλωνται μηδὲ ἀσφαλίζωνται τὰ βλέφαρα, ἀλλ' ὑποφαίνηταί
τι μέρος τοῦ ἐπιπεφυκότος – λευκὸν γὰρ τὸν ἐπιπεφυκότα ἐκάλε-
σε – , κάκιστόν ἐστι καὶ τοῦτο σημεῖον ἐν ὀξεῖ νοσήματι γινό-
μενον· δηλοῖ γὰρ ἢ σπασμὸν ἢ παράλυσιν τῶν ἀνοιγόντων καὶ
κλειόντων τὰ βλέφαρα. ἑκάτερον δὲ κάκιστόν ἐστιν· ἡ μὲν γὰρ
παράλυσις ἀσθένειαν καὶ ἀκράτειαν δηλοῖ τῶν ψυχικῶν δυνάμεων,
ὁ δὲ σπασμὸς ἄκραν ξηρότητα, ὅστις καὶ ἀνίατός ἐστιν ἐν ὀξεῖ
νοσήματι.
Καὶ ἐπεὶ τῶν ἐν τοῖς βλεφάροις μυῶν ἐμνημονεύσαμεν, φέρε
εἴπωμεν καὶ περὶ αὐτῶν. ἰστέον ὅτι τρεῖς εἰσι μύες οἱ ἀνοί-
γοντες καὶ κλείοντες τὰ ἄνω βλέφαρα· τὰ γὰρ κάτω ἀκίνητά εἰσι.
καὶ εἷς μέν ἐστιν ὁ ἀνοίγων μῦς, δύο δὲ οἱ ἀσφαλίζοντες τὸ
βλέφαρον. καὶ ὁ μὲν ἀνοίγων μῦς κατὰ τοῦ μεσαιτάτου βλεφάρου
τέτακται πανσόφως ὑπὸ τῆς φύσεως τοῦτο μηχανευσαμένης. τὰ γὰρ
βαρέα τῶν σωμάτων κατὰ τοῦ μεσαιτάτου ἑλκόμενα εἴκει ἑτοίμως
καὶ ἀνέλκεται. οὕτως οὖν καὶ ὁ ἀνοίγων μῦς κατὰ τοῦ μέσου
βλεφάρου τέτακται, ἵνα πρὸς ἑαυτὸν ἐπισπώμενος ἀνοίγῃ
Στέφανος ιατρός. Phil., Scholia in Hippocratis prognosticon

Ch. 3, sec. 5, l. 34
Ἀλλὰ καὶ διὰ τὸ ἀδηφάγα εἶναι πάλιν σπῶνται· ὑπὸ γὰρ τῆς
ἀδηφαγίας καὶ τῆς ἀπεψίας ἀθροίζουσι χυμοὺς παχεῖς καὶ γλίς-
χρους καὶ ψυχροὺς καὶ ὠμούς, καθ' ἣν εἴωθε τὸ νευρῶδες γένος
τρέφεσθαι, καὶ τὸ τηνικαῦτα διὰ τὸ πάχος ἐμφράττονται τὰ νεῦ-
ρα καὶ οὕτως σπῶνται.
Ἀλλὰ καὶ διὰ τὸ κλαυθμυρίζεσθαι αὐτὰ σπῶνται· ἐν γὰρ τῷ
κλαυθμυρίζειν κίνησις γίνεται τοῦ ἐγκεφάλου· τῇ οὖν κινήσει
χύσις γίνεται τῶν πνευμάτων καὶ τῶν χυμῶν, καὶ φέρονται ἐπὶ τὰ
νεῦρα οἱ χυμοὶ καὶ ἐμφράττουσιν αὐτά, καὶ οὕτως σπῶνται.
Σπασμὸν δὲ ἐνταῦθα οὐ τὸν ἐπὶ ξηρότητι λέγει γίνεσθαι ἐπὶ
τῶν παίδων, ὅστις καὶ ἀνίατός ἐστιν, ἀλλὰ τὸν ἐπὶ πλήθει καὶ
ἐμφράξει ὑποτίθεται σπασμόν, ὡς δηλοῖ τὸ ἐπάγειν αὐτὸν “ἢν
837
καὶ ἀγρυπνῶσιν”. ‘ἡ δὲ ἀγρυπνία ξηρότητα ἐντίθησι τῷ σώματι,

καὶ ἐπὶ ξηρότητι γίνεται.’ πρὸς ὅ ἐστιν εἰπεῖν ὅτι ἡ ἀγρυπνία
οὐ μόνον ξηραίνει, ἀλλὰ καὶ ὑγραίνει. εἰ μὲν γὰρ ξηρὸν παρα-
λάβῃ ἡ ἀγρυπνία τὸ σῶμα, τῇ διαφορήσει ἐπὶ πλέον ξηραίνει αὐ-
τό· εἰ δὲ περιττωματικὸν καὶ ὑγρόν, χύσιν ποιεῖται αὐτῶν τῶν
ὑγρῶν, καὶ ὑγραίνει τὸ σῶμα ἡ ἀγρυπνία οὕτως καὶ φυλάττει. ὅτι
δὲ περὶ τοῦ ἐπὶ πλήθει καὶ ἐμφράξει σπασμοῦ ὁ λόγος τῷ Ἱππο-
κράτει δηλοῖ τὸ ἐπάγειν αὐτὸν ‘ἢν καὶ ἡ γαστὴρ ἐπέχεται’. τοῦ-
το δὲ τὸ σημεῖον πληρώσεως. ἄλλως τε δὲ φύσει ἀδηφάγα ὄντα τὰ

γένηται, ἐγγὺς ὁ θάνατος. –

{ΘΕΟΦ.} Ἐν τῷ παρόντι ἀφορισμῷ θανατώδη σημεῖα
καταλέγει καὶ ἔνδειξιν λαμβάνει ἀπὸ τῶν ψυχικῶν δυ-
νάμεων ἤτοι κινητικῶν καὶ αἰσθητικῶν. φησὶν οὖν ἐν συ-
νεχέσι πυρετοῖς ἐὰν ταῦτα τὰ πάθη φανῶσιν, ἀσθενοῦς
ὄντος τοῦ κάμνοντος, ἐγγὺς ὁ θάνατος. δηλοῦται γὰρ
ἄμετρος θερμότης ἐκ φλεγμονῆς τοῦ ἐγκεφάλου, ἥτις καὶ
τὸν ἐπὶ ξηρότητι σπασμὸν εἰργάσατο, ὑφ' οὗ σπασμοῦ
καὶ τὰ προειρημένα μόρια διεστράφησαν. ὁ τοιοῦτος δὲ
σπασμὸς ἀνίατος, ἄλλως τε ὅτι ἀσθένεια παντελὴς τοῦ
ψυχικοῦ πνεύματος δηλοῦται. ἀλλ' ἰστέον, ὅτι εἰπὼν, ἢν
χεῖλος ἢ ὀφθαλμὸς ἢ ὀφρὺς ἢ ῥὶς διαστραφῇ, ἐδήλωσε
τὰς κινητικὰς δυνάμεις πάσχειν, τὰς αἰσθητικὰς δὲ διὰ
τοῦ εἰπεῖν, ἢν μὴ βλέπῃ, ἢν μὴ ἀκούῃ.
{ΔΑΜ.} Αἱ διαστροφαὶ τῶν μορίων γίνονται τεινομέ-
νων τε καὶ συνελκομένων ἐπὶ τὰς ἰδίας ἀρχὰς τῶν εἰς
αὐτὰ καθηκόντων νεύρων· αὐτὸ δὲ τὸ τείνεσθαι φλεγμο-
ναῖς καὶ σκίῤῥοις καὶ ξηρότησι καὶ ψύξεσιν ἀμέτροις
ἕπεται.


πολλάκις τοῦ καθαρσίου ἑλκύσαντος ἀθρόως πολὺν χυμὸν

838
περὶ τὴν γαστέρα, καὶ ἐπὶ τῇ διατάσει σπᾶται, κἄπειτα

ὅλον τὸ νευρῶδες γένος τῷ στομάχῳ συμπάσχον, ἢ διὰ
κένωσιν ἄμετρον· τῇ γὰρ ἀμέτρῳ κενώσει ξηρότης ἕπε-
ται καὶ τῇ ξηρότητι σπασμός· ἢ δι' εὐπάθειαν τοῦ
στομάχου· πολλάκις γὰρ, δραστικωτέρου ὄντος τοῦ
φαρμάκου, δάκνεται ὡς εὐπαθὴς ὁ στόμαχος καὶ σπᾶ-
ται ἢ διὰ δριμὺν χυμὸν ἑλχθέντα ἀπὸ τοῦ καθαρ-
σίου ἐπὶ τὴν γαστέρα. καὶ οὗτος γὰρ τῇ δήξει σπασμὸν
ποιεῖ. περὶ τοῦ δευτέρου οὖν τρόπου ὁ λόγος τῷ Ἱππο-
κράτει τοῦ ἐπὶ ξηρότητος, ὅστις καὶ ἀνίατός ἐστιν, ὅτι,
δαπανηθείσης τῆς συνεκτικῆς ὑγρότητος, ἀδύνατόν ἐστιν
αὐτὴν ἀνακαλέσασθαι· οἱ γὰρ ἄλλοι τρόποι κακοὶ μέν
εἰσιν, οὐ μὴν θανάσιμοι.
{ΔΑΜ.} Σπασμὸς γίνεται ἐπὶ πληρώσει καὶ κενώσει.
ὁ μὲν οὖν ἐπὶ πληρώσει γενόμενος ἰαθῆναι δύναται, ὁ δ'
ἐπὶ κενώσει οὔ, τῆς τῶν νεύρων οὐσίας ξηρανθείσης τῇ
κενώσει. ἐλέβορον δὲ τὸν λευκόν φησιν· τούτῳ γὰρ
ἐχρῶντο.


κεφ. δʹ.

Περὶ ἑκτικοῦ πυρετοῦ.
Ὅταν ἄμετρος ζέσις ἐπιγένηται τῇ ἐνούσῃ οὐσιώδει ὑγρότητι ἐν

τοῖς στερεοῖς σώμασι, μὴ μέντοι γε διαφορηθῇ, ἀλλ' ἔτι μένῃ ἐν αὐτοῖς
σωζομένη καὶ ἀεὶ ζέουσα καὶ μηδὲ παρακμὴν ἔχουσα, τηνικαῦτα τὸ εἶδος
τούτου τοῦ πυρετοῦ ἑκτικὸν ὀνομάζουσιν.

Περὶ μαρασμώδους καὶ ἑκτικοῦ.
Εἰ δ' ἀναλίσκεσθαι μέλλει ἡ οὐσιώδης ὑγρότης ἐν ἡμῖν, μαρασμώ-

839
δης ὁ τοιοῦτος πυρετὸς προσαγορεύεται ἁπλῶς· εἰ δ' ἀναλωθῇ τελείως

ἢ περιφρυγῇ, τηνικαῦτα συνίσταται μαρασμός. ὅθεν ὁ μὲν ἑκτικὸς οὐ
πάνυ
δυσίατος, ὁ δὲ περιφρυγὴς ἀνίατος. ἵνα οὖν μήτε ἐπιχειρῶμεν κατ'
ἄγνοιαν
τοῖς δυσθεραπεύτοις ὡς εὐιάτοις καὶ ἀποτυγχάνωμεν μηδὲ πάλιν τὰ
εὐίατα
φεύγωμεν ὡς ἀνίατα, ὀφείλομεν αὐτῶν ἓν ἕκαστον εἶδος ἀπὸ τοῦ ἑτέρου
ἀκριβῶς διακρίνειν διὰ τὸ ὡς ἐκ τούτου ἀρίστην ἡμῖν γενέσθαι καὶ τὴν
διάγνωσιν ἑκάστου τούτων.

Πῶς ἔστι διακρίνειν καὶ γινώσκειν ἐφήμερον ἀπὸ ἑκτικοῦ;
Οἱ ἑκτικοὶ πυρετοὶ, καθάπερ οἱ ἐφήμεροι, πολλάκις καὶ αὐτοὶ ἀπὸ

προκαταρκτικῆς αἰτίας συνίστανται καὶ οὐκ ἀεὶ ἀπὸ τῶν ἐκ μεταπτώσεως
τῶν ἐπὶ σήψει πυρετῶν. εἰδέναι τοίνυν δεῖ τὸ ποιὸν τῆς θερμασίας ὅτι
ἐπὶ μὲν τῶν ἑκτικῶν δριμὺ καὶ ξηρόν ἐστιν, ἐπὶ δὲ τῶν ἐφημέρων
πραότατον καὶ ταχέως προσπῖπτον τῇ ἁφῇ καὶ τρόπον τινὰ
περιιπτάμενον·

Περὶ μαρασμοῦ.
Εἰ τῷ ὄντι μαρασμὸς ἀπώλειά τις παντελὴς τῆς ἐν τοῖς στερεοῖς

ὑγρότητος, ἀνίατός ἐστιν· εἰκότως οὖν διὰ τοῦτό τινες τῶν ἰατρῶν
πλανηθέντες πρὸς τὴν διάγνωσιν ἔδοξαν τεθεραπευκέναι τὸν τῷ ὄντι
μαρασμόν. λεπτότητα μὲν γὰρ καὶ ἀτροφίαν τῶν σαρκῶν καὶ οἷον
σύντηξιν
αὐτῶν δυνατὸν ἀνακαλέσασθαι, τὴν μέντοι πρώτην καὶ αὐτὰ τὰ στερεὰ
τρέφειν δυναμένην ὑγρότητα πᾶσαν ἀπολεσθεῖσαν ἀδύνατον προσθεῖναι.
οὕτω
γὰρ ἂν ἀδύνατον καὶ τὸ γῆρας ἰᾶσθαι· καὶ γὰρ τὸ γῆρας μαρασμός ἐστιν
ἐπὶ τὸ κατὰ φύσιν. ὥσπερ οὖν οὐ δυνατὸν ἰᾶσθαι τὸ γῆρας, οὐδὲ τὸν τῷ
ὄντι μαρασμόν· ὅμως δεῖ φιλονεικεῖν διὰ φιλάνθρωπον τῆς τέχνης
840
βοήθειαν
καὶ μὴ ἐγκαταλιμπάνειν. ἔσθ' ὅτε γὰρ φύσεως εὐφόρου εὐπορῶν τις καὶ
ἀρχομένου τοῦ μαρασμοῦ καὶ μηδέπω καταφρύξαντος τὰ στερεὰ ἐπιτύχοι
ἂν τοῦ σκοποῦ· εἰ δὲ μὴ, ὅπερ μᾶλλον μὲν πάσχει ὁ νοσῶν,
γὰρ ἂν ἀδύνατον καὶ τὸ γῆρας ἰᾶσθαι· καὶ γὰρ τὸ γῆρας μαρασμός ἐστιν
ἐπὶ τὸ κατὰ φύσιν. ὥσπερ οὖν οὐ δυνατὸν ἰᾶσθαι τὸ γῆρας, οὐδὲ τὸν τῷ
ὄντι μαρασμόν· ὅμως δεῖ φιλονεικεῖν διὰ φιλάνθρωπον τῆς τέχνης
βοήθειαν
καὶ μὴ ἐγκαταλιμπάνειν. ἔσθ' ὅτε γὰρ φύσεως εὐφόρου εὐπορῶν τις καὶ
ἀρχομένου τοῦ μαρασμοῦ καὶ μηδέπω καταφρύξαντος τὰ στερεὰ ἐπιτύχοι
ἂν τοῦ σκοποῦ· εἰ δὲ μὴ, ὅπερ μᾶλλον μὲν πάσχει ὁ νοσῶν, τοῦτο μὴ

ποιεῖν. ‘τοῖσι γὰρ κεκρατημένοισιν οὐ δεῖ ἐγχειρεῖν’.

κεφ. εʹ.

Περὶ τριταίου.
Ὁ τριταῖος μέν ἐστι δυσθεράπευτος, κακῶς δ' ἰατρευόμενος ὑπὸ τῶν

ἀμεθοδεύτων ἰατρῶν οὐ δυσθεράπευτος μᾶλλον, ἀλλὰ καὶ ἀνίατος ἔσθ'
ὅτε
γίνεται. ὑγραινούσης οὖν ἐπὶ πάντων καὶ ἐμψυχούσης εὔδηλον ὡς δεῖται
τροφῆς, ὅτε κράσει γε καθαρὸς καὶ γνήσιος ὁ τριταῖος ὑπάρχει καὶ ὑπὸ
μόνης χολῆς κινούμενος. ὁ μὲν οὖν τῆς πτισάνης χυλὸς ὑπὲρ πάντα
χρησιμώτατος αὐτοῖς ὑπάρχει καὶ τούτῳ χρησάμενοί τινες ἄχρι κρίσεως
ἄριστα διεγένοντο. εἰ δὲ μὴ χαίροιεν τῇ πτισάνῃ, καὶ τὸν χυλὸν τοῦ
βρόμου δοτέον αὐτοῖς. καὶ καυλοῖς δὲ θριδάκων ἢ ἰντύβων ἀναγκαῖον
χρήσασθαι. εἰ δὲ μὴ σφοδρὸς ὁ πυρετὸς καί τινα πέψεως φανῇ σημεῖα,
καὶ τῶν ὄρνεων ἐπιδίδου τὰ πτερὰ καὶ τῶν ἰχθύων τοὺς ἁπαλοσάρκους.
οὖρα δὲ προτρέπειν ἐπὶ τῶν τοιούτων ἀναγκαῖον, ἀποβρέχοντα μάλιστα

841

Ἄλλο πρὸς τὰς ἐν βλεφάροις τραχύτητας.
Σηπίας ὄστρακον ἄκαυστον λαβὼν διάγλυψον παραπλήσιον κολλουρίῳ

καὶ ἀνάτριβε· οὕτω γὰρ καὶ τὰ καθαρτικὰ τῶν κολλουρίων τὴν οἰκείαν
ἄμεινον ἐνδείκνυσιν ἐνέργειαν.

Πρὸς ῥυάδας.
Ἡ ῥύσις γίνεται μειωθέντος τοῦ κανθοῦ, ἔστι δὲ ὅτε καὶ τελείως

ἀπολλυμένου. ἀλλ' εἰ συμβῇ τοῦτο γενέσθαι, ἀνίατος ἡ τοιαύτη ῥυὰς
γίνεται. ἐπισκέπτεσθαι οὖν δεῖ καὶ κατανοεῖν τῷ ὅλῳ σώματι καὶ, εἰ
κακόχυμον ὂν τύχοι, καθαίρειν αὐτὸ δηλονότι καὶ οὕτω προσφέρειν τὰ
μετρίως στύφοντα μετὰ τοῦ μιγνύειν μετὰ τῶν αὔξειν τὴν σάρκα
δυναμένων,
οἷάπερ ἐστὶ τὰ δι' οἴνου σκευαζόμενα κολλούρια συμμιγνύμενα τοῖς διὰ
γλαυκίου καὶ κρόκου συγκειμένοις. καὶ τὸ ξηρίον δὲ καλῶς ποιεῖ τὸ
διὰ κρόκου καλούμενον καὶ ἡ ἀλόη μόνη μᾶλλον ἐπιπασσομένη. δεῖ δὲ
προαποπλύνειν οἴνῳ καὶ οὕτως ἐπιπάσσειν αὐτὴν χνοώδη κατὰ μικρὸν
ποιοῦντα τὴν προσθήκην.

Hermas Scr. Eccl., Pastor Ch. 34, sec. 5, l. 1
τινος, ἢ περὶ φίλου τινος, ἢ περὶ δόσεως ἢ λήψεως, ἢ περὶ τοιούτων

μωρῶν
πραγμάτων. ταῦτα γὰρ πάντα μωρά ἐστι καὶ κενὰ καὶ ἄφρονα καὶ
ἀσύμφορα
τοῖς δούλοις τοῦ θεοῦ. ἡ δὲ μακροθυμία μεγάλη ἐστὶ καὶ ὀχυρά, ἰσχυρὰν
δύναμιν ἔχουσα καὶ στιβαρὰν καὶ εὐθηνουμένην ἐν πλατυσμῷ μεγάλῳ,
ἱλαρά,
ἀγαλλιωμένη, ἀμέριμνος οὖσα, δοξάζουσα τὸν κύριον ἐν παντὶ καιρῷ,
μηδὲν
ἐν ἑαυτῇ ἔχουσα πικρόν, παραμένουσα διαπαντὸς πραεῖα καὶ ἡσύχιος.
αὕτη
οὖν ἡ μακροθυμία κατοικεῖ μετὰ τῶν τὴν πίστιν ἐχόντων ὁλόκληρον. ἡ δὲ
ὀξυχολία πρῶτον μὲν μωρά ἐστιν, ἐλαφρά τε καὶ ἄφρων. εἶτα ἐκ τῆς
842
ἀφρο-
σύνης γίνεται πικρία, ἐκ δὲ τῆς πικρίας θυμός, ἐκ δὲ τοῦ θυμοῦ ὀργή, ἐκ
δὲ
τῆς ὀργῆς μῆνις· εἶτα ἡ μῆνις αὕτη ἐκ τοσούτων κακῶν συνισταμένη
γίνεται
ἁμαρτία μεγάλη καὶ ἀνίατος. ὅταν γὰρ ταῦτα τὰ πνεύματα ἐν ἑνὶ ἀγγείῳ
κατοικῇ, οὗ καὶ τὸ πνεῦμα τὸ ἅγιον κατοικεῖ, οὐ χωρεῖ τὸ ἄγγος ἐκεῖνο,
ἀλλ' ὑπερπλεονάζει. τὸ τρυφερὸν οὖν πνεῦμα, μὴ ἔχον συνήθειαν μετὰ
πονηροῦ πνεύματος κατοικεῖν μηδὲ μετὰ σκληρότητος, ἀποχωρεῖ ἀπὸ τοῦ
ἀνθρώπου τοῦ τοιούτου καὶ ζητεῖ κατοικεῖν μετὰ πραότητος καὶ ἡσυχίας.
εἶτα ὅταν ἀποστῇ ἀπὸ τοῦ ἀνθρώπου ἐκείνου οὗ κατοικεῖ, γίνεται ὁ ἄν-
θρωπος ἐκεῖνος κενὸς ἀπὸ τοῦ πνεύματος τοῦ δικαίου, καὶ τὸ λοιπὸν
πεπληρω-
μένος τοῖς πνεύμασι τοῖς πονηροῖς ἀκαταστατεῖ ἐν πάσῃ πράξει αὐτοῦ,
περισπώμενος ὧδε κἀκεῖ ἀπὸ τῶν πνευμάτων τῶν πονηρῶν, καὶ ὅλως
ἀποτυφλοῦται ἀπὸ τῆς διανοίας τῆς ἀγαθῆς. οὕτως οὖν συμβαίνει πᾶσι
Testamenta XII Patriarcharum, Testamenta xii patriarcharum

Testamentum 1, ch. 6, sec. 3, l. 3
κἀκεῖνοι ἐπιθυμοῦσαι τῇ διανοίᾳ τὰς φαντασίας αὐτῶν,

ἔτεκον γίγαντας. Ἐφαίνοντο γὰρ αὐταῖς οἱ Ἐγγρήγορες
ἕως τοῦ οὐρανοῦ φθάνοντες.
Φυλάσσεσθε οὖν ἀπὸ τῆς πορνείας· καὶ εἰ θέλετε
καθαρεύειν τῇ διανοίᾳ, φυλάσσετε τὰς αἰσθήσεις ἀπὸ πάσης
θηλείας.
Κἀκείναις δὲ ἐντείλασθε μὴ συνδυάζειν ἀνθρώ-
ποις, ἵνα καὶ αὐταὶ καθαρεύωσι τῇ διανοίᾳ.
Αἱ γὰρ
συνεχεῖς συντυχίαι, κἂν μὴ πραχθῇ τὸ ἀσέβημα, αὐταῖς
μέν ἐστι νόσος ἀνίατος, ἡμῖν δὲ ὄνειδος τοῦ Βελίαρ αἰώνιον·
ὅτι ἡ πορνεία οὔτε σύνεσιν οὔτε εὐσέβειαν ἔχει ἐν ἑαυτῇ καὶ
πᾶς ζῆλος κατοικεῖ ἐν τῇ ἐπιθυμίᾳ αὐτῆς.
Διὰ τοῦτο
ζηλώσατε τοὺς υἱοὺς Λευί, καὶ ζητήσατε ὑψωθῆναι ὑπὲρ
αὐτούς, ἀλλ' οὐ δυνήσεσθε.
Ὁ γὰρ Θεὸς ποιήσει τὴν
ἐκδίκησιν αὐτῶν, καὶ ἀποθανεῖσθε θανάτῳ πονηρῷ.
Γρηγόριος Νύσσης. In Canticum canticorum (Ομιλία. 15)

Vol. 6, p.58, l. 16
843
φυλασσομένου ἐν αὐτῇ μὴ ὄντος. καὶ ἐπειδὴ ἔθετο ὁ θεὸς

τὸν ἄνθρωπον ἐργάζεσθαι καὶ φυλάσσειν τὸν παράδεισον,
τοῦτο εἶπεν ἡ νύμφη ὅτι τοῦ θεοῦ θεμένου τὴν ψυχήν μου
εἰς ζωήν (ζωὴ γὰρ ἦν ἡ τοῦ παραδείσου τρυφή, ἐν ᾧ ἔθετο
ὁ θεὸς τὸν ἄνθρωπον ἐργάζεσθαι καὶ φυλάσσειν αὐτόν) οἱ
ἐχθροὶ μετέστησαν αὐτὴν ἀπὸ τῆς τοῦ παραδείσου φυλακῆς
εἰς τὸ σπουδάζειν περὶ τὸν αὐτῶν ἀμπελῶνα, οὗ ὁ βότρυς
γεωργεῖ τὴν πικρίαν καὶ ἡ σταφυλὴ τὴν χολήν. τοιοῦτος
ἀμπελὼν Σόδομα ἦν, τοιαύτη κληματὶς Γόμορρα ἡ συγκατα-
δικασθεῖσα Σοδόμοις, δι' ὧν ὁ τῶν δρακόντων θυμὸς ὁ
ἀνίατος ἐν ταῖς πονηραῖς ληνοῖς τῶν Σοδομιτῶν ὑπερεχέθη.
ἔστι δὲ καὶ μέχρι τοῦ νῦν τῶν τοιούτων ἀμπελώνων ἐπι-
μελητάς τε καὶ φύλακας τοὺς πολλοὺς τῶν ἀνθρώπων
ἰδεῖν, οἳ ἐν σπουδῇ τὰ πάθη παρ' ἑαυτοῖς τηροῦσιν ὥσπερ
δεδοικότες μὴ τὸ κακὸν ἀπολέσωσιν. ὁρᾷς τοὺς πονηροὺς τῆς
εἰδωλολατρίας φύλακας τῆς τε κατὰ τὴν ἀσέβειαν καὶ τῆς
κατὰ τὴν πλεονεξίαν ἐνεργουμένης, πῶς ἐπαγρυπνοῦσι τῇ
φυλακῇ τῶν κακῶν ζημίαν τὸ στερηθῆναι τῆς ἀνομίας
νομίζοντες. καὶ ἐπὶ τῶν ἄλλων ὡσαύτως ἔστιν ἰδεῖν τοὺς ἐν
πάθει παραδεξαμένους τὴν ἡδονὴν ἢ ὑπερηφανίαν ἢ τῦφον ἢ
ἄλλο τι τῶν τοιούτων, πῶς περιέχονται διὰ πάσης φυλακῆς
πονηροὶ γιγνόμενοι ἄνθρωποι· οὐδὲ μὴν κωλύει καὶ ἐν τούτοις ἀγαθοὺς

ἄν-
δρας ἐγγίγνεσθαι καὶ σφόδρα γε ἄξιον ἄγασθαι τῶν γιγνομένων· χαλεπὸν
γάρ, ὦ Καλλίκλεις, καὶ πολλοῦ ἐπαίνου ἄξιον ἐν μεγάλῃ ἐξουσίᾳ
γενόμενον
τοῦ ἀδικεῖν δικαίως διαβιῶναι. ὀλίγοι δὲ γίγνονται οἱ τοιοῦτοι· ἐπεὶ καὶ
ἐν-
θάδε καὶ ἄλλοθι γεγόνασιν, οἶμαι δ' ἔσονται κἄλλοι ἀγαθοὶ ταύτην τὴν
ἀρε-
τὴν τοῦ δικαίως διαχειρίζειν ἃ ἄν τις ἐπιτρέπῃ. εἷς δὲ καὶ πάνυ ἐλλόγιμος
γέγονε καὶ εἰς τοὺς ἄλλους Ἕλληνας, Ἀριστείδης ὁ Λυσιμάχου οἵ τε δὴ
ἄλλοι,
ὦ ἄριστε Καλλίκλεις, ὅσοι καλοὶ γίγνονται· τῶν δὲ δικαστῶν, ὅπερ
ἔλεγον,
ἐπειδὰν ὁ Ῥαδάμανθυς ἐκεῖνος τοιοῦτόν τινα λάβῃ, ἄλλο μὲν περὶ αὐτοῦ
οὐκ
οἶδεν οὐδέν, οὔθ' ὅστις οὔθ' ὧν τινων, ὅτι δὲ πονηρός τις· καὶ τοῦτο κατ-
844
ιδὼν ἀπέπεμψεν εἰς Τάρταρον, ἐπισημηνάμενος ἐάν τε ἰάσιμος ἐάν τε

ἀνίατος
δοκῇ εἶναι. ὁ δὲ ἐκεῖσε ἀφικόμενος τὰ προσήκοντα πάσχει. ἐνίοτε δὲ
ἄλλην ἐσιδὼν ὁσίως βεβιωκυῖαν καὶ μετ' ἀληθείας, ἀνδρὸς ἰδιώτου ἢ
ἄλλου
τινός, μάλιστα μέν, ἐγώ φημι, ὦ Καλλίκλεις, φιλοσόφου τὰ αὑτοῦ
πράξαντος
καὶ οὐ πολυπραγμονήσαντος ἐν τῷ βίῳ, ἠγάσθη τε καὶ εἰς μακάρων
νήσους
ἀπέπεμψε. ταὐτὰ δὲ ταῦτα καὶ ὁ Αἰακός· ἑκάτερος τούτων ῥάβδον ἔχων
δικάζει. ὁ δὲ Μίνως ἐπισκοπῶν κάθηται μόνος, ἔχων χρύσεον σκῆπτρον,
ὥς
φησιν Ὀδυσσεὺς ὁ Ὁμήρου ἰδεῖν αὐτόν·
χρύσεον σκῆπτρον ἔχοντα, θεμιστεύοντα νέκυσσιν.
8ἐγὼ μὲν οὖν, ὦ Καλλίκλεις, ὑπὸ τούτων τῶν λόγων πέπεισμαι καὶ
σκοπῶ
ὅπως ἀποφανοῦμαι τῷ κριτῇ ὡς ὑγιεστάτην τὴν ψυχήν. χαίρειν οὖν ἐάσας
Παπαῖ, οἷον λέγεις. τί δέ; περὶ αὐτὴν ἡ χώρα πότερα πάμφορος ἢ καί
τινων ἐπιδεής;
Σχεδὸν οὐδενὸς ἐπιδεής.
Γείτων δὲ αὐτῆς πόλις ἆρ' ἔσται τις πλησίον;
Οὐ πάνυ, διὸ κατοικίζεται· παλαιὰ γάρ τις ἐξοίκησις ἐν τῷ τόπῳ γενο-
μένη τὴν χώραν ταύτην ἔρημον ἀπείργασται χρόνον ἀμήχανον ὅσον.
Τί δέ; πεδίων τε καὶ ὀρῶν καὶ ὕλης πῶς μέρος ἑκάστων ἡμῖν εἴληχε;
Προσέοικε τῇ τῆς ἄλλης Κρήτης φύσει ὅλη.
Τραχυτέραν αὐτὴν ἢ πεδινωτέραν ἂν λέγοις;
Πάνυ μὲν οὖν.
Οὐ τοίνυν ἀνίατος ἂν εἴη πρὸς ἀρετῆς κτῆσιν. εἰ μὲν γὰρ ἐπιθαλαττία
τε ἔμελλεν εἶναι καὶ εὐλίμενος καὶ μὴ πάμφορος, ἀλλ' ἐπιδεὴς πολλῶν,
μεγάλου
τινὸς ἔδει σωτῆρός γε αὐτῇ καὶ νομοθετῶν θείων τινῶν, εἰ μὴ πολλά τε
ἔμελ-
λεν ἤθη καὶ ποικίλα καὶ φαῦλα ἕξειν τοιαύτη φύσει γενομένη· νῦν δὲ
παρα-
μύθιον ἔχει τὸ τῶν ὀγδοήκοντα σταδίων. ἐγγύτερον μέντοι τοῦ δέον-
τος κεῖται τῆς θαλάττης, σχεδὸν ὅσον εὐλιμενωτέραν φῂς αὐτὴν εἶναι·
ὅμως
δὲ ἀγαπητὸν καὶ τοῦτο. πρόσοικος γὰρ θάλαττα χώρᾳ τὸ μὲν παρ'
845
ἑκάστην ἡμέ-
ραν ἡδύ, μάλα γε μὴν ὄντως ἁλμυρὸν καὶ πικρὸν γειτόνημα· ἐμπορίας
γὰρ καὶ
χρηματισμοῦ διὰ καπηλείας ἐμπιπλᾶσα αὐτὴν ἤθη παλίμβολα καὶ ἄπιστα
ταῖς ψυχαῖς ἐντίκτουσα, αὐτὴν πρὸς αὑτὴν τὴν πόλιν ἄπιστον καὶ ἄφιλον
ποιεῖ καὶ πρὸς τοὺς ἄλλους ἀνθρώπους ὡσαύτως. παραμύθιον
καὶ εἰς ἐκεῖνο τοῦ καιροῦ τὰ καθ' ἡμῶν αὐτοῖς ἐπενοεῖτο,

ποικιλωτέραις μηχαναῖς ἄλλοτε ἄλλως τὰς καθ' ἡμῶν αἰκίας
ἐπικαινουργούντων. ἀλλ' αὐτῆς γε τῆς θείας προνοίας
ἐμφανὴς ἐπίσκεψις, τῷ μὲν αὐτῆς καταλλαττομένης λαῷ,
τῷ δ' αὐθέντῃ τῶν κακῶν ἐπεξιούσης. μέτεισιν δ' οὖν
αὐτὸν θεήλατος κόλασις, ἐξ αὐτῆς αὐτοῦ καταρξαμένη
σαρκὸς καὶ μέχρι τῆς ψυχῆς προελθοῦσα.
ἀθρόα μὲν
γὰρ περὶ τὰ μέσα τῶν ἀπορρήτων τοῦ σώματος ἀπόστασις
αὐτῷ γίνεται, εἶθ' ἕλκος ἐν βάθει συριγγῶδες καὶ τούτων
ἀνίατος νομὴ κατὰ τῶν ἐνδοτάτω σπλάγχνων· ἀφ' ὧν
ἄλεκτόν τι πλῆθος σκωλήκων βρύειν θανατώδη τε ὀδμὴν
ἀποπνεῖν, τοῦ παντὸς ὄγκου τῶν σωμάτων ἐκ πολυτροφίας
αὐτῷ καὶ πρὸ τῆς νόσου εἰς ὑπερβολὴν πλήθους πιμελῆς
μεταβεβληκότος, ἣν τότε κατασαπεῖσαν ἀφόρητον καὶ φρικτο-
τάτην τοῖς πλησιάζουσιν παρέχειν τὴν θέαν.
Ευσέβιος. Commentarius in Isaiam Book 1, sec. 65, l. 150
ἀσεβεῖς πείσονται τὰ προφητευόμενα, οἷς ἐπιλέγεται· καὶ ἐντελοῦμαι τῇ

οἰκουμένῃ ὅλῃ κακὰ καὶ τοῖς ἀσεβέσι τὰς ἁμαρτίας αὐτῶν. ταῦτα μὲν
οὖν πάντα καθολικῶς περὶ τῆς ἐπὶ συντελείᾳ τοῦ κόσμου κατὰ τῶν
ἀσεβῶν
γενησομένης κρίσεως εἴρηται, διὸ ἐν ὅλοις τούτοις τῆς οἰκουμένης
μέμνηται ὁ
λόγος, οὐ μὴν τῆς Βαβυλῶνος, ὥστ' εἶναι ἀκριβῆ τὴν ἡμετέραν
ἐπιτήρησιν, καθ'
ἣν διείλομεν τὴν διάνοιαν τῆς προφητείας εἴς τε γενικὸν λόγον τὸν περὶ
τῆς καθο-
λικῆς κρίσεως καὶ εἰς εἰδικὸν τὸν περὶ τῆς Βαβυλῶνος. διὸ τὰ
προλεχθέντα τῆς
οἰκουμένης μνήμην ἐποιεῖτο διαφόρως ἐν τῷ ποτὲ μὲν λέγειν· «κύριος
846
καὶ οἱ
ὁπλομάχοι αὐτοῦ καταφθεῖραι πᾶσαν τὴν οἰκουμένην«, ποτὲ δέ· «ἰδοὺ
γὰρ
ἡμέρα κυρίου ἔρχεται ἀνίατος θυμοῦ καὶ ὀργῆς θεῖναι τὴν οἰκουμένην
ἔρημον», καὶ αὖθις· καὶ ἐντελοῦμαι τῇ οἰκουμένῃ ὅλῃ κακά, ἐν οἷς οὐδὲ
ἅπαξ τῆς Βαβυλῶνος ἐμνημόνευσε ἡ προφητεία, καθολικὴν δὲ ποιεῖται
διδασκαλίαν
περὶ «τῆς τοῦ θεοῦ δικαιοκρισίας», περὶ ἧς καὶ τὰ ἑξῆς ἐπιφέρει λέγων·
καὶ
ἀπολῶ ὕβριν ἀνόμων καὶ ὕβριν ὑπερηφάνων ταπεινώσω. ⌈τί δήποτε
Βαβυλωνίων μόνων ὥσπερ ἀποσκληρωτικῶς μέμνηται, οὐχὶ δὲ καὶ
ἑτέρων ἐθνῶν,
οἷον Γαλατῶν ἡμιθέων ἢ Σπάνων; ὅτι φησὶν οὐδένες ἄλλοι κατ' ἐκεῖνο
καιροῦ
παρηνώχλουν τὸ Ἰουδαίων ἔθνος ἢ οἱ καταλεχθέντες συνεχῶς αὐτοῖς
ἐπανιστά-
μενοι· καὶ ποτὲ μὲν τὴν Ἰερουσαλὴμ πορθοῦντες, ποτὲ δὲ τὴν χώραν
Ευσέβιος. Vita Constantini Book 1, ch. 57, sec. 2, l. 3
δην τε μανεὶς τὰς φρένας, οὔτε τὴν μνήμην τῶν πρὸ αὐτοῦ Χριστιανοὺς
ἐκδιωξάντων ἐν νῷ κατεβάλλετο, οὔθ' ὧν αὐτὸς ὀλετὴρ καὶ τιμωρὸς δι'
ἃς
μετῆλθον ἀσεβείας κατέστη, οὐδ' ὧν αὐτόπτης γέγονεν, αὐτοῖς
παραλαβὼν
ὄμμασι τὸν πρωτοστάτην τῶν κακῶν, ὅστις ποτ' ἦν ἐκεῖνος, θεηλάτῳ
μάστιγι
πληγέντα.
Ἐπειδὴ γὰρ τῆς τῶν ἐκκλησιῶν κατῆρχε πολιορκίας οὗτος πρῶτός τε
τὴν ἑαυτοῦ ψυχὴν δικαίων καὶ θεοσεβῶν ἐνέφυρεν αἵμασι, θεόπεμπτος
αὐτὸν
μετήρχετο τιμωρία ἐξ αὐτῆς αὐτοῦ καταρξαμένη σαρκὸς καὶ μέχρι τῆς
ψυχῆς προελθοῦσα. ἀθρόα μὲν γὰρ αὐτῷ περὶ τὰ μέσα τῶν ἀπορρήτων
τοῦ
σώματος ἀπόστασις γίνεται, εἶθ' ἕλκος ἐν βάθει συριγγῶδες καὶ τούτων
ἀνίατος νομὴ κατὰ τῶν ἐνδοτάτων σπλάγχνων, ἀφ' ὧν ἄλεκτόν τι πλῆθος
σκωλήκων βρύειν θανατώδη τε ὀδμὴν ἀποπνεῖν, τοῦ παντὸς ὄγκου τῶν

σωμάτων ἐκ πολυτροφίας εἰς ὑπερβολὴν πλήθους πιμελῆς
μεταβεβληκότος, ἣν
τότε κατασαπεῖσαν ἀφόρητον καὶ φρικτοτάτην τοῖς πλησιάζουσι
παρέχειν
τὴν θέαν φασί. καὶ δὴ τοσούτοις παλαίων κακοῖς ὀψέ ποτε συναίσθησιν
847
τῶν
κατὰ τῆς ἐκκλησίας τετολμημένων αὐτῷ λαμβάνει, κἄπειτα τῷ θεῷ ἐξο-
μολογησάμενος τὸν κατὰ Χριστιανῶν ἀποπαύει διωγμόν, νόμοις τε καὶ
δια-
τάγμασι βασιλικοῖς τὰς ἐκκλησίας αὐτῶν οἰκοδομεῖν ἐπισπέρχει,
ἄμπελος ἡ ἀληθινή. Ἡ δ' ἐξ Αἰγύπτου μετενηνε-

γμένη ἄμπελος ἡ παθοῦσα διαστροφὴν τυγχάνει
ψυχή· ὁποῖος γέγονεν ὁ Ἰουδαίων λαὸς εἰδωλολα-
τρήσας ἐν Αἰγύπτῳ μακροῖς χρόνοις, μικρούς τε
προενεγκάμενος καρποὺς ὡς μαρτυρεῖ Μωϋσῆς ἐν
μεγάλῃ ᾠδῇ γράφων ταῦτα περὶ αὐτῶν· Ἐκ γὰρ ἀμ-
πέλου Σοδόμων ἡ ἄμπελος αὐτῶν, καὶ ἡ κλημα-
τὶς αὐτῶν ἐκ Γομόῤῥας. Ἡ σταφυλὴ αὐτῶν στα-
φυλὴ χολῆς, βότρυς πικρίας αὐτῶν. Θυμὸς δρα-
κόντων ὁ οἶνος αὐτῶν, καὶ θυμὸς ἀσπίδων ἀνία-
τος· ἀλλὰ γὰρ καὶ οὕτως ἔχοντας αὐτοὺς ἐπισκεψά-
μενος ὁ Θεὸς μετεφύτευσεν, ἐκριζώσας μὲν τῆς
Αἰγυπτιακῆς συμφυΐας, μεταφυτεύσας δὲ ἐν ἑτέρᾳ
χώρᾳ καὶ τόπῳ πίονι, ὡς διδάσκει λέγων Ἡσαΐας·
Ἀμπελὼν ἐγενήθη τῷ ἠγαπημένῳ ἐν κέρατι ἐν
τόπῳ πίονι. Καὶ φραγμὸν περιέθηκα, καὶ ἐχαρά-
κωσα, καὶ ἐφύτευσα ἄμπελον Σωρήχ. Καὶ ᾠκο-
δόμησα πύργον ἐν μέσῳ αὐτοῦ, καὶ προλήνιον
ὤρυξα ἐν αὐτῷ. Καὶ δὴ ἐν τόπῳ πίονι καὶ πολὺ
κρείττονι τῆς Αἰγύπτου χώρας μεταγαγὼν τὴν προ-
λεχθεῖσαν ἄμπελον κατεφύτευσεν.
Σαλομῶντι εἰρημένον «μὴ κλίνῃς ἐπὶ τὰ δεξιά, μηδὲ ἐπὶ τὰ ἀριστερά»,

πάλιν ἄλλως ἡμῖν στρεφομένης τῆς κακίας περὶ τοὺς αὐτοὺς λογισμοὺς
καὶ ὠθούσης ἡμῶν τὸ σῶφρον ἐφ' ἑτέρας πάλιν ὁδοὺς βαδίζειν, ἀσφαλι-
σώμεθα οὖν μή πως τὸ περισσοτέρως ἐγκωμιάσαι τὴν παρθένον
γένηταί τινι εἰς ἄλλο πρόσκομμα φαντασίας.
23. 8Οἱ μὲν γὰρ εἰς τὸν υἱὸν βλασφημοῦντες, καθάπερ μοι ἄνω
προδεδήλωται, φύσει ἀπαλλοτριοῦν αὐτὸν τῆς τοῦ πατρὸς θεότητος
ἐφιλοτιμήσαντο· ἄλλοι δὲ πάλιν ἑτέρως φρονήσαντες, ὡς δῆθεν τιμῆσαι
περισσοτέρως προαχθέντες, τὸν αὐτὸν εἶναι πατέρα εἶπον καὶ τὸν
848
αὐτὸν υἱὸν καὶ τὸ αὐτὸ ἅγιον πνεῦμα· ἔστι δὲ τοῖς μέρεσιν ἀμφοτέροις
ἀνίατος ἡ πληγή. οὕτω περὶ τῆς ἁγίας ταύτης καὶ μακαρίτιδος ἀει-
παρθένου οἱ μὲν ἐξυβρίσαι τετολμήκασιν, ὡς συναφθεῖσαν αὐτὴν σαρκὶ
μετὰ τὴν μεγίστην ἐκείνην καὶ ἀκραιφνῆ οἰκονομίαν τοῦ κυρίου τῆς
ἐνσάρκου αὐτοῦ παρουσίας. καὶ ἔστι τοῦτο πάσης μοχθηρίας δυσσε-
βέστατον. ὡς δὲ τοῦτό φαμεν τεθαυμακέναι ἐνηχηθέντες τινὰς
οὕτω τετολμηκέναι ῥᾴστως ἐπιδοῦναι ἑαυτοὺς τῇ ἁμαρτίᾳ, οὕτω καὶ
τὸ ἕτερον τεθαυμάκαμεν πάλιν ἀκηκοότες· ἄλλους γὰρ πάλιν ἀκη-
κόαμεν ἀφραίνοντας εἰς τὴν ὑπὲρ τῆς αὐτῆς ἁγίας ἀειπαρθένου ὑπό-
θεσιν ἀντὶ θεοῦ ταύτην παρεισάγειν ἐσπουδακότας καὶ σπουδάζοντας,
καὶ ἐν ἐμβροντήσει τινὶ καὶ φρενοβλαβείᾳ φερομένους. διηγοῦνται γὰρ
ὥς τινες γυναῖκες ἐκεῖσε ἐν τῇ Ἀραβίᾳ ἀπὸ τῶν μερῶν τῆς Θρᾴκης
Αθανάσιος θεολόγος. ., Doctrina ad Antiochum ducem [Sp.] Ch. 2, sec.

5, l. 42
καθημένην ἐν πλατυσμῷ μεγάλῳ. ἱλαρὰ, ἀγαλλιωμένη

καὶ ἀμέριμνος οὖσα δοξάζει τὸν κύριον ἐν παντὶ καιρῷ,
μηδὲν ἔχουσα ἐν ἑαυτῇ πικρὸν, παραμένουσα διὰ παν-
τὸς πραότητι καὶ ἡσυχίᾳ.
Αὕτη οὖν ἡ μακροθυμία κατοικεῖ μετὰ τῶν πίστιν
ἐχόντων ὁλόκληρος, ἡ δὲ ὀξυχολία πρῶτον μὲν μωρία
ἐστὶν καὶ ἐλαφρία φρενῶν· εἶτα ἐκ τῆς ἀφροσύνης γίνε-
ται πικρία, ἐκ δὲ τῆς πικρίας θυμὸς, ἐκ δὲ τοῦ θυμοῦ
ὀργὴ, ἐκ δὲ τῆς ὀργῆς μῆνις. εἶτα ἡ μῆνις ἐκ τοσού-
των κακῶν συνισταμένη γίνεται ἁμαρτία μεγάλη καὶ
ἀνίατος. ὅταν γὰρ πάντα τὰ ἀνθρώπινα ταῦτα ἐν ἑνὶ
ἀγγείῳ κατοικῇ, ὅπου καὶ τὸ πνεῦμα τὸ ἅγιον, οὐ χω-
ρεῖ ἐκεῖνο τὸ ἄγγος, ἀλλ' ὑπερπλεονάζει τὸ τρυφερὸν
πνεῦμα, μὴ ἔχον συνήθειαν μετὰ πονηροῦ πνεύματος
καὶ σκληρότητος κατοικεῖν. ὑποχωρεῖ οὖν ἀπὸ τοῦ ἀν-
θρώπου τούτου καὶ ζητεῖ κατοικεῖν μετὰ πραότητος
καὶ ἡσυχίας. εἶτα ὅταν ἀποστῇ ἀπὸ τοῦ ἀνθρώπου
οὗ κατοικεῖ, γίνεται ὁ ἄνθρωπος ἐκεῖνος κενὸς ἀπὸ
τοῦ πνεύματος τοῦ ἁγίου καὶ λοιπὸν πεπληρωμένος
τῶν πνευμάτων τῶν πονηρῶν ἀκαταστατεῖ ἐν πάσῃ
πράξει αὐτοῦ, περισπώμενος ὧδε κἀκεῖ
Αθανάσιος θεολόγος. ., Disputatio contra Arium [Sp.]

Vol. 28, p.481, l. 6
849
τῷ Πατρί· ἀπόδος μοι λοιπὸν λόγον περὶ τῆς ἀμ-

πέλου
Ἀθ. εἶπε· Δύο γενεῶν ἀμπέλου εἴωθε μνη-
μονεύειν ἡ θεία Γραφὴ, μίαν μὲν χρηστὴν καὶ εὐ-
φραντικήν τε καὶ χαροποιοῦσαν καρδίαν ἀνθρώπου,
τὸν Κύριον Ἰησοῦν Χριστόν· θατέραν δὲ τὸν διάβο-
λον, λύσσαν καὶ ἰὸν ἀποστάζοντα, κατὰ τὸ γεγραμ-
μένον· «Ἡ γὰρ ἄμπελος αὐτῶν ἐκ Σοδόμων, καὶ ἡ
κληματὶς αὐτῶν ἐκ Γομόῤῥας· ἡ σταφυλὴ αὐτῶν
σταφυλὴ χολῆς, βότρυς πικρίας· ὁ οἶνος αὐτῶν θυμὸς
ἀσπίδων ἀνίατος.» Καὶ ὁ λαὸς δὲ ἄμπελος ὠνομάσθη,
καὶ δίκαιοι πολλαχοῦ ἐκλήθησαν ἀμπελῶνες, ἁπλῶς
μέντοι καὶ ἀπολελυμένως, χωρὶς τοῦ, «Ἐγώ εἰμι ἡ
ἄμπελος ἡ ἀληθινή.» Ἵνα μὴ οὖν καὶ ὁ Σωτὴρ ἐκ
τῆς ἐπωνυμίας προσλογισθῇ ταῖς προειρημέναις ἀμ-
πέλοις, οὐ λέγω τῷ διαβόλῳ, ἀλλ' οἷον τῇ μετενε-
χθείσῃ ἐξ Αἰγύπτου καὶ φυτευθείσῃ, ἵνα ποιήσῃ
καρπὸν σταφυλῆς, ἐποίησε δὲ ἀκάνθας, εἶπε μετὰ
προσθήκης· «Ἐγώ εἰμι ἡ ἄμπελος ἡ ἀληθινὴ,» ἧς
ὁ καρπὸς ζωὴ, χαρὰ, εἰρήνη, ἀγάπη, δικαιοσύνη,
πίστις εἰλικρινεστάτη, γνῶσις, εὐσέβεια, ἁγνεία,
Αθανάσιος θεολόγος. ., Vita sanctae Syncleticae [Sp.]

Vol. 28, p.1509, l. 3
ταύτης εἴρηκεν· ὡς πάντων αὐτὴν τῶν κακῶν αἰτίαν

εἶναι. Ἐπιθυμία γὰρ τοῦ πλούτου, ἐπιορκία, κλοπὴ,
ἁρπαγὴ, πορνεία, φθόνος, μισαδελφία, πόλεμος, εἰδω-
λολατρεία, πλεονεξία, καὶ αἱ παραφυάδες τούτων,
ὑπόκρισις, κολακεία, κατάγελως· πάντων οὖν τούτων
αἰτία ὡμολόγηται ἡ φιλαργυρία. Ὅθεν δικαίως αὐτὴν
πάντων τῶν κακῶν μητέρα ὁ Ἀπόστολος ὠνόμασεν.
Οὐ μόνον δὲ ὁ Θεὸς τούτους τιμωρεῖται· ἀλλά γε καὶ
οἴκοθεν ἑαυτοὺς καταφθείρουσιν· ἀκόρεστον γὰρ φέ-
ροντες τὴν κακίαν, οὐκ ἔχουσι τέλος τοῦ σκοποῦ, ὅθεν
ἀνίατος αὐτοῖς ἡ πληγή. Ὁ μηδὲν ἔχων ὀλίγων ἐπι-
θυμεῖ· καὶ τυχὼν τούτων, τῶν πλειόνων ὀρέγεται·
Ἑκατὸν χρυσίνους ἔχει, καὶ γλίχεται τῶν χιλίων· καὶ
τούτων εὐπορήσας, πρὸς ἄπειρον φέρει τὸ νεῦμα. Καὶ
οὕτω, μὴ ἔχοντες ἑαυτῶν στῆναι τὸ τέλος, ἀεὶ πε-
νίαν ὀδύρονται. Φέρει δὲ ἡ φιλαργυρία μεθ' ἑαυτῆς
850
ἀεὶ τὸν φθόνον. Φθείρει δὲ καὶ οὗτος πρῶτον τὸν κτη-

σάμενον. Ὥσπερ γὰρ ἡ ἔχιδνα γεννωμένη πρῶτον τὴν
ἰδίαν μητέρα φθείρει, πρὶν ἂν ἄλλους ἀδικήσῃ· οὕ-
Βασίλειος θεολόγος. Epistulae

Epistle 204, sec. 4, l. 21
(διότι ἴδιον τῶν τελείων τὸ μὴ ἑαυτοὺς ὑπεραίρειν, ἐπεὶ

πάντως ὑπόδικοι τῇ ἀλαζονείᾳ τοῦ Φαρισαίου γενήσονται,
ὃς ἑαυτὸν δικαιῶν κατέκρινε τὸν τελώνην), μετ' ἐμοῦ
ζητείτω τὸν ἰατρὸν καὶ μὴ πρὸ καιροῦ κρινέτω, ἕως ἂν
ἔλθῃ ὁ Κύριος ὃς ἀποκαλύψει τὰ κρυπτὰ τοῦ σκότους καὶ
φανερώσει τὰς βουλὰς τῶν καρδιῶν. Μεμνήσθω δὲ καὶ τοῦ
εἰπόντος· «Μὴ κρίνετε, ἵνα μὴ κριθῆτε» καὶ «Μὴ κατα-
δικάζετε, ἵνα μὴ καταδικασθῆτε». Ὅλως δέ, ἀδελφοί, εἰ
μὲν ἰάσιμα ἡμῶν ἐστὶ τὰ πλημμελήματα, τί οὐχὶ πείθεται
τῷ διδασκάλῳ τῶν Ἐκκλησιῶν λέγοντι· «Ἔλεγξον, ἐπι-
τίμησον, παρακάλεσον»; Εἰ δὲ ἀνίατος ἡμῶν ἡ ἀνομία,
τί οὐχὶ εἰς πρόσωπον ἡμῖν ἀντικαθίσταται καὶ δημοσιεύσας
ἡμῶν τὰ ἀνομήματα ἐλευθεροῖ τῆς παρ' ἡμῶν βλάβης τὰς
Ἐκκλησίας; Μὴ τοίνυν ἀνάσχησθε τῆς ὑπ' ὀδόντα λαλου-
μένης καθ' ἡμῶν λοιδορίας. Τοῦτο γὰρ κἂν παιδίσκη μία
τῶν ἐκ μύλωνος ποιήσειε κἂν τῶν ἀγοραίων τις μεθ'
ὑπερβολῆς ἐπιδείξαιτο, οἷς ἡ γλῶσσα πρὸς πᾶσαν ἠκό-
νηται λοιδορίαν. Ἀλλ' εἰσὶν ἐπίσκοποι· κληθῶσιν εἰς
ἀκρόασιν. Ἔστι κλῆρος κατὰ πᾶσαν τοῦ Θεοῦ παροικίαν·
συναχθήτωσαν οἱ δοκιμώτατοι. Λεγέτω μετὰ παρρησίας ὁ
βουλόμενος, ἵνα ἔλεγχος ᾖ τὸ γινόμενον καὶ μὴ λοιδορία.

Ch. 5, sec. 153, l. 17
ἐγκειμένῃ κατακρίσει ὑπόδικοι γίνονται. Ὅσα οὖν περὶ

γεωργίας εἴρηται, ὡς συγγενῆ τοῖς προκειμένοις, συνεξε-
τάσωμεν. Ἔστι μὲν οὖν ἀστεία φυτεία, ἡ κατὰ τὸν Σολο-
μῶντα, λέγοντα. Ἐφύτευσά μοι ἀμπελῶνα, ἐποίησά μοι κή-
πους καὶ παραδείσους, καὶ ἐφύτευσα ἐν αὐτοῖς ξύλον πᾶν
καρποῦ. Ἔστι δέ τις φυτεία, ἣν οὐκ ἐφύτευσεν ὁ οὐράνιος
Πατὴρ, ἥτις καὶ ἐκριζοῦται κατὰ, τὴν ἀπειλὴν τοῦ Κυρίου.
Αὕτη δὲ ἡ φυτεία ἐκ φυτοῦ Σοδόμων τὴν ἄμπελον ἔχει,
851
καὶ τὴν κληματίδα ἐκ Γομόῤῥας, καὶ σταφυλὴν χολῆς

γεωργεῖ, καὶ βότρυν πικρίας φέρει τοῖς κεκτημένοις· Θυμὸς
δρακόντων ὁ οἶνος αὐτῶν, καὶ θυμὸς ἀσπίδων ἀνίατος.
Ὁ οὖν καταφυτεύσας τὸ ἑαυτοῦ ἡγεμονικὸν πάσῃ καρποφο-
ρίᾳ πνευματικῇ, καὶ τοῖς ἐκ φύσεως ἐῤῥιζωθεῖσιν αὐτῷ πρὸς
ἐπίδειξιν καρπῶν δικαιοσύνης παρὰ τοῦ Κτίσαντος ἐπιβα-
λὼν τὰ ἐκ τοῦ πονηροῦ γεωργοῦ, οὗτός ἐστιν ὁ διὰ τὸν
ἀπηγορευμένον προσεγγισμὸν ἀγροῦ πρὸς ἀγρὸν ὑπὸ τοῦ
λόγου ταλανιζόμενος. Διὰ τοῦτο καὶ ἀπειλεῖ αὐτῷ τὴν
ἀφορίαν, ὡς μὴ ἐξοίσοντος ἀναλογοῦντα τῇ διδασκαλίᾳ τῇ
περὶ αὐτὸν τὰ τῶν καρπῶν ἐπιδείγματα. Οὗ γὰρ ἐργῶνται
δέκα ζεύγη βοῶν, ποιήσει κεράμιον ἕν. –

Ch. 13, sec. 266, l. 1
γυναικὸς τικτούσης. Τὸ ὀξὺ τῆς ἀλγηδόνος, νυσσούσης αὐτῶν

τὴν καρδίαν καὶ κατατιτρωσκούσης ὑπὸ τοῦ συνειδότος τῶν
ἁμαρτημάτων, διὰ τῆς ὠδῖνος παρέστησε. Καὶ γὰρ ἡ ὠδὶς
δριμεῖά τίς ἐστιν ἀλγηδὼν τοῖς καιριωτάτοις μέρεσιν, ἐν τῷ
καιρῷ τῆς κυνήσεως ταῖς τικτούσαις ἐγγινομένη. – Καὶ τὸ
πρόσωπον αὐτῶν ὡς φλὸξ μεταβαλοῦσιν. Ἴδιον τῶν διατρε-
πομένων καὶ ἀπροσδοκήτῳ δεινῷ περιπεσόντων, τὸ μετα-
βαλεῖν τὸ χρῶμα τοῦ προσώπου, ἐρυθραινόμενοι κατὰ τὴν
ἐπιφάνειαν καὶ τὸ τῆς ψυχῆς πάθος διὰ τῆς ἐπιφαινομένης
μεταβολῆς ἐπισημαίνοντες.
Ἰδοὺ γὰρ ἡμέρα Κυρίου ἔρχεται ἀνίατος, θυμοῦ καὶ
ὀργῆς, θεῖναι τὴν οἰκουμένην ἔρημον καὶ τοὺς ἁμαρτωλοὺς
ἀπολέσαι ἐξ αὐτῆς.
Ἄνω μὲν εἶπεν· Ἐγγὺς ἡ ἡμέρα Κυρίου· ἐνταῦθα δέ·
Ἡμέρα Κυρίου ἔρχεται, θεῖναι τὴν οἰκουμένην ἔρημον. Ὁ
ἀκριβῶς τηρῶν τὰ ἀποδεδομένα, εὑρήσει ὅτι οὐ περὶ τῆς
αὐτῆς ἡμέρας ἀμφότεραι αἱ τῆς προφητείας περικοπαὶ
διηγοῦνται· ἡ μὲν γὰρ προτέρα περὶ τῆς ἰδίας ἑκάστου
συντελείας, ἥτις ἐγγὺς πάρεστιν· ἡ δὲ ἐν χερσὶ, περὶ τῆς
καθολικῆς. Θήσει γὰρ αὕτη τὴν οἰκουμένην ἔρημον, διὰ τὸ
ἐπάγεσθαι, ὅτι Καὶ οἱ ἀστέρες τοῦ οὐρανοῦ καὶ ὁ Ὠρίων

Ch. 13, sec. 266, l. 19
852
συντελείας, ἥτις ἐγγὺς πάρεστιν· ἡ δὲ ἐν χερσὶ, περὶ τῆς

καθολικῆς. Θήσει γὰρ αὕτη τὴν οἰκουμένην ἔρημον, διὰ τὸ
ἐπάγεσθαι, ὅτι Καὶ οἱ ἀστέρες τοῦ οὐρανοῦ καὶ ὁ Ὠρίων οὐ
δώσουσι φῶς. – Τάχα δὲ ἡμέρα λέγεται κυρίως ἐκείνη, διὰ τὸ
ἡνωμένον τῆς καταστάσεως· οὐ γὰρ διακόπτεται νυκτὶ, οὐδὲ
περιγράφει αὐτὴν ἑσπέρα. Καὶ διὰ τὸ φανεροῦσθαι ἐν αὐτῇ
τὰ κρυπτὰ τοῦ σκότους, ἡμέρα μὲν ἐκείνη κυρίως προσαγο-
ρεύεται.
Νὺξ δὲ ὁ βίος οὗτος, ἐν ᾧ συγκεκάλυπται τὰ τῆς
αἰσχύνης ἔργα, ὅθεν καὶ Ἡ νὺξ (φησὶ) προέκοψεν, ἡ δὲ
ἡμέρα ἤγγικεν. Ἐκείνη δὲ ἡ ἡμέρα καὶ ἀνίατος λέγεται,
θυμοῦ οὖσα καὶ ὀργῆς, ἐν ᾗ οὐκ ἔστιν ἐξιλάσασθαι, οὐδὲ οἷον
ἰάσασθαι τοὺς προσαγομένους ἐπ' αὐτῇ πόνους. Μὴ οὖν
ταμιευώμεθα εἰς ἐκείνην τὴν ἡμέραν τὰς ἐξομολογήσεις, ἀλλὰ
νοήσωμεν τὸ οἰκονομικὸν τῆς Γραφῆς, φόβον Θεοῦ γεννῆσαι
βουλομένης καὶ παιδαγωγῆσαι τοὺς ἐντευξομένους ἐργά-
ζεσθαι, ἕως ἡμέρα ἐστίν· Ἔρχεται νὺξ, ὅτε οὐκέτι οὐδεὶς δύ-
ναται ἐργάζεσθαι. Ὁ ἐν τῷ φωτὶ τῶν Ἐντολῶν τοῦ Χριστοῦ
περιπατῶν, ἐν ἡμέρᾳ ἐστίν· ὁ παραδεδομένος τῷ σκότῳ τῷ
αἰωνίῳ, ἐν νυκτὶ γενήσεται. Ἐν ἐκείνῃ τῇ νυκτὶ οὐκέτι ἔργον,
οὐκέτι ἐξομολόγησις· ἀλλ' αἱ μὲν χεῖρες δεδεμέναι καὶ οἱ
Ωριγένης θεολόγος. Fra.ex commentariis in epistulam i ad Corinthios

(in catenis) Sec. 18, l. 38
Εἶτα περὶ ἑαυτοῦ φησὶν Ἐμοὶ δὲ εἰς ἐλάχιστόν ἐστιν ἵνα ὑφ' ὑμῶν
ἀνακριθῶ
ἢ ὑπὸ ἀνθρωπίνης ἡμέρας. οἱ ἐν Κορίνθῳ ἀνέκρινον τὸ ὅσον ἐφ'
ἑαυτοῖς, οὐκ
ἀληθῶς ἀνακρίνοντες. ἀνακρίνοντος γὰρ ἦν τὸ λέγειν ὅτι Κρείττων ἐστὶν
ὁ Παῦλος Κηφᾶ καὶ Ἀπολλώ, καὶ ἄλλου τὸ λέγειν Ὁ Πέτρος πολλῷ
διαφέρει τοῦ Παύλου· ἐν γὰρ τῷ εὐαγγελίῳ Παῦλος οὐκ εἴρηται
ἀπόστολος.
φησὶν οὖν ὁ Παῦλος ὅτι Ἐμοὶ εἰς ἐλάχιστόν ἐστιν ἵνα ὑφ' ὑμῶν
ἀνακριθῶ.
συνῄδει ἑαυτῷ τὰ κάλλιστα καὶ ὅτι οὐχ ὑπέπιπτεν Κορινθίοις ὡς
δυναμένοις
αὐτὸν ἀνακρῖναι, 8ὁ γὰρ 8πνευματικὸς ἀνακρίνει τὰ πάντα αὐτὸς δὲ ὑπ'
οὐδενὸς
853
ἀνακρίνεται· ὥσπερ ἀλλαχοῦ φησι 8Γέγονα ἄφρων· ὑμεῖς με

ἠναγκάσατε· τοιοῦ-
τόν τι καὶ ἐνθάδε νοήσας λέγει. ἔστι τις ἀνθρωπίνη ἡμέρα, καὶ ἔστι τις
θεία
ἡμέρα, περὶ ἧς γέγραπται μυρία ὅσα καὶ τὸ 8Ἰδοὺ ἡμέρα κυρίου ἀνίατος
ἔρχεται.
ἡ οὖν ἀνάκρισίς μου, φησίν, οὐ δύναται γενέσθαι ἐν ἀνθρωπίνῃ ἡμέρᾳ,
οὐ χωρεῖ
γὰρ ἀνθρωπίνη ἡμέρα τὴν ἀνάκρισίν μου· εἰ ἀνακρίνεσθαι μέλλω, ἐν τῇ
τοῦ
κυρίου ἡμέρᾳ ἀνακριθήσομαι.
Εἶτα παραδοξότερόν τι ἑαυτῷ συνειδὼς λέγει Ἀλλ' οὐδὲ ἐμαυτὸν
ἀνακρίνω·
οὐδὲν γὰρ ἐμαυτῷ σύνοιδα. πολὺ ἐνταῦθα τὸ συνειδὸς τοῦ ἀποστόλου
φαίνεται
καθαρὸν γεγονέναι, ὥστε αὐτὸν τολμῆσαι οὐ μόνον τοῖς τότε γράψαι ἀλλ'
ἵνα
καὶ αἱ μέχρι συντελείας γενεαὶ ἀναγινώσκωσι τὸ λεγόμενον. ἀληθὴς οὖν
ὁ Παῦλος λέγων 8Μιμηταί μου γίνεσθε καθὼς κἀγὼ χριστοῦ·
Ωριγένης θεολόγος. Fra.ex commentariis in epistulam ad Ephesios (in
catenis) Sec. 28, l. 5
σετε οὐδὲ ὡς σοφοί.

προστάσσει δὲ αὐτοῖς τὸ τοῦ Κυρίου ἐξετάζειν θέλημα καὶ συνιέναι
αὐτό, ἵν'
ὅπου τι περὶ τοῦ πράττειν καταλάβοιεν, αὐτὸ πράττωσιν ὡς θέλημα
Κυρίου,
ὅπου δὲ πάσχωσι φέρωσιν αὐτὸ ὡς θελήματι γινόμενον Κυρίου.⟧
Eph. V 18 καὶ μὴ μεθύσκεσθε οἴνῳ ἐν ᾧ ἐστὶν ἀσωτία, ἀλλὰ
πληροῦσθε ἐν
πνεύματι.

[Ὠριγένης φησί]
δύναται μὲν καὶ ἁπλούστερον ταῦτα νοεῖσθαι, ἀσωτίας οὔσης ἐν τῇ

χρήσει
τοῦ μεθύειν ποιοῦντος οἴνου. δύναται δὲ καὶ οἶνος ἐν ᾧ ἐστὶν ἀσωτία
νοεῖσθαι
περὶ οὗ ἐν ᾠδῇ μεγάλῃ λέγεται 8θυμὸς δρακόντων ὁ οἶνος αὐτῶν καὶ
θυμὸς ἀσπίδων
ἀνίατος, ὅντινα πάντες οἱ ἐξιστάμενοι καὶ μεθύοντες τὸν λογισμὸν
854
πίνουσι
πολλὴν ἔχοντα τὴν ἀσωτίαν.
πρὸς ἀντιδιαστολὴν δὲ ἐκείνου τοῦ οἴνου τοῦ μεθύσκοντος ἐν ᾧ ἐστὶν
ἀσωτία
ἐναντίος νοεῖται ὁ πεπληρωμένος πνεύματι καὶ πᾶν ὃ χωρεῖ τοῦ
θειοτέρου
λαμβάνων. πολλάκις δὲ τετηρήκαμεν τὸ ὄνομα τοῦ ‘πνεύματος’ χωρὶς
προσθήκης γεγραμμένον ὅτι ἐπὶ κρείττονος εἴρηται, ὅπερ καὶ ἐνθάδε
σημαί-
νεται.
Eph. V 19 [λαλοῦντες ἑαυτοῖς ψαλμοῖς καὶ ὕμνοις καὶ ᾠδαῖς
πνευματικαῖς, ᾄδοντες καὶ ψάλλοντες ἐν τῇ καρδίᾳ ὑμῶν τῷ Κυρίῳ.]


32) Book 20, ch. 4, sec. 28, l. 5
ἡ ἐπιγεγραμμένη τοῦ Σολομῶντος Σοφία διὰ τούτων· «Ἀποστὰς δὲ

»ἀπ' αὐτῆς ἄδικος ἐν ὀργῇ αὐτοῦ» (δῆλον δ' ὅτι τῆς σοφίας) «ἀδελ-
»φοκτόνοις συναπώλετο θυμοῖς δι' ὃν κατακλυζομένην γῆν πάλιν
»ἔσωσεν σοφία, δι' εὐτελοῦς ξύλου τὸν δίκαιον κυβερνήσασα». τὸ
αὐτὸ δέ μοι δοκεῖ παριστάνειν καὶ ὁ Σοδόμων ἐξαφανισμὸς καὶ τῆς
γῆς αὐτῶν, ὧν «ἔτι μαρτύριον τῆς πονηρίας καπνιζομένη καθέστηκε
»χέρσος, καὶ ἀτελέσιν ὥραις καρποφοροῦντα φυτά». καὶ ἀγαθοῦ γε
θεοῦ ἔργον ἦν Σοδόμων ἐξαφανίσαι τὴν γῆν καὶ πᾶν ὅπερ ὑπελεί-
πετο νοτίδος ξηρᾶναι ἀπ' αὐτῆς, ἵνα μηκέτι γίνηται ἄμπελος Σο-
δόμων, μηδὲ κληματὶς Γομόρρας, μηδὲ σταφυλὴ χολῆς, μηδὲ βότρυς
πικρίας, μηδὲ οἶνος, θυμὸς δρακόντων καὶ θυμὸς ἀσπίδων ἀνίατος.
τὸ δ' ὅμοιον ἐρεῖς καὶ περὶ τῶν Αἰγυπτίων, περὶ ὧν εἴρηται·
»Ἀπέκτεινεν ἐν χαλάζῃ τὴν ἄμπελον αὐτῶν, καὶ τὰς συκαμίνους
»αὐτῶν ἐν τῇ πάχνῃ»· ἀγαθοῦ γὰρ θεοῦ ἀποκτείνειν ἀμπέλους
Αἰγυπτίων καὶ συκαμίνους τῶν ἀσεβῶν. ταῦτα προκείμενα τῇ ἐξε-
τάσει τοῦ περὶ σπερμάτων λόγου Ἀβραὰμ ἤ τινος τῶν δικαίων ἡμῖν
εἴρηται, ὑπὲρ τοῦ φανῆναι πῶς καὶ τίνα τρόπον εἴρηται τοῖς αὐτοῖς
ὑπὸ τοῦ σωτῆρος τὸ «Οἶδα ὅτι σπέρμα Ἀβραάμ ἐστε» καὶ τὸ «Εἰ
»τέκνα τοῦ Ἀβραάμ ἐστε, τὰ ἔργα τοῦ Ἀβραὰμ ποιεῖτε». περὶ μέν-
τοι γε τέκνων Ἀβραὰμ τὰ ἔργα τοῦ Ἀβραὰμ ποιούντων,
Ιωάννης Χρυσόστομος. , Ad Theodorum lapsum (li1) Sect 12, ln 36
Καὶ τί ταύτης ἐλεεινότερον γένοιτ' ἂν τῆς ψυχῆς; Οὗτος

τοίνυν ὁ βασιλεὺς οὐ ζεῦγος ἔχων ἡμιόνων λευκῶν, οὐδὲ
855
ὄχημα χρυσοῦν, οὐδὲ ἁλουργίδα καὶ διάδημα περικείμενος

οὕτως ἔρχεται κρινῶν τὴν γῆν. Ἀλλὰ πῶς; Ἄκουσον τῶν προ-
φητῶν βοώντων καὶ λεγόντων, ὡς ἀνθρώποις εἰπεῖν δυνατόν·
ὁ μὲν γάρ φησιν· «Ὁ θεὸς ἐμφανῶς ἥξει ὁ θεὸς ἡμῶν, καὶ οὐ
παρασιωπήσεται· πῦρ ἐνώπιον αὐτοῦ καυθήσεται, καὶ κύκλῳ
αὐτοῦ καταιγὶς σφοδρά· προσκαλέσεται τὸν οὐρανὸν ἄνω καὶ
τὴν γῆν τοῦ διακρῖναι τὸν λαὸν αὐτοῦ.» Ὁ δὲ Ἡσαΐας καὶ
τὴν κόλασιν αὐτὴν ἡμῖν προτίθησιν, οὑτωσὶ λέγων· «Ἰδοὺ
ἡμέρα Κυρίου ἔρχεται ἀνίατος θυμοῦ καὶ ὀργῆς, θεῖναι τὴν
οἰκουμένην ὅλην ἔρημον, καὶ τοὺς ἁμαρτωλοὺς ἀπολέσαι ἐξ
αὐτῆς. Οἱ γὰρ ἀστέρες τοῦ οὐρανοῦ καὶ ὁ Ὠρίων καὶ πᾶς ὁ
κόσμος τοῦ οὐρανοῦ τὸ φῶς αὐτῶν οὐ δώσουσι καὶ σκοτισθή-
σεται ὁ ἥλιος ἐν τῇ ἐξόδῳ αὐτοῦ καὶ ἡ σελήνη οὐ δώσει τὸ
φέγγος αὐτῆς. Καὶ ἐντελοῦμαι ὅλῃ τῇ οἰκουμένῃ κακὰ καὶ
τοῖς ἀσεβέσιν τὰς ἁμαρτίας αὐτῶν· καὶ ἀπολῶ ὕβριν ἀνόμων
καὶ ὕβριν ὑπερηφάνων ταπεινώσω καὶ ἔσονται οἱ ἐγκαταλε-
λειμμένοι ἔντιμοι μᾶλλον ἢ τὸ χρυσίον τὸ ἄπυρον καὶ ἄνθρω-
πος ἔντιμος ἔσται μᾶλλον ἢ ὁ λίθος ὁ ἐκ Σουφίρ. Καὶ γὰρ ὁ
οὐρανὸς σαλευθήσεται καὶ ἡ γῆ σεισθήσεται ἐκ τῶν θεμελίων
Ιωάννης Χρυσόστομος. , Ad Demetrium de compunctione (li1)

Vol 47, pg 406, ln 47
σιν, ἕτερα τοσαῦτα πάλιν οὐχ ὑφεστῶτα ὑποστησάμενος

τῷ λόγῳ καὶ θεὶς (τὸ γὰρ, Κτίσις ἑτέρα, τῶν οὐχ
ὑφεστώτων ἐστὶν), οὕτως ἐπήγαγε, δηλῶν ὅτι πάντων
τῶν εἰρημένων οὐδὲν ἡμᾶς χωρίσαι δυνήσεται τῆς ἀγά-
πης τοῦ Θεοῦ τῆς ἐν Χριστῷ Ἰησοῦ τῷ Κυρίῳ ἡμῶν.
Καὶ ἐκεῖνος μὲν πρὸς τοσοῦτον ὕψος τὸν ἑαυτοῦ πόθον
ἀνῆψεν· ἡμεῖς δὲ οἱ κελευσθέντες εἶναι αὐτοῦ μιμη-
ταὶ, οὐδὲ τὰς ἐνθάδε θλίψεις φέρομεν εὐχερῶς, ἀλλὰ
ἀλύομεν καὶ δυσανασχετοῦμεν τῶν πυρεττόντων οὐκ
ἔλαττον. Ἡ γὰρ μακρὰ αὕτη νόσος, ἡ καταλαβοῦσα τὰς
ἡμετέρας ψυχὰς, ἀνίατος τῷ χρόνῳ γέγονεν, ὡς εἰπεῖν,
καὶ τῆς εἰλικρινοῦς ὑγιείας οὐδὲ ἔννοιαν δυνάμεθα λα-
βεῖν, ἀλλὰ καὶ ἀδύνατος εἶναι δοκεῖ ἡμῖν λοιπὸν ἡ ταύτης
ἀνάκτησις. Κἂν ἀκούσωμέν τινος τοὺς ἀποστόλους εἰς
μέσον ἄγοντος, καὶ τὰ ἐκείνων κατορθώματα λέγοντος,
δέον εὐθέως καὶ πενθῆσαι ἑαυτοὺς, ὅτι τοσοῦτον αὐτῶν
ἀφεστήκαμεν, οὐδὲ ἁμάρτημα τὸ πρᾶγμα εἶναι νομί-
ζομεν, ἀλλ' ὡς οὐδὲ δυνατὸν πρὸς ἐκεῖνο φθάσαι τὸ
ὕψος, οὕτω διακείμεθα. Κἂν ἔρηταί τις τὴν αἰτίαν,
856
εὐθέως τὴν ἄλογον ταύτην ἀπολογίαν προβαλλόμεθα

λέγοντες· Ἐκεῖνος Παῦλος ἦν, κἀκεῖνος Πέτρος ἦν,
Ιωάννης Χρυσόστομος. , De Lazaro (Ομιλία. 1-7)

Vol 48, pg 969, ln 19
τοὺς Ἰουδαίους πεῖσαι, κἀκεῖνον διδάξαι, ὅτι ἑκὼν

ἔρχεται ἐπὶ τὸ πάθος, καὶ τὸ πᾶν αὐτοῦ ἐστιν, οὐ
τῆς ἐκείνου πανουργίας δυνηθείσης αὐτοῦ περιγίνε-
σθαι, αὐτοῦ τοῦ προδότου μετὰ πάντων ἑστῶτος,
φησὶ, Τίνα ζητεῖτε; οὕτως οὐκ ᾔδει ὃν ἔμελλε παρα-
διδόναι, ἀλλ' ἐπήρωσεν αὐτοῦ τὴν ὄψιν· καὶ οὐ τοῦτο
μόνον, ἀλλὰ καὶ ὑπτίους ἅπαντας ἔῤῥιψε διὰ τῆς
φωνῆς ταύτης. Καὶ ἐπειδὴ μηδὲ τοῦτο αὐτοὺς ἐπιει-
κεστέρους ἐποίησε, μηδὲ τὸν μιαρὸν ἐκεῖνον τῆς προ-
δοσίας ἀπέστησεν, ἀλλ' ἔμενεν ἀνίατος ὢν, οὐδὲ οὕτω
πάλιν ὁ Χριστὸς ἀπέστη τῆς περὶ αὐτὸν εὐνοίας τε
καὶ ἐπιμελείας· ἀλλ' ὅρα πῶς ἐντρεπτικώτατα τῆς
ἀναιδοῦς καθάπτεται ψυχῆς, καὶ φθέγγεται ῥήματα
ἱκανὰ καὶ λιθίνην μαλάξαι διάνοιαν. Ἐπειδὴ γὰρ
ὥρμησεν αὐτὸν φιλῆσαι, τί φησιν; Ἰούδα, φιλήματι
τὸν Υἱὸν τοῦ ἀνθρώπου παραδίδως; οὐδὲ αὐτὸ τῆς
προδοσίας αἰσχύνῃ τὸ σχῆμα; Ταῦτα δὲ ἔλεγεν ὁ
Χριστὸς καθαπτόμενος αὐτοῦ, καὶ τῆς προτέρας
ἀναμιμνήσκων συνηθείας. Ἀλλ' ὅμως τοσαῦτα τοῦ
Κυρίου καὶ ποιήσαντος καὶ εἰπόντος,
Ιωάννης Χρυσόστομος. , De sancto hieromartyre Phoca

Vol 50, pg 699, ln 13
Καὶ εἰς τὸν ρμαʹ ψαλμὸν, «Φωνῇ μου πρὸς τὸν Κύριον ἐκέκραξα, φωνῇ
μου πρὸς τὸν Θεὸν ἐδεήθην.»
αʹ. Λαμπρὰ γέγονεν ἡμῖν χθὲς ἡ πόλις, λαμπρὰ

καὶ περιφανὴς, οὐκ ἐπειδὴ κίονας εἶχεν, ἀλλ' ἐπειδὴ
μάρτυρα πομπεύοντα ἀπὸ Πόντου πρὸς ἡμᾶς παρα-
γενόμενον. Εἶδεν ὑμῶν τὴν φιλοξενίαν, καὶ ἐνέπλησεν
857
ὑμᾶς τῆς εὐλογίας· ἐπῄνεσεν ὑμῶν τὴν προθυμίαν,

καὶ εὐλόγησε τοὺς παραγενομένους. Ἐμακάρισα τοὺς
συνελθόντας καὶ μετασχόντας αὐτοῦ τῆς εὐωδίας, καὶ
ἐταλάνισα τοὺς ἀπολειφθέντας· ἀλλ' ἵνα μὴ ἡ ζημία
αὐτῶν ἀνίατος γένηται, πάλιν ἐν ἑτέρᾳ ἡμέρᾳ ἀνακη-
ρύττομεν αὐτὸν, ἵνα καὶ οἱ ἀπολειφθέντες διὰ ῥᾳθυ-
μίαν διπλασιάσωσι τῇ σπουδῇ τὴν εὐλογίαν τὴν παρὰ
τοῦ μάρτυρος. Ὃ μὲν γὰρ πολλάκις εἶπον, τοῦτο καὶ
λέγων οὐ παύσομαι· οὐκ εὐθύνας ἀπαιτῶ ἁμαρτημά-
των, ἀλλὰ τοῖς ἀσθενοῦσι φάρμακα κατασκευάζω.
Ἀπελείφθης χθές; παραγενοῦ κἂν σήμερον, ἵνα ἴδῃς
αὐτὸν εἰς τὸν οἰκεῖον χῶρον ἀπαγόμενον. Εἶδες αὐτὸν
διὰ τῆς ἀγορᾶς ἀγόμενον; βλέπε αὐτὸν καὶ διὰ τοῦ
πελάγους πλέοντα, ἵνα ἑκάτερα τὰ στοιχεῖα τῆς παρ'
αὐτοῦ εὐλογίας ἐμπλησθῇ.
Ιωάννης Χρυσόστομος. , Quales ducendae sint uxores (= Encomium ad

Maximum) Vol 51, pg 228, ln 48
τὴν πήρωσιν οὖσαν ἀνίατον, οὐδὲ οὕτως ἐκκόπτομεν·

ἀλλὰ καὶ πόδα διεστραμμένον ἔχοντες πολλοὶ πολλά-
κις, καὶ σκέλος χωλὸν, καὶ χεῖρα ξηρὰν καὶ νενεκρω-
μένην, καὶ ὀφθαλμὸν ἐσβεσμένον, οὔτε τὸν ὀφθαλμὸν
ἐξορύττουσιν, οὔτε τὸ σκέλος ἐκκόπτουσιν, οὔτε τὴν
χεῖρα ἀποτέμνουσιν, ἀλλ' ὁρῶντες οὔτε κέρδος ἐγγι-
νόμενον ἐξ αὐτῶν τι τῷ σώματι, καὶ πολλὴν τοῖς λοι-
ποῖς μέλεσιν αἰσχύνην, μένουσιν αὐτὰ ἔχοντες διὰ τὴν
πρὸς τὰ λοιπὰ συμπάθειαν. Πῶς οὖν οὐκ ἄτοπον,
ἔνθα μὲν ἀνίατος ἡ διόρθωσις, καὶ κέρδος οὐδὲν, το-
σαύτην ποιεῖσθαι πρόνοιαν· ἔνθα δὲ χρησταὶ ἐλπίδες,
καὶ πολλὴ ἡ μεταβολὴ, ἀπαγορεύειν τὴν θεραπείαν;
Τὰ μὲν γὰρ τῇ φύσει πηρωθέντα ἀδύνατον ἀνακτή-
σασθαι πάλιν, τὴν δὲ προαίρεσιν διεστραμμένην δυνα-
τὸν μεταῤῥυθμίσαι.
Ιωάννης Χρυσόστομος. , Quod nemo laeditur nisi a se ipso

Sect 6, ln 68
ἤδη, οἵ τε μηδέπω ἁλόντες, ἵνα ἁλῶσι. Καὶ ἕκαστον ἴδοι τις

ἂν καὶ ἄνδρα καὶ γυναῖκα καὶ οἰκέτην καὶ ἐλεύθερον καὶ
858
πλούσιον καὶ πένητα κατὰ δύναμιν τὴν ἑαυτοῦ φορτία

βαστάζοντα, τὰ τῇ φλογὶ ταύτῃ δι' ἡμέρας τε καὶ νυκτὸς
πολλὴν παρέχοντα τὴν τροφήν, φορτία οὐ ξύλων οὐδὲ
φρυγάνων, οὐ γὰρ τοιαύτη ἡ φλόξ, ἀλλὰ ψυχῶν καὶ σωμάτων
ἀδικίας καὶ παρανομίας. Ἀπὸ γὰρ τούτων ἀνάπτεσθαι
πέφυκεν αὕτη τῆς φλογὸς ἡ φύσις. Οἵ τε γὰρ πλουτοῦντες
οὐδαμοῦ τῆς ἀτόπου ταύτης ἵστανται ἐπιθυμίας, κἂν ἅπασαν
περιβάλωνται τὴν οἰκουμένην· οἵ τε πένητες ἐπείγονται
φθάσαι ἐκείνους καὶ λύσσα τις ἀνίατος καὶ μανία ἀκάθεκτος
καὶ νόσος ἀδιόρθωτος τὰς πάντων κατέχει ψυχάς. Καὶ
πάντα ἔρωτα οὗτος νικήσας ὁ ἔρως καὶ παρωσάμενος
ἐξέβαλε τῆς ψυχῆς. Καὶ οὔτε φιλίας λόγος, οὔτε συγγενείας.
Τί λέγω φιλίας καὶ συγγενείας; οὐ γυναικὸς καὶ παίδων,
οὗ τί γένοιτ' ἂν ἀνδράσι ποθεινότερον; ἀλλὰ πάντα χαμαὶ
ἔρριπται καὶ καταπεπάτηται, τῆς ὠμῆς ταύτης καὶ ἀπανθρώ-
που δεσποίνης τῶν ἁλόντων τὰς ἁπάντων καταλαβούσης
ψυχάς.
Ιωάννης Χρυσόστομος. , In Genesim (Ομιλία. 1-67) Vol 54, pg 403, ln

17
νομίας, Ἐξάγαγε ἐκ τοῦ τόπου τούτου καὶ ἐκ τῆς

γῆς, καὶ πάντας τούς σοι προσήκοντας ἐξάγαγε. Ἀπόλ-
λυμεν γὰρ ἡμεῖς τὸν τόπον τοῦτον. Εἶτα καὶ τὴν αἰ-
τίαν ἐπάγουσι, διδάσκοντες τὸν δίκαιον ἅπαντα μετὰ
ἀκριβείας. Ὅτι ὑψώθη, φησὶν, ἡ κραυγὴ αὐτῶν ἐναν-
τίον Κυρίου, καὶ ἀπέστειλεν ἡμᾶς Κύριος ἐκτρῖψαι
αὐτούς. Τοῦτο ἦν ὅπερ ἔλεγε τῷ πατριάρχῃ, ὅτι Κραυ-
γὴ Σοδόμων καὶ Γομόῤῥας πεπλήθυνται πρός με.
Ὑψώθη, φησὶν, ἡ κραυγὴ αὐτῶν ἐναντίον Κυρίου.
ϛʹ. Πολὺ τῆς παρανομίας αὐτῶν τὸ μέγεθος, καὶ διὰ
τοῦτο, ἐπειδὴ ἀνίατός ἐστιν ἡ νόσος, καὶ τὸ τραῦμα
οὐδεμίαν θεραπείαν ἐπιδέχεται, ἀπέστειλε Κύριος ἡμᾶς
ἐκτρῖψαι αὐτήν. Τοῦτό ἐστιν ὃ ἔλεγεν ὁ μακάριος
Δαυΐδ· Ὁ ποιῶν τοὺς ἀγγέλους αὐτοῦ πνεύματα,
καὶ τοὺς λειτουργοὺς αὐτοῦ πυρὸς φλόγα. Ἐ-
πειδὴ ἀφανίσαι, φησὶ, παραγεγόναμεν πᾶσαν ταύ-
την τὴν περίχωρον (διὰ γὰρ τὴν πονηρίαν τῶν ἐνοι-
κούντων καὶ ἡ γῆ τὴν τιμωρίαν δέξεται), ἔξελθε σὺ
ἐντεῦθεν. Ταῦτα ἀκούσας ὁ δίκαιος, καὶ μαθὼν τὴν
αἰτίαν, δι' ἣν παραγεγόνασιν ἄνδρες μὲν τὸ φαινόμε-
νον, ἄγγελοι δὲ τυγχάνοντες καὶ ὑπηρέται τοῦ τῶν
859
Ιωάννης Χρυσόστομος. , De beato Abraham [Sp.] Vol 50, pg 740, ln 30
ἐξ αὐτῶν ἀῤῥωστήσῃ, περιέρχεται ὅλην τὴν κλίνην ὁ

πατὴρ, φιλῶν τοῦ παιδὸς τοὺς ὀφθαλμοὺς, τὰς χεῖρας
περιπτυσσόμενος, τὴν ἡμέραν νύκτα λογιζόμενος,
καὶ τὸ φῶς σκότος, οὐ τὰ στοιχεῖα μεταβάλλων,
ἀλλὰ τῇ ἀηδίᾳ τῆς λύπης οὐκ εὐφραινόμενος ἐπ' αὐ-
τοῖς· κλῖναι ἐστρωμέναι ἁπαλαὶ, ἰατροὶ παρακαθεζό-
μενοι, πολλὴ ἡ δορυφορία τοῦ ἀνωμαλοῦντος, τήκεται
ὅλος δι' ὅλου ὁ πατήρ· κἂν περιουσίαν ἔχῃ χρημάτων,
ἀπευκτέα αὐτῷ ἐστι, κἂν μυρίας ἔχῃ φροντίδας,
πάσας διώκει, οὐ δυνάμενος ἀνανῆψαι, ἐκ τῆς λύπης
μεθύων· καὶ ὁ πᾶς αὐτῷ κόσμος ἀνίατος τοῦ κακοῦ.
Ὁμοίως καὶ ἡ μήτηρ περιέρχεται διακοπτομένη, ἐμ-
πυριζομένη, καὶ ἀναπτομένη ὅλη, ζητοῦσα δύναμιν,
ἵνα συμμερίσηται τὸν πόνον· μᾶλλον δὲ ἵνα καὶ ὅλον
ἀναδέξηται, ἵνα τὸ κακούμενον τέκνον ἀπαλλαγῇ τῆς
νόσου. Οὐδὲν αὐτῇ ὁ παρὼν βίος, οὐδὲν αὐτῇ ὁ μέλ-
λων, ἀλλὰ πάντων τούτων τιμιώτερον ἡγεῖται τὸ
πᾶσαν ἀναδέξασθαι τὴν νόσον τοῦ τέκνου. Οὐκ ἔχω
πῶς παραστήσω τὸ πάθος τοῦτο. Ἐννόησον καὶ τὸν
Ἀβραὰμ τὰ αὐτὰ πάσχοντα μὲν, φιλοσοφοῦντα δὲ,
καὶ τῷ προστάγματι πειθόμενον· κατεπάτει τὴν φύ
Ιωάννης Χρυσόστομος. , In Matthaeum (Ομιλία. 1-90)

Vol 57, pg 175, ln 11
ΟΜΙΛΙΑ Θʹ.
Τότε ἰδὼν Ἡρώδης ὅτι ἐνεπαίχθη ὑπὸ τῶν μά-

γων, ἐθυμώθη λίαν· καὶ ἀποστείλας ἀνεῖλε
πάντας τοὺς παῖδας τοὺς ἐν Βηθλεὲμ, καὶ ἐν
πᾶσι τοῖς ὁρίοις αὐτῆς, ἀπὸ διετοῦς καὶ κατ-
ωτέρω, κατὰ τὸν χρόνον, ὃν ἠκρίβωσε παρὰ
τῶν μάγων.
αʹ. Καὶ μὴν οὐκ ἐχρῆν θυμωθῆναι, ἀλλὰ φοβηθῆναι
καὶ συσταλῆναι, καὶ ἰδεῖν ὅτι ἀνηνύτοις ἐπιχειρεῖ
πράγμασιν. Ἀλλ' οὐ καταστέλλεται. Ὅταν γὰρ ἀγνώ-
μων ᾖ ψυχὴ καὶ ἀνίατος, οὐδενὶ εἴκει τῶν παρὰ τοῦ
860
Θεοῦ δεδομένων φαρμάκων. Ὅρα γοῦν καὶ τοῦτον τοῖς

προτέροις ἐπαγωνιζόμενον, καὶ φόνῳ φόνους συν-
άπτοντα, καὶ κατὰ κρημνοῦ πανταχοῦ φερόμενον.
Ὥσπερ γὰρ ὑπό τινος δαίμονος τῆς ὀργῆς ταύτης καὶ
τῆς βασκανίας ἐκβακχευθεὶς, οὐδενὸς ποιεῖται λόγον,
ἀλλὰ καὶ κατὰ τῆς φύσεως αὐτῆς μαίνεται, καὶ τὴν
ὀργὴν τὴν κατὰ τῶν ἐμπαιξάντων μάγων, κατὰ τῶν
οὐδὲν ἠδικηκότων παίδων ἀφίησι, συγγενὲς δρᾶμα
τῶν ἐν Αἰγύπτῳ γενομένων τότε ἐν Παλαιστίνῃ τολ-
μῶν. Ἀποστείλας γὰρ, φησὶν, ἀνεῖλε πάντας τοὺς

Vol 57, pg 258, ln 44
ἐγκλήματος, καὶ σαυτὸν ἀπωλείας ἐλευθερώσεις. Ἵνα

δὲ καὶ σαφέστερον ἴδῃς τοῦ νόμου τὸ κέρδος, εἰ δοκεῖ,
καὶ ἐπὶ σώματος καθ' ὑπόθεσιν ἐξετάσωμεν τὸ εἰρη-
μένον. Εἰ γὰρ αἵρεσις προὔκειτο, καὶ ἀνάγκη ἦν ἢ
τὸν ὀφθαλμὸν ἔχοντα ἐμβληθῆναι εἰς ὄρυγμα καὶ
ἀπολέσθαι, ἢ ἐξελόντα τὸ λοιπὸν σῶσαι σῶμα, ἆρα
οὐκ ἂν τὸ δεύτερον ἐδέξω; Παντί που δῆλόν ἐστιν. Οὐ
γὰρ μισοῦντος ἦν τοῦτο τὸν ὀφθαλμὸν, ἀλλὰ τὸ λοιπὸν
φιλοῦντος σῶμα. Τοῦτο δὴ καὶ ἐπ' ἀνδρῶν λογίζου
καὶ γυναικῶν. Εἰ γὰρ ὁ βλάπτων σε τῇ φιλίᾳ ἀνίατος
μένοι, καὶ σὲ λύμης ἀπαλλάξει πάσης ἐκκοπτόμενος
οὕτω, καὶ αὐτὸς τῶν μειζόνων ἀπαλλαγήσεται
ἐγκλημάτων, οὐκέτι μετὰ τῶν αὐτοῦ κακῶν καὶ τῆς
σῆς ἀπωλείας τὸν λόγον ὑπέχων. Εἶδες ὅσης ἡμερό-
τητος ὁ νόμος γέμει καὶ κηδεμονίας; καὶ ἡ δοκοῦσα
παρὰ τοῖς πολλοῖς ἀποτομία εἶναι, πόσην ἐνδείκνυται
φιλανθρωπίαν; Ἀκουέτωσαν τούτων οἱ πρὸς τὰ θέα-
τρα σπεύδοντες, καὶ μοιχοὺς ἑαυτοὺς καθ' ἑκάστην
ποιοῦντες τὴν ἡμέραν.

Vol 57, pg 462, ln 5
σαι; Ἀλλ' οὐκ ἔστιν Ἐρυθρὰν θάλατταν λοιπὸν διαβῆναι

νῦν. Ἀλλὰ πέλαγός ἐστι πυρὸς, πέλαγος οὐ τοιοῦτον,
οὐδὲ τοσοῦτον, ἀλλὰ πολλῷ μεῖζον καὶ ἀγριώτερον, ἐκ
τοῦ πυρὸς ἔχον τὰ κύματα, πυρὸς ξένου τινὸς καὶ φρι-
861
κώδους. Ἄβυσσός ἐστιν ἐκεῖ μεγάλη φλογὸς χαλεπωτά-

της. Πανταχοῦ γὰρ πῦρ περιτρέχον ἔστιν ἰδεῖν, ἀγρίῳ
τινὶ θηρίῳ ἐοικός. Εἰ γὰρ ἐνταῦθα τὸ αἰσθητὸν τοῦτο
καὶ ὑλικὸν πῦρ, ὥσπερ θηρίον ἐκπηδῆσαν τῆς καμίνου,
ἐφήλατο τοῖς ἔξω καθημένοις, τί οὐκ ἐργάσεται ἐκεῖνο
τοὺς ἐμπεσόντας; Ἄκουσον περὶ τῆς ἡμέρας ἐκείνης
λεγόντων τῶν προφητῶν· Ἡμέρα Κυρίου ἀνίατος, θυ-
μοῦ καὶ ὀργῆς πλήρης. Οὐδεὶς γὰρ ἔσται ὁ παριστά-
μενος, οὐδεὶς ὁ ἐξαιρούμενος· οὐδαμοῦ τοῦ Χριστοῦ
τὸ πρόσωπον τὸ ἥμερον καὶ γαληνόν. Ἀλλ' ὥσπερ οἱ τὰ
μέταλλα ἐργαζόμενοι χαλεποῖς τισι παραδίδονται ἀνθρώ-
ποις, καὶ οὐδένα τῶν οἰκείων βλέπουσιν, ἀλλὰ τοὺς ἐφ-
εστηκότας μόνους· οὕτω δὴ καὶ τότε· μᾶλλον δὲ οὐχ οὕ-
τως, ἀλλὰ καὶ πολλῷ χαλεπώτερον.

Vol 58, pg 543, ln 59
σει αὐτὴν, ὃς δ' ἂν ἀπολέσῃ, σώσει, κἀκεῖ σωτηρίαν

καὶ ἀπώλειαν, καὶ ἐνταῦθα σωτηρίαν καὶ ἀπώλειαν
τέθεικεν· ἵνα μὴ νομίσῃ τις ἴσην εἶναι τὴν ἀπώλειαν
ταύτην κἀκείνην, καὶ τὴν σωτηρίαν, ἀλλὰ μάθῃ σαφῶς,
ὅτι τοσοῦτον ἐκείνης τῆς σωτηρίας καὶ ταύτης τὸ
μέσον, ὅσον ἀπωλείας καὶ σωτηρίας· καὶ ἐκ τῶν ἐναντίων
καθάπαξ ἐπάγει ταῦτα κατασκευάζων. Τί γὰρ ὠφελεῖ-
ται ἄνθρωπος, φησὶν, ἐὰν τὸν κόσμον ὅλον κερδήσῃ,
τὴν δὲ ψυχὴν αὐτοῦ ζημιωθῇ; Εἶδες πῶς ἡ παρὰ τὸ
δέον αὐτῆς σωτηρία, ἀπώλεια, καὶ ἀπωλείας ἁπάσης
χείρων, ἅτε καὶ ἀνίατος οὖσα, τῷ μηδὲν εἶναι λοιπὸν
τὸ ἐξωνούμενον αὐτήν; Μὴ γάρ μοι λέγε τοῦτο, φησὶν,
ὅτι τὴν ψυχὴν αὐτοῦ ἔσωσεν ὁ κινδύνους διαφυγὼν τοὺς
τοιούτους, ἀλλὰ μετὰ τῆς ψυχῆς αὐτοῦ θὲς καὶ τὴν οἰκου-
μένην ἅπασαν, καὶ τί τὸ πλέον ἐντεῦθεν αὐτῷ ἐκείνης
ἀπολλυμένης; Εἰπὲ γάρ μοι, εἰ τοὺς οἰκέτας ἴδοις τοὺς
σοὺς ἐν τρυφῇ, σαυτὸν δὲ ἐν κακοῖς ἐσχάτοις, ἆρα κερδα-
νεῖς ἐκ τοῦ δεσπότης εἶναί τι; Οὐδαμῶς. Τοῦτο τοίνυν
καὶ ἐπὶ τῆς ψυχῆς λογίζου, ὅταν τῆς σαρκὸς τρυφώσης
καὶ πλουτούσης, αὕτη τὴν μέλλουσαν ἀπώλειαν ἀναμένῃ.
Τί δώσει ἄνθρωπος ἀντάλλαγμα τῆς ψυχῆς αὐτοῦ;
862
Ιωάννης Χρυσόστομος. , In epistulam ii ad Corinthios (Ομιλία. 1-30)

Vol 61, pg 548, ln 23
ουσίας, ἧς ἔδωκέ μοι ὁ Κύριος. Πάλιν τὸ πᾶν

αὐτῷ ἀνατίθησι, καὶ κοινὸν ποιεῖ τὸ δῶρον. Εἰς οἰ-
κοδομὴν, καὶ οὐκ εἰς καθαίρεσιν. Εἶδες πῶς πά-
λιν παραμυθεῖται τὸν φθόνον τὸν ἀπὸ τῶν ἐγκωμίων,
καὶ τὸν ἀκροατὴν ἐπισπᾶται, τὴν χρείαν εἰπὼν δι'
ἣν ἔλαβε; Καὶ πῶς φησι, Λογισμοὺς καθαιροῦν-
τες; Ὅτι αὐτὸ τοῦτο μάλιστα οἰκοδομῆς εἶδός ἐστι,
τὸ τὰ κωλύματα ἀναιρεῖν, καὶ τὰ σαθρὰ διελέγχειν,
καὶ τὰ ἀληθῆ συντιθέναι. Ἐν οἰκοδομῇ. Εἰς τοῦτο
μὲν οὖν ἐλάβομεν, ἵνα οἰκοδομῶμεν. Ἐὰν δέ τις
πυκτεύῃ καὶ πολεμῇ καὶ ἀνίατος ᾖ, καὶ τῇ ἑτέρᾳ
χρησόμεθα ἐνεργείᾳ, καθαιροῦντες αὐτὸν καὶ κατα-
βάλλοντες. Διὸ καὶ, Οὐκ αἰσχυνθήσομαι, φησί· του-
τέστιν, Οὐ δειχθήσομαι ψευδόμενος, οὐδὲ ἀλαζονευό-
μενος. Ἵνα δὲ μὴ δόξω, ὡς ἂν ἐκφοβεῖν ὑμᾶς, ὅτι
αἱ μὲν ἐπιστολαὶ, φησὶ, βαρεῖαι καὶ ἰσχυραὶ,
ἡ δὲ παρουσία τοῦ σώματος ἀσθενὴς, καὶ ὁ λό-
γος ἐξουθενημένος· τοῦτο λογιζέσθω ὁ τοιοῦτος,
ὅτι οἷοί ἐσμεν δι' ἐπιστολῶν ἀπόντες, τοιοῦτοι
καὶ παρόντες τῷ ἔργῳ.
Ιωάννης Χρυσόστομος. , De paenitentia (sermo 1) [Sp.]

Vol 60, pg 688, ln 61
ὑμῶν. Νῦν δὲ τί εἴπω πρὸς ὑμᾶς; ἆρα οὐκ ἠκούσατε,

ὅτι κρίσις ἡτοίμασται ἡ μέλλουσα τοῖς μὴ ποιήσασιν
ἔλεος; Ναὶ, οὐκ ἠλεήσατε, ἀλλὰ τῇ ἀσπλαγχνίᾳ ἐδουλεύ-
σατε. Διὰ τί καὶ ὅπερ εἶχεν ὁ πτωχὸς ἀφηρπάσατε; Ἄρα
ὁ μὴ ἐλεῶν κολάζεται διότι οὐ μετέδωκεν· ὁ δὲ κατα-
πονῶν καὶ ἁρπάζων τὰ ἄλλων, τί παθεῖται; Ἆρα τί
εἴπω πρὸς τὴν ἀπάνθρωπον ὑμῶν προαίρεσιν; Ὁρῶ
γὰρ μεῖζον τῆς ἀφέσεως τὸ σφάλμα· ὑπὲρ πᾶσαν ἰα-
τρείαν τὸ τραῦμα κατεσκεύασται· ἡ ἀποτυχία ὑμῶν πα-
ραμυθίαν οὐκ ἔχει, τὸ ναυάγιον ὑμῶν ἀδιόρθωτον, ἡ
πληγὴ ἀθεράπευτος, ἡ νόσος ἀνίατος, τὰ παραπτώματα
ὑμῶν ἀπάρτι ἀσυγχώρητα. Οὐκ ἔτι γὰρ μετάνοια, οὐκ
ἔτι παράκλησις ἰσχύει, οὐκ ἔτι δακρύων ὄφελος ἐγκλη-
μάτων ἀπὸ τοῦ νῦν ἐμοῦ οὐκ ἐμνημονεύσατε· τῶν ἀπο-
στόλων οὐκ ἠκούσατε, τὰς ἁγίας μου Γραφὰς ἐβδελύ-
ξασθε, πεινῶντά με οὐκ ἠλεήσατε· ἀκούσατε λοιπὸν τὴν
863
ὀδυνηρὰν καὶ ἁρμόζουσαν φωνὴν, ἢν ὑμῶν ἡ ἀσπλαγχνία

προεξένησε· Πορεύεσθε ἀπ' ἐμοῦ, οἱ κατηραμένοι, εἰς
τὸ πῦρ τὸ αἰώνιον.
Ιωάννης Χρυσόστομος. , In illud: Vidi dominum (Ομιλία. 1-6)

Ομιλία. 5, sec. 3, l. 13
«Ἡμάρτηκα τῷ Κυρίῳ», φησίν. Εἶδες συντετριμμένην

καρδίαν; εἶδες τεταπεινωμένην ψυχήν; εἶδες πῶς καὶ τὰ
πτώματα τῶν ἁγίων χρήσιμα; Καθάπερ γὰρ τὰ λαμπρὰ
τῶν σωμάτων καὶ ἐπὶ τῆς ἀρρωστίας πολλὰ τῆς εὐμορφίας
ἡμῖν ἐνδείκνυται τὰ ἴχνη, οὕτω καὶ τῶν ἁγίων αἱ ψυχαὶ
καὶ ἐν αὐτοῖς τοῖς παραπτώμασι τῆς οἰκείας ἀρετῆς τὰ
σύμβολα φέρουσιν. Καίτοι γε ἐκεῖνος μὲν ἐν μέσοις τοῖς
βασιλείοις κατηγορεῖτο παρὰ τοῦ προφήτου, παρόντων
πολλῶν· οὗτος δὲ ἔνδον ἐν τοῖς ἀδύτοις, καὶ ἀμάρτυρον
εἶχε τὸν ἔλεγχον· ἀλλ' οὐδὲ οὕτως ἤνεγκε τὴν ἐπιτίμησιν.
Τί οὖν; ἀνίατος ἔμεινεν; Οὐδαμῶς, καὶ τοῦτο διὰ τὴν τοῦ
Θεοῦ φιλανθρωπίαν· ἀλλ' ὥσπερ ἐπὶ τοῦ σεληνιαζομένου,
τῶν μαθητῶν οὐκ ἰσχυσάντων τὸν δαίμονα ἐκβαλεῖν, ὁ
Χριστός φησι· «Φέρετέ μοι αὐτὸν ὧδε»· οὕτω καὶ
ἐνταῦθα, τοῦ ἱερέως μὴ δυνηθέντος παντὸς δαίμονος
χαλεπώτερον νόσημα τὴν ἁμαρτίαν ἐκβαλεῖν, αὐτὸς λοιπὸν
ὁ Θεὸς τὸν κάμνοντα μεταχειρίζεται. Καὶ τί ποιεῖ; Λέπραν
ἐπαφίησιν αὐτοῦ τῷ μετώπῳ. [»Ἐγένετο γάρ, φησίν, ἐν τῷ
ἀπειλῆσαι αὐτὸν τῷ ἱερεῖ, λέπρα ἀνέτειλεν ἐν τῷ μετώπῳ
αὐτοῦ.»] Καὶ ἐξῄει λοιπόν.
Δίδυμος Καίκος. Commentarii in Zacchariam

Book 1, sec. 352, l. 8
τῆς μετανοίας»· καὶ μεθ' ἕτερα· «Ἤδη ἡ ἀξίνη πρὸς τὴν

ῥίζαν τῶν δένδρων κεῖται· πᾶν οὖν δένδρον μὴ ποιοῦν καρπὸν
καλὸν ἐκκόπτεται καὶ εἰς πῦρ βάλλεται.»
Κατὰ τῶν
οὕτως ἑρμηνευομένων φυτῶν, ἡ ἀρὰ δρεπάνου δίκην ἐπάγεται
ἐπὶ τῷ ἐκκοπῆναι ἐκείνους περὶ ὧν εἴρηται καρπὸν ὀλέθριον καὶ
ἐπιβλαβῆ φερόντων· «Οἱ ἐχθροὶ ἡμῶν ἀνόητοι. Ἐκ γὰρ ἀμπέ-
λου Σοδόμων ἡ ἄμπελος αὐτῶν, καὶ ἡ κληματὶς αὐτῶν ἐκ
Γομόρρων· ἡ σταφυλὴ αὐτῶν σταφυλὴ χολῆς, βότρυς πικρίας
αὐτοῖς, θυμὸς δρακόντων ὁ οἶνος αὐτῶν, καὶ θυμὸς ἀσπίδων
864
ἀνίατος.»
Φαυλῆς δὲ προαιρέσεως, δίκην βλαβερᾶς
ἀμπέλου, δηλητηρίους καρποὺς ἀγαγούσης, ἔδει ὀξεῖ δρεπάνῳ
ἐκκοπῆναι, καὶ τὴν σταφυλὴν καὶ τὸν βότρυν περιαιρεθῆναι.
Τούτων ὁλοσχερέστερον φανέντων, ὅρα καὶ τὰ καθ' ἕκαστον ὡς
οἷόν τε σαφηνίσαι.
Δίδυμος Καίκος. Commentarii in Zacchariam

Book 3, sec. 87, l. 9
ὀχυρώματά σου συκαῖ σκοποὺς ἔχουσαι, καὶ ἐὰν σαλευθῶσιν

πεσοῦνται εἰς στόμα ἔσθοντος.»
Πῶς γὰρ οὐ παροραθείη ὑπὸ τοῦ προνοητοῦ τῶν ὅλων ἡ
μεθυσθεῖσα ἀπὸ τοῦ τῆς ἀσωτίας οἴνου, ὃν ἀπαγορεύει καὶ τὴν
πόσιν αὐτοῦ ὁ ἐν Χριστῷ λαλῶν Ἀπόστολος γράφων· «Μὴ
μεθύσκεσθε οἴνῳ ἐν ᾧ ἐστιν ἀσωτία»; Πῶς γὰρ οὐ τοιοῦτος ὁ
τρυγώμενος ἀπὸ τῆς σοδομηνῆς ἀμπέλου καὶ τῆς τῶν Γομόρρων
κληματίδος, ὃν θυμὸν δρακόντων καὶ ἰὸν ἀσπίδων ἀνίατον εἶναι
ἡρμήνευσεν Μωϋσῆς φάσκων· «Οἱ ἐχθροὶ ἡμῶν ἀνόητοι· ἐκ γὰρ
ἀμπέλου Σοδόμων ἡ ἄμπελος αὐτῶν», καὶ μετ' ὀλίγα· «Θυ-
μὸς δρακόντων ὁ οἶνος αὐτῶν καὶ ἰὸς ἀσπίδων ἀνίατος»;
Τούτου τοῦ πόματος ἡ μεταλαβοῦσα εἰς μέθην παρορᾶται
ὑπὸ τοῦ κηδεμόνος Θεοῦ, ὡς μηκέτι στάσιν εὑρίσκειν, ἀοράτων
ἐχθρῶν ἐπικειμένων, πορθούντων πολεμίων ἰσχυρῶν δίκην. Τί
δ' ἕψεται τούτῳ τῷ κλόνῳ, ἢ τὰ ὀχυρώματα αὐτῆς, ἃ ἀσφαλῆ
καὶ ἀσάλευτα ἡγεῖτο, εἰς τοσοῦτον ἀσθενήσειν ὡς δίκην συκῶν
σκοποὺς ἐχουσῶν κινηθήσεσθαι, ἐφ' ᾧ κλόνῳ εἰς στόμα ἔσθοντος
τὸν καρπὸν αὐτῆς πεσεῖν.
Δίδυμος Καίκος. Commentarii in Zacchariam Book 5, sec. 22, l. 5
καὶ διαμερισθήσεται τὰ σκῦλά σου ἐν σοί. Καὶ ἐπισυνάξω

πάντα τὰ ἔθνη ἐπὶ Ἰερουσαλὴμ εἰς πόλεμον, καὶ ἁλώσεται ἡ
πόλις, καὶ διαρπαγήσονται αἱ οἰκίαι, καὶ αἱ γυναῖκες μολυν-
θήσονται, καὶ ἐξελεύσεται [τὸ ἥμι]συ τῆς πόλε[ως ἐν α]ἰχμα-
λωσίᾳ, οἱ δὲ κατάλοιποι τ[οῦ λαο]ῦ μου οὐ μὴ ἐξο̣[λεθρευ]θῶσιν
ἐκ τῆς πόλεως.
[Ἡμέρα]ς τοῦ Κυρίου λέγει καθ' ἃς ἐπιφέρεται [τοῖς]
ὑπαιτίοις τὰ ἐπίπον[α] καὶ κολαστικά, καὶ ἔστιν ἐκ πλειόνων
[μαρ]τύρασθαι τῇ νοήσει. Καὶ ἐν Ἠσαΐᾳ γοῦν ὁ τῶν τιμωριῶν
865
κα[ιρὸ]ς Θεοῦ ἡμέρα κέκλητ[αι οὕ]τως· «Ἡμέρα Κυρίου ἀνία-

τος ἔρχεται [θυ]μοῦ καὶ ὀργῆς θεῖνα[ι τὴ]ν οἰκουμένην ὅλην
ἔρημον καὶ τοὺ[ς] ἁμαρτωλοὺς ἀπολέσαι ἐξ αὐτῆς.»
Ἐπεὶ τοίνυν φοβερὰ ἀπαγγ[έ]λλει ἔσεσθαι τοῖς καθ' ὧν
ἀγανακτεῖ Θεὸς διὰ κρατήσασαν αὐτῶν ἀσέβειαν καὶ τὰς ἄλλας
ἁμαρτίας, εἰκότως φησὶν ἡμέρας ἔσεσθαι τοῦ Κυρίου ἐν αἷς
οἰκτίστη ἔσται κακοπραγία τῇ τε Ἰερουσαλὴμ καὶ τοῖς πολίταις
αὐτῆς. Τί γὰρ οὕτως οἴκτιστον καὶ ἀνιαρὸν ὡς τὰ σκῦλα ἃ ἔλα-
βον οἱ ἐπελθόντες πολεμίοι διαμερίζεσθαι ἐν μέσῳ αὐτῆς διὰ
πολλὴν ὑπάρξασαν ἀσθένειαν; Οὐκ ἀεὶ δὲ συμβαίνει τοῦτο· ἔστιν
γὰρ ὃτε οἱ σκυλεύσαντες μακρὰν τῆς πόλεως, μᾶλλον δὲ τῆς
χώρας, τὰ λάφυρα ἀπαγαγόντες μερίζονται, δεδιότες μὴ διαιρ
Δίδυμος Καίκος. Fra.in Psalmos (e commentario altero) Fra. 717a, l. 21
Ἰσραηλιτῶν συναποθανεῖν ἠθέλησεν αὐτῷ, ἵνα συλλυπηθῇ περίλυπον

αὐτῷ ἔχοντι τὴν ψυχὴν ἕως θανάτου, οὐδὲ παρεκάλεσεν αὐτὸν
συγκαταθέμενος
ταῖς περὶ τοῦ θανάτου αὐτοῦ προφητείαις· ὅθεν πρὸς τῷ ταῦτα μὴ ποιεῖν
εἰς
μείζονα ἀσέβειαν διαβάντες χολὴν αὐτὸν διέθρεψαν καὶ ἐπότισαν ὄξος.
πῶς
γὰρ οὐ χολὴ καὶ ὄξος ὁ καρπὸς αὐτῶν ἐγεγόνει μὴ τηρησάντων τὴν ἐξ
ἀρχῆς
φυτείαν; τοῦ γὰρ θεοῦ ἄμπελον καρποφόρον πᾶσαν ἀληθινὴν τὴν
Ἰουδαικὴν
πληθὺν φυτεύσαντος, αὕτη ὁρμῇ ἰδίᾳ στραφεῖσα εἰς πικρίαν γέγονεν
ἄμπελος
ἀλλοτρία. εἴρηται γοῦν περὶ αὐτῶν ἐχθρῶν καὶ ἀνοήτων γεγενημένων Ἐκ
γὰρ ἀμπέλου Σοδόμων ἡ ἄμπελος αὐτῶν καὶ κληματὶς αὐτῶν ἐκ

Γομόρρας,
σταφυλὴ αὐτῶν σταφυλὴ χολῆς, βότρυς πικρίας αὐτῆς· θυμὸς δρακόντων
ὁ
οἶνος αὐτῶν καὶ θυμὸς ἀσπίδων ἀνίατος. ταύτην τὴν τῆς σταφυλῆς χολὴν
καὶ
τῆς πικρίας τὸν βότρυν προσήγαγον αὐτῷ πότον, καίτοι διψῶντι αὐτῷ
τὴν
αὐτῶν σωτηρίαν. οἴνου γὰρ παράβασις τὸ ὄξος.
Πλὴν εἰ καὶ μὴ εὑρεθῇ ἐν τοῖς προδόταις Ἰουδαίοις συλλυπούμενος καὶ
866
παρακαλῶν, ἀλλ' ἐν τῇ κλήσει τῶν ἐθνῶν εὑρίσκεται. φασὶ γοῦν οἱ οὕτω

γνώμην ἔχοντες Εἰ συναπεθάνομεν, καὶ συζήσομεν,
Δίδυμος Καίκος. De trinitate (li2.8-27) [Sp.] Vol. 39, p.608, l. 16
Πρόσεχε δὲ μᾶλλον, ὅτι ἐν τοῖς προκειμένοις, πρὸ

τοῦ Θεοῦ Πατρὸς καὶ τοῦ Υἱοῦ, τὸ ἅγιον Πνεῦμα πρῶ-
τον θεοπρεπῶς ἐμνημονεύθη· καὶ λογίζου ἐκ τούτου,
ὅτι διαφορὰν ἡ ἐν μονάδι σεπτὴ Τριὰς οὐκ ἔχει, καὶ
ὅτι ἀῤῥήτως συνεργεῖ ἑαυτῇ. Εἶτα σὺ σκόπησον, ὅτι
ἑκάστῳ διὰ τοῦ ἁγίου Πνεύματος καὶ παρὰ τοῦ ἁγίου
Πνεύματος δίδοται τὰ μνημονευθέντα θεϊκὰ χαρίσμα-
τα ὧν οὐδεμία ἔξωθεν ὑπολείπεται δόσις θεϊκῆς δω-
ρεᾶς ἰδία, καὶ ὧν ὁ μὴ τυγχάνων, ὡς παρὰ τοῦ Θεοῦ
διδομένων, ἀθλίων ἐστὶν ἀθλιώτερος· καὶ ὁ μὴ οὕτω
γράφων τε καὶ λέγων, ἀνίατος μένει, μήτ' αὐτὸς
ὠφελούμενος, μήτ' ἄλλους ὠφελῶν, ἀλλὰ καὶ
βλάπτων· καὶ ὅτι ταῦτα πάντα ἐνεργεῖ τὸ ἓν καὶ τὸ
αὐτὸ Πνεῦμα, τοῦτ' ἔστιν ποιεῖ τε καὶ παρέχει· ὁ δὲ
εἰς ταῦτα ἐνεργῶν, καὶ εἰς πάντα ἐνεργήσει, καὶ
ἀνενδεής ἐστιν· ὁ δὲ ἀνενδεὴς, ἀπαθής· ὁ δὲ ἀπαθὴς,
Θεός. Ἦ ἆρα ἐὰν λέγηται περὶ τοῦ Θεοῦ Πατρός·
»Κύριος δυνατὸς ἐν πολέμῳ·» καὶ, «Γνωστὸς ἐν τῇ
Ἰουδαίᾳ ὁ Θεὸς,» καὶ ὅσα τοιαῦτα· ἐν ἄλλοις οὐ νοη-
θήσεται δυνατὸς, καὶ ἐνεργητικὸς, καὶ ἐπιφανής;
Σκέψαι δὲ ὁμοίως, ὅτι πᾶσαν μὲν ἀπαμφιέννυσιν

l. 9
βουλὴν τοῦτο εἰπόντα τυχόντα τῆς χάριτος ἀπελθεῖν,

πρότερον πείσας ἐμαυτὸν ὡς οὐκ εἴη μοι βιωτέον.
Ἀλλὰ δεῖ μὲν καὶ τὰς αἰτίας λαμπρᾷ τῇ φωνῇ
πρὸς ἅπαντας διελθεῖν, ἐγὼ δὲ καὶ τοῦτο ποιήσω.
δυστυχοῦσαν ὁρῶ τὴν πόλιν. τοῦτό με πρῶτον ἀνιᾷ.
λύπης δὲ μέγιστον ὁ θάνατος φάρμακον. ἤδη τις ἐρωμέ-
νου μὴ φέρων ὑπεροψίαν οὐκ ἔτ' ἠξίωσε ζῆν, ἤδη
τις γεωργὸς ἁφθέντος αὐτῷ τοῦ ληΐου, ἤδη τις στρα-
τηγὸς νίκης ἁμαρτὼν ὑπὸ τύχης ἀδίκου, ἄλλος παῖδας
ἀποβαλών, ἕτερος τὴν οὐσίαν. τὸν δὲ καὶ νόσος ἀνία-
τος ἐπὶ τοῦτο ἤγαγεν.
867
ἄγει τοίνυν καὶ ἐμὲ πρὸς

τὸν θάνατον ἡ τοῦ σίτου σπάνις. εἰ γὰρ καὶ κοινὸν
τοῦτο πόλεων καὶ ἄλλοτε ἄλλως ἐπιὸν καὶ οὐ τοῦτό
γε μόνον, ἀλλὰ καὶ λοιμοὶ καὶ σεισμοὶ καὶ θαλάττης
ἐπικλύσεις καὶ τούτων ἔτι πλείω προσβάλλειν ἀνθρώ-
ποις εἴωθεν, ἀλλ' ὑμᾶς γοῦν ἐβουλόμην ἴσα θεοῖς
εὐτυχεῖν. ὑμεῖς γὰρ ἐμοὶ πάντα, παῖδες, περιουσία,
ψυχή.
Acta Xanthippae Et Polyxenae, Acta Xanthippae et Polyxenae (sub

auctore Onesimo) Sec. 3, l. 22
ουσιν, ὁ κἀμοὶ τῇ ἀναξίᾳ καὶ ταπεινῇ δείξας τὸν σπορὸν τὸν

ἀεὶ ζῶντα καὶ μένοντα (λαβεῖν δέ με αὐτὸν ἡ ἀγνωσία οὐ παρα-
χωρεῖ), τάχυνον καὶ τὰ περὶ ἐμὲ, δέσποτα, ὅτι σῷ θελήματι
ἀκουστόν μοι σεαυτὸν ἐποίησας, καὶ τῇ σῇ εὐσπλαγχνίᾳ δεῖξόν
μοι ἐμφανισμὸν τοῦ κήρυκός σου, πρὸς τὸ μαθεῖν με παρ' αὐτοῦ
τά σοι ἀρεστά· ναὶ, δέομαί σου, ἔπιδε ἐπὶ τὴν ἄγνοιάν μου, ὁ
θεὸς, καὶ φώτισόν με τῷ φωτὶ τοῦ προσώπου σου, ὁ μηδέποτέ
τινα παρορῶν τῶν ἐν ἀληθείᾳ ἐπικαλουμένων σε. λέγει πρὸς
αὐτὴν Πρόβος ὁ ἀνὴρ αὐτῆς· Τί σκύλλεις σεαυτὴν, κυρία, ἐπὶ
τοσοῦτον, καὶ οὐδ' ὅλως γίνῃ πρὸς τὸ ἀναπαυθῆναι; ἔφη ἡ
Ξανθίππη· Οὐ δύναμαι ἀναπαυθῆναι, ὅτι πόνος ἀνίατος τυγχάνει
ἐν ἐμοί. ὁ δὲ Πρόβος εἶπεν πρὸς αὐτήν· Καὶ τίς σου ἐστὶν
ὁ πόνος ἢ ἡ λύπη, ὦ κυρία, ὅτι οὐκ αὐταρκῶ ἐγὼ εἰς παρα-
μυθίαν σου; πάντα γὰρ ὅσαπερ ἠβούλου μέχρι τῆς σήμερον
ὑπούργησά σοι· καὶ νῦν τί ἐστιν ὃ ἔχεις καὶ οὐκ ἀγγέλλεις μοι;
λέγει αὐτῷ ἡ Ξανθίππη· Τοῦτό σε μόνον παρακαλῶ, κύριέ μου,
ἄνες μοι μικρὸν καὶ τὸ σήμερον μόνον καταμόνας σε καθευδῆσαι.
καὶ ὁ Πρόβος πρὸς αὐτὴν εἶπεν· Ἔστω σοι, κυρία, ὡς βούλει·
μόνον ἄνες τὸν στεναγμόν σου.
Orion Gramm., Etymologicum alpha, p.18, l. 6
ρύνουνται· πόῤῥω, κάτω, ἔξω.

Ἀστεροπή, ὄπτω, ὀπτή, ἀστεροπτή· κατ' ἀποβολὴν
τοῦ τ ἀστεροπή. οὕτως Ἡρωδιανὸς ἐν τῷ περὶ Παθῶν.
Ἄορες, αἱ γυναῖκες, κατὰ ὑπέρθεσιν, παρὰ τὸ ἀορί-
ζειν· ἔνθεν καὶ τὸ ὁ ἄρων.
868
Αἶρα, ἡ σφύρα· Καλλίμαχος, αἰράων ἔργα διδα-

σκόμενος· παρὰ τὸ ῥαίω τὸ φθείρω· κατὰ Δωριέας
φθερῶ φθάρα, κατὰ ἀποβολὴν τοῦ φθ.
Ἀλλότριος, πλεονασμῷ τοῦ τ. ἀλλοόριος γὰρ ἐστὶν ὁ ἄλ-
λων ὁρίων ὑπάρχων.
Ἀνία, ἀνίατος τὶς οὖσα, ἢ δυσίατος· τὸ γὰρ αν οὐ μόνον
στέρησιν δηλοῖ, ἀλλὰ καὶ τὸ δυς.
Ἀκριβής, τινὲς παρὰ τὸ ἄχρι καὶ βαιόν.
Ἀμφιτρίτη, παρὰ τὸ τρεῖν, ὃ ἐστὶ φοβεῖσθαι· ἡ φοβε-
ρὰ τοῖς πλέουσιν.
Ἀμείνων, παρὰ τὸ μεῖον· ὁ μὴ ἐλάσσων τινός. ἐστὶ δὲ
πλεονασμῷ τοῦ ν, οἷον ἀμείων τις ὤν.
Ἀρειή· ἡ ἀπειλή, Ἄρεως γενικῆ· ἁρμόττει δὲ πο-
λεμικῷ προσώπῳ τὸ ἀπειλεῖν.
Ἀτειρής, παρὰ τὸ τέρεν τὸ ἁπαλὸν, τὸ εὐχερῶς τειρόμενον.
Orion Gramm., Etymologicum (excerpta e cod. Darmstadino 2773)

alpha, p.612, l. 10
τουτέστι φωνήν· γραφομένη καὶ νοουμένη. ἀνὴρ, παρὰ

τὸ ἀνῶ ὅ ἐστιν ἀνύσω· ἀγασάμενοι, παρὰ τὸ ἀγάζω τὸ
θαυμάζω· ἁλκυὼν παρὰ τὸ ἐν ἁλὶ κύειν· ἄγχειν παρὰ
τὸ ἄγω· πλεονασμῶ τοῦ χ· τί γάρ ἐστι τὸ ἄγχειν, ἢ τὸ
ἄγειν καὶ συνάγειν τὸν λάρυγγα. ἀρτηρία. ἤγουν ἀερο-
τηρία τὶς οὖσα παρὰ τὸ ἔχειν τὸ πνεῦμα καὶ τηρεῖν.
ἀντίχειρ ἤτοι ἀντίκειται τῆ ὅλη χειρί· ἀργοὶ γὰρ εἰσὶν
οἱ ἄλλοι, χωρὶς αὐτοῦ· ἀλλότριος, πλεονασμῶ τοῦ τ·
ἀλλοόριος· οἷον ἄλλων ὁρίων ὤν· αἰσχρὸς παρὰ τὸ αἶ-
σχος· αἰσχηρός· καὶ ἐν συνκοπῇ (cod. συγκοπὴ) αἰσχρός·
ἀνία ἡ λύπη, ἀνίατος τὶς οὖσα, ἡ δυσχέρως ἰωμένη·
ἀκριβὴς παρὰ τὸ κρύβω ἀκρυβής· καὶ τροπῆ τοῦ υ εἰς ι
ἀκριβής· ἄπειρος, εἴτε ὁ μέγας εἴτε ὁ ἀμαθής· καὶ τὸ
μὶν, παρὰ τὸ πέρας, μὴ ἔχειν· τὸ δὲ, παρὰ τὴν πείραν·
ὁ μὴ ἔχων πείραν λόγων καὶ μαθημάτων. ἀλάστωρ ὁ
ἀσεβής· ὁ Ζεὺς ὁ ἐποπτεύων τοὺς τὰ ἄλλαστα καὶ
χαλεπὰ ἐμποιοῦντας· ἀστὴρ ὁ μὴ στάσιν ἔχων· κυρίως
ἐπὶ τῶν πλανήτων· καταχρηστικῶς ἐπὶ τῶν ἀπλανῶν.
αἰθὴρ παρὰ τὸ αἴθεσθαι· πυρώδης γὰρ ὁ τόπος. ἀμβρο-
σία, ἡ τῶν θεῶν τροφή· ἧς βροτὸς οὐ μετέχει. ἀγγεῖον
869
Προκόπιος Commentarii in Isaiam

P.2081, l. 12
τὴν αὐτοῦ βασιλείαν. Εἶεν δ' ἂν οἱ πρέσβεις, οἱ τὸν

θάνατον ἐνεργήσαντες αὐτοῦ, νομίσαντες διὰ τοῦ
σταυροῦ διακόπτειν αὐτοῦ τὴν βασιλείαν, λέγοντες
τῷ Πιλάτῳ· «Μὴ γράφε ὅτι βασιλεὺς τῶν Ἰουδαίων,
ἀλλ' ὅτι ἐκεῖνος εἶπε, βασιλεύς εἰμι·» οἳ κατακρι-
θέντες ἐκ τῆς ἑαυτῶν πονηρίας ἐμποδὼν οὐ γεγό-
νασι τῇ οἰκονομίᾳ. Οὐδεὶς δὲ θέλει φαῦλα πράττων,
ὑπὸ Χριστοῦ βασιλεύεσθαι. Περὶ ὧν, ὅτι ταραχθή-
σονται, φησὶν ὁ προφήτης, ὅταν ἴδωσι τὸν Κύριον
μετὰ δόξης ἐρχόμενον. Ἰδοὺ γὰρ ἡμέρα Κυρίου
ἔρχεται ἀνίατος. Ταύτην ἄλλην εἶναί φασι παρὰ
τὴν προτέραν, περὶ ἦς εἶπεν· Ἐγγὺς ἡ ἡμέρα Κυ-
ρίου. Ἐκείνη γὰρ, περὶ τῆς ἰδίας ἑκάστου συντε-
λείας, ἥτις ἐγγὺς πάρεστιν· ἡ δὲ νῦν, περὶ τῆς
καθολικῆς, ἥπερ δὴ καὶ κυρίως ἐστὶν ἡμέρα. Νυκτὶ
γὰρ οὐ διακόπτεται. Διὸ καὶ ἐν αὐτῇ φανεροῦται τὰ
κρυπτὰ τοῦ σκότους. Ὁ δὲ παρὼν βίος, νύξ· ἐν ᾧ
ταῦτα συγκέκρυπται. Ἐκείνην οὖν ἀνίατον ἔφησεν.
Οὐκ ἔστι γὰρ ἐξετάσασθαι τοὺς προσαγομένους ἐν
αὐτῇ πόνους. Οἰκονομικὸν δὲ τοῦτο, φασὶ, φόβον
ἐμποιοῦν πρὸς τὸ ἐργάζεσθαι, ἕως ἡμέρα ἐστίν·
ἔθνη διὰ πολιτείας ποιοῦντι καρπούς. Αὐτὴ λόγος

ἀληθείας ἡ ἄμπελος· ἡ δὲ τῶν Αἰγυπτίων τοῦ ψεύ-
δους πρὸς γεωργίαν αὐτοῖς παρὰ τοῦ κοσμοκράτορος
δοθεῖσα τοῦ σκότους τούτου· ἡ δὲ Σοδόμων ἀκαθάρ-
του βίου καὶ πράξεων, ἂς δὴ γεωργεῖν ὁ πονηρὸς
αὐτοὺς ἐμισθώσατο. Ἐξ ὧν λαβόντες Γραμματεῖς
καὶ Φαρισαῖοι τὰ σπέρματα, τοῦ λέγοντος ἐξετμήθη-
σαν, Ἐγώ εἰμι ἡ ἄμπελος ἡ ἀληθινὴ, Γομόῤῥας
ἔχοντες κληματίδα. Διὸ καὶ γεωργοῦσι σταφυλὴν
χολῆς καὶ βότρυν πικρίας. Ὁ δὲ οἶνος αὐτῶν θυμὸς
δρακόντων καὶ ἀσπίδων ἀνίατος. Ἡ σεβαμὰ δὲ
ἄμπελος (ἐπιστροφὴ δὲ ἑρμηνεύεται) λόγον ἐσχη-
ματισμένον δηλοῖ πρὸς εὐλάβειαν. Σχηματίζονται
γὰρ βίον ὀρθὸν, ὑπαγόμενοι πολλοὺς εἰς τὴν οἰκείαν
διαστροφὴν, χρηστὰ πράττειν δοκοῦντες καὶ παρ-
870
αινεῖν. Ὧν τὰ δόγματα καὶ βίος ἄμπελος σεβαμὰ

γνήσιον ἔχοντα μηδὲ ἐν ὑπὸ Μωαβιτῶν γεωργου-
μένη, ἡ τὰ ἴδια πολλὰ ποιοῦσα γεννήματα κατα-
πίνειν τὰ ἔθνη λέγεται διαλεκτικῇ δυνάμει τοὺς
ἀγυμνάστους, δι' ὧν νικᾷ καταπίνουσα.
τοῦ Θεοῦ.» Καὶ πάλιν φησί· «Δεῖ γὰρ τὸ φθαρτὸν τοῦτο

ἐνδύσασθαι ἀφθαρσίαν, καὶ τὸ θνητὸν τοῦτο ἐνδύσα-
σθαι ἀθανασίαν.» Καὶ πάλιν· «Παράγει γὰρ τὸ σχῆμα
τοῦ κόσμου τούτου.» Καὶ ὁ Σωτὴρ δέ φησιν· «Ὁ οὐρα-
νὸς καὶ ἡ γῆ παρελεύσεται.» Διδάσκει τοίνυν οἷα τοὺς
ἀγαθοὺς καὶ δυσσεβεῖς διαδέξεται, ἀπὸ τῶν σκυθρω-
πῶν ἀρξάμενος, ὡς ἂν καταντήσῃ πρὸς τὰ χρηστότερα.
Τῇ δὲ τῆς οἰκουμένης ἐρημώσει τε καὶ φθορᾷ σύμ-
φωνον τὸ ῥηθὲν ἐν ὁράσει τῇ περὶ Βαβυλῶνος,
ἥξειν ὁπλομάχους καταφθεῖραι πᾶσαν τὴν οἰκουμέ-
νην. Καὶ τό· «Ἡμέρα Κυρίου ἔρχεται ἀνίατος, θυ-
μοῦ καὶ ὀργῆς, θεῖναι τὴν οἰκουμένην ἔρημον, καὶ
τοὺς ἁμαρτωλοὺς ἀπολέσαι ἐξ αὐτῆς.» Ἀνθρώποις
γὰρ διαλεγόμενος, περὶ ἀνθρώπων μόνον ἔφη, περὶ
τῶν λοιπῶν λογικῶν οὐδὲν μεμνημένος. Κρινομένων
δὲ τῶν ἐπὶ γῆς, καὶ μετατιθεμένων εἰς ἕτερα τῆς
οἰκουμένης χωρία, ἐρημοῦσθαι τὸ τῆς γῆς ἀκόλουθον
ἧν οἰκητήριον, τῶν ἐνοικούντων ἄλλων ἄλλοσε δια-
σπαρέντων εἰς ἕτερα τοῦ κόσμου χωρία, κατὰ λόγον
τῶν ἑκάστου πράξεων. Πολλαὶ γὰρ μοναὶ παρὰ τῷ
Πατρὶ, πρός τε τὴν ἁπάντων ὑποδοχὴν, καὶ τῶν
Προκόπιος Commentarii in Isaiam

P.2200, l. 28
θήσει ὁ οἶνος, Ἀκύλας ἐξέδωκεν, ἐπένθησεν ὁ

παρωρισμός· σημαίνων διὰ τοῦ παραδείγματος τῆς
ὀπώρας, τὸ πρόσκαιρον τοῦ τῶν σωμάτων ὡραϊσμοῦ,
καὶ τῆς ἀνθρώπων τρυφῆς τῶν ἑαυτοὺς ἀσωτίαις
καὶ μέθαις ἐκδεδωκότων, αἰσχυνομένων ἑπὶ τοῖς
τούτων ἐλέγχοις, κατὰ τό· «Πολλοῖς τῶν ἐκ γῆς
χώματι ἀναστήσονται· οἱ μὲν εἰς ζωὴν αἰώνιον,
οἱ δὲ εἰς ὀνειδισμὸν καὶ αἰσχύνην αἰώνιον.»
871
Νόει δὲ καὶ οἶνον τὸν ἐξ ἀμπέλου Σοδόμων, καὶ

σταφυλὴν χολῆς περὶ οὗ φησι· «Θυμὸς δρακόντων
ὁ οἶνος αὐτῶν, καὶ θυμὸς ἀσπίδων ἀνίατος,» ὃς
καιροῖ ψυχὴν, καὶ παρατρέπει διάνοιαν. Οὖ τῆς
μέθης ἀνανήψαντες, τότε πενθήσουσιν. Τότε δὲ
καὶ πᾶσα πόλις κλείσει οἰκίαν τοῦ μὴ εἰσελθεῖν.
Οὐκέτι γὰρ ἔσονται πολιτεῖαι ὁποῖαι νῦν, ἐν αἷς οἱ
ἀσεβεῖς τὰ καταθύμια πράττουσιν. Διό φησιν ὁ Σω-
τήρ· «Οὐαὶ ὑμῖν τοῖς πλουσίοις, ὅτι ἀπέχετε τὴν
παράκλησιν ὑμῶν. Οὐαὶ ὑμῖν οἱ ἐμπεπλησμένοι νῦν,
ὅτι πεινάσετε. Οὐαὶ οἱ γελῶντες νῦν, ὅτι πενθήσετε
καὶ κλαύσετε.» Ταῦτα δηλοῖ καὶ ἡ παραβολὴ τοῦ
ἐφόβησας, ἀλλὰ προετρέψω πρὸς τὴν ἐγχείρησιν·

Ἑταῖρε, ἐφ' ᾧ πάρει; Ἔχου τοῦ ἔργου, μὴ ἀνα-
βαλοῦ τὴν τόλμαν· κύρωσον τῇ πράξει τὴν πρᾶσιν.
Καὶ πρὸς μὲν Ἰούδαν τοιοῦτος. Πέτρος δὲ φιλῶν καθ-
υβρίζεται; καὶ φειδόμενος πλήττεται; καὶ ἄγνοιαν
πταίσας, τοῖς λόγοις μαστίζεται; Ναὶ, φησὶν
ὁ Σωτὴρ ὁ φιλάνθρωπος. Ὅπου γὰρ τὸ ἕλκος ἀνία-
τον, ἐκεῖ τὸ φάρμακον ἄχρηστον· ὅπου δὲ θεραπείας
ἐλπὶς, ἐπάγω τὴν τομὴν, ἴασιν. Ὅπου γνωρίζω μα-
θητὴν, κἂν ὑβρίζω, παιδεύω· ὅπου δὲ ὁ τρόπος
ἀλλότριος, ἡ νόσος ἀνίατος. Καὶ τοῦ μὲν θεραπεύω
τὴν ἄγνοιαν, τοῦ δὲ βιάζομαι τὴν ἀπόνοιαν. Ἀλλὰ σὺ
μὲν, ὦ Πέτρε, παραιτεῖσθαί με συμβουλεύεις τὸ
πάθος· ἐγὼ δέ σοι παραινῶ τὸν ἐμὸν μιμήσασθαι
θάνατον, ὑπελθεῖν τὸν σταυρὸν, ὑπομεῖναι τὸ
πάθος, ζηλῶσαι τὸν κίνδυνον. Εἴ τις γὰρ θέλει
ὀπίσω μου ἐλθεῖν, ἀπαρνησάσθω ἑαυτὸν, καὶ
ἀράτω τὸν σταυρὸν αὑτοῦ, καὶ ἀκολουθήτω
μοι. Πάθος σωτηρίας ὁδός· καὶ σταυρὸς, βασιλείας
πρόξενος. Δείξατε τὴν μαθητίαν, τῶν παθῶν κοινωνίαν.
Οὕτω γὰρ δι' ἐμὲ παθόντες, σὺν ἐμοὶ βασιλεύσετε. Αὐτῷ ἡ δόξα καὶ τὸ
κράτος εἰς τοὺς αἰῶνας.
872
Oecumenius Phil., Rhet., Commentarius in Apocalypsin

P.162, l. 19
Βαβυλὼν ἑρμηνεύεται καὶ τὴν τῶν εἰδωλομανούντων ἐμπλη-

ξίαν. καὶ σεμνοποιεῖται τοῖς ὀνόμασιν, ἐνθουσιασμὸς παρ'
αὐτοῖς ὀνομαζομένη. εἰ δὲ καὶ αὐτὴν νοήσεις τὴν αἰσθη-
τὴν Βαβυλῶνα, οὐκ ἂν ἔξω πέσοις τοῦ προκειμένου σκοποῦ.
οἶνον δὲ θυμοῦ πορνείας τὴν ἐκ Θεοῦ φησιν ἀποστασίαν
κατὰ τὸ γεγραμμένον· ἐξωλόθρευσας πάντα τὸν πορνεύοντα
ἀπὸ σοῦ, ἥτις πορνεία σκότωσιν παρέχει τοῦ καθεστῶ-
τος λογισμοῦ· τίς γὰρ τὸν νοῦν ὑγιαίνων ἕλοιτο ξύλοις
καὶ λίθοις προσκυνεῖν, καὶ τὸν θυμὸν ἐκκαλεῖσθαι τοῦ Θεοῦ;
περὶ τούτου ἆρα εἴρητο τοῦ οἴνου, θυμὸς δρακόντων ὁ οἶνος
αὐτῶν, καὶ θυμὸς ἀσπίδων ἀνίατος αὕτη δὲ ἡ Βαβυλὼν πρῶ-
τον μὲν πεπότικεν αὐτὴ τοῦ ὀλεθρίου οἴνου, ἔπειτα πάντα
τὰ ἔθνη, ὧν ἦρχε πιεῖν ἠνάγκασε.
καὶ ἄλλος ἄγγελος τρίτος ἠκολούθησεν αὐτοῖς λέγων ἐν με-
γάλῃ φωνῇ· εἴ τις προσκυνεῖ τὸ θηρίον καὶ τὴν εἰκόνα
αὐτοῦ, καὶ λαμβάνει χάραγμα ἐπὶ τοῦ μετώπου αὐτοῦ ἢ ἐπὶ
τὴν χεῖρα αὐτοῦ, καὶ αὐτὸς πίεται ἐκ τοῦ οἴνου τοῦ θυμοῦ
τοῦ Θεοῦ, τοῦ κεκερασμένου ἀκράτου ἐν τῷ ποτηρίῳ τῆς
ὀργῆς αὐτοῦ, καὶ βασανισθήσεται ἐν πυρὶ καὶ θείῳ ἐνώπιον
ἀγγέλων ἁγίων καὶ ἐνώπιον τοῦ ἀρνίου. καὶ ὁ καπνὸς τοῦ
βασανισμοῦ αὐτῶν εἰς αἰῶνας τῶν αἰώνων ἀναβαίνει,

Sec. 54, l. 119
δὲ τῆς ψυχῆς ὑπερασπίζων νοῦς, ἁπλῆς οὔσης κατὰ τὴν

οὐσίαν, εἶς ὑπάρχων, τῆς ἀδιαιρέτου μονάδος ἔφερεν
ἔμφασιν, ἧς καθοτιοῦν τὸ σύνολον οὐ πέφυκεν ἅπτεσθαι
θάνατος, ὅτι μήτε διαιρέσεως καθόλου τομή.
Φησὶ γὰρ ὁ εἷς, ἤγουν ὁ πρῶτος νεανίσκος, τὴν ἐμπαθῆ
τοῦ σώματος εἰσφέρων εὐζωΐαν, ὑπερισχύει ὁ οἶνος, οἶνον
καλῶν πᾶσαν ὁμοῦ κατὰ περιγραφὴν τὴν ἐν ἡδοναῖς παθῶν
παραφορὰν καὶ μέθην, ὡς ἐκστατικὴν τῆς διανοίας, καὶ τῶν
κατὰ φύσιν λογισμῶν τὴν χρῆσιν παραχαράττουσαν, Θυμὸς
γὰρ δρακόντων, φησίν, ὁ οἶνος αὐτῶν καὶ θυμὸς ἀσπίδων
ἀνίατος, τὴν ζέσιν τῶν σαρκικῶν ἡδονῶν οἶνον δρακόντων
φήσας, καὶ τῆς παρακοῆς τὴν τυραννικὴν καὶ ὑπερήφανον
873
καταφρόνησιν καλέσας οἶνον ἀσπίδων. Τοῦτο γάρ, ὥς

φασι, τὸ θηρίον παρὰ πάντα τὰ θηρία τῆς γῆς ἐμφράττει τὰ
ὦτα πρὸς ἐπᾴσματα, ἐξ ὑπερηφανίας τυραννοῦν τοὺς
ἐπᾴδοντας.
Ὁ ἕτερος ἤγουν ὁ δεύτερός φησιν ὑπερισχύει ὁ βασιλεύς,
βασιλέα καὶ οὗτος καλῶν πᾶσαν ὁμοῦ τὴν ἐν πλούτῳ καὶ
δυναστείᾳ καὶ ταῖς ἄλλαις περιφανείαις κενὴν δόξαν, τὴν
γεννητικὴν τῆς ἀγνοίας, καθ' ἣν ὁ τῆς φύσεως γίνεται
σκεδασμός, πάντων ἀγνοούντων ἀλλήλους καὶ πᾶσι πάντων
Ιωάννης Δαμασκηνός. Expositio fidei Sec. 43, l. 58
Χρὴ δὲ γινώσκειν, ὅτι ἡ μὲν αἵρεσις τῶν πρακτῶν ἐφ' ἡμῖν ἐστι, τὸ δὲ
τέλος τῶν μὲν ἀγαθῶν τῆς τοῦ θεοῦ συνεργίας δικαίως συνεργοῦντος τοῖς
προαιρουμένοις τὸ ἀγαθὸν ὀρθῷ τῷ συνειδότι κατὰ τὴν πρόγνωσιν αὐ-

τοῦ, τῶν δὲ πονηρῶν τῆς ἐγκαταλείψεως τοῦ θεοῦ πάλιν κατὰ τὴν πρό-
γνωσιν αὐτοῦ δικαίως ἐγκαταλιμπάνοντος.
Τῆς δὲ ἐγκαταλείψεώς εἰσιν εἴδη δύο· ἔστι γὰρ ἐγκατάλειψις οἰκονο-
μικὴ καὶ παιδευτικὴ καὶ ἔστιν ἐγκατάλειψις τελεία ἀπογνωστική. Οἰκο-
νομικὴ μὲν καὶ παιδευτικὴ ἡ πρὸς διόρθωσιν καὶ σωτηρίαν καὶ δόξαν τοῦ
πάσχοντος γινομένη ἢ καὶ πρὸς ἄλλων ζῆλον καὶ μίμησιν ἢ καὶ πρὸς
δόξαν
θεοῦ· ἡ δὲ τελεία ἐγκατάλειψις, ὅτε τοῦ θεοῦ πάντα πρὸς σωτηρίαν πε-
ποιηκότος ἀνεπαίσθητος καὶ ἀνιάτρευτος, μᾶλλον δὲ ἀνίατος ἐξ οἰκείας
προθέσεως διαμείνῃ ὁ ἄνθρωπος· τότε παραδίδοται εἰς τελείαν ἀπώλειαν
ὡς ὁ Ἰούδας. Φείσεται ἡμῶν ὁ θεὸς καὶ ἐξελεῖται τῆς τοιαύτης ἐγκατα-
λείψεως.
Χρὴ δὲ εἰδέναι, ὡς πολλοί εἰσιν οἱ τρόποι τῆς τοῦ θεοῦ προνοίας καὶ
μήτε λόγῳ ἑρμηνευθῆναι μήτε νῷ περιληφθῆναι δυνάμενοι.
Δεῖ γινώσκειν, ὡς πᾶσαι αἱ σκυθρωπαὶ ἐπιφοραὶ τοῖς μετ' εὐχαριστίας
δεχομένοις πρὸς σωτηρίαν ἐπάγονται καὶ πάντως ὠφελείας γίνονται
πρόξενοι.

3
τὸς εἰσπορεύεται ὡς πῦρ ἐν χωνευτηρίῳ, καὶ ὡς

πόα πλυνόντων· καὶ καθιεῖται χωνεύων καὶ καθα-
874
ρίζων ὡς τὸ ἀργύριον.»
»Ἰδοὺ ἐγὼ ἀποστέλλω Ἠλίαν τὸν Θεσβίτην,
πρὶν ἐλθεῖν τὴν ἡμέραν Κυρίου τὴν μεγάλην καὶ
ἐπιφανῆ.»
»Νῦν εἰσέλθετε εἰς τὰς πέτρας, καὶ κρύπτεσθε
εἰς τὴν γῆν ἀπὸ προσώπου τοῦ φόβου Κυρίου, καὶ
ἀπὸ τῆς δόξης τῆς ἰσχύος αὐτοῦ, ὅταν ἀναστῇ θραῦ-
σαι τὴν γῆν.»
»Ἰδοὺ ἡμέρα Κυρίου ἀνίατος ἔρχεται μετὰ θυ-
μοῦ καὶ ὀργῆς, θῆναι τὴν οἰκουμένην ὅλην ἔρημον
καὶ τοὺς ἁμαρτωλοὺς ἀπολέσει ἐξ αὐτῆς. Οἱ γὰρ
ἀστέρες τοῦ οὐρανοῦ, καὶ ὁ Ὠρίων, καὶ ὁ κόσμος
πᾶς τοῦ οὐρανοῦ, τὸ φῶς αὐτῶν οὐ δώσουσι, καὶ
σκοτασθήσονται τοῦ ἡλίου ἀνατέλλοντος, καὶ ἡ σελή-
νη οὐ δώσει τὸ φῶς. Καὶ ἐντελοῦμαι τῇ οἰκουμένῃ
ὅλῃ κακὰ, καὶ τοῖς ἀσεβέσι τὰς ἁμαρτίας αὐτῶν·
καὶ ἀπολέσω ὕβριν ἀνόμων, καὶ ὕβριν ὑπερηφάνων
ταπεινώσω.»

litteras dispositae, quae tres libros conflant) (Fra.cod.
Vol. 96, p.332, l. 46
Πολλοὶ ἀρχαίῳ ἔθει κεκρατημένοι, τὸ μυσαρὸν τῶν

γινομένων οὐ διακρίνουσιν.
Ἔθους χωρισμὸς καὶ τοῖς ἀλόγοις ἐστὶ δυσφορώ-
τατος. Καί ποτε εἶδον ἐγὼ βοῦν ἐπὶ φάτνης δακρύον-
τα τοῦ συννόμου αὐτοῦ καὶ ὁμοζύγου τελευτήσαν-
τος. Καὶ τὰ λοιπὰ τῶν ἀλόγων σφοδρῶς τῆς συν-
ηθείας ἐστὶν ἀντεχόμενα.
Τὸ φιλοπόνως προσδιατρίβειν ταῖς ἁμαρτίαις, ἕξιν
τινὰ δυσκίνητον ταῖς ψυχαῖς ἐμποιεῖ. Παλαιωθὲν γὰρ
ἔθος ψυχῆς, καὶ κακοῦ μελέτη χρόνῳ βεβαιωθεῖσα,
δυσίατός ἐστιν, ἢ καὶ παντελῶς ἀνίατος, εἰς φύσιν
ὡς τὰ πολλὰ τοῦ ἔθους μεθισταμένου.
Ἡ πρὸς τοὺς φαύλους τῶν λόγων συνήθεια ὁδός
ἐστιν ἐπὶ τὰ πράγματα.
Ἔθος διὰ μακροῦ χρόνου βεβαιωθὲν, φύσεως ἀρχὴν
λαμβάνει.
Τὰ χρόνῳ κρατυνθέντα πάθη χρόνῳ δεῖται πρὸς
875
Ιωάννης Δαμασκηνός. Fra.in Matthaeum (e catena Nicetae) [Dub.]

Vol. 96, p.1412, l. 18
τας, συστελλόμεθα. Ἡ δὲ εἰς ἄλλου δόξαν, ὡς ὁ ἐκ

γενετῆς τυφλὸς, εἰς δόξαν Χριστοῦ. Ἡ δὲ εἰς ἄλλου
ζῆλον, ὡς ἐπὶ τὴν μαρτυρίαν. Καὶ ἁπλῶς τῆς ἐγκα-
ταλείψεως εἰσὶν εἴδη δύο· ἔστι γὰρ ἐγκατάλειψις οἰ-
κονομικὴ καὶ παιδευτικὴ, καὶ ἔστιν ἐγκατάλειψις τε-
λεία ἀπογνωστική. Οἰκονομικὴ μὲν καὶ παιδευτικὴ,
ἢ πρὸς διόρθωσιν καὶ σωτηρίαν, καὶ δόξαν τοῦ πάσχον-
τος γινομένη, ἢ καὶ πρὸς ἄλλων ζῆλον καὶ μίμησιν,
ἢ καὶ πρὸς δόξαν Θεοῦ. Ἡ δὲ τελεία κατάλειψις, ὅτε
τοῦ Θεοῦ πάντα πρὸς σωτηρίαν πεποιηκότος, ἀνία-
τος ἐξ οἰκείας προθέσεως διαμένῃ ὁ ἄνθρωπος. Τότε
γὰρ εἰς ἀπώλειαν παραδίδοται ὡς ὁ Ἰούδας.
»Καὶ ἐπέθηκαν ἐπάνω τῆς κεφαλῆς αὐτοῦ τὴν αἰ-
τίαν αὐτοῦ γεγραμμένην· Οὗτός ἐστιν Ἰησοῦς ὁ βα-
σιλεὺς τῶν Ἰουδαίων.»
Ἡ τοῦ λευκώματος γραφὴ ἣν Πιλάτος πρὸ τῆς
Κυριακῆς ἔπηξε κεφαλῆς, τὴν τοῦ Κυρίου ἐπλήρου
φωνὴν, Ἐπειδὰν ὑψωθῶ, λέγοντος, πάντας ἑλκύσω
πρὸς ἐμαυτόν. Ἐδήλου τοίνυν ἡ ἐκεῖθεν ἀνάγνωσις οὐχ
ὑπὲρ Ἰουδαίας μόνης, ἀλλὰ καὶ πάσης Ἑλλην[ικ]ῆς
καὶ βαρβάρου γεγενῆσθαι τὸ σωτήριον πάθος.
Ιωάννης Δαμασκηνός. Vita Barlaam et Joasaph [Sp.] P.128, l. 20
καινὸς καὶ ἡ γῆ καινή, ἃ ἐγὼ ποιῶ μὲν ἐνώπιόν

μου· καὶ ἥξει πᾶσα σὰρξ τοῦ προσκυνῆσαι
ἐνώπιόν μου, λέγει Κύριος, καὶ ἐξελεύσονται, καὶ
ὄψονται τὰ κῶλα τῶν ἀνθρώπων, τῶν παρα-
βεβηκότων ἐν ἐμοί· ὁ γὰρ σκώληξ αὐτῶν οὐ
τελευτήσει, καὶ τὸ πῦρ αὐτῶν οὐ σβεσθήσεται,
καὶ ἔσονται εἰς ὅρασιν πάσῃ σαρκί. καὶ αὖθις
περὶ τῆς ἡμέρας ἐκείνης λέγει· Καὶ εἰληθήσεται ὁ
οὐρανὸς ὡς βιβλίον, καὶ πάντα τὰ ἄστρα πεσοῦν-
ται ὡς φύλλα ἐξ ἀμπέλου· ἰδοὺ γὰρ ἡμέρα Κυρίου
ἔρχεται, ἀνίατος θυμοῦ καὶ ὀργῆς, θεῖναι τὴν
οἰκουμένην ὅλην ἔρημον καὶ τοὺς ἁμαρτωλοὺς
ἀπολέσαι ἐξ αὐτῆς· οἱ γὰρ ἀστέρες τοῦ οὐρανοῦ
καὶ ὁ Ὠρίων καὶ πᾶς ὁ κόσμος τοῦ οὐρανοῦ τὸ
φῶς αὐτῶν οὐ δώσουσι, καὶ σκοτισθήσεται τοῦ
876
ἡλίου ἀνατέλλοντος, καὶ ἡ σελήνη οὐ δώσει τὸ

φῶς αὐτῆς· καὶ ἀπολῶ ὕβριν ἀνόμων καὶ ὕβριν
ὑπερηφάνων ταπεινώσω. καὶ πάλιν λέγει· Οὐαὶ
οἱ ἐπισπώμενοι τὰς ἁμαρτίας αὐτῶν ὡς σχοινίῳ
μακρῷ καὶ ὡς ζυγοῦ ἱμάντι δαμάλεως τὰς ἀνομίας·
οὐαὶ οἱ λέγοντες τὸ πονηρὸν καλὸν καὶ τὸ καλὸν
Josephus Genesius Hist., Βασιλεῖαι Book 1, sec. 17, l. 24
νῶν πάντως ἢ ἐμβριμώμενος· εἴχετο γὰρ ὡσαύτως ὁ Μιχαὴλ τῆς τοιαύτης
αἰσχροτολμίας. καθίστησι τοίνυν ὁ βασιλεὺς ἀκροατὰς τῶν αὐτοῦ τολ-

μημάτων, τὸ μὲν δῆθεν καταπιέζων αὐτοῦ τὸ θράσος καὶ γλωσσαλγίαν,
τὸ δὲ καὶ ὠτακουστεῖν τὰ περὶ τοῦτον αἱρούμενος. ἦν γὰρ καὶ τῷ
Ἐξαβουλίῳ περιεσκεμμένως εἰσηγησάμενος, ἅτε νουνεχεῖ ὄντι καὶ πολυ-
πείρῳ ἀνδρί, πρὸς δὲ καὶ γνωστῷ αὐτοῦ τῶν οἰκείων, μὴ παραχωρεῖν
αὐτῷ ἀθυροστομεῖν σπεύδοντι, ἀλλὰ σιωπὴν ἄγειν, ἐξ ἀναγκαίου
τῶν κατὰ βασιλέως ἄγαν εὐλαβουμένῳ. ἀλλὰ ταῦτα μὲν οὐδὲν αὐτῷ
πρὸς καταρτισμὸν διενήργητο, ἐξ ἀπαιδευσίας ἀκρατῶς φερομένῳ·
ἐπεὶ δὲ ἅπαξ καὶ δὶς καὶ πολλάκις περὶ αὐτῶν ἐδηλοῦτο τῷ βασιλεῖ,
αὐτὸς δὲ δυσίατος ἢ ἀνίατος εὕρητο, διὰ χειρογράφου κατεγγυᾶται τὸν
Ἐξαβούλιον ὡς μηδὲν αὐτοῦ τὸ παράπαν τοῦ λοιποῦ διαπαρασιωπῆσαι
τῶν ληρημάτων, ἀλλὰ πάντα προὖπτα θέσθαι ἑαυτῷ. ὡς δ' οὐκ ἐνεδίδου
γλωσσηματίζων ὁ ἀλαζών, αὐτίκα τοῦτον κατάδηλον τίθησι βασιλεῖ
τῆς αὐτῆς ἀναιδείας μεταποιούμενον. καὶ δὴ ῥητῇ ἡμέρᾳ τῶν πρὸ τῆς
Χριστοῦ τοῦ θεοῦ ἡμῶν κατὰ σάρκα γεννήσεως, εἰς τοὐμφανὲς τῶν
κατ' αὐτοῦ κινουμένων οἱ ἔλεγχοι παρεισέθεον, περὶ τὸν τῶν
ἀσηκρητείων
χῶρον τοῦ βασιλέως τὰ ἐπὶ τούτῳ κατὰ δοκιμασίαν πολλὴν ἀνετάζον-
τος. οὐκοῦν ἐλέγχεται Μιχαὴλ τυραννίδα, κατατίθεται φανερῶς ἐναργείᾳ
τῶν κατηγόρων νυττόμενος, καί τισι τῶν ὑπασπιστῶν ὁ βασιλεὺς
ἐγκελεύεται αὐτὸν ταῖν χεροῖν λαβέσθαι καὶ ἀπαγαγεῖν εἰς τὸ τοῦ
παλατίου
Ιωάννης ΖωναράςLexicon delta, p.512, l. 19
τῶν γὰρ τεχνῶν αἱ μὲν εἰσὶ φαῦλαι, αἱ δὲ

σπουδαῖαι. τῷ δὲ ἐπιστήμης ὀνόματι Ἀριστο-
τέλης ἀντὶ τῆς τέχνης χρῆται κοινότερον. ὑπάρ-
χοι δ' ἂν καὶ τῇ διαθέσει γένος οὔσῃ τέχνης
τὸ φαῦλον καὶ σπουδαῖον. διαθέσεις λέγονται,
877
ἅ ἐστιν εὐκίνητα καὶ ταχὺ μεταβάλλονται·

οἷον θερμότης καὶ ψύξις καὶ νόσος καὶ ὑγεία.
διάκειται μὲν γάρ πως κατ' αὐτὴν ὁ ἄνθρωπος·
ταχὺ δὲ μεταβάλλει ἐκ θερμοῦ εἰς ψυχρὸν, καὶ
ἐκ τοῦ ὑγιαίνειν εἰς τὸ νοσεῖν· εἰ μή τις διὰ
χρόνου πλῆθος ἤδη πεφυσιωμένη ἀνίατός ἐστι
καὶ δυσκίνητος· ἣν ἄν τις ἴσως ἕξιν ἤδη προς-
αγορεύοι. καὶ διαφέρει ἕξις διαθέσεως· καὶ γὰρ
ἡ μὲν ἕξις δυσκίνητος, ἡ δὲ διάθεσις εὐκίνητος.
Διαδόσεις. τὰς ἐκ διαιρέσεως ἴσης ἐπιβαλλούσας
δόσεις. οὕτως Λυσίας.

Ἰουδαίοις ἔχειν ἕνα ἕκαστον γυναῖκας, συγκαταβάσεως ἕνεκεν τοῦτο

πεποίηκεν, ὥσπερ
καὶ ἐπὶ τῆς τῶν ζώων θυσίας, ἵνα τῆς μιαρᾶς ἀπαλλάξῃ αὐτοὺς τῶν
παίδων μιαφω-
νίας· ὁ δὲ Χριστὸς ἐλθών, ὥσπερ ἐκώλυσε τὴν τῶν ζώων θυσίαν, πληρῶν
τὸν τοῦ νόμου
σκοπόν, οὕτως καὶ τὴν πολυγαμίαν ἐκώλυσεν. Ὁ δὲ Μωάμεθ οὑτοσὶ ἀντὶ
σωφροσύ-
νης ἀκολασίαν νενομοθέτηκε μὴ μόνον ἐν τῷ παρόντι αἰώνῳ, ἀλλὰ καὶ ἐν
τῷ μέλλοντι
ταῦτα παρὰ θεοῦ πολλαπλασιασθῆναι διδάξας. Καί ἐστιν ἰδεῖν ἐν αὐτῷ τὸ
τοῦ Δαβὶδ
λόγιον τὸ φάσκον ὅτι ἐπαινεῖται ὁ ἁμαρτωλὸς ἐν ταῖς ἐπιθυμίαις τῆς
ψυχῆς αὑτοῦ καὶ
ὁ ἀδικῶν ἐνευλογεῖται· τουτέστιν ἐπαινεῖται καὶ ἐγκωμιάζεται παρὰ τῶν
κολακευόν-
των αὐτὸν καὶ ἐρεθιζόντων αὐτοῦ τὴν κακίαν καὶ μηδὲ αἴσθησιν τῆς
νόσου γοῦν διὰ
σιωπῆς ἐμποιῆσαι ἀνεχομένων. Διὸ καὶ ἀνίατος ὁ τοιοῦτος εὑρίσκεται·
τὸ γὰρ μηδὲ
αἴσθησιν τοῦ πάθους ἔχον θεραπείαν οὔτε ζητεῖ, οὔτε προσίεται. Καὶ
τοῦτό ἐστι
τὸ πάντων δεινότατον, ὅταν ἡ κακία ἐπαινῆται καὶ μηδὲ κακίαν εἶναι
νομίζεται· ὁ
γὰρ δηλωθεὶς Μωάμεθ τὰ πρὸς χάριν καὶ τέρψιν τῶν ἀνθρώπων
ἐσπούδασε καὶ ἐδί-
δαξεν, ἵνα διὰ τῆς ἡδονῆς ἐπισπάσηται τὸ πλῆθος τῶν ἀφρώνων.
878
12. Ἔτι περὶ τῶν ἀνδρῶν μόνον μέλει τῷ θεῷ ὡς πλασμάτων αὐτοῦ, περὶ
δὲ
τῶν γυναικῶν οὐδαμῶς, διὰ τὸ μὴ εἶναι αὐτὰς πλάσμα θεοῦ, καὶ διὰ
τοῦτο οἱ μὲν
ἄνδρες μέλλουσιν ἀπολαύειν τῶν παρὰ θεοῦ τοιούτων ἀγαθῶν, αἱ δὲ
γυναῖκες οὐδ' ὅλως;
ἢ ἐπεὶ μία φύσις ἐστὶν ἀνδρὸς καὶ γυναικὸς καὶ εἷς ἄνθρωπός ἐστι πᾶς
ἄνθρωπος,
δ' ἀντισπασθέντος κατὰ τὴν διάθεσιν δηλονότι τῶν πε-

πονθότων μυῶν, ἐπεὶ μὴ πᾶσιν ὡσαύτως ὁ στραβισμὸς
γίνεται. ὅσαι δὲ ἐκ γενετῆς στραβώσεις γίνονται, τῆς δια-
πλαττούσης ταῦτα διαμαρτία φύσεως. καὶ ὁ ἐκπιεσμὸς δέ,
πάθος ὢν τοῖς ὀφθαλμοῖς σύνηθες, δι' ἀθρόον τε καὶ
παχὺ ῥεῦμα γίνεται, καὶ ἐξίστησι τοὺς ὀφθαλμοὺς τῆς
οἰκείας ἕδρας, ὥστε τοιούτους διαμένειν ἐξελθόντας. βοη-
θητέον δὲ αὐτοῖς καθὼς ἂν ἰδίᾳ περὶ ἑκάστων παθῶν
εἴπωμεν. Περὶ δὲ μυωπίας ταῦτ' ἔνεστιν εἰπεῖν, ὡς ὁρᾷν
ἐκεῖνοι λέγονται μυωπίαι, οἷς τὰ μὲν ἐγγὺς ῥᾴδιον, τοι-
ούτοις οὖσιν ἐκ γενετῆς, τὰ πόρρω δ' οὔ. ἀνίατος δὲ ἡ
τοιαύτη διάθεσις, διὰ τὴν τοῦ πνεύματος γινομένην ἀσθέ-
νειαν. βραχὺ γὰρ ὂν καὶ ἀσθενὲς τὸ ἐπιρρέον ὧδε πνεῦμα,
οὐκ ἐξικνεῖται μέχρις ἱκανοῦ φέρεσθαι διαστήματος. ἔχεις
καὶ τὸν κατὰ τοὺς ὀφθαλμοὺς παθῶν λόγον ἐκτεθειμένον
ἱκανῶς βραχυλογεῖν ἐθέλουσι. κἄν τι καὶ λέλειπται, ἔνεστι
κἀκεῖνο ἀπὸ τῶν ἤδη ῥηθέντων συνιέναι, τῶν τε διαγνώ-
σεων καὶ τῶν κατ' αὐτοὺς παθῶν ἱκανῶς ἐκτεθειμένων.
τας δέχεσθαι τὴν παχυτάτην ὓλην. ἐκ γὰρ μελαίνης χολῆς

ζεούσης οἱ καρκίνοι πεφύκασι συνίστασθαι, καὶ εἰ δριμύ-
τερόν τι τύχῃ, καὶ διαφορητικὸν τῇ μελαίνῃ συνιὸν χολῇ,
μεθ' ἑλκώσεως καρκίνους ἐπεγείρει. καὶ κατὰ μὲν τὴν
χρόαν μελάντεροι τῶν λοιπῶν φλεγμονῶν οἵδε εἰσί, καὶ
ἧττον θερμοί. αἱ φλέβες δὲ πληροῦνται καὶ τείνονται
πέριξ, παραπλησίως τοῖς τοῦ καρκίνου ζῴου ποσίν, ὅθεν
καὶ τῆς ὀνομασίας τοῦτο τὸ πάθος τετύχηκε. τινὲς δέ φασι
διὰ τὸ δυσαπολύτως ἔχεσθαι τῶν μορίων, ὧν ἂν λάβη-
879
ται, καρκίνου δὶκην· διά γε μὴν τὸ πάχος τοῦ τοιούτου

χυμοῦ, καὶ ἀνίατος ὁ καρκίνος ἐστί, μήτε ἀποκρουσθῆναι
δυνάμενος, μὴτε διαφορηθῆναι, μὴτε ταῖς τοῦ ὅλου σώ-
ματος εἴκειν καθάρσεσιν, ἀεί τῶν μὲν πρᾳοτέρων φαρμά-
κων τῶν ἐπιτιθεμένων καταφρονοῦντος τοῦ πάθους, ὑπὸ
δὲ τῶν σφοδροτέρων παροξυνομένου. τούς γε μὴν ἀρχο-
μένους δυνατὸν καθαίροντας ἀπείργειν τοῦ πρόσω βαίνειν,
καὶ μάλιστα ἢν μὴ τῷ πεπονθότι μορίῳ τύχῃ, ἐνστηριχθεὶς
ὁ χυμός. ἔτι γὰρ πλανώμενον, δυνατὸν αὐτὸν μετοχετευ-
θῆναι· τῆς δὲ σαρκὸς θλασθείσης ὑπό τινος ἐμπεσόντος
βαρέος, καὶ τῶν ἐν αὐτῷ μικρῶν φλεβίων διαιρεθέντων,
παρεμπεσοῦσα πρόφασις, ῥᾳδίως αὐτὰ διϊστᾷ, ὡς ἐμπίπλα-

σθαι τὴν μεταξὺ χώραν αὐτῶν ὑγρότητός τινος ἀλλοτρίας,
καὶ τρόπον τινὰ συνεχὲς ἐκχύμωμα γίνεσθαι, παραπλήσιον
τῷ κατ' ἀρχὰς συνισταμένῳ ἐξ αἵματος. τό γε μὴν σπάσμα
γίνεται, διασπωμένων τινῶν ἰνῶν. ταύτας δ' ἅπαξ δια-
σπασθείσας, κολληθῆναι οὐ δυνατόν, μόνης δὲ παραμυθίας
τῆς ἀπὸ τῶν βοηθημάτων δεῖσθαι μέχρις ἀνωδυνίας.
ληʹ. Περὶ σκίρρου.
Ὁ δὲ ἀκριβὴς σκίρρος ὄγκος ἐστὶ παρὰ φύσιν σκλη-

ρός τε καὶ ἀναίσθητος. ἐκπέφευγε δὲ τὸν ἀκριβῆ ὁ μετρίως
αἰσθανόμενος· ἀλλ' ὁ μὲν ἀναίσθητος, ἤδη καὶ ἀνίατος.
ᾧ γὰρ μὴ ἐπαΐειν τῶν ἐπιτιθεμένων φαρμάκων πέφυκε,
τίς ἂν ἐκεῖθεν βοηθείας προσδοκηθείη ἐλπίς; κατὰ το-
σοῦτον δὲ ἐλπιστέοι οἱ αἰσθανόμενοι, καθ' ὅσον μετειλή-
φασι καὶ αἰσθήσεως. γίνονται δ' ἅπαντες ὑπὸ γλίσχρου
καὶ παχέος χυμοῦ, δυσαποσπάστως ἐμπλαττομένου τοῖς
σκιρρουμένοις μορίοις. συνίστανται δὲ τὴν ἀρχήν, ἐνίοτε
μὲν ἐξ αὐτομάτου τοιούτου τινὸς χυμοῦ τῷ τυχόντι προς-
ερεισθέντος μορίῳ· πολλάκις δὲ καὶ ὑπ' ἀμαθίας ἰατρῶν
κατασκευάζεται, ψυξάντων καὶ στυψάντων φλεγμονάς τε
καὶ ἐρυσιπέλατα τοῦ προσήκοντος πέρα.
Joannes Philoponus Phil., In Aristotelis categorias commentarium

880
Vol. 13,1, p.142, l. 14

p. 9a1 Εἰ μή τις καὶ αὐτῶν τούτων τυγχάνοι διὰ χρόνου πλῆθος

ἤδη πεφυσιωμένη καὶ ἀνίατος ἢ πάνυ δυσκίνητος οὖσα, ἣν
ἄν τις ἴσως ἕξιν προσαγορεύσοι.
Ἡ γὰρ τοιαύτη οὐκέτι διάθεσις ἀλλ' ἕξις προσαγορεύεται. πεφυσιω-

μένη δέ φησι, τοῦτ' ἔστιν εἰς φύσιν μεταβληθεῖσα καὶ αὐτὴ φύσις γενο-
μένη διὰ τὸν συνεθισμὸν τοῦ πολλοῦ χρόνου.

p. 9a5 Τοὺς γὰρ τῶν ἐπιστημῶν μὴ πάνυ κατέχοντας οὔ φασιν

ἕξιν ἔχειν.
Τὸν μὲν γὰρ ἕτοιμον ὄντα ἐν ῥητορικῇ ἢ γραμματικῇ ἀποκρίνεσθαι,

περὶ ὧν ἂν ἐρωτᾶται θεωρημάτων ῥητορικῆς ἢ γραμματικῆς, καὶ λόγον
ὑπέχοντα τούτων καὶ τὰ ὑποπίπτοντα ἄπορα ἐξ ἑτοίμου ἐπιλυόμενον
τοῦτόν
Olympiodorus Phil., In Aristotelis categorias commentarium

P.121, l. 15n
διάθεσιν καὶ ὑπὸ τὴν παθητικὴν ποιότητα ἀνάγεσθαι δυνατόν. ἄλλως τε

δὲ καὶ κατεφρόνησε τῶν παραδειγμάτων ὁ Ἀριστοτέλης πολλάκις
εἰρημένων·
εἰ γὰρ ἠβουλήθη σαφέστερον ἀποδοῦναι τὰ παραδείγματα, ἔλεγεν οὕτως·
ὅτι αἱ διαθέσεις λέγονται οἷον νόσος καὶ ὑγεία· ἡ δὲ νόσος καὶ ὑγεία
εὐκίνητα· τὰ δὲ εὐκίνητα οἷον θερμότης καὶ ψυχρότης. δεῖ τοίνυν τῆς
θερμότητος καὶ τῆς ψύξεως ἀκούειν ὡς παραδειγμάτων ὄντων τοῦ εὐκι-
νήτου, οὐ μέντοι γε τῆς διαθέσεως· ὥσπερ γὰρ εἴρηται, μὴ πάνυ τῶν
παραδειγμάτων φροντίζων, οὐδεμίαν τούτων ἐποιήσατο διάκρισιν, ἀλλὰ
πάντα
συνέμιξεν.
Εἰ μή τις καὶ αὐτῶν τούτων τυγχάνει διὰ χρόνου πλῆθος

ἤδη πεφυσιωμένη καὶ ἀνίατος ἢ πάνυ δυσκίνητος οὖσα, ἣν ἄν
τις ἴσως ὡς ἕξιν προσαγορεύοι.
881
Πεφυσιωμένη λέγει, τοῦτ' ἔστι φύσις τις γενομένη, ὕστερον δὲ ὅτι

δυνατὸν τὰς αὐτὰς ποιότητας καὶ ἕξεις καὶ διαθέσεις λέγεσθαι· ἡ γὰρ
νόσος
καὶ ἡ ὑγεία ἕξεις λέγονται, ὥσπερ ἡ ἐν τῷ Μίλωνι τῷ ἀθλητῇ ὑγεία καὶ ἡ
τῶν πεντάθλων, περὶ ἧς Ἱπποκράτης φησὶν ‘αἱ εἰς ἄκρον εὐεξίαι
σφαλεραί’,
νόσος δὲ οἷον ὁ ἑκτικὸς πυρετός. καὶ ταῦτα μὲν ἕξεις λέγει ὡς δυσαπό-
βλητα, εἰ δ' εὐμετάβλητα ᾖ ἡ νόσος καὶ ὑγεία, τότε αὐτὰ λέγει διαθέσεις
ὑπάρχειν.
Anonymi In Aristotelis Categorias Phil., Paraphrasis categoriarum

P.41, l. 25
ἕξις διαθέσεως τῷ μονιμώτερον καὶ πολυχρονιώτερον εἶναι. τοιαῦται δὲ

αἵ τε
ἐπιστῆμαι καὶ ἀρεταί· ἥτε γὰρ ἐπιστήμη δοκεῖ τῶν παραμονίμων εἶναι καὶ
δυσκινήτων, ἐὰν καὶ μετρίως τις ἐπιστήμην λάβῃ, ἐάνπερ μὴ μεγάλη

μεταβολὴ
γένηται ὑπὸ νόσου ἢ ἄλλου τινὸς τοιούτου· ὡσαύτως δὲ καὶ ἡ ἀρετή, οἷον
ἡ
δικαιοσύνη καὶ ἡ σωφροσύνη καὶ ἕκαστον τῶν τοιούτων, οὐκ εὐκίνητον
δοκεῖ
εἶναι, οὐδὲ εὐμετάβολον. διαθέσεις δὲ λέγονται, ἅ ἐστιν εὐκίνητα καὶ
ταχὺ
μεταβάλλοντα, οἷον θερμότης καὶ κατάψυξις, νόσος καὶ ὑγεία, καὶ ὅσα
ἄλλα
τοιαῦτα· διάκειται μὲν γάρ πως κατὰ ταύτας ὁ ἄνθρωπος, ταχὺ δὲ
μεταβάλλει
ἐκ θερμοῦ ψυχρὸς γενόμενος, καὶ ἐκ τοῦ ὑγιαίνειν εἰς τὸ νοσεῖν·
ὡσαύτως δὲ
καὶ ἐπὶ τῶν ἄλλων, εἰ μή τις καὶ αὐτῶν τούτων τυγχάνει διὰ χρόνου
πλῆθος
ἤδη πεφυσιωμένη καὶ ἀνίατος ἢ πάνυ δυσκίνητος οὖσα, ἣν ἄν τις ἴσως
ἕξιν
ἤδη προσαγορεύοι. διττὴ γὰρ ἡ ἀρετή, διττὴ καὶ ἡ ἐπιστήμη· τῆς τε γὰρ
ἀρετῆς ἡ μέν ἐστιν ἀτελής, ἥτις ἢ λόγῳ μόνῳ ἢ ἔθει ἢ φύσει πρὸς τὸ
καλῶς
ἔχειν παρεσκεύασται, ἡ δὲ τελεία, ἡ τοῖς τρισὶ τούτοις ἀπήρτισται· τῆς τε
αὖ
ἐπιστήμης τῆς μὲν ἰδικώτερον λεγομένης κατὰ τὴν τῶν ὄντων ὡς ὄντων
ἀκριβῆ
882
γνῶσιν, τῆς δὲ κοινότερον τῆς κατὰ πάσης ἐπιστήμης καὶ τέχνης

διατεινούσης,
ἔτι δὲ καὶ τῆς θερμότητος καὶ ψυχρότητος καὶ νόσου καὶ ὑγείας τῶν μὲν
συμφύτων τῶν δὲ ἐπικτήτων οὐσῶν, τὴν ἀρετὴν ἐνταῦθα καὶ ἐπιστήμην
καὶ
τὴν θερμότητα καὶ ψυχρότητα κοινότερον ἐκλαμβανόμενοι, τὰς μὲν
εὐαποβλήτους
τὰς δὲ δυσκινήτους ἐπωνομάσαμεν. φανερὸν δὲ ὅτι ταῦτα βούλονται
ἕξεις
λέγειν, ἅ ἐστι πολυχρονιώτερα καὶ δυσκινητότερα· τοὺς γὰρ τῶν
ἐπιστημῶν
Anonymi In Aristotelis Ηθικά Νοκιμάχεια. Phil., In Ηθικά

Νοκιμάχεια. ii-v commentaria P.181, l. 8
ὑπερβάλλειν ἐν τῷ διδόναι καὶ μὴ λαμβάνειν καὶ διὰ τοῦτο ἐλλείπειν

ἐν τῷ διδόναι, φησὶ μὴ πάνυ ταῦτα γίνεσθαι ἅμα ἀμφότερα, τό τε πολλὰ
διδόναι καὶ τὸ μὴ λαμβάνειν. τὸν γὰρ οὕτως ἔχοντα ταχέως ἐπιλείπειν
τὴν κτῆσιν, ὥστε καὶ ἡ κατὰ τὸ διδόναι ὑπερβολή. προσέθηκε τὸ τοὺς
διδόντας ἰδιώτας. οὐ γὰρ τοὺς τυράννους καὶ τοὺς δυνάστας ἐπι-
λείπει ταχέως ἡ κτῆσις. οὐ γὰρ ἐλέγοντο οὗτοι ἄσωτοι, τῷ ἀσώτους μὲν
εἶναι τοὺς ὑπὲρ τὴν οὐσίαν ἀναλίσκοντας, ἐκείνων δὲ διὰ τὸ πλῆθος τῶν
χρημάτων καὶ προσόδων μὴ ὑπερβάλλειν τὰς δόσεις τὴν οὐσίαν τε καὶ
κτῆσιν. καὶ τοῦτο δὲ εἰπὼν τὸ μὴ πάνυ συνδυάζεσθαι τὰ τῆς ἀσωτίας,
τὸ ἅμα μὲν ὑπερβάλλειν ἐν τῇ δόσει, ἅμα δὲ ἐλλείπειν ἐν τῇ λήψει, φησίν,
ὅτι ἄμφω ταῦτα ἔχων καὶ οὕτως ἄσωτος οὐκ ἀφυὴς οὐδ' ἀνίατος ἀλλὰ
μακρῷ ἀμείνων τοῦ ἀνελευθέρου καὶ δι' ἃ προστίθησι, τῷ τε περὶ νέους
γίνεσθαι τὴν τοιαύτην κακίαν μᾶλλον, τοὺς δὲ προκόπτοντας κατὰ τὴν
ἡλικίαν ἐπιμελεστέρους γίνεσθαι καὶ προσεκτικωτέρους καὶ προσέτι τὴν
ἀπορίαν ταχύ πως οὕτως ἔχουσι προΐστασθαι, δι' ὧν ἀμφοτέρων ἡλικίας
καὶ ἀπορίας σωφρονεῖν ἀναγκασθῆναι καὶ κατάγνωσιν τούτων σχεῖν καὶ
πρὸς τὸ ἄμεινον μετατεθῆναι. ἔχει γὰρ τὰ τοῦ ἐλευθερίου τὸ διδόναι
καὶ μὴ λαμβάνειν. οὐ γὰρ προηγουμένως λήψεται ὁ ἐλευθέριος, ἀλλ'
ἀναγκαίως, ὡς εἴρηται, ὡς ἂν ἔχοι διδόναι. καὶ οὐ λήψεται ὅθεν οὐ δεῖ,
ἐπεὶ καὶ τῷ ἐλευθερίῳ οὐ προηγούμενον τὸ λαμβάνειν ἀλλ' ἀναγκαῖον.
ἦν γὰρ περὶ δόσιν μᾶλλον ἡ ἐλευθεριότης. διὸ καὶ ἐλλείπει

Νοκιμάχεια. ii-v commentaria P.182, l. 4
883
ὅθεν οὐ δεῖ καὶ οὐδενὶ δίδωσιν ἀλλ' οὐδὲ ἑαυτῷ, ὡς ζωμῷ τὸ λεγόμενον
ζῆν
προαιρούμενος. εὐχερῶς γὰρ ἀναλίσκοντες. ἄσωτος μὲν κυρίως, ὡς καὶ
ἀρχόμενος εἶπεν, ὁ τῆς οὐσίας ἑαυτοῦ δαπανητικός· τούτῳ δὲ ἐνίοτε
συνδυά-
ζεται καὶ ὁ ἀκόλαστος· καὶ ἐν τῇ συνηθείᾳ τοιοῦτον ἀκούουσι τὸν
ἄσωτον
τὸν εἰς αἰσχρὰ καὶ ἀφροδίσια ἀναλίσκοντα· οὐ μὴν ὁ κατ' ἀλήθειαν
ἄσωτος
τοιοῦτος, ἀλλ' ὁ ἀναλίσκων ἀδεῶς οἷς δεῖ καὶ μὴ δεῖ καὶ πάντοθεν λαμ-
βάνειν προῃρημένος. εἶναι δέ τινά φησιν ἄσωτον εὐίατον, τυχόντα ἐπιμε-
λείας· ἀλλ' ὁ μὲν διδόναι προῃρημένος, λαμβάνειν δὲ μή, οὗτος ὁ ἄσωτός
ἐστιν εὐίατος. ὁ γὰρ διδοὺς καὶ λαμβάνων ἀδιακρίτως καὶ κατὰ μὲν τὸ
διδόναι ἄσωτος, κατὰ δὲ τὸ λαμβάνειν ἀνελεύθερος (ἐπεὶ καὶ τοῦτο καθ'
ἓν μέρος τοῦ ἀνελευθέρου πρᾶξις), οὗτος δυσίατος ἢ καὶ ἀνίατος ὡς ὁ
κυρίως ἄσωτος, ὃς καὶ δίδωσιν ἀνυποστόλως καὶ λαμβάνει καὶ
συνδυάζεται
τῷ ἀκολάστῳ. τῶν δὲ ἀκολάστων ὁ μὲν περὶ τὰ ἀφροδίσια ἁμαρτάνων
τῷ μᾶλλον ἢ δεῖ λάγνος καλεῖται, ὁ δὲ περὶ οἶνον οἰνόφλυξ, ὁ δὲ περὶ
βρώσεις ποικίλος, ὁ μὲν οὐ περιμένων τοὺς προσήκοντας καιροὺς τῆς
τροφῆς,
ὀξυπείνης τις λεγόμενος, ὀψοφάγος δὲ ὁ πλείονι τῷ ὄψῳ χρώμενος,
λιμβὸς
δὲ ὁ περίεργος καὶ ποικίλος ἐν τῇ παρασκευῇ τῆς τροφῆς, τένθης δὲ ὁ
λίχνος καὶ τὸ ἀπὸ παντὸς ἥδιστον θηρώμενος μεταφέρων αὐτὸ ἄλλοτ'
ἐπ' ἄλλα, γάστρις δὲ ὁ πολλὰ καὶ πολυτελῆ ζητῶν, λαίμαργος ὁ ἐν τῷ
ἐσθίειν ἐπιφαίνων μαργότητά τινα καὶ σπουδὴν καὶ ταχυτῆτα.
Ἡ δ' ἀνελευθερία ἀνίατός τίς ἐστι.


Νοκιμάχεια. ii-v commentaria P.182, l. 14n
ἓν μέρος τοῦ ἀνελευθέρου πρᾶξις), οὗτος δυσίατος ἢ καὶ ἀνίατος ὡς ὁ

κυρίως ἄσωτος, ὃς καὶ δίδωσιν ἀνυποστόλως καὶ λαμβάνει καὶ
συνδυάζεται
τῷ ἀκολάστῳ. τῶν δὲ ἀκολάστων ὁ μὲν περὶ τὰ ἀφροδίσια ἁμαρτάνων
884
τῷ μᾶλλον ἢ δεῖ λάγνος καλεῖται, ὁ δὲ περὶ οἶνον οἰνόφλυξ, ὁ δὲ περὶ

βρώσεις ποικίλος, ὁ μὲν οὐ περιμένων τοὺς προσήκοντας καιροὺς τῆς
τροφῆς,
ὀξυπείνης τις λεγόμενος, ὀψοφάγος δὲ ὁ πλείονι τῷ ὄψῳ χρώμενος,
λιμβὸς
δὲ ὁ περίεργος καὶ ποικίλος ἐν τῇ παρασκευῇ τῆς τροφῆς, τένθης δὲ ὁ
λίχνος καὶ τὸ ἀπὸ παντὸς ἥδιστον θηρώμενος μεταφέρων αὐτὸ ἄλλοτ'
ἐπ' ἄλλα, γάστρις δὲ ὁ πολλὰ καὶ πολυτελῆ ζητῶν, λαίμαργος ὁ ἐν τῷ
ἐσθίειν ἐπιφαίνων μαργότητά τινα καὶ σπουδὴν καὶ ταχυτῆτα.
Ἡ δ' ἀνελευθερία ἀνίατός τίς ἐστι.
Εἰπὼν ἀνίατον εἶναι ἤτοι δυσίατον τὴν ἀνελευθερίαν, αἰτίαν

προστίθησιν,
ὡς ἐν γήρᾳ μάλιστα γίνεται καὶ ὑπὸ τῆς ἡλικίας συναύξεται. ὡς γὰρ οἱ
ἄσωτοι ὑπὸ τῆς ἡλικίας βοηθούμενοι λέγονται εὐίατοι (τὸ γὰρ γῆρας
περιεκτικωτέρους [εὐιάτους] αὐτοὺς ἐποίει), οὕτως οἱ ἀνελεύθεροι διὰ
τὴν
φυσικὴν τοῦ γήρως πρὸς αὐτὴν ἐπιτηδειότητα ἀνίατοι. ἐπιγίνεται γὰρ
μᾶλλον
ὑπὸ τῆς ἡλικίας τοῦτο τὸ πάθος. τοῦ δὲ ἐν γήρᾳ ἐπιτείνεσθαι μᾶλλον
τὴν κακίαν ταύτην δεικτικὸν παρέθετο τὸ πᾶσαν ἀδυναμίαν καὶ
ἀσθένειαν

Νοκιμάχεια. vii commentaria P.435, l. 31
μὴ δι' ἕτερον ἀποβαῖνον, ἀκόλαστόν ἐστιν. εἰ γὰρ ἀγαπᾷ μοιχεύειν διὰ

τὸ κερδαίνειν, οὐκ ἀκόλαστος ῥηθῇ οὗτος ἀλλὰ φιλοχρήματος. ὁμοίως
καὶ
εἰ μοιχεύει γυναῖκα τυράννου τις δι' ἕτερον ἀποβαῖνον, ἤτοι διὰ σω-
τηρίαν τῆς πόλεως, ἵν' ἰσχύσῃ διὰ τούτου καταβαλεῖν τὸν τύραννον, οὐκ
ἀκόλαστος οὗτος ῥηθῇ. ἀνάγκη γὰρ τὸν ἀκόλαστον τὸν μετὰ
προαιρέσεως
ζητοῦντα τὰς ἡδονὰς μὴ εἶναι μεταμελητικόν, ὥστε εἶναι καὶ ἀνίατον τὸν
ἀκόλαστον. ὄπισθεν μὲν ἔλεγεν, ὅτι ὁ ἀκόλαστός ἐστιν εὐιατότερος τοῦ
ἀκρα-
τοῦς· ἔλεγε δὲ τοῦτο, οὐχ ὅτι καὶ αὐτὸς τοῦτο δοξάζει ἀλλ' ὡς δόξα ὂν
ἑτέρων τινῶν. ἡ δόξα δὲ τοῦ Ἀριστοτέλους ἐστὶ τοῦτο, ὅτι ὁ ἀκρατής ἐστι
μᾶλλον εὐιατότερος τοῦ ἀκολάστου, ἅτε καὶ τὸν λόγον ἔχων ἐρρωμένον,
885
ὁ
δ' ἀκόλαστος ἀνίατός ἐστιν. ὁ δ' ἐλλείπων, ἤτοι ὁ μηδ' ὅλως θέλων
ἥδεσθαι,
ἐστὶν ἠλίθιος, ὃς ἀντίκειται τῷ ἀκολάστῳ. ὁμοίως δὲ ἀκόλαστός ἐστι καὶ
ὁ φεύγων τὰς λύπας τὰς ἐπιγινομένας αὐτῷ τῇ ἀπουσίᾳ τῆς ἡδονῆς,
ἀλλὰ φεύγει αὐτὰς μὴ ἀπροαιρέτως διὰ τὸ ἡττᾶσθαι τῶν ἰσχυρῶν ἐπιθυ-
μιῶν καὶ ἡδονῶν καὶ διὰ τοῦτο μὴ ἐώμενος λυπεῖσθαι, ἀλλὰ διὰ προ-
αίρεσιν, ἤτοι μετὰ προαιρέσεως.
Τῶν δὲ μὴ προαιρουμένων, ἤτοι τῶν δ' ἀπροαιρέτως ἡττωμέ-
νων ὁ μέν, ἤγουν ὁ ἀκρατής, ἄγεται, ἤτοι ἡττᾶται ὑπὸ τῆς ἡδονῆς
καὶ ἕλκεται ὑπ' αὐτῆς ἀπροαιρέτως, ὁ δέ, ἤτοι ὁ μαλακός, ἄγεται ἀπρο-
αιρέτως ὑπὸ τῆς λύπης τῆς τυχούσης καὶ ἧς οἱ πολλοὶ κρατοῦσι, διὰ τὸ
μηδ' ὅλως αἱρεῖσθαι λυπεῖσθαι ἐν τῷ τὴν ἐπιθυμίαν ἀπεῖναι,

πάθους, κἄν τε ἡδὺ ᾖ κἄν τε λυπηρόν. ὥσπερ καὶ οἱ προγαργαλι-

σθέντες, ἤτοι οἱ τρῖψιν πρῶτον ποιήσαντες, οὐ γαργαλίζονται. μά-
λιστα δὲ οἱ ὀξεῖς καὶ μελαγχολικοὶ ἀκρατεῖς εἰσι κατὰ τὴν προ-
πετῆ ἀκρασίαν, ἤτοι ἀκρατεῖς προπετεῖς. οἱ μὲν γάρ, ἤτοι οἱ ὀξεῖς
διὰ τὸ ταχὺ τῆς φύσεως, οἱ δὲ διὰ τὸ σφοδρὸν τοῦ πάθους, ἤτοι τῆς
μελαγχολίας, οὐκ ἀναμένουσι τὸν λόγον, ἤτοι βουλεύσασθαι καὶ παρου-
σιάσαι τὸν λόγον καὶ κρῖναι διὰ τὸ ἀκολουθεῖν τῇ φαντασίᾳ. ἡνίκα γὰρ
ἴσχωσί τι ἡδύ, εὐθὺς ῥέπουσι πρὸς τοῦτο καὶ ἡττῶνται ὑπ' αὐτοῦ. πᾶς
δὲ ὁ ἀκόλαστος οὐκ ἔστι μεταμελητικός. διὸ οὐχ οὕτως ἔχει, ὥσπερ
ἠπορήσαμεν πρῶτον, ὅτι εὐιατότερος ἦν ὁ ἀκόλαστος παρὸ ὁ ἀκρατής,
ἀλλ' ὁ μέν, ἤτοι ὁ ἀκόλαστος, ἀνίατός ἐστιν, ὁ δέ, ἤτοι ὁ ἀκρατὴς ἰατός.
ἔοικε δὲ ἡ μὲν μοχθηρία, ἤτοι ἡ ἀκολασία, ἀπὸ τῶν νοσημάτων τῷ
ὑδέρῳ καὶ τῇ φθίσει, καὶ ὥσπερ εἰ νοσεῖ τις ὕδερον ἢ φθίσιν, οὐ σήμερον
μὲν ἔχει τὸν ὕδερον καὶ τὴν φθίσιν, αὔριον δ' οὔ, ἀλλὰ συνεχῶς εἰσιν,
ἤτοι ἀδιαλείπτως, καὶ ἀεὶ τῷ νοσοῦντι ὑπάρχει τάδε τὰ νοσήματα, οὕτω
καὶ ἡ ἀκολασία συνεχής, ἤτοι ἀδιάλειπτος καὶ ἀεὶ τῷ ἀκολάστῳ προσυπ-
άρχει. διεφθαρμένον γὰρ ἀεὶ τὸν λόγον ἔχει, καὶ ἀεὶ τὸ ἀγαθὸν κακὸν
αὐτῷ δοκεῖ. ἡ δὲ ἀκρασία ἔοικεν ἀπὸ τῶν νοσημάτων τοῖς ἐπιληπτικοῖς
νοσήμασιν· ὡς γὰρ ἡ ἐπίληψις οὐ συνεχής, ἤτοι οὐ διηνεκὴς καὶ ἀδιάλει-
πτος ὑπάρχει τῷ ἔχοντι ταύτην, ἀλλὰ ἢ κατὰ δύο ἡμέρας αὐτῷ ἡ ἐπί-
ληψις ἔρχεται ἢ τρὶς τῆς ἡμέρας καὶ οὐχὶ ἀεί, οὕτω καὶ ἥδε ἡ πονηρία,

886
μὲν οὔκ εἰσιν, ἤτοι ἀκόλαστοι, ἀδικοῦσι δέ, ἤτοι βλάπτουσι καὶ δρῶσι
τὰ τῶν ἀκολάστων.
Ἐπεὶ δὲ ὁ μέν, ἤτοι ὁ ἀκρατής, διώκει, ἤτοι ἐπιζητεῖ τὰς σωμα-
τικὰς ἡδονὰς ὑπερβολικῶς καὶ παρὰ τὸν ὀρθὸν λόγον μὴ διὰ τὸ
πεπεῖσθαι, ἤτοι οὐ πειθόμενος ὅτι καλόν ἐστι τὸ μοιχεύειν οὐδὲ προαι-
ρούμενος ἀλλ' ἀπροαιρέτως, ὁ δέ, ἤτοι ὁ ἀκόλαστος, πέπεισται, ἤτοι
προαιρεῖται μοιχεύειν ἀεί, καὶ οἴεται καλὸν εἶναι τὸ μοιχεύειν, διὰ τὸ
εἶναι
τοιοῦτος διεφθαρμένος κατὰ τὸν λόγον καὶ ἀεὶ ζητῶν τὰς σωματικὰς ἡδο-
νάς, ἐκεῖνος μὲν ὁ ἀκρατής, ἐπεὶ ἀπροαιρέτως μοιχεύει μετάπειστος,
ἤτοι ἰατός, οὗτος δ' ἀκόλαστος, ἐπεὶ προαιρούμενος ζητεῖ τὰς ἡδονάς,
οὔ, ἤτοι ἀνίατός ἐστιν. ἡ γὰρ ἀρετὴ καὶ ἡ μοχθηρία, ἤτοι ἡ κακία,
ἡ μέν, ἤτοι ἡ κακία, φθείρει τὴν ἀρχὴν τὴν τελικήν. εἰ γὰρ ἔστι τις
ἀκόλαστος, οὐ δύναται ὑποθεῖναι τέλος ἀγαθόν, ἤτοι ὅτι δεῖ τῶν ἡδονῶν
ἀπέχεσθαι, ἀλλὰ διεφθαρμένος ὢν καὶ τέλος διεφθαρμένον ὑποτίθησιν,
ὅτι
καλόν ἐστι τῆς ἡδονῆς ἔχεσθαι. ἡ δέ, ἤτοι ἡ ἀρετή, σώζει καὶ συντηρεῖ
καὶ τὸ τέλος ἀγαθόν. εἰ γὰρ ἔστι τις σώφρων, ὑποτίθησι καὶ τέλος ἀγα-
θόν. ἐν ταῖς πράξεσιν ἀρχή ἐστι τὸ οὗ ἕνεκα, ἤτοι τὸ τέλος. ὥσπερ
ἐν τοῖς μαθηματικοῖς ἀρχαί εἰσιν. αἱ γὰρ θέσεις, οἷον ὅτι σημεῖόν
ἐστι, οὗ μέρος οὐδέν, ἢ γραμμή ἐστι μῆκος ἀπλατές. οὐκ ἔστι δὲ ἐκεῖ ἐπὶ
τῶν μαθηματικῶν λόγος, ἤτοι συλλογισμὸς τῶν ἀρχῶν καὶ ἀπόδειξις ἀλλ'
ἀναποδείκτως ἀξιοῖ τὸν αὐτοῦ μαθητὴν ταύτην δέξασθαι.

Νοκιμάχεια. paraphrasis (pseudepigraphum olim a Constantino
Palaeocappa confectum et olim sub auctore He
P.68, l. 4
ἐπιθυμοῦσι μόνον· τὸ δὲ πῶς δεῖ καὶ πόθεν λαμβάνοντας οὐδὲν προς-

περιεργάζονται. διὰ τοῦτο οὐδὲ ἐλευθέριοί εἰσιν αἱ δόσεις αὐτῶν· οὐ γὰρ
καλαὶ οὐδὲ τοῦ καλοῦ ἕνεκα οὐδὲ ὡς δεῖ· ἀλλ' ἐνίοτε οὓς δεῖ πένε-
σθαι, τούτους πλουσίους ποιοῦσι, τοῖς δὲ μετρίοις τὰ ἤθη οὐδὲν
ἂν δοῖεν· τοῖς κόλαξι δὲ ἢ ἄλλην τινὰ ἡδονὴν αὐτοῖς προξενοῦσι πολλὰ
παρέχουσιν. διὸ καὶ ἀκόλαστοί εἰσιν ὡς ἐπὶ τὸ πλεῖστον οἱ ἄσωτοι. διὰ
γὰρ τὸ μὴ ζῆν κατὰ λόγον πρὸς τὰς ἡδονὰς ἀποκλίνουσι, διὰ δὲ τὸ ἐθι-
σθῆναι πολλὰ δαπανᾶν καὶ εἰς τὰς ἀκολασίας δαπανηροὶ γίνονται,
ὥστε σφόδρα ἀκόλαστοι εἶναι. ὁ μὲν οὖν ἄσωτος ἀπαιδαγώγητος
γινόμενος εἰς τοσοῦτον ἔρχεται πονηρίας, παιδαγωγηθεὶς δὲ καὶ τυχὼν
ἐπι-
887
μελείας εἰς τὸ δέον ἀφικέσθαι δύναται. ἡ δὲ ἀνελευθεριότης ἀνίατός

ἐστιν·
οὐ γάρ ἐστιν ἐλπὶς ἀπὸ πλείονος πείρας ἢ ἡλικίας τινὸς βελτίονα γενέσθαι
τὸν ἀνελεύθερον. τὸ γὰρ πεῖραν λαβεῖν τῶν ἐν τῷ βίῳ καὶ τὸ γῆρας καὶ
τὰ ἐκ τοῦ γήρως κακὰ καὶ πᾶσα ἀδυναμία καὶ κακοπάθεια πολλῷ μείζω
ποιεῖ τὴν ἀνελευθεριότητα. καὶ ἄλλως δὲ μᾶλλον πεφύκασιν οἱ ἄνθρωποι
πρὸς τὴν ἀνελευθεριότητα ἢ πρὸς τὴν ἀσωτίαν· οἱ γὰρ πλεῖστοι τῶν ἀν-
θρώπων φιλοχρήματοι καὶ ἀνελεύθεροί εἰσι· διδόασι δὲ οὐ σφόδρα
πολλοί·
ἐλάχιστοι δὲ οἱ ἄσωτοι. διὰ τοῦτο τοίνυν πολλῷ βελτίων ἡ ἀσωτία τῆς
ἀνελευθεριότητος· φαίνεται γὰρ ἀπὸ τούτων ἐγγύτερον οὖσα τοῦ μέσου.
καὶ χωρὶς δὲ τούτων καὶ πολυειδές τι κακὸν ἡ ἀνελευθεριότης· πολλοὶ

Palaeocappa confectum et olim sub auctore He P.148, l. 31
τὸ χεῖρον ῥέπουσι μᾶλλον· ὁμοίως δὲ καὶ ἐπὶ τῶν ἄλλων ἕξεων ἔχει·
πάλιν δὲ διοριστέον περὶ αὐτῶν ἀκριβέστερον. ἐπεὶ γὰρ αἱ μὲν τῶν ἡδο-
νῶν ἀναγκαῖαί εἰσιν, αἱ δὲ οὔκ (ἐρρήθη δὲ περὶ αὐτῶν πρότερον, τίνες
ἡδοναὶ καὶ μέχρι τίνος ἀναγκαῖαί εἰσιν), αἱ μὲν ὑπερβολαὶ οὔκ εἰσιν
ἀναγ-
καῖαι οὐδ' αἱ ἐλλείψεις, ὁμοίως δὲ καὶ αἱ ἐπιθυμίαι καὶ αἱ λῦπαι ἔχουσιν·
ὁ μὲν τὰς ὑπερβολὰς διώκων τῶν ἡδονῶν, καὶ ἢ τὰς φύσει μεγάλας ἀεὶ
ζητῶν ἡδονάς, ἢ τὰς φύσει μετρίας ὑπερβαλλόντως ζητῶν, οὐχ
ἑλκόμενος
βιαίως πως ὑπ' αὐτῶν, ἀλλὰ μετὰ προαιρέσεως ἐπ' αὐτὰς τρέχων, οὐ δι'
ἄλλο τι, δόξαν, φέρε εἰπεῖν, ἢ κέρδος, ἀλλ' αὐτὰς δι' ἑαυτάς, ἀκόλαστος·
τὸν τοιοῦτον γὰρ ἀνάγκη μὴ μεταμέλεσθαι μετὰ τὴν ἡδονὴν καὶ διὰ
τοῦτο ἀνίατον εἶναι· ὁ γὰρ ἀμεταμέλητος ἀνίατος· τοιοῦτος δὲ ὁ ἀκό-
λαστος· ὁ δὲ ἔλαττον τοῦ δέοντος τὰ τοιαῦτα ζητῶν, ὁ ἐκ διαμέτρου ἀντι-
κείμενος, ὅς ἐστιν ἀναίσθητος· ὁ δὲ μέσος ὁ σώφρων ἐστίν. οὐ μόνον δὲ
ὁ διώκων τὰς σωματικὰς ἡδονάς, ὃν εἴρηται τρόπον, ἀκόλαστός ἐστιν,
ἀλλὰ
καὶ ὁ φεύγων τὰς σωματικὰς λύπας, οὐχ ἡττώμενος αὐτῶν, ἀλλὰ προαι-
ρούμενος ὁμοίως ἀκόλαστός ἐστι. τῶν δὲ ἀπροαιρέτως ἐπὶ τὰ ἡδέα φερο-
μένων ὁ μὲν φέρεται διὰ τὴν ἡδονήν, ὁ δὲ ἵνα φύγῃ τὴν ἀπὸ τῆς ἐπι-
θυμίας λύπην· ὥστε διαφέρουσιν οὗτοι ἀλλήλων, ἔστι δὲ ὁ μὲν διὰ τὸ
φεύγειν τὴν λύπην τὰ ἡδέα διώκων μαλακός, ὁ δὲ δι' ἡδονὴν ἀκρατής.
ἀντίκειται δὲ ὁ μὲν ἀκρατὴς τῷ ἐγκρατεῖ, ὁ δὲ καρτερικὸς τῷ μαλακῷ·
ἡ μὲν γὰρ καρτερία ἐστὶν ἐν τῷ ἀντέχειν, ἡ δὲ ἐγκράτεια ἐν τῷ κρατεῖν·
888

Palaeocappa confectum et olim sub auctore He P.150, l. 16
ζονται. μάλιστα δὲ οἱ ὀξεῖς καὶ μελαγχολικοὶ τὴν προπετῆ

ἀκρασίαν εἰσὶν ἀκρατεῖς· οἱ μὲν ὀξεῖς διὰ τὴν ταχυτῆτα οὐκ ἀνα-
μένουσι τὴν ἀπὸ τοῦ λόγου κρίσιν, οἱ δὲ μελαγχολικοὶ διὰ τὸ σφόδρα
φαν-
ταστικοὶ εἶναι καὶ ἀκολουθεῖν τῇ φαντασίᾳ· διὸ σφοδροτέρως κινοῦνται
μὴ
ἐπιστρεφόμενοι πρὸς τὸν λόγον. πᾶς δὲ ἀκρατὴς καὶ μεταμελητικός ἐστι,
καθὼς εἴρηται· τῆς γὰρ ἐπιθυμίας σβεσθείσης, ὁ λόγος ὑγιαίνων συνορᾷ
τὴν ἀτοπίαν τοῦ πάθους, ᾧ ἕπεται μετάνοια. ὁ δὲ ἀκόλαστος ἀμεταμέ-
λητος· ὁ γὰρ λόγος αὐτῷ οὐχ ὑγιαίνει· καὶ διὰ τοῦτο κατιδεῖν τὸ αἰσχρὸν
οὐ δύναται. καὶ διὰ τοῦτο ὁ μὲν ἀκρατὴς ἰατός ἐστιν, ὁ δὲ ἀκόλαστος
ἀνίατος. οὐ γάρ, ὥσπερ εἴπομεν ἐν οἷς πρότερον ἐζητοῦμεν περὶ αὐτῶν,
οὕτω καὶ ἔχει· εἴρηται γὰρ ὥς τις ἔνδοξος λόγος γυμνάζει τὸ ζήτημα, τὸ
δὲ ἀληθὲς τοῦτό ἐστιν. ἔοικε γὰρ ἡ μὲν ἀκολασία ὑδέρῳ καὶ φθίσει, ἃ
συνεχῶς τὸν νοσοῦντα λυπεῖ, ἡ δὲ ἀκρασία τοῖς ἐπιληπτικοῖς, ἃ δια-
λιμπάνοντα οὐ συνεχῶς ἐνοχλοῦσιν· ἡ μὲν γὰρ ἀκολασία συνεχὴς
πονηρία
ἐστίν· ἀεὶ γὰρ ὁ ἀκόλαστος οἴεται δεῖν ἀκολασταίνειν· ὁ δὲ ἀκρατὴς οὐκ
ἀεί, ἀλλ' ὅταν σφοδραῖς περιπέσῃ ἐπιθυμίαις. καὶ ὅλως δὲ ἕτερον τὸ
γένος ἀκολασίας καὶ ἀκρασίας· ἡ μὲν γὰρ ἀκολασία λανθάνει οὖσα
αἰσχρά,
ἡ δὲ ἀκρασία οὐ λανθάνει· οἶδε γὰρ ὁ ἀκρατὴς ὅτι αἰσχρὸν τῷ πάθει
συγχωρῆσαι. ἡ μὲν οὖν ἀκολασία χείρων ἑκατέρου εἴδους τῆς ἀκρασίας.
αὐτῶν δὲ τῶν τῆς ἀκρασίας εἰδῶν ἡ ἀσθένεια χείρων τῆς προπετείας. οἱ
Michael Phil., In Ηθικά Νοκιμάχεια. ix-x commentaria

P.476, l. 27
οἷόν τε τἀναντία κακίαν καὶ ἀρετὴν φιλίαν εἶναι; εἰπὼν δ' ὅτι τὸν ἔτι
μένοντα σπουδαῖον οὐ δεῖ φιλεῖν τὸν ἐκ σπουδαίου εἰς φαυλότητα
ἐκκυλι-
σθέντα, ἐρωτᾷ ἆρ' εὐθὺς καὶ ἅμα τῷ γενέσθαι φαῦλον διαλύειν χρὴ
τὴν φιλίαν ἢ διατηρεῖν μέχρι πολλοῦ ἢ ὅλως τινός. καὶ ἐρωτήσας ἀπο-
κρίνεται λέγων, ἢ οὐκ εὐθὺς διαλυτέον ἀλλὰ πειρᾶσθαι ἐπανορθοῦν καὶ
ἐπάγειν ἀπὸ τῶν χειρόνων ἐπὶ τὰ βελτίονα. καὶ εἰ μὲν ἔχει ἐπανόρθωσιν,
βοηθητέον μᾶλλον εἰς τὸ ἦθος καὶ τὸ γενέσθαι οἷος ἦν πρότερον ἀγαθὸν
889
ἤπερ εἰς χρήματα (ὅσῳ γὰρ βελτίων ἡ ἀρετὴ χρημάτων, τοσούτῳ μᾶλλον
βοηθητέον εἰς τὴν κτῆσιν αὐτῆς καὶ ἀνάληψιν) ἢ εἰς τὴν οὐσίαν καὶ τὰ
χρήματα καὶ ὅτι οἰκειότερον ἡ ἀρετὴ τῇ φιλίᾳ ἢ τὰ χρήματα. εἰ μὲν
οὖν ἔχει ἐπανόρθωσιν, βοηθητέον, εἰ δ' ἀνίατός ἐστι τὴν μοχθηρίαν, δια-
λυτέον, μετὰ τὴν βοήθειαν δηλονότι. εἰπὼν δ' ὅτι ἀνιάτως ἔχοντος δια-
λυτέον τὴν φιλίαν, ὅτι μὴ πλημμελὴς ἡ τῆς λύσεώς ἐστι προτροπή, ἐπή-
γαγε δόξειε δ' ἂν ὁ διαλυόμενος μηδὲν ἄτοπον ποιεῖν. οὐ γὰρ
τῷ φαύλῳ φίλος ἦν ἀλλὰ τῷ σπουδαίῳ, ὥστε οὐχ ὃν ἐφίλει ἀποβάλλεται,
οὐδ' ᾧ φίλος ἦν τοῦτον ἀποστρέφεται, ἀλλ' ὃν οὐκ ἐφίλει τοῦτον
ἀποφεύγει.
Εἰ δ' ὁ μὲν διαμένοι, ὁ δ' ἐπιεικέστερος γένοιτο καὶ

πολὺ διαλλάττοι τῇ ἀρετῇ.
Michael Phil., In Ηθικά Νοκιμάχεια. ix-x commentaria

P.608, l. 4
δεῖ πράττειν ἀνδρωθέντας. δῆλον γὰρ ὡς ἄλλα μὲν ἐπιτηδευτὰ νέοις οὖσι
καὶ ἄλλα ἀνδράσι καὶ ἕτερα παρακμάσασι. τοιούτων τε οὖν χρεία νόμων,
καὶ ἔτι πῶς τὸν ἅπαντα βίον διοδευτέον. οἱ πολλοὶ γὰρ ἀνάγκῃ μᾶλλον
καὶ ζημίᾳ πειθαρχοῦσιν ἢ λόγῳ. διὸ δεῖ νόμων τῶν ἀναγκαζόντων ζημίαις
εὐπραγεῖν καὶ φεύγειν τὰς κακοπραγίας. καὶ διὰ τὸ τοὺς πολλούς, φησί,
πειθαρχεῖν ζημιουμένους καὶ κολαζομένους, ἀρέσκει, φησί, τὸ τοὺς
νομοθέτας
προσγράφειν ἐν τῷ νόμῳ ‘ταῦτα μὲν παρακελεύομαι τοὺς πολίτας
πράττειν
τοῦ καλοῦ χάριν καὶ τοῦ γενέσθαι σπουδαίους, εἰ δὲ ἀπειθοῖεν,
κολαζέσθω-
σαν διὰ μὲν τήνδε τὴν ἀπείθειαν τήνδε τὴν κόλασιν, διὰ τήνδε δὲ τήνδε.
ὃς δ' ἂν καὶ τιμωρούμενος ἀνίατος μένῃ, φευγέτω ἐκ τῆς πόλεως.’ δεῖ
οὖν,
φησί, τοὺς φαύλους μαστίζειν ὡς ὄνους (τούτους γὰρ εἶπεν ὑποζύγια· ὃν
γὰρ μὴ παιδεύει λόγος, παιδευέτω μάστιξ) καὶ λυπεῖν τοὺς φαύλους
λύπας,
αἳ ἐναντιοῦνται ταῖς ἀγαπωμέναις ἡδοναῖς. τὰ γὰρ ἐναντία τῶν
ἐναντίων ἰάματα, οἷον εἴ τις χαίρει ὑβρίζων, μὴ λυπεῖν αὐτὸν ζημίᾳ ἀλλὰ
τῷ κωλύειν μὴ ὑβρίζειν, ὁμοίως καὶ τὸν ταῖς μέθαις χαίροντα τῷ ἀπείρ-
γειν οἴνου.
890
Πρόκλος. In Platonis rem publicam commentarii Vol. 2, p.178, l. 22
τὸν τηλικαῦτα ἁμαρτεῖν καὶ [ἀνία]τον γενέσθαι, πᾶν ἐπι-

λείψει τὸ πλῆθος τῶν ψυχῶν τὴν γένεσιν, ἐκεῖ γεγονυιῶν
πασῶν ἐν τῷ ἀπείρῳ χρόνῳ καὶ μὴ ἀνιουσῶν· εἰ δέ τι
γένος ἐστὶν ἴδιον ψυχῶν τὸ ταῦτα πάσχον, ἔσεσθαι χρόνον,
ἐν ᾧ πᾶν τὸ τοιόνδε γένος ἐν τοῖς ὑπὸ γῆς τόποις δεδε-
μένον ἐπιλείψει τὴν γένεσιν. τούτων δὲ ὄντων ἀτοπωτάτων
ἐλέγομεν τὴν ἀνίατον ζωὴν παρ' ἑαυτῆς εἶναι τοιαύτην ὡς
ἀμεταμέλητον· ἡ γὰρ μεταμέλεια δείκνυσι τὴν κατηγορίαν
καὶ τὴν ἐπανόρθωσιν ἔνδον πρὸ τῆς ἔξω δίκης ὑπάρχουσαν·
τῆς δὲ οἰκείας διορθώσεως ἀνῃρημένης αὐτὴ μέν ἐστιν
παρ' ἑαυτῆς ἀνίατος ἡ τοιαύτη πᾶσα ζωή, τυγχάνει δὲ
ἰάσεως ὑπὸ τῶν ὅλων κατά τινα περίοδον λύουσαν αὐτῆς
τὴν ἐκεῖ κατάταξιν. τὸ μὲν γὰρ ἀφ' ἑαυτοῦ βοηθούμενον
πολλῷ μειζόνως ἀπὸ τῶν ὅλων βοηθεῖται κοσμικῶν περιό-
δων· τὸ δὲ ἀφ' ἑαυτοῦ σωτηρίας οὐκ ἔχον ἐλπίδα ἢ λαμ-
βάνει σωτηρίας ἀφορμὴν ἀπὸ τῶν ὅλων, ἀΐδιον ὄν, ἢ ἀπόλ-
λυται παντελῶς, εἰ μὴ ἀΐδιον ὂν τυγχάνοι. Διὰ ταῦτα
τοίνυν καὶ τοῦ Ἀρδιαίου πάντως ἀπεγίγνωσκον ὡς ἀνα-
βησομένου ποτέ, τὴν παροῦσαν ζωὴν γέμουσαν κακῶν
ὁρῶντες καὶ ἀνήκεστα πάσχουσαν, ὥσπερ καὶ ἔδρασεν· τὰ
δὲ ὅλα τίνα τρόπον σώζει τὰς τοιαύτας ψυχάς, οὐχ ἑώρων.
Πρόκλος. In Platonis rem publicam commentarii Vol. 2, p.184, l. 26
μὲν δίκην διδόντας εἶναι τοὺς ὠφελουμένους καὶ παρὰ θεῶν

καὶ παρὰ ἀνθρώπων, τοὺς δὲ τιμωρουμένους τοὺς ἀνιάτους·
καὶ γὰρ ἄλλο μὲν τίσις, ἄλλο δὲ δίκη, καθάπερ καὶ τοῦτο
διώρισται ἐν ἐκείνῳ. καὶ ἐν Νόμοις [V p. 728c] δὲ σα-
φῶς διέκρινεν τιμωρίαν καὶ δίκην, ὅπου καὶ δῆλον πε-
ποίηκεν, ὡς ἄρα καὶ ἡ τιμωρία τρόπος τις ἰάσεώς ἐστιν·
τὸν γὰρ μὴ τυγχάνοντα τῆς τιμωρίας ἄθλιον ἀξιοῖ καλεῖν
ὡς μὴ ἰατρευόμενον· ὡς τοῦ τυγχάνοντος δήπουθεν ἰατρευο-
μένου, κἂν ἐν τῷ παρόντι, ἵν' ἄλλοι σώζωνται, ἀπολλύηται·
εἰ δὲ ὅπως οὖν ἰατρεύεται, παρ' ἑαυτοῦ μὲν οὐκ ἂν πάσχοι
τοῦτο ἀνίατος ὤν, παρὰ δὲ τῶν ὅλων δυνάμεων. καὶ εἰ μὴ
θέμις τελέως ἀπολέσθαι τὸ ἀθάνατον, ἑαυτῷ μὲν ἀπόλλυται,
τοῖς δὲ ἀπὸ τῶν ὅλων εἰς αὐτὸ καθήκουσιν σώζε[ται.
τούτων δὲ] δήλων ὄντων τὰς ἀντιστρόφους [ταῖς τιμωρίαις εὐ-
εργεσίας θεωρήσωμεν· καὶ λέγωμεν αὐτοὺς ἀπολαύει]ν πρῶτον
μ[ὲν ....... δαι]μόνων συνουσίας Πλουτωνί[ων κ]ηλούντων
τὰς ψυχὰς καὶ τὰς ἐννοί[ας] αὐτῶν τελειούντων καὶ προξε-
891
νούντων τὴν πρόνοιαν τῶν καταχθονίων θεῶν, φάσματά τε

δεικνύντων γαλήνης μεστὰ καὶ καθαιρόντων τὰ περιβλήματα
αὐτῶν διὰ θείου φωτὸς καὶ ἀναμιμνησκόντων τῆς ἀϊδίου
ζωῆς καὶ τῶν ἀποκαταστάσεων τῶν τελεωτάτων,
ρονος εἰς τὸ κρεῖττον καὶ πρὸς τὸ χεῖρον ἀπὸ τοῦ κρείτ-

τονος ἡ μεταβολὴ καὶ πολλὴ καὶ διάφορος καὶ μικροῦ
συνεχής, τῶν δὲ ἀσωμάτων γενῶν τοῖς μὲν τὸ καλὸν
ἀμετάβλητον, τοῖς δὲ τὸ φαῦλον. Καὶ τίθησιν αἰτίαν
ἡμῖν μὲν τῆς ἐφ' ἑκάτερα στασιαζούσης ῥοπῆς τῆς ὑπο-
βεβλημένης ὕλης τὸ ῥοῶδές τε καὶ εὐπαράφορον, ποτὲ
μὲν τοῦ λογισμοῦ κρατοῦσαν, ποτὲ δὲ κρατουμένην. Ἐν
ἐκείνοις δὲ μηδαμῶς τῆς ὕλης παρείσδυσιν λαβούσης,
ὁ λογισμὸς μόνος τῶν πράξεων ἔχει τὸ κράτος. Διὸ
τῶν μὲν ἑκουσίως καὶ ὡς ἀληθῶς αὐτοκρατορικῶς πρὸς
τὸ χεῖρον ἀπενεχθέντων ἡ πτῶσις ἀνίατος γίνεται, οὐκ
ἐχόντων ἕτερόν τι κρεῖττον ἐν ἑαυτοῖς, ὃ τὴν αὐτο-
δέσποτον γνώμην αὐτὴν ὑφ' ἑαυτῆς ῥεύσασαν πρὸς
τὸ χεῖρον πάλιν ἀνακαλέσοιτο· ὥσπερ αὖ πάλιν τοῖς
ἑκουσίως καὶ αὐτονόμως τὸν ἔρωτα τοῦ ἀγαθοῦ λαβοῦσιν
ἀπαράτρεπτος ὁ πόθος ὑπὸ μηδεμιᾶς ῥοῆς ἐνοχλού-
μενος διασῴζεται.
Ἡμεῖς δὲ ὥσπερ διπλοῖ τινές ἐσμεν·
διὸ καὶ μεταμεληθέντες οἷς ἁμαρτάνομεν, ὡς ἑτέρους
ἑαυτοὺς ἐπιμεμφόμεθα. Δύο δὲ μαχομένων, καὶ τούτων
ἀνὰ μέρος κρατούντων τε καὶ κρατουμένων, πῶς ἂν ἢ
(5, 25, 1)· “σφάξας ἀπέδειρε τὴν ἀνθρωπῆν”.

Ἀνθρωποειδέα θεόν· Ἡρόδοτος εἴρηκεν αʹ (2, 142, 3).
Ἀνθρωποκτόνος· Εὐριπίδης Αἰγεῖ φησιν (fr. 11b Snell).
Ἀνθρωπιστί· Σοφοκλῆς (fr. 827 R.)· “μηκέτ' ἀνθρωπιστὶ
διαλέξῃ τῇδε”.
Ἀνθυπουργῆσαι· τὸ ἀνταποδοῦναι χάριν. ὁ αὐτὸς Κολχίσιν
(fr. 315 N.2 = 339 R.)· “ἦ φὴς ὑπομνὺς ἀνθυπουργῆσαι χάριν;”
892
†Ἀνθυπωμοσία†· ἀντὶ τοῦ ἀντειπεῖν τῇ ὑπωμοσίᾳ. οὕτω

Δημοσθένης κατὰ Ὀλυμπιοδώρου (48, 25).
Ἀνίατον· Δημοσθένης ἐν τῷ κατὰ Ἀριστογείτονος (25, 95)·
“ἀνίατον τὸ πρᾶγμά ἐστι”. καὶ Ἀντιφῶν (2, 4, 12)· “ἀνίατος ἡ ἁμαρτία
ἐστίν”.
Ἀνίει τὰ ἀγαθά· τοῖς τεθνεῶσιν ἔθος εἶχον λέγειν ἐπευχό-
μενοι. Φρύνιχος Κωμασταῖς (fr. 1 Dem.)· “ἡμῖν δ' ἀνίει δεῦρο σὺ
τἀγαθὰ τοῖς τήνδ' ἔχουσι τὴν πόλιν ἵλεως”.
Θεοδώρετος. Graecarum affectionum curatio Book 11, sec. 28, l. 9
φησίν· «Ὁ σκώληξ αὐτῶν οὐ τελευτήσει, καὶ τὸ πῦρ αὐτῶν οὐ

σβεσθήσεται.» Καὶ πάλιν· «Τίς ἀναγγελεῖ ἡμῖν, ὅτι πῦρ
καίεται; τίς ἀναγγελεῖ ἡμῖν τὸν τόπον τὸν αἰώνιον;» Καὶ ἄλλα
δὲ τοιαῦτα πλεῖστα ἔστι παρὰ τοῖς προφήταις εὑρεῖν. Ὁ δὲ
φιλόσοφος τὰ μὲν ἐκεῖθεν λαβών, τὰ δὲ ἐκ τῶν Ἑλληνικῶν
ἀναμίξας μύθων, τοὺς περὶ τούτων ἐποιήσατο λόγους· καὶ τὰ
ἐφεξῆς δὲ τὴν αὐτὴν ἔχει διάνοιαν· «Τῶν» γάρ φησι «δικα-
στῶν, ὅπερ ἔλεγον, πρῶτον μὲν ὁ Ῥαδάμανθυς ἐκεῖνος, ἂν τοιοῦ-
τόν τινα λάβῃ, ἄλλο μὲν περὶ αὐτοῦ οὐκ οἶδεν οὐδέν, οὔτε ὅστις
οὔτε ὧντινων, ὅτι δὲ πονηρός τις· καὶ τοῦτο κατιδὼν ἀπέπεμψεν
εἰς τὸν Τάρταρον, ἐπισημαινόμενος, ἐάν τε ἰάσιμος, ἐάν τε ἀνίατος
εἶναι δοκῇ· ὁ δὲ ἐκεῖσε ἀφικόμενος τὰ προσήκοντα πάσχει. Ἐνίοτε
δέ, Ἕλληνος ἰδὼν ὁσίως βεβιωκυῖαν καὶ μετὰ ἀληθείας, ἀνδρὸς
ἰδιώτου ἢ ἄλλου τινός, μάλιστα μέν, ὡς ἔγωγέ φημι, ὦ Καλ-
λίκλεις, φιλοσόφου τὰ αὑτοῦ πράξαντος καὶ οὐ πολυπραγμονήσαν-
τος ἐν τῷ βίῳ, ἠγάσθη τε καὶ εἰς μακάρων νήσους ἀπέπεμψεν.»
Καὶ μετὰ βραχέα ἐπήγαγεν· «Ἐγὼ μέν, ὦ Καλλίκλεις, ὑπὸ
τούτων τῶν λόγων πέπεισμαι καὶ σκοπῶ, ὅπως ἀποφανοῦμαι τῷ
κριτῇ ὡς ὑγιεστάτην τὴν ψυχήν. Χαίρειν οὖν ἐάσας τὰς τιμὰς
τῶν πολλῶν ἀνθρώπων, τὴν ἀλήθειαν ἀσκῶν πειράσομαι τῷ ὄντι,
ὡς ἂν δύνωμαι, βέλτιστος ὤν, καὶ ζῆν, καὶ ἐπειδὰν ἀποθνῄσκω,
τὸν ἕτερον καὶ ἐκστήσονται (καὶ) τὸ πρόσωπον αὐτῶν ὡς

φλὸξ μεταβαλοῦσιν. Τό· ταραχθήσονται οἱ πρέσβεις, ὁ
Θεοδοτίων οὕτως ἡρμήνευσεν· «ταραχθήσονται περιοχαί»
– σημαίνει δὲ τὰς πόλεις – , τὸ δέ· συμφοράσου(σιν
ἕτερος) πρὸς τὸν ἕτερον, «ὠδινήσουσιν ἀνὴρ πρὸς τὸν
πλησίον αὐτοῦ.» Δηλοῖ δὲ ὁ λόγος (ὅτι ἀλλή)λοις ἐκκαλύ-
893
ψουσι τὸ δέος καὶ τὸ τῶν προσώπων κατασβέσουσιν (ἄνθος·

ὥσπερ γὰρ) τὸ πῦρ σβεννύμενον γίνεται κόνις, οὕτω καὶ
τὸ εὐανθὲς τῶν προσώπων (ἐκ τοῦ δέους) μεταβάλλεται
χρῶμα.
9Ἰδοὺ γὰρ ἡμέρα κυρίου ἔρχεται ἀνίατος θυμοῦ καὶ
(ὀργῆς θεῖναι τὴν) οἰκουμένην ὅλην ἔρημον καὶ τοὺς ἁμαρ-
τωλοὺς ἀπολέσαι ἐξ αὐτῆς.
Ο(ἰκουμένην νῦν) τὴν Βαβυλῶνα
λέγει καὶ τὰς ὑπ' ἐκείνην τελούσας πόλεις καὶ κώμας.
10(Οἱ γὰρ ἀστέρες τοῦ) οὐρανοῦ καὶ ὁ Ὠρίων καὶ πᾶς ὁ
κόσμος τοῦ οὐρανοῦ τὸ φῶς αὐτῶν οὐ δώσουσι, (καὶ σκοτι-
σθήσεται τοῦ) ἡλίου ἀνατέλλοντος, καὶ ἡ σελήνη οὐ δώσει
τὸ φῶς αὐτῆς.
Ὥς(περ γὰρ ἡλίου ἀνίσχοντος) ἀμβλύνεται
μὲν τῆς σελήνης τὸ φῶς, οἱ δὲ ἀστέρες παντε(λῶς ἀπο-
κρύπτονται). Οὕτως τῆς ἐμῆς ἐπιφαινομένης δυνάμεως καὶ
τοὺς (δυσσεβεῖς τιμωρουμένης) |119 b| φροῦδος γίνεται

Vol. 80, p.648, l. 9
ΕΡΩΤ. ΛΕʹ Τίνος ἕνεκεν τοσοῦτον ἐθρήνησεν ὁ Δαβὶδ τὸν

μιαρώτατον παῖδα;
Καὶ φιλόπαις ἦν, καὶ φιλάνθρωπος. Τεκμήριον

δὲ τούτου καὶ τὸ ἐπὶ τοῦ Σαοὺλ γενόμενον πένθος.
Ἐνταῦθα δὲ καὶ ἡ φύσις μείζους τὰς ὀδύνας εἰργά-
σατο. Πρὸς δὲ τούτοις, ἐθρήνησεν ὡς εὐσεβὴς τὸν διὰ
μεταμελείας ἰαθῆναι μηκέτι δυνάμενον. Μετὰ γὰρ
δὴ τὴν τελευτὴν ἀνίατος ἡ τῆς ἁμαρτίας πληγή.
Θεοδώρετος. Interpretatio in Ezechielem Vol. 81, p.849, l. 26
Ἐπειδὴ δὲ εἰκὸς τὸν μὲν πᾶν εἶδος θεραπείας προς-

φέρειν, τοὺς δὲ ἀνηκέστως νοσεῖν, καὶ τὴν προς-
φερομένην μὴ προσδέχεσθαι ἰατρείαν, ἀναγκαίως
ἐπιφέρει·
ιθʹ. Καὶ σὺ ἐὰν διαστείλῃ τῷ ἀνόμῳ, καὶ μὴ
ἀποστρέψῃ ἀπὸ τῆς ὁδοῦ αὐτοῦ καὶ ἀπὸ τῆς
ἀνομίας αὐτοῦ, ὁ ἄνομος ἐκεῖνος ἐν τῇ ἀνομίᾳ
894
αὐτοῦ ἀποθανεῖται, καὶ σὺ τὴν ψυχήν σου ῥύσῃ.

Ἀθῶος, φησὶν, ἔσῃ τὰ προσήκοντα ποιῶν, καὶ τὰ
παρὰ σαυτοῦ συνεισφέρων· κἂν γὰρ ἡ ἐκείνου νόσος
ἀνίατος διαμείνῃ, αὐτὸς μόνος τίσει τῆς ἀπειθείας
τὴν τιμωρίαν. Προσήκει δὲ συνιδεῖν, ὅτι τὸν ἄνομον
καὶ ἀνωτέρω κἀνταῦθα τιμωρηθήσεσθαι ἔφη τῇ
παρανομίᾳ προσμένοντα· ἐάν τε ἔχῃ τὸν διαστέλ-
λοντα, τουτέστι τὸν διδάσκοντα, ἐάν τε καὶ μή·
ἀρκεῖ γὰρ ἡ φύσις εἰς τὴν τοῦ πρακτέου διάκρισιν·
ἐκ περιουσίας δὲ ἡ διδασκαλία προσφέρεται, τῆς
θείας ἀγαθότητος πάντα πόρον εἰς τὴν τῶν ἀνθρώπων
σωτηρίαν μηχανωμένης.
κʹ. Καὶ ἐν τῷ ἀποστρέφειν δίκαιον ἀπὸ τῶν
δικαιοσυνῶν αὑτοῦ, καὶ ποιήσει παράπτωμα,
Κύριλλος. Commentarius in Isaiam prophetam

Vol. 70, p.24, l. 41
σὶν, Οὐκ ἔστι μάλαγμα ἐπιθεῖναι, οὔτ' ἔλαιον, οὔτε

καταδέσμους. Ὅτ' ἂν μὲν γὰρ σύμμετροί τινες τῷ
ἀνθρωπίνῳ σώματι συμβαίνωσι πληγαὶ, καὶ καθ'
ἑνὸς ἴοι μέλους ἡ βλάβη, τοτηνικάδε χρήσιμα τῆς
τῶν θεραπεύσειν εἰδότων ἐπιεικείας τὰ εὑρήματα,
οἷον μάλαγμα, καὶ κατάδεσμοι, καὶ ἐλαίου χρίσις
χολῶσα τὰ συντεινόμενα. Ὅταν δὲ δι' ὅλον τὸ σῶμα
νοσῇ, καὶ ἐφ' ἑαυτῷ καταφθείρηται, ποῖος αὐτῷ θε-
ραπείας ὀνίνησι τρόπος; νικᾷ γὰρ πάντως τῶν ἐκ
τέχνης ἐπικουρημάτων τὴν δύναμιν, τῆς νόσου τὸ
μέγεθος. Ἀνίατος τοιγαροῦν ἡ τῶν Ἰουδαίων πλη-
θὺς περιπεσοῦσα τραύμασιν, καὶ ἀφορήτως νοσοῦσα
τὰ ἐξ ὀργῆς, ἀπόλωλεν ὁλοτρόπως, μηδενὸς αὐτοῖς
βοηθήσαντος τρόπου. Τοιγάρτοι ἔφασκον καὶ οἱ θε-
σπέσιοι προφῆται· «Ἰατρεύσαμεν τὴν Βαβυλῶνα,
καὶ οὐκ ἰάθη, ἐγκατελείπομεν αὐτήν.» Βαβυλῶνι
γὰρ τῇ τῶν ἐθνῶν παρεικάζεται, καίτοι πόλις ἁγία
κατωνομασμένη, διά τοι μάλιστα τὴν εἰς Χριστὸν
ἀσέβειαν, ἢ καὶ ὅτι τῶν χειροποιήτων ἐνεπίμπλασαν
895
αὐτὴν, ὡς κατ' οὐδένα τρόπον τῇ Βαβυλωνίων παρα-

χωρήσειν, ἣ καὶ ὠνόμασται γῆ τῶν γλυπτῶν.

Vol. 70, p.356, l. 19
ἁπάσης τῆς χώρας ὑπισχνούμενοι. Οὗτοι τοίνυν,

φησὶν, οἱ τῶν δαιμονίων θεραπευταὶ καὶ ἱκέται, οἱ
τὰς ὑπὲρ πάντων τελοῦντες θυσίας, ὅταν ἴδωσιν
ἀντεστραμμένα πρὸς τὰ παρ' ἐλπίδα τὰ πράγματα
αὐτοῖς, ταραχθήσονταί τε καὶ ἐν ὠδῖσιν ἔσονται πι-
κραῖς, συμφοράσουσίν τε ἕτερος πρὸς τὸν ἕτερον,
τοῦτ' ἔστιν, ἀλλήλοις ἐπιφωνήσουσι τὰ ὡς ἐξ ἀκρά-
του συμφορᾶς, τὸ, οὐαὶ, δηλονότι καὶ τὰ παραπλήσια. Ὥσπερ δὲ ὑπὸ
φλογὸς μεταβαλοῦσι τὸ πρόσωπον.
Φιλεῖ γάρ πως τὸ τῶν ἀθυμούντων καταμελαίνεσθαι πρόσωπον, ὡς οὐδὲν
ἕτερον εἶναι δοκεῖν πλὴν ὅτι
σποδιὰν καὶ σποδοῦ μαρανθείσης λείψανον.
Ἰδοὺ γὰρ ἡμέρα Κυρίου ἀνίατος ἔρχεται θυμοῦ
καὶ ὀργῆς, θεῖναι τὴν οἰκουμένην ὅλην ἔρημον,
καὶ τοὺς ἁμαρτωλοὺς ἐξολοθρεῦσαι ἐξ αὐτῆς. Οἱ
γὰρ ἀστέρες τοῦ οὐρανοῦ, καὶ ὁ Ὠρίων καὶ πᾶς ὁ
κόσμος τοῦ οὐρανοῦ τὸ φῶς οὐ δώσουσι· καὶ
σκοτισθήσεται τοῦ ἡλίου ἀνατέλλοντος, καὶ ἡ
σελήνη οὐ δώσει τὸ φῶς αὐτῆς. Καὶ ἐντελοῦμαι
τῇ οἰκουμένῃ ὅλῃ κακὰ, καὶ τοῖς ἀσεβέσι τὰς
ἁμαρτίας αὐτῶν· καὶ ἀπολῶ ὕβριν ἀνόμων, καὶ
ὕβριν ὑπερηφάνων ταπεινώσω.
Ἀναφανδὸν ἐν τούτοις διδάσκειν πειρᾶται, ὁποία τίς

Vol. 70, p.356, l. 36
τῇ οἰκουμένῃ ὅλῃ κακὰ, καὶ τοῖς ἀσεβέσι τὰς

ἁμαρτίας αὐτῶν· καὶ ἀπολῶ ὕβριν ἀνόμων, καὶ
ὕβριν ὑπερηφάνων ταπεινώσω.
896
Ἀναφανδὸν ἐν τούτοις διδάσκειν πειρᾶται, ὁποία τίς

ἐστιν ἡ πρόφασις τοῦ συμφοράσαι μὲν πρὸς ἀλλήλους
τοὺς ἄρχοντας, μεταβαλεῖν δὲ τὸ πρόσωπον ὡς ἀπὸ
φλογός. Ἐπειδὴ γὰρ κατεμαντεύοντο μὲν, ὡς ἔφην,
τὰ κατ' εὐχὴν ἑαυτοῖς, καὶ πᾶσι δὲ τοῖς Βαβυλωνίοις·
διημαρτήκασι δὲ τῆς ἐλπίδος· ταύτῃ τοι, φησὶ, καὶ
κατηφείας ἔσονται μεστοί. Ἐφέστηκε γὰρ αὐτοῖς
ἀνίατος ἡμέρα, τοῦ πάντων Κυρίου αὐτὴν ἐπάγοντος·
ἡμέραν δὲ πάλιν ὀνομάζει τὸν καιρὸν, καθ' ὃν γέγονεν
ἡ θεία τε καὶ ἀνουθέτητος ὀργὴ, ὡς τεθῆναι τὴν τῶν
Χαλδαίων ἔρημον, καὶ τοὺς ἁμαρτωλοὺς ἀπολέσαι ἐξ
αὐτῆς. Καὶ οὐ δή που πάντως ὡς ὄντων ἐκεῖσε τι-
νῶν, οἳ καὶ ἔξω τίθενται τῆς ὀργῆς διὰ τὸ εἶναι χρη-
στοὶ, τοὺς ἁμαρτωλοὺς ἀπολέσθαι φησί· ἅπασι δὲ
μᾶλλον τοῖς τὴν Χαλδαίων οἰκοῦσι χώραν ἁρμόσειεν
ἂν εἰκότως τοὔνομα, διάτοι τὸ πάντας πονηροὺς εἶ-
ναι καὶ εἰδωλολάτρας. Ἐπειδὴ δὲ τὰ μεγέθη τῶν
συμφορῶν ἔσθ' ὅτε μονονουχὶ σκότου καὶ ἀχλύος τὸν

Vol. 70, p.613, l. 48
Αὐτὸς γάρ πού φησι περὶ τῶν ἐξ Ἰσραήλ· «Υἱὸν ἐγέν-

νησα καὶ ὕψωσα.» Ἔθος δὲ τῇ θείᾳ Γραφῇ τὴν τῶν
Ἰουδαίων μητέρα, φημὶ δὴ τὴν Ἱερουσαλὴμ ὄρει
παρεικάζειν ἐσθ' ὅτε. Ἔκειντο τοίνυν ἄνθος ἐπὶ τῆς
κορυφῆς τοῦ ὄρους, τοῦτ' ἔστιν, ἐπάνω πάντων, καὶ
ἐπὶ πάντας ὡς ἡγούμενοι, καὶ τὸ κατάρχειν τῶν ἄλ-
λων, ταῖς ἐκ νόμου λαχόντες ψήφοις. Οὗτοι δὲ ἦσαν οἱ
μεθύοντες ἄνευ οἴνου. Καὶ γὰρ ἦν ἐξ ἀμπέλου Σοδό-
μων ἡ ἄμπελος αὐτῶν, καὶ ἡ κληματὶς αὐτῶν ἐκ
Γομόῤῥας, ἡ σταφυλὴ αὐτῶν σταφυλὴ χολῆς, βότρυς
πικρίας αὐτοῖς, καὶ θυμὸς δρακόντων ἀνίατος. Κατ-
εμεθύσκοντο γὰρ οὐκ οἶνον τοῦτον πίνοντες τὸν αἰσθη-
τὸν, ἀλλὰ τὸ ἐξ ἀκράτου θυμοῦ, καὶ μανίας μέ-
θυσμα, καὶ τῆς διαβολικῆς δυστροπίας τὸν σκοτισμὸν
ταῖσαὐτῶν διανοίαις εἰσο ικιζόμενοι.
Ἰδοὺ ἰσχυρὸν καὶ σκληρὸν ὁ θυμὸς Κυρίου ὡς
897
χάλαζα καταφερομένη, οὐκ ἔχουσα σκέπην βίᾳ

καταφερομένη, ὡς ὕδατος πολὺ πλῆθος σύρον
χώραν τῇ γῇ, ποιήσει ἀνάπαυσιν ταῖς χερσὶ καὶ
τοῖς ποσὶ, καὶ καταπατηθήσεται ὁ στέφανος τῆς
ὕβρεως οἱ μισθωτοὶ τοῦ Ἐφραΐμ.
Κύριλλος. De exitu animi (homilia diversa 14)

Vol. 77, p.1085, l. 40
φανοῦται ἐνώπιον τοῦ βήματος τοῦ Χριστοῦ. Ὁ γογ-

γύζων, καὶ δυσπετῶν ἐν ταῖς συμπιπτούσαις συμ-
φοραῖς, καὶ ταῖς συμβαινούσαις θλίψεσιν ἀκηδιῶν τε
καὶ βλασφημῶν, οὗτος πεπλάνηται, καὶ φρένας κω-
φὰς ἔχει. Ὁ πρᾶος, καὶ ἐπιεικὴς, καὶ ταπεινόφρων,
ὑπὸ Θεοῦ ἐπαινεῖται, μακαρίζεται ὑπὸ τῶν ἀγγέλων,
καὶ ἐγκωμιάζεται ὑπὸ τῶν ἀνθρώπων. Ὁ δὲ πικρὸς,
καὶ ὀξύθυμος, καὶ ὀξύχολος, κεκατήραται ἀπὸ Θεοῦ·
τούτου ἡ βρῶσις, βότρυς πικρίας δαιμόνων· ὁ δὲ
οἶνος, θυμὸς δρακόντων, καὶ ἡ πῶσις ἰὸς ἀσπίδος
ἀνίατος. Οἱ καθαροὶ τῇ καρδίᾳ ὁρῶσι τὴν τοῦ
Θεοῦ δόξαν· οἱ δὲ ἐῤῥυπωμένοι τὸν νοῦν, ἐνοπτρίζον-
ται τὸν διάβολον. Οἱ τὰ φαῦλα πράξαντες, καὶ τὰ
ἄτοπα ἐννοοῦντες, καὶ τὰ κακὰ λογιζόμενοι εἰς τὸν
πλησίον, κωλύουσιν αὐτοὺς τῆς θείας κοινωνίας. Οἱ
τὸ πρόσωπον φοινικείοις ὑγραίνοντες, καὶ ψιμμυθίῳ
τὰς παρειὰς τρίβοντες, καὶ λευκαίνοντες, καὶ δι'
ἐσόπτρων καὶ κατόπτρων στολιζόμενοι, πρὸς τὸ ζω-
γρῆσαι καὶ σαγηνεῦσαι ψυχὰς εἰς ἀκολασίαν καὶ
ἐπιθυμίας ἀτόπους, καὶ ἔρωτας σατανικοὺς, ἐν ἡμέ-
ρᾳ κρίσεως θεοσεβεῖς οὐχ εὑρίσκονται· ἀλλ' ὡς

898
γωνία ξενία. πρόσκειται “μὴ ὄντα ἀπὸ τῶν διὰ τοῦ ευω ῥημάτων”
διὰ τὸ ἑρμηνεύω ἑρμηνεία, πορνεύω πορνεία, ἀλαζονεύω ἀλαζο-
νεία. πρόσκειται “μακρὸν ἔχοντα τὸ α” διὰ τὸ εὐμένεια δυσγένεια.
μακρὸν τὸ ι· τὰ γὰρ διὰ τοῦ νια θηλυκὰ τῷ ι παραληγόμενα συστέλλει
αὐτό, οἷον γωνία πενία ξενία· σεσημείωται τὸ ἀνία, ἐπειδὴ ἀπὸ τοῦ
ἰῶ γέγονεν, τὸ θεραπεύω, ὅπερ ἔχει μακρὸν τὸ ι.
{Γεωργίου} Ἀνία· παρὰ τὸ ἰῶ, τὸ σημαῖνον τὸ θεραπεύω· ἢ παρὰ τὸ
ἄνω ἀνύω γέγονεν ἀνία, ἡ διανυστικὴ καὶ πρακτική. δεῖ γινώσκειν,
ὅτι τὸ ἀνία διὰ τοῦ ι γράφεται· παρὰ γὰρ τὴν ἴασιν· καὶ ἐκτείνει
τὸ ι· ἡ γὰρ ἴασις μακρὸν ἔχει τὸ ι.
Ἀνία· παρὰ τὸ ἀνίατος καὶ δυσίατος εἶναι.
Ἀνιείς Procop. De bell. 7, 32, 5· ἀφιείς, παρορμῶν. ἔστι δὲ
μετοχὴ ἀπὸ τοῦ ἵημι, ὁ παρατατικὸς ἵην, ἡ μετοχὴ ἱείς ἱέντος, καὶ
μετὰ τῆς ἀνά προθέσεως ἀνιείς. συντάσσεται μετὰ αἰτιατικῆς. καὶ εἰς
τὸ Τιμή.
Ἀνιεῖσα· παρὰ τὸ ἀνίημι, ὃ σημαίνει τὸ ὑποχαλῶ καὶ ἀσθενῆ
ποιῶ.
Ἀνιμῶ· ἐκ τῆς ἀνά προθέσεως καὶ τοῦ ἱμῶ, τὸ ἀναλέγω. τοῦτο
ἐκ τοῦ ἱμάς, ὃ σημαίνει τὸν λῶρον· οἱ γὰρ ἀρχαῖοι πρὸς τὸ μὴ
κατα[κε]κλᾶσθαι τὰ ἀγγεῖα αὐτῶν ἐκ δερμάτων ἐποίουν. ἐξ οὗ καὶ
ἱμονιά, ὃ σημαίνει τὸ ἀντλητήριον. καὶ εἰς τὸ Ἱμάς.
Etymologicum Magnum, Etymologicum magnum Kallierges p.259, l.

12
Δεῦρ' ἴθι νύμφα φίλα. Καὶ,

Δεῦρο μαχησόμενος.
Σημαίνει καὶ ἔξελθε, ὡς ἐν τῇ θείᾳ γραφῇ·
Λάζαρε, δεῦρο ἔξω.
Ἀντὶ τοῦ ἔξελθε. Τὸ πληθυντικὸν αὐτοῦ, δεῦτε.
Εἰ γὰρ ὁ κανὼν λάβοι αὐτὸ ἐπίρρημα, ἀνοίκειόν
ἐστιν· ἐπειδὴ τὰ ἐπιρρήματα ἀριθμὸν οὐκ ἐπιδέ-
χονται. Κανὼν γάρ ἐστιν ὁ λέγων .... ζήτει εἰς
τὸ ἄγετε καὶ βάλετε. Ἐκ τοῦ δεῦρο, δευρί.
Δευσοποιὸς πονηρία: Ἡ ἔμμονος καὶ ἀνίατος·
ἀπὸ μεταφορᾶς (τῆς πορφύρας) τῆς ἔμμονον ἐχούσης
τὴν χρόαν, διὰ τὸ ἀκριβῶς καὶ κατόχως βεβάφθαι.
δευσοποιὸν γὰρ τὸ δυσέκπλυτον καὶ δυσεξίτηλον.
899
Δευσοποιὸν τὸ ἔμμονον καὶ μὴ ἐκπλυνόμενον βάμμα,

τὸ γνησίως βεβαμμένον.
Δεύτερος: Ὄνομα ἀρσενικὸν, εἶδος παραγώγου·
γίνεται παρὰ τὸ δεύω, τὸ λείπω, ὁ λειπόμενος τοῦ
πρώτου. Ἢ παρὰ τὸ συνδεδέσθαι ἑτέρῳ ἀριθμῷ.
Καθόλου τὰ διὰ τοῦ ΤΕΡΟΣ ὀνόματα, εἴτε ὀξύνονται,
εἴτε βαρύνονται, διὰ τοῦ ε ψιλοῦ γράφεται· οἷον,
Καινή Διαθήκη. Catena in Marcum (recensio ii) (e codd. Oxon. Bodl.

Laud. 33 + Paris. Coislin. 23 + Paris. gr. 178)
P.350, l. 9
τῶν αἰσθητῶν πολέμων ὁ παρατεταγμένος εἰς σφαγὴν, οὗτος τῶν

ἄλλων δοκιμώτερος καὶ ἀνάλωτος μᾶλλον καὶ τοῖς πολεμίοις φο-
βερώτερος· καίτοι μετὰ θάνατον οὐκ ἰσχύοντος αὐτὸν ἀναστῆσαι
τοῦ βασιλέως, ὑπὲρ οὗ τὰ ὅπλα τίθεται· πολλῷ μᾶλλον ἐπὶ τού-
των τῶν πολέμων, ὅτε καὶ ἀναστάσεως ἐλπίδες τοσαῦται· ὁ προ-
βαλλόμενος εἰς θάνατον τὴν ἑαυτοῦ ψυχὴν, εὑρήσει αὐτήν.
Τί γὰρ ὠφελήσει ἄνθρωπον, ἐὰν κερδήσῃ τὸν κόσμον
ὅλον, καὶ ζημιωθῇ τὴν ψυχὴν αὑτοῦ; Ἢ τί δώσει ἄν-
θρωπος ἀντάλλαγμα τῆς ψυχῆς αὐτοῦ;
Ἰδὲ πῶς ἡ παρὰ τὸ δέον αὐτῆς σωτηρία ἀπωλείας πάσης
χείρων τε καὶ ἀνίατος οὖσα, τῷ μηδὲ εἶναι λοιπὸν τὸν ἐξωνούμενον
αὐτήν. μὴ γάρ μοι τοῦτο λέγε, φησὶν, ὅτι τὴν ψυχὴν αὐτοῦ ἔσω-
σεν κινδύνων διαφυγὼν τοὺς τοιούτους· ἀλλὰ μετὰ τῆς ψυχῆς
αὑτοῦ θὲς καὶ τὴν οἰκουμένην ἅπασαν, καὶ τί τὸ πλέον ἐντεῦθεν
αὐτῷ ἐκείνης ἀπολλυμένης; μὴ γὰρ ἑτέραν ἔχεις ψυχὴν ἀντὶ
ψυχῆς δοῦναι. χρήματα μὲν γὰρ ἢ οἰκίαν ἢ ἀνδράποδα δύνασαι
ἀνταλλάξασθαι· ψυχὴν δὲ ἀπολλὺς, ἑτέραν ἀποδοῦναι οὐ δυνήσῃ
ψυχήν. καὶ τί θαυμαστὸν εἰ ἐπὶ τῆς ψυχῆς τοῦτο συμβαίνει;
καὶ γὰρ ἐπὶ σώματος τοῦτο γινόμενον ἴδοι τις ἄν. κἂν γὰρ μυρία
διαδήματα περικείμενος ᾖς, σῶμα δὲ ἔχῃς ἐπίνοσον φύσει καὶ
Καινή Διαθήκη. Catena in epistulam ad Romanos (typus Monacensis) (e

cod. Monac. gr. 412) P.356, l. 23
καὶ ἄδολος· ἀργυροῦν δὲ, ὁ ὑποδεέστερος ἐκείνου κατὰ τὴν ἀξίαν·

ὀστράκινον δὲ, ὁ τὰ γήϊνα φρονῶν καὶ πρὸς συντριβὴν ἐπιτήδειος.
καὶ ξύλινον, ὁ εὐκόλως διὰ τῆς ἁμαρτίας καταρρυπτούμενος, καὶ
900
ὕλη γινόμενος τῷ αἰωνίῳ πυρί. οὕτω καὶ ὀργῆς σκεῦος ὁ πᾶσαν

τὴν τοῦ διαβόλου ἐνέργειαν ὥσπερ ἀγγεῖον χωρήσας, καὶ διὰ τὴν
ἐγγενομένην αὐτῷ ἐκ τῆς φθορᾶς δυσωδίαν, οὐκέτι ἀχθῆναι πρὸς
χρῆσιν δυνάμενος. ἀλλ' ἀφανισμοῦ μόνου καὶ ἀπωλείας ὢν ἄξιος.
διόπερ ἐπειδὴ ἔδει συντριβῆναι αὐτὸν, ὁ φρόνιμος καὶ πιστὸς τῶν
ψυχῶν οἰκονόμος, διῳκήσατο αὐτὸν περιφανῆ γενέσθαι καὶ πᾶσιν
ἐξάκουστον. ἵνα ἄλλοις γοῦν ὠφέλιμος διὰ τοῦ πάθους γένηται.
ἐπειδὴ αὐτὸς ὑπὸ τῆς ἄγαν κακίας ἀνίατος ἦν.
Δᾶ (sic). Εἰ δὲ λέγεις, τίνος ἕνεκεν προγινώσκων ὁ Θεὸς
τοὺς τοιούτους ἁμαρτάνειν μέλλοντας καὶ μὴ μετανοεῖν, ἔκτισεν,
ἄκουσον. ὁ Θεὸς δι' ἀγαθότητα ἐκ τοῦ μὴ ὄντος εἰς τὸ εἶναι παρά-
γει τὰ γινόμενα· καὶ τῶν πάντων ἐσομένων προγνώστης ἐστίν.
εἰ μὲν οὖν μὴ ἔμελλον ἔσεσθαι, οὐδ' ἂν κακοὶ ἔμελλον ἔσεσθαι.
πρῶτον γὰρ τὸ εἶναι, καὶ τότε τὸ, καλὸν ἢ κακὸν εἶναι. εἰ δὲ
μέλλοντας ἔσεσθαι διὰ τὴν τοῦ Θεοῦ ἀγαθότητα, τὸ κακοὺς ἐξ
οἰκείας προαιρέσεως μέλλειν ἔσεσθαι, ἐκώλυσεν αὐτοὺς γενέσθαι.
ἐνίκα ἂν τὴν τοῦ Θεοῦ ἀγαθότητα. ποιεῖ τοιγαροῦν ὡς Θεὸς ἀγαθὰ
ἅπαντα, ἃ ποιεῖ. ἕκαστος δὲ ἐξ οἰκείας προαιρέσεως,

cod. Paris. gr. 227) P.72, l. 16
ἐφ' ἑαυτοῖς οὐκ ἀληθῶς ἀνακρίνοντες· ἀνακρίνοντος γὰρ ἦν τὸ

λέγειν, ὅτι κρείττων ἐστὶν ὁ Παῦλος Κηφᾶ καὶ Ἀπολλώ· καὶ
ἄλλου τὸ λέγειν ὁ Πέτρος πολλῷ διαφέρει τοῦ Παύλου· ἐν γὰρ
τῷ Εὐαγγελίῳ Παῦλος οὐκ εἴρηται Ἀπόστολος· φησὶν οὖν ὁ
Παῦλος, “ὅτι ἐμοὶ εἰς ἐλάχιστόν ἐστιν ἵνα ὑφ' ὑμῶν ἀνακριθῶ·”
συνῄδει ἑαυτῷ τὰ κάλλιστα· καὶ ὅτι οὐχ ὑπέπιπτεν Κορινθίοις ὡς
δυναμένοις αὐτὸν ἀνακρίναι· ὁ γὰρ πνευματικὸς ἀνακρίνει τὰ
πάντα· αὐτὸς δὲ ὑπ' οὐδενὸς ἀνακρίνεται· ὥσπερ ἀλλαχοῦ φησίν·
“γέγονα ἄφρων· ὑμεῖς με ἠναγκάσατε·” τοιοῦτόν τι καὶ ἐνθάδε
νοήσας λέγει. ἔστι τις ἀνθρωπίνη ἡμέρα· περὶ ἧς γέγραπται
μυρία ὅσα· καὶ τὸ “ἰδοὺ ἡμέρα Κυρίου ἀνίατος ἔρχεται·” ἡ οὖν
ἀνάκρισίς μου φησίν· οὐ δύναται γένεσθαι ἐν ἀνθρωπίνῃ ἡμέρᾳ·
οὐ χωρεῖ γὰρ ἀνθρωπίνη ἡμέρα τὴν ἀνάκρισίν μου. εἰ ἀνακρίνεσθαι
μέλλω, ἐν τῇ τοῦ Κυρίου ἡμέρᾳ ἀνακριθήσομαι· εἶτα παραδοξό-
τερόν τι ἑαυτῷ συνειδὼς λέγει· “ἀλλ' οὐδὲ ἐμαυτὸν ἀνακρίνω·
“οὐδὲν γὰρ ἐμαυτῷ σύνοιδα·” πολὺ ἐνταῦθα τὸ συνειδὸς τοῦ Ἀπο-
στόλου φαίνεται καθαρὸν γεγονέναι· ὥστε αὐτὸν τολμῆσαι οὐ
μόνον τοῖς τότε γράψαι· ἀλλ' ἵνα καὶ αἱ μέχρι συντελείας γενεαὶ
ἀναγινώσκωσι τὸ λεγόμενον.
901
Καινή Διαθήκη. Catena in epistulam ad Ephesios (typus Parisinus) (e

cod. Coislin. 204) P.199, l. 16
Σευηριανὸς δέ φησιν, ὁ ἐξαγοραζόμενος τὸν ἀλλότριον δοῦλον,

ἐξαγοράζεται καὶ κτᾶται αὐτόν. ἐπεὶ οὖν ὁ καιρὸς ὁ παρὼν δου-
λεύει τοῖς πονηροῖς, ἐξαγοράσασθε αὐτὸν, ὥστε καταχρήσασθαι
αὐτῷ πρὸς εὐσέβειαν.
Καὶ μὴ μεθύσκεσθε οἴνῳ, ἐν ᾧ ἐστιν ἀσωτία· ἀλλὰ
πληροῦσθε ἐν Πνεύματι.
Ὠριγένης φησὶ, δύναται μὲν καὶ ἁπλούστερον ταῦτα νοεῖ-
σθαι, ἀσωτίας οὔσης ἐν τῇ χρήσει τοῦ μεθύειν ποιοῦντος οἴνου.
δύναται δὲ καὶ οἶνος, ἐν ᾧ ἐστιν ἀσωτία, νοεῖσθαι, περὶ οὗ ἐν ᾠδῇ
μεγάλῃ λέγεται· “θυμὸς δρακόντων ὁ οἶνος αὐτῶν, καὶ θυμὸς
“ἀσπίδων ἀνίατος,” ὅν τινα πάντες οἱ ἐξιστάμενοι καὶ μεθύοντες
τὸν λογισμὸν πίνουσι, πολλὴν ἔχοντα τὴν ἀσωτίαν. πρὸς ἀντιδια-
στολὴν δὲ ἐκείνου τοῦ οἴνου τοῦ μεθύσκοντος, ἐν ᾧ ἐστιν ἀσωτία,
ἐναντίος νοεῖται ὁ πεπληρωμένος πνεύματι, καὶ πᾶν ὃ χωρεῖ τοῦ
θειοτέρου λαμβάνων. πολλάκις δὲ τετηρήκαμεν τῷ ὀνόματι τοῦ
πνεύματος χωρὶς προσθήκης γεγραμμένον, ὅτι ἐπὶ κρείττονος εἴρη-
ται, ὅπερ καὶ ἐνθάδε σημαίνεται.
{(Χρυσοστόμου.)} Ὁ μακάριος δὲ Ἰωάννης φησὶ, καὶ τούτου ἡ
ἀμετρία θυμώδεις ποιεῖ καὶ θρασεῖς καὶ ἀκροσφαλεῖς, ὀργίλους τε
καὶ χαλεπούς· εἰς εὐφροσύνην ὁ οἶνος δέδοται, οὐκ εἰς μέθην.
“δότε γὰρ,” φησὶν, “οἶνον τοῖς ἐν λύπῃ, καὶ μέθην τοῖς ἐν
Julianus Scr. Eccl., Commentarius in Job P.168, l. 6
τοῦ τόπου αὐτοῦ καὶ ἀπορρίψει αὐτὸν καὶ οὐ φείσεται. ἐκ χειρὸς αὐτοῦ
φυγῇ φεύ-
ξεται, κροτήσει ἐπ' αὐτὸν χεῖρας αὐτοῦ καὶ συριεῖ αὐτὸν ἐκ τοῦ τόπου
αὐτοῦ.
ὥσπερ οἱ ἐν τοῖς ὕπνοις φανταζόμενοι πλοῦτον συνάγειν, ὅθεν ἐδόκουν
μὲν εὐ-
φροσύνην ὑπάρξαι, ἐξεγειρόμενοι ἔγνωσαν ὡς κενὰς ἐλπίδας ἔβοσκον
καθεύδοντες
(ἅμα γὰρ τῷ ὀνείρατι καὶ ἡ νομιζομένη περιουσία ἠφάνιστο), οὕτω καὶ οἱ
ἐν τῷ
κόσμῳ τούτῳ πλουτοῦντες ἐνθένδε μεταναστάντες οὐδὲν πλέον ἕξουσι
τῶν ἐν ὀνεί-
ρασι πλουτησάντων. τοῦτο δὲ μόνον καρπώσονται, πλῆθος ὀδυνῶν καὶ
βασανιστῶν
αἰκίαν ποινὴν αὐτοὺς εἰσπρασσομένων· ἐφ' αἷς αἰκίαις οὐδεὶς αὐτῶν
902
ἐπίκουρος,
οὐ τῶν δορυφόρων, οὐ τῶν θησαυροφυλάκων, ἀλλὰ κενοὶ μὲν χρημάτων,
γυμνοὶ δὲ
πάσης θεραπείας παραστήσονται, παρεκτεταμένον δὲ αὐτοῖς ἔσται
σκότος εἰς τι-
μωρίαν. καὶ ὥσπερ θέρους ὥρᾳ καὶ μεσημβρίᾳ, ἐπὰν πυρετὸς
προσγένηται, ἀνίατός
ἐστι διὰ τὸ περιέχον θάλπος, εἰ μή τις προσγένηται βοήθεια, οὕτω καὶ
αὐτοὶ ἑ-
αυτοῖς ὥσπερ τιμωρίας ὄργανα ἔσονται· ἢ ὥσπερ αὐανθὲν ξύλον
εὐρίπιστόν ἐστι
παντὶ ἀνέμῳ διὰ τὸ μὴ ἔχειν αὐτὸ ἰκμάδα, οὕτω καὶ οὗτοι διὰ τὸ μὴ ἔχειν
αὐ-
τοὺς στάσιν βεβαίαν. καὶ οὐκ ἔσται αὐτοῖς κηδεμονία τις οὐδὲ
μακροθυμία· ἕως
γὰρ συνεχωροῦντο, ἐκράτουν τῇ τοῦ ἐνδιδόντος ἐξουσίᾳ, ὅτε μέντοι
ἐπισχεθῶσι
πληρώσαντες τὸ μέτρον τῆς κακίας, ἠφανίσθησαν καὶ οὐχ ὑπελείφθη
Ευάγριος. De oratione (sub nomine Nili Ancyrani) Vol. 79, p.1172, l. 40
ΚΕΦΑΛ. ΚΔʹ.
Προσευχομένου σου δεόντως, τοιαῦτά σοι ἀπαντή-

σει πράγματα, ἵνα δόξῃς δίκαιον εἶναι πάντως τῷ
θυμῷ χρήσασθαι· οὐκ ἔστι δὲ δίκαιος θυμὸς κατὰ
τοῦ πέλας τὸ σύνολον· ἐὰν γὰρ ζητήσῃς, εὑρήσεις,
ὅτι δυνατὸν, καὶ δίχα θυμοῦ καλῶς διατεθῆναι τὸ
πρᾶγμα· πάσῃ οὖν μηχανῇ χρῆσαι πρὸς τὸ μὴ ῥῆξαι
θυμόν.
ΚΕΦΑΛ. ΚΕʹ.
Ὅρα μὴ δοκῶν ἕτερον ἰᾶσθαι, αὐτὸς ἀνίατος ἔσῃ,

καὶ δῷς ἐκκοπὴν τῇ προσευχῇ σου.
Εφραίμ Σύρος. Ad imitationem proverbiorum P.254, l. 5
τῇ δὲ αἱρέσει ἀκολουθεῖ πλάνη· ὁ οὖν πλανηθεὶς βοησάτω μεγάλῃ τῇ

φωνῇ πρὸς
903
τὸν Ἀρχιποίμενα καὶ Σωτῆρα τῶν ψυχῶν ἡμῶν, ἵνα ἐπιστρέψας συνάξῃ
αὐτὸν
εἰς τὴν αὐλὴν τῶν προβάτων αὐτοῦ. Μὴ περιεργάζου, ἀγαπητέ, λέγων,
πῶς
τοῦτο ἢ ἐκεῖνο; Ἀλλὰ πίστευε τῷ Κυρίῳ, καὶ αὐτὸς φωτιεῖ σου τὴν
διάνοιαν.
Κατὰ τὴν ἀναλογίαν γὰρ τῆς πίστεως καὶ ἡ χάρις ἐνοικεῖ ἐν τῇ ψυχῇ.
Πιστὸς γὰρ
Κύριος ἐν πᾶσι τοῖς λόγοις αὐτοῦ, καὶ ὅσιος ἐν πᾶσι τοῖς ἔργοις αὐτοῦ.
Σάλπιγγες
ἐλαταὶ ἤχησαν ἐν ταῖς παρεμβολαῖς τῶν υἱῶν Ἰσραὴλ ἐν τῇ ἐρήμῳ· τὸ δὲ
κήρυ-
γμα τῶν Ἀποστόλων εἰς πάντα τὰ ἔθνη. Ὥσπερ σάλπιγξ σημασίας ἀνὴρ
πιστός.
Κλῆμα Χριστοῦ ἀνὴρ πρακτικός. Ὥσπερ βότρυς συρόμενος εἰς γῆν
ἄχρηστος
γίνεται, οὕτω καὶ λογισμὸς περισπώμενος περὶ γήϊνα πρὸς ἀρετὴν
ἀδόκιμος. Ὁ
διώκων ταραχὰς ἐξάπινα ἥξει αὐτοῦ ἡ ἀπώλεια, διακοπὴ καὶ συντριβὴ
ἀνίατος,
ὅτι χαίρει ἐπὶ πᾶσιν οἷς μισεῖ ὁ Κύριος, ὁ δὲ ἀγαπῶν εἰρήνην
κληρονομήσει εἰρή-
νην· πρᾳότης δὲ ἀνθρώπου ἀποστρέφει θυμόν. Ἐὰν συμβῇ σοι
συκοφαντία, καὶ
μετὰ ταῦτα φανερωθῇ τὸ καθαρὸν τῆς συνειδήσεώς σου, μὴ
ὑψηλοφρόνει, ἀλλὰ δούλευε τῷ Κυρίῳ ἐν ταπεινοφροσύνῃ τῷ
λυτρουμένῳ
Εφραίμ Σύρος. Reprehensio sui ipsius et Confessio P.309, l. 12
ἡμεῖς ἀρχὴν ἔσχε νηπιότητος, οὐκ ἐν ἀπειρίᾳ ἐστὶ τῆς οὐσίας τῆς ἑαυτοῦ·
οὐ γάρ
τις αὐτὴν αὐτῷ παρεχώρησεν. Οἶδεν ὅ ἐστι, καὶ φεύγει πᾶσαν ἔννοιαν
ἀνθρώπων,
οὐ φθονῶν, ἀλλὰ φειδόμενος. Οὐ γὰρ χωροῦμεν ἀκοῦσαι ἀγεννήτου
φύσιν ἢ
ἀρχήν, ὅτι καὶ φρασθῆναι ἀμήχανον. Οὐκ ἐφικνούμεθα νοῆσαι ἀνάρχου
ἀρχήν·
οὔτε γὰρ ἔχομεν τοσαύτην σύνεσιν. Ἀπὸ τοῦ Σινᾶ τὰ ἐπίγεια ὁ Θεὸς
ἐλάλησε καὶ
μυριάδες ἐτάκησαν· τί οὖν ποιήσομεν, ἐὰν λαλήσῃ τὰ ἐπουράνια; Ἀπὸ
γῆς ἐλά-
904
λησε καὶ μυριάδες ἐτάκησαν· τί οὖν ποιήσομεν, ἐὰν ἐξ οὐρανοῦ

προσομιλήσῃ;
Ἠξίωσεν ὁ λαὸς μὴ ἀκοῦσαι φωνῆς Θεοῦ, καὶ ὁ Θεὸς ἀπεδέξατο.
Μωυσῆς πα-
ρεκάλεσε συμπαραμεῖναι τὸν Θεὸν τῷ λαῷ, καὶ πολλοὶ ἀπέθνῃσκον,
ἐγγίζειν μὴ
φέροντες τῇ θείᾳ φύσει. Ἔδειξεν οὖν, ὅτι ὁ Θεὸς ἐγγίζων ἀνθρώποις διὰ
τὸ δί-
καιον αὐτοῦ γίνεται αὐτοῖς πληγὴ ἀνίατος ἀδικοῦσι. Φειδόμενος δὲ ἡμῶν
ὑπο-
χωρεῖ, ἵνα ζήσωμεν· οὕτω καὶ ἀπόρρητα οὐ λέγει, ἵνα μὴ διαφωνήσωμεν.
Ἤγγισε τῷ Ἀαρών, καὶ εὑρὼν τοὺς υἱοὺς αὐτοῦ ὑπαιτίους, ἀνεῖλεν
αὐτούς·
ἤγγισε τῷ λαῷ, καὶ πολλοὺς ἀπώλεσεν ἁμαρτάνοντας. Ἐὰν οὖν εἴπῃ τὰ
θεῖα καὶ
οὐ πιστεύσωμεν, ἀναιρεῖ πάντας ἡμᾶς. Διὰ δὲ τοῦτο οὐ λέγει, ἐπειδὴ
προεῖδε μὴ
πιστεύειν ἡμᾶς.
Καλῶς οὖν ποιεῖ προνοῶν, ἵνα μὴ ἀποθάνωμεν. Οὐ δίδωσι τοσαύτην
σύνε-
σιν, ἵνα μὴ σβέσῃ τὴν προαίρεσιν· οὔτε παρέχει πλείονα δύναμιν, ἵνα μὴ
κρύψῃ
τὴν φύσιν· οὐ κενοῖ τὴν χρηστότητα, ἵνα μὴ ὑπὸ τῆς κακίας ἡττηθῇ· οὐ
ποιεῖ τοὺς
ἀνθρώπους ἀγγέλους, ἵνα μὴ συγχέῃ αὑτοῦ τὴν δύναμιν· οὔτε τοὺς
Ἀγγέλους
ποιεῖ Χερουβίμ, ἵνα μὴ ἀνατρέψῃ αὑτοῦ τὴν δημιουργίαν. Ἐποίησε δέ,
Εφραίμ Σύρος. Sermo de secundo aduentu et iudicio P.231, l. 5
αὕτη ἡ τέφρα ἐκείνη ἐστὶν ἡ σὰρξ ἐν ᾗ συνεπλέκεσθε καὶ ἀκολάστως

ἐφιλεῖτε·
οὗτος ὁ βόρβορος ἐκεῖνο τὸ πρόσωπόν ἐστι, ὧν νυκτὸς καὶ ἡμέρας
ἀπλήστως
κατεφιλεῖτε· οὗτοι οἱ σκώληκες καὶ ἡ ῥύσις ἡ ῥυπαρὰ ἐκείνη ἡ σάρξ
ἐστιν, ἐν ᾗ
συμπλεκόμενοι ἡμαρτάνετε. Εἴδατε καὶ φοβήθητε· γνῶτε ὅτι ἐπὶ ταῖς
κλίναις
τὰς ὑμετέρας συμβίας ὑμεῖς ἀφέντες ταῖς πορνείαις συμπλέκεσθε, ὅτι
σποδῷ καὶ
βορβόρῳ ἐγκυλινδούμενοι· γνῶτε ὅτι πάντα τὰ μέλη αὐτῶν βόρβορος καὶ
δυ-
905
σωδία. Μὴ πλανᾶσθε, ὦ νέοι καὶ νεάνιδες ἄφρονες, ἀσύνετοι,

ἀπάνθρωποι· κρί-
σις γάρ ἐστι καὶ ἀνταπόδοσις.
Ἄκουε καὶ τῶν κολάσεων. ᾍδης κόλασις ἀτελεύτητος. Ἔστι σκότος
ἀφώτιστον, καὶ ἔστι γέεννα ἀπαράκλητος, καὶ ἔστι σκώληξ ἀκοίμητος,
καὶ ἔστι
κλαυθμὸς ἀσίγητος, καὶ ἔστι βρυγμὸς ἀκατάπαυστος, καὶ ἔστι θλῖψις
ἀνίατος,
καὶ ἔστι κρίσις ἀπροσωπόληπτος, καὶ εἰσὶν ὑπουργοὶ ἀσυγχώρητοι, καὶ
ἔστι
πένθος πικρὸν καὶ αἰώνιον, ἡνίκα ἐκ νεκρῶν ἀναστῶμεν ἅπαντες, καὶ
παριστά-
μενοι λογοθετούμεθα καὶ ἐξομολογούμεθα εἰς ἐκεῖνο τὸ μέγα καὶ φρικτὸν
καὶ
ἀδιήγητον τοῦ Δικαστοῦ δικαστήριον, ὅτε ἐξ οὐρανοῦ ἐλεύσεται τοῦ
κρῖναι πᾶ-
σαν τὴν οἰκουμένην ἐξ ἀνατολῶν ἡλίου ἕως δυσμῶν, ὅτε φωναὶ τῶν
φοβερῶν
ἐκείνων σαλπίγγων ἠχήσουσι, ὅτε ἡ κτίσις φόβῳ καὶ τρόμῳ κλᾶται καὶ
Εφραίμ Σύρος. Sermo in eos, qui in Christo obdormierunt P.109, l. 15
πρίαν ἀσπάζεσθε· μάθετε, ἡνίκα πρὸς τὸν αὐτῶν ἐξάπτεσθε πόθον, ὅτι
σκώληκας καὶ
τέφραν καὶ δυσωδίαν ἐπιθυμεῖτε. Μὴ πλανᾶσθε, ὦ νέοι καὶ νεάνιδες
ἄφρονες, μὴ
ἀπατᾶσθε ἐπὶ τῷ ματαίῳ κάλλει τῆς νεότητος, ὅτι καὶ ἡμεῖς οἱ πρὸ τῶν
ὀφθαλμῶν
ὑμῶν κείμενοι σεσηπότες νεκροί, ἐν τῷ βίῳ ποτὲ ὡς ὑμεῖς ἐφαντάσθημεν,
καὶ
ἐκαλλωπίσθημεν, καὶ ἐμυρίσθημεν, καὶ ἐποθήσαμεν, καὶ ἀπηλαύσαμεν,
καὶ εὐη-
μερήσαμεν. Καὶ ἰδού, ὡς ὁρᾶτε, εἰς πηλὸν καὶ σποδὸν καὶ τέφραν καὶ
δυσωδίαν
ὅλα ἐκεῖνα κατήντησαν. Λοιπόν, μὴ ἑαυτοὺς ἀπατᾶτε, ἀλλὰ παρ' ἡμῶν
τῶν προ-
λαβόντων καὶ ἐν τῷ τάφῳ ὄντων διδάχθητε, καὶ σωφρονήσατε, καὶ
πιστεύσατε ὅτι
ἔστιν ἐν τῷ ᾅδῃ κρίσις, καὶ ἔστι κόλασις ἀτελεύτητος, καὶ ἔστι σκότος
ἀφώτιστον
καὶ γέεννα ἀπαράκλητος, καὶ ἔστι σκώληξ ἀκοίμητος καὶ κλαυθμὸς
ἀσίγητος, καὶ
906
ἔστι βρυγμὸς ἀκατάπαυστος καὶ θλῖψις ἀνίατος, καὶ ἔστι Κριτὴς

ἀπροσωπόληπτος
καὶ ὑπουργοὶ ἀσυγχώρητοι, καὶ ἔστι πένθος πικρὸν καὶ αἰώνιον.
Ταῦτα εἰ καὶ μὴ διὰ ῥημάτων, ἀλλὰ διὰ πραγμάτων πρὸς ἡμᾶς οἱ
ἀδελφοὶ
ἡμῶν οἱ ἐκεῖ προλαβόντες διδάσκουσιν. Ὧνπερ ἡμεῖς μνημονεύοντες
ἐδιψῶμεν μα-
θεῖν τι ἢ ἀκοῦσαι ἢ γνῶναι τὸ ποῦ ἄρα εἰσὶν ἢ πῶς εἰσὶν αἱ τούτων ψυχαί·
εἰ ἄρα
ἄνω εἰσὶν ἢ κάτω εἰσίν, εἰ ἄρα βλέπουσιν ἡμᾶς νῦν ἢ βλέψομεν αὐτούς
ποτε, εἰ ἄρα
ἀσπασόμεθα αὐτοὺς ἐκεῖ ἢ ὅλως γνωρίζειν μέλλομεν αὐτούς. Ἀλλ' οὐδεὶς
ταῦτα
εἶδεν· οὐδεὶς γὰρ ἐκεῖθεν ἀνέλυσεν· οὐδεὶς ἡμῖν ἐμήνυσε περὶ τῶν ἐκεῖ,
ποῦ εἰσιν, ἢ
ποῖά εἰσιν· ἀπετείχισε γὰρ αὐτὰ ἀφ' ἡμῶν ὁ Θεός. Ἀλλ' ἀπέκρυψε καὶ
συνεκάλυψε
καὶ συνεσκίασεν ἀφ' ἡμῶν τὰ ἐκεῖ, ἕως καὶ ἡμεῖς ἀπελθόντες
καταλάβωμεν τὰ ἐκεῖ,
ἡνίκα ἐκ νεκρῶν ἀναστῶμεν ἅπαντες, καὶ παριστάμεθα
Εφραίμ Σύρος. De iis, qui filii dei naturam scrutantur P.196, l. 6
ὃς ἐὰν μὴ σκανδαλισθῇ ἐν ἐμοί.

Ταῦτα δὲ ἔχετε παρ' ἐμοῦ ὡς ἐν τάξει παραινέσεως· εἰ γὰρ καὶ
ἁμαρτωλὸς
τυγχάνω, ἐλέει Θεοῦ οὐκ εἰς τοσαύτην ἤλασα μανίαν, ὥστε καὶ ἀκούσας
δυσφη-
μούμενον τὸν Κύριον τῆς δόξης, μὴ ἐπιδιαμαρτύρασθαι κατὰ δύναμιν.
Περὶ τοὺς καταζητοῦντας τοῦ Υἱοῦ τὴν φύσιν
Βασιλεὺς οὐράνιος, Δεσπότης ἀθάνατος, Υἱὸς μονογενὴς ἀγαπητὸς τοῦ

Πατρός,
ὁ πλάσας ἐν χάριτι διὰ ἐξουσίαν ἄνθρωπον ἀπὸ τῆς γῆς, νικηθεὶς τοῖς
οἰκτιρμοῖς
τῆς αὑτοῦ εὐσπλαγχνίας δι' αὐτὸν τὸν ἄνθρωπον, ὃν ἔπλασαν αἱ χεῖρες
αὐτοῦ αἱ
ἄχραντοι, κατῆλθεν ἐξ οὐρανοῦ σῶσαι καὶ ἰάσασθαι πάντας κακῶς
ἔχοντας. Ἐπειδὴ
πάντες ἅμα ἠρρώστησαν ἐν κακοῖς Πονηροῦ ἐνεργείᾳ, καὶ γέγονε
907
σηπεδὼν δυσχερής,
ἀνίατος, οὐκ ἴσχυσαν παντελῶς Προφῆται καὶ ἱερεῖς ἰάσασθαι τὸ
τραῦμα. Χάριν
τούτου ὁ ἅγιος μονογενὴς Υἱὸς ἰδὼν ἅπασαν φύσιν ἀρρωστοῦσαν ἐν
κακοῖς, τῇ βου-
λήσει τοῦ Πατρὸς κατελθὼν ἐξ οὐρανοῦ, ἐσαρκώθη ἐν μήτρᾳ τῆς ἁγίας
Παρθένου,
καὶ γεννηθεὶς ἐξ αὐτῆς τῇ αὑτοῦ εὐδοκίᾳ, προῆλθε τοῦ ἰάσασθαι πάντας
κατακει-
μένους ποικίλαις ἀσθενείαις χάριτι καὶ οἰκτιρμοῖς, καὶ λόγῳ ἰάσασθαι
πάντα τὰ νο-
σήματα. Ἀπήλλαξεν ἅπαντας ἀπὸ τῆς δυσωδίας τῶν ἰδίων τραυμάτων·
αὐτοὶ δὲ
οἱ ἄρρωστοι μετὰ τὸ ἰαθῆναι, ἀντὶ τοῦ ἀποδοῦναι χάριτας τῷ ἰατρῷ ἀντὶ
τῆς ἰάσεως,
προσῆλθον ἐξερευνᾶν ἰατροῦ τὴν οὐσίαν, οὖσαν ἀκατάληπτον.
Ὢ φοβεροῦ θαύματος· ὑπερβολὴ ἀνόνητος τῶν βροτῶν ἀσυνέτων! Τίς
γὰρ
ἤκουσε τούτων, ἢ τίς ἐθεάσατο τραύματα σεσημμένα ἀπὸ χρόνων ἱκανῶν
ἰαθέντα;
Αὐτὸς δὲ ὁ ἰαθείς, διὰ τὴν σὴν ὠμότητα, ἰατροῦ τὴν οὐσίαν ἐρευνᾷς, ὦ
ἄθλιε. Ἐπειδὴ
Εφραίμ Σύρος. Interrogationes ac responsiones P.236, l. 3
τῷ νῦν αἰῶνι, οὔτε ἐν τῷ μέλλοντι, κατὰ τὸν λόγον τοῦ Κυρίου· εἰς αὐτὸν
γὰρ Θεὸν
προσέκρουσαν, παρ' οὗ ἡ ἀπολύτρωσις. Καὶ τίς ὁ βοηθῶν αὐτοῖς;
Ἐρώτησις. Ποία ἁμαρτία βαρυτέρα χωρὶς τῆς αἱρέσεως;
Ἀπόκρισις. Ὥσπερ πασῶν τῶν ἀρετῶν ὑψηλοτέρα ἐστὶν ἡ ἀγάπη, οὕτω
καὶ
πασῶν τῶν ἁμαρτιῶν βαρύτερόν ἐστι τὸ μισεῖν τὸν ἀδελφόν· ὁ γὰρ μισῶν
τὸν ἀδελ-
φὸν αὐτοῦ ἀνθρωποκτόνος ἐστί, καθὼς εἶπεν ὁ Ἀπόστολος. Ὁ μισῶν τὸν
ἀδελφὸν
αὐτοῦ, αὐτὸν τὸν Θεὸν μισεῖ. Ὁ μισῶν τὸν ἀδελφὸν αὐτοῦ ἐν τῇ σκοτίᾳ
ἐστὶ καὶ ἐν
τῷ σκότει περιπατεῖ, καὶ οὐκ οἶδε ποῦ ὑπάγει, ὅτι ἡ σκοτία ἐτύφλωσε
τοὺς ὀφθαλμοὺς
αὐτοῦ. Ἴδε πόσων κακῶν αἴτιον τὸ μῖσος· ἡ δὲ ἀγάπη καλύπτει πλῆθος
ἁμαρτιῶν.
908
Ὁ φθόνος δυσίατός ἐστι καὶ ἀνίατός ἐστιν. Ἁμαρτία πρὸς θάνατον, πᾶσα
ἀμετανόη-
τος· πλήν γε ἀρρενοφθόροι καὶ γόητες καὶ φαρμακοὶ καὶ μάντεις, καὶ ὁ
ἀποστερῶν
μισθὸν μισθωτοῦ, καὶ ὁ μισῶν τὸν ἀδελφὸν αὐτοῦ, εἰς τὸν τοῦ φονέως
χαλεπὸν τό-
πον κατεδικάσθησαν.
Ἐρώτησις. Τίς ὁ τύπος τῆς θαλάσσης καὶ τῆς νεφέλης ἐπὶ τοῦ Ἰσραήλ;
Ἀπόκρισις. Τοῦ βαπτίσματος· ὁ γὰρ Ἰσραὴλ ἐξελθὼν τῆς Ἐρυθρᾶς
Θαλάσσης
κατέλιπε τὸν Φαραώ. Οὕτω καὶ ἀληθῶς διὰ τῆς ἁγίας κολυμβήθρας
Lexica Segueriana, Glossae rhetoricae (e cod. Coislin. 345)

Alphabetic entry delta, p.237, l. 12
δικασία παραγραφή.
Δώρων γραφή: ὁπότε κρίνοιτό τις ἢ δῶρα δοὺς ἢ
λαβών, δικαστὴς ἢ κατήγορος, ἵνα καθυφῇ, ἢ ἄρχων
ἢ ῥήτωρ ἐν τῇ πολιτείᾳ, οὕτως ἐκρίνετο, καὶ ἀπεφέ-
ρετο κατ' αὐτοῦ δώρων γραφή. σημειωτέον δέ, ὅτι οὐ
δωροδοκίας ἡ γράφη, ἀλλὰ δώρων.
Δήμαρχος: ὁ τοῦ δήμου ἄρχων. ἕκαστος δὲ τῶν κατὰ
τὴν χώραν δήμων ἄρχοντα εἶχε τὸν προϊστάμενον αὐ-
τοῦ. οὗτος δὲ καὶ ἀπεγράφετο τὰς οὐσίας ἑκάστου
πρὸς τὰ δημόσια ὀφλήματα.
Δευσοποιὸς πονηρία ἡ ἔμμονος καὶ ἀνίατος πονη-
ρίᾳ, ἀπὸ μεταφορᾶς τῆς πορφύρας τῆς ἔμμονον ἐχούσης
τὴν χρόαν διὰ τὸ ἀκριβῶς καὶ κατόχως βεβάφθαι.
Διωβελία: ὀβελοὶ δύο, οὓς καθήμενος ὁ δῆμος ἐμι-
σθοφόρει.
Σχόλια στον Όμηρο. Ιλιάδα. .Book of Iliad 16, verse 29b, l. of sch. 2
ἐπιτείλας” (Ν 213). τοῦτο δὲ λέγει αὔξων τὸ δεινόν· b(BCE3E4)T

οὐδένα γὰρ περιοδεύοντα εἶδεν. b(BE3E4)T
Ariston. {τοὺς μέν τ'} ἰητροί: ὅτι οὐ μόνοι οἱ περὶ Μαχάονα καὶ
Ποδαλείριον συνεπεπλεύκεισαν ἰατροί, ἀλλὰ καὶ ἄλλοι πλείονες. A
ex. πολυφάρμακοι: οὐχ ἑκάστης νόσου φάρμακον ἔχοντες,
ἀλλ' ἑκάστῃ νόσῳ ποικίλας θεραπείας προσάγοντες. b(BE3E4)Til
Ariston. {ἕλκε' ἀκειόμενοι· σὺ δ'} ἀμήχανος: ὅτι νῦν ἀμήχανος,
909
πρὸς ὃν οὐκ ἔστι μηχανήσασθαι, οὐκ αὐτὸς μὴ δυνάμενος μηχανήσα-

σθαι. A
D | ex. ἀμήχανος: ἀπροσμηχάνητος, | πρὸς ὃν οὐκ ἔστι μηχανὴν
εὑρεῖν· ἐκείνους μὲν γάρ, φησίν, ἰάσονται ἰατροί, σὺ δὲ ἔοικας ἀνίατος
εἶναι τὴν ψυχήν. b(BCE3E4)T
ex. μὴ ἐμέ γ' οὖν οὗτός γε λάβοι χόλος, ὃν σὺ φυ-
λάσσεις: καλῶς διὰ τῆς εἰς ἑαυτὸν εὐχῆς ἀπέστρεψε τὸν Ἀχιλλέα
τῆς νόσου. b(BCE3E4)Til
Ariston. {μὴ ἐμέ γ' οὖν οὗτός γε} χόλος: ὅτι ὁ χόλος ἀντιμετεί-
ληπται ὡς ἰσοδυναμῶν τῇ μήνιδι. A
ex. χόλος: ἀντιμετείληφε τὴν μῆνιν. ἢ τάχα ἐφ' ἑαυτοῦ
ηὔξατο μηδὲ κατὰ τὸ τυχὸν ἐμπεσεῖν εἰς χόλον, πόσῳ δὲ μᾶλλον μὴ
εἰς μῆνιν.
Σχόλια στον Όμηρο. Ιλιάδα. .(= D scholia) Book of Iliad 15, verse 217,
l. of sch. 2
Ἰσόμορον. Τῆς ἴσης μερίδος μεθέξοντα,

ἰσόμοιρον. Ὁμῇ. Ὁμοίᾳ καὶ τῇ αὐτῇ.
Νεικείειν. Ὀνειδίζειν, ἐπιπλής-
σειν. Χολωτοῖσιν. Ὀργίλοις.
Νεμεσσηθείς. Αἰδεσθείς. ὅ ἐστι, μεμ-
πτὸν ἡγησάμενος. Ὑποείξω. Ὑπείξω,
ὑποχωρήσω.
Πεφιδήσεται. Φεί-
σεται, φεισθείη.
Νῶϊν. Ἡμῖν.
Ἀνήκεστος. Ἀνίατος.
Πόθεσαν.
Ἐν πόθῳ ἐγίγνοντο.

Joannis Tzetzae) Sch. 796, l. 1
ρηʹ γενεὰς ζῇ. ss3s4 ὑπέργηρως δὲ καὶ Ὀδυσσεὺς ἐτελεύτησεν

ἀναιρεθεὶς ὑπὸ Τηλεγόνου τοῦ ἐκ Κίρκης αὐτῷ γεννηθέντος
υἱοῦ πολεμῶν ὑπὲρ τῶν ἑαυτοῦ ποιμνίων. μέμνηται δὲ τού-
του καὶ Ὀππιανὸς ἐν τῷ περὶ τρυγόνος λέγων οὑτωσί πως
seqq. Opp. H II 500 ὁ δ' – 502 κῆρα. σὺν ὅπλοις δὲ
910
s2s3 ἐπειδὴ σὺν ὅπλοις ἀπέθανε ss2s3 μαχόμενος τῷ Τηλε-

γόνῳ s2s3.
Νηρίτων τῶν τοῦ Νηρίτου δρυμῶν ἐγγύς.
στόνυξ πᾶν τὸ εἰς ὀξὺ λῆγον νῦν δὲ τὴν ὀξύ-
τητα τῆς ἀκάνθης δηλοῖ τῆς τρυγόνος. s4
δυσαλθὴς δυσίατος· ἀνίατος γὰρ ἡ πληγὴ τοῦ κέν-
τρου τῆς τρυγόνος. s4? ἔλλοψ πᾶς ἰχθὺς παρὰ τὸ ἐλλείπε-
σθαι ὀπὸς καὶ φωνῆς. Σαρδονικῆς ὁ Τζέτζης τὸ δο μικρὸν
γράφει καὶ λέγει μακρὸν εἶναι ὡς ἐκτεινομένου ὑπὸ τοῦ ν ἀμετα-
βόλου ἢ Σαρδανικῆς λέγει γράφεσθαι. μέγα γὰρ οὐδ' ὅλως
τοῦτο δέχεται οὐδὲ τοὺς Ἀττικούς φησι τὰ τοιαῦτα ἐκτείνειν,
ἀλλὰ τὰ διὰ τοῦ ωτης οἷον οἰνοπώτης / οἰνοπότης αἱματοπώτης /
αἱματοπότης καὶ τὰ
ὅμοια καὶ τὰ τελευταῖα μέρη τῶν λόγων οἷον δύο / δύω, ἄπο / ἄπω, δεῦρο
/ δεύρω
καὶ ὅσα εἰσὶ τελευταῖα τῶν ὀκτὼ μερῶν. Σαρδωνικῆς· s
Σάρδος νῆσος πρὸς ταῖς Ἡρακλείαις στήλαις (633).
Σούδα. delta, entry 559, l. 10
διαθέσθαι καὶ ἀντὶ τοῦ συνθέσθαι, ὡς Ὑπερίδης καὶ Δημοσθένης.

Διαθέσεις οὐ μόνον αἱ ἐπιστῆμαι καὶ αἱ τέχναι, ἀλλὰ καὶ αἱ
ἀρεταί. ὑπάρχει δὲ τῇ τέχνῃ τὸ φαῦλον καὶ σπουδαῖον. τῶν γὰρ
τεχνῶν αἱ μέν εἰσι φαῦλαι, αἱ δὲ σπουδαῖαι. τῷ δὲ τῆς ἐπιστήμης
ὀνόματι Ἀριστοτέλης ἀντὶ τῆς τέχνης χρῆται κοινότερον. ὑπάρχοι δ'
ἂν καὶ τῇ διαθέσει, γένος οὔσῃ τέχνης, τὸ φαῦλόν τε καὶ σπουδαῖον.
Διαθέσεις λέγονται, ἅ ἐστιν εὐκίνητα καὶ ταχὺ μεταβάλλονται, οἷον
θερμότης καὶ ψύξις καὶ νόσος καὶ ὑγεία. διάκειται μὲν γάρ πως κατ'
αὐτὴν ὁ ἄνθρωπος, ταχὺ δὲ μεταβάλλει ἐκ θερμοῦ εἰς ψυχρὸν καὶ ἐκ
τοῦ ὑγιαίνειν εἰς τὸ νοσεῖν. εἰ μή τις διὰ χρόνου πλῆθος ἤδη πε-
φυσιωμένη ἀνίατός ἐστιν ἢ δυσκίνητος, ἣν ἄν τις ἴσως ἕξιν ἤδη προς-
αγορεύοι. καὶ διαφέρει ἕξις διαθέσεως· ἡ μὲν γὰρ ἕξις δυσκίνητος, ἡ
δὲ διάθεσις εὐκίνητος.
Διαθέτης: διοικητής, ἐπιμελητής. ἦν δὲ καὶ τἄλλα σοφὸς
οἴκου διαθέτης καὶ πολύ τι τῆς ἡμέρας μέρος εἰς ταῦτα ἀνήλισκε, τὰ
μὲν αὐτουργῶν, τὰ δὲ διατάττων.
Διαθείη: διαπράξει.
Διαθηγή.
Διαθήκη: δυικῶς ἐκφωνεῖται. ἡ μὲν ἐπὶ θνῃσκόντων διατάξεως
καὶ ἐνταλμάτων χαρακτῆρα φέρουσα. θατέρα δὲ διαθήκη καὶ ἡ θεοῦ
πρὸς Ἀβραὰμ καὶ τοὺς λοιποὺς προπάτορας γενομένη ἐπαγγελία, ἐκ
911
ΚΟΛΛΗΤΙΚΗ=μεταδοτική
Το κοινό κρυολόγημα, γνωστό και ως ρινοφαρυγγίτιδα, οξεία

ρινοφαρυγγίτιδα ή απλώς κρυολόγημα, είναι μια εξαιρετικά μεταδοτική
νόσος του ανώτερου αναπνευστικού συστήματος, η οποία προσβάλλει
κυρίως τη μύτη. Τα συμπτώματα περιλαμβάνουν βήχα, πονόλαιμο,
ρινική καταρροή (ρινόρροια) και πυρετό. Τα συμπτώματα υποχωρούν
συνήθως μέσα σε 7-10 ημέρες, ορισμένα, ωστόσο, μπορούν να
διαρκέσουν μέχρι και 3 εβδομάδες. Ο αριθμός των ιών που μπορούν να
προκαλέσουν κοινό κρυολόγημα υπερβαίνει τους διακόσιους, με πιο
συχνό τον ρινοϊό.
Οι οξείες λοιμώξεις της μύτης, των ιγμορείων, του λαιμού ή του λάρυγγα
(λοίμωξη της ανώτερης αναπνευστικής οδού) κατηγοριοποιούνται
ανάλογα με την περιοχή του σώματος που έχει προσβληθεί περισσότερο.
Το κοινό κρυολόγημα προσβάλλει κατά κύριο λόγο τη μύτη, η
φαρυγγίτιδα το λαιμό και η ιγμορίτιδα τα ιγμόρεια. Τα συμπτώματα είναι
αποτέλεσμα της απόκρισης του ανοσοποιητικού συστήματος στη
λοίμωξη παρά της καταστροφής των ιστών από τους ίδιους τους ιούς. Η
πρωταρχική μέθοδος πρόληψης ενάντια στη λοίμωξη είναι το πλύσιμο
των χεριών, ενώ αποδεικτικά στοιχεία υποστηρίζουν και την
αποτελεσματικότητα της χρήσης ιατρικής μάσκας.
Γαληνός ιατρός. Quod animi mores corporis temperamenta sequantur

Kühn vol. 4, p.770, l. 2
ὡς ἡμεῖς ταῖς οἰκίαις, οὕτω μοι δοκοῦσι περὶ τῶν

δυνάμεων φαντάζεσθαι μὴ γιγνώσκοντες, ὅτι τῶν γιγνο-
μένων ἑκάστου ποιητική τίς ἐστιν αἰτία νοουμένη
κατὰ τὸ πρός τι καὶ ταύτης τῆς αἰτίας ὡς μὲν πράγ-
ματος τοιοῦδέ τινος ἰδίᾳ καὶ καθ' ἑαυτὸ κατηγορία
τίς ἐστιν, ἐν δὲ τῇ πρὸς τὸ γιγνόμενον ἀφ' ἑαυτῆς
σχέσει δύναμίς ἐςτι τοῦ γιγνομένου καὶ διὰ τοῦτο
τοσαύτας δυνάμεις ἔχειν τὴν οὐσίαν φαμέν, ὅσας ἐν-
εργείας, οἷον τὴν ἀλόην καθαρτικήν τε δύναμιν ἔχειν ‖
καὶ τονωτικὴν στομάχου καὶ τραυμάτων ἐναίμων κολλητικὴν καὶ
ἰσοπέδων ἑλκῶν ἐπουλωτικὴν καὶ ὑγρό-
τητος βλεφάρων ξηραντικήν, οὐ δήπου τῶν εἰρημένων
ἔργων ἕκαστον ἄλλου τινὸς ποιοῦντος παρ' αὐτὴν τὴν
912
ἀλόην. αὕτη γάρ ἐστιν ἡ ταῦτα δρῶσα καὶ διὰ τὸ

δύνασθαι ποιεῖν αὐτὰ τοσαύτας ἐλέχθη δυνάμεις ἔχειν,
ὅσα τὰ ἔργα. λέγομεν οὖν τὴν ἀλόην καθαίρειν δύνα-
σθαι καὶ ῥωννύναι τὸν στόμαχον καὶ κολλᾶν τραύ-
ματα καὶ ἕλκη συνουλοῦν καὶ ὀφθαλμοὺς ὑγροὺς
ξηραίνειν, ὡς οὐδὲν διαφέρον ἢ καθαίρειν δύνασθαι
φάναι τὴν ἀλόην ἢ δύναμιν ἔχειν καθαρτικήν [οὕτω
δὲ καὶ τὸ ξηραίνειν ὑγροὺς ὀφθαλμοὺς δύνασθαι ταὐτὸν
πῦον ἐπὶ τῶν ἐμπυϊκῶν ἀναπτύεται. καθάπερ γὰρ ἀπολλυ-

μένους εἴδομεν οὐκ ὀλίγους τῶν οὕτως ἐχόντων, οὕτω καὶ
σωθέντας ἑτέρους πολλοὺς, ἐφ' ὧν εἴ τις ἤθροιζε τὸ καθ'
ἑκάστην ἡμέραν ἀναβηττόμενον πῦον, ἐνίοτε μὲν ἓξ ἢ ὀκτὼ
κοτυλῶν, ἐνίοτε δὲ καὶ δέκα, ἐνίοτε δὲ καὶ πλειόνων ἂν εὑρέθη
τὸ σύμπαν κεφάλαιον. ἀλλ' ὅπερ ἀεὶ λέγειν εἴωθα, καὶ νῦν
ἐρῶ· πολλοὶ τῶν ἰατρῶν ἐναργῶς ὁρωμένων πραγμάτων ἀδυ-
νατοῦντες εἰπεῖν τὰς αἰτίας, οὐδ' εἶναί φασιν αὐτὰ, καίτοι,
ὡς ἔφην, ἁπάντων τῶν συντετρημένων τὸν θώρακα τὸ διὰ
τοῦ τραύματος ἐνιέμενον μελίκρατον εὐθέως ἀναβηττόντων·
ἀλλὰ καὶ διὰ τῆς ἐναίμου τε καὶ κολλητικῆς ὀνομαζομένης
ἀγωγῆς, οὐκ ὀλίγων συντρήσεων θεραπευομένων, ἀναπτύου-
σιν ἔνιοι πυῶδες ἐν ταῖς πρώταις ἡμέραις, ὅτ' ἂν μὴ καλῶς
μηδ' ἀκριβῶς ἅπαν ἐκχυθῇ τὸ αἷμα διὰ τοῦ τραύματος, ἐν
τῷ κατασείεσθαι τὸν οὕτω τετρωμένον ἄνθρωπον. ἀλλ' ὁ
τὰς πλευρὰς ὑπεζωκὼς ὑμὴν ἰσχυρὸς καὶ νευρώδης ἐστὶν καὶ
δυσδιαίρετος· εἰ βούλει δὲ, πρόσθες τῷ λόγῳ καὶ τὸν ἀμ-
φιεννύντα τὸν πνεύμονα, τὴν αὐτὴν ἔχοντα φύσιν αὐτῷ· καὶ
διὰ τοῦτο τὴν εἰς τὰ κενὰ τοῦ θώρακος ἔκχυσιν τῶν ὑγρῶν
ὁ μὲν οὐ μεθίησιν, ὁ δ' οὐ μεταλαμβάνει. λέγε τοίνυν
καὶ τὸ δέρμα πολὺ τῶν ὑμένων τούτων ἰσχυρότερόν τε
Γαληνός ιατρός. De simplicium medicamentorum temperamentis ac

facultatibus libri xi Vol. 11, p.711, l. 16
ρος ἐφ' ἑκάστῳ τῶν ἔργων ὀνομαζόντων, οὐρητικὰς, ἐμετικὰς,

ὑπακτικὰς, λαπακτικὰς, ἐῤῥίνους, ἀποφλεγματικὰς, ἐμμήνων
ἀγωγοὺς ἢ ἐπισχετικάς. ὡσαύτως δὲ καὶ γάλακτος καὶ σπέρμα-
913
τος ἤτοι γεννητικὰς ἢ σβεστικὰς ἢ προκλητικὰς ἢ ἐπισχετι-

κάς. ἔτι δὲ μᾶλλον ὅταν ἡπατικάς τινας ἢ σπληνικὰς ἢ
ὠτικὰς ἢ ὀφθαλμικὰς ἢ ὀδοντικὰς ἢ ἰσχιαδικὰς ἢ νεφριτι-
κὰς ἢ ποδαγρικὰς ἢ ἀρθριτικὰς ἢ πλευριτικὰς ἢ βηχικὰς ἢ
λίθων θρυπτικὰς ὀνομάζουσι δυνάμεις, ἐπὶ τὰς κατὰ μέρος
ἀφικνοῦνται. κατὰ δὲ τὸν αὐτὸν τρόπον εἴρηται καὶ σαρ-
κωτική τις ἕλκους εἶναι δύναμις καὶ ἐπουλωτικὴ καὶ κολλη-
τική τε καὶ καθαιρετικὴ καὶ σχεδὸν οὐδ' ἀριθμεῖσθαι δυνα-
τὸν ἁπάσας τὰς κατὰ μέρος δυνάμεις, ἐὰν ἑκάστου τῶν
ἀποτελουμένων ἐπιχειρῶμεν αὐτὰς παρονομάζειν. ἀλλὰ καὶ
κάλλιον οἶμαι καὶ μεθοδικώτερον ἀποχωρήσαντα τοῦ μα-
κροῦ λόγου καὶ ἀτάκτου χρησίμοις εἴδεσιν ἀφορίζεσθαι τὰς
συνθέτους τῶν φαρμάκων δυνάμεις, οὐ διαπυητικὴν λέγον-
τας ἢ παρηγορικὴν ἢ ἀνώδυνον ἢ διαφορητικὴν ἢ χαλαστι-
κὴν ἐν τῷ δι' ἀλεύρου πυρίνου καταπλάσματι δύναμιν
ὑπάρχειν, ἀλλὰ συμμέτρως ὑγρὰν καὶ θερμήν. ἐῤῥέθη γὰρ
ἐν τοῖς πρόσθεν ἐπὶ τίνος σημαινομένου τὴν τοιαύτην ἐπι-
φέρομεν λέξιν. οὕτω δὲ καὶ ἴριν οὐκ οὔρων,

ἐστιν, ὅθεν αὐτὸ φυλακτέον ἐν ἐδέσματι λαβεῖν ἢ ποτῷ. πρὸς

μέντοι τὸ ἀποσῆψαί τινα ἐκ τοῦ σώματος ἢ κατὰ τὴν ἕδραν
ἐπιτήδειόν ἐστι. χρήσιμος δὲ ἡ ῥίζα τῆς πόας εἰς ταῦτα.
[κʹ. Περὶ ἀκονίτου ἢ λυκοκτόνου.] Ἀκόνιτον
ἢ λυκοκτόνον. ἔστι μὲν καὶ τοῦτο παραπλησίας θατέρῳ
δυνάμεως, ἰδιώτερον δὲ λύκους ἀναιρεῖν πέφυκεν ὥσπερ
ἐκεῖνο παρδάλεις.
[καʹ. Περὶ ἄκτης καὶ χαμαιάκτης.] Ἄκτη ἥ τε
μεγάλη καὶ δενδρώδης καὶ ἡ βοτανωδεστέρα, ἥν περ δὴ καὶ
χαμαιάκτην ὀνομάζουσιν· ξηραντικῆς ἀμφότεραι δυνάμεώς εἰ-
σι, κολλητικῆς τε καὶ μετρίως διαφορητικῆς.
[κβʹ. Περὶ ἀλίμου.] Ἄλιμον. θάμνος τοῦτό ἐστι τὸ
φυτὸν, ἐν Κιλικίᾳ μάλιστα πλεῖστον γεννώμενον, ἵνα καὶ τοὺς
βλαστοὺς αὐτοῦ ἐσθίωσι προσφάτους τε καὶ εἰς ἀπόθεσιν
θησαυρίζοντες. ἔστι δὲ καὶ σπέρματος καὶ γάλακτος γεννη-
τικὸν τὸ φυτὸν καὶ κατὰ τὴν γεῦσιν ἁλυκόν τέ ἐστι καὶ
ὑποστῦφον ἔχον. ἐξ ὧν ἁπάντων δῆλον ὡς ἀνομοιομερὲς
μέν ἐστι, τὸ δὲ πλεῖον αὐτοῦ τῆς οὐσίας θερμὸν εὐκράτως
ὑπάρχει μεθ' ὑγρότητος ἀκατεργάστου τε καὶ φυσώδους
ἀτρέμα.
914
Γαληνός ιατρός. De compositione medicamentorum per genera libri vii

Vol. 13, p.564, l. 7
δὲ περὶ τῆς ἡμετέρας ἀγωγῆς, ἣν ἐπενοήσαμεν ἐπὶ τοῖς νευ-

ροτρώτοις, ὁ καθ' ὅλον τουτὶ τὸ βιβλίον ἔσται μοι λόγος,
ἐπιδεικνύντι πόσον πλῆθος φαρμάκων τὰς αὐτὰς δυνάμεις
ἐχόντων εὗρον, ἐκ τοῦ τόν γε καθόλου τρόπον τῆς θερα-
πείας ἐπινοῆσαι καὶ τὰς τῶν ἁπλῶν φαρμάκων ἐπίστασθαι
δυνάμεις.
[Τίς ὁ καθόλου τρόπος ἐστὶ τῆς θεραπείας
τῶν νευροτρώτων καὶ τίνα τὰ κατ' εἶδος φάρμακα.] Ἐθεα-
σάμην μὲν ἅπαντας τοὺς διδασκάλους τῇ καλουμένῃ συνή-
θως ἤδη τοῖς νεωτέροις ἰατροῖς ἐναίμῳ καὶ κολλητικῇ θε-
ραπεύοντας ἀγωγῇ. κατ' ἀρχὰς γὰρ ἐπιτιθέντες τι φάρμακον
τῶν ἐναίμων καλουμένων, ἐπειρῶντο κολλᾷν τὰ χείλη τοῦ
τραύματος. εἰ δὲ φλεγμήνειεν, ὕδατί τε κατήντλουν θερμῷ
δαψιλεῖ παραχέοντες ἔλαιον, ἐπίπασμά τε προσέφερον ἄλευ-
ρον πύρινον ἡψημένον ἐν ὑδρελαίῳ. καὶ μέντοι καὶ τοὺς
μονομάχους, ὅσοι τε κατὰ τῆς μύλης ἐτρώθησαν ἀνωτέρω
τε ταύτης κατὰ τὸν πλατὺν καὶ λεπτὸν τένοντα θεραπευ-
ομένους ὑπ' αὐτῶν ἑώρων ὡσαύτως. ἴσως δὲ ἄμεινον ᾖ εἰ-
πεῖν οὐ θεραπευομένους, ἀλλ' ἀπολλυμένους, ὀλιγοστοὶ γὰρ
ἐξ αὐτῶν καὶ οὗτοι χωλούμενοι διεσώζοντο. καὶ μέντοι καὶ
θέλει. οὐκοῦν ὑπὲρ τῶν εἰρημένων μολίβου πεποιη-

μένα κοῖλα καὶ βαρέα ὑποδήματα προτιθέασι, βρόχους
αὐτοῖς ὑποβαλόντες, ὡς ἐσβαλεῖν μὲν τὼ πόδε, ἔχε-
σθαι δὲ τῇ πάγῃ καὶ μάλα ἀφύκτῳ· δέλεαρ δὲ αὐ-
τοῖς ὀφθαλμῶν πρόκειται ὑπὲρ τοῦ μέλανος ἰξός.
κατόπτρῳ δὲ χρησάμενος ὁ Ἰνδὸς ὁρώντων ἐκείνων,
οὐκ εἰσὶ δ' ἔτι τὰ κάτοπτρα, ἀλλὰ ἕτερα προστιθέν-
τες· εἶτα καὶ τούτοις ἕρματα ἰσχυρὰ ὑποπλέκουσι· καὶ
μέντοι καὶ τοιαῦτά ἐστιν. οἱ μὲν οὖν ἔρχονται, καὶ
γενναίως δρῶσι κατὰ μίμησιν ὧν εἶδον· ἐκπηδᾷ
δὲ ἰσχύς τις κολλητικὴ βλεφάρων ἐκ τῆς πρὸς τὴν
αὐγὴν ἀντιτυπίας, ὅταν ἴδωσιν ἀτενές· εἶτα οὐχ
ὁρῶντες αἱροῦνται ῥᾷστα· φυγεῖν γὰρ ἔτι εἰσὶν
915
ἥκιστοι. εἴρηται μὲν ὑπὲρ πιθήκων καὶ ἄλλα, Ἰνδῶν

τε καὶ οὐκ Ἰνδῶν· καὶ ταῦτα δὲ ἔχει τινὰ τῷ συνιέντι
οὐκ ἀσπούδαστα, οὐ μὰ Δία.
Λέοντας ἐν Ἰνδοῖς γίνεσθαι μεγίστους οὐ δια-
πορῶ· τὸ δὲ αἴτιον, τῶν ζῴων τῶν ἑτέρων ἥδε ἡ γῆ
μήτηρ ἐστὶν ἀγαθή. εἰσὶ δὲ ἀγριώτατοι καὶ θηριω-
δέστατοι. δέρη δὲ ἐκείνων τῶν λεόντων μέλαινά
τε ἰδεῖν, καὶ φρίξασα ὀρθή τε ἀνίσταται καὶ

3, l. 6
τῇ ὄψει καὶ τῇ δυνάμει, καὶ ἡ Μιναία δὲ καλουμένη ἀποδόκι-

μος. καὶ πιέσματα δὲ ἐξ αὐτῶν γίνεται, ἀπὸ μὲν τῶν λιπαρῶν
εὐώδη καὶ λιπαρά, ἀπὸ δὲ τῶν ξηρῶν ἀλιπῆ καὶ οὐκ εὐώδη,
ἄτονα δὲ διὰ τὸ προσειληφέναι ἔλαιον εἰς τὴν ἀνάπλασιν.
δολίζεται δὲ κόμμει βραχέντι σμύρνης ἀποβρέγματι καὶ μειγνυ-
μένῳ. ἐκλέγου δὲ τὴν νέαν, ψαθυράν, κούφην, ὁμόχρουν παντα-
χόθεν καὶ τὴν ἐν τῷ θλασθῆναι ἔνδοθεν λευκὰς ὀνυχοειδεῖς
ἔχουσαν διαφύσεις λείας, μικρόβωλον δὲ καὶ πικράν, εὐώδη,
δριμεῖαν, θερμαντικήν. ἡ δὲ βαρεῖα καὶ τῇ χρόᾳ πισσώδης
ἐστὶν ἄχρηστος.
δύναμιν δὲ ἔχει θερμαντικήν, καρωτικήν, κολλητικήν, ξηραν-
τικήν, στυπτικήν· μαλάσσει δὲ καὶ μήτραν μεμυκυῖαν καὶ ἀνα-
στομοῖ, ἄγει δὲ καὶ ἔμμηνα καὶ ἔμβρυα συντόνως σὺν ἀψινθίῳ
ἢ θέρμων ἀποβρέγματι ἢ πηγάνου χυλῷ προστεθεῖσα. λαμ-
βάνεται δὲ ἀντὶ καταποτίου μέγεθος κυάμου πρὸς βῆχα χρόνιον
καὶ ὀρθόπνοιαν καὶ πλευρᾶς πόνον καὶ θώρακος, ῥύσιν τε κοι-
λίας καὶ δυσεντερίαν. λύει δὲ καὶ ῥίγη πρὸ δύο ὡρῶν τῆς
ἐπιβολῆς μετὰ πεπέρεως καὶ ὕδατος τὸ μέγεθος κυάμου πο-
θεῖσα, ἀρτηρίας τε τραχύτητα καὶ δασυσμοὺς φωνῆς ἀποκαθί-
στησιν ὑποτιθεμένη τῇ γλώττῃ καὶ ἀποχυλιζομένη. κτείνει δὲ
καὶ ἕλμινθας καὶ πρὸς δυσωδίαν στόματος διαμασᾶται, πρὸς

Book 1, ch. 73, sec. 2, l. 6
λωνίᾳ τῇ πρὸς Ἐπιδάμνῳ, ἥτις ἐκ τῶν Κεραυνίων ὀρῶν συγ-

καταφέρεται τῇ τοῦ ποταμοῦ ῥύμῃ καὶ ἐκβράσσεται εἰς τὰς
ἠιόνας βωλοειδῶς συμπεπηγυῖα, ὄζουσα πίσσης μεμειγμένης
ἀσφάλτῳ.
916
καλεῖται δέ τις καὶ νάφθα, ὅπερ ἐστὶ τῆς Βαβυλωνίου

ἀσφάλτου περιήθημα, τῷ χρώματι λευκόν, εὑρίσκεται δὲ καὶ
μέλαν. δύναμιν δὲ ἔχει ἁρπακτικὴν πυρὸς ὥστε καὶ ἐκ διαστή-
ματος ἁρπάζειν τοῦτο, ὅπερ πρὸς ὑποχύσεις χρησιμεύει καὶ
λευκώματα.
δύναμιν δὲ ἔχει πᾶσα ἄσφαλτος ἀφλέγμαντον, κολλητικήν,
διαφορητικήν, μαλακτικήν, ποιοῦσα πρὸς πνίγας ὑστερικὰς καὶ
προπτώσεις προστιθεμένη καὶ ὀσφραινομένη καὶ ὑποθυμιω-
μένη· ἐλέγχει δὲ καὶ ἐπιλημπτικοὺς ὑποθυμιαθεῖσα καθάπερ
καὶ ὁ γαγάτης λίθος. πινομένη δὲ μετ' οἴνου καὶ καστορίου
ἔμμηνα κινεῖ καὶ βηξὶ χρονίαις καὶ ἀσθματικοῖς καὶ δυσπνοίαις
βοηθεῖ καὶ ἑρπετῶν δήγμασι καὶ ἰσχίων πόνοις καὶ πλευρᾶς.
δίδοται δὲ καὶ κοιλιακοῖς καταπότιον, καὶ θρόμβους αἵματος
διαλύει σὺν ὄξει ποθεῖσα, ἐγκλύζεταί τε ἐπὶ δυσεντερικῶν σὺν
πτισάνῃ τακεῖσα, καὶ κατάρρους ὑποθυμιωμένη θεραπεύει, καὶ
ὀδόντων ἀλγήματα περιπλασθεῖσα πραύνει·

Book 1, ch. 127, sec. 3, l. 1
κῆς, ἀπὸ δὲ τοῦ στελέχους, ὅμοιον ἐρινεῷ, γλυκύτερον ὀλύνθου,

οὐκ ἔχοντα δὲ κεγχραμίδας μηδὲ πεπαινόμενον δίχα τοῦ ἐπι-
κνισθῆναι ὄνυχι ἢ σιδήρῳ. φύεται δὲ πλεῖστον ἐν Καρίᾳ καὶ
ἐν Ῥόδῳ καὶ ἐν τοῖς οὐ πολυπύροις τόποις. βοηθεῖ δὲ ἐν ταῖς
σιτοενδείαις διὰ τὸ διηνεκὲς τοῦ καρποῦ· ἔστι δὲ εὐκοίλιος ὁ
καρπός, ἄτροφος, κακοστόμαχος. ὀπίζεται δὲ τὸ δένδρον πρὶν
καρποφορεῖν ἔαρος τοῦ φλοιοῦ ἐξ ἐπιπολῆς λίθῳ θλωμένου·
βαθύτερον γὰρ θλασθεὶς οὐδὲν ἀνίησι. συλλέγεται δὲ σπόγγῳ
ἢ ἐρίῳ τὸ δάκρυον, καὶ ξηρανθὲν καὶ ἀναπλασθὲν ἐν ἀγγείῳ
ὀστρακίνῳ ἀποτίθεται.
δύναμιν δὲ ἔχει ὁ ὀπὸς μαλακτικήν, κολλητικὴν τραυμάτων,
διαφορητικὴν τῶν δυσπέπτων. πίνεται δὲ καὶ συγχρίεται πρὸς
ἑρπετῶν δήγματα καὶ σπλῆνας ἐσκιρρωμένους καὶ στομάχου
ἀλγήματα καὶ φρικία· ταχέως δὲ τερηδονίζεται ὁ ὀπός.
γίνεται δὲ καὶ ἐν Κύπρῳ εἴδει διαφέρον· πτελέᾳ γὰρ οὐ
συκαμίνῳ τὰ φύλλα ἔοικε, τὸν δὲ καρπὸν φέρει κατὰ τὸ μέ-
γεθος κοκκυμήλων καὶ γλυκύτερον. τὰ δὲ ἄλλα πάντα ὅμοια
τοῖς προειρημένοις.
σῦκα πέπειρα τὰ ἁπαλὰ κακοστόμαχα, κοιλίας λυτικά
– ῥᾳδίως δὲ ὁ ἐξ αὐτῶν ῥευματισμὸς ἵσταται – , ἐξανθημάτων
καὶ ἱδρώτων προκλητικά, ἄδιψα δὲ καὶ σβεστικὰ θερμασίας.
917

Book 2, ch. 121, sec. 1, l. 5
θὲν ἐν πεσσῷ. τὸ δὲ σπέρμα μάλιστα τῆς ἐν Αἰγύπτῳ γεννω-

μένης πινόμενον ἕλμινθας ἐκτινάσσει· μίσγεται δὲ καὶ εἰς ἀντι-
δότους θηριακάς, πρόσωπόν τε ἀποκαθαίρει καὶ φακούς. οἱ
δὲ καυλοὶ χλωροὶ κατακαέντες σὺν ταῖς ῥίζαις καὶ ἀναλημφθέν-
τες στέατι χοιρείῳ παλαιῷ πλευρᾶς χρόνια ἀλγήματα ἐπιτε-
θέντες παύουσιν.
κράμβη ἀγρία φύεται ὡς ἐπὶ τὸ πολὺ ἐν παραθα-
λασσίοις τόποις καὶ κρημνώδεσιν, ἐοικυῖα τῇ ἡμέρῳ, λευκοτέρα
δέ ἐστι καὶ δασυτέρα καὶ πικρά. τὸ δὲ κύημα αὐτῆς ἐν κονίᾳ
ἑψηθὲν οὐκ ἄστομον.
δύναμιν δὲ ἔχει τὰ φύλλα καταπλασσόμενα κολλητικὴν τραυ-
μάτων καὶ διαφορητικὴν οἰδημάτων καὶ φλεγμονῶν.
ἡ δὲ θαλασσία λεγομένη κράμβη ἐξήλλακται τῷ
παντὶ τῆς ἡμέρου, ἔχουσα φύλλα μακρὰ τῇ στρογγύλῃ ἀριστο-
λοχείᾳ ὅμοια. ἐκπέφυκε δὲ ἕκαστον αὐτῶν ἀπὸ κλωνίων ὑπε-
ρύθρων ἐξ ἑνὸς μόσχου ὥσπερ κισσός· ἔχει δὲ καὶ ὀπὸν λευκόν,
οὐ πολύν. ἔστι δὲ τῇ γεύσει ὑφάλμυρος καὶ ποσῶς ἔμπικρος
κατὰ τὴν γεῦσιν.

Book 2, ch. 178RV, sec. 1, l. 6
κεφαλὴν δὲ ἐοικυῖαν μήκωνι ῥοιάδι, ἐπιμηκεστέραν δὲ καὶ πλα-

τεῖαν κατὰ τὰ ἄνωθεν μέρη, ῥίζαν στρογγύλην· ὀπὸν δὲ ἀνίησι
κροκίζοντα, δριμύν.
καθαίρει δὲ ἄργεμα καὶ νεφέλια, καὶ φλεγμονὰς παρηγορεῖ
τὰ φύλλα καταπλασσόμενα.
[ἀργεμώνη ἑτέρα· οἱ δὲ ἀργεμώνην ἄρσενα, οἱ
δὲ σαρκοκόλλαν, Ῥωμαῖοι ἀργεμώνιαμ· καὶ αὕτη παρέοικε μὲν
ἀγρίᾳ μήκωνι τοῖς φύλλοις.
δύναμιν δὲ ἔχει αὕτη χλωρὰ τριβομένη λεία καὶ ἐπιτιθε-
μένη διακοπὰς θεραπεύειν καὶ ὀφθαλμῶν φλεγμονὰς παύειν·
ἁρμόζει δὲ καὶ δυσεντερικοῖς σὺν ὕδατι πινομένη, κολλητική τε
τραυμάτων καὶ φλεγμονῶν ἐστιν εὔθετος, ὡσαύτως ἐπιτιθεμένη
σπασμάτων καὶ τιλμάτων ἐστὶ θεραπευτική· ἁρμόζει καὶ θηριό-
δηκτος σὺν οἴνῳ πινομένη.]
ἀναγαλλίς, οἱ δὲ κιχόριον καλοῦσι· διττόν ἐστιν
918
εἶδος αὐτῆς, διαφέρον ἄνθει· ἡ μὲν γὰρ κυάνεον ἔχουσα τὸ

ἄνθος θήλεια λέγεται ἡ δὲ τὸ φοινικοῦν ἄρρην. θαμνία δέ
ἐστι κεχυμένα ἐπὶ γῆς, φυλλάρια ἔχοντα ἐπὶ τετραγώνων καυ-
λῶν μικρά, ὑποστρόγγυλα, πρὸς τὰ τῆς ἑλξίνης, καρπὸν δὲ
περιφερῆ.
εἰσὶ δ' ἀμφότεραι τραυματικαί, ἀφλέγμαντοι, σκολόπων

2, l. 2
άγει, ἐάν τις αὐτὴν κόψας συνεψήσῃ. οἱ δὲ ἐν Λυκίᾳ χυλί-

ζοντες χρῶνται αὐτῷ ἀντὶ λυκίου.
κενταύρειον τὸ λεπτὸν ἢ μικρόν, ὅ τινες λι-
μνήσιον καλοῦσιν, ἐπειδὴ ἐνίκμους φιλεῖ τόπους. ἡ πόα
ὑπερικῷ καὶ ὀριγάνῳ παραπλήσιος, καυλὸν ἔχουσα ὑπὲρ σπι-
θαμήν, γεγωνιωμένον· ἄνθη ἐν τῷ φοινικῷ ὑποπόρφυρα πρὸς
τὰ τῆς λυχνίδος, φύλλα μικρά, ὑπομήκη, ὥσπερ πηγάνου, καρ-
πὸς πυροῖς ὅμοιος, ῥίζα μικρά, ἄχρηστος, γευομένῳ δὲ ἐμποιεῖ
πικρίαν.
αὕτη κοπτομένη χλωρὰ καὶ καταπλασσομένη τραυμάτων
ἐστὶ κολλητικὴ καὶ ἀνακαθαρτικὴ ἑλκῶν παλαιῶν καὶ ἀπουλωτική·
ἀφεψηθεῖσα δὲ καὶ πινομένη ἄγει κατὰ κοιλίαν χολώδη καὶ
παχέα, ἔγκλυσμά τε τὸ ἀφέψημα αὐτῆς ἐπὶ ἰσχιαδικῶν ἁρμό-
διον, ἄγον αἷμα καὶ κουφίζον. ὁ δὲ χυλὸς πρός τε τὰ ὀφθαλμικὰ
εὔχρηστος, ἀποκαθαίρων τὰ ἐπισκοτοῦντα ταῖς κόραις σὺν μέ-
λιτι, καὶ ἐν προσθέτῳ ἐμμήνων ἀγωγὸς καὶ ἐμβρύων· ποθεὶς
δὲ ἁρμόζει τοῖς περὶ νεῦρα πάθεσιν ἰδίως.
χυλίζεται δὲ συλλεγομένη ἡ πόα ἐγκύμων σπέρματος καὶ
ἀποβρεχομένη ἡμέρας πέντε, εἶτα ἕψεται, ἄχρι ἂν ὑπερέχῃ τὸ
ὕδωρ· εἶτα ψυγὲν ὑλίζεται δι' ὀθονίου ῥιφθείσης τῆς πόας καὶ
πάλιν ἕψεται μέχρι μελιτώδους συστάσεως

Book 3, ch. 85, sec. 1, l. 4
ἢ μετὰ πτισάνης ῥοφούμενον· ἄγει δὲ καὶ οὖρα αἱματώδη.

σμήχει δὲ τὰ ἐν ὀφθαλμοῖς λευκώματα καὶ τραχύτητας βλεφά-
ρων τήκει· λυθὲν δὲ ὄξει καὶ ἐπιτεθὲν παύει τὰς περὶ σπλῆνα
καὶ ἧπαρ σκληρίας· λύει καὶ τοὺς περὶ τὰ ἄρθρα πώρους μετὰ
μέλιτος καταπλασσόμενον ἢ καὶ πίσσῃ μιγέν· ποιεῖ δὲ καὶ πρὸς
κόπους καὶ ἰσχιάδας συγχριόμενον, μιγὲν ὄξει καὶ νίτρῳ καὶ
κυπρίνῳ ἐλαίῳ ἀντὶ ἀκόπου.
919
σαρκοκόλλα· ἔστι δάκρυον δένδρου γεννωμένου ἐν τῇ

Περσίδι, ἐοικὸς λιβανωτῷ λεπτῷ, ὑπόκιρρον, ἔμπικρον τῇ
γεύσει.
δύναμιν δὲ ἔχει κολλητικὴν τραυμάτων καὶ ἐφεκτικὴν τῶν
ἐν ὀφθαλμοῖς ῥευμάτων· μείγνυται δὲ καὶ ἐμπλάστροις. δολοῦ-
ται δὲ κόμμεως αὐτῇ μειγνυμένου.
γλαύκιον· χυλός ἐστι βοτάνης κατὰ Ἱεράπολιν τῆς
Συρίας γεννωμένης. ἔοικε δὲ αὐτῆς τὰ φύλλα τοῖς τῆς κερατί-
τιδος μήκωνος, λιπαρώτερα δὲ καὶ χαμαίζηλα, βαρύοσμα, πι-
κρὰ ἐν τῇ γεύσει· χυλὸν δὲ ἔχει πολὺν κροκίζοντα. ταύτης τὰ
φύλλα βαλόντες οἱ ἐπιχώριοι εἰς χύτραν θερμαίνουσιν ἐν κλι-
βάνοις ἡμιψυγέσιν ἄχρι μαρασμοῦ, εἶτα ἐκκόψαντες ἐκθλίβουσι
τὸν χυλόν.

Book 4, ch. 33, sec. 1, l. 9
ἡ δὲ ἐν Κιλικίᾳ γεννωμένη, ἣν κίνναν ἐπιχωρίως

καλοῦσιν, ὑγρὰ βρωθεῖσα πολλάκις πίμπρησι τοὺς βόας.
σιδηρῖτις, οἱ δὲ Ἡρακλείαν· πόα ἐστὶ φύλλα ἔχουσα
ὅμοια πρασίῳ, ἐπιμηκέστερα δὲ πρὸς τὰ τοῦ ἐλελισφάκου ἢ
δρυός, μικρότερα μέντοι καὶ τραχέα. καυλοὺς δὲ ἀνίησι τετρα-
γώνους, σπιθαμιαίους ἢ καὶ μείζονας, οὐκ ἀηδεῖς ἐν τῇ γεύσει
καὶ ποσῶς ὑποστύφοντας, ἐφ' οἷς ἐκ διαστημάτων σφόνδυλοι
περιφερεῖς ὥσπερ πρασίου, καὶ ἐν αὐτοῖς σπέρμα μέλαν·
φύεται ἐν ὑποπέτροις χωρίοις.
δύναμιν δὲ ἔχει τὰ φύλλα καταπλασσόμενα τραυμάτων
κολλητικὴν καὶ ἀφλέγμαντον.
ἄλλη σιδηρῖτις· κλῶνας ἔχει διπήχεις, λεπτούς, φύλλα
δὲ ἐπὶ μόσχων μακρῶν, ὅμοια τοῖς τῆς πτερίδος, ἀκροσχιδῆ,
πολλὰ ἑκατέρωθεν, ἐκ δὲ τῶν ἀνωτέρω μασχαλῶν ἀποφύσεις
λεπτάς, μακράς, ἐπ' ἄκρου σφαιροειδῆ κεφαλὴν ἐχούσας τρα-
χεῖαν, ἐν ᾗ σπέρμα ὅμοιον τεύτλῳ, στρογγυλώτερον δὲ καὶ σκλη-
ρότερον.

1, l. 7
λεπτάς, μακράς, ἐπ' ἄκρου σφαιροειδῆ κεφαλὴν ἐχούσας τρα-

χεῖαν, ἐν ᾗ σπέρμα ὅμοιον τεύτλῳ, στρογγυλώτερον δὲ καὶ σκλη-
920
ρότερον.
δύναμις δὲ καὶ ταύτης ἐστὶ [καὶ] τῶν φύλλων τραυματική.
ἔτι καὶ ἑτέρα λέγεται εἶναι σιδηρῖτις, ἣν καὶ αὐτὴν
Ἡρακλείαν Κρατεύας καλεῖ, φυομένην ἐν τοίχοις καὶ ἀμπελῶ-
σιν, ἔχουσαν φύλλα μικρά, πολλὰ ἀπὸ μιᾶς ῥίζης, ὅμοια κο-
ριάνδρῳ περὶ καυλίοις σπιθαμιαίοις, λείοις, τρυφεροῖς, ὑπο-
λεύκοις, ἐνερευθέσιν, ἄνθη δὲ φοινικᾶ, μικρά, γευομένῳ πικρά,
γλίσχρα.
καὶ ταύτης ἡ δύναμις ἐπιτιθεμένης κολλητικὴ ἐναίμων καὶ
νεοτρώτων.
καλοῦσί τινες καὶ τὴν Ἀχίλλειον σιδηρῖτιν. φέρει δὲ
ῥαβδία σπιθαμιαῖα ἢ καὶ μείζω, ἀτρακτοειδῆ, καὶ περὶ αὐτοῖς
φυλλάρια λεπτά, ἐντομὰς πυκνὰς ἐκ πλαγίων ἔχοντα, προσεμφερῆ
κορίῳ, ὑπόπικρα, γλίσχρα, πολύοσμα, οὐκ ἀηδῆ, φαρμακώδη
δὲ τὴν ὀσμήν, σκιάδιον ἐπ' ἄκρου περιφερές, ἄνθη λευκά, εἶτα
χρυσίζοντα· φύεται ἐν εὐγείοις τόποις.
καὶ τούτου ἡ κόμη λεία ἐναίμων ἐστὶ κολλητικὴ καὶ ἀφλέγ-
μαντος, αἱμορραγίας τε ἐφεκτικὴ καὶ τῆς ἐκ μήτρας ἐν προς-
θέτῳ· καὶ τὸ ἀφέψημα δὲ αὐτῆς ἐστιν ἐγκάθισμα ῥοϊκαῖς·

1, l. 7
λεύκοις, ἐνερευθέσιν, ἄνθη δὲ φοινικᾶ, μικρά, γευομένῳ πικρά,

γλίσχρα.
καὶ ταύτης ἡ δύναμις ἐπιτιθεμένης κολλητικὴ ἐναίμων καὶ
νεοτρώτων.
καλοῦσί τινες καὶ τὴν Ἀχίλλειον σιδηρῖτιν. φέρει δὲ
ῥαβδία σπιθαμιαῖα ἢ καὶ μείζω, ἀτρακτοειδῆ, καὶ περὶ αὐτοῖς
φυλλάρια λεπτά, ἐντομὰς πυκνὰς ἐκ πλαγίων ἔχοντα, προσεμφερῆ
κορίῳ, ὑπόπικρα, γλίσχρα, πολύοσμα, οὐκ ἀηδῆ, φαρμακώδη
δὲ τὴν ὀσμήν, σκιάδιον ἐπ' ἄκρου περιφερές, ἄνθη λευκά, εἶτα
χρυσίζοντα· φύεται ἐν εὐγείοις τόποις.
καὶ τούτου ἡ κόμη λεία ἐναίμων ἐστὶ κολλητικὴ καὶ ἀφλέγ-
μαντος, αἱμορραγίας τε ἐφεκτικὴ καὶ τῆς ἐκ μήτρας ἐν προς-
θέτῳ· καὶ τὸ ἀφέψημα δὲ αὐτῆς ἐστιν ἐγκάθισμα ῥοϊκαῖς·
πίνεται δὲ καὶ πρὸς δυσεντερίαν.
βάτος, ἣν γινώσκομεν· στύφει, ξηραίνει, τρίχας βάπτει
τὸ ἀφέψημα τῶν ἀκρεμόνων αὐτῆς, κοιλίαν τε ἵστησι πινόμενον
καὶ ῥοῦν ἐπέχει γυναικεῖον καὶ πρηστῆρος δήγματι εὐθετεῖ·
κρατύνει δὲ καὶ οὖλα καὶ ἄφθας ὑγιάζει διαμασωμένων τῶν
φύλλων, καὶ ἕρπητας ἐπέχει καὶ ἀχῶρας τοὺς ἐν κεφαλῇ θερα-
921
πεύει καὶ ὀφθαλμῶν προπτώσεις καὶ κονδυλώματα καὶ αἱμορ-

ροΐδας καταπλασσόμενα τὰ φύλλα, καὶ ἐπὶ στομαχικῶν δὲ καὶ
Διοσκουρίδης Πεδάνιος ιατρός. De materia medica Book 5, ch. 152,

sec. 2, l. 7
ἂν θέλῃς κατ' ἰδίαν τε καὶ σὺν ὕδατι ἔασον καταστῆναι. εἶτα

τὸ μὲν ὑγρὸν ἀπήθησον, τὴν δὲ γῆν ἐν ἡλίῳ ξηράνας πάλιν
τρῖβε ἐπὶ ἡμέραν, ἐπιδοὺς ὕδωρ, ἑσπέρας δὲ ἐάσας ὑποστῆναι,
περὶ τὸν ὄρθρον ἀπήθησον καὶ λεάνας ἐν ἡλίῳ ἀνάπλασσε
τροχίσκους, εἰ δυνατὸν εἴη. ἐὰν δὲ ὠπτημένης χρεία ὑπάρχῃ,
λαβὼν ἐρεβινθιαῖα μεγέθη τῆς γῆς δὸς εἰς ἀγγεῖον κεραμεοῦν
κατατετρημένον, πωμάσας τε τὸ στόμα ἐπιμελῶς ἔνθες εἰς δια-
πύρους ἄνθρακας καὶ ῥίπιζε συνεχῶς· ὅταν δὲ σποδῷ αἰθα-
λώδει μᾶλλον ἐμφερὴς γένηται τὴν χρόαν, ἀνελόμενος ἀπόθου.
δύναμιν δὲ ἔχει στυπτικὴν καὶ ψυκτικήν, κούφως μαλακτι-
κήν, κοιλωμάτων πληρωτικήν, ἐναίμων κολλητικήν.
τῆς δὲ Σαμίας γῆς τὴν ἄγαν λευκὴν προκριτέον καὶ
ἐλαφρὰν καὶ ἐν τῷ θιγεῖν τῇ γλώσσῃ κρατουμένην ἐχεκόλλως,
ἔτι δὲ εὔχυτον καὶ μαλακὴν καὶ εὐθρυβῆ, οἵα ἐστίν, ἥν τινες
κολλούριον καλοῦσιν. ἔστι δὲ αὐτῆς δύο εἴδη· τό τε προειρη-
μένον καὶ ὁ καλούμενος ἀστήρ, πλακώδης ὢν καὶ πυκνὸς ὡς
ἀκόνη.
Crateuas Med., Fra.. 3, l. 2
ἀριστολόχιος στρογγύλη πινομένη μετ' οἴνου μέλανος

ποιεῖ πρὸς ἑρπετῶν δήγματα· χωρεῖ δὲ καὶ εἰς ἀντιδότους τὰς
θηριακάς, χωρεῖ καὶ εἰς τὰς ποδαγρικὰς συνθέσεις, ἔτι δὲ ἐμ-
πλάστρους. ἄγει δὲ καὶ ἔμμηνα καὶ ἔμβρυα ἐκβάλλει· βοηθεῖ
ἄσθματι, λυγμῷ, ῥίγει, σπληνί, ῥήγμασιν, σπάσμασιν. ποθεῖσα
δὲ μεθ' ὕδατος ἀνάγει σκόλοπας, ἀκίδας, λεπίδας ὀστῶν κατα-
πλασσομένη ἀφίστησιν καὶ σηπεδόνας περιχαράσσει καὶ τὰ ῥυ-
παρὰ καθαίρει ἕλκη· σμήχει δὲ καὶ ὀδόντας καὶ οὖλα.
Ἀχίλλειος· ταύτης τῆς βοτάνης ἡ κόμη λεία ἐναίμων ἐστὶν
κολλητικὴ καὶ ἀφλέγμαντος, αἱμορραγίας τε ἐφεκτικὴ καὶ τῆς
ἐκ μήτρας ἐν προσθέτῳ, καὶ τὸ ἀφέψημα δὲ αὐτῆς ἐστιν ἐγκά-
θισμα ῥοικαῖς, πίνεται καὶ πρὸς δυσεντερίαν. ὅλη δὲ κοπεῖσα
μετὰ ἀξουγγίας παλαιᾶς τὰ παλαιὰ τῶν ἑλκῶν καὶ δυσαπούλωτα
θεραπεύει, ξηρὰ δὲ κοπεῖσα καὶ μέλιτι μιγεῖσά ἐστιν ἀνακα-
922
θαρτική.
15
τερα δὲ τῆς ῥινὸς διεστραμμένης ὁ μὲν Ἱπποκράτης μετὰ τὴν ἁρμό-

ζουσαν διάπλασιν κελεύει περιμήκους ἱμάντος δακτύλου τὸ πλάτος τὸ
ἕτερον τῶν ἄκρων ταυροκόλλης ἢ κόμμι χρίσαντα κολλῆσαι τῷ ἄκρῳ
μέρει τῆς ῥινὸς ἐκ πλαγίου, καθ' ὃ νένευκεν, καὶ μετὰ τὸ ξηρανθῆναι
φέρειν τὸν ἱμάντα διὰ τοῦ ἀντικειμένου ὠτὸς ἐπὶ τὸ ἰνίον καὶ τὸ μέτ-
ωπον, κἄπειτα αὐτὸ ὑπὸ τὴν ἑτέραν τοῦ ἱμάντος ἀρχὴν ἀσφαλίζεσθαι,
ὥστε ἀνθελκομένην ἐπὶ τὰ πλάγια τὴν ῥῖνα πρὸς τὸ μέσον ἀπευθύ-
νεσθαι σχῆμα· ὅπερ οὐ πάνυ τι τοῖς νεωτέροις ἤρεσεν.
εἰς λεπτὰ δὲ καταθραυσθέντων τῶν τῆς ῥινὸς ὀστῶν διαιρεῖν ἢ
ἐπιδιαιρεῖν χρὴ καὶ τὰ λεπτὰ ὀστάρια τριχολαβίδι κομισάμενον ῥαφαῖς
συνάγειν τὰ διεστηκότα καὶ τῇ ἐναίμῳ τε καὶ κολλητικῇ χρῆσθαι θε-
ραπείᾳ. εἰ δὲ καὶ ἔσωθεν τῆς ῥινὸς ἕλκος εἴη γεγονός, λημνίσκοις ἐκ
μοτῶν χρισθεῖσιν θεραπεύειν. τινὲς δὲ καὶ μολιβδίνοις σωληναρίοις
ἄχρις ἀφουλώσεως ἐχρήσαντο διὰ τὸ μὴ σάρκωμα ἐκ τῶν ἑλκῶν ἐπι-
τραφῆναι.


Book 7, ch. 3, sec. 1, l. 115
ἐστιν· ὅθεν ἔσωθεν μὲν αὐτὸ μὴ ληπτέον, ἔξωθεν μέντοι ἐπὶ τῶν σα-
πῆναι δεομένων σαρκῶν χρηστέον αὐτῷ· τὸ δὲ λυκοκτόνον τῆς αὐτῆς
ὂν τῷ προτέρῳ δυνάμεως ἰδίως τοὺς λύκους ἀναιρεῖ, ὥσπερ ἐκεῖνο τὰς
παρδάλεις.
Ἄκορον θερμαίνει καὶ ξηραίνει κατὰ τὴν τρίτην ἀπόστασιν, χρώ-
μεθα δὲ τῇ ῥίζῃ αὐτοῦ πρός τε τὸ κινῆσαι οὖρα καὶ πρὸς σπληνὸς
σκίρρον· λεπτύνει δὲ καὶ τὰ πάχη τοῦ κερατοειδοῦς.
Ἀκρίδες ὑποθυμιώμεναι δυσουρίας, μάλιστα γυναικῶν, ὠφελοῦσιν.
ἡ δὲ ἄπτερος ἀκρὶς σκορπιοπλήκτοις βοηθεῖ πινομένη σὺν οἴνῳ.
Ἀκτῆ ἥ τε μεγάλη καὶ ἡ χαμαιάκτη ξηραντικῆς ἐστι δυνάμεως καὶ
μετρίως διαφορητικῆς καὶ κολλητικῆς, πινόμεναι δὲ ἢ ἐσθιόμεναι ὕδωρ
ἄγουσι διὰ γαστρός.
Ἅλες ξηραντικῆς ἱκανῶς καὶ στυπτικῆς εἰσι δυνάμεως· ὅθεν, ὅσον
μὲν ὑγρόν ἐστιν ἐν τοῖς σώμασι, τοῦτο πᾶν ἐκβόσκονται, τὸ δὲ ὑπό-
λοιπον συνάγουσι τῇ στύψει· δι' ὃ καὶ ταριχεύουσι καὶ ἄσηπτα φυλάτ-
τουσιν. οἱ δὲ κεκαυμένοι διαφοροῦσι μᾶλλον.
923
Ἀλθαία ἢ ἐβίσκος (ἔστι δὲ εἶδος ἀγρίας μαλάχης) διαφορητική,

χαλαστική, ἀφλέγμαντος, πραϋντική, πεπτικὴ φυμάτων ἐστίν· ἡ δὲ ῥίζα
καὶ τὸ σπέρμα τὰ μὲν ἄλλα ἐπιτεταμένα ἔχει, ἔστι δὲ καὶ ἀλφῶν
ῥυπτικά, τὸ δὲ σπέρμα καὶ λίθους θρύπτει.

Book 7, ch. 3, sec. 2, l. 74
τῶν μαλακῶν σωμάτων· βουβῶνας γοῦν καὶ παρωτίδας ὠφελεῖ καὶ

οὖλα λεπτύνει, καὶ μάλιστα τῶν ὀδοντοφυούντων παιδίων, καὶ τὰ κατὰ
θώρακα ἐκλειχόμενον συμπέττει.
Βούφθαλμον ὅμοιον μὲν ἔχει τῷ χαμαιμήλῳ τὸ ἄνθος, μεῖζον δὲ
πολλῷ καὶ δριμύτερον· δι' ὃ καὶ διαφορητικόν, ὥστε καὶ σκληρίας ἰᾶσθαι
κηρωτῇ μιγνύμενον.
Βράθυ παραπλήσιον ὑπάρχον κυπαρίσσῳ θερμαίνει τε καὶ ξηραίνει
κατὰ τὴν τρίτην ἀπόστασιν καὶ λεπτομερέστατόν ἐστι λεπτυντικῆς τε
καὶ διαφορητικῆς ὑπάρχον, εἰ ποθείη, δυνάμεως εἴς τε τὰς σηπεδόνας
ὅμοιόν ἐστι κυπαρίσσῳ.
Βρεττανικὴ στυπτικῆς ἐστι καὶ κολλητικῆς δυνάμεως ὁμοίως τῷ
ἀγρίῳ λαπάθῳ τὴν ἰδέαν· ὁ δὲ χυλὸς αὐτῆς τὰς ἐν στόματι σήψεις
ἰᾶται.
Βρόμος ὁμοίαν ἔχει κριθῇ τὴν δύναμιν· ξηραίνει δὲ καὶ διαφορεῖ
μετρίως τε καὶ ἀδήκτως, ἔχει δέ τι καὶ στύψεως, ὅθεν καὶ διαρροίας
ἰᾶται.
Βρύον θαλάσσιον ψύχει τε καὶ στύφει· δι' ὃ τὰς ζεούσας φλεγμονὰς
215
πλήσιόν ἐστι καὶ τὴν δύναμιν μέλιτι. τὰ δὲ χλωρὰ τούτων ἀσθενεστέραν

ἔχουσι τὴν δύναμιν· ἄμφω δὲ κοιλίαν ὑπάγει. τὰ δὲ τῶν ἐρινεῶν σῦκα
δριμείας τε καὶ διαφορητικῆς εἰσι δυνάμεως, ὥσπερ καὶ τῶν ἡμέρων
οἱ ὄλυνθοι.
Συκῆ θερμῆς καὶ λεπτομεροῦς ἐστι κράσεως, ὥστε τὸν ὀπόν τε
καὶ τῶν φύλλων τὸν χυλὸν μὴ δάκνειν μόνον ἢ ῥύπτειν σφοδρῶς,
ἀλλὰ καὶ ἑλκοῦν καὶ ἀναστομοῦν καὶ μυρμηκίας ἐκβάλλειν· ἔστι δὲ καὶ
καθαρτικόν. ἡ δὲ ἀγρία συκῆ, ἣν ἐρινεὸν καλοῦσιν, εἰς ἅπαντα τῆς
ἡμέρου πλέον δύναται.
Συκομόρου ὁ μὲν καρπὸς ἄτροφός τε καὶ κακοστόμαχός ἐστιν· ὁ
δὲ ὀπὸς τοῦ δένδρου δύναμιν ἔχει μαλακτικὴν κολλητικὴν τραυμάτων
924
διαφορητικὴν ὄγκων, πίνεται δὲ καὶ συγχρίεται πρὸς ἑρπετῶν δήγματα

καὶ σπλῆνας ἐσκιρρωμένους καὶ στομάχου ἀλγήματα καὶ φρικώδη.
Σύμφυτον τὸ μὲν πετραῖον ἐξ ἐναντίων σύγκειται δυνάμεων· ἔχει
μὲν γάρ τι καὶ τμητικόν, ᾧ καὶ τὸ ἐν θώρακι πῦον καὶ τοὺς νεφροὺς
ἐκκαθαίρει, ἔχει δέ τι καὶ συνακτικόν, ᾧ καὶ πρὸς αἱμοπτυικοὺς καὶ
σπάσματα καὶ ῥήγματα καὶ ῥοῦν ἐρυθρὸν καὶ ἐντεροκήλας ἁρμόττει, ἔχει
δὲ καί τινα θερμὴν ὑγρότητα, δι' ἣν ἄδιψόν τέ ἐστι καὶ τὰς ἐν ἀρτηρίᾳ
τραχύτητας ἰᾶται. τὸ δὲ ἕτερον τὸ μέγα γλίσχρον τι καὶ κνησμῶδες
ἔχει σκίλλῃ παραπλήσιον,
Παύλος ιατρός. Epitomae medicae libri septem Book 7, ch. 17, sec. 39,
l. 1
κηρωτὴν ἀπὸ μυρσίνου ἢ ῥοδίνου ιβ καὶ ταυρείου στέατος η, κη-

ροῦ δ, τερεβινθίνης α μίξας συλλέαινε καὶ χρῶ, ὡς τῷ διὰ χάρτου,
διά τε πυουλκοῦ καὶ διὰ μοτοῦ.

Ἡ Ἶσις ἔναιμος κολλητική, σαρκοῦσα καὶ καθαίρουσα.
Λεπίδος, χαλκοῦ κεκαυμένου, ἀριστολοχίας στρογγύλης ἀνὰ η,

στυπτηρίας σχιστῆς ϛ, ἁλῶν ἀμμωνιακῶν η, λιβάνου η, ἀμμω-
νιακοῦ θυμιάματος η, σμύρνης ιβ, ἀλόης ιβ, χαλβάνης ιβ, δρα-
κοντίου ῥίζης χυλοῦ η, κηροῦ λι. α, κολοφωνίας λι. β, ἐλαίου πα-
λαιοῦ γ, ὄξους τὸ ἀρκοῦν.

l. 1

Ἡ Ἀθηνᾶ πρὸς ἕλκη ῥυπαρά, σφηνώσεις, νευροτρώτους.

925
Σιδίων, χαλκοῦ κεκαυμένου, κηκίδων, ἀριστολοχίας στρογγύλης καὶ

μακρᾶς, ἁλὸς ἀμμωνιακοῦ, ἀμμωνιακοῦ θυμιάματος, λεπίδος χαλκοῦ,
στυπτηρίας σχιστῆς καὶ στρογγύλης, ἴρεως, μίσυος, χαλκάνθου, χαλκί-
τεως, ἰοῦ ξυστοῦ, καδμίας, ἀλόης, σμύρνης, λιβάνου, προπόλεως, χαλ-
βάνης ἀνὰ α, κηροῦ ς, πίσσης ς, κολοφωνίας ρ, ἐλαίου ϛ,
ὄξους τὸ ἀρκοῦν.

Ἡ διὰ δικτάμνου κολλητικὴ πρὸς κυνόδηκτα καὶ παντοῖα ἕλκη.
Λιθαργύρου λι. β, λεπίδος χαλκοῦ α ʹ, ἐλαίου παλαιοῦ ξ̸ β, δι-

φρυγοῦς γ, γεντιανῆς α ʹ, ἀριστολοχίας β ʹ, δικτάμνου β ʹ,
κολοφωνίας λι. α, μάννης γ, ἀμμωνιακοῦ θυμιάματος ϛ, προπόλεως
β, κηροῦ ϛ ʹ. δεῖ πρῶτον ἕψειν τοὔλαιον μετὰ τῆς λιθαργύρου
ἕως ἀμολύντου, εἶτα ἄραντα ἔξω ἐπεμβάλλειν ἰὸν καὶ λεπίδα καὶ πά-
λιν ἕψειν, ἕως μὴ μολύνῃ, καὶ πάλιν ἄραντα βαλεῖν ῥητίνην, ἀμμω-
νιακὸν σεσησμένον, καὶ κινεῖν, ἕως παύσηται ζέον, ἐπιτιθέναι τε καί,
ἐπὰν μικρὸν ζέσῃ, ἐπεμβάλλειν χαλκὸν καὶ διφρυγὲς καὶ πάλιν ἕψειν,
ἕως μὴ μολυνθῇ, εἶτα κηρόν, καὶ ἑψήσαντα ἕως ἀμολύντου πρόπολιν
βάλλειν καὶ μετ' ὀλίγον ἀλόην, μάνναν, δίκταμνον, ἀριστολοχίαν,
l. 1

Ἡ διὰ ἰτεῶν κολλητικὴ καὶ πρὸς αἱμοπτυϊκοὺς καὶ ἐμπύους,

κατὰ τοῦ θώρακος ἐπιτιθεμένη.
Μίσυος, χαλκίτεως, ἰοῦ, ψιμυθίου, κηκῖδος, στυπτηρίας σχιστῆς καὶ

στρογγύλης, μελαντηρίας ἀνὰ ϛ, κηροῦ λι. β, πιτυΐνης λι. β, πίσσης
λι. β, σιδίων ϛ, ἀσφάλτου λι. β, ἰτέας φύλλων λι. β, ἐλαίου κοτύλας
β δ, χαλκάνθου ϛ, ὄξους τὸ ἀρκοῦν.

Ἡ Νικολάου ἔναιμος, κολλητικὴ κόλπων.

926

Book 7, ch. 17, sec. 44, l. 1
ρεβινθίνης β, λιθαργύρου α, ψιμυθίου α ʹ, μάννης β, ὀποπάνα-

κος β, σμύρνης β, ἐλαίου γ, ὄξους τὸ ἀρκοῦν.

Ἡ διὰ ἰτεῶν κολλητικὴ καὶ πρὸς αἱμοπτυϊκοὺς καὶ ἐμπύους,

κατὰ τοῦ θώρακος ἐπιτιθεμένη.
Μίσυος, χαλκίτεως, ἰοῦ, ψιμυθίου, κηκῖδος, στυπτηρίας σχιστῆς καὶ

στρογγύλης, μελαντηρίας ἀνὰ ϛ, κηροῦ λι. β, πιτυΐνης λι. β, πίσσης
λι. β, σιδίων ϛ, ἀσφάλτου λι. β, ἰτέας φύλλων λι. β, ἐλαίου κοτύλας
β δ, χαλκάνθου ϛ, ὄξους τὸ ἀρκοῦν.

Ἡ Νικολάου ἔναιμος, κολλητικὴ κόλπων.
Λεπίδος χαλκοῦ δ, ἰοῦ ξυστοῦ α ʹ, λιθαργύρου α ʹ, ἀριστο-

λοχίας μακρᾶς καὶ στρογγύλης ἀνὰ α, στυπτηρίας σχιστῆς καὶ στρογ-
γύλης ἀνὰ α, χαλκάνθου α, θείου ἀπύρου α, κηκῖδος ὀμφακίτιδος
δ, ἁλῶν ἀμμωνιακῶν α, μίσυος α, ὀριγάνου α, χαμαιλέοντος α,
καδμίας βοτρυΐτιδος α, ἐλλεβόρου λευκοῦ α, πευκεδάνου γ, σελί-
νου σπέρματος β, συμφύτου ῥίζης α ʹ, ψιμυθίου α ʹ, μανδρα-
γόρου χυλοῦ ʹ, χαλκίτεως α ʹ, Σαμίου ἀστέρος α, λιβάνου ἄρ-
ρενος α, ἀλόης α, βδελλίου α, ὀπίου Θηβαίου α, σμύρνης τρω-
γλίτιδος ʹ, ἀμμωνιακοῦ θυμιάματος α, τήλεως ϛ, περδικιάδος
l. 1
Ἡ Νέρωνος πρὸς πλήγματα καὶ πᾶσαν ὀδύνην τῶν σαρκωδῶν

μορίων.

927
Ὀξηρὰ πολύχρηστος.
Πίσσης ξηρᾶς λι. β, κηροῦ λι. α, ἀμμωνιακοῦ θυμιάματος β, τε-

ρεβινθίνης λι. ʹ, χαλβάνης β, μάννης β, ὄξους ξ̸ α ʹ.

Ἡ ἀκήρατος Γαληνοῦ κολλητική· ἔστι δὲ καὶ πεπτικὴ πυο-

ποιοῦσα τὰ ἕλκη μετὰ κικίνου ἢ παλαιοῦ ἐλαίου ὡς ἔμμοτον
ἀναλυομένη.
Λιθαργύρου λι. γ, ἐλαίου κικίνου ἢ παλαιοῦ λι. δ, ὄξους δριμυτά-

του λι. β, λεπίδος χαλκοῦ μελαίνης, χαλκίτεως, ἰοῦ ἀνὰ β· τὴν λιθ-
άργυρον μετὰ τοῦ ἐλαίου ἕψει μέχρι γλοιώδους συστάσεως, εἶτα ἐπ-
έμβαλλε τὰ μεταλλικὰ λελειωμένα πλείοσιν ἡμέραις μετ' ὄξους.

l. 1

Ἡ Ἀρμενία καταγματική.
Χαλκίτεως δ, λεπίδος χαλκοῦ β ʹ, χαλκοῦ κεκαυμένου β,

λιβάνου β, ἐλαίου λι. α, ὄξους λι. α· ἕψε τὰ μεταλλικὰ εἰς τὸ ὀξέ-
λαιον ἕως ἀμολύντου, εἶτα ἐπίβαλλε τὸν λίβανον.

Ἡ μηλίνη Σαραπίωνος.
Λιθαργύρου λι. α, κηροῦ ζ, ἀμμωνιακοῦ θυμιάματος γ ʹ, χαλ-

βάνης, ἰοῦ ἀνὰ θ, κολοφωνίας ζ, σμύρνης α, ἐλαίου κοτύλην α ʹ·
ἕψε τὴν λιθάργυρον σὺν ἐλαίῳ ἕως ἀμολύντου, εἶτα ἐπίβαλλε τὰ λοιπά.

Ἡ ἀνίκητος κολλητικὴ διαφοροῦσα, λεπίδας ἀφιστᾶσα καὶ

πρὸς ἀγκυλώσεις.
928
Δαφνίδων, ἴρεως ξηρᾶς, λιβάνου ἀνὰ ξ, χαλκοῦ κεκαυμένου κ,

νίτρου, ἁλῶν ἀμμωνιακῶν ἀνὰ κ, πυρέθρου, σταφίδος ἀγρίας, κά-
χρυος, κόκκου Κνιδίου, νάπυος, περιστερῶν κόπρου, ἀριστολοχίας, κυμί-
νου, ἰοῦ, κυπέρου, εὐζώμου σπέρματος ἀνὰ η, ὄξους κοτύλας ιβ·
λειοτρίβει ἐν τοῖς ὑπὸ κύνα καύμασιν, ἕως τὸ ὄξος ἀναλωθῇ, εἶτα
ἐπίβαλλε ἀφεψήματος ἰσχάδων παχυτάτου θ καὶ μίξας πλάσσε τρο-
χίσκους καὶ ξήραινε. ἐν δὲ τῇ χρήσει ἐξ αὐτῶν τῶν τροχίσκων β
λειώσας ὄξει μίσγε ῥητίνης γ, κηροῦ β, ἐλαίου β.

l. 1
Λιθαργύρου, πίσσης ξηρᾶς, ταυρείου στέατος ἀνὰ κ, τερεβινθίνης

γ, κηροῦ ε, ἰοῦ ξυστοῦ, ὀποπάνακος, χαλβάνης ἀνὰ α, ἐλαίου κι-
κίνου ἢ σουσίνου ἢ παλαιοῦ πάνυ κοτύλην α, πίσσης ὑγρᾶς κοτύλην α,
ὀποῦ συκαμίνου, ἧς ὁ καρπὸς συκόμορα καλεῖται, κοτύλην α.

Ἡ δίχρωμος.
Χαλκοῦ κεκαυμένου, στυπτηρίας σχιστῆς, ἀμμωνιακοῦ θυμιάματος

ἀνὰ α, κηροῦ λι. α, κολοφωνίας λι. α, στέατος χοιρείου λι. α, ὄξους
τὸ ἀρκοῦν.

Ἡ Ἰνδὴ κολλητικὴ πρὸς νομάς τε καὶ αἱμοπτυϊκούς.
Κηροῦ, ῥητίνης φρυκτῆς, πίσσης ξηρᾶς, ἀσφάλτου ὑγρᾶς Ζακυν-

θίας ἀνὰ λι. β, ψιμυθίου, χαλκίτεως, μίσυος, μελαντηρίας, στυπτηρίας
σχιστῆς καὶ στρογγύλης, κηκῖδος ὀμφακίτιδος, σιδίων ἀνὰ ϛ, ὄξους
τὸ ἀρκοῦν.

l. 1
929
Τὸ δι' ὤχρας ἀφλέγμαντον αὐτομάτοις τε καὶ τοῖς ἐν δικα-

στηρίῳ βασανισθεῖσιν.
Ὤχρας Ἀττικῆς λι. β, κρητῆς λι. α, λιθαργύρου η, οἴνῳ λείου·

κηροῦ, κολοφωνίας, πίσσης πιτυίνης ἀνὰ λι. α, τερεβινθίνης η, ἐλαίου
λι. β. ἀναλύεται δὲ οὕτως· κηροῦ λι. α, ἐλαίου παλαιοῦ λι. γ, τοῦ φαρ-
μάκου λι. α, οἴνῳ ἀνάκοπτε.

Ἡ διὰ κεδρίας, κολλητική, διαφορητική, σμηκτική.
Κηροῦ, πίσσης ξηρᾶς ἀνὰ λι. α, κολοφωνίας η, κεδρίας ϛ· τή-

ξας ὁμοῦ ἕψε ἕως ἀμολύντου.
Ἄλλο, μαλακτικόν. κηροῦ, πίσσης ἀνὰ η, κολοφωνίας κε, προ-
πόλεως ιζ, κεδρίας κ.

που τῶν ἀποστάσεων, λεπτομερῆ δὲ ἱκανῶς· ἐστὶ δὲ ἐδώδιμος ὁ καρ-

πὸς καὶ θερμαίνει σαφῶς μετὰ τοῦ κεφαλαλγὴς ὑπάρχειν. εἰ δὲ
φρυχθείη, ἧττον ἅπτεται τῆς κεφαλῆς, τροφὴν δὲ ὀλίγην δίδωσι τῷ
σώματι καὶ ταύτην ξηραίνουσαν μὲν καὶ θερμαίνουσαν· ἄφυσον δὲ
ἱκανῶς καὶ διὰ τοῦτο καὶ τὰς ἀφροδισίους ὁρμὰς ἐπέχει, διὸ οὐ μό-
νον ἐσθιόμενον καὶ πινόμενον πρὸς ἁγνείαν πεπίστευται συντελεῖν,
ἀλλὰ καὶ ὑποστρωννυόμενον. καὶ πρὸς ἧπαρ δὲ καὶ σπλῆνα σκιρρού-
μενά τε καὶ ἐμφραττόμενα τὸ σπέρμα τοῦ ἄγνου μᾶλλον ἁρμόττει
ἤπερ τὸ πήγανον.
Ἀγρώστεως ἡ ῥίζα μετρίως ἐστὶ ψυχρὰ καὶ ξηρὰ καὶ διὰ τοῦτο
κολλητικὴ τῶν ἐναίμων ἑλκῶν. αὐτὴ δὲ ἡ πόα καταπλασσομένη ψύχει
μὲν οὐκ ἰσχυρῶς, ὑγρότητος δὲ καὶ ξηρότητος ἐν τῷ μέσῳ καθέστηκε.
τὸ δ' ἐν τῇ ῥίζῃ δακνῶδές τε καὶ λεπτομερές ἐστι μὲν ὀλίγον, ἔστι
δὲ ὅτε εἴωθε καὶ λίθους θρύπτειν, εἴ τις αὐτὴν ἀφεψήσας πίνοι. τὸ
δὲ σπέρμα τῆς μὲν ἐν παντὶ τόπῳ εὑρισκομένης ἀσθενές, τῆς δὲ ἐν
Παρνασῷ διουρητικόν τέ ἐστι καὶ ῥεύματα ξηραίνει γαστρὸς καὶ στο-
μάχου. δύναμις δ' αὐτοῦ ἐστι ξηραντική τε καὶ λεπτομερὴς καὶ ὑπό-
στρυφνος.
930
Ἀκόρου ἡ ῥίζα τῆς τρίτης ἐστὶ τάξεως τῶν θερμαινόντων καὶ

ξηραινόντων καὶ λεπτομερὴς τὴν σύστασιν. κινεῖ γοῦν οὖρα καὶ σπλῆ-
νας ὠφελεῖ ἐσκιρρωμένους· ὁ δὲ χυλὸς αὐτῆς ἀπορρύπτει τε καὶ
καθαίρει τὰ πάχη τοῦ κερατοειδοῦς.
Ἀκόνιτον ἢ παρδαλιαγχὲς παρέοικε μὲν τῇ ἀγρίᾳ ἴριδι, σηπτικῆς
δέ ἐστι καὶ δηλητηριώδους δυνάμεως, ὅθεν αὐτὸ φυλακτέον ἐν ἐδέ-
σματι λαβεῖν ἢ ποτῷ. πρὸς μέντοι τὸ ἀποσῆψαί τινα τῶν ἐκτὸς τοῦ
σώματος ἢ καθ' ἕδραν ἐπιτήδειόν ἐστι. χρησιμωτέρα δὲ ἡ ῥίζα ἐστὶν
εἰς ταῦτα. λέγεται δὲ ὁ χυλὸς τῆς πόας ἄτριχον εἶναι.
Ἀκτή, ἥ τε μεγάλη καὶ δενδρώδης καὶ ἡ χαμαιάκτη καλουμένη,
ξηραντικῆς ἀμφότεραι δυνάμεως εἰσί, κολλητικῆς τε καὶ μετρίως δια-
φορητικῆς· ὠφελεῖ δὲ καὶ ὑδρωπικοὺς τὸ ἀφέψημα τῆς ῥίζης πινό-
μενον.
Ἅλιμον ἢ ἁλμυρίς. Τούτου τοῦ θάμνου τοὺς βλαστοὺς ἐσθίουσί
τινες καὶ εἰς ἀπόθεσιν θησαυρίζουσιν. ἐστὶ δὲ καὶ σπέρματος καὶ
γάλακτος γεννητικὸν καὶ κατὰ τὴν γεῦσιν ἁλυκόν τε καὶ στῦφον ἔχον
καὶ δῆλον ὡς ἀνομοιομερές ἐστι· τὸ δὲ πλεῖστον αὐτοῦ τῆς οὐσίας
θερμὸν εὐκράτως ὑπάρχει μεθ' ὑγρότητος ἀκατεργάστου τε καὶ φυσώ-
δους ἀτρέμα. τῆς δὲ ῥίζης α ποθεῖσα σὺν μελικράτῳ σπάσματα
ῥήγματα καὶ στρόφους πραύνει καὶ γάλα κατασπᾷ.
Ἀλόη τῶν μὲν ξηραινόντων ἐστὶ φαρμάκων τῆς τρίτης τάξεως,
Αίτιος ιατρός. Iatricorum liber xv Ch. 12, l. 43
διαιρέσεις δοτέον ἐν τοῖς καθ' ὑπόρρυσιν τόποις, κατὰ τὴν τοῦ με-
γέθους ἀναλογίαν· μετὰ δὲ τὰς διαιρέσεις διαμοτώσει χρηστέον· πε-
ριττὸν γὰρ ἡγοῦμαι λημνίσκους διεμβάλλειν ἐπὶ τούτων διὰ τῶν δι-
αιρέσεων· μετὰ δὲ τὴν διαμότωσιν, εἰ μὲν νήπιον εἴη τὸ κεχειρισμέ-
νον, διὰ τὸ βάρος τὴν ἐπίδεσιν ὑπομένειν μὴ δυνάμενον, πτύγμα
ἐρίου ὠοβραχὲς ἐπιτιθέσθω καὶ πιλαρίῳ σκεπέσθω ἡ κεφαλή, εἰ δὲ
τελειότερος εἴη ὁ πάσχων, μοτοφυλάκιον ἔξωθεν ἐπιτιθέσθω καὶ ἔριον
ἐλαίῳ βεβρεγμένον, εἶτα ἐπίδεσις οἰκεία παραλαμβανέσθω καὶ ἡ ἀκό-
λουθος πυοποιὸς θεραπεία. Ἔξεστι δ' ἐπὶ τῶν μικροτέρων ὄγκων ἐπὶ
νηπίων, ἀπὸ τῆς τρίτης παρακολλῆσαι τὸν κόλπον, ἐμπλάστρου
κολλητικῆς ἀφλεγμάντου ἐπιτιθεμένης· ἐπὶ δὲ τῶν τελείων κάλλι-
στα παρακολλᾷ τοὺς ἐν τῇ κεφαλῇ κόλπους μέλι ἑψόμενον μέχρι
τοῦ ἐμπλαστρῶδες γενέσθαι καὶ αὐτόθι ἐμπλασσόμενον καὶ ἐπιτιθέ-
μενον, ἢ ἐμπασσομένου αὐτῷ ἐλελισφάκου ξηροῦ κεκομμένου καὶ σε-
σησμένου· ἄνωθεν δὲ πτύγματα πολύπτυχα ἐπιτιθέναι καὶ ἐπιδε-
931
σμεῖν προσηκόντως. Εἰ δὲ ὑπὸ τὸν κροταφίτην μῦν γένηται ἡ συλλο-

γὴ τοῦ ὑγροῦ, πλατεῖα τοῦ μυὸς διδόσθω ἡ διαίρεσις, παραφυλαττο-
μένων ἡμῶν μὴ τρωθῆναι τὸν μῦν· καὶ μετὰ τὴν τοῦ ὑγροῦ κένωσιν
συνεργεῖν τῇ παρακολλήσει καθὼς προείρηται. Ὅταν δ' ὑπὸ τὸ κρα-
νίον γένηται ἡ συλλογὴ μεταξὺ αὐτοῦ τε καὶ τῆς μήνιγγος, κατὰ τὸ
μᾶλλον διϊστάμενον μέρος τῆς ῥαφῆς καθ' ὑπόρρυσιν διδόναι τὴν
διαίρεσιν, ἐκλαμβάνειν τε οὐχ ὅλον τὸ ὑγρὸν κατὰ μίαν ἐπιβολήν,

ἵνα μὴ λιποθυμία γένηται, ἀλλὰ κενώσαντες συμμέτρως ποιήσομεν
μοτόν, ἢ σπόγγον μικρὸν μαλακὸν ἐπιτιθέναι εἰς τὴν διαίρεσιν, πρὸς
τὴν τοῦ ὑγροῦ ἐποχήν, καὶ ἔξωθεν τιλτοῖς μοτοῖς πλείστοις σκέπειν
τὸν τόπον, καὶ μοτοφύλακα ἐπιτιθέντες καὶ ἔριον ἐλαίῳ βεβρεγμένον
ἐπιδήσομεν, καὶ τῇ δευτέρᾳ πάλιν λύσαντες καὶ κενώσαντες σύμμε-
τρον τὸ αὐτὸ ποιήσομεν, ὁμοίως καὶ τῇ τρίτῃ. Μετὰ δὲ τὴν τοῦ ὑγροῦ
ἔκκρισιν, συνεργεῖν δεῖ τῇ τῶν ῥαφῶν παρακολλήσει, ἑκατέρωθεν διὰ
τῶν χειρῶν παραπιέζοντας ἠρέμα τὴν κεφαλήν, καὶ ἁρμοδίως πρὸς
ἀλλήλας τὰς ῥαφὰς συναγαγεῖν· ἔπειτα ὅλην τὴν κεφαλὴν ἀποξυρᾶν,
καὶ ἐπιτιθέναι σπληνίον δυνάμεως ἀφλεγμάντου κολλητικῆς, οἷαί
εἰσιν αἱ βάρβαροι, καὶ ἐπίδεσιν παραλαμβάνειν συνεργοῦσαν τῇ τῶν
ῥαφῶν συμβολῇ· λύειν δὲ διὰ μιᾶς, καὶ πυριᾶν διὰ σπόγγων ἐκπεπιε-
σμένων ἱκανῶς, καὶ νεαροποιεῖν τὸ φάρμακον. Εἰ δὲ καὶ ἐκ πληγῆς
βιαίας ἢ καταπτώσεως ἐξ ὑψηλοῦ ἡ τῶν ῥαφῶν διάστασις γένοιτο,
τὸ αὐτὸ ποιητέον· παραχρῆμα ξυροῦντες τὴν κεφαλήν, καὶ ἑκατέ-
ρωθεν βιαίως ἀμφοτέραις ταῖς χερσὶ παραπιέζοντες, καὶ συνάγοντες
ἁρμοδίως τὰς ῥαφὰς καὶ ἔμπλαστρον κολλητικὴν ἀφλεγμάντου δυνά-
μεως ἐπιτιθέντες καὶ ἐπιδεσμοῦντες, λύοντες δὲ διὰ μιᾶς, καὶ πυ-
ριῶντες ὁμοίως ξηρᾷ πυρίᾳ καὶ νεαροποιοῦντες τὴν ἔμπλαστρον. Ἐὰν
δ' ὑπόπυον γένηται, τὸ τῆς ῥαφῆς διάστημα διαιρείσθω τὸ ἐπικεί
ἔκκρισιν, συνεργεῖν δεῖ τῇ τῶν ῥαφῶν παρακολλήσει, ἑκατέρωθεν διὰ

τῶν χειρῶν παραπιέζοντας ἠρέμα τὴν κεφαλήν, καὶ ἁρμοδίως πρὸς
ἀλλήλας τὰς ῥαφὰς συναγαγεῖν· ἔπειτα ὅλην τὴν κεφαλὴν ἀποξυρᾶν,
καὶ ἐπιτιθέναι σπληνίον δυνάμεως ἀφλεγμάντου κολλητικῆς, οἷαί
εἰσιν αἱ βάρβαροι, καὶ ἐπίδεσιν παραλαμβάνειν συνεργοῦσαν τῇ τῶν
ῥαφῶν συμβολῇ· λύειν δὲ διὰ μιᾶς, καὶ πυριᾶν διὰ σπόγγων ἐκπεπιε-
σμένων ἱκανῶς, καὶ νεαροποιεῖν τὸ φάρμακον. Εἰ δὲ καὶ ἐκ πληγῆς
932
βιαίας ἢ καταπτώσεως ἐξ ὑψηλοῦ ἡ τῶν ῥαφῶν διάστασις γένοιτο,

τὸ αὐτὸ ποιητέον· παραχρῆμα ξυροῦντες τὴν κεφαλήν, καὶ ἑκατέ-
ρωθεν βιαίως ἀμφοτέραις ταῖς χερσὶ παραπιέζοντες, καὶ συνάγοντες
ἁρμοδίως τὰς ῥαφὰς καὶ ἔμπλαστρον κολλητικὴν ἀφλεγμάντου δυνά-
μεως ἐπιτιθέντες καὶ ἐπιδεσμοῦντες, λύοντες δὲ διὰ μιᾶς, καὶ πυ-
ριῶντες ὁμοίως ξηρᾷ πυρίᾳ καὶ νεαροποιοῦντες τὴν ἔμπλαστρον. Ἐὰν
δ' ὑπόπυον γένηται, τὸ τῆς ῥαφῆς διάστημα διαιρείσθω τὸ ἐπικεί-
μενον τῷ ὑγρῷ σώματι, καὶ μετὰ τὴν τοῦ πύου ἔκκρισιν, ἑκατέρω-
θεν περιτιτράσθω τῷ τρυπάνῳ τὸ τῆς κεφαλῆς ὀστοῦν καὶ ἐκκοπτέ-
σθω, καὶ τῇ πυοποιῷ ἀγωγῇ θεραπευέσθω, ὡς ἐπὶ τῶν ἀνατετρω-
μένων· ἐμπειροτάτων δὲ χειρουργῶν ἐστι τὸ τῆς ἀνατρήσεως ἔργον·
φάρμακα δὲ πρὸς ὑδροκεφάλους διαφορεῖν δυνάμενα ἁρμόδιά ἐστι τὰ
ἐν τοῖς ἐπισπαστικοῖς ἀναγραφησόμενα.


Ἔμπλαστροι ἔναιμοι κολλητικαὶ καὶ πολύχρηστοι.

Ἡ δι' ἀτρακτυλίδος χλωρὰ κολλητική.

Τὴν ἀτρακτυλίδα τινὲς ἀνδρόσαιμον καλοῦσιν· ἔστι δὲ ἀκανθώ-
δης βοτάνη, ὀπὸν αἱματώδη ἔχουσα· τριβόμενον δὲ αὐτῆς τὸ φύλλον
ἡδὺ ὄξει· ταύτην τὴν ἄκανθαν ῥιζόθεν ὅλην ἐξαιρεθεῖσαν καὶ ξηραν-
θεῖσαν ἐν σκιᾷ, κόψας καὶ σήσας λεπτοτάτῳ κοσκίνῳ, καὶ λαβὼν
τῆς μὲν βοτάνης οὐγγίας τέσσαρας, κολοφωνίας δὲ οὐγγίας τεσσαρά-
κοντα ὀκτώ, ἐλαίου γλυκέος οὐγγίας τέσσαρας, ἰοῦ οὐγγίας δύο, κη-
ροῦ οὐγγίας ὀκτώ, τήξας τὴν κολοφωνίαν, τὸ ἔλαιον καὶ τὸν κηρόν,
καὶ διηθήσας, ἐπίπασσε τὸν ἰόν· καὶ μετὰ τοῦτο τὴν βοτάνην κεκομ-
μένην καὶ σεσησμένην καταχέας εἰς ὕδωρ ψυχρόν, ψῦχε·
τος μοσχείου δραχ. μη, ὄξους δραχ. κδ, χυλοῦ κράμβης δραχ. η,
χυλοῦ σεραπιάδος τῆς τριόρχεως δραχ. ιστ, χυλοῦ καλάμου καρδίας
δραχ. ιβ. Ἕψε τὸ ἔλαιον, τὴν λιθάργυρον καὶ τὸ στέαρ, ἕως συ-
στροφῆς· εἶτα ἐπίβαλλε κηρόν, εἶτα ῥητίνην, εἶτα χαλβάνην, πρόπο-
λιν μετ' ὀλίγου κηροῦ προολμοκοπηθέντα· καὶ καθελὼν ἀπὸ τοῦ πυ-
ρός, ἐπίπασσε ἀριστολοχίαν, κηκῖδα, χαμαιλέοντος ῥίζαν, τὸν δὲ ἰὸν
933
λείου μετ' ὄξους καὶ τοῦ χυλοῦ· καὶ χλιάνας τὰ ἑψηθέντα κατάχεε
ἐν τῇ θυίᾳ, καὶ ἀναμαλάξας χρῶ ὡς θαυμαστῷ· ἔχει δραχμὰς φιστ.

Ἔμπλαστρος ἡ πορφυρᾶ ἡ σκευαζομένη ἐν Ἀλεξανδρείᾳ

ἔναιμος κολλητική.

Ἑλκύσματος, ἐλαίου γλυκέος ἀνὰ δραχμὰς β, πίσσης, κηροῦ, κο-
λοφωνίας ἀνὰ οὐγγίας, ιστ, συμφύτου ῥίζης κεκομμένης λεπτοτάτης
καὶ σεσησμένης οὐγγίας β, αἵματος δρακοντίου οὐγγίας β, ὕδατος
θαλασσίου οὐγγίας κ. Ἕψε τὴν λιθάργυρον, τὸ ἔλαιον καὶ τὸ θα-
λάσσιον ὕδωρ μέχρις ἀμολύντου, εἶτα τήξας τὰ τηκτὰ καὶ διηθήσας
ἐπίβαλλε τοῖς ἑψηθεῖσι· καὶ ἄρας ἀπὸ τοῦ πυρὸς ἐπίπασσε τὸ δρα-
κόντιον καὶ σύμφυτον, καὶ ἑνώσας καὶ ψύξας καὶ μαλάξας ἀνάπλας-
σε μαζία καὶ χρῶ· συνάγεται δὲ τὸ δρακόντιον αἷμα ἐν τῇ Ἰνδικῇ

Κιρρὰ ἡ τοῦ Ἁλιέως.

Ἔναιμος, κόλπων κολλητική, ἀφλέγμαντος, ποιεῖ καὶ πρὸς σκλη-
ρίαν διαχέουσα καὶ πρὸς χοιράδας· τηκομένη δὲ σὺν ῥοδίνῳ πλείστῳ,
ἀναπληροῖ τὰ κοῖλα τῶν ἑλκῶν μονογενῶς, καθαίρει τὰ ῥυπαρὰ καὶ
ἐπουλοῖ τὰ χρόνια, ἥτις καὶ ἔχει οὕτως. Λιθαργύρου, ἐλαίου, πιτυΐνης,
ἀνὰ λίτραν μίαν καὶ ἡμίσειαν· κηροῦ λίτρας δύο· χαλβάνης, ὑσσώ-
που, τερεβινθίνης, προπόλεως, μάννης, μίλτου, ἀνὰ οὐγγίας δύο.
ὄξους λίτρας ἑκκαίδεκα. Λείου τὴν λιθάργυρον ἐν ἡλίῳ θερινῷ μετ'
ὄξους λίτρας γ. ἕως ἀναλωθῇ τὸ ὄξος· εἶτα ἐπιβαλὼν ἑτέρας δύο λί-
τρας τοῦ ὄξους καὶ τὸ ἔλαιον καὶ ἑνώσας, ἕψε μέχρις ἀμολύντου·
εἶτα ἐπίβαλλε τὰ τηκτὰ τακέντα καὶ διηθηθέντα, καὶ ἄρας ἀπὸ τοῦ
πυρὸς ἐπίπασσε τὴν μάνναν, καὶ λειώσας τὴν μίλτον καὶ τὴν χαλ

934
Book 15, ch. 1:1, sec. 40, l. 2
μᾶλλον τῆς λευκῆς ἀκάνθης. – Ἀκόρου ἡ ῥίζα δριμεῖα καὶ μετρίως

ὑπόπικρός ἐστι κατὰ τὴν γεῦσιν. δῆλον οὖν ὡς θερμὴ τὴν δύναμίν
ἐστι καὶ λεπτομερὴς τὴν σύστασιν· ἀπορρύπτει γοῦν καὶ λεπτύνει τὰ
πάχη τοῦ κερατοειδοῦς, ἀμείνων δ' ὁ χυλὸς αὐτῆς εἰς τοῦτο. κείσθω
δ' οὗτος τῆς τρίτης τάξεως ἔν τε τῷ ξηραίνειν καὶ θερμαίνειν. –
Ἀκόνιτον ἢ παρδαλιαγχές· σηπτικῆς τοῦτο καὶ δηλητηρίου δυνάμεώς
ἐστιν· πρὸς μέντοι τὸ ἀποσῆψαί τινα τῶν ἐκτὸς τοῦ σώματος ἐπιτή-
δειός ἐστιν ἡ ῥίζα τῆς πόας. – Ἀκόνιτον ἢ λυκοκτόνον· ἔστι μὲν καὶ
τοῦτο παραπλησίας θατέρῳ δυνάμεως, ἰδιαίτερον δ' ἀναιρεῖ λύκους,
ὥσπερ ἐκεῖνο παρδάλεις. – Ἀκτὴ ἥ τε δενδρώδης καὶ ἡ χαμαιάκτη
ξηραντικῆς ἀμφότεραι δυνάμεώς εἰσι τῆς κολλητικῆς τε καὶ μετρίως
διαφορητικῆς. – Ἄλιμον ἁλυκόν τι καὶ ὑπόστυφον ἔχει κατὰ τὴν
γεῦσιν, ἀνομοιομερὲς ὑπάρχον· τὸ δὲ πλεῖστον αὐτοῦ τῆς οὐσίας θερ-
μὸν εὐκράτως ἐστὶ μεθ' ὑγρότητος ἀκατεργάστου τε καὶ φυσώδους
ἀτρέμα. – Ἀλόη στύφει μὲν μετρίως, πικράζει δ' ἰσχυρῶς, ὑπάγει
δὲ καὶ γαστέρα, ξηραίνει δ' ἀδήκτως κατὰ τὴν τρίτην ἀπόστασιν καὶ
θερμαίνει κατὰ τὴν πρώτην ἐπιτεταμένην, ἀποκρούεσθαί τε ἅμα καὶ
διαφορεῖν πέφυκε μετὰ τοῦ καὶ ῥύπτειν ἐπ' ὀλίγον. – Ἄλυσσον
πολλάκις ἐξιάσατο μόνη τοὺς ὑπὸ λυττῶντος κυνὸς δηχθέντας· ἀλλὰ
τοῦτο μὲν ἐκ τῆς καθ' ὅλην τὴν οὐσίαν ὁμοιότητος δύναται, ξηραντικὴ
δ' ἐστὶ μετρίως καὶ διαφορητικὴ πρὸς τῷ καὶ ῥυπτικὸν ἔχειν τι. –

Book 45, ch. 7, sec. 4, l. 1
Περὶ σκληρώματος.
Τὸ σκλήρωμα ὄγκος ἐστὶ σαρκώδης, τυλώδης, σκληρότερος στεα-

τώματος καὶ χοιράδος, περιωρισμένος δέ. συνήνωται τοῖς κατὰ φύσιν
σώμασιν, ὡς ἐξ αὐτῶν γεγονώς, πάσης προσφύσεως εὐτονώτερον
ἠσφαλισμένος. διαιρεῖν δὲ δεῖ τὴν μέσην τοῦ ὄγκου κορυφὴν ἢ μυρ-
σινοειδῶς ἐκτέμνειν, ἔπειτα τὰ χείλη τῆς τομῆς εὐτόνοις ἀγκίστροις
διαστεῖλαι καὶ κατὰ περιτομὴν καὶ ὑποτομὴν τῆς προσφύσεως ὅλον
τὸν ὄγκον κομίζεσθαι, μετὰ δὲ ταῦτα ῥαφαῖς χρῆσθαι καὶ τῇ κολλη-
τικῇ θεραπείᾳ ἢ τῇ πυοποιῷ ἀγωγῇ. καθάπερ δ' ἐν ἄλλοις τόποις
τοῦ σώματος, οὕτως καὶ ἐν τραχήλῳ τῆς κύστεως σκλήρωμα γίνεται,
οὐκ ἐν μόνῳ δὲ τῷ τραχήλῳ, ἀλλὰ καὶ ἐν τῷ κύτει. τὸ μὲν οὖν ἐν
τῷ κύτει σκλήρωμα οὐδενὸς αἴτιον γίνεται χαλεποῦ (διὸ οὐδὲν ὑπὲρ
τούτου λέγειν χρή)· κατὰ δὲ τὸν τράχηλον τῆς κύστεως, ἐν ἀρχῇ μὲν
γενομένου τοῦ σκληρώματος πλησίον τῆς ἕδρας, ὑπερτίθεσθαι δεῖ τὴν
ἐγχείρησιν· πρὸς δὲ τῷ ὀσχέῳ [τῆς ἕδρας], τὸν ὑπὸ τὸ σκλήρωμα τό-
935
πον διαιρεῖν χρή, συνδιαιρουμένου τῷ περιτοναίῳ τοῦ τραχήλου τῆς

κύστεως, ἵνα κατ' ἐπιτήδευσιν γένηται ῥυάς· αἱρετώτερον γάρ ἐστι
ῥυαδικὸν γενέσθαι τὸν πάσχοντα ἢ ἰσχουρίᾳ κρατηθέντα ἀναιρεθῆναι.

Book 45, ch. 17, sec. 11, l. 2
πλὴν ὅτι ἐνταῦθα μᾶλλον προεσκεμμένως ἐνεργεῖν χρὴ διὰ τὸ πλῆθος

καὶ μέγεθος τῶν ἀγγείων, ὥστε καὶ τὰς βάσεις τῶν προσφυῶν χοιρά-
δων τὰς ἐπ' αὐτοῖς τοῖς ἀγγείοις, εἴ ποτε, ὑπολείπεσθαι χρή, δυνα-
μένων αὐτῶν διὰ φαρμακείας ὕστερον ἐκτακῆναι. ἐφ' ὧν δ' ἐξ ἀμφο-
τέρων τῶν μερῶν τοῦ τραχήλου χοιράδες εἰσίν, ἐὰν μὲν μικραὶ καὶ
προσαρτεῖς τυγχάνωσι καὶ ὀλίγαι, τὴν ἐνέργειαν αὐτῶν ἑκατέρωθεν
ἐπὶ μιᾶς ποιησόμεθα· εἰ δὲ μείζους ἢ ἄλλην τινὰ περισκέλειαν ἔχου-
σαι τυγχάνοιεν, τὰς ἐκ τοῦ ἑτέρου μέρους πρῶτον χειρουργήσαντες
καὶ ἀποθεραπεύσαντες, οὕτως ἐξ ὑστέρου μεταβησόμεθα καὶ ἐπὶ τὰς
ἑτέρας. ὁ δὲ τῆς ἀποθεραπείας τρόπος πρόδηλος· ὅμοιος γάρ ἐστι
τῷ ἐπὶ τῶν στεατωμάτων, ἐναίμως ἡμῶν ἀγόντων διὰ παρακολλητικῆς
ἀγωγῆς, εἰ πάσας ἐκ βάσεως τὰς χοιράδας κομισόμεθα, ἢ κατὰ συσσάρ-
κωσιν, ἐὰν ὑπολειπόμεναι βάσεις τινὲς ἢ χοιράδες δέοιντο ἐκτακῆναι. τὸ
δὲ σχῆμα τῆς ἐπιδέσεως ἐν τῷ περὶ βρόχων εἰρήσεται καὶ ἐπιδέσμων.
Περὶ κιρσῶν.
Οἱ κιρσοὶ συνίστανται φλεβῶν ἀνευρυνομένων καὶ πλείονος αἵ-

ματος κατασκήπτοντος· συνίστανται δὲ καὶ ἐν κεφαλῇ καὶ ἐν ἐπι-
γαστρίῳ καὶ ἐν ὀσχέῳ καὶ ἐν σκέλεσιν. καὶ ἐπειδὴ πλεῖστόν ἐστι τὸ
ἐνταῦθα πάθος, ἀπὸ τῶν ἐν τοῖς σκέλεσιν ἀρξώμεθα.

Book 46, ch. 8, sec. 1, l. 3
νος γίνεται ἡ θεραπεία· χαλεπὴ δέ, βαθυτάτου γεγονότος τοῦ τραύ-

ματος, τοῦ μυὸς διατιθεμένου. φαίνεται δὲ καὶ αὐτὸς ὁ μῦς τετρωμένος
ἢ διῃρημένος· σαρκωδέστερον μὲν γάρ ἐστι τὸ δέρμα, νευρώδης δ' ὁ
μῦς τῇ συγκρίσει, καὶ ἐκ μὲν τούτου κοινὸν αἷμα ἐκκρίνεται, ἐκ δὲ
τοῦ μυὸς ξανθόν, λεπτόν, ἔνθερμον· ἐν γὰρ τοῖς μυσὶ μᾶλλον πλεο-
νάζει τὰ ἀρτηριώδη ἀγγεῖα. πάλιν δὲ τοῦ τραύματος μὴ ἐπιδιαιρε-
θέντος, ἀγανακτήσαντος τοῦ μυὸς εἴωθε γίνεσθαι σπαραγμός.
Θεραπεία τραυμάτων.
936
Ἐὰν οὖν γένηται τραῦμα μικρὸν ἐπιπόλαιον, μετὰ τὴν τῶν τρι-
χῶν ἀποξύρησιν σπληνίον ἐπιτιθέσθω δυνάμεως ἀφλεγμάντου κολλη-
τικῆς· ἐὰν δὲ μεῖζον ᾖ καὶ βαθύτερον, τοῦ περικρανίου ὑμένος ἀπα-
θοῦς ὄντος, ἔναιμα ὄντα τὰ χείλη ῥαφαῖς συνάγειν δεῖ, ἔπειτα
χρῆσθαι τῇ ἀκολούθῳ κολλητικῇ θεραπείᾳ. ἐὰν δὲ βαθὺ μὲν ᾖ τραῦμα,
ἐστενωμένον δὲ κατὰ τὴν ἐπιφάνειαν, ἐπιδιαιρείσθω, ἵνα γένηται ἰσο-
βαθές, καὶ τότε τὰ εἰρημένα γινέσθω. τοῦ δὲ περικρανίου ὑμένος
τετρωμένου, πρότερον ἐπιδιαιρεῖν δεῖ τὸν ὑμένα, εἶτα συνάγειν τὰ
τοῦ τραύματος χείλη. ταῦτα μὲν οὖν ἐπ' ἐναίμων ὁμαλῶν σωμάτων
ποιεῖν· ὅταν δὲ τὸ τραῦμα μετὰ θλάσματος γένηται,

Book 46, ch. 8, sec. 2, l. 1
ἢ διῃρημένος· σαρκωδέστερον μὲν γάρ ἐστι τὸ δέρμα, νευρώδης δ' ὁ

μῦς τῇ συγκρίσει, καὶ ἐκ μὲν τούτου κοινὸν αἷμα ἐκκρίνεται, ἐκ δὲ
τοῦ μυὸς ξανθόν, λεπτόν, ἔνθερμον· ἐν γὰρ τοῖς μυσὶ μᾶλλον πλεο-
νάζει τὰ ἀρτηριώδη ἀγγεῖα. πάλιν δὲ τοῦ τραύματος μὴ ἐπιδιαιρε-
θέντος, ἀγανακτήσαντος τοῦ μυὸς εἴωθε γίνεσθαι σπαραγμός.
Θεραπεία τραυμάτων.
Ἐὰν οὖν γένηται τραῦμα μικρὸν ἐπιπόλαιον, μετὰ τὴν τῶν τρι-
χῶν ἀποξύρησιν σπληνίον ἐπιτιθέσθω δυνάμεως ἀφλεγμάντου κολλη-
τικῆς· ἐὰν δὲ μεῖζον ᾖ καὶ βαθύτερον, τοῦ περικρανίου ὑμένος ἀπα-
θοῦς ὄντος, ἔναιμα ὄντα τὰ χείλη ῥαφαῖς συνάγειν δεῖ, ἔπειτα
χρῆσθαι τῇ ἀκολούθῳ κολλητικῇ θεραπείᾳ. ἐὰν δὲ βαθὺ μὲν ᾖ τραῦμα,
ἐστενωμένον δὲ κατὰ τὴν ἐπιφάνειαν, ἐπιδιαιρείσθω, ἵνα γένηται ἰσο-
βαθές, καὶ τότε τὰ εἰρημένα γινέσθω. τοῦ δὲ περικρανίου ὑμένος
τετρωμένου, πρότερον ἐπιδιαιρεῖν δεῖ τὸν ὑμένα, εἶτα συνάγειν τὰ
τοῦ τραύματος χείλη. ταῦτα μὲν οὖν ἐπ' ἐναίμων ὁμαλῶν σωμάτων
ποιεῖν· ὅταν δὲ τὸ τραῦμα μετὰ θλάσματος γένηται, καὶ αὐτὸς ὁ
ὑμὴν τεθλασμένος καὶ ἐξασμένος τυγχάνῃ, μετὰ τὴν ἐπιδιαίρεσιν τὴν
διαμότωσιν δοκιμάζειν, τοῖς τιλτοῖς μοταρίοις πληρουμένου τοῦ βά-
θους, καὶ τότε ἔξωθεν ἐπιτιθέναι σπληνίον ἀφλεγμάντου δυνάμεως·
κατὰ δὲ τοῦ σπληνίου καὶ τῶν ἔξωθεν τόπων ἐπιτιθέσθω ἔρια

937
Book 46, ch. 18, sec. 2, l. 6
Περὶ τῆς τῶν ῥαφῶν διαστάσεως.
Τῆς τῶν ῥαφῶν διαστάσεως ἐκ ῥευματισμοῦ γεγενημένης, τὰ

πρῶτα ἔργα γινέσθω ὅσα εἴρηται ἐπὶ τῶν ὑδροκεφάλων, κἂν μετὰ
τὴν παντελῆ τοῦ ὑγροῦ ἔκκρισιν, τῆς ἀκολούθου ἀγωγῆς δοκιμασθεί-
σης, συναρμογῶσιν αἱ ῥαφαί, ἀσμενίζειν δεῖ· ἐὰν δὲ φθαρῇ τὰ τῶν
ὀστέων πέρατα ἑκατέρωθεν, περιτιτράσθω καὶ ἐκκοπτέσθω. ἐκ πληγῆς
δὲ τῆς διαστάσεως γεγενημένης, ἀνυπερθέτως δεῖ ἑκατέρωθεν διὰ τῶν
χειρῶν παραπιέζειν τὴν κεφαλὴν καὶ τὰ διιστάμενα ὀστᾶ συνάγειν
πρὸς τὴν κατὰ φύσιν τῆς ῥαφῆς συναρμογήν, ἔπειτα ὅλην τὴν κεφα-
λὴν ἀποξυρᾶν καὶ ἐπιτιθέναι σπληνίον δυνάμεως ἀφλεγμάντου κολλη-
τικῆς, ἐπιδεῖν δ' ἐπιδέσει τῇ δυναμένῃ συνεργῆσαι τῇ τῶν ῥαφῶν
συμβολῇ, τῷ λαγωῷ ἐπιδέσμῳ, λύειν τε διὰ μιᾶς ἡμέρας ἢ διὰ δύο
καὶ πυρίαν ξηρὰν προσάγειν ἐπιτιθέναι τε τὸ αὐτὸ σπληνίον καὶ ἐπι-
δέσει τῇ αὐτῇ χρῆσθαι· εἴωθε δὲ διὰ τῆς εἰρημένης ἀγωγῆς κρατύνε-
σθαι ἡ τῶν ὀστέων συμβολή. ἐὰν δέ ποτε ὑπόπυον γένηται τὸ τῆς
ῥαφῆς διάστημα, διαιρείσθω τὸ ἐπὶ τῷ ὑγρῷ σῶμα, καὶ μετὰ τὴν
τοῦ πύου ἔκκρισιν ἑκατέρωθεν ὡς ἐπὶ ῥωγμῆς περιτιτράσθω τὰ τῆς
ῥαφῆς πέρατα καὶ ἐκκοπτέσθω.
Θεραπεία ἀνατετρημένων.
Ἐπὶ τῶν ἀνατετρημένων, αἱμορραγίας μὲν οὔσης, βοηθήματα

πρῶτον ὀφείλει ἐπάγεσθαι πρὸς τὴν τοῦ αἵματος ἐπίσχεσιν τὰ

Book 46, ch. 26, sec. 2, l. 5
Ἐκ τῶν Ἡλιοδώρου. Περὶ τῆς τῶν ῥαφῶν διαστάσεως.
Τῆς τῶν ῥαφῶν διαστάσεως ἐκ ῥευματισμοῦ γεγενημένης, τὰ

πρῶτα ἔργα γινέσθω ὅσα εἴρηται ἐπὶ τῶν ὑδροκεφάλων, κἂν μετὰ τὴν
παντελῆ τοῦ ὑγροῦ ἔκκρισιν, τῆς ἀκολούθου ἀγωγῆς δοκιμασθείσης,
συναρμογῶσιν αἱ ῥαφαί, ἀσμενίζειν δεῖ· ἐὰν δὲ φθαρῇ τὰ τῶν ὀστέων
πέρατα ἑκατέρωθεν, περιτιτράσθω καὶ ἐκκοπτέσθω. ἐκ πληγῆς δὲ τῆς
διαστάσεως γεγενημένης, ἀνυπερθέτως δεῖ ἑκατέρωθεν διὰ τῶν χειρῶν
938
παραπιέζειν τὴν κεφαλὴν καὶ τὰ διιστάμενα ὀστᾶ συνάγειν πρὸς τὴν

κατὰ φύσιν τῆς ῥαφῆς συναρμογήν, ἔπειτα ὅλην τὴν κεφαλὴν ἀποξυ-
ρᾶν καὶ ἐπιτιθέναι σπληνίον δυνάμεως ἀφλεγμάντου κολλητικῆς, ἐπι-
δεῖν δ' ἐπιδέσει τῇ δυναμένῃ συνεργῆσαι τῇ τῶν ῥαφῶν συμβολῇ, τῷ
λαγωῷ ἐπιδέσμῳ, λύειν τε διὰ μιᾶς ἡμέρας ἢ διὰ δύο καὶ πυρίαν
ξηρὰν προσάγειν ἐπιτιθέναι τε τὸ αὐτὸ σπληνίον καὶ ἐπιδέσει τῇ αὐτῇ
χρῆσθαι· εἴωθε δὲ διὰ τῆς εἰρημένης ἀγωγῆς κρατύνεσθαι ἡ τῶν
ὀστέων συμβολή. ἐὰν δ' ὑπόπυον γένηται τὸ τῆς ῥαφῆς διάστημα,
διαιρείσθω τὸ ἐπὶ τῷ ὑγρῷ σῶμα, καὶ μετὰ τὴν τοῦ πύου ἔκκρισιν
ἑκατέρωθεν ὡς ἐπὶ ῥωγμῆς ἐπιτιτράσθω τὰ τῆς ῥαφῆς πέρατα καὶ
ἐκκοπτέσθω.
ρας καὶ πλάσσεται εἰς τροχίσκους, καὶ ἐπὶ τῆς χρείας λειοῦται ὄξει
διούγγιον τοῦ φαρμάκου καὶ ἀναλαμβάνεται κηρωτῇ ἐχούσῃ κηροῦ
ϛ, κολοφωνίας τῆς φρυκτῆς καλουμένης ϛ, ἐλαίου ἐπὶ μὲν τῶν
ἁπλῶν τραυμάτων καὶ τῶν λοιπῶν ἑλκῶν μυρσίνου η, ἐπὶ δὲ τῶν
νευροτρώτων παλαιοῦ. – Ἡ δι' ὀξελαίου. Λιθαργύρου 𐆃 β, ὄξους
𐆃 δ, ἐλαίου παλαιοῦ 𐆃 δ· εἰ δὲ τοῦ ἐλαίου καὶ τοῦ ὄξους ἀνὰ 𐆃 ϛ
λάβοι, δι' ὅλης μὲν ἡμέρας ἑψεῖται καὶ μέλαν ἀποτελεῖται ὥσπερ
ἄσφαλτος, ξηραντικώτατον δὲ γίνεται ὡς καὶ σύριγγας τὰς περὶ τρά-
χηλον ἰᾶσθαι καὶ χοιράδας ἔναιμά τε κολλᾶν καὶ τὰ λοιπὰ κατου-
λοῦν. – Ἡ Σαῗτις καταγματική, ἔναιμος, κεφαλική, κόλ-
πων κολλητική. Λιθαργύρου, στέατος ταυρείου, πίσσης ξηρᾶς ἀνὰ
κ (οἱ δὲ ιϛ), ἐλαίου κικίνου ἢ Σικυωνίου ἢ παλαιοῦ ι, τερεβιν-
θίνης η, μάννης ἢ λιβανωτοῦ η, ὄξους ιϛ, κηροῦ δ, ὀποπάνακος,
χαλβάνης, ἰοῦ ξυστοῦ ἀνὰ α. ἕψε ἔλαιον, λιθάργυρον, στέαρ ἕως
ἀμολύντου, εἶτ' ἐπίβαλλε πίσσαν, τερεβινθίνην, κηρόν, εἶτα χαλβάνην,
μάννην, τὰ δὲ λοιπὰ ὄξει συλλειάνας καὶ ἐπάρας τὸν κάκκαβον ἐκ
τοῦ πυρὸς καὶ ποσῶς ψύξας κατὰ σταγόνα ἐπίβαλλε, ἐπιστήσας δὲ
πάλιν ἕψε ἕως ἀμολύντου. –
χάλκανθον διειμένον ὄξει καὶ ἐπιστήσας ἕψε, εἶτ' ἐπάρας πάλιν ἐπί-
βαλε τὸ ψιμύθιον λελειωμένον ὄξει καὶ πάλιν ἕψε, ἐπὶ τέλει δὲ μάν-
ναν καὶ ὀποπάνακα, καὶ εὐθέως περισπάθιζε, ἕως ψυγῇ, καὶ χρῶ. –
Ἡ Ἀθηνᾶ. Σιδίων, χαλκοῦ κεκαυμένου, ἀριστολοχίας στρογγύλης,
μακρᾶς, ἁλὸς ἀμμωνιακοῦ, λεπίδος χαλκῆς, νίτρου, στυπτηρίας σχιστῆς
καὶ στρογγύλης, ἴρεως Ἰλλυρικῆς, μίσυος, χαλκάνθου, χαλκίτεως, ἰοῦ
ξυστοῦ, καδμείας, ἀλόης, σμύρνης, λιβάνου, προπόλεως, ἀμμωνιακοῦ
939
θυμιάματος, χαλβάνης ἀνὰ α, κηροῦ, πίσσης ἀνὰ ς, φρυκτῆς κολο-

φωνίας τῆς καλουμένης ν, ἐλαίου ϛ. ὄξει λειούσθω τὰ ξηρὰ ἐν
ἡμέραις πολλαῖς, καὶ οὕτως ἐπιχείσθω τὰ τηκτά. ἔστι δ' ἐμπλαστὴ
ἔναιμος, τραυματική, ἀφλέγμαντος, κολλητική, διεθεῖσα δ' ἔμμοτος
πρός τε νευρότρωτα καὶ νύγματα μυῶν τε διακοπάς. ἔστι δὲ καὶ κε-
φαλική, ποιεῖ καὶ πρὸς τὰ δυσεπούλωτα καὶ τὰ περὶ βουβῶνας καὶ
μασχάλας ἐξ ἀποστάσεως τετμημένα, καὶ καθόλου ξηραντικωτέρα ἐστὶ
πάσης δυνάμεως. ἡ δὲ πίσσα Βρυτία ἔστω· εἰ δὲ μὴ παρείη, κοινή·
ἑψείσθω δὲ καθ' αὑτὴν μετ' ὄξους ιη, ἕως τὸ ὄξος ἀναλωθῇ. –
Ἡ δι' ἰτεῶν. Χαλκάνθου, μίσυος, μελαντηρίας, χαλκίτεως, ἰοῦ ξυστοῦ,
ψιμυθίου, κηκῖδος, στυπτηρίας σχιστῆς καὶ στρογγύλης ἀνὰ ϛ, ἰτέας
φύλλων ἁπαλῶν 𐆃 β, ὄξους 𐆂ο ιβ, κηροῦ, πιτυΐνης, πίσσης, ἀσφάλτου
ἀνὰ 𐆃 β, ἐλαίου τὸ ἀρκοῦν. εἰς τὰ τηκτὰ ἑψεῖται τὰ τῆς ἰτέας φύλλα
εἰς ἀποτρίτωσιν μετ' ὄξους, καὶ αὐτὰ μὲν ἐκπιασθέντα ῥίπτεται,
φαλική, ποιεῖ καὶ πρὸς τὰ δυσεπούλωτα καὶ τὰ περὶ βουβῶνας καὶ

μασχάλας ἐξ ἀποστάσεως τετμημένα, καὶ καθόλου ξηραντικωτέρα ἐστὶ
πάσης δυνάμεως. ἡ δὲ πίσσα Βρυτία ἔστω· εἰ δὲ μὴ παρείη, κοινή·
ἑψείσθω δὲ καθ' αὑτὴν μετ' ὄξους ιη, ἕως τὸ ὄξος ἀναλωθῇ. –
Ἡ δι' ἰτεῶν. Χαλκάνθου, μίσυος, μελαντηρίας, χαλκίτεως, ἰοῦ ξυστοῦ,
ψιμυθίου, κηκῖδος, στυπτηρίας σχιστῆς καὶ στρογγύλης ἀνὰ ϛ, ἰτέας
φύλλων ἁπαλῶν 𐆃 β, ὄξους 𐆂ο ιβ, κηροῦ, πιτυΐνης, πίσσης, ἀσφάλτου
ἀνὰ 𐆃 β, ἐλαίου τὸ ἀρκοῦν. εἰς τὰ τηκτὰ ἑψεῖται τὰ τῆς ἰτέας φύλλα
εἰς ἀποτρίτωσιν μετ' ὄξους, καὶ αὐτὰ μὲν ἐκπιασθέντα ῥίπτεται, ἐν δὲ
τῷ ὄξει λειοῦνται τὰ ξηρά, ἕως τὸ ὄξος ἀναλωθῇ, καὶ λοιπὸν τὰ
τηκτὰ ἐπικατερᾶται. ἔστι δ' ἔναιμος, κολλητικὴ πρός τε αἱμοπτυϊκοὺς
καὶ ἄρθρα ξηραντική. – Νευροτρώτων ἐμμέθοδος θεραπεία
ἐκ τῶν Γαληνοῦ ἡ καὶ τοῖς νευροθλάστοις ἁρμόζουσα. Οἱ
παλαιοὶ πάντες ἰατροὶ τῇ καλουμένῃ συνήθως ἐναίμῳ καὶ κολλητικῇ
ἀγωγῇ ἐθεράπευον καὶ τοὺς νευροτρώτους· κατ' ἀρχὰς γὰρ ἐπετίθουν
τι φάρμακον τῶν ἐναίμων καλουμένων πειρώμενοι κολλᾶν τὰ χείλη
τοῦ τραύματος· εἰ δ' ἐφλέγμηνεν, ὕδατι κατήντλουν θερμῷ καὶ δαψι-
λεῖ ἔλαιον παραχέοντες, καταπλάσματά τε προσέφερον ἄλευρον πύρι-
νον ἡψημένον ἐν ὑδρελαίῳ. καὶ τοὺς μονομάχους δ' ὅσοι κατὰ τῆς
μύλης ἐτρώθησαν, ἀνωτέρω τε ταύτης κατὰ τὸν πλατὺν καὶ λεπτὸν
τένοντα ὡσαύτως ἐθεράπευον, ὀλίγοι δ' ἐξ αὐτῶν χωλούμενοι διεσῴ
πληθυντικὸν οὐ πέφυκε πρόσωπον ποιεῖν τρίτον.

Ὡς πρός τι τὰ ἡμίφωνα τυγχάνει τῶν γραμμάτων·
940
πρὸς γὰρ τὴν φύσιν λέγεται, φημί, τῶν φωνηέντων,

βραχὺ γὰρ ἀπολέλοιπε τούτων τῆς εὐφωνίας.
καὶ δῆλον ἐκ τοῦ συριγμόν, μυγμὸν καὶ ῥοῖζον ἔχειν·
τὸ μὲν γὰρ ζῆτα καὶ τὸ ξῖ τὸ ψῖ τε καὶ τὸ σῖγμα
τὸν συριγμὸν ἐργάζονται, τὸ ῥῶ δὲ μόνον ῥοῖζον,
μυγμὸς δὲ πάλιν γίνεται τῷ μῦ καὶ τῷ νῦ, ἄναξ.
Ὁ τεχνικὸς μὲν εἴρηκε τῶν ὑγρῶν τὴν αἰτίαν·
εἰσὶ γὰρ δυσμετάθετα καὶ δυσεξάλειπτά πως,
ὑγροτάτης ποιότητος, κολλητικῆς τὴν φύσιν.
σὺ δὲ καὶ ταύτην μάνθανε, τάχα μουσικωτέραν·
ὑγρὰ γὰρ κατωνόμασται τῆς προφορᾶς τῷ λείῳ,
ὑγρὰ γὰρ ὡς εὐόλισθα, τῇ ἀκοῇ δὲ πλέον.
Μάθε καὶ χρῆσιν, δέσποτα, σπανίων ὀνομάτων.
Ἄγγαρος μὲν ὁ ἄγγελος. ἀγῆλαι τὸ σεμνῦναι.
ἀγχέμαχος ὁ πολεμῶν ἐγγύθεν, στεφηφόρε.
ἀγχώμαλον ἰσόπεδον. ἀγωγεὺς τὸ σχοινίον.
ἀγχομολῶν ὁ πολεμῶν συστάδην καὶ πλησίον.
ἀκκισμὸς ἡ προσποίησις. ἀλέντες συγκλεισθέντες.
ἁλίπεδον τὸ ὁμαλόν. ἀλίσας ὁ κονίσας.
βλέψεως τρόπος. “Ἐπεσκέψατο γὰρ ἡμᾶς ἀνατολὴ ἐξ

“ὕψους,” κατὰ τὸ γεγραμμένον. καὶ εἴπερ ἐσμέν “σῶμα
“Χριστοῦ καὶ μέλη ἐκ μέρους,” οὐδὲν οἶμαι τὸ ἀπεικὸς, ἐν
ὀφθαλμῶν τάξει τοὺς ἁγίους μυσταγωγοὺς τεθεῖσθαι λέγειν,
ὡς τῶν ἄλλων προὔχοντας καὶ ὑπερκειμένους, ταύτῃτοι καὶ
ἐπισκόπους ὠνομασμένους, καθάπερ ἐγῷμαι. κατασκέπτεται
δὲ δι' αὐτῶν τοὺς εἰς αὐτὸν πιστεύοντας ὁ Κύριος ἡμῶν
Ἰησοῦς ὁ Χριστός. λίθος γεμὴν κασσιτέρινος, καὶ καθ' ἕτερον
ἂν νοοῖτο τρόπον ὁ Κύριος ἡμῶν Ἰησοῦς ὁ Χριστός. ὁ
γάρ τοι κασσίτερος συνάπτει πρὸς ἕνωσιν τὰ διῃρημένα,
κολλητικὴν ἔχων τὴν φύσιν. πέπραχε δέ τι τοιοῦτον καὶ
εἰς ἡμᾶς ὁ Χριστὸς, εἴπερ ἐστὶν ἀληθὲς, ὡς “εἰς ἕνα καινὸν
“ἄνθρωπον τοὺς δύο κτίζει λαοὺς, ποιῶν εἰρήνην καὶ ἀπο-
“καταλλάσσων ἐν ἑνὶ σώματι τοὺς ἀμφοτέρους,” εἰς τὴν
διὰ Πνεύματος ἕνωσιν. ὅθεν καὶ λίθος ἀκρογωνιαῖος ὠνό-
μασται, συνδέων εἰς ἕνωσιν τοὺς δύο λαοὺς, ὡς ἔφην.
συνῆψε δὲ καὶ ἀγγέλοις τοὺς ἐπὶ τῆς γῆς· ἀλλὰ καὶ ἡμᾶς
δι' ἑαυτοῦ τῷ Θεῷ καὶ Πατρὶ, τὴν μεταξὺ κειμένην καὶ
πάλαι διατειχίζουσαν καθελὼν ἁμαρτίαν.
941
ΜΟΛΥΝΣΙΣ
Μόλυνση (infection): Η ανάπτυξη ενός μικροοργανισμού στο έδαφος, το

νερό, τον αέρα ή σε κάποιον έμβιο οργανισμό και η παρουσία του οποίου
θα επιφέρει επιβλαβείς συνέπειες για το περιβάλλον ή/και για την υγεία
των έμβιων οργανισμών.
Αριστοτέλης. Μετεωρολογικά. Bekker p.379a, l. 2
...· διωρισμένων δὲ τούτων ληπτέον ἂν εἴη τὰς

ἐργασίας αὐτῶν, αἷς ἐργάζονται τὰ ποιητικά, καὶ τῶν
παθητικῶν τὰ εἴδη. πρῶτον μὲν οὖν καθόλου ἡ ἁπλῆ γένεσις
καὶ ἡ φυσικὴ μεταβολὴ τούτων τῶν δυνάμεών ἐστιν ἔργον,
καὶ ἡ ἀντικειμένη φθορὰ κατὰ φύσιν. αὗται μὲν οὖν τοῖς τε
φυτοῖς ὑπάρχουσι καὶ ζῴοις καὶ τοῖς μέρεσιν αὐτῶν. ἔστι
δ' ἡ ἁπλῆ καὶ ἡ φυσικὴ γένεσις μεταβολὴ ὑπὸ τούτων τῶν
δυνάμεων, ὅταν ἔχωσι λόγον, ἐκ τῆς ὑποκειμένης ὕλης ἑκά-
στῃ φύσει· αὗται δ' εἰσὶν αἱ εἰρημέναι δυνάμεις παθητικαί.
γεννῶσι δὲ τὸ θερμὸν καὶ ψυχρὸν κρατοῦντα τῆς ὕλης·
ὅταν δὲ μὴ κρατῇ, κατὰ μέρος μὲν μόλυνσις καὶ ἀπεψία
γίγνεται. τῇ δ' ἁπλῇ γενέσει ἐναντίον μάλιστα κοινὸν σῆ-
ψις· πᾶσα γὰρ ἡ κατὰ φύσιν φθορὰ εἰς τοῦθ' ὁδός ἐστιν,
οἷον γῆρας καὶ αὔανσις. τέλος δὲ πάντων τῶν ἄλλων τούτων
σαπρότης, ἐὰν μή τι βίᾳ φθαρῇ τῶν φύσει συνεστώτων· ἔστιν
γὰρ καὶ σάρκα καὶ ὀστοῦν καὶ ὁτιοῦν κατακαῦσαι, ὧν τὸ
τέλος τῆς κατὰ φύσιν φθορᾶς σῆψίς ἐστιν. διὸ ὑγρὰ πρῶ-
τον, εἶτα ξηρὰ τέλος γίγνεται τὰ σηπόμενα· ἐκ τούτων
γὰρ ἐγένετο, καὶ ὡρίσθη τῷ ὑγρῷ τὸ ξηρὸν
Αριστοτέλης. Μετεωρολογικά. Bekker p.379b, l. 14
ὥστε κρατεῖν τὰς ἐν τῷ περιεστῶτι δυνάμεις. διὸ ἡ θά-

λαττα κατὰ μέρος μὲν διαιρουμένη ταχὺ σήπεται, ἅπασα
δ' οὔ, καὶ τἆλλα ὕδατα ὡσαύτως. καὶ ζῷα ἐγγίγνεται τοῖς
σηπομένοις διὰ τὸ τὴν ἀποκεκριμένην θερμότητα φυσικὴν
οὖσαν συνιστάναι τὰ ἐκκριθέντα. τί μὲν οὖν ἐστι γένεσις καὶ
τί φθορά, εἴρηται.
λοιπὸν δ' εἰπεῖν τὰ ἐχόμενα εἴδη, ὅσα αἱ εἰρημέναι
δυνάμεις ἐργάζονται ἐξ ὑποκειμένων τῶν φύσει συνεστώτων
ἤδη. ἔστι δὴ θερμοῦ μὲν πέψις, πέψεως δὲ πέπανσις, ἕψη-
σις, ἔτι ὄπτησις· ψυχρότητος δὲ ἀπεψία, ταύτης δὲ ὠμό-
της, μόλυνσις, στάτευσις. δεῖ δὲ ὑπολαμβάνειν μὴ κυρίως
942
ταῦτα λέγεσθαι τὰ ὀνόματα τοῖς πράγμασιν, ἀλλ' οὐ κεῖ-

ται καθόλου τοῖς ὁμοίοις, ὥστε οὐ ταῦτα ἀλλὰ τοιαῦτα
δεῖ νομίζειν εἶναι τὰ εἰρημένα εἴδη. εἴπωμεν δ' αὐτῶν ἕκα-
στον τί ἐστιν. πέψις μὲν οὖν ἐστιν τελείωσις ὑπὸ τοῦ φυσικοῦ
καὶ οἰκείου θερμοῦ ἐκ τῶν ἀντικειμένων παθητικῶν· ταῦτα
δ' ἐστὶν ἡ οἰκεία ἑκάστῳ ὕλη. ὅταν γὰρ πεφθῇ, τετελείω-
ταί τε καὶ γέγονεν. καὶ ἡ ἀρχὴ τῆς τελειώσεως ὑπὸ θερ-
μότητος τῆς οἰκείας συμβαίνει, κἂν διά τινος τῶν ἐκτὸς
βοηθείας συνεπιτελεσθῇ, οἷον ἡ τροφὴ συμπέττεται καὶ διὰ λου-
τρῶν καὶ δι' ἄλλων τοιούτων·
τομένοις, ἀλλὰ τοῖς μὲν πρὸς ἐδωδήν, τοῖς δὲ πρὸς ῥόφη-

σιν, τοῖς δὲ πρὸς ἄλλην χρείαν, ἐπεὶ καὶ τὰ φάρμακα
ἕψειν λέγομεν.) ὥστε ὅσα παχύτερα δύναται γίγνεσθαι ἢ
ἐλάττω ἢ βαρύτερα, ἢ τὰ μὲν αὐτῶν τοιαῦτα τὰ δ' ἐναν-
τία, διὰ τὸ διακρινόμενα τὰ μὲν παχύνεσθαι τὰ δὲ λεπτύ-
νεσθαι, ὥσπερ τὸ γάλα εἴς τε ὀρὸν καὶ πυετίαν, πάντα ἑψη-
τά ἐστιν. τὸ δὲ ἔλαιον οὐχ ἕψεται αὐτὸ καθ' ἑαυτό, ὅτι τού-
των οὐδὲν πάσχει. ἡ μὲν οὖν κατὰ τὴν ἕψησιν λεγομένη πέ-
ψις τοῦτ' ἐστίν· καὶ οὐδὲν διαφέρει ἐν ὀργάνοις τεχνικοῖς καὶ
φυσικοῖς ἐάν τι γίγνηται· διὰ τὴν αὐτὴν γὰρ αἰτίαν πάντα
ἔσται. μόλυνσις δὲ ἀπεψία μὲν ἡ ἐναντία ἑψήσει· εἴη δ' ἂν
ἐναντία ἥ τε πρώτη λεχθεῖσα ἀπεψία τοῦ ἐν τῷ σώματι
ἀορίστου δι' ἔνδειαν τῆς ἐν τῷ ὑγρῷ τῷ πέριξ θερμότητος (ἡ
δ' ἔνδεια μετὰ ψυχρότητος ὅτι ἐστίν, εἴρηται)· γίγνεται δὲ
διὰ κίνησιν ἄλλην· ἐκκρούεται γὰρ ἡ πέττουσα, καὶ ἡ ἔνδεια
δὲ ἢ διὰ τὸ πλῆθος τῆς ἐν τῷ ὑγρῷ ψυχρότητος ἢ διὰ
τὸ ἐν τῷ ἑψομένῳ πλῆθος· τότε γὰρ συμβαίνει τὴν ἐν τῷ
ὑγρῷ θερμότητα πλείω μὲν εἶναι ἢ ὥστε μὴ κινῆσαι, ἐλάττω
δὲ ἢ ὥστε ὁμαλῦναι καὶ συμπέψαι. διὸ σκληρότερα μὲν τὰ
μεμωλυσμένα γίγνεται τῶν ἑφθῶν, τὰ δ' ὑγρὰ διωρισμένα
μᾶλλον. ἕψησις μὲν οὖν καὶ μόλυνσις εἴρηται,
ἔσται. μόλυνσις δὲ ἀπεψία μὲν ἡ ἐναντία ἑψήσει· εἴη δ' ἂν

ἐναντία ἥ τε πρώτη λεχθεῖσα ἀπεψία τοῦ ἐν τῷ σώματι
ἀορίστου δι' ἔνδειαν τῆς ἐν τῷ ὑγρῷ τῷ πέριξ θερμότητος (ἡ
δ' ἔνδεια μετὰ ψυχρότητος ὅτι ἐστίν, εἴρηται)· γίγνεται δὲ
διὰ κίνησιν ἄλλην· ἐκκρούεται γὰρ ἡ πέττουσα, καὶ ἡ ἔνδεια
943
δὲ ἢ διὰ τὸ πλῆθος τῆς ἐν τῷ ὑγρῷ ψυχρότητος ἢ διὰ

τὸ ἐν τῷ ἑψομένῳ πλῆθος· τότε γὰρ συμβαίνει τὴν ἐν τῷ
ὑγρῷ θερμότητα πλείω μὲν εἶναι ἢ ὥστε μὴ κινῆσαι, ἐλάττω
δὲ ἢ ὥστε ὁμαλῦναι καὶ συμπέψαι. διὸ σκληρότερα μὲν τὰ
μεμωλυσμένα γίγνεται τῶν ἑφθῶν, τὰ δ' ὑγρὰ διωρισμένα
μᾶλλον. ἕψησις μὲν οὖν καὶ μόλυνσις εἴρηται, καὶ τί ἐστιν
καὶ διὰ τί ἐστιν· ὄπτησις δ' ἐστὶν πέψις ὑπὸ θερμότητος ξη-
ρᾶς καὶ ἀλλοτρίας. διὰ τοῦτο κἂν ἕψων τις ποιῇ μετα-
βάλλειν καὶ πέττεσθαι, μὴ ὑπὸ τῆς τοῦ ὑγροῦ θερμότητος
ἀλλ' ὑπὸ τῆς τοῦ πυρός, ὅταν τελεσθῇ, ὀπτὸν γίγνεται καὶ
οὐχ ἑφθόν, καὶ τῇ ὑπερβολῇ προσκεκαῦσθαι λέγεται· ὑπὸ
ξηρᾶς δὲ θερμότητος γίγνεται ὅταν ξηρότερον γίγνηται ἐπι-
τελεσθέν. διὸ καὶ τὰ ἐκτὸς ξηρότερα τῶν ἐντός· τὰ δ' ἑφθὰ
τοὐναντίον. καὶ ἔργον ἐπὶ τῶν χειροκμήτων τὸ ὀπτῆσαι μεῖ-
ζον ἢ ἑψῆσαι· χαλεπὸν γὰρ τὰ ἐκτὸς καὶ τὰ ἐντὸς ὁμα-
λῶς θερμαίνειν. ἀεὶ γὰρ τὰ ἐγγύτερον τοῦ πυρὸς ξηραίνεται
Αριστοτέλης. Μετεωρολογικά. Bekker p.381b, l. 14
γίγνονται μὲν τέχνῃ, ἔστιν δ', ὥσπερ λέγομεν, τὰ εἴδη κα-

θόλου ταὐτὰ καὶ φύσει· ὅμοια γὰρ τὰ γιγνόμενα πάθη,
ἀλλ' ἀνώνυμα· μιμεῖται γὰρ ἡ τέχνη τὴν φύσιν, ἐπεὶ καὶ
ἡ τῆς τροφῆς ἐν τῷ σώματι πέψις ὁμοία ἑψήσει ἐστίν· καὶ
γὰρ ἐν ὑγρῷ καὶ θερμῷ ὑπὸ τῆς τοῦ σώματος θερμότητος
γίγνεται. καὶ ἀπεψίαι ἔνιαι ὅμοιαι τῇ μολύνσει. καὶ ζῷον
οὐκ ἐγγίγνεται ἐν τῇ πέψει, ὥσπερ τινές φασιν, ἀλλ' ἐν τῇ
ἀποκρίσει σηπομένῃ ἐν τῇ κάτω κοιλίᾳ, εἶτ' ἐπανέρχεται
ἄνω· πέττεται μὲν γὰρ ἐν τῇ ἄνω κοιλίᾳ, σήπεται δ' ἐν τῇ
κάτω τὸ ἀποκριθέν· δι' ἣν δ' αἰτίαν, εἴρηται ἐν ἑτέροις. ἡ
μὲν οὖν μόλυνσις τῇ ἑψήσει ἐναντίον· τῇ δὲ ὡς ὀπτήσει λε-
γομένῃ πέψει ἔστι μέν τι ἀντικείμενον ὁμοίως, ἀνωνυμώτερον
δέ. εἴη δ' ἂν οἷον εἰ γένοιτο στάτευσις ἀλλὰ μὴ ὄπτησις
δι' ἔνδειαν θερμότητος, ἣ συμβαίη ἂν ἢ δι' ὀλιγότητα τοῦ
ἔξω πυρὸς ἢ διὰ πλῆθος τοῦ ἐν τῷ ὀπτωμένῳ ὕδατος·
τότε γὰρ πλείων μέν ἐστιν ἢ ὥστε μὴ κινῆσαι, ἐλάττων δὲ ἢ
ὥστε πέψαι. τί μὲν οὖν ἐστι πέψις καὶ ἀπεψία, καὶ πέπαν-
σις καὶ ὠμότης, καὶ ἕψησις καὶ ὄπτησις καὶ τἀναντία τού-
τοις, εἴρηται.
Alexander Phil., In Aristotelis meteorologicorum libros commentaria

P.182, l. 19
944
ἢ ὑγρὸν ὑγραίνει ἢ ξηραίνει, ἀλλὰ δεῖ λόγου τινὸς καὶ συμμετρίας.

Εἰπὼν δὲ τὴν γένεσιν τὴν κατὰ φύσιν μεταβολὴν εἶναι τῶν ὑλικῶν
τε καὶ παθητικῶν δυνάμεων ὑπὸ τῶν ποιητικῶν, ἥτις μεταβολὴ γίνεται,
ὅταν ἐν ἀναλογίᾳ τοιαύτῃ πρὸς ἄλληλα ὦσι, καθ' ἣν τὰ μὲν αὐτῶν ποιεῖν,
τὰ δὲ πάσχειν ὑπ' ἐκείνων πέφυκεν (οὕτως γὰρ γίνεται τά τε φυτὰ καὶ

τὰ ζῷα, τῶν ἐν τῇ ὕλῃ παθητικῶν δυνάμεων πασχουσῶν καὶ μεταβαλλο-
μένων ὑπὸ τῶν ποιητικῶν), γένεσις μὲν οὖν, φησί, γίνεται τοῦ
προκειμένου,
ὅταν αἱ ποιητικαὶ δυνάμεις κρατῶσι τῶν παθητικῶν τε καὶ ὑλικῶν· ὅταν
δὲ μὴ κρατῇ τὰ ποιοῦντα τῶν πασχόντων, ἀλλ' ἐξασθενῇ δι' ἀσυμμετρίαν,
τῷ ἢ αὐτὰ ἀσθενέστερά τε εἶναι καὶ ἐλάττω, ἢ ἐκεῖνα ἰσχυρότερά τε

καὶ πλείω, τότε κατὰ μέρος μὲν ἢ μόλυνσις ἢ ἀπεψία γίνεται. ἤτοι δὲ
μόλυνσιν λέγει τὴν ἐπὶ τῶν ἑψομένων (ὅταν γὰρ μὴ κρατήσῃ τὸ πῦρ,
μολύνεται καὶ οὐχ ἕψεται, ὡς μετ' ὀλίγον ἐρεῖ), τὴν δὲ ἀπεψίαν ἐπὶ τῆς
τῶν ζῴων τροφῆς, ὅταν μὴ κρατηθῇ ὑπὸ τῆς ἐνούσης θερμότητος εἰς τὸ
χρήσιμον, ἀλλὰ διαφθαρῇ, ἢ ἐκ παραλλήλου ἄμφω εἶπε, καὶ τὴν
μόλυνσιν
ὡς ἀπεψίαν οὖσαν θείς. τὸ δὲ κατὰ μέρος μὲν προσκείμενον δηλωτικόν
ἐστι τοῦ εἰ κατὰ μέρος τι γένοιτο ἡ τοιαύτη τοῦ ποιοῦντος ἀσθένεια, ὡς
μὴ τὸ ὅλον φθεῖραι, ἀλλά τι τῶν μορίων τῶν τῷ ὅλῳ προσκρινομένων,
καθ' ἃ μεταβάλλοντα ἢ αὔξεται τὸ ὑποκείμενον ἢ τρέφεται, τότε ἡ περὶ
ταῦτα τοῦ ποιοῦντος ἀσθένεια ἀπεψίαν καὶ μόλυνσιν ποιεῖ. εἰπὼν δὲ τὴν
κατὰ μέρος ἀσθένειαν τοῦ ποιοῦντος τὴν ἀπεψίαν ποιεῖν, λέγει ὅτι τῇ δὲ

P.186, l. 4
Εἰπὼν περὶ γενέσεως καὶ φθορᾶς λοιπόν φησιν εἶναι τὸ εἰπεῖν τὰ

εἴδη τὰ ἐχόμενα τῶν προειρημένων, ἅπερ ἐστὶν ἥ τε γένεσις καὶ φθορά,
ἃ καὶ αὐτὰ γίνεται ὑπὸ τῶν δυνάμεων τῶν προειρημένων. ταῦτα δ' ἐστὶ
τὰ δι' ὧν αἱ εἰρημέναι δυνάμεις ἕκαστον ὧν ποιοῦσι ποιοῦσιν ἐν ταῖς ἤδη
συνεστώσαις φυσικαῖς οὐσίαις· αὗται δ' εἰσὶ τὰ σώματα τῶν τε ζῴων τε
καὶ φυτῶν. ἔστι δὴ τούτων κοινὰ μέν, δι' ὧν ἕκαστον τῶν ἐν τοῖς προ-
ειρημένοις γίνεται, πέψις καὶ ἀπεψία, ἀνάλογον ὄντα τὸ μὲν γενέσει, τὸ
δὲ φθορᾷ, ὑπὸ μὲν τοῦ θερμοῦ ἡ πέψις, ὑπὸ δὲ τοῦ ψυχροῦ ἡ ἀπεψία,
ἑκάτερον ὑφ' ἑκατέρου προηγουμένως. ὑφ' ἑκάτερον δὲ τούτων ὑπὸ μὲν
τὴν πέψιν πέπανσις, ἕψησις, ὄπτησις (ταῦτα γὰρ ἀλλήλων εἴδει
διαφέροντα
945
πέψεις ἅπαντα), ὑπὸ δὲ τὴν ἀπεψίαν ὠμότης, μόλυνσις, στάτευσις· καὶ

γὰρ
τούτων ἕκαστον ἀπεψία τις. καὶ ἔστιν ὥσπερ ἡ πέψις τῇ ἀπεψίᾳ ἐναντίον,
οὕτω καὶ τῶν ὑπ' αὐτὰ τῇ μὲν πεπάνσει ἡ ὠμότης, τῇ δὲ ἑψήσει ἡ

μόλυνσις, τῇ δὲ ὀπτήσει ἡ στάτευσις. εἰπὼν δὲ εἴδη εἶναι τῆς μὲν πέψεως
πέπανσιν, ἕψησιν, ὄπτησιν, τῆς δὲ ἀπεψίας ὠμότητα, μόλυνσιν,
στάτευσιν, δεῖν
φησιν ὑπολαμβάνειν ὅτι μὴ κύρια τὰ ὀνόματά ἐστιν ταῦτα τῶν
πραγμάτων,

P.186, l. 7
τὰ δι' ὧν αἱ εἰρημέναι δυνάμεις ἕκαστον ὧν ποιοῦσι ποιοῦσιν ἐν ταῖς ἤδη

συνεστώσαις φυσικαῖς οὐσίαις· αὗται δ' εἰσὶ τὰ σώματα τῶν τε ζῴων τε
καὶ φυτῶν. ἔστι δὴ τούτων κοινὰ μέν, δι' ὧν ἕκαστον τῶν ἐν τοῖς προ-
ειρημένοις γίνεται, πέψις καὶ ἀπεψία, ἀνάλογον ὄντα τὸ μὲν γενέσει, τὸ
δὲ φθορᾷ, ὑπὸ μὲν τοῦ θερμοῦ ἡ πέψις, ὑπὸ δὲ τοῦ ψυχροῦ ἡ ἀπεψία,
ἑκάτερον ὑφ' ἑκατέρου προηγουμένως. ὑφ' ἑκάτερον δὲ τούτων ὑπὸ μὲν
τὴν πέψιν πέπανσις, ἕψησις, ὄπτησις (ταῦτα γὰρ ἀλλήλων εἴδει
διαφέροντα
πέψεις ἅπαντα), ὑπὸ δὲ τὴν ἀπεψίαν ὠμότης, μόλυνσις, στάτευσις· καὶ
γὰρ
τούτων ἕκαστον ἀπεψία τις. καὶ ἔστιν ὥσπερ ἡ πέψις τῇ ἀπεψίᾳ ἐναντίον,
οὕτω καὶ τῶν ὑπ' αὐτὰ τῇ μὲν πεπάνσει ἡ ὠμότης, τῇ δὲ ἑψήσει ἡ

μόλυνσις, τῇ δὲ ὀπτήσει ἡ στάτευσις. εἰπὼν δὲ εἴδη εἶναι τῆς μὲν πέψεως
πέπανσιν, ἕψησιν, ὄπτησιν, τῆς δὲ ἀπεψίας ὠμότητα, μόλυνσιν,
στάτευσιν, δεῖν
φησιν ὑπολαμβάνειν ὅτι μὴ κύρια τὰ ὀνόματά ἐστιν ταῦτα τῶν
πραγμάτων, καθ'
ὧν λαμβάνεται, ἀλλ' ἐπεὶ οὐκ ἔστι κείμενον ὄνομα ἓν κοινὸν καὶ καθόλου
κατὰ πάντων τῶν ὁμοίων, τὸ ἐπί τινων κείμενον ἐπὶ πᾶν τὸ ὅμοιον
μεταφέρομεν,

P.194, l. 32
ὁποτέρως γὰρ ἂν γίνηται, τὴν αὐτὴν αἰτίαν ἕξει. καὶ γὰρ ἐπὶ τῶν διὰ
τεχνικῶν ὀργάνων ἑψομένων τὸ ἔξω θερμὸν τῶν ἑψομένων αἴτιον τῆς
946
ἑψήσεώς τε καὶ πέψεως τοῦ ἐν τῷ ἑψομένῳ ἀορίστου ὑγροῦ καὶ ἐπὶ τῶν
διὰ φυσικῶν. καὶ γὰρ ἡ τροφὴ ὑπὸ τοῦ ἔξωθεν ὄντος αὐτῆς θερμοῦ
ἕψεται· οὐ γὰρ ἐν αὐτῇ τῇ τροφῇ τὸ ἕψον τε καὶ πέσσον αὐτὴν θερμόν,
εἰ καὶ σύμφυτον τῷ τρεφομένῳ.
Εἰπὼν δὲ περὶ ἑψήσεως μέτεισιν ἐπὶ τὸν περὶ μολύνσεως λόγον,
ἥτις ἐστὶν ἐναντία τῇ ἑψήσει, καί φησιν αὐτὴν εἶναι τὴν ἐναντίαν
ἀπεψίαν τῇ ἑψήσει. εἴη δ' ἂν ἐναντία ἥ τε πρώτη λεχθεῖσα ἀντὶ
τοῦ ἥ τε τῇ πρώτῃ λεχθείσῃ [τῇ] ἑψήσει ἐναντία· οὐ γὰρ τί ποτέ ἐστι
μόλυνσις, εἴρηκεν ἤδη, ἀλλ' ἢ δυνάμει. εἰπὼν γὰρ τίς ποτέ ἐστιν ἡ
πρώτη τε καὶ κυρίως λεγομένη ἕψησις, εἴρηκε δυνάμει καὶ τὴν ἐναντίαν
αὐτῇ μόλυνσιν. ἐπεὶ γὰρ ἦν ἡ ἕψησις πέψις τοῦ ἐν τῷ ἑψομένῳ σώματι
ἀορίστου ὑπὸ τῆς ἐν τῷ πέριξ ὑγρῷ θερμότητος, εἴη ἂν καὶ ἡ ἐναντία
αὐτῇ μόλυνσις ἀπεψία, ὡς ὁριζόμενος λέγει, τοῦ ἐν τῷ σώματι ἀορίστου
δι' ἔνδειαν τῆς ἐν τῷ πέριξ ὑγρῷ θερμότητος. ὅτι δὲ ἡ τοῦ θερμοῦ
ἔνδεια μετὰ ψυχρότητος, εἰρῆσθαί φησιν· εἶπε γὰρ κατὰ τὴν ἀρχὴν τοῦ
βιβλίου, ὅτε ἔλεγε περὶ φθορᾶς καὶ σήψεως. εἰπὼν γὰρ τί ἐστι σῆψις,
ἐπήνεγκεν “ὥστ' ἐπεὶ κατ' ἔνδειαν πάσχει θερμοῦ, τὸ δὲ ἐνδεὲς τοιαύτης
δυνάμεως ψυχρὸν πᾶν, ἄμφω ἂν αἴτια εἴη.”

P.195, l. 1
ἕψεται· οὐ γὰρ ἐν αὐτῇ τῇ τροφῇ τὸ ἕψον τε καὶ πέσσον αὐτὴν θερμόν,

εἰ καὶ σύμφυτον τῷ τρεφομένῳ.
Εἰπὼν δὲ περὶ ἑψήσεως μέτεισιν ἐπὶ τὸν περὶ μολύνσεως λόγον,
ἥτις ἐστὶν ἐναντία τῇ ἑψήσει, καί φησιν αὐτὴν εἶναι τὴν ἐναντίαν
ἀπεψίαν τῇ ἑψήσει. εἴη δ' ἂν ἐναντία ἥ τε πρώτη λεχθεῖσα ἀντὶ
τοῦ ἥ τε τῇ πρώτῃ λεχθείσῃ [τῇ] ἑψήσει ἐναντία· οὐ γὰρ τί ποτέ ἐστι
μόλυνσις, εἴρηκεν ἤδη, ἀλλ' ἢ δυνάμει. εἰπὼν γὰρ τίς ποτέ ἐστιν ἡ
πρώτη τε καὶ κυρίως λεγομένη ἕψησις, εἴρηκε δυνάμει καὶ τὴν ἐναντίαν
αὐτῇ μόλυνσιν. ἐπεὶ γὰρ ἦν ἡ ἕψησις πέψις τοῦ ἐν τῷ ἑψομένῳ σώματι
ἀορίστου ὑπὸ τῆς ἐν τῷ πέριξ ὑγρῷ θερμότητος, εἴη ἂν καὶ ἡ ἐναντία
αὐτῇ μόλυνσις ἀπεψία, ὡς ὁριζόμενος λέγει, τοῦ ἐν τῷ σώματι ἀορίστου
δι' ἔνδειαν τῆς ἐν τῷ πέριξ ὑγρῷ θερμότητος. ὅτι δὲ ἡ τοῦ θερμοῦ
ἔνδεια μετὰ ψυχρότητος, εἰρῆσθαί φησιν· εἶπε γὰρ κατὰ τὴν ἀρχὴν τοῦ
βιβλίου, ὅτε ἔλεγε περὶ φθορᾶς καὶ σήψεως. εἰπὼν γὰρ τί ἐστι σῆψις,
ἐπήνεγκεν “ὥστ' ἐπεὶ κατ' ἔνδειαν πάσχει θερμοῦ, τὸ δὲ ἐνδεὲς τοιαύτης
δυνάμεως ψυχρὸν πᾶν, ἄμφω ἂν αἴτια εἴη.” τούτου δὴ νῦν ὑπομιμνήσκει.
γίνεται γάρ, φησί, διὰ κίνησιν ἄλλην ἡ μόλυνσις καὶ ἡ προειρημένη
ἀπεψία, τῷ μὴ κινεῖν καὶ μεταβάλλειν τὸ θερμόν, ἀλλὰ τῷ ὑπὸ τῆς τοῦ
947
ψυχροῦ γινομένης κινήσεως ἐκκρούεσθαι καὶ ἡττᾶσθαι τὴν πέττουσαν,

τουτέστι τὴν θέρμην, πρὸς τὸ κινεῖν.

P.195, l. 29
κινῆσαι τὸ ἐν τῷ ἑψομένῳ ὑγρόν, ἐλάττω δὲ πάλιν ἢ ὥστε συμπέψαι τε

καὶ ὁμαλῦναι. ὅταν δὲ οὕτως ἔχῃ καὶ ᾖ τοιαύτη ἔνδεια τοῦ θερμοῦ, ἡ
μόλυνσις γίνεται, κινηθέντος μὲν τοῦ ἐν τῷ ἑψομένῳ ὑγροῦ, οὐ μὴν
πεφθέντος τε καὶ ὁμαλυνθέντος. διὰ ταύτην φησὶ τὴν ἀνωμαλίαν σκληρό-
τερα γίνεσθαι τὰ μεμολυσμένα τῶν ἑψημένων. ὥσπερ δὲ τὰ μεμολυσμένα
τῶν ἑφθῶν σκληρότερα διὰ τὴν ἀνωμαλίαν, οὕτως καὶ ἐπὶ τῶν ὑγρῶν,
ἃ καὶ αὐτὰ ἕψεσθαι λέγεται, ὡς τὸ γάλα, διὰ τὴν ἀνωμαλίαν διωρισμένα
γίνεται, καὶ κατ' ἄλλο μὲν συνεστῶτα, κατ' ἄλλο δὲ διαρρέοντα. εἰπὼν
δὲ περὶ τῆς μολύνσεως ὅτι ἔστιν ἡ ἐναντία τῇ ἑψήσει ἀπεψία, καὶ
προσθεὶς
τὸ εἴη δ' ἂν ἐναντία ἥ τε πρώτη λεχθεῖσα, οὐκέτι προσέθηκε καὶ
τίνες ἄλλαι, ὅτι ἡ κυρίως λεγομένη μόλυνσίς ἐστιν ἡ προειρημένη, διὰ τὸ
ῥᾴδιον εἶναι τῷ προειρημένῳ τρόπῳ χρωμένους καὶ τὰς δευτέρας ἂν

ῥηθείσας μολύνσεις ὁρίσασθαι· ἔσονται γὰρ αἱ ἐναντίαι ἀπεψίαι ταῖς δευ-
τέραις καὶ κοινότερον λεγομέναις ἑψήσεσιν.
p. 381a23

P.197, l. 21
γεννᾶσθαι, ὥς τινες ᾤοντο, ἀλλ' ἐν τοῖς περιττώμασι καὶ τῇ ἀποκρίσει

καὶ τῇ κάτω κοιλίᾳ σηπομένῃ, ὡς καὶ ἐπὶ τῶν ἐκτὸς σηπομένων ὁρᾶται
γεννώμενά τινα ζῷα, ὡς προείρηκεν, ὅτε ἔλεγε περὶ σήψεως· γεννώμενα
δὲ οὕτως τε καὶ ἐνταῦθα ἐπάνεισι πολλάκις ἐπὶ τὴν ἄνω κοιλίαν· ἔστι δὲ
ταῦτα αἵ τε λεγόμεναι τερηδόνες καὶ οἱ ἕλμινθες. διὸ πολλάκις ἐν ταῖς
νόσοις καὶ ἐμοῦνται. τὴν δὲ αἰτίαν τοῦ κάτω μὲν γεννᾶσθαι αὐτά, ἐπαν-
ιέναι δὲ πολλάκις καὶ ἐπὶ τὴν ἄνω κοιλίαν ἐν ἑτέροις εἰρῆσθαί φησιν· ἐν
γὰρ τοῖς Προβλήμασι. κάτω μὲν γὰρ καὶ ἐν τῇ κάτω κοιλίᾳ, ὅτι ἐκ
σήψεως γίνεται, ἐνταῦθα δὲ ἡ σῆψις· ἐπάνεισι δὲ ἐν ταῖς νόσοις καὶ ἐπὶ
τὴν ἄνω κοιλίαν δι' ἃς αἰτίας ἐν ἐκείνοις λέγει.
Τῇ μὲν οὖν ἑψήσει καὶ τῇ τοιαύτῃ πέψει ἡ μόλυνσις καὶ ἡ οὕτω
γινομένη ἀπεψία ἐναντία, τῇ δὲ ὡς ὀπτήσει λεγομένῃ πέψει εἶναι μέν τινα
948
καὶ αὐτῇ φησιν ἀντικειμένην ἀπεψίαν, ἀνωνυμώτερον δὲ τὸ τοιοῦτον

εἶναι
πάθος, εἶναι δὲ ὅμοιον τῇ ἐπὶ τῶν ὀπτωμένων στατεύσει λεγομένῃ, ἥτις
ἐστίν, ἐπειδὰν γένηται δι' ἔνδειαν θερμότητος ἀτελὴς ἡ ὄπτησις. ἡ δὲ
ἔνδεια τῆς θερμότητος ἢ δι' ὀλιγότητα τοῦ ὀπτῶντος πυρὸς γίνεται ἢ διὰ
πλῆθος τοῦ ἐν τῷ ὀπτωμένῳ ὕδατος. ὅταν γὰρ πλείων μὲν ἡ ἀπὸ τοῦ
πυρὸς θερμότης ᾖ ἢ ὥστε μὴ κινῆσαι καὶ μεταβαλεῖν τὸ ὀπτώμενον,
ἐλάττων δὲ ἢ ὥστε πέψαι, τότε γίνεται ἡ ὡς στάτευσις λεγομένη ἀπεψία
ἐναντία οὖσα τῇ δι' ὀπτήσεως γινομένῃ πέψει. τί μὲν οὖν ἐστι πέψις
καὶ ἀπεψία. ὑπομιμνήσκει διὰ τούτων τῶν εἰρημένων·

P.198, l. 2
ἐστίν, ἐπειδὰν γένηται δι' ἔνδειαν θερμότητος ἀτελὴς ἡ ὄπτησις. ἡ δὲ

ἔνδεια τῆς θερμότητος ἢ δι' ὀλιγότητα τοῦ ὀπτῶντος πυρὸς γίνεται ἢ διὰ
πλῆθος τοῦ ἐν τῷ ὀπτωμένῳ ὕδατος. ὅταν γὰρ πλείων μὲν ἡ ἀπὸ τοῦ
πυρὸς θερμότης ᾖ ἢ ὥστε μὴ κινῆσαι καὶ μεταβαλεῖν τὸ ὀπτώμενον,
ἐλάττων δὲ ἢ ὥστε πέψαι, τότε γίνεται ἡ ὡς στάτευσις λεγομένη ἀπεψία
ἐναντία οὖσα τῇ δι' ὀπτήσεως γινομένῃ πέψει. τί μὲν οὖν ἐστι πέψις
καὶ ἀπεψία. ὑπομιμνήσκει διὰ τούτων τῶν εἰρημένων· μνημονεύσας δὲ
περὶ πέψεως καὶ ἀπεψίας, τῶν κοινῶν, αἳ ἦσαν ἀλλήλαις ἐναντίαι, καὶ
πεπάνσεως καὶ ὠμότητος, ἃ πάλιν ἦν ἀλλήλοις ἐναντία, καὶ ἑψήσεως καὶ
ὀπτήσεως ἐπὶ τούτοις μνημονεύσας προσέθηκε καὶ τἀναντία τούτοις,

ἃ ἦν μόλυνσίς τε καὶ στάτευσις, ἡ μὲν μόλυνσις τῇ ἑψήσει, ἡ δὲ
στάτευσις τῇ ὀπτήσει. p. 381b23
βαίνειν. οὕτω γοῦν καὶ ἰατρῶν παῖδές φασιν, ὅτι ῥᾷον τὰ ὑγρανθέντα ξη-
ραίνειν ἤπερ τὰ ξηρανθέντα ὑγρᾶναι. καὶ ἡ μὲν ὑγρότης ἐκλύει, εἴτε τοῖς
κούφοις προστεθῇ καὶ ἀνωφόροις, ἧττον αὐτοῖς ποιοῦσα φέρεσθαι, ἔν τε
τοῖς βάρεσιν αὐτὰ ἀργότερον ποιοῦσα κάτω φέρεσθαι. τὸ μέντοι ξηρὸν ἐν
ἑκατέρῳ τούτων προτιθέμενον ἐπιτείνει αὐτοῦ τὴν φοράν. ᾧ δῆλον, ὅτι

ὑλικὸν τὸ ὑγρόν, τὸ δὲ ξηρὸν ἧττον. καὶ ἐν τοῖς ποιητικοῖς δὲ μᾶλλον
ποιητικὸν αἴτιον τὸ θερμὸν ἤπερ τὸ ψυχρόν. καὶ τοῦτο μὲν πρῶτον παρα-
δίδωσιν ἐν τῷ παρόντι βιβλίῳ. δεύτερον δὲ παραδίδωσι τὰ ἔργα τοῦ
θερμοῦ
καὶ ψυχροῦ. τῷ μὲν θερμῷ γίνεται ἡ πέψις, ᾗ ἕπεται τρία τινά· πέπανσις,
ἕψησις, ὄπτησις· τῷ δὲ ψυχρῷ γίνεται ἡ ἀπεψία, ᾗ παράκειται τρία τινά·
949
ὠμότης, μόλυνσις, πάχυνσις. καὶ ἡ μὲν ὠμότης ἀντίκειται τῇ πεπάνσει·

οὕτω γὰρ λέγομεν ἐπὶ τῶν καρπῶν, ὅτι ἢ πέπειροί εἰσιν ἢ ὠμοί. ἡ δὲ
μόλυνσις ἀντίκειται τῇ ἑψήσει· τὰ γὰρ μὴ ἑψηθέντα μεμολύνθαι λέγομεν
μόνον πρὸς ἀντιδιαστολὴν τῶν ἑψομένων. ἡ δὲ πάχυνσις ἀντίκειται τῇ
ὀπτήσει στάσιν ἐργαζομένη τοῦ πυρὸς καὶ παύουσα αὐτό. τοῦτο μὲν δεύ-
τερον παραδίδωσι. τρίτον, ὅτι ποιεῖ μὲν τὸ θερμὸν καὶ ψυχρόν, πάσχει
δὲ τὸ ξηρὸν καὶ ὑγρόν. τέταρτον διαγνωστικοὺς κανόνας παραδίδωσι τῶν
γινομένων ὑπὸ τοῦ θερμοῦ καὶ τοῦ ψυχροῦ, καὶ τίνα μὲν θερμῷ πήγνυται,
τίνα δὲ ψυχρῷ, καὶ ποῖαι τούτων διαγνώσεις, καὶ τίνα μὲν ξηρῷ, τίνα δὲ
ὑγρῷ, τίνα δ' ἐξ ἀμφοῖν τούτων. καὶ αὕτη μὲν ἡ περιπέτεια τοῦ τετάρτου
λόγου. ἡ δὲ προκειμένη λέξις τὴν κατασκευὴν τοῦ πρώτου παραδίδωσιν,
Olympiodorus Phil., In Aristotelis meteora commentaria

P.274, l. 21
κούφοις προστεθῇ καὶ ἀνωφόροις, ἧττον αὐτοῖς ποιοῦσα φέρεσθαι, ἔν τε

τοῖς βάρεσιν αὐτὰ ἀργότερον ποιοῦσα κάτω φέρεσθαι. τὸ μέντοι ξηρὸν ἐν
ἑκατέρῳ τούτων προτιθέμενον ἐπιτείνει αὐτοῦ τὴν φοράν. ᾧ δῆλον, ὅτι

ὑλικὸν τὸ ὑγρόν, τὸ δὲ ξηρὸν ἧττον. καὶ ἐν τοῖς ποιητικοῖς δὲ μᾶλλον
ποιητικὸν αἴτιον τὸ θερμὸν ἤπερ τὸ ψυχρόν. καὶ τοῦτο μὲν πρῶτον παρα-
δίδωσιν ἐν τῷ παρόντι βιβλίῳ. δεύτερον δὲ παραδίδωσι τὰ ἔργα τοῦ
θερμοῦ
καὶ ψυχροῦ. τῷ μὲν θερμῷ γίνεται ἡ πέψις, ᾗ ἕπεται τρία τινά· πέπανσις,
ἕψησις, ὄπτησις· τῷ δὲ ψυχρῷ γίνεται ἡ ἀπεψία, ᾗ παράκειται τρία τινά·
ὠμότης, μόλυνσις, πάχυνσις. καὶ ἡ μὲν ὠμότης ἀντίκειται τῇ πεπάνσει·
οὕτω γὰρ λέγομεν ἐπὶ τῶν καρπῶν, ὅτι ἢ πέπειροί εἰσιν ἢ ὠμοί. ἡ δὲ
μόλυνσις ἀντίκειται τῇ ἑψήσει· τὰ γὰρ μὴ ἑψηθέντα μεμολύνθαι λέγομεν
μόνον πρὸς ἀντιδιαστολὴν τῶν ἑψομένων. ἡ δὲ πάχυνσις ἀντίκειται τῇ
ὀπτήσει στάσιν ἐργαζομένη τοῦ πυρὸς καὶ παύουσα αὐτό. τοῦτο μὲν δεύ-
τερον παραδίδωσι. τρίτον, ὅτι ποιεῖ μὲν τὸ θερμὸν καὶ ψυχρόν, πάσχει
δὲ τὸ ξηρὸν καὶ ὑγρόν. τέταρτον διαγνωστικοὺς κανόνας παραδίδωσι τῶν
γινομένων ὑπὸ τοῦ θερμοῦ καὶ τοῦ ψυχροῦ, καὶ τίνα μὲν θερμῷ πήγνυται,
τίνα δὲ ψυχρῷ, καὶ ποῖαι τούτων διαγνώσεις, καὶ τίνα μὲν ξηρῷ, τίνα δὲ
ὑγρῷ, τίνα δ' ἐξ ἀμφοῖν τούτων. καὶ αὕτη μὲν ἡ περιπέτεια τοῦ τετάρτου
λόγου. ἡ δὲ προκειμένη λέξις τὴν κατασκευὴν τοῦ πρώτου παραδίδωσιν,
ὅτι δύο μὲν τὰ ποιητικὰ αἴτια, τὸ θερμὸν καὶ ψυχρόν, δύο δὲ τὰ ὑλικά,
ξηρὸν καὶ ὑγρόν. καὶ ὅτι ποιητικά εἰσι τὸ θερμὸν καὶ τὸ ψυχρόν, κατα
950
Τί μὲν οὖν ἐστι γένεσις καὶ φθορά, εἴρηται. λοιπὸν δ' εἰπεῖν τὰ
ἐχόμενα εἴδη.
Μετὰ τὰς κοινὰς ἐνεργείας θερμότητος καὶ ψυχρότητος, λέγω δὴ

γένεσιν καὶ φθοράν, καὶ περὶ τῶν ἰδιαζουσῶν ἐνεργειῶν ἑκατέρας
διαλέγεται
ὁ φιλόσοφος. ἰδιάζουσαι δ' ἐνέργειαι ἐπὶ μὲν θερμότητος πέψις καὶ τὰ
ὑπ' αὐτήν, πέπανσις, ἕψησις, ὄπτησις, τῆς δὲ ψυχρότητος ἀπεψία καὶ τὰ
ὑπ' αὐτήν, ὠμότης καὶ μόλυνσις, στάθευσις. ἢ γὰρ διὰ τὸ εἶναι κοινὰς
ἐνεργείας τοῦ θερμοῦ καὶ ψυχροῦ τὴν γένεσιν καὶ φθορὰν περὶ τούτων
πρότερον διειλέχθη· εἶθ' οὕτω περὶ τῶν ἰδιαζουσῶν, λέγω δὴ πέψεως καὶ
ἀπεψίας. ἢ ὅτι ἐκεῖναι μὲν πρῶται ἐνέργειαί εἰσι τοῦ θερμοῦ καὶ ψυχροῦ,
αὗται δὲ δεύτεραι, καὶ ἐκεῖναι μὲν περὶ τὸ εἶναι ἢ μὴ εἶναι καταγίνονται,
αὗται δὲ περὶ τὸ τοιῶσδε εἶναι ἢ μὴ εἶναι, αἵτινες μετὰ τὸ γενέσθαι τὸ
εἶδος ὑφίστανται. ἢ καὶ διὰ τρίτην αἰτίαν, ὅτι μετὰ τὴν ἁπλῶς καὶ κυρίως
αὗται δὲ περὶ τὸ τοιῶσδε εἶναι ἢ μὴ εἶναι, αἵτινες μετὰ τὸ γενέσθαι τὸ

γένεσιν βούλεται καὶ περὶ τῆς τινος γενέσεως διαλεχθῆναι, ἥτις ἐστὶ
πέψις
καὶ ἀπεψία καὶ τὰ ὑπ' αὐτὴν ὄντα. ἔστι τοίνυν τῆς θερμότητος ἰδικὴ
ἐνέργεια ἡ πέψις. αὕτη δὲ τριττή ἐστιν. ἡ γὰρ ἐπὶ ἐμψύχων καλεῖται
πέπανσις, κυρίως τῆς πεπάνσεως ἐπὶ καρπῶν λεγομένης· ἢ ἐπὶ ἀψύχων,
καὶ ἐπὶ ἀψύχων ἢ ἐν ὑγρῷ θερμῷ γίνεται καὶ καλεῖται ἕψησις, ἢ ἐν
ἀνίκμῳ καὶ καλεῖται ὄπτησις. ἀντίκειται δὲ τῇ μὲν πέψει ἁπλῶς ἀπεψία.
ὑπὸ δὲ ταύτην ἐστὶν ὠμότης ἀντικειμένη τῇ πεπάνσει· κυρίως γὰρ ὠμὸν
λέγομεν ἐπὶ τῶν καρπῶν, ὥσπερ καὶ πέπονας λέγομεν τοὺς ἀκμάσαντας
καρπούς. ἡ δὲ μόλυνσις ἀντίκειται τῇ ἑψήσει, ὅτι ἡ μὲν ἕψησις διαλύει
τὰ ἑψόμενα, ἡ δὲ μόλυνσις ἀρχὴ μόνον οὖσα ἑψήσεως οὐ ποιεῖ
διαλύεσθαι
τὰ μολυνόμενα, οὐ τοῦτό μου λέγοντος, ὅτι πᾶσα ἕψησις πάντως διαλύει
τὰ ἑψόμενα. ἰδοὺ γὰρ τὰ ᾠὰ καὶ οἱ ἐγκέφαλοι καὶ οἱ δίδυμοι καὶ τῶν
κρεῶν τὰ τριπτὰ ἑψόμενα οὐ διαλύεται, ἀλλὰ τοὐναντίον συνίσταται καὶ
σχῆμα ἀναδέχονται. καθόλου γὰρ ὅσα μὲν ἐνεργείᾳ ἔχουσι τὸ ὑγρόν,
951
ταῦτα τῇ ἑψήσει παχύνεται, ὅσα δὲ δυνάμει ἔχει τὸ ὑγρόν, ταῦτα ἐν τῇ

ἑψήσει διαλύεται. ἡ δὲ στάθευσις διαλύεται· ἀντίκειται γὰρ τῇ ὀπτήσει.
ἀλλ' ἄξιόν ἐστι ζητήσεως, πῶς τούτων μεμνημένος τῶν ἰδιαζουσῶν ἐνερ-
γειῶν ὁ φιλόσοφος τῆς κυρίως πέψεως οὐ μέμνηται, δι' ἧς πέττονται τὰ
σιτία. ἢ λέγομεν, ὅτι διὰ τοῦ εἰπεῖν ἕψησιν παρέλαβε καὶ ταύτην τὴν

P.283, l. 10
γένεσιν βούλεται καὶ περὶ τῆς τινος γενέσεως διαλεχθῆναι, ἥτις ἐστὶ
πέψις
καὶ ἀπεψία καὶ τὰ ὑπ' αὐτὴν ὄντα. ἔστι τοίνυν τῆς θερμότητος ἰδικὴ
ἐνέργεια ἡ πέψις. αὕτη δὲ τριττή ἐστιν. ἡ γὰρ ἐπὶ ἐμψύχων καλεῖται
πέπανσις, κυρίως τῆς πεπάνσεως ἐπὶ καρπῶν λεγομένης· ἢ ἐπὶ ἀψύχων,
καὶ ἐπὶ ἀψύχων ἢ ἐν ὑγρῷ θερμῷ γίνεται καὶ καλεῖται ἕψησις, ἢ ἐν
ἀνίκμῳ καὶ καλεῖται ὄπτησις. ἀντίκειται δὲ τῇ μὲν πέψει ἁπλῶς ἀπεψία.
ὑπὸ δὲ ταύτην ἐστὶν ὠμότης ἀντικειμένη τῇ πεπάνσει· κυρίως γὰρ ὠμὸν
λέγομεν ἐπὶ τῶν καρπῶν, ὥσπερ καὶ πέπονας λέγομεν τοὺς ἀκμάσαντας
καρπούς. ἡ δὲ μόλυνσις ἀντίκειται τῇ ἑψήσει, ὅτι ἡ μὲν ἕψησις διαλύει
τὰ ἑψόμενα, ἡ δὲ μόλυνσις ἀρχὴ μόνον οὖσα ἑψήσεως οὐ ποιεῖ
διαλύεσθαι
τὰ μολυνόμενα, οὐ τοῦτό μου λέγοντος, ὅτι πᾶσα ἕψησις πάντως διαλύει
τὰ ἑψόμενα. ἰδοὺ γὰρ τὰ ᾠὰ καὶ οἱ ἐγκέφαλοι καὶ οἱ δίδυμοι καὶ τῶν
κρεῶν τὰ τριπτὰ ἑψόμενα οὐ διαλύεται, ἀλλὰ τοὐναντίον συνίσταται καὶ
σχῆμα ἀναδέχονται. καθόλου γὰρ ὅσα μὲν ἐνεργείᾳ ἔχουσι τὸ ὑγρόν,
ταῦτα τῇ ἑψήσει παχύνεται, ὅσα δὲ δυνάμει ἔχει τὸ ὑγρόν, ταῦτα ἐν τῇ
ἑψήσει διαλύεται. ἡ δὲ στάθευσις διαλύεται· ἀντίκειται γὰρ τῇ ὀπτήσει.
ἀλλ' ἄξιόν ἐστι ζητήσεως, πῶς τούτων μεμνημένος τῶν ἰδιαζουσῶν ἐνερ-
γειῶν ὁ φιλόσοφος τῆς κυρίως πέψεως οὐ μέμνηται, δι' ἧς πέττονται τὰ
σιτία. ἢ λέγομεν, ὅτι διὰ τοῦ εἰπεῖν ἕψησιν παρέλαβε καὶ ταύτην τὴν
πέψιν· καὶ γὰρ καὶ ἡ πέψις ἐν ὑγρῷ θερμῷ γίνεται, ὥσπερ καὶ ἡ ἕψησις.

P.287, l. 19
952
Ἐντεῦθεν δείκνυται, ὅτι οὐ περὶ πάσης πέψεως πρόκειται αὐτῷ δια-

λαβεῖν, ἀλλὰ περὶ μόνης πεπάνσεως. τί γάρ φησιν; ὅτι δεῖ ἡμᾶς εἰπεῖν
τὰ ἔργα τοῦ θερμοῦ καὶ ψυχροῦ, ὅσα ἐργάζονται ἐν τοῖς σώμασι
μενούσης
τῆς ὑποκειμένης ὕλης καὶ μὴ μεταβαλλομένης. ἐπειδὴ οὖν ἐν μὲν τῇ
πέψει ἀμείβεται τὸ εἶδος τῆς τροφῆς (μεταβάλλεται γὰρ πρὸς τὸ τρεφό-
μενον· ἀπὸ γὰρ αἵματος γίνεται σὰρξ καὶ νεῦρον), ἐν δὲ τῇ πεπάνσει οὐ
μεταβάλλεται τὸ εἶδος τοῦ ὑποκειμένου, ἀλλὰ τελειοῦται, δῆλον, ὅτι οὐ
περὶ
ἐκείνης λέγει τῆς πέψεως, ἀλλὰ περὶ ταύτης.
Δεῖ δὲ ὑπολαμβάνειν μὴ κυρίως ταῦτα λέγεσθαι τὰ

ὀνόματα τοῖς πράγμασιν· οὐ γὰρ κεῖται καθόλου τοῖς ὁμοίοις.
Ἡ μόλυνσις, φησί, καὶ ἡ στάθευσις οὐ λέγονται κυρίως. δύναται γὰρ

καὶ ἐπὶ μολύνσεως λέγεσθαι ἡ στάθευσις, ἐπειδὴ οὐ ποιεῖται ἀνάλυσιν ἡ
στάθευσις, ἀλλὰ μᾶλλον θερμῷ ξηρῷ γίνεται. οὐκοῦν οὐ κύριά εἰσι ταῦτα
τὰ ὀνόματα. κύριον δ' αὐτό ἐστιν ὄνομα τὸ καθολικόν, τουτέστιν ἡ

ἀπεψία.
Ταῦτα δ' ἐστὶν ἡ οἰκεία ἑκάστου ὕλη.
Ἐπειδὴ εἶπε τὸν ὁρισμὸν τῆς πέψεως, ὑπὸ τίνος γίνεται καὶ ἐκ τίνων,
ὅτι γίνεται μὲν ὑπὸ θερμοῦ ἐμφύτου τοῦ ποιοῦντος, εἶτα καὶ τὸ ἐκ τίνων
γίνεται εἰπών, ὅτι ἐκ τῶν ἀντικειμένων παθητικῶν, διδάσκει, τίνα λέγεται
ἀντικείμενα παθητικά, ὅτι οἰκεία τοῦ πάσχοντος ὕλη, τουτέστιν ἡ

ὑγρότης·
πάσχει γὰρ τελειωτικὸν πάθος συνισταμένη καὶ παχυνομένη.
Καὶ ἡ ἀρχὴ τῆς τελειώσεως ὑπὸ θερμότητος οἰκείας

P.293, l. 17
953
γαστρί, ὅπου ἡ πέψις τῶν σιτίων. λέγομεν γάρ, ὅτι οὐκ ἐν τῇ γαστρὶ
γίνονται, ἀλλ' ἐν τοῖς ἐντέροις ἢ τοῖς λεπτοῖς ἢ τοῖς παχέσιν, ὡς δηλοῦσιν
αἱ τούτων ἐκκρίσεις, τῷ ταύτας λεπτὰς καὶ στρογγύλας, ἅτε ἐν τοῖς
λεπτοῖς
ἐντέροις γινόμεναι, ἀνεμεῖσθαι μόνον, ὡς ἂν τῶν λεπτῶν ἐντέρων
παρακει-
μένων τῇ γαστρί, κάτωθεν δὲ παχείας καὶ λεπτὰς ἐκκρίνεσθαι· παχείας
μέν, εἰ ἐν τοῖς παχέσιν ἐντέροις ὦσι γεγενημέναι, λεπτὰς δὲ καὶ
στρογγύλας,
εἰ ἐν τοῖς λεπτοῖς. ᾧ δῆλον, ὅτι ἐντὸς γίνονται καὶ οὐκ ἐν τῇ γαστρί· οὐ
γὰρ ἔφερεν ἡ φύσις τοσαύτην ἔμφραξιν καὶ σῆψιν ἐν τῇ γαστρί.
τελευταῖον
δὲ προστίθησιν ὁ Ἀριστοτέλης, ὅτι οὐκ ἀντίκειται τῇ ὀπτήσει ἡ
στάθευσις.
ἢ λέγομεν, ὅτι ἡ δυναμένη αὐτῇ καὶ τῇ ἑψήσει ἀντικεῖσθαι· καὶ γὰρ ἡ
μόλυνσις στάθευσίς τίς ἐστιν. ἀλλ' ἀνώνυμόν ἐστι τὸ κυρίως
ἀντικείμενον
τῇ ὀπτήσει. ταῦτα παραδίδωσιν ἡ μετὰ χεῖρα λέξις.
Ἕψησις δ' ἐστὶ τὸ μὲν ὅλον πέψις ὑπὸ θερμότητος

ὑγρᾶς τοῦ ἐνυπάρχοντος ἀορίστου ἐν τῷ ὑγρῷ.
Ὅλον λέγει ἀντὶ τοῦ ‘τῷ γένει ἡ ἕψησις λέγεται ὑπὸ θερμοῦ γινομένη’.
ἀόριστον δὲ καλεῖ τὸ ὑγρὸν ὡς μὴ ὁριζόμενον οἰκείῳ ὅρῳ.
Λέγεται δὲ τοὔνομα κυρίως μόνον ἐπὶ τῶν ἑψομένων.
Ὃ λέγει τοῦτό ἐστιν, ὅτι λέγεται ἡ ἕψησις ἐπὶ τῶν θερμῶν ὑγρῶν
γινομένων. τοῦτο δηλοῖ τὸ ἑψόμενον· γελοῖον γὰρ τὸ εἰπεῖν· ‘ἕψησις
λέγεται ἀπὸ τῶν ἑψομένων’.
Τοῦτο δ' ἂν εἴη, ὥσπερ εἴρηται, πνευματῶδες.


954
P.295, l. 19n
Τὸ δ' ἔλαιον οὐχ ἕψεται αὐτὸ καθ' ἑαυτό, ὅτι τούτων

οὐδὲν πάσχει.
Τούτων, ποίων; οὐδὲ γὰρ παχύτερον οὐδὲ λεπτότερον οὔτε βαρύτερον

οὔτε κουφότερον γίνεται, ὥσπερ τὰ ἑψόμενα, ὀλιγοῦται δὲ μόνον.
Καὶ οὐδὲν διαφέρει ἐν ὀργάνοις τεχνικοῖς ἢ φυσικοῖς,

ἐὰν γένηται· διὰ γὰρ τὴν αὐτὴν αἰτίαν γίνεται.
Ἆρα πῶς τὴν ἕψησιν καὶ ὑπὸ φύσεως λέγει γίνεσθαι; ἕψησιν ὑπὸ
φύσεως καλῶν τὴν τῶν σιτίων πέψιν· καὶ γὰρ καὶ ἡ τεχνικὴ ἕψησις καὶ
ἡ φυσικὴ ὑπὸ θερμοῦ ὑγροῦ γίνεται συνιστῶντος καὶ ὁρίζοντος τὸ ἐν τῷ
ἑψομένῳ ὑγρόν.
Μόλυνσις δ' ἐστὶν ἀπεψία ἐναντία ἑψήσει. εἴη δ' ἂν

ἐναντία ἥ τε πρώτη λεχθεῖσα ἀπεψία τοῦ ἐν τῷ σώματι ἀορίστου.
Ὁρισμὸν νῦν λέγει τῆς μολύνσεως οὐ πάσης, ἀλλὰ τῆς πρώτης. τίς
δ' ἐστὶν ἡ πρώτη μόλυνσις; ἢ δῆλον, ὅτι ἡ ἀντικειμένη τῇ κυρίως ἑψήσει.
διττὴ γὰρ ἡ μόλυνσις· ἡ μὲν ἀντικειμένη τῇ κυρίως ἑψήσει, ἡ δὲ τῇ

κατὰ μεταφοράν. αὕτη οὖν, φησίν, ἀπεψία τίς ἐστι τοῦ ἐν τῷ ἑψομένῳ
ὑγροῦ. γίνεται δὲ διὰ τέσσαρας αἰτίας· ἢ γὰρ διὰ τὴν τοῦ περιέχοντος
ψύξιν, ἢ δι' ἔνδειαν πυρός, ἢ διὰ πλῆθος ὕδατος βαλλομένου ψυχροῦ, ἢ
διὰ πλῆθος τῶν ἑψομένων. καὶ ταῦτα αὐτὸς κατὰ τὴν λέξιν παραδίδωσι.


955
Τότε γὰρ συμβαίνει τὴν ἐν τῷ ὑγρῷ θερμότητα πλείω

μὲν εἶναι ἢ ὥστε μὴ κινεῖσθαι. ἐλάττω δὲ ἢ ὥστε ὁμαλῦναι καὶ
συμπέψαι.
Τὴν αἰτίαν νῦν λέγει, δι' ἣν πολλῶν ὄντων τῶν ἑψομένων οὐ γίνεται
ἕψησις τελεία· οὔτε μὴν πάμπαν ἀνέψητα μενοῦσι. καί φησιν, ὅτι ἑψητὰ
Καὶ οὐδὲν διαφέρει ἐν ὀργάνοις τεχνικοῖς ἢ φυσικοῖς,

ἐὰν γένηται· διὰ γὰρ τὴν αὐτὴν αἰτίαν γίνεται.
Ἆρα πῶς τὴν ἕψησιν καὶ ὑπὸ φύσεως λέγει γίνεσθαι; ἕψησιν ὑπὸ
φύσεως καλῶν τὴν τῶν σιτίων πέψιν· καὶ γὰρ καὶ ἡ τεχνικὴ ἕψησις καὶ
ἡ φυσικὴ ὑπὸ θερμοῦ ὑγροῦ γίνεται συνιστῶντος καὶ ὁρίζοντος τὸ ἐν τῷ
ἑψομένῳ ὑγρόν.



956
Ἔστι δέ, ὥσπερ ἐλέγομεν, τὰ εἴδη καθόλου ταῦτα καὶ

φυσικὰ ὅμοια τὰ γινόμενα πάθη, ἀλλ' ἀνώνυμα· μιμεῖται γὰρ ἧ
τέχνη τὴν φύσιν.
Ὥσπερ καθόλου εἴπομεν ὄπτησιν ἕψησιν ὑπὸ τέχνης γινομένην, οὕτω

καὶ ὑπὸ φύσεως ὁρῶμεν γινομένην. καὶ μᾶλλον ὑπὸ φύσεως· ἡ γὰρ τέχνη
τὴν φύσιν μιμησαμένη ταῦτα ἐπετήδευσεν. ὁμοία γὰρ ἡ ἐργασία αὐτῶν
καὶ ἐπὶ τέχνης καὶ ἐπὶ φύσεως, ὅθεν οὐδ' ὀνόμασι διαφόροις κέκληνται·
ἀμφότερα γὰρ πέψις καὶ ἀπεψία.
Ὅμοια ἔνια τῇ μολύνσει.
Δηλονότι αἱ λόγῳ πέψεως γινόμεναι· ἡ γὰρ μόλυνσις δι' ἔνδειαν

θερμοῦ γίνεται.
Καὶ ζῷον οὐκ ἐγγίνεται τῇ πέψει, ὥς τινές φασι.
Τοῦτο ὡς πρὸς τοὺς λέγοντας σῆψιν εἶναι τὴν πέψιν κατασκευάζοντας

τοῦτο ἐκ τοῦ γενέσθαι ἕλμινθας ἐν τῇ γαστρὶ ὑπὸ σήψεως λέγει. οὔπως
γὰρ γίνονται οἱ ἕλμινθες, φησίν, ἔνθα γίνεται ἡ πέψις, τουτέστιν ἐν τῇ
γαστρί, ἀλλ' ἐν τοῖς ἐντέροις· ὅταν δὲ μέλλῃ ἐμεῖσθαι, τότε ἀνέρχονται
ἄνω.
ΜΟΛΥΣΜΑΤΙΚΗ
ἐπί τινων αὐτά τις καθίζῃ, ἐπὶ κινουμένων καθίζειν

καὶ σαλεύειν διὰ τούτων, οἷά τισιν εὐκίνητα κλινίδια μεμη-
χάνηται πρὸς τὴν τῶν παιδίων εὐνήν.
Ibid. in OD 753:

μηδὲ γυναικείῳ λουτρῷ χρόα φαιδρύνεσθαι.

Μὴ δεῖν συναπογυμνοῦσθαι ταῖς γυναιξὶ τοὺς ἄνδρας·
πρὸς γὰρ τῷ ἀσχήμονι καὶ ἀπόρροιαί τινες ἐκ τῶν γυναι-
κείων σωμάτων καὶ περιττωμάτων χωροῦσιν, ὧν ἀνα-
πίμπλασθαι τοὺς ἄνδρας μολυσματῶδές ἐστι· καὶ τοῖς εἰς
τὸν αὐτὸν ἀέρα εἰσιοῦσι καὶ τοῖς εἰς τὸ αὐτὸ ὕδωρ ἀνάγκη
τούτων ἀπολαύειν.
957
Ibid. in OD 757 – 759:

Μηδέ ποτ' ἐν προχοαῖς ποταμῶν ἅλαδε προρεόντων,
Μηδ' ἐπὶ κρηνάων οὐρεῖν, μάλα δ' ἐξαλέασθαι,
Μηδ' ἐναποψύχειν.
Ταῦτα διαγράφει Πλούταρχος, ὡς εὐτελῆ καὶ ἀνάξια
παιδευτικῆς Μούσης· μὴ οὐρεῖν ἐν προχοαῖς ποταμῶν ἢ
ἐπὶ κρηνῶν μηδ' ἀποπατεῖν· τοῦτο γὰρ τὸ ἀποψύχειν.
Αίλιος Ηρωδιανός. Περὶ παθῶν Part+vol. 3,2, p.367, l. 10
τῆς ου διφθόγγου εἰς ω ὡς βοῦν βῶν καὶ Βοιωτικῇ πάλιν τροπῇ τοῦ
η εἰς τὴν ει δίφθογγον ὡς τέθηκα τέθεικα καὶ ἥρωες εἵρωες γέγονεν
ὠτειλή διὰ τοῦ ω καὶ τῆς ει διφθόγγου.
E. M. 464, 34: ὁ Ἡρωδιανὸς λέγει τὸ ἰαύω παρὰ τὸ αὔω·
τούτου ὁ ἀόριστος αὖσα καὶ διαλύσει καὶ τροπῇ τοῦ υ εἰς ε γίνεται
ἄεσα οἷον «πολλὰς γὰρ δὴ νύκτας ἀεικελίῳ ἐνὶ κοίτῃ Ἄεσα» (τ 342)
καὶ τὸ πληθυντικὸν ἀέσαμεν ὥσπερ καὶ τὸ αὔξεται ἀέξεται.
Choer. 568, 31: τὸ ὑφήφασται γέγονε τοῦτον τὸν τρόπον· ἔστιν
ὑφάζω ὑφάσω ὕφακα ὕφασμαι ὕφασται καὶ ὑφύφασται Ἀττικῶς· ἢ
ὑφαίνω ὕφαγκα καὶ ὕφασμαι καὶ ὑφύφασμαι Ἀττικῶς ὥσπερ μεμόλυμαι
μεμόλυσμαι καὶ μεμίαμαι μεμίασμαι καὶ ἐκεῖθεν ὕφασται καὶ ὑφύφασται
ὁ Ἀττικὸς παρακείμενος. καὶ ἐπειδὴ οὐ θέλει ὁ Ἀττικὸς παρακείμενος
ἔχειν ἐν τῇ αʹ καὶ βʹ συλλαβῇ τὸ αὐτὸ στοιχεῖον οἷον ἀλήλιφα καὶ ἐλή-
λυθα καὶ ὀμώμοκα, τούτου χάριν καὶ τροπὴ παρηκολούθησε τοῦ υ εἰς
τὸ η ἐνταῦθα, ἐπειδὴ πολλάκις τὸ η εἰς τὸ υ τρέπεται οἷον ἅλμη ἁλ-
μυρός.
Ep. Cr. I 37, 26, E. Gud. 97, 30, E. M. 179, 3: Ἀφροδίτη:
Εὐριπίδης παρὰ τὸ ἀφροσύνη «τὰ μωρὰ γὰρ πάντ' ἐστὶν Ἀφροδίτη
βροτοῖς» (Troad. 989). ὁ δὲ Δίδυμος παρὰ τὸ ἁβρὸν τῆς διαίτης· τὸ
γὰρ β τῷ φ συγγενές ἐστι· δῆλον δὲ ἀπὸ τοῦ τοὺς Μακεδόνας Φίλιπ-
πον Βίλιππον καλεῖν καὶ τὸν φαλακρόν βαλακρόν καὶ τὸν Κεφαληνόν
Onasander Tact., Strategicus Ch. 5, sec. 1, l. 4
τῆς μὲν γὰρ ἀνοίας καὶ προπετείας ἕκαστος κατ-

εγέλασεν, τῆς δ' ἀσθενείας κατεφρόνησεν, οἱ δ'
ἐχθροί, οἵτινές ποτ' ἂν ὦσιν, κἂν μὴ πάθωσιν, ὡς
οὐχὶ μὴ βουληθέντας ἀλλ' οὐ δυνηθέντας δια-
θεῖναί τι δικαίως ἐμίσησαν.
958
[Περὶ τοῦ ἐξιλεοῦσθαι πρῶτον ὑπὲρ τῶν ἁμαρ-

τιῶν τὸ θεῖον ὁ στρατηγὸς ἐξάγων εἰς πόλεμον]
Ἐξαγέτω δὲ τὰς δυνάμεις ὁ στρατηγὸς καθαρὰς

ἢ οἷς νόμοι ἱεροὶ ἢ οἷς μάντεις ὑφηγοῦνται κα-
θαρσίοις, πᾶσαν, εἴ τις ἢ δημοσίᾳ κηλὶς ἢ ἰδίου
μολύσματος ἑκάστῳ σύνεστιν, ἀποδιοπομπού-
μενος.
[Περὶ τοῦ ἄγειν ἐν τάξει τὸ στρατόπεδον]
Ἀγέτω δὲ τὸ στράτευμα πᾶν ἐν τάξει, κἂν μήπω

μέλλῃ συμβάλλειν, ἀλλὰ διὰ μακρᾶς ὁδοῦ πε-
ραιοῦσθαι καὶ πολλῶν ἡμερῶν ἀνύειν πορείαν, καὶ
ἐν τῇ φιλίᾳ καὶ ἐν τῇ πολεμίᾳ· διὰ μὲν τῆς φιλίας,
ἵνα ἐθίζηται τὰ στρατεύματα μένειν ἐν τάξει
καὶ συμφυλάττειν τοὺς ἰδίους λόχους
Θεμίστιος. Περὶ τῶν ἠτυχηκότων ἐπὶ Οὐάλεντος Harduin p.93, sec. d, l.

5
νακτοῦμεν εἰ καὶ σμικρόν τις ἀνιαθείη τῶν τὰ ἔσχατα

προσδοκώντων, καὶ δυσχεραίνομεν οὐκ εἰ παντάπασιν
ἀρνήσαιο τὴν συγγνώμην, ἀλλ' εἰ καὶ πρὸς μικρὸν ἀνα-
βάλλοιο. πρώην γὰρ ἀπῄειμεν ἐκ τῶν βασιλείων πρὸς τὸ
τέως ἐσκυθρωπακότες, καὶ τυχεῖν ὧν ἐλιπαροῦμεν οὐκ
ᾠόμεθα, οὐκ ἀνανεύσαντος, ἀλλ' ἀναθεμένου τὴν χάριν.
αἴτιον δὲ οὐχ ἡ τῶν αἰτούντων ἀγνωμοσύνη, ἀλλ' ἡ τοῦ
διδόντος φιλοτιμία, ἣ ἥμερον καὶ ἐκκεχυμένον τῆς εὐ-
μενείας μᾶλλον ἐκφαίνεσθαι ποιεῖ τὸ μὴ τοῖς πολλοῖς
παραπλήσιον. οὐ γὰρ ἐν τοῖς ἄγαν ῥερυπωμένοις, ἀλλ'
ἐν τοῖς ἄγαν κεκαθαρμένοις ἔκδηλον τὸ μόλυσμα γίνεται,
κἂν σμικρότατον ᾖ. οὕτω τοι τῶν μὲν ὑπερβαλλόντων
πικρίᾳ καὶ χαλεπότητι, ἓν εἴ τι χρηστὸν πέπρακται, μνή-
μης τυγχάνει· τῶν δὲ φιλανθρωπίᾳ νικώντων ἓν εἴ τι
παρεώραται, ἀνεξάλειπτον διαμένει. ἀεὶ γὰρ ἐν πλείονι
καθίσταται λόγῳ τὸ παρ' ἐλπίδας. τοιγαροῦν Νέρωνος
μὲν ἀοίδιμος ἡ πρὸς Μουσώνιον ἐπιείκεια, πρὸς Ἀλέξαν-
δρον δὲ ὑπὲρ Καλλισθένους ἔτι καὶ νῦν ἀγανακτοῦμεν.
καίτοι γε ὁ μὲν εἰς ἔργον ἐξεβίασε τὴν ὀργήν, σὺ δὲ ἐν
959
οἷς μὴ παραχρῆμα ὕπειξας ἑαυτοῦ στερεώτατος ἐνομίσθης.

Περικλῆς μὲν οὖν ἐσεμνύνετο πρὸς Ἀθηναίους κατα
Θεμίστιος. Ἐπιτάφιος ἐπὶ τῷ πατρί Harduin p.234, sec. c, l. 7
νάτων ἵππων ζευξάμενος, οὓς ἐν χρόνῳ τοσῷδε ἅμα ἔτρε-

φες καὶ ἀτίταλλες, συνεξορμᾶν ἐθίζων καὶ ἄνω ἵεσθαι
ἀμφοτέρους, καὶ μὴ τὸν μὲν ἐφ' ὕψος ἕλκειν, τὸν δὲ κάτω
βρίθειν τὸν ζυγόν. ὅθεν που νῦν οὐδὲ κέντρων οὐδὲ χαλι-
νοῦ ἐδεήθης πρὸς τὸν ἀλαζόνα ἵππον καὶ ὑβριστήν, ἀλλ'
εὐμενής τε καὶ τῷ ὁμοζύγῳ πράως ἔχων συνδιῆρέ σοι τὸ
ὄχημα, καί σε ἐδέξατο ἱερὰ θεῶν ἀγορὰ καὶ δῆμος ἀγαθῶν
δαιμόνων, εὐφημοῦντές τε καὶ προαπαντῶντες καὶ ἀσπα-
ζόμενοι, ὅτι σφίσιν ἐκτελέσας τὸ χρέος οὗ σε ἕνεκα
ἔστειλαν ἐπὶ γῆς, ἀκήρατος εὐθὺς καὶ ἅγιος ἐπανῆκες.
καὶ οὔτε ἔμπροσθεν οὔτε ὄπισθεν μόλυσμα ἐξεῦρεν ὁ
Ῥαδάμανθυς ἢ ὁ Μίνως ἐνσεσημασμένον τε καὶ ἐγγε-
γραμμένον τῇ ψυχῇ, καθίζουσί τε παρὰ Σωκράτει καὶ
Πλάτωνι, ἀγαγόντες καὶ τὰ σὰ παιδικὰ τὸν θεῖον Ἀριστο-
τέλην, ᾧ καὶ ἐνθάδε ἐν τῇ μετοικήσει ξυνεῖναι τὰ πολλὰ
ἐπεχείρεις, καὶ οὐκ ἐξήρκει τὸ σῶμα ἀποφράττειν τὴν
συνουσίαν οὕτω πόρρωθεν ὄντων τῶν παιδικῶν.
Συνέσιος. Ομιλία. Ομιλία. 2, l. 11
Νὺξ ἱερά, φῶς ἐνεγκοῦσα τοῖς καθηραμένοις ὅσον οὐδ' εἰς

ἡμέραν ἔλαμψεν ἥλιος· οὐδὲ γὰρ οὐδ' ὅσιον ἐξετασθῆναι
τῷ δημιουργῷ κἂν τὸ κάλλιστον ἐπὶ γῆς· ἀλλ' οὐδὲ δη-
μιούργημα ἐκεῖνο τὸ φῶς, ὃ φωτίζει ψυχάς, καὶ τὸν αἰσθη-
τὸν ἐφώτισεν ἥλιον ὁμολογίᾳ τῆς παρούσης μακαριότητος.
ἂν οὕτω διαμείνητε, εὐζηλωτότερον ὑμῖν τὴν παροῦσαν
ἐπὶ τοῦ παρόντος, κἂν μὴ διὰ βίου, τηρήσετε. νῦν μὲν ἕκα-
στος ὑμῶν ἄγγελος ἐν τῇ πόλει περινοστεῖ· νῦν ἡγεῖσθε
περὶ ὑμῶν εἶναι τὸ λεγόμενον, ἐπὶ γῆς ὄντες καὶ ἐν οὐρανῷ
τὸ πολίτευμα ἔχοντες. φοβήθητε τῆς ἀξίας ἀποπεσεῖν·
δυσέκνιπτον τὸ μετὰ κάθαρσιν μόλυσμα.
Ἐβουλεύσαντό τι Λεοντοπολῖται τῆς ἑαυτῶν φύσεως
ἡμερώτερον· ἀλλήλων ἀφέμενοι, τοὺς γείτονας παρανόμων
ἐγράψαντο, ἐπεὶ μέχρι χθὲς καὶ πρώην ἀδελφοί τε ἐπ' ἀδελφοῖς,
καὶ παῖς ἐπὶ πατρί, καὶ πατὴρ ἐπὶ τῷ γένει παρεκάλει
960
τὸν δήμιον. τάχα δὲ οὐδὲ τὸ νῦν ἐγχειρούμενον καταλυόντων

ἐστὶ τὴν ἀλληλοφονίαν τὴν πάτριον, ἀλλ' ἰδίᾳ μὲν ἕκα-
στος ἐπὶ τὸν ἑταῖρον φέρεται, κοινῇ δὲ ἡ πόλις ἐπὶ τοὺς
οὐκ εὐτυχῶς ἀστυγείτονας. οὐ γὰρ ἀνεκτὸν αὐτοῖς, εἰ μὴ
καὶ δημοσίᾳ τὸ σχῆμα τῆς πόλεως κατηγορικὸν εἴη καὶ
Γρηγόριος Νύσσης. In illud: Quatenus uni ex his fecistis mihi fecistis

(vulgo De pauperibus amandis ii) Vol. 9, p.117, l. 17
πόλεων, ἀπελαύνονται δὲ συλλόγων κοινῶν, ἑορτῶν τε καὶ

πανηγύρεων, ὥσπερ ἀνδροφόνοι τινὲς ἢ πατραλοῖαι τῇ
ἀειφυγίᾳ κατάκριτοι, μᾶλλον δὲ κἀκείνων παρὰ πολὺ
δυστυχέστεροι· εἴγε τοῖς ἀνδροφόνοις μὲν ἔξεστιν ἀλλαχοῦ
μεταστᾶσι μετ' ἀνθρώπων ζῆν, οὗτοι δὲ μόνοι τῶν πάντων
ἁπανταχόθεν ἀπείργονται ὡς κοινοί τινες ἀποδεδειγμένοι
πολέμιοι, οὐ στέγης μιᾶς, οὐ τραπέζης κοινῆς, οὐ χρήσεως
σκευῶν ἀξιούμενοι. καὶ οὔπω τοῦτο δεινόν. ἀλλ' οὐδὲ πηγαὶ
βρύουσι τούτοις πρὸς τοὺς ἄλλους ἀνθρώπους κοιναὶ οὐδὲ
ποταμοὶ πιστεύονται μηδὲν ἐφέλκεσθαι τοῦ τῆς ἀρρωστίας
μολύσματος. ἐὰν κύων λάψῃ τοῦ ὕδατος τῇ αἱμοβόρῳ γλώσσῃ,
οὐκ ἐνομίσθη βδελυκτὸν διὰ τὸ θηρίον τὸ ὕδωρ· ἐὰν ὁ ἄρρω-
στος προσεγγίσῃ τῷ ὕδατι, εὐθὺς ἀπεκηρύχθη καὶ τὸ ὕδωρ διὰ
τὸν ἄνθρωπον. ταῦτα διεξέρχονται, ταῦτα ὀδύρονται, διὰ τοῦτο
ῥίπτουσιν ἑαυτοὺς κατ' ἀνάγκην πρὸ τῶν ἀνθρώπων οἱ δείλαιοι,
ἱκέται παντὸς τοῦ παρατυγχάνοντος γινόμενοι. πολλάκις ἐπε-
δάκρυσα τῷ σκυθρωπῷ τούτῳ θεάματι, πολλάκις πρὸς αὐτὴν
τὴν φύσιν ἀπεδυσπέτησα καὶ νῦν πρὸς τῇ μνήμῃ συγχέομαι.
εἶδον πάθος ἐλεεινόν, εἶδον θέαμα δακρύων πλῆρες· πρόκεινται
κατὰ τὰς ὁδοὺς τῶν παριόντων ἀνθρώπων ἄνθρωποι νεκροί·
μᾶλλον δὲ οὐκέτι ἄνθρωποι, ἀλλὰ τῶν ποτε ἀνθρώπων
Γρηγόριος Νύσσης. In Ecclesiasten (Ομιλία. 8) Vol. 5, p.295, l. 12
ἀντιτιθέντων καὶ λεγόντων· εἰ τὰ πάντα ματαιότης, δῆλον ὅτι

οὐδὲ γέγονεν ἕν τι τούτων, ἃ οὐχ ὑφέστηκε· τὸ γὰρ μάταιον
πάντως ἀνύπαρκτον, τὸ δὲ ἀνύπαρκτον οὐκ ἄν τις ἐν τοῖς
γεγονόσι λογίσαιτο. εἰ δὴ ταῦτα οὐκ ἔστιν, εἰπὲ τί ἐστι τὸ
γενόμενον, ὃ ἐν τῷ εἶναι μενεῖ; συντόμως οὖν αὐτῷ γέγονε
πρὸς τὸ ἐρωτηθὲν ἡ ἀπόκρισις· βούλει γνῶναι, τί ἐστι τὸ
γενόμενον; νόησον, τί ἐστι τὸ ἐσόμενον, καὶ ἐπιγνώσῃ ὃ
γέγονε. τοῦτο δέ ἐστι τὸ νόησόν μοι, φησίν, ὦ ἄνθρωπε, οἷος
γενήσῃ διὰ τῆς ἀρετῆς σεαυτὸν ὑψώσας. εἰ κατὰ πάντα διὰ τῶν
961
ἀγαθῶν χαρακτήρων τὴν ψυχὴν μορφωθείης, εἰ ἔξω γένοιο

τῶν τῆς κακίας καλίδων, εἰ πάντα ῥύπον τῶν ὑλικῶν μολυσμά-
των τῆς ἑαυτοῦ φύσεως ἀποκλύσειας, τί γενήσῃ διὰ τῶν
τοιούτων καλλωπιζόμενος; οἵαν σεαυτῷ περιθήσεις μορφήν;
ἐὰν τοῦτο τῷ λογισμῷ κατανοήσῃς, ἐδιδάχθης τὸ ἐν τοῖς
πρώτοις γενόμενον, ὅ γε ἀληθῶς ἐστι γενησόμενον, τὸ Κατ'
εἰκόνα θεοῦ καὶ ὁμοίωσιν. καὶ ποῦ νῦν ἐκεῖνό ἐστιν, ἐρῶ
πρὸς τὸν ταῦτα διδάσκοντα, ὅ ποτε γέγονε καὶ εἰς ὕστερον
αὖθις ἐλπίζεται, νῦν δὲ οὐκ ἔστιν; ἀλλ' ἀποκρίνεται πάντως
τὸν αὐτὸν λόγον ἡμῖν ὁ τὰ ὑψηλὰ παιδεύων, ὅτι διὰ τοῦτο τὰ
παρόντα ματαιότης ὠνόμασται, διότι ἐκεῖνο ἐν τοῖς παροῦσιν
οὐκ ἔστι. Καὶ τί, φησί, τὸ πεποιημένον;
Γρηγόριος Νύσσης. In Ecclesiasten (Ομιλία. 8) Vol. 5, p.408, l. 15
ταύτην χρησίμως ἔχειν, οἷον Ἐξάρατε τὸν πονηρὸν ἐξ ὑμῶν

αὐτῶν. ταῦτα κελεύει ὁ θεῖος ἀπόστολος, τὸν ἐπὶ τῇ παρανόμῳ
μίξει κατεγνωσμένον τοῦ κοινοῦ τῆς ἐκκλησίας πληρώματος
ἀπορραγῆναι κελεύων, ὡς ἂν μὴ Μικρά, φησί, ζύμη τῆς
τοῦ κατεγνωσμένου κακίας ὅλον τὸ φύραμα τῆς ἐκκλησια-
στικῆς εὐχῆς ἀχρειώσειεν. τὸν δὲ ἀπορραγέντα διὰ τῆς
ἁμαρτίας πάλιν προσράπτει διὰ τῆς μετανοίας λέγων, ἵνα Μὴ
τῇ περισσοτέρᾳ λύπῃ καταποθῇ ὁ τοιοῦτος. οὕτως οἶδεν
εὐκαίρως τε ἀπορρῆξαι τὸ σπιλωθὲν μέρος τοῦ τῆς ἐκκλησίας
χιτῶνος καὶ πάλιν εὐκαίρως προσράψαι, ὅταν διὰ τῆς
μετανοίας ἐκπλυθῇ τοῦ μολύσματος. καὶ πολλὰ τοιαῦτα
ἔστιν ἰδεῖν ἔν τε τοῖς ἀρχαιοτέροις τῶν διηγημάτων καὶ
ἐν τῷ καθ' ἡμᾶς βίῳ, ὅσα ἐν ταῖς ἐκκλησίαις οἰκονομικῶς
ἐπιτελεῖται. οἴδατε γὰρ τίνων ἀπορρηγνύμεθα καὶ τίσιν
ἀεὶ προσραπτόμεθα· τῆς γὰρ αἱρέσεως ἀποσχιζό-
μενοι τῇ εὐσεβείᾳ διὰ παντὸς ἐνραπτόμεθα, τότε
ἄρρηκτον βλέποντες τὸν τῆς ἐκκλησίας χιτῶνα, ὅταν
ἀπορραγῇ τῆς πρὸς τὴν αἵρεσιν κοινωνίας. ἀλλ' εἴτε κατὰ
τὴν προεξετασθεῖσαν ἡμῖν θεωρίαν φιλοσοφεῖ περὶ τῶν ὄντων
ὁ λόγος εἴτε τὰ τοιαῦτα διὰ τῆς συμβουλῆς ταύτης παιδεύει,
κατὰ πάντα τὸ ἐπωφελές τε καὶ χρήσιμον περιέχει ἡ ῥῆσις ἡ
δόκησιν ἐντιθείσης. οὐκ ἔχοντά φησιν Βασίλειον, ὅ τι τοῖς

εἰρημένοις χρήσεται, διαβάλλειν αὐτὸν ἐπὶ τῇ τοῦ κόσμου
σοφίᾳ. πολλοῦ μέντοι τὴν τοιαύτην ἂν διαβολὴν ἐτιμήσατο,
962
τὸ φοβερὸς νομισθῆναι τῇ περιουσίᾳ τῶν λόγων καὶ τῶν

ἐπιτυχόντων τινί, μή τί γε Βασιλείῳ καί τινι τῶν κατ'
αὐτόν, εἴπερ τις ὅλως ἐστὶ κατ' αὐτὸν ἢ ἐγένετο. ἀλλὰ
τὸν μὲν διὰ μέσου λόγον, εἴπερ λόγος ἐστὶν ἡ ἀνδραποδώδης
αὐτοῦ λοιδορία καὶ τὰ ἄμουσα σκώμματα δι' ὧν κατα-
τρέχειν τῶν ἡμετέρων οἴεται, πάντα παρήσω, βδελυκτόν τε
καὶ ἀηδὲς ποιούμενος τοσούτοις μολύσμασι τὸν ἡμέτερον
ἐμφορύνεσθαι λόγον, ὥσπερ οἱ τὰ ὀχθώδη τε καὶ ὀδωδότα
τῶν ἑλκῶν μυσαττόμενοι καὶ δυσανασχετοῦντες τὴν θέαν τῶν
ἀπὸ πληθωρικῆς τινος βαρυχυμίας δι' ἀκροχορδόνων καὶ ἥλων
ἀλλοιωθέντων τὴν ἐπιφάνειαν. τὸν δὲ νοῦν αὐτοῦ δι' ὀλίγων
ἐκθέμενος τὴν πολλὴν τῶν εἰρημένων παραδραμοῦμαι δυσω-
δίαν. ἔσται δέ μοι τέως κατ' ἐλευθερίαν ὁ λόγος διεξα-
γόμενος, οὐδὲν πρὸς τὸ ἐπηρεαστικῶς σπαράσσειν τι τῶν
λεγομένων ἐπιστρεφόμενος.
Γρηγόριος Νύσσης. In Canticum canticorum (Ομιλία. 15)

Vol. 6, p.377, l. 8
μὲν ἀπλανῶς ὁρᾷ, ἡ δὲ βρωτικήν τινα καὶ ἀναλωτικὴν τῶν

θηρίων δύναμιν ἔχει. τοῦτο τοίνυν προτείνει ταῖς παρθένοις
ἡ νύμφη τὸ ναί· τό τε εὐσεβῶς δεῖν πρὸς τὸ θεῖον βλέπειν
καὶ τὸ καθαρῶς ἐν ἀπαθείᾳ παρατρέχειν τὸν βίον. ὧν
κατορθουμένων τὸ ἀμετάθετον πρᾶγμα ἐν ἡμῖν βεβαιοῦται
τὸ ναί. οὗτος γάρ ἐστιν ὁ τὴν ἀλήθειαν πιστούμενος ὅρκος,
ὃν Πᾶς ὁ ὀμνύων ἐν αὐτῷ ἐπαινεῖται, καθώς φησιν ὁ
προφήτης· ἀληθῶς γὰρ ὁ ἐν τοῖς δύο τούτοις τὸ ἀσφαλὲς
ἐν ἑαυτῷ κατορθώσας ἔν τε τῷ λόγῳ τῆς πίστεως, ὅταν
ἀπλανῶς πρὸς τὴν ἀλήθειαν βλέπῃ, καὶ ἐν τῷ τρόπῳ τῆς
ζωῆς, ὅταν παντὸς καθαρεύῃ τοῦ ἐκ πονηρίας μολύσματος,
οὗτος ὀμνύει τῷ κυρίῳ μὴ ἀναβῆναι ἐπὶ κλίνης στρωμνῆς,
μὴ δοῦναι ὕπνον τοῖς ὀφθαλμοῖς αὐτοῦ μηδὲ νυσταγμὸν
τοῖς βλεφάροις, ἕως οὗ εὕρῃ ἐν ἑαυτῷ τόπον τῷ κυρίῳ
σκήνωμα τοῦ ἐν αὐτῷ οἰκοῦντος γενόμενος.
Εἰ τοίνυν ἐσμὲν καὶ ἡμεῖς τῆς ἄνω Ἰερουσαλὴμ τέκνα,
ἀκούσωμεν τῆς διδασκάλου, πῶς ἔστιν ἰδεῖν τὸν ποθούμενον.
τί οὖν φησιν; ἐὰν ὅρκιον ἑαυτοῖς τοῦτο ποιήσωμεν τὸ ἐν
ταῖς δυνάμεσιν εἶναι τῶν διορατικῶν δορκάδων καὶ ἐν ταῖς
ἰσχύσεσι τῶν ἀφανιστικῶν τῆς κακίας ἐλάφων, ἔστι διὰ
τούτων ἰδεῖν τὸν καθαρὸν νυμφίον, τὸν τῆς ἀγάπης τοξότην,
963
Γρηγόριος Ναζιανζηνός. ., In sanctum pascha (orat. 45)

Vol. 36, p.641, l. 18
καὶ μητρικῶν, κατὰ πολλὴν ἐξουσίαν, καὶ τεχθὲν

ἄρσεν ἐκ τῆς προφήτιδος, ὡς Ἡσαΐας εὐαγγελίζεται.
Ἐνιαύσιον δὲ, ὡς ἥλιον δικαιοσύνης, ἢ ἐκεῖθεν ὁρ-
μώμενον, ἢ τῷ ὁρωμένῳ περίγραπτον, καὶ εἰς
ἑαυτὸν ἐπιστρέφοντα· στέφανόν τε χρηστότητος
εὐλογούμενον, καὶ πανταχόθεν ἴσον ἑαυτῷ καὶ ὅμοιον·
οὐ μόνον δὲ, ἀλλὰ καὶ ὡς ζωογονοῦν τὸν τῶν ἀρε-
τῶν κύκλον, ἠπίως ἐπιμιγνυμένων καὶ κιρνα-
μένων ἀλλήλαις, νόμῳ φιλίας καὶ τάξεως. Ἄμωμον
δὲ καὶ ἀκίβδηλον, ὡς θεραπευτικὸν μώμων, καὶ
τῶν ἀπὸ κακίας ἐλαττωμάτων καὶ μολυσμάτων.
Εἰ γὰρ καὶ τὰς ἁμαρτίας ἡμῶν ἀνέλαβε, καὶ
τὰς νόσους ἐβάστασεν, ἀλλ' οὐκ αὐτός τι πέπονθε
τῶν θεραπείας ἀξίων. Ἐπειράσθη μὲν γὰρ κατὰ
πάντα, καθ' ὁμοιότητα τὴν ἡμετέραν, χωρὶς ἁμαρ-
τίας δέ. Ὁ γὰρ διώξας τὸ φαῖνον ἐν τῇ σκοτίᾳ φῶς,
οὐ κατέλαβεν.
ΙΔʹ. Τί ἔτι; Μὴν μὲν εἰσάγεται πρῶτος, μᾶλλον
Γρηγόριος Ναζιανζηνός. ., Liturgia sancti Gregorii [Sp.]

Vol. 36, p.705, l. 17
μόνης τῆς ἁμαρτίας· μεσίτης ἡμῶν γενόμενος, καὶ

τοῦ Πατρὸς, καὶ τὸ μεσότοιχον τοῦ φραγμοῦ, καὶ
τὴν χρονίαν ἔχθραν καθελὼν, τὰ ἐπίγεια τοῖς ἐπου-
ρανίοις συνῆψας, καὶ τὰ ἀμφότερα εἰς ἓν συνήγαγες
καὶ τὴν ἔνσαρκον ἐπλήρωσας οἰκονομίαν. Καὶ
μέλλων σωματικῶς ἐλαύνειν εἰς τοὺς οὐρανοὺς, θεϊ-
κῶς τὰ πάντα πληρῶν, τοῖς ἁγίοις σου μαθηταῖς,
καὶ ἀποστόλοις ἔλεγες· Εἰρήνην ἀφίημι ὑμῖν· εἰ-
ρήνην τὴν ἐμὴν δίδωμι ὑμῖν. Ταύτην καὶ νῦν
εἰρήνην ἡμῖν δώρησαι, Δέσποτα· χάρισαι παντὸς
ἀποκάθαρον μολύσματος, παντὸς δόλου καὶ πάσης
κακίας, καὶ πανουργίας, καὶ τῆς θανατηφόρου
μνησικακίας, καὶ καταξίωσον ἡμᾶς ἀσπάσασθαι
ἀλλήλους ἐν φιλήματι ἁγίῳ, εἰς τὸ μετασχεῖν ἀκα-
τακρίτως τῆς ἀθανάτου καὶ ἐπουρανίου σου δω-
ρεᾶς· χάριτι τῆς εὐδοκίας τοῦ Πατρὸς, καὶ ἐνερ-
964
γείᾳ τοῦ ἁγίου Πνεύματος. Σὺ γὰρ εἶ ὁ χορηγὸς

καὶ δοτὴρ πάντων τῶν ἀγαθῶν, καὶ σοὶ τὴν δό-
ξαν, τὴν ἀΐδιον δοξολογίαν ἀναπέμπομεν, σὺν τῷ
ἀνάρχῳ σου Πατρὶ, καὶ τῷ ἁγίῳ σου Πνεύματι, νῦν
καὶ ἀεί.
Οὐρανίοις, μύστης τε Θεοῦ θείων τε φαεινός.

Τὸν μὲν ἀναπλάσσων, βροτέην Θεὸς ἐς φύσιν ἦλθεν,
Ὥς κεν ἀεθλεύσας τε καὶ ἐκ θανάτοιο φονῆα
Νικήσας, γεῦσίν τε χολῇ, καὶ χεῖρας ἀθέσμους
Ἥλοισι, σταυρῷ τε φυτὸν, καὶ ὕψεϊ γαῖαν,
Πρὸς ζωὴν παλίνορσον Ἀδὰμ καὶ κῦδος ἀνάξῃ.
Πείρασι δ' ἁπλώσας ἱερὸν δέμας, ὃν βροτὸν αὐτὸς
Ἐκ περάτων συνάγειρε, καὶ εἰς ἕνα δήσατο φῶτα,
Καὶ μεγάλης θεότητος ἐν ἀγκοίνῃσιν ἔθηκεν,
Αἵματι μὲν Ἀμνοῖο μολύσματα πάντα καθῄρας,
Οἴμου δ' οὐρανίης θνητοῖς ἀγὸς ἔνθεν ἀερθείς.
Ὦ Ἄνα, τίς δέ κε σεῖο νόον καὶ βένθος ἀνεύροι,
Ὃς σταγόνων ὑετοῖο, καὶ ὃς ἁλίης ψαμάθοιο
Οἶδας ἀριθμὸν ἅπαντα, καὶ ὃς ἀνέμοιο κελεύθους;
Τίς δέ κεν αὖ γνώσοιτο τεῆς, Μάκαρ, ἴχνια βουλῆς,
Ὑψιμέδων ὡς πάντ' ἐφορᾷς καὶ πάντα κυβερνᾷς,
Αἰὼν ὅσσα κέκευθεν ἀπείριτος; Ἐς δὲ σὲ τείνων
Νοῦς μερόπων τυτθὸν λεύσσει σέλας, οἷα τάχιστα
Ἀστεροπὴν φεύγουσαν ἀπ' ἠέρος. Ἀλλὰ τόδ' ἔμπης
Ἀτρεκὲς, ὡς παθέεσσι τεοῖς βροτὸν ἔνθεν ἀείρας,
Ὑπόκρισις δὲ, λανθάνουσα πικρία.

Τιμὴ δὲ τοῦ Πλάσαντος, ἄνθρωπον φιλεῖν·
Τοῦ πτωχίσαντος δ' αὑτὸν, ἡ πτωχῶν σχέσις.
Φιλόξενος δ' ὃς οἶδεν αὐτὸς ὢν ξένος.
Βίου γαλήνη δ' ἔστιν, εἰρήνη φίλη·
Ψυχῆς δὲ καὶ μάλιστα, λώφησις παθῶν.
Ἡ δ' ἔχθρα μοι δύσνοια καὶ διάστασις·
Ἔχθρα δὲ καὶ πόλεμος, εὑρέτης κακῶν.
Ἁγνισμός ἐστιν ἡ Θεοῦ συνουσία.
965
Βέβηλον οἴου καὶ βδέλυγμ' ἁμαρτίαν.

Κάθαρσίς ἐστιν ἔκπλυσις μολυσμάτων.
Μολυσμὸν οἶδα καὶ τύπωσιν τῶν κακῶν.
Γάμος μέν ἐστιν ἔννομος σαρκῶν δέσις·
Ἡ παρθενεία δ' ἔκβασις τοῦ σώματος.
Οὗτος μοναστὴς, ὃς Θεῷ ζῇ καὶ μόνῳ.
Μονὴ δέ μοι, σύνταγμα πρὸς σωτηρίαν.
Ἁμαρτί' ἐστὶ τοῦ καλοῦ παρεκτροπὴ,
Ὃ μὴ φύσις τε καὶ νόμος χαρίζεται.
Νόμος μέν ἐστιν ἔνδικος πρακτῶν ὅρος.
Ἡ δ' ἐντολή μοι δεσπότου παρεγγυή.
Γρηγόριος Ναζιανζηνός. ., Carmina de se ipso P.996, l. 5
Οἷς με Θεὸς τείρων τε καὶ εὐμενέων ἐκάλεσσεν;

Ἀλλ' οὔπω τοιοῖσδε κακοῖς πάρος ἀντεβόλησα,
Οἵοισι πυμάτοισιν ἐμὴ ἐνέκυρσε τάλαινα
Ψυχή· καὶ ποθέει ποτ' ἐλεύθερον ἦμαρ ἰδέσθαι
Πάντ' ἀποδυσαμένη, γυμνὴ φλόγας ὥς κε φύγῃσι,
Καὶ κόσμου κρατεροῖο λαβὰς, καὶ χάσμα πέλωρον
Ἀμφιχανεῖν μεμαῶτος ἑαῖς γενύεσσι δράκοντος,
Ὅν κε λάβῃ. Βελίῃ γὰρ ἐμὸς νόος ἐστὶν ἐδητύς.
Τίς δώσει κεφαλῇ πηγῆς ῥόον ἢ βλεφάροισιν,
Ὡς δακρύων ὀχετοῖσι μολύσματα πάντα καθήρω,
Κλαύσας ὡς ἐπέοικεν ἁμαρτάδας (ἦ γὰρ ἄριστον
Δάκρυόν ἐστι βροτοῖσιν ἄκος, ψυχαῖς τε μελαίναις,
Καὶ κόνις αἰθαλόεσσα, καὶ ἐν χθονὶ σάκκος ἐρυμνός.);
Ὥς τις ἔμ' εἰσορόων τρομέῃ, καὶ φέρτερος εἴη,
Φεύγων Αἰγύπτοιο μέλαν πέδον, ἔργα τε πικρὰ,
Καὶ Φαραὼ βασιλῆα, πάτρην δ' ἐπὶ θείαν ὁδεύῃ,
Μηδὲ μένῃ Βαβυλῶνος ἐπὶ κραναῆς πεδίοισι
Δουριαλὴς, ὄχθῃσι παρεζόμενος ποταμοῖο,
ᾨδῆς ὄργανα πάντα παρακλίνας ἀτίνακτα
Δακρυόεις, σπεύδῃ δ' ἱερῆς ἐπὶ τέρματα γαίης,
Πορφύριος. De abstinentia Book 4, sec. 20, l. 40
χθὲν ἔφθαρται καὶ οὐκ ἔστιν ἀκραιφνές, τὸ δὲ διαρ-

ρέον καὶ διαφεῦγον διακρούεται τὴν προσφερομένην
γῆν, ὅταν, φησὶν ὁ Ἡσίοδος, ἀπὸ κρήνης ῥέῃ ἀενάου
966
καὶ ἀπορρύτου, ἥ τ' ἀθόλωτος. καὶ ὑγιεινόν γε τὸ

πῶμα, ὅτι ἀδιάφθορον καὶ ἄμικτον. καὶ θήλεια μὴ
ἀναδεξαμένη εἰς ἑαυτὴν ἀναθυμίασιν σπέρματος ἄφθο-
ρος λέγεται· ὥστε καὶ φθορὰ καὶ μίανσις ἡ τοῦ ἐναν-
τίου μῖξις. εἰ δὴ πρὸς τὰ ζῷα ἡ νεκρῶν καὶ ἡ πρὸς
αἴσθησιν ζησάντων εἰς τὰ ζῶντα ἔνθεσις καὶ σαρκῶν
νεκρῶν εἰς ζώσας εἰκότως φέρει μόλυσμα καὶ τῇ ψυχῇ
ἡμῶν μίανσιν, ὥσπερ αὖ καὶ ψυχὴ ὅταν ἐνσωμάτωται,
μεμόλυνται. [διὸ καὶ ὁ γεννώμενος μιαίνεται τῇ μίξει
τῆς ψυχῆς τῇ πρὸς τὸ σῶμα, καὶ ὁ ἀποθανών, ὅταν
σῶμα καταλίπῃ νεκρὸν ἀλλόφυλον τῷ ζῶντι καὶ
ἀλλότριον.] μιαίνεται δὲ καὶ ἡ ψυχὴ ὀργαῖς, ἐπιθυ-
μίαις, πλήθει παθῶν, ὧν συναιτία πως καὶ ἡ δίαιτα.
ὡς δὲ ὕδωρ διὰ πέτρας ἀπορρέον ἀδιάφθορον τοῦ δι'
ἑλῶν ἰόντος τῷ μὴ πολλὴν ἰλὺν ἀποσπᾶν, οὕτω καὶ
ψυχὴ διὰ ξηροῦ σώματος καὶ μὴ χυμοῖς ἀλλοτρίων
σαρκῶν ἀρδομένου τὰ ἑαυτῆς διοικοῦσα κρείττων καὶ
Αθανάσιος θεολόγος. ., De fallacia diaboli (= Homilia in diabolum) [Sp.]
Sec. 10, l. 9
γίγνεται καὶ ταῖς διανοίαις ἐκπίπτει καὶ τὰ παρόντα οὐχ ὁρᾷ, σχολῇ ἐπιγι-
νώσκει τὰ μέλλοντα.
Βούλομαι πάντα λέγειν, ἵνα πᾶσαν ὁμολογήσωμεν τὴν χάριν, ἀλλὰ
χρονίαν καὶ πολλὴν οὐ μιᾶς ἡμέρας καθ' αἵρεσιν κατησχέθημεν τοῖς
μύθοις·
ἐβαρήθημεν τῷ ψεύδει, οὐκ ἐδυνάμεθα ἀνανῆψαι. ἦλθεν Ἰησοῦς ὁ
δυνάμενος
πάντα βαστάσαι. τί γὰρ θέλεις; ἐξετάσω τοὺς μύθους; αἰδοῦνται οἱ
γράψαντες, αἱ ἀλληγορίαι οὐκ ἐθεράπευσαν τοὺς μύθους οὐδὲ τῶν
σοφῶν τὰ
δόγματα· οὐδέπω ἐπαύσαντο μαινόμενοι. ὅταν νικῶντες πείσωμεν, τότε
εἰ
ἄρα πεισθησόμεθα .... ... ἀλλ' ἐάσωμεν τὰ κακά; †ἐπειδὴ ἐλευθερώσας
οὐρανοῖςκαὶ ἀφέντες τοὺς μύθους, δεξώμεθα τὴν ἀλήθειαν καὶ
ἀποστάντες
μολυσμάτων, δεξώμεθα τὴν ἀγαθωσύνην καὶ ἀποστάντες τῶν μὴ ὄντων
θεῶν,
προσκυνήσωμεν τῷ ὄντι θεῷ, ἀπαρνησώμεθα τὸ σκότος, ἀγαπήσωμεν τὸ
φῶς,
967
ἀπορρίψαντες τὴν μέθην ἀγαπήσωμεν νηστείαν, καταγνόντες ἀσελγείας

ἀσκήσωμεν σωφροσύνην. πῶς εὐχαριστήσωμεν, πῶς πληρώσωμεν τὸν
λόγον,
πῶς δὲ σιωπήσω; οὐκ παύεται Ἰησοῦς εὐεργετῶν, ἔτι καὶ νῦν σώζει ἀλλὰ
τῇ εὐεργεσίᾳ συναύξει καὶ ἡ εὐεργεσία οὐ παύεται εὐεργετῶν, ἵνα μὴ
παυσώ-
Βασίλειος θεολόγος. De spiritu sancto Ch. 15, sec. 35, l. 37
κατάβασιν; Μιμούμενοι τὴν ταφὴν τοῦ Χριστοῦ διὰ τοῦ

βαπτίσματος. Οἱονεὶ γὰρ ἐνθάπτεται τῷ ὕδατι τῶν βαπτι-
ζομένων τὰ σώματα. Ἀπόθεσιν οὖν τῶν ἔργων τῆς σαρκὸς
συμβολικῶς ὑποφαίνει τὸ βάπτισμα, κατὰ τὸν ἀπόστολον
λέγοντα, ὅτι «Περιετμήθητε περιτομῇ ἀχειροποιήτῳ, ἐν τῇ
ἀπεκδύσει τοῦ σώματος τῆς σαρκός, ἐν τῇ περιτομῇ τοῦ
Χριστοῦ, συνταφέντες αὐτῷ ἐν τῷ βαπτίσματι». Καὶ οἱονεὶ
καθάρσιόν ἐστι ψυχῆς τοῦ ἀπὸ τοῦ σαρκικοῦ φρονήματος
αὐτῇ προσγενομένου ῥύπου, κατὰ τὸ γεγραμμένον, ὅτι
»Πλυνεῖς με, καὶ ὑπὲρ χιόνα λευκανθήσομαι». Διὰ τοῦτο
οὐχὶ Ἰουδαϊκῶς ἐφ' ἑκάστῳ μολύσματι ἀπολουόμεθα,
ἀλλ' ἓν οἴδαμεν τὸ σωτήριον βάπτισμα· ἐπειδὴ εἷς ἐστιν ὁ
ὑπὲρ τοῦ κόσμου θάνατος, καὶ μία ἡ ἐκ νεκρῶν ἐξανάστασις,
ὧν τύπος ἐστὶ τὸ βάπτισμα. Τούτου χάριν ὁ τὴν ζωὴν ἡμῶν
οἰκονομῶν Κύριος τὴν τοῦ βαπτίσματος ἡμῖν ἔθετο διαθήκην,
θανάτου τύπον καὶ ζωῆς περιέχουσαν· τὴν μὲν τοῦ θανάτου
εἰκόνα τοῦ ὕδατος ἐκπληροῦντος, τὸν δὲ τῆς ζωῆς ἀρραβῶνα
παρεχομένου τοῦ Πνεύματος.

Ch. 3, sec. 125, l. 12
ἱματισμοῦ αὐτῶν καὶ τὸν κόσμον αὐτῶν.

Ἐπειδὴ παρὰ τὸ πρέπον ἐχρήσαντο τοῖς διδομένοις εἰς χρῆ-
σιν, Ἀφελεῖ Κύριος τὴν δόξαν τοῦ ἱματισμοῦ αὐτῶν, ὃν ἐπὶ
κακῷ ἑαυτῶν καὶ τῶν ἐντυγχανόντων αὐταῖς περιεβάλλοντο.
Ὥστε πᾶσα γυνὴ κακῶς κεχρημένη τῇ περιβολῇ τῆς ἐσθῆτος,
τὴν ἀφαίρεσιν ἀπειλεῖται. Ἐπειδὴ καὶ ἐπορεύοντο (φησὶν) ἅμα
σύρουσαι τοὺς χιτῶνας, ὡς μὴ χρώμεναι τῷ ἱματισμῷ, ἀλλὰ
παραχρώμεναι, ἐκελεύσθησαν γυμνωθῆναι τῆς δόξης τοῦ
ἱματισμοῦ. – Ἀφαιρεῖται μέντοι καὶ ἀφ' ἡμῶν τὴν δόξαν
968
τοῦ ἱματισμοῦ, ἐὰν ἀναξίως αὐτῷ κεχρημένοι φανῶμεν, κα-

ταπατοῦντες αὐτὸν καὶ τῶν σαρκίνων μολυσμάτων ἀναπίμ-
πλαντες. Τίς δέ ἐστιν οὗτος ὁ ἱματισμὸς, ἢ τὸ ἔνδυμα τῶν
Ἁγίων, ὁ Κύριος ἡμῶν Ἰησοῦς Χριστός; Ὅσοι γὰρ εἰς Χρι-
στὸν ἐβαπτίσθητε, Χριστὸν ἐνεδύσασθε, ὃν ἀφαιρεῖ Κύριος
ἀπὸ τῶν διὰ τοῦ ἁμαρτάνειν τὸ σῶμα καταπατούντων καὶ
τὸ αἷμα τῆς διαθήκης κοινὸν ἡγουμένων. Τούτου τοῦ ἱμα-
τισμοῦ σύμβολα ἦν τὰ ἱμάτια τοῦ Ἰσραὴλ, τὰ μὴ κατατρι-
βέντα, καθ' ὣς γέγραπται ἐν Δευτερονομίῳ, ὅτι Τὰ ἱμάτια
ὑμῶν οὐ κατετρίβη, καὶ τὰ ὑποδήματα ἐν τοῖς ποσὶν ἡμῶν
οὐκ ἐπαλαιώθη.
Βασίλειος θεολόγος. De baptismo libri duo Vol. 31, p.1549, l. 44
ἐν τούτῳ παιδευθῶμεν, ὅτι, ὥσπερ ὁ σταυρούμενος

ἀπαλλοτριοῦται τῶν ζώντων, οὕτω καὶ ὁ ἐν τῷ
ὁμοιώματι τοῦ θανάτου συσταυρωθεὶς τῷ Χριστῷ
ἀπαλλοτριοῦται παντάπασι τῶν κατὰ τὸν παλαιὸν
ἄνθρωπον ζώντων· τοῦ μὲν Κυρίου ἐντελλομένου
προσέχειν ἀπὸ τῶν ψευδοπροφητῶν, τοῦ δὲ Ἀποστό-
λου λέγοντος· «Στέλλεσθαι ὑμᾶς ἀπὸ παντὸς
ἀδελφοῦ ἀτάκτως περιπατοῦντος, καὶ μὴ κατὰ τὴν
παράδοσιν, ἣν παρελάβοσαν παρ' ἡμῶν.» Ὁ
γὰρ παλαιὸς ἄνθρωπος ὀνομασθεὶς, πάντα ὁμοῦ τὰ
κατὰ μέρος ἁμαρτήματά τε καὶ μολύσματα, ὥσπερ
μέλη ἑαυτοῦ, δηλοῖ.
Καὶ ὥσπερ ὁ ἐσταυρωμένος, κρῖμα θανά-
του ὑποδεξάμενος, τῶν πάλαι συζώντων αὐτῷ ἀφ-
έστηκεν, ὑψηλότερος τῶν ἐπὶ τῆς γῆς ἑρπόντων γε-
νόμενος, οὕτω καὶ ὁ τῷ Χριστῷ συσταυρωθεὶς διὰ
τοῦ βαπτίσματος πάντων ὁμοῦ τῶν κατὰ τὸν αἰῶνα
τοῦτον ζώντων ἀπήλλακται, ὑψώσας ἑαυτοῦ τὸ φρό-
νημα πρὸς τὴν ἐπουράνιον πολιτείαν, ὥστε δύ-
νασθαι εἰπεῖν μετὰ ἀληθείας καὶ παῤῥησίας τῆς ἐν
Χριστῷ· «Ἡμῶν γὰρ τὸ πολίτευμα ἐν οὐρανοῖς
Βασίλειος θεολόγος. Homilia in Psalmum 115 Vol. 30, p.112, l. 8
Τίμιος, φησὶν, ἐναντίον Κυρίου, ὁ θάνατος τῶν

ὁσίων αὐτοῦ. Μὴ ὀκνήσητε, φησὶ, πρὸς ἀγῶνα τὸν
καλὸν, οἱ ἄνθρωποι, μηδὲ ἀποδειλιάσητε πρὸς
969
τὸν θάνατον· οὐ γὰρ φθορά ἐστιν, ἀλλὰ ζωῆς ἀφορ-

μή· οὐκ ἀφανισμός ἐστι παντελὴς, ἀλλὰ μετάβασις
πρὸς τιμήν. Παρὰ μὲν οὖν τοῖς ἀνθρώποις τοῖς φιλο-
πλούτοις λιθίδιά τινα, ἀνθηροῖς χρώμασιν ὑπολάμ-
ποντα, τίμια πέφυκεν ὀνομάζεσθαι· Τίμιον δὲ
ἀληθῶς ὁ θάνατος τῶν ὁσίων αὐτοῦ. Ὅταν ψυχὴ
κεκαθαρμένη τῷ βίῳ, ἐλευθέρα τῶν τῆς σαρκὸς μο-
λυσμάτων, μὴ ἔχουσα σπῖλον ἢ ῥυτίδα, ἐκ τῶν ὑπὲρ
τῆς εὐσεβείας ἀγώνων δεδοξασμένη, καὶ τὸν τῆς
δικαιοσύνης ἀναδησαμένη στέφανον, ἐκ πάντων τού-
των ὑπερλάμπουσα τῷ κάλλει τῆς ἀρετῆς, παραστῇ
τῷ Δεσπότῃ καὶ κριτῇ τῶν ὅλων, παντὸς λίθου πο-
λυτελοῦς διαυγεστέραν τὴν ἐκ τῆς χάριτος φαιδρό-
τητα κεκτημένη, πῶς οὐχὶ τίμιος τοῦ τοιούτου ἀνθρώ-
που ἐναντίον Κυρίου ὁ θάνατος; Μὴ τοίνυν ὀδυρώμεθα
τὰς ἐντεῦθεν ἐξόδους τῶν ὁσίων ἀνδρῶν, ἀλλὰ μᾶλλον
τὰς γενέσεις καὶ τὰς εἰς τὴν ζωὴν ταύτην παρόδους.
Βασίλειος θεολόγος. Liturgia (recensio brevior vetusta)

Vol. 31, p.1633, l. 23
ἵνα καὶ ἡμεῖς οἱ ταπεινοὶ, καὶ ἁμαρτωλοὶ, καὶ ἀν-

άξιοι δοῦλοί σου, καταξιωθέντες ἀμέμπτως λειτουρ-
γεῖν τῷ ἁγίῳ σου θυσιαστηρίῳ, λάβωμεν τὸν μις-
θὸν τῶν πιστῶν καὶ φρονίμων οἰκονόμων, καὶ εὕρω-
μεν χάριν καὶ ἔλεος ἐν τῇ ἡμέρᾳ τῇ φοβερᾷ τῆς ἀν-
ταποδόσεώς σου τῆς δικαίας καὶ ἀγαθῆς. Καὶ τὰ νῦν
δὸς ἡμῖν τὴν εἰρήνην διὰ παντὸς ἐν παντὶ τρόπῳ·
καὶ τὴν σὴν ἀγάπην δώρησαι ἡμῖν, Κύριε ὁ Θεὸς
ἡμῶν, εἰς φιλαδελφίαν ἀνυπόκριτον, ἐκ καθαρᾶς καρ-
δίας ἀλλήλους ἀγαπήσασθαι ἐκτενῶς. Χάρισαι παν-
τὸς ἀποκάθαρον [sic] μολύσματος, παντὸς δόλου,
καὶ πάσης κακίας, καὶ πανουργίας, καὶ τῆς θανα-
τηφόρου μνησικακίας, καὶ καταξίωσον ἡμᾶς πάντας,
Δέσποτα, ἀσπάσασθαι ἀλλήλους ἐν φιλήματι ἁγίῳ,
εἰς τὸ μετασχεῖν ἀκατακρίτως τῆς ἀθανάτου καὶ
ἐπουρανίου σου δωρεᾶς διὰ τῶν οἰκτιρμῶν τοῦ μο-
νογενοῦς σου Υἱοῦ, μεθ' οὗ εὐλογητὸς εἶ, καὶ δεδοξα-
σμένος σὺν πᾶσιν ἁγίοις.
970
Βασίλειος θεολόγος. Liturgia (recensio brevior vetusta) Vol. 31, p.1633,

l. 41
Εὐχὴ ἄλλη ἀσπασμοῦ.
Ὁ Θεὸς ὁ μέγας, ὁ αἰώνιος, ὁ κτίσας ἐν ἀφθαρσίᾳ

τὸν ἄνθρωπον, καὶ τὸν εἰσελθόντα φθόνῳ τοῦ δια-
βόλου θάνατον εἰς τὸν κόσμον διὰ τῆς ζωοποιοῦ παρ-
ουσίας τοῦ μονογενοῦς σου Υἱοῦ καθελὼν, καὶ τῆς
οὐρανόθεν εἰρήνης ἐμπλήσας τὴν γῆν, ᾗ αἱ τῶν
ἀγγέλων ἐδόξασάν σε στρατιαὶ λέγουσαι, «Δόξα
ἐν ὑψίστοις Θεῷ, καὶ ἐπὶ γῆς εἰρήνη, ἐν ἀν-
θρώποις εὐδοκία·» εὐδοκία τῆς σῆς εἰρήνης ἔμ-
πλησον τὰς καρδίας ἡμῶν. Χάρισαι παντὸς ἀποκά-
θαρον [sic] μολύσματος, παντὸς δόλου, καὶ πά-
σης κακίας, καὶ τῆς θανατηφόρου μνησικακίας,
καὶ καταξίωσον ἡμᾶς ἀσπάσασθαι ἀλλήλους ἐν φι-
λήματι ἁγίῳ εἰς τὸ μετασχεῖν ἀκατακρίτως τῆς
ἀθανάτου καὶ ἐπουρανίου σου δωρεᾶς ἐν Χριστῷ
Ἰησοῦ τῷ Κυρίῳ ἡμῶν, δι' οὗ καὶ μεθ' οὗ σοι δόξα
καὶ τιμὴ, κ.τ.λ.

σωφροσύνην τοῖς ἀνδράσιν οὐκ ἐπανήγαγον· εἰ γάρ

πού τινες καὶ τῷ σώματι τὴν ἁμαρτίαν διέφυγον,
ἀλλὰ πάντως γε ταῖς ψυχαῖς τὴν φθορὰν ὑπεδέξαντο.
Διὰ τοῦτο πᾶσα γυνὴ κακῶς κεχρημένη τῇ περι-
βολῇ τῆς ἐσθῆτος, προσδοκάτω αὐτῆς τὴν ἀφαίρεσιν.
Ἐπειδὴ γὰρ πορεύονται ἅμα σύρουσαι τοὺς χιτῶνας,
ὡς μὴ χρώμεναι τῷ ἱματισμῷ, ἀλλὰ παραχρώμεναι,
κελεύονται γυμνωθῆναι τῆς δόξης τοῦ ἱματισμοῦ.
Ἀφαιρεῖται μέντοι καὶ ἀφ' ἡμῶν τὴν δόξαν τοῦ ἱμα-
τισμοῦ ὁ Κύριος, ἐὰν ἀναξίως αὐτῷ κεχρημένοι φα-
νῶμεν, καταπατοῦντες αὐτὸν, καὶ τῶν σαρκικῶν μολυσμάτων
ἀναπιμπλάντες. Τίς δὲ ὁ τοιοῦτος ἱμα-
τισμός; φησίν. Ὅσοι εἰς Χριστὸν ἐβαπτίσθητε, Χριστὸν ἐνεδύσασθε, ὃν
ἀφαιρεῖ Κύριος ἀπὸ τῶν
δι' ἁμαρτιῶν τὸ σῶμα καταπατούντων, καὶ τὸ αἷμα τῆς διαθήκης κοινὸν
ἡγουμένων.
971
Αἱ τοίνυν ἐπὶ τῷ τοῦ σώματος κάλλει μέγα

φρονοῦσαι γυναῖκες, ὑπεραίρουσιν ἑαυτὰς τῶν λοι-
πῶν, ματαίῳ φρυάγματι κεχρημέναι, καὶ ἐπαιρό-
μεναι πράγματι ταχὺ ἀπανθοῦντι καὶ ἀποῤῥέοντι·
ὑψηλόν τε τὸν τράχηλον φέρουσιν,

32) Book 32, ch. 2, sec. 16, l. 1
νατον γὰρ οἶμαι μηδὲν ῥυπωθῆναι τῆς ψυχῆς μηδὲ τὰ τελευταῖα

καὶ τὰ κατωτάτω αὐτῆς, κἂν ὡς ἐν ἀνθρώποις τέλειός τις εἶναι
δοκῇ. οἱ μὲν οὖν πολλοὶ καὶ μετὰ τὸ λουτρὸν κονιορτοῦ τῶν ἁμαρ-
τημάτων πληροῦνται κατὰ τὴν κεφαλὴν ἢ ὀλίγῳ ταύτης κατω-
τέρω· οἱ δὲ γνησίως τῷ Ἰησοῦ μαθητευθέντες, ὡς φθάσαι καὶ ἐπὶ
τὸ συνδειπνεῖν αὐτῷ, μόνους τοὺς πόδας δεομένους ἔχουσιν τῆς
ὑπὸ τοῦ λόγου νίψεως. ἐνορῶν δὲ διαφοραῖς ἁμαρτημάτων καὶ
κατανοῶν τὰ ὡς μὲν πρὸς τὸ ἀκριβὲς καὶ τὸ ἐρρωμένον τοῦ λόγου
ἁμαρτήματα, πρὸς δὲ τοὺς πολλοὺς οὐδὲ νομιζόμενα εἶναι ἁμαρτή-
ματα, ὄψει τίνα ἐστὶν ἐφ' οἷς δέονται οἱ πόδες τοῦ νίψασθαι ὑπὸ
τοῦ Ἰησοῦ. καὶ εἴπερ τοιαῦτά ἐστιν τὰ κατὰ τοὺς πόδας μολύσματα,
τί ποιήσωμεν οἱ μηδέποτε ἐπὶ τὸ μετὰ τοῦ Ἰησοῦ δεῖπνον ἐφθα-
κότες, μηδὲ τοὺς πόδας μόνους μεμολυμμένοι; λέγοντος Ἰησοῦ τῷ
μὴ εἰδότι τότε Πέτρῳ, ἀλλὰ γνωσομένῳ μετὰ ταῦτα τὸ μυστήριον
τῆς νίψεως τῶν ὑπὸ Ἰησοῦ καθαριζομένων ποδῶν τὸ «Ἐὰν μὴ νίψω
»σε, οὐκ ἔχεις μέρος μετ' ἐμοῦ». ὅπερ ζητήσεις τί δηλοῖ· πότερον
ὅτι οὐδ' ὅλως ἔχεις μέρος ἐὰν μὴ νίψω σε ἀγαθόν, ἢ οὐ μετ' ἐμοῦ
μὲν τοῦ διδασκάλου καὶ κυρίου μετὰ τῶν ἐλαττόνων δέ μου, ἐν οἷς
εἰσιν οἱ μετὰ τὸ λούσασθαι μήτε δειπνήσαντες τὸ μετ' ἐμοῦ δεῖπνον
μήτε νιψάμενοι ὑπ' ἐμοῦ τοὺς πόδας, ἢ δειπνήσαντες μέν, οὐ νιψά-
μενοι δέ. ἐγὼ δ' ἐφίστημι διὰ τὸ «Ἰδοὺ ἐγὼ ἕστηκα ἐπὶ τὴν θύραν

Book 1, fra. 1, l. 7
σταντίου) εἰς βασιλέα ἀναρρήσεως καὶ τῆς Ἰωάννου τοῦ τυράννου

ἀναιρέσεως.
Ἡ δὲ ἱστορία τῶν αἱρετιζόντων ἐστὶν ἐγκώμιον αὐτῷ ὥσπερ
καὶ τῶν ὀρθοδόξων διαβολὴ καὶ ψόγος μᾶλλον ἢ ἱστορία.
Ὅτι τῶν Μακκαβαϊκῶν φησι τὸν συγγραφέα ὅστις ποτέ ἐστιν
ἀγνοεῖν. πλὴν τὸ μὲν πρῶτον βιβλίον ἀποδοχῆς ἀξιοῖ, συνᾴδοντα
διηγούμενον ταῖς τοῦ Δανιὴλ προφητείαις, καὶ ὅτι λίαν προμηθῶς
διέξεισιν ὅπως τε ἀνδρῶν μοχθηρία τὰ Ἰουδαίων ἤλασεν ἐπ' ἔσχατον
972
κακῶν, ὅπως τε πάλιν ἀνδρῶν ἀνήνεγκεν ἀρετή, καὶ τότε κατὰ τῶν
πολεμίων ἐπανείλοντο κράτος καὶ ὁ νεὼς τῶν Ἑλληνικῶν ἀνεκα-
θάρθη μολυσμάτων. τὸ δεύτερον δὲ μὴ τὸν αὐτὸν μέν φησι ἐν-
δείκνυσθαι συγγραφέα· σύνοψιν δὲ εἶναι τῶν ὑπὸ Ἰάσονος τοῦ Κυρη-
ναίου ἐν πέντε λόγοις ἀναγεγραμμένων, ἃ τὸν πόλεμον ἀπαγγέλλει
ὃν Ἰούδας ὁ Μακκαβαῖος πρὸς Ἀντίοχόν τε τὸν Ἐπιφανῆ καὶ τὸν
αὐτοῦ παῖδα τὸν ἐπίκλην Εὐπάτορα διεπολέμησεν. τὸ δὲ τρίτον ἀπο-
δοκιμάζει, τερατῶδες καλῶν καὶ οὐδὲν ὅμοιον τῷ πρώτῳ διεξερχό-
μενον. τὸ μέντοι γε τέταρτον ὑπὸ Ἰωσήπου γεγράφθαι καὶ αὐτὸς
συνομολογῶν, οὐχ ἱστορίαν μᾶλλον ἢ ἐγκώμιον εἶναί φησι, τὰ
περὶ τὸν Ἐλεάζαρον καὶ τοὺς ἑπτὰ παῖδας τοὺς Μακκαβαίους διηγού-
μενον

Book 4, fra. 4, l. 11
Ὅτι, Λεοντίου τοῦ Ἀντιοχείας ἐπισκόπου τελευτήσαντος, Εὐ-

δόξιον, φησίν, ἐκ Γερμανικείας μεταστησάμενοι οἱ ὁμόδοξοι ἐπιβιβά-
ζουσι τῷ θρόνῳ. ὁ δὲ τῆς Ἀρειανῆς μὲν δόξης ἦν, πλὴν ἐκ τῶν
Ἀστερίου γραμμάτων εἰς τὸ κατ' οὐσίαν ὅμοιον ὑπενήνεκτο. οἱ δὲ
συναιρεσιῶται τοῦτον ἀναφέροντες πρὸς τὸ ἑτεροούσιον ἀνῆγον.
ἐπιεικῆ δὲ τὸν Εὐδόξιον ὁ Φιλοστόργιος καὶ κόσμιον τὰ ἤθη καὶ τὰ
ἄλλα δεξιὸν ἀναγράφων, εἰς δειλίαν ἐκτόπως διαβάλλει· καὶ 8Ἀραβις-
σὸν μὲν 8τῆς μικρᾶς Ἀρμενίας πόλιν πατρίδα λαχεῖν τὸν 8αὐτοῦ πα-
τέρα (Καισάριος ὄνομα αὐτῷ), 8μαρτυρικὸν δέ, 8καίτοι τῶν εἰς γυναῖ-
κας 8ἡττώμενον ἡδονῶν, ὅμως θάνατον διαθλῆσαι, καθάρσιόν τε τῶν
μολυσμάτων καὶ πρός γε 8στεφάνους ἀθλητικοὺς ἐπιφέροντα.
Ὅτι Εὐδόξιος μέν, φησίν, εἰς διακονίαν Εὐνόμιον προχειρίζεται·
ὁ δέ, πρὶν εἰς τὸ ἀκριβέστατον ἐκεῖνον τῆς δόξης ἀνελθεῖν, τὴν λει-
τουργίαν οὐ δέχεται.
Asterius Scr. Eccl., Ομιλία. 1-14 Ομιλία. 13, ch. 4, sec. 1, l. 9
Εἰ δὲ καὶ πρὸς τὸ ἀκρότατον δικαιοσύνης καὶ ἀκριβείας ἦσαν

ἐληλακότες, πατήσαντες δὲ ἀληθῶς κατὰ τὸ γεγραμμένον ἐπάνω ὄφεων
καὶ σκορπίων, νικηταὶ δὲ καὶ στεφανῖται κατὰ τῆς ἁμαρτίας ἀνηγο-
ρεύθησαν, οὐδ' οὕτως ἐχρῆν πρὸς τὴν οἰκείαν ἀνδρείαν καὶ τῶν ἄλλων
ἁπάντων κανονίζειν τὸν βίον, ἀλλὰ τῆς μὲν ἰδίας εὐδοκιμήσεως τῷ
δεδώκοτι Θεῷ τὴν χάριν ὁμολογεῖν, ὅτι καὶ φύσιν ἡγεμονικῶς ἡνιόχησαν
973
καὶ πειρασμῶν σατανικῶν οὐκ ἐγένοντο χείρους, τοῖς δὲ ἀσθενήσασιν

ὀρέγειν φιλαδελφίας δεξίαν καὶ ἀνεγείρειν ἐκ τοῦ πηλοῦ καὶ καθαίρειν
ἐκ τῶν μολυσμάτων.
Διπλοῦν γὰρ ἂν οὕτως τὸν ἔπαινον ἤραντο τῆς τε
ἰδίας ἀνδραγαθίας ὁμοῦ καὶ τῆς φιλαδέλφου καὶ χρηστῆς συμπαθείας τὰ
γέρα λαμβάνοντες. Νυνὶ δὲ ἄνθρωποί τε ὄντες τῶν χαμαὶ ἐρχομένων καὶ
ζῶντες βίον οὐ τὸν ἀγγελικὸν καὶ ἐγγὺς τῶν ἀσωμάτων, ἀλλὰ τοιοῦτον
οἷον ἄν τις καὶ ὑπ' εὐθύνας ἀγάγοι καὶ σκώψειεν, δικάζουσιν αὐστηρῶς
καὶ μετὰ πολλῆς τῆς αὐθεντίας τὴν κατακρίνουσαν φέρουσι ψῆφον, ὡς
ἐμὲ πολλάκις ὑπὸ τοῦ τύφου καὶ τῆς ἀλαζονείας ἀποπνιγόμενον εἰπεῖν ἐπ'
αὐτοῖς τὰς εὐαγγελικὰς ῥήσεις, ὅτι τὰς δοκοὺς ἐν τοῖς ἰδίοις ὀφθαλμοῖς
μὴ βλέποντες τῶν ἀλλοτρίων ὄψεων ἀποφυσᾶτε τὰ κάρφη.
Ιωάννης Χρυσόστομος. , Fra.in Jeremiam (in catenis) Vol 64, pg 800, ln

44
δι' αὐτῆς, φησὶ, μαθήσονται τῆς πείρας κατὰ τὸν

καιρὸν τῶν συμφορῶν, ὡς πνεῦμα πλανήσεως ἦν,
τὸ διὰ τῶν ψευδοπροφητῶν φθεγγόμενον.
Πνεῦμα πληρώσεως ἥξει μοι.
Τουτέστι πέπαυμαι τοῦ ἀποδεδωκέναι αὐτοῖς τὰ
δεινά. Τοῦ πληρωθῆναι αὐτῶν τὰς τιμωρίας.
Ἀντὶ τοῦ, οὐ συμπληρωτικὸν τῆς τριάδος, ἀφ' ὧν
ἦλθέ μοι τὰ παρόντα κακά.
Πνεῦμα πληρώσεως ἀπὸ τούτων ἥξει μοι.
Τὴν δὲ πλάνην, φησὶ, ταύτην ὑπομένουσιν, ἐπειδὴ
ἀκάθαρτοί εἰσιν εἰδωλολατροῦντες, καὶ μολυσμάτων
πεπληρωμένοι, καὶ τοῦ ἐμοῦ πνεύματος ἀμέτοχοι· τὸ
δὲ, Ἀπὸ τούτων ἥξει μοι, τουτέστιν, Οὐδὲ γὰρ
ἐπειδὴ εἰς τὸν ναὸν ἤρχοντο μετὰ τοσαύτης ἀκαθαρ-
σίας, ἤδη τῆς παρ' ἐμοῦ τυγχάνουσι χάριτος.
Νῦν δὲ ἐγὼ λαλήσω κρίματά μου πρὸς αὐτούς.
Τουτέστι, κολάσω αὐτούς· ἐπειδὴ γὰρ εἶπεν, ἥξει
πάλιν, ἵνα μὴ ἡ τοῦ μέλλοντος καιροῦ προθεσμία
ῥᾳθυμοτέρους ποιήσῃ, τὴν γινομένην ἄδειαν ἐκ τοῦ
χρόνου τοῦ μεταξὺ, συνέστειλεν εἰπών·
Ιωάννης Χρυσόστομος. , In sanctum pascha (sermo 4) [Sp.]

974
Vol 59, pg 732, ln 54
νόμος τοῦ Χριστοῦ· Λύχνος γὰρ τοῖς ποσί μου ὁ νό-

μος σου, καὶ φῶς ταῖς τρίβοις μου. Λέγει δὲ καὶ αὐ-
τὸς ὁ Κύριος περὶ τούτων· Ἔστωσαν ὑμῶν αἱ ὀσφύες
περιεζωσμέναι, καὶ οἱ λύχνοι καιόμενοι, καὶ ὑμεῖς
ὅμοιοι ἀνθρώποις ἐκδεχομένοις τὸν κύριον αὐτῶν.
Ὑπόλοιπόν ἐστιν ἰδεῖν, τίνες οἱ τὸ πάσχα ἐσθίοντες.
Ἐσθίει δὲ τὸ πάσχα οὐδεὶς ἀπερίτμητος, ἀλλ' εἰ καὶ
ἀλλογενὴς ἐπεὶ καὶ ἀργυρώνητος, περιτέμνεται. Οὐδεὶς
γὰρ Χριστοῦ μέτοχος γενέσθαι δύναται, τὰς ἀνθρωπίνας
περιττότητας μὴ περιτεμνόμενος, μηδὲ καθαρθεὶς ἀπὸ
τῶν σαρκικῶν μολυσμάτων, ὧν κατὰ γέννησιν τὴν ἐκ
πατέρων διεδεξάμεθα. Τούτου γὰρ ἦν τύπος ἡ σωματικὴ
περιτομή. Διὸ καὶ ἐλέγετο ὑπὸ τοῦ προφήτου Ἱερεμίου
περιτετμῆσθαι τὴν σκληροκαρδίαν ὑμῶν. Σπεύδωμεν οὖν
ἐπὶ τὴν μακαρίαν Χριστοῦ κοινωνίαν, καθαροὶ κοσμικῶν
κακῶν διὰ τοῦτο γενώμεθα, ἵνα τοῖς πνευματικοῖς ἁγια-
σθῶμεν ἀγαθοῖς· μηδεὶς ἐπὶ κόσμον μεταστρεφόμενος,
ἀλλὰ σπεύδοντες ἅπαντες εἰς ἵνα μὴ μείνωμεν ὑπὸ
τὴν δουλείαν τοῦ ἄρχοντος τοῦ αἰῶνος τούτου, ἀλλ' εἰς
τὴν ἐλευθερίαν μεταστῶμεν τὴν παρὰ Χριστῷ, ᾧ δόξα
εἰς τοὺς αἰῶνας τῶν αἰώνων. Ἀμήν.
Basilius Med., Scr. Eccl., De virginitate MPG p.677, l. 50
ὀπαῖς τὸν λογισμὸν φρουρὸν ἐπιστήσασα, τήν τε ἐπὶ

τὰ ἔξω τούτων φορὰν, οὐκ ἀνέτους ἁπαξαπλῶς αὐτοῖς
ἐφιεῖσα τὰς διεξόδους, σύμμετρόν τε καὶ ἠρε-
μαῖον παρέχειν· ἵνα μὴ ἀκωλύτως πρὸς ἃ βούλονται
ἐκχεόμενοι, ἐπινηχομένην αὐτοῖς ἔσθ' ὅτε τὴν ψυχὴν
πρὸς τὰ οἰκεῖα κυμαίνοντες κατασύρωσι· καὶ τὸ
ἔξωθεν ἐπ' αὐτὴν αὖθις αὐτῶν φερόμενον ῥεῦμα,
θλίβουσα ταῖς ὀπαῖς διηθεῖν, καὶ παντὸς ῥύπου καθα-
ρὸν εἰς αὐτὴν παραπέμπειν, ἵνα μὴ τῇ ἀπὸ σαρκῶν
ἰλύϊ πλημμυροῦν, ἣν ἐμπαθῶς ἐπεσύρατο, ὅλην
αὐτὴν τοῖς οἰκείοις μολύσμασι ταράσσον θολώσῃ
5. Οὐκοῦν οὔτε τοὺς ὀφθαλμοὺς πρὸς πᾶσαν ἁπλῶς
τὴν τῶν ὁρατῶν θέαν ἀναπετάσει, ἵνα μὴ πᾶσαν
ἀδιακρίτως χαρακτήρων τε καὶ μορφῶν ἰδέαν εἰσοι-
975
κιζομένη, δι' αὐτῶν πρὸς τὰς ἐξ αὐτῶν φαντασίας

ταράσσηται. Ἀλλὰ πρὸς μέν τινα καὶ ἀνεῳγότων,
δι' ἀνάγκην τῆς πρὸς τὸν παρόντα βίον φωταγωγίας,
τῶν τοῦ σώματος ὀφθαλμῶν, τοὺς τῆς ψυχῆς ἐπιμύ-
σει· πρὸς δὲ τὴν τοῦ ἀληθινοῦ φωτὸς καὶ τοῦ δι' αὐ-
τοῦ δεικνυμένου κάλλους αὐτῇ κατανόησιν, καὶ με-
μυκότας πρότερον σπουδαίως ἀνοίξει.
πρὸς νόσον διὰ τῶν ὀφθαλμῶν τὴν παρθένον, ὧν μὴ

θαρσεῖ τῇ χειρί ποτε ἅψασθαι, τούτων τῇ τοῦ ὄμμα-
τος ἁφῇ ἀδιαφόρως ἐφάπτεσθαι. Προαγωγὸς γὰρ, ὡς
ἂν εἴποι τις, καὶ προμνήστρια ἡ μὲν διὰ τοῦ ὄμμα-
τος ἁφὴ, τῆς διὰ χειρῶν προλαμβάνουσα πόῤῥωθεν
γίνεται. Αὐτὴ δὲ αὕτη, ἡ διὰ χειρῶν φημι, τῆς κατὰ
τὴν συμπλοκὴν θερμοτέρα θεράπαινα· καὶ ἡ τὴν
πρώτην ἁφὴν τοῦ ὄμματος μὴ φυγοῦσα, οὐκ ἂν τὸ
ἐπ' αὐτῇ, οὐδὲ τὴν τῶν χειρῶν ἀποφύγοι. Ἡ δὲ τῇ
τοιαύτῃ αὖθις ἐρωτικῶς ἐμπλακεῖσα, οὐκ ἂν μολυ-
σμάτων καθαρὰ εὑρεθείη. Ὡς γὰρ τοῦ πυρὸς ἁπτό-
μενοι, τὰ σήμαντρα τοῦ πυρὸς διὰ τῶν ἐγγινομέ-
νων ἡμῖν καυστήρων δεχόμεθα, καὶ ἀμήχανον
χειρὶ πυρὸς ἐφαψάμενον, καθαρὰν τῆς καυστικῆς
ἐνεργείας τούτου δεῖξαι τὴν χεῖρα, ἀλλ' ἢ φλυκτίδες
τῇ ἁφῇ ἀθρόως ἐπαναστᾶσαι, καὶ ὀδυνηρὰ ζέουσαί τε
καὶ σφύζουσαι, ἕλκη ῥαγῆναι εὐθὺς ἀπειλοῦσιν,
ἢ ἤδη φθάσαντα ἐν τῇ χειρὶ πικρὰ ὁρᾶται τὰ ἕλκη·
οὕτως ἀμήχανον ἐρωτικοῦ πυρὸς ἐφαψάμενον, καθα-
ρὰν τῶν τούτου σημάντρων τὴν ἁφὴν ἐπιδεῖξαι· ἀλλ'
ἢ κατὰ τὸ ὅμοιον τῆς κατὰ τὴν χεῖρα ἁφῆς, φλυκταῖ
προάγειν; Ἐκεῖνα γὰρ μόνον τῇ παρθένῳ ῥητέον, ὅσα

τε ἀκουσθέντα τὸν νοῦν ὠφελήσει τῶν ἀκουόντων, καὶ
διὰ τῆς εὐστόχου πρὸς αὐτὴν ἀποκρίσεως, πρὸς σύν-
εσιν τῶν θείων αὐτῆς τὴν ψυχὴν ἔτι μᾶλλον κοσμήσει.
Τὸ γὰρ διὰ τῆς γλώσσης φερόμενον ἔξω ῥεῖθρον τοῦ
λόγου, τῆς πηγῆς ὅθεν ῥεῖ μαρτύριον γίνεται. Ἐκ
γὰρ τῆς καρδίας ἐξέρχονται διαλογισμοὶ πονηροὶ,
976
φόνοι, μοιχεῖαι, καὶ τὰ ἑξῆς· ἀφ' ὧν καρπῶν τὸ

δένδρον γινώσκεται. Καὶ ἡ ἀληθῶς παρθένος,
ὥσπερ ἀπὸ καθαρᾶς πηγῆς τῆς καθαρότητος τῶν
ἠθῶν, ἀθόλωτον πάντων μολυσμάτων δεῖ προχεῖσθαι
αὐτῆς ἠρέμα τὸν λόγον· μὴ μόνον μηδὲν ἐπιβλαβὲς
καὶ δολερὸν πρὸς ἠδονὴν φέροντα τὸ νόημα, ἀλλ'
οὐδὲ ἀργόν ποτε ἀπὸ λογικῆς ψυχῆς τοῦτο δει-
κνύντα. Πάντα γὰρ τὸν ἀπὸ παρθένου πηγῆς λόγον
ἄφθορον ἀρυόμενον, καθάπερ ἀφθαρσίας πόματος,
δεῖ τὸν νοῦν ἐμφορεῖσθαι, τοῖς ὁμοίοις μετ' αἰδοῦς ἐξ
ἀμοιβῆς τὴν εὐεργέτιν ἀντιπροπίνοντα. Τοιαύτη
μὲν ἔσται ἡ παρθένος λαλοῦσα, εἴποτε καὶ λαλεῖν
ἀναγκαῖον. Ἀκριβωτέον γὰρ καὶ τίνι, καὶ πῶς, καὶ
πότε ταύτην λαλεῖν πρέπον ὁρᾶται.
τὸ κακόν. Ἡρμοσάμην γὰρ ὑμᾶς ἑνὶ ἀνδρὶ, παρ-

θένον ἁγνὴν παραστῆσαι τῷ Χριστῷ· φοβοῦμαι
δὲ μήπως, ὡς ὁ ὄφις Εὔαν ἐξηπάτησεν ἐν τῇ παν-
ουργίᾳ αὐτοῦ, οὕτω φθαρῇ τὰ νοήματα ὑμῶν
ἀπὸ τῆς ἁπλότητος τῆς εἰς τὸν Χριστόν. Ὥστε
πρὸ ἁπάντων δεῖ τὰ νοήματα τῆς παρθένου ἄφθορα
δι' ὅλου φυλάττειν. Τῆς ψυχῆς γὰρ ἀφθόρου μενού-
σης, ἄφθορον καὶ τὸ σῶμα φυλάττεται. Τῆς δὲ ψυχῆς
ταῖς μοχθηραῖς ἐννοίαις φθαρείσης, κἂν ἄφθορον
δόξῃ μένειν τὸ σῶμα, ἀλλ' οὐ καθαρὰ ἡ ἀφθορία τούτου
εὑρίσκεται τοῖς τῶν νοημάτων μολύσμασι φθειρομέ-
νου. Ἀγαπᾷν οὖν δεῖ, ἀλλὰ μετὰ λόγου καὶ κρίσεως ἔμ-
φρονος τὸ ποσὸν τῆς ἀγάπης μετροῦντας. Ἡ
ἀγάπη γὰρ οὐκ ἀσχημονεῖ· καὶ, Λέλυσαι ἀπὸ
γυναικός; μὴ ζήτει γυναῖκα. Ἄτοπον δὲ σπου-
δάζοντα λελύσθαι, τῷ ὀνόματι τῆς ἀγάπης τοῖς δε-
σμοῖς τῶν ἡδονῶν διὰ τῆς συνηθείας ἑαυτὸν περι-
βάλλειν, οὐκέτι λοιπὸν, οὕτε σώματι οὔτε ψυχῇ λελύ-
σθαι κατὰ τὴν ἐπαγγελίαν δυνάμενον. Οὔτε γὰρ ἡ
ψυχὴ λέλυται τοῦ τοιούτου περὶ τὰ πάθη τῆς
ζωώδους συνηθείας ἀσχολουμένη·

977
ἁγιάσῃ καθαρίσας τῷ λουτρῷ τοῦ ὕδατος, καὶ παρα-

στήσῃ αὐτὸς ἑαυτῷ ἔνδοξον ταύτην, μὴ ἔχουσαν
σπῖλον, ἢ ῥυτίδα, ἤ τι τῶν τοιούτων, ἀλλ' ἵνα ᾖ ἁγία
καὶ ἄμωμος καὶ σώματι καὶ πνεύματι· καὶ διὰ τοῦτο
μεριμνᾷν ἡ παρθένος ὀφείλει, πῶς ἀρέσει τῷ Κυρίῳ,
ἵνα ᾖ ἁγία καὶ τῷ σώματι καὶ τῷ πνεύματι.
46. Οὐχὶ τάδε μὲν φυλάττεσθαι δεῖ, τῶν δὲ κατα-
τολμᾷν ἀδιαφόρως ὀφείλει· ἀλλὰ πάσας ἀπαξαπλῶς
τὰς σπιλούσας αὐτὴν ἢ ῥυτίδας ἐμποιούσας ἀφορμὰς
πόῤῥωθεν ἀναστέλλειν, ἵνα ᾖ ἁγία καὶ τῷ σώματι,
μηδὲν ἀπὸ τούτου ἐπὶ τὴν ψυχὴν μόλυσμα φέρουσα,
καὶ τῷ πνεύματι, μηδενὶ νοήματι τοῦτο θολοῦσα. Οὐ
γὰρ ἀπὸ σώματος μόνον ἐπὶ ψυχὴν διαβαίνει τὰ πάθη,
ἀλλὰ καὶ ἀπὸ ψυχῆς ἀρχόμενα, καὶ μὴ δυναμένων,
φημὶ, ἔσθ' ὅτε ὑπουργεῖν τῶν σωμάτων, κατὰ φαν-
τασίαν, ὡς διὰ σωμάτων ἐνεργούμενα ἐν τῇ διανοίᾳ
τελεσιουργεῖται. Ὡς γὰρ οἱ τὸ ὕδωρ μετὰ τοῦ ἐλαίου
κυκῶντες, τὴν ἑκατέρου χάριν τῇ ἐπινοίᾳ βιαζόμενοι,
ἀφανίζουσι τοῦ τε ἐλαίου τὸ φωτοειδὲς τῷ ἰλυώδει τοῦ
ὕδατος συνταράσσοντες, καὶ τοῦ ὕδατος αὖθις τὴν
φύσιν τῇ συμπλοκῇ τοῦ ἐλαίου θολοῦντες·
Hermias Phil., In Platonis Phaedrum scholia P.91, l. 23
ἀφῖκται. Λάβοις δ' ἂν καὶ πάντων τῶν δέκα γενικωτάτην τὴν ἐπὶ τὸ ὂν τὸ
κοινῶς πάντων κατηγορούμενον ἀντὶ τῆς ἐρωτικῆς· πάντα γὰρ ἐπὶ τὸ
ἀγαθὸν καὶ ὁ Ἔρως ἀνάγει.
Αὕτη μὲν οὖν ἡ τάξις καὶ αἱ ἔνδον ἐν αὐτῇ τῇ ψυχῇ τῶν τεσσάρων
τούτων μανιῶν ἐνέργειαι καὶ δυνάμεις. Λάβωμεν δὴ καὶ τὰς ἐκτὸς αὐτῶν
εἰς τὸν ἄνθρωπον ἐνεργείας καὶ ἃ ἀποτελοῦσιν ἔξω περὶ ἡμᾶς. Ἡ μὲν οὖν
μουσικὴ ἐμμέτρως τε φθέγγεσθαι ποιεῖ καὶ πράττειν καὶ κινεῖσθαι

εὐρύθμως
καὶ τὰ κατορθώματα τῶν θείων ἀνδρῶν καὶ τὰς ἀρετὰς καὶ τὰ
ἐπιτηδεύματα
αὐτῶν ἐμμέτρως ᾄδειν, καὶ διὰ τούτων παιδεύειν τὸν βίον, ὥσπερ δὴ καὶ
ἔνδον συνήρμοζεν ἡμῶν τὰ μέρη τῆς ψυχῆς. Ἡ δὲ τελεστικὴ πᾶν τὸ
ἀλλό-
τριον καὶ μολυσματῶδες καὶ βλαβερὸν ἀποδιώκουσα, τέλεον ἡμῶν καὶ
ἀβλαβῆ τὸν βίον τηρεῖ, καὶ τὰς μανίας καὶ δαιμονιώδεις φαντασίας †ἀπο-
διώκουσα, ὑγιεῖς καὶ ὁλοκλήρους καὶ τελείους ἡμᾶς ποιεῖ, ὥσπερ δὴ καὶ
978
τὴν ἔνδον ψυχὴν τελέαν καὶ ὁλόκληρον ἐποίει. Ἡ δὲ μαντικὴ ἑνιαίως

συναι-
ρεῖ τὸ ἐκτεταμένον καὶ ἄπειρον τοῦ χρόνου, καὶ ὡς ἐν ἑνὶ παρόντι τῷ νῦν
τὰ πάντα ὁρᾷ τά τε παρεληλυθότα καὶ τὰ ἐνεστῶτα καὶ τὰ μέλλοντα·
διὸ προλέγουσα τὰ ἐσόμενα, ἅπερ αὐτὴ ὡς παρόντα ὁρᾷ, ἄπταιστον ἡμῶν
ποιεῖ διοδεύειν τὸν βίον· ὥσπερ δὴ καὶ ἔνδον πάσας τὰς πεπληθυσμένας
Hierocles Phil., In aureum carmen Ch. 26, sec. 3, l. 7
ἄνθρωπος ὁμοίως ψυχὴ λογικὴ μετὰ συμφυοῦς ἀθανάτου

σώματος. καὶ τοῦτο τῶν Πυθαγορείων ἦν δόγμα, ὃ δὴ
Πλάτων ὕστερον ἐξέφηνεν, ἀπεικάσας ξυμφύτῳ δυνάμει
ὑποπτέρου ζεύγους τε καὶ ἡνιόχου πᾶσαν θείαν τε καὶ
ἀνθρωπίνην ψυχήν. δεῖ οὖν πρὸς μὲν τελείωσιν τῆς ψυχῆς
ἀληθείας ἡμῖν καὶ ἀρετῆς, πρὸς δὲ κάθαρσιν τοῦ αὐγοειδοῦς
ἡμῶν σώματος τῆς τῶν ὑλικῶν μολυσμῶν ἀποθέσεως καὶ
τῶν ἱερῶν καθαρμῶν παραλήψεως καὶ τῆς ἐπεγειρούσης
ἡμᾶς πρὸς τὴν ἐντεῦθεν ἀνάπτησιν θεοσυνδέτου ἀλκῆς,
περὶ ὧν οἱ προκείμενοι στίχοι διδάσκουσι, τὰ μὲν περιττὰ
μολύσματα τῆς ὕλης περικόπτοντες διὰ τοῦ εἴργου βρωτῶν,
ὧν εἴπομεν, τὴν δὲ ἱερὰν κάθαρσιν καὶ τὴν θεοσύνδετον
ἀλκὴν ἐντιθέντες, δι' ὧν ᾐνίξαντο οὑτωσὶ λέγοντες· ἔν τε
καθαρμοῖς ἔν τε λύσει ψυχῆς κρίνων, καὶ τὸ ὅλον εἶδος
τῆς ἀνθρωπίνης οὐσίας ὁλόκληρον ἡμῖν ἀποδεδώκασι δι'
ὧν ἐπήγαγον· ἡνίοχον γνώμην στήσας καθύπερθεν ἀρίστην.
τοῦτο γὰρ καὶ τὴν ὅλην οὐσίαν τοῦ ἀνθρώπου παρέστησε
καὶ τὴν τάξιν τῶν ἐν αὐτῇ μερῶν διεστείλατο, ὅτι τὸ μὲν
κριτικὸν ὡς ἡνιοχοῦν, τὸ δὲ ἑπόμενον ὡς ἡνιοχούμενον.
ταῦτα γάρ ἐστιν ἐκ τῶν προκειμένων ἐπῶν διδαχθῆναι τὸν
τῶν Πυθαγορείων συμβόλων μὴ ἀνήκοον, ὅτι δέοι σὺν τῇ
Προκόπιος Catena in Canticum canticorum P.1689, l. 10
πίστις ὀρθὴ καὶ τρόπος ζωῆς· δορκὰς μὲν γὰρ

ἀπλανῶς ὁρᾷ, ἔλαφος δὲ τῶν ἰοβόλων ἐστὶν ἀναιρε-
τική· ὑποτίθεται τοίνυν ταῖς νεάνισιν ἡ Νύμφη κά-
θαρσιν καὶ ἀλήθειαν· οὕτω γὰρ τὸ ἀμετάθετον ἡμῖν
βεβαιοῦται ὁ καὶ τὴν ἀλήθειαν πιστούμενος ὅρκος,
ἐν ᾧ πᾶς ὁ ὀμνύων ἐπαινεῖται κατὰ τὴν τοῦ προφή-
του φωνήν. Ἀληθῶς γὰρ ὁ ἐν τοῖς δυσὶ τούτοις, τὸ
ἀσφαλὲς ἐν ἑαυτῷ κατορθώσας, ἕν τε τῷ λόγῳ τῆς
979
πίστεως, ὅταν ἀπλανῶς πρὸς τὴν ἀλήθειαν βλέπῃ,

καὶ ἐν τῷ τρόπῳ τῆς ζωῆς, ὅταν παντὸς καθαρεύῃ
τοῦ ἐκ πονηρίας μολύσματος· οὗτος ὄμνυσι τῷ Κυ-
ρίῳ μὴ ἀναβῆναι ἐπὶ κλίνης στρωμνῆς, μὴ δοῦναι
ὕπνον τοῖς ὀφθαλμοῖς, ἕως οὗ εὕρῃ τόπον τῷ Κυ-
ρίῳ, σκηνώματα τῷ ἐν αὐτῷ οἰκοῦντι γενόμενος.
Μάθωμεν οὖν καὶ ἡμεῖς ἐκ τῆς νύμφης, εἰ τέκνα τῆς
Ἱερουσαλήμ ἐσμεν, ὅπως ἔστιν ἰδεῖν τὸν ποθούμενον·
ἐὰν γὰρ ὅρκιον ἑαυτῆς ποιήσωμεν τόν τε πρακτικὸν
καὶ θεωρητικὸν βίον, ὀψόμεθα καθαρῶς τὸν Νυμφίον
τῆς ἀγάπης τοξότην· ὃς διὰ βάθους ἐντίθησι τὸ
ἑαυτοῦ βέλος, τὴν τῆς θεότητος, φημὶ, κοινω-
νίαν τῇ ψυχῇ διὰ τῆς κατὰ τὴν πίστιν ἀκίδος
εἰσάγει μυστήρια, μονονουχὶ τὸ ἐν Εὐαγγελίοις

βοῶν· «Ἐὰν μή τις ἀναγεννηθῇ ἐξ ὕδατος καὶ Πνεύ-
ματος, οὐ μὴ εἰσέλθῃ εἰς τὴν βασιλείαν τῶν οὐρα-
νῶν.» Καὶ τό· «Πορευθέντες μαθητεύσατε πάντα
τὰ ἔθνη, βαπτίζοντες αὐτοὺς εἰς τὸ ὅνομα τοῦ Πα-
τρὸς, καὶ τοῦ Υἱοῦ, καὶ τοῦ ἁγίου Πνεύματος.» Πῶς
δὲ ὡς ἀνίατα ἡμαρτηκότων εἰπών· «Ἐὰν πληθύνητε
τὴν δέησιν ὑμῶν, οὐκ εἰσακούσομαι·» νῦν ὡς ἰᾶσθαι
διὰ τοῦ λουτροῦ δυνάμενος διαλέγεται; Ὅτι τὸ ἀδύ-
νατον τοῦ νόμου Χριστὸς ἐλθὼν ἀνεπλήρωσεν, οὐκ
ἐφ' ἑκάστῳ καθαίρων μολύσματι ῥύπου σωματικοῦ,
οὐδὲ πλύνειν κελεύων ἱμάτιον, ἐν δὲ βαπτίσματι τὰς
ἡμετέρας ἀποκαθαίρων ψυχὰς, καὶ ἐποικοδομεῖν
τῷ βαπτίσματι τὰς ἀρετὰς προτρεπόμενος. Ἡ
μὲν γὰρ τοῦ λουτροῦ κάθαρσις, φιλανθρωπίας ἐστὶ
Θεοῦ. Ἡ δὲ τῆς τῶν κακῶν ἕξεως ἀπόθεσις, ἔργον
ἡμέτερον, βοηθοῦντος κἀνταῦθα Θεοῦ, καὶ τοὺς
ἐθέλοντας ὁδηγοῦντος πρὸς ἀρετήν. Οὐ δεῖ γὰρ
ἀπρακτεῖν τῇ τοῦ βαπτίσματος ἐπανέχοντας χάριτι.
Λοῦτρον μὲν γὰρ καθαίρει· ἀρεταὶ δὲ φαιδρύνουσιν.
Ἀπέναντι δὲ τῶν ὀφθαλμῶν μου, φησὶν, ἐπειδὴ
Georgius Pisides Poeta, Heraclias Sec. 2, l. 222
ἅπαντας ἔνδον εἷλες ἐκ μόνου φόβου.

980
πρῶτον μὲν οὖν, κράτιστε, τῶν σκύλων ὅλων

ἀπηνθράκωσας τοὺς θεοὺς τῆς Περσίδος,
δεκτὰς ἀπαρχὰς τῷ Θεῷ σου προσφέρων
τὰ τῶν προπάππων Χοσρόου κειμήλια·
σβεννὺς γὰρ αὐτοὺς ἔφλεγες τὸν Χοσρόην,
οὐχ ὥσπερ ἐχθρὸς τοῦ πυρὸς τῆς οὐσίας
– ὅλος γὰρ εἶ πῦρ τῷ Θεῷ συνημμένος – ,
ἀλλ' ὡς ἐλευθέραν τε καὶ σεσωσμένην
θέλων προσάξαι τῷ Θεῷ καὶ τὴν κτίσιν.
ἀπηλλάγη γὰρ καὶ τὸ πῦρ μολυσμάτων
τῇ προσκυνήσει μᾶλλον ἐξυβρισμένον,
ἔχει δὲ τιμὴν τὴν καλὴν ἀτιμίαν,
τῇ σῇ καθαρθὲν εὐσεβεῖ καθαιρέσει
καὶ συμφερόντως δυστυχεῖν ἠνέσχετο
καλῶς τεφρωθὲν ἢ κακῶς ἀνημμένον.
οὕτως ἐκεῖνο πᾶν τὸ πῦρ κατασβέσας
ἀφῆκας οὐδέν, πλὴν ὅσον λαλεῖν ἔδει,
σπινθῆρα μικρὸν εἰς τὸ φλέξαι Χοσρόην.
σφύζεις, Ἀχιλλεῦ, καὶ μεθύσκῃ τὰς φρένας
ἐρῶ δέ σοι νῦν, εἴπερ οὐ βύειν θέλεις
Μιχαήλ Ψελλός. Chronographia Ch. 4, sec. 32, l. 8
ὀφθαλμὸν καὶ πᾶσαν αἴσθησιν πρὸς τὸ οἰκεῖον κινεῖν αἰσθη-

τὸν τούτῳ δὴ τῷ ναῷ συνῆψε καὶ συνεκέρασεν, ἵν' οὕτως
εἴπω.
Ἐποίει δὲ ταῦτα, τοῦτο μὲν καὶ τιμὴν ἀπονέ-
μων τῷ θείῳ, τοῦτο δὲ καὶ ἐξιλεούμενος τοὺς ἐκείνου θερά-
ποντας, ἵν' εἴ πως ἐξῳδηκὸς αὐτοῦ τὸ σπλάγχνον ἰάσωνται·
ἀλλ' εἶχε πλέον οὐδὲν, τοῦ μέτρου τῆς ζωῆς αὐτῷ πληρω-
θέντος καὶ διαλυομένης αὐτῷ τῆς συνθέσεως· ὅθεν ἐπειδὴ
ταύτης τῆς ἐλπίδος ἀπεγνώκει παντάπασιν, τὸ μέλλον ἑαυτῷ
προδιῴκει κριτήριον, καὶ καθαρῶς ἐντεῦθεν τῶν προσπλα-
σθέντων τῇ ψυχῇ μολυσμάτων ἀπαλλαγήσεσθαι ἐβουλεύετο.
Φασὶ γοῦν τινες τῶν μὴ πάνυ πρὸς τὸ ἐκείνου
γένος εὐμενῶς ἐχόντων, ἀλλ' ἐκ διαθέσεως ποιουμένων τὰς
κρίσεις, ὅτι, πρὶν ἢ τοῦ σκήπτρου τοῦτον ἐπιλαβέσθαι,
ἀπόρρητοί τινες τελεταὶ πρὸς τοῦτο ἐνῆγον, καὶ ὄψεις τῶν
περὶ τὸν ἀέρα πνευμάτων λανθάνουσαι τὸ κράτος αὐτῷ
ἐπηγγέλλοντο, καὶ μισθὸν αὐτὸν ἀπῃτήκασι τοῦ θείου τὴν
ἄρνησιν· τοῦτο γοῦν αὐτὸν στροβοῦν τέ φασι καὶ διακυμαί-
981
νειν καὶ πρὸς τοὺς τοιούτους κινεῖν ἐξιλασμούς· εἰ μὲν οὖν

ἀληθὴς ὁ λόγος,
Μιχαήλ Ψελλός. Theologica Opusculum 25, l. 95
δυσεξέλεγκτος ὁ λόγος φανήσεται, εἰδότες ‘ὡς ἐγώ τε ὁ λέγων καὶ ὑμεῖς

οἱ ἀκούοντες φύσιν ἀνθρωπίνην ἔχομεν’. ὁ δὲ πρῶτος εἰπὼν οὐδέν τι τῆς
γεννήσεως ἐπεσύρετο· διὰ τοῦτο καταμαντευόμεθά πως τῆς ἐκείνου
ἐννοίας, ἀνεπιλήπτοις κατά γε δύναμιν ἐννοίαις τοῖς ἐκείνου θεωρήμασιν
ἐμβατεύοντες.
Τί ποτ' οὖν ἐστιν ὃ κατανενόηκεν ἐνταυθοῖ; ἐδόκει τῷ πατρὶ ζητήσεως
ἄξιον ὁποιῳδήποτε τρόπῳ τῆς διὰ τοῦ βαπτίσματος καθάρσεως ἐδέησε
τῷ θεῷ. ἡμεῖς μὲν γὰρ εἰκότως προτελούμεθά τε καὶ καθαιρόμεθα, τὸ
σῶμα τῷ ὕδατι ἀπορρύπτοντες, τῷ πνεύματι δὲ τὴν ψυχήν. ἐκείνῳ δὲ
διὰ τί ποτε ἐδέησε τῆς ἐνταῦθα ῥύψεως; μήποτ' οὖν εἴχε τι τοῦτο τὸ
πρόσλημμα τοῦ ἀπὸ τῆς γεννήσεως μολύσματός τε καὶ ῥυπάσματος; τὴν
γοῦν ‘ὑποψίαν τε καὶ λαβὴν’ ἀνακρουόμενος ὁ πατὴρ οὐκ ἀπὸ τοῦ βαπτί-
σματος τοῦτον εἰσάγει ἢ τὸ σῶμα ἢ τὴν ψυχὴν καθαιρόμενον, μᾶλλον
μὲν
οὖν τετιμηκότα τὸ βάπτισμα τῇ ὑπερφυεῖ σαρκώσει καὶ τῷ ἀπορρήτῳ
βαπτίσματι· ‘τετίμηκε’ γὰρ τὸ βάπτισμα παρ' ἑαυτῷ ‘τῇ σαρκώσει καὶ
τῷ βαπτίσματι ὅπερ αὐτὸς ἐβαπτίσατο’. σάρκωσις δέ ἐστιν, ὡς ἐμὲ
φάναι, ἡ τῆς σαρκὸς ‘ἐν τῷ τῆς φύσεως ἐργαστηρίῳ σύστασίς’ τε καὶ
σύμπηξις· σὰρξ δὲ αὐτὸ τὸ ὑποκείμενον καὶ γινόμενον.
Μιχαήλ Ψελλός. Theologica Opusculum 92, l. 73
Τούτοις γοῦν οἰκονομούμεθα, ποικίλως διεξαγόμενοι· εἶτα πρὸς ἑτέραν

μετασκηνοῦμεν ζωήν. ἐρρέτωσαν γὰρ οἱ μὴ χωριστὴν σωμάτων τιθέμενοι
τὴν ψυχήν, ἀλλὰ συναπορρέουσαν τῷ σώματι δογματίζοντες· ληρούντων

δὲ καὶ οἱ λέγοντες μεταβιβάζεσθαι αὖθις εἰς σώματα καὶ πολλὰς φύσεις
ἀμείβειν, μέχρις ἀναπλήσει τὸ Τιτανικὸν ‘δεσμωτήριον’· ἀμφοτέρους γὰρ
δεξιῶς βάλλει τὸ ἀλλαχόθι μεθίστασθαι τὴν ψυχὴν καὶ τὸ μηκέτι οἰκο-

νομεῖσθαι μεταστᾶσαν ἐκεῖσε. ὡς γὰρ ἐκεῖνοί φασι, κἀνταῦθα κἀκεῖσε
μεταστᾶσα οἰκονομεῖται, ἀλλ' ὁ μέγας οὗτος πατὴρ ἐνταῦθα τὴν οἰκονο-
μίαν ἀπέκλεισεν, ἐκεῖσε δὲ ταύτῃ οὐ δέδωκε πάροδον. ὡς γὰρ ἂν
ἀπαλλαγῇ
ψυχὴ τοῦ σώματος, οὕτως ἐν τῷ αἰῶνι γενομένη πέφυκεν· οὐ γὰρ καθάρ-
σεις ἐκεῖσε τῶν μολυσμάτων οὐδ' ἀπομόργματα τῶν ψυχικῶν κηλίδων
982
ταῖς τιμωρίαις ἐπιγιγνόμενα οὐδὲ ῥοπαὶ πρὸς τὰ σώματα· ‘συνέκλεισε

γὰρ ὁ θεός’, ἵν' ἄλλον τρόπον αὐτὸς εἴποιμι παρ' ὃν ᾐνίξατο ὁ ἐν τῷ Ἰὼβ
λόγος, ἐνταῦθα μὲν δοκιμασίαν καὶ πύρωσιν, ἐκεῖσε δὲ τὴν τῶν
πεπραγμέ-
νων ἀντίδοσιν.
Τοῦτον δὴ τὸν λόγον ἀσφαλῆ καὶ ἡμεῖς ἔχοντες ἄγκυραν, ἐνταῦθα μὲν
καλῶς ἀπευθυνώμεθα τῇ παρὰ τοῦ πλάσαντος οἰκονομίᾳ καὶ ταῖς θείαις
ἄριστα διοικήσεσιν ἐξαγώμεθα, μήτε πρὸς τὴν πενίαν ἀποδυσπετοῦντες
μήτε διὰ τὸν πλοῦτον ὑβρίζοντες· ἐκεῖσε δὲ γενόμενοι τύχοιτε τῆς
αἰωνίου καὶ ἀμεταπτώτου ζωῆς.
φεύγειν δ' ἐμόχθουν καὶ φυγῆς οὐκ ἦν τόπος,

ὥσπερ ποταμοῦ πλημμυρούντων τῶν ὄχλων,
ἕως ἀπειπών, ἡμιθνής, βραχὺ πνέων,
οἴκοι στενάζων, λειποθυμῶν ᾠχόμην.
καὶ νῦν ἐν ὕπνοις τὸν κορυνήτην βλέπων
ὁρμώμενον τύψαι με καὶ διδοὺς δρόμῳ,
λείπω τὸν ἐχθρὸν καὶ τὸν ὕπνον αὐτίκα.
Τοῦ Ψελλοῦ εἰς τὴν ψυχήν
Πᾶσα κτίσις κλαῦσόν με τὸν παραβάτην.

ὡς δάκρυον στάλαξον, οὐρανέ, δρόσον
καὶ σπίλον αἰσχρῶν ἔκπλυνον μολυσμάτων·
ἥλιε, δυσώπησον ἥλιον μέγαν
ψυχὴν σκοτεινὴν φωτίσαι καὶ καρδίαν·
στήτω σελήνη, καὶ χορὸς τῶν ἀστέρων
αἰτεῖτε λύτρον τῶν ἐμῶν ἐγκλημάτων·
ἡ γῆ βόησον ἐκ μέσης τῆς καρδίας,
ὄρη σταλαγμὸν ἐκβλύσατε δακρύων,
θάλασσα κλαῦσον κλαυθμὸν ἠλεημένον,
ἄβυσσε φωνὴν πέμψον εἰς τὸν δεσπότην.
Χοροὶ προφητῶν, πατριαρχῶν, παρθένων,
ἀποστόλων, μαρτύρων καὶ διδασκάλων,
Ὦ γραῦς σοβὰς πρόβακχε, μαινὰς ἀγρία!

Ὦ μιαρὰ γραῦς τρὶς τὸ γραῦς καὶ τετράκις,
983
Πεντακόρωνε πρέσβα, σαπρὰ πρεσβύτις,

Ἀτλαντικὸν πέλαγος, Αἰγαῖον βάθος,
Πόντε, Προποντὶς, ὠκεάνειον στόμα,
Θάλασσα ταύτης πάμπαν ἁλμυρωτέρα,
Εἰς ἣν ἐκυβίστησεν ὁλκὰς μυρία,
Εἰς ἣν ἐναυάγησαν αὔτανδρα σκάφη!
Ὦ τέλμα πηλοῦ καὶ βαθύτης ἰλύος,
Τῆς ἐγχέλυος οἶκε καὶ τοῦ βατράχου,
Τῆς φύσεως μόλυσμα καὶ τῶν ἐν φύσει!
Ὦ βροῦχε καὶ χάλασα καὶ κνὶψ καὶ σκότος,
Καὶ συνόλως ὄλεθρε τοῦ βροτῶν γένους!
Ὦ γραῦς πολιὰ μέχρι καὶ τῶν ὀφρύων,
Κἂν ἐμπαροινῇς τῇ ταλαιπώρῳ φύσει
Βαφαῖς καταχρίουσα πυκναῖς τὰς τρίχας!
Ὦ γραῦς ὀδόντος παντὸς ἐστερημένη,
Μόνοις παρατρώγουσα γομφίοις δύο,
Οὓς εὖ γε ποιῶν οὐκ ἀφεῖλεν ὁ χρόνος,
Ὡς μὴ νομισθῇς ἀρτιγέννητον βρέφος!
Ὦ γραῒς ὠχρὰ κἂν πλανᾷς ψιμμιθίῳ!
Basilius Scr. Eccl., De vita et miraculis sanctae Theclae libri ii [Sp.]

Book 1, sec. 16, l. 8
πεσόντος ἔρωτος. Νῦν δὲ τὸ λίαν ἀπηνὲς καὶ ἀνήμερον τῆς κό-

ρης ἀγριώτερον ἐποίει τὸν πολέμιον, ὡς ὑβρισθέντα τε καὶ ὑ-
περοφθέντα, καὶ ὧν οὐκ ἐνδίκως ἠράσθη παντελῶς ἀποπεπτωκότα.
Παραδοθεῖσα δ' οὖν ὅμως ἡ παρθένος ἐπὶ τῇ κρίσει, ἥδετο μὲν
ἐπ' αὐτῇ, καὶ νίκην ἤδη τὴν δίκην ἐκάλει καὶ μαρτυρικῶν ἀγώ-
νων προσθήκην· ὑφορωμένη δὲ τὸν Ἀλέξανδρον μήπως, ἔρημον
αὐτὴν καὶ μόνην ἀπολαβών, καὶ πρὸς βίαν ἀφέλοιτο τῆς παρ-
θενίας, ὑπὲρ οὗ καὶ ὁ πᾶς αὐτῇ κίνδυνος ἀνερριπτεῖτο, αἰτεῖ χά-
ριν τὸν δικαστήν, οὐ τὸ μή τι παθεῖν τῶν προηγορευμένων
δεινῶν, τὸ δὲ μεῖναι μόνον ἁγνὴν καὶ φυλαχθῆναι πορνικοῦ μολύ-
σματος καθαράν. Καὶ γὰρ ὅσον τῆς κατὰ τοὺς κινδύνους ἠφροντί-
στει δειλίας, τοσοῦτον τῆς κατὰ τὴν παρθενίαν ἐφρόντιζεν
ἀσφαλείας. Ποιεῖται δὴ καὶ τούτου πρόνοιαν ὁ Θεός· ἐκ τῶν
γὰρ περὶ αὐτὴν οὐσῶν γυναικῶν – πολλὰς δὲ ἡ κατ' αὐτὴν
τὴν Θέκλαν φήμη συνήθροισε – τινὰ Τρύφαιναν, οὕτω καλουμέ-
νην, εἰς τοῦτο προβαλόμενος καὶ παρορμήσας, ἀρρήτως τε καὶ ὡς
αὐτῷ φίλον ἐκ τῶν ἀπόρων καὶ ἀμηχάνων ἀεὶ πορίζεσθαι τοῖς
ὧδε ἔχουσι μηχανάς τε καὶ λύσεις. Αὐτὴ τοιγαροῦν ἡ Τρύφαινα,
βασιλέως τε ἀγχιστείᾳ λαμπρυνομένη καὶ πλούτῳ κομῶσα καὶ
984
ἀρετῆς τῆς κατὰ τὸν βίον καὶ τρόπον ἐπιμελομένη, πιστεύ-

εταί τε καὶ δέχεται τὴν Θέκλαν.
Maximus Confessor Theol., Capita de caritate Book 3, sec. 80, l. 3
ἐκείνων πρὸς ἅπερ τὰ πάθη κέκτηται· κέκρυπται δὲ τὰ πάθη ἐν τῇ ψυχῇ

καὶ ἀναφανέντων τῶν πραγμάτων ἐλέγχεται. Χρὴ οὖν τηρεῖν τὸν νοῦν ἐπὶ
τῶν πραγμάτων καὶ γνῶναι πρὸς ποῖον ἔχει τὸ πάθος.
ΟΘʹ.
Φίλος ἐκεῖνός ἐστι γνήσιος ὁ τὰς ἐκ περιστάσεως θλίψεις καὶ ἀνάγκας

καὶ συμφορὰς ἐν καιρῷ πειρασμοῦ συνυποφέρων τῷ πλησίον ὡς ἰδίας
ἀθορύβως καὶ ἀταράχως.
Πʹ.
Μὴ ἀτιμάσῃς τὴν συνείδησιν ἄριστά σοι ἀεὶ συμβουλεύουσαν· γνώμην

γὰρ θείαν καὶ ἀγγελικήν σοι ὑποτίθεται καὶ τῶν κρυπτῶν τῆς καρδίας
μολυσμάτων ἐλευθεροῖ καὶ παρρησίαν πρὸς τὸν Θεὸν ἐν τῇ ἐξόδῳ χαρί-
ζεται.

compilatore Juliano Ariano) Book 6, ch. pin, l. 28
τοὺς τάρσους· ἱστορεῖ Κλήμης, Ἡγήσιππος, Ἰουστῖνος καὶ

Εἰρηναῖος.
ιʹ. Ὅπως αἱ αἱρέσεις καὶ πρὸς ἑαυτὰς καὶ πρὸς τὴν ἀλήθειαν διαφω-
νοῦσιν.
ιαʹ. Ἐξήγησις ἀποστολικοῦ κηρύγματος.
ιβʹ. Πρὸς τοὺς Χριστὸν ὁμολογοῦντας, ἰουδαΐζειν δὲ θέλοντας.
ιγʹ. Ὅπως χρὴ χωρίζεσθαι τῶν αἱρετικῶν.
ιδʹ. Τίνες οἱ κηρύξαντες τὴν καθολικὴν διδασκαλίαν, καὶ τίνα τὰ
δι' αὐτῶν παραγγέλματα. Καθολικὴ διδασκαλία.
ιεʹ. Ὅτι οὔτε ἀναβαπτίζειν χρὴ οὔτε μὴν παραδέχεσθαι τὸ παρὰ τῶν
ἀσεβῶν δοθὲν βάπτισμα· οὐ γὰρ ἔστι βάπτισμα, ἀλλὰ μόλυσμα.
ιϛʹ. Περὶ τῶν ἀποκρύφων βιβλίων, ὅτι ψευδεπίγραφα.
ιζʹ. Περὶ κληρικῶν γαμικὰ παραγγέλματα.
ιηʹ. Παραίνεσις κελεύουσα φεύγειν τὴν τῶν ἀσεβῶν αἱρετικῶν κοινω-
985
νίαν.
ιθʹ. Πρὸς τοὺς φαυλίζοντας τὸν νόμον.
κʹ. Τίς ὁ φυσικὸς νόμος καὶ τίς ὁ ἐπείσακτος, καὶ δι' ἣν αἰτίαν
ἐπεισήχθη.

ἄρξαντες καθίστανται τοῖς λαοῖς. Ὁμοίως καὶ οἱ λαϊκοί,

τοῖς τῇ γνώμῃ τοῦ Θεοῦ ἐναντία δογματίσασιν μὴ πλησιάζετε
μηδὲ κοινωνοὶ τῆς ἀσεβείας αὐτῶν γίνεσθε, λέγει γὰρ καὶ
ὁ Θεός· «Ἀποσχίσθητε ἐκ μέσου τῶν ἀνδρῶν τούτων, ἵνα
μὴ συναπόλησθε αὐτοῖς.» Καὶ πάλιν· «Ἐξέλθετε ἐκ μέσου
αὐτῶν, καὶ ἀφορίσθητε, λέγει Κύριος, καὶ ἀκαθάρτου μὴ
ἅπτεσθε, κἀγὼ εἰσδέξομαι ὑμᾶς.»
Φευκτέοι γάρ εἰσιν ὡς ἀληθῶς οἱ βλασφημοῦντες
Θεόν· οἱ μὲν γὰρ πλεῖστοι τῶν ἀσεβῶν ἄγνοιαν ἔχουσιν
Θεοῦ, οὗτοι δὲ κακόνοιαν ὡς θεομάχοι νοσοῦσιν· ἐκ γὰρ
τῆς κακίας τῶν αἱρεσιωτῶν ἐξῆλθεν μόλυσμα ἐπὶ πᾶσαν
τὴν γῆν, ὥς φησιν Ἱερεμίας ὁ προφήτης. Ἀποβληθείσης
γὰρ τῆς συναγωγῆς τῆς πονηρᾶς ὑπὸ Κυρίου τοῦ Θεοῦ καὶ
τοῦ οἴκου ἀπορριφέντος ὑπ' αὐτοῦ, καθώς πού φησιν·
»Ἐγκαταλέλοιπα τὸν οἶκόν μου, ἀφῆκα τὴν κληρονομίαν
μου.» Καὶ πάλιν· «Ἀνήσω τὸν ἀμπελῶνά μου, καὶ οὐ
μὴ τμηθῇ οὐδ' οὐ μὴ σκαφῇ, καὶ ἀναβήσεται εἰς αὐτὸν ὡς
εἰς χέρσον ἄκανθα, καὶ ταῖς νεφέλαις ἐντελοῦμαι τοῦ μὴ
βρέξαι εἰς αὐτὸν ὑετόν.»

Ὁμοίως καὶ βαπτίσματι ἑνὶ ἀρκεῖσθαι μόνῳ τῷ

εἰς τὸν τοῦ Κυρίου θάνατον δεδομένῳ, οὐ τῷ παρὰ τῶν
δυσωνύμων αἱρετικῶν, ἀλλὰ τῷ παρὰ τῶν ἀμέμπτων ἱερέων
δεδομένῳ, εἰς τὸ ὄνομα τοῦ Πατρὸς καὶ τοῦ Υἱοῦ καὶ τοῦ
ἁγίου Πνεύματος. Μήτε δὲ τὸ παρὰ τῶν ἀσεβῶν δεκτὸν
ὑμῖν ἔστω, μήτε τὸ παρὰ τῶν ὁσίων ἀκυρούσθω διὰ δευτέρου.
Ὡς γὰρ εἷς ὁ Θεὸς καὶ εἷς ὁ Χριστὸς καὶ εἷς ὁ παράκλητος,
εἷς δὲ καὶ ὁ τοῦ Κυρίου ἐν σώματι θάνατος, οὕτως ἓν ἔστω
καὶ τὸ εἰς αὐτὸν διδόμενον βάπτισμα· οἱ δὲ παρὰ τῶν
986
ἀσεβῶν δεχόμενοι μόλυσμα κοινωνοὶ τῆς γνώμης αὐτῶν

γενήσονται.
Οὐ γάρ εἰσιν ἐκεῖνοι ἱερεῖς· λέγει γὰρ πρὸς αὐτοὺς
ὁ Θεός· «Ἐπεὶ καὶ σὺ ἀπώσω γνῶσιν, ἀπώσομαί σε κἀγὼ
τοῦ ἱερατεύειν μοι.» Οὔτε μὴν οἱ βαπτισθέντες ὑπ' αὐτῶν
μεμύηνται, ἀλλὰ μεμολυσμένοι ὑπάρχουσιν, οὐκ ἄφεσιν
ἁμαρτιῶν λαμβάνοντες, ἀλλὰ δεσμὸν ἀσεβείας. Οὐ μὴν
δὲ ἀλλὰ καὶ οἱ τοὺς μεμυημένους ἐκ δευτέρου βαπτίζειν
πειρώμενοι ἀνασταυροῦσιν τὸν Κύριον, ἀναιροῦσιν αὐτὸν
ἐκ δευτέρου, γελῶσιν τὰ θεῖα, μυκτηρίζουσι τὰ ἅγια, ὑβρί-
ζουσι τὸ Πνεῦμα, τὸ αἷμα τὸ ἅγιον ὡς κοινὸν ἀτιμάζουσιν·
καὶ τὸ βάπτισμα τί ἐστιν, ὃ τοὺς πιστεύοντας

δέξασθαι ἔφης, κατ' ἀκολουθίαν αὐτῷ πάντα μοι
γνώρισον.
Ἐκεῖνος δὲ πρὸς αὐτὸν ἀπεκρίνατο· Τῆς ἁγίας
ταύτης καὶ ἀμωμήτου τῶν Χριστιανῶν πίστεως
ῥίζα ὥσπερ καὶ ἀσφαλὴς ὑποβάθρα ἡ τοῦ θείου
βαπτίσματος ὑπάρχει χάρις, πάντων τῶν ἀπὸ
γενέσεως ἁμαρτημάτων κάθαρσιν ἔχουσα, καὶ
παντελῆ ῥύψιν τῶν ἀπὸ κακίας ἐπεισελθόντων
μολυσμάτων. οὕτω γὰρ ὁ Σωτὴρ ἐνετείλατο δι'
ὕδατος ἀναγεννᾶσθαι καὶ Πνεύματος, καὶ εἰς τὸ
ἀρχαῖον ἐπανάγεσθαι ἀξίωμα, δι' ἐντεύξεως δηλαδὴ
καὶ τῆς σωτηρίου ἐπικλήσεως, ἐπιφοιτῶντος τῷ
ὕδατι τοῦ ἁγίου Πνεύματος. βαπτιζόμεθα τοίνυν,
κατὰ τὸν λόγον τοῦ Κυρίου, εἰς τὸ ὄνομα τοῦ
Πατρός, καὶ τοῦ Υἱοῦ, καὶ τοῦ ἁγίου Πνεύματος·
καὶ οὕτως ἐνοικεῖ τοῦ ἁγίου Πνεύματος ἡ χάρις τῇ
τοῦ βαπτισθέντος ψυχῇ, λαμπρύνουσα αὐτὴν καὶ
θεοειδῆ ἀπεργαζομένη, καὶ τὸ κατ' εἰκόνα καὶ καθ'
ὁμοίωσιν αὐτῇ ἀνακαινίζουσα·
μέσης ἡμέρας, ἵνα λύκον δέξωμαι ἀντὶ προβάτου.

ἀλλὰ καλῶς ὁ λόγος ᾄδεται, ὅτι Καρδία μωροῦ
μάταια νοήσει. τὸ μὲν οὖν ἐνθύμημα τοῦτο καὶ
βούλευμα ὑμῶν ἕωλον ἦν καὶ πάντη ἀνόητον· τὸ
987
δὲ ἔργον ὃ εἰργάσω πάσης ἐστὶ συνέσεως πεπλη-

ρωμένον. διὸ χαῖρε, Ναχώρ, καὶ ἀγαλλιῶ·
πολλὰς γάρ σοι χάριτας ὁμολογῶ, ὅτι συνήγορος
σήμερον τῆς ἀληθείας γέγονας, καὶ οὐκ ἐμίανας
τὰ χείλη σοι λόγοις μιαροῖς καὶ ὑποκρίσει δολίᾳ,
ἀλλὰ τῶν πολλῶν μᾶλλον ἐξεκάθαρας μολυ-
σμάτων, τὴν πλάνην τῶν ψευδωνύμων διελέγξας
θεῶν καὶ τὴν ἀλήθειαν τῶν Χριστιανικῶν δογ-
μάτων κρατύνας. ἐγὼ δὲ ἐσπούδασα ἀγαγεῖν σε
μετ' ἐμοῦ δυοῖν ἕνεκα· ἵνα μὴ κατὰ μόνας ὁ βασι-
λεὺς λαβών σε τιμωρήσηται ἐφ' ᾧ οὐ τὰ κατα-
θύμια αὐτῷ ἐφθέγξω, καὶ ἵνα τὴν χάριν ταύτην,
ἣν σήμερον εἰργάσω, ἀνταμείψωμαι. τίς δὲ ἡ
ἀντάμειψις; τὸ ὑποδεῖξαί σοι ἐκκλῖναι τῆς πο-
νηρᾶς ὁδοῦ καὶ ὀλισθηρᾶς ἣν ὥδευσας ἕως νῦν,
πορευθῆναι δὲ τὴν εὐθεῖαν καὶ σωτήριον τρίβον,
ἣν οὐκ ἀγνοῶν, ἀλλ' ἐθελοντὶ κακουργῶν, ἐξέ
Gnomologium Vaticanum, Gnomologium Vaticanum Sententia 483, l. 2
Σωκράτης ἔφη· “καλόν ἐστι συζῆν γυναικὶ θυμώδει χάριν

ἀσκήσεως· καὶ γὰρ τοὺς ἱππέας ἐθίζεσθαι δεῖ τραχέσιν ἵπποις κε-
χρῆσθαι· τούτων γὰρ κρατήσαντες καὶ τῶν ἄλλων ῥᾳδίως κρατή-
σουσιν.”
Σωκράτει παρακολουθοῦντός τινος, ἅμα δὲ καὶ λοιδοροῦντος
τῶν συνόντων τις “τί σοι” ἔφη “λοιδορεῖται οὗτος;” ὁ δὲ “οὐκ
ἐμοί”, ἔφη, “ἀλλ' ᾧ ταῦτα πρόσεστιν.”
Σωκράτης ἠρωτήθη ὑπό τινος πῶς ἂν δύναιτο ἀναμαρ-
τήτως διαλέγεσθαι καὶ εἶπεν· “εἰ μηδὲν λέγοις, ὧν μὴ σαφῶς οἶσθα.”
Σωκράτης ἀκαίρως τινὸς ἀδολεσχοῦντος “κρεῖττον” ἔφησε “τῷ
ποδὶ διολισθαίνειν ἢ τῇ γλώττῃ· τὸ μὲν γὰρ ἱματίῳ μολύσματα παρέχει,
τὸ δὲ αὐτῷ ἀνθρώπῳ πολλάκις εἰς ἅπαντα τὸν χρόνον κηλῖδα περι-
άπτει· καὶ τὸ μὲν ἰατρὸν ἔχει τὸ ὕδωρ, τὸ δὲ ῥητὸν οὐκέτι ἄῤῥητον
δύναται γενέσθαι.”
Σωκράτης ἰδὼν πλούσιον ἀπαίδευτον “ἰδού,” φησί, “τὸ
χρυσοῦν πρόβατον.”
Σωκράτης ἔλεγε τὸν φθόνον ἕλκος εἶναι τῆς ἀληθείας.
Σωκράτης πολλὰ τῶν φίλων αὐτῷ πεμπόντων, ἐπεὶ μηδὲν
δραξάμενος ὑπὸ Ξανθίππης τῆς γυναικὸς ηὐθύνετο, ἔφη· “βλέπε· ἂν
τὰ διδόμενα ἑτοίμως λαμβάνωμεν, οὐδὲ αἰτοῦντες τοὺς δώσοντας
ἕξομεν.”
988

Reign Man1,pt1, p.54, l. of p.11
γραμμοὺς καὶ τὸν πλάστην τὸν κάτωθεν καὶ τὸ τεχνικὸν ἀλλ' οὐ φυσικὸν
ἔρευθος καὶ ταῖς ἄφροσι τῶν γυναικῶν αὐτὰ ἐπιρρίπτουσα ταῖς ἀρεταῖς
προσανεῖχε καὶ ὡραΐζετο. εἶχε δὲ τὸ μὴ ἐπικλινὲς ἐθνικὸν καὶ τὸ τῆς
γνώμης ἐκέκτητο δυσμετάθετον. ὅθεν οὐδ' ὁ βασιλεὺς προσεῖχεν αὐτῇ
τὰ πολλά, ἀλλὰ τιμῆς μὲν καὶ δορυφορίας καὶ τῆς λοιπῆς λαμπροφορίας
βασιλικωτάτης μετεῖχε, τὰ δ' ἐς τὴν κοίτην ἠδίκητο. νέος γὰρ ὢν ὁ
Μανουὴλ καὶ ἐρωτικὸς τῷ τε ἀνειμένῳ βίῳ καὶ ταῖς τρυφαῖς προσανέ-
κειτο καὶ συσσιτίων καὶ κώμων ἐξείχετο καὶ ὅσα τὸ νεοτήσιον ἄνθος
ὑπέβαλλε καὶ ἐμύουν οἱ πάνδημοι ἔρωτες διεπράττετο. καὶ πρὸς τὰς
μίξεις ἀκάθεκτος ὢν καὶ πολλαῖς θηλυτέραις ἐπιθορνύμενος ἔλαθε καὶ δι'
ὁμογνίου τρυμαλιᾶς ἀθεμίτως ἐμπερονῶν. καὶ ἦν ἐκείνῳ μόλυσμα τὸ
πραχθέν, διαλωβοῦν καὶ καταχέον ἀπρέπειαν, ὅσα καὶ ὄψεως χαριέσσης
ἐκφυεῖσά που τοῦ προσώπου ἀκροχόρδων ἢ ἀλφῶν ἐξανθήματα.
Ἐμέλησε δὲ καὶ τῶν κοινῶν τῷ βασιλεῖ τῷδε πράξεων. καὶ τῶν μὲν
δημοσίων εἰσφορῶν φροντιστὴν καὶ λογιστὴν μέγιστον τὸν ἐκ Πούτζης
Ἰωάννην προβάλλεται καὶ αὐτός, ὥσπερ ὁ πατὴρ ἐκείνῳ καὶ βασιλεὺς
πρότερον, ὄντα καὶ τοῦ δρόμου πρωτονοτάριον, μελεδωνὸν δὲ μεσεύον-
τα καὶ τῶν οἰκείων ὑποδρηστῆρα διαταγμάτων τὸν Ἁγιοθεοδωρίτην
τίθησιν Ἰωάννην. καὶ ἦν ὁ μὲν τῷ προσώπῳ τοῦ βασιλέως ἀεὶ ὀπτανό-
μενος καὶ τὰ τούτου ἐντάλματα ὅσα καὶ ἐμφάσεις ἐκ κρείττονος μοίρας
δεχόμενος, ὑπουργοῖς δὲ οὐκ ὀλίγοις τῶν γραφομένων καὶ λεγομένων
Nicolaus I Mysticus Theol., Epist., Opuscula diversa

Sec. 200B, l. 124
τῇ Κοιμήσει τῆς ἀχράντου δεσποίνης ἡμῶν θεοτόκου, καὶ τρίτον ἐν

τῇ Γενεθλίῳ ἡμέρᾳ τοῦ Χριστοῦ καὶ θεοῦ ἡμῶν, διὰ τὸ καὶ ἐν ταύταις
προηγεῖσθαι νηστείαν καὶ τὸ ἐκ ταύτης ὄφελος. Εἰ δὲ παῖδες μὴ
παρείησαν, ἐπειδὴ τὸ τεκνογονίας ἐπιθυμεῖν οὐκ ἀσύγγνωστον, τὸ
τηνικαῦτα συγγνώμης ἀξιωθήσεται ὁ τοιοῦτος γάμος καὶ μόνῳ τῷ
ἐξ ἀρχῆς καὶ μέχρι τοῦ νῦν κρατήσαντι ἐπιτιμίῳ θεραπευθήσεται.
Ταῦτα μὲν καὶ περὶ τοῦ τρίτου γάμου. Οὐ μὴν οὐδὲ τὸν δεύ-
τερον οὐδὲ τὸν πρῶτον ἐκτὸς ἀσφαλείας ἐῶμεν, ἀλλὰ κἀκείνους
ὁρίζομεν οὕτως συνίστασθαι ὥστε μηδεμίαν ἔχειν πονηρὰν αἰτίαν,
ἢ ἐξ ἁρπαγῆς ἢ ἐκ προηγησαμένης λαθρίου φθορᾶς, ἀλλὰ νομίμως
καὶ καθαρεύοντας τῶν τοιούτων μολυσμάτων καὶ πορνικῆς ἀκαθαρ-
σίας. Εἴ τις οὖν τῶν εἰρημένων καταφρονήσας τύπων πρὸς γαμικὴν
989
ὁμιλίαν πρώτην ἢ δευτέραν συνέλθοι, τοῦτον ἡ τοῦ Χριστοῦ ἐκκλησία,

ἡ καθαρὰ καὶ μηδένα σπῖλον ἔχουσα ἢ ῥυτίδα, τοῖς σωτηρίοις ὑπο-
βάλλουσα ἐτασμοῖς, οὐ πρὶν εἰς μετάληψιν τῶν θείων παραδέξεται
μυστηρίων ἢ τὸν ὡρισμένον ἐπὶ τῇ πορνείᾳ χρόνον ἀκριβῶς αὐτοὺς
ἐκπληρῶσαι (εἰ μὴ ἄρα ἡ τοῦ βίου ἀναγκαία κατεπείγοι ἀναχώρησις),
τουτέστι, μέχρις ἂν τὸ ἕβδομον ἐκπληρωθῇ ἔτος. Ὁ δὲ τολμῶν ἱερεὺς
παρὰ τὸν διατετυπωμένον ὅρον μεταλήψεως θείας τινὰ τούτων ἀξιῶ-
σαι περὶ τὸν ἴδιον κινδυνεύσει βαθμόν, δηλονότι τοῦ ἀξιωθέντος
παρὰ τὸν ὡρισμένον τύπον τῆς θείας κοινωνίας πάλιν εἰς τὸ ἀκοινώνη

Vol. 1, p.1, l. 11
Εὐστόχως ἄν τις εἴποι ἐπιτωθάζων μοι, μεῖζόν

σοι τοῦ ἔργου τὸ πάρεργον. ἔδει γάρ με ὡς ἀληθῶς
πάλαι τῶν πραγμάτων ἀφέμενον καὶ τυρβάζεσθαι
ἀποσχόμενον καὶ τοῦ μέσου μεταναστεύσαντα καὶ
καθ' ἑαυτὸν ἑλόμενον ζῆν ἀειφυγίαν τε ἑαυτοῦ κα-
ταψηφισάμενον, οὕτω τὰ καθ' ἡμᾶς οἰκονομήσαντος
τοῦ ὑπὲρ ἡμᾶς, ἐπεὶ τοὺς δεσμούς μου διέρρηξε τῶν
φιλτάτων στερήσας με, οἷς οἶδεν ἐκεῖνος λόγοις, ἀλ-
γεινῶς μὲν ἐμοί, συμφερόντως δὲ πάντως, μηδὲν
ἕτερον μετιέναι ἢ ὅσα ψυχὴν καταρτίζουσι καὶ καθαί-
ρουσι τῶν ἐντακέντων αὐτῇ μολυσμάτων διὰ φαυ-
λότητα πράξεων, καὶ ἅττα ἐξιλεοῦνται τὸ θεῖον ἐφ'
οἷς παρώργισται παρ' ἐμοῦ, παραβεβηκότος τὰς ἐν-
τολὰς αὐτοῦ καὶ τὰ δικαιώματα, καὶ ζητεῖν οὕτω
συγγνώμην ἐπὶ τοῖς πταίσμασιν. ἐγὼ δ' ἀμελῶς πρὸς
τὸ ἔργον ἐκ τῆς πρὸς τὰ καλὰ νωθρείας διατιθέμε-
νος περὶ τὸ πάρεργον κατέτεινα τὴν σπουδήν.
Ἀλλ' ἵνα τι καὶ ὑπεραπολογήσωμαι ἐμαυτοῦ, οὐκ
οἴκοθεν ὡρμήθην πρὸς τὸ ἐγχείρημα, ἄνδρες δέ με
φίλοι πρὸς τοῦτο παρέθηξαν, σχολάζοντα βλέποντες
καὶ “χρῆσαι” λέγοντες “τῇ σχολῇ πρὸς ἔργον
πλανηθέντα. Καὶ περιχεῖται τῷ τραχήλῳ, καὶ περιπλέ-

κεται, καὶ ἐπιρρεῖ δάκρυον, καὶ ἀσπάζεται, τῆς καταλλα-
γῆς διδοὺς τὸ σύμβολον καὶ τῆς ἀμνηστίας τῶν προλα-
βόντων τὸ ἐνέχυρον.
990
Στολὴ δ' ἂν ἡ πρώτη εἴη οὐκ

αὐτὸ τὸ βάπτισμα (οὐ γὰρ οἷόν τε τυχεῖν δευτέρου βα-
πτίσματος), ἀλλ' ἡ πρώτη στολὴ καὶ χάρις, ἣν ἀπ'
ἀρχῆς ἕκαστος τῶν πιστῶν ἐνδύεται διὰ τοῦ βαπτίσμα-
τος. Ἀντὶ γὰρ τῆς διὰ τοῦ λουτροῦ παλιγγενεσίας ἡ διὰ με-
τανοίας ἡμῖν παρὰ Θεοῦ ἐχαρίσθη ἀναγέννησις,
ἥτις τὰ μολύσματα ἡμῶν τῷ δακρύῳ πλύνουσα πάλιν κα-
θαροὺς ἀποφαίνει. Δίδοται δὲ τῷ ἀσώτῳ μετὰ τὴν στο-
λὴν καὶ δακτύλιος, σύμβολον τῆς νοητῆς σφραγῖδος
τοῦ Πνεύματος. Ὡς γὰρ ἐν τῇ διὰ τοῦ βαπτίσματος πα-
λιγγενεσίᾳ καὶ στολὴ καὶ σφραγὶς δωρεᾶς Πνεύματος
ἁγίου, οὕτω καὶ ἐν τῇ διὰ τῆς μετανοίας ἀναγεννήσει.
Προσφέρεται δὲ καὶ ὑποδήματα, ἵνα θαρρεῖν ἔχῃ τὴν τοῦ
ὄφεως καταπατεῖν κεφαλήν. «Σὺ γάρ, φησι, τηρήσεις
αὐτοῦ κεφαλήν, κἀκεῖνος τηρήσει σου πτέρναν». Πρὸς
ἑκάτερον οὖν χρήσιμον τὰ ὑποδήματα, καὶ εἰς τὸ κα-
ταπατεῖν τὴν τοῦ ὄφεως κεφαλὴν καὶ εἰς τὸ τὴν ἐκεῖ
Ἀργυροσκόπος· τὸ μὲν ἀργυρογνώμων καὶ ἀργυραμοιβὸς

τέτριπται παρὰ τοῖς Ἀττικισταῖς, τὸ δὲ ἀργυροσκόπος οὐκέτι. εἴρηται
δὲ παρὰ τὸ σκοπεῖν τὸ ἀργύριον καὶ διακρίνειν ἀπὸ τοῦ ἀδοκίμου τὸ
δόκιμον.
Ἀργυρῖται· οἱ ἀργυρίου εὐποροῦντες.
Ἀργυρογνώμων· δοκιμαστὴς ἀργύρου.
Ἀργυροδίνης· ὁ καλὰς δίνας ἔχων. δῖναι δὲ αἱ τῶν ὑδάτων
συστροφαί.
Ἄρδηττος· τόπος ἐστὶν Ἀθήνησιν, ἐν ᾧ πάντες Ἀθηναῖοι
δημοσίᾳ ὤμνυον τὸν ὅρκον τὸν Ἡλιαστικόν.
Ἄρδα καὶ ἄρδαλος· τὸ μόλυσμα. καὶ ἀρδαλῶσαι τὸ μολῦ-
ναι ἀσχημόνως.
Ἀρδάνιον· τὸ ἀπὸ τοῦ πυθμένος τοῦ κεραμίου ἕως τῆς γα-
στρός, ἐν ᾧ ἔπινε τὰ θρέμματα.
Ἀρδεύειν· παρ' Ἀντιφάνει μόνον (fr. 314 K.). ἐκ τοῦ ἐναν-
τίου δὲ ἦρσεν καὶ ἄρσῃ Ἡρόδοτος (5, 12, 4 et 2, 14, 2).
Ἄρδειν, οὐκ ἀρδεύειν λέγουσιν.
Ἄρδηττος· τόπος Ἀθήνησιν ἀπὸ Ἀρδήττου ἥρωος.
Ἀρεστήρ· εἶδος ποπάνου.
Ἀρετή· εὐδοξία. οὕτως Ἀνδοκίδης (fr. 6 Blass) καὶ Θουκυ-
δίδης (1, 33, 2).
991
Ησύχιος. Lexicon (Α – Ο) alpha, entry 7088, l. 1
ἀργυρώνητος· οἰκέτης AS ἀργυρίου ἀγορασθείς (Eur. Alc.

676) vgAS
ἀργυφέη· λαμπρά S λευκή AS
ἀργύφεον· λαμπρόν. λευκόν (Σ 50) (vg)AS
ἀργυφέοισι· λαμπροῖς. καθαροῖς
ἀργώ· εἶδος φυτοῦ, ἀφ' οὗ ἡ Ἀργὼ ναῦς
ἄρδα· μολυσμός (Pherecrat. fr. 53) (S)
ἀρδάλια· τοὺς πυθμένας τῶν κεραμίδων, οὓς ἔνιοι γοργύρας
καλοῦσιν
Ἀρδαλίδες· αἱ Μοῦσαι
ἄρδαλος· μόλυσμα
ἀρδάλους· εἰκαίους
ἀρδαλωμένους· ταρασσομένους
ἀρδάνια· αἱ τῶν κεραμίων γάστραι, ἐν αἷς τὰ βοσκήματα
ἐπότιζον, ἃ Δωριεῖς κύμβαλα καλοῦσι. ταῦτα δὲ πρὸ τῆς
αὐλείου θύρας ἐτίθεσαν ὕδατος πλήρη [ἵνα] ὁπότε τις τελευτή-
σειεν, [οἱ] πρὸς ἀφαγνισμὸν ἵνα οἱ ἐξιόντες περιῤῥαίνωνται
Ησύχιος. Lexicon (Α – Ο) beta, entry 827, l. 3
†βορηά· βοτάνη πᾶσα

[βοῤῥᾶς· ἄνεμος ψυχρὸς παγώδης καὶ σκληρός, ὃς τροπολογού-
μενος σκαιὸς καὶ ἀποπομπαῖος λέγεται, ὃς σημαίνει τὸν διά-
βολον. περὶ δὲ τῶν ἀσεβῶν ἐπιδέξιος]
βόρμαξ· μύρμηξ
βόρμος· ὃν καὶ βρόμον λέγουσιν. ἔστι δὲ τροφὴ τετραπόδων,
τὸ πολλαχοῦ μὲν σπειρόμενον, ἐνίοτε δὲ καὶ αὐτομάτως φυό-
μενον
[βρότος· αἷμα. μολυσμός. Ἄμβροτοι θεοί· ἄναιμοι καὶ ἀμό-
λυντοι. Ἄμβροτοι θεοί· ἀθάνατοι, τῷ ἄμοιροι εἶναι βρότου,
τουτέστι αἵματος καὶ μολύσματος]
βορόν· βρωτικόν gS καταβρῶσκον Sn
βορός· πολυφάγος, S ἄπληστος. καὶ ὁ ἐκ τῶν στεμφύλων ἐπὶ
τῆς ἀρυστίδος ὁλκός. Λάκωνες
βοῤῥάζων· ψοφῶν
βορρᾶς· [βρώσεως SΣ ἢ] βορέας. Πλάτων (Criti. 112 b v. l.)
[βορρόν· βροτικόν]
βοῤῥοῦ· τοῦ βορέου. ἡ γενικὴ παρὰ Ἀριστωνύμῳ (fr. 8, I 669)
992
βορσόν· σταυρόν. Ἠλεῖοι
Ησύχιος. Lexicon (Α – Ο) delta, entry 259, l. 1
δάπιδες· ποικίλα ὑφάσματα. τάπητες

δάπτης· δεινός
δάπτουσιν· ἐσθίουσιν (Π 159) S
δάπτομαι· διασπαράσσομαι. κατεσθίομαι. τρύχομαι (Aesch.
Prom. 437)
δάπτων· κατεσθίων (Greg. Naz. c. 2,1,1,32 [37,972])
δ' ἄρ'· δή S ‘Ἰνώ’ (ε 461)
δ' ἄρα· ὡς δή. Εὐριπίδης [Ἰνοῖ] (Bacch. 166)
Δαρδανίη· χώρα (γ 216) (S)
†δάραι· θυμῷ
δάρδα· μόλυσμα
Δάρδανος ἀνήρ· ὁ πατὴρ τοῦ Δαρδάνου (Β 701 ..)
δαρδαίνει· μολύνει
Δαρδάνιαι πύλαι· αἱ τῆς Ἰλίου, ἤτοι ἀπὸ Δαρδάνου κληθεῖσαι,
ἢ διότι ἐπὶ τὴν Δαρδανίαν χώραν ἔφερον. τὰς δὲ αὐτὰς καὶ
Σκαιὰς Ὅμηρος καλεῖ (Ε 789 ..)
δαρδάπτειν· λάβρως ἐσθίειν. vg σπαράσσειν (Λ 497 ..)
δαρδάπτουσιν· ἐσθίουσι, gSn σπαράττουσιν, Sn μετὰ σπαρα-
γμοῦ κατεσθίουσιν· PS κυρίως μὲν ἐπὶ θηρίου (Λ 497), λέγει
δὲ Ὅμηρος καὶ ἐπ' ἀνθρώπων· “χρήματα δαρδάπτουσι” (ξ 92)
διασπῶντες ἀναλίσκουσι.
Ησύχιος. Lexicon (Α – Ο) kappa, entry 2536, l. 1
οἱ θρυπτόμενοι ἐκείροντο ὡς ἐπίπαν ἐν μιᾷ μαχαίρᾳ. καὶ τὸ

ἐφήβαιον τῶν γυναικῶν. καὶ ζῷον ὅμοιον πιθήκῳ
κηρ· περισπώμενον καὶ οὐδετέρως λεγόμενον ἡ ψυχή· ὀξυτο-
νούμενον δὲ καὶ θηλυκῶς ἐκφερόμενον ἡ θανατηφόρος μοῖρα,
ἢ θάνατος
κηρ· ψυχή. (Β 851) AΣ θάνατος (Α 228 ..) Avg
κηραίνει· φθείρει. μεριμνᾷ, φροντίζει. δυσθανατεῖ
κηραίνοντα· βλάπτοντα
κηραίνειν· βλάπτειν A
κῆρ ἀπινύσσων· παραφρονῶν (Ο 10)
κῆρας· ἀκαθαρσίας, μολύσματα. βλάβας
κηραφίς· κάραβος
κῆρες· [ψυχαί.] συμφοραί, ⌊μοῖραι θανατηφόροι (Β 302) Ag
993
κηρέσιον· ὀλέθριον, νοσηρόν

κηρεσσιφορήτους· τοὺς ὑπὸ τῆς εἱμαρμένης μετενηνεγμένους
ἢ ἀπωθησομένους ἐνθένδε ὑπὸ τῶν μοιρῶν (Θ 527)
κηρί· εἱμαρμένῃ (Γ 454 ..)
κῆρι· ψυχῇ (Δ 46 ..)
κηρείαις· ἐπιθανάτια ἐντυλίγματα (Ev. Ioan. 11,44)
κηρίναι· μάστιγες γίνονταί τινες κηρίναι,
Λυδὸς τὴν θύραν ἔκλεισε· παροιμία, ἐπὶ τῶν μωροκλεπ-

τῶν
Λυδὸς ἐν μεσημβρίᾳ· παροιμιακῶς παίζει, ἐπειδὴ ἐν ταῖς
τοιαύταις ὥραις οἱ αἰπόλοι ἀκολασταίνουσιν
λύει· λυσιτελεῖ (Eur. Alc. 628) Agn. ἢ ἀδημονεῖ A
λύθιος· ἠθμός. Ἡρακλεῶται
λύη· στάσις, μάχη, διαφορά
[λυκτρός· λύχιος]
λύζει· †λυθάζει. κυλινδεῖ
λύθρον μαστιγόφορον· [χῶρος αἵματος v. ἰχώρ. τὸ ἀπὸ
φόνου αἷμα καὶ τὸ ἐξ αἵματος καὶ κόνεως μόλυσμα AS] ὁ
μεθ' αἵματος φόνος, ἀπὸ τοῦ λύειν τοὺς ἐναντίους τοῦ θορεῖν.
ἢ ὁ ἐκ τοῦ αἵματος μολυσμός ASvg
λύθρῳ· φόνῳ. ἢ τῷ ἐκ μάχης μολύσματι συνισταμένῳ δι' ἱδρῶ-
τος καὶ κόνεως καὶ αἵματος (Ζ 268 ..) ASvgn
λυκάβας· ὁ ἐνιαυτός. καὶ λυκάβαντες· οἱ ἐνιαυτοί. παρὰ τὸ
λυγαίως βαίνειν, ὅ ἐστι σκοτεινῶς· λεληθότως γὰρ ὁ
χρόνος διέρχεται (ξ 161)
τοιαύταις ὥραις οἱ αἰπόλοι ἀκολασταίνουσιν

λύει· λυσιτελεῖ (Eur. Alc. 628) Agn. ἢ ἀδημονεῖ A
λύθιος· ἠθμός. Ἡρακλεῶται
λύη· στάσις, μάχη, διαφορά
[λυκτρός· λύχιος]
λύζει· †λυθάζει. κυλινδεῖ
λύθρον μαστιγόφορον· [χῶρος αἵματος v. ἰχώρ. τὸ ἀπὸ
φόνου αἷμα καὶ τὸ ἐξ αἵματος καὶ κόνεως μόλυσμα AS] ὁ
μεθ' αἵματος φόνος, ἀπὸ τοῦ λύειν τοὺς ἐναντίους τοῦ θορεῖν.
ἢ ὁ ἐκ τοῦ αἵματος μολυσμός ASvg
λύθρῳ· φόνῳ. ἢ τῷ ἐκ μάχης μολύσματι συνισταμένῳ δι' ἱδρῶ-
994
τος καὶ κόνεως καὶ αἵματος (Ζ 268 ..) ASvgn

λυκάβας· ὁ ἐνιαυτός. καὶ λυκάβαντες· οἱ ἐνιαυτοί. παρὰ τὸ
λυγαίως βαίνειν, ὅ ἐστι σκοτεινῶς· λεληθότως γὰρ ὁ
χρόνος διέρχεται (ξ 161)
Λυκαβηττός· ὄρος τῆς Ἀττικῆς. εἴρηται δὲ οὕτως διὰ τὸ
λύκοις πληθύειν
[Λυκαΐδες· παρθένοι τινές]
Λυκαῖον καὶ Θυμβραῖον· τὸν Πύθιον. καὶ τὸν ἐν Χρύσῃ
[Λυκαῖον]
λυκαιμίας· ὁ λυκόβρωτος (Alcae. fr. 130,25 L. – P.) r
Ησύχιος. Lexicon (Π – Ω) tau, entry 439, l. 1
τέλθει· ἐν ᾠδῇ τέρπει

τέλθεια· ὀνείδη. καὶ πόλις. καὶ ἔθνη. τέλη. οὐσίαι
τέλθος· χρέος
τελισκόμενος· πληρούμενος, τελειούμενος
τελλίην· ὁ δεῖνα. Ταραντῖνοι
τέλλεται· ἐπιτελεῖν φαίνεται. γίνεται. ἀνύεται
τελλίς· ὅλον. τάξις. μέρος
τελμῖν ..· ὁ ἐκ τῶν τελμάτων πηλός
τέλλον· ἐποίουν. ἔμελλον
τέλμα· τόπος πηλώδης, ἔλαφος, πλέξ, ἰλύς
τελμῖνος· μολύσματος πηλώδους
τέλματα· τὰ πηλώδη καὶ τελευταῖα τοῦ ὕδατος
τελμάτων· πηλῶν
τελμίς· ἡ ἐν τοῖς τέλμασιν ὑφισταμένη ἰλύς καὶ πηλός
Τελμισεῖς· ἔθνος περὶ Λυκίαν
τέλος· τάγμα. πέρας. καὶ τὸ καταβαλλόμενον τοῖς τελώναις
τελοῦντα· τεταγμένον
τέλσας· στροφάς. τέλη, πέρα(τα)
τέλσον· πέρας. καὶ τὰ ὅμοια
Τελχῖνες· βάσκανοι, γόητες, φθονεροί. ἢ παρὰ τὴν τῆξιν, ἢ παρὰ
τὸ θέλγειν
Ησύχιος. Lexicon (Π – Ω) psi, entry 309, l. 2
ψυχρολογία· ψευδολογία
ψυχρολόγος· μηδὲν χρήσιμον λέγων
ψυχρὸν δ' ἕλε χαλκὸν ὀδοῦσι· τὸν καταψύχοντα τὰ σώματα (διὰ)
τῆς ἀναιρέσεως
ψυχρός· ἀσθενής
995
ψωδαρέον· αὐχμηρόν
ψώθιον· τὸ ὑποκάτω τοῦ ἄρτου
ψώθια· τὰ τοῦ ἄρτου ἀποθραύσματα, καὶ τὰ ὑποκάτω
ψώϊζος· ἄφοδος ὑγρά, ἢ ὄνθος, δυσωδία, καὶ ἣν καλοῦσι μίνθα(ν)·
οἱ δὲ αὐχμὸν ἢ μόλυσμα
ψώια· σαπρὰ δυσωδία
ψώδη· γλῶττα
ψωκτόν· τράπεζαν
ψωλήκυσθος· οὐδενὸς ἄξιος
ψωλόν· τὸν ἀπεσκολυμμένον
ψώμηκες· οἱ τοῦ σίτου τὰς ῥίζας ἀπεσθίοντες. καὶ ὁ ἔγκατρος ὁ σῖ-
τός φησι ἐξεψώμισεν, ἀπὸ τοῦ ζώου σχηματίσας

Theodosii Alexandrini canones isagogicos de flexione verborum
P.91, l. 9
πονται ἐν τοῖς παρῳχημένοις ὡς ἔχοντα ἀντίστοιχα, εἰς ἃ ὤφειλον

τραπῆναι, καὶ οὐχ εὑρίσκεται λοιπὸν ἐν τῇ πρώτῃ καὶ δευτέρᾳ συλλαβῇ
τὸ αὐτὸ στοιχεῖον, οἷον ἀλείφω ἤλειφα καὶ ἀλήλιφα, ἐλεύθω ἤλευθα
καὶ ἐλήλυθα, ὀμῶ ὤμοκα καὶ ὀμώμοκα· τὸ γὰρ η καὶ ω καὶ ι καὶ υ
ἄτρεπτα φυλάττονται ἐν τοῖς παρῳχημένοις, ὡς ἐν τῷ παρατατικῷ
μεμαθήκαμεν, ὡς μὴ ἔχοντα ἀντίστοιχα, εἰς ἃ ὤφειλον τραπῆναι.
Σεσημείωται τὸ ὑφήφασται, ὅτι ἀπὸ ⟦τοῦ υ ἀρχομένου⟧ τοῦ ἐνεστῶτος
ἐγένετο Ἀττικὸς παρακείμενος· γέγονε δὲ τοῦτον τὸν τρόπον· ἔστιν
ὑφάζω ὑφάσω ὕφακα ὕφα⟦σμαι ὕφασται καὶ⟧ ὑφύφασται ⟦ἀττικῶς⟧, ἢ
ὑφαίνω ὑφανῶ ὕφαγκα ὕφαμμαι καὶ ὕφασμαι, ὥσπερ μεμόλυμμαι μεμό-
λυσμαι καὶ μεμίαμμαι μεμίασμαι, καὶ ἐκεῖθεν ὕφασται καὶ ὑφύφασται ὁ
Ἀττικὸς παρακείμενος· καὶ ἐπειδή, ὥσπερ εἴρηται, οὐ θέλει ὁ Ἀττικὸς
παρακείμενος ἔχειν ἐν τῇ πρώτῃ καὶ δευτέρᾳ συλλαβῇ τὸ αὐτὸ στοι-
χεῖον, οἷον ἀλήλιφα καὶ ἐλήλυθα καὶ ὀμώμοκα, τούτου χάριν καὶ
τροπὴ παρηκολούθησε τοῦ υ εἰς τὸ η, καὶ γέγονεν ὑφήφασται· εὐλόγως
δὲ τὸ υ εἰς τὸ η ἐτράπη ἐνταῦθα, ἐπειδὴ πολλάκις τὸ η εἰς υ τρέπεται,
οἷον ἅλμη ἁλμηρός καὶ ἁλμυρός. Ταῦτα μὲν ἐν τούτοις.

Theodosii Alexandrini canones isagogicos de flexione verborum
P.185, l. 23
πέπεικα πέπεισμαι, ἐρράπικα ἐρράπισμαι, λελέπικα λελέπισμαι,

λελάκτικα
996
λελάκτισμαι, πέφρακα πέφρασμαι, ἥρπακα ἥρπασμαι, χωρὶς τῶν τῆς

πέμπτης συζυγίας· ταῦτα γὰρ παρ' ἡμῖν τροπῇ τῆς κα εἰς μαι ποιοῦσι
τὸν παθητικὸν παρακείμενον, οἷον τέτιλκα τέτιλμαι, ἔσπαρκα ἔσπαρμαι,
ἔσταλκα ἔσταλμαι, ἔφθαρκα ἔφθαρμαι, κέκαρκα κέκαρμαι, κέκλικα
κέκλι-
μαι, πέπλυκα πέπλυμαι, κέκρικα κέκριμαι, τέτακα τέταμαι· καὶ ταῦτα
γὰρ τῆς πέμπτης συζυγίας τῶν βαρυτόνων εἰσίν, εἰ καὶ ἀπέβαλον τὸ ν
ἐν τῷ ἐνεργητικῷ παρακειμένῳ, ὡς ἐν τῇ περὶ τούτου διδασκαλίᾳ μεμα-
θήκαμεν· πρόσκειται «παρ' ἡμῖν», ἐπειδὴ οἱ Ἀθηναῖοι πολλάκις τὸ μ
εἰς ς τρέπουσι κατὰ τὸν παθητικὸν παρακείμενον ἐπὶ τῆς πέμπτης
συζυγίας, οἷον μεμόλυμμαι μεμόλυσμαι, ὕφαμμαι ὕφασμαι, μεμίαμμαι
μεμίασμαι. Δεῖ προσθεῖναι «καὶ χωρὶς ὀλίγων τῆς ἕκτης συζυγίας»·
καὶ γὰρ τὰ τῆς ἕκτης συζυγίας πῇ μὲν προσλαμβάνουσι τὸ ς κατὰ τὸν
παθητικὸν παρακείμενον, πῇ δὲ οὐ προσλαμβάνουσιν αὐτό, οἷον σβέω
σβέσω ἔσβεκα ἔσβεσμαι, ξέω ξέσω ἔξεκα ἔξεσμαι, κελεύω κελεύσω
κεκέ-
λευκα κεκέλευσμαι (ἀφ' οὗ τὸ ἐκελεύσθην), κρούω κρούσω κέκρουκα
κέκρουσμαι, ἱππεύω ἱππεύσω ἵππευκα ἵππευμαι, βασιλεύω βασιλεύσω
βεβασίλευκα βεβασίλευμαι, τοξεύω τοξεύσω τετόξευκα τετόξευμαι.
Alphabetic entry kappa, p.319, l. 44
Κῆλα, δῆλα τινὰ ὄντα φανερὰ, παρὰ τὸ καίω· κυρίως

γὰρ τὸν κεραυνὸν σημαίνει καὶ τὸν πρηστῆρα· ἡ λέ-
ξις ἢ παρὰ τὸν ἥσω μέλλοντα, τουτ'ἔστιν ἀφήσω καὶ
πέμψω, ἀπὸ τοῦ ἵημι τὸ πέμπω, ἧλον καὶ κῆλον· καὶ
εἰς τὸ δηλήσεται.
Κηλεὺς, παρὰ τὸ κηλεῖν καὶ τέρπειν· κηληθμῷ δ'
ἔσχοντο κατὰ μέγαρα σκιόεντα· κήλησις γάρ ἐστιν ἡ
δι' ᾠδῆς ἡδονὴ· οἷον, χαλάσιός τις οὖσα.
Κήλη, τὸ παθητικὸν τοῦ ὀρχέως· δηλοῦσιν οἱ Ἴωνες
λέγοντες κάλη.
Κηλὶς, τὸ μόλυσμα, ὁ ῥύπος, ὡς τὸ, κηλίδα ἔχω·
ἔνθεν ἐπὶ τῆς ἐσθῆτος τῆς ἐχούσης σημεῖον, καὶ μο-
λύνων αὐτὴν· κῆλα δὲ τὰ σημεῖα οἷον δῆλα, τροπῇ
τοῦ δ εἰς κ. καὶ ἐφ' ὕβρεως λέγεται· οὗτος κηλί-
δας ἔχει, οἷον, μολυσμένους, οὐ καθαρός ἐστι.
Κηληθμὸς, θέλξις, τέρψις, χαρήθυμός τις ὤν· συγ-
κοπῇ καὶ τροπῇ τοῦ δασέος εἰς ψιλὸν, καὶ τοῦ α εἰς
η, κήλησις γάρ ἐστιν ἡ δι' ᾠδῆς ἡδονή· καὶ εἰς τὸ κα-
997
τεκήλησε.
Κῆπος, ὁ ἀποτεκτημένος τόπος πρὸς ἀνάπαυσιν, καὶ
Alphabetic entry mu, p.397, l. 12
δαίμονα, ἀφώρισται γὰρ καὶ δαίμων.

Μοιχὸς, ἀπὸ τοῦ εἰς μυχοὺς καταβαίνειν· ὁ δ' εὐκή-
λας μυχῷ Ἄργεος ἵππος· ὅτι οὐχ ὡς τινὲς μαίοιχος
ὁ μαιόμενος καὶ ζητῶν, πότε ἀπῆλθεν ὁ ἀνὴρ, ὡς ὁ
ποιητής· δεῦρο, φίλη, λέκτρον δὲ τραπείομεν εὐνη-
θέντε, οὐ γὰρ ἔθ' Ἥφαιστος καταδήμιος, ἀλλά που
ἤδη οἴχεται εἰς Λῆμνον μετὰ Σίντιας ἀγριοφώνους
οἱ δὲ ὁ ἐν τῷ μυχῷ ὀχεύων, ὡς Διόνυσος φησὶν.
Μολόχη, διὰ τὸ μάλα χέειν τὸν χυμόν.
Μολπὴ, εἰς τὸ μέλπω.
Μόλυσμα, ἔστι μολύνω, μολυνῶ, μεμόλυκα, μεμόλυμ-
μαι, τροπῇ τοῦ μ εἰς σ μεμόλυσμαι· ἐξ αὐτοῦ μολυ-
σμὸς καὶ τὸ μόλυσμα.
Μολῶ, τὸ παραγίνομαι· ἢ παρὰ τὸ μέλω τὸ φροντίζω
γίνεται μολῶ· ἢ παρὰ τὸ πονῶ πολῶ, τροπῇ τοῦ ἀμε-
ταβόλου εἰς ἀμετάβολον, καὶ τροπῇ τοῦ π εἰς μ
μολῶ· εἰς ὃν γάρ τις τόπον οἰκεῖ, ἐκεῖ καὶ μολεῖ.
Μονὰς, λέγεται παρὰ τὸ μένειν ἐφ' ὃν ἂν γένηται
ἀριθμόν.
Μοιχὸς, ἀπὸ τοῦ εἰς μυχοὺς καταβαίνειν· ὁ δ' εὐκή-

998

ἀριθμόν.

ἀριθμόν.

Κῆλον: Κῆλον λέγεται τὸ ξύλινον βέλος, παρὰ

τὸ κάλον, ὃ δηλοῖ τὸ ξύλον· ἀφ' οὗ καὶ καλοπό-
διον, ὁ ξύλινος πούς· ἐξ οὗ μετὰ τοῦ νεύειν γίνεται
καλόνειον καὶ κηλόνειον, τὸ ἀνανεῦον καὶ κατα-
νεῦον ξύλον, ὁ ξύλινος ἀντλητὴρ, τὸ παρ' ἡμῖν
λεγόμενον γεράνειον. Κηλώνιον δὲ, ἐπὶ τοῦ ἵππου·
999
κήλων γὰρ λέγεται ὁ θερμὸς εἰς συνουσίαν· παρὰ

τὸν κήσω μέλλοντα· δηλοῖ τὸ καύσω.
Κηκίς: Βάμμά τι καὶ στύμμα τι, ἢ καρπὸς
δρυὸς ἐπιτήδειος εἰς βαφὴν κλινῶν.
Κηλίς: Ῥύπος, μίασμα, μόλυσμα· ἔνθεν ἐπὶ
τῆς ἐσθῆτος τῆς ἐχούσης σημεῖον καὶ μολῦνον αὐτήν.
κῆλα δὲ τὰ σημεῖα, οἷον δῆλα, τροπῇ τοῦ δ εἰς κ.
Καὶ ἐφ' ὕβρεως λέγεται,
Οὗτος κηλίδας ἔχει.
Οἷον μολύσματα, οὐ καθαρός ἐστι.
Κημός: Παρὰ τὸ κάμπτω καμμὸς καὶ κημὸς,
τῆς θέσει μακρᾶς τραπείσης εἰς φύσει μακρόν.
Ἔστι δὲ καὶ πλέγμά τι ἐκ σχοινίων.
Κῆπος: Ὁ ἀποτετμημένος τόπος πρὸς ἀνάπνευ-
σιν, καὶ καταπνεόμενος. Παρὰ τὸ κάπω, τὸ πνέω,
λεγόμενον γεράνειον. Κηλώνιον δὲ, ἐπὶ τοῦ ἵππου·

κήλων γὰρ λέγεται ὁ θερμὸς εἰς συνουσίαν· παρὰ
τὸν κήσω μέλλοντα· δηλοῖ τὸ καύσω.
Κηκίς: Βάμμά τι καὶ στύμμα τι, ἢ καρπὸς
δρυὸς ἐπιτήδειος εἰς βαφὴν κλινῶν.
Κηλίς: Ῥύπος, μίασμα, μόλυσμα· ἔνθεν ἐπὶ
τῆς ἐσθῆτος τῆς ἐχούσης σημεῖον καὶ μολῦνον αὐτήν.
κῆλα δὲ τὰ σημεῖα, οἷον δῆλα, τροπῇ τοῦ δ εἰς κ.
Καὶ ἐφ' ὕβρεως λέγεται,
Οὗτος κηλίδας ἔχει.
Οἷον μολύσματα, οὐ καθαρός ἐστι.
Κημός: Παρὰ τὸ κάμπτω καμμὸς καὶ κημὸς,
τῆς θέσει μακρᾶς τραπείσης εἰς φύσει μακρόν.
Ἔστι δὲ καὶ πλέγμά τι ἐκ σχοινίων.
Κῆπος: Ὁ ἀποτετμημένος τόπος πρὸς ἀνάπνευ-
σιν, καὶ καταπνεόμενος. Παρὰ τὸ κάπω, τὸ πνέω,
κάπος καὶ κῆπος. Ἢ παρὰ τὸ σκάπτω, σκάπος
καὶ σκῆπος, καὶ ἀφαιρέσει καὶ ἐκτάσει. Ἐκ τοῦ
δὲ κῆπος καὶ τοῦ οὐρῶ, τὸ φυλάττω, γίνεται κη-
πουρὸς, ὡς οἰκουρός.
Καινή Διαθήκη. Supplementum et varietas lectionis ad epistulam i ad

1000
Corinthios (catena Pseudo-Oecumenii) (e cod. Bodl. Auct. T.1

P.462, l. 25
453. καὶ τὰ ἀναγκαῖα ἐνδεεῖς.

454, {Σευηριανοῦ:} Ἀντὶ τοῦ ἀποψήγματα καὶ ὥσπερ
ἀποσαρώματα καὶ κόπρος ἐξ οἴκου ἀποκαθαρθέντος ληφθεῖσα γεγό-
ναμεν, ἀπὸ πάντων εὐτελιζόμενοι.
Περίψημα δὲ λέγεται τὸ βάσανον ὁ τ. ἱδρ.
455, D. ἐπιδεδωκότες ἐπιγυμνώσει om. ἀλαζονευόμενοι – πε-
φυσ. καὶ μέγα ἐφρόνουν.
456, δύναμιν γάρ φησιν τὴν τῶν ἔργων ἐπίδειξιν. ἢ ὡς
αὐτὸν Παῦλον ὁ Ἐλύμας. C. ἔνι γὰρ καὶ πνεύματι.
457, εἰ δὲ ἦτε ᾠκειωμένοι τὸ ἐκ. πλ. ὡς ὑμ. μέλους.
ὡς μόλυσμα παραιτούμενοι.
D. {Ἰωάννου:} Ἄλλοι οὕτως.
458, ἀνέγνων ἀδέκαστον.
460. πόρνους δὲ τοῦ κόσμου τούτου φησι, τοὺς τῶν Ἑλλήνων
πόρνους.
462, εἰ νῦν γεγένηται.
466, τὸ ἐπὶ ἀπ. κρίνεσθαι – μετὰ τὸ τ. δικ.
{Οἰκουμενίου:} Ὡς εἰ εἶπεν καλὸν μέν. hoc in marg.
468, C. ἡμᾶς ἀναγάγειν – εἰ δὲ τοῦτο τὸ σύμμετρον εχ. τ.
D. εἰς πορνείαν ἐμπίπτει.
Καινή Διαθήκη. Catena in epistulam ad Hebraeos (e cod. Paris. Coislin.

204) P.273, l. 21
μετερρίκησε δὲ ὥσπερ ἐπὶ τὰ ἔθνη λοιπὸν ἡ ἀφαγνίζουσα χάρις,

καὶ ὡς ὁ Παῦλός φησιν, “οἱ μακρὰν ὄντες γεγόνασιν ἐγγύς·”
εἶδες τὸν τύπον λάμποντα περὶ ἁμαρτίας, φησὶ, “καὶ ἔξω τῆς
πύλης ἔπαθεν· τοίνυν ἐξερχώμεθα πρὸς αὐτὸν, φέροντες τὸν
ὀνειδισμὸν αὐτοῦ,” τουτέστιν, τὰ αὐτὰ πάσχοντες, κοινωνοῦντες
αὐτῷ ἐν τοῖς παθήμασιν. ὡς κατάδικος ἐσταυρώθη ἔξω· μὴ τοίνυν
μηδὲ ἡμεῖς αἰσχυνώμεθα ἐξιέναι “τὸν ὀνειδισμὸν αὐτοῦ φέροντες,”
τουτέστι τὸν σταυρὸν, συσταυρούμενοι αὐτῷ, καὶ νεκροῦντες ἑαυ-
τοὺς ἀπὸ τοῦ κόσμου, ἵνα καὶ ἡμῖν τὸ πάθος αὐτοῦ ἀφθαρσίας
καὶ καθαρισμοῦ πρόξενον γένηται· εἰ δὲ καὶ τοὺς ἔχοντας τὰ
σωματικὰ μολύσματα ἐξωθεῖσθαι τῆς παρεμβολῆς ὁ νόμος ἐκέ-
λευεν, ταῦτα δὲ τυπικῶς τὸν τῶν ψυχῶν μολυσμὸν ἐδήλου· ἔξω
τῆς παρεμβολῆς ἔπαθεν ὁ Χριστὸς, ὅτι ὑπὲρ τῶν ἁμαρτωλῶν
πέπονθεν· “αὐτὸς γὰρ τὰς ἀνομίας ἡμῶν ᾖρε καὶ τὰς νόσους ἐβά-
1001
στασεν·” καὶ ὑπὲρ τῶν ἁμαρτιῶν τοῦ λαοῦ ἤχθη εἰς θάνατον, καὶ
μετὰ ἀνόμων ἐλογίσθη, ἵνα τοὺς ἁμαρτωλοὺς ἡμᾶς τοὺς πρὸς
αὐτὸν ἐξιόντας διὰ τῆς πίστεως ἁγιάσῃ. ἕψεται πάντως ταῖς
τοῦ πιστεύειν ὁμολογίαις ἡ χάρις, καὶ τῶν πλημμελημάτων ἡ
ἄφεσις.
Εφραίμ Σύρος. In illud: Attende tibi ipsi (capita xii) Ch. 8, l. 109
Παρρησία καὶ γέλως, μέθη καὶ ἀπώλεια ψυχῆς ἡ συνάφεια αὐτῶν. Ὁ

δεινὸς
Ὄφις λαλεῖ δι' αὐτῶν.
Σὺ δέ, ὦ ἄνθρωπε τοῦ Θεοῦ, ταῦτα φεῦγε· δίωκε δικαιοσύνην, εὐσέ-
βειαν, πίστιν, ἀγάπην, ὑπομονήν, πραϋπάθειαν. Ἀγωνίζου τὸν καλὸν
ἀγῶνα
τῆς πίστεως· ἐπιλαβοῦ τῆς αἰωνίου ζωῆς, εἰς ἣν ἐκλήθης καὶ ὡμολόγησας
τὴν καλὴν ὁμολογίαν. Ὅρα, ἀγαπητὲ δοῦλε τοῦ Κυρίου καὶ Σωτῆρος
ἡμῶν
Ἰησοῦ Χριστοῦ, μὴ δελεασθῇς ἐν τῇ προσκαίρῳ ἀπάτῃ, ἵνα μὴ στερηθῇς
τῆς
αἰωνίου ζωῆς. Νῆφε καλῶς. Ἔμπορος ἐκλήθης, μὴ ἀπολέσῃς τὸν
μαργαρί-
την, μὴ ἀποσυλήσῃ ὁ Ἐχθρὸς τὸν θησαυρόν σου, μὴ βυθίσῃ τὸ πλοῖον
σὺν
τῷ γόμῳ καὶ ἐπιστρέψῃς κενὸς εἰς τὰ ἴδια. Ὁ Ἐχθρὸς ἐπιστάμενος οἵαν
δό-
ξαν κομιεῖται παρὰ τῷ Θεῷ ὁ ἑαυτὸν ἄσπιλον διατηρῶν ἐκ τῶν μολυσμά-
των τῆς σαρκός, σφοδρῶς πολεμεῖ διὰ τῶν λογισμῶν κυλίσαι τὸν
ἄνθρωπον
ἐν αὐτοῖς βουλόμενος, ὅπως μὴ ἐπιτύχῃ τῆς μελλούσης δόξης· καὶ ἐὰν
εὕρῃ
ψυχὴν ἀποθεμένην τοὺς ἀνωφελεῖς λογισμούς, οὐ πυκνάζει αὐτήν, ἀλλ'
οὐδὲ
ἀφίσταται εἰς τέλος· πορεύεται δὲ μᾶλλον ἔνθα, κρούσαντος αὐτοῦ εὐθὺς
ἀνοίξουσι, καὶ καταμολύνας τὸ σῶμα σὺν τῇ ψυχῇ ἐν ῥυπαρωτάταις
ἐπιθυ-
μίαις, τῷ οὐκ ἀνθισταμένῳ αὐτῷ, ἔσχατον ὡς ἀγαθὸς σύμβουλος αὐτῷ
δῆ-
θεν ὑποβάλλει· κρεῖσσόν σοι εἰς τὸν κόσμον πορευθέντα σύμβιον λαβεῖν,
ἢ
οὕτως καταφθείρειν σου τὸ σαρκίον. Ἀπὸ δὲ τοῦ νήφοντος ταῦτα πάντα
1002
ἀποστήσονται. Πρόσεχε οὖν σεαυτῷ καὶ οὐδὲν τούτων οὐ μή σε

καταλάβῃ.
Εφραίμ Σύρος. Precationes e sacris scripturis collectae, quarum

pleraequae sunt Sancti Ephraim, pro iis qui uolunt suam ipsorum
Prayer 1, p.290, l. 5
τὸ φῶς τῆς χάριτός σου τὸ ἐν ἐμοὶ σκότος. Παρακλήθητι, ἀγαθὲ Κύριε,

οὐ διὰ τὰς
δικαιοσύνας μου, οὐ γὰρ ἔχω τι ἀγαθόν, ἀλλὰ διὰ τοὺς οἰκτιρμούς σου,
καὶ διὰ
τὴν πολλήν σου καὶ ἄφατον ἀγαθότητα. Ἀνέγειρόν μου τὰ μέλη, ἃ
κατέρραξεν ἡ
ἁμαρτία, καὶ φώτισόν μου τὴν καρδίαν, ἣν ἐσκότισεν ἡ πονηρὰ ἐπιθυμία.
Ῥῦσαί
με ἀπὸ παντὸς ἔργου πονηροῦ, καὶ μὴ εἰς τέλος καταβάλῃ με ὁ
ἐξεναντίας. Μὴ
ἀποστρέψῃς τὸ πρόσωπόν σου ἀπ' ἐμοῦ. Μὴ εἴπῃς μοι, ἀμὴν λέγω σοι,
οὐκ οἶδά
σε. Σῶσον, Κύριε, ψυχὴν τεθλιμμένην ἐκ θανάτου, ὁ ἔχων ἐξουσίαν ζωῆς
καὶ θα-
νάτου. Σὺ γὰρ εἶπας, Δέσποτα· αἰτεῖτε, καὶ δοθήσεται ὑμῖν. Καθάρισόν
με, Κύριε,
ἀπὸ πάσης ἁμαρτίας πρὸ τοῦ τέλους, καὶ δώρησαί μοι, φιλάνθρωπε, ἐν
ὅλῃ μου
τῇ μικρᾷ ταύτῃ ζωῇ πηγάζειν ἀπὸ καρδίας δάκρυα πρὸς κάθαρσιν τῶν
ψυχικῶν
μου μολυσμάτων, ἵνα δυνηθῶ ἀποδοῦναι ἐντεῦθεν ἐκ τῶν πολλῶν μου
γραμμα-
τίων κἂν ὀλίγα ἐγκλήματα· κἀκεῖ σωθήσομαι ἐν τῇ σκέπῃ τῆς
παντοδυνάμου χει-
ρός σου, ὅταν τρέμῃ πᾶσα ψυχὴ ἀπὸ τῆς δόξης σου τῆς φοβερᾶς.
Ναί, Δέσποτα, Υἱὲ τοῦ Θεοῦ μονογενές, εἰσάκουσον καὶ πρόσδεξαι
δέησιν ἁ-
μαρτωλοῦ καὶ ἀναξίου δούλου σου. Ἁμαρτωλός εἰμι ἐγὼ ὑπὲρ πάντα
ἄνθρωπον,
δωρεὰν σῶσόν με τῇ χάριτί σου, ὅτι ἐλεήμων καὶ φιλάνθρωπος Θεὸς
ὑπάρχεις, καὶ
σοὶ τὴν δόξαν καὶ εὐχαριστίαν καὶ προσκύνησιν ἀναπέμπομεν, τῷ Πατρὶ
καὶ τῷ
Υἱῷ καὶ τῷ Ἁγίῳ Πνεύματι, νῦν καὶ ἀεί, καὶ εἰς τοὺς αἰῶνας τῶν αἰώνων.
Ἀμήν.
1003
Εφραίμ Σύρος. Precationes ad dei matrem Prayer 7, p.392, l. 4
καὶ τὸ ἐν ἀγνοίᾳ κατάκριμα τοῦ ἐν γνώσει κουφότερόν τε καὶ

ἐλαφρότερον.
Ἐντολὴν καὶ νόμον ἔλαβεν ὁ Ἀδάμ, καὶ οὐκ ἐφύλαξεν· ἀλλ' οὔπω πεῖραν
εἶχε,
Πανάχραντε, πτώσεως ἑτέρου καὶ κατακρίσεως. Ἐγὼ δὲ ὁ ἀσελγής, καὶ
ἀκρα-
τής, καὶ ἀκόλαστος, ὁ εἰδὼς καὶ γνοὺς πάντα, καὶ σπουδάσας γενέσθαι
κακός, τί
ἀπολογήσομαι ὁ ἄθλιος; Πάντως οὐδέν. Ὡς γὰρ ἀκρατὴς καὶ ἀκόλαστος,
ἔσπευσα
γενέσθαι κακός, καὶ διὰ τοῦτο ἀναπολόγητός εἰμι. Πάντων ἀθλίων
ἀθλιώτερος
γέγονα, τῶν ἐξ Ἀδάμ, τοῦ Κάϊν, τοῦ Λάμεχ, τῶν ἀνοήτων πυργοποιῶν,
τῶν πυρι-
βρόχων Σοδομιτῶν, τῶν ἐπὶ Νῶε κατακλυσμῷ· τῶν Αἰγυπτίων μοχθηρῶν
κατα-
κρίτων κατακριτώτερος. Πάντων ἀθλίων ἐγὼ ἀθλιώτερος, καὶ τῶν τῆς
νέας Δια-
θήκης ἁμαρτωλῶν ἐμαυτὸν οἶδα ἁμαρτωλότερον. Βαπτισθεὶς γὰρ
ῥερύπωμαι,
λουσάμενος μεμόλυσμαι, τιμηθεὶς ἀξιώματι χάριτος τὴν ἀτιμίαν τῆς
ἁμαρτίας
ἐνδέδυμαι· τὴν χάριν ἠχρείωσα τοῦ μοναχικοῦ ἐπαγγέλματος.
Ποῖος ἄρα ἀρκέσει μοι λόγος καὶ χρόνος καὶ τρόπος εἰς κάθαρσιν τῶν
τοιού-
των μου ἁμαρτημάτων; Τοσοῦτον γάρ, Παναγία, τῶν ἁμαρτημάτων μου
τὸ ἀνυ-
πόστατον πέλαγος· τοιαύτη τῶν ἐμῶν κακῶν ἡ ἐπιβουλή. Τίς γένωμαι;
Ποίαν
ὁδὸν βαδιοῦμαι; Ἡ οὐράνιος ἄβατος· στενόχωρος ἡ ἐπίγειος· ἡ ὑπόγειος
δεινή· ἡ
ἐν θαλάσσῃ κεκράτηται.
Εφραίμ Σύρος. Beati Ephraem Testamentum P.405, l. 10
προσεγγίζειν δικαίῳ; Τίς δὲ κοινωνία φωτὶ πρὸς σκότος; Ἐὰν γὰρ

αἴσθησθε τῆς
1004
τῶν πράξεών μου ὀσμῆς, ἅπαντες ἂν ἀποφύγητε καταλείψαντες ἄταφον,

τὸν βόρ-
βορον τῶν ἁμαρτιῶν μου μὴ φέροντες.
Ὃς ἂν διαθῇ μοι κοσμικὸν στολισμόν, ἀπορριφθείη εἰς τὸ σκότος τὸ
ἐξώτε-
ρον. Εἰ δὲ καί τις με σμυρνίσῃ, τούτου ἡ μερὶς εἰς τὴν φλεγομένην
κάμινον καὶ εἰς
τὸ τῆς γεέννης πῦρ ἔσται. Ἀλλ' ἐν τῷ χιτῶνί μου καὶ ἐν τῷ περιβολαίῳ
θέτε με,
καὶ ἐν οἷς τὸ καθ' ἡμέραν. Οὐ γὰρ ἁρμόζει καλλωπισμὸς ἁμαρτωλῷ,
σκώληκί τε
καὶ σαπρίας μεστῷ. Οὔτε ἡδύνει, οὔτε κατακοσμεῖ, ἡ τῶν ζώντων δόξα
τοὺς ἐν τῇ
γῇ ἁμαρτωλούς.
Εἰμὶ δὲ ἁμαρτωλός, καθὼς ἔφην. Μηδεὶς οὖν με μακαρίσῃ· τῷ γὰρ Θεῷ
ἔγνω-
σται πᾶσά μου ἡ πρᾶξις καὶ πᾶσαι αἱ πονηρίαι, ἃς ἔδρασα. Μεμόλυσμαι
ταῖς ἀνομί-
αις μου, καὶ ἀπέρριμμαι ταῖς ἁμαρτίαις μου. Ποῖον γὰρ ἀδίκημα οὐ κεῖται
ἐν ἐμοί;
Ὅτι πᾶσαι αἱ ἀνομίαι καὶ ἀδικίαι ἐπιμελῶς ἔγκειται ἐν τῷ θνητῷ μου
σώματι.
Sophronius Gramm., Excerpta ex Joannis Characis commentariis in

Theodosii Alexandrini canones P.426, l. 19
Παρακειμένου.
Τέτυμμαι· ὁ παθητικὸς παρακείμενος καὶ ἑξῆς· τυχὸν καὶ

τοῖς μὴ τὴν ἀγροικικὴν ἐκτιναξαμένοις κόνιν τὰ τοῦ κανόνος πρόδηλα.
Ἰστέον δὲ ὅτι ὁ Ἀπολλώνιος οὔ φησιν ἄλλο μ προσλαμβάνειν τὸν
εἰς φα, ἢ γ τὸν εἰς χα, ἀλλὰ κατὰ συγκοπὴν τετύφαμαι τέτυφμαι καὶ
πρὸς τὴν σύνταξιν τῶν στοιχείων τέτυμμαι, ὁμοίως λελέχαμαι λέλεχμαι
εἶτα λέλεγμαι, ὡς ἐν τοῖς ἄλλοις τεχνικοῖς γράμμασι γινόμενοι σὺν θεῷ
μαθησόμεθα. Οἱ δὲ εἰς κα προσλαμβάνουσι τὸ ς ἀπὸ βαρυτόνων ὄντες,
πλὴν τῆς πέμπτης· οὔτε γὰρ ἠδύνατο τό τε ἀμετάβολον φυλάττειν καὶ
προσέτι δέχεσθαι τὸ ς, ἀσύντακτον γάρ, οἷον τὸ κέκαρσμαι· τὸ μέντοι
μεμόλυσμαι καὶ ὕφασμαι Ἀττικά· τὰ γὰρ κοινὰ μεμόλυμμαι καὶ ὕφαμμαι.
Καὶ ὀλίγων τῆς ἕκτης· συγκέχυται τὰ τῆς ἕκτης κανόνι μὴ ὑπο-

βαλλόμενα· καὶ γὰρ δέον, ὡς καὶ τὰ ἐξ αὐτῆς ῥήματα τῶν περισπω-
1005
μένων, ἡνίκα βραχυκαταληκτοίη, προσλαμβάνειν τὸ ς· οὐχ οὕτως δὲ

γίνεται, ἀλλ' ἐνίοτε τῇ μακρᾷ προστίθεται καὶ τῆς βραχείας ἀφίσταται·
ἐκεῖνο δὲ ῥητέον, ὡς ἡνίκα ἡ πρώτη συζυγία τῶν βαρυτόνων τῷ ε
παραλήγοιτο ἔχουσα τὸ ρ, τρέπει αὐτὸ ἐν τῷ παθητικῷ παρακειμένῳ
εἰς α, ὡς ἐν τῷ τέτραμμαι τέθραμμαι. Οἱ δὲ ἀπὸ περισπωμένων δια-
κρίσεως τετυχήκασι· μακρᾶς γὰρ οὔσης τῆς παραληγούσης οὐ προστίθε-
ται τὸ ς, βραχείας δὲ προστίθεται τὸ ς· εὐλόγως οὖν κατὰ τοῦτο
σεσημειωμένον τὸ ἐλήλαμαι μὴ προσλαμβάνον τὸ ς·
Theophanes Continuatus, Chronographia (li1-6)

P.134, l. 4
ἔτος ἀποκριθέντες, ὡς ἕβδομον, καὶ πρὸς τοὺς ἐκείνων ἐκ τῆς

θείας γραφῆς ῥωμαλέως καὶ μετὰ γενναίας ψυχῆς ἀντιταχθέντες
λόγους, τὴν ἐπὶ θάνατον φέρουσαν κατεκρίθησαν. ὡς δὲ κατὰ
τὸν Εὐφράτην ἐγένοντο, καὶ περὶ αὐτὸν ἡ πόλις αὐτῶν ᾠκοδόμη-
ται Σάμαρα, ἐλέγχειν ἐπειρᾶτο τὸν Κρατερὸν Θεόδωρον ὁ ἀλιτή-
ριος, εἴ πως ἀλλὰ τούτῳ γε πείσει τὸν θάνατον ἐξαρνήσασθαι.
καὶ “πῶς” ἔφη “σὺ Θεόδωρε παρρησιαζόμενος διὰ θανάτου φοι-
τᾶν ἐλπίζεις πρὸς θεόν, οὗ τὰς σωτηρίας, ὡς φατέ, οὐκ ἠγάπησας
ἐντολάς; οὐδὲ γὰρ ἂν ἐξ ἱερατικοῦ κλήρου, ᾧ σὺ πάλαι ἐγκατε-
λέξω, πρὸς σχῆμα ἦλθες τῶν λαϊκῶν· οὐδὲ χεῖρας ἀθώους οὔσας
αἱμάτων σου νῦν ἐν πολέμοις ἐπλήρους πάλιν αὐτὰς τῶν μολυσμά-
των τε καὶ μιασμάτων.” καὶ ὁ Θεόδωρος οὐκ ἐμβραδύνας, μηδέ
τινα χρόνον ἀναβαλλόμενος, “διὰ τοῦτο” ἔφη “καὶ τὸ ἐμὸν ἐκχέαι
αἷμα οὐ κατοκνήσω, ἵνα μοι λύτρον τε καὶ λουτρὸν τῶν πεπλημ-
μελημένων ἀναφανὲν τὴν βασιλείαν δώῃ αὐτοῦ, ᾗ ἀποδράσας τίς
σου τῶν οἰκετῶν καὶ αὖθις ἐπανακάμψας τήν σοι φίλην λειτουρ-
γίαν ἐκτελοίη, εἰς τὴν συγγνώμης χώραν ἀλλ' οὐκ ἀγνωμοσύνης
χωροίη.” καὶ ἅμα εἰς τὸ τῆς ἀθλήσεως εἰσῄει ὥσπερ τις Ὀλυμ-
πιονίκης στάδιον, καὶ πρὸς τὸν πατρίκιον Κωνσταντῖνόν φησι,
τὴν ὑφέρπουσαν ὥσπερ αὐτοῦ δειλίαν καὶ φόβον ἀποσοβῶν,
Σχόλια στον Αισχύλο. .Play Eum, hypothesis-epigram-sch. 326, l. 2
ὡς ἐπινωμᾶι] δεδόκηκεν ἡμῖν λέξαι τίνα τρόπον τὰ κατ'

ἀνθρώπους λάχη ἐφορεύομεν. M
ἐπινωμᾶι] ἐπισκοπεῖ. M
στάσις] τὸ σύστημα. M
ἐπικρύπτει] τὸν φόνον κρύψαι θέλει. M
τοῖσι θανοῦσιν] τοῖς ἀναιρεθεῖσιν. M
1006
μᾶτερ] ἐπεὶ ὑπὲρ τῆς μητρὸς Ὀρέστου ἀγωνίζονται, οἰκείως

τὴν μητέρα ἑαυτῶν ὀνομάζουσιν. M
ἀλαοῖσι καὶ δεδορκόσιν] ζῶσι καὶ θανοῦσιν ἔκδικον. M
ματρῶιον ἅγνισμα] τὸν τῶι ἰδίωι θανάτωι ἀφαγνιοῦντα τὸν
φόνον τῆς μητρός. ἅγνισμα δέ τινες εὐφήμως τὸ μόλυσμα. M
ἐπὶ] ἐπὶ Ὀρέστηι δὲ μέλλοντι θύεσθαι λεχθήσεται ὕμνος
ἐξ ἡμῶν, ὡς ἐπὶ ἱερείωι, ὃς αὐτοῦ τὰς φρένας παρακόψει. M
παραφορὰ] παρακίνησις τῶν φρενῶν. M
δέσμιος] ὁ δεσμεύων αὐτοῦ τὰς φρένας. M

play 576, l. 4
δακνάζου] ἤτοι δάκνου κατὰ παραγωγήν.

οὐράνια] μεγάλα, ὑπερβολικά.
τεῖνε δὲ δυσβάϋκτον] τεῖνε καὶ ἐξάπλου αὐδὰν καὶ φωνὴν
τάλαιναν καὶ τληπαθῆ, δυσβάϋκτον καὶ θρηνητικὴν, βοᾶτιν καὶ
βοητικήν.
τεῖνε] εἰς ὕψος αἶρε. δυσβάϋκτον] δύσφημον.
βοᾶτιν] βοητικήν. τάλαιναν] δυστυχῆ. αὐδὰν] φωνήν.
γναμπτόμενοι] γναμπτόμενοι δὲ καὶ συντριβόμενοι οἱ Πέρ-
σαι τῇ δεινῇ θαλάσσῃ σκύλλονται καὶ σύρονται καὶ ἐσθίονται πρὸς
τῶν ἀναύδων καὶ ἀφώνων παίδων τῆς ἀμιάντου, δηλαδὴ θαλάσσης.
οὐ γὰρ μιαίνεται πώποτε καὶ πολλῶν μολυσμάτων ἐπιχυθέντων αὐτῇ.
ἀναύδων δὲ παίδων τῆς θαλάσσης τῶν ἰχθύων λέγει.
γναπτόμενοι] κατακοπτόμενοι. ἁλὶ δεινᾷ] τοῦτο πρὸς τὸ ἄνω
συνάπτεται, ἀλλήλους πρὸς θρῆνον τῶν τοῦ χοροῦ ἐπαιρόντων διὰ
μέσου· τὸ δὲ δεινᾷ ἢ ἀντὶ τοῦ φοβερᾷ (τοιαύτη γὰρ ἡ θάλασσα), ἢ
δεινὴν αὐτὴν λέγει διὰ τὸ πολλῶν δεινῶν ἐν αὐτῇ Πέρσας τετυχη-
κέναι. τὸ δὲ ἀναύδων ἀντὶ τοῦ ἀφώνων ἰχθύων, οἵτινες εἰσὶ παῖδες
τῆς ἀμιάντου καὶ καθαρᾶς καὶ ἀθολώτου θαλάσσης.

Hypothesis-sch. 579sqq, l. 5
δάκνου), βαρὺ δ' ἀναβόησον οὐράνια ἄχη· ἀντὶ τοῦ

ὀξέως κώκυσον οὐράνια ἄχη, ἤγουν μέχρι τοῦ οὐρανοῦ
διηκέτω τὸ βόημα ἐπὶ τὰ νῦν καταλαβόντα ἡμᾶς ἄχη.
τεῖνε δὲ καὶ ἐξάπλου αὐδὰν καὶ φωνὴν δυσβάϋκτον
καὶ θρηνητικήν, τάλαιναν καὶ τληπαθῆ, βοᾶτιν καὶ
1007
βοητικήν.
γναμπτόμενοι δὲ καὶ συντριβόμενοι οἱ
Πέρσαι τῇ δεινῇ θαλάσσῃ σκύλλονται καὶ σύρονται
καὶ ἐσθίονται πρὸς τῶν ἀναύδων καὶ ἀφώνων παίδων
τῆς ἀμιάντου, δηλαδὴ θαλάσσης. οὐ γὰρ μιαίνεται
πώποτε καὶ πολλῶν μολυσμάτων ἐπιχυθέντων αὐτῇ.
ἀναύδων δὲ παίδων τῆς θαλάσσης τῶν ἰχθύων λέγει.
[εὔχομαί σε, ἐπεύχομαί σοι, κατεύχομαί σου. H.]
τοκῆες δ' ἄπαιδες: οἱ τοκῆες δὲ καὶ οἱ
γονεῖς οἱ γέροντες ἔρρανται καὶ βρέχονται καὶ βέβλην-
ται τοῖς δάκρυσιν ὀδυρόμενοι τὰ ἐκ τοῦ δαίμονος καὶ
τῆς τύχης αὐτοῖς ἐπελθόντα ἄχη. τὸ πᾶν δὴ κλύουσι
καὶ μανθάνουσιν ἄλγος. οἱ δὲ οὐκέτι περσονομοῦνται
καὶ κατὰ τοὺς τῶν Περσῶν νόμους πολιτεύονται
Σχόλια στον Ευρυπίδη. .Vita-argumentum-sch. sch Med, sec. 846, l. 7
στεφανοῦσαν τούτους εὐώδει ῥόδων πλόκῳ πέμπειν αὐτοὺς τῇ σοφίᾳ

παρέδρους: – AB
παρέδρους: ἀντὶ τοῦ συνοίκους, παρόσον οὐκ ἐκτός εἰσιν
ἔρωτος οἱ περὶ σοφίαν καὶ πᾶσαν ἀρετὴν διακείμενοι: – AB
πῶς οὖν ἱερῶν: πῶς οὖν τὴν τεκνολέτειραν ὑποδέξεται ἡ
πόλις τῶν ἱερῶν ποταμῶν ἢ ἡ χώρα τῶν φίλων, τουτέστι τῶν ἡδέων
καὶ ἀγαθῶν: – A
ἄλλως: ἡ μεταξὺ τῶν ἱερῶν κειμένη ποταμῶν. τῷ προτέρῳ δὲ
διαζευκτικῷ συνδέσμῳ, τῷ ἤ, τὸ ἡ ἄρθρον ἔξωθεν προσθετέον, τουτ-
έστιν· ἢ ἡ πόλις ἢ ἡ χώρα. ὁ δὲ νοῦς· πῶς ἂν οὖν σε δέξαιτο ἡ
πόλις αὕτη, ἡ ἱεροὺς ἔχουσα ποταμοὺς καὶ καθαροὺς παντὸς
μολύσματος,
ἢ ἡ τῶν κατ' αὐτὴν ἀνδρῶν προσφιλεστάτων ἡμῖν χώρα, παιδοκτόνον
γενομένην καὶ ἀνοσίαν τῷ κατὰ τῶν φιλτάτων φόνῳ: – AB
ἢ φίλων: ἀντὶ τοῦ προσφιλεστάτων καὶ φιλοξενωτάτων. οὐκ
εἰκῇ δὲ τοῦτο, ἀλλ' ἵνα αἰνίξηται πρὸς ἀποτροπὴν τὴν ὑπερβάλλουσαν
ἀνοσιότητα τοῦ φόνου, ὅτι, καίπερ φιλόξενοι πεφυκότες, πρὸς σὲ
Σχόλια στον Ευρυπίδη. .Vita-argumentum-sch. sch Andr, sec. 336, l. 1
ἐκ τῶν δορυφορούντων: – Mg
τὰ κατὰ τὴν φρένα καὶ τὴν ψυχὴν ὅμοιοί εἰσιν τοῖς ἀνοή-
τοις· ὡς καὶ νῦν ὁ Μενέλαος, δοκῶν εἶναι φρόνιμος διὰ τὴν τῆς τύχης
ὑπεροχὴν, ἐλέγχεται ὡς ἀνόητος. τοὺς γὰρ φρονίμους περιττοὺς ἐκάλουν
οἱ παλαιοί: – MNOA
1008
εἰ μὴ ἄρα πλούτῳ ὑπερέχουσιν: – Mg

τὸ μίασμα τοῦ φόνου ἀδύνατον αὐτὴν ἐκφυγεῖν· ἐμιάνθη γὰρ
ὡς φόνον ποιήσασα. δόξεις δὲ παρὰ πολλοῖς καὶ σὺ τοῦτον τὸν φόνον
ἠγωνίσθαι· ἡ γὰρ χρεία τοῦ συνδρᾶσαι τῇ θυγατρὶ ἀναγκάσει σε μὴ
ἐκφυγεῖν τὸ μύσος: – MNOA
μόλυσμα, ἄγος ὑποστήσῃ: – Mg
φόνον· τὸ συνδρῶν: ὡς γειτνιῶν, οὕτω συνδρῶν καὶ πάντα
τὰ τῆς δευτέρας συζυγίας: – NO
ὑπεξέλθω ἐκδράμω. λείπει δὲ τὸ ὥστε· ὥστε μὴ θανεῖν: – Mg
ἀντὶ τοῦ ἐκάλει: – Mg
ἐξελεύσεται ὃν αὐτὸν δεῖ τρόπον. ἀντὶ τοῦ· διαπράξεται
ἃ δεῖ καὶ ἐλεύσεται εἰς ἃ πρέπον ἐστίν: – MNOA
καὶ ἄλλως: ὁρμήσει πορεύσεται ὡς πρέπει, μετὰ τῆς δεούσης
σπουδῆς: – MNOA

sec. -verse 753-754, l. 5
τάφον μὴ κινεῖν, τουτέστιν ὀρύττειν. ἄλλοι μέν ποτε

οὖν φασι· μὴ ἐάσῃς τὸν παῖδα σου δώδεκα ἐτῶν ἐπὶ τάφῳ
καθέζεσθαι, ἐπεί, καὶ ἀνὴρ ἂν τοῦτο ποιήσῃ, βλάπτεται·
πολλῷ μᾶλλον ὁ παῖς. ἄλλοι δέ φασι· μὴ ἀγύμναστον
ἀφήσῃς τὸν παῖδά σου ἀπὸ δώδεκα ἐτῶν, οὐ μὴν οὐδὲ δωδεκά-
μηνον· ὅθεν καὶ ἐπενοήθη τὸ ἀεὶ κινεῖν τὰ παιδία.
μηδὲ γυναικείῳ λουτρῷ
χρόα φαιδρύνεσθαι: μὴ δεῖν συναπογυ-
μνοῦσθαι ταῖς γυναιξὶ τοὺς ἄνδρας· πρὸς γὰρ τῷ ἀσχήμονι
καὶ ἀπόρροιαί τινες ἐκ τῶν γυναικείων σωμάτων καὶ περιτ-
τώματα χωροῦσιν, ὧν ἀναπίμπλασθαι τοὺς ἄνδρας μολυσματῶ-
δές ἐστι· καὶ τοῖς εἰς τὸν αὐτὸν ἀέρα εἰσιοῦσι καὶ τοῖς
εἰς τὸ αὐτὸ ὕδωρ ἀνάγκη τούτων ἀπολαύειν. διὸ καὶ ἐπὶ
χρόνον τινά φησι ποινὴν παραμένειν τοῖς τοῦθ' ὑπομείνασιν,
ἐν ᾧ τὸν μολυσμὸν ἀνάγκη μένειν ἐπ' αὐτοῖς.
μηδὲ γυναικείῳ: περιερ-
γασίας δίκην γυναικῶν, οἱ δὲ ὅτι κελεύει μὴ συλλούεσθαι
γυναιξί· ἢ μὴ ὡς γυνὴ ὡραΐζου λουόμενος, οἷον μὴ μύροις
ἤ τισι χρίσμασι χρῶ· ἢ ὅτι αἱ γυναῖκες κόσμου χάριν
κέχρηνται τῷ λουτρῷ, οἱ δὲ ἄνδρες διὰ κόπων ἀνάπαυσιν
λούονται.

1009
sec. -verse 810, l. 9
οὗ καὶ Ὅμηρος (Π 161)·

λάψοντες γλώσσῃσιν ἀραιῇσιν μέλαν ὕδωρ.
εἰνὰς δ' ἡ μέσση: τὴν ἐννεακαι-
δεκάτην ὡς καὶ τὴν ὀκτωκαιδεκάτην τὰ πάτρια τῶν Ἀθηναί-
ων καθαρμοῖς ἀποδίδωσι καὶ ἀποτροπαῖς, ὡς Φιλόχορος
(FHG I 414, 183; FGrHist III B 328 F 190, 323 F 28) λέγει
καὶ , ἀμφότεροι ἐξηγηταὶ τῶν πατρίων ἄνδρες.
τάχ' οὖν καὶ διὰ τοῦτο ὁ Ἡσίοδος λέγει τὴν ἡμέραν ἱερὰν
ταύτην, καὶ μάλιστα μετὰ μεσημβρίαν, διότι πρὸς τὰς κα-
θάρσεις ἐπιτήδειον τοῦτο τὸ μέρος ὡς ἐλαττωτικὸν πρὸς
τὴν ἀφαίρεσιν τῶν περὶ ἡμᾶς μολυσμάτων.
εἰνὰς δ' ἡ μές⌊ς⌋η: ὡς ἂν ᾖ ἡ
ἐννεακαιδεκάτη περὶ δείλην βελτίστη ἡμέρα.
πρωτίστη δ' εἰνὰς παν-
απήμων ἀνθρώποις⌊ιν⌋: τὴν ἐνάτην ἱστα-
μένην ἐπιτηδείαν εἶναί φησιν πρὸς πάντα, καὶ πρὸς φυτεί-
αν καὶ πρὸς γένεσιν ἀρρένων ἢ θηλειῶν· ἀπὸ γὰρ τοῦ πρώ-
του τελείου τοῦ τρία γεγονυῖα, ἀρχὴν καὶ μέσην καὶ τε-
λευτὴν ἔχοντος, ἰσάκις ἴση, πάσαις εὐκαιρίαν πράξεσι
δίδωσι καὶ μάλιστα ταῖς τῶν γενέσεων· καὶ γὰρ ὡς ἓν
νέον οὖσα τὴν ἐπωνυμίαν ἔσχεν ἡ ἐννεάς.

ἔχει ὁ λόγος οὕτως· μὴ ἀγύμναστον ἀφῇς τὸν παῖδά σου, δω-

δεκαετῆ γεγονότα, μηδὲ δυοκαίδεκα μηνῶν ὄντα, ἀλλὰ τὸν μὲν
γύμναζε ἐπὶ τελεώτερα, ἡλικίας ἤδη ἐπειλημμένον οὐκ ἀκινη-
τεῖν ἐπὶ τὰ τοιαῦτα προσηκούσης, τὸν δὲ ἐπὶ τὸ βαδίζειν ἔθιζε·
ἐπεὶ τὸ ἀκινητεῖν καὶ ἄνδρα τέλειον βλάπτει· ἀσθενῆ γὰρ αὐτὸν
ποιεῖ καὶ ἄνανδρον, καὶ ταῦτα γεγυμνασμένον ὄντα. MOSCHOP.
ΜΗΔΕ ΓΥΝΑΙΚΕΙΩι ΛΟΥΤΡΩι. Μὴ δεῖν
συναπογυμνοῦσθαι ταῖς γυναιξὶ τοὺς ἄνδρας· πρὸς γὰρ τῷ
ἀσχήμονι, καὶ ἀπόῤῥοιαί τινες ἐκ τῶν γυναικείων σωμάτων καὶ
περιττωμάτων χωροῦσιν, ὧν ἀναπίμπλασθαι τοὺς ἄνδρας μο-
λυσματῶδες ἐστί· καὶ τοῖς εἰς τὸν αὐτὸν ἀέρα εἰσιοῦσι, καὶ τοῖς
εἰς τὸ αὐτὸ ὕδωρ, ἀνάγκη τούτων ἀπολαύειν. Διὸ καὶ ἐπὶ
χρόνον τινά φασι ποινὴν παραμένειν τοῖς τοῦθ' ὑπομείνασιν,
1010
ἐν ᾧ τὸν μολυσμὸν ἀνάγκη μένειν ἐπ' αὐτοῖς. PROCLUS.

ΑΛΛΩΣ. ΜΗΔΕ ΓΥΝΑΙΚΕΙΩι Περιεργασίας
δίκην γυναικῶν· οἱ δὲ ὅτι κελεύει μὴ συλλούεσθαι γυναικὶ, ἢ
μὴ, ὡς γυνὴ, ὡραΐζου λουόμενος, οἷον μὴ μύροις ἢ τισὶ χρί-
σμασι χρῶ, ἢ ὅτι αἱ γυναῖκες κόσμου χάριν κέχρηνται τῷ λου-
τρῷ, οἱ δὲ ἄνδρες διὰ κόπων ἀνάπαυσιν λούονται. PROCLUS.
ΜΗΔΕ ΓΥΝΑΙΚΕΙΩι ΛΟΥΤΡΩι.

Prolegomenon-sch. sch, page-verse 751quat, l. 7
μὸν καὶ λουτρὸν λέγει. Ὀλεθρία γὰρ ποινὴ καὶ ἐπὶ τῷ τοι-
ούτῳ πράγματι, καὶ μέμψις ἔσται μὴ χρόνῳ μαραινομένη.
TZETZES.
ΜΗΔΕ ΓΥΝΑΙΚΕΙΩι ΛΟΥΤΡΩι. Παρακελεύο-
μαι μηδὲ ἐπὶ λουτρῷ γυναικείῳ, ἤγουν ἐν ᾧ λοῦνται γυναῖκες,
τουτέστι μηδὲ μετὰ γυναικῶν λουομένων, ἄνδρα φαιδρύνεσθαι,
ἤγουν καθαίρεσθαι τὸ σῶμα· τὴν δ' αἰτίαν ὁ Πρόκλος λέγει.
Πρὸς γὰρ τῷ ἀσχήμονι, φησὶ, καὶ ἀπόῤῥοιαί τινες ἀπὸ τῶν
γυναικείων σωμάτων χωροῦσι περιττωματώδεις· ὧν ἀναπίμ-
πλασθαι τοὺς ἄνδρας μολυσματῶδες ἐστὶ, καὶ τοὺς εἰς τὸν αὐ-
τὸν ἀέρα καὶ εἰς τὸ αὐτὸ ὕδωρ εἰσιόντας καὶ συναπογυμνουμέ-
νους αὐταῖς ἀνάγκη τούτων ἀπολαύειν. MOSCHOP.
ΛΕΥΓΑΛΕΗ ΓΑΡ. Χαλεπὴ γὰρ καὶ ἐπὶ τούτῳ
ποινὴ, ἤγουν τιμωρία· ἐπὶ χρόνον, ἀντὶ τοῦ κατὰ χρόνον τινά·
καθόσον δηλονότι ἐστὶν ἐν αὐτοῖς ὁ μολυσμός. ΑΛΛΩΣ.
Παρακελεύομαι μηδὲ καθαίρεσθαι ἄνδρα τὸ σῶμα διὰ λουτροῦ
γυναιξὶν ἁρμόζοντος· τουτέστι, παρακελεύομαι μὴ μύροις καὶ
χρίσμασι τισὶν ἐν λουτρῷ χρῆσθαι ἄνδρα, οἷς εἰώθασιν αἱ γυ-
ναῖκες χρῆσθαι.

δὲ, τὴν πρώτην δηλονότι, ἄρχου ναῦς πήγνυσθαι, ἤγουν κα-

τασκευάζειν. Ἀραιὰς, τουτέστι κούφας, ἐλαφρὰς, ἀπὸ ξύλων
ἀνίκμων δηλονότι, καὶ οὐ πυκνῶν ἀπὸ φύσεως. MOSCHOP.
ΕΙΝΑΣ Δ' Ἡ ΜΕΣΣΗ. Τὴν ἐννεακαιδεκάτην, ὡς
καὶ τὴν ὀκτωκαιδεκάτην, τὰ πάτρια τῶν Ἀθηναίων καθαρμοῖς
1011
ἀποδίδωσι καὶ ἀποτροπαῖς, ὡς Φιλόχορος λέγει καὶ ἀμφο-

τερὸς ἐξηγηταὶ τῶν πατρίων ἄνδρες. Τάχ' οὖν καὶ διὰ τοῦτο
ὁ Ἡσίοδος λέγει τὴν ἡμέραν ἱερὰν ταύτην, καὶ μάλιστα μετὰ
μεσημβρίαν, διότι πρὸς τὰς καθάρσεις ἐπιτήδειον τοῦτο τὸ
μέρος, ὡς ἐλαττωτικὸν πρὸς τὴν ἀφαίρεσιν τῶν περὶ ἡμᾶς
μολυσμάτων. PROCLUS.
ΕΙΝΑΣ Δ' Ἡ ΜΕΣΣΗ. Ἡ ἐννάτη καὶ δεκάτη
τῇ δείλῃ, ἤγουν τῇ μεσημβρίᾳ, ἀγαθή ἐστιν. TZETZES.
ΕΙΝΑΣ Δ' Ἡ ΜΕΣΣΗ. Ἡ μέση δὲ ἐνάτη,
ἤγουν ἡ ἐννεακαιδεκάτη. Ἐπιδείελα, ἐπιῤῥηματικῶς, ἤγουν
μετὰ τὴν μεσημβρίαν· λώϊον ἦμαρ, ἀντὶ τοῦ ἀγαθὴ ἡμέρα.
Scholia In Homerum, Scholia in Odysseam .Book 22, hypothesis-verse

455, l. 2
καὶ ἐκπώματα καὶ τὰ ὅμοια. Q.V. Ἀφροδίτης] νῦν τῆς μίξεως. H.

ὑπ' αἰθούσῃ] τῇ ὑπαίθρῳ. εὐερκέος δὲ αὐλῆς τῆς ἀντικρὺ τῆς
θόλου. H.
ἀλλήλῃσιν ἐρείδουσαι] ἐπιτιθεῖσαι. V. ἐπερείδουσαι ἀλ-
λήλαις, ὅ ἐστιν ἐπιτιθεῖσαι τοὺς νεκρούς. Q.
ἐπιστείχων] γρ. ἐπισπέρχων. M.Q.
ἐπισπέρχων] γρ. ἐπιστείχων. Vind. 133.
λίστροισι] τοῖς ξυστῆρσιν, ἀπὸ τοῦ λιαίνειν. V. ξυστῆρσιν,
ἀπὸ τοῦ λεῖον ποιεῖν τὸ ἔδαφος. τὰ ἀναξυόμενα μολύσματα. H.V.
εἴλεον] ἀπέκλειον. V.
καθαρῷ θανάτῳ] τὸν διὰ ξίφους θάνατον τοῦ ἠγχονισμένου
θανάτου ἐνόμιζον καθαρώτερον. Q.
κάκ' ὀνείδεα] γρ. κατ'. Vind. 5.
ἕρκει] νῦν τῷ δικτύῳ. V.
Σχόλια στον Σοφοκλή. Scholia et glossae in Sophoclis Ajacem (glossae

et scholia recentiora) Sch. 655b, l. 1
ἡπαλύνθην, ἡμερώθην. Gsl

στόμα: πρὸς τὸν σίδηρον εἶπε τὸ
στόμα. Hsl
πρός: παρά. Hsl
δέ: γάρ. Fsl
εἶμι: πορευθῶ. Nsl
λουτρά: τὰ καθάρσια. Fsl
παρακτίους: θαλασσίους. HGsl
1012
παραθαλασσίους. Nsl

λύμαθ': ῥύπους. Fsl
μολύσματα. Hsl
μολών: παραγενόμενος. Osl
ἀστιβῆ: ἀδιόδευτον. Gsl
ἔχθιστον: μισητόν. Hsl
βελῶν: ἀπὸ τῶν. FHsl
γαίας: κατά. Fsl
ὑπό. Gsl
αὐτό: τὸ ξίφος. Hsl
νύξ: ὁ σκότος. Hsl
σῳζόν-
των: σῳζέτωσαν, φυλαττέτωσαν. FOsl
κύκλῳ δὲ παντὸς οἷα φρουροὶ τοῦ δόμου

νόες, μαθηταί, μάρτυρες, θυηπόλοι.
ὅθεν καλοῦμεν χριστοτρίκλινον νέον
τὸν πρὶν λαχόντα κλήσεως χρυσωνύμου,
ὡς τὸν θρόνον ἔχοντα Χριστοῦ κυρίου
Χριστοῦ τε μητρός, χριστοκηρύκων τύπους
καὶ τοῦ σοφουργοῦ Μιχαὴλ τὴν εἰκόνα.
Εἰς τὸν αὐτόν
Ὡς τὴν φαεινὴν ἀξίαν τῆς εἰκόνος

τῆς πρὶν φυλάττων, Μιχαὴλ αὐτοκράτωρ,
κρατῶν τε πάντων σαρκικῶν μολυσμάτων,
ἐξεικονίζεις καὶ γραφῇ τὸν δεσπότην,
ἔργῳ κρατύνων τοὺς λόγους τῶν δογμάτων.
ΑΔΕΣΠΟΤΟΝ
Ελληνική ανθολογία. , Problemata et aenigmata Epigram 39,34, l. 5
τὸ σχῆμα σώζων, ἀβλαβὴς, ἑστὼς μένω.

Τὸ καινὸν· εἴ με καὶ καταστρέφεις βίᾳ,
οὐκ ἂν καταρράξῃς με· σῶός εἰμί σοι·
ἀνίσταμαι γὰρ, καὶ πάλιν μένω δόμος.
ΤΟΥ ΑΥΤΟΥ.
1013
Ὁ προφήτης Ἀμώς.
Εἷς τοῦ χοροῦ πέφυκα τῶν θεοπρόπων.
Δισυλλαβῶν δὲ γραμμάτων τετρακτύϊ
τὴν πῆξιν ἔσχον· ἂν δὲ τὴν κάραν τέμῃς,
νηφάλιον θήσεις με τοῖς βροτοῖς πόμα,
καὶ σωματικῶν ῥυπτικὸν μολυσμάτων.
Διχῆ δὲ διελών με καὶ τεμὼν μέσον,
μέρος μὲν τοῦ σώματος αὐτίκα νόει.
Ἀντιστρόφως δὲ τὴν ἀνάγνωσιν δράσας,
ἐναντίον θήσεις με τοῖς ἀσωμάτοις.
Ignatius Biogr., Poeta, Vita Nicephori P.160, l. 27
οἱ τῆς σωφροσύνης κτίλοι ἐμμελῶς ἡγησάμενοι, τὰ ψυχο-

κερδῆ τῆς ἐργασίας αὐτῶν ἐμπορεύματα σὺν ἐπαινουμένῳ
τόκῳ πρὸς τὸν ἀρχιποίμενα διεσώσαντο.
Ἀλλὰ δὴ καὶ εἰς πᾶσαν ἥντινα οὖν καὶ πόλιν καὶ χώ-
ραν, εἰ ταυτηνὶ τὴν νόσον ἀκμάζουσαν εὕρισκεν, καλάμῳ καὶ
μέλανι τὴν θεραπείαν αὐτῆς κεραννὺς ἐπραγματεύετο. ὁποῖόν
τι καὶ καθ' ἓν τῶν Ταυρικῶν κλιμάτων πεπραχὼς ἀναφαί-
νεται· ὁ γὰρ τὴν τότε τοῦ ἔθνους ἡγεμονίαν ἐπανῃρημένος,
τῷ αἴσχει τούτῳ καταποθείς, ἐπ' εἰσαγωγῇ τινος ἑταίρας τῆς
ἑαυτοῦ συζύγου διάστασιν ἐμελέτησεν· ὃν ἀποσμῆξαι τοῦ ἐπι-
ψόγου μολύσματος ἔργον θέμενος, γραφικαῖς ὑποθήκαις τε
καὶ ἀπειλαῖς κατὰ πρόσωπον αὐτῷ τὴν ἁμαρτίαν παρέστη-
σεν, καὶ ὡς εἰ μὴ βούλοιτο ταύτης ἀποσχέσθαι ἐκείναις ὑπό-
δικος ἐνδίκως γενήσοιτο. καὶ ταῦτα μὲν οὕτω πῃ ἔσχεν,
Ἐπειδὴ δὲ τὸ εἰλικρινὲς τῆς ἑαυτοῦ ὀρθοτόμου πίστεως
τοῖς τῶν πατέρων ὅροις ἀκριβοῦν κατηπείγετο, τῷ τε κανο-
νικῷ καὶ ἀρχαϊκῷ ἔθει ἀκολούθως ἑπόμενος, τῷ τοῖς ἀποστολι-
κοῖς θρόνοις τὰ περὶ τὴν πίστιν ἀνακοινοῦσθαι κελεύοντι,
ταύτην συνοδικοῖς ἐνσημηνάμενος καὶ πιστωσάμενος γράμ-
μασι πρὸς τὸν τηνικαῦτα τῆς Ῥωμαίων πάπαν ἐκπέπομφε
Λέοντα, στηλίτευμα μὲν τῶν ἑτεροδόξων οὖσαν αἱρέσεων,
Ignatius Biogr., Poeta, Vita Nicephori P.208, l. 27
καὶ ἀμαζάσπαι, τὰ τῆς σῆς ἀπειλῆς ἀκροθίνια, τὴν νῦν ὁρω-

μένην ἀσχήμονα θέαν καὶ τῶν ὑφαίμων ὠτειλῶν τὰ αἴσχη
παρέβλαψαν; ποῦ τὸ τῆς ἁλουργίδος διάδημα, ὃ παρὰ τῆς
ἐκκλησίας λαβὼν τὸ ταύτης στέφος ἀπέκειρας; πῶς σήμερον
1014
νεκρός, ὁ χθὲς σοβαρός; πῶς πληγαῖς κατάστικτος, ὁ πάλαι

κατὰ τῶν ἁγίων ἀκάθεκτος; ποῦ τὰ κατὰ τοῦ μεγάλου ποι-
μένος τυρεύματα καὶ ὀνειρώδεις καὶ ἀνύπαρκτοι ἔρευναι, ἃς
ἐξέλιπες ἐξερευνῶν ἀκατάληπτα; οὐ γὰρ ἐξίσχυσεν ἡ ζητη-
τική σου ἐπίνοια, πολλὰ καμοῦσα καὶ πολλὰ μελετήσασα,
ἐφικέσθαι πρὸς μόνην ἀκοὴν φέρουσαν κατ' αὐτοῦ μολύς-
ματος ἄξιον. ἐπειδὴ δὲ ἀμοιροίη τοῦ πρὸς ἀπόκρισιν λόγου,
τοῦτον ἀφέντες ἄπνουν τῷ ἑαυτοῦ συμμολυνόμενον πτώματι
τῇ τοῦ αἵματος ῥαθάμιγγι βάλλεσθαι, ἐπὶ τὰ ἑξῆς τοῦ λόγου
προΐωμεν.
ΑΣΘΕΝΕΙΑ ενδεκτικά
Κάθε ζωντανός οργανισμός έχει συγκεκριμένα χαρακτηριστικά τα οποία

διατηρεί, για παράδειγμα η θερμοκρασία του ανθρώπου διατηρείται
στους 36,7 βαθμούς Κελσίου. Η διατήρηση των χαρακτηριστικών ενός
ζωντανού οργανισμού ονομάζεται ομοιόσταση και είναι η φυσιολογική
κατάσταση ενός οργανισμού. Ασθένεια είναι η διαταραχή αυτής της
ομοιόστασης, δηλαδή η μη φυσιολογική κατάσταση. Οι ασθένειες μπορεί
να αντιμετωπιστούν επιτυχώς, να προκαλέσουν μόνιμη βλάβη ή θάνατο.
Μια ασθένεια μπορεί να οφείλεται σε διάφορους παράγοντες. Η μόλυνση
και η λοίμωξη οφείλεται σε παθογόνους μικροοργανισμούς, δηλαδή σε
ιούς και μικρόβια. Άλλα αίτια είναι κληρονομικά (κληρονομικές
ασθένειες), διανοητικής (ψυχικής) φύσεως, μπορεί να είναι ατύχημα ή η
κατάληξη μιας μάχης, επιβλαβείς ουσίες, όπως οι τοξικές, αυτοάνοσο ή ο
ίδιος ο οργανισμός να μην μπορεί πλέον να αντεπεξέλθει. Ανάλογα με τη
δυνατότητα αντιμετώπισης οι ασθένειες διακρίνονται σε ελαφριές, όπως
ένα κρυολόγημα με βήχα και ελαφρύ πυρετό, μέτριες όπως η
ανεμοβλογιά και σε σοβαρές όπως ο καρκίνος. Η ίδια ασθένεια μπορεί να
επαναληφθεί.
ἐφθείροντο, καὶ ἅμα ὑπὸ ἀλλοφύλων μᾶλλον ἐπεβουλεύοντο.

τὴν γοῦν Ἀττικὴν ἐκ τοῦ ἐπὶ πλεῖστον διὰ τὸ λεπτόγεων
ἀστασίαστον οὖσαν ἄνθρωποι ᾤκουν οἱ αὐτοὶ αἰεί. καὶ
παράδειγμα τόδε τοῦ λόγου οὐκ ἐλάχιστόν ἐστι διὰ τὰς
μετοικίας ἐς τὰ ἄλλα μὴ ὁμοίως αὐξηθῆναι· ἐκ γὰρ τῆς
ἄλλης Ἑλλάδος οἱ πολέμῳ ἢ στάσει ἐκπίπτοντες παρ'
1015
Ἀθηναίους οἱ δυνατώτατοι ὡς βέβαιον ὂν ἀνεχώρουν, καὶ

πολῖται γιγνόμενοι εὐθὺς ἀπὸ παλαιοῦ μείζω ἔτι ἐποίησαν
πλήθει ἀνθρώπων τὴν πόλιν, ὥστε καὶ ἐς Ἰωνίαν ὕστερον
ὡς οὐχ ἱκανῆς οὔσης τῆς Ἀττικῆς ἀποικίας ἐξέπεμψαν.
Δηλοῖ δέ μοι καὶ τόδε τῶν παλαιῶν ἀσθένειαν οὐχ ἥκιστα·
πρὸ γὰρ τῶν Τρωικῶν οὐδὲν φαίνεται πρότερον κοινῇ ἐργα-
σαμένη ἡ Ἑλλάς· δοκεῖ δέ μοι, οὐδὲ τοὔνομα τοῦτο ξύμπασά
πω εἶχεν, ἀλλὰ τὰ μὲν πρὸ Ἕλληνος τοῦ Δευκαλίωνος καὶ
πάνυ οὐδὲ εἶναι ἡ ἐπίκλησις αὕτη, κατὰ ἔθνη δὲ ἄλλα τε
καὶ τὸ Πελασγικὸν ἐπὶ πλεῖστον ἀφ' ἑαυτῶν τὴν ἐπωνυμίαν
παρέχεσθαι, Ἕλληνος δὲ καὶ τῶν παίδων αὐτοῦ ἐν τῇ Φθιώ-
τιδι ἰσχυσάντων, καὶ ἐπαγομένων αὐτοὺς ἐπ' ὠφελίᾳ ἐς τὰς
ἄλλας πόλεις, καθ' ἑκάστους μὲν ἤδη τῇ ὁμιλίᾳ μᾶλλον
καλεῖσθαι Ἕλληνας, οὐ μέντοι πολλοῦ γε χρόνου [ἐδύνατο]
καὶ ἅπασιν ἐκνικῆσαι. τεκμηριοῖ δὲ μάλιστα Ὅμηρος·
καλεῖσθαι Ἕλληνας, οὐ μέντοι πολλοῦ γε χρόνου [ἐδύνατο]

καὶ ἅπασιν ἐκνικῆσαι. τεκμηριοῖ δὲ μάλιστα Ὅμηρος· πολλῷ
γὰρ ὕστερον ἔτι καὶ τῶν Τρωικῶν γενόμενος οὐδαμοῦ τοὺς
ξύμπαντας ὠνόμασεν, οὐδ' ἄλλους ἢ τοὺς μετ' Ἀχιλλέως ἐκ
τῆς Φθιώτιδος, οἵπερ καὶ πρῶτοι Ἕλληνες ἦσαν, Δαναοὺς
δὲ ἐν τοῖς ἔπεσι καὶ Ἀργείους καὶ Ἀχαιοὺς ἀνακαλεῖ. οὐ μὴν
οὐδὲ βαρβάρους εἴρηκε διὰ τὸ μηδὲ Ἕλληνάς πω, ὡς ἐμοὶ
δοκεῖ, ἀντίπαλον ἐς ἓν ὄνομα ἀποκεκρίσθαι. οἱ δ' οὖν ὡς
ἕκαστοι Ἕλληνες κατὰ πόλεις τε ὅσοι ἀλλήλων ξυνίεσαν
καὶ ξύμπαντες ὕστερον κληθέντες οὐδὲν πρὸ τῶν Τρωικῶν
δι' ἀσθένειαν καὶ ἀμειξίαν ἀλλήλων ἁθρόοι ἔπραξαν. ἀλλὰ
καὶ ταύτην τὴν στρατείαν θαλάσσῃ ἤδη πλείω χρώμενοι
ξυνεξῆλθον.
Μίνως γὰρ παλαίτατος ὧν ἀκοῇ ἴσμεν ναυτικὸν ἐκτήσατο
καὶ τῆς νῦν Ἑλληνικῆς θαλάσσης ἐπὶ πλεῖστον ἐκράτησε
καὶ τῶν Κυκλάδων νήσων ἦρξέ τε καὶ οἰκιστὴς πρῶτος τῶν
πλείστων ἐγένετο, Κᾶρας ἐξελάσας καὶ τοὺς ἑαυτοῦ παῖδας
ἡγεμόνας ἐγκαταστήσας· τό τε λῃστικόν, ὡς εἰκός, καθῄρει
ἐκ τῆς θαλάσσης ἐφ' ὅσον ἐδύνατο, τοῦ τὰς προσόδους μᾶλλον
ἰέναι αὐτῷ. οἱ γὰρ Ἕλληνες τὸ πάλαι καὶ τῶν βαρβάρων
οἵ τε ἐν τῇ ἠπείρῳ παραθαλάσσιοι καὶ ὅσοι νήσους εἶχον,

1016
εἰ δὲ τούτων μηδὲν σαφὲς καταστήσουσι, μὴ ὀργίζεσθαι ἢν

ἀτυχῶσιν. Κερκυραῖοι δὲ μετὰ τῆς ξυμμαχίας τῆς αἰτήσεως
καὶ ταῦτα πιστεύοντες ἐχυρὰ ὑμῖν παρέξεσθαι ἀπέστειλαν
ἡμᾶς. τετύχηκε δὲ τὸ αὐτὸ ἐπιτήδευμα πρός τε ὑμᾶς ἐς τὴν
χρείαν ἡμῖν ἄλογον καὶ ἐς τὰ ἡμέτερα αὐτῶν ἐν τῷ παρόντι
ἀξύμφορον. ξύμμαχοί τε γὰρ οὐδενός πω ἐν τῷ πρὸ τοῦ
χρόνῳ ἑκούσιοι γενόμενοι νῦν ἄλλων τοῦτο δεησόμενοι ἥκο-
μεν, καὶ ἅμα ἐς τὸν παρόντα πόλεμον Κορινθίων ἐρῆμοι δι'
αὐτὸ καθέσταμεν. καὶ περιέστηκεν ἡ δοκοῦσα ἡμῶν πρότερον
σωφροσύνη, τὸ μὴ ἐν ἀλλοτρίᾳ ξυμμαχίᾳ τῇ τοῦ πέλας
γνώμῃ ξυγκινδυνεύειν, νῦν ἀβουλία καὶ ἀσθένεια φαινομένη.
τὴν μὲν οὖν γενομένην ναυμαχίαν αὐτοὶ κατὰ μόνας ἀπεω-
σάμεθα Κορινθίους· ἐπειδὴ δὲ μείζονι παρασκευῇ ἀπὸ Πελο-
ποννήσου καὶ τῆς ἄλλης Ἑλλάδος ἐφ' ἡμᾶς ὥρμηνται καὶ
ἡμεῖς ἀδύνατοι ὁρῶμεν ὄντες τῇ οἰκείᾳ μόνον δυνάμει περι-
γενέσθαι, καὶ ἅμα μέγας ὁ κίνδυνος εἰ ἐσόμεθα ὑπ' αὐτοῖς,
ἀνάγκη καὶ ὑμῶν καὶ ἄλλου παντὸς ἐπικουρίας δεῖσθαι, καὶ
ξυγγνώμη εἰ μὴ μετὰ κακίας, δόξης δὲ μᾶλλον ἁμαρτίᾳ τῇ
πρότερον ἀπραγμοσύνῃ ἐναντία τολμῶμεν.
κρῆναι γὰρ οὔπω ἦσαν αὐτόθι. ὕστερον δὲ καὶ ἐς τὴν ἄνω

πόλιν ἀφίκετο, καὶ ἔθνῃσκον πολλῷ μᾶλλον ἤδη. λεγέτω
μὲν οὖν περὶ αὐτοῦ ὡς ἕκαστος γιγνώσκει καὶ ἰατρὸς καὶ
ἰδιώτης, ἀφ' ὅτου εἰκὸς ἦν γενέσθαι αὐτό, καὶ τὰς αἰτίας
ἅστινας νομίζει τοσαύτης μεταβολῆς ἱκανὰς εἶναι δύναμιν
ἐς τὸ μεταστῆσαι σχεῖν· ἐγὼ δὲ οἷόν τε ἐγίγνετο λέξω,
καὶ ἀφ' ὧν ἄν τις σκοπῶν, εἴ ποτε καὶ αὖθις ἐπιπέσοι,
μάλιστ' ἂν ἔχοι τι προειδὼς μὴ ἀγνοεῖν, ταῦτα δηλώσω
αὐτός τε νοσήσας καὶ αὐτὸς ἰδὼν ἄλλους πάσχοντας.
Τὸ μὲν γὰρ ἔτος, ὡς ὡμολογεῖτο, ἐκ πάντων μάλιστα δὴ
ἐκεῖνο ἄνοσον ἐς τὰς ἄλλας ἀσθενείας ἐτύγχανεν ὄν· εἰ δέ
τις καὶ προύκαμνέ τι, ἐς τοῦτο πάντα ἀπεκρίθη. τοὺς δὲ
ἄλλους ἀπ' οὐδεμιᾶς προφάσεως, ἀλλ' ἐξαίφνης ὑγιεῖς ὄντας
πρῶτον μὲν τῆς κεφαλῆς θέρμαι ἰσχυραὶ καὶ τῶν ὀφθαλμῶν
ἐρυθήματα καὶ φλόγωσις ἐλάμβανε, καὶ τὰ ἐντός, ἥ τε
φάρυγξ καὶ ἡ γλῶσσα, εὐθὺς αἱματώδη ἦν καὶ πνεῦμα
ἄτοπον καὶ δυσῶδες ἠφίει· ἔπειτα ἐξ αὐτῶν πταρμὸς καὶ
βράγχος ἐπεγίγνετο, καὶ ἐν οὐ πολλῷ χρόνῳ κατέβαινεν ἐς
τὰ στήθη ὁ πόνος μετὰ βηχὸς ἰσχυροῦ· καὶ ὁπότε ἐς τὴν
1017
καρδίαν στηρίξειεν, ἀνέστρεφέ τε αὐτὴν καὶ ἀποκαθάρσεις

χολῆς πᾶσαι ὅσαι ὑπὸ ἰατρῶν ὠνομασμέναι εἰσὶν ἐπῇσαν,
ἀνθρώπων καὶ ἔδρασαν ἐς φρέατα, τῇ δίψῃ ἀπαύστῳ ξυν-

εχόμενοι· καὶ ἐν τῷ ὁμοίῳ καθειστήκει τό τε πλέον καὶ
ἔλασσον ποτόν. καὶ ἡ ἀπορία τοῦ μὴ ἡσυχάζειν καὶ ἡ
ἀγρυπνία ἐπέκειτο διὰ παντός. καὶ τὸ σῶμα, ὅσονπερ
χρόνον καὶ ἡ νόσος ἀκμάζοι, οὐκ ἐμαραίνετο, ἀλλ' ἀντεῖχε
παρὰ δόξαν τῇ ταλαιπωρίᾳ, ὥστε ἢ διεφθείροντο οἱ πλεῖστοι
ἐναταῖοι καὶ ἑβδομαῖοι ὑπὸ τοῦ ἐντὸς καύματος, ἔτι ἔχοντές
τι δυνάμεως, ἢ εἰ διαφύγοιεν, ἐπικατιόντος τοῦ νοσήματος
ἐς τὴν κοιλίαν καὶ ἑλκώσεώς τε αὐτῇ ἰσχυρᾶς ἐγγιγνομένης
καὶ διαρροίας ἅμα ἀκράτου ἐπιπιπτούσης οἱ πολλοὶ ὕστερον
δι' αὐτὴν ἀσθενείᾳ διεφθείροντο. διεξῄει γὰρ διὰ παντὸς
τοῦ σώματος ἄνωθεν ἀρξάμενον τὸ ἐν τῇ κεφαλῇ πρῶτον
ἱδρυθὲν κακόν, καὶ εἴ τις ἐκ τῶν μεγίστων περιγένοιτο, τῶν
γε ἀκρωτηρίων ἀντίληψις αὐτοῦ ἐπεσήμαινεν. κατέσκηπτε
γὰρ ἐς αἰδοῖα καὶ ἐς ἄκρας χεῖρας καὶ πόδας, καὶ πολλοὶ
στερισκόμενοι τούτων διέφευγον, εἰσὶ δ' οἳ καὶ τῶν ὀφθαλ-
μῶν. τοὺς δὲ καὶ λήθη ἐλάμβανε παραυτίκα ἀναστάντας
τῶν πάντων ὁμοίως, καὶ ἠγνόησαν σφᾶς τε αὐτοὺς καὶ τοὺς
ἐπιτηδείους. γενόμενον γὰρ κρεῖσσον λόγου τὸ εἶδος τῆς
νόσου τά τε ἄλλα χαλεπωτέρως ἢ κατὰ τὴν ἀνθρωπείαν
φύσιν προσέπιπτεν ἑκάστῳ καὶ ἐν τῷδε ἐδήλωσε μάλιστα
αἴσθησιν παρεῖχον τοῦ ἀποβαίνοντος διὰ τὸ ξυνδιαιτᾶσθαι.

Τὸ μὲν οὖν νόσημα, πολλὰ καὶ ἄλλα παραλιπόντι ἀτοπίας,
ὡς ἑκάστῳ ἐτύγχανέ τι διαφερόντως ἑτέρῳ πρὸς ἕτερον
γιγνόμενον, τοιοῦτον ἦν ἐπὶ πᾶν τὴν ἰδέαν. καὶ ἄλλο
παρελύπει κατ' ἐκεῖνον τὸν χρόνον οὐδὲν τῶν εἰωθότων· ὃ
δὲ καὶ γένοιτο, ἐς τοῦτο ἐτελεύτα. ἔθνῃσκον δὲ οἱ μὲν
ἀμελείᾳ, οἱ δὲ καὶ πάνυ θεραπευόμενοι. ἕν τε οὐδὲ ἓν
κατέστη ἴαμα ὡς εἰπεῖν ὅτι χρῆν προσφέροντας ὠφελεῖν·
τὸ γάρ τῳ ξυνενεγκὸν ἄλλον τοῦτο ἔβλαπτεν. σῶμά τε
αὔταρκες ὂν οὐδὲν διεφάνη πρὸς αὐτὸ ἰσχύος πέρι ἢ ἀσθε-
νείας, ἀλλὰ πάντα ξυνῄρει καὶ τὰ πάσῃ διαίτῃ θεραπευόμενα.
1018
δεινότατον δὲ παντὸς ἦν τοῦ κακοῦ ἥ τε ἀθυμία ὁπότε τις

αἴσθοιτο κάμνων (πρὸς γὰρ τὸ ἀνέλπιστον εὐθὺς τραπόμενοι
τῇ γνώμῃ πολλῷ μᾶλλον προΐεντο σφᾶς αὐτοὺς καὶ οὐκ
ἀντεῖχον), καὶ ὅτι ἕτερος ἀφ' ἑτέρου θεραπείας ἀναπιμπλά-
μενοι ὥσπερ τὰ πρόβατα ἔθνῃσκον· καὶ τὸν πλεῖστον
φθόρον τοῦτο ἐνεποίει. εἴτε γὰρ μὴ 'θέλοιεν δεδιότες
ἀλλήλοις προσιέναι, ἀπώλλυντο ἐρῆμοι, καὶ οἰκίαι πολλαὶ
ἐκενώθησαν ἀπορίᾳ τοῦ θεραπεύσοντος· εἴτε προσίοιεν,
διεφθείροντο, καὶ μάλιστα οἱ ἀρετῆς τι μεταποιούμενοι·
αἰσχύνῃ γὰρ ἠφείδουν σφῶν αὐτῶν ἐσιόντες παρὰ τοὺς
καὶ οἱ ξύμμαχοι ἐπειδὴ ἤκουσαν, προσδεξάμενοι τοὺς λόγους

ξυμμάχους τε τοὺς Λεσβίους ἐποιήσαντο, καὶ τὴν ἐς τὴν
Ἀττικὴν ἐσβολὴν τοῖς τε ξυμμάχοις παροῦσι κατὰ τάχος
ἔφραζον ἰέναι ἐς τὸν Ἰσθμὸν τοῖς δύο μέρεσιν ὡς ποιησό-
μενοι, καὶ αὐτοὶ πρῶτοι ἀφίκοντο, καὶ ὁλκοὺς παρεσκεύαζον
τῶν νεῶν ἐν τῷ Ἰσθμῷ ὡς ὑπεροίσοντες ἐκ τῆς Κορίνθου
ἐς τὴν πρὸς Ἀθήνας θάλασσαν καὶ ναυσὶ καὶ πεζῷ ἅμα
ἐπιόντες. καὶ οἱ μὲν προθύμως ταῦτα ἔπρασσον, οἱ δὲ
ἄλλοι ξύμμαχοι βραδέως τε ξυνελέγοντο καὶ ἐν καρποῦ
ξυγκομιδῇ ἦσαν καὶ ἀρρωστίᾳ τοῦ στρατεύειν. αἰσθόμενοι
δὲ αὐτοὺς οἱ Ἀθηναῖοι διὰ κατάγνωσιν ἀσθενείας σφῶν
παρασκευαζομένους, δηλῶσαι βουλόμενοι ὅτι οὐκ ὀρθῶς
ἐγνώκασιν ἀλλ' οἷοί τέ εἰσι μὴ κινοῦντες τὸ ἐπὶ Λέσβῳ
ναυτικὸν καὶ τὸ ἀπὸ Πελοποννήσου ἐπιὸν ῥᾳδίως ἀμύνεσθαι,
ἐπλήρωσαν ναῦς ἑκατὸν ἐσβάντες αὐτοί τε πλὴν ἱππέων
καὶ πεντακοσιομεδίμνων καὶ οἱ μέτοικοι, καὶ παρὰ τὸν Ἰσθμὸν
ἀναγαγόντες ἐπίδειξίν τε ἐποιοῦντο καὶ ἀποβάσεις τῆς
Πελοποννήσου ᾗ δοκοίη αὐτοῖς. οἱ δὲ Λακεδαιμόνιοι ὁρῶντες
πολὺν τὸν παράλογον τά τε ὑπὸ τῶν Λεσβίων ῥηθέντα
μηχαναῖς ἐκ θαλάσσης καὶ τὸν ἔσπλουν ἐς τὸ μεταξὺ τῆς

νήσου ἐλευθερώσας ἀπετείχιζε καὶ τὸ ἐκ τῆς ἠπείρου, ᾗ κατὰ
γέφυραν διὰ τενάγους ἐπιβοήθεια ἦν τῇ νήσῳ οὐ πολὺ διε-
χούσῃ τῆς ἠπείρου. ὡς δὲ τοῦτο ἐξειργάσαντο ἐν ἡμέραις
ὀλίγαις, ὕστερον δὴ καὶ ἐν τῇ νήσῳ τεῖχος ἐγκαταλιπὼν καὶ
φρουρὰν ἀνεχώρησε τῷ στρατῷ.
Ὑπὸ δὲ τοὺς αὐτοὺς χρόνους τοῦ θέρους τούτου καὶ οἱ
1019
Πλαταιῆς οὐκέτι ἔχοντες σῖτον οὐδὲ δυνάμενοι πολιορκεῖσθαι

ξυνέβησαν τοῖς Πελοποννησίοις τοιῷδε τρόπῳ. προσέβαλλον
αὐτῶν τῷ τείχει, οἱ δὲ οὐκ ἐδύναντο ἀμύνεσθαι. γνοὺς δὲ
ὁ Λακεδαιμόνιος ἄρχων τὴν ἀσθένειαν αὐτῶν βίᾳ μὲν οὐκ
ἐβούλετο ἑλεῖν (εἰρημένον γὰρ ἦν αὐτῷ ἐκ Λακεδαίμονος,
ὅπως, εἰ σπονδαὶ γίγνοιντό ποτε πρὸς Ἀθηναίους καὶ ξυγχω-
ροῖεν ὅσα πολέμῳ χωρία ἔχουσιν ἑκάτεροι ἀποδίδοσθαι, μὴ
ἀνάδοτος εἴη ἡ Πλάταια ὡς αὐτῶν ἑκόντων προσχωρησάντων),
προσπέμπει δὲ αὐτοῖς κήρυκα λέγοντα, εἰ βούλονται παρα-
δοῦναι τὴν πόλιν ἑκόντες τοῖς Λακεδαιμονίοις καὶ δικασταῖς
ἐκείνοις χρήσασθαι, τούς τε ἀδίκους κολάζειν, παρὰ δίκην
δὲ οὐδένα. τοσαῦτα μὲν ὁ κῆρυξ εἶπεν· οἱ δέ (ἦσαν γὰρ
ἤδη ἐν τῷ ἀσθενεστάτῳ) παρέδοσαν τὴν πόλιν.
παρεῖκον τοῦ κρημνώδους τῆς νήσου προσβαίνων, καὶ ᾗ οἱ

Λακεδαιμόνιοι χωρίου ἰσχύι πιστεύσαντες οὐκ ἐφύλασσον,
χαλεπῶς τε καὶ μόλις περιελθὼν ἔλαθε, καὶ ἐπὶ τοῦ μετεώρου
ἐξαπίνης ἀναφανεὶς κατὰ νώτου αὐτῶν τοὺς μὲν τῷ ἀδοκήτῳ
ἐξέπληξε, τοὺς δὲ ἃ προσεδέχοντο ἰδόντας πολλῷ μᾶλλον
ἐπέρρωσεν. καὶ οἱ Λακεδαιμόνιοι βαλλόμενοί τε ἀμφο-
τέρωθεν ἤδη καὶ γιγνόμενοι ἐν τῷ αὐτῷ ξυμπτώματι, ὡς
μικρὸν μεγάλῳ εἰκάσαι, τῷ ἐν Θερμοπύλαις, ἐκεῖνοί τε γὰρ
τῇ ἀτραπῷ περιελθόντων τῶν Περσῶν διεφθάρησαν, οὗτοί
τε ἀμφίβολοι ἤδη ὄντες οὐκέτι ἀντεῖχον, ἀλλὰ πολλοῖς τε
ὀλίγοι μαχόμενοι καὶ ἀσθενείᾳ σωμάτων διὰ τὴν σιτοδείαν
ὑπεχώρουν, καὶ οἱ Ἀθηναῖοι ἐκράτουν ἤδη τῶν ἐφόδων.
Γνοὺς δὲ ὁ Κλέων καὶ ὁ Δημοσθένης [ὅτι], εἰ καὶ ὁπο-
σονοῦν μᾶλλον ἐνδώσουσι, διαφθαρησομένους αὐτοὺς ὑπὸ
τῆς σφετέρας στρατιᾶς, ἔπαυσαν τὴν μάχην καὶ τοὺς ἑαυτῶν
ἀπεῖρξαν, βουλόμενοι ἀγαγεῖν αὐτοὺς Ἀθηναίοις ζῶντας, εἴ
πως τοῦ κηρύγματος ἀκούσαντες ἐπικλασθεῖεν τῇ γνώμῃ
τὰ ὅπλα παραδοῦναι καὶ ἡσσηθεῖεν τοῦ παρόντος δεινοῦ.
ἐκήρυξάν τε, εἰ βούλονται, τὰ ὅπλα παραδοῦναι καὶ σφᾶς
αὐτοὺς Ἀθηναίοις ὥστε βουλεῦσαι ὅτι ἂν ἐκείνοις δοκῇ.
οἱ δὲ ἀκούσαντες παρῆκαν τὰς ἀσπίδας οἱ πλεῖστοι
παρόντος ἔν τε τοῖς Ἀργείοις καὶ ξυμμάχοις ταῦτα, ὅτι οὐκ

ὀρθῶς αἱ σπονδαὶ ἄνευ τῶν ἄλλων ξυμμάχων καὶ γένοιντο,
1020
καὶ νῦν (ἐν καιρῷ γὰρ παρεῖναι σφεῖς) ἅπτεσθαι χρῆναι τοῦ
πολέμου. καὶ πείσαντες ἐκ τῶν λόγων τοὺς ξυμμάχους
εὐθὺς ἐχώρουν ἐπὶ Ὀρχομενὸν τὸν Ἀρκαδικὸν πάντες πλὴν
Ἀργείων· οὗτοι δὲ ὅμως καὶ πεισθέντες ὑπελείποντο πρῶτον,
ἔπειτα δ' ὕστερον καὶ οὗτοι ἦλθον. καὶ προσκαθεζόμενοι
τὸν Ὀρχομενὸν πάντες ἐπολιόρκουν καὶ προσβολὰς ἐποιοῦντο,
βουλόμενοι ἄλλως τε προσγενέσθαι σφίσι καὶ ὅμηροι ἐκ
τῆς Ἀρκαδίας ἦσαν αὐτόθι ὑπὸ Λακεδαιμονίων κείμενοι. οἱ
δὲ Ὀρχομένιοι δείσαντες τήν τε τοῦ τείχους ἀσθένειαν καὶ
τοῦ στρατοῦ τὸ πλῆθος καί, ὡς οὐδεὶς αὐτοῖς ἐβοήθει, μὴ
προαπόλωνται, ξυνέβησαν ὥστε ξύμμαχοί τε εἶναι καὶ ὁμή-
ρους σφῶν τε αὐτῶν δοῦναι Μαντινεῦσι καὶ οὓς κατέθεντο
Λακεδαιμόνιοι παραδοῦναι. μετὰ δὲ τοῦτο ἔχοντες ἤδη τὸν
Ὀρχομενὸν ἐβουλεύοντο οἱ ξύμμαχοι ἐφ' ὅτι χρὴ πρῶτον
ἰέναι τῶν λοιπῶν. καὶ Ἠλεῖοι μὲν ἐπὶ Λέπρεον ἐκέλευον,
Μαντινῆς δὲ ἐπὶ Τεγέαν· καὶ προσέθεντο οἱ Ἀργεῖοι καὶ
Ἀθηναῖοι τοῖς Μαντινεῦσιν. καὶ οἱ μὲν Ἠλεῖοι ὀργισθέντες
ὅτι οὐκ ἐπὶ Λέπρεον ἐψηφίσαντο ἀνεχώρησαν ἐπ' οἴκου· οἱ
δὲ ἄλλοι ξύμμαχοι παρεσκευάζοντο ἐν τῇ Μαντινείᾳ
ἀμφοτέροις σωθῆναι.
{ΜΗΛ.} Καὶ πῶς χρήσιμον ἂν ξυμβαίη ἡμῖν δουλεῦσαι,
ὥσπερ καὶ ὑμῖν ἄρξαι;
{ΑΘ.} Ὅτι ὑμῖν μὲν πρὸ τοῦ τὰ δεινότατα παθεῖν ὑπα-
κοῦσαι ἂν γένοιτο, ἡμεῖς δὲ μὴ διαφθείραντες ὑμᾶς κερδαί-
νοιμεν ἄν.
{ΜΗΛ.} Ὥστε [δὲ] ἡσυχίαν ἄγοντας ἡμᾶς φίλους μὲν
εἶναι ἀντὶ πολεμίων, ξυμμάχους δὲ μηδετέρων, οὐκ ἂν
δέξαισθε;
{ΑΘ.} Οὐ γὰρ τοσοῦτον ἡμᾶς βλάπτει ἡ ἔχθρα ὑμῶν ὅσον
ἡ φιλία μὲν ἀσθενείας, τὸ δὲ μῖσος δυνάμεως παράδειγμα
τοῖς ἀρχομένοις δηλούμενον.
{ΜΗΛ.} Σκοποῦσι δ' ὑμῶν οὕτως οἱ ὑπήκοοι τὸ εἰκός,
ὥστε τούς τε μὴ προσήκοντας καὶ ὅσοι ἄποικοι ὄντες οἱ
πολλοὶ καὶ ἀποστάντες τινὲς κεχείρωνται ἐς τὸ αὐτὸ
τιθέασιν;
{ΑΘ.} Δικαιώματι γὰρ οὐδετέρους ἐλλείπειν ἡγοῦνται,
κατὰ δύναμιν δὲ τοὺς μὲν περιγίγνεσθαι, ἡμᾶς δὲ φόβῳ οὐκ
ἐπιέναι· ὥστε ἔξω καὶ τοῦ πλεόνων ἄρξαι καὶ τὸ ἀσφαλὲς
1021
ἡμῖν διὰ τὸ καταστραφῆναι ἂν παράσχοιτε, ἄλλως τε καὶ

νησιῶται ναυκρατόρων καὶ ἀσθενέστεροι ἑτέρων ὄντες εἰ μὴ
αὐτοῦ. καὶ τούτους μὲν οἱ Συρακόσιοι εὐθὺς κατὰ τάχος

φθάνουσιν ἁρπάσαντες πέραν τοῦ ποταμοῦ ἐς τὸ ἀσφαλές,
αὐτοὶ δὲ ἐπιόντος ἤδη καὶ τοῦ ἄλλου στρατεύματος τῶν Ἀθη-
ναίων ἀπεχώρουν. ἐν τούτῳ δὲ οἱ πρὸς τὴν πόλιν αὐτῶν
τὸ πρῶτον καταφυγόντες ὡς ἑώρων ταῦτα γιγνόμενα, αὐτοί
τε πάλιν ἀπὸ τῆς πόλεως ἀναθαρσήσαντες ἀντετάξαντο πρὸς
τοὺς κατὰ σφᾶς Ἀθηναίους, καὶ μέρος τι αὑτῶν πέμπουσιν
ἐπὶ τὸν κύκλον τὸν ἐπὶ ταῖς Ἐπιπολαῖς, ἡγούμενοι ἐρῆμον
αἱρήσειν. καὶ τὸ μὲν δεκάπλεθρον προτείχισμα αὐτῶν
αἱροῦσι καὶ διεπόρθησαν, αὐτὸν δὲ τὸν κύκλον Νικίας διε-
κώλυσεν· ἔτυχε γὰρ ἐν αὐτῷ δι' ἀσθένειαν ὑπολελειμμένος.
τὰς γὰρ μηχανὰς καὶ ξύλα ὅσα πρὸ τοῦ τείχους ἦν κατα-
βεβλημένα, ἐμπρῆσαι τοὺς ὑπηρέτας ἐκέλευσεν, ὡς ἔγνω
ἀδυνάτους ἐσομένους ἐρημίᾳ ἀνδρῶν ἄλλῳ τρόπῳ περιγενέ-
σθαι. καὶ ξυνέβη οὕτως· οὐ γὰρ ἔτι προσῆλθον οἱ Συρακό-
σιοι διὰ τὸ πῦρ, ἀλλὰ ἀπεχώρουν πάλιν. καὶ γὰρ πρός τε
τὸν κύκλον βοήθεια ἤδη κάτωθεν τῶν Ἀθηναίων ἀποδιω-
ξάντων τοὺς ἐκεῖ ἐπανῄει, καὶ αἱ νῆες ἅμα αὐτῶν ἐκ τῆς
Θάψου, ὥσπερ εἴρητο, κατέπλεον ἐς τὸν μέγαν λιμένα. ἃ
ὁρῶντες οἱ ἄνωθεν κατὰ τάχος ἀπῇσαν καὶ ἡ ξύμπασα
στρατιὰ τῶν Συρακοσίων ἐς τὴν πόλιν,
ἐρρώμην πολλὰ ἐν ἡγεμονίαις ὑμᾶς εὖ ἐποίησα. ὅτι δὲ

μέλλετε, ἅμα τῷ ἦρι εὐθὺς καὶ μὴ ἐς ἀναβολὰς πράσσετε,
ὡς τῶν πολεμίων τὰ μὲν ἐν Σικελίᾳ δι' ὀλίγου ποριουμένων,
τὰ δ' ἐκ Πελοποννήσου σχολαίτερον μέν, ὅμως δ', ἢν μὴ
προσέχητε τὴν γνώμην, τὰ μὲν λήσουσιν ὑμᾶς, ὥσπερ καὶ
πρότερον, τὰ δὲ φθήσονται.’
Ἡ μὲν τοῦ Νικίου ἐπιστολὴ τοσαῦτα ἐδήλου, οἱ δὲ
Ἀθηναῖοι ἀκούσαντες αὐτῆς τὸν μὲν Νικίαν οὐ παρέλυσαν
τῆς ἀρχῆς, ἀλλ' αὐτῷ, ἕως ἂν ἕτεροι ξυνάρχοντες αἱρεθέντες
ἀφίκωνται, τῶν αὐτοῦ ἐκεῖ δύο προσείλοντο Μένανδρον
καὶ Εὐθύδημον, ὅπως μὴ μόνος ἐν ἀσθενείᾳ ταλαιπωροίη,
στρατιὰν δὲ ἄλλην ἐψηφίσαντο πέμπειν καὶ ναυτικὴν καὶ
1022
πεζὴν Ἀθηναίων τε ἐκ καταλόγου καὶ τῶν ξυμμάχων. καὶ

ξυνάρχοντας αὐτῷ εἵλοντο Δημοσθένη τε τὸν Ἀλκισθένους
καὶ Εὐρυμέδοντα τὸν Θουκλέους. καὶ τὸν μὲν Εὐρυμέδοντα
εὐθὺς περὶ ἡλίου τροπὰς τὰς χειμερινὰς ἀποπέμπουσιν ἐς τὴν
Σικελίαν μετὰ δέκα νεῶν, ἄγοντα εἴκοσι καὶ ἑκατὸν τάλαντα
ἀργυρίου, καὶ ἅμα ἀγγελοῦντα τοῖς ἐκεῖ ὅτι ἥξει βοήθεια καὶ
ἐπιμέλεια αὐτῶν ἔσται· ὁ δὲ Δημοσθένης ὑπομένων παρε-
σκευάζετο τὸν ἔκπλουν ὡς ἅμα τῷ ἦρι ποιησόμενος, στρατιάν
τε ἐπαγγέλλων ἐς τοὺς ξυμμάχους καὶ χρήματα αὐτόθεν καὶ
πολιορκουμένοις ὑπὸ Λιβύων ξυμμαχήσαντες καὶ νικήσαντες

τοὺς Λίβυς, καὶ αὐτόθεν παραπλεύσαντες ἐς Νέαν πόλιν
Καρχηδονιακὸν ἐμπόριον, ὅθενπερ Σικελία ἐλάχιστον δυοῖν
ἡμερῶν καὶ νυκτὸς πλοῦν ἀπέχει, καὶ ἀπ' αὐτοῦ περαιω-
θέντες ἀφίκοντο ἐς Σελινοῦντα. καὶ οἱ μὲν Συρακόσιοι
εὐθὺς αὐτῶν ἐλθόντων παρεσκευάζοντο ὡς ἐπιθησόμενοι κατ'
ἀμφότερα αὖθις τοῖς Ἀθηναίοις καὶ ναυσὶ καὶ πεζῷ· οἱ δὲ
τῶν Ἀθηναίων στρατηγοὶ ὁρῶντες στρατιάν τε ἄλλην προς-
γεγενημένην αὐτοῖς καὶ τὰ ἑαυτῶν ἅμα οὐκ ἐπὶ τὸ βέλτιον
χωροῦντα, ἀλλὰ καθ' ἡμέραν τοῖς πᾶσι χαλεπώτερον ἴσχοντα,
μάλιστα δὲ τῇ ἀσθενείᾳ τῶν ἀνθρώπων πιεζόμενα, μετε-
μέλοντό τε πρότερον οὐκ ἀναστάντες καὶ ὡς αὐτοῖς οὐδὲ ὁ
Νικίας ἔτι ὁμοίως ἐνηντιοῦτο, ἀλλ' ἢ μὴ φανερῶς γε ἀξιῶν
ψηφίζεσθαι, προεῖπον ὡς ἐδύναντο ἀδηλότατα ἔκπλουν ἐκ τοῦ
στρατοπέδου πᾶσι, καὶ παρασκευάσασθαι ὅταν τις σημήνῃ.
καὶ μελλόντων αὐτῶν, ἐπειδὴ ἑτοῖμα ἦν, ἀποπλεῖν ἡ σελήνη
ἐκλείπει· ἐτύγχανε γὰρ πασσέληνος οὖσα. καὶ οἱ Ἀθη-
ναῖοι οἵ τε πλείους ἐπισχεῖν ἐκέλευον τοὺς στρατηγοὺς
ἐνθύμιον ποιούμενοι, καὶ ὁ Νικίας (ἦν γάρ τι καὶ ἄγαν
θειασμῷ τε καὶ τῷ τοιούτῳ προσκείμενος) οὐδ' ἂν διαβου-
λεύσασθαι ἔτι ἔφη πρίν, ὡς οἱ μάντεις ἐξηγοῦντο,
τε τὴν ἡδονὴν ἐνθυμεῖσθαι ὡς ἀξία ἐστὶ διασώσασθαι, οἳ

τέως Ἀθηναῖοι νομιζόμενοι καὶ μὴ ὄντες ἡμῶν τῆς τε φωνῆς
τῇ ἐπιστήμῃ καὶ τῶν τρόπων τῇ μιμήσει ἐθαυμάζεσθε κατὰ
τὴν Ἑλλάδα, καὶ τῆς ἀρχῆς τῆς ἡμετέρας οὐκ ἔλασσον
κατὰ τὸ ὠφελεῖσθαι ἔς τε τὸ φοβερὸν τοῖς ὑπηκόοις καὶ τὸ
μὴ ἀδικεῖσθαι πολὺ πλέον μετείχετε. ὥστε κοινωνοὶ μόνοι
ἐλευθέρως ἡμῖν τῆς ἀρχῆς ὄντες δικαίως [ἂν] αὐτὴν νῦν
1023
μὴ καταπροδίδοτε, καταφρονήσαντες δὲ Κορινθίων τε, οὓς

πολλάκις νενικήκατε, καὶ Σικελιωτῶν, ὧν οὐδ' ἀντιστῆναι
οὐδεὶς ἕως ἤκμαζε τὸ ναυτικὸν ἡμῖν ἠξίωσεν, ἀμύνασθε
αὐτούς, καὶ δείξατε ὅτι καὶ μετ' ἀσθενείας καὶ ξυμφορῶν
ἡ ὑμετέρα ἐπιστήμη κρείσσων ἐστὶν ἑτέρας εὐτυχούσης
ῥώμης. τούς τε Ἀθηναίους ὑμῶν πάλιν αὖ καὶ τάδε
ὑπομιμνῄσκω, ὅτι οὔτε ναῦς ἐν τοῖς νεωσοίκοις ἄλλας ὁμοίας
ταῖσδε οὔτε ὁπλιτῶν ἡλικίαν ὑπελίπετε, εἴ τε ξυμβήσεταί
τι ἄλλο ἢ τὸ κρατεῖν ὑμῖν, τούς τε ἐνθάδε πολεμίους εὐθὺς
ἐπ' ἐκεῖνα πλευσομένους καὶ τοὺς ἐκεῖ ὑπολοίπους ἡμῶν
ἀδυνάτους ἐσομένους τούς τε αὐτοῦ καὶ τοὺς ἐπελθόντας
ἀμύνασθαι. καὶ οἱ μὲν ἂν ὑπὸ Συρακοσίοις εὐθὺς γίγνοισθε,
οἷς αὐτοὶ ἴστε οἵᾳ γνώμῃ ἐπήλθετε,
πλούσιος ἦν, ἀποδρᾷ καὶ αὖθις σφίσι νεώτερόν τι ἀπ' αὐτοῦ

γένηται, πείσαντες τοὺς ξυμμάχους ἀπέκτειναν αὐτόν. καὶ
ὁ μὲν τοιαύτῃ ἢ ὅτι ἐγγύτατα τούτων αἰτίᾳ ἐτεθνήκει,
ἥκιστα δὴ ἄξιος ὢν τῶν γε ἐπ' ἐμοῦ Ἑλλήνων ἐς τοῦτο
δυστυχίας ἀφικέσθαι διὰ τὴν πᾶσαν ἐς ἀρετὴν νενομισμένην
ἐπιτήδευσιν.
Τοὺς δ' ἐν ταῖς λιθοτομίαις οἱ Συρακόσιοι χαλεπῶς τοὺς
πρώτους χρόνους μετεχείρισαν. ἐν γὰρ κοίλῳ χωρίῳ ὄντας
καὶ ὀλίγῳ πολλοὺς οἵ τε ἥλιοι τὸ πρῶτον καὶ τὸ πνῖγος ἔτι
ἐλύπει διὰ τὸ ἀστέγαστον καὶ αἱ νύκτες ἐπιγιγνόμεναι τοὐ-
ναντίον μετοπωριναὶ καὶ ψυχραὶ τῇ μεταβολῇ ἐς ἀσθένειαν
ἐνεωτέριζον, πάντα τε ποιούντων αὐτῶν διὰ στενοχωρίαν
ἐν τῷ αὐτῷ καὶ προσέτι τῶν νεκρῶν ὁμοῦ ἐπ' ἀλλήλοις
ξυννενημένων, οἳ ἔκ τε τῶν τραυμάτων καὶ διὰ τὴν μετα-
βολὴν καὶ τὸ τοιοῦτον ἀπέθνῃσκον, καὶ ὀσμαὶ ἦσαν οὐκ
ἀνεκτοί, καὶ λιμῷ ἅμα καὶ δίψῃ ἐπιέζοντο (ἐδίδοσαν γὰρ
αὐτῶν ἑκάστῳ ἐπὶ ὀκτὼ μῆνας κοτύλην ὕδατος καὶ δύο
κοτύλας σίτου), ἄλλα τε ὅσα εἰκὸς ἐν τῷ τοιούτῳ
παρὰ σφῶν πέντε ναῦς καὶ Χαλκιδέα ἄρχοντα καὶ Ἀλκι-

βιάδην μετ' αὐτοῦ ἐβούλοντο πέμπειν· ἔπειτα ὡρμημένων
αὐτῶν τὰ περὶ τὴν ἐν τῷ Σπειραίῳ τῶν νεῶν καταφυγὴν
ἠγγέλθη, καὶ ἀθυμήσαντες, ὅτι πρῶτον ἁπτόμενοι τοῦ Ἰωνι-
κοῦ πολέμου ἔπταισαν, τὰς ναῦς τὰς ἐκ τῆς ἑαυτῶν οὐκέτι
διενοοῦντο πέμπειν, ἀλλὰ καί τινας προανηγμένας μετα-
καλεῖν. γνοὺς δὲ ὁ Ἀλκιβιάδης πείθει αὖθις Ἔνδιον καὶ
1024
τοὺς ἄλλους ἐφόρους μὴ ἀποκνῆσαι τὸν πλοῦν, λέγων ὅτι

φθήσονταί τε πλεύσαντες πρὶν τὴν τῶν νεῶν ξυμφορὰν Χίους
αἰσθέσθαι, καὶ αὐτὸς ὅταν προσβάλῃ Ἰωνίᾳ, ῥᾳδίως πείσειν
τὰς πόλεις ἀφίστασθαι τήν τε τῶν Ἀθηναίων λέγων ἀσθένειαν
καὶ τὴν τῶν Λακεδαιμονίων προθυμίαν· πιστότερος γὰρ ἄλ-
λων φανεῖσθαι. Ἐνδίῳ τε αὐτῷ ἰδίᾳ ἔλεγε καλὸν εἶναι δι'
ἐκείνου ἀποστῆσαί τε Ἰωνίαν καὶ βασιλέα ξύμμαχον ποιῆσαι
Λακεδαιμονίοις, καὶ μὴ Ἄγιδος τὸ ἀγώνισμα τοῦτο γενέσθαι·
ἐτύγχανε γὰρ τῷ Ἄγιδι αὐτὸς διάφορος ὤν. καὶ ὁ μὲν
πείσας τούς τε ἄλλους ἐφόρους καὶ Ἔνδιον ἀνήγετο ταῖς
πέντε ναυσὶ μετὰ Χαλκιδέως τοῦ Λακεδαιμονίου, καὶ διὰ
τάχους τὸν πλοῦν ἐποιοῦντο.
καὶ τῷ Ἄγιδι ἐχθρὸς καὶ ἄλλως ἄπιστος ἐφαίνετο), πρῶτον

μὲν ὑποχωρεῖ δείσας παρὰ Τισσαφέρνην, ἔπειτα ἐκάκου
πρὸς αὐτὸν ὅσον ἐδύνατο μάλιστα τῶν Πελοποννησίων τὰ
πράγματα, καὶ διδάσκαλος πάντων γιγνόμενος τήν τε
μισθοφορὰν ξυνέτεμεν, ἀντὶ δραχμῆς Ἀττικῆς ὥστε τριώ-
βολον καὶ τοῦτο μὴ ξυνεχῶς δίδοσθαι, λέγειν κελεύων τὸν
Τισσαφέρνην πρὸς αὐτοὺς ὡς Ἀθηναῖοι ἐκ πλέονος χρόνου
ἐπιστήμονες ὄντες τοῦ ναυτικοῦ τριώβολον τοῖς ἑαυτῶν
διδόασιν, οὐ τοσοῦτον πενίᾳ ὅσον ἵνα αὐτῶν μὴ οἱ ναῦται
ἐκ περιουσίας ὑβρίζοντες οἱ μὲν τὰ σώματα χείρω ἔχωσι
δαπανῶντες ἐς τοιαῦτα ἀφ' ὧν ἡ ἀσθένεια ξυμβαίνει, οἱ δὲ
τὰς ναῦς ἀπολείπωσιν οὐχ ὑπολιπόντες ἐς ὁμηρείαν τὸν
προσοφειλόμενον μισθόν· καὶ τοὺς τριηράρχους καὶ τοὺς
στρατηγοὺς τῶν πόλεων ἐδίδασκεν [ὥστε] δόντα χρήματα
αὐτὸν πεῖσαι, ὥστε ξυγχωρῆσαι ταῦτα ἑαυτῷ πλὴν τῶν
Συρακοσίων· τούτων δὲ Ἑρμοκράτης ἠναντιοῦτο μόνος ὑπὲρ
τοῦ παντὸς ξυμμαχικοῦ. τάς τε πόλεις δεομένας χρημάτων
ἀπήλασεν αὐτὸς ἀντιλέγων ὑπὲρ τοῦ Τισσαφέρνους ὡς οἱ
μὲν Χῖοι ἀναίσχυντοι εἶεν πλουσιώτατοι ὄντες τῶν Ἑλ-
λήνων, ἐπικουρίᾳ δ' ὅμως σῳζόμενοι ἀξιοῦσι καὶ τοῖς σώμασι
καὶ τοῖς χρήμασιν ἄλλους ὑπὲρ τῆς ἐκείνων ἐλευθερίας
γὰρ ἐπὶ τῆς πεντηκοστῆς ὀγδόης Ὀλυμπιάδος, γεγονότα κατὰ

Κροῖσον, ᾧ καὶ τὸν Ἅλυν ὑποσχέσθαι ἄνευ γεφύρας περᾶσαι, τὸ
1025
ῥεῖθρον παρατρέψαντα.
Γεγόνασι δὲ καὶ ἄλλοι Θαλαῖ, καθά φησι Δημήτριος ὁ Μάγνης
ἐν τοῖς Ὁμωνύμοις, πέντε· ῥήτωρ Καλλατιανός, κακόζηλος·
ζωγράφος Σικυώνιος, μεγαλοφυής· τρίτος ἀρχαῖος πάνυ, κατὰ
Ἡσίοδον καὶ Ὅμηρον καὶ Λυκοῦργον· τέταρτος οὗ μέμνηται
Δοῦρις ἐν τῷ Περὶ ζωγραφίας (FGrH 76 F 31)· πέμπτος νεώ-
τερος, ἄδοξος, οὗ μνημονεύει Διονύσιος ἐν Κριτικοῖς.
Ὁ δ' οὖν σοφὸς ἐτελεύτησεν ἀγῶνα θεώμενος γυμνικὸν ὑπό τε
καύματος καὶ δίψους καὶ ἀσθενείας, ἤδη γηραιός. καὶ αὐτοῦ
ἐπιγέγραπται τῷ μνήματι (Pal. VII. 84)·
ἦ ὀλίγον τόδε σῆμα, τὸ δὲ κλέος οὐρανόμηκες,
τοῦ πολυφροντίστου τοῦτο Θάλητος ὅρη.
ἔστι καὶ παρ' ἡμῖν ἐς αὐτὸν ἐν τῷ πρώτῳ τῶν Ἐπιγραμμάτων ἢ
Παμμέτρῳ τόδε τὸ ἐπίγραμμα (Pal. VII. 85)·
γυμνικὸν αὖ ποτ' ἀγῶνα θεώμενον, ἠέλιε Ζεῦ,
τὸν σοφὸν ἄνδρα Θαλῆν ἥρπασας ἐκ σταδίου.
αἰνέω ὅττι μιν ἐγγὺς ἀπήγαγες· ἦ γὰρ ὁ πρέσβυς
οὐκέθ' ὁρᾶν ἀπὸ γῆς ἀστέρας ἠδύνατο.

νήσῳ· κἂν ἑαλώκει ἡ Ἑλλάς, εἰ ἐπείσθη Ξέρξης. ὕστερόν τε

Νικίας ἐπὶ τῶν Πελοποννησιακῶν καταστρεψάμενος τὴν νῆσον,
φρουρὸν ἐγκατέστησεν Ἀθηναίων, καὶ πάμπολλα τοὺς Λακεδαι-
μονίους κακὰ διέθηκε.
Βραχυλόγος τε ἦν· ὅθεν καὶ Ἀρισταγόρας ὁ Μιλήσιος (FGrH
608 F 11) τοῦτον τὸν τρόπον Χιλώνειον καλεῖ. ... Βράγχου
δὲ εἶναι, ὃς τὸ ἱερὸν ἔκτισε τὸ ἐν Βραγχίδαις. ἦν δὲ γέρων περὶ
τὴν πεντηκοστὴν δευτέραν Ὀλυμπιάδα, ὅτε Αἴσωπος ὁ λογο-
ποιὸς ἤκμαζεν. ἐτελεύτησε δ', ὥς φησιν Ἕρμιππος, (FHG III.
39) ἐν Πίσῃ, τὸν υἱὸν Ὀλυμπιονίκην ἀσπασάμενος πυγμῆς.
ἔπαθε δὴ τοῦτο ὑπερβολῇ τε χαρᾶς καὶ ἀσθενείᾳ πολυετίας. καὶ
αὐτὸν πάντες οἱ κατὰ τὴν πανήγυριν ἐντιμότατα παρέπεμψαν.
Ἔστι δὲ καὶ εἰς τοῦτον ἐπίγραμμα ἡμῶν (Pal. VII. 88)·
Φωσφόρε, σοί, Πολύδευκες, ἔχω χάριν, οὕνεκεν υἱὸς
Χίλωνος πυγμῇ χλωρὸν ἕλεν κότινον.
εἰ δ' ὁ πατὴρ στεφανοῦχον ἰδὼν τέκνον ἤμυσεν ἡσθείς,
οὐ νεμεσητόν· ἐμοὶ τοῖος ἴτω θάνατος.
ἐπὶ δὲ τῆς εἰκόνος αὐτοῦ ἐπιγέγραπται τόδε (Pal. IX. 596)·
τόνδε δοριστέφανος Σπάρτα Χίλων' ἐφύτευσεν,
ὃς τῶν ἑπτὰ σοφῶν πρῶτος ἔφυ σοφίᾳ.
1026
ᾧ ἐστιν ἴσον τὸ πᾶν ἀγαθὸν καλὸν εἶναι καὶ τὸ ἰσοδυναμεῖν τῷ

καλῷ τὸ ἀγαθόν, ὅπερ ἴσον ἐστὶ τούτῳ. ἐπεὶ γάρ ἐστιν ἀγαθόν,
καλόν ἐστιν· ἔστι δὲ καλόν· ἀγαθὸν ἄρα ἐστί. δοκεῖ δὲ πάντα
τὰ ἀγαθὰ ἴσα εἶναι καὶ πᾶν ἀγαθὸν ἐπ' ἄκρον εἶναι αἱρετὸν καὶ
μήτ' ἄνεσιν μήτ' ἐπίτασιν ἐπιδέχεσθαι. τῶν δ' ὄντων φασὶ τὰ
μὲν ἀγαθὰ εἶναι, τὰ δὲ κακά, τὰ δ' οὐδέτερα.
Ἀγαθὰ μὲν οὖν τάς τ' ἀρετάς, φρόνησιν, δικαιοσύνην, ἀνδρείαν,
σωφροσύνην καὶ τὰ λοιπά· κακὰ δὲ τὰ ἐναντία, ἀφροσύνην,
ἀδικίαν καὶ τὰ λοιπά. οὐδέτερα δὲ ὅσα μήτ' ὠφελεῖ μήτε βλάπτει,
οἷον ζωή, ὑγίεια, ἡδονή, κάλλος, ἰσχύς, πλοῦτος, εὐδοξία, εὐγένεια·
καὶ τὰ τούτοις ἐναντία, θάνατος, νόσος, πόνος, αἶσχος, ἀσθένεια,
πενία, ἀδοξία, δυσγένεια καὶ τὰ παραπλήσια, καθά φησιν Ἑκάτων
ἐν ἑβδόμῳ Περὶ τέλους (Gomoll 2) καὶ Ἀπολλόδωρος ἐν τῇ
Ἠθικῇ καὶ Χρύσιππος. μὴ γὰρ εἶναι ταῦτ' ἀγαθά, ἀλλ' ἀδιάφορα
κατ' εἶδος προηγμένα. ὡς γὰρ ἴδιον θερμοῦ τὸ θερμαίνειν, οὐ τὸ
ψύχειν, οὕτω καὶ ἀγαθοῦ τὸ ὠφελεῖν, οὐ τὸ βλάπτειν· οὐ μᾶλλον
δ' ὠφελεῖ ἢ βλάπτει ὁ πλοῦτος καὶ ἡ ὑγίεια· οὐκ ἄρ' ἀγαθὸν οὔτε
πλοῦτος οὔθ' ὑγίεια. ἔτι τέ φασιν, ᾧ ἔστιν εὖ καὶ κακῶς χρῆσθαι,
τοῦτ' οὐκ ἔστιν ἀγαθόν· πλούτῳ δὲ καὶ ὑγιείᾳ ἔστιν εὖ καὶ κακῶς
χρῆσθαι· οὐκ ἄρ' ἀγαθὸν πλοῦτος καὶ ὑγίεια. Ποσειδώνιος
μέντοι καὶ ταῦτά φησι τῶν ἀγαθῶν εἶναι. ἀλλ' οὐδὲ τὴν ἡδονὴν
βίον, ὅμοιον εἰπεῖν ἥντινα προσφέρεται πρὸς τὸν κατὰ φύσιν

βίον πλοῦτος ἢ ὑγίεια· τὴν δ' εἶναι ἀξίαν ἀμοιβὴν δοκιμαστοῦ,
ἣν ἂν ὁ ἔμπειρος τῶν πραγμάτων τάξῃ, ὅμοιον εἰπεῖν ἀμείβεσθαι
πυροὺς πρὸς τὰς σὺν ἡμιόνῳ κριθάς.
Προηγμένα μὲν οὖν εἶναι ἃ καὶ ἀξίαν ἔχει, οἷον ἐπὶ μὲν τῶν
ψυχικῶν εὐφυΐαν, τέχνην, προκοπὴν καὶ τὰ ὅμοια· ἐπὶ δὲ τῶν
σωματικῶν ζωήν, ὑγίειαν, ῥώμην, εὐεξίαν, ἀρτιότητα, κάλλος
καὶ τὰ παραπλήσια· ἐπὶ δὲ τῶν ἐκτὸς πλοῦτον, δόξαν, εὐγένειαν
καὶ τὰ ὅμοια. ἀποπροηγμένα δ' ἐπὶ μὲν τῶν ψυχικῶν ἀφυΐαν,
ἀτεχνίαν καὶ τὰ ὅμοια· ἐπὶ δὲ τῶν σωματικῶν θάνατον, νόσον,
ἀσθένειαν, καχεξίαν, πήρωσιν, αἶσχος καὶ τὰ ὅμοια· ἐπὶ δὲ τῶν
ἐκτὸς πενίαν, ἀδοξίαν, δυσγένειαν καὶ τὰ παραπλήσια· οὔτε δὲ
προήχθη οὔτ' ἀποπροήχθη τὰ οὐδετέρως ἔχοντα.
Ἔτι τῶν προηγμένων τὰ μὲν δι' αὑτὰ προῆκται, τὰ δὲ δι'
1027
ἕτερα, τὰ δὲ καὶ δι' αὑτὰ καὶ δι' ἕτερα. δι' αὑτὰ μὲν εὐφυΐα,
προκοπὴ καὶ τὰ ὅμοια· δι' ἕτερα δὲ πλοῦτος, εὐγένεια καὶ τὰ
ὅμοια· δι' αὑτὰ δὲ καὶ δι' ἕτερα ἰσχύς, εὐαισθησία, ἀρτιότης. δι'
αὑτὰ μέν, ὅτι κατὰ φύσιν ἐστί· δι' ἕτερα δέ, ὅτι περιποιεῖ χρείας
οὐκ ὀλίγας. ὁμοίως δ' ἔχει καὶ τὸ ἀποπροηγμένον κατὰ τὸν
ἐναντίον λόγον.
ἀλλά τε καὶ μετόπισθεν ἔχει κότον, ὄφρα τελέσσῃ.

ὁ δὲ θυμός ἐστιν ὀργὴ ἀρχομένη.
Ἡδονὴ δέ ἐστιν ἄλογος ἔπαρσις ἐφ' αἱρετῷ δοκοῦντι ὑπάρχειν,
ὑφ' ἣν τάττεται κήλησις, ἐπιχαιρεκακία, τέρψις, διάχυσις. κήλη-
σις μὲν οὖν ἐστιν ἡδονὴ δι' ὤτων κατακηλοῦσα· ἐπιχαιρεκακία
δὲ ἡδονὴ ἐπ' ἀλλοτρίοις κακοῖς· τέρψις δέ, οἷον τρέψις, προτροπή
τις ψυχῆς ἐπὶ τὸ ἀνειμένον· διάχυσις δ' ἀνάλυσις ἀρετῆς.
Ὡς δὲ λέγεταί τινα ἐπὶ τοῦ σώματος ἀρρωστήματα, οἷον
ποδάγρα καὶ ἀρθρίτιδες, οὕτω κἀπὶ τῆς ψυχῆς φιλοδοξία καὶ
φιληδονία καὶ τὰ παραπλήσια. τὸ γὰρ ἀρρώστημά ἐστι νόσημα
μετ' ἀσθενείας, τὸ δὲ νόσημα οἴησις σφόδρα δοκοῦντος αἱρετοῦ.
καὶ ὡς ἐπὶ τοῦ σώματος εὐεμπτωσίαι τινὲς λέγονται, οἷον κατάρ-
ρους καὶ διάρροια, οὕτω κἀπὶ τῆς ψυχῆς εἰσιν εὐκαταφορίαι, οἷον
φθονερία, ἐλεημοσύνη, ἔριδες καὶ τὰ παραπλήσια.
Εἶναι δὲ καὶ εὐπαθείας φασὶ τρεῖς, χαράν, εὐλάβειαν, βούλησιν.
καὶ τὴν μὲν χαρὰν ἐναντίαν φασὶν εἶναι τῇ ἡδονῇ, οὖσαν εὔλογον
ἔπαρσιν· τὴν δ' εὐλάβειαν τῷ φόβῳ, οὖσαν εὔλογον ἔκκλισιν.
φοβηθήσεσθαι μὲν γὰρ τὸν σοφὸν οὐδαμῶς, εὐλαβηθήσεσθαι δέ.
τῇ δ' ἐπιθυμίᾳ ἐναντίαν φασὶν εἶναι τὴν βούλησιν, οὖσαν εὔλογον
ὄρεξιν. καθάπερ οὖν ὑπὸ τὰ πρῶτα πάθη πίπτει τινά, τὸν αὐτὸν
τρόπον καὶ ὑπὸ τὰς πρώτας εὐπαθείας· καὶ ὑπὸ μὲν τὴν βούλησιν
δηλώσεις ἧττον ἀμφιβόλους γενέσθαι ἀλλήλοις καὶ συντομωτέρως

δηλουμένας· τινὰ δὲ καὶ οὐ συνορώμενα πράγματα εἰσφέροντας
τοὺς συνειδότας παρεγγυῆσαί τινας φθόγγους τοὺς ἀναγκασθέντας
ἀναφωνῆσαι, τοὺς δὲ τῷ λογισμῷ ἑλομένους κατὰ τὴν πλείστην
αἰτίαν οὕτως ἑρμηνεῦσαι.
“Καὶ μὴν ἐν τοῖς μετεώροις φορὰν καὶ τροπὴν καὶ ἔκλειψιν
1028
καὶ ἀνατολὴν καὶ δύσιν καὶ τὰ σύστοιχα τούτοις μήτε λειτουρ-

γοῦντός τινος νομίζειν δεῖ γενέσθαι καὶ διατάττοντος ἢ διατά-
ξοντος καὶ ἅμα τὴν πᾶσαν μακαριότητα ἔχοντος μετὰ ἀφθαρσίας
(οὐ γὰρ συμφωνοῦσιν πραγματεῖαι καὶ φροντίδες καὶ ὀργαὶ καὶ
χάριτες μακαριότητι, ἀλλ' ἐν ἀσθενείᾳ καὶ φόβῳ καὶ προσδεήσει
τῶν πλησίον ταῦτα γίνεται), μήτε αὖ πῦρ ἅμα ὄντα συνεστραμ-
μένον τὴν μακαριότητα κεκτημένα κατὰ βούλησιν τὰς κινήσεις
ταύτας λαμβάνειν· ἀλλὰ πᾶν τὸ σέμνωμα τηρεῖν, κατὰ πάντα
ὀνόματα φερόμενα ἐπὶ τὰς τοιαύτας ἐννοίας, ἵνα μηδ' ὑπεναντίαι
ἐξ αὐτῶν γένωνται τῷ σεμνώματι δόξαι· εἰ δὲ μή, τὸν μέγιστον
τάραχον ἐν ταῖς ψυχαῖς αὐτὴ ἡ ὑπεναντιότης παρασκευάσει.
ὅθεν δὴ κατὰ τὰς ἐξ ἀρχῆς ἐναπολήψεις τῶν συστροφῶν τούτων
ἐν τῇ τοῦ κόσμου γενέσει δεῖ δοξάζειν καὶ τὴν ἀνάγκην ταύτην
καὶ περίοδον συντελεῖσθαι.
Ευρυπίδης. ., Hercules L. 269
οὐδ' ἁπόνησα πόλλ' ἐγὼ καμὼν χερὶ

ἕξεις. ἀπέρρων δ' ἔνθεν ἦλθες ἐνθάδε
ὕβριζ'. ἐμοῦ γὰρ ζῶντος οὐ κτενεῖς ποτε
τοὺς Ἡρακλείους παῖδας· οὐ τοσόνδε γῆς
ἔνερθ' ἐκεῖνος κρύπτεται λιπὼν τέκνα.
ἐπεὶ σὺ μὲν γῆν τήνδε διολέσας ἔχεις,
ὁ δ' ὠφελήσας ἀξίων οὐ τυγχάνει·
κἄπειτα πράσσω πόλλ' ἐγὼ φίλους ἐμοὺς
θανόντας εὖ δρῶν, οὗ φίλων μάλιστα δεῖ;
ὦ δεξιὰ χείρ, ὡς ποθεῖς λαβεῖν δόρυ,
ἐν δ' ἀσθενείαι τὸν πόθον διώλεσας.
ἐπεί σ' ἔπαυσ' ἂν δοῦλον ἐννέποντά με
καὶ τάσδε Θήβας εὐκλεῶς ὠνήσαμεν,
ἐν αἷς σὺ χαίρεις. οὐ γὰρ εὖ φρονεῖ πόλις
στάσει νοσοῦσα καὶ κακοῖς βουλεύμασιν·
οὐ γάρ ποτ' ἂν σὲ δεσπότην ἐκτήσατο.
{Με.} γέροντες, αἰνῶ· τῶν φίλων γὰρ οὕνεκα
ὀργὰς δικαίας τοὺς φίλους ἔχειν χρεών.
ἡμῶν δ' ἕκατι δεσπόταις θυμούμενοι
πάθητε μηδέν. τῆς δ' ἐμῆς, Ἀμφιτρύων,
γνώμης ἄκουσον, ἤν τί σοι δοκῶ λέγειν.
δ' ἡμέρᾳ μετήλλαξεν, ὄχλου φυγὴ καλεῖται καὶ νῶναι

1029
Καπρατῖναι διὰ τὸ θύειν εἰς τὸ τῆς αἰγὸς ἕλος ἐκ πό-

λεως κατιόντας· τὴν γὰρ αἶγα κάπραν ὀνομάζουσιν. ἐξι-
όντες δὲ πρὸς τὴν θυσίαν πολλὰ τῶν ἐπιχωρίων ὀνομά-
των φθέγγονται μετὰ βοῆς, οἷον Μάρκου, Λουκίου,
Γαΐου, μιμούμενοι τὴν τότε τροπὴν καὶ ἀνάκλησιν ἀλλή-
λων μετὰ δέους καὶ ταραχῆς. ἔνιοι μέντοι τὸ μίμημα
τοῦτό φασι μὴ φυγῆς, ἀλλ' ἐπείξεως εἶναι καὶ σπουδῆς,
εἰς αἰτίαν τοιαύτην ἀναφέροντες τὸν λόγον. ἐπεὶ Κελτοὶ
τὴν Ῥώμην καταλαβόντες ἐξεκρούσθησαν ὑπὸ Καμίλλου,
καὶ δι' ἀσθένειαν ἡ πόλις οὐκέτι ῥᾳδίως ἑαυτὴν ἀνελάμβα-
νεν, ἐστράτευσαν ἐπ' αὐτὴν πολλοὶ τῶν Λατίνων, ἄρ-
χοντα Λίβιον Ποστούμιον ἔχοντες. οὗτος δὲ καθίσας τὸν
στρατὸν οὐ πρόσω τῆς Ῥώμης ἔπεμπε κήρυκα, βούλε-
σθαι λέγων τοὺς Λατίνους ἐκλιποῦσαν ἤδη τὴν παλαιὰν
οἰκειότητα καὶ συγγένειαν ἐκζωπυρῆσαι, καιναῖς αὖθις
ἀνακραθέντων ἐπιγαμίαις τῶν γενῶν. ἂν οὖν πέμψωσι
παρθένους τε συχνὰς καὶ γυναικῶν τὰς ἀνάνδρους, εἰρή-
νην ἔσεσθαι καὶ φιλίαν αὐτοῖς, ὡς ὑπῆρξε πρὸς Σαβίνους
πρότερον ἐκ τῶν ὁμοίων. ταῦτ' ἀκούσαντες οἱ Ῥωμαῖοι
τόν τε πόλεμον ἐφοβοῦντο, καὶ τὴν παράδοσιν τῶν
Πλούταρχος. Lycurgus Ch. 2, sec. 3, l. 4
λεμίων παρόντων ἀπελθεῖν καὶ τὴν χώραν κατα-

σχεῖν, ὡς μὴ πάντων πιόντων.
Ἀλλὰ καίπερ ἐπὶ τούτοις θαυμάζοντες αὐτὸν
οὐκ ἀπὸ τούτου τὴν οἰκίαν, ἀλλὰ τοῦ παιδὸς
αὐτοῦ προσηγόρευσαν Εὐρυπωντίδας, ὅτι δοκεῖ
πρῶτος Εὐρυπῶν τὸ ἄγαν μοναρχικὸν ἀνεῖναι τῆς
βασιλείας, δημαγωγῶν καὶ χαριζόμενος τοῖς πολ-
λοῖς. ἐκ δὲ τῆς τοιαύτης ἀνέσεως τοῦ μὲν δήμου
θρασυνομένου, τῶν δ' ὕστερον βασιλέων τὰ μὲν
ἀπεχθανομένων τῷ βιάζεσθαι τοὺς πολλούς, τὰ
δὲ πρὸς χάριν ἢ δι' ἀσθένειαν ὑποφερομένων, ἀνο-
μία καὶ ἀταξία κατέσχε τὴν Σπάρτην ἐπὶ πολὺν
χρόνον· ὑφ' ἧς καὶ τὸν πατέρα τοῦ Λυκούργου
βασιλεύοντα συνέβη τελευτῆσαι. διερύκων γὰρ
ἁψιμαχίαν τινά, μαγειρικῇ κοπίδι πληγεὶς ἀπέ-
θανε, τῷ πρεσβυτέρῳ παιδὶ Πολυδέκτῃ κατα-
λιπὼν τὴν βασιλείαν.
Ἀποθανόντος δὲ καὶ τούτου μετ' ὀλίγον
χρόνον ἔδει βασιλεύειν, ὡς πάντες ᾤοντο, τὸν
1030
Λυκοῦργον· καὶ πρίν γε τὴν γυναῖκα τοῦ ἀδελ-

φοῦ φανερὰν γενέσθαι κύουσαν ἐβασίλευεν.
Πλούταρχος. Comparatio Lycurgi et Numae Ch. 4, sec. 4, l. 3
μενον ἐπιθυμίαις ἢ χρείαις τὰς τῶν νέων ἀγω-

γάς, εἴτε τις ἐργάτην γῆς βούλοιτο ποιεῖν τὸν
υἱὸν εἴτε ναυπηγὸν ἢ χαλκέα διδάσκειν ἢ αὐλητήν,
ὥσπερ οὐ πρὸς ἓν τέλος ὀφείλοντας ἐξ ἀρχῆς
ἄγεσθαι καὶ συνεπιστρέφεσθαι τοῖς ἤθεσιν, ἀλλ'
οἷον εἰς ναῦν ἐπιβάτας ἕτερον ἐξ ἑτέρας ἥκοντα
χρείας καὶ προαιρέσεως ἐν τοῖς κινδύνοις μόνον
φόβῳ τοῦ ἰδίου συνίστασθαι πρὸς τὸ κοινόν,
ἄλλως δὲ τὸ καθ' αὑτὸν σκοπεῖν ἕκαστον. καὶ
τοῖς μὲν πολλοῖς οὐκ ἄξιον ἐγκαλεῖν νομοθέταις
ἐλλείπουσιν ἢ δι' ἄγνοιαν ἢ δι' ἀσθένειαν· ἀνδρὶ
δὲ σοφῷ βασιλείαν παραλαβόντι δήμου νεωστὶ
συνισταμένου καὶ πρὸς μηδὲν ἀντιτείνοντος, περὶ
τί πρῶτον ἦν σπουδάσαι προσῆκον ἢ παίδων ἐκ-
τροφὴν καὶ νέων ἄσκησιν, ὅπως μὴ διάφοροι μηδὲ
ταραχώδεις γένοιντο τοῖς ἤθεσιν, ἀλλ' εἰς ἕν τι
κοινὸν ἀρετῆς ἴχνος εὐθὺς ἐξ ἀρχῆς πλαττόμενοι
καὶ τυπούμενοι συμβαίνοιεν ἀλλήλοις; ὃ δὴ πρός
τε τὰ ἄλλα καὶ σωτηρίαν νόμων ὠφέλησε τὸν
Λυκοῦργον. μικρὸς γὰρ ἦν ὁ τῶν ὅρκων φόβος,
Πλούταρχος. Solon Ch. 7, sec. 5, l. 3
καὶ θεράποντες εἰσοικισάμενοι καὶ καταλαβόντες, ἅμα

τῷ φιλεῖν τὸ φροντίζειν καὶ δεδιέναι περὶ αὐτῶν ἐνε-
ποίησαν. ὥστ' ἴδοις ἂν ἀνθρώπους στερροτέρᾳ τῇ φύσει
περὶ γάμου καὶ γενέσεως παίδων διαμαχομένους, εἶτα
τοὺς αὐτοὺς ἐπὶ παισὶν οἰκοτρίβων ἢ θρέμμασι παλλα-
κῶν νοσοῦσι καὶ θνῄσκουσι παρατεινομένους πόθῳ καὶ
φωνὰς ἀγεννεῖς ἀφιέντας. ἔνιοι δὲ καὶ κυνῶν θανάτῳ καὶ
ἵππων αἰσχρῶς καὶ ἀβιώτως ὑπ' ὀδύνης διετέθησαν.
ἀλλ' ἕτεροί γε καὶ παῖδας ἀγαθοὺς ἀπολέσαντες οὐδὲν
ἔπαθον δεινὸν οὐδ' ἐποίησαν αἰσχρόν, ἀλλὰ καὶ χρώμενοι
τῷ λοιπῷ βίῳ κατὰ λόγον διετέλεσαν. ἀσθένεια γάρ, οὐκ
εὔνοια, λύπας ἀπεράντους ἐπάγεται καὶ φόβους ἀνθρώποις
ἀνασκήτοις ὑπὸ λόγου πρὸς τύχην, οἷς οὐδ' ἀπόλαυσις ἐγ-
γίνεται τοῦ ποθουμένου παρόντος, τοῦ μέλλοντος ὠδῖ-
1031
νας ἀεὶ καὶ τρόμους καὶ ἀγωνίας, εἰ στερήσονται, παρέ-

χοντος αὐτοῖς. δεῖ δὲ μήτε πενίᾳ πρὸς χρημάτων πεφ-
ράχθαι στέρησιν, μήτ' ἀφιλίᾳ πρὸς φίλων ἀποβολήν, μήτ'
ἀπαιδίᾳ πρὸς τέκνων θάνατον, ἀλλὰ τῷ λογισμῷ πρὸς πάν-
τα. καὶ ταῦτα μὲν ὡς ἐν τῷ παρόντι πλείονα τῶν ἱκανῶν.
Ἐπεὶ δὲ μακρόν τινα καὶ δυσχερῆ πόλεμον οἱ ἐν
ἄστει περὶ τῆς Σαλαμινίων νήσου Μεγαρεῦσι πολεμοῦν
Πλούταρχος. Solon Ch. 18, sec. 6, l. 2
δ' αὐτὸς αὑτῷ τὴν ἀξίωσιν οὕτως (fr. 5 D.)·

δήμῳ μὲν γὰρ ἔδωκα τόσον κράτος ὅσσον ἀπαρκεῖ,
τιμῆς οὔτ' ἀφελὼν οὔτ' ἐπορεξάμενος·
οἳ δ' εἶχον δύναμιν καὶ χρήμασιν ἦσαν ἀγητοί,
καὶ τοῖς ἐφρασάμην μηδὲν ἀεικὲς ἔχειν.
ἔστην δ' ἀμφιβαλὼν κρατερὸν σάκος ἀμφοτέροισι,
νικᾶν δ' οὐκ εἴασ' οὐδετέρους ἀδίκως.

ἔτι μέντοι μᾶλλον οἰόμενος δεῖν ἐπαρκεῖν τῇ τῶν πολ-
λῶν ἀσθενείᾳ, παντὶ λαβεῖν δίκην ὑπὲρ τοῦ κακῶς πε-
πονθότος ἔδωκε. καὶ γὰρ καὶ πληγέντος ἑτέρου καὶ βια-
σθέντος ἢ βλαβέντος, ἐξῆν τῷ δυναμένῳ καὶ βουλομένῳ
γράφεσθαι τὸν ἀδικοῦντα καὶ διώκειν, ὀρθῶς ἐθίζοντος
τοῦ νομοθέτου τοὺς πολίτας ὥσπερ ἑνὸς μέρη σώματος
συναισθάνεσθαι καὶ συναλγεῖν ἀλλήλοις. τούτῳ δὲ τῷ
νόμῳ συμφωνοῦντα λόγον αὐτοῦ διαμνημονεύουσιν. ἐρω-
τηθεὶς γὰρ ὡς ἔοικεν ἥτις οἰκεῖται κάλλιστα τῶν πόλεων,
ἐκείνην εἶπεν ἐν ᾗ τῶν ἀδικουμένων οὐχ ἧττον οἱ μὴ
ἀδικούμενοι προβάλλονται καὶ κολάζουσι τοὺς ἀδικοῦντας.
Συστησάμενος δὲ τὴν ἐν Ἀρείῳ πάγῳ βουλὴν ἐκ
Πλούταρχος. Publicola Ch. 6, sec. 6, l. 2
μήτ' οἴκτῳ τι τρέψαι τῆς περὶ τὸ πρόσωπον ὀργῆς καὶ

βαρύτητος, ἀλλὰ δεινὸν ἐνορᾶν κολαζομένοις τοῖς παι-
σίν, ἄχρι οὗ κατατείναντες αὐτοὺς ἐπὶ τοὔδαφος πελέκει
τὰς κεφαλὰς ἀπέκοψαν. οὕτω δὲ τοὺς ἄλλους ἐπὶ τῷ
συνάρχοντι ποιησάμενος, ᾤχετ' ἐξαναστάς, ἔργον εἰργα-
σμένος οὔτ' ἐπαινεῖν βουλομένοις ἀξίως οὔτε ψέγειν ἐφι-
κτόν. ἢ γὰρ ἀρετῆς ὕψος εἰς ἀπάθειαν ἐξέστησεν αὐ-
τοῦ τὴν ψυχήν, ἢ πάθους μέγεθος εἰς ἀναλγησίαν. οὐ-
1032
δέτερον δὲ μικρὸν οὐδ' ἀνθρώπινον, ἀλλ' ἢ θεῖον ἢ θη-

ριῶδες. δίκαιον δὲ τῇ δόξῃ τοῦ ἀνδρὸς τὴν κρίσιν ἕπεσθαι
μᾶλλον ἢ τὴν ἀρετὴν ἀσθενείᾳ τοῦ κρίνοντος ἀπιστεῖσθαι.
Ῥωμαῖοι γὰρ οὐ τοσοῦτον ἔργον οἴονται Ῥωμύλου γε-
νέσθαι τῆς πόλεως τὴν ἵδρυσιν, ὅσον Βρούτου τὴν κτίσιν
τῆς πολιτείας καὶ κατάστασιν.
Ὡς δ' οὖν ἀπῆλθεν ἐξ ἀγορᾶς τότε, πολὺν μὲν χρό-
νον ἔκπληξις εἶχε καὶ φρίκη καὶ σιωπὴ πάντας ἐπὶ τοῖς
διαπεπραγμένοις· πρὸς δὲ τὴν τοῦ Κολλατίνου μαλακίαν
καὶ μέλλησιν ἀνεθάρρησαν οἱ Ἀκυίλλιοι, καὶ χρόνον
ἠξίουν λαβόντες ἀπολογήσασθαι, καὶ τὸν Οὐινδίκιον αὐ-
τοῖς ἀποδοθῆναι δοῦλον ὄντα, καὶ μὴ παρὰ τοῖς
Πλούταρχος. Camillus Ch. 6, sec. 6, l. 3
καταφρονουμένης ἀρχῆς ἐπὶ τοσοῦτον δόξης καὶ δυνά-

μεως προελθεῖν δίχα θεοῦ πολλαῖς καὶ μεγάλαις ἐπι-
φανείαις ἑκάστοτε συμπαρόντος ἀμήχανον. οὐ μὴν ἀλλὰ
καὶ συνάγουσιν ὁμοειδῆ τινα, τοῦτο μὲν ἱδρῶτας ἀγαλ-
μάτων πολλάκις ἐκχυθέντας, τοῦτο δὲ στεναγμοὺς ἀκου-
σθέντας ἀποστροφάς τε δεικνύντες καὶ καταμύσεις ξοά-
νων, ἃς ἱστορήκασιν οὐκ ὀλίγοι τῶν πρότερον. πολλὰ δὲ
καὶ τῶν καθ' ἡμᾶς ἀκηκοότες ἀνθρώπων λέγειν ἔχομεν
ἄξια θαύματος, ὧν οὐκ ἄν τις εἰκῇ καταφρονήσειεν. ἀλλὰ
τοῖς τοιούτοις καὶ τὸ πιστεύειν σφόδρα καὶ τὸ λίαν ἀπι-
στεῖν ἐπισφαλές ἐστι διὰ τὴν ἀνθρωπίνην ἀσθένειαν,
ὅρον οὐκ ἔχουσαν οὐδὲ κρατοῦσαν αὑτῆς, ἀλλ' ἐκφερο-
μένην ὅπου μὲν εἰς δεισιδαιμονίαν καὶ τῦφον, ὅπου δ' εἰς
ὀλιγωρίαν τῶν θείων καὶ περιφρόνησιν· ἡ δ' εὐλάβεια
καὶ τὸ μηδὲν ἄγαν ἄριστον.
Ὁ δὲ Κάμιλλος, εἴτε μεγέθει τοῦ ἔργου, πόλιν
ἀντίπαλον τῆς Ῥώμης ἔτει δεκάτῳ τῆς πολιορκίας καθ-
ῃρηκώς, εἴθ' ὑπὸ τῶν εὐδαιμονιζόντων αὐτὸν εἰς ὄγκον
ἐξαρθεὶς καὶ φρόνημα νομίμου καὶ πολιτικῆς ἀρχῆς ἐπα-
χθέστερον, τά τ' ἄλλα σοβαρῶς ἐθριάμβευσε, καὶ τέ-
θριππον ὑποζευξάμενος λευκόπωλον ἐπέβη καὶ διεξήλασε
νεστῖνοι καὶ Οὐολοῦσκοι, μετὰ πολλῆς δυνάμεως τὴν

συμμαχίδα τῶν Ῥωμαίων πορθοῦντες. ἐξελθὼν δὲ καὶ
1033
παραστρατοπεδεύσας τοῖς πολεμίοις, αὐτὸς μὲν ἠξίου

τρίβειν τὸν πόλεμον χρόνῳ, κἂν εἰ μάχης δεήσειε, ῥώσας
τὸ σῶμα διαγωνίσασθαι· Λευκίου δὲ τοῦ συνάρχοντος
ἐπιθυμίᾳ δόξης φερομένου πρὸς τὸν κίνδυνον ἀκατα-
σχέτως, καὶ συνεξορμῶντος ἅμα ταξιάρχους καὶ λοχα-
γούς, φοβηθεὶς μὴ φθόνῳ δή τινι δοκῇ κατόρθωμα καὶ
φιλοτιμίαν ἀφαιρεῖσθαι νέων ἀνδρῶν, συνεχώρησεν ἄκων
ἐκείνῳ παρατάξαι τὴν δύναμιν, αὐτὸς δὲ διὰ τὴν ἀσθέ-
νειαν ὑπελείφθη μετ' ὀλίγων ἐν τῷ στρατοπέδῳ. τοῦ
δὲ Λευκίου προπετῶς χρησαμένου τῇ μάχῃ καὶ σφαλέν-
τος, αἰσθόμενος τὴν τροπὴν τῶν Ῥωμαίων οὐ κατέσχεν
αὑτόν, ἀλλ' ἀναθορὼν ἐκ τῆς στιβάδος ἀπήντα μετὰ τῶν
ὀπαδῶν ἐπὶ τὰς πύλας τοῦ χάρακος, διὰ τῶν φευγόντων
ὠθούμενος εἰς τοὺς διώκοντας, ὥστε τοὺς μὲν εὐθὺς
ἀναστρέφειν καὶ συνακολουθεῖν, τοὺς δὲ προσφερομένους
ἔξωθεν ἵστασθαι πρὸ αὐτοῦ καὶ συνασπίζειν, παρεγγυ-
ῶντας ἀλλήλοις μὴ ἀπολείπεσθαι τοῦ στρατηγοῦ. τότε
μὲν οὖν οὕτως ἀπετράποντο τῆς διώξεως οἱ πολέμιοι·
τῇ δ' ὑστεραίᾳ προαγαγὼν τὴν δύναμιν ὁ Κάμιλλος καὶ
φθείρας τοὺς πλείστους. ἐκ δὲ τούτου πυθόμενος πόλιν

Σατρίαν ὑπὸ τῶν Τυρρηνῶν ἑαλωκέναι καὶ τοὺς οἰκή-
τορας ἀπεσφάχθαι, Ῥωμαίους ἅπαντας ὄντας, τὴν μὲν
πολλὴν καὶ βαρεῖαν τῆς δυνάμεως εἰς Ῥώμην ἀπέστειλεν,
αὐτὸς δὲ τοὺς ἀκμάζοντας μάλιστα καὶ προθυμοτάτους
ἀναλαβών, ἐπέβαλε τοῖς τὴν πόλιν ἔχουσι Τυρρηνοῖς,
καὶ κρατήσας τοὺς μὲν ἐξήλασεν αὐτῶν, τοὺς δ' ἀπέ-
κτεινεν.
Ἐπανελθὼν δὲ μετὰ πολλῶν λαφύρων εἰς Ῥώμην,
ἐπέδειξε φρονιμωτάτους ἁπάντων τοὺς μὴ φοβηθέντας
ἀσθένειαν καὶ γῆρας ἡγεμόνος ἐμπειρίαν καὶ τόλμαν
ἔχοντος, ἀλλ' ἑλομένους ἐκεῖνον ἄκοντα καὶ νοσοῦντα
μᾶλλον ἢ τῶν ἐν ἡλικίᾳ τοὺς δεομένους καὶ σπουδά-
ζοντας ἄρχειν. διὸ καὶ Τουσκλανῶν ἀφεστάναι λεγομέ-
νων ἐκέλευον ἐξιέναι τὸν Κάμιλλον ἐπ' αὐτούς, ἕνα τῶν
πέντε συστρατήγων προσελόμενον. ὁ δὲ καίπερ ἁπάντων
βουλομένων καὶ δεομένων, ἐάσας τοὺς ἄλλους προσείλετο
Λεύκιον Φούριον, οὐδενὸς ἂν προσδοκήσαντος. ἐκεῖνος
γὰρ ἦν ὁ παρὰ γνώμην τοῦ Καμίλλου διαγωνίσασθαι
προθυμηθεὶς ἔναγχος καὶ δυστυχήσας περὶ τὴν μάχην·
ἀλλὰ βουλόμενος ὡς ἔοικεν ἀποκρύψαι τὴν συμφορὰν
1034
πόρνην δὲ Σιμαίθαν ἰόντες Μεγάραδε

νεανίαι κλέπτουσι μεθυσοκότταβοι·
κἆθ' οἱ Μεγαρῆς ὀδύναις πεφυσιγγωμένοι
ἀντεξέκλεψαν Ἀσπασίας πόρνας δύο.

Τὴν μὲν οὖν ἀρχὴν ὅπως ἔσχεν οὐ ῥᾴδιον γνῶναι,
τοῦ δὲ μὴ λυθῆναι τὸ ψήφισμα πάντες ὡσαύτως τὴν αἰτίαν
ἐπιφέρουσι τῷ Περικλεῖ. πλὴν οἱ μὲν ἐκ φρονήματος μεγά-
λου μετὰ γνώμης κατὰ τὸ βέλτιστον ἀπισχυρίσασθαί
φασιν αὐτόν, πεῖραν ἐνδόσεως τὸ πρόσταγμα καὶ τὴν συγ-
χώρησιν ἐξομολόγησιν ἀσθενείας ἡγούμενον, οἱ δὲ μᾶλλον
αὐθαδείᾳ τινὶ καὶ φιλονικίᾳ πρὸς ἔνδειξιν ἰσχύος περι-
φρονῆσαι Λακεδαιμονίων.
Ἡ δὲ χειρίστη μὲν αἰτία πασῶν, ἔχουσα δὲ πλείστους
μάρτυρας, οὕτω πως λέγεται. Φειδίας ὁ πλάστης ἐργο-
λάβος μὲν ἦν τοῦ ἀγάλματος ὥσπερ εἴρηται, φίλος δὲ
τῷ Περικλεῖ γενόμενος καὶ μέγιστον παρ' αὐτῷ δυνηθείς,
τοὺς μὲν δι' αὑτὸν ἔσχεν ἐχθροὺς φθονούμενος, οἱ δὲ τοῦ
δήμου ποιούμενοι πεῖραν ἐν ἐκείνῳ ποῖός τις ἔσοιτο τῷ Περι-
κλεῖ κριτής, Μένωνά τινα τῶν Φειδίου συνεργῶν πείσαντες
Πλούταρχος. Fabius Maximus Ch. 14, sec. 6, l. 1
μέγα δέος Φαβίῳ καὶ τοῖς νοῦν ἔχουσι Ῥωμαίων· οὐ γὰρ

ἤλπιζον ἕξειν ἀναφορὰν τὴν πόλιν ἐν τοσαύτῃ σφαλεῖσαν
ἡλικίᾳ. διὸ καὶ τὸν συνάρχοντα τοῦ Τερεντίου Παῦλον
Αἰμίλιον, ἄνδρα πολέμων ἔμπειρον, οὐκ ἀρεστὸν δὲ τῷ
δήμῳ καὶ καταπλῆγα τῶν πολλῶν ἔκ τινος καταδίκης
πρὸς τὸ δημόσιον αὐτῷ γεγενημένης, ἀνίστη καὶ παρε-
θάρρυνεν ἐπιλαμβάνεσθαι τῆς ἐκείνου μανίας, διδάσκων
ὡς οὐ πρὸς Ἀννίβαν αὐτῷ μᾶλλον ἢ πρὸς Τερέντιον ὑπὲρ
τῆς πατρίδος ὁ ἀγὼν ἔσοιτο· σπεύδειν γὰρ μάχην γενέ-
σθαι τὸν μὲν οὐκ αἰσθανόμενον τῆς αὑτοῦ δυνάμεως, τὸν
δ' αἰσθανόμενον τῆς περὶ αὑτὸν ἀσθενείας. “ἐγὼ δέ” εἶπεν
“ὦ Παῦλε Τερεντίου πιστεύεσθαι δικαιότερός εἰμι περὶ
τῶν Ἀννίβου πραγμάτων διαβεβαιούμενος, ὡς εἰ μηδεὶς
αὐτῷ μαχεῖται τοῦτον τὸν ἐνιαυτόν, ἀπολεῖται μένων ὁ
ἀνὴρ ἢ φεύγων ἄπεισιν, ᾧ γε καὶ νῦν νικᾶν καὶ κρατεῖν δο-
κοῦντι τῶν μὲν πολεμίων οὐδεὶς προσκεχώρηκε, τῆς δ'
οἴκοθεν δυνάμεως οὐδ' ἡ τρίτη μοῖρα πάνυ περίεστι.”
1035
πρὸς ταῦτα λέγεται τὸν Παῦλον εἰπεῖν· “ἐμοὶ μὲν ὦ Φάβιε

τὰ ἐμαυτοῦ σκοποῦντι κρεῖττόν ἐστι τοῖς τῶν πολεμίων
ὑποπεσεῖν δόρασιν ἢ πάλιν ταῖς ψήφοις τῶν πολιτῶν· εἰ
δ' οὕτως ἔχει τὰ δημόσια πράγματα, πειράσομαι μᾶλλον
Πλούταρχος. Fabius Maximus Ch. 24, sec. 1, l. 4
κρούσθη καὶ διεφύλαξεν ἄχοι τοῦ πάλιν ὑπὸ Ῥωμαίοις

γενέσθαι τοὺς Ταραντίνους. τοῦτον ἠνία Φάβιος τιμώ-
μενος, καί ποτε πρὸς τὴν σύγκλητον ὑπὸ φθόνου καὶ φιλο-
τιμίας ἐξενεχθεὶς εἶπεν, ὡς οὐ Φάβιος, ἀλλ' αὐτὸς αἴτιος
γένοιτο τοῦ τὴν Ταραντίνων πόλιν ἁλῶναι. γελάσας οὖν
ὁ Φάβιος· “ἀληθῆ λέγεις” εἶπεν· “εἰ μὴ γὰρ σὺ τὴν πόλιν
ἀπέβαλες, οὐκ ἂν ἐγὼ παρέλαβον.”
Οἱ δὲ Ῥωμαῖοι τά τ' ἄλλα τῷ Φαβίῳ προσεφέροντο
λαμπρῶς καὶ τὸν υἱὸν αὐτοῦ Φάβιον ἀνέδειξαν ὕπατον.
παραλαβόντος δὲ τὴν ἀρχὴν αὐτοῦ καὶ διοικοῦντός τι τῶν
πρὸς τὸν πόλεμον, ὁ πατὴρ εἴτε διὰ γῆρας καὶ ἀσθένειαν,
εἴτε διαπειρώμενος τοῦ παιδός, ἀναβὰς ἐφ' ἵππον προσῄει
διὰ τῶν ἐντυγχανόντων καὶ περιεστώτων. ὁ δὲ νεανίας
κατιδὼν πόρρωθεν οὐκ ἠνέσχετο, πέμψας δ' ὑπηρέτην
ἐκέλευσε καταβῆναι τὸν πατέρα καὶ δι' αὑτοῦ προσελθεῖν,
εἰ δή τι τυγχάνει τῆς ἀρχῆς δεόμενος. καὶ τοὺς μὲν ἄλλους
ἠνίασε τὸ ἐπίταγμα, καὶ σιωπῇ πρὸς τὸν Φάβιον ὡς ἀνά-
ξια πάσχοντα τῆς δόξης ἀπέβλεψαν· αὐτὸς δ' ἐκεῖνος ἀπο-
πηδήσας κατὰ τάχος, θᾶττον ἢ βάδην πρὸς τὸν υἱὸν ἐπει-
χθεὶς καὶ περιβαλὼν καὶ ἀσπασάμενος· “εὖ γε” εἶπεν “ὦ
παῖ φρονεῖς καὶ πράττεις, αἰσθόμενος τίνων ἄρχεις καὶ
Πλούταρχος. Marcius Coriolanus Ch. 15, sec. 5, l. 3
ἐπιεικῶς πρὸς τὸ συμβεβηκός, ἅτε δὴ πλεῖστα τῷ θυμοει-

δεῖ καὶ φιλονίκῳ μέρει τῆς ψυχῆς ὡς ἔχοντι μέγεθος καὶ
φρόνημα κεχρημένος, τὸ δ' ἐμβριθὲς καὶ τὸ πρᾷον, οὗ τὸ
πλεῖστον ἀρετῇ πολιτικῇ μέτεστιν, ἐγκεκραμένον οὐκ
ἔχων ὑπὸ λόγου καὶ παιδείας, οὐδὲ τὴν ἐρημίᾳ σύνοικον,
ὡς Πλάτων ἔλεγεν (epist. 321c), αὐθάδειαν εἰδὼς ὅτι
δεῖ μάλιστα διαφεύγειν ἐπιχειροῦντα πράγμασι κοινοῖς
καὶ ἀνθρώποις ὁμιλεῖν, καὶ γενέσθαι τῆς πολλὰ γελωμένης
1036
ὑπ' ἐνίων ἀνεξικακίας ἐραστήν. ἀλλ' ἁπλοῦς τις ὢν ἀεὶ

καὶ ἀτενής, καὶ τὸ νικᾶν καὶ κρατεῖν πάντων καὶ πάντως
ἔργον ἀνδρείας ἡγούμενος, οὐκ ἀσθενείας καὶ μαλακίας,
ἐκ τοῦ πονοῦντος καὶ πεπονθότος μάλιστα τῆς ψυχῆς
ὥσπερ οἴδημα τὸν θυμὸν ἀναδιδούσης, ἀπῄει ταραχῆς
μεστὸς ὢν καὶ πικρίας πρὸς τὸν δῆμον. οἱ δ' ἐν ἡλικίᾳ τῶν
πατρικίων, ὅ τι περ ἦν ἐν τῇ πόλει μάλιστα γαυρούμενον
εὐγενείᾳ καὶ ἀνθοῦν, ἀεί τε θαυμαστῶς ἐσπουδάκεσαν
περὶ τὸν ἄνδρα, καὶ τότε προσκείμενοι καὶ παρόντες οὐκ
ἐπ' ἀγαθῷ, τὸν θυμὸν ἐξερρίπιζον αὐτοῦ τῷ συναγανακτεῖν
καὶ συναλγεῖν. ἦν γὰρ ἡγεμὼν αὐτοῖς καὶ διδάσκαλος
εὐμενὴς τῶν πολεμικῶν ἐν ταῖς στρατείαις καὶ ζῆλον ἀρε-
τῆς ἄνευ φθόνου πρὸς ἀλλήλους ...
Πλούταρχος. Timoleon Ch. 6, sec. 4, l. 1
εἰς πόλιν, ἀλλ' ἀδημονῶν καὶ πλανώμενος ἐν τοῖς ἐρημοτάτοις τῶν

ἀγρῶν διέτριβεν.
Οὕτως αἱ κρίσεις, ἂν μὴ βεβαιότητα καὶ ῥώμην ἐκ λόγου καὶ
φιλοσοφίας προσλάβωσιν, ἐπὶ τὰς πράξεις σείονται καὶ παραφέρονται,
ῥᾳδίως ὑπὸ τῶν τυχόντων ἐπαίνων καὶ ψόγων ἐκκρουόμεναι τῶν οἰκείων
λογισμῶν. δεῖ γὰρ οὐ μόνον ὡς ἔοικε τὴν πρᾶξιν καλὴν εἶναι καὶ δικαίαν,
ἀλλὰ καὶ τὴν δόξαν ἀφ' ἧς πράττεται μόνιμον καὶ ἀμετάπτωτον, ἵνα
πράττωμεν δοκιμάσαντες, μηδ', ὥσπερ οἱ λίχνοι τὰ πλήσμια τῶν ἐδε-
σμάτων ὀξυτάτῃ διώκοντες ἐπιθυμίᾳ τάχιστα δυσχεραίνουσιν ἐμπλη-
σθέντες, οὕτως ἡμεῖς ἐπὶ ταῖς πράξεσι συντελεσθείσαις ἀθυμῶμεν δι' ἀ-
σθένειαν, ἀπομαραινομένης τῆς τοῦ καλοῦ φαντασίας. αἰσχρὸν γὰρ ἡ
μετά-
νοια ποιεῖ καὶ τὸ καλῶς πεπραγμένον, ἡ δ' ἐξ ἐπιστήμης ὡρμημένη καὶ
λογισμοῦ προαίρεσις οὐδ' ἂν πταίσωσιν αἱ πράξεις μεταβάλλεται. διὸ
Φωκίων μὲν ὁ Ἀθηναῖος τοῖς ὑπὸ Λεωσθένους πραττομένοις ἐναντιωθείς,
ἐπειδὴ κατορθοῦν ἐκεῖνος ἐδόκει καὶ θύοντας ἑώρα καὶ μεγαλαυχουμέ-

νους τῇ νίκῃ τοὺς Ἀθηναίους, εἶπεν ὡς ἐβούλετ' ἂν αὑτῷ ταῦτα μὲν
πεπρᾶχθαι, βεβουλεῦσθαι δ' ἐκεῖνα. σφοδρότερον δ' Ἀριστείδης ὁ
Λοκρός,
Πλούταρχος. Aemilius Paullus Ch. 27, sec. 2, l. 6
ἔχει μοῖραν αἰδοῦς καὶ παρὰ πολεμίοις, δειλία δὲ Ῥωμαίοις κἂν εὐποτμῇ
πάντων ἀτιμότατον.”
1037
Οὐ μὴν ἀλλὰ τοῦτον μὲν ἀναστήσας καὶ δεξιωσάμενος Τουβέρωνι

παρέδωκεν, αὐτὸς δὲ τοὺς παῖδας καὶ τοὺς γαμβροὺς καὶ τῶν ἄλλων ἡγε-
μονικῶν μάλιστα τοὺς νεωτέρους ἔσω τῆς σκηνῆς ἐπισπασάμενος, πολὺν
χρόνον ἦν πρὸς αὑτῷ σιωπῇ καθήμενος, ὥστε θαυμάζειν ἅπαντας· ὁρμή-
σας δὲ περὶ τῆς τύχης καὶ τῶν ἀνθρωπίνων διαλέγεσθαι πραγμάτων,
“ἆρά γ'” εἶπεν “ἄξιον εὐπραγίας παρούσης ἄνθρωπον ὄντα θρασύνε-
σθαι, καὶ μέγα φρονεῖν ἔθνος ἢ πόλιν ἢ βασιλείαν καταστρεψάμενον, ἢ
τὴν μεταβολὴν ταύτην ἡ τύχη παράδειγμα τῷ πολεμοῦντι τῆς κοινῆς
ἀσθενείας προθεῖσα παιδεύει μηδὲν ὡς μόνιμον καὶ βέβαιον διανοεῖσθαι;
ποῖος γὰρ ἀνθρώποις τοῦ θαρρεῖν καιρός, ὅταν ὁ τοῦ κρατεῖν ἑτέρων
μάλιστα δεδοικέναι τὴν τύχην ἀναγκάζῃ, καὶ τῷ χαίροντι δυσθυμίαν
ἐπάγῃ τοσαύτην ὁ τῆς περιφερομένης καὶ προσισταμένης ἄλλοτ' ἄλλοις
εἱμαρμένης λογισμός; ἢ τὴν Ἀλεξάνδρου διαδοχήν, ὃς ἐπὶ πλεῖστον ἤρθη
δυνάμεως καὶ μέγιστον ἔσχε κράτος, ὥρας μιᾶς μορίῳ πεσοῦσαν ὑπὸ
πόδας
Πλούταρχος. Aemilius Paullus Ch. 36, sec. 9, l. 3
καὶ βασιλεῖς αἰχμαλώτους κομίζων. οὐ μὴν ἀλλὰ καὶ σωθεὶς πρὸς ὑμᾶς,
καὶ τὴν πόλιν ὁρῶν εὐφροσύνης καὶ ζήλου καὶ θυσιῶν γέμουσαν, ἔτι τὴν
Τύχην δι' ὑποψίας εἶχον, εἰδὼς οὐδὲν εἰλικρινὲς οὐδ' ἀνεμέσητον ἀνθρώ-
ποις τῶν μεγάλων χαριζομένην. καὶ τοῦτον οὐ πρότερον ἡ ψυχὴ τὸν
φόβον
ὠδίνουσα καὶ περισκοπουμένη τὸ μέλλον ὑπὲρ τῆς πόλεως ἀφῆκεν, ἢ
τηλικαύτῃ με προσπταῖσαι δυστυχίᾳ περὶ τὸν οἶκον, υἱῶν ἀρίστων, οὓς
ἐμαυτῷ μόνους ἐλιπόμην διαδόχους, ταφὰς ἐπαλλήλους ἐν ἡμέραις ἱεραῖς
μεταχειρισάμενον. νῦν οὖν ἀκίνδυνός εἰμι τὰ μέγιστα καὶ θαρρῶ, καὶ

νομί-
ζω τὴν Τύχην ὑμῖν παραμενεῖν ἀβλαβῆ καὶ βέβαιον. ἱκανῶς γὰρ ἐμοὶ καὶ
τοῖς ἐμοῖς κακοῖς εἰς τὴν τῶν κατωρθωμένων ἀποκέχρηται νέμεσιν, οὐκ
ἀφανέστερον ἔχουσα παράδειγμα τῆς ἀνθρωπίνης ἀσθενείας τοῦ θριαμ-
βευομένου τὸν θριαμβεύοντα· πλὴν ὅτι Περσεὺς μὲν ἔχει καὶ νενικημένος
τοὺς παῖδας, Αἰμίλιος δὲ τοὺς αὑτοῦ νικήσας ἀπέβαλεν.”

Οὕτω μὲν εὐγενεῖς καὶ μεγάλους λόγους τὸν Αἰμίλιον ἐξ ἀπλάστου
καὶ ἀληθινοῦ φρονήματος ἐν τῷ δήμῳ διαλεχθῆναι λέγουσι. τῷ δὲ
Περσεῖ,
Πλούταρχος. Pelopidas Ch. 21, sec. 6, l. 3

1038
τὴν θυγατέρα σφάγιον, καὶ ταύτην εἶδε τὴν ὄψιν ἐν Αὐ-

λίδι κοιμώμενος, ὁ δ' οὐκ ἔδωκεν, ἀλλ' ἀπομαλθακισθεὶς
κατέλυσε τὴν στρατείαν, ἄδοξον καὶ ἀτελῆ γενομένην. οἱ
δὲ τοὐναντίον ἀπηγόρευον, ὡς οὐδενὶ τῶν κρειττόνων
καὶ ὑπὲρ ἡμᾶς ἀρεστὴν οὖσαν οὕτω βάρβαρον καὶ παρά-
νομον θυσίαν· οὐ γὰρ τοὺς Τυφῶνας ἐκείνους οὐδὲ τοὺς
Γίγαντας ἄρχειν, ἀλλὰ τὸν πάντων πατέρα θεῶν καὶ ἀν-
θρώπων· δαίμονας δὲ χαίροντας ἀνθρώπων αἵματι καὶ
φόνῳ πιστεύειν εἶναι μὲν ἴσως ἐστὶν ἀβέλτερον, ὄντων
δὲ τοιούτων ἀμελητέον ὡς ἀδυνάτων· ἀσθενείᾳ γὰρ καὶ
μοχθηρίᾳ ψυχῆς ἐμφύεσθαι καὶ παραμένειν τὰς ἀτόπους
καὶ χαλεπὰς ἐπιθυμίας.
Ἐν τοιούτοις οὖν διαλόγοις τῶν πρώτων ὄντων, καὶ
μάλιστα τοῦ Πελοπίδου διαποροῦντος, πῶλος ἐξ ἀγέλης
ἀποφυγοῦσα καὶ φερομένη διὰ τῶν ὅπλων, ὡς ἦν θέουσα
κατ' αὐτοὺς ἐκείνους, ἐπέστη· καὶ τοῖς μὲν ἄλλοις θέαν
παρεῖχεν ἥ τε χρόα στίλβουσα τῆς χαίτης πυρσότατον, ἥ τε
γαυρότης καὶ τὸ σοβαρὸν καὶ τεθαρρηκὸς τῆς φωνῆς·
Θεόκριτος δ' ὁ μάντις συμφρονήσας ἀνεβόησε πρὸς τὸν
Πελοπίδαν· “ἥκει σοι τὸ ἱερεῖον ὦ δαιμόνιε, καὶ παρθένον
Πλούταρχος. Philopoemen Ch. 18, sec. 12, l. 3
ἀντεξελαύνων τοῖς πολεμίοις καὶ ὅλως ἐπισπώμενος ἐφ'

ἑαυτόν, οὐ τολμώντων ἀντεμβαλεῖν ἐκείνων, ἀλλὰ κραυ-
γαῖς καὶ περιδρομαῖς χρωμένων ἄπωθεν. ἐφιστάμενος
οὖν πολλάκις διὰ τοὺς νεανίσκους, καὶ καθ' ἕνα παρα-
πέμπων, ἔλαθεν ἐν πολλοῖς ἀπομονωθεὶς πολεμίοις. καὶ
συνάψαι μὲν εἰς χεῖρας οὐδεὶς ἐτόλμησεν αὐτῷ, πόρρω-
θεν δὲ βαλλόμενος, καὶ βιαζόμενος πρὸς χωρία πετρώδη
καὶ παράκρημνα, χαλεπῶς μετεχειρίζετο καὶ κατέξαινε
τὸν ἵππον. αὐτῷ δὲ τὸ μὲν γῆρας ὑπ' ἀσκήσεως πολλῆς
ἐλαφρὸν ἦν καὶ παρ' οὐδὲν ἐμπόδιον εἰς τὸ σωθῆναι, τότε
δὲ καὶ διὰ τὴν ἀσθένειαν τοῦ σώματος ἐνδεοῦς γεγονό-
τος, καὶ διὰ τὴν ὁδοιπορίαν κατακόπου, βαρὺν ὄντα καὶ
δυσκίνητον ἤδη σφαλεὶς ὁ ἵππος εἰς τὴν γῆν κατέβαλε.
σκληροῦ δὲ τοῦ πτώματος γενομένου, καί τι καὶ τῆς κε-
φαλῆς παθούσης, ἔκειτο πολὺν χρόνον ἄναυδος, ὥστε καὶ
τοὺς πολεμίους τεθνάναι δόξαντας αὐτόν, ἐπιχειρεῖν στρέ-
φειν τὸ σῶμα καὶ σκυλεύειν. ἐπεὶ δὲ τὴν κεφαλὴν ἐπάρας
διέβλεψεν, ἀθρόοι περιπεσόντες ἀπέστρεφον αὐτοῦ τὰς
1039
χεῖρας ὀπίσω καὶ δήσαντες ἦγον, ὕβρει χρώμενοι πολλῇ

καὶ λοιδορίᾳ κατ' ἀνδρὸς οὐδ' ὄναρ ἄν ποτε παθεῖν ὑπὸ
Δεινοκράτους ταῦτα προσδοκήσαντος.
Οὗτοι μὲν οὖν ταῦτ' ἔπραττον. ὁ δὲ Δεινοκράτης

μάλιστα τὸν χρόνον ὡς σωτήριον τῷ Φιλοποίμενι δε-
δοικώς, καὶ φθάσαι τὰ παρὰ τῶν Ἀχαιῶν βουλόμενος, ἐπεὶ
νὺξ ἐπῆλθε καὶ τὸ πλῆθος ἀπεχώρησε τῶν Μεσσηνίων,
ἀνοίξας τὸ δεσμωτήριον εἰσέπεμψε δημόσιον οἰκέτην φάρ-
μακον κομίζοντα, προσενεγκεῖν καὶ παραστῆναι μέχρι
ἂν ἐκπίῃ κελεύσας. ἔτυχε μὲν οὖν ἐν τῷ χλαμυδίῳ κατα-
κείμενος, οὐ καθεύδων, ἀλλὰ λύπῃ καὶ θορύβῳ συνεχό-
μενος· ἰδὼν δὲ φῶς καὶ παρεστῶτα πλησίον τὸν ἄνθρω-
πον ἔχοντα τὴν κύλικα τοῦ φαρμάκου, συναγαγὼν μόλις
ἑαυτὸν ὑπ' ἀσθενείας ἀνεκάθιζε, καὶ δεξάμενος ἠρώ-
τησεν, εἴ τι περὶ τῶν ἱππέων καὶ μάλιστα Λυκόρτα πε-
πυσμένος ἐστίν. εἰπόντος δὲ τἀνθρώπου διαπεφευγέναι
τοὺς πολλούς, ἐπένευσε τῇ κεφαλῇ, καὶ διαβλέψας πρᾴως
πρὸς τὸν ἄνθρωπον, “εὖ ἔχει” εἶπεν “εἰ μὴ πάντα κακῶς
πεπράχαμεν.” ἄλλο δὲ μηδὲν εἰπὼν μηδὲ φθεγξάμενος
ἐξέπιε, καὶ πάλιν ἑαυτὸν ἀπέκλινεν, οὐ πολλὰ πράγματα
τῷ φαρμάκῳ παρασχών, ἀλλ' ἀποσβεσθεὶς ταχὺ διὰ τὴν
ἀσθένειαν.
Ὡς οὖν ὁ περὶ τῆς τελευτῆς λόγος ἧκεν εἰς τοὺς
Ἀχαιούς, τὰς μὲν πόλεις αὐτῶν κοινὴ κατήφεια καὶ πέν
μενος· ἰδὼν δὲ φῶς καὶ παρεστῶτα πλησίον τὸν ἄνθρω-

πον ἔχοντα τὴν κύλικα τοῦ φαρμάκου, συναγαγὼν μόλις
ἑαυτὸν ὑπ' ἀσθενείας ἀνεκάθιζε, καὶ δεξάμενος ἠρώ-
τησεν, εἴ τι περὶ τῶν ἱππέων καὶ μάλιστα Λυκόρτα πε-
πυσμένος ἐστίν. εἰπόντος δὲ τἀνθρώπου διαπεφευγέναι
τοὺς πολλούς, ἐπένευσε τῇ κεφαλῇ, καὶ διαβλέψας πρᾴως
πρὸς τὸν ἄνθρωπον, “εὖ ἔχει” εἶπεν “εἰ μὴ πάντα κακῶς
πεπράχαμεν.” ἄλλο δὲ μηδὲν εἰπὼν μηδὲ φθεγξάμενος
ἐξέπιε, καὶ πάλιν ἑαυτὸν ἀπέκλινεν, οὐ πολλὰ πράγματα
τῷ φαρμάκῳ παρασχών, ἀλλ' ἀποσβεσθεὶς ταχὺ διὰ τὴν
ἀσθένειαν.
Ὡς οὖν ὁ περὶ τῆς τελευτῆς λόγος ἧκεν εἰς τοὺς
Ἀχαιούς, τὰς μὲν πόλεις αὐτῶν κοινὴ κατήφεια καὶ πέν-
1040
θος εἶχεν, οἱ δ' ἐν ἡλικίᾳ μετὰ τῶν προβούλων συνελ-

θόντες εἰς Μεγάλην πόλιν, οὐδ' ἡντινοῦν ἀναβολὴν ἐποιή-
σαντο τῆς τιμωρίας, ἀλλ' ἑλόμενοι στρατηγὸν Λυκόρταν
εἰς τὴν Μεσσηνίαν ἐνέβαλον καὶ κακῶς ἐποίουν τὴν χώ-
ραν, ἄχρι οὗ συμφρονήσαντες ἐδέξαντο τοὺς Ἀχαιούς.
καὶ Δεινοκράτης μὲν αὐτὸς αὑτὸν φθάσας διεχρήσατο,
τῶν δ' ἄλλων, ὅσοις μὲν ἀνελεῖν ἔδοξε Φιλοποίμενα, δι'
αὐτῶν ἀπέθνῃσκον, ὅσοις δὲ καὶ βασανίσαι,
Πλούταρχος. Titus Flamininus Ch. 20, sec. 4, l. 6
τείαν, οὐδενὸς ἐπείγοντος· ἀπαλλαγεὶς δὲ τοῦ ἄρχειν, καὶ

πρεσβύτερος ὤν, ἠλέγχετο μᾶλλον ἐν οὐκ ἔχοντι πρά-
ξεις ἔτι τῷ λοιπῷ βίῳ σπαργῶντα πρὸς δόξαν καὶ νεά-
ζοντα τῷ πάθει κατέχειν ἑαυτὸν οὐ δυνάμενος· τοιαύτῃ
γάρ τινι καὶ τὸ περὶ Ἀννίβαν φορᾷ δοκεῖ πράξας ἐπαχθὴς
γενέσθαι τοῖς πολλοῖς. ὁ γὰρ Ἀννίβας οἴκοθεν μὲν ἐκ
Καρχηδόνος ὑπεκδρὰς Ἀντιόχῳ συνῆν, ἐκείνου δὲ μετὰ
τὴν ἐν Φρυγίᾳ μάχην εἰρήνης ἀγαπητῶς τυχόντος, αὖθις
φυγὼν καὶ πλανηθεὶς πολλά, τέλος ἐν τῇ Βιθυνίᾳ κατ-
έστη Προυσίαν θεραπεύων, οὐδενὸς Ῥωμαίων ἀγνο-
οῦντος, ἀλλὰ παρορώντων ἁπάντων δι' ἀσθένειαν καὶ
γῆρας, ὥσπερ ἐρριμμένον ὑπὸ τῆς τύχης. Τίτος δὲ πρες-
βευτὴς δι' ἑτέρας δή τινας πράξεις ὑπὸ τῆς βουλῆς πρὸς
τὸν Προυσίαν ἀφικόμενος, καὶ τὸν Ἀννίβαν ἰδὼν αὐτόθι
διαιτώμενον, ἠγανάκτησεν εἰ ζῇ, καὶ πολλὰ τοῦ Πρου-
σίου δεομένου καὶ λιπαροῦντος ὑπὲρ ἀνδρὸς ἱκέτου καὶ
συνήθους, οὐ παρῆκε. χρησμοῦ δέ τινος ὡς ἔοικε πα-
λαιοῦ περὶ τῆς Ἀννίβου τελευτῆς οὕτως ἔχοντος·
Πλούταρχος. Pyrrhus Ch. 27, sec. 3, l. 2
θεός, οὐδὲν μὴ πάθωμεν· οὐ γὰρ ἀδικεῦμεν· αἰ δ' ἄνθρω-

πος, ἔσσεται καὶ τεῦ κάρρων ἄλλος.”
Ἐκ τούτου κατέβαινεν ἐπὶ τὴν Λακεδαίμονα,
καὶ τοῦ Κλεωνύμου κελεύοντος ἐξ ἐφόδου προσβαλεῖν,
φοβηθεὶς ὁ Πύρρος, ὡς λέγεται, μὴ διαρπάσωσιν οἱ στρα-
τιῶται τὴν πόλιν ἐν νυκτὶ προσπεσόντες, ἐπέσχεν, εἰπὼν
ὅτι ταὐτὸ ποιήσουσι μεθ' ἡμέραν. αὐτοί τε γὰρ ἦσαν
ὀλίγοι καὶ ἀπαράσκευοι διὰ τὸ αἰφνίδιον, ὅ τ' Ἄρευς οὐκ
ἐτύγχανε παρών, ἀλλ' ἐν Κρήτῃ Γορτυνίοις πολεμουμέ-
1041
νοις βοηθῶν. καὶ τοῦτο δὴ μάλιστα τὴν πόλιν ἔσωσε, δι'

ἐρημίαν καὶ ἀσθένειαν καταφρονηθεῖσαν. ὁ μὲν γὰρ
Πύρρος οὐδένα μαχεῖσθαι νομίζων κατηυλίσατο, τοῦ δὲ
Κλεωνύμου τὴν οἰκίαν οἵ τε φίλοι καὶ εἵλωτες οὕτως ἐκός-
μησαν καὶ παρεσκεύασαν, ὡς δειπνήσοντος τοῦ Πύρρου
παρ' αὐτῷ. γενομένης δὲ νυκτός, οἱ Λακεδαιμόνιοι πρῶ-
τον μὲν ἐβουλεύσαντο τὰς γυναῖκας εἰς Κρήτην ἀποστέλ-
λειν· αἱ δ' ἀντέστησαν, Ἀρχιδαμία δὲ καὶ ξίφος ἔχουσα
πρὸς τὴν γερουσίαν ἦλθεν, ἐγκαλοῦσα τοῖς ἀνδράσιν
ὑπὲρ τῶν γυναικῶν, εἰ ζῆν αὐτὰς ἀξιοῦσι τῆς Σπάρτης
ἀπολομένης. ἔπειτα τῷ στρατοπέδῳ τῶν πολεμίων
Πλούταρχος. Marius Ch. 33, sec. 6, l. 5
εἰπόντος πρὸς αὐτόν “εἰ μέγας εἶ στρατηγὸς ὦ Μάριε,

διαγώνισαι καταβάς”, ἀποκρίνασθαι· “σὺ μὲν οὖν, εἰ
μέγας εἶ στρατηγός, ἀνάγκασόν με διαγωνίσασθαι μὴ
βουλόμενον.” πάλιν δέ ποτε τῶν μὲν πολεμίων καιρὸν
ἐπιχειρήσεως παραδιδόντων, τῶν δὲ Ῥωμαίων ἀποδειλια-
σάντων, ὡς ἀνεχώρησαν ἀμφότεροι, συναγαγὼν εἰς
ἐκκλησίαν τοὺς στρατιώτας “ἀπορῶ” φησὶ “πότερον
εἴπω τοὺς πολεμίους ἀνανδροτέρους ἢ ὑμᾶς· οὔτε γὰρ
ἐκεῖνοι τὸν νῶτον ὑμῶν οὔθ' ὑμεῖς ἐκείνων τὸ ἰνίον ἰδεῖν
ἐδυνήθητε.” τέλος δ' ἀφῆκε τὴν στρατηγίαν ὡς ἐξαδυνα-
τῶν τῷ σώματι διὰ τὴν ἀσθένειαν.
Ἐπεὶ δ' ἤδη τῶν Ἰταλῶν ἐγκεκλικότων ἐμνη-
στεύοντο πολλοὶ τὸν Μιθριδατικὸν πόλεμον ἐν Ῥώμῃ
διὰ τῶν δημαγωγῶν, παρὰ πᾶσαν ἐλπίδα Σουλπίκιος
δήμαρχος ἀνὴρ θρασύτατος παραγαγὼν Μάριον ἀπεδεί-
κνυεν ἀνθύπατον στρατηγὸν ἐπὶ Μιθριδάτην. καὶ ὁ
δῆμος διέστη, τῶν μὲν αἱρουμένων τὰ Μαρίου, τῶν δὲ
Σύλλαν καλούντων καὶ τὸν Μάριον ἐπὶ θερμὰ κελευόν-
των εἰς Βαΐας βαδίζειν καὶ τὸ σῶμα θεραπεύειν ὑπό τε
γήρως καὶ ῥευμάτων ἀπειρηκός, ὡς αὐτὸς ἔλεγε. καὶ γὰρ
ἦν ἐκεῖ περὶ Μισηνοὺς τῷ Μαρίῳ πολυτελὴς οἰκία,
Πλούταρχος. Marius Ch. 34, sec. 5, l. 3
γήρως καὶ ῥευμάτων ἀπειρηκός, ὡς αὐτὸς ἔλεγε. καὶ γὰρ

ἦν ἐκεῖ περὶ Μισηνοὺς τῷ Μαρίῳ πολυτελὴς οἰκία, τρυ-
φὰς ἔχουσα καὶ διαίτας θηλυτέρας ἢ κατ' ἄνδρα πολέμων
τοσούτων καὶ στρατειῶν αὐτουργόν. ταύτην λέγεται
1042
μυριάδων ἑπτὰ ἡμίσους Κορνηλία πρίασθαι, χρόνου δ'

οὐ πάνυ πολλοῦ διαγενομένου Λεύκιος Λεύκολλος
ὠνεῖται μυριάδων πεντήκοντα καὶ διακοσίων· οὕτως
ταχέως ἀνέδραμεν ἡ πολυτέλεια, καὶ τοσαύτην ἐπίδοσιν
τὰ πράγματα πρὸς τρυφὴν ἔλαβεν. οὐ μὴν ἀλλὰ Μάριος
φιλοτίμως πάνυ καὶ μειρακιωδῶς ἀποτριβόμενος τὸ γῆρας
καὶ τὴν ἀσθένειαν, ὁσημέραι κατέβαινεν εἰς τὸ πεδίον, καὶ
μετὰ τῶν νεανίσκων γυμναζόμενος ἐπεδείκνυε τὸ σῶμα
κοῦφον μὲν ὅπλοις, ἔποχον δὲ ταῖς ἱππασίαις, καίπερ οὐκ
εὐσταλὴς γεγονὼς ἐν γήρᾳ τὸν ὄγκον, ἀλλ' εἰς σάρκα
περιπληθῆ καὶ βαρεῖαν ἐνδεδωκώς. ἐνίοις μὲν οὖν ἤρε-
σκε ταῦτα πράττων, καὶ κατιόντες ἐθεῶντο τὴν φιλοτι-
μίαν αὐτοῦ καὶ τὰς ἁμίλλας, τοῖς δὲ βελτίστοις ὁρῶσιν
οἰκτίρειν ἐπῄει τὴν πλεονεξίαν καὶ τὴν φιλοδοξίαν, ὅτι
πλουσιώτατος ἐκ πένητος καὶ μέγιστος ἐκ μικροῦ γεγο-
νώς, ὅρον οὐκ οἶδεν εὐτυχίας, οὐδὲ θαυμαζόμενος ἀγαπᾷ
καὶ ἀπολαύων ἐν ἡσυχίᾳ τῶν παρόντων,
Πλούταρχος. Nicias Ch. 26, sec. 4, l. 3
ποταμῶν ἀπετείχισαν, τάς τε γεφύρας ἀπέκοψαν, ἔν τε

τοῖς ὁμαλέσι καὶ πεδινοῖς τοὺς ἱππεῖς ἔταξαν, ὥστε μηδένα
λελεῖφθαι τοῖς Ἀθηναίοις τόπον τὸ παράπαν ἀμαχεὶ προελ-
θεῖν. οἱ δὲ καὶ τὴν ἡμέραν ἐκείνην καὶ τὴν νύκτα τὴν ἑτέ-
ραν ἐπιμείναντες, ἐπορεύοντο κλαυθμῷ καὶ ὀλοφυρμῷ,
καθάπερ ἐκ πατρίδος, οὐ πολεμίας, ἀνιστάμενοι, διὰ τὰς
ἀπορίας τῶν ἀναγκαίων καὶ τὰς ἀπολείψεις τῶν ἀδυνά-
των φίλων καὶ συνήθων, ὅμως τὰ παρόντα κακὰ κουφό-
τερα τῶν προσδοκωμένων νομίζοντες εἶναι. πολλῶν δὲ δει-
νῶν ἐν τῷ στρατοπέδῳ φαινομένων, οὐδὲν ἦν οἰκτρότερον
αὐτοῦ Νικίου θέαμα, κεκακωμένου μὲν ὑπὸ τῆς ἀσθενείας,
συνεσταλμένου δὲ παρ' ἀξίαν εἰς ἀναγκαίαν δίαιταν καὶ
τὰ μικρότατα τῶν ἐφοδίων εἰς τὸ σῶμα πολλῶν διὰ τὴν
νόσον δεόμενον, πράττοντος δὲ μετ' ἀρρωστίας καὶ καρτε-
ροῦντος ἃ πολλοὶ τῶν ἐρρωμένων μόλις ὑπέμενον, κατα-
φανοῦς δὲ πᾶσιν ὄντος οὐ δι' ἑαυτὸν οὐδὲ τῷ φιλοψυχεῖν
τοῖς πόνοις ἐμμένοντος, ἀλλὰ δι' ἐκείνους τὴν ἐλπίδα μὴ
προϊεμένου. καὶ γὰρ εἰς δάκρυα καὶ ὀδυρμοὺς τῶν ἄλλων
ὑπὸ φόβου καὶ λύπης τρεπομένων, ἐκεῖνος εἴ ποτε βια-
σθείη τοῦτο ποιῆσαι, δῆλος ἦν τὸ αἰσχρὸν καὶ τὸ ἀκλεὲς τῆς
στρατείας ἀναλογιζόμενος πρὸς τὸ μέγεθος καὶ τὴν δόξαν
1043
Πλούταρχος. Eumenes Ch. 7, sec. 12, l. 2
περισπῶντες καὶ περιρρηγνύντες ἐκ τῶν ἐπωμίδων τοὺς θώρακας. πρὸς

δὲ τὸν σπαραγμὸν ὑπεκδραμόντων ἅμα τῶν ἵππων, ἀπορρυέντες εἰς γῆν
καὶ περιπεσόντες ἀλλήλοις, ἐν λαβαῖς ἦσαν καὶ διεπάλαιον. εἶθ' ὁ μὲν
Εὐμενὴς τοῦ Νεοπτολέμου προεξανισταμένου τὴν ἰγνύαν ὑπέκοψεν,
αὐτὸς εἰς ὀρθὸν φθάσας καταστῆναι, ὁ δὲ Νεοπτόλεμος εἰς θάτερον ἐρει-
σάμενος γόνυ, θάτερον δὲ πεπηρωμένος, ἠμύνετο μὲν εὐρώστως κάτω-
θεν, οὐ θανασίμους δὲ πληγὰς ὑποφέρων, πληγεὶς δὲ παρὰ τὸν τράχηλον,
ἔπεσε καὶ παρείθη. τοῦ δ' Εὐμενοῦς δι' ὀργὴν καὶ μῖσος παλαιὸν τά θ'
ὅπλα περισπῶντος αὐτοῦ καὶ κακῶς λέγοντος, ἔτι τὸ ξίφος ἔχων ἔλαθεν
ὑπὸ τὸν θώρακα τρώσας ᾗ παρέψαυσε τοῦ βουβῶνος ἀποβάς. ἡ δὲ πληγὴ
μᾶλλον ἐφόβησεν ἢ ἔβλαψε τὸν Εὐμενῆ, δι' ἀσθένειαν ἀμυδρὰ γενομένη.
σκυλεύσας δὲ τὸν νεκρόν, εἶχε μὲν χαλεπῶς, ὑπὸ τραυμάτων μηροὺς καὶ
βραχίονας διακεκομμένος, ὅμως δ' ἀναβληθεὶς ἐπὶ τὸν ἵππον ἐδίωκε πρὸς
θάτερον κέρας, ὡς ἔτι συνεστώτων τῶν πολεμίων. πυθόμενος δὲ τὴν
Κρατεροῦ τελευτὴν καὶ προσελάσας, ὡς εἶδεν ἐμπνέοντα καὶ συνιέντα,
καταβὰς ἀπεδάκρυσε, καὶ τὴν δεξιὰν ἐνέβαλε, καὶ πολλὰ μὲν ἐλοιδόρησε
τὸν Νεοπτόλεμον, πολλὰ δ' ἐκεῖνον μὲν ᾠκτίσατο τῆς τύχης, αὑτὸν δὲ
τῆς ἀνάγκης, δι' ἣν ἀνδρὶ φίλῳ καὶ συνήθει ταῦτα πεισόμενος ἢ δράσων
συνηνέχθη.
Πλούταρχος. Comparatio Eumenis et Sertorii Ch. 2, sec. 7, l. 1
ἐξὸν ἐκποδὼν γενομένῳ, τοῖς πρώτοις μαχόμενος καὶ κινδυνεύων

διετέλεσε,
τῷ δ' οὐδὲν δεομένῳ πραγμάτων ὑπὲρ αὐτῆς τῆς τοῦ σώματος ἀσφαλείας
πρὸς οὐκ ἐῶντας εἰρήνην ἄγειν ἦν ὁ πόλεμος. Εὐμενεῖ μὲν γὰρ Ἀντίγονος
ἐκστάντι τῶν ὑπὲρ τοῦ πρωτεύειν ἀγώνων ἡδέως ἂν ἐχρῆτο, τὴν μετ'
αὐτὸν ἀγαπῶντι τάξιν· Σερτωρίῳ δ' οἱ περὶ Πομπήϊον οὐδὲ ζῆν ἀπραγμό-
νως ἐπέτρεπον. διὸ τῷ μὲν ἑκοντὶ συνέβαινε πολεμεῖν ἐπ' ἀρχῇ, τῷ δ'
ἀκουσίως ἄρχειν διὰ τὸ πολεμεῖσθαι. φιλοπόλεμος μὲν οὖν ὁ τῆς ἀσφα-
λείας τὴν πλεονεξίαν προτιμῶν, πολεμικὸς δ' ὁ τῷ πολέμῳ κτώμενος τὴν
ἀσφάλειαν. καὶ μὴν ἀποθανεῖν γε συνέβη τῷ μὲν οὐ προαισθομένῳ, τῷ
δὲ καὶ προσδεχομένῳ τὴν τελευτήν· ὧν τὸ μὲν ἐπιεικείας, φίλοις γὰρ ἐδό-
κει πιστεύειν, τὸ δ' ἀσθενείας, βουλόμενος γὰρ φυγεῖν συνελήφθη. καὶ
τοῦ μὲν οὐ κατῄσχυνε τὸν βίον ὁ θάνατος, πάσχοντος ὑπὸ τῶν συμμά-
χων ἃ τῶν πολεμίων αὐτὸν οὐδεὶς ἐποίησεν· ὁ δὲ φεύγειν μὲν πρὸ αἰχμα-
λωσίας μὴ δυνηθείς, ζῆν δὲ μετ' αἰχμαλωσίαν βουληθείς, οὔτ' ἐφυλάξατο
καλῶς τὴν τελευτὴν οὔθ' ὑπέμεινεν, ἀλλὰ προσλιπαρῶν καὶ δεόμενος,
1044
τοῦ σώματος μόνου κρατεῖν δοκοῦντα τὸν πολέμιον καὶ τῆς ψυχῆς αὑτοῦ
κύριον ἐποίησεν.

Πλούταρχος. Agesilaus Ch. 33, sec. 3, l. 7
τεταγμένῳ πολιτεύματι προσαγαγόντες ἀρχὰς

καὶ δυναστείας βιαίους, ὧν οὐδενὸς ἡγεῖτο δεῖσθαι
πόλιν εὐδαιμόνως βιωσομένην ὁ Λυκοῦργος, ἐσφά-
λησαν.
Αὐτὸς μὲν οὖν ὁ Ἀγησίλαος ἤδη πρὸς τὰς
στρατείας ἀπειρήκει διὰ τὸ γῆρας, Ἀρχίδαμος δὲ
ὁ υἱὸς αὐτοῦ, τὴν ἐκ Σικελίας ἥκουσαν παρὰ τοῦ
τυράννου βοήθειαν ἔχων, ἐνίκησεν Ἀρκάδας τὴν
λεγομένην ἄδακρυν μάχην· οὐδεὶς γὰρ ἔπεσε τῶν
μετ' αὐτοῦ, συχνοὺς δὲ τῶν ἐναντίων ἀνεῖλεν.
αὕτη μάλιστα τὴν ἀσθένειαν ἤλεγξεν ἡ νίκη τῆς
πόλεως. πρότερον μὲν γὰρ οὕτω σύνηθες ἡγοῦντο
καὶ προσῆκον ἔργον αὐτοῖς εἶναι τὸ νικᾶν τοὺς πο-
λεμίους, ὥστε μήτε θύειν τοῖς θεοῖς πλὴν ἀλεκτ-
ρυόνα νικητήριον ἐν τῇ πόλει, μήτε μεγαληγορεῖν
τοὺς ἀγωνισαμένους, μήτε ὑπερχαίρειν τοὺς πυν-
θανομένους, ἀλλὰ καὶ τῆς ἐν Μαντινείᾳ μάχης
γενομένης, ἣν Θουκυδίδης γέγραφε, τῷ πρώτῳ
φράσαντι τὴν νίκην οἱ ἄρχοντες ἐκ φιδιτίου κρέας
ἔπεμψαν εὐαγγέλιον, ἄλλο δὲ οὐδέν· τότε δὲ τῆς
μάχης ἀγγελθείσης καὶ τοῦ Ἀρχιδάμου
Πλούταρχος. Pompeius Ch. 65, sec. 1, l. 6
ζόντων, ὁ Πομπήϊος ἰδὼν ἐξανέστη καὶ προσέ-

δραμε, μέγα νομίζων μαρτύριον εἶναι καὶ τοὺς
παρ' ἡλικίαν καὶ παρὰ δύναμιν αἱρουμένους τὸν
μετ' αὐτοῦ κίνδυνον ἀντὶ τῆς ἀσφαλείας.
Ἐπεὶ δὲ βουλῆς γενομένης καὶ γνώμην
Κάτωνος εἰπόντος ἐψηφίσαντο μηδένα Ῥωμαίων
ἄνευ παρατάξεως ἀναιρεῖν μηδὲ διαρπάζειν πόλιν
ὑπήκοον Ῥωμαίοις, ἔτι μᾶλλον ἡ Πομπηΐου μερὶς
ἠγαπήθη· καὶ γὰρ οἷς μηδὲν ἦν πρᾶγμα τοῦ
πολέμου πόρρω κατοικοῦσιν ἢ δι' ἀσθένειαν
ἀμελουμένοις, τῷ γε βούλεσθαι συγκατετίθεντο
καὶ τῷ λόγῳ συνεμάχουν ὑπὲρ τῶν δικαίων,
ἡγούμενοι θεοῖς εἶναι καὶ ἀνθρώποις ἐχθρὸν ᾧ
1045
μὴ καθ' ἡδονήν ἐστι νικᾶν Πομπήϊον.

Οὐ μὴν ἀλλὰ καὶ Καῖσαρ εὐγνώμονα παρεῖχεν
ἑαυτὸν ἐν τῷ κρατεῖν, ὃς καὶ τὰς ἐν Ἰβηρίᾳ τοῦ
Πομπηΐου δυνάμεις ἑλὼν καὶ καταπολεμήσας
ἀφῆκε τοὺς στρατηγούς, τοῖς δὲ στρατιώταις
ἐχρῆτο. καὶ πάλιν ὑπερβαλὼν τὰς Ἄλπεις καὶ
διαδραμὼν τὴν Ἰταλίαν εἰς Βρεντέσιον ἧκεν ἐν
Πλούταρχος. Alexander Ch. 22, sec. 6, l. 3
νόμενος δὲ μισθοφόρων τινῶν γύναια διεφθαρκέναι Δά-

μωνα καὶ Τιμόθεον Μακεδόνας τῶν ὑπὸ Παρμενίωνι
στρατευομένων, ἔγραψε Παρμενίωνι κελεύων, ἐὰν ἐλεγ-
χθῶσιν, ὡς θηρία ἐπὶ καταφθορᾷ τῶν ἀνθρώπων γεγο-
νότα τιμωρησάμενον ἀποκτεῖναι. καὶ περὶ ἑαυτοῦ κατὰ
λέξιν ἐν ταύτῃ τῇ ἐπιστολῇ γέγραφεν· “ἐγὼ γὰρ οὐχ ὅτι
ἑωρακὼς ἂν εὑρεθείην τὴν Δαρείου γυναῖκα ἢ βεβουλη-
μένος ἰδεῖν, ἀλλ' οὐδὲ τῶν λεγόντων περὶ τῆς εὐμορφίας
αὐτῆς προσδεδεγμένος τὸν λόγον.” ἔλεγε δὲ μάλιστα
συνιέναι θνητὸς ὢν ἐκ τοῦ καθεύδειν καὶ συνουσιάζειν,
ὡς ἀπὸ μιᾶς ἐγγινόμενον ἀσθενείας τῇ φύσει καὶ τὸ
πονοῦν καὶ τὸ ἡδόμενον. ἦν δὲ καὶ γαστρὸς ἐγκρατέστατος,
καὶ τοῦτ' ἄλλοις τε πολλοῖς ἐδήλωσε καὶ τοῖς πρὸς Ἄδαν
λεχθεῖσιν, ἣν ἐποιήσατο μητέρα καὶ Καρίας βασίλισσαν
ἀπέδειξεν. ὡς γὰρ ἐκείνη φιλοφρονουμένη πολλὰ μὲν
ὄψα καθ' ἡμέραν ἀπέστελλεν αὐτῷ καὶ πέμματα, τέλος
δὲ τοὺς δοκοῦντας εἶναι δεινοτάτους ὀψοποιοὺς καὶ ἀρτο-
ποιούς, ἔφη τούτων μηδενὸς δεῖσθαι· βελτίονας γὰρ
ὀψοποιοὺς ἔχειν ὑπὸ τοῦ παιδαγωγοῦ Λεωνίδου δεδο-
μένους αὐτῷ, πρὸς μὲν τὸ ἄριστον νυκτοπορίαν, πρὸς δὲ
τὸ δεῖπνον ὀλιγαριστίαν. “ὁ δ' αὐτὸς οὗτος ἀνὴρ” ἔφη “καὶ
Πλούταρχος. Alexander Ch. 41, sec. 6, l. 2
ποιοῦντα. καίτοι τὰ μὲν μικρότατα τῶν γενομένων τοῖς

συνήθεσι παρ' αὐτοῦ σημεῖα μεγάλης ὑπῆρχεν εὐνοίας
καὶ τιμῆς· ὧν ὀλίγα παραθήσομαι. Πευκέστᾳ μὲν ἔγραψε
μεμφόμενος, ὅτι δηχθεὶς ὑπ' ἄρκτου τοῖς μὲν ἄλλοις
ἔγραψεν, αὐτῷ δ' οὐκ ἐδήλωσεν. “ἀλλὰ νῦν γε” φησί
“γράψον τε πῶς ἔχεις, καὶ μή τινές σε τῶν συγκυνηγε-
τούντων ἐγκατέλιπον, ἵνα δίκην δῶσι.” τοῖς δὲ περὶ
1046
Ἡφαιστίωνα διὰ πράξεις τινὰς ἀποῦσιν ἔγραψεν, ὅτι

παιζόντων αὐτῶν πρὸς ἰχνεύμονα τῷ Περδίκκου δορατίῳ
περιπεσὼν Κρατερὸς τοὺς μηροὺς ἐτρώθη. Πευκέστα δὲ
σωθέντος ἔκ τινος ἀσθενείας, ἔγραψε πρὸς Ἀλέξιππον τὸν
ἰατρὸν εὐχαριστῶν. Κρατεροῦ δὲ νοσοῦντος ὄψιν ἰδὼν
καθ' ὕπνον, αὐτός τέ τινας θυσίας ἔθυσεν ὑπὲρ αὐτοῦ,
κἀκεῖνον [θῦσαι] ἐκέλευσεν. ἔγραψε δὲ καὶ Παυσανίᾳ τῷ
ἰατρῷ βουλομένῳ τὸν Κρατερὸν ἐλλεβορίσαι, τὰ μὲν
ἀγωνιῶν, τὰ δὲ παραινῶν ὅπως χρήσηται τῇ φαρμακείᾳ.
τοὺς δὲ πρώτους τὴν Ἁρπάλου φυγὴν καὶ ἀπόδρασιν ἀπαγ-
γείλαντας ἔδησεν, Ἐφιάλτην καὶ Κίσσον, ὡς καταψευδο-
μένους τοῦ ἀνδρός. ἐπεὶ δέ, τοὺς ἀσθενοῦντας αὐτοῦ καὶ
γέροντας εἰς οἶκον ἀποστέλλοντος, Εὐρύλοχος Αἰγαῖος
Πλούταρχος. Caesar Ch. 40, sec. 3, l. 6
Τοῦτο τὴν Πομπηΐου στρατιὰν ἐπῆρε καὶ τοὺς

περὶ αὐτὸν ἡγεμόνας ὡς ἡττημένου καὶ φεύγοντος ἔχε-
σθαι Καίσαρος. αὐτὸς μὲν γὰρ εὐλαβῶς εἶχε Πομπήϊος
ἀναρρῖψαι μάχην περὶ τηλικούτων, καὶ παρεσκευασμένος
ἄριστα πᾶσι πρὸς τὸν χρόνον, ἠξίου τρίβειν καὶ μαραίνειν
τὴν τῶν πολεμίων ἀκμήν, βραχεῖαν οὖσαν. τὸ γάρ τοι
μαχιμώτατον τῆς Καίσαρος δυνάμεως ἐμπειρίαν μὲν εἶχε
καὶ τόλμαν ἀνυπόστατον πρὸς τοὺς ἀγῶνας, ἐν δὲ ταῖς
πλάναις καὶ ταῖς στρατοπεδείαις καὶ τειχοφυλακοῦντες
καὶ νυκτεγερτοῦντες ἐξέκαμνον ὑπὸ γήρως, καὶ βαρεῖς
ἦσαν τοῖς σώμασι πρὸς τοὺς πόνους, δι' ἀσθένειαν ἐγκατα-
λείποντες τὴν προθυμίαν. τότε δὲ καί τι νόσημα λοιμῶδες
ἐλέχθη, τὴν ἀτοπίαν τῆς διαίτης ποιησάμενον ἀρχήν, ἐν
τῇ στρατιᾷ περιφέρεσθαι τῇ Καίσαρος, καὶ τὸ μέγιστον,
οὔτε χρήμασιν ἐρρωμένος οὔτε τροφῆς εὐπορῶν, χρόνου
βραχέος ἐδόκει περὶ αὑτῷ καταλυθήσεσθαι.
Διὰ ταῦτα Πομπήϊον μάχεσθαι μὴ βουλόμενον μόνος
ἐπῄνει Κάτων φειδοῖ τῶν πολιτῶν· ὅς γε καὶ τοὺς πεσόν-
τας ἐν τῇ μάχῃ τῶν πολεμίων εἰς χιλίους τὸ πλῆθος
γενομένους ἰδών, ἀπῆλθεν ἐγκαλυψάμενος καὶ καταδα-
κρύσας. οἱ δ' ἄλλοι πάντες ἐκάκιζον τὸν Πομπήϊον
Πλούταρχος. Caesar Ch. 69, sec. 5, l. 4

1047
ἀλλὰ καὶ τοὺς καθ' ὁτιοῦν ἢ χειρὶ τοῦ ἔργου θιγόντας

ἢ γνώμῃ μετασχόντας ἐπεξελθεῖν. θαυμασιώτατον δὲ
τῶν μὲν ἀνθρωπίνων τὸ περὶ Κάσσιον· ἡττηθεὶς γὰρ
ἐν Φιλίπποις, ἐκείνῳ τῷ ξιφιδίῳ διέφθειρεν ἑαυτὸν ᾧ
κατὰ Καίσαρος ἐχρήσατο· τῶν δὲ θείων ὅ τε μέγας
κομήτης (ἐφάνη γὰρ ἐπὶ νύκτας ἑπτὰ μετὰ τὴν Καίσαρος
σφαγὴν διαπρεπής, εἶτ' ἠφανίσθη), καὶ τὸ περὶ τὸν
ἥλιον ἀμαύρωμα τῆς αὐγῆς. ὅλον γὰρ ἐκεῖνον τὸν ἐνιαυτὸν
ὠχρὸς μὲν ὁ κύκλος καὶ μαρμαρυγὰς οὐκ ἔχων ἀνέτελλεν,
ἀδρανὲς δὲ καὶ λεπτὸν ἀπ' αὐτοῦ κατῄει τὸ θερμόν, ὥστε
τὸν μὲν ἀέρα δνοφερὸν καὶ βαρὺν ἀσθενείᾳ τῆς διακρι-
νούσης αὐτὸν ἀλέας ἐπιφέρεσθαι, τοὺς δὲ καρποὺς ἡμι-
πέπτους καὶ ἀτελεῖς ἀπανθῆσαι καὶ παρακμάσαι διὰ τὴν
ψυχρότητα τοῦ περιέχοντος.
Μάλιστα δὲ τὸ Βρούτῳ γενόμενον φάσμα τὴν Καίσαρος
ἐδήλωσε σφαγὴν οὐ γενομένην θεοῖς ἀρεστήν· ἦν δὲ
τοιόνδε. μέλλων τὸν στρατὸν ἐξ Ἀβύδου διαβιβάζειν εἰς
τὴν ἑτέραν ἤπειρον, ἀνεπαύετο νυκτὸς ὥσπερ εἰώθει
κατὰ σκηνήν, οὐ καθεύδων, ἀλλὰ φροντίζων περὶ τοῦ
μέλλοντος· λέγεται γὰρ οὗτος ἁνὴρ ἥκιστα δὴ τῶν στρατη-
γῶν ὑπνώδης γενέσθαι καὶ πλεῖστον ἑαυτῷ χρόνον
Πλούταρχος. Phocion Ch. 2, sec. 4, l. 4
ὑπὸ παντὸς λόγου καὶ ῥήματος τόνον ἔχοντος ἐνοχλουμένην· ὁ δ' ἐπιτι-
μῶν τοῖς ἐξαμαρτανομένοις ἐξονειδίζειν τὰ δυστυχήματα δοκεῖ, καὶ
κατα-
φρονεῖν ὁ παρρησιαζόμενος. καὶ καθάπερ τὸ μέλι λυπεῖ τὰ τετρω-
μένα καὶ ἡλκωμένα μέρη τοῦ σώματος, οὕτω πολλάκις οἱ ἀληθινοὶ καὶ
νοῦν ἔχοντες λόγοι δάκνουσι καὶ παροξύνουσι τοὺς κακῶς πράττοντας,
ἐὰν μὴ προσηνεῖς ὦσι καὶ συνείκοντες, ὥσπερ ἀμέλει τὸ ἡδὺ μενο-
εικὲς ὁ ποιητὴς κέκληκεν, ὡς τῷ ἡδομένῳ τῆς ψυχῆς ὑπεῖκον καὶ μὴ
μαχόμενον μηδ' ἀντιτυποῦν. καὶ γὰρ ὄμμα φλεγμαῖνον ἥδιστα τοῖς σκιε-
ροῖς καὶ ἀλαμπέσιν ἐνδιατρίβει χρώμασι, τὰ δ' αὐγὴν ἔχοντα καὶ φῶς
ἀποστρέφεται, καὶ πόλις ἐν τύχαις ἀβουλήτοις γενομένη ψοφοδεὲς καὶ
τρυφερόν ἐστι δι' ἀσθένειαν ἀνέχεσθαι παρρησίας ὅτε μάλιστα δεῖται,
τῶν πραγμάτων ἀναφορὰν ἁμαρτήματος οὐκ ἐχόντων. διὸ πάντῃ σφαλε-
ρὸν ἡ τοιαύτη πολιτεία· συναπόλλυσι γὰρ τὸν πρὸς χάριν λέγοντα, καὶ
προαπόλλυσι τὸν μὴ χαριζόμενον. ὥσπερ οὖν τὸν ἥλιον οἱ μαθηματικοὶ
λέγουσι μήτε τὴν αὐτὴν τῷ οὐρανῷ φερόμενον φοράν, μήτ' ἄντικρυς
ἐναντίαν καὶ ἀντιβατικήν, ἀλλὰ λοξῷ καὶ παρεγκεκλιμένῳ πορείας σχή-
1048
ματι χρώμενον, ὑγρὰν καὶ εὐκαμπῆ καὶ παρελιττομένην ἕλικα ποιεῖν, ᾗ

σῴζεται πάντα καὶ λαμβάνει τὴν ἀρίστην κρᾶσιν, οὕτως ἄρα τῆς
πολιτείας
Πλούταρχος. Cato Minor Ch. 16, sec. 9, l. 4
δικαιοσύνῃ καὶ σωφροσύνῃ Ῥωμαίων διαφέρων· ἦν δὲ καὶ τοῦ Κάτωνος

ἐπαινέτης καὶ συνήθης διὰ τὸν βίον. ὡς οὖν ἡττώμενος τοῖς δικαίοις ἐξῃ-
τεῖτο φανερῶς τὸν ἄνθρωπον, οὐκ εἴα ταῦτα ποιεῖν αὐτὸν ὁ Κάτων· ἔτι
δὲ μᾶλλον προσλιπαροῦντος, “αἰσχρόν” εἶπεν “ὦ Κάτλε, σὲ τὸν τιμητὴν
καὶ τοὺς ἡμετέρους βίους ὀφείλοντα δοκιμάζειν, ὑπὸ τῶν ἡμετέρων ὑπη-
ρετῶν ἐκβάλλεσθαι.” ταύτην τὴν φωνὴν ἀφέντος τοῦ Κάτωνος, ὁ
Κάτλος προσέβλεψε μὲν αὐτὸν ὡς ἀμειψόμενος, εἶπε δ' οὐδέν, ἀλλ'
εἴθ' ὑπ' ὀργῆς εἴθ' ὑπ' αἰσχύνης ἀπῆλθε σιωπῇ διηπορημένος. οὐ μὴν
ἥλω γ' ὁ ἄνθρωπος, ἀλλ' ἐπεὶ μιᾷ ψήφῳ τὰς ἀφιείσας ὑπερέβαλλον αἱ
καθαιροῦσαι, καὶ Λόλλιος Μᾶρκος εἷς συνάρχων τοῦ Κάτωνος ὑπ'
ἀσθενείας ἀπελέλειπτο τῆς δίκης, πέμπει πρὸς τοῦτον ὁ Κάτλος,
δεόμενος
βοηθῆσαι τῷ ἀνθρώπῳ, κἀκεῖνος ἐν φορείῳ μετακομισθεὶς εἰς
[μετὰ] τὴν δίκην, ἔθετο τὴν ἀπολύουσαν. οὐ μὴν ἐχρήσατό γε τῷ γραμ-
ματεῖ [ὁ] Κάτων, οὐδὲ τὸν μισθὸν ἀπέδωκεν, οὐδ' ὅλως ἐνάριθμον τοῦ
Λολλίου τὴν ψῆφον ἔσχεν.
Πλούταρχος. Cato Minor Ch. 64, sec. 6, l. 1
σαφεστάτη γὰρ ὡς ἔοικεν αἴσθησις τότε παρέστη καὶ πόθος καὶ θαῦμα
τῆς τοῦ Κάτωνος ἀρετῆς πᾶσιν ὁμαλῶς τοῖς ἐν τῇ Ἰτύκῃ γενομένοις, ὡς
οὐδὲν ἄρα κίβδηλον οὐδ' ἀπατηλὸν ἐνεμέμεικτο τοῖς πραττομένοις ὑπ'
αὐτοῦ. πάλαι δ' ἅνθρωπος ἑαυτὸν ἐγνωκὼς ἀνελεῖν, δεινοὺς πόνους
ἐπόνει
καὶ φροντίδας καὶ ὠδῖνας εἶχεν ὑπὲρ ἄλλων, ὅπως εἰς ἀσφαλὲς
καταστήσας
ἅπαντας ἀπαλλάξαιτο τοῦ ζῆν· οὐ γὰρ ἦν ἄδηλος ἡ πρὸς τὸν θάνατον
αὐτοῦ φορά, καίπερ οὐ φάσκοντος. ὑπήκουσεν οὖν τότε τοῖς τριακοσίοις,
παραμυθησάμενος τοὺς συγκλητικούς, καὶ μόνος ἧκε πρὸς αὐτούς, χάριν

ἔχειν ὁμολογοῦντας καὶ δεομένους τὰ μὲν ἄλλα χρῆσθαι καὶ πιστεύειν, εἰ
δὲ Κάτωνες οὐκ εἰσὶν οὐδὲ τὸ Κάτωνος φρόνημα χωροῦσιν, οἰκτίρειν τὴν
ἀσθένειαν αὐτῶν· ἐγνωκότες δ' οὖν Καίσαρος δεῖσθαι καὶ πέμπειν πρὸς
αὐτόν, ὑπὲρ ἐκείνου μάλιστα καὶ πρώτου ποιήσεσθαι δέησιν· εἰ δὲ μὴ
1049
πείθοιεν, οὐδ' αὐτοῖς διδομένην δέξεσθαι τὴν χάριν, ἀλλ' ἄχρι ἂν ἐμπνέω-
σι πολεμήσειν ὑπὲρ ἐκείνου. πρὸς ταῦθ' ὁ Κάτων ἐπαινέσας τὴν εὔνοιαν
ἔφη χρῆναι τῆς αὐτῶν σωτηρίας ἕνεκα πέμπειν κατὰ τάχος, ὑπὲρ αὐτοῦ
δὲ μὴ δεῖσθαι· κεκρατημένων γὰρ εἶναι δέησιν, καὶ ἀδικούντων παραίτη-
σιν· αὐτὸς δ' οὐ μόνον ἀήττητος γεγονέναι παρὰ πάντα τὸν βίον, ἀλλὰ
καὶ νικᾶν ἐφ' ὅσον ἐβούλετο καὶ κρατεῖν Καίσαρος τοῖς καλοῖς καὶ δι-
καίοις· ἐκεῖνον δ' εἶναι τὸν ἑαλωκότα καὶ νενικημένον· ἃ γὰρ ἠρνεῖτο
πράττων κατὰ τῆς πατρίδος πάλαι, νῦν ἐξηλέγχθαι καὶ πεφωρᾶσθαι.
Πλούταρχος. Agis et Cleomenes Ch. 37, sec. 8, l. 4
φεύγων δὲ τὴν μάζαν καὶ τὸν τρίβωνα, καὶ τὸ δεινότατον

ὧν κατηγόρει Κλεομένους, ἀναίρεσιν πλούτου καὶ πενίας
ἐπανόρθωσιν, διαδήματι καὶ πορφύρᾳ καὶ Μακεδονικοῖς
καὶ σατραπικοῖς προστάγμασιν ὑπέρριψε μετὰ τῆς
Ἀχαΐας αὑτόν, ἵνα μὴ Κλεομένει ποιεῖν δοκῇ τὸ προστατ-
τόμενον, Ἀντιγόνεια θύων καὶ παιᾶνας ᾄδων αὐτὸς
ἐστεφανωμένος εἰς ἄνθρωπον ὑπὸ φθόης κατασηπόμενον.
ἀλλὰ ταῦτα μὲν οὐκ Ἀράτου βουλόμενοι κατηγορεῖν
γράφομεν – ἐν πολλοῖς γὰρ ὁ ἀνὴρ οὗτος Ἑλληνικὸς
γέγονε καὶ μέγας – , οἰκτίροντες δὲ τῆς ἀνθρωπίνης
φύσεως τὴν ἀσθένειαν, εἰ μηδ' ἐν ἤθεσιν οὕτως ἀξιολόγοις
καὶ διαφόροις πρὸς ἀρετὴν ἐκφέρειν δύναται τὸ καλὸν
ἀνεμέσητον.
Ἐλθόντων δὲ τῶν Ἀχαιῶν εἰς Ἄργος αὖθις ἐπὶ
τὸν σύλλογον, καὶ τοῦ Κλεομένους ἐκ Τεγέας καταβεβη-
κότος, ἐλπὶς ἦν πολλὴ τῶν ἀνθρώπων ἔσεσθαι τὴν διά-
λυσιν. ὁ δ' Ἄρατος, ἤδη διωμολογημένων αὐτῷ πρὸς
τὸν Ἀντίγονον τῶν μεγίστων, φοβούμενος τὸν Κλεομένη
μὴ πάντα διαπράξηται καθομιλήσας τὸ πλῆθος ἢ καὶ
βιασάμενος, ἠξίου λαβόντα τριακοσίους ὁμήρους μόνον
εἰσιέναι πρὸς αὐτούς, ἢ κατὰ γυμνάσιον ἔξωθεν τὸ
Πλούταρχος. Agis et Cleomenes Ch. 54, sec. 7, l. 3
εἰπὼν ὡς μᾶλλον, εἰ δυνατὸν ἦν, ἔδει φῦσαι τῷ βασι-

λεῖ πλείονας ἀδελφοὺς πρὸς ἀσφάλειαν καὶ διαμονὴν
τῶν πραγμάτων. Σωσιβίου δὲ τοῦ πλεῖστον ἐν τοῖς φί-
λοις δυναμένου φήσαντος οὐκ εἶναι τὰ τῶν μισθοφόρων
αὐτοῖς βέβαια τοῦ Μάγα ζῶντος, ἀμελεῖν ἐκέλευεν ὁ
Κλεομένης ἕνεκά γε τούτου· πλείους γὰρ ἢ τρισχιλίους
1050
τῶν ξένων εἶναι Πελοποννησίους, προσέχοντας αὐτῷ κἂν

μόνον νεύσῃ προθύμως μετὰ τῶν ὅπλων παρεσομένους.
οὗτος ὁ λόγος τότε μὲν οὐ μικρὰν τῷ Κλεομένει καὶ πίστιν
εὐνοίας καὶ δόκησιν ἰσχύος προσέθηκεν, ὕστερον δέ, τοῦ
Πτολεμαίου τῆς ἀσθενείας ἐπιτεινούσης τὴν δειλίαν, καὶ
καθάπερ εἴωθεν ἐν τῷ μηδὲν φρονεῖν, τοῦ πάντα δεδοικέναι
καὶ πᾶσιν ἀπιστεῖν ἀσφαλεστάτου δοκοῦντος εἶναι,
φοβερὸν ἐποίει τὸν Κλεομένη τοῖς αὐλικοῖς, ὡς ἰσχύοντα
παρὰ τοῖς ξένοις· καὶ πολλῶν ἦν ἀκούειν λεγόντων ὅτι
“οὗτος ὁ λέων ἐν τούτοις τοῖς προβάτοις ἀναστρέφεται”.
τῷ γὰρ ὄντι τοιοῦτον διέφαινεν ἦθος ἐν τοῖς βασιλικοῖς,
ὑποβλέπων ἀτρέμα καὶ παρεπισκοπῶν τὰ πραττόμενα.
Ναῦς μὲν οὖν αἰτῶν καὶ στρατιὰν ἀπεῖπε·
Πλούταρχος. Demosthenes Ch. 4, sec. 4, l. 3
ἐκ Γύλωνός τινος ἐπ' αἰτίᾳ προδοσίας φεύγοντος ἐξ ἄστε-

ος γεγόνοι καὶ βαρβάρου γυναικός, οὐκ ἔχομεν εἰπεῖν
εἴτ' ἀληθῶς εἴρηκεν εἴτε βλασφημῶν καὶ καταψευδόμε-
νος. ἀπολειφθεὶς δ' ὁ Δημοσθένης ὑπὸ τοῦ πατρὸς ἑπτα-
έτης ἐν εὐπορίᾳ – μικρὸν γὰρ ἀπέλιπεν ἡ σύμπασα
τίμησις αὐτοῦ τῆς οὐσίας πεντεκαίδεκα ταλάντων – ὑπὸ
τῶν ἐπιτρόπων ἠδικήθη, τὰ μὲν νοσφισαμένων, τὰ δ'
ἀμελησάντων, ὥστε καὶ τῶν διδασκάλων αὐτοῦ τὸν μισθὸν
ἀποστερῆσαι. διά τε δὴ ταῦτα τῶν ἐμμελῶν καὶ προση-
κόντων ἐλευθέρῳ παιδὶ μαθημάτων ἀπαίδευτος δοκεῖ
γενέσθαι, καὶ διὰ τὴν τοῦ σώματος ἀσθένειαν καὶ θρύ-
ψιν, οὐ προϊεμένης τοῖς πόνοις τῆς μητρὸς αὐτὸν οὐδὲ
προσβιαζομένων τῶν παιδαγωγῶν. ἦν γὰρ ἐξ ἀρχῆς κάτις-
χνος καὶ νοσώδης, διὸ καὶ τὴν λοιδορουμένην ἐπωνυμίαν,
τὸν Βάταλον, εἰς τὸ σῶμα λέγεται σκωπτόμενος ὑπὸ τῶν
παίδων λαβεῖν. ἦν δ' ὁ Βάταλος, ὡς μὲν ἔνιοί φασιν, αὐλη-
τὴς τῶν κατεαγότων, καὶ δραμάτιον εἰς τοῦτο κωμῳδῶν
αὐτὸν Ἀντιφάνης (fr. 57 CAF II 35) πεποίηκεν. ἕτεροι δέ τι-
νες ὡς ποιητοῦ τρυφερὰ καὶ παροίνια γράφοντος τοῦ
Βατάλου μέμνηνται. δοκεῖ δὲ καὶ τῶν οὐκ εὐπρεπῶν τι
λεχθῆναι τοῦ σώματος μορίων παρὰ
ἐπιθέσθαι τοῖς στεφανίταις ἀγῶσι καὶ τῶν ἄκρων γενέ-

1051
σθαι δολιχοδρόμων, οὕτως τῷ Δημοσθένει συνέβη τὸ

πρῶτον ἐπανορθώσεως ἕνεκα τῶν ἰδίων ἀποδύντι πρὸς
τὸ λέγειν, ἐκ δὲ τούτου κτησαμένῳ δεινότητα καὶ δύ-
ναμιν, ἐν τοῖς πολιτικοῖς ἤδη καθάπερ στεφανίταις ἀγῶσι
πρωτεύειν τῶν ἀπὸ τοῦ βήματος ἀγωνιζομένων πολιτῶν.
καίτοι τό γε πρῶτον ἐντυγχάνων τῷ δήμῳ θορύβοις περι-
έπιπτε καὶ κατεγελᾶτο δι' ἀήθειαν, τοῦ λόγου συγκε-
χύσθαι ταῖς περιόδοις καὶ βεβασανίσθαι τοῖς ἐνθυμήμασι
πικρῶς ἄγαν καὶ κατακόρως δοκοῦντος. ἦν δέ τις ὡς
ἔοικε καὶ φωνῆς ἀσθένεια καὶ γλώττης ἀσάφεια καὶ
πνεύματος κολοβότης, ἐπιταράττουσα τὸν νοῦν τῶν λεγο-
μένων τῷ διασπᾶσθαι τὰς περιόδους. τέλος δ' ἀποστάντα
τοῦ δήμου καὶ ῥεμβόμενον ἐν Πειραιεῖ δι' ἀθυμίαν Εὔνο-
μος ὁ Θριάσιος ἤδη πάνυ γέρων θεασάμενος ἐπετίμησεν,
ὅτι τὸν λόγον ἔχων ὁμοιότατον τῷ Περικλέους, προδίδω-
σιν ὑπ' ἀτολμίας καὶ μαλακίας ἑαυτόν, οὔτε τοὺς ὄχλους
ὑφιστάμενος εὐθαρσῶς, οὔτε τὸ σῶμα πρὸς τοὺς ἀγῶνας
ἐξαρτυόμενος, ἀλλὰ τρυφῇ περιορῶν μαραινόμενον.
Πάλιν δέ ποτέ φασιν ἐκπεσόντος αὐτοῦ καὶ ἀπιόντος
οἴκαδε συγκεχυμένου καὶ βαρέως φέροντος,
κήν, καὶ τὰς οἰκίας ἐπιόντες ἠρεύνων πλὴν τῆς Καλλι-

κλέους τοῦ Ἀρρενείδου. μόνην γὰρ τὴν τούτου νεωστὶ γεγα-
μηκότος οὐκ εἴασαν ἐλεγχθῆναι νύμφης ἔνδον οὔσης, ὡς
ἱστορεῖ Θεόφραστος.
Ὁ δὲ Δημοσθένης ὁμόσε χωρῶν εἰσήνεγκε ψήφισμα,
τὴν ἐξ Ἀρείου πάγου βουλὴν ἐξετάσαι τὸ πρᾶγμα καὶ
τοὺς ἐκείνῃ δόξαντας ἀδικεῖν δοῦναι δίκην. ἐν δὲ πρώτοις
αὐτοῦ τῆς βουλῆς καταψηφισαμένης, εἰσῆλθε μὲν εἰς τὸ
δικαστήριον, ὀφλὼν δὲ πεντήκοντα ταλάντων δίκην καὶ
παραδοθεὶς εἰς τὸ δεσμωτήριον, αἰσχύνῃ τῆς αἰτίας φησὶ
καὶ δι' ἀσθένειαν τοῦ σώματος οὐ δυνάμενος φέρειν τὸν
εἱργμὸν ἀποδρᾶναι, τοὺς μὲν λαθών, τῶν δὲ λαθεῖν ἐξου-
σίαν δόντων. λέγεται γοῦν, ὡς οὐ μακρὰν τοῦ ἄστεος φεύ-
γων αἴσθοιτό τινας τῶν διαφόρων αὐτῷ πολιτῶν ἐπιδιώ-
κοντας, [καὶ] βούλεσθαι μὲν αὑτὸν ἀποκρύπτειν, ὡς δ' ἐκεῖ-
νοι φθεγξάμενοι τοὔνομα καὶ προσελθόντες ἐγγὺς ἐδέοντο
λαβεῖν ἐφόδιον παρ' αὐτῶν, ἐπ' αὐτὸ τοῦτο κομίζοντες
ἀργύριον οἴκοθεν καὶ τούτου χάριν ἐπιδιώξαντες αὐτόν,
ἅμα δὲ θαρρεῖν παρεκάλουν καὶ μὴ φέρειν ἀνιαρῶς τὸ συμ-
1052
βεβηκός, ἔτι μᾶλλον ἀνακλαύσασθαι τὸν Δημοσθένην καὶ

εἰπεῖν· “πῶς δ' οὐ μέλλω φέρειν βαρέως, ἀπολείπων πόλιν
Πλούταρχος. Cicero Ch. 5, sec. 6, l. 4
λέγεται δὲ καὶ αὐτὸς οὐδὲν ἧττον νοσήσας τοῦ Δημο-

σθένους περὶ τὴν ὑπόκρισιν, τοῦτο μὲν Ῥωσκίῳ τῷ κωμῳ-
δῷ, τοῦτο δ' Αἰσώπῳ τῷ τραγῳδῷ προσέχειν ἐπιμελῶς.
τὸν δ' Αἴσωπον τοῦτον ἱστοροῦσιν ὑποκρινόμενον ἐν θεά-
τρῳ τὸν περὶ τῆς τιμωρίας τοῦ Θυέστου βουλευόμενον
Ἀτρέα, τῶν ὑπηρετῶν τινος ἄφνω παραδραμόντος, ἔξω
τῶν ἑαυτοῦ λογισμῶν διὰ τὸ πάθος ὄντα τῷ σκήπτρῳ πατά-
ξαι καὶ ἀνελεῖν. οὐ μικρὰ δὴ πρὸς τὸ πείθειν ὑπῆρχεν ἐκ
τοῦ ὑποκρίνεσθαι ῥοπὴ τῷ Κικέρωνι, καὶ τούς γε τῷ
μέγα βοᾶν χρωμένους ῥήτορας ἐπισκώπτων, ἔλεγε δι' ἀσθέ-
νειαν ἐπὶ τὴν κραυγὴν ὥσπερ χωλοὺς ἐφ' ἵππον πηδᾶν.
ἡ δὲ περὶ τὰ σκώμματα καὶ τὴν παιδιὰν ταύτην εὐτρα-
πελία δικανικὸν μὲν ἐδόκει καὶ γλαφυρὸν εἶναι, χρώμενος
δ' αὐτῇ κατακόρως, πολλοὺς ἐλύπει καὶ κακοηθείας ἐλάμ-
βανε δόξαν.
Ἀποδειχθεὶς δὲ ταμίας ἐν σιτοδείᾳ καὶ λαχὼν Σικε-
λίαν, ἠνώχλησε τοῖς ἀνθρώποις ἐν ἀρχῇ, σῖτον εἰς Ῥώμην
ἀποστέλλειν ἀναγκαζομένοις. ὕστερον δὲ τῆς ἐπιμελείας
καὶ δικαιοσύνης καὶ πρᾳότητος αὐτοῦ πεῖραν λαμβάνον-
τες, ὡς οὐδένα τῶν πώποθ' ἡγεμόνων ἐτίμησαν. ἐπεὶ δὲ
πολλοὶ τῶν ἀπὸ Ῥώμης νέων ἔνδοξοι καὶ γεγονότες καλῶς,
Πλούταρχος. Antonius Ch. 17, sec. 4, l. 7
λόντες Ἀντωνίῳ περὶ πόλιν Μυτίνην, Καίσαρος παρόντος

καὶ συμμαχομένου, τοὺς μὲν πολεμίους ἐνίκων, αὐτοὶ δ'
ἀπέθανον.
Φεύγοντι δ' Ἀντωνίῳ πολλὰ συνέπιπτε τῶν ἀπόρων,
ὁ δὲ λιμὸς ἀπορώτατον. ἀλλὰ φύσει παρὰ τὰς κακοπραγίας
ἐγίνετο βέλτιστος ἑαυτοῦ, καὶ δυστυχῶν ὁμοιότατος ἦν
ἀγαθῷ, κοινοῦ μὲν ὄντος τοῦ αἰσθάνεσθαι τῆς ἀρετῆς
τοῖς δι' ἀπορίαν τινὰ σφαλλομένοις, οὐ μὴν ἁπάντων ἃ
ζηλοῦσι μιμεῖσθαι καὶ φεύγειν ἃ δυσχεραίνουσιν ἐρρω-
μένων ἐν ταῖς μεταβολαῖς, ἀλλὰ καὶ μᾶλλον ἐνίων τοῖς
ἔθεσιν ἐνδιδόντων ὑπ' ἀσθενείας καὶ θραυομένων τὸν
λογισμόν. ὁ δ' οὖν Ἀντώνιος τότε θαυμαστὸν ἦν παρά-
δειγμα τοῖς στρατιώταις, ἀπὸ τρυφῆς τοσαύτης καὶ
πολυτελείας ὕδωρ τε πίνων διεφθαρμένον εὐκόλως καὶ
1053
καρποὺς ἀγρίους καὶ ῥίζας προσφερόμενος. ἐβρώθη δὲ καὶ

φλοιὸς ὡς λέγεται, καὶ ζῴων ἀγεύστων πρότερον ἥψαντο
τὰς Ἄλπεις ὑπερβάλλοντες.
Πλούταρχος. Dion Ch. 2, sec. 4, l. 4
παιδευμένων ὁμοίως ἕπεσθαι ταῖς πράξεσιν, ἐμμέλειάν τινα καὶ ῥυθμὸν

ἐπιφέροντα μετὰ τοῦ πρέποντος.
Αἱ δὲ τύχαι, τοῖς συμπτώμασι μᾶλλον ἢ ταῖς προαιρέσεσιν οὖσαι αἱ
αὐταί, συνάγουσι τῶν ἀνδρῶν τοὺς βίους εἰς ὁμοιότητα. προανῃρέθησαν
γὰρ ἀμφότεροι τοῦ τέλους, εἰς ὃ προὔθεντο τὰς πράξεις ἐκ πολλῶν καὶ
μεγάλων ἀγώνων καταθέσθαι μὴ δυνηθέντες. ὃ δὲ πάντων θαυμασιώ-
τατον, ὅτι καὶ τὸ δαιμόνιον ἀμφοτέροις ὑπεδήλωσε τὴν τελευτήν, ὁμοίως
ἑκατέρῳ φάσματος εἰς ὄψιν οὐκ εὐμενοῦς παραγενομένου. καίτοι λόγος
τίς
ἐστι τῶν ἀναιρούντων τὰ τοιαῦτα, μηδενὶ ἂν νοῦν ἔχοντι προσπεσεῖν
φάν-
τασμα δαίμονος μηδ' εἴδωλον, ἀλλὰ παιδάρια καὶ γύναια καὶ παραφόρους
δι' ἀσθένειαν ἀνθρώπους ἔν τινι πλάνῳ ψυχῆς ἢ δυσκρασίᾳ σώματος

γενο-
μένους, δόξας ἐφέλκεσθαι κενὰς καὶ ἀλλοκότους, δαίμονα πονηρὸν ἐν
αὑτοῖς [εἶναι] δεισιδαιμονίαν ἔχοντας. εἰ δὲ Δίων καὶ Βροῦτος, ἄνδρες
ἐμβριθεῖς καὶ φιλόσοφοι καὶ πρὸς οὐδὲν ἀκροσφαλεῖς οὐδ' εὐάλωτοι
πάθος,
οὕτως ὑπὸ φάσματος διετέθησαν, ὥστε καὶ φράσαι πρὸς ἑτέρους, οὐκ
οἶδα μὴ τῶν πάνυ παλαιῶν τὸν ἀτοπώτατον ἀναγκασθῶμεν προσδέχε-
σθαι λόγον, ὡς τὰ φαῦλα δαιμόνια καὶ βάσκανα, προσφθονοῦντα τοῖς
ἀγαθοῖς ἀνδράσι καὶ ταῖς πράξεσιν ἐνιστάμενα, ταραχὰς καὶ φόβους
ἐπάγει, σείοντα καὶ σφάλλοντα τὴν ἀρετήν, ὡς μὴ διαμείναντες ἀπτῶ-
τες ἐν τῷ καλῷ καὶ ἀκέραιοι βελτίονος ἐκείνων μοίρας μετὰ τὴν τελευ-
τὴν τύχωσιν.
Πλούταρχος. Dion Ch. 47, sec. 9, l. 1
ἡ πλείστη τῆς ἀσκήσεώς ἐστιν, αὐτῷ δὲ πολὺν χρόνον ἐν Ἀκαδημείᾳ με-

μελέτηται θυμοῦ περιεῖναι καὶ φθόνου καὶ φιλονικίας ἁπάσης· ὧν ἐπίδει-
ξίς ἐστιν οὐχ ἡ πρὸς φίλους καὶ χρηστοὺς μετριότης, ἀλλ' εἴ τις ἀδικού-
μενος εὐπαραίτητος εἴη καὶ πρᾷος τοῖς ἁμαρτάνουσι· βούλεσθαι δ'
Ἡρακλείδου μὴ τοσοῦτον δυνάμει καὶ φρονήσει κρατῶν ὅσον χρηστότητι
1054
καὶ δικαιοσύνῃ φανῆναι. τὸ γὰρ ἀληθῶς βέλτιον ἐν τούτοις· αἱ δὲ τοῦ

πολέμου κατορθώσεις, εἰ καὶ ἀνθρώπων μηδένα, τήν γε τύχην διαμφισβη-
τοῦσαν ἔχουσιν. εἰ δ' Ἡρακλείδης ἄπιστος καὶ κακὸς διὰ φθόνον, οὔ τοι
καὶ Δίωνα δεῖ θυμῷ διαφθεῖραι τὴν ἀρετήν· τὸ γὰρ ἀντιτιμωρεῖσθαι τοῦ
προαδικεῖν νόμῳ δικαιότερον ὡρίσθαι, φύσει γινόμενον ἀπὸ μιᾶς ἀσθε-
νείας. ἀνθρώπου δὲ κακίαν, εἰ καὶ χαλεπόν ἐστιν, οὐχ οὕτως ἄγριον εἶναι
παντάπασι καὶ δύσκολον, ὥστε μὴ μεταβάλλειν χάριτι νικηθεῖσαν ὑπὸ
τῶν πολλάκις εὖ ποιούντων.
Τοιούτοις χρησάμενος λογισμοῖς ὁ Δίων ἀφῆκε τοὺς περὶ τὸν
Ἡρακλείδην.
Τραπόμενος δὲ πρὸς τὸ διατείχισμα, τῶν μὲν Συρακοσίων ἕκαστον
ἐκέλευσεν ἕνα κόψαντα σταυρὸν ἐγγὺς καταβάλλειν, τοὺς δὲ ξένους ἐπι-
στήσας διὰ νυκτός, ἀναπαυομένων τῶν Συρακοσίων, ἔλαθεν ἀποσταυρώ-
σας τὴν ἀκρόπολιν, ὥστε μεθ' ἡμέραν τὸ τάχος καὶ τὴν ἐργασίαν θεασα-
μένους ὁμοίως θαυμάζειν τοὺς πολίτας καὶ τοὺς πολεμίους. θάψας δὲ
τοὺς τεθνηκότας τῶν Συρακοσίων καὶ λυσάμενος τοὺς ἑαλωκότας,
Πλούταρχος. Brutus Ch. 3, sec. 3, l. 1
Παταρεῖς δὲ πιστεύσαντες ἑαυτοὺς ἐμοὶ οὐδὲν ἐλλείπουσι διοικοῦντες τὰ

καθ' ἕκαστα τῆς ἐλευθερίας. ἐξὸν οὖν καὶ ὑμῖν ἢ τὴν Παταρέων κρίσιν ἢ
τὴν Ξανθίων τύχην ἑλέσθαι.” τὸ μὲν οὖν τῶν παρασήμων γένος ἐπιστο-
λίων τοιοῦτόν ἐστιν.
Ἔτι δὲ μειράκιον ὢν Κάτωνι τῷ θείῳ συναπεδήμησεν, εἰς
Κύπρον ἐπὶ Πτολεμαῖον ἀποσταλέντι. Πτολεμαίου δὲ διαφθείραντος
ἑαυτόν, ὁ Κάτων αὐτὸς ἐν Ῥόδῳ διατριβὴν ἔχων ἀναγκαίαν, ἔτυχε μὲν
ἤδη τινὰ τῶν φίλων Κανίδιον ἐπὶ τὴν τῶν χρημάτων φυλακὴν ἀπεσταλ-
κώς, δείσας δ' ἐκεῖνον ὡς οὐκ ἀφεξόμενον κλοπῆς, ἔγραψε τῷ Βρούτῳ
πλεῖν τὴν ταχίστην εἰς Κύπρον ἐκ Παμφυλίας· ἐκεῖ γὰρ ἑαυτὸν ἀναλαμ-
βάνων ἔκ τινος ἀσθενείας διῆγεν. ὁ δὲ καὶ μάλ' ἄκων ἔπλευσε, τόν τε
Κανίδιον αἰδούμενος ὡς ἀτίμως ἀπερριμμένον ὑπὸ τοῦ Κάτωνος, καὶ
ὅλως τὴν τοιαύτην ἐπιμέλειαν καὶ διοίκησιν, ἅτε δὴ νέος καὶ σχολαστής,
οὐκ ἐλευθέριον οὐδ' ἑαυτοῦ ποιούμενος. οὐ μὴν ἀλλὰ καὶ περὶ ταῦτα
συντείνας ἑαυτὸν ὑπὸ τοῦ Κάτωνος ἐπῃνέθη, καὶ τῆς οὐσίας ἐξαργυρι-
σθείσης, ἀναλαβὼν τὰ πλεῖστα τῶν χρημάτων εἰς Ῥώμην ἔπλευσεν.
Ἐπεὶ δὲ τὰ πράγματα διέστη, Πομπηΐου καὶ Καίσαρος ἐξενεγκα-
μένων τὰ ὅπλα καὶ τῆς ἡγεμονίας ταραχθείσης, ἐπίδοξος μὲν ἦν
χρόα μεταβολὴν ἐλάμβανε, καὶ τὴν φωνὴν ἐπέσχητο παντάπασιν. αἱ δὲ

θεράπαιναι πρὸς τὴν ὄψιν ἀνωλόλυξαν, καὶ τῶν γειτόνων συνδραμόντων
1055
ἐπὶ θύρας, ταχὺ προῆλθε φήμη καὶ διεδόθη λόγος ὡς τεθνηκυίας αὐτῆς.
οὐ μὴν ἀλλ' ἐκείνην μὲν ἀναλάμψασαν ἐν βραχεῖ καὶ παρ' ἑαυτῇ γενομέ-
νην αἱ γυναῖκες ἐθεράπευον· ὁ δὲ Βροῦτος ὑπὸ τοῦ λόγου προσπεσόντος
αὐτῷ συνεταράχθη μὲν ὡς εἰκός, οὐ μὴν [δὲ] κατέλιπε τὸ κοινὸν οὐδ'
ἐρρύη πρὸς τὸ οἰκεῖον ὑπὸ τοῦ πάθους.
Ἤδη δὲ Καῖσαρ ἀπηγγέλλετο προσιών, ἐν φορείῳ κομιζόμενος·
ἐγνώκει γὰρ ἐπὶ τοῖς ἱεροῖς ἀθυμῶν μηδὲν ἐπικυροῦν τότε τῶν μειζόνων,
ἀλλ' ὑπερβάλλεσθαι σκηψάμενος ἀσθένειαν. ἐκβάντι δ' αὐτῷ τοῦ
φορείου
προσρυεὶς Ποπίλιος Λαίνας ἐκεῖνος ὁ μικρῷ πρόσθεν εὐξάμενος τοῖς
περὶ
Βροῦτον ἐπιτυγχάνειν καὶ κατορθοῦν, διελέγετο πλείω χρόνον ἐφιστα-
μένῳ καὶ προσέχοντι τὸν νοῦν. οἱ δὲ συνωμόται (λεγέσθω γὰρ οὕτως),
τῆς
μὲν φωνῆς οὐκ ἐπαΐοντες αὐτοῦ, τεκμαιρόμενοι δ' ἀφ' ὧν ὑπενόουν μήνυ-
σιν εἶναι τῆς ἐπιβουλῆς τὴν κοινολογίαν, ἀνέπεσόν τε ταῖς γνώμαις καὶ
πρὸς ἀλλήλους ἔβλεψαν, ἀνθομολογούμενοι διὰ τῶν προσώπων, ὡς χρὴ
μὴ περιμένειν σύλληψιν, ἀλλ' εὐθὺς ἀποθνῄσκειν δι' αὑτῶν. Κασσίου
δ' ἤδη καί τινων ἄλλων τὰς χεῖρας ἐπιβεβληκότων ταῖς λαβαῖς ὑπὸ τὰ
ἱμάτια καὶ σπωμένων τὰ ἐγχειρίδια, Βροῦτος ἐγκατιδὼν τῷ τοῦ Λαίνα
σχήματι δεομένου σπουδὴν καὶ οὐχὶ κατηγοροῦντος, ἐφθέγξατο μὲν
οὐδὲν
οὐ φοβηθησόμεθα.”
Μετὰ ταῦτα περὶ τάξεως αὐτοῖς λόγος ἐγένετο, τῶν φίλων παρόντων.
καὶ Βροῦτος ᾐτεῖτο Κάσσιον αὐτὸς ἡγεῖσθαι τοῦ δεξιοῦ κέρατος, ὃ δι'
ἐμπειρίαν καὶ ἡλικίαν μᾶλλον ᾤοντο Κασσίῳ προσήκειν. οὐ μὴν ἀλλὰ
καὶ
τοῦτο Κάσσιος ἔδωκε, καὶ τῶν ταγμάτων τὸ μαχιμώτατον ἔχοντα Μεσσά-
λαν ἐκέλευσεν ἐπὶ τοῦ δεξιοῦ καταστῆναι. καὶ Βροῦτος εὐθὺς ἐξῆγε τοὺς
ἱππεῖς, κεκοσμημένους διαπρεπῶς, καὶ τὸ πεζὸν οὐ σχολαίτερον παρεν-
έβαλλεν.
Ἔτυχον δ' οἱ περὶ Ἀντώνιον ἀπὸ τῶν ἑλῶν, οἷς παρεστρατοπέδευον,
ἐμβάλλοντες τάφρους εἰς τὸ πεδίον καὶ τὰς ἐπὶ θάλασσαν ὁδοὺς τοῦ Κας-
σίου περικόπτοντες. ἐφήδρευε δὲ Καῖσαρ, οὐ παρὼν αὐτὸς δι' ἀσθένειαν,
ἀλλ' ἡ δύναμις, οὐ πάνυ μαχεῖσθαι προσδοκῶσα τοὺς πολεμίους, ἀλλὰ

μόνον
ἐκδρομαῖς χρήσεσθαι πρὸς τὰ ἔργα καὶ βέλεσιν ἐλαφροῖς καὶ θορύβοις
τοὺς ὀρύσσοντας ἐπιταράξειν· καὶ τοῖς ἀντιτεταγμένοις οὐ προσέχοντες,
ἐθαύμαζον τὴν περὶ τὰς τάφρους κραυγήν, ἄσημον οὖσαν καὶ πολλὴν
1056
προσφερομένην. ἐν τούτῳ γραμματείων τε παρὰ Βρούτου τοῖς ἡγεμόσι

φοιτώντων, ἐν οἷς ἦν τὸ σύνθημα γεγραμμένον, αὐτοῦ τε παρεξιόντος
ἵππῳ τὰ τάγματα καὶ παραθαρρύνοντος, ὀλίγοι μὲν ἔφθασαν ἀκοῦσαι τὸ
σύνθημα παρεγγυώμενον, οἱ δὲ πλεῖστοι μὴ προσμείναντες ὁρμῇ μιᾷ καὶ
ἀλαλαγμῷ προσεφέροντο τοῖς πολεμίοις. γενομένης δὲ δι' ἀταξίαν ταύτην
ἀνωμαλίας καὶ διασπασμοῦ τῶν ταγμάτων, τὸ Μεσσάλα πρῶτον,
Πλούταρχος. Artaxerxes Ch. 22, sec. 9, l. 4
Ἀνέβη δὲ πρὸς τὸν βασιλέα καὶ Ἰσμηνίας ὁ Θηβαῖος

καὶ Πελοπίδας, ἤδη τὴν ἐν Λεύκτροις μάχην νενικηκώς.
ἀλλ' οὗτος μὲν οὐδὲν αἰσχρὸν ἐποίησεν· Ἰσμηνίας δὲ
προσκυνῆσαι κελευόμενος ἐξέβαλε πρὸ αὑτοῦ χαμᾶζε τὸν
δακτύλιον, εἶτα κύψας ἀνείλετο καὶ παρέσχε δόξαν
προσκυνοῦντος. Τιμαγόρᾳ δὲ τῷ Ἀθηναίῳ, διὰ Βηλού-
ριδος τοῦ γραμματέως εἰσπέμψαντι γραμματίδιον ἀπόρ-
ρητον, ἡσθεὶς μυρίους τε δαρεικοὺς ἔδωκε, καὶ γάλακτος
βοείου δεομένῳ δι' ἀσθένειαν ὀγδοήκοντα βοῦς ἀμέλγεσθαι
παρηκολούθουν· ἔτι δὲ κλίνην καὶ στρώματα καὶ τοὺς
στρωννύντας ἔπεμψεν, ὡς οὐ μεμαθηκότων Ἑλλήνων
ὑποστρωννύναι, καὶ φορεῖς τοὺς κομίζοντας αὐτὸν μέχρι
θαλάσσης μαλακῶς ἔχοντα. παρόντι δὲ δεῖπνον ἐπέμπετο
λαμπρότατον, ὥστε καὶ τὸν ἀδελφὸν τοῦ βασιλέως
Ὀστάνην “ὦ Τιμαγόρα” φάναι “μέμνησο ταύτης τῆς
τραπέζης· οὐ γὰρ ἐπὶ μικροῖς οὕτω σοι κεκοσμημένη
παράκειται.” τοῦτο δ' ἦν ὀνειδισμὸς εἰς προδοσίαν μᾶλλον
ἢ χάριτος ὑπόμνησις. Τιμαγόρου μὲν οὖν διὰ τὴν δωροδο-
κίαν Ἀθηναῖοι θάνατον κατέγνωσαν.
Πλούταρχος. De liberis educandis [Sp.] (1a-14c) Stephanus p.3, sec. D,

l. 10
τὴν ἐκ τοῦ γάλακτος τροφὴν ἐχορήγησε. σοφὸν

δ' ἄρα καὶ ἡ πρόνοια· διττοὺς ἐνέθηκε ταῖς γυναιξὶ
τοὺς μαστούς, ἵνα, κἂν εἰ δίδυμα τέκοιεν, διττὰς
ἔχοιεν τὰς τῆς τροφῆς πηγάς. χωρὶς δὲ τούτων
εὐνούστεραι τοῖς τέκνοις γίγνοιντ' ἂν καὶ φιλη-
τικώτεραι. καὶ μὰ Δί' οὐκ ἀπεικότως· ἡ συν-
τροφία γὰρ ὥσπερ ἐπιτόνιόν ἐστι τῆς εὐνοίας. καὶ
γὰρ τὰ θηρία τῶν συντρεφομένων ἀποσπώμενα
ταῦτα ποθοῦντα φαίνεται. μάλιστα μὲν οὖν ὅπερ
1057
ἔφην αὐτὰς πειρατέον τὰ τέκνα τρέφειν τὰς μητέρας·

εἰ δ' ἄρ' ἀδυνάτως ἔχοιεν ἢ διὰ σώματος ἀσθένειαν
(γένοιτο γὰρ ἄν τι καὶ τοιοῦτον) ἢ πρὸς ἑτέρων
τέκνων σπεύδουσαι γένεσιν, ἀλλὰ τάς γε τίτθας
καὶ τροφοὺς οὐ τὰς τυχούσας ἀλλ' ὡς ἔνι μάλιστα
σπουδαίας δοκιμαστέον ἐστί. πρῶτον μὲν τοῖς
ἤθεσιν Ἑλληνίδας. ὥσπερ γὰρ τὰ μέλη τοῦ
σώματος εὐθὺς ἀπὸ γενέσεως πλάττειν τῶν τέκνων
ἀναγκαῖόν ἐστιν, ἵνα ταῦτ' ὀρθὰ καὶ ἀστραβῆ
φύηται, τὸν αὐτὸν τρόπον ἐξ ἀρχῆς τὰ τῶν τέκνων
ἤθη ῥυθμίζειν προσήκει. εὔπλαστον γὰρ καὶ ὑγρὸν
Πλούταρχος. Quomodo adolescens poetas audire debeat (14d-37b)

ὃν πότμον γοόωσα, λιποῦσ' ἁδρότητα καὶ ἥβην

καὶ μή μ' ἀπολέσῃς ἄωρον· ἡδὺ γὰρ τὸ φῶς
λεύσσειν· τὰ δ' ὑπὸ γῆς μή μ' ἰδεῖν ἀναγκάσῃς,
αὗται πεπονθότων εἰσὶ καὶ προεαλωκότων ὑπὸ
δόξης καὶ ἀπάτης. διὸ μᾶλλον ἅπτονται καὶ
διαταράττουσιν ἡμᾶς, ἀναπιμπλαμένους τοῦ πάθους
καὶ τῆς ἀσθενείας ἀφ' ἧς λέγονται. πρὸς ταῦτα
δὴ πάλιν παρασκευάζωμεν εὐθὺς ἐξ ἀρχῆς ἔχειν
ἔναυλον ὅτι ποιητικῇ μὲν οὐ πάνυ μέλον ἐστὶ τῆς
ἀληθείας, ἡ δὲ περὶ ταῦτ' ἀλήθεια καὶ τοῖς μηδὲν
ἄλλο πεποιημένοις ἔργον ἢ γνῶσιν καὶ μάθησιν
τοῦ ὄντος εὖ μάλα δυσθήρατός ἐστι καὶ δύσληπτος,
ὡς ὁμολογοῦσιν αὐτοί. καὶ τὰ Ἐμπεδοκλέους ἔστω
πρόχειρα ταυτί·
Πλούταρχος. Quomodo adulator ab amico internoscatur (48e-74e)

κυρτον, Ἀριστοτέλους δὲ τὸν τραυλισμόν, Ἀλεξάν-

δρου δὲ τοῦ βασιλέως τὴν ἔγκλισιν τοῦ τραχήλου
καὶ τὴν ἐν τῷ διαλέγεσθαι τραχύτητα τῆς φωνῆς·
τὰ γὰρ πολλὰ λανθάνουσιν ἔνιοι καὶ ἀπὸ τῶν ἠθῶν
καὶ ἀπὸ τῶν βίων ἀναλαμβάνοντες. ὁ δὲ κόλαξ
ἀτεχνῶς τὸ τοῦ χαμαιλέοντος πέπονθεν. ἐκεῖνός τε
γὰρ ἁπάσῃ χρόᾳ πλὴν τοῦ λευκοῦ συναφομοιοῦται,
καὶ ὁ κόλαξ ἐν τοῖς ἀξίοις σπουδῆς ὅμοιον ἑαυτὸν
1058
ἐξαδυνατῶν παρέχειν οὐδὲν ἀπολείπει τῶν αἰσχρῶν

ἀμίμητον, ἀλλ' ὥσπερ οἱ φαῦλοι ζῳγράφοι τῶν κα-
λῶν ἐφικνεῖσθαι μὴ δυνάμενοι δι' ἀσθένειαν ἐν
ῥυτίσι καὶ φακοῖς καὶ οὐλαῖς τὰς ὁμοιότητας ἀνα-
φέρουσιν, οὕτως ἐκεῖνος ἀκρασίας γίγνεται μιμητής,
δεισιδαιμονίας, ἀκροχολίας, πικρίας πρὸς οἰκέτας,
ἀπιστίας πρὸς οἰκείους καὶ συγγενεῖς. φύσει τε γὰρ
ἀφ' ἑαυτοῦ πρὸς τὰ χείρονα κατάντης ἐστί, καὶ
δοκεῖ πορρωτάτω τοῦ ψέγειν τὸ αἰσχρὸν εἶναι μι-
μούμενος. ὕποπτοι γὰρ οἱ τὰ βελτίω ζητοῦντες καὶ
δοκοῦντες ἄχθεσθαι καὶ δυσκολαίνειν τοῖς ἁμαρ-
τήμασι τῶν φίλων· ὃ δὴ καὶ Διονυσίῳ Δίωνα καὶ
Σάμιον Φιλίππῳ καὶ Κλεομένη Πτολεμαίῳ
Πλούταρχος. Quomodo adulator ab amico internoscatur (48e-74e)

Stephanus p.68, sec. E, l. 10
Ἐπεὶ δὲ πολλοὶ τοὺς φίλους εὖ φερομένους

ἐν τοῖς πράγμασιν οὔτ' ἀξιοῦσιν οὔτε τολμῶσι
ῥυθμίζειν, ἀλλ' ὅλως ἀπρόσιτον καὶ ἀνέφικτον
ἡγοῦνται νουθεσίᾳ τὸ εὐτυχοῦν εἶναι, σφαλλομένοις
δὲ καὶ πταίουσιν ἐπιτίθενται καὶ πατοῦσιν ὑπὸ
χεῖρα καὶ ταπεινοὺς γεγενημένους, ὥσπερ ῥεῦμα
κεκρατημένον παρὰ φύσιν τὴν παρρησίαν ἀθρόως
ἐφιέντες αὐτοῖς καὶ ἀπολαύοντες ἄσμενοι τῆς μετα-
βολῆς διὰ τὴν πρόσθεν ὑπεροψίαν ἐκείνων αὑτῶν
δ' ἀσθένειαν, οὐ χεῖρόν ἐστι καὶ περὶ τούτων διελθεῖν
καὶ ἀποκρίνασθαι τῷ Εὐριπίδῃ λέγοντι


Οὐ μὴν ἀλλὰ κἂν ᾖ διαλείμματα γιγνόμενα

τοῦ φιλοσοφεῖν, τὰ δ' ὕστερα τῶν πρότερον ἑδραιό-
τερα καὶ μακρότερα, σημεῖον οὐ φαῦλόν ἐστιν ἐκ-
θλιβομένης πόνῳ καὶ ἀσκήσει τῆς ῥᾳθυμίας· τὸ δ'
ἐναντίον πονηρόν, αἱ μετ' οὐ πολὺν χρόνον πολλαὶ
καὶ συνεχεῖς ἀνακοπαί, τῆς προθυμίας οἷον ἀπο-
μαραινομένης. ὡς γὰρ ἡ τοῦ καλάμου βλάστησις,
1059
ὁρμὴν ἔχουσα πλείστην ἀπ' ἀρχῆς εἰς μῆκος ὁμαλὸν

καὶ συνεχές, τὸ πρῶτον ἐν διαστήμασι μεγάλοις
ὀλίγας λαμβάνουσα προσκρούσεις καὶ ἀντικοπάς,
εἶθ' οἷον ὑπ' ἄσθματος ἄνω δι' ἀσθένειαν ἀπαγο-
ρεύουσα πολλοῖς ἐνίσχεται καὶ πυκνοῖς τοῖς γόνασι,
τοῦ πνεύματος πληγὰς καὶ τρόμους λαμβάνοντος,
οὕτως ὅσοι τὸ πρῶτον μεγάλαις ἐκδρομαῖς ἐχρή-
σαντο πρὸς φιλοσοφίαν, εἶτα πολλὰ καὶ συνεχῆ
προσκρούματα καὶ διασπάσματα λαμβάνουσι μη-
δενὸς διαφόρου πρὸς τὸ βέλτιον ἐπαισθανόμενοι,
τελευτῶντες ἐξέκαμον καὶ ἀπηγόρευσαν. “τῷ δ'
αὖτε πτερὰ γίγνετο” δι' ὠφέλειαν φερομένῳ καὶ
διακόπτοντι τὰς προφάσεις ὥσπερ ὄχλον ἐμποδὼν
ὄντα ῥώμῃ καὶ προθυμίᾳ τῆς ἀνύσεως.

“τί φῄς, ὦ Διόγενες; τοῦτον μὲν εὐωχεῖ τὰ σὰ

λείμματα, σὺ δ' ὁ γενναῖος ὅτι μὴ μεθύεις ἐκεῖ
κατακείμενος ἐν ἁπαλοῖς καὶ ἀνθίνοις στρώμασιν
ὀδύρῃ καὶ θρηνεῖς σεαυτόν;” ὅταν οὖν οἱ τοιοῦτοι
κατασπασμοὶ γένωνται μὴ πολλάκις, αἵ τε πρὸς αὐ-
τοὺς ἐξαιρέσεις καὶ ἀνακρούσεις τοῦ φρονήματος
ὥσπερ ἐκ τροπῆς ταχεῖαι παρῶσι καὶ διαλύωσι
ῥᾳδίως τὸν ἄλυν καὶ τὴν ἀδημονίαν, ἔν τινι βεβαίῳ
τὴν προκοπὴν εἶναι δεῖ νομίζειν.
Ἐπεὶ δ' οὐ μόνον ἐξ αὑτῶν τὰ κατασείοντα
καὶ στρέφοντα πρὸς τοὐναντίον ὑπ' ἀσθενείας ἐπι-
γίγνεται τοῖς φιλοσοφοῦσιν, ἀλλὰ καὶ φίλων συμ-
βουλαὶ μετὰ σπουδῆς καὶ διαφόρων ἀντιλήψεις ἐν
γέλωτι καὶ παιδιᾷ γιγνόμεναι κάμπτουσι καὶ μαλάς-
σουσιν, ἐνίους δὲ καὶ τέλεον ἤδη φιλοσοφίας ἐξ-
έσεισαν, οὐ φαῦλον ἄν τι προκοπῆς εἴη σημεῖον ἡ
πρὸς ταῦτα πραότης ἑκάστου καὶ τὸ μὴ ταρατ-
τόμενον μηδὲ κνιζόμενον ὑπὸ τῶν λεγόντων καὶ
ὀνομαζόντων ἥλικάς τινας ἐν αὐλαῖς βασιλέων εὐ-
ημεροῦντας ἢ φερνὰς ἐπὶ γάμοις λαμβάνοντας ἢ κατ-
ιόντας ὑπὸ πλήθους εἰς ἀγορὰν ἐπ' ἀρχήν
1060
Πλούταρχος. De capienda ex inimicis utilitate (86b-92f)

Stephanus p.88, sec. F, l. 5
“μή που ἄρ' ἐγὼ τοιοῦτος;” ὁ δὲ λοιδορήσας

τὸν ἑτέρου βίον ἂν εὐθὺς ἐπισκοπῇ τὸν ἑαυτοῦ καὶ
μεθαρμόττῃ πρὸς τοὐναντίον ἀπευθύνων καὶ ἀπο-
στρέφων, ἕξει τι χρήσιμον ἐκ τοῦ λοιδορεῖν, ἄλλως
ἀχρήστου καὶ κενοῦ δοκοῦντος εἶναι καὶ ὄντος.
Οἱ μὲν οὖν πολλοὶ γελῶσιν, ἄν τις ὢν φαλακρὸς ἢ
κυρτὸς ἑτέρους εἰς ταῦτα λοιδορῇ καὶ σκώπτῃ· γε-
λοῖον δ' ὅλως ἐστὶ τὸ λοιδορεῖν καὶ σκώπτειν
ὁτιοῦν ἀντιλοιδορηθῆναι δυνάμενον, ὡς Λέων ὁ
Βυζάντιος ὑπὸ κυρτοῦ λοιδορηθεὶς εἰς τὴν τῶν
ὀμμάτων ἀσθένειαν, “ἀνθρώπινον,” ἔφη, “πάθος
ὀνειδίζεις, ἐπὶ τοῦ νώτου φέρων τὴν νέμεσιν.”
οὐκοῦν μηδὲ μοιχὸν λοιδορήσῃς, αὐτὸς ὢν παιδο-
μανής, μηδ' ἄσωτον, αὐτὸς ὢν ἀνελεύθερος.

Πλούταρχος. De capienda ex inimicis utilitate (86b-92f)

σηται. ἡ γὰρ “ἀκουσίως ἐκπίπτουσα φωνὴ” καὶ

τὸ ἔπος φύγεν ἕρκος ὀδόντων,
καὶ τὸ ἔνια ἐξίπτασθαι τῶν ῥημάτων αὐτόματα
τοῖς ἀνασκήτοις μάλιστα θυμοῖς οἷον ὀλισθάνουσι
καὶ διαρρέουσιν ἐπιγίγνεται δι' ἀσθένειαν θυμοῦ,
δι' ἀκρατῆ γνώμην, διὰ δίαιταν θρασεῖαν. λόγου
δὲ κουφοτάτου πράγματος βαρυτάτη ζημία κατὰ
τὸν θεῖον Πλάτωνα καὶ παρὰ θεῶν ἕπεται καὶ παρ'
ἀνθρώπων. ἡ δὲ σιγὴ πανταχοῦ μὲν ἀνυπεύθυνον
(οὐ μόνον ἄδιψον, ὥς φησιν Ἱπποκράτης), ἐν
δὲ λοιδορίαις σεμνὸν καὶ Σωκρατικόν, μᾶλλον δ'
Ἡράκλειον, εἴ γε κἀκεῖνος
οὐδ' ὅσσον μυίας στυγερῶν ἐμπάζετο μύθων.
Πλούταρχος. Consolatio ad Apollonium [Sp.] (101f-122a)

“σοφοὶ δέ,” φησί, “καὶ τὸ ‘μηδὲν ἄγαν’ ἔπος

αἴνεσσαν περισσῶς.”
1061
Ταῦτ' οὖν ἐν διανοίᾳ τις ἔχων ὡς πυθό-

χρηστα παραγγέλματα πρὸς πάντα τὰ τοῦ βίου
πράγματα ῥᾳδίως ἐφαρμόζειν δυνήσεται καὶ φέρειν
αὐτὰ δεξιῶς, εἴς τε τὴν αὑτοῦ φύσιν ἀφορῶν καὶ
εἰς τὸ μὴ πέρα τοῦ προσήκοντος ἐν τοῖς προς-
πίπτουσιν ἢ διαίρεσθαι πρὸς ἀλαζονείαν ἢ ταπει-
νοῦσθαι καὶ καταπίπτειν πρὸς οἴκτους καὶ ὀλο-
φυρμοὺς διὰ τὴν τῆς ψυχῆς ἀσθένειαν καὶ τὸν
ἐμφυόμενον ἡμῖν τοῦ θανάτου φόβον παρὰ τὴν
ἄγνοιαν τῶν εἰωθότων ἐν τῷ βίῳ συμβαίνειν κατὰ
τὴν τῆς ἀνάγκης ἢ πεπρωμένης μοῖραν. καλῶς δ'
οἱ Πυθαγόρειοι παρεκελεύσαντο λέγοντες·

ὅσσα δὲ δαιμονίῃσι τύχαις βροτοὶ ἄλγε' ἔχουσιν,
ἣν ἂν μοῖραν ἔχῃς, ταύτην ἔχε μηδ' ἀγανάκτει,

καὶ ὁ τραγικὸς Αἰσχύλος·

Πλούταρχος. Consolatio ad Apollonium [Sp.] (101f-122a)

γενομένην μεγαλοφρόνως τε πρὸς τοὺς ἀπαγγεί-

λαντας αὐτῷ τὴν συμφορὰν ἀπιδεῖν καὶ μικρὸν
ἐπισχόντα καὶ κατηφιάσαντα προσειπεῖν “ὦ
Ἀλκυονεῦ, ὀψίτερον μετήλλαξας τὸν βίον, οὕτως
ἀφειδῶς ἐξορμῶν πρὸς τοὺς πολεμίους καὶ οὔτε
τῆς σαυτοῦ σωτηρίας οὔτε τῶν ἐμῶν παραινέσεων
φροντίζων.”
Τούτους δὴ τοὺς ἄνδρας θαυμάζουσι μὲν τῆς
μεγαλοφροσύνης πάντες καὶ ἄγανται, μιμεῖσθαι δ'
ἐπὶ τῶν ἔργων οὐ δύνανται διὰ τὴν ἐκ τῆς ἀπαι-
δευσίας ἀσθένειαν τῆς ψυχῆς. πλὴν πολλῶν ὄντων
παραδειγμάτων τῶν διὰ τῆς ἱστορίας ἡμῖν παρα-
διδομένων τῆς τε Ἑλληνικῆς καὶ τῆς Ῥωμαϊκῆς
τῶν γενναίως καὶ καλῶς ἐν ταῖς τῶν ἀναγκαίων
τελευταῖς διαγενομένων ἀποχρήσει τὰ εἰρημένα
πρὸς τὴν ἀπόθεσιν τοῦ πάντων ἀνιαροτάτου
πένθους καὶ τῆς ἐν τούτῳ πρὸς οὐδὲν χρήσιμον
ματαιοπονίας.
Πλούταρχος. Conjugalia praecepta (138a-146a) Stephanus p.139, sec. B,

1062
l. 7
Αἱ βουλόμεναι μᾶλλον ἀνοήτων κρατεῖν ἀν-

δρῶν ἢ φρονίμων ἀκούειν ἐοίκασι τοῖς ἐν ὁδῷ
βουλομένοις μᾶλλον ὁδηγεῖν τυφλοὺς ἢ τοῖς γιγνώ-
σκουσιν ἀκολουθεῖν καὶ βλέπουσι.
Τὴν Πασιφάην ἀπιστοῦσι βοὸς ἐρασθῆναι
βασιλεῖ συνοῦσαν, ἐνίας ὁρῶσαι τοὺς μὲν αὐστηροὺς
καὶ σώφρονας βαρυνομένας, τοῖς δ' ἐξ ἀκρασίας
καὶ φιληδονίας κεκραμένοις ὥσπερ κυσὶν ἢ τράγοις
ἥδιον συνούσας.
Οἱ τοῖς ἵπποις ἐφάλλεσθαι μὴ δυνάμενοι δι'
ἀσθένειαν ἢ μαλακίαν αὐτοὺς ἐκείνους ὀκλάζειν
καὶ ὑποπίπτειν διδάσκουσιν· οὕτως ἔνιοι τῶν λα-
βόντων εὐγενεῖς ἢ πλουσίας γυναῖκας οὐχ ἑαυτοὺς
ποιοῦσι βελτίους ἀλλ' ἐκείνας περικολούουσιν, ὡς
μᾶλλον ἄρξοντες ταπεινῶν γενομένων. δεῖ δ' ὥσπερ
ἵππου τὸ μέγεθος φυλάττοντα καὶ τὸ ἀξίωμα τῆς
γυναικὸς χρῆσθαι τῷ χαλινῷ.
Τὴν σελήνην, ὅταν ἀποστῇ τοῦ ἡλίου, περι-
φανῆ καὶ λαμπρὰν ὁρῶμεν, ἀφανίζεται δὲ καὶ κρύ-
πτεται πλησίον γενομένη· τὴν δὲ σώφρονα γυναῖκα
δεῖ τοὐναντίον ὁρᾶσθαι μάλιστα μετὰ τοῦ ἀνδρὸς
Πλούταρχος. Regum et imperatorum apophthegmata [Sp.?] (172b-208a)

Ἀγησίλαος ἔλεγε τοὺς τὴν Ἀσίαν κατοικοῦντας ἐλευ-

θέρους μὲν κακοὺς εἶναι, δούλους δ' ἀγαθούς.
Εἰθισμένων δ' αὐτῶν τὸν Περσῶν βασιλέα μέγαν
προσαγορεύειν, ‘τί δαὶ ἐκεῖνος’ εἶπεν ‘ἐμοῦ μείζων, εἰ
μὴ δικαιότερος καὶ σωφρονέστερος;’
Περὶ δ' ἀνδρείας καὶ δικαιοσύνης ἐρωτηθεὶς ποτέρα
βελτίων ‘οὐδὲν ἀνδρείας’ ἔφη ‘χρῄζομεν, ἐὰν πάντες
ὦμεν δίκαιοι.’ |
Νυκτὸς δὲ μέλλων κατὰ τάχος ἀναζευγνύειν ἐκ τῆς
πολεμίας καὶ τὸν ἐρώμενον ὁρῶν ἀπολειπόμενον δι' ἀσθέ-
νειαν καὶ δακρύοντα, ‘χαλεπόν’ εἶπεν ‘ἅμα ἐλεεῖν καὶ
φρονεῖν.’
Μενεκράτους δὲ τοῦ ἰατροῦ τοῦ Διὸς προσαγο-
ρευομένου γράψαντος ἐπιστολὴν πρὸς αὐτόν ‘Μενεκράτης
Ζεὺς βασιλεῖ Ἀγησιλάῳ χαίρειν’ ἀντέγραψεν ‘βασιλεὺς
1063
Ἀγησίλαος Μενεκράτει ὑγιαίνειν.’

Λακεδαιμονίων δὲ νικησάντων Ἀθηναίους καὶ τοὺς
συμμάχους ἐν Κορίνθῳ πυθόμενος τὸ πλῆθος τῶν πολε-
μίων νεκρῶν ‘φεῦ τᾶς Ἑλλάδος’ εἶπεν ‘ἃ τοσούτους ὑφ'
αὑτᾶς ἀπολώλεκεν, ὅσοις ἀρκεῖ τοὺς βαρβάρους νικῆν
ἅπαντας.’
Πλούταρχος. Regum et imperatorum apophthegmata [Sp.?] (172b-208a)


ΚΙΚΕΡΩΝ
Κικέρων ὁ ῥήτωρ εἰς τοὔνομα σκωπτόμενος καὶ τῶν

φίλων μεταθέσθαι κελευόντων ἔφη τὸν Κικέρωνα ποιή-
σειν τῶν Κατώνων καὶ τῶν Κάτλων καὶ τῶν Σκαύρων
ἐνδοξότερον.
Ἔκπωμα δ' ἀργυροῦν τοῖς θεοῖς ἀνατιθεὶς τὰ μὲν
πρῶτα τῶν ὀνομάτων γράμμασιν ἐσήμηνεν, ἀντὶ δὲ τοῦ
Κικέρωνος ἐρέβινθον ἐτόρευσε.
Τῶν δὲ ῥητόρων τοὺς μέγα βοῶντας ἔλεγε δι'
ἀσθένειαν ἐπὶ τὴν κραυγὴν ὡς χωλοὺς ἀναβαίνειν ἐφ'
ἵππον.
Οὐέρρου δὲ υἱὸν ἔχοντος οὐκ εὖ κεχρημένον ἐφ'
ὥρᾳ τῷ σώματι, τὸν δὲ Κικέρωνα λοιδοροῦντος εἰς
μαλακίαν καὶ κίναιδον ἀποκαλοῦντος, ‘ἀγνοεῖς’ εἶπεν
’ὅτι προσήκει τοῖς τέκνοις ἐντὸς θυρῶν λοιδορεῖσθαι.’
Μετέλλου δὲ Νέπωτος εἰπόντος πρὸς αὐτὸν ὅτι
’πλείονας μαρτυρῶν ἀπέκτονας ἢ συνηγορῶν σέσωκας’, |
’καὶ γὰρ ἔστιν’ ἔφη ‘πλεῖον ἐμοὶ πίστεως ἢ λογιότητος.’
Ἐρωτῶντος δὲ τοῦ Μετέλλου τίς αὐτοῦ πατήρ ἐστι,
’ταύτην’ ἔφη ‘τὴν ἀπόκρισιν
Πλούταρχος. Mulierum virtutes (242e-263c) Stephanus p.256, sec. B, l.

6
διεσπάρησαν. αὑτὴν οὖν ἡ Ἀρεταφίλα ὑποθεῖσα μόνην

τοῖς κοινοῖς ἐλπίδα καὶ τὰ Θήβης ζηλώσασα τῆς Φεραίας
καλὰ καὶ περιβόητα τολμήματα, συμμάχων δὲ πιστῶν
1064
καὶ οἰκείων, οἵους ἐκείνῃ τὰ πράγματα παρέσχεν, ἔρημος

οὖσα, φαρμάκοις ἐπεχείρησε διεργάσασθαι τὸν ἄνδρα.
παρασκευαζομένη δὲ καὶ πορίζουσα καὶ διαπειρωμένη
πολλῶν δυνάμεων οὐκ ἔλαθεν ἀλλ' ἐμηνύθη· καὶ γινο-
μένων ἐλέγχων, Καλβία μὲν ἡ τοῦ Νικοκράτους μήτηρ,
φύσει φονικὴ γυνὴ καὶ ἀπαραίτητος, εὐθὺς ᾤετο δεῖν
ἀναιρεῖν αἰκισαμένην τὴν Ἀρεταφίλαν· τοῦ δὲ Νικοκρά-
τους μέλλησιν ἐνεποίει τῇ ὀργῇ καὶ ἀσθένειαν ὁ ἔρως,
καὶ τὸ τὴν Ἀρεταφίλαν ἐρρωμένως ὁμόσε χωρεῖν ταῖς
κατηγορίαις ἀμύνουσαν ἑαυτῇ πρόφασίν τινα τῷ πάθει
παρεῖχεν. ἐπεὶ δὲ κατελαμβάνετο τοῖς ἐλέγχοις καὶ τὴν
παρασκευὴν τῆς φαρμακείας ἑώρα μὴ δεχομένην ἄρνη-
σιν, ὡμολόγει, παρασκευάσασθαι δ' οὐκ ὀλέθριον φαρμα-
κείαν, ‘ἀλλ' ὑπὲρ μεγάλων’ εἶπεν, ‘ὦ ἄνερ, ἀγωνίζομαι,
τῆς σῆς εὐνοίας πρὸς ἐμὲ καὶ δόξης καὶ δυνάμεως, ἣν διὰ
σὲ καρποῦμαι πολλαῖς ἐπίφθονος οὖσα κακαῖς γυναιξίν·
ὧν φάρμακα δεδοικυῖα καὶ μηχανὰς ἐπείσθην ἀντιμηχα-
νήσασθαι, μωρὰ μὲν ἴσως καὶ γυναικεῖα,
Πλούταρχος. Aetia Romana et Graeca (263d-304f)

θεῖν πολλοὺς καὶ ἀγαθοὺς τεχνίτας, ὧν τὸν πρωτεύοντα

δόξῃ καὶ χρόνον πλεῖστον ἐνευημεροῦντα τοῖς θεάτροις
Ἵστρον ὀνομάζεσθαι· καὶ διὰ τοῦτο πάντας ‘ἱστρίωνας’
ἀπ' ἐκείνου προσαγορεύεσθαι.
’Διὰ τί δὲ τὰς ἐγγὺς γένους οὐ γαμοῦσι;’ πότε-
ρον αὔξειν τοῖς γάμοις βουλόμενοι τὰς οἰκειότητας καὶ
συγγενεῖς πολλοὺς ἐπικτᾶσθαι, διδόντες ἑτέροις καὶ
λαμβάνοντες παρ' ἑτέρων γυναῖκας; ἢ φοβούμενοι τὰς
ἐν τοῖς γάμοις τῶν συγγενῶν διαφορὰς ὡς καὶ τὰ φύσει
δίκαια προσαπολλυούσας; ἢ πολλῶν βοηθῶν τὰς γυναῖ-
κας ὁρῶντες δι' ἀσθένειαν δεομένας οὐκ ἐβούλοντο τὰς
ἐγγὺς γένους συνοικίζειν, ὅπως, ἂν οἱ ἄνδρες ἀδικῶσιν
αὐτάς, οἱ συγγενεῖς βοηθῶσιν;
’Διὰ τί τῷ ἱερεῖ τοῦ Διός, ὃν Φλάμινα Διᾶλιν
καλοῦσιν, οὐκ ἐξῆν ἀλεύρου θιγεῖν οὐδὲ ζύμης;’ ἦ τὸ
μὲν ἄλευρον ἀτελὴς τροφὴ καὶ ἄπεπτός ἐστιν; οὔτε γὰρ
ὃ ἦν μεμένηκεν ὁ πυρὸς οὔθ' ὃ δεῖ γενέσθαι γέγονεν, ὁ
ἄρτος, ἀλλὰ καὶ τὴν σπέρματος δύναμιν ἀπολώλεκεν
ἅμα καὶ τὴν σιτίου χρείαν οὐκ ἔσχηκε· διὸ καὶ ‘μυλήφα-
τον’ ὁ ποιητής ‘ἄλφιτον’ ἐκ μεταφορᾶς ὠνόμακεν (β 355)
ὥσπερ φονευόμενον ἐν τῷ ἀλέτῳ καὶ φθειρόμενον.
1065

ἄνωθεν διατεταμένης;’ ἦ τοῦτο μὲν ὅμοιόν ἐστι τῷ ‘μὴ

ἐσθίειν ἀπὸ δίφρου’ ‘μηδ' ἐπὶ χοίνικος καθῆσθαι’ ‘μηδὲ
σάρον ὑπερβαίνειν’, οὐ ταῦτα τῶν Πυθαγορικῶν δεδιό-
των καὶ φυλαττομένων, ἀλλ' ἕτερα τούτοις ἀπαγορευόν-
των; καὶ γὰρ τὸ ὑπ' ἄμπελον ὑποπορεύεσθαι τὴν ἀνα-
φορὰν ἐπὶ τὸν οἶνον εἶχεν, ὡς οὐ θεμιτὸν τῷ ἱερεῖ μεθύ-
σκεσθαι. τῶν γὰρ μεθυσκομένων ὑπὲρ κεφαλῆς ὁ οἶνός
ἐστι καὶ πιεζοῦνται καὶ ταπεινοῦνται, δέον ὑπερτέρους
εἶναι καὶ κρατεῖν ἀεὶ τῆς ἡδονῆς ταύτης ἀλλὰ μὴ κρα-
τεῖσθαι. τὸν δὲ κιττὸν πότερον ὡς ἄκαρπον καὶ ἄχρη-
στον ἀνθρώποις, ἀδρανῆ δὲ καὶ δι' ἀσθένειαν ἑτέρων
ὀχούντων δεόμενον, σκιᾷ δὲ καὶ χλωρότητος ὄψει γοη-
τεύοντα τοὺς πολλοὺς οὐκ ᾤοντο δεῖν ἀσύμβολον ἐν ταῖς
οἰκίαις μάτην ἐντρέφεσθαι καὶ περιπλέκεσθαι βλαβερὸν
ὄντα τοῖς προσδεχομένοις φυτοῖς; ἢ ὡς τῆς γῆς ἐχόμε-
νον; | διὸ τῶν μὲν ὀλυμπίων ἱερῶν εἴργεται, καὶ οὔτ' ἐν
Ἥρας Ἀθήνησιν οὔτε Θήβησιν ἐν Ἀφροδίτης ἴδοι τις
ἂν κιττόν· Ἀγριωνίοις δὲ καὶ Νυκτελίοις, ὧν τὰ πολλὰ
διὰ σκότους δρᾶται, πάρεστιν. ἢ καὶ τοῦτο συμβολικὴ
θιάσων καὶ βακχευμάτων ἀπαγόρευσις ἦν; αἱ γὰρ ἔνοχοι
τοῖς βακχικοῖς πάθεσι γυναῖκες εὐθὺς ἐπὶ τὸν κιττὸν

ἄλλων λαφύρων. καὶ Διὸς ἄγαλμα κατασκευάσας τὸν

πέλεκυν ἐνεχείρισε, καὶ Λαβρανδέα τὸν θεὸν προσηγό-
ρευσε· Λυδοὶ γάρ ‘λάβρυν’ τὸν πέλεκυν ὀνομάζουσι.
’Διὰ τί Τραλλιανοὶ καθαρτῆρα καλοῦσι τὸν ὄρο-
βον καὶ χρῶνται μάλιστα πρὸς τὰς ἀφοσιώσεις καὶ τοὺς
καθαρμούς;’ ἦ ὅτι Λέλεγες καὶ Μινύαι τὸ παλαιὸν ἐξ-
ελάσαντες αὐτοὺς τὴν πόλιν καὶ τὴν χώραν κατεῖχον,
ὕστερον δ' οἱ Τραλλιανοὶ κατελθόντες καὶ κρατήσαντες,
ὅσοι τῶν Λελέγων οὐ διεφθάρησαν οὐδ' ἔφυγον ἀλλὰ δι'
ἀμηχανίαν βίου καὶ ἀσθένειαν ὑπελείφθησαν αὐτόθι, τού-
των οὐδένα λόγον ἔχοντες οὔτε ζώντων οὔτ' ἀπολλυ-
1066
μένων, νόμον ἔθεντο τὸν κτείναντα Μινύην ἢ Λέλεγα

Τραλλιανῶν καθαρὸν εἶναι, μέδιμνον ὀρόβων ἀπομετρή-
σαντα τοῖς οἰκείοις τοῦ φονευθέντος;
’Διὰ τί παρὰ τοῖς Ἠλείοις παροιμιῶδές ἐστι τό
’δεινότερα Σαμβίκου παθεῖν’;’ λέγεταί τινα Σάμβικον
Ἠλεῖον ἔχοντα πολλοὺς ὑφ' ἑαυτῷ συνεργοὺς πολλὰ περι-
κόψαι τῶν ἐν Ὀλυμπίᾳ χαλκῶν ἀναθημάτων καὶ ἀπο-
δόσθαι, τέλος δὲ συλῆσαι τὸ τῆς ἐπισκόπου Ἀρτέμιδος
ἱερόν· τοῦτο δ' ἐστὶ μὲν ἐν Ἤλιδι, καλεῖται δ' Ἀριστάρ
Πλούταρχος. De Alexandri magni fortuna aut virtute (326d-345b)

γεγονέναι καὶ αὐτομάτως τὸ σχῆμα καὶ τὴν διάθεσιν καὶ

τὸ εἶδος; οὐδεὶς ἂν οἶμαι. τί δέ; τὸν κεραυνοφόρον; τί
δέ; τὸν ἐπὶ τῆς αἰχμῆς προσαγορευόμενον; εἶτ' ἀνδριάντος
μὲν μέγεθος οὐκ ἂν ἄνευ τέχνης ὑπὸ τύχης γένοιτο
χρυσὸν καὶ χαλκὸν καὶ ἐλέφαντα καὶ πολλὴν καὶ πλου-
σίαν ὕλην καταχεαμένης καὶ παραβαλούσης, ἄνδρα δὲ
μέγαν, μᾶλλον δὲ τῶν γεγονότων ἁπάντων μέγιστον,
ἐνδέχεται χωρὶς ἀρετῆς ἀποτελεσθῆναι διὰ τύχην, ὅπλα
καὶ χρήματα καὶ στόλους | καὶ ἵππους παρασκευάσασαν;
ἃ τῷ μὴ μαθόντι χρῆσθαι κίνδυνός ἐστιν οὐ δύναμις,
οὐδὲ κόσμος ἀλλ' ἔλεγχος τῆς ἀσθενείας καὶ μικρότητος.
ὀρθῶς γὰρ Ἀντισθένης ἔλεγεν ὅτι ‘πάντα δεῖ τοῖς πολε-
μίοις εὔχεσθαι τἀγαθὰ πλὴν ἀνδρείας· γίνεται γὰρ
οὕτως οὐ τῶν ἐχόντων, ἀλλὰ τῶν κρατούντων.’ διὰ τοῦτό
φασι καὶ τὴν φύσιν ἀγεννεστάτῳ ζῴῳ τῷ ἐλάφῳ κέρατα
θαυμαστὰ τῷ μεγέθει καὶ τραχύτητι πρὸς ἄμυναν ἐμφῦ-
σαι, διδάσκουσαν ἡμᾶς ὡς οὐδὲν ὠφελεῖ τὸ ἰσχύειν καὶ
ὡπλίσθαι τοὺς μένειν καὶ θαρρεῖν μὴ δυναμένους. οὕτως
καὶ ἡ τύχη πολλάκις ἀτόλμοις καὶ ἀνοήτοις προσάπτουσα
δυνάμεις καὶ ἀρχάς, αἷς ἐνασχημονοῦσι,
Πλούταρχος. De Iside et Osiride (351c-384c) Stephanus p.366, sec. D, l.

3
τονται τὸ παντελῶς τῆς γῆς ἄγονον καὶ ἄκαρπον ὑπὸ

στερρότητος.
Ἡ δὲ Τυφῶνος ἐπιβουλὴ καὶ τυραννὶς αὐχμοῦ
δύναμις ἦν ἐπικρατήσαντος καὶ διαφορήσαντος τήν τε
1067
γεννῶσαν ὑγρότητα τὸν Νεῖλον καὶ αὔξουσαν, ἡ δὲ

συνεργὸς αὐτοῦ βασιλὶς Αἰθιόπων αἰνίττεται πνοὰς νο-
τίους ἐξ Αἰθιοπίας· ὅταν γὰρ αὗται τῶν ἐτησίων ἐπι-
κρατήσωσι τὰ νέφη πρὸς τὴν Αἰθιοπίαν ἐλαυνόντων καὶ
κωλύσωσι τοὺς τὸν Νεῖλον αὔξοντας ὄμβρους καταρ-
ραγῆναι, κατέχων ὁ Τυφὼν ἐπιφλέγει, καὶ τότε κρατήσας
παντάπασι τὸν Νεῖλον εἰς ἑαυτὸν ὑπ' ἀσθενείας συστα-
λέντα καὶ ῥυέντα κοῖλον καὶ ταπεινὸν ἐξέωσεν εἰς τὴν
θάλασσαν. ἡ γὰρ λεγομένη κάθειρξις εἰς τὴν σορὸν
Ὀσίριδος οὐδὲν ἔοικεν ἀλλ' ἢ κρύψιν ὕδατος καὶ ἀφα-
νισμὸν αἰνίττεσθαι· διὸ μηνὸς Ἀθὺρ ἀφανισθῆναι τὸν
Ὄσιριν λέγουσιν, ὅτε τῶν ἐτησίων ἀπολειπόντων παντά-
πασιν ὁ μὲν Νεῖλος ὑπονοστεῖ, γυμνοῦται δ' ἡ χώρα,
μηκυνομένης δὲ τῆς νυκτὸς αὔξεται τὸ σκότος, ἡ δὲ τοῦ
φωτὸς μαραίνεται καὶ κρατεῖται δύναμις, οἱ δ' ἱερεῖς
ἄλλα τε δρῶσι σκυθρωπὰ καὶ βοῦν διάχρυσον ἱματίῳ
μέλανι βυσσίνῳ περιβάλλοντες ἐπὶ πένθει τῆς θεοῦ δει
Πλούταρχος. De E apud Delphos (384d-394c) Stephanus p.388, sec. B,

l. 8
ὁμοιότητι· ταῖς γὰρ εἰς ἴσα τομαῖς τῶν ἀριθμῶν ὁ μὲν

ἄρτιος πάντῃ διιστάμενος ὑπολείπει τινὰ δεκτικὴν ἀρχὴν
οἷον ἐν ἑαυτῷ καὶ χώραν, ἐν δὲ τῷ περιττῷ τὸ αὐτὸ
παθόντι μέσον ἀεὶ περίεστι τῆς νεμήσεως μόριον· ᾗ καὶ
γονιμώτερός ἐστι τοῦ ἑτέρου καὶ μιγνύμενος ἀεὶ κρατεῖ
κρατεῖται δ' οὐδέποτε· γίγνεται γὰρ ἐξ ἀμφοῖν κατ'
οὐδεμίαν μῖξιν ἄρτιος ἀλλὰ κατὰ πάσας περιττός. ἔτι δὲ
μᾶλλον αὐτὸς ἐπιβάλλων αὑτῷ. καὶ συντιθέμενος δείκνυσι
τὴν διαφορὰν ἑκάτερος· ἄρτιος μὲν γὰρ οὐδεὶς ἀρτίῳ
συνελθὼν περισσὸν παρέσχεν οὐδ' ἐξέβη τὸ οἰκεῖον ὑπ'
ἀσθενείας ἄγονος ὢν ἑτέρου καὶ ἀτελής· περισσοὶ δὲ
μιγνύμενοι περισσοῖς ἀρτίους πολλοὺς διὰ τὸ πάντῃ γόνι-
μον ἀποτελοῦσι. τὰς δ' ἄλλας οὐκ ἄν τις ἐν καιρῷ νῦν
ἐπεξίοι δυνάμεις καὶ διαφορὰς τῶν ἀριθμῶν. ὡς οὖν
ἄρρενός τε τοῦ πρώτου καὶ θήλεος ὁμιλίᾳ τὰ πέντε γιγνό-
μενα γάμον οἱ Πυθαγόρειοι προσεῖπον. ἔστι δ' ᾗ καὶ
φύσις λέλεκται τῷ περὶ αὑτὸν πολλαπλασιασμῷ πάλιν εἰς
ἑαυτὸν περαίνων. ὡς γὰρ ἡ φύσις λαβοῦσα πυρὸν ἐν
σπέρματι καὶ χθαμένη πολλὰ μὲν ἐν μέσῳ φύει σχή-
ματα καὶ εἴδη, δι' ὧν ἐπὶ τέλος ἐξάγει τὸ ἔργον, ἐπὶ πᾶσι
δὲ πυρὸν ἀνέδειξεν ἀποδοῦσα τὴν ἀρχὴν ἐν τῷ τέλει τοῦ
1068
Πλούταρχος. De E apud Delphos (384d-394c) Stephanus p.393, sec. F,

l. 1
πῦρ ἀνιέντος ἑαυτὸν ἅμα τοῖς πᾶσιν, ὡς λέγουσιν, αὖθις

δὲ καταθλίβοντος ἐνταῦθα καὶ κατατείνοντος εἰς γῆν
καὶ θάλασσαν καὶ ἀνέμους καὶ ζῷα καὶ τὰ δεινὰ παθή-
ματα [καὶ] ζῴων καὶ φυτῶν οὐδ' ἀκούειν ὅσιον· ἢ τοῦ
ποιητικοῦ παιδὸς (Hom. Ο 362) ἔσται φαυλότερος, ἣν
ἐκεῖνος ἔν τινι ψαμάθῳ συντιθεμένῃ καὶ διαχεομένῃ πάλιν
ὑφ' αὑτοῦ παίζει παιδιάν, ταύτῃ περὶ τὰ ὅλα χρώμενος
ἀεὶ καὶ τὸν κόσμον οὐκ ὄντα πλάττων εἶτ' ἀπολλύων γενό-
μενον. τοὐναντίον γὰρ ὃ θεῖον ἁμωσγέπως ἐγγέγονε τῷ
κόσμῳ, τοῦτο συνδεῖ τὴν οὐσίαν καὶ κρατεῖ τῆς περὶ τὸ
σωματικὸν ἀσθενείας ἐπὶ φθορὰν φερομένης. καί μοι δοκεῖ
μάλιστα πρὸς τοῦτον τὸν λόγον ἀντιταττόμενον τὸ ῥῆμα
καὶ μαρτυρόμενον ‘εἶ’ φάναι πρὸς τὸν θεόν, ὡς οὐδέποτε
γινομένης περὶ αὐτὸν ἐκστάσεως καὶ μεταβολῆς, | ἀλλ'
ἑτέρῳ τινὶ θεῷ μᾶλλον δὲ δαίμονι τεταγμένῳ περὶ τὴν ἐν
φθορᾷ καὶ γενέσει φύσιν τοῦτο ποιεῖν καὶ πάσχειν προσῆ-
κον· ὡς δῆλόν ἐστιν ἀπὸ τῶν ὀνομάτων εὐθὺς οἷον ἐναν-
τίων ὄντων καὶ ἀντιφώνων. λέγεται γὰρ ὁ μὲν Ἀπόλλων
ὁ δὲ Πλούτων, καὶ ὁ μὲν Δήλιος ὁ δ' Ἀιδωνεύς, καὶ ὁ
μὲν Φοῖβος ὁ δὲ Σκότιος· καὶ παρ' ᾧ μὲν αἱ Μοῦσαι καὶ
ἡ Μνημοσύνη, παρ' ᾧ δ' ἡ Λήθη καὶ ἡ Σιωπή· καὶ ὁ μὲν
Πλούταρχος. De E apud Delphos (384d-394c) Stephanus p.394, sec. C,

l. 7

καὶ γὰρ ὁ αὐλὸς ὀψὲ καὶ πρῴην ἐτόλμησε φωνήν ‘ἐφ-
ινερθίσιν’ ἀφιέναι· τὸν δὲ πρῶτον χρόνον εἵλκετο πρὸς τὰ
πένθη, καὶ τὴν περὶ ταῦτα λειτουργίαν οὐ μάλ' ἔντιμον
οὐδὲ φαιδρὰν εἶχεν, εἶτ' ἐμίχθη πάντα πᾶσι. μάλιστα δὲ
τὰ θεῖα πρὸς τὰ δαιμόνια συγχέοντες εἰς ταραχὴν αὑτοὺς
κατέστησαν. ἀλλά γε τῷ εἶ τό ‘γνῶθι σαυτόν’ ἔοικέ πως
ἀντικεῖσθαι καὶ τρόπον τινὰ πάλιν συνᾴδειν· τὸ μὲν γὰρ
ἐκπλήξει καὶ σεβασμῷ πρὸς τὸν θεὸν ὡς ὄντα διὰ παντὸς
ἀναπεφώνηται, τὸ δ' ὑπόμνησίς ἐστι τῷ θνητῷ τῆς περὶ
1069
αὐτὸ φύσεως καὶ ἀσθενείας.’

Πλούταρχος. De Pythiae oraculis (394d-409d)
πουμένης ὁμοιότητος, ἄλλο δ' ἄλλην ἀφ' ἑαυτοῦ τῷ μιμή-

ματι διαφορὰν προστίθησι· καὶ τὰς ἐν κατόπτροις ἐπιπέ-
δοις τε καὶ κοίλοις καὶ περιαγέσι φασμάτων καὶ εἰδώλων
ἀφ' ἑνὸς εἴδους μυρίας παρατυπώσεις. καὶ γάρ εἰσι ....
ἡλίῳ δ' οὐδὲν οὔτε μᾶλλον τὴν ἰδέαν ἔοικεν οὔθ' ὡς
ὀργάνῳ χρῆσθαι φύσει γέγονεν εὐπειθέστερον σελήνης·
λαμβάνουσα δὲ παρ' ἡλίου τὸ λαμπρὸν καὶ πυρωπὸν οὐχ
ὅμοιον ἀποπέμπει πρὸς ἡμᾶς, ἀλλὰ μιχθὲν αὐτῇ καὶ χρόαν
μετέβαλε καὶ δύναμιν ἔσχεν ἑτέραν· ἡ δὲ θερμότης καὶ
παντάπασιν ἐξοίχεται καὶ προλέλοιπε τὸ φῶς ὑπ' ἀσθε-
νείας. οἶμαι δὲ καὶ σὲ γιγνώσκειν τὸ παρ' Ἡρακλείτῳ
(fr. 93) λεγόμενον ὡς ‘ὁ ἄναξ, οὗ τὸ μαντεῖόν ἐστι τὸ ἐν
Δελφοῖς, οὔτε λέγει οὔτε κρύπτει ἀλλὰ σημαίνει.’ πρόσλαβε
δὲ τούτοις εὖ λεγομένοις καὶ νόησον τὸν ἐνταῦθα θεὸν χρώ-
μενον τῇ Πυθίᾳ πρὸς ἀκοήν, καθὼς ἥλιος χρῆται σελήνῃ
πρὸς ὄψιν· δείκνυσι μὲν γὰρ καὶ ἀναφαίνει τὰς αὑτοῦ νοήσεις,
μεμιγμένας δὲ δείκνυσι διὰ σώματος θνητοῦ καὶ ψυχῆς
ἀνθρωπίνης ἡσυχίαν ἄγειν μὴ δυναμένης μηδὲ τῷ
κινοῦντι παρέχειν ἑαυτὴν ἀκίνητον ἐξ αὑτῆς καὶ καθεστῶ-
σαν, ἀλλ' ὥσπερ ἐν σάλῳ ψαύουσαν [αὐτὴν] καὶ συμπλε-
κομένην τοῖς ἐν αὑτῇ κινήμασι καὶ πάθεσιν

μένου πολλοὺς μὲν ἀνθρώπους διαφθαρῆναι, τὸ δὲ τοῦ

Τειρεσίου χρηστήριον ἐκλιπεῖν παντάπασι καὶ μέχρι τοῦ
νῦν ἀργὸν διαμένειν καὶ ἄναυδον. εἰ δὲ καὶ τοῖς περὶ Κιλι-
κίαν ὅμοια παθεῖν συμβέβηκε, ὡς ἀκούομεν, οὐδεὶς ἂν
ἡμῖν, ὦ Δημήτριε, σοῦ φράσειε σαφέστερον.’
Καὶ ὁ Δημήτριος ‘οὐκ οἶδ' ἔγωγε τά γε νῦν·
ἀποδημῶ γάρ, ὡς ἴστε, πάμπολυν ἤδη χρόνον· ἔτι δ'
ἤκμαζεν ἐμοῦ παρόντος καὶ τὸ Μόψου καὶ τὸ Ἀμφιλόχου
μαντεῖον. ἔχω δ' εἰπεῖν τῷ Μόψου παραγενόμενος πρᾶγμα
θαυμασιώτατον. ὁ γὰρ ἡγεμὼν τῆς Κιλικίας αὐτὸς μὲν
ἀμφίδοξος ὢν ἔτι πρὸς τὰ θεῖα δι' ἀσθένειαν ἀπιστίας
οἶμαι (τἄλλα γὰρ ἦν ὑβριστὴς καὶ φαῦλος), ἔχων δὲ περὶ
1070
αὑτὸν Ἐπικουρείους τινὰς τὴν καλὴν δὴ καὶ φυσιολόγον

ἐνυβρίζοντας, ὡς αὐτοὶ λέγουσι (fr. 395), τοῖς τοιούτοις
εἰσέπεμψεν ἀπελεύθερον οἷον εἰς πολεμίων κατάσκοπον
ἐνσκευάσας, ἔχοντα κατεσφραγισμένην δέλτον, ἐν ᾗ τὸ
ἐρώτημα ἦν ἐγγεγραμμένον οὐδενὸς εἰδότος. ἐννυχεύσας
οὖν ὁ ἄνθρωπος ὥσπερ ἔθος ἐστὶ τῷ σηκῷ καὶ κατακοι-
μηθεὶς ἀπήγγειλε μεθ' ἡμέραν ἐνύπνιον τοιοῦτον. ἄνθρω-
πον ἔδοξεν αὑτῷ καλὸν ἐπιστάντα φθέγξασθαι τοσοῦτον
’μέλανα’ καὶ πλέον οὐδὲν ἀλλ' εὐθὺς οἴχεσθαι.
Πλούταρχος. De virtute morali (440d-452d)

ἐστι τῆς ψυχῆς ᾧ πέφυκεν ἐπιθυμεῖν καὶ μετανοεῖν,

ὀργίζεσθαι καὶ δεδιέναι, φέρεσθαι πρὸς τὸ αἰσχρὸν ὑφ'
ἡδονῆς καὶ φερομένης πάλιν αὑτῆς ἐπιλαμβάνεσθαι· καὶ
γὰρ ἐπιθυμίαν καὶ ὀργὴν καὶ φόβον καὶ τὰ τοιαῦτα πάντα
δόξας εἶναι καὶ κρίσεις πονηράς, οὐ περὶ ἕν τι γινομένας
τῆς ψυχῆς μέρος, ἀλλ' ὅλου τοῦ ἡγεμονικοῦ ῥοπὰς καὶ
εἴξεις καὶ συγκαταθέσεις καὶ ὁρμὰς καὶ ὅλως ἐνεργείας
τινὰς οὔσας ἐν ὀλίγῳ μεταπτωτάς, ὥσπερ αἱ τῶν παίδων
ἐπιδρομαὶ τὸ ῥαγδαῖον καὶ τὸ σφοδρὸν ἐπισφαλὲς ὑπ'
ἀσθενείας καὶ ἀβέβαιον ἔχουσι.
Ταῦτα δὲ πρῶτον μὲν παρὰ τὴν ἐνάργειάν ἐστι καὶ τὴν
αἴσθησιν. οὐδεὶς γὰρ ἐν ἑαυτῷ τοῦ ἐπιθυμοῦντος αἰσθά-
νεται μεταβολὴν εἰς τὸ κρῖνον οὐδὲ τοῦ κρίνοντος αὖ
πάλιν εἰς τὸ ἐπιθυμοῦν, οὐδὲ παύεται μὲν ἐρῶν, ὅτε λογί-
ζεται καθεκτέον εἶναι τὸν ἔρωτα καὶ διαμαχετέον πρὸς
αὐτόν, ἐξίσταται δὲ πάλιν τοῦ λογίζεσθαι καὶ κρίνειν,
ὅταν ἐνδιδῷ μαλασσόμενος ὑπὸ τῆς ἐπιθυμίας· ἀλλὰ καὶ
τῷ λόγῳ πρὸς τὸ πάθος ἀντιβαίνων ἐν τῷ πάθει ἐστὶν
ἔτι καὶ πάλιν κρατούμενος ὑπὸ τοῦ πάθους διορᾷ τῷ
λογισμῷ τὸ ἁμαρτανόμενον, καὶ οὔτε τῷ πάθει
Πλούταρχος. De cohibenda ira (452f-464d) Stephanus p.457, sec. A, l. 1
σαν μαψυλάκαν.’
Οὐ ταῦτα δὲ μόνον ἐπιλογίζεσθαι δίδωσι τὸ προς-
έχειν ἀεὶ τοῖς ἁλισκομένοις ὑπ' ὀργῆς, ἀλλὰ καὶ τὴν ἄλλην
τοῦ θυμοῦ κατανοεῖν φύσιν, ὡς οὐκ εὐγενὴς οὐδ' ἀνδρώ-
1071
δης οὐδ' ἔχουσα φρόνημα καὶ μέγεθός ἐστιν, ἀλλὰ δοκεῖ

τοῖς πολλοῖς τὸ ταρακτικὸν αὐτοῦ πρακτικὸν καὶ τὸ ἀπει-
λητικὸν εὐθαρσὲς εἶναι καὶ τὸ ἀπειθὲς ἰσχυρόν. ἔνιοι δὲ
καὶ τὴν ὠμότητα μεγαλουργίαν καὶ τὸ δυσπαραίτητον
εὐτονίαν καὶ μισοπονηρίαν τὸ δύσκολον οὐκ ὀρθῶς τίθεν-
ται· τὰ γὰρ ἔργα καὶ τὰ κινήματα καὶ τὰ σχήματα μικρό-
τητα πολλὴν καὶ ἀσθένειαν κατηγορεῖ, | οὐ μόνον ἐν οἷς
παιδάρια σπαράττουσι καὶ πρὸς γύναια διαπικραίνονται
καὶ κύνας καὶ ἵππους καὶ ἡμιόνους οἴονται δεῖν κολάζειν,
ὡς Κτησιφῶν ὁ παγκρατιαστὴς ἀντιλακτίσαι τὴν ἡμίονον
ἀξιῶν, ἀλλὰ καὶ περὶ τὰς τυραννικὰς μιαιφονίας τῷ
πικρῷ τὸ μικρόψυχον αὐτῶν καὶ τῷ δρῶντι τὸ πεπονθὸς
ἐνορώμενον ἔοικε τοῖς δήγμασι τῶν ἑρπετῶν, ὅταν δια-
καῇ καὶ περιώδυνα γένηται, τὴν φλεγμονὴν ἀπερειδομέ-
νων σφοδρὰν τοῖς λελυπηκόσιν. ὡς γὰρ οἴδημα μεγάλης
ἐστὶν ἐν σαρκὶ πληγῆς πάθος, οὕτως ἐν ταῖς μαλακωτάταις
ψυχαῖς ἡ πρὸς τὸ λυπῆσαι ἔνδοσις ἐκφέρει μείζονα θυμὸν
Πλούταρχος. De cohibenda ira (452f-464d) Stephanus p.457, sec. B, l. 2
παιδάρια σπαράττουσι καὶ πρὸς γύναια διαπικραίνονται

καὶ κύνας καὶ ἵππους καὶ ἡμιόνους οἴονται δεῖν κολάζειν,
ὡς Κτησιφῶν ὁ παγκρατιαστὴς ἀντιλακτίσαι τὴν ἡμίονον
ἀξιῶν, ἀλλὰ καὶ περὶ τὰς τυραννικὰς μιαιφονίας τῷ
πικρῷ τὸ μικρόψυχον αὐτῶν καὶ τῷ δρῶντι τὸ πεπονθὸς
ἐνορώμενον ἔοικε τοῖς δήγμασι τῶν ἑρπετῶν, ὅταν δια-
καῇ καὶ περιώδυνα γένηται, τὴν φλεγμονὴν ἀπερειδομέ-
νων σφοδρὰν τοῖς λελυπηκόσιν. ὡς γὰρ οἴδημα μεγάλης
ἐστὶν ἐν σαρκὶ πληγῆς πάθος, οὕτως ἐν ταῖς μαλακωτάταις
ἀπὸ μείζονος ἀσθενείας. διὸ καὶ γυναῖκες ἀνδρῶν ὀργι-
λώτεραι καὶ νοσοῦντες ὑγιαινόντων καὶ γέροντες ἀκμα-
ζόντων καὶ κακῶς πράττοντες εὐτυχούντων. ὀργιλώτατος
γὰρ ὁ φιλάργυρος πρὸς τὸν οἰκονόμον, ὁ γαστρίμαργος
πρὸς τὸν ὀψοποιόν, ὁ ζηλότυπος πρὸς τὸ γύναιον, ὁ
κενόδοξος κακῶς ἀκούσας· χαλεπώτατοι δ' ‘ἄγαν φιλοτι-
μίαν μνώμενοι ἐν πόλεσιν ἄνδρες· ἱστᾶσιν ἄλγος ἐμφα-
νές’ κατὰ Πίνδαρον (fr. 210). οὕτως ἐκ τοῦ λυπουμένου
μάλιστα τῆς ψυχῆς καὶ πάσχοντος ἀνίσταται μάλιστα
δι' ἀσθένειαν ὁ θυμός, οὐχὶ νεύροις, ὥς τις εἶπε (Plato
Rep. 411b), τῆς ψυχῆς ἐοικώς, ἀλλ' ἐπιτάμασι καὶ
1072
Πλούταρχος. De cohibenda ira (452f-464d)


ἀπὸ μείζονος ἀσθενείας. διὸ καὶ γυναῖκες ἀνδρῶν ὀργι-
λώτεραι καὶ νοσοῦντες ὑγιαινόντων καὶ γέροντες ἀκμα-
ζόντων καὶ κακῶς πράττοντες εὐτυχούντων. ὀργιλώτατος
γὰρ ὁ φιλάργυρος πρὸς τὸν οἰκονόμον, ὁ γαστρίμαργος
πρὸς τὸν ὀψοποιόν, ὁ ζηλότυπος πρὸς τὸ γύναιον, ὁ
κενόδοξος κακῶς ἀκούσας· χαλεπώτατοι δ' ‘ἄγαν φιλοτι-
μίαν μνώμενοι ἐν πόλεσιν ἄνδρες· ἱστᾶσιν ἄλγος ἐμφα-
νές’ κατὰ Πίνδαρον (fr. 210). οὕτως ἐκ τοῦ λυπουμένου
μάλιστα τῆς ψυχῆς καὶ πάσχοντος ἀνίσταται μάλιστα
δι' ἀσθένειαν ὁ θυμός, οὐχὶ νεύροις, ὥς τις εἶπε (Plato
Rep. 411b), τῆς ψυχῆς ἐοικώς, ἀλλ' ἐπιτάμασι καὶ
σπάσμασιν ἐν ταῖς ἀμυντικαῖς ὁρμαῖς σφοδρότερον ἐξανι-
σταμένης.
Τὰ μὲν οὖν φαῦλα παραδείγματα τὴν θέαν οὐκ
εὔχαριν ἀλλ' ἀναγκαίαν μόνον εἶχε· τοὺς δ' ἠπίως καὶ
λείως ὁμιλοῦντας ὀργαῖς κάλλιστα μὲν ἀκούσματα κάλ-
λιστα δὲ θεάματα ποιούμενος ἄρχομαι καταφρονεῖν τῶν
λεγόντων (Tr. ad. 382)·
Πλούταρχος. De cohibenda ira (452f-464d) Stephanus p.460, sec. E, l. 8
νοῦς τοῖς κακῶς πράξασιν, ἀλλ' ἐξίσταται.’

καὶ τῆς Βρισηΐδος τὴν ἀφαίρεσιν εἰς τὴν Ἄτην ἀναφέ-
ρων ὁ Ἀγαμέμνων ὅμως (Τ 138) ‘ἂψ ἐθέλει ἀρέσαι,
δόμεναί τ' ἀπερείσι' ἄποινα·’ καὶ γὰρ τὸ δεῖσθαι τοῦ μὴ
καταφρονοῦντός ἐστι, καὶ ταπεινὸς φανεὶς ὁ ἀδικήσας
ἔλυσε τὴν τῆς ὀλιγωρίας δόξαν. οὐ δεῖ δὲ ταῦτα περιμέ-
νειν τὸν ὀργιζόμενον, ἀλλὰ τὸ τοῦ Διογένους ‘οὗτοί σου
καταγελῶσιν ὦ Διόγενες·’ ‘ἐγὼ δ' οὐ καταγελῶμαι’ λαμ-
βάνειν ἑαυτῷ, καὶ καταφρονεῖσθαι μὴ νομίζειν ἀλλὰ μᾶλ-
λον ἐκείνου καταφρονεῖν ὡς δι' ἀσθένειαν [ἢ πλημμέ-
λειαν] ἢ προπέτειαν ἢ ῥᾳθυμίαν ἢ ἀνελευθερίαν ἢ γῆρας
ἢ νεότητα πλημμελοῦντος. οἰκέταις δὲ καὶ φίλοις ἀφε-
τέον τὸ τοιοῦτο παντάπασιν· οὐ γὰρ ὡς ἀδυνάτων οὐδ'
ὡς ἀπράκτων, ἀλλὰ δι' ἐπιείκειαν ἢ δι' εὔνοιαν οἱ μὲν ὡς
1073
χρηστῶν οἱ δ' ὡς φιλούντων καταφρονοῦσι. νυνὶ δ' οὐ

μόνον πρὸς γυναῖκα καὶ δούλους καὶ φίλους ὡς καταφρο-
νούμενοι τραχέως ἔχομεν, ἀλλὰ καὶ πανδοκεῦσι καὶ ναύ-
ταις καὶ ὀρεωκόμοις μεθύουσι πολλάκις ὑπ' ὀργῆς συμπί-
πτομεν οἰόμενοι καταφρονεῖσθαι, καὶ κυσὶν ὑλακτοῦσι |
καὶ ὄνοις ἐμβάλλουσι χαλεπαίνομεν·
Πλούταρχος. De cohibenda ira (452f-464d) Stephanus p.463, sec. D, l. 2
εὔνοιαν ἀνθρώπων καὶ πίστιν. ὥσπερ οὖν οἱ κατὰ κενοῦ

βαίνοντες, ὅσῳ μᾶλλον ἐπερείδω τῷ φιλεῖν ἐμαυτόν,
ἁμαρτάνω μᾶλλον καὶ σφαλλόμενος ἀνιῶμαι· καὶ τοῦ μὲν
φιλεῖν ἀπαρύσαι τὸ ἐμπαθὲς ἄγαν καὶ πρόθυμον οὐκ ἂν
ἔτι δυνηθείην, τοῦ δὲ πιστεύειν σφόδρα χρησαίμην ἂν
ἴσως χαλινῷ τῇ Πλάτωνος εὐλαβείᾳ· καὶ γὰρ Ἑλίκωνα
τὸν μαθηματικὸν οὕτως ἐπαινεῖν φησιν, ὡς φύσει εὐμετά-
βολον ζῷον (ep. XIII 360d), καὶ τοὺς τεθραμμένους ἐν
τῇ πόλει καλῶς δεδιέναι, μὴ ἄνθρωποι καὶ σπέρματα
ἀνθρώπων ὄντες ἐκφήνωσί που τῆς φύσεως τὴν ἀσθέ-
νειαν (Legg. 853c). ὁ δὲ Σοφοκλῆς λέγων ὅτι (fr. 769)

’τὰ πλεῖστα φωρῶν αἰσχρὰ φωράσεις βροτῶν’

ἄγαν ἔοικεν ἡμῖν ἐπεμβαίνειν καὶ κολούειν. οὐ μὴν
ἀλλὰ τὸ δύσκολον τοῦτο τῆς κρίσεως καὶ φιλαίτιον
εὐκολωτέρους ποιεῖ ταῖς ὀργαῖς· ἐκστατικὸν γάρ ἐστι
τὸ ἄφνω καὶ τὸ ἀπροσδόκητον· δεῖ δ', ὥς που καὶ
Παναίτιος ἔφη, χρῆσθαι τῷ Ἀναξαγόρου (A 33), καὶ
καθάπερ ἐκεῖνος ἐπὶ τῇ τελευτῇ τοῦ παιδὸς εἶπεν
’ᾔδειν ὅτι θνητὸν ἐγέννησα,’ τοῦτο τοῖς παροξύνουσιν
Πλούταρχος. De tranquillitate animi (464e-477f) Stephanus p.468, sec.

D, l. 2
λιοῖς διακονεῖται. τὸ μὲν οὖν ἀπευθύνειν ταῦτα μὴ νόμιζε

σὸν ἔργον εἶναι μηδ' ἄλλως ῥᾴδιον· ἂν δ' ὡς τοιούτοις
αὐτοῖς πεφυκόσι χρώμενος, ὥσπερ ἰατρὸς ὀδοντάγραις καὶ
ἀγκτῆρσιν, ἤπιος φαίνῃ καὶ μέτριος ἐκ τῶν ἐνδεχομένων,
εὐφρανεῖ τῇ σῇ διαθέσει μᾶλλον ἢ λυπήσει ταῖς ἑτέρων
ἀηδίαις καὶ μοχθηρίαις, ὥσπερ κύνας ἂν ὑλακτῶσι, τὸ
προσῆκον αὐτοῖς ἐκείνους οἰόμενος περαίνειν ἐπὶ λήσεις
1074
πολλὰ λυπηρὰ συνάγων ὥσπερ εἰς χωρίον κοῖλον καὶ

ταπεινὸν ἐπιρρέοντα τὴν μικροψυχίαν ταύτην καὶ τὴν
ἀσθένειαν, ἀλλοτρίων ἀναπιμπλάμενος κακῶν. ὅπου γὰρ
ἔνιοι τῶν φιλοσόφων καὶ τὸν ἔλεον ψέγουσι πρὸς ἀτυ-
χοῦντας ἀνθρώπους γιγνόμενον, ὡς καλοῦ τοῦ βοηθεῖν οὐ
τοῦ συναλγεῖν καὶ συνενδιδόναι τοῖς πλησίον ὄντος, ὃ δὲ
μεῖζόν ἐστιν, οὐδ' αὑτῶν ἁμαρτανόντων καὶ διακειμένων
φαύλως τὸ ἦθος αἰσθανομένους ἀθυμεῖν καὶ δυσφορεῖν
ἐῶσιν ἀλλὰ θεραπεύειν ἄνευ λύπης τὴν κακίαν ᾗ δεῖ,
σκόπει πῶς οὐκ ἄλογόν ἐστι περιορᾶν αὑτούς, ὅτι μὴ
πάντες εἰσὶν οἱ χρώμενοι καὶ προσιόντες ἡμῖν ἐπιεικεῖς καὶ
χαρίεντες, ἀχθομένους καὶ δυσκολαίνοντας. ἀλλ' ὅρα, φίλε
Πάκκιε,
Πλούταρχος. De fraterno amore (478a-492d) Stephanus p.490, sec. B, l.

9
Ἔτι τοίνυν ἐκεῖνο δεῖ μνημονεύειν ἐν ταῖς πρὸς τοὺς

ἀδελφοὺς διαφοραῖς καὶ φυλάττειν, τὸ τοῖς φίλοις αὐτῶν
ὁμιλεῖν καὶ πλησιάζειν τότε μάλιστα, φεύγειν δὲ τοὺς
Ἔτι τοίνυν ἐκεῖνο δεῖ μνημονεύειν ἐν ταῖς πρὸς τοὺς
τοῦτο τὸ Κρητῶν, οἳ πολλάκις στασιάζοντες ἀλλήλοις καὶ
πολεμοῦντες ἔξωθεν ἐπιόντων πολεμίων διελύοντο καὶ
συνίσταντο· καὶ τοῦτ' ἦν ὁ καλούμενος ὑπ' αὐτῶν ‘συγκρη-
τισμός’. ἔνιοι γὰρ ὥσπερ ὕδωρ τοῖς χαλῶσι καὶ διιστα-
μένοις ὑπορρέοντες ἀνατρέπουσιν οἰκειότητας καὶ φιλίας,
μισοῦντες μὲν ἀμφοτέρους ἐπιτιθέμενοι δὲ τῷ μᾶλλον ὑπ'
ἀσθενείας ἐνδιδόντι. τῷ μὲν γὰρ ἐρῶντι συνερῶσιν οἱ
νεαροὶ καὶ ἄκακοι τῶν φίλων, τῷ δ' ὀργιζομένῳ καὶ δια-
φερομένῳ πρὸς ἀδελφὸν οἱ κακοηθέστατοι τῶν ἐχθρῶν
συναγανακτεῖν καὶ συνοργίζεσθαι δοκοῦσι. καθάπερ οὖν
ἡ Αἰσώπειος ἀλεκτορὶς (fa16) πρὸς τὴν αἴλουρον, ὡς
δὴ κατ' εὔνοιαν αὐτῆς νοσούσης ὅπως ἔχει πυνθανομένην,
’καλῶς’ εἶπεν ‘ἂν σὺ ἀποστῇς’, οὕτω πρὸς τοιοῦτον ἄνθρω-
πον ἐμβάλλοντα λόγον ὑπὲρ τῆς διαφορᾶς καὶ πυνθανό-
μενον καὶ ὑπορύττοντα τῶν ἀπορρήτων ἔνια χρὴ λέγειν
’ἀλλ' ἔμοιγε πρᾶγμα πρὸς τὸν ἀδελφὸν οὐθέν ἐστιν, ἂν
μήτ' ἐγὼ τοῖς διαβάλλουσι προσέχω μήτ' ἐκεῖνος.’
Πλούταρχος. De vitioso pudore (528c-536d) Stephanus p.529, sec. A, l.

1075
10
ἀφαιρετέον, | ὡς οὐχ ἧττον ἔνιοι πολλάκις ἀκοῦσαι κακῶς

ἢ παθεῖν δείσαντες ἀπεδειλίασαν καὶ προήκαντο τὸ καλὸν
οὐ δυνηθέντες ὑπομεῖναι τὸ ἄδοξον. οὔτε δὴ τούτους
περιοπτέον οὕτως ἀσθενῶς ἔχοντας οὔτ' αὖ πάλιν ἐκείνην
ἐπαινετέον τὴν ἄτρεπτον καὶ ἀτενῆ διάθεσιν
’ἐν δὲ τὸ θαρσαλέον τε καὶ ἐμμενὲς ὅππη ὀρούσαι
φαίνετ' Ἀναξάρχου κύνεον μένος’ (Timon fr. 58 D),

ἀλλ' ἐμμελῆ τινα μηχανητέον σύγκρασιν ἀμφοῖν, τοῦ μὲν
ἀτενοῦς ἄγαν τὴν ἀναίδειαν τοῦ δ' ἐπιεικοῦς σφόδρα τὴν
ἀσθένειαν ἀφαιροῦσαν. ᾗ καὶ τὸ θεράπευμα δυσχερὲς καὶ
οὐκ ἀκίνδυνος ἡ τῶν τοιούτων πλεονασμῶν κόλουσις. ὡς
γὰρ ὁ γεωργὸς ἄγριον μὲν ἐκκόπτων βλάστημα καὶ ἀγεν-
νὲς αὐτόθεν ἀφειδῶς ἐμβαλὼν τὸ σκαφεῖον ἀνέτρεψε τὴν
ῥίζαν ἢ πῦρ προσαγαγὼν ἐπέκαυσεν, ἀμπέλῳ δὲ προσιὼν
τομῆς δεομένῃ καὶ μηλέας ἤ τινος ἐλαίας ἁπτόμενος
εὐλαβῶς ἐπιφέρει τὴν χεῖρα, δεδιὼς μή τι τοῦ ὑγιαίνοντος
ἀποτυφλώσῃ, οὕτως ὁ φιλόσοφος φθόνον μὲν ἐξαιρῶν
νέου ψυχῆς, ἀγεννὲς βλάστημα καὶ δυστιθάσευτον, ἢ φιλαρ-
γυρίαν ἄωρον ἢ φιληδονίαν ἐπικόπτων ἀκόλαστον αἱμάς-
σει καὶ πιέζει καὶ τομὴν ποιεῖ καὶ οὐλὴν βαθεῖαν·
Πλούταρχος. De vitioso pudore (528c-536d) Stephanus p.533, sec. E, l.

2
δυσχεραίνοντες καὶ βαρυνόμενοι τὴν ἀναίδειαν ἀνατρέπου-

σαν ἡμῶν καὶ καταβιαζομένην τὸν λογισμόν. εἰ γὰρ πρὸς
ἄλλο τι, καὶ πρὸς τοὺς δυσωποῦντας ἔξεστιν εἰπεῖν τὸ
(Eur. Med. 1078) ‘μανθάνω μὲν οἷα δρᾶν μέλλω κακά’
τὰ ψευδῆ μαρτυρῶν ἢ τὰ μὴ δίκαια κρίνων ἢ τὰ μὴ συμφέ-
ροντα χειροτονῶν ἢ δανειζόμενος ὑπὲρ τοῦ μὴ ἀποδώσον-
τος. διὸ τῶν παθῶν μάλιστα τῷ δυσωπεῖσθαι τὸ
μετανοεῖν οὐχ ὕστερον, ἀλλ' εὐθὺς ἐν οἷς πράττει πάρεστι·
καὶ γὰρ διδόντες ἀχθόμεθα καὶ μαρτυροῦντες αἰσχυνόμεθα
καὶ συνεργοῦντες ἀδοξοῦμεν καὶ μὴ παρέχοντες ἐλεγχό-
μεθα. πολλὰ γὰρ ὑπ' ἀσθενείας τοῦ ἀντιλέγειν καὶ τῶν
ἀδυνάτων ἡμῖν ὑπισχνούμεθα τοῖς λιπαροῦσιν, ὡς συστά-
σεις ἐν αὐλαῖς καὶ πρὸς ἡγεμόνας ἐντεύξεις, μὴ βουλό-
μενοι μηδ' εὐτονοῦντες εἰπεῖν ‘οὐκ οἶδεν ἡμᾶς ὁ βασιλεύς,
1076
ἀλλ' ἑτέρους ὅρα μᾶλλον’, ὡς Λύσανδρος Ἀγησιλάῳ προς-

κεκρουκὼς ἀξιούμενος δὲ μέγιστον δύνασθαι παρ' αὐτῷ
διὰ τὴν δόξαν οὐκ ᾐσχύνετο παραιτεῖσθαι τοὺς ἐντυγχά-
νοντας, ἀπιέναι πρὸς ἑτέρους κελεύων καὶ πειρᾶσθαι τῶν
μᾶλλον αὐτοῦ παρὰ τῷ βασιλεῖ δυναμένων. οὐ γὰρ αἰσχρὸν
τὸ μὴ πάντα δύνασθαι· τὸ δὲ μὴ δυναμένους
Πλούταρχος. De sera numinis vindicta (548a-568a)

ἐκεῖ γὰρ ἡ [τε] κακία τῆς ψυχῆς τρεπομένης ὑπὸ τῶν

παθῶν καὶ τρεπούσης τὸ σῶμα τὰς χρόας ἀναδίδωσι,
ἐνταῦθα δὲ καθαρμοῦ καὶ κολάσεως πέρας ἐστὶ τούτων
ἐκλεανθέντων παντάπασι τὴν ψυχὴν αὐγοειδῆ καὶ σύγ-
χρουν γίνεσθαι· μέχρι δ' οὗ ταῦτ' ἔνεστι, γίνονταί τινες
ὑποτροπαὶ τῶν παθῶν σφυγμοὺς ἔχουσαι καὶ πήδησιν,
ἐνίαις μὲν ἀμυδρὰν καὶ ταχὺ κατασβεννυμένην ἐνίαις δὲ
νεανικῶς ἐντείνουσαν. ὧν αἱ μὲν πάλιν καὶ πάλιν κολα-
σθεῖσαι τὴν προσήκουσαν ἕξιν καὶ διάθεσιν , τὰς δ'
αὖθις εἰς σώματα ζῴων ἐξήνεγκε βιαιότης ἀμαθίας καὶ
φιληδονίας εἶδος. ἡ μὲν γὰρ ἀσθενείᾳ λόγου καὶ δι' ἀργίαν
τοῦ θεωρεῖν ἔρρεψε τῷ πρακτικῷ πρὸς γένεσιν, ἡ δ'
ὀργάνου τῷ ἀκολάστῳ δεομένη ποθεῖ τὰς ἐπιθυμίας συρ-
ράψαι ταῖς ἀπολαύσεσι καὶ συνεπαυρέσθαι διὰ σώματος·
ἐνταῦθα γὰρ οὐδὲν ἢ σκιά τις ἀτελὴς καὶ ὄναρ ἡδονῆς
πλήρωσιν οὐκ ἐχούσης πάρεστι.’
Πλούταρχος. De genio Socratis (575a-598f) Stephanus p.579, sec. F, l.

10
εὐθὺς ἥκει πρὸς ἡμᾶς;’ ‘ἐκεῖνον’ ἔφη ‘νυκτερεύσαντα περὶ

τὸν τάφον ἐμοὶ δοκεῖ τὸν Λύσιδος ἦγεν Ἐπαμεινώνδας
πρὸς τὸν Ἰσμηνὸν ἀπολουσόμενον, εἶτ' ἀφίξονται δεῦρο
πρὸς ἡμᾶς· πρὶν δ' ἐντυχεῖν ἐνηυλίσατο τῷ τάφῳ διανοού-
μενος ἀνελέσθαι τὰ λείψανα τοῦ σώματος καὶ κομίζειν
εἰς Ἰταλίαν, εἰ μή τι νύκτωρ ὑπεναντιωθείη δαιμόνιον.’
ὁ μὲν οὖν πατὴρ ταῦτ' εἰπὼν ἐσιώπησεν, ὁ δὲ Γαλα-
ξίδωρος ‘ὦ Ἡράκλεις,’ εἶπεν ‘ὡς ἔργον ἐστὶν εὑρεῖν ἄνδρα
καθαρεύοντα τύφου καὶ δεισιδαιμονίας. οἱ μὲν γὰρ ἄκοντες
ὑπὸ τῶν παθῶν τούτων ἁλίσκονται δι' ἀπειρίαν ἢ δι' ἀσθέ-
νειαν, οἱ δέ, ὡς θεοφιλεῖς καὶ περιττοί τινες εἶναι δοκοῖεν,
1077
ἐπιθειάζουσι τὰς πράξεις, ὀνείρατα καὶ φάσματα καὶ

τοιοῦτον ἄλλον ὄγκον προϊστάμενοι τῶν ἐπὶ νοῦν ἰόντων. |
ὃ πολιτικοῖς μὲν ἀνδράσι καὶ πρὸς αὐθάδη καὶ ἀκόλαστον
ὄχλον ἠναγκασμένοις ζῆν οὐκ ἄχρηστον ἴσως ἐστὶν ὥσπερ
ἐκ χαλινοῦ τῆς δεισιδαιμονίας πρὸς τὸ συμφέρον ἀντεπι-
σπάσαι καὶ μεταστῆσαι τοὺς πολλούς· φιλοσοφίᾳ δ' οὐ
μόνον ἔοικεν ἀσχήμων ὁ τοιοῦτος εἶναι σχηματισμός,
ἀλλὰ καὶ πρὸς τὴν ἐπαγγελίαν ἐναντίος, εἰ πᾶν ἐπαγ-
γειλαμένη λόγῳ τἀγαθὸν καὶ τὸ συμφέρον διδάσκειν εἰς
θεοὺς ἐπαναχωρεῖ περὶ τῆς τῶν πράξεων ἀρχῆς ὡς τοῦ
Πλούταρχος. De genio Socratis (575a-598f)

οἱ Κυλώνειοι περιένησαν καὶ διέφθειραν ἐν ταὐτῷ πάντας

πλὴν Φιλολάου καὶ Λύσιδος νέων ὄντων ἔτι ῥώμῃ καὶ
κουφότητι διωσαμένων τὸ πῦρ, Φιλόλαος μὲν εἰς Λευκα-
νοὺς φυγὼν ἐκεῖθεν ἀνεσώθη πρὸς τοὺς ἄλλους φίλους
ἤδη πάλιν ἀθροιζομένους καὶ κρατοῦντας τῶν Κυλωνείων,
Λῦσις δ' ὅπου γέγονεν ἠγνοεῖτο πολὺν χρόνον, πρίν γε δὴ
Γοργίας ὁ Λεοντῖνος ἐκ τῆς Ἑλλάδος ἀναπλέων εἰς Σικε-
λίαν ἀπήγγελλε τοῖς περὶ Ἄρκεσον βεβαίως Λύσιδι συγ-
γεγονέναι διατρίβοντι περὶ Θήβας. ὥρμησε μὲν ὁ Ἄρκεσος
πόθῳ τοῦ ἀνδρὸς αὐτὸς ὡς εἶχε πλεῦσαι, κομιδῇ δὲ διὰ
γῆρας καὶ ἀσθένειαν ἐλλείπων ἐπέσκηψε μάλιστα μὲν ζῶντα
κομίσαι τὸν Λῦσιν εἰς Ἰταλίαν ἢ τὰ λείψανα τεθνηκότος.
οἱ δ' ἐν μέσῳ πόλεμοι καὶ στάσεις καὶ τυραννίδες ἐκώ-
λυσαν αὐτῷ ζῶντι συντελέσαι τοὺς φίλους τὸν ἆθλον. ἐπεὶ
δ' ἡμῖν τὸ Λύσιδος δαιμόνιον ἤδη τεθνηκότος ἐναργῶς
προϋπέφαινε τὴν τελευτήν, καὶ τὰς παρ' ὑμῖν, ὦ Πολύμνι,
θεραπείας καὶ διαίτας τοῦ ἀνδρὸς οἱ σαφῶς εἰδότες ἀπήγ-
γελλον, ὅτι πλουσίας ἐν οἴκῳ πένητι γηροκομίας τυχὼν
καὶ πατὴρ τῶν σῶν υἱέων ἐπιγραφεὶς οἴχοιτο μακαριστός,
ἀπεστάλην ἐγὼ νέος καὶ εἷς ὑπὸ πολλῶν καὶ πρεσβυτέρων,
Πλούταρχος. Consolatio ad uxorem (608a-612b) Stephanus p.611, sec.

E, l. 7
οὐδὲ λυπηρόν ἐστιν, οἶδ' ὅτι κωλύει σε πιστεύειν ὁ πά-

τριος λόγος καὶ τὰ μυστικὰ σύμβολα τῶν περὶ τὸν Διό-
νυσον ὀργιασμῶν, ἃ σύνισμεν ἀλλήλοις οἱ κοινωνοῦντες.
1078
ὡς οὖν ἄφθαρτον οὖσαν τὴν ψυχὴν διανοοῦ ταὐτὸ ταῖς

ἁλισκομέναις ὄρνισι πάσχειν· ἂν μὲν γὰρ πολὺν ἐντραφῇ
τῷ σώματι χρόνον καὶ γένηται τῷ βίῳ τούτῳ τιθασὸς ὑπὸ
πραγμάτων πολλῶν καὶ μακρᾶς συνηθείας, αὖθις καταί-
ρουσα πάλιν ἐνδύεται καὶ οὐκ ἀνίησιν οὐδὲ λήγει τοῖς ἐν-
ταῦθα συμπλεκομένη πάθεσι καὶ τύχαις διὰ τῶν γενέσεων.
μὴ γὰρ οἴου λοιδορεῖσθαι καὶ κακῶς ἀκούειν τὸ γῆρας
διὰ τὴν ῥυσότητα καὶ τὴν πολιὰν καὶ τὴν ἀσθένειαν τοῦ
σώματος· ἀλλὰ τοῦτ' αὐτοῦ τὸ χαλεπώτατόν ἐστιν, ὅτι
τὴν ψυχὴν ἕωλόν τε ποιεῖ ταῖς μνήμαις τῶν ἐκεῖ καὶ
λιπαρῆ περὶ ταῦτα καὶ κάμπτει καὶ πιέζει, τὸν σχημα-
τισμόν, ὃν ἔσχεν ὑπὸ τοῦ σώματος ἐν τῷ προςπεπον-
θέναι, διαφυλάττουσαν. ἡ δὲ ληφθεῖσα μὲν .... ὑπὸ
κρειττόνων ἔχεται, καθάπερ ἐκ καμπῆς ὑγρᾶς καὶ μαλ-
θακῆς ἀναχαιτίσασα πρὸς ὃ πέφυκεν. ὥσπερ γὰρ τὸ πῦρ,
ἄν τις ἀποσβέσας εὐθὺς ἐξάπτῃ, πάλιν ἀναρριπίζεται καὶ
ἀναλαμβάνει ταχέως ....


B, l. 3
αἰτίαν Ὅμηρος (ζ 59) ἐν τῷ ποταμῷ πλύνουσαν οὐκ ἐν

τῇ θαλάττῃ, καίπερ ἐγγὺς οὔσῃ, τὴν Ναυσικάαν πεποίη-
κεν, καίτοι θερμοτέραν γε καὶ διαφανεστέραν εἰκὸς καὶ
ῥυπτικωτέραν εἶναι.’
Καὶ ὁ Θέων ‘ἀλλὰ τοῦτό γ'’ εἶπε ‘διὰ τῶν γεωδῶν
Ἀριστοτέλης (fr. 217) πάλαι διαλέλυκεν, ὃ προβέβληκας
ἡμῖν. πολὺ γὰρ τῇ θαλάττῃ τὸ τραχὺ καὶ γεῶδες ἐνδιέ-
σπαρται καὶ τοῦτο ποιεῖ τὴν ἁλυκότητα μεμιγμένον· ᾗ
καὶ μᾶλλον ἡ θάλαττα τούς τε νηχομένους ἐξαναφέρει καὶ
στέγει τὰ βάρη, τοῦ γλυκέος ἐνδιδόντος διὰ κουφότητα
καὶ ἀσθένειαν· ἔστι γὰρ ἄμικτον καὶ καθαρόν· ὅθεν ἐν-
δύεται διὰ λεπτότητα καὶ διεξιὸν τοῦ θαλαττίου μᾶλλον
ἐκτήκει τὰς κηλῖδας. ἢ οὐ δοκεῖ σοι τοῦτο πιθανῶς λέγειν
Ἀριστοτέλης;’
’Πιθανῶς’ ἔφην ἐγώ ‘οὐ μὴν ἀληθῶς· ὁρῶ γὰρ
ὅτι καὶ τέφρᾳ καὶ λίτρῳ, κἂν μὴ παρῇ δὲ ταῦτα, κονιορτῷ
πολλάκις παχύνουσι τὸ ὕδωρ, ὡς μᾶλλον τῶν γεωδῶν
τῇ τραχύτητι καταπλύνειν δυναμένων τὸν ῥύπον, αὐτοῦ
δὲ τοῦ ὕδατος διὰ λεπτότητα καὶ ἀσθένειαν οὐχ ὁμοίως
τοῦτο δρῶντος. τὸ μὲν οὖν παχυμερὲς τῆς θαλάττης οὐ
... πετουτόποτε ... πρὸς τὴν κα... δὲ τὴν δριμύτητα·
1079

καὶ μᾶλλον ἡ θάλαττα τούς τε νηχομένους ἐξαναφέρει καὶ

στέγει τὰ βάρη, τοῦ γλυκέος ἐνδιδόντος διὰ κουφότητα
καὶ ἀσθένειαν· ἔστι γὰρ ἄμικτον καὶ καθαρόν· ὅθεν ἐν-
δύεται διὰ λεπτότητα καὶ διεξιὸν τοῦ θαλαττίου μᾶλλον
ἐκτήκει τὰς κηλῖδας. ἢ οὐ δοκεῖ σοι τοῦτο πιθανῶς λέγειν
Ἀριστοτέλης;’
’Πιθανῶς’ ἔφην ἐγώ ‘οὐ μὴν ἀληθῶς· ὁρῶ γὰρ
ὅτι καὶ τέφρᾳ καὶ λίτρῳ, κἂν μὴ παρῇ δὲ ταῦτα, κονιορτῷ
πολλάκις παχύνουσι τὸ ὕδωρ, ὡς μᾶλλον τῶν γεωδῶν
τῇ τραχύτητι καταπλύνειν δυναμένων τὸν ῥύπον, αὐτοῦ
δὲ τοῦ ὕδατος διὰ λεπτότητα καὶ ἀσθένειαν οὐχ ὁμοίως
τοῦτο δρῶντος. τὸ μὲν οὖν παχυμερὲς τῆς θαλάττης οὐ
... πετουτόποτε ... πρὸς τὴν κα... δὲ τὴν δριμύτητα·
καὶ γὰρ αὕτη τοὺς πόρους ἀναστομοῦσα καὶ ἀνοί-
γουσα κατασύρει τὸν ῥύπον. ἐπεὶ δὲ πᾶν τὸ λιπαρὸν
δυσέκπλυτόν ἐστι καὶ κηλῖδα ποιεῖ. λιπαρὰ δ' ἡ θάλασσα,
τοῦτ' ἂν αἴτιον εἴη μάλιστα τοῦ μὴ καλῶς πλύνειν. ὅτι
δ' ἐστὶ λιπαρά, καὶ αὐτὸς εἴρηκεν Ἀριστοτέλης (Probl. Ph.
933a 19)· οἵ τε γὰρ ἅλες λίπος ἔχουσιν καὶ τοὺς λύχνους
βέλτιον παρέχουσι καομένους, αὐτή θ' ἡ θάλαττα προς-
ραινομένη ταῖς φλοξὶ συνεκλάμπει, καὶ κάεται μάλιστα

A, l. 8
σκώπτειν ἀλύπως καὶ σκωπτόμενον φέρειν· εἰ δέ τις

ἀπείποι σκωπτόμενος, εὐθὺς ὁ σκώπτων ἐπέπαυτο. πῶς
οὖν οὐ χαλεπὸν εὑρεῖν σκῶμμα τῷ σκωπτομένῳ κεχαρις-
μένον, | ὅπου καὶ τὸ μὴ λυποῦν τοῦ σκώμματος οὐ τῆς
τυχούσης ἐμπειρίας καὶ δεξιότητός ἐστιν;’
’Οὐ μὴν ἀλλὰ πρῶτά μοι δοκεῖ τὰ λυποῦντα τοὺς
ἐνόχους σκώμματα τοῖς μακρὰν οὖσι τῆς διαβολῆς ἡδονήν
τινα καὶ χάριν ποιεῖν. οἷον ὁ Ξενοφῶν (Cyr. II 2, 28) τὸν
ὑπέραισχρον καὶ ὑπέρδασυν ἐκεῖνον ὡς παιδικὰ τοῦ Σαμ-
βαύλα σκωπτόμενον εἰσάγει μετὰ παιδιᾶς. καὶ Κυήτου
τοῦ ἡμετέρου, μέμνησαι γάρ, ἐν ἀσθενείᾳ τὰς χεῖρας ἔχειν
ψυχρὰς λέγοντος, Αὐφίδιος Μόδεστος ‘ἀλλὰ μήν’ ἔφη
1080
’θερμὰς ἀπὸ τῆς ἐπαρχίας κεκόμικας αὐτάς·’ τοῦτο γὰρ

ἐκείνῳ μὲν γέλωτα καὶ διάχυσιν παρέσχεν, κλέπτῃ δ'
ἀνθυπάτῳ λοιδόρημα καὶ ὄνειδος ἦν. διὸ καὶ Κριτόβουλον
ὁ Σωκράτης (Xen. Conv. IV 19) εὐπροσωπότατον ὄντα
προκαλούμενος εἰς σύγκρισιν εὐμορφίας ἔπαιζεν οὐκ
ἐχλεύαζεν. καὶ Σωκράτην πάλιν Ἀλκιβιάδης (Plat. Conv.
213c) ἔσκωπτεν εἰς ζηλοτυπίαν τὴν περὶ Ἀγάθωνος.
ἥδονται δὲ καὶ βασιλεῖς τοῖς λεγομένοις ὡς εἰς πένητας
αὐτοὺς καὶ ἰδιώτας, ὥσπερ ὑπὸ Φιλίππου σκωφθεὶς ὁ

τὸ ὕδωρ ἔξωθεν ἐμπίπτοντος, | ὁ δ' ἀὴρ μᾶλλον ἰσχύειν

πρὸς τοὺς λίθους καὶ τοὺς ἄκμονας ἀπερειδόμενος; οὐ
γὰρ ἐῶσιν αὐτόν, ὥσπερ τὰ χαλκᾶ καὶ τὰ κεραμεᾶ τῶν
ἀγγείων, διεκπίπτειν, ἀλλὰ τῇ πυκνότητι στέγοντες ἀνα-
κλῶσιν εἰς τὸ ὕδωρ ἀπ' αὐτῶν, ὥστε δι' ὅλου καὶ ἰσχυρὰν
γίνεσθαι τὴν περίψυξιν. διὸ καὶ χειμῶνος οἱ ποταμοὶ
ψυχρότεροι γίνονται τῆς θαλάττης· ἰσχύει γὰρ ἐν αὐτοῖς
ὁ ψυχρὸς ἀὴρ ἀνακλώμενος, ἐν δὲ τῇ θαλάττῃ διὰ βάθος
ἐκλύεται πρὸς μηθὲν ἀντερείδων. κατ' ἄλλον δὲ τρό-
πον εἰκός ἐστι τὰ λεπτότερα τῶν ὑδάτων περιψύχεσθαι
μᾶλλον [ἢ] ὑπὸ τοῦ ψυχροῦ· κρατεῖται γὰρ δι' ἀσθένειαν.
αἱ δ' ἀκόναι καὶ οἱ χάλικες λεπτύνουσι τὸ ὕδωρ, ὅ τι θολε-
ρὸν καὶ γεῶδες ἀναμέμικται, τοῦτο συνάγοντες καὶ κατα-
σπῶντες ἀπ' αὐτοῦ, ὥστε λεπτότερον καὶ ἀσθενέστερον
τὸ ὕδωρ γενόμενον μᾶλλον ὑπὸ περιψύξεως κρατεῖσθαι.
καὶ μὴν ὅ τε μόλιβδος τῶν φύσει ψυχρῶν ἐστιν, ὅς γε
τριβόμενος ὄξει τὸ ψυκτικώτατον τῶν θανασίμων φαρ-
μάκων ἐξανίησι ψιμύθιον· οἵ τε χάλικες πυκνότητι τὸ
ψυχρὸν διὰ βάθους ποιοῦσιν· πᾶς μὲν γὰρ λίθος κατ-
εψυγμένης καὶ πεπιλημένης ὑπὸ κρύους γῆς πάγος ἐστίν,
μᾶλλον δ' ὁ μᾶλλον πεπυκνωμένος· ὥστ' οὐκ ἄτοπον, εἰ

μιν. ‘ἡ δὲ τοιαύτη κάθαρσις αὐτοῦ πρῶτον μὲν ἐκτέμνει

τὰ νεῦρα καὶ τὴν θερμότητα κατασβέννυσιν· ἐξανθεῖ γὰρ
1081
καὶ ἀποπνεῖ διερωμένου πολλάκις. ἔπειτα περιεργίαν

καὶ καλλωπισμὸν ἐμφαίνει καὶ τρυφὴν εἰς τὸ ἡδὺ κατ-
αναλίσκουσα τὸ χρήσιμον. ὥσπερ γὰρ τὸ τοὺς ἀλεκτρυόνας
ἐκτέμνειν καὶ τοὺς χοίρους, ἁπαλὴν αὐτῶν παρὰ φύσιν
τὴν σάρκα ποιοῦντας καὶ θήλειαν, οὐχ ὑγιαινόντων ἐστὶν
ἀνθρώπων ἀλλὰ διεφθαρμένων ὑπὸ λιχνείας, οὕτως, εἰ
δεῖ μεταφορᾷ χρησάμενον λέγειν, ἐξευνουχίζουσι τὸν ἄκρα-
τον καὶ ἀποθηλύνουσιν οἱ διηθοῦντες, οὔτ' ἄφθονον ὑπ'
ἀσθενείας οὔτε πίνειν [τὸν] μέτριον δυνάμενοι διὰ τὴν
ἀκρασίαν· ἀλλὰ σόφισμα τοῦτ' ἐστὶν αὐτοῖς καὶ μηχά-
νημα πολυποσίας· ἐξαιροῦσι δὲ τοῦ οἴνου τὸ ἐμβριθές, τὸ
λεῖον ἀπολιπόντες, ὥσπερ οἱ τοῖς ἀκρατῶς ἔχουσι πρὸς
ψυχροποσίαν ἀρρώστοις ἀφεψημένον διδόντες· ὅ τι γὰρ
στόμωμα τοῦ οἴνου καὶ κράτος ἐστίν, τοῦτ' ἐν τῷ διυλίζειν
ἐξαιροῦσι καὶ ἀποκρίνουσι. μέγα δὲ τεκμήριον νὴ
Δία φθορᾶς τὸ μὴ διαμένειν ἀλλ' ἐξίστασθαι καὶ μαραίνε-
σθαι, καθάπερ ἀπὸ ῥίζης κοπέντα τῆς τρυγός· οἱ δὲ
παλαιοὶ καὶ τρύγα τὸν οἶνον ἄντικρυς ἐκάλουν, ὥσπερ
ψυχὴν καὶ κεφαλὴν τὸν ἄνθρωπον εἰώθαμεν ἀπὸ τῶν
Πλούταρχος. Amatorius (748e-771e) Stephanus p.753, sec. F, l. 3
τοῖς πρώτοις ἐπιτάγμασι, πειρωμένη τῶν δορυφόρων· ἐπεὶ

δ' ἑώρα μηδὲν ἀντιλέγοντας μηδ' ὀκνοῦντας, ἐκέλευσε
συλλαβεῖν τὸν Νίνον εἶτα δῆσαι, τέλος δ' ἀποκτεῖ-
ναι· πραχθέντων δὲ πάντων, ἐβασίλευσε τῆς Ἀσίας ἐπι-
φανῶς πολὺν χρόνον. ἡ δὲ Βελεστίχη, πρὸς Διός, οὐ βάρ-
βαρον ἐξ ἀγορᾶς γύναιον, ἧς ἱερὰ καὶ ναοὺς Ἀλεξανδρεῖς
ἔχουσιν, ἐπιγράψαντος δι' ἔρωτα τοῦ βασιλέως ‘Ἀφροδίτης
Βελεστίχης’; ἡ δὲ σύνναος μὲν ἐνταυθοῖ καὶ συνίερος τοῦ
Ἔρωτος, ἐν δὲ Δελφοῖς κατάχρυσος [δ'] ἑστῶσα μετὰ
τῶν βασιλέων καὶ βασιλειῶν, ποίᾳ προικὶ τῶν ἐραστῶν
ἐκράτησεν; ἀλλ' ὥσπερ ἐκεῖνοι δι' ἀσθένειαν ἑαυτῶν καὶ
μαλακίαν ἔλαθον ἑαυτοὺς γενόμενοι λεία γυναικῶν,
οὕτω πάλιν ἄδοξοι καὶ πένητες ἕτεροι πλουσίαις γυναιξὶ
καὶ λαμπραῖς συνελθόντες | οὐ διεφθάρησαν οὐδ' ὑφῆκάν
τι τοῦ φρονήματος, ἀλλὰ τιμώμενοι καὶ κρατοῦντες μετ'
εὐνοίας συγκατεβίωσαν. ὁ δὲ συστέλλων τὴν γυναῖκα καὶ
συνάγων εἰς μικρόν, ὥσπερ δακτύλιον ἰσχνὸς ὢν μὴ περιρ-
ρυῇ δεδιώς, ὅμοιός ἐστι τοῖς ἀποκείρουσι τὰς ἵππους εἶτα
πρὸς ποταμὸν ἢ λίμνην ἄγουσι· καθορῶσαν γὰρ ἑκάστην
1082
τὴν εἰκόνα τῆς ὄψεως ἀκαλλῆ καὶ ἄμορφον ἀφιέναι τὰ

φρυάγματα λέγεται καὶ προσδέχεσθαι τὰς τῶν ὄνων
Πλούταρχος. Amatorius (748e-771e) Stephanus p.764, sec. C, l. 8
γλυκεῖα καὶ γόνιμος ἡ μὲν ἀπ' ἐκείνου φερομένη σώματι

παρέχει τροφὴν καὶ φῶς καὶ αὔξησιν, ἡ δ' ἀπὸ τούτου
ψυχαῖς. ὡς δ' ἥλιος ἐκ νεφῶν καὶ μετ' ὀμίχλην θερμό-
τερος, οὕτως Ἔρως μετ' ὀργῆς καὶ ζηλοτυπίας ἐρωμένου
διαλλαγέντος ἡδίων καὶ δριμύτερος. ἔτι δ' ὥσπερ ἥλιον
ἅπτεσθαι καὶ σβέννυσθαι δοκοῦσιν ἔνιοι, ταὐτὰ καὶ περὶ
Ἔρωτος ὡς θνητοῦ καὶ ἀβεβαίου διανοοῦνται. καὶ μὴν
οὔτε σώματος ἀγύμναστος ἕξις ἥλιον οὔτ' Ἔρωτα δύνα-
ται φέρειν ἀλύπως τρόπος ἀπαιδεύτου ψυχῆς· ἐξίσταται
δ' ὁμοίως ἑκάτερον καὶ νοσεῖ, τὴν τοῦ θεοῦ δύναμιν οὐ
τὴν αὑτοῦ μεμφόμενον ἀσθένειαν. πλὴν ἐκείνῃ γε δό-
ξειαν ἂν διαφέρειν, ᾗ δείκνυσιν ἥλιος μὲν ἐπίσης τὰ καλὰ
καὶ τὰ αἰσχρὰ τοῖς ὁρῶσιν, Ἔρως δὲ μόνων τῶν καλῶν
φέγγος ἐστὶ καὶ πρὸς ταῦτα μόνα τοὺς ἐρῶντας ἀναπείθει
βλέπειν καὶ στρέφεσθαι, τῶν δ' ἄλλων πάντων περιορᾶν.
γῆν δὲ κατ' οὐδὲν Ἀφροδίτην καλοῦντες ἅπτονταί τι-
νος ὁμοιότητος· καὶ γὰρ χθονία καὶ οὐρανία καὶ μίξεως
χώρα τοῦ ἀθανάτου πρὸς τὸ θνητόν, ἀδρανὴς δὲ καθ'
ἑαυτὴν καὶ σκοτώδης ἡλίου μὴ προσλάμποντος, ὥσπερ
Ἀφροδίτη μὴ παρόντος Ἔρωτος. ἐοικέναι μὲν οὖν Ἀφρο-
δίτῃ σελήνην ἥλιον δ' Ἔρωτι τῶν ἄλλων θεῶν μᾶλλον
Πλούταρχος. An seni respublica gerenda sit (783b-797f)

οἰκουροῦντες ἀπερρίφησαν καὶ κατεφρονήθησαν.

οὐδὲ γὰρ ἡ τοῦ φρονεῖν ἕξις ὁμοίως παραμένει τοῖς
μεθεῖσιν αὑτούς, ἀλλ' ὑπ' ἀργίας ἐξανιεμένη καὶ
ἀναλυομένη κατὰ μικρὸν ἀεί τινα ποθεῖ φροντίδος
μελέτην, τὸ λογιστικὸν καὶ πρακτικὸν ἐγειρούσης
καὶ διακαθαιρούσης·

λάμπει γὰρ ἐν χρείαισιν, ὥσπερ εὐπρεπὴς
χαλκός.

1083
οὐ γὰρ τόσον σώματος ἀσθένεια κακὸν πρόσεστι

ταῖς πολιτείαις τῶν παρ' ἡλικίαν ἐπὶ τὸ βῆμα καὶ
τὸ στρατήγιον βαδιζόντων, ὅσον ἔχουσιν ἀγαθὸν
τὴν εὐλάβειαν καὶ τὴν φρόνησιν, καὶ τὸ μὴ φερό-
μενον, ἄλλοτε μὲν δι' ἐσφαλμένα ὅτε δ' ὑπὸ δόξης
κενῆς, προσπίπτειν πρὸς τὰ κοινὰ καὶ συνεφέλκεσθαι
τὸν ὄχλον, ὥσπερ θάλατταν ὑπὸ πνευμάτων ἐκ-
ταραττόμενον, ἀλλὰ πράως τε χρῆσθαι καὶ μετρίως
τοῖς ἐντυγχάνουσιν. ὅθεν αἱ πόλεις, ὅταν πταί-
σωσιν ἢ φοβηθῶσι, πρεσβυτέρων ποθοῦσιν ἀρχὴν
ἀνθρώπων· καὶ πολλάκις ἐξ ἀγροῦ κατάγουσαι
Πλούταρχος. An seni respublica gerenda sit (783b-797f)

περιπάτοις, ἔνιοι δὲ καὶ σφαίρᾳ προσπαλαίοντες

ἐλαφρῶς καὶ διαλεγόμενοι κινοῦσι τὸ πνεῦμα καὶ
τὸ θερμὸν ἀναρριπίζουσι· μήτε δὴ τελέως ἐκ-
παγέντας ἑαυτοὺς καὶ καταψυχθέντας ἀπραξίᾳ περι-
ίδωμεν μήτ' αὖ πάλιν πᾶσαν ἀρχὴν ἐπαιρόμενοι καὶ
παντὸς ἐπιδραττόμενοι πολιτεύματος ἀναγκάζωμεν
τὸ γῆρας ἐξελεγχόμενον ἐπὶ τοιαύτας φωνὰς
καταφέρεσθαι

ὦ δεξιὰ χείρ, ὡς ποθεῖς λαβεῖν δόρυ·
ἐν δ' ἀσθενείᾳ τὸν πόθον διώλεσας.

οὐδὲ γὰρ ἀκμάζων καὶ δυνάμενος ἀνὴρ ἐπαινεῖται,
πάντα συλλήβδην ἀνατιθεὶς ἑαυτῷ τὰ κοινὰ πράγ-
ματα καὶ μηδὲν ἑτέρῳ παριέναι βουλόμενος, ὥσπερ
οἱ Στωικοὶ τὸν Δία λέγουσιν, εἰς πάντα παρενείρων
καὶ πᾶσι καταμιγνὺς ἑαυτὸν ἀπληστίᾳ δόξης ἢ
φθόνῳ τῶν μεταλαμβανόντων ἁμωσγέπως τιμῆς
τινος ἐν τῇ πόλει καὶ δυνάμεως· πρεσβύτῃ δὲ
κομιδῇ, κἂν τὸ ἄδοξον ἀφέλῃς, ἐπίπονος καὶ ταλαί-
πωρος ἡ πρὸς πᾶν μὲν ἀεὶ κληρωτήριον ἀπαν
Πλούταρχος. Praecepta gerendae reipublicae (798a-825f)
δυσμένειαν ἐξαιρεῖν ἅπασαν, ὥσπερ ἐν φίλων

διαφοραῖς, τὸ μᾶλλον οἰόμενον ἀδικεῖσθαι μέρος
ἐξομιλοῦντα πρότερον καὶ συναδικεῖσθαι δοκοῦντα
1084
καὶ συναγανακτεῖν, εἶθ' οὕτως ἐπιχειροῦντα πραΰ-

νειν καὶ διδάσκειν ὅτι τῶν βιάζεσθαι καὶ νικᾶν
ἐριζόντων οἱ παρέντες οὐκ ἐπιεικείᾳ καὶ ἤθει
μόνον ἀλλὰ καὶ φρονήματι καὶ μεγέθει ψυχῆς
διαφέρουσι, καὶ μικρὸν ὑφιέμενοι νικῶσιν ἐν τοῖς
καλλίστοις καὶ μεγίστοις· ἔπειτα καὶ καθ' ἕνα καὶ
κοινῇ διδάσκοντα καὶ φράζοντα τὴν τῶν Ἑλληνικῶν
πραγμάτων ἀσθένειαν, ἧς ἓν ἀπολαῦσαι ἄμεινόν
ἐστι τοῖς εὖ φρονοῦσι, μεθ' ἡσυχίας καὶ ὁμονοίας
καταβιῶναι, μηδὲν ἐν μέσῳ τῆς τύχης ἆθλον
ὑπολελοιπυίας. τίς γὰρ ἡγεμονία, τίς δόξα τοῖς
περιγενομένοις; ποία δύναμις, ἣν μικρὸν ἀνθυπάτου
διάταγμα κατέλυσεν ἢ μετέστησεν εἰς ἄλλον, οὐδὲν
οὐδ' ἂν παραμένῃ σπουδῆς ἄξιον ἔχουσαν; ἐπεὶ δέ,
ὥσπερ ἐμπρησμὸς οὐ πολλάκις ἐκ τόπων ἱερῶν
ἄρχεται καὶ δημοσίων, ἀλλὰ λύχνος τις ἐν οἰκίᾳ
παραμεληθεὶς ἢ συρφετὸς διακαεὶς ἀνῆκε φλόγα
πολλὴν καὶ δημοσίαν φθορὰν ἀπεργασαμένην, οὕτως
Πλούταρχος. De communibus notitiis adversus Stoicos (1058e-1086b)

λοῦντος αὐτοῦ προϊέναι πόδας ἢ φθέγγεσθαι γλῶτταν ἢ

κέρας κυρίττειν ἢ δάκνειν ὀδόντας; ὧν ἀνάγκη τὰ πλεῖ-
στα πάσχειν τὸν θεόν, εἰ παρὰ τὴν βούλησιν αὐτοῦ μέρη
ὄντες οἱ φαῦλοι ψεύδονται καὶ ῥᾳδιουργοῦσι καὶ τοιχωρυ-
χοῦσι καὶ ἀποκτιννύουσιν ἀλλήλους. εἰ δέ, ὥς φησι Χρύ-
σιππος, οὐδὲ τοὐλάχιστον ἔστι τῶν μερῶν ἔχειν ἄλλως
ἀλλ' ἢ κατὰ τὴν τοῦ Διὸς βούλησιν, ἀλλὰ πᾶν μὲν ἔμψυ-
χον οὕτως ἴσχεσθαι καὶ οὕτω κινεῖσθαι πέφυκεν, ὡς ἐκεῖ-
νος ἄγει κἀκεῖνος ἐπιστρέφει καὶ ἴσχει καὶ διατίθησιν, ‘ὅδ'
αὖτ' ἐκείνου φθόγγος ἐξωλέστερος’. μυριάκις γὰρ ἦν
ἐπιεικέστερον ἀσθενείᾳ καὶ ἀδυναμίᾳ τοῦ Διὸς ἐκβια-
ζόμενα τὰ μέρη πολλὰ δρᾶν ἄτοπα παρὰ τὴν ἐκείνου φύσιν
καὶ βούλησιν, ἢ μήτ' ἀκρασίαν εἶναι μήτε κακουργίαν ἧς
οὐκ ἔστιν ὁ Ζεὺς αἴτιος. ἀλλὰ μὴν τὸ τὸν κόσμον εἶναι
πόλιν καὶ πολίτας τοὺς ἀστέρας, εἰ δὲ τοῦτο, καὶ φυλέτας
καὶ ἄρχοντας δηλονότι καὶ βουλευτὴν τὸν ἥλιον καὶ τὸν
ἕσπερον πρύτανιν ἢ ἀστυνόμον, | – οὐκ οἶδ' εἰ μὴ τοὺς
ἐλέγχοντας τὰ τοιαῦτα τῶν λεγόντων καὶ ἀποφαινομένων
1085
ἀποδείκνυσιν ἀτοπωτέρους.
Ἀλλὰ τῶν φυσικώτερον λεγομένων ἆρ' οὐ παρὰ
τὴν ἔννοιάν ἐστι σπέρμα πλέον εἶναι καὶ μεῖζον ἢ τὸ γεν
Πλούταρχος. De libidine et aegritudine Sec. 9, l. 5
τὴν ἐπιθυμίαν ἐπιζητῶν, πότερον τοῦ σώματός ἐστιν ἢ

τῆς ψυχῆς, οὐκ ἀγνοεῖ ὅτι τὸ λυπούμενον καὶ ἐπιθυμοῦν
ἅνθρωπός ἐστι, πότερον δὲ τῇ ψυχῇ προσχρώμενος ἢ
τῷ σώματι καὶ κατὰ τὴν ψυχὴν ἢ κατὰ τὸ σῶμα τοῦτο
πάσχει, διηπόρηκεν. ὥστε τὰς προφάσεις ἐάσαντες ἁψώ-
μεθα τοῦ λόγου καὶ κατὰ τὴν ζήτησιν ἤδη τραπώμεθα.
Ὅσοι τοίνυν τὴν ψυχὴν οὐκ ἄφθαρτον οὐδ' ἀθάνα-
τον μόνον, ἀλλὰ καὶ ἀπαθῆ πειρῶνται διαφυλάττειν, ῥώ-
μην τινὰ τὴν ἀπάθειαν τῇ ἀφθαρσίᾳ προβαλλόμενοι, καὶ
τὸ πάσχον ἁμωσγέπως ἤδη φθορᾶς ἀναδέχεσθαι πεῖραν
οἰόμενοι, τὰ δὲ πάθη πάντα καὶ τὰς ἀσθενείας ὥσπερ ἐκ
ῥίζης τῆς σαρκὸς ἀναβλαστάνειν ἐπὶ τὸν ἄνθρωπον, τῶν
διαφορῶν πρῶτον ἕξονται τῶν περὶ τὰ σώματα φαινο-
μένων κατὰ χρόνους καὶ φύσεις καὶ μεταβολάς. οἷον εὐ-
θὺς ἐν νέοις ἀκμάζει τὸ ἐπιθυμητικόν, ἐν πρεσβύταις δὲ
τὸ περίλυπον· τοῖς μὲν γὰρ αἷμά τε θερμὸν ἐγκέκραται, καὶ
πνεῦμα ῥαγδαῖον ἐπὶ τὰς πράξεις παρέστηκε, καὶ τὸ σῶμα
τοῖς ὀργάνοις καθαροῖς καὶ ἀκραιφνέσιν ἐμμελὲς ἀεὶ καὶ πο-
λύσφυκτον ἀνακινεῖ καὶ ἀναρριπίζει τὰς ἐπιθυμίας, ὥσπερ
ἐξ ὕλης νεαρᾶς ἀναπτομένας περιφέρειν αἵματος, ἐξ ὧν
μεταβαλλόμενον ἐπὶ πολλὰ ταῖς ὁρμαῖς τὸν νέον ὁρῶμεν.
Πλούταρχος. Fra.Fra. 69, l. 13
Τῶν λιμωττόντων τοὺς πόδας παχύνεσθαί φησι τὸ

δ' ἄλλο σῶμα λεπτύνεσθαι. καὶ εἷς νόμος ἦν Ἐφεσίων, μὴ
ἐξεῖναι πατρὶ παῖδας ἀποθέσθαι, ἕως ἂν διὰ λιμὸν παχυν-
θῇ τοὺς πόδας. ἴσως δὲ καὶ τὴν ἀπὸ καθίσεως καὶ ἀργίας
πάχυνσιν δηλοῖ τῶν ποδῶν· γίνεται γὰρ τοῦτο τοῖς ἐπὶ
πολὺ καθημένοις. ἐὰν οὖν ἐν τοῖς ἀλεεινοῖς οἴκοις ἀργὸς
καθιζάνῃς, λεπτῇ χειρὶ διὰ λιμὸν τοὺς παχεῖς ὄντας πόδας
πιέσεις. ἔοικε δὲ καὶ ἡ ἐν τοῖς λιμοῖς πάχυνσις εἶναι κατὰ
φύσιν, ὡς ὁ Πλούταρχος· δεῖται γὰρ τὸ ἐν ἡμῖν θερμόν,
1086
ἵνα μένῃ, τῆς ἔξωθεν τροφῆς, ἣν οὐ δεχόμενον δαπανᾷ

τὸ σῶμα καὶ αὐτοῦ τι ἀποσπᾷ· δι' ἀσθένειαν δ' ἀδυνατοῦν
ἀλλοιῶσαι τὸ ἀποσπώμενον ἄπεπτον [ὂν] ἀφίησι· καὶ αὐτὸ
μὲν τὰ μέσα καὶ τὰ ἄνω λεπτύνει τοῦ σώματος, ἐν οἷς ἐστι
πλεῖον· ἐκεῖνο δ' ἄρα τὸ ἄπεπτον εἰς τὸ κάτω φέρεται,
καὶ οὕτω δὴ παχύνει τοὺς πόδας.
Ibid. in OD 502 – 503:

δείκνυε δὲ δμώεσσι θέρευς ἔτι μέσσου ἐόντος·
οὐκ αἰεὶ θέρος ἐσσεῖται, ποιεῖσθε καλιάς.

Διὰ τούτου τοῦ παραγγέλματος καὶ τὰ ὅμοια νοητέον.
Πλούταρχος. Fra.Fra. 136, l. 32
αἱμύλον καὶ ἐπιτερπές· ἁρπάζει δὲ καὶ βίους καὶ οἴκους καὶ

γάμους καὶ ἡγεμονίας, οὐκ αἰνίγματα προβάλλων ἀλλ' αὐ-
τὸς αἴνιγμα δυσεύρετον ὢν καὶ δύσλυτον, εἰ βούλοιτό τις
προτείνειν τί μισεῖ καὶ φιλεῖ, τί φεύγει καὶ διώκει, τί
ἀπειλεῖ καὶ ἱκετεύει, τί ὀργίζεται καὶ ἐλεεῖ, τί βούλεται
παύσασθαι καὶ οὐ βούλεται, τί χαίρει τῷ αὐτῷ μάλιστα
καὶ ἀνιᾶται, τοῦτο λῦσαι καὶ θεραπεῦσαι. τῆς μὲν γὰρ
Σφιγγὸς τὸ αἴνιγμα τὰ πλεῖστα καὶ πεπλασμένα ἔχει· οὔτε
γὰρ τρίπους ὁ γέρων ἀληθῶς, εἴ τι προσείληφε τοῖς ποσὶ
βοηθεῖν, οὔτε τετράπους ὁ νήπιος, ἐπεὶ ταῖς χερσὶν
ὑπερείδει τὴν τῶν βάσεων ὑγρότητα καὶ ἀσθένειαν. τὰ δὲ
τῶν ἐρώντων πάθη ἀληθῆ· στέργουσιν, ἐχθραίνουσι· τὸν
αὐτὸν ποθοῦσιν ἀπόντα, τρέμουσι παρόντος· κολακεύουσι,
λοιδοροῦσι, προαποθνῄσκουσι, φονεύουσιν, εὔχονται μὴ
φιλεῖν, καὶ παύσασθαι φιλοῦντες οὐ θέλουσι· σωφρονί-
ζουσι καὶ πειρῶσι, παιδεύουσι καὶ διαφθείρουσιν, ἄρχειν
θέλουσι καὶ δουλεύειν ὑπομένουσι. τοῦτ' αἴτιον γέγονε
μάλιστα τοῦ μανίαν ὑποληφθῆναι τὸ πάθος·

’ἤρων· τὸ μαίνεσθαι δ' ἄρ' ἦν ἔρως βροτοῖς’

τοιοῦτοι. οἱ δὲ τῶν κηρύκων τράχηλοι εὐστόμαχοί τέ

εἰσι καὶ ἀτροφώτεροι μυῶν τε καὶ χημῶν καὶ κτενῶν·
τοῖς δ' ἀσθενῆ τὸν στόμαχον ἔχουσι καὶ μὴ ῥᾳδίως
1087
ἀποδιωθοῦσι τὴν τροφὴν εἰς τὸ κύτος τῆς κοιλίας

χρήσιμοι, δύσφθαρτοί τε ὄντες. τὰ γὰρ ὁμολογουμέ-
νως εὔπεπτα κατὰ τοὐναντίον ἀλλότρια τῆς διαθέσεως
ταύτης ἐστίν, εὐχερῶς διαφθειρόμενα διὰ τὸ ἁπαλὰ
καὶ εὐδιάλυτα εἶναι. ὅθεν αἱ μήκωνες αὐτῶν πρὸς
μὲν τὰς τῶν στομάχων εὐτονίας οὐκ εὐθετοῦσι, πρὸς
δὲ τὴν τῆς κοιλίας ἀσθένειαν χρήσιμοι. τροφιμώτεραι
δὲ τούτων εἰσὶ καὶ ἀπολαυστικώτεραι αἱ τῆς πορφύρας
μήκωνες, πλὴν σκιλλωδέστεραι ὑπάρχουσι· καὶ γὰρ
ὅλον τὸ κογχύλιον τοιοῦτόν ἐστιν. ἴδιον δὲ καὶ ταύ-
ταις καὶ τοῖς σωλῆσι παρέπεται τὸ ἑψομέναις παχὺν
ποιεῖν τὸν ζωμόν. ἑψόμενοι δὲ τὸ καθ' ἑαυτοὺς καὶ
οἱ τράχηλοι τῶν πορφυρῶν εὐθετοῦσι πρὸς τὰς τῶν
στομάχων διαθέσεις.’ μνημονεύει δ' αὐτῶν Ποσεί-
διππος ἐν Λοκρίσιν (IV 517 M) οὕτως·
ὥρα περαίνειν· ἐγχέλεια, καράβους,
κόγχας, ἐχίνους προσφάτους, μηκώνια,
ποιηθέντος ἐπιγράμματος, ὅπερ παρέθετο ὁ Δελφὸς

Ἡγήσανδρος ἐν ἕκτῳ ὑπομνημάτων (FHG IV 413)·
ὀφρυανασπασίδαι, ῥινεγκαταπηξιγένειοι,
σακκογενειοτρόφοι καὶ λοπαδαρπαγίδαι,
εἱματανωπερίβαλλοι, ἀνηλιποκαιβλεπέλαιοι,
νυκτιλαθραιοφάγοι, νυκτιπαταιπλάγιοι,
μειρακιεξαπάται καὶ συλλαβοπευσιλαληταί,
δοξοματαιόσοφοι, ζηταρετησιάδαι.
Ἀρχέστρατός τε ὁ Γελῷος ἐν τῇ Γαστρολογίᾳ –
ἣν μόνην ὑμεῖς ῥαψῳδίαν οἱ σοφοὶ ἀσπάζεσθε, μόνον
τοῦτο πυθαγορίζοντες τὸ σιωπᾶν, δι' ἀσθένειαν λόγων
τοῦτο ποιοῦντες, ἔτι τε τὴν Σφοδρίου τοῦ κυνικοῦ
τέχνην ἐρωτικὴν καὶ τὰς Πρωταγορίδου ἀκροάσεις
ἐρωτικὰς Περσαίου τε τοῦ καλοῦ φιλοσόφου συμπο-
τικοὺς διαλόγους συντεθέντας ἐκ τῶν Στίλπωνος
καὶ Ζήνωνος ἀπομνημονευμάτων, ἐν οἷς ζητεῖ, ὅπως
ἂν μὴ κατακοιμηθῶσιν οἱ συμπόται, [καὶ] πῶς ταῖς
ἐπιχύσεσι χρηστέον πηνίκα τε εἰσακτέον τοὺς ὡραίους
καὶ τὰς ὡραίας εἰς τὸ συμπόσιον καὶ πότε αὐτοὺς
1088
προσδεκτέον ὡραιζομένους καὶ πότε παραπεμπτέον ὡς

ὑπερορῶντας, καὶ περὶ προσοψημάτων καὶ περὶ ἄρτων
πάντων οὖν ἡμῶν ἐπαινεσάντων τὸν μάγειρον

ἐπί τε τῷ ἑτοίμῳ τῶν λεγομένων καὶ τῇ τῆς τέχνης
περιεργίᾳ ὁ καλὸς ἡμῶν ἑστιάτωρ Λαρήνσιος ‘καὶ
πόσῳ κάλλιον, ἔφη, τὰ τοιαῦτα ἐκμανθάνειν τοὺς
μαγείρους ἢ ἅπερ παρά τινι τῶν πολιτῶν ἡμῶν, ὃς
ὑπὸ πλούτου καὶ τρυφῆς τοὺς τοῦ θαυμασιωτάτου
Πλάτωνος διαλόγους ἠνάγκαζεν ἐκμανθάνοντας τοὺς
μαγείρους φέροντάς τε τὰς λοπάδας ἅμα λέγειν (Tim.
p. 17a) ‘εἷς, δύο, τρεῖς· ὁ δὲ δὴ τέταρτος ἡμῖν, ὦ φίλε
Τίμαιε, ποῦ τῶν χθὲς μὲν δαιτυμόνων, τὰ νῦν δ' ἑστια-
τόρων;’ ἔπειτ' ἄλλος ἀπεκρίνατο ‘ἀσθένειά τις αὐτῷ
ξυνέπεσεν, ὦ Σώκρατες.’ διεξήρχοντό τε τοῦ διαλόγου
τὰ πολλὰ τὸν τρόπον τοῦτον, ὡς ἄχθεσθαι μὲν τοὺς
εὐωχουμένους, ὑβρίζεσθαι δὲ τὸν πάνσοφον ἐκεῖνον
ἄνθρωπον ὁσημέραι, καὶ διὰ τοῦτο πολλοὺς τῶν κα-
θαρείων ἐξόμνυσθαι τὰς παρ' ἐκείνῳ ἑστιάσεις. οἱ
δὲ ἡμέτεροι οὗτοι ἅμα ἴσως ταῦτ' ἐκμανθάνοντες οὐκ
ὀλίγην ὑμῖν θυμηδίαν παρέχουσιν.’ καὶ ὁ παῖς ἐπὶ
τῇ μαγειρικῇ σοφίᾳ ἐπαινεθεὶς ‘τί τοιοῦτον εὑρήκασιν,
ἔφη, ἢ εἰρήκασιν οἱ πρὸ ἐμοῦ; ἢ ἐπιμετρίους ἐμαυτὸν
ἄγω οὐ μεγαλαυχούμενος ἐπ' ἐμαυτῷ;
ποις, βλασφημοῦντες οὐ μετρίως. ὅθεν ὁ Μελανιπ-

πίδης ἔφη (fr. 4 B)·
πάντες δ' ἀπεστύγεον ὕδωρ,
τὸ πρὶν ἐόντες ἀίδριες οἴνου.
τάχα δὴ τάχα τοὶ μὲν οὖν ἀπωλαυοντο,
τοὶ δὲ παράπληκτον χέον ὀμφάν.
Ἀριστοτέλης δ' ἐν τῷ περὶ μέθης (p. 118 R) φησίν·
’εἰ ὁ οἶνος μετρίως ἀφεψηθείη, πινόμενος ἧττον με-
θύσκει· τὴν γὰρ δύναμιν ἀφεψηθέντος αὐτοῦ ἀσθενε-
στέραν γίγνεσθαι· μεθύσκονταί τε, φησίν, οἱ γεραίτεροι
1089
τάχιστα δι' ὀλιγότητα καὶ ἀσθένειαν τοῦ περὶ αὐτοὺς

ἐνυπάρχοντος φύσει θερμοῦ. καὶ οἱ παντελῶς δὲ νέοι
τάχιον μεθύσκονται διὰ τὸ πλῆθος τοῦ ἐνυπάρχοντος
θερμοῦ· τῷ γὰρ ἐκ τοῦ οἴνου προσγινομένῳ κρατοῦνται
ῥᾳδίως. μεθύσκονται δὲ κἀν τοῖς ἀλόγοις ζῴοις ὕες
μὲν σταφυλῆς στεμφύλων χορτασθέντες καὶ τὸ τῶν κο-
ράκων καὶ τῶν κυνῶν γένος τὴν οἰνοῦτταν καλουμένην
φαγόντα βοτάνην, πίθηκος δὲ καὶ ἐλέφας πιόντες οἶνον.
διὸ καὶ τὰς θήρας ποιοῦνται τῶν πιθήκων καὶ τῶν
κοράκων μεθυσθέντων, τῶν μὲν οἴνῳ, τῶν δὲ τῇ οἰ-
νούττῃ.’
ὅτι δὲ τὰς Πλειάδας τὸ ἐνδοξότατον τῶν ἀπλανῶν

ἄστρων ὑπείληφε, δῆλον ἐκ τοῦ προτάττειν αὐτὰς κατὰ
τὴν τῶν ἄλλων συναρίθμησιν (Σ 485)·
ἐν δὲ τὰ τείρεα πάντα τά τ' οὐρανὸς ἐστεφάνωται,
Πληιάδας θ' Ὑάδας τε τό τε σθένος Ὠρίωνος
ἄρκτον θ', ἣν καὶ ἅμαξαν ἐπίκλησιν καλέουσιν.
ἐπλανήθησαν δ' οἱ πολλοὶ νομίζοντες τὰς πελειάδας
ὄρνεις εἶναι πρῶτον μὲν ἐκ τοῦ ποιητικοῦ σχηματισμοῦ
τοῦ κατὰ τὴν πρόσθεσιν τοῦ γράμματος· ἔπειτα δ' ὅτι
τὸ τρήρωνες μόνον ἐδέξαντο εἶναι ἐπίθετον πελειάδων,
ἐπεὶ διὰ τὴν ἀσθένειαν εὐλαβὴς ἡ ὄρνις αὕτη· τρεῖν
δ' ἐστὶ τὸ εὐλαβεῖσθαι. πιθανὸν δ' ἐστὶ τὸ ἐπίθετον
καὶ ἐπὶ τῶν Πλειάδων τιθέμενον· μυθεύονται γὰρ καὶ
αὗται τὸν Ὠρίωνα φεύγειν, διωκομένης τῆς μητρὸς
αὐτῶν Πληιόνης ὑπὸ τοῦ Ὠρίωνος.
ἡ δὲ τοῦ ὀνό-
ματος ἐκτροπή, καθ' ἣν αἱ Πλειάδες λέγονται Πέλειαι
καὶ Πελειάδες, παρὰ πολλοῖς ἐστι τῶν ποιητῶν. πρώτη
δὲ Μοιρὼ ἡ Βυζαντία καλῶς ἐδέξατο τὸν νοῦν τῶν
Ὁμήρου ποιημάτων ἐν τῇ Μνημοσύνῃ ἐπιγραφομένῃ
φάσκουσα τὴν ἀμβροσίαν τῷ Διὶ τὰς Πλειάδας κομίζειν.
Αθηναίος Δειπνοσοφιστές.
Book 12, Kaibel paragraph 2, l. 4
ἅρματα συνωρίδες τε πεντεκαίδεκα·

1090
τούτοις δὲ δεῖ σε τἀπιτήδει' ἐμβαλεῖν,

ὥστ' ἦν κράτιστον μηδὲ καλέσαι μηδένα.
κἀμοὶ δ' ἦν κράτιστον σιωπᾶν καὶ μὴ ἐπὶ τοσούτοις
προειρημένοις ἕτερα προστιθέναι· ἀλλ' ἐπεὶ πάνυ λιπα-
ρῶς ἡμᾶς ἀπαιτεῖς καὶ τὸν περὶ τῶν ἐπὶ τρυφῇ δια-
βοήτων γενομένων λόγον καὶ τῆς τούτων ἡδυπαθείας ...
ἡ γὰρ ἀπόλαυσις δήπου μετ' ἐπιθυμίας πρῶτον,
ἔπειτα μεθ' ἡδονῆς. καίτοι Σοφοκλῆς γ' ὁ ποιητής, τῶν
ἀπολαυστικῶν [γε] εἷς ὤν, ἵνα μὴ κατηγορῇ τοῦ γήρως,
εἰς σωφροσύνην ἔθετο τὴν ἀσθένειαν αὐτοῦ τὴν περὶ
τὰς τῶν ἀφροδισίων ἀπολαύσεις, φήσας ἀσμένως ἀπηλ-
λάχθαι αὐτῶν ὥσπερ τινὸς δεσπότου (Plat. rep. I p. 329 c).
ἐγὼ δέ φημι καὶ τὴν τοῦ Πάριδος κρίσιν ὑπὸ τῶν
παλαιοτέρων πεποιῆσθαι ἡδονῆς πρὸς ἀρετὴν οὖσαν
σύγκρισιν· προκριθείσης γοῦν τῆς Ἀφροδίτης, αὕτη δ'
ἐστὶν ἡ ἡδονή, πάντα συνεταράχθη. καί μοι δοκεῖ καὶ
ὁ καλὸς ἡμῶν Ξενοφῶν τὸν περὶ τὸν Ἡρακλέα καὶ
τὴν Ἀρετὴν μῦθον ἐντεῦθεν πεπλακέναι (mem. 2, 1).
κατὰ γὰρ τὸν Ἐμπεδοκλέα (v. 405 St)·
οὐδέ τις ἦν κείνοισιν Ἄρης θεὸς οὐδὲ Κυδοιμὸς
ἢ ἐπὶ τὴν κοιλίαν φερόμενοι. εἰσὶ δ' αὐτῶν ἔνιοι καὶ σκιλλώδεις κακό-
χυλοί τε καὶ πρὸς τὴν γεῦσιν ἀπειθεῖς. οἱ δ' ἐλασσούμενοι τούτων καὶ
δασεῖς ἔξωθεν οὐρητικώτεροι μέν εἰσι καὶ εὐχυλώτεροι τῶν σκυλλωδῶν,
ἀτρο-
φώτεροι δὲ διά τε τὸ μέγεθος καὶ τῷ γένει ὄντες τοιοῦτοι. οἱ δὲ τῶν κηρύ-
κων τράχηλοι εὐστόμαχοι καὶ ἀτροφώτεροι μυῶν καὶ χημῶν καὶ κτενῶν·
τοῖς δ' ἀσθενῆ τὸν στόμαχον ἔχουσι καὶ μὴ ῥᾳδίως ἀποδιωθοῦσι εἰς τὸ
κύτος τῆς κοιλίας χρήσιμοι, δύσφθαρτοί τε ὄντες· τὰ γὰρ ὁμολογουμένως
εὔπεπτα κατὰ τοὐναντίον ἀλλότρια τῆς διαθέσεως ταύτης εἴσιν, εὐχερῶς

διαφθειρόμενα διὰ τὸ ἁπαλὰ καὶ εὐδιάλυτα εἶναι. ὅθεν αἱ μήκωνες αὐτῶν
πρὸς μὲν τὰς τῶν στομάχων εὐτονίας οὐκ εὐθετοῦσι, πρὸς δὲ τὴν τῆς κοι-
λίας ἀσθένειαν χρήσιμοι. τροφιμώτεραι δὲ τούτων καὶ

ἀπολαυστικώτεραι αἱ
τῆς πορφύρας μήκωνες, πλὴν σκιλλωδεστέραι. καὶ γὰρ τὸ ὅλον
κογχύλιον
τοιοῦτον. ἴδιον δὲ καὶ ταύταις καὶ τοῖς σωλῆσι τὸ ἑψομένοις παχὺν ποιεῖν
1091
τὸν ζωμόν. αἱ βάλανοι δ' αἱ μείζους εὐέκκριτοι καὶ εὐστόμαχοι, τὸ δ'

ὠτάριον
ὄστρεον, ὃ καλεῖται παρ' Αἰολέων οὖς Ἀφροδίτης, γίνεται ἐν τῷ κατὰ
Ἀλεξάνδρειαν Φάρῳ, τροφιμώτερον δέ ἐστι τῶν εἰρημένων πάντων, οὐκ
εὐέκκριτον δέ, αἱ δὲ φωλάδες πολυτροφώτεραι, βρομώδεις δέ. τὰ δὲ τήθη
παραπλήσια τοῖς προειρημένοις καὶ πολυτροφώτερα. λέγεται δέ τινα καὶ

ἄγρια ὄστρεα πολύτροφα καὶ βρομώδη καὶ εὐτελῆ τὴν γεῦσιν.
Ἀριστοτέλης
τροφάς, σκόροδα, τυρόν, κρόμμυα, κάππαριν, πάντα ταῦτ' ἐστι δραχμῆς.

Ἀριστοφάνης δέ φησι· τί ποτε οἰόμεθα τοὺς πάλαι ποτὲ τοὺς
Πυθαγοριστὰς
ῥυπᾶν ἕκοντας ἢ φορεῖν τρίβωνας ἡδέως; οὐκ ἔστι τούτων οὐδὲ ἕν, τῆς
εὐτελείας πρόφασιν εὗρον καλήν· ὅρους ἔπηξαν τοῖς πένησι χρησίμους.
ἐπεὶ
παράθες αὐτοῖς ἰχθῦς ἢ κρέας, κἂν μὴ κατεσθίωσι καὶ τοὺς δακτύλους,
ἐθέλω κρέμασθαι δεκάκις. ὅτι ἀρχαῖον ἐπίγραμμα εἰς φιλοσόφους
πεποίηται·
ὀφρυανασπασίδαι, ῥινεγκαταπηξιγένειοι, σακκογενειότροφοι,
λοπαδαρπαγίδαι,
νυκτιλαθραιοφάγοι, μειρακιεξαπάται, συλλαβοπευσιλαληταί,
δοξοματαιόσο-
φοι, ζηταρετησιάδαι. Ἀρχέστρατος ὁ Γελῷός φησί που, ἣν μόνην ὑμεῖς
ῥα-
ψωδίαν οἱ σοφοὶ ἀσπάζεσθε, μόνον τοῦτο πυθαγορίζοντες τὸ σιωπᾶν, δι'
ἀσθένειαν λόγων τοῦτο ποιοῦντες. ὅτι Σφοδρίας ὁ κυνικὸς τέχνην
ἔγραψεν
ἐρωτικήν, καὶ Πρωταγορίδης ἀκροάσεις ἐρωτικάς, Περσαῖος τε
διαλόγους
συμποτικούς, ἐν οἷς ζητεῖ, ὅπως ἂν μὴ κατακοιμηθῶσιν οἱ συμπόται, καὶ
πῶς ταῖς ἐπιχύσεσι χρηστέον, καὶ πότε εἰσακτέον τὰ ὡραῖα σώματα εἰς
τὸ συμπόσιον, περιεργότερόν τε περὶ φιλημάτων εἴρηκεν ὁ Σωφρονίσκου
φιλόσοφος, ὃς περὶ ταῦτα τὴν διάνοιαν ἀεὶ στρέφων πιστευθείς, ὥς φησιν
Ἕρμιππος, ὑπ' Ἀντιγόνου τὸν Ἀκροκόρινθον κωθωνιζόμενος ἐξέπεσε καὶ
αὐτῆς τῆς Κορίνθου, καταστρατηγηθεὶς ὑπὸ τοῦ Σικυωνίου Ἀράτου, ὁ

1092
ἔνδοξοι ὅρκοι· μὰ τοὺς ἐν Μαραθῶνι κινδυνεύσαντας ἢ ἐν Ἀρτεμισίῳ καὶ
τοὺς ἐν Σαλαμῖνι ναυμαχήσαντας. ὅτι Ἀττικὴ λέξις τὸ παραφέρειν·

Ἀριστοφάνης· παραφέρειν τὰ ποτήρια. Ἄλεξις· παραφέρων ἀγαθῶν
ἁμάξας.
ὡσαύτως καὶ τὸ γεῦμα· Ἔφιππος· γεύματα οἴνων. ὡσαύτως καὶ τὸ οἰνο-
γευστεῖ παρ' Ἀντιφάνει. ἂν ὁ μάγειρος ἐξαμαρτάνῃ, τύπτεται ὁ αὐλητής,
φησὶν Εὔβουλος. – τί δεῖ λέγειν με πολλὰ πρὸς συνειδότα; ἐμὸς εἶ
μαθητής, σὸς δ' ἐγὼ διδάσκαλος, Διονύσιός φησιν ὁ κωμῳδιοποιός. ὅτι
τῶν
παλαιῶν τις, οὗ τὸ ὄνομα ὁ ῥήτωρ σιγᾷ, ἠνάγκαζε τοὺς μαγείρους τοὺς
Πλάτωνος διαλόγους μανθάνοντας φέροντάς τε τὰς λοπάδας ἅμα λέγειν·
εἷς,
δύο, τρεῖς· ὁ δὲ δὴ τέταρτος ἡμῶν, ὦ φίλε Τίμαιε, ποῦ τῶν χθὲς μὲν
δαιτυμόνων, τὰ νῦν δ' ἑστιατόρων; ἔπειτ' ἄλλος ἀπεκρίνατο· ἀσθένειά τις
αὐτῷ συνέπεσεν, ὦ Σώκρατες. διεξήρχοντό τε τοῦ διαλόγου τὰ πολλὰ τὸν
τρόπον τοῦτον, ὡς ἄχθεσθαι μὲν τοὺς εὐωχουμένους, ὑβρίζεσθαι δὲ τὸν

πάνσοφον ἐκεῖνον ἄνθρωπον καὶ διὰ τοῦτο πολλοὺς τῶν καθαρείων
ἐξόμνυ-
σθαι τὰς παρ' ἐκείνῳ ἑστιάσεις. ὅτι ὁ πρῶτος τὸν Ὀλυμπίασιν ἀγῶνα
ἀναδησάμενος Κόροιβος ὁ Ἠλεῖος μάγειρος ἦν, καὶ οὐχ οὕτως
ὠγκύλλετο
ἐπὶ τῇ τέχνῃ ὡς ὁ παρὰ Στράτωνι μάγειρος, περὶ οὗ τοιαῦτα λέγει ὁ
μεμισθωμένος· σφίγγα ἄρρενα, οὐ μάγειρον εἰς τὴν οἰκίαν εἴληφα· ἁπλῶς
γὰρ οὐδὲν ὅσ' ἂν λέγῃ συνίημι· κενὰ ῥήματα πεπορισμένος πάρεστιν. ὡς

εἰσῆλθε γάρ, εὐθύς μ' ἐπηρώτησε προσβλέψας μέγα· πόσους κέκληκας
μέροπας ἐπὶ δεῖπνον; λέγει· ἐγὼ κέκληκα μέροπας ἐπὶ δεῖπνον; χολᾷς.
καὶ ἐν Μιλήτῳ δὲ οὗτος ὁ νόμος ἦν, ὥς φησι Θεόφραστος. παρὰ δὲ

Ῥωμαίοις οὔτε οἰκέτης οἶνον ἔπινεν οὔτε γυνὴ ἐλευθέρα οὔτε τῶν
ἐλευθέρων
ἔφηβος μέχρι τριάκοντα ἐτῶν. ἄτοπος δὲ Ἀνακρέων ὁ πᾶσαν αὐτοῦ τὴν
ποίησιν ἐξαρτήσας μέθης. τῇ γὰρ μαλακίᾳ καὶ τῇ τρυφῇ ἐπιδοὺς ἑαυτὸν
ἐν τοῖς ποιήμασι διαβέβληται, οὐκ εἰδότων τῶν πολλῶν ὅτι νήφων ἐν τῷ
1093
γράφειν καὶ ἀγαθὸς ὢν προσποιεῖται μεθύειν οὐκ οὔσης ἀνάγκης. οἱ δὲ

ἀγνοοῦντες τὴν τοῦ οἴνου δύναμιν τὸν Διόνυσον φάσκουσιν μανιῶν εἶναι
αἴτιον τοῖς ἀνθρώποις. Ἀριστοτέλης δὲ ἐν τῷ περὶ μέθης φησίν· εἰ ὁ οἶνος
μετρίως ἀφεψηθείη, πινόμενος ἧττον μεθύσκει· τὴν γὰρ δύναμιν ἀσθενε-

στέραν αὐτοῦ ἀφεψηθέντος γίνεσθαι· μεθύσκονταί τε, φησίν, οἱ
γεραίτεροι
τάχιστα δι' ὀλιγότητα καὶ ἀσθένειαν τοῦ περὶ αὐτοὺς φύσει θερμοῦ. καὶ
οἱ παντελῶς δὲ νέοι τάχιον μεθύσκονται διὰ τὸ πλῆθος τοῦ ἐνυπάρχοντος
θερμοῦ· τῷ γὰρ ἐκ τοῦ οἴνου προσγινομένῳ ῥᾳδίως κρατεῖται.
μεθύσκονται
δὲ κἀν τοῖς ἀλόγοις ζῴοις ὕες μὲν σταφυλῆς στεμφύλων χορτασθέντες
καὶ
τὸ τῶν κοράκων καὶ τῶν κυνῶν γένος τὴν οἰνοῦτταν καλουμένην
φαγόντα
βοτάνην, πίθηκος δὲ καὶ ἐλέφας πιόντες οἶνον. διὸ καὶ τὰς θήρας
ποιοῦνται
τῶν πιθήκων καὶ τῶν κοράκων μεθυσθέντων, τῶν μὲν οἴνῳ, τῶν δ'
οἰνούττῃ.
ἀμβροσίαν τὰς πελειάδας φέρειν φησὶν ἐν Ὀδυσσείᾳ. οὐ τὰς πελειάδας

τὰς ὄρνις, ὡς πολλοὶ νομίζουσιν (ἄσμενον γάρ), ἀλλὰ τὰς Πλειάδας.
οἰκεῖον
γὰρ τὰς προσημαινούσας τὰς ὥρας τῷ τῶν ἀνθρώπων γένει, ταύτας καὶ
τὴν ἀμβροσίαν τῷ Διὶ φέρειν. διὸ ἀπὸ τῶν πτηνῶν αὐτὰς χωρίζει· τῇ μέν
τ' οὐδὲ ποτατὰ παρέρχεται οὐδὲ Πέλειαι. ὅτι δὲ τὰς Πλειάδας τῶν ἐνδο-
ξοτάτων καὶ ἀπλανῶν ἄστρων ὑπείληφε, δῆλον ἐκ τοῦ προτάττειν αὐτὰς
κατὰ τὴν τῶν ἄλλων συναρίθμησιν· ἐν δὲ τὰ τείρεα πάντα, Πληιάδας θ'
Ὑάδας τε τό τε σθένος Ὠρίωνος ἄρκτον τε. ἐπλανήθησαν δ' οἱ πολλοὶ
νομίζοντες τὰς Πλειάδας ὄρνις εἶναι, πρῶτον μὲν ἐκ τοῦ ποιητικοῦ σχη-
ματισμοῦ τοῦ κατὰ πρόσθεσιν γράμματος· ἔπειτα δ' ὅτι καὶ τὸ τρήρωνες
μόνων ἐδέξαντο ἐπίθετον εἶναι τῶν πελειάδων, ἐπεὶ διὰ τὴν ἀσθένειαν
εὐλαβὴς
ἡ ὄρνις αὕτη. τρεῖν δ' ἐστὶ τὸ εὐλαβεῖσθαι. πιθανὸν δ' ἐστὶ τὸ ἐπίθετον καὶ
ἐπὶ τῶν Πλειάδων τιθέμενον· μυθεύονται γὰρ καὶ αὗται τὸν Ὠρίωνα
φεύγειν,
διωκομένης τῆς μητρὸς αὐτῶν Πληιόνης ὑπὸ τῶν Ὠρίωνος. ἡ δὲ τοῦ ὀνό-
1094
ματος ἐκτροπή, καθ' ἣν αἱ Πλειάδες λέγονται Πέλειαι καὶ Πελειάδες,

παρὰ πολλοῖς ἐστι τῶν ποιητῶν. πρώτη γοῦν ἡ Βυζαντία Μοιρὼ φάσκει
τὴν ἀμβροσίαν τῷ Διὶ τὰς Πλειάδας κομίζειν. Σιμωνίδης δὲ Πελειάδας
οὐρανίας τὰς Πλειάδας φησί. καὶ Πίνδαρος δέ φησιν· ὀρίαν Πελειάδων
μὴ
τηλόθι ὁ Ἀρίων ἀνεῖσθαι. σύνεγγυς γὰρ ὁ Ὠρίων τῇ ἀστροθεσίᾳ τῶν
Πλειάδων· διὸ καὶ ὁ περὶ ταύτας μῦθος, ὅτι φεύγουσι μετὰ τῆς μητρὸς
Πλειόνης τὸν Ὠρίωνα·
μόνον τοὺς ἀρίστους τῶν πολιτῶν ἐξήλασεν, ἀλλὰ καὶ τοῖς τούτων
δούλοις
τὰ κτήματα τῶν δεσποτῶν χαρισάμενος καὶ τὰς ἐκείνων γυναῖκας συνῴ-
κισεν πρὸς γάμου κοινωνίαν, ταῦτ' ὠφεληθεὶς ἐκ τῆς καλῆς Πολιτείας καὶ
τῶν παρανόμων Νόμων.

ἄνθρωπος εἶναί μοι, φησί, Κυρηναῖος δοκεῖς· κἀκεῖ γάρ τις, κατὰ τὸν
Ἄλεξιν, ἂν ἐπὶ δεῖπνον ἕνα καλῇ, πάρεισιν ὀκτωκαίδεκ' ἄλλοι καὶ δέκα
ἅρματα καὶ συνωρίδες πεντεκαίδεκα· τούτοις δὲ δεῖ σε τὰ ἐπιτήδει' ἐμ-
βαλεῖν, ὡς ἦν κράτιστον μηδὲ καλέσαι μηδένα.
ὅτι ἡ ἀπόλαυσις μετ' ἐπιθυμίας πρῶτον, εἶτα μεθ' ἡδονῆς. καίτοι
Σοφοκλῆς
γε ὁ ποιητής, τῶν ἀπολαυστικῶν εἷς ὤν, ἵνα μὴ κατηγορῇ τοῦ γήρως, εἰς
σωφροσύνην ἔθετο τὴν ἀσθένειαν αὐτοῦ τὴν περὶ τὰς τῶν ἀφροδισίων
ἀπο-
λαύσεις, φήσας ἀσμένως ἀπηλλάχθαι αὐτῶν ὥσπερ τινὸς δεσπότου. ἐγὼ
δέ
φημι καὶ τὴν τοῦ Πάριδος κρίσιν ὑπὸ τῶν παλαιοτέρων πεποιῆσθαι
ἡδονῆς
πρὸς ἀρετὴν οὖσαν σύγκρισιν· προκριθείσης οὖν τῆς Ἀφροδίτης, αὕτη
δ' ἐστὶν ἡ ἡδονή, πάντα συνεταράχθη. καί μοι δοκεῖ καὶ ὁ καλὸς Ξενοφῶν
τὸν περὶ τὸν Ἡρακλέα καὶ τὴν Ἀρετὴν μῦθον ἐντεῦθεν πεπλακέναι.
κατὰ γὰρ τὸν Ἐμπεδοκλέα· οὐδέ τις ἦν κείνοισιν Ἄρης θεὸς οὐδὲ
Κυδοιμὸς
οὐδὲ Ζεὺς βασιλεὺς οὐδὲ Κρόνος οὐδὲ Ποσειδῶν, ἀλλὰ Κύπρις βασίλεια.
καίτοι τινές φασι κατὰ φύσιν εἶναι τὴν ἡδονὴν ἐκ τοῦ πάντα ζῷα δε-
δουλῶσθαι ταύτῃ, ὥσπερ οὐχὶ καὶ δειλίας καὶ φόβου καὶ τῶν ἄλλων
παθη-
μάτων κοινῶς μὲν ἐν ἅπασιν ὄντων, παρὰ δὲ τοῖς λογισμῷ χρωμένοις
1095
Ισοκράτης. Ad Demonicum (orat. 1) Sec. 38, l. 3
Εἰς ἀρχὴν κατασταθεὶς μηδενὶ χρῶ

πονηρῷ πρὸς τὰς διοικήσεις· ὧν γὰρ ἂν ἐκεῖνος ἁμάρτῃ,
σοὶ τὰς αἰτίας ἀναθήσουσιν. Ἐκ τῶν κοινῶν ἐπιμελειῶν
ἀπαλλάττου μὴ πλουσιώτερος ἀλλ' ἐνδοξότερος· πολλῶν γὰρ
χρημάτων κρείττων ὁ παρὰ τοῦ πλήθους ἔπαινος. Μηδενὶ
πονηρῷ πράγματι μήτε παρίστασο μήτε συνηγόρει· δόξεις
γὰρ καὶ αὐτὸς τοιαῦτα πράττειν, οἷα ἂν τοῖς ἄλλοις
πράττουσιν βοηθῇς.
Παρασκεύαζε σεαυτὸν πλεον-
εκτεῖν μὲν δύνασθαι, ἀνέχου δὲ τὸ ἴσον ἔχων, ἵνα δοκῇς
ὀρέγεσθαι τῆς δικαιοσύνης μὴ δι' ἀσθένειαν ἀλλὰ δι' ἐπιεί-
κειαν. Μᾶλλον ἀποδέχου δικαίαν πενίαν ἢ πλοῦτον ἄδικον·
τοσούτῳ γὰρ κρείττων δικαιοσύνη χρημάτων, ὅσῳ τὰ μὲν
ζῶντας μόνον ὠφελεῖ, τὸ δὲ καὶ τελευτήσασι δόξαν παρα-
σκευάζει, κἀκείνων μὲν τοῖς φαύλοις μέτεστιν, τούτου
δὲ τοῖς μοχθηροῖς ἀδύνατον μεταλαβεῖν.
Μηδένα
ζήλου τῶν ἐξ ἀδικίας κερδαινόντων, ἀλλὰ μᾶλλον ἀποδέχου
τοὺς μετὰ δικαιοσύνης ζημιωθέντας· οἱ γὰρ δίκαιοι
τῶν ἀδίκων εἰ μηδὲν ἄλλο πλεονεκτοῦσιν, ἀλλ' οὖν ἐλπίσιν
γε σπουδαίαις ὑπερέχουσιν.
Ισοκράτης. Helenae encomium (orat. 10) Sec. 10, l. 5
τῶν πολιτικῶν ἐπιστήμην ἔχουσιν, ἐξὸν ἐν αὐτοῖς οἷς

ἐπαγγέλλονται τὴν ἐπίδειξιν ποιεῖσθαι· τοὺς γὰρ ἀμφις-
βητοῦντας τοῦ φρονεῖν καὶ φάσκοντας εἶναι σοφιστὰς οὐκ
ἐν τοῖς ἠμελημένοις ὑπὸ τῶν ἄλλων, ἀλλ' ἐν οἷς ἅπαν-
τές εἰσιν ἀνταγωνισταὶ, προσήκει διαφέρειν καὶ κρείττους
εἶναι τῶν ἰδιωτῶν.
Νῦν δὲ παραπλήσιον ποιοῦσιν
ὥσπερ ἂν εἴ τις προσποιοῖτο κράτιστος εἶναι τῶν ἀθλητῶν
ἐνταῦθα καταβαίνων οὗ μηδεὶς ἂν ἄλλος ἀξιώσειεν. Τίς γὰρ
ἂν τῶν εὖ φρονούντων συμφορὰς ἐπαινεῖν ἐπιχειρήσειεν;
Ἀλλὰ δῆλον ὅτι δι' ἀσθένειαν ἐνταῦθα καταφεύγουσιν.
Ἔστιν γὰρ τῶν μὲν τοιούτων συγγραμμάτων μία τις
ὁδὸς, ἣν οὔθ' εὑρεῖν οὔτε μαθεῖν οὔτε μιμήσασθαι δύσκολόν
1096
ἐστιν· οἱ δὲ κοινοὶ καὶ πιστοὶ καὶ τούτοις ὅμοιοι τῶν λόγων

διὰ πολλῶν ἰδεῶν καὶ καιρῶν δυσκαταμαθήτων εὑρίσκονταί τε
καὶ λέγονται, καὶ τοσούτῳ χαλεπωτέραν ἔχουσι τὴν σύνθεσιν
ὅσῳ περ τὸ σεμνύνεσθαι τοῦ σκώπτειν καὶ τὸ σπουδάζειν
τοῦ παίζειν ἐπιπονώτερόν ἐστιν.
Ισοκράτης. Archidamus (orat. 6) Sec. 58, l. 5
Τίς δ' οὐκ ἂν ἐπιτιμήσειεν ἡμῖν, εἰ

Μεσσηνίων ὑπὲρ ταύτης τῆς χώρας εἴκοσιν ἔτη πολιορκη-
θέντων ἡμεῖς οὕτω ταχέως κατὰ συνθήκας αὐτῆς ἀπο-
σταίημεν, καὶ μηδὲ τῶν προγόνων μνησθείημεν, ἀλλ' ἣν
ἐκεῖνοι μετὰ πολλῶν πόνων καὶ κινδύνων ἐκτήσαντο, ταύ-
την ἡμεῖς ὑπὸ λόγων πεισθέντες ἀποβάλοιμεν;
Ὧν οὐδὲν ἔνιοι φροντίσαντες, ἀλλὰ πάσας τὰς
αἰσχύνας ὑπεριδόντες τοιαῦτα συμβουλεύουσιν ὑμῖν, ἐξ
ὧν εἰς ὀνείδη τὴν πόλιν καταστήσουσιν. Οὕτω δὲ προθύ-
μως ἐπάγουσιν ὑμᾶς πρὸς τὸ παραδοῦναι Μεσσήνην, ὥστε
καὶ διεξελθεῖν ἐτόλμησαν τήν τε τῆς πόλεως ἀσθένειαν καὶ
τὴν τῶν πολεμίων δύναμιν, καὶ κελεύουσιν ἀποκρίνασθαι
τοὺς ἐναντιουμένους αὑτοῖς πόθεν βοήθειαν προσδοκῶντες
ἥξειν διακελευόμεθα πολεμεῖν.
Ἐγὼ δὲ μεγίστην
μὲν ἡγοῦμαι συμμαχίαν εἶναι καὶ βεβαιοτάτην τὸ τὰ
δίκαια πράττειν – εἰκὸς γὰρ καὶ τὴν τῶν θεῶν εὔνοιαν
γενέσθαι μετὰ τούτων, εἴπερ χρὴ περὶ τῶν μελλόντων
τεκμαίρεσθαι τοῖς ἤδη γεγενημένοις – , πρὸς δὲ ταύτῃ τὸ
καλῶς πολιτεύεσθαι καὶ σωφρόνως ζῆν καὶ μέχρι θανάτου
μάχεσθαι τοῖς πολεμίοις ἐθέλειν καὶ μηδὲν οὕτω δεινὸν
Ισοκράτης. Ad Archidamum (epist. 9) Sec. 16, l. 2
χηκότων, δύνασθαι δὲ παιδεύειν τοὺς ἄλλους ὑπισχνουμένων,

καὶ ψέγειν μὲν τἀμὰ τολμώντων, μιμεῖσθαι δὲ γλιχομένων,
τάχ' ἂν μανίαν εἶναι φήσειαν τὸ μέλειν ἐμοὶ τῶν τῆς
Ἑλλάδος συμφορῶν, ὥσπερ παρὰ τοὺς ἐμοὺς λόγους ἢ
βέλτιον ἢ χεῖρον αὐτὴν πράξουσαν. Ὧν δικαίως ἂν
ἅπαντες πολλὴν ἀνανδρίαν καὶ μικροψυχίαν καταγνοῖεν,
ὅτι προσποιούμενοι φιλοσοφεῖν αὐτοὶ μὲν ἐπὶ μικροῖς
φιλοτιμοῦνται, τοῖς δὲ δυναμένοις περὶ τῶν μεγίστων
1097
συμβουλεύειν φθονοῦντες διατελοῦσιν.

Οὗτοι μὲν
οὖν βοηθοῦντες ταῖς αὑτῶν ἀσθενείαις καὶ ῥᾳθυμίαις ἴσως
τοιαῦτ' ἐροῦσιν· ἐγὼ δ' οὕτως ἐπ' ἐμαυτῷ μέγα φρονῶ,
καίπερ ἔτη γεγονὼς ὀγδοήκοντα καὶ παντάπασιν ἀπειρηκὼς,
ὥστ' οἶμαι καὶ λέγειν ἐμοὶ προσήκειν μάλιστα περὶ τούτων
καὶ καλῶς βεβουλεῦσθαι πρὸς σὲ ποιούμενον τοὺς λόγους,
καὶ τυχὸν ἀπ' αὐτῶν γενήσεσθαί τι τῶν δεόντων.
Ἡγοῦμαι δὲ καὶ τοὺς ἄλλους Ἕλληνας, εἰ δεήσειεν αὐτοὺς
ἐξ ἁπάντων ἐκλέξασθαι τόν τε τῷ λόγῳ κάλλιστ' ἂν δυνηθέντα
παρακαλέσαι τοὺς Ἕλληνας ἐπὶ τὴν τῶν βαρβάρων στρατείαν
καὶ τὸν τάχιστα μέλλοντα τὰς πράξεις ἐπιτελεῖν τὰς συμ-
φέρειν δοξάσας, οὐκ ἂν ἄλλους ἀνθ' ἡμῶν προκριθῆναι.
Δημοσθένης. In Neaeram [Sp.] Sec. 55, l. 8
σθαι πρὸς αὑτὸν Στέφανον, ὥστε τὴν γραφὴν ἀναιρεθῆναι παρὰ

τῶν θεσμοθετῶν καὶ τὴν δίκην τοῦ σίτου ἣν ἔλαχεν ἐμοὶ Στέ-
φανος.
Φέρε δὴ ὑμῖν καὶ ἑτέραν μαρτυρίαν παράσχωμαι τοῦ τε
Φράστορος καὶ τῶν φρατέρων αὐτοῦ καὶ γεννητῶν, ὡς ἔστι
ξένη Νέαιρα αὑτηί. οὐ πολλῷ χρόνῳ γὰρ ὕστερον ἢ ἐξέ-
πεμψεν ὁ Φράστωρ τὴν τῆς Νεαίρας θυγατέρα, ἠσθένησε
καὶ πάνυ πονήρως διετέθη καὶ εἰς πᾶσαν ἀπορίαν κατέστη.
διαφορᾶς δ' οὔσης αὐτῷ παλαιᾶς πρὸς τοὺς οἰκείους τοὺς
αὑτοῦ καὶ ὀργῆς καὶ μίσους, πρὸς δὲ καὶ ἄπαις ὤν, ψυχαγω-
γούμενος ἐν τῇ ἀσθενείᾳ τῇ θεραπείᾳ τῇ ὑπό τε τῆς Νεαίρας
καὶ τῆς θυγατρὸς αὐτῆς (ἐβάδιζον γὰρ πρὸς αὐτόν, ὡς
ἠσθένει καὶ ἔρημος ἦν τοῦ θεραπεύσοντος τὸ νόσημα, τὰ
πρόσφορα τῇ νόσῳ φέρουσαι καὶ ἐπισκοπούμεναι· ἴστε
δήπου καὶ αὐτοὶ ὅσου ἀξία ἐστὶν γυνὴ ἐν ταῖς νόσοις,
παροῦσα κάμνοντι ἀνθρώπῳ) ἐπείσθη δὴ τὸ παιδίον, ὃ ἔτεκεν
ἡ θυγάτηρ ἡ Νεαίρας ταυτησὶ ὅτ' ἐξεπέμφθη ὑπὸ τοῦ Φρά-
στορος κυοῦσα, πυθομένου ὅτι οὐ Στεφάνου εἴη θυγάτηρ ἀλλὰ
Νεαίρας, καὶ ὀργισθέντος ἐπὶ τῇ ἀπάτῃ, πάλιν λαβεῖν καὶ
ποιήσασθαι υἱὸν αὑτοῦ, λογισμὸν ἀνθρώπινον καὶ εἰκότα
λογιζόμενος, ὅτι πονήρως μὲν ἔχοι καὶ οὐ πολλὴ ἐλπὶς εἴη
παροῦσα κάμνοντι ἀνθρώπῳ) ἐπείσθη δὴ τὸ παιδίον, ὃ ἔτεκεν

1098
ἡ θυγάτηρ ἡ Νεαίρας ταυτησὶ ὅτ' ἐξεπέμφθη ὑπὸ τοῦ Φρά-

στορος κυοῦσα, πυθομένου ὅτι οὐ Στεφάνου εἴη θυγάτηρ ἀλλὰ
Νεαίρας, καὶ ὀργισθέντος ἐπὶ τῇ ἀπάτῃ, πάλιν λαβεῖν καὶ
ποιήσασθαι υἱὸν αὑτοῦ, λογισμὸν ἀνθρώπινον καὶ εἰκότα
λογιζόμενος, ὅτι πονήρως μὲν ἔχοι καὶ οὐ πολλὴ ἐλπὶς εἴη
αὐτὸν περιγενήσεσθαι, τοῦ δὲ μὴ λαβεῖν τοὺς συγγενεῖς τὰ
αὑτοῦ μηδ' ἄπαις τετελευτηκέναι ἐποιήσατο τὸν παῖδα καὶ
ἀνέλαβεν ὡς αὑτόν· ἐπεὶ ὅτι γε ὑγιαίνων οὐκ ἄν ποτε
ἔπραξεν, μεγάλῳ τεκμηρίῳ καὶ περιφανεῖ ἐγὼ ὑμῖν ἐπιδείξω.
ὡς γὰρ ἀνέστη τάχιστα ἐξ ἐκείνης τῆς ἀσθενείας ὁ Φράστωρ
καὶ ἀνέλαβεν αὑτὸν καὶ ἔσχεν ἐπιεικῶς τὸ σῶμα, λαμβάνει
γυναῖκα ἀστὴν κατὰ τοὺς νόμους, Σατύρου μὲν τοῦ Μελιτέως
θυγατέρα γνησίαν, Διφίλου δὲ ἀδελφήν. ὥστε ὅτι μὲν οὐχ
ἑκὼν ἀνεδέξατο τὸν παῖδα, ἀλλὰ βιασθεὶς ὑπὸ τῆς νόσου καὶ
τῆς ἀπαιδίας καὶ τῆς ὑπ' αὐτῶν θεραπείας καὶ τῆς ἔχθρας τῆς
πρὸς τοὺς οἰκείους, ἵνα μὴ κληρονόμοι γένωνται τῶν αὑτοῦ,
ἄν τι πάθῃ, ταῦτ' ἔστω ὑμῖν τεκμήρια· δηλώσει δὲ καὶ
τἀκόλουθ' αὐτῶν ἔτι μᾶλλον. ὡς γὰρ εἰσῆγεν ὁ Φράστωρ
εἰς τοὺς φράτερας τὸν παῖδα ἐν τῇ ἀσθενείᾳ ὢν τὸν ἐκ τῆς
θυγατρὸς τῆς Νεαίρας, καὶ εἰς τοὺς Βρυτίδας ὧν καὶ αὐτός
ἔπραξεν, μεγάλῳ τεκμηρίῳ καὶ περιφανεῖ ἐγὼ ὑμῖν ἐπιδείξω.

ὡς γὰρ ἀνέστη τάχιστα ἐξ ἐκείνης τῆς ἀσθενείας ὁ Φράστωρ
καὶ ἀνέλαβεν αὑτὸν καὶ ἔσχεν ἐπιεικῶς τὸ σῶμα, λαμβάνει
γυναῖκα ἀστὴν κατὰ τοὺς νόμους, Σατύρου μὲν τοῦ Μελιτέως
θυγατέρα γνησίαν, Διφίλου δὲ ἀδελφήν. ὥστε ὅτι μὲν οὐχ
ἐστιν ὁ Φράστωρ γεννήτης, εἰδότες οἶμαι οἱ γεννῆται τὴν
γυναῖκα ἥτις ἦν, ἣν ἔλαβεν ὁ Φράστωρ τὸ πρῶτον, τὴν
τῆς Νεαίρας θυγατέρα, καὶ τὴν ἀπόπεμψιν τῆς ἀνθρώπου,
καὶ διὰ τὴν ἀσθένειαν πεπεισμένον αὐτὸν πάλιν ἀναλαβεῖν
τὸν παῖδα, ἀποψηφίζονται τοῦ παιδὸς καὶ οὐκ ἐνέγραφον
αὐτὸν εἰς σφᾶς αὐτούς. λαχόντος δὲ τοῦ Φράστορος αὐτοῖς
δίκην, ὅτι οὐκ ἐνέγραφον αὑτοῦ υἱόν, προκαλοῦνται αὐτὸν οἱ
1099
γεννῆται πρὸς τῷ διαιτητῇ ὀμόσαι καθ' ἱερῶν τελείων ἦ

μὴν νομίζειν εἶναι αὑτοῦ υἱὸν ἐξ ἀστῆς γυναικὸς καὶ ἐγγυητῆς
ἐστιν ὁ Φράστωρ γεννήτης, εἰδότες οἶμαι οἱ γεννῆται τὴν
γυναῖκα ἥτις ἦν, ἣν ἔλαβεν ὁ Φράστωρ τὸ πρῶτον, τὴν
τῆς Νεαίρας θυγατέρα, καὶ τὴν ἀπόπεμψιν τῆς ἀνθρώπου,
καὶ διὰ τὴν ἀσθένειαν πεπεισμένον αὐτὸν πάλιν ἀναλαβεῖν
τὸν παῖδα, ἀποψηφίζονται τοῦ παιδὸς καὶ οὐκ ἐνέγραφον
αὐτὸν εἰς σφᾶς αὐτούς. λαχόντος δὲ τοῦ Φράστορος αὐτοῖς
δίκην, ὅτι οὐκ ἐνέγραφον αὑτοῦ υἱόν, προκαλοῦνται αὐτὸν οἱ
γεννῆται πρὸς τῷ διαιτητῇ ὀμόσαι καθ' ἱερῶν τελείων ἦ
μὴν νομίζειν εἶναι αὑτοῦ υἱὸν ἐξ ἀστῆς γυναικὸς καὶ ἐγγυητῆς
κατὰ τὸν νόμον. προκαλουμένων δὲ ταῦτα τῶν γεννητῶν
τὸν Φράστορα πρὸς τῷ διαιτητῇ, ἔλιπεν ὁ Φράστωρ τὸν
ὅρκον καὶ οὐκ ὤμοσεν. καὶ ὅτι ἀληθῆ ταῦτα λέγω, τούτων
ὑμῖν μάρτυρας τοὺς παρόντας Βρυτιδῶν παρέξομαι.

οἰκειοτάτους Νεαίρας ταυτησὶ καταμεμαρτυρηκότας ὡς ἔστιν

ξένη, Στέφανόν τε τουτονὶ τὸν ἔχοντα ταύτην νυνὶ καὶ
συνοικοῦντ' αὐτῇ καὶ Φράστορα τὸν λαβόντα τὴν θυγατέρα,
Στέφανον μὲν οὐκ ἐθελήσαντα ἀγωνίσασθαι ὑπὲρ τῆς
θυγατρὸς τῆς ταύτης, γραφέντα ὑπὸ Φράστορος πρὸς τοὺς
θεσμοθέτας ὡς Ἀθηναίῳ ὄντι ξένης θυγατέρα αὐτῷ ἠγγύη-
σεν, ἀλλ' ἀποστάντα τῆς προικὸς καὶ οὐκ ἀπολαβόντα,
Φράστορα δ' ἐκβαλόντα τε τὴν θυγατέρα τὴν Νεαίρας
ταυτησὶ γήμαντα, ἐπειδὴ ἐπύθετο οὐ Στεφάνου οὖσαν, καὶ
τὴν προῖκα οὐκ ἀποδόντα, ἐπειδή τε ἐπείσθη ὕστερον διὰ
τὴν ἀσθένειαν τὴν αὑτοῦ καὶ τὴν ἀπαιδίαν καὶ τὴν ἔχθραν
τὴν πρὸς τοὺς οἰκείους ποιήσασθαι τὸν υἱόν, καὶ ἐπειδὴ
εἰσῆγεν εἰς τοὺς γεννήτας, ἀποψηφισαμένων τῶν γεννητῶν
καὶ διδόντων ὅρκον αὐτῷ οὐκ ἐθελήσαντα ὀμόσαι, ἀλλὰ
μᾶλλον εὐορκεῖν προελόμενον, καὶ ἑτέραν ὕστερον γήμαντα
γυναῖκα ἀστὴν κατὰ τὸν νόμον· αὗται γὰρ αἱ πράξεις περι-
1100
φανεῖς οὖσαι μεγάλας μαρτυρίας δεδώκασι κατ' αὐτῶν, ὅτι

ἔστι ξένη Νέαιρα αὑτηί.
Σκέψασθε δὲ καὶ τὴν αἰσχροκερδίαν τὴν Στεφάνου του-
τουὶ καὶ τὴν πονηρίαν, ἵνα καὶ ἐκ ταύτης εἰδῆτε ὅτι οὐκ
Herodianus Hist., Ab excessu divi Marci Book 1, ch. 4, sec. 7, l. 2
κούοντες ἀνύποπτα καὶ ἔξω κολακείας προσποιήτου δρῶν-

τές τε καὶ πάσχοντες διατελοῦσι καὶ οὐδέ ποτε ἀφηνιά-
ζουσιν, ἢν μὴ βίᾳ καὶ ὕβρει ἐπὶ τοῦτο ἀχθῶσι. χαλεπὸν
δὲ μετριάσαι τε καὶ ὅρον ἐπιθεῖναι ἐπιθυμίαις ὑπηρε-
τούσης ἐξουσίας. τοιαῦτα δὴ συμβουλεύοντες αὐτῷ, καὶ
ὧν ἀκούει παρὼν ὑπομιμνήσκοντες, ὑμῖν τε αὐτοῖς καὶ
πᾶσιν ἄριστον ἀποδείξετε βασιλέα, τῇ τε ἐμῇ μνήμῃ
χαριεῖσθε τὰ μέγιστα, οὕτω τε μόνως ἀίδιον αὐτὴν ποιῆ-
σαι δυνήσεσθε.”
τοσαῦτα εἰπόντα τὸν Μᾶρκον ἐπιπεσοῦσα λιποθυμία
κατεσίγασεν· ὑπὸ δὲ ἀσθενείας τε καὶ ἀθυμίας αὖθις
ὑπτίαζεν. οἶκτος δὲ πάντας ἐλάμβανε τοὺς παρόντας,
ὡς μηδὲ κατασχόντας αὑτῶν τινὰς ἐς οἰμωγὴν ἀναβοῆσαι.
ὃ μὲν οὖν νυκτός τε καὶ ἡμέρας ἐπιβιώσας μιᾶς ἀνεπαύσα-
το, πόθον τε τοῖς καθ' αὑτὸν ἀνθρώποις ἐγκαταλιπὼν
ἀρετῆς τε ἀίδιον μνήμην ἐς τὸν ἐσόμενον αἰῶνα. τελευ-
τήσαντος δὲ Μάρκου, ἐπειδὴ διεφοίτησεν ἡ φήμη, πᾶν
τε τὸ παρὸν στρατιωτικὸν καὶ τὸ δημῶδες πλῆθος ὁμοίως
πένθει κατείχετο, οὐδέ τις ἦν ἀνθρώπων τῶν ὑπὸ τὴν
Ῥωμαίων ἀρχὴν ὃς ἀδακρυτὶ τοιαύτην ἀγγελίαν ἐδέχετο.
πάντες δ' ὥσπερ ἐκ μιᾶς φωνῆς, οἳ μὲν πατέρα χρηστόν,
Φίλων ΙουδαίοςLegum allegoriarum libri i-iii Book 1, sec. 69, l. 4
τῷ ποταμῷ τῷ δευτέρῳ Γηών· οὗτος κυκλοῖ πᾶσαν τὴν γῆν Αἰθιοπίας.”

συμβολικῶς ἐστιν ὁ ποταμὸς οὗτος ἡ ἀνδρεία· ἑρμηνευθὲν γὰρ τὸ Γηὼν
ὄνομά ἐστι στῆθος ἢ κερατίζων· ἑκάτερον δὲ ἀνδρείας μηνυτικόν· περί τε
γὰρ τὰ στήθη, ὅπου καὶ ἡ καρδία, διατρίβει καὶ πρὸς ἄμυναν εὐτρέπι-
σται· ἐπιστήμη γάρ ἐστιν ὑπομενετέων καὶ οὐχ ὑπομενετέων καὶ οὐδε-
τέρων. περικυκλοῖ δὲ καὶ περικάθηται προσπολεμοῦσα τὴν Αἰθιοπίαν,
ἧς ἐστιν ἑρμηνευθὲν τοὔνομα ταπείνωσις· ταπεινὸν δὲ ἡ δειλία, ἡ δὲ
ἀνδρεία ταπεινώσει καὶ δειλίᾳ πολέμιον. “καὶ ὁ ποταμὸς ὁ τρίτος Τί-
γρις, οὗτος ὁ πορευόμενος κατέναντι Ἀσσυρίων.” τρίτη ἐστὶν ἀρετὴ
1101
σωφροσύνη, ἀντιστατοῦσα τῇ κατευθύνειν δοκούσῃ τὴν ἀνθρωπίνην

ἀσθένειαν ἡδονῇ· Ἀσσύριοι γὰρ εὐθύνοντες Ἑλλάδι γλώττῃ καλοῦνται.
τί-
γριδι δὲ τῷ ἀτιθασωτάτῳ ζῴῳ τὴν ἐπιθυμίαν εἴκασε, περὶ ἣν ἡ σωφρο-
σύνη πραγματεύεται. ἄξιον μέντοι ἀπορῆσαι, διὰ τί δευτέρα
μὲν ἀνδρεία, τρίτη δὲ σωφροσύνη, πρώτη δὲ φρόνησις εἴρηται, καὶ οὐχ
ἑτέραν τῶν ἀρετῶν τάξιν δεδήλωκε. νοητέον οὖν ὅτι ἐστὶν ἡμῶν τριμε-
ρὴς ἡ ψυχὴ καὶ ἔχει μέρος τὸ μὲν λογικόν, τὸ δὲ θυμικόν, τὸ δὲ ἐπι-
θυμητικόν. καὶ συμβέβηκε τοῦ μὲν λογικοῦ χωρίον εἶναι καὶ ἐνδιαί-
τημα τὴν κεφαλήν, τοῦ δὲ θυμικοῦ τὰ στέρνα, τοῦ δὲ ἐπιθυμητικοῦ τὸ
ἦτρον, ἀρετὴν δὲ ἑκάστῳ τῶν μερῶν οἰκείαν προσηρμόσθαι, τῷ μὲν
λογικῷ φρόνησιν, λογισμοῦ γάρ ἐστιν ἐπιστήμην ἔχειν ὧν τε δεῖ ποιεῖν
καὶ ὧν μή, τῷ δὲ θυμικῷ ἀνδρείαν, τῷ δὲ ἐπιθυμητικῷ σωφροσύνην,
Φίλων Ιουδαίος De cherubim Sec. 89, l. 3
ἄνευ κακοπαθείας μετὰ πολλῆς εὐμαρείας ἀπονωτάτην ἐνέργειαν· ἥλιον

μὲν γὰρ καὶ σελήνην καὶ τὸν σύμπαντα οὐρανόν τε καὶ κόσμον, ἅτε καὶ
οὐκ ὄντα αὐτεξούσια καὶ κινούμενα καὶ φερόμενα συνεχῶς, θέμις εἰπεῖν
κακοπαθεῖν· καὶ τοῦ καμάτου μαρτύριον ἐναργέστατον αἱ ἐτήσιοι ὧραι·
τά τε γὰρ συνεκτικώτατα τῶν ἐν οὐρανῷ τὰς κινήσεις ἐναλλάττει, τοτὲ
μὲν βορείους τοτὲ δὲ νοτίους τοτὲ δὲ ἀλλοίας ποιούμενα τὰς περιφοράς,
ὅ τε ἀὴρ ἀλεαινόμενος καὶ ψυχόμενος καὶ πάσας τροπὰς τρεπόμενος ἐκ
τῶν ἰδίων παθημάτων ἐλέγχεται κάμνων, ἐπεὶ τὸ συνεκτικώτατον μετα-
βολῆς αἴτιον κάματος· εὔηθες δ' ἐστὶ περὶ τῶν χερσαίων ἢ καθ' ὕδα-
τος μακρηγορεῖν τὰς καθόλου καὶ κατὰ μέρη τροπὰς αὐτῶν ἐπὶ μήκιστον
διεξιόντα· ταῦτα γὰρ πολὺ πλείω τῶν μεταρσίων κατὰ τὸ εἰκὸς
ἀσθένειαν
ἐνδέχεται, ἅτε πλεῖστον μετέχοντα τῆς ὑστάτης καὶ γεώδους οὐσίας.
ἐπειδὴ τοίνυν τὰ μὲν τρεπόμενα καμάτῳ πέφυκε μεταβάλλειν, ἄτρεπτος
δὲ καὶ ἀμετάβλητος ὁ θεός, ἀκμὴς ἂν εἴη φύσει· τὸ δ' ἀσθενείας ἀμέτο-
χον, κἂν πάντα ποιῇ, δι' αἰῶνος ἀναπαυόμενον οὔποτε λήξει· ὥστε
οἰκειότατον μόνῳ θεῷ τὸ ἀναπαύεσθαι. ἐδείχθη δὲ καὶ τὸ ἑορτά-
ζειν ἐπιβάλλον αὐτῷ· μόνου ἄρα καὶ ἑβδόμαι καὶ ἑορταὶ τοῦ αἰτίου,
ἀνθρώπων δὲ συνόλως οὐδενός. ἴθι γάρ, εἰ θέλεις, συνεπίσκεψαι τὰς
ἀοιδίμους πανηγύρεις ἡμῶν. ὅσαι μὲν δὴ κατ' ἔθνη βαρβαρικά τε καὶ
ἑλληνικὰ ἐκ μυθικῶν πλασμάτων συνέστησαν ἄλλαι παρ' ἄλλοις κενὸν
τῦφον ἔχουσαι τὸ τέλος, ἀφείσθωσαν· καὶ γὰρ οὐδ' ὁ σύμπας ἀνθρώπων
Φίλων Ιουδαίος De cherubim Sec. 90, l. 2

1102
κακοπαθεῖν· καὶ τοῦ καμάτου μαρτύριον ἐναργέστατον αἱ ἐτήσιοι ὧραι·

τά τε γὰρ συνεκτικώτατα τῶν ἐν οὐρανῷ τὰς κινήσεις ἐναλλάττει, τοτὲ
μὲν βορείους τοτὲ δὲ νοτίους τοτὲ δὲ ἀλλοίας ποιούμενα τὰς περιφοράς,
ὅ τε ἀὴρ ἀλεαινόμενος καὶ ψυχόμενος καὶ πάσας τροπὰς τρεπόμενος ἐκ
τῶν ἰδίων παθημάτων ἐλέγχεται κάμνων, ἐπεὶ τὸ συνεκτικώτατον μετα-
βολῆς αἴτιον κάματος· εὔηθες δ' ἐστὶ περὶ τῶν χερσαίων ἢ καθ' ὕδα-
τος μακρηγορεῖν τὰς καθόλου καὶ κατὰ μέρη τροπὰς αὐτῶν ἐπὶ μήκιστον
διεξιόντα· ταῦτα γὰρ πολὺ πλείω τῶν μεταρσίων κατὰ τὸ εἰκὸς
ἀσθένειαν
ἐνδέχεται, ἅτε πλεῖστον μετέχοντα τῆς ὑστάτης καὶ γεώδους οὐσίας.
ἐπειδὴ τοίνυν τὰ μὲν τρεπόμενα καμάτῳ πέφυκε μεταβάλλειν, ἄτρεπτος
δὲ καὶ ἀμετάβλητος ὁ θεός, ἀκμὴς ἂν εἴη φύσει· τὸ δ' ἀσθενείας ἀμέτο-
χον, κἂν πάντα ποιῇ, δι' αἰῶνος ἀναπαυόμενον οὔποτε λήξει· ὥστε
οἰκειότατον μόνῳ θεῷ τὸ ἀναπαύεσθαι. ἐδείχθη δὲ καὶ τὸ ἑορτά-
ζειν ἐπιβάλλον αὐτῷ· μόνου ἄρα καὶ ἑβδόμαι καὶ ἑορταὶ τοῦ αἰτίου,
ἀνθρώπων δὲ συνόλως οὐδενός. ἴθι γάρ, εἰ θέλεις, συνεπίσκεψαι τὰς
ἀοιδίμους πανηγύρεις ἡμῶν. ὅσαι μὲν δὴ κατ' ἔθνη βαρβαρικά τε καὶ
ἑλληνικὰ ἐκ μυθικῶν πλασμάτων συνέστησαν ἄλλαι παρ' ἄλλοις κενὸν
τῦφον ἔχουσαι τὸ τέλος, ἀφείσθωσαν· καὶ γὰρ οὐδ' ὁ σύμπας ἀνθρώπων
βίος ἐξαρκέσει πρὸς τὸ τὰς ἐνυπαρχούσας ἀτοπίας ἑκάσταις ἀκριβῶσαι·
ἃ δ' ἂν ἀντὶ πολλῶν εἴποι τις ἐφ' ἁπάσας ὀλίγα στοχαζόμενος τοῦ
καιροῦ, λεκτέον. πάσης ἑορτῆς τε καὶ πανηγύρεως τῶν παρ' ἡμῖν τὰ
Φίλων Ιουδαίος De sacrificiis Abelis et Caini Sec. 17, l. 5
εὐσέβειαν μὲν ἐλαυνόντων δεισιδαιμονίαν δὲ πρᾶγμα ἀδελφὸν ἀσεβείᾳ

κατασκευαζόντων εἰσηγήσεις καὶ θέσεις. ὅταν δὲ ἤδη παρηβήσῃ καὶ
ἡ τῶν παθῶν παλμώδης νόσος χαλάσῃ, καθάπερ νηνεμίας ἐπιγενομένης,
ἄρχεταί τις γαλήνην ἄγειν ὀψὲ καὶ μόλις βεβαιότητι ἀρετῆς ἱδρυθείς, ἣ
τὸν ἐπάλληλον καὶ συνεχῆ σεισμόν, βαρύτατον κακὸν ψυχῆς, ἐπράυνεν.
οὕτως μὲν δὴ τὰ χρόνου πρεσβεῖα οἴσεται κακία, τὰ δὲ ἀξιώματος καὶ
τιμῆς καὶ εὐκλείας ἡ ἀρετή. πιστὸς δὲ τούτου μάρτυς ὁ νομοθέτης
αὐτός· τὸν γὰρ ἀφροσύνης ἐπώνυμον Ἠσαῦ εἰσαγαγὼν χρόνῳ πρεσβύ-
τερον τῷ γενέσει μὲν νεωτέρῳ ἐπωνύμῳ δὲ ἀσκήσεως τῶν καλῶν Ἰακὼβ
χαρίζεται τὰ πρεσβεῖα· ὁ δὲ οὐ πρότερον αὐτὰ φέρεσθαι | διαγνώσεται,
ἢ καθάπερ ἐν ἀγῶνι τὸν ἀντίπαλον ἀπειπεῖν χεῖρας ὑπ' ἀσθενείας
καθέντα καὶ τὰ βραβεῖα καὶ τὸν στέφανον παραχωρῆσαι τῷ πόλεμον
ἄσπονδον καὶ ἀκήρυκτον πρὸς τὰ πάθη πεποιημένῳ· “ἀπέδοτο” γάρ
φησι “τὰ πρωτοτόκια τῷ Ἰακώβ” (Gen. 25, 33), ὁμολογήσας ἄντικρυς,
ὅτι τὰ δυνάμει πρῶτα καὶ κατ' ἀρετὴν τίμια φαύλου μέν ἐστιν οὐδενός,
μόνου δὲ τοῦ σοφίας ἐραστοῦ, καθάπερ καὶ αὐλὸς καὶ λύρα καὶ τὰ ἄλλα
1103
μουσικῆς ὄργανα μόνου τοῦ μουσικοῦ. περὶ δὲ τοῦ δόγματος

τούτου καὶ νόμον ἀναγράφει πάνυ καλῶς καὶ συμφερόντως τιθείς. ἔχει
δὲ ὧδε· “ἐὰν γένωνται ἀνθρώπῳ δύο γυναῖκες, μία αὐτῶν ἠγαπημένη
καὶ μία μισουμένη, καὶ τέκωσιν αὐτῷ ἡ ἠγαπημένη καὶ ἡ μισουμένη
καὶ γένηται ὁ υἱὸς τῆς μισουμένης πρωτότοκος, καὶ ἔσται ἐν τῇ ἡμέρᾳ,
κρείττων ἐστὶ τοῦ ἐκμαρτυρουμένου· ὁ μὲν γὰρ δεῖται, ὁ δὲ ὠφελεῖ,

τὸ δὲ ὠφελοῦν ἀξιονικότερον ἀεὶ τοῦ δεομένου. ἄμεινον δὲ οὐδὲ
ἐπινοῆσαι θέμις τοῦ αἰτίου, ὁπότε οὐδὲ ἴσον αὐτοῦ ἀλλ' οὐδὲ ὀλίγῳ
καταδεέστερον, ἀλλ' ὅλῳ γένει καταβεβηκὸς ἅπαν τὸ μετὰ θεὸν
εὑρίσκεται. τοῦ γε μὴν πιστευθῆναι χάριν ἀπιστούμενοι καταφεύ-
γουσιν ἐφ' ὅρκον ἄνθρωποι· ὁ δὲ θεὸς καὶ λέγων πιστός ἐστιν, ὥστε
καὶ τοὺς λόγους αὐτοῦ βεβαιότητος ἕνεκα μηδὲν ὅρκων διαφέρειν. καὶ
συμβέβηκε τὴν μὲν ἡμετέραν γνώμην ὅρκῳ, τὸν δὲ ὅρκον αὐτὸν θεῷ
πεπιστῶσθαι· οὐ γὰρ δι' ὅρκον πιστὸς ὁ θεός, ἀλλὰ δι' αὐτὸν καὶ
ὁ ὅρκος βέβαιος. τί οὖν ἔδοξε τῷ ἱεροφάντῃ παρεισαγαγεῖν αὐτὸν
ὀμνύντα; ἵνα τὴν ἀσθένειαν διελέγξῃ τοῦ γενητοῦ καὶ διελέγξας ἅμα
παρηγορήσῃ· οὐ γὰρ δυνάμεθα διηνεκῶς τὸ ἄξιον τοῦ αἰτίου κεφάλαιον
ἐν ψυχῇ ταμιεύεσθαι τῇ ἑαυτῶν, τὸ “οὐχ ὡς ἄνθρωπος ὁ θεός”
(Num. 23, 19), ἵνα πάντα τὰ ἀνθρωπολογούμενα ὑπερκύψωμεν· ἀλλὰ
πλεῖστον μετέχοντες τοῦ θνητοῦ καὶ χωρὶς ἑαυτῶν | ἐπινοῆσαι μηδὲν
δυνάμενοι μηδὲ ἐκβῆναι τὰς ἰδίους κῆρας ἰσχύοντες, ἀλλ' εἰς τὸ θνητὸν
εἰσδυόμενοι καθάπερ οἱ κοχλίαι καὶ περὶ ἑαυτοὺς ὥσπερ οἱ ἐχῖνοι
σφαιρηδὸν εἱλούμενοι, καὶ περὶ τοῦ μακαρίου καὶ ἀφθάρτου τὰ αὐτὰ ἃ
καὶ περὶ ἑαυτῶν δοξάζομεν τὴν μὲν ἀτοπίαν τοῦ λόγου, ὅτι ἀνθρωπό-
μορφον τὸ θεῖον, ἀποδιδράσκοντες, τὴν δὲ ἐν τοῖς ἔργος ἀσέβειαν, ὅτι
ἀνθρωποπαθές, ἐπαναιρούμενοι. διὰ τοῦτο χεῖρας πόδας εἰσόδους
(Num. 23, 19), ἵνα πάντα τὰ ἀνθρωπολογούμενα ὑπερκύψωμεν· ἀλλὰ

πλεῖστον μετέχοντες τοῦ θνητοῦ καὶ χωρὶς ἑαυτῶν | ἐπινοῆσαι μηδὲν
δυνάμενοι μηδὲ ἐκβῆναι τὰς ἰδίους κῆρας ἰσχύοντες, ἀλλ' εἰς τὸ θνητὸν
εἰσδυόμενοι καθάπερ οἱ κοχλίαι καὶ περὶ ἑαυτοὺς ὥσπερ οἱ ἐχῖνοι
σφαιρηδὸν εἱλούμενοι, καὶ περὶ τοῦ μακαρίου καὶ ἀφθάρτου τὰ αὐτὰ ἃ
καὶ περὶ ἑαυτῶν δοξάζομεν τὴν μὲν ἀτοπίαν τοῦ λόγου, ὅτι ἀνθρωπό-
μορφον τὸ θεῖον, ἀποδιδράσκοντες, τὴν δὲ ἐν τοῖς ἔργος ἀσέβειαν, ὅτι
ἀνθρωποπαθές, ἐπαναιρούμενοι. διὰ τοῦτο χεῖρας πόδας εἰσόδους
ἐξόδους ἔχθρας ἀποστροφὰς ἀλλοτριώσεις ὀργὰς προσαναπλάττομεν,
ἀνοίκεια καὶ μέρη καὶ πάθη τοῦ αἰτίου· ὧν ἐστι καὶ ὁ ὅρκος τῆς ἡμετέ-
ρας ἐπίκουρος ἀσθενείας. “ἐὰν οὖν δῷ σοι ὁ θεός, ἀφελεῖς” (Exod.
13, 11) λέγει Μωυσῆς ὁριζόμενος· μὴ δόντος γὰρ οὐχ ἕξεις, ἐπεὶ πάντα
1104
αὐτοῦ κτήματα, καὶ τὰ ἐκτὸς καὶ τὸ σῶμα καὶ ἡ αἴσθησις καὶ ὁ λόγος
καὶ ὁ νοῦς καὶ αἱ πάντων ἐνέργειαι καὶ οὐ σὺ μόνος ἀλλὰ καὶ ὅδε ὁ
κόσμος· ὅ τι ἂν ἀποτέμνῃ καὶ διαιρῇ, τοῦτ' ἀλλότριον εὑρήσεις· καὶ
γὰρ γῆν καὶ ὕδωρ καὶ πνεῦμα καὶ οὐρανὸν καὶ ἀστέρας καὶ ζῴων καὶ
φυτῶν ἀφθάρτων τε καὶ φθαρτῶν ἰδέας ἁπάσας οὐκ ἴδια κέκτησαι, ὥσθ'
ὅ τι ἂν αὐτῶν ἱερείου τρόπον προσάγῃς, τὸ θεοῦ προσάξεις κτῆμα, οὐ
τὸ σαυτοῦ. παρατήρει δὲ ὡς πάνυ εὐαγῶς ἀπὸ τῶν δοθέντων
ἀφελεῖν διείρηται, οὐχ ὅλα προσάγειν τὰ δοθέντα. μυρία γὰρ ἡμῖν
ἡ φύσις ἐπιβάλλοντα ἀνθρώπων γένει δεδώρηται, ὧν ἀμέτοχος ἁπάντων
οὐκ ἀξιοῖ προσχρῆσθαι, ὁπότε καὶ τὸ γενόμενον αὐτὸ κατὰ τὰς τῶν
εἰδῶν εἰς ἃ τέμνεται διαφορὰς ἀνομοίων μεταποιεῖται ἀρετῶν; ἄνδρες
γοῦν οὐ γυναιξὶν οὐδὲ γυναῖκες ἀνδράσιν ἁμιλλήσαιντο ἂν περὶ ὧν
μόνοις τοῖς ἑτέροις ἁρμόττει προσεῖναι· ἀλλ' αἱ μὲν γυνάνδρων, εἰ
ζηλώσαιεν τὰ ἀνδρῶν, οἱ δὲ ἀνδρογύνων, εἰ τοῖς γυναικῶν ἐπίθοιντο
ἐπιτηδεύμασι, δύσκλειαν οἴσονται. ἐνίας δὲ ἀρετὰς ἡ φύσις οὕτως
διακέκρικεν, ὡς μηδὲ ἐξ ἐπιτηδεύσεως εἰς κοινωνίαν ἀχθῆναι δύνασθαι·
τὸ γοῦν σπείρειν καὶ γεννᾶν κατ' ἀρετὴν ἀνδρῶν ἴδιον, οὐκ ἂν εὕροι
τοῦτό
γε γυνή· καὶ μὴν ἀγαθὸν οὖσαν γυναικῶν εὐτοκίαν ἀνδρὸς οὐ δέχεται
φύσις. ὥστε οὐδὲ τὸ “ὡς ἄνθρωπος” (Deut. 1, 31) ἐπὶ θεοῦ κυριολογεῖται,
κατάχρησις δὲ ὀνομάτων ἐστὶ παρηγοροῦσα τὴν ἡμετέραν ἀσθένειαν.

ἀφελεῖς οὖν, ὦ ψυχή, πᾶν γενητὸν θνητὸν μεταβλητὸν βέβηλον ἀπὸ
ἐννοίας τῆς περὶ θεοῦ τοῦ ἀγενήτου καὶ ἀφθάρτου καὶ ἀτρέπτου καὶ
ἁγίου καὶ μόνου μακαρίου. τὸ δὲ “παντὸς διανοίγοντος μήτραν τὰ
ἀρσενικὰ τῷ κυρίῳ” (Exod. 13, 12) φυσικώτατα ἔχει. ὥσπερ γὰρ
ταῖς γυναιξὶ πρὸς ζῴων γένεσιν οἰκειότατον μέρος ἡ φύσις ἔδωκε μήτραν,
οὕτως πρὸς γένεσιν πραγμάτων ὥρισεν ἐν ψυχῇ δύναμιν, δι' ἧς κυοφορεῖ

καὶ ὠδίνει καὶ ἀποτίκτει πολλὰ διάνοια. τῶν δὲ ἀποκυουμένων ἐννοη-
μάτων τὰ μὲν ἄρρενα, τὰ δὲ θήλεα, καθάπερ ἐπὶ ζῴων εἶναι συμβέβηκε·
θῆλυ μὲν οὖν ἔγγονον ψυχῆς ἐστι κακία καὶ πάθος, οἷς καθ' ἕκαστον
τῶν ἐπιτηδευμάτων ἐκθηλυνόμεθα, ἄρρεν δὲ εὐπάθεια καὶ ἀρετή,
πολλὰς πρὸς ἑκάτερον τό τε εὖ καὶ χεῖρον τροπὰς λαμβάνον καὶ διαλ-

λάττοντας ἀεὶ τύπους δέχεται τοτὲ μὲν καθαροῦ καὶ δοκίμου τοτὲ δὲ
1105
παρακεκομμένου καὶ κιβδήλου νομίσματος. τὴν δεδεγμένην οὖν χώραν

ἄμφω τὰ μαχόμενα καλόν τε καὶ αἰσχρὸν καὶ πρὸς ἑκάτερον ᾠκειω-
μένην καὶ τὴν ἴσην τιμὴν ἀμφοτέροις ἀπονέμουσαν οὐχ ἧττον ἄναγνον
ἢ εὐαγῆ κρίνας ὁ νομοθέτης ἀπὸ τοῦ θείου βωμοῦ κατεβίβασε· τὸ γὰρ
αἰσχρὸν βέβηλον, τὸ δὲ βέβηλον πάντως ἀνίερον. τοῦτο δὲ τὸ ἡγεμο-
νικὸν διακεχώρικεν· εἰ δ' ἐπίκρισιν πάσχοι, τηνικαῦτα πάντων τῶν
μερῶν κεκαθαρμένων ἀκηλίδωτον ἄχραντον ὁλοκαυτωθήσεται· νόμος
γὰρ
ὁλοκαυτωμάτων οὗτος, μηδὲν ἔξω τροφῆς σκυβάλων καὶ δέρματος, ἃ
σωματικῆς ἀσθενείας δείγματα, οὐχὶ κακίας, ἐστίν, ὑπολείπεσθαι τῷ
γενητῷ, τὰ δ' ἄλλα ὅσα ψυχὴν ὁλόκληρον κατὰ πάντα τὰ μέρη
παρέχεται ὁλοκαυτοῦν θεῷ.
δὲ καὶ συνεταιρὶς Χεβρὼν καλεῖται συμβολικῶς ἡμῶν τὸ σῶμα, ὅτι

συνέζευκται καὶ ὥσπερ ἑταιρίαν καὶ φιλίαν πρὸς ψυχὴν τέθειται·
κοιλάδας
δὲ ἔχει τὰ αἰσθητήρια, μεγάλας δεξαμενὰς ἁπάντων ὅσα ἐκτὸς αἰσθητά,
ἃ τὰς παμπληθεῖς ποιότητας ἐπαντλοῦντα καὶ διὰ τῶν δεξαμενῶν ἐπεις-
χέοντα τῇ διανοίᾳ κατακλύζει καὶ βύθιον αὐτὴν ἀπεργάζεται. διὰ
τοῦτο ἐν τῷ νόμῳ τῆς λέπρας, ὅταν ἐν οἰκίᾳ κοιλάδες χλωρίζουσαι ἢ
πυρρίζουσαι φανῶσι, διείρηται τοὺς λίθους, ἐν οἷς γεγόνασιν, ἐξελόντας
ἑτέρους ἀντιτιθέναι (Lev. 14, 37 ss.), τουτέστιν, ὅταν διαφέρουσαι
ποιότητες,
ἃς ἐδημιούργησαν ἡδοναὶ καὶ ἐπιθυμίαι καὶ τὰ ἀδελφὰ τούτων πάθη,
βαρύνασαι καὶ πιέσασαι τὴν ὅλην ψυχὴν κοιλοτέραν καὶ ταπεινοτέραν
αὐτὴν ἑαυτῆς ἐργάσωνται, τοὺς τῆς ἀσθενείας αἰτίους λόγους ἀνελεῖν,
ὑγιεινοὺς δὲ δι' ἀγωγῆς νομίμου ἢ καὶ παιδεύσεως ὀρθῆς ἀντεισαγαγεῖν.
τὸν Ἰωσὴφ οὖν ὅλον εἰς τὰς τοῦ σώματος καὶ τῶν αἰσθήσεων
κοιλότητας εἰσδεδυκότα ὁρῶν προκαλεῖται τῶν φωλεῶν ἔξω προελθόντα
ἐλευθέρου σπάσαι τοῦ καρτερίας πνεύματος φοιτήσαντα πρὸς τοὺς πάλαι
μὲν ἀσκητὰς νυνὶ δὲ διδασκάλους αὐτῆς. ὁ δὲ προεληλυθέναι δόξας

πλανώμενος εὑρίσκεται· “εὗρε” γάρ φησιν “αὐτὸν ἄνθρωπος |
πλανώμενον
ἐν τῷ πεδίῳ” (Gen. 37, 15), δηλῶν ὅτι οὐχ ὁ πόνος καθ' αὑτὸν ἀλλ'
ὁ μετὰ τέχνης ἀγαθόν. ὥσπερ γὰρ οὔτε μουσικὴν ἀμούσως οὔτε
γραμματικὴν ἀγραμμάτως οὐδὲ συνόλως φράσαι τέχνην ἀτέχνως ἢ
κακοτέχνως ἀλλὰ τεχνικῶς ἑκάστην ἐπιτηδεύειν προσῆκεν,

1106
ἐξ ὧν οὐ μόνον τὸ ἀσφαλῶς ἀλλὰ καὶ εὐδαιμόνως ζῆν περιγίνεται;

μάρτυς
δὲ ὁ βίος τούτων· οἱ μὲν γὰρ λεγόμενοι φιλάρετοι ἄδοξοι σχεδὸν ἅπαντες,
εὐκαταφρόνητοι, ταπεινοί, τῶν ἀναγκαίων ἐνδεεῖς, ὑπηκόων μᾶλλον δὲ

καὶ δούλων ἀτιμότεροι, ῥυπῶντες, ὠχροί, κατεσκελετευμένοι, λιμὸν ὑπ'
ἀσιτίας ἐμβλέποντες, νοσερώτατοι, μελετῶντες ἀποθνῄσκειν· οἱ δ' αὑτῶν
ἐπιμελούμενοι ἔνδοξοι, πλούσιοι, ἡγεμόνες, ἐπαινούμενοι, τιμώμενοι,
[πάλιν]
ὑγιεινοί, πίονες, ἐρρωμένοι, ἁβροδίαιτοι, θρυπτόμενοι, πόνον οὐκ
εἰδότες,
ἡδοναῖς συζῶντες διὰ πασῶν τῶν αἰσθήσεων ἐπὶ τὴν πανδεχῆ ψυχὴν
τὰ ἡδέα φερούσαις. τοιουτονί τινα δόλιχον ἀπομηκύναντες λόγῳ
νικᾶν τοὺς οὐκ εἰωθότας σοφιστεύειν ἔδοξαν. αἰτία δὲ τῆς νίκης οὐχ
ἡ τῶν περιγεγενημένων ἰσχύς, ἀλλ' ἡ περὶ ταῦτα τῶν ἀντιπάλων
ἀσθένεια.
τῶν γὰρ ἐπιτηδευόντων ἀρετὴν οἱ μὲν ἐν ψυχῇ μόνῃ τὸ καλὸν ἐθησαυρί-
σαντο πράξεων ἐπαινετῶν ἀσκηταὶ γενόμενοι, τερθρείας λόγων ἀλλ' οὐδ'
ὄναρ ἐπῃσθημένοι, τοῖς δὲ ἀμφότερα ἐξεγένετο, τὴν μὲν διάνοιαν
εὐβουλίᾳ
καὶ ἀγαθοῖς ἔργοις, τοὺς δὲ λόγους ταῖς περὶ αὐτοὺς τέχναις μάλιστα
ὀχυρώσασθαι· τούτοις μὲν οὖν πρὸς τὰς ἐριστικὰς ἐνίων ἁμίλλας
ἀπαντᾶν
ἐμπρεπές, οἷς τοὺς ἐναντίους ἀμύνονται πεπορισμένοις ἐξ ἑτοίμου, τοῖς
δὲ προτέροις οὐδεμία ἀσφάλεια· γυμνοὶ γὰρ πρὸς ὡπλισμένους τίνες ἂν
ἰσοκρατῶς ἀπομάχεσθαι δυνηθεῖεν, ὁπότε καὶ παρεσκευασμένοις ἀγὼν
ἄνισος; ὁ τοίνυν Ἄβελ τέχνας μὲν λόγων οὐκ ἔμαθε, διανοίᾳ δὲ μόνῃ
τὸ καλὸν οἶδεν· οὗ χάριν τὴν εἰς τὸ πεδίον ἄφιξιν ἐχρῆν παραιτήσασθαι
μηδ' ὅτι γεύσεώς | σοι μεταδέδωκεν ἡ φύσις, ὦ τετυφωμένε, τρόπον

αἰθυίης πάντων ἀπλήστως ἐμφοροῦ· πολλὰ γὰρ τῶν οὐ τροφίμων μόνον
ἀλλὰ καὶ περιττῶν νόσους μετὰ χαλεπῆς ὠδῖνος ἔτεκε· μηδ' ὅτι μερῶν
τῶν πρὸς γονὰς ἠξιώθης ἕνεκα τῆς διαμονῆς τοῦ παντός, φθορὰς καὶ
μοιχείας καὶ τὰς ἄλλας οὐκ εὐαγεῖς μίξεις μετέρχου, ἀλλ' ὅσαι μετὰ
νόμου τὸ ἀνθρώπων σπείρουσί τε καὶ φυτεύουσι γένος· μηδ' ὅτι
γλώττης καὶ στόματος καὶ φωνητηρίων ὀργάνων μεμοίρασαι, πάντ'
ἐκλάλει, καὶ τὰ ἄρρητα· τὸ γὰρ ἐχεμυθεῖν ἔστιν ὅπου χρήσιμον, καί μοι
δοκοῦσιν οἱ μαθόντες λέγειν μεμαθηκέναι καὶ ἡσυχάζειν, τῆς αὐτῆς
δυνάμεως περιποιούσης ἑκάτερον, οἱ δ' ὅσα μὴ προσῆκε διεξιόντες οὐ
1107
δύναμιν λόγων ἀλλ' ἡσυχίας ἀσθένειαν ἐπιδείκνυσθαι. διὸ σπουδάζωμεν

ἕκαστον τῶν εἰρημένων στομίων καταδεῖν τοῖς ἀρρήκτοις ἐγκρατείας
δεσμοῖς· “ὅσα γὰρ οὐχὶ δεσμῷ καταδεῖται” φησὶ Μωυσῆς ἐν ἑτέροις
(Num. 19, 15) “ἀκάθαρτα εἶναι,” ὡς ἂν τοῦ κεχαλάσθαι καὶ κεχηνέναι
καὶ λελύσθαι τὰ ψυχῆς μέρη κακοδαιμονίας αἰτίου, τοῦ δὲ συνῆχθαι
καὶ συνεσφίγχθαι ὀρθὸν καὶ βίον καὶ λόγον ἐργαζομένου. τὸν ἄθεον
οὖν καὶ ἀσεβῆ Κάιν δεόντως καταρᾶται, ὅτι τοὺς φωλεοὺς τοῦ συγκρί-
ματος διοίξας ἐπικέχηνε πᾶσι τοῖς ἐκτός, εὐχόμενος δι' ἀπληστίαν
δέξασθαί τε αὐτὰ καὶ χωρῆσαι ἐπ' ὀλέθρῳ τοῦ φιλοθέου δόγματος
καρποτόκων ἀρετῶν τὰ φυτὰ πάντα βλαστὰ μὲν ἔχει τὰ ἐπιτηδεύματα,

καρπὸν δὲ τὰς καλὰς πράξεις· ὧν ἕκαστον ἡ γεωργικὴ ψυχῆς τέχνη
συναύξει καὶ τό γε ἐφ' ἑαυτὴν ἧκον μέρος ἀπαθανατίζει ταῖς ἐπι-
μελείαις.
Ἐναργῶς οὖν ἐπιδέδεικται γεωργὸς μὲν ὁ ἀστεῖος, γεωπόνος
δὲ ὁ φαῦλος. καὶ εἴθε μέντοι γεωπονοῦντι αὐτῷ προσετίθει τὴν ἰσχὺν
τὸ περὶ αὐτὸν γεῶδες, ἀλλὰ μὴ καὶ τῆς | οὔσης ὑφῄρει δυνάμεως·
λέγεται γὰρ ὅτι “οὐ προσθήσει τὴν ἰσχὺν αὐτῆς δοῦναί σοι” (Gen. 4, 12)·
ὁποῖός τις ἂν γένοιτο ἄνθρωπος ἐσθίων μὲν ἢ πίνων ἀεί, ἐμπιπλάμενος δὲ
μηδέποτε, ἢ ταῖς μετὰ γαστέρα χρώμενος ἡδοναῖς ἐπαλλήλοις καὶ ἔτι ταῖς
πρὸς συνουσίαν ὀρέξεσιν ἀκμάζων· ἡ μὲν γὰρ ἔνδεια ἀσθένειαν, ἰσχὺν

δ' ἡ πλήρωσις ἀπεργάζεται· τὸ δ' ἀκόρεστον ὁ μετ' ἀφθονίας τῶν
ἐπιτηδείων σὺν ἀκρασίᾳ δεινῇ λιμός ἐστιν· ἄθλιοι δ' ὧν μεστοὶ μὲν
οἱ ὄγκοι, κεναὶ δ' αἱ ἐπιθυμίαι καὶ ἔτι διψῶσαι. ἀλλὰ τοὺς ἐραστὰς
ἐπιστήμης ἐν ᾠδῇ μεγάλῃ φησὶν ὅτι “ἀνεβίβασεν ἐπὶ τὴν ἰσχὺν τῆς
γῆς, καὶ ἐψώμισε γεννήματα ἀγρῶν” (Deut. 32, 13), δηλῶν ὅτι ὁ μὲν
ἄθεος ἀτυχεῖ τοῦ τέλους, ἵνα μᾶλλον ὀδυνᾶται, μὴ προστιθεμένης ἰσχύος
οἷς ἐνεργεῖ, τοὐναντίον δ' ὑφαιρουμένης, οἱ δὲ μετιόντες ἀρετὴν ὑπεράνω
τῶν ὅσα γεώδη καὶ θνητὰ ἱστάμενοι τοῦ κράτους αὐτῶν κατὰ πολλὴν
περιουσίαν ἀλογοῦσιν, ἅτε ἡγεμόνι χρησάμενοι τῆς ἀνόδου θεῷ, ὃς καὶ
τὰ γεννήματα τῶν ἀγρῶν εἰς ἀπόλαυσιν καὶ χρῆσιν ὠφελιμωτάτην
ἀλλὰ μόνος ὁ ἀρετῇ μὲν φίλος σοὶ δὲ ἐχθρὸς ἀσύμβατος.

“Ὁ δ' ἀποκτείνας” φησί “Κάιν ἑπτὰ ἐκδικούμενα παρα-
λύσει” (Gen. 4, 15). καὶ τοῦτο τίνα ἔχει λόγον πρὸς τὰς ῥητὰς
1108
διερμηνεύσεις, οὐκ οἶδα· οὔτε γὰρ τίνα ἐστὶ τὰ ἑπτὰ οὔτε πῶς ἐκδικού-
μενα οὔτε ὃν τρόπον παρίεται καὶ ἐκλύεται, δεδήλωκεν· ὥστε
τροπικώτερον
καὶ δι' ὑπονοιῶν ἀνάγκη πάντα τὰ τοιαῦτα λέγεσθαι νομίζειν. μήποτ'
οὖν ὃ βούλεται παριστάνειν ἐστὶ τοιόνδε· τὸ ἄλογον τῆς ψυχῆς εἰς ἑπτὰ
διανέμεται μοίρας, ὅρασιν ἀκοὴν ὄσφρησιν γεῦσιν ἁφὴν λόγον γόνιμον·
εἰ δή τις τὸν ὄγδοον ἀνέλοι, νοῦν τὸν ἡγεμόνα τούτων Κάιν, παραλύσει
καὶ τὰ ἑπτά· ῥώμῃ μὲν γὰρ τῆς διανοίας καρτερᾷ πάντα συρρώννυται,
ἀσθενείᾳ δὲ συγκάμνει, φθορᾷ δὲ ἣν ἐπάγει κακία παντελεῖ πάρεσίν τε
καὶ ἔκλυσιν λαμβάνει. τὰ δὲ ἑπτὰ ταῦτα ἐν μὲν σοφοῦ ψυχῇ ἀμίαντα.
καὶ καθαρά, ταύτῃ καὶ τιμῆς ἐπάξια εὑρίσκεται, ἐν δὲ ἄφρονος ἀκά-
θαρτα καὶ μεμιασμένα καὶ ὅπερ εἶπεν ἐκδικούμενα, ἴσον τῷ δίκης
ἐπάξια καὶ τιμωρίας. ὁπότε γοῦν τὴν γῆν ὕδατι καθαίρειν ὁ δημιουργὸς
διενοήθη καὶ τὴν ψυχὴν τῶν ἀμυθήτων ἀδικημάτων κάθαρσιν λαβεῖν
ἐκνιψαμένην καὶ ἀπολουσαμένην τὰ μιάσματα τρόπον ἁγνείας ἱερᾶς,
παραινεῖ τῷ φανέντι δικαίῳ, ὃς οὐ παρεσύρη τῇ τοῦ κατακλυσμοῦ φορᾷ,
εἰσάγειν εἰς τὴν κιβωτόν, ὅπερ ἦν τὸ ψυχῆς ἀγγεῖον τὸ σῶμα, “ἀπὸ
τῶν κτηνῶν τῶν καθαρῶν ἑπτά, ἄρρεν καὶ θῆλυ” (Gen. 7, 2), δικαιώσας
τὸν ἀστεῖον λογισμὸν χρῆσθαι μέρεσι τοῖς τοῦ ἀλόγου πᾶσι καθαροῖς.
ταῖς διερμηνευθείσαις βίβλοις ὑπὸ Μωυσέως τροπικώτερον ἀκούειν, τῆς

ἐν τοῖς ὀνόμασι προχείρου φαντασίας πολὺ τἀληθοῦς ἀπᾳδούσης. εἰ γὰρ
πρόσωπον μὲν ἔχει τὸ ὄν, ὁ δὲ βουλόμενος αὐτὸ καταλιπεῖν ἑτέρωσε
μετανίστασθαι ῥᾷστα δύναται, τί τὴν Ἐπικούρειον ἀσέβειαν ἢ τὴν τῶν
Αἰγυπτίων ἀθεότητα ἢ τὰς μυθικὰς ὑποθέσεις, ὧν μεστὸς ὁ βίος ἐστί,
παραιτούμεθα; πρόσωπον μὲν γὰρ ζῴου τμῆμά ἐστιν, ὁ δὲ θεὸς ὅλον,
οὐ μέρος· ὥστ' ἀνάγκη καὶ τὰ ἄλλα προσαναπλάττειν, αὐχένα καὶ
στέρνα καὶ χεῖρας καὶ βάσεις, ἔτι | δ' αὖ γαστέρα καὶ τὰ γεννητικὰ καὶ
τὸ ἄλλο τῶν ἐντός τε καὶ ἐκτὸς ἀνάριθμον πλῆθος. ἀκολουθεῖ δ' ἐξ
ἀνάγκης τῷ ἀνθρωπομόρφῳ τὸ ἀνθρωποπαθές, ἐπεὶ καὶ ταῦτα οὐ περιττὰ
καὶ παρέλκοντα, τῆς δὲ τῶν ἐχόντων ἐπίκουρα ἀσθενείας ἡ φύσις ἀπειρ-

γάζετο τὰ ὅσα πρὸς τὰς οἰκείας χρείας τε καὶ ὑπηρεσίας ἀκολούθως
ἐφαρμόττουσα. τὸ δὲ ὂν οὐδενὸς χρεῖον, ὥστ' εἰ μηδὲ τῆς ἀπὸ τῶν
μερῶν ὠφελείας, οὐδ' ἂν ἔχοι μέρη τὸ παράπαν. ἐξέρχεται δὲ
πόθεν; ἢ ἐκ τῶν βασιλείων τοῦ πανηγεμόνος; θεοῦ δὲ οἶκος αἰσθητὸς
τίς ἂν εἴη πλὴν ὅδε ὁ κόσμος, ὃν καταλείπειν ἀμήχανόν τε καὶ ἀδύ-
νατον; πάντα γὰρ ὧν γένεσίς ἐστιν οὐρανοῦ κύκλος περισφίγξας ἐντὸς
ἑαυτοῦ κατέχει. καὶ γὰρ αἱ τῶν τετελευτηκότων ἀναστοιχειούμεναι
μοῖραι πάλιν εἰς τὰς τοῦ παντὸς δυνάμεις ἐξ ὧν συνέστησαν
1109
ἀποκρίνονται,
παρίσταται τῆς φωνῆς, ἓν μὲν καθ' ὅ τινι ἐπιπέμπεται θάνατος, ἕτερον

δὲ καθ' ὃ ἀπό τινος ἀποστέλλεται. ὅτῳ μὲν οὖν ἐπιπέμπεται, θνῄσκει
πάντως ἐκεῖνος, ἀφ' οὗ δὲ ἀποστέλλεται, ζῇ τε καὶ περίεστι. τῷ μὲν
δὴ Κάιν ὁ τὸν θάνατον δεχόμενός ἐστιν οἰκεῖος ἀεὶ τὸν πρὸς ἀρετὴν
βίον θνῄσκοντι, τῷ δὲ Σὴθ συγγενέστατος ἀφ' οὗπερ ἀποστέλλεται καὶ
διατειχίζεται τὸ ἀποθνῄσκειν· τὴν γὰρ ἀληθῆ ζωὴν ὁ σπουδαῖος κεκάρ-
πωται. καὶ μὴν ὅ γε Λάμεχ ταπείνωσις ὢν ἀμφίβολός ἐστιν· ἢ γὰρ
ὑφιεμένων τῶν τῆς ψυχῆς τόνων κατὰ τὰ ἐξ ἀλόγων παθῶν ἐγγενόμενα
νοσήματά τε καὶ ἀρρωστήματα ταπεινούμεθα ἢ κατ' ἀρετῆς ζῆλον στέλ-
λοντες ἑαυτοὺς ἀπὸ οἰδούσης οἰήσεως. ἡ μὲν οὖν προτέρα γίνεται κατ'
ἀσθένειαν, εἶδος τῆς πολυμόρφου καὶ πολυτρόπου λέπρας οὖσα· ὅταν
γὰρ ἡ ὄψις ταπεινοτέρα φαίνηται τὴν ὁμαλὴν καὶ εὔτονον κλασθεῖσα
φαντασίαν, τὴν χαλεπὴν νόσον λέπραν ὁ νομοθέτης φησὶ γενέσθαι
(Lev. 13, 3). ἡ δὲ ἑτέρα ἀπὸ ἰσχύος συνίσταται καρτερᾶς, ᾗ καὶ ἱλασμὸς
ἕπεται κατὰ τὸν τῆς δεκάδος ἀριθμὸν τέλειον· προστέτακται γὰρ τὰς
ψυχὰς ταπεινοῦν δεκάτῃ τοῦ μηνός (Lev. 23, 27),
περὶ δὲ τῆς πρὸς ἀλήθειαν σκιᾶς. τὸν γὰρ δημιουργὸν τῶν πολεμιστηρίων
ὅπλων, χαλκοῦ καὶ σιδήρου, Θοβὲλ υἱὸν Σελλᾶς τῆς σκιᾶς ὠνόμασεν, οὐ
λόγων τέχναις, ἀλλὰ νοημάτων ὑπερβάλλοντι κάλλει φιλοσοφῶν. ἔγνω
γὰρ ὅτι πᾶς ἢ ναυτικὸς ἢ πεζὸς στρατὸς τοὺς μεγίστους αἱρεῖται
κινδύνους ἕνεκα σωματικῶν ἡδονῶν ἢ χάριν περιουσίας τῶν ἐκτός, ὧν
οὐδὲν βέβαιον ἢ πάγιον ὑπὸ τοῦ πάντα ἐξελέγχοντος αἰῶνος μαρτυρεῖται·
σκιαγραφίαις γὰρ ἐπιπολαίοις ἐξ ἑαυτῶν διαρρεούσαις ἔοικε. τοῦ

δὲ Θοβὲλ ἀδελφὴν εἶναί φησι Νοεμάν (Gen. 4, 22), ἧς ἑρμηνεία πιότης·
ἀκολουθεῖ γὰρ τοῖς εὐπάθειαν σώματος καὶ ἃς εἶπον ὕλας μεταδιώκουσιν,
ὅταν τινὸς ὧν ὀρέγονται λάχωσι, πιαίνεσθαι. τὴν δὲ τοιαύτην πιότητα

οὐκ ἰσχύν, ἀλλ' ἀσθένειαν ἔγωγε τίθεμαι· διδάσκει γὰρ ἀφίστασθαι θεοῦ
τιμῆς, ἣ πρώτη καὶ ἀρίστη ψυχῆς ἐστι δύναμις. μάρτυς δ' ὁ νόμος
ἐν ᾠδῇ μείζονι λέγων οὕτως· “ἐλιπάνθη, ἐπαχύνθη, ἐπλατύνθη, καὶ
ἐγκατέλιπε θεὸν τὸν ποιήσαντα αὐτόν, καὶ ἐπελάθετο θεοῦ σωτῆρος
αὐτοῦ” (Deut. 32, 15). ὄντως γὰρ οὐκέτι μέμνηνται τοῦ αἰωνίου, οἷς
1110
πρὸς καιρὸν ὁ βίος ἤνθησε· νομίζουσι γοῦν τὸν καιρὸν θεόν. διὸ καὶ
Μωυσῆς μαρτυρεῖ προτρέπων πολεμεῖν ταῖς ἐναντίαις δόξαις· λέγει
γάρ· “ἀφέστηκεν ὁ καιρὸς ἀπ' αὐτῶν, ὁ δὲ κύριος ἐν ἡμῖν” (Num. 14, 9)·
ὥσθ' | οἷς μὲν ὁ ψυχῆς βίος τετίμηται,
τίς δ' ἂν δρομεὺς πρὸς σκύλακος ἢ λαγωδαρίου ποδώκειαν; ὁ μὲν γὰρ

ἀνθρώπων ὀξυδερκέστατος πρὸς ἱεράκων ἢ ἀετῶν ὄψιν
ἀμβλυωπέστατος.
ἀκοαῖς γε μὴν ἢ ὀσμαῖς πολλῷ τῷ περιόντι τὰ ἄλογα κεκράτηκεν, ὡς
καὶ ὄνος μέν, τὸ δοκοῦν ἐν ζῴοις εἶναι νωθέστατον, κωφὴν ἂν ἀποδείξαι
τὴν ἡμετέραν ἀκοὴν ἐλθὼν εἰς ἐπίκρισιν, κύων δὲ περιττὸν ἐν ἀνθρώπῳ
μυκτῆρας μέρος δι' ὑπερβολὴν τοῦ περὶ τὰς ὀσμὰς τάχους· ἐξικνοῦνται
γὰρ ἐπὶ μήκιστον, ὡς ὀφθαλμῶν ἁμιλλᾶσθαι φορᾷ. καὶ τί δεῖ
περὶ ἑκάστου διεξιόντα μακρηγορεῖν; ἤδη γὰρ τοῦτο παρὰ τοῖς δοκιμω-
τάτοις τῶν πάλαι λογίων ὡμολόγηται, οἳ τῶν μὲν ἀλόγων μητέρα τὴν
φύσιν, ἀνθρώπων δὲ μητρυιὰν | ἔφασαν εἶναι, τὴν κατὰ σῶμα τῶν μὲν
ἀσθένειαν, τῶν δὲ ὑπερβάλλουσαν ἐν ἅπασιν ἰσχὺν κατανοήσαντες.
εἰκότως οὖν κατήλεσε τὸν μόσχον ὁ τεχνίτης, τουτέστιν εἰς μέρη διελὼν
τὰ οἷς σῶμα πλεονεκτεῖ πάντα τοῦ πρὸς ἀλήθειαν ἐπέδειξεν ἀγαθοῦ
μακρὰν διεστῶτα καὶ μηδὲν τῶν ἐφ' ὕδατος σπειρομένων διαφέροντα.
διὸ καὶ τὸν καταλεσθέντα μόσχον ἐπὶ τὸ ὕδωρ λόγος κατέχει σπαρῆναι,
τοῦ μηδὲν γνήσιον ἀγαθοῦ φυτὸν ἐν ὕλῃ φθαρτῇ ποτε δύνασθαι
βλαστάνειν σύμβολον. ὡς γὰρ εἰς ποταμοῦ ῥεῦμα ἢ θαλάττης κατα-
βληθὲν σπέρμα τὰς ἰδίους οὐκ ἂν ἐπιδείξαιτο δυνάμεις – ἀμήχανον
γάρ, εἰ μὴ ῥίζαις ὥσπερ ἀγκύραις ἐχυροῦ τινος γῆς μέρους ἅπαξ
λαβόμενον ἱδρυθείη, ἢ ἔρνος ἀναβλαστῆσαι, καὶ εἰ μὴ περιμηκέστατον,
ἀλλά τοι χαμαίζηλον, ἢ καρποὺς καθ' ὥρας τὰς ἐτησίους ἐνεγκεῖν·
Σὴμ εἰς ἑτέραν δεκάδα τελευτῶσαν, ἧς Ἀβραὰμ ὁ πιστὸς ἐπώνυμος,

τρίτην δὲ καὶ τελεωτέραν δεκάδος ἑβδομάδα ἀπὸ τούτου μέχρι Μωυσῆ
τοῦ πάντα σοφοῦ παρήκουσαν· ἕβδομος γὰρ ἀπὸ Ἀβραὰμ οὗτός ἐστιν,
οὐκέτι κατὰ τὸν ἔξω τῶν ἁγίων κύκλον οἷα μύστης εἰλούμενος, ἀλλ'
ὥσπερ ἱεροφάντης ἐν τοῖς ἀδύτοις ποιούμενος τὰς διατριβάς. σκόπει
δὲ τάς τε πρὸς βελτίωσιν ἐπιδόσεις τῆς ἀπλήστου καὶ ἀκορέστου τῶν
καλῶν ψυχῆς καὶ τὸν ἀπερίγραφον τοῦ θεοῦ πλοῦτον, ὃς ἄλλοις ἀρχὰς
τὰ ἑτέρων δεδώρηται τέλη. τὸ μὲν γὰρ πέρας τῆς κατὰ Σὴθ ἐπιστήμης
ἀρχὴ τοῦ δικαίου γέγονε Νῶε, τὴν δὲ τούτου τελείωσιν Ἀβραὰμ ἄρχεται
1111
παιδεύεσθαι, ἡ δὲ ἀκροτάτη τοῦδε σοφία Μωυσέως ἐστὶν ἄσκησις ἡ

πρώτη. τοῦ δὲ ἀνωσμένου καὶ κλιθέντος ὑπὸ ψυχῆς ἀσθενείας Λὼτ
αἱ δύο θυγατέρες, βουλὴ καὶ συγκατάθεσις, ἐκ τοῦ νοῦ τοῦ πατρὸς
αὑτῶν ἐθέλουσι παιδοποιεῖσθαι (Gen. 19, 32), μαχόμεναι τῷ λέγοντι·
“ἐξανέστησέ μοι ὁ θεός”. ὃ γὰρ ἐκείνῳ τὸ ὄν, τοῦθ' αὑταῖς φασι τὸν
νοῦν περιποιεῖσθαι δύνασθαι, μεθυούσης καὶ παραφόρου ψυχῆς δόγμα
εἰσηγούμεναι· νήφοντος μὲν γὰρ ἔργον λογισμοῦ καὶ σώφρονος τὸν
θεὸν ὁμολογεῖν ποιητὴν καὶ πατέρα τοῦ παντός, πίπτοντος δ' ὑπὸ
μέθης καὶ παροινίας ἑαυτὸν ἑκάστου τῶν ἀνθρωπείων πραγμάτων εἶναι
δημιουργόν. πρότερον οὖν αἱ κακαὶ γνῶμαι εἰς ὁμιλίαν οὐκ ἀφίξονται
τῷ πατρί, πρὶν ἐπιφορῆσαι τὸν ἀφροσύνης πολὺν ἄκρατον καὶ εἴ τι
συνετὸν ἦν ἐν αὐτῷ κατακλύσαι. γέγραπται | γὰρ ὅτι “ἐπότισαν τὸν
Φίλων Ιουδαίος Quod deus sit immutabilis Sec. 15, l. 5
καρτερίας καὶ ἀνδρείας καὶ ὑπομονῆς ἐπὶ κτήσει τοῦ ἀρίστου διαθλοῦσαν
ἄθλους, ἑβδομάδι τὴν ἰσότιμον μονάδα τίκτειν εἰκὸς ἦν· εὔτοκος γὰρ καὶ
εὔπαις ἡ φύσις. τὴν δὲ πολλὴν ἀσθενεῖν ἐν τέκνοις εἶπεν ἀψευδῶς καὶ
σφόδρα ἐναργῶς· ὅταν γὰρ μία οὖσα ψυχὴ πολλὰ ὠδίνῃ τοῦ ἑνὸς ἀπο-
στᾶσα, μυρία κατὰ τὸ εἰκὸς γίνεται, κἄπειτα πλήθει τέκνων ἐξηρτημένων
βαρυνομένη καὶ πιεζομένη – ἔστι δὲ ἠλιτόμηνα καὶ ἀμβλωθρίδια τὰ
πλεῖστα
αὐτῶν – ἐξασθενεῖ. τίκτει μὲν γὰρ τὰς πρὸς σχήματα καὶ χρώματα
δι' ὀφθαλμῶν ἐπιθυμίας, τίκτει δὲ τὰς πρὸς φωνὰς δι' ὤτων, ἐγκύμων
δ' ἐστὶ καὶ τῶν γαστρὸς καὶ τῶν ὑπ' αὐτήν, ὥστε πολλῶν ἐκκρεμαμέ-
νων ἐγγόνων βαρύτατον ἄχθος φέρουσα παρίεται καὶ χεῖρας ὑπ' ἀσθε-
νείας καθεῖσα ἀπολέγεται. τοῦτον μὲν δὴ τὸν τρόπον ἡττῆσθαι συμ-
βαίνει πᾶσιν, ὅσοι φθαρτοῖς ἑαυτοῖς φθαρτὰ γεννῶσιν. ἔνιοι δ'
| οὐχ ἧτταν μόνον ἀλλὰ καὶ θάνατον ὑπὸ φιλαυτίας ἀνεδέξαντο. ὁ γοῦν
Αὐνάν, “αἰσθόμενος ὅτι οὐκ αὐτῷ ἔσται τὸ σπέρμα” (Gen. 38, 9), οὐ
πρότερον ἐπαύσατο τὸ λογικόν, ὅπερ ἄριστον τῶν ὄντων γένος ἐστί,
διαφθείρων ἢ καὶ αὐτὸς ἀνεδέξατο φθορὰν παντελῆ, σφόδρα ὀρθῶς καὶ
προσηκόντως· εἰ γὰρ ἅπαντα πράξουσί τινες αὑτῶν ἕνεκα, μὴ γονέων
τιμῆς, μὴ παίδων εὐκοσμίας, μὴ σωτηρίας πατρίδος, μὴ νόμων φυλακῆς,
μὴ ἐθῶν βεβαιότητος, μὴ ἰδίων μὴ κοινῶν ἐπανορθώσεως, μὴ ἱερῶν
ἁγιστείας, μὴ τῆς πρὸς θεὸν εὐσεβείας ἐπιστρεφόμενοι,
Φίλων Ιουδαίος Quod deus sit immutabilis Sec. 52, l. 3
καὶ ἐπιστήμονες τῶν ἀγαθῶν καὶ τῶν ἐναντίων γεγόνασιν ἄνθρωποι καὶ
1112
ὀφείλουσι πρὸ τῶν χειρόνων αἱρεῖσθαι τὰ κρείττω λογισμὸν ἔχοντες ἐν

ἑαυτοῖς ὥσπερ τινὰ δικαστὴν ἀδωροδόκητον, οἷς ἂν ὁ ὀρθὸς ὑποβάλλῃ
λόγος πεισθησόμενον, οἷς δ' ἂν ὁ ἐναντίος ἀπειθήσοντα.
Δεδηλωκότες οὖν ἀποχρώντως περὶ τούτων τὰ ἑξῆς ἴδωμεν.
ἔστι δὲ ταῦτα· “ἀπαλείψω τὸν ἄνθρωπον ὃν ἐποίησα ἀπὸ προσώπου
τῆς γῆς, ἀπὸ ἀνθρώπου ἕως κτήνους, ἀπὸ ἑρπετῶν ἕως πετεινῶν τοῦ
οὐρανοῦ, ὅτι ἐθυμώθην, ὅτι ἐποίησα αὐτόν” (Gen. 6, 7). πάλιν τινὲς
τῶν εἰρημένων ἀκούσαντες ὑπολαμβάνουσι θυμοῖς καὶ ὀργαῖς χρῆσθαι τὸ
ὄν. ἔστι δ' οὐδενὶ ληπτὸν πάθει τὸ παράπαν· ἀσθενείας γὰρ ἀνθρωπίνης
τὸ κηραίνειν ἴδιον, θεῷ δὲ οὔτε τὰ ψυχῆς ἄλογα πάθη οὔτε τὰ σώματος
μέρη καὶ μέλη συνόλως ἐστὶν οἰκεῖα. λέγεται δὲ οὐδὲν ἧττον παρὰ τῷ
νομοθέτῃ μέχρι τινὸς εἰσαγωγῆς τὰ τοιαῦτα, τοῦ νουθετῆσαι χάριν τοὺς
ἑτέρως μὴ δυναμένους σωφρονίζεσθαι. τῶν γὰρ ἐν ταῖς προστάξεσι καὶ
ἀπαγορεύσεσι νόμων, οἳ δὴ κυρίως εἰσὶ νόμοι, δύο τὰ ἀνωτάτω πρόκειται
κεφάλαια περὶ τοῦ αἰτίου, ἓν μὲν ὅτι “οὐχ ὡς ἄνθρωπος ὁ θεός” (Num.
23, 19), ἕτερον δὲ ὅτι ὡς ἄνθρωπος. ἀλλὰ τὸ μὲν πρότερον ἀληθείᾳ
βεβαιοτάτῃ πεπίστωται, τὸ δ' ὕστερον πρὸς τὴν τῶν πολλῶν διδασκαλίαν
Φίλων Ιουδαίος Quod deus sit immutabilis
Sec. 80, l. 3
καὶ χαλάσας ἀέρι ψυχρῷ – τοῦτο γὰρ αὐταῖς ἀνεκεράσατο, ὅπως τὸ

αὐγοειδὲς ἀπὸ τοῦ φλογώδους πυρὸς ἀνασταλέν, τὴν μὲν τοῦ καίειν
μεθειμένον δύναμιν, τὴν δὲ τοῦ φωτίζειν περιέχον τῷ ταμιευομένῳ ἐν
ταῖς ὄψεσι συγγενεῖ αὐτοῦ καὶ φίλῳ ὑπαντιάσαν ἀσπάσηται· ἡ γὰρ τού-
των ἐξ ἐναντίας εἰς ταὐτὸ σύνοδός τε καὶ δεξίωσις τὴν δι' ὁράσεως
ἀντίληψιν ἐργάζεται – , οὕτως ἐπιστήμην θεοῦ καὶ σοφίαν καὶ φρόνησιν
καὶ δικαιοσύνην καὶ τῶν ἄλλων ἑκάστην ἀρετῶν τίς ἂν ἀκραιφνῆ δέξα-
σθαι δύναιτο θνητὸς ὤν; ἀλλ' οὐδ' ὁ σύμπας οὐρανός τε καὶ κόσμος.
εἰδὼς τοίνυν ὁ δημιουργὸς τὰς περὶ αὑτὸν ἐν ἅπασι τοῖς ἀρίστοις ὑπερ-
βολὰς καὶ τὴν τῶν γεγονότων, εἰ καὶ σφόδρα μεγαλαυχοῖεν, φυσικὴν
ἀσθένειαν οὔτε | εὐεργετεῖν οὔτε κολάζειν ὡς δύναται βούλεται, ἀλλ' ὡς
ἔχοντας ὁρᾷ δυνάμεως τοὺς ἑκατέρου μεθέξοντας. εἰ δὴ τοῦ ἀνειμένου
καὶ μεσότητας ἔχοντος τῶν δυνάμεων αὐτοῦ κράματος ἐμπιεῖν καὶ ἀπο-
λαῦσαι δυνηθείημεν, ἀποχρῶσαν ἂν εὐφροσύνην καρπωσαίμεθα, ἧς
τελει-
οτέραν μὴ ζητείτω λαβεῖν τὸ ἀνθρώπων γένος· ἐδείχθησαν γὰρ αἱ ἀμι-
γεῖς καὶ ἄκρατοι καὶ τῷ ὄντι ἀκρότητες περὶ τὸ ὂν μόνον ὑπάρχουσαι.
τοῖς δ' εἰρημένοις ὅμοιόν ἐστι καὶ τὸ ἑτέρωθι λεχθὲν “ἅπαξ
κύριος ἐλάλησε, δύο ταῦτα ἤκουσα” (Psalm. 61, 12). τὸ μὲν γὰρ
ἅπαξ ἔοικε τῷ ἀκράτῳ – καὶ γὰρ τὸ ἄκρατον μονὰς καὶ ἡ μονὰς
1113
ἄκρατον – , τὸ δὲ δὶς τῷ κεκραμένῳ· τὸ γὰρ κεκραμένον οὐχ ἁπλοῦν

ἅτε καὶ σύγκρισιν καὶ διάκρισιν ἐπιδεχόμενον.
Φίλων Ιουδαίος De plantatione Sec. 145, l. 7
λάττης δυομένων οἱ μὲν ἄπειροι τοῦ ναυτίλλεσθαι διαφθείρονται, οἱ δὲ

τοῦ πράγματος ἐπιστήμονες τάχιστα διασῴζονται· καὶ μὴν ὥσπερ χει-
μάρρους ὁ πολὺς ἄκρατος ἐπικλύζων τὴν ψυχὴν τοτὲ μὲν βρίθουσαν εἰς
ἀμαθίας ἔσχατον βυθὸν κατέρριψε, τοτὲ δὲ ὑπὸ τῆς σωτηρίου παιδείας
ἐπικουφιζομένην καὶ ἐπελαφριζομένην οὐδὲν ἴσχυσε βλάψαι. οἱ δὲ τὸ
μέγεθος τῆς περὶ τὸ πάθος ὑπερβολῆς οὐ κατανοήσαντες, οἶμαι, τοῦ
σοφοῦ μετεωροπολοῦντα αὐτὸν ὥσπερ οἱ τὰ πτηνὰ θηρῶντες ἐπὶ γῆν
ἀπ' οὐρανοῦ κατεβίβασαν, ἵν' εἰς τὰς ὁμοίας κῆρας ἀγάγωσιν, οὐδ'
ὁρῶντες ἀρετῆς εἰς ὕψος ἔφασαν, ὅτι χρησάμενος οἴνω πλείονι τοῦ με-
τρίου πάντως ἀκράτωρ αὐτὸς ἑαυτοῦ γενόμενος διαμαρτήσεται καὶ οὐ
χεῖρας μόνον ὑπ' ἀσθενείας οἷα τῶν ἀθλητῶν οἱ νενικημένοι καθείς,
ἀλλὰ καὶ αὐχένα καὶ κεφαλὴν παραβαλὼν καὶ ὀκλάσας καὶ ὅλον τὸ
σῶμα κατασυρεὶς ἀναπεσεῖται. τοῦτο μέντοι προμαθὼν οὐκ ἄν
ποτε ἀξιώσειεν ἑκὼν εἰς πολυοινίας ἀγῶνα ἐλθεῖν, εἰ μὴ μεγάλα εἴη τὰ
διαφέροντα, σωτηρία πατρίδος ἢ τιμὴ γονέων ἢ τέκνων καὶ τῶν οἰκειο-
τάτων σωμάτων ἀσφάλεια ἢ συνόλως ἰδίων τε καὶ κοινῶν ἐπανόρθωσις
πραγμάτων. οὐδὲ γὰρ θανάσιμον φάρμακον προσενέγκαιτο ἄν, εἰ μὴ
πάνυ βιάζοιντο οἱ καιροὶ καθάπερ ἐκ πατρίδος μετανίστασθαι τοῦ βίου·
φάρμακον δέ, εἰ καὶ οὐ θανάτου, μανίας γοῦν ἄκρατον εἶναι αἴτιον συμ-
βέβηκε. διὰ τί δ' οὐχὶ καὶ μανίαν λεκτέον θάνατον, ᾧ τὸ κράτιστον
ἀποθνῄσκει τῶν ἐν ἡμῖν, ὁ νοῦς; ἀλλά μοι δοκεῖ τις ἂν εἰκότως τὸν
αὗται δ' ἂν εἶεν ἀρεταὶ καὶ αἱ κατ' αὐτὰς ἐνέργειαι, ὧν τὴν εὕρεσιν
σχεδὸν ἄχρονον οὖσαν διὰ τὸ ὑπερβάλλον τοῦ χαριζομένου τάχος ἐν
οἷς εἴωθε δωρεῖσθαι πᾶς καταπέπληκται, καὶ ὅτῳ μηδὲν μέγα τῶν
ἄλλων ὑπείληπται. διὸ καὶ πυνθάνεται· “τί τοῦτο ὃ ταχὺ εὗρες, ὦ
τέκνον;” τεθαυμακὼς τῆς σπουδαίας διαθέσεως τὴν ὀξύτητα· ὁ δὲ εὖ
παθὼν εὐθυβόλως ἀποκρίνεται· “ὃ παρέδωκε κύριος ὁ θεός” (Gen.
27, 20)· παραδόσεις γὰρ καὶ ὑφηγήσεις βραδεῖαι μὲν αἱ δι' ἀνθρώπων,
ὀξύταται δ' αἱ διὰ θεοῦ, φθάνουσαι καὶ τὴν ὀξυτάτην χρόνου κίνησιν.
οἱ μὲν οὖν κατ' ἰσχὺν καὶ δύναμιν ἔξαρχοι καὶ ἡγεμόνες τοῦ τὸν ἐπι-
νίκιον καὶ εὐχαριστικὸν ὕμνον ᾄδοντος χοροῦ οἱ λεχθέντες εἰσίν, οἱ δὲ
κατὰ τροπὴν καὶ ἀσθένειαν τοῦ τὸν ἐφ' ἥτταις θρῆνον σφαδάζοντος
ἕτεροι, οὓς οὐ κακίζειν μᾶλλον ἢ οἰκτίζεσθαι χρὴ καθάπερ τοὺς τὰ
σώματα ἐκ φύσεως ἐπικήρως ἔχοντας, οἷς καὶ ἡ τυχοῦσα νόσου πρό-
1114
φασις μέγα ἐμπόδιον πρὸς τὸ σῴζεσθαι. ἔνιοι δ' οὐ τῷ μαλθακωτέροις

τοῖς ψυχῆς κεχρῆσθαι τόνοις ἀνέπεσον ἄκοντες ὑπ' ἐρρωμενεστέρας τῶν
ἀντιπάλων ἰσχύος πιεσθέντες, ἀλλὰ μιμησάμενοι τοὺς ἐθελοδούλους
ἑκόντες ἑαυτοὺς πικροῖς δεσπόταις ὑπέρριψαν γένος ὄντες ἐλεύθεροι·
διὸ μὴ δυνάμενοι πεπρᾶσθαι, τὸ παραλογώτατον, αὐτοὶ δεσπότας ὠνού-
μενοι προσεκτῶντο, ταὐτὸ δρῶντες τοῖς ἐμφορουμένοις ἀπλήστως πρὸς
μέθην οἴνου· καὶ γὰρ ἐκεῖνοι γνώμῃ τὸν ἄκρατον, οὐ βιασθέντες προς-
φέρονται, ὥστε καὶ γνώμῃ τὸ μὲν νηφάλιον ἐκτέμνουσι τῆς ψυχῆς,
κινεῖσθαι καὶ τὰ κινούμενα ἑστάναι, καὶ τὰ μὲν προσιόντα ἐξαναχωρεῖν,

τὰ δὲ ἀπιόντα πάλιν προσέρχεσθαι, καὶ βραχύτατα μὲν τὰ περιμηκέ-
στατα, περιφερῆ δ' αὖ τὰ πολυγώνια. καὶ μυρία ἄλλα ὑπὸ τῆς φανερᾶς
ὄψεως ψευδογραφεῖται, οἷς οὐκ ἄν τις εὖ φρονῶν ὡς βεβαίοις συνεπι-
γράψαιτο. τί δ' αἱ ἐν τοῖς σκευαζομένοις ποσότητες; παρὰ γὰρ
τὸ πλέον ἢ ἔλαττον αἵ τε βλάβαι καὶ ὠφέλειαι συνίστανται, καθάπερ
ἐπὶ μυρίων ἄλλων καὶ μάλιστα τῶν κατὰ τὴν ἰατρικὴν ἐπιστήμην ἔχει
φαρμάκων· ἡ γὰρ ἐν ταῖς συνθέσεσι ποσότης ὅροις καὶ κανόσι μεμέ-
τρηται, ὧν οὔτε ἐντὸς κάμψαι οὔτε περαιτέρω προελθεῖν ἀσφαλές –
τὸ μὲν γὰρ ἔλαττον χαλᾷ, τὸ δὲ πλέον ἐπιτείνει τὰς δυνάμεις· βλαβερὸν
δ' ἑκάτερον, τὸ μὲν ἀδυνατοῦν ἐνεργῆσαι δι' ἀσθένειαν, τὸ δὲ βλάψαι
βιαζόμενον διὰ καρτερωτάτην ἰσχύν – , λειότησί τε αὖ καὶ τραχύτησι,
πυκνότησί τε αὖ καὶ πιλήσεσι καὶ τοὐναντίον μανότησι καὶ ἐξαπλώσεσι
τὸν εἰς βοήθειαν καὶ βλάβην ἔλεγχον ἐναργῶς διασυνίστησιν. ἀλλὰ
μὴν οὐδὲ ἐκεῖνό τις ἀγνοεῖ, ὅτι τῶν ὄντων σχεδὸν ἐξ αὑτοῦ καὶ καθ'
αὑτὸ νενόηται τὸ παράπαν οὐδέν, τῇ δὲ πρὸς τὸ ἐναντίον παραθέσει
δοκιμάζεται, οἷον τὸ μικρὸν παρὰ τὸ μέγα, τὸ ξηρὸν παρὰ τὸ ὑγρόν,
παρὰ τὸ ψυχρὸν τὸ θερμόν, παρὰ τὸ βαρὺ τὸ κοῦφον, τὸ μέλαν παρὰ
τὸ λευκόν, τὸ ἀσθενὲς παρὰ τὸ ἰσχυρόν, τὰ ὀλίγα παρὰ τὰ πολλά.
κατὰ τὸ παραπλήσιον μέντοι καὶ ὅσα ἐπ' ἀρετὴν ἢ κακίαν ἀναφέρεται,
τὰ ὠφέλιμα διὰ τῶν βλαβερῶν γνωρίζεται, τὰ καλὰ τῇ τῶν αἰσχρῶν
Φίλων Ιουδαίος De confusione linguarum Sec. 164, l. 4
ὡσπερεὶ φθάνοντα προαπαντᾶν πρὸς τὰς | χρείας ἑκάστας. ψυχῆς

ταῦτα φρονήσεως χηρευούσης ἐστὶν ἐπίδειξις μηδὲν τῶν εἰς τὸ ἁμαρ-
τάνειν ἐχούσης ἐμποδών. εὔξαιτο γὰρ ἂν ὁ μὴ σφόδρα ἀνιάτως ἔχων
τὰ ἐξ ὑποθέσεως τοῦ νοῦ πάντ' ἐπιλιπεῖν αὐτῷ, ἵνα μὴ τῷ κλέπτειν
ἢ μοιχεύειν ἢ ἀνδροφονεῖν ἢ ἱεροσυλεῖν ἤ τινι τῶν ὁμοιοτρόπων ἐπιτι-
τιθέμενος εὐοδῇ, μυρία δ' εὑρίσκῃ τὰ κωλυσιεργήσοντα. κωλυθεὶς μὲν
1115
γὰρ τὴν μεγίστην νόσον, ἀδικίαν, ἀποβάλλει, σὺν ἀδείᾳ δ' ἐπεξελθὼν
ταύτην ἀναδέξεται. τί οὖν ἔτι τὰς τῶν τυράννων τύχας ὡς μακαρίων
ζηλοῦτε καὶ θαυμάζετε, δι' ἃς εὐπετῶς ἕκαστα ἐπεξίασιν, ὧν ἂν ὁ
ἐκλελυττηκὼς κἀκτεθηριωμένος τέκῃ νοῦς, καὶ ἐν ἑαυτοῖς δέον ἐπιστέ-
νειν, εἴ γε ἀπορία καὶ [ἡ] ἀσθένεια κακοῖς λυσιτελές, ὡς περιουσία καὶ
ἰσχὺς ἀγαθοῖς ὠφελιμώτατον; εἷς δέ τις τῶν ἀφρόνων ᾐσθημένος, εἰς
ὅσην κακοδαιμονίας ὑπερβολὴν ἄγει ἡ τοῦ διαμαρτάνειν ἐκεχειρία, μετὰ
παρρησίας εἶπε· “μείζων ἡ αἰτία μου τοῦ ἀφεθῆναι” (Gen. 4, 13).
παγχάλεπον γὰρ ἀχαλίνωτον ἐαθῆναι ψυχὴν ἀτίθασον οὖσαν ἐξ ἑαυτῆς,
ἣν μόλις ἡνίαις μετ' ἐπανατάσεως μαστίγων ἔστι κατασχόντα πραῧναι.
διόπερ λόγιον τοῦ ἵλεω θεοῦ μεστὸν ἡμερότητος ἐλπίδας χρηστὰς ὑπο-
γράφον τοῖς παιδείας ἐρασταῖς ἀνῄρηται τοιόνδε· “οὐ μή σε ἀνῶ, οὐδ'
οὐ μή σε ἐγκαταλίπω” (Jos. 1, 5)· τῶν γὰρ τῆς ψυχῆς δεσμῶν χαλα-
σθέντων, οἷς διεκρατεῖτο, ἡ μεγίστη παρέπεται συμφορά, καταλειφθῆναι
ὑπὸ θεοῦ, ὃς τοῖς ὅλοις δεσμοὺς τὰς ἑαυτοῦ δυνάμεις περιῆψεν
Φίλων Ιουδαίος De migratione Abrahami Sec. 144, l. 5
τῷ δόντι προσηκόντως κατὰ τὸν ἐπ' εὐχαριστίᾳ τεθέντα νόμον ἀπο-

δίδοται· “τὰ γὰρ δῶρά μου, δόματά μου, καρπώματά μου” φησί
“διατηρήσατε προσφέρειν ἐμοί” (Num. 28, 2). τοῦτ' ἐστὶ τὸ
τέλος τῆς ὁδοῦ τῶν ἑπομένων λόγοις καὶ προστάξεσι νομίμοις καὶ ταύτῃ
βαδιζόντων, ᾗ ἂν ὁ θεὸς ἀφηγῆται· ὁ δὲ ὑπενδοὺς ὑπὸ τοῦ πεινῶντος
ἡδονῆς καὶ λίχνου παθῶν, ὄνομα Ἀμαλὴκ – ἑρμηνεύεται γὰρ λαὸς
ἐκλείχων – , ἐκτετμήσεται. μηνύουσι δὲ οἱ χρησμοὶ ὅτι λοχῶν ὁ
τρόπος οὗτος, ἐπειδὰν τὸ ἐρρωμενέστερον τῆς ψυχικῆς δυνάμεως κατίδῃ
περαιωθέν, ὑπανιστάμενος τῆς ἐνέδρας τὸ κεκμηκὸς μέρος ὡς “οὐραγίαν
κόπτει” (Deut. 25, 17. 18). κάματος δ' ὁ μέν ἐστιν εὐένδοτος ἀσθέ-
νεια λογισμοῦ μὴ δυναμένου τοὺς ὑπὲρ ἀρετῆς ἀχθοφορῆσαι πόνους,
ἐν ἐσχατιαῖς οὗτος εὑρισκόμενος εὐαλωτότατος, ὁ δέ ἐστιν ὑπομονὴ
τῶν καλῶν, τὰ μὲν καλὰ ἀθρόα ἐρρωμένως ἀναδεχομένος, μηδὲν δὲ
τῶν φαύλων, κἂν εἰ κουφότατον εἴη, βαστάσαι δικαιῶν, ἀλλ' ὡς βαρύ-
τατον ἄχθος ἀπορρίπτων. διὸ καὶ τὴν ἀρετὴν ὁ νόμος εὐθυβόλῳ
προσεῖπεν ὀνόματι Λείαν, ἥτις ἑρμηνευθεῖσα λέγεται κοπιῶσα· τὸν γὰρ
τῶν φαύλων βίον ἐπαχθῆ καὶ βαρὺν ὄντα φύσει κοπώδη προσηκόντως
αὕτη νενόμικε καὶ οὐδὲ προσιδεῖν ἀξιοῖ, τὰς ὄψεις πρὸς μόνον τὸ καλὸν
ἀποκλίνουσα. σπουδαζέτω δ' ὁ νοῦς μὴ μόνον ἀνενδότως καὶ εὐτό-
νως ἕπεσθαι θεῷ, ἀλλὰ καὶ τὴν εὐθεῖαν ἀτραπὸν ἰέναι πρὸς μηδέτερα
νεύων, μήτε τὰ δεξιὰ μήτε τὰ εὐώνυμα, οἷς ὁ γήινος Ἐδὼμ
Φίλων ΙουδαίοςQuis rerum divinarum heres sit Sec. 212, l. 4

1116
θάνατος, νόσος ὑγεία, λευκὸν μέλαν, δεξιὰ εὐώνυμα, δικαιοσύνη ἀδικία,

φρόνησις ἀφροσύνη, ἀνδρεία δειλία, σωφροσύνη ἀκολασία, ἀρετὴ κακία,
καὶ τὰ τῆς ἑτέρας πάντα εἴδη τοῖς τῆς ἑτέρας εἴδεσι πᾶσι· πάλιν
γραμματικὴ ἀγραμματία, μουσικὴ ἀμουσία, παιδεία ἀπαιδευσία, συνόλως
τέχνη ἀτεχνία, καὶ τὰ ἐν ταῖς τέχναις, φωνήεντα στοιχεῖα καὶ ἄφωνα,

ὀξεῖς καὶ βαρεῖς φθόγγοι, εὐθεῖαι καὶ περιφερεῖς γραμμαί· καὶ ἐν ζῴοις
καὶ φυτοῖς ἄγονα γόνιμα, πολυτόκα ὀλιγοτόκα, ᾠοτόκα ζῳοτόκα, μαλά-
κεια ὀστρακόδερμα, ἄγρια ἥμερα, μονωτικὰ ἀγελαῖα· καὶ πάλιν πενία
πλοῦτος, δόξα ἀδοξία, δυσγένεια εὐγένεια, ἔνδεια περιουσία, πόλεμος
εἰρήνη, νόμος ἀνομία, εὐφυΐα ἀφυΐα, ἀπονία πόνος, νεότης γῆρας, ἀδυ-
ναμία δύναμις, ἀσθένεια ῥώμη. καὶ τί δεῖ τὰ καθ' ἕκαστον ἀναλέ-
γεσθαι ἀπερίγραφα καὶ ἀπέρατ' ὄντα τῷ πλήθει; παγκάλως οὖν ὁ τῶν
τῆς φύσεως ἑρμηνεὺς πραγμάτων, τῆς ἀργίας καὶ ἀμελετησίας ἡμῶν
λαμβάνων οἶκτον ἑκάστοτ' ἀφθόνως ἀναδιδάσκει, καθὰ καὶ |νῦν, τὴν
ἀντιπρόσωπον ἑκάστων θέσιν οὐχ ὁλοκλήρων, ἀλλὰ τμημάτων ὑπαρχόν-
των· | ἓν γὰρ τὸ ἐξ ἀμφοῖν τῶν ἐναντίων, οὗ τμηθέντος γνώριμα τὰ
ἐναντία. οὐ τοῦτ' ἐστίν, ὅ φασιν Ἕλληνες τὸν μέγαν καὶ ἀοίδιμον παρ'
αὐτοῖς Ἡράκλειτον κεφάλαιον τῆς αὑτοῦ προστησάμενον φιλοσοφίας αὐ-
χεῖν ὡς ἐφ' εὑρέσει καινῇ; παλαιὸν γὰρ εὕρεμα Μωυσέως ἐστὶ τὸ ἐκ
τοῦ αὐτοῦ τὰ ἐναντία τμημάτων λόγον ἔχοντα ἀποτελεῖσθαι, καθάπερ
ἐναργῶς ἐδείχθη.
Φίλων ΙουδαίοςQuis rerum divinarum heres sit Sec. 284, l. 6
αἰθέρα τὸν καθαρώτατον ὡς πατέρα ἀφίξεται. πέμπτη γάρ, ὡς ὁ τῶν

ἀρχαίων λόγος, ἔστω τις οὐσία κυκλοφορητική, τῶν τεττάρων κατὰ τὸ
κρεῖττον διαφέρουσα, ἐξ ἧς οἵ τε ἀστέρες καὶ ὁ σύμπας οὐρανὸς ἔδοξε
γεγενῆσθαι, ἧς κατ' ἀκόλουθον θετέον καὶ τὴν ἀνθρωπίνην ψυχὴν
ἀπόσπασμα. τὸ δὲ “μετ' εἰρήνης τραφεὶς” οὐκ ἀπὸ σκοποῦ
προσδιώρισται, ἀλλ' ὅτι σχεδὸν τὸ πλεῖστον ἀνθρώπων γένος ἐπὶ πο-
λέμῳ καὶ τοῖς ἐκ πολέμου κακοῖς πᾶσι τρέφεται. πόλεμος δ' ὁ μὲν
ἀπὸ τῶν ἐκτός ἐστιν, ὃν ἀδοξία καὶ πενία καὶ δυσγένεια καὶ τὰ ὁμοιό-
τροπα ἐπάγουσιν, ὁ δ' ἀπὸ τῶν ἐμφυλίων, κατὰ μὲν τὸ σῶμα ἀσθέ-
νειαι, λῶβαι, πηρώσεις παντελεῖς καὶ κηρῶν σωρὸς ἄλλων ἀμυθήτων,
κατὰ δὲ τὴν ψυχὴν πάθη, νοσήματα, ἀρρωστήματα, δι' ἀφροσύνης καὶ
ἀδικίας καὶ τῶν ὁμοτυράννων χαλεπαὶ καὶ βαρύταται ἐπαναστάσεις καὶ
ἀκαθαίρετοι δυναστεῖαι. “μετ' εἰρήνης οὖν τραφεὶς” γαληνὸν καὶ εὔ-
διον κτησάμενος βίον, εὐδαίμον' ὡς ἀληθῶς καὶ μακάριον. πότε οὖν
τοῦτο συμβήσεται; ὅταν εὐοδῇ μὲν τὰ ἐκτὸς πρὸς εὐπορίαν καὶ εὐδο-
1117
ξίαν, εὐοδῇ δὲ τὰ σώματος πρὸς ὑγίειάν τε καὶ ἰσχύν, εὐοδῇ δὲ

τὰ ψυχῆς πρὸς ἀπόλαυσιν ἀρετῶν. χρῄζει γὰρ ἕκαστον οἰκείων δορυ-
φόρων· δορυφορεῖται δὲ σῶμα μὲν εὐδοξίᾳ καὶ περιουσίᾳ καὶ ἀφθονίᾳ
πλούτου, ψυχὴ δὲ τῷ τοῦ σώματος ὁλοκλήρῳ καὶ κατὰ πάντα ὑγιεινῷ,
ὁ δὲ νοῦς ὑπὸ τῶν ἐν ταῖς ἐπιστήμαις θεωρημάτων·
Φίλων Ιουδαίος De congressu eruditionis gratia Sec. 164, l. 4
ὁ ἀψευδέστατος νόμος. ἐξελθόντες, γάρ φησιν, ἐκ τῶν Αἰγυπτιακῶν

παθῶν “ἦλθον εἰς Μερρά, καὶ οὐκ ἠδύναντο πιεῖν ὕδωρ ἐκ Μερρῶν·
πικρὸν γὰρ ἦν. διὰ τοῦτο ἐπωνομάσθη τὸ ὄνομα τοῦ τόπου ἐκείνου
πικρία. καὶ διεγόγγυζεν ὁ λαὸς κατὰ Μωυσῆ λέγοντες· τί πιόμεθα;
ἐβόησε δὲ Μωυσῆς πρὸς κύριον, καὶ ἔδειξεν αὐτῷ κύριος ξύλον, καὶ
ἐνέβαλεν αὐτὸ εἰς τὸ ὕδωρ, καὶ ἐγλυκάνθη τὸ ὕδωρ. ἐκεῖ ἔθετο αὐτῷ
δικαιώματα καὶ κρίσεις, κἀκεῖ αὐτὸν ἐπείραζεν” (Exod. 15, 23 – 25).
ἡ γὰρ ἄδηλος ἀπόπειρα καὶ δοκιμασία τῆς ψυχῆς ἐστιν ἐν τῷ πονεῖν
καὶ πικραίνεσθαι· ὅπῃ γὰρ ταλαντεύσει, χαλεπὸν διαγνῶναι. οἱ μὲν
γὰρ προκαμόντες ἀνέπεσον, βαρὺν ἀντίπαλον ἡγησάμενοι τὸν πόνον, καὶ
τὰς χεῖρας ὑπ' ἀσθενείας ὥσπερ ἀπειρηκότες ἀθληταὶ καθῆκαν, παλιν-
δρομεῖν εἰς Αἴγυπτον ἐπὶ τὴν ἀπόλαυσιν τοῦ πάθους ἐγνωκότες. οἱ δὲ
τὰ φοβερὰ καὶ δεινὰ τῆς ἐρήμης πάνυ τλητικῶς καὶ ἐρρωμένως ἀνα-
δεχόμενοι τὸν ἀγῶνα τοῦ βίου διήθλησαν ἀδιάφθορον καὶ ἀήττητον
φυλάξαντες καὶ τῶν τῆς φύσεως ἀναγκαίων κατεξαναστάντες, ὡς πεῖναν,
δίψος [ῥῖγος], κρύος, θάλπος, ὅσα τοὺς ἄλλους εἴωθε δουλοῦσθαι, κατὰ
πολλὴν ἰσχύος περιουσίαν ὑπάγεσθαι. αἴτιον δὲ ἐγένετο οὐ ψιλὸς ὁ
πόνος, ἀλλὰ σὺν τῷ γλυκανθῆναι· λέγει γάρ· “ἐγλυκάνθη τὸ ὕδωρ,”
γλυκὺς δὲ καὶ ἡδὺς πόνος ἑτέρῳ ὀνόματι φιλοπονία καλεῖται. τὸ γὰρ
ἐν πόνῳ γλυκὺ ἔρως ἐστὶ καὶ πόθος καὶ ζῆλος καὶ φιλία τοῦ καλοῦ.
μηδεὶς οὖν τὴν τοιαύτην κάκωσιν ἀποστρεφέσθω, μηδ' “ἄρτον κακώ
Φίλων Ιουδαίος De fuga et inventione Sec. 97, l. 1
πόλις, ὁ θεῖός ἐστι λόγος, ἐφ' ὃν πρῶτον καταφεύγειν ὠφελιμώτατον.

αἱ δ' ἄλλαι πέντε, ὡς ἂν ἀποικίαι, δυνάμεις εἰσὶ τοῦ λέγοντος, ὧν
ἄρχει ἡ ποιητική, καθ' ἣν ὁ ποιῶν λόγῳ τὸν κόσμον ἐδημιούργησε·
δευτέρα δ' ἡ βασιλική, καθ' ἣν ὁ πεποιηκὼς ἄρχει τοῦ γενομένου· τρίτη
δ' ἡ ἵλεως, δι' ἧς ὁ τεχνίτης οἰκτείρει καὶ ἐλεεῖ τὸ ἴδιον ἔργον· τετάρτη
δ' ἡ νομοθετικῆς μοῖρα, δι' ἧς ἃ μὴ χρὴ γίνεσθαι ἀπαγορεύει.
πάγκαλοι δὲ καὶ εὐερκέσταται πόλεις, ἀξίων σῴζεσθαι ψυχῶν τὸν αἰῶνα
ἄρισταί γε καταφυγαί· χρηστὴ δὲ καὶ φιλάνθρωπος ἡ διάταξις, ἀλεῖψαι
καὶ
ῥῶσαι πρὸς εὐελπιστίαν ἱκανή. ἧς τίς ἂν ἐδυνήθη μᾶλλον τοσαύτην τῶν
1118
δυναμένων εὐεργετεῖν ἀναδεῖξαι ἀφθονίαν διὰ τὰς διαφορὰς τῶν ἐν

τροπαῖς
ἀκουσίοις γενομένων, οἷς οὔτε ἰσχὺς οὔτε [ἡ] ἀσθένεια ἡ αὐτή; προ-
τρέπει δὴ τὸν μὲν ὠκυδρομεῖν ἱκανὸν συντείνειν ἀπνευστὶ πρὸς τὸν
ἀνωτάτω
λόγον θεῖον, ὃς σοφίας ἐστὶ πηγή, ἵνα ἀρυσάμενος τοῦ νάματος ἀντὶ
θανάτου ζωὴν ἀίδιον ἆθλον εὕρηται· τὸν δὲ μὴ οὕτως ταχὺν ἐπὶ τὴν
ποιητικὴν καταφεύγειν δύναμιν, ἣν Μωυσῆς ὀνομάζει θεόν, ἐπειδὴ δι'
αὐτῆς ἐτέθη καὶ διεκοσμήθη τὰ σύμπαντα – τῷ γὰρ ὅτι γέγονε τὸ
πᾶν καταλαβόντι μεγάλου κτῆσις ἀγαθοῦ περιγίνεται, ἡ τοῦ πεποιηκότος
ἐπιστήμη, ἡ δ' εὐθὺς ἀναπείθει τὸ γενόμενον ἐρᾶν τοῦ φυτεύσαντος – ·
τὸν δὲ μὴ οὕτως ἕτοιμον ἐπὶ τὴν βασιλικήν – φόβῳ γὰρ ἄρχοντος τὸ
ὑπήκοον, εἰ καὶ μὴ εὐνοίᾳ πατρὸς τὸ ἔκγονον, ἀνάγκῃ σωφρονιζούσῃ
νουθετεῖται – · τῷ δὲ μὴ φθάνοντι πρὸς τοὺς λεχθέντας ὅρους ὡς
σύμβολον εὐφυΐας ἐστίν – ἑρμηνεύεται γὰρ ὁρῶν υἱός, ἐπειδὴ πᾶς ὁ

εὐθιξίᾳ καὶ εὐφυΐᾳ χρώμενος ὁρατικός – , Ἐφραῒμ δέ, ὡς πολλάκις
εἴπομεν ἐν ἑτέροις, μνήμης – μεταληφθεὶς γάρ ἐστι καρποφορία, καρπὸς
δὲ ψυχῆς ἄριστος ἡ μνήμη – · συγγενὲς δὲ οὐδὲν ἕτερον οὕτως [τῷ]
ἑτέρῳ, ὡς εὐφυεῖ τὸ μεμνῆσθαι. πάλιν ὁ Συμεὼν ὄνομα μαθήσεως
καὶ διδασκαλίας ἐστίν – εἰσακοὴ γὰρ ἑρμηνεύεται – , μανθάνοντος δ'
ἴδιον ἀκούειν τε καὶ προσέχειν τοῖς λεγομένοις, ὁ δὲ Μανασσῆς ἀνα-
μνήσεως σύμβολον· καλεῖται γὰρ ἐκ λήθης. τῷ δ' ἐκ λήθης ἔξω
προϊόντι συμβαίνει κατὰ τὸ ἀναγκαῖον ἀναμιμνῄσκεσθαι· μαθήσεως δὲ
ἀνάμνησις οἰκεῖον. πολλάκις γὰρ τοῦ μανθάνοντος ἀπορρεῖ τὰ θεωρή-
ματα μὴ δυναμένου δι' ἀσθένειαν κρατεῖν καὶ πάλιν ἐξ ἀρχῆς ὑπανα-
πλεῖ. τὸ μὲν οὖν τῆς ἀπορροῆς πάθος ὀνομάζεται λήθη, τὸ δὲ τῆς

1119
ἀπ' αὐτῶν ἔδυ, τὸ κεκραμένον ἐκαρπώσαντο. “τοῖς γὰρ υἱοῖς Ἰσραὴλ

φῶς ἦν ἐν πᾶσιν οἷς κατεγίνοντο”, φησὶν ἐν Ἐξαγωγῇ (10, 23), ὡς
νύκτα καὶ σκότος ἀεὶ πεφυγαδεῦσθαι, μεθ' ὧν οἱ τὰ ψυχῆς ὄμματα
πρὸ τῶν σώματος πεπηρωμένοι ζῶσιν, ἀρετῆς αὐγὰς οὐκ εἰδότες.
ἔνιοι δὲ ἥλιον μὲν ὑποτοπήσαντες εἰρῆσθαι νυνὶ συμβολικῶς αἴσθησίν
τε καὶ νοῦν, τὰ νενομισμένα καθ' ἡμᾶς αὐτοὺς εἶναι κριτήρια, τόπον
δὲ τὸν θεῖον λόγον, οὕτως ἐξεδέξαντο· ἀπήντησεν ὁ ἀσκητὴς λόγῳ
θείῳ δύντος τοῦ θνητοῦ καὶ ἀνθρωπίνου φέγγους. ἄχρι μὲν γὰρ ὁ
νοῦς τὰ νοητὰ καὶ τὰ αἰσθητὰ αἴσθησις οἴεται παγίως καταλαμβάνειν
καὶ ἄνω περιπολεῖν, μακρὰν ὁ θεῖος λόγος ἀφέστηκεν· ἐπειδὰν δ'
ἑκάτερον ἀσθένειαν ὁμολογήσῃ τὴν ἑαυτοῦ καὶ τρόπον τινὰ καταδύσει
χρησάμενον ἀποκρυφθῇ, προϋπαντᾷ δεξιούμενος εὐθὺς ὁ ἔφεδρος
ἀσκητικῆς ψυχῆς ὀρθὸς λόγος ἑαυτὴν | μὲν ἀπογινωσκούσης, τὸν δὲ
ἐπιφοιτῶντα ἔξωθεν ἀφανῶς ἀναμενούσης.
Φησὶ τοίνυν ἑξῆς ὅτι “ἔλαβεν ἀπὸ τῶν λίθων τοῦ τόπου
καὶ ἔθηκε πρὸς κεφαλῆς αὐτοῦ, καὶ ἐκοιμήθη ἐν τῷ τόπῳ ἐκείνῳ”
(Gen. 28, 11). θαυμάσαι ἄν τις οὐ μόνον τὴν ἐν ὑπονοίαις πραγμα-
τείαν καὶ φυσιολογίαν αὐτοῦ, ἀλλὰ καὶ τὴν ῥητὴν πρὸς πόνου καὶ
καρτερίας μελέτην ὑφήγησιν. οὐ γὰρ ἀξιοῖ τὸν ἀρετῆς ἐπιμελούμενον
ἁβροδιαίτῳ βίῳ χρῆσθαι καὶ τρυφᾶν ζηλοῦντα τὰς τῶν λεγομένων μὲν
εὐδαιμόνων πρὸς ἀλήθειαν δὲ κακοδαιμονίας γεμόντων σπουδάς τε καὶ
ποικίλον τύπον, ἔχων ἐπιδέδεικται· τὸν δὲ τρίτον καὶ τελειότατον, ὃς

ὀνομάζεται διάλευκος, αὐτίκα σημανοῦμεν. ὅταν εἰς τὰ ἐσωτάτω τῶν
ἁγίων ὁ αὐτὸς οὗτος ἀρχιερεὺς εἰσίῃ, τὴν μὲν ποικίλην ἐσθῆτα ἀπαμπί-
σχεται, λινῆν δὲ ἑτέραν, βύσσου τῆς καθαρωτάτης πεποιημένην, ἀνα-
λαμβάνει (Lev. 16, 4). ἡ δ' ἐστὶ σύμβολον εὐτονίας, ἀφθαρσίας,
αὐγοειδεστάτου φέγγους· ἀρραγής τε γὰρ ἡ ὀθόνη καὶ ἐξ οὐδενὸς τῶν
ἀποθνῃσκόντων γίνεται καὶ ἔτι λαμπρότατον καὶ φωτοειδέστατον ἔχει
μὴ ἀμελῶς καθαρθεῖσα χρῶμα. διὰ δὲ τούτων ἐκεῖνο αἰνίττεται, ὅτι
τῶν ἀδόλως καὶ καθαρῶς θεραπευόντων τὸ ὂν οὐδείς ἐστιν ὃς μὴ πρῶ-
τον μὲν ἰσχυρογνωμοσύνῃ κέχρηται καταφρονήσας τῶν ἀνθρωπείων
πραγμάτων, ἃ δελεάζοντα κηραίνει καὶ ἀσθένειαν ἐργάζεται, | ἔπειτα
ἀφθαρσίας ἐφίεται γελάσας ὅσα οἱ θνητοὶ τυφοπλαστοῦσι, τελευταῖον
δὲ ἀληθείας ἀσκίῳ φέγγει καὶ περιαυγεῖ καταλάμπεται, μηδὲν ἔτι
τῶν τῆς ψευδοῦς δόξης, ἃ σκότῳ φίλα εἶναι συμβέβηκε, προσιέμενος.
ὁ μὲν δὴ μέγας ἀρχιερεὺς τρισὶ ταῖς εἰρημέναις τυπωθεὶς
σφραγῖσι, τῇ διαλεύκῳ, τῇ ποικίλῃ, τῇ σποδοειδεῖ ῥαντῇ, τοιοῦτος ἡμῖν
ἀναγεγράφθω· τὸν δὲ τῆς ἀνθρωπίνης πολιτείας ἐφιέμενον, Ἰωσὴφ
ὄνομα, τῶν μὲν ἄκρων ἰδεῖν ἔστι μὴ μεταποιούμενον χαρακτήρων, μόνου
1120
δὲ τοῦ μέσου καὶ ποικίλου. λέγεται γὰρ ὅτι χιτῶνα ποικίλον ἔσχεν
(Gen. 37, 3), οὔτε καθαρσίοις περιρρανάμενος ἱεροῖς, ἀφ' ὧν ἑαυτὸν
ἂν ἔγνω τέφρας καὶ ὕδατος συμφόρημα, οὔτε τῆς πανλεύκου καὶ
ἐπειδὰν αἱ ἄλογοι δυνάμεις τῆς ψυχῆς ἐπιθέμεναι ταῖς τοῦ λογισμοῦ

κρατήσωσιν. ἕως μὲν γὰρ ἢ βουκόλια | βουκόλοις ἢ ποιμέσι ποίμνια ἢ
αἰπόλοις αἰπόλια πειθαρχεῖ, τὰ περὶ τὰς ἀγέλας κατορθοῦται· ἐπειδὰν δὲ
ἀσθενέστεροι τῶν θρεμμάτων οἱ ἐπιστατοῦντες ἀγελάρχαι γίνωνται,
πλημμελεῖται τὰ πάντα καὶ συμβαίνει ἀταξία μὲν ἐκ τάξεως, ἀκοσμία δ'
ἐξ εὐκοσμίας, ταραχὴ δ' ἐξ εὐσταθείας καὶ σύγχυσις ἐκ διακρίσεως, ἅτε
μηδεμιᾶς ἔτι νομίμου καθεστώσης ἐπιστασίας· εἰ γὰρ ἦν, ἤδη καθῄ-
ρητο. τί οὖν; οὐκ οἰόμεθα καὶ ἐν ἡμῖν αὐτοῖς θρεμμάτων μὲν ἀγέλην
εἶναι, παρόσον ἀποτέτμηται ψυχῆς τὸ ἄλογον στῖφος, ἀγελάρχην δὲ τὸν
ἡγεμόνα νοῦν; ἀλλ' ἕως μὲν ἔρρωταί τε καὶ ἱκανὸς ἀγελαρχεῖν ἐστιν,
ἐνδίκως ἅπαντα καὶ συμφερόντως ἐπιτελεῖται. ὅταν δὲ ἀσθένειά τις
ἐπιγένηται τῷ βασιλεῖ, συγκάμνειν ἀνάγκη καὶ τὸ ὑπήκοον· καὶ ὅτε
μάλιστα ἠλευθερῶσθαι δοκεῖ, τότε μάλιστα γίνεται ἑτοιμότατον ἆθλον
κείμενον τοῖς βουλομένοις αὐτὸ μόνον κονίσασθαι. πέφυκε γὰρ ἀναρχία
μὲν ἐπίβουλον, ἀρχὴ δ' εἶναι σωτήριον, καὶ μάλισθ' ᾗ νόμος καὶ δίκη
τετίμηται· αὕτη δ' ἐστὶν ἡ σὺν λόγῳ.
Τὰ μὲν δὴ τῆς κενῆς δόξης ὀνείρατα ὧδε ἠκριβώσθω·
τὰ δὲ τῆς γαστριμαργίας εἴδη πόσις τε καὶ βρῶσις, ἀλλὰ τῇ μὲν οὐ
ποικίλων, τῇ δὲ μυρίων ὅσων ἡδυσμάτων καὶ παραρτυμάτων χρεία.
ταῦτα μέντοι δυσὶ φροντισταῖς ἐπανατίθεται, τὰ μὲν τῆς περιέργου πό-
σεως ἀρχιοινοχόῳ, τὰ δὲ τῆς ἀναγκαιοτέρας ἐδωδῆς ἀρχισιτοποιῷ.
ἑκάτερον δέ, καίτοι μηνυόμενον ἐκ πολλῶν, ἵνα μὴ μακρηγορῶμεν, δι'

ὀλίγων ἐπιδείξομεν. ἡνίκα ἡμᾶς διὰ τῆς τῶν παθῶν καὶ ἀδικημάτων
ἐρήμης ὁδοῦ, φιλοσοφίας, ἀγαγὼν καὶ ὥσπερ ἔμπορος ἀναβιβάσας τὸν
ὀρθὸν λόγον ἔστησεν ἐπὶ σκοπῆς καὶ ἐκέλευε περιαθρεῖν τὴν ἅπασαν
ἀρετῆς χώραν, εἴτε εὔγειος καὶ βαθεῖα καὶ χλοηφόρος καὶ καρποτόκος
ἐστὶ καὶ ἀγαθὴ μὲν καὶ τὰ σπειρόμενα μαθήματα συναυξῆσαι, ἀγαθὴ
δὲ τὰ φυτευόμενα καὶ δενδρούμενα δόγματα στελεχῶσαι, εἴτε καὶ τοὐ-
ναντίον, καὶ περὶ τῶν ὡσανεὶ πόλεων πράξεων, εἰ εὐερκέσταται καὶ
ὀχυρώταται ἢ γυμναὶ καὶ ἀπημφιασμέναι οἷα κύκλων τὸ βέβαιον, καὶ
περὶ οἰκητόρων, εἰ πρός τε πλῆθος καὶ πρὸς ἀλκὴν ἐπιδεδώκασιν ἢ δι'
ἀσθένειαν ὀλιγανδροῦσιν ἢ δι' ὀλιγανδρίαν ἀσθενοῦσιν, τότε οὐ δυνη-
θέντες ὅλον τὸ σοφίας στέλεχος βαστάσαι κληματίδα μίαν καὶ βότρυν
1121
σταφυλῆς τεμόντες ἤραμεν χαρᾶς σαφέστατον δεῖγμα, κουφότατον

ἄχθος,
βλάστημα καὶ καρπὸν ὁμοῦ καλοκἀγαθίας ἐπιδειξόμενοι τοῖς διάνοιαν
ὀξυδορκοῦσι τὴν εὐκληματοῦσαν καὶ βοτρυηφόρον ἄμπελον (cf.
Num. 13). ταύτην, ἧς μοῖράν τινα λαβεῖν ἐδυνήθημεν,
εὐσκόπως ἐξομοιοῦσιν εὐφροσύνῃ. μαρτυρεῖ δέ μοί τις τῶν
πάλαι προφητῶν, ὃς ἐπιθειάσας εἶπεν· “ἀμπελὼν κυρίου παντο-
κράτορος οἶκος τοῦ Ἰσραήλ” (Ies. 5, 7). ὁ μὲν Ἰσραήλ ἐστι νοῦς θεω-
ρητικὸς θεοῦ τε καὶ κόσμου – καὶ γὰρ ἑρμηνεύεται θεὸν ὁρῶν – ,
οἶκος δὲ διανοίας ὅλη ψυχή. αὕτη δ' ἐστὶν ἀμπελὼν ἱερώτατος,
ἡ ψυχὴ πέφυκε βελτιοῦσθαι. διὰ τοῦτο εἶπεν ὅτι ὁ μετατεθεὶς “οὐχ

εὑρίσκετο” δυσεύρετος καὶ δυσθήρατος ὤν. μεθορμίζεται οὖν εἰς
παιδείαν
ἐξ ἀμαθίας καὶ ἐξ ἀφροσύνης εἰς φρόνησιν ἔκ τε δειλίας εἰς | ἀνδρείαν
καὶ ἐξ ἀσεβείας εἰς εὐσέβειαν, καὶ πάλιν ἐκ μὲν φιληδονίας εἰς
ἐγκράτειαν,
ἐκ δὲ φιλοδοξίας εἰς ἀτυφίαν· ὧν τίς ἢ πλοῦτος ἐπάξιος ἢ βασιλείας καὶ
δυναστείας κτῆσις ὠφελιμωτέρα; εἰ γὰρ χρὴ τἀληθὲς εἰπεῖν, ὁ μὴ
τυφλὸς ἀλλ' ὀξὺ βλέπων πλοῦτος ἡ τῶν ἀρετῶν ἐστι περιουσία, ἣν εὐθὺς
γνήσιον καὶ εὔνομον παρὰ τὰς νόθους καὶ ψευδωνύμους ἀρχὰς
ὑποληπτέον
ἡγεμονίαν ἐνδίκως ἅπαντα πρυτανεύουσαν. οὐ δεῖ δὲ ἀγνοεῖν, ὅτι τὰ
δευτερεῖα φέρεται μετάνοια τελειότητος, ὥσπερ καὶ ἀνόσου σώματος
ἡ πρὸς ὑγείαν ἐξ ἀσθενείας μεταβολή. τὸ μὲν οὖν διηνεκὲς καὶ τέλειον
ἐν ἀρεταῖς ἐγγυτάτω θείας ἵσταται δυνάμεως, ἡ δ' ἀπό τινος χρόνου
βελτίωσις ἴδιον ἀγαθὸν εὐφυοῦς ψυχῆς ἐστι μὴ τοῖς παιδικοῖς
ἐπιμενούσης
ἀλλ' ἁδροτέροις καὶ ἀνδρὸς ὄντως φρονήμασιν ἐπιζητούσης εὔδιον
κατάστασιν [ψυχῆς] καὶ τῇ φαντασίᾳ τῶν καλῶν ἐπιτρεχούσης.
Ὅθεν εἰκότως τῷ μετανενοηκότι τάττει κατὰ τὸ ἑξῆς τὸν
θεοφιλῆ καὶ φιλάρετον, ὃς Ἑβραίων μὲν τῇ γλώττῃ καλεῖται Νῶε, τῇ
δὲ Ἑλλήνων “ἀνάπαυσις” ἢ “δίκαιος”, οἰκειόταται προσρήσεις σοφῷ·
ἐμφανῶς μὲν ὁ δίκαιος, ἄμεινον γὰρ οὐδὲν δικαιοσύνης, τῆς ἐν ἀρεταῖς
ἡγεμονίδος, ἣ καθάπερ ἐν χορῷ καλλιστεύουσα πρεσβεύει· ἡ δ'
ἀνάπαυσις,
ἐπεὶ καὶ τοὐναντίον τὴν παρὰ φύσιν κίνησιν ταραχῶν καὶ θορύβων

1122
ἐπιτεταγμένος, ᾧ καὶ τοῦ σώματος ἅπασα κοινωνία πειθαρχεῖ καὶ ἑκάστη

τῶν αἰσθήσεων ἕπεται, ὁ δὲ κόσμος, τὸ κάλλιστον καὶ μέγιστον καὶ
τελεώτατον ἔργον, οὗ πάντα τὰ ἄλλα συμβέβηκεν εἶναι μέρη, βασιλέως
ἀμοιρεῖ τοῦ συνέχοντος καὶ ἐνδίκως ἐπιτροπεύοντος. εἰ δ' ἀόρατος
ὁ βασιλεύς, μὴ θαυμάσῃς· οὐδὲ γὰρ ὁ ἐν σοὶ νοῦς ὁρατός. ταῦτά τις
ἐπιλογιζόμενος καὶ οὐ πόρρωθεν ἀλλ' ἐγγύθεν ἀναδιδασκόμενος ἔκ τε
ἑαυτοῦ καὶ τῶν περὶ αὑτὸν εἴσεται σαφῶς, ὅτι ὁ κόσμος οὐκ ἔστιν ὁ
πρῶτος θεός, ἀλλ' ἔργον τοῦ πρώτου θεοῦ καὶ τοῦ συμπάντων πατρός,
ὃς ἀειδὴς ὢν πάντα φαίνει μικρῶν τε αὖ καὶ μεγάλων διαδεικνὺς τὰς
φύσεις. σώματος γὰρ ὀφθαλμοῖς οὐκ ἠξίωσε καταλαμβάνεσθαι, τάχα μὲν
ἐπειδὴ θνητὸν ἀιδίου ψαύειν οὐχ ὅσιον ἦν, τάχα δὲ καὶ δι' ἀσθένειαν τῆς
ἡμετέρας ὄψεως· οὐ γὰρ ἂν ἐχώρησε τὰς ἀπὸ τοῦ ὄντος ἐκχεομένας αὐ-
γάς, ὁπότε οὐδὲ ταῖς ἀφ' ἡλίου προσβλέπειν ἀκτῖσιν οἵα τέ ἐστι. |
τεκμήριον δὲ ἐναργέστατον τῆς ἀποικίας, ἣν ἀπ' ἀστρονομίας καὶ τῆς
χαλδαϊζούσης δόξης ἡ διάνοια ἐστείλατο· λέγεται γὰρ εὐθὺς ἅμα τῇ
μεταναστάσει τοῦ σοφοῦ· “ὤφθη δὲ ὁ θεὸς τῷ Ἀβραάμ” (Gen. 12, 7)·
ᾧ δῆλον ὅτι πρότερον οὐκ ἦν ἐμφανής, ὅτε χαλδαΐζων τῇ τῶν ἀστέρων
χορείᾳ προσεῖχεν ἔξω τοῦ κόσμου καὶ τῆς αἰσθητῆς οὐσίας εὐάρμοστον
καὶ νοητὴν φύσιν οὐδεμίαν ἁπλῶς καταλαμβάνων. ἐπεὶ δὲ μετεχώ-
ρησε καὶ μεθωρμίσατο, κατὰ τἀναγκαῖον ἔγνω τὸν κόσμον ὑπήκοον ἀλλ'
οὐκ αὐτοκράτορα, οὐ πρυτανεύοντα ἀλλὰ πρυτανευόμενον ὑπ' αἰτίου τοῦ
Φίλων Ιουδαίος De Josepho Sec. 111, l. 1
λεπταὶ καὶ εἰδεχθεῖς καὶ οἱ παρεφθαρμένοι καὶ μεμυκότες ἑπτὰ στάχυες.

ἥξει μὲν οὖν ἑπταετία προτέρα πολλὴν καὶ ἄφθονον ἔχουσα εὐκαρπίαν,
πλημμύραις μὲν ἀνὰ πᾶν ἔτος τοῦ ποταμοῦ λιμνάζοντος τὰς ἀρούρας,
τῶν δὲ πεδίων ὡς οὔπω πρότερον εὐτοκίᾳ χρωμένων· ἥξει δὲ μετὰ
ταῦτα ἑπταετία πάλιν ἐναντία χαλεπὴν ἔνδειαν καὶ σπάνιν τῶν ἀναγκαίων
ἐπιφέρουσα, μήτ' ἀναχεομένου τοῦ ποταμοῦ μήτε τῆς γῆς λιπαινομένης,

ὡς τῆς προτέρας εὐθηνίας ἐκλαθέσθαι καὶ εἴ τι λείψανον παλαιᾶς εὐετη-
ρίας ἦν ἀναλωθῆναι. τὰ μὲν οὖν ἐκ τῆς διακρίσεως τοιαῦτ' ἐστίν.
ὑπηχεῖ δέ μοι καὶ ἐκλαλεῖ τὸ θεῖον ὑποβάλλον τὰ ὡς ἐν νόσῳ σωτήρια·
νόσος δὲ πόλεων καὶ χωρίων ἡ βαρυτάτη λιμός, ᾗ κατασκευαστέον
ἀσθένειαν, ἵνα μὴ τελείως ῥωσθεῖσα τοὺς οἰκήτορας ἐκφάγῃ. πῶς οὖν
ἀσθενήσει; τοῦ καρποῦ τῶν ἑπτὰ ἐτῶν, ἐν οἷς ἡ εὐφορία, τὸ πλεο-
νάζον μετὰ τὰς αὐτάρκεις τοῖς πλήθεσι τροφὰς – ἔσται δ' ἴσως μέρος
πέμπτον – θησαυριστέον ἐν πόλει καὶ κώμαις, μὴ μετακομίζοντας τὰ
θέρη μακρόθεν, ἀλλ' ἐξ ὧν ἂν ᾖ χωρίων, ἐν ἐκείνοις φυλάττοντας πρὸς
τὴν τῶν οἰκούντων παρηγορίαν· συγκομίζειν δὲ τὸν καρπὸν αὐτοῖς
δράγμασι μήτε ἀλοῶντας μήτε συνόλως καθαίροντας, τεττάρων ἕνεκα·
1123
ἑνὸς μὲν τοῦ σκέπῃ χρώμενον πρὸς πλείω χρόνον διαμένειν ἀδιά-
φθορον· ἑτέρου δὲ τοῦ καθ' ἕκαστον ἐνιαυτὸν γίνεσθαι τῆς εὐθηνίας
ὑπόμνησιν, ἀλοώντων καὶ λικμώντων· ἡ γὰρ μίμησις τῶν πρὸς ἀλή-
θειαν ἀγαθῶν δευτέραν ἔμελλεν ἡδονὴν ἀπεργάζεσθαι· τρίτου δὲ τοῦ
Φίλων Ιουδαίος De Josepho Sec. 130, l. 3
ράκιον, καὶ νεανίας αὖθις, εἶτ' ἀνήρ, καὶ γέρων ὕστατον. ἀλλὰ ποῦ
πάντ' ἐκεῖνα; οὐκ ἐν μὲν παιδὶ τὸ βρέφος ὑπεξῆλθεν, ὁ δὲ παῖς ἐν
παρήβῳ, ὁ δ' ἔφηβος ἐν μειρακίῳ, τὸ δὲ μειράκιον ἐν νεανίᾳ, ἐν ἀνδρὶ
δ' ὁ νεανίας, ἀνὴρ δ' ἐν γέροντι, γήρᾳ δ' ἕπεται τελευτή; τάχα μέντοι
τάχα καὶ τῶν ἡλικιῶν ἑκάστη παραχωροῦσα τοῦ κράτους τῇ μεθ' ἑαυτὴν
προαποθνῄσκει, τῆς φύσεως ἡμᾶς ἀναδιδασκούσης ἡσυχῇ μὴ δεδιέναι
τὸν ἐπὶ πᾶσι θάνατον, ἐπειδὴ τοὺς προτέρους εὐμαρῶς ἠνέγκαμεν, τὸν
βρέφους, τὸν παιδός, τὸν ἐφήβου, τὸν μειρακίου, τὸν νεανίου, τὸν
ἀνδρός, ὧν οὐδεὶς ἔτ' ἐστὶ γήρως ἐπιστάντος. τὰ δ' ἄλλα ὅσα
περὶ τὸ σῶμα οὐκ ἐνύπνια; οὐ κάλλος μὲν ἐφήμερον, πρὶν ἀνθῆσαι
μαραινόμενον; ὑγεία δὲ | ἀβέβαιον διὰ τὰς ἐφέδρους ἀσθενείας; ἰσχὺς
δ' εὐάλωτον νόσοις ἐκ μυρίων προφάσεων; ἥ τ' ἀκρίβεια τῶν αἰσθή-
σεων οὐ παγία ῥεύματος ἐνστάσει βραχέος ἀνατρέπεται. τὴν δὲ τῶν
ἐκτὸς ἀσάφειαν τίς οὐκ οἶδε; μιᾷ ἡμέρᾳ πλοῦτοι μεγάλοι πολλάκις
ἀπερρύησαν· τὰ πρωτεῖα τῶν ἐν ταῖς ἀνωτάτω τιμαῖς ἐνεγκάμενοι
μυρίοι πρὸς ἠμελημένων καὶ ἀφανῶν ἀδοξίαν μετέβαλον· ἀρχαὶ βασι-
λέων αἱ μέγισται καθῃρέθησαν βραχείᾳ καιροῦ ῥοπῇ. ἐγγυᾶταί μου
τὸν λόγον Διονύσιος ὁ ἐν Κορίνθῳ, ὃς Σικελίας μὲν τύραννος ἦν, ἐκ-
πεσὼν δὲ τῆς ἡγεμονίας εἰς Κόρινθον καταφεύγει καὶ γραμματιστὴς ὁ
τοσοῦτος ἡγεμὼν γίνεται. συνεγγυᾶται καὶ Κροῖσος ὁ Λυδίας βασιλεύς,
πλουσιώτατος βασιλέων, ὃς ἐλπίσας τὴν Περσῶν καθελεῖν ἀ
ἀνὰ πᾶν ἔτος χορηγοῦσιν, εἰ μή που μεσολαβήσειεν ὀργὴ θεοῦ δι' ἐπι-
πολάζουσαν ἀσέβειαν τῶν οἰκητόρων. πατρὸς δὲ καὶ μητρὸς ἔλαχε τῶν
καθ' ἑαυτοὺς ἀρίστων, οὓς φυλέτας ὄντας ἡ ὁμοφροσύνη μᾶλλον
ᾠκείωσεν ἢ τὸ γένος. ἑβδόμη γενεὰ δ' οὗτός ἐστιν ἀπὸ τοῦ πρώτου,
ὃς ἐπηλύτης ὢν τοῦ σύμπαντος Ἰουδαίων ἔθνους ἀρχηγέτης ἐγένετο.
τροφῆς δ' ἠξιώθη βασιλικῆς ἀπ' αἰτίας τοιᾶσδε· τῆς χώρας ὁ
βασιλεύς, εἰς πολυανθρωπίαν ἐπιδιδόντος ἀεὶ τοῦ ἔθνους, δείσας μὴ οἱ
ἔποικοι πλείους γενόμενοι δυνατωτέρᾳ χειρὶ τοῖς αὐτόχθοσι περὶ κράτους
ἀρχῆς ἁμιλλῶνται, τὴν ἰσχὺν αὐτῶν ἀφαιρεῖν ἐπινοίαις ἀνοσιουργοῖς

ἐμηχανᾶτο | καὶ κελεύει τῶν γεννωμένων τὰ μὲν θήλεα τρέφειν – ἐπεὶ
γυνὴ διὰ φύσεως ἀσθένειαν ὀκνηρὸν εἰς πόλεμον – , τὰ δ' ἄρρενα δια-
1124
φθείρειν, ἵνα μὴ αὐξηθῇ κατὰ πόλεις· εὐανδροῦσα γὰρ δύναμις

δυσάλωτον
καὶ δυσκαθαίρετον ἐπιτείχισμα. γεννηθεὶς οὖν ὁ παῖς εὐθὺς ὄψιν
ἐνέφαινεν ἀστειοτέραν ἢ κατ' ἰδιώτην, ὡς καὶ τῶν τοῦ τυράννου κηρυγ-
μάτων, ἐφ' ὅσον οἷόν τε ἦν, τοὺς γονεῖς ἀλογῆσαι· τρεῖς γοῦν φασι
μῆνας ἐφεξῆς οἴκοι γαλακτοτροφηθῆναι λανθάνοντα τοὺς πολλούς. ἐπεὶ
δ', οἷα ἐν μοναρχίαις φιλεῖ, καὶ τὰ ἐν μυχοῖς ἔνιοι διηρεύνων σπεύδοντες
ἀεί τι καινὸν ἄκουσμα προσφέρειν τῷ βασιλεῖ, φοβηθέντες μὴ σωτηρίαν
ἑνὶ μνώμενοι πλείους ὄντες αὐτοὶ σὺν ἐκείνῳ παραπόλωνται,
δεδακρυμένοι
τὸν παῖδα ἐκτιθέασι παρὰ τὰς ὄχθας τοῦ ποταμοῦ καὶ στένοντες ἀπῄεσαν,
οἰκτιζόμενοι μὲν αὑτοὺς τῆς ἀνάγκης αὐτόχειράς τε καὶ τεκνοκτόνους
κριτῇ τῶν ὑποδεξαμένων ἱκέται γραφέσθωσαν, μέτοικοι δὲ πρὸς ἱκέταις

καὶ φίλοι, σπεύδοντες εἰς ἀστῶν ἰσοτιμίαν καὶ γειτνιῶντες ἤδη πολίταις,
ὀλίγῳ τῶν αὐτοχθόνων διαφέροντες. τούτους οὖν, οἳ τὴν μὲν οἰκείαν
ἀπέλιπον, εἰς δ' Αἴγυπτον ἧκον ὡς ἐν δευτέρᾳ πατρίδι μετ' ἀσφαλείας
οἰκήσοντες, ὁ τῆς χώρας ἡγεμὼν ἠνδραποδίζετο καὶ ὡς πολέμου νόμῳ
λαβὼν αἰχμαλώτους ἢ πριάμενος παρὰ δεσποτῶν, οἷς ἦσαν οἰκότριβες,
ὑπήγετο καὶ δούλους ἀπέφαινε τοὺς οὐκ ἐλευθέρους μόνον ἀλλὰ καὶ
ξένους καὶ ἱκέτας καὶ μετοίκους οὔτε αἰδεσθεὶς οὔτε δείσας τὸν ἐλευ-
θέριον καὶ ξένιον καὶ ἱκέσιον καὶ ἐφέστιον θεόν, ὃς τῶν τοιούτων ἐστὶν
ἔφορος. εἶτ' ἐπιτάγματα ἐπέταττε βαρύτερα τῆς δυνάμεως ἄλλους
ἐπ' ἄλλοις πόνους προστιθείς, καὶ τοῖς ἀπαγορεύουσιν ὑπ' ἀσθενείας
ὁ σίδηρος εἵπετο· ἐπιστάτας γὰρ τῶν ἔργων ἀνηλεεστάτους καὶ
ὠμοθύμους
οὐδενὶ συγγνώμης μεταδιδόντας ᾑρεῖτο, οὓς “ἐργοδιώκτας” (Exod. 3, 7
al.)
ἀπὸ τοῦ συμβεβηκότος ὠνόμαζον. εἰργάζοντο δ' οἱ μὲν πηλὸν εἰς πλίνθον
σχηματίζοντες, οἱ δὲ πανταχόθεν ἄχυρα συγκομίζοντες – πλίνθου γὰρ

ἄχυρα δεσμός – , οἱ δ' ἦσαν ἀποτεταγμένοι πρὸς οἰκιῶν καὶ τειχῶν καὶ
πόλεων κατασκευὰς καὶ διωρύχων ἀνατομάς, ὑλοφοροῦντες αὐτοὶ μεθ'
ἡμέραν καὶ νύκτωρ ἄνευ διαδοχῆς, οὐδεμίαν ἔχοντες ἀνάπαυλαν, ἀλλ'
οὐδ' ὅσον καταδαρθεῖν αὐτὸ μόνον ἐώμενοι, | πάντα καὶ τὰ τῶν
δημιουργῶν

1125
συμμαχίαν ἵετο.
Λέξω δὲ καὶ τὸ κατ' ἐκεῖνον αὐτῷ τὸν χρόνον πραχθέν, εἰ
καὶ μικρὸν ὅσα γε τῷ δοκεῖν, ἀλλ' οὐκ ἀπὸ φρονήματος μικροῦ. κτηνο-
τροφοῦσιν Ἄραβες καὶ νέμουσι τὰ θρέμματα οὐκ ἄνδρες μόνον ἀλλὰ καὶ
γυναῖκες νέοι τε καὶ παρθένοι παρ' αὐτοῖς, οὐχὶ τῶν ἠμελημένων καὶ
ἀδόξων
μόνον ἀλλὰ καὶ τῶν ἄγαν ἐπιφανῶν. ἑπτὰ δὴ κόραι πατρὸς ἱερέως
ποίμνην
ἄγουσαι παρῆσαν ἐπί τινα πηγὴν καὶ τῶν ἱμονιῶν ἐκδησάμεναι τοὺς
καδί-
σκους ἄλλη διαδεχομένη παρ' ἄλλης ὑπὲρ τῆς ἐν τῷ πονεῖν ἰσομοιρίας
μάλα
προθύμως τὰς δεξαμενάς, αἳ πλησίον ἔκειντο, πληροῦσιν. ἐπιφοιτήσαντες
δ' ἕτεροι ποιμένες καὶ τῆς τῶν παρθένων ἀσθενείας ὑπεριδόντες τὰς
μὲν ἐπεχείρουν μετὰ τῆς ποίμνης ἐλαύνειν, τὰ δ' οἰκεῖα θρέμματα
προσῆγον ἐπὶ τὸ εὐτρεπισθὲν ποτὸν ἀλλότριον καρπωσόμενοι πόνον.
ἰδὼν δὲ Μωυσῆς τὸ γενόμενον – οὐ γὰρ ἦν πόρρω – συντείνας ἔθει
καὶ πλησίον στὰς “οὐ παύσεσθε” εἶπεν “ἀδικοῦντες, τὴν ἐρημίαν νομί-
ζοντες εἶναι πλεονεξίαν; βραχίονας καὶ πήχεις ἀργοὺς τρέφοντες οὐκ
ἐρυθριᾶτε; χαῖται βαθεῖαι καὶ σάρκες ὑμεῖς ἐστε, οὐκ ἄνδρες· αἱ μὲν
κόραι νεανιεύονται μηδὲν ὀκνοῦσαι τῶν πρακτέων, οἱ δὲ νεανίαι κορικῶς
ἤδη τρυφᾶτε. οὐ βαδιεῖσθε; οὐχ ὑπεκστήσεσθε ταῖς πρότερον ἡκούσαις,

ὧν καὶ τὸ ποτόν ἐστι; δικαίως ἂν αὐταῖς ἐπαντλήσαντες, ἵν' ἀφθονώτερον
ὕδωρ εἴη, καὶ τὸ εὐτρεπισθὲν ἀφελέσθαι σπεύδετε; ἀλλὰ μὰ τὸν οὐράνιον
μωρεῖτο τὴν χώραν παρεὶς ἄρκτους καὶ λέοντας καὶ παρδάλεις καὶ τὰ
ἄλλα γένη τῶν ἀτιθάσων θηρίων, ἃ σαρκῶν ἀνθρωπείων ἅπτεται, καὶ
εἰ μὴ ταῦτα, τὰς γοῦν Αἰγυπτίας ἀσπίδας, ὧν τὰ δήγματα πέφυκεν
ἀνυπερθέτως ἀναιρεῖν. εἰ δ' ὄντως ἀγνοεῖ, μαθέτω· πρῶτον μὲν ὅτι
τοὺς οἰκήτορας τῆς χώρας ὁ θεὸς νουθετῆσαι μᾶλλον ἐβούλετο ἢ δια-
φθεῖραι· βουληθεὶς γὰρ ἀφανίζειν εἰς | ἅπαν οὐκ ἂν ζῴοις ἐχρῆτο πρὸς
τὰς ἐπιθέσεις ὥσπερ συνεργοῖς, ἀλλὰ τοῖς θεηλάτοις κακοῖς, λιμῷ τε
καὶ λοιμῷ. μετὰ δὲ ταῦτα κἀκεῖνο προσδιδασκέσθω μάθημα πρὸς
ἅπαντα τὸν βίον ἀναγκαῖον· τί δὲ τοῦτ' ἐστίν; ἄνθρωποι μὲν γὰρ ὅταν
πολεμῶσι, τὸ δυνατώτατον εἰς συμμαχίαν ἐπικουρικὸν ἐξετάζουσιν, ὃ
τὴν αὐτῶν ἀσθένειαν ἐκπλήσει· θεὸς δ' ἡ ἀνωτάτω καὶ μεγίστη δύναμις
1126
ὢν οὐδενός ἐστι χρεῖος· ἐὰν δέ που βουληθῇ καθάπερ ὀργάνοις τισὶ

χρήσασθαι πρὸς τὰς τιμωρίας, οὐ τὰ ἐρρωμενέστατα καὶ μέγιστα αἱρεῖ-
ται, τῆς τούτων ἀλκῆς ἥκιστα φροντίζων, ἀλλὰ τοῖς εὐτελέσι καὶ μικροῖς
ἀμάχους καὶ ἀηττήτους δυνάμεις ἐγκατασκευάσας ἀμύνεται δι' αὐτῶν
τοὺς ἀδικοῦντας, καθὰ καὶ νῦν. τί γὰρ εὐτελέστερον σκνιπός; ἀλλ' ὅμως
τοσοῦτον ἴσχυσεν, ὡς ἀπαγορεῦσαι πᾶσαν Αἴγυπτον καὶ ἐκβοᾶν ἀναγκα-
σθῆναι, ὅτι “δάκτυλος θεοῦ τοῦτ' ἐστί” (Exod. 8, 19)· χεῖρα γὰρ θεοῦ
μηδὲ τὴν σύμπασαν οἰκουμένην ὑποστῆναι ἂν ἀπὸ περάτων ἐπὶ πέρατα,
μᾶλλον δ' οὐδὲ τὸν σύμπαντα κόσμον.
ἀναπεπτώκεσαν, οὐχ οὕτως ἐφ' ἑαυτοῖς ὡς ἐπὶ τοῖς νηπίοις παισὶ

στένοντες, οὓς ἀδακρυτὶ ποτὸν αἰτοῦντας ὁρᾶν οὐχ ὑπέμενον. ἔνιοι
δὲ τῶν ὀλιγωροτέρων καὶ πρὸς εὐσέβειαν ἀβεβαίων καὶ τὰ προγεγονότα
ᾐτιῶντο ὡς οὐκ ἐπ' εὐεργεσίᾳ συμβάντα μᾶλλον ἢ διὰ μετουσίαν ἀργα-
λεωτέρων συμφορῶν, ἄμεινον εἶναι λέγοντες τρίς, οὐχ ἅπαξ, ὑπ' ἐχθρῶν
ἀποθανεῖν ἢ δίψει παραπολέσθαι· τὴν μὲν γὰρ ἄπονον καὶ ταχεῖαν τοῦ
βίου μετάστασιν οὐδὲν ἀθανασίας διαφέρειν τοῖς εὖ φρονοῦσι, θάνατον
δ' ὡς ἀληθῶς εἶναι τὸν βραδὺν καὶ μετ' ἀλγηδόνων, οὐκ ἐν τῷ τεθνάναι
τὸ φοβερὸν ἀλλ' ἐν μόνῳ τῷ ἀποθνῄσκειν ἐπιδεικνύμενον. τοιαύταις
χρωμένων ὀλοφύρσεσι, πάλιν ἱκετεύει τὸν θεὸν Μωυσῆς ἐπιστάμενον
τὴν ζῴων καὶ μάλιστα τὴν ἀνθρώπων ἀσθένειαν καὶ τὰς τοῦ σώματος
ἀνάγκας ἐκ τροφῆς ἠρτημένου καὶ δεσποίναις χαλεπαῖς συνεζευγμένου,
βρώσει καὶ πόσει, συγγνῶναι μὲν τοῖς ἀθυμοῦσι, τὴν δὲ πάντων ἔνδειαν
ἐκπλῆσαι, μὴ χρόνου μήκει, δωρεᾷ δ' ἀνυπερθέτῳ καὶ ταχείᾳ, διὰ
τὴν τοῦ θνητοῦ φυσικὴν ὀλιγωρίαν ὀξὺν καιρὸν τῆς βοηθείας
ἐπιποθοῦντος.
Φίλων Ιουδαίος De praemiis et poenis + De exsecrationibus Sec. 119, l.

4
ἐπονείδιστον λεγομένην, ἀλλὰ τὴν σωτήριον, ἣν οὐκ ἄν τις ἁμάρτοι

λέγων
καθόδου κρείττονα.
Τὰ μὲν οὖν ἐκτὸς ἀγαθὰ εἴρηται, νῖκαι κατ' ἐχθρῶν, κράτη
πολέμων, εἰρήνης βεβαιώσεις καὶ τῶν κατ' εἰρήνην ἀγαθῶν περιουσίαι,
πλοῦτοι καὶ τιμαὶ καὶ ἀρχαὶ καὶ τὰ παρεπόμενα τοῖς εὖ πράττουσιν
ἐγκώμια, διὰ παντὸς στόματος καὶ φίλων καὶ δυσμενῶν ἐπαινουμένοις,
τῶν μὲν διὰ φόβον, τῶν δὲ δι' εὔνοιαν· λεκτέον δὲ καὶ τὰ τούτων
1127
οἰκειότερα, τὰ περὶ σῶμα. φησὶν οὖν, ὅτι τοῖς ἀρετὴν διαπονοῦσι καὶ
τοὺς ἱεροὺς νόμους ἡγεμόνας τῶν κατὰ τὸν βίον λόγων καὶ ἔργων προ-
στησαμένοις ἰδίᾳ τε καὶ κοινῇ περιέσται τὸ εἰς ἅπαν ἄνοσον· εἰ δὲ καὶ
γένοιτό τις ἀσθένεια, τοῦ μὲν κακῶσαι χάριν οὐκ ἂν γένοιτο, τοῦ δ'
ὑπομνῆσαι τὸν θνητὸν ὅτι θνητός ἐστιν, εἰς ὑπεραύχου φρονήματος
κατάλυσιν καὶ βελτίωσιν ἠθῶν· ὑγείᾳ δ' ἕψεται καὶ εὐαισθησία καὶ τὸ
ἐν ἅπασι τοῖς μέρεσιν ὁλόκληρον καὶ παντελές, εἰς τὰς πρὸς ὃ γέγονεν
ἕκαστον ἀκωλύτους ὑπηρεσίας. ἐδικαίωσε γὰρ ὁ θεὸς γέρας τῷ σπου-
δαίῳ παρασχεῖν εὖ συνῳκοδομημένην καὶ συνηρμοσμένην ἐκ θεμελίων
ἄχρι στέγους οἰκίαν – οἰκία δὲ ψυχῆς συμφυεστάτη σῶμα – διά τε
πολλὰ τῶν εἰς τὸν βίον ἀναγκαίων καὶ χρησίμων καὶ μάλιστα διὰ τόνδε
τὸν καθάρσεσι τελείαις νοῦν καθαρθέντα· ὃν καὶ μύστην γεγονότα τῶν
θείων τελετῶν καὶ συμπεριπολοῦντα ταῖς τῶν οὐρανίων χορείαις καὶ
περιόδοις ἐγέραρεν ὁ θεὸς ἠρεμίᾳ, βουληθεὶς ἀμέθεκτον εἶναι, κηραί
Aeschines Orat., In Timarchum Sec. 102, l. 7
ἀρτίως εἰρημένων, χωρίον Κηφισιᾶσιν, ἕτερον ἀγρὸν

Ἀμφιτροπῆσιν, ἐργαστήρια δύο ἐν τοῖς ἀργυρείοις, ἓν μὲν
ἐν Αὐλῶνι, ἕτερον δ' ἐπὶ Θρασύλλῳ. Ὅθεν δὲ ταῦτ' ηὐπό-
ρησεν, ἐγὼ ἐρῶ.
Ἦσαν οὗτοι τρεῖς ἀδελφοί, Εὐπό-
λεμός τε ὁ παιδοτρίβης καὶ Ἀρίζηλος ὁ τούτου πατὴρ καὶ
Ἀρίγνωτος, ὃς ἔτι καὶ νῦν ἔστι, πρεσβύτης διεφθαρμένος
τοὺς ὀφθαλμούς. Τούτων πρῶτος ἐτελεύτησεν Εὐπόλεμος,
ἀνεμήτου τῆς οὐσίας οὔσης, δεύτερος δ' Ἀρίζηλος ὁ
Τιμάρχου πατήρ· ὅτε δ' ἔζη, πᾶσαν τὴν οὐσίαν διεχείριζε
διὰ τὴν ἀσθένειαν καὶ τὴν συμφορὰν τὴν περὶ τὰ ὄμματα
τοῦ Ἀριγνώτου καὶ διὰ τὸ τετελευτηκέναι τὸν Εὐπόλεμον,
καί τι καὶ εἰς τροφὴν συνταξάμενος ἐδίδου τῷ Ἀριγνώτῳ.
Ἐπεὶ δὲ καὶ ὁ Ἀρίζηλος ἐτελεύτησεν ὁ Τιμάρχου
τουτουὶ πατήρ, τοὺς μὲν πρώτους χρόνους, ἕως παῖς ἦν
οὗτος, ἅπαντα τὰ μέτρια ἐγίγνετο παρὰ τῶν ἐπιτρόπων
τῷ Ἀριγνώτῳ· ἐπειδὴ δ' ἐνεγράφη Τίμαρχος εἰς τὸ ληξι-
αρχικὸν γραμματεῖον καὶ κύριος ἐγένετο τῆς οὐσίας,
παρωσάμενος ἄνδρα πρεσβύτην καὶ ἠτυχηκότα, θεῖον ἑαυ-
τοῦ, τήν τε οὐσίαν ἠφάνισε, καὶ τῶν ἐπιτηδείων οὐδὲν
Antiphon Orat., Tetralogia 3 Tetralogy 3, sec. 2, l. 9

1128
φησὶν εἶναι. Θέλω δὲ καὶ τὰ ἄλλα παραπλήσια ἀπο-

λογηθέντα τούτοις ἐπιδεῖξαι αὐτόν.
Εἶπε δὲ πρῶτον μέν, εἰ καὶ ἐκ τῶν πληγῶν ἀπέθανεν
ὁ ἀνήρ, ὡς οὐκ ἀπέκτεινεν αὐτόν· τὸν γὰρ ἄρξαντα τῆς
πληγῆς, τοῦτον αἴτιον τῶν πραχθέντων γενόμενον κατα-
λαμβάνεσθαι ὑπὸ τοῦ νόμου, ἄρξαι δὲ τὸν ἀποθανόντα.
Μάθετε δὴ πρῶτον μὲν ὅτι ἄρξαι καὶ παροινεῖν τοὺς
νεωτέρους τῶν πρεσβυτέρων εἰκότερόν ἐστι· τοὺς μὲν γὰρ
ἥ τε μεγαλοφροσύνη τοῦ γένους ἥ τε ἀκμὴ τῆς ῥώμης ἥ
τε ἀπειρία τῆς μέθης ἐπαίρει τῷ θυμῷ χαρίζεσθαι, τοὺς
δὲ ἥ τε ἐμπειρία τῶν παροινουμένων ἥ τε ἀσθένεια τοῦ
γήρως ἥ τε δύναμις τῶν νέων φοβοῦσα σωφρονίζει.
Ὡς δὲ οὐδὲ τοῖς αὐτοῖς ἀλλὰ τοῖς ἐναντιωτάτοις ἠμύνατο
αὐτόν, αὐτὸ τὸ ἔργον σημαίνει. Ὁ μὲν γὰρ ἀκμαζούσῃ τῇ
ῥώμῃ τῶν χειρῶν χρώμενος ἀπέκτεινεν· ὁ δὲ ἀδυνάτως τὸν
κρείσσονα ἀμυνόμενος, οὐδὲ σημεῖον οὐδὲν ὧν ἠμύνατο
ὑπολείπων ἀπέθανεν. Εἰ δὲ ταῖς χερσὶν ἀπέκτεινε καὶ οὐ
σιδήρῳ, ὅσον αἱ χεῖρες οἰκειότεραι τοῦ σιδήρου τούτῳ
εἰσί, τοσούτῳ μᾶλλον φονεύς ἐστιν.
Ἐτόλμησε δὲ εἰπεῖν ὡς ὁ ἄρξας τῆς πληγῆς καὶ μὴ
διαφθείρας μᾶλλον τοῦ ἀποκτείναντος φονεύς ἐστι· τοῦ
Dinarchus Orat., In Demosthenem Sec. 53, l. 4
ξας ἐν πεντακοσίοις καὶ δισχιλίοις τῶν πολιτῶν ὅτι μισθώ-

σας αὑτὸν Πυθοκλεῖ κατ' ἐμοῦ ταῦτ' ἔπραξεν, ἐτιμωρη-
σάμην μετὰ τῶν τότε δικασάντων. λαβέ μοι σὺ τὴν μαρ-
τυρίαν, ἣν καὶ πρότερον παρεσχόμην μαρτυρουμένην τοῖς
δικασταῖς καὶ οὐδεὶς ἐπεσκήψαθ' ὡς ψευδεῖ οὔσῃ, ἣν καὶ
νῦν παρέξομαι. λέγε τὴν μαρτυρίαν.
ΜΑΡΤΥΡΙΑ

Εἶτ' οὐ δεινὸν ὦ Ἀθηναῖοι, εἰ ὅτι μὲν εἷς ἀνὴρ ἔφησε
Πιστίας Ἀρεοπαγίτης ὢν ἀδικεῖν με, καταψευδόμενος
κἀμοῦ καὶ τῆς βουλῆς, ἴσχυσεν ἂν τὸ ψεῦδος τῆς ἀλη-
θείας μᾶλλον, ⌈εἰ⌉ διὰ τὴν ἀσθένειαν τὴν τότε καὶ τὴν
ἐρημίαν τὴν ἐμὴν ἐπιστεύθησαν αἱ κατ' ἐμοῦ ψευδεῖς
γ⌈ε⌉νόμεναι κατασκευαί· ἐπειδὴ δὲ τἀληθὲς παρὰ πάσης
τῆς ἐξ Ἀρείου πάγου βουλῆς ὁμολογεῖται, Δημοσθένην
εἰληφέναι εἴκοσι τάλαντα χρυσίου καθ' ὑμῶν καὶ ταῦτα
πεποιηκότ' ἀδικεῖν, καὶ ὁ δημαγωγὸς ὑμῖν, ἐν ᾧ τὰς ἐλπί-
1129
δας ἔχουσί τινες, ἐπ' αὐτοφώρῳ χρήματα λαμβάνων εἴλη-

πται, νῦν τὰ νόμιμα τἀκεῖθεν καὶ τὰ δίκαια καὶ τἀληθῆ
ἀσθενέστερα γενήσεται τῶν Δημοσθένους λόγων, καὶ
ἰσχύσει μᾶλλον τῆς ἀληθείας ἡ παρὰ τούτου ῥηθησομένη
κατὰ τοῦ συνεδρίου διαβολή, ὡς ἄρα πολλοὺς ἡ βουλὴ
Καινή Διαθήκη. Evangelium secundum Matthaeum Ch. 8, sec. 17, l. 3
πενθερὰν αὐτοῦ βεβλημένην καὶ πυρέσσουσαν·

καὶ
ἥψατο τῆς χειρὸς αὐτῆς, καὶ ἀφῆκεν αὐτὴν ὁ πυρετός· καὶ
ἠγέρθη καὶ διηκόνει αὐτῷ.
Ὀψίας δὲ γενομένης προσή-
νεγκαν αὐτῷ δαιμονιζομένους πολλούς· καὶ ἐξέβαλεν τὰ
πνεύματα λόγῳ, καὶ πάντας τοὺς κακῶς ἔχοντας ἐθερά-
πευσεν·
ὅπως πληρωθῇ τὸ ῥηθὲν διὰ Ἠσαΐου τοῦ
προφήτου λέγοντος,
Αὐτὸς τὰς ἀσθενείας ἡμῶν ἔλαβεν
καὶ τὰς νόσους ἐβάστασεν.

Ἰδὼν δὲ ὁ Ἰησοῦς ὄχλον περὶ αὐτὸν ἐκέλευσεν
ἀπελθεῖν εἰς τὸ πέραν.
καὶ προσελθὼν εἷς γραμματεὺς
εἶπεν αὐτῷ, Διδάσκαλε, ἀκολουθήσω σοι ὅπου ἐὰν ἀπέρχῃ.
καὶ λέγει αὐτῷ ὁ Ἰησοῦς, Αἱ ἀλώπεκες φωλεοὺς
ἔχουσιν καὶ τὰ πετεινὰ τοῦ οὐρανοῦ κατασκηνώσεις, ὁ δὲ
υἱὸς τοῦ ἀνθρώπου οὐκ ἔχει ποῦ τὴν κεφαλὴν κλίνῃ.
ἕτερος δὲ τῶν μαθητῶν [αὐτοῦ] εἶπεν αὐτῷ, Κύριε,
Καινή Διαθήκη. Evangelium secundum Lucam Ch. 13, sec. 11, l. 1
πὸν ἐν τῇ συκῇ ταύτῃ καὶ οὐχ εὑρίσκω. ἔκκοψον [οὖν]

αὐτήν· ἱνατί καὶ τὴν γῆν καταργεῖ;
ὁ δὲ ἀποκριθεὶς
λέγει αὐτῷ, Κύριε, ἄφες αὐτὴν καὶ τοῦτο τὸ ἔτος, ἕως
ὅτου σκάψω περὶ αὐτὴν καὶ βάλω κόπρια·
κἂν μὲν
ποιήσῃ καρπὸν εἰς τὸ μέλλον – εἰ δὲ μήγε, ἐκκόψεις
αὐτήν.
Ἦν δὲ διδάσκων ἐν μιᾷ τῶν συναγωγῶν ἐν τοῖς
1130
σάββασιν.
καὶ ἰδοὺ γυνὴ πνεῦμα ἔχουσα ἀσθενείας
ἔτη δέκα ὀκτώ, καὶ ἦν συγκύπτουσα καὶ μὴ δυναμένη
ἀνακύψαι εἰς τὸ παντελές.
ἰδὼν δὲ αὐτὴν ὁ Ἰησοῦς
προσεφώνησεν καὶ εἶπεν αὐτῇ, Γύναι, ἀπολέλυσαι τῆς
ἀσθενείας σου,
καὶ ἐπέθηκεν αὐτῇ τὰς χεῖρας· καὶ
παραχρῆμα ἀνωρθώθη, καὶ ἐδόξαζεν τὸν θεόν.
Καινή Διαθήκη. Evangelium secundum Lucam Ch. 13, sec. 12, l. 3
κἂν μὲν ποιήσῃ καρπὸν εἰς τὸ μέλλον – εἰ δὲ μήγε, ἐκκόψεις

αὐτήν. Ἦν δὲ διδάσκων ἐν μιᾷ τῶν συναγωγῶν ἐν τοῖς
σάββασιν. καὶ ἰδοὺ γυνὴ πνεῦμα ἔχουσα ἀσθενείας
ἔτη δέκα ὀκτώ, καὶ ἦν συγκύπτουσα καὶ μὴ δυναμένη
ἀνακύψαι εἰς τὸ παντελές.
ἰδὼν δὲ αὐτὴν ὁ Ἰησοῦς
προσεφώνησεν καὶ εἶπεν αὐτῇ, Γύναι, ἀπολέλυσαι τῆς
ἀσθενείας σου,
καὶ ἐπέθηκεν αὐτῇ τὰς χεῖρας· καὶ
παραχρῆμα ἀνωρθώθη, καὶ ἐδόξαζεν τὸν θεόν.
ἀπο-
κριθεὶς δὲ ὁ ἀρχισυνάγωγος, ἀγανακτῶν ὅτι τῷ σαββάτῳ
ἐθεράπευσεν ὁ Ἰησοῦς, ἔλεγεν τῷ ὄχλῳ ὅτι Ἓξ ἡμέραι
εἰσὶν ἐν αἷς δεῖ ἐργάζεσθαι· ἐν αὐταῖς οὖν ἐρχόμενοι
θεραπεύεσθε καὶ μὴ τῇ ἡμέρᾳ τοῦ σαββάτου.
ἀπε-
κρίθη δὲ αὐτῷ ὁ κύριος καὶ εἶπεν, Ὑποκριταί, ἕκαστος
Καινή Διαθήκη. Evangelium secundum Joannem Ch. 5, sec. 5, l. 3

Μετὰ ταῦτα ἦν ἑορτὴ τῶν Ἰουδαίων, καὶ ἀνέβη
Ἰησοῦς εἰς Ἱεροσόλυμα.
ἔστιν δὲ ἐν τοῖς Ἱεροσολύμοις
ἐπὶ τῇ προβατικῇ κολυμβήθρα ἡ ἐπιλεγομένη Ἑβραϊστὶ
Βηθζαθά, πέντε στοὰς ἔχουσα.
ἐν ταύταις κατέκειτο
πλῆθος τῶν ἀσθενούντων, τυφλῶν, χωλῶν, ξηρῶν.
ἦν
δέ τις ἄνθρωπος ἐκεῖ τριάκοντα [καὶ] ὀκτὼ ἔτη ἔχων ἐν
1131
τῇ ἀσθενείᾳ αὐτοῦ·
τοῦτον ἰδὼν ὁ Ἰησοῦς κατα-
κείμενον, καὶ γνοὺς ὅτι πολὺν ἤδη χρόνον ἔχει, λέγει
αὐτῷ, Θέλεις ὑγιὴς γενέσθαι;
ἀπεκρίθη αὐτῷ ὁ ἀσθε-
νῶν, Κύριε, ἄνθρωπον οὐκ ἔχω ἵνα ὅταν ταραχθῇ τὸ
ὕδωρ βάλῃ με εἰς τὴν κολυμβήθραν· ἐν ᾧ δὲ ἔρχομαι ἐγὼ
ἄλλος πρὸ ἐμοῦ καταβαίνει.
λέγει αὐτῷ ὁ Ἰησοῦς,
Ἔγειρε ἆρον τὸν κράβαττόν σου καὶ περιπάτει.
καὶ
Καινή Διαθήκη. Evangelium secundum Joannem Ch. 11, sec. 4, l. 2
ἐπίστευσαν εἰς αὐτὸν ἐκεῖ.

Ἦν δέ τις ἀσθενῶν, Λάζαρος ἀπὸ Βηθανίας, ἐκ
τῆς κώμης Μαρίας καὶ Μάρθας τῆς ἀδελφῆς αὐτῆς.
ἦν δὲ Μαριὰμ ἡ ἀλείψασα τὸν κύριον μύρῳ καὶ ἐκμά-
ξασα τοὺς πόδας αὐτοῦ ταῖς θριξὶν αὐτῆς, ἧς ὁ ἀδελφὸς
Λάζαρος ἠσθένει.
ἀπέστειλαν οὖν αἱ ἀδελφαὶ πρὸς
αὐτὸν λέγουσαι, Κύριε, ἴδε ὃν φιλεῖς ἀσθενεῖ.
ἀκούσας
δὲ ὁ Ἰησοῦς εἶπεν, Αὕτη ἡ ἀσθένεια οὐκ ἔστιν πρὸς
θάνατον ἀλλ' ὑπὲρ τῆς δόξης τοῦ θεοῦ, ἵνα δοξασθῇ ὁ
υἱὸς τοῦ θεοῦ δι' αὐτῆς.
ἠγάπα δὲ ὁ Ἰησοῦς τὴν
Μάρθαν καὶ τὴν ἀδελφὴν αὐτῆς καὶ τὸν Λάζαρον.
ὡς
οὖν ἤκουσεν ὅτι ἀσθενεῖ, τότε μὲν ἔμεινεν ἐν ᾧ ἦν τόπῳ
δύο ἡμέρας·
ἔπειτα μετὰ τοῦτο λέγει τοῖς μαθηταῖς,
Ἄγωμεν εἰς τὴν Ἰουδαίαν πάλιν.
Καινή Διαθήκη. Acta apostolorum Ch. 28, sec. 9, l. 2
εἰς αὐτὸν γινόμενον, μεταβαλόμενοι ἔλεγον αὐτὸν εἶναι

θεόν.
Ἐν δὲ τοῖς περὶ τὸν τόπον ἐκεῖνον ὑπῆρχεν
χωρία τῷ πρώτῳ τῆς νήσου ὀνόματι Ποπλίῳ, ὃς ἀναδε-
1132
ξάμενος ἡμᾶς τρεῖς ἡμέρας φιλοφρόνως ἐξένισεν.

ἐγέ-
νετο δὲ τὸν πατέρα τοῦ Ποπλίου πυρετοῖς καὶ δυσεντερίῳ
συνεχόμενον κατακεῖσθαι, πρὸς ὃν ὁ Παῦλος εἰσελθὼν καὶ
προσευξάμενος ἐπιθεὶς τὰς χεῖρας αὐτῷ ἰάσατο αὐτόν.
τούτου δὲ γενομένου καὶ οἱ λοιποὶ οἱ ἐν τῇ νήσῳ ἔχοντες
ἀσθενείας προσήρχοντο καὶ ἐθεραπεύοντο,
οἳ καὶ πολ-
λαῖς τιμαῖς ἐτίμησαν ἡμᾶς καὶ ἀναγομένοις ἐπέθεντο
τὰ πρὸς τὰς χρείας.

Μετὰ δὲ τρεῖς μῆνας ἀνήχθημεν ἐν πλοίῳ παρακε-
χειμακότι ἐν τῇ νήσῳ Ἀλεξανδρίνῳ, παρασήμῳ Διοσκού-
ροις.
καὶ καταχθέντες εἰς Συρακούσας ἐπεμείναμεν
ἡμέρας τρεῖς,
ὅθεν περιελόντες κατηντήσαμεν εἰς
Καινή Διαθήκη. Epistula Pauli ad Hebraeos Ch. 4, sec. 15, l. 2
ἄχρι μερισμοῦ ψυχῆς καὶ πνεύματος, ἁρμῶν τε καὶ

μυελῶν, καὶ κριτικὸς ἐνθυμήσεων καὶ ἐννοιῶν καρδίας·
καὶ οὐκ ἔστιν κτίσις ἀφανὴς ἐνώπιον αὐτοῦ, πάντα
δὲ γυμνὰ καὶ τετραχηλισμένα τοῖς ὀφθαλμοῖς αὐτοῦ,
πρὸς ὃν ἡμῖν ὁ λόγος.

Ἔχοντες οὖν ἀρχιερέα μέγαν διεληλυθότα τοὺς
οὐρανούς, Ἰησοῦν τὸν υἱὸν τοῦ θεοῦ, κρατῶμεν τῆς
ὁμολογίας·
οὐ γὰρ ἔχομεν ἀρχιερέα μὴ δυνάμενον
συμπαθῆσαι ταῖς ἀσθενείαις ἡμῶν, πεπειρασμένον δὲ
κατὰ πάντα καθ' ὁμοιότητα χωρὶς ἁμαρτίας.
προς-
ερχώμεθα οὖν μετὰ παρρησίας τῷ θρόνῳ τῆς χάριτος,
ἵνα λάβωμεν ἔλεος καὶ χάριν εὕρωμεν εἰς εὔκαιρον
βοήθειαν.
Πᾶς γὰρ ἀρχιερεὺς ἐξ ἀνθρώπων λαμβανόμενος
ὑπὲρ ἀνθρώπων καθίσταται τὰ πρὸς τὸν θεόν, ἵνα προς-
φέρῃ δῶρά τε καὶ θυσίας ὑπὲρ ἁμαρτιῶν,
1133
Ξενοφών. Memorabilia Book 4, ch. 2, sec. 32, l. 7
ἐξήγησαι αὐτά. Ἀλλ' οὐ χαλεπόν, ἔφη· πρῶτον μὲν γὰρ

αὐτὸ τὸ ὑγιαίνειν ἀγαθὸν εἶναι νομίζω, τὸ δὲ νοσεῖν κακόν·
ἔπειτα καὶ τὰ αἴτια ἑκατέρου αὐτῶν καὶ ποτὰ καὶ βρωτὰ καὶ
ἐπιτηδεύματα τὰ μὲν πρὸς τὸ ὑγιαίνειν φέροντα ἀγαθά, τὰ
δὲ πρὸς τὸ νοσεῖν κακά. Οὐκοῦν, ἔφη, καὶ τὸ ὑγιαίνειν καὶ
τὸ νοσεῖν, ὅταν μὲν ἀγαθοῦ τινος αἴτια γίγνηται, ἀγαθὰ ἂν
εἴη, ὅταν δὲ κακοῦ, κακά. Πότε δ' ἄν, ἔφη, τὸ μὲν ὑγιαίνειν
κακοῦ αἴτιον γένοιτο, τὸ δὲ νοσεῖν ἀγαθοῦ; Ὅταν νὴ Δί',
ἔφη, στρατείας τε αἰσχρᾶς καὶ ναυτιλίας βλαβερᾶς καὶ ἄλλων
πολλῶν τοιούτων οἱ μὲν διὰ ῥώμην μετασχόντες ἀπόλωνται,
οἱ δὲ δι' ἀσθένειαν ἀπολειφθέντες σωθῶσιν. Ἀληθῆ λέγεις·
ἀλλ' ὁρᾷς, ἔφη, ὅτι καὶ τῶν ὠφελίμων οἱ μὲν διὰ ῥώμην
μετέχουσιν, οἱ δὲ δι' ἀσθένειαν ἀπολείπονται. Ταῦτα οὖν,
ἔφη, ποτὲ μὲν ὠφελοῦντα, ποτὲ δὲ βλάπτοντα, μᾶλλον
ἀγαθὰ ἢ κακά ἐστιν; Οὐδὲν μὰ Δία φαίνεται κατά γε
τοῦτον τὸν λόγον. Ἀλλ' ἥ γέ τοι σοφία, ὦ Σώκρατες,
ἀναμφισβητήτως ἀγαθόν ἐστι· ποῖον γὰρ ἄν τις πρᾶγμα οὐ
βέλτιον πράττοι σοφὸς ὢν ἢ ἀμαθής; Τί δέ; τὸν Δαίδαλον,
ἔφη, οὐκ ἀκήκοας ὅτι ληφθεὶς ὑπὸ Μίνω διὰ τὴν σοφίαν
ἠναγκάζετο ἐκείνῳ δουλεύειν καὶ τῆς τε πατρίδος ἅμα καὶ
τῆς ἐλευθερίας ἐστερήθη καὶ ἐπιχειρῶν ἀποδιδράσκειν
Ξενοφών. Agesilaus Ch. 9, sec. 5, l. 4
τις ὅσα πραγματεύονται. Ἀγησίλαος δὲ διὰ τὸ φιλόπονος

εἶναι πᾶν μὲν τὸ παρὸν ἡδέως ἔπινε, πᾶν δὲ τὸ συντυχὸν
ἡδέως ἤσθιεν· εἰς δὲ τὸ ἀσμένως κοιμηθῆναι πᾶς τόπος
ἱκανὸς ἦν αὐτῷ. καὶ ταῦτα οὐ μόνον πράττων ἔχαιρεν,
ἀλλὰ καὶ ἐνθυμούμενος ἠγάλλετο ὅτι αὐτὸς μὲν ἐν μέσαις
ταῖς εὐφροσύναις ἀναστρέφοιτο, τὸν δὲ βάρβαρον ἑώρα, εἰ
μέλλοι ἀλύπως βιώσεσθαι, συνελκυστέον αὐτῷ [ταῖς] ἀπὸ
περάτων τῆς γῆς τὰ τέρψοντα. ηὔφραινε δὲ αὐτὸν καὶ τάδε,
ὅτι αὐτὸς μὲν ᾔδει τῇ τῶν θεῶν κατασκευῇ δυνάμενος ἀλύπως
χρῆσθαι, τὸν δὲ ἑώρα φεύγοντα μὲν θάλπη, φεύγοντα δὲ
ψύχη, δι' ἀσθένειαν ψυχῆς, οὐκ ἀνδρῶν ἀγαθῶν ἀλλὰ θηρίων
τῶν ἀσθενεστάτων βίον μιμούμενον. ἐκεῖνό γε μὴν πῶς οὐ
καλὸν καὶ μεγαλογνῶμον, τὸ αὐτὸν μὲν ἀνδρὸς ἔργοις καὶ
κτήμασι κοσμεῖν τὸν ἑαυτοῦ οἶκον, κύνας τε πολλοὺς
θηρευτὰς καὶ ἵππους πολεμιστηρίους τρέφοντα, Κυνίσκαν
1134
δὲ ἀδελφὴν οὖσαν πεῖσαι ἁρματοτροφεῖν καὶ ἐπιδεῖξαι νι-

κώσης αὐτῆς ὅτι τὸ θρέμμα τοῦτο οὐκ ἀνδραγαθίας ἀλλὰ
πλούτου ἐπίδειγμά ἐστι; τόδε γε μὴν πῶς οὐ σαφῶς πρὸς
τὸ γενναῖον ἔγνω, ὅτι ἅρματι μὲν νικήσας τοὺς ἰδιώτας οὐδὲν
ὀνομαστότερος ἂν [εἴη] γένοιτο, εἰ δὲ φίλην μὲν πάντων
μάλιστα τὴν πόλιν ἔχοι, πλείστους δὲ φίλους καὶ ἀρίστους
Ξενοφών. De republica Lacedaemoniorum Ch. 10, sec. 7, l. 5
ἤν τίς τι ἕτερος ἕτερον ἀδικῇ, ἐκεῖνον ζημίας μὴ ἐλάττους

ἐπιθεῖναι εἴ τις φανερὸς εἴη ἀμελῶν τοῦ ὡς βέλτιστος
εἶναι; ἐνόμιζε γάρ, ὡς ἔοικεν, ὑπὸ μὲν τῶν ἀνδραποδι-
ζομένων τινὰς ἢ ἀποστερούντων τι ἢ κλεπτόντων τοὺς
βλαπτομένους μόνον ἀδικεῖσθαι, ὑπὸ δὲ τῶν κακῶν καὶ
ἀνάνδρων ὅλας τὰς πόλεις προδίδοσθαι. ὥστε εἰκότως
ἔμοιγε δοκεῖ τούτοις μεγίστας ζημίας ἐπιθεῖναι. ἐπέθηκε
δὲ καὶ τὴν ἀνυπόστατον ἀνάγκην ἀσκεῖν ἅπασαν πολιτικὴν
ἀρετήν. τοῖς μὲν γὰρ τὰ νόμιμα ἐκτελοῦσιν ὁμοίως ἅπασι
τὴν πόλιν οἰκείαν ἐποίησε, καὶ οὐδὲν ὑπελογίσατο οὔτε
σωμάτων οὔτε χρημάτων ἀσθένειαν· εἰ δέ τις ἀποδειλιάσειε
τοῦ τὰ νόμιμα διαπονεῖσθαι, τοῦτον ἐκεῖνος ἀπέδειξε μηδὲ
νομίζεσθαι ἔτι τῶν ὁμοίων εἶναι. ἀλλὰ γὰρ ὅτι μὲν
παλαιότατοι οὗτοι οἱ νόμοι εἰσί, σαφές· ὁ γὰρ Λυκοῦργος
κατὰ τοὺς Ἡρακλείδας λέγεται γενέσθαι· οὕτω δὲ παλαιοὶ
ὄντες ἔτι καὶ νῦν τοῖς ἄλλοις καινότατοί εἰσι· καὶ γὰρ τὸ
πάντων θαυμαστότατον ἐπαινοῦσι μὲν πάντες τὰ τοιαῦτα
ἐπιτηδεύματα, μιμεῖσθαι δὲ αὐτὰ οὐδεμία πόλις ἐθέλει.
Καὶ ταῦτα μὲν δὴ κοινὰ ἀγαθὰ καὶ ἐν εἰρήνῃ καὶ ἐν
πολέμῳ· εἰ δέ τις βούλεται καταμαθεῖν ὅ τι καὶ εἰς τὰς
στρατείας βέλτιον τῶν ἄλλων ἐμηχανήσατο, ἔξεστι καὶ
Phalaridis Epistulae, Epistulae Epistle 126, sec. 1, l. 6
Τῷ αὐτῷ.
Καὶ τῶν σῶν ὑποσχέσεων μέμνησο, Λάκριτε, καὶ

τῆς Φαλάριδος ἐρημίας φρόντιζε· ἐν ὅσῃ γὰρ ἀπορίᾳ
λείπομαι φίλων οὐκ ἀγνοεῖς. ἐπιστέλλω δὲ περιφόβως
οὕτως ἔχων, οὔτε τὴν τῶν πολεμίων ἰσχὺν πεφρικὼς
ἔγωγε (πολὺ γὰρ ἡμῶν εἰσὶ καταδεέστεροι) οὔτε τὴν
τῶν συμμάχων ἀσθένειαν (τῷ παντὶ γὰρ μᾶλλον τῶν
ἀντιπάλων ἔρρωνται), ἀλλὰ τὴν σὴν περὶ τὰς μάχας
1135
προθυμίαν, μὴ μᾶλλον ἢ δεῖ σπουδῇ μεταποιήσῃ

ἀγαθὸς φανῆναι τὰ πολέμια, ἀχθόμενος εἰ μὴ πᾶσι
τοῖς ἔργοις ἑνὶ χρόνῳ πρασσομένοις παρέσῃ. μέμνησο
δέ, ὅτι παρακαταθήκην σοι σεαυτὸν ἐδώκαμεν ἐξιόντι,
ἣν ὑπέσχου σώαν ἡμῖν ἀποδώσειν. καὶ νῦν τοῦθ'
ἱκετεύομεν, οὐχ ἵνα τῆς σαυτοῦ φύσεως ἀνάξιόν τι
φρονήσῃς (τοῦτο μὲν γὰρ ἀδύνατον), ἀλλ' ἵνα εἰς
πολλοὺς ἀγῶνας ἑτέρους ἔχῃς ἐπιδεῖξαι σαυτὸν μα-
χητὴν φιλόμοχθον. τανῦν δὲ κἂν αὐτὸς σαυτοῦ γένῃ
Themistoclis Epistulae, Epistulae Epistle 18, l. 2
Ἀριστείδῃ.
Τὴν μὲν ἔχθραν ἡμῶν τὸ ἀνόμοιον τῆς τύχης ἤδη

λέλυκε καὶ ἀσθένεια ἣ ἐγχορεύει φυγάσι, σὺ δὲ τοῦτο
καὶ ὑπερῆρας, ὦ Ἀριστείδη, καὶ εὐεργεσίας κατήρξω
παρ' ἐλπίδας εἰς ἀτυχοῦντας ἡμᾶς, καὶ οὐδὲ τοῦθ'
ἡμῖν ἐνέλιπεν εἰς τὸ μηδὲν ὧν προσεδοκήσαμεν γεγο-
νέναι. καί σοι οὐδὲν ἀπόλωλε τῆς ἐπὶ τούτοις χάρι-
τος· καὶ εἰ μὴ κατορθῶσαι ἴσχυσας, ἀλλὰ καὶ πλείονος
ἀρετῆς ἐξ οὗ προθυμίας εισϋπερεδει αὐτὴν ἐσώθημεν
ᾐσθήμεθα ὅτι καὶ πρὸς οὕτως ἔχοντας Ἀθηναίους
ἐμαχέσω. περὶ δὲ τῆς φερούσης ἡμᾶς νῦν φυγῆς,
ὡς ἀντὶ μειζόνων αὐτῆς κακῶν κακόν γε καὶ αὐτὴν
οὖσαν ᾑρήμεθα, πῶς οὐχὶ καὶ σοὶ ταὐτὰ δόξει;
Γαληνός ιατρός. Ars medica Vol. 1, p.321, l. 6
ἄριστα διάκειται, καὶ εἰ τὸ νευρῶδες αὐτῇ σύμπαν εὐτρα-

φές τέ ἐστι καὶ εὔτονον. οἰκεῖον δὲ σχῆμα κεφαλῆς, ὥσπερ
ἂν εἰ νοήσαις σφαῖραν ἀκριβῆ κηρίνην ἑκατέρωθεν ἀτρέμα
πεπιλημένην. ἀνάγκη γὰρ τῆς τοιαύτης κυρτότερα μὲν, ἢ
κατὰ σφαῖραν, γενέσθαι τά τε ὄπισθεν καὶ τὰ ἔμπροσθεν,
εὐθύτερα δὲ τὰ ἑκατέρωθεν. εἰ δ' ἡ κατ' ἰνίον ἐξοχὴ
μειωθείη τινὶ, συνεπισκέπτου τά τε νεῦρα καὶ τὸν αὐχένα
σὺν τοῖς ἄλλοις ὀστοῖς. κατὰ φύσιν μὲν γὰρ ἐχόντων, ἐν-
δείᾳ τῆς ὕλης, οὐ δυνάμεως ἀῤῥωστίᾳ τοιοῦτος ἐγένετο.
φαυλοτέρων δὲ ὑπαρχόντων, ἀσθενὴς ἡ ἀρχή. τὰ πολλὰ
δὲ ταῖς κατ' ἰνίον ἐνδείαις ἀσθένεια τῶν εἰρημένων ἕπε-
ται, καὶ σπάνιον πάνυ τὸ μὴ τοιοῦτον. καὶ τὴν φοξοτέραν
1136
δὲ κατ' ἰνίον ἐπισκέπτου κεφαλὴν, ὡσαύτως τοῖς ἐφ' ὅλης

αὐτῆς μεγάλης γενομένης διορισμοῖς. ὡς τὰ πολλὰ δὲ κᾀν-
ταῦθα σὺν εὐρύθμῳ τῷ σχήματι γενομένης τῆς παρεγκε-
φαλίδος, ἀγαθὸν σημεῖον, ἣν ἔνιοι τῶν ἰατρῶν ὀπίσθιον
ἐγκέφαλον ὀνομάζουσιν, ὥσπερ οὖν καὶ ἔστιν ὀπίσθιος, ὁρι-
ζόμενος τῇ λαμβδοειδεῖ ῥαφῇ. τοῦ νωτιαίου δέ ἐστιν
ἐνταῦθα βέλτιον ἦν ἕνα μῦν εἰς τὸ μέσον αὐτῆς

ἐμβάλλοντα πεπιστεῦσθαι τὴν ὅλην κίνησιν, ἐνὸν δύο
γενομένους τὸν μὲν τοῖς ἄνω μέρεσι τοῖς ἐγγὺς τοῦ
βραχίονος, τὸν δὲ τοῖς κάτω τοῖς πρὸς τῷ καρπῷ
καταφύεσθαι. παρήκουσι δ' ἐπὶ πλέον ἑκάτερος, καὶ
οὐκ εἰς αὐτὰ μόνον ἐμβάλλουσι τὰ πέρατα διὰ τὸ
τοῖς σαρκώδεσι μέρεσι καταφύεσθαι πρὶν εἰς τέ-
νοντας τελευτῆσαι. ἀσθενεῖς γὰρ αἱ τούτων ἀντι-
λήψεις ὑπάρχουσαι πλείονας ἐπιλαμβάνειν δέονται
τόπους, ἵν', ὅπερ τοῖς τένουσι διὰ τὴν ἰσχὺν ἐκ μιᾶς
ὑπάρχει λαβῆς, τοῦτο τοῖς σαρκώδεσι διὰ τὴν ἀσθένειαν
τούτων ἐκ πλειόνων ἀθροίζηται. ὅτι δ' οὔτ' ἄμεινον
ἦν οὔτε δυνατὸν ἐκφῦναι τούτων τῶν μυῶν τένοντας,
εἰ μέν τις μέμνηται τῶν ἔμπροσθεν εἰρημένων, οἶδεν
ἤδη τὴν αἰτίαν, εἰ δὲ μή, ἀλλ' ἐγὼ καὶ ταύτην ὑπο-
μνήσω διὰ βραχέων. οὐ δέχεται κατάφυσιν ὀστοῦν
μυός, ἢ ὅτι σκληρόν ἐστιν ἢ ὅτι σμικρὸν ἢ ὅτι βέλ-
τιον ἦν ἀσάρκῳ φυλάττεσθαι καὶ κούφῳ τῷ μέλει.
τούτων οὐδέν ἐστιν εἰπεῖν ἐπὶ ‖ τοῦ τῆς κερκίδος·
οὔτε γὰρ σκληρόν ἐστιν οὔτε σμικρόν, ἀλλ' οὐδὲ
κοῦφον εἶναι μᾶλλόν περ ἢ σαρκῶδες ἐθέλει.
ἐκτείνεσθαι δυναμένους ἡ φύσις ἀπειργάσατο. ἐν δὲ

ταῖς κατὰ τὸν ἀγκῶνά τε καὶ τὸν καρπὸν διαρθρώσεσιν
οὐ παχεῖς μόνον, ἀλλὰ καὶ σκληροί τινες ἐγένοντο
σύνδεσμοι, πανταχόθεν ἀντισπῶντές τε καὶ κωλύοντες
ἐπὶ πλεῖστον ἀλλήλων ἀπάγεσθαι καὶ διίστασθαι τὰ
κατὰ τὰς διαρθρώσεις ὀστᾶ. διό, καίτοι πολλάκις
ἀναγκαζόμενα βιαίως ἐνεργεῖν, ὅμως ἧττον ἐξαρθρή-
σεσιν ἁλίσκεται τοῦ κατὰ τὸν ὦμον ἄρθρου. οὐ γὰρ
οἷόν τε παραλλάξαι τι τῶν ὀστῶν ἄνευ τοῦ διαστῆναι
μέχρι πλείστου, τὸ διίστασθαι δ' ἐπὶ πλεῖστον ἔκ τε
1137
τῆς τῶν συνδέσμων ἀσθενείας τε καὶ χαλαρότητος ‖

γίγνεται καὶ ἐξ αὐτῆς τῶν ὀστῶν τῆς συνθέσεως,
ὅταν αἱ τῶν κοτυλῶν ἴτυες ὕπτιαι κατασκευασθῶσι
μηδεμίαν ὀφρὺν λαβοῦσαι μηδαμόθεν. καὶ μὲν δὴ
καὶ τῶν ἐχουσῶν ἄμβωνάς τινας κοτυλῶν ἐν βιαίοις
κινήσεσι περιθραυσθεῖσαι πολλάκις αἱ τῶν ὀφρύων
ἴτυες οὐκ ἐν τῷ παραυτίκα μόνον ἐκπεσεῖν τοῖς ἄρ-
θροις, ἀλλὰ καὶ τοῦ λοιποῦ χρόνου παντὸς συνεχῶς
τοῦτο πάσχειν ἐπιτρέπουσιν. ᾧ δῆλον, ὡς εἰς τὸ μὴ
ῥᾳδίως ἐξαρθρεῖν οὐ σμικρὰν ἔχει μοῖραν ἡ τῆς διαρ-
θρώσεως ἀκρίβεια.
τε καὶ τὰ στέρνα μόρια τῶν κατὰ τὴν ῥάχιν ἐστὶν

εὐπαθέστερα, καὶ ὡς οὕτω μὲν βαδιζόντων, ὡς νῦν
βαδίζει, τὰ μὲν εὐπαθῆ κατακέκρυπται καὶ φρουρεῖται
πρὸς τῶν ὑπερκειμένων, ἔκκειται δὲ καὶ προβέβληται
τὰ δυσπαθῆ, ὀρθῶν δ' ἀναστάντων ἀκάλυπτα καὶ
ἀστέγαστα καὶ γυμνὰ καὶ ἀφύλακτα πανταχόθεν ἐγίγνετο
τὰ κατὰ τὴν γαστέρα μόρια καὶ τελέως εὐπαθῆ· οὐ
γὰρ δὴ χερσί τε καὶ λόγῳ χρώμενα, καθάπερ ἄνθρω-
πος, ἔμελλέ τι προβάλλεσθαι τῆς γαστρὸς ἢ τῶν στέρ-
νων ἐπίκτητον πρόβλημα, τῆς φυσικῆς τῶν ταύτῃ
μελῶν ἀσθενείας ἐπανόρθωμα. διὰ ταῦτα μὲν δὴ τοῖς
ἄλλοις ἅπασι ζῴοις τοῖς ἐναίμοις τετράποσιν εἶναι
βέλτιον ἦν, ὥσπερ τοῖς ἀναίμοις πολύποσι· διὰ δ' αὖ
τἀναντία τούτων τοῖς ἀνθρώποις δίποσιν, ὡς ἂν μήτε
τῆς ‖ ὠφελείας, ἧς τἄλλα ζῷα, πρὸς τοῦ πλήθους τῶν
σκελῶν ἀπολαύειν δεομένοις εἰς πολλά τε βλαβησο-
μένοις, εἰ μὴ δίποδες εἶεν. ἀλλὰ δίποδες μὲν καὶ
οἱ ὄρνιθες· ὀρθὸς δὲ μόνος ἁπάντων ζῴων ἄνθρω-
πος· μόνῳ γὰρ αὐτῷ κατ' εὐθὺ τῶν σκελῶν ἡ ῥάχις
ἐστίν· εἰ δ' αὕτη, δηλονότι καὶ τὸ ἄλλο πᾶν σῶμα τὸ
πρὸς τὴν ζωὴν ἀναγκαῖον.

29, l. 7
πάσχειν, ὅπερ οὐχ ὁρᾶται γινόμενον. ὁμοίως δὲ καὶ εἰς τοὺς

προκόπτοντας καὶ μεγάλας βλάβας ὑπὸ τῆς κακίας ὑπολαμβάνον-
1138
τας παρεῖναι· ἔδει δὲ καὶ ὑποφέρεσθαι φόβοις καὶ λύπαις περι-

πίπτειν μὴ μετρίαις, ὅπερ οὐδ' αὐτὸ συμβαίνει.” τούτοις δ'
ἐφεξῆς ὁ Ποσειδώνιος καὶ τάδε γράφει·
“εἴ τε πρὸς τῷ μεγέ-
θει τῶν φαινομένων καὶ τὴν ἀσθένειαν τῆς ψυχῆς αἰτιάσοιντο
καὶ διὰ τοῦτο τοὺς μὲν σοφοὺς τὸ παράπαν ἐροῦσιν
ἀπηλλάχθαι τῶν παθῶν, τοὺς δὲ φαύλους, ὅταν ἀσθενεῖς
ὦσι μὴ κατὰ τὴν κοινὴν ἀσθένειαν ἀλλὰ κατὰ τὴν ἐπὶ
πλεῖον ἐρρυηκυῖαν, οὔ, οὐδ' οὕτως λέλυται τὸ ζητούμενον. ὅτι
γὰρ διὰ τὴν νόσον τῆς ψυχῆς ἐν τοῖς πάθεσι γίνονται, πάν-
τες ὁμολογοῦσι· πῶς μέντοι γε κινηθείσης καὶ πῶς κινού-
σης ζητεῖται μέν, οὐχ ὑποδείκνυται δέ.” εἶτ' ἐφεξῆς καὶ
τάδε γράφει·

33, l. 4
“οὐ μόνον δ' οἱ ἐπὶ πλέον ἐρρυηκυῖαν ἔχοντες

τὴν κακίαν καὶ ἐν ταῖς εὐεμπτωσίαις ὄντες ἐμπίπτουσιν εἰς
τὰ πάθη ἀλλὰ πάντες οἱ ἄφρονες ἕως ἂν ἔχωσι τὴν κακίαν
καὶ εἰς μεγάλα πάθη καὶ εἰς μικρὰ ἐμπίπτουσι.” καὶ τού-
των ἑξῆς τάδε· “τὸ δ' ὑπολαμβάνειν κατ' ἀξίαν [εἶναι] τῶν
συμβεβηκότων οὕτως κεκινῆσθαι, ὥστε ἀποστρέφεσθαι τὸν
λόγον μέγα πάθος ἐμφαίνει, οὐ καλῶς ὑπολαμβάνειν
ἐστί· γίνεται δὲ καὶ διὰ σύμμετρον καὶ μικρόν.” ἐχόμενα δὲ
τούτων ὁ Ποσειδώνιος καὶ τάδε γράφει·
“δυοῖν τε τὴν αὐτὴν
ἀσθένειαν ἐχόντων καὶ τὴν ὁμοίαν λαμβανόντων φαντασίαν
ἀγαθοῦ ἢ κακοῦ ὁ μὲν ἐν πάθει γίνεται, ὁ δὲ οὔ, καὶ ὁ
μὲν ἧττον, ὁ δὲ μᾶλλον, καὶ ἐνίοτε ὁ ἀσθενέστερος μεῖζον
ὑπολαμβάνων τὸ προσπεπτωκὸς οὐ κινεῖται· καὶ ὁ αὐτὸς ἐπὶ
τοῖς αὐτοῖς ὁτὲ μὲν ἐν πάθεσι γίνεται, ἔστιν ὅτε δ' οὔ, καὶ
ὁτὲ μὲν μᾶλλον, ὁτὲ δ' ἧττον. οἱ γοῦν ἀήθεις μᾶλλον
πάσχουσιν ἐν φόβοις, ἐν λύπαις, ἐν ἐπιθυμίαις, ἐν ἡδοναῖς,
καὶ οἱ κακώτεροι συναρπάζονται ταχέως ὑπὸ τῶν παθῶν.”
ἐφεξῆς δὲ τούτων ὁ Ποσειδώνιος ῥήσεις τε ποιητικὰς παρα-
τίθεται καὶ ἱστορίας παλαιῶν πράξεων μαρτυρούσας οἷς λέγει.
καὶ μετὰ ταῦτα ἐπιφέρων φησί· “τὸ μὲν ἄρα κακὸν ὑπὸ τοῦ

35, l. 4
1139
ὑπολαμβάνων τὸ προσπεπτωκὸς οὐ κινεῖται· καὶ ὁ αὐτὸς ἐπὶ

τοῖς αὐτοῖς ὁτὲ μὲν ἐν πάθεσι γίνεται, ἔστιν ὅτε δ' οὔ, καὶ
ὁτὲ μὲν μᾶλλον, ὁτὲ δ' ἧττον. οἱ γοῦν ἀήθεις μᾶλλον
πάσχουσιν ἐν φόβοις, ἐν λύπαις, ἐν ἐπιθυμίαις, ἐν ἡδοναῖς,
καὶ οἱ κακώτεροι συναρπάζονται ταχέως ὑπὸ τῶν παθῶν.”
ἐφεξῆς δὲ τούτων ὁ Ποσειδώνιος ῥήσεις τε ποιητικὰς παρα-
τίθεται καὶ ἱστορίας παλαιῶν πράξεων μαρτυρούσας οἷς λέγει.
καὶ μετὰ ταῦτα ἐπιφέρων φησί· “τὸ μὲν ἄρα κακὸν ὑπὸ τοῦ
ἀσυνήθους ταχὺ συναρπάζεται, τὸ δ' ἐναντίως ἠγμένον χρόνῳ
μετασυνεθιζόμενον· ἐν οἷς αἱ μὲν ὑπολήψεις ἴσαι πολλάκις
καὶ τὰ τῆς ἀσθενείας, τὰ πάθη δ' οὔτ' ἐπίσης οὔτε ἴσα
γίγνεται.” καὶ μὴν καὶ τούτων ἑξῆς τοιάσδε τινὰς ἐρωτήσεις
ἐρωτᾷ· παραγράψω δὲ καὶ ταύτας αὐτοῖς ὀνόμασι, κἂν μα-
κρότεραί πως αἱ ῥήσεις ὦσι·
“διὰ τί δέ τινες τῶν μεγάλα
νομιζόντων καίπερ ἀσθενεῖς ὄντες ταῖς γνώμαις βουλεύον-
ταί τε καὶ συμφράδμονας ἄλλους παραλαμβάνουσιν, ὡς ὁ
διαγρυπνῶν Ἀγαμέμνων; οὗτος γὰρ διὰ τὴν τροπὴν εὐθὺς
ἅμα τοῖς ἄλλοις ἀριστεῦσιν ἀρρήτῳ τινὶ πένθει βέβλητο κατὰ
τὸν ποιητήν. λωφήσαντος δὲ τοῦ πάθους καίπερ τῆς τῶν
συμβεβηκότων ὑπολήψεως ἅμα τῇ τῶν λογισμῶν ἀσθενείᾳ

37, l. 4
καὶ τὰ τῆς ἀσθενείας, τὰ πάθη δ' οὔτ' ἐπίσης οὔτε ἴσα

γίγνεται.” καὶ μὴν καὶ τούτων ἑξῆς τοιάσδε τινὰς ἐρωτήσεις
ἐρωτᾷ· παραγράψω δὲ καὶ ταύτας αὐτοῖς ὀνόμασι, κἂν μα-
κρότεραί πως αἱ ῥήσεις ὦσι·
“διὰ τί δέ τινες τῶν μεγάλα
νομιζόντων καίπερ ἀσθενεῖς ὄντες ταῖς γνώμαις βουλεύον-
ταί τε καὶ συμφράδμονας ἄλλους παραλαμβάνουσιν, ὡς ὁ
διαγρυπνῶν Ἀγαμέμνων; οὗτος γὰρ διὰ τὴν τροπὴν εὐθὺς
ἅμα τοῖς ἄλλοις ἀριστεῦσιν ἀρρήτῳ τινὶ πένθει βέβλητο κατὰ
τὸν ποιητήν. λωφήσαντος δὲ τοῦ πάθους καίπερ τῆς τῶν
συμβεβηκότων ὑπολήψεως ἅμα τῇ τῶν λογισμῶν ἀσθενείᾳ
διαμενούσης οὐδαμῶς ἡσυχάζειν ἐδοκίμαζεν·
ἥδε δέ οἱ κατὰ θυμὸν ἀρίστη φαίνετο βουλή,
Νέστορ' ἐπὶ πρῶτον Νηλήϊον ἐλθέμεν ἀνδρῶν,
εἴ τινά οἱ σὺν μῆτιν ἀμύμονα τεκτήναιτο,
ἥτις ἀλεξίκακος πᾶσιν Δαναοῖσι γένοιτο.
1140
ἐπεὶ δὲ καὶ αὐτὸς ὁ Νέστωρ θεασάμενος διὰ τῆς ὄρφνης

πόρρωθεν προσιόντα τίς ἐστιν ἐπερωτᾷ, δηλώσας μετά τινος
σχετλιασμοῦ φησι·
πλάζομαι ὧδ', ἐπεὶ οὔ μοι ἐπ' ὄμμασι νήδυμος ὕπνος
ἱζάνει, ἀλλὰ μέλει πόλεμος καὶ κήδε' Ἀχαιῶν.

41, l. 3
πλάζομαι ὧδ', ἐπεὶ οὔ μοι ἐπ' ὄμμασι νήδυμος ὕπνος

ἱζάνει, ἀλλὰ μέλει πόλεμος καὶ κήδε' Ἀχαιῶν.
αἰνῶς γὰρ Δαναῶν πέρι δείδια οὐδέ μοι ἦτορ
ἔμπεδον, ἀλλ' ἀλαλύκτημαι, κραδίη δέ μοι ἔξω
στηθέων ἐκθρώσκει, τρομέει δ' ὑπὸ φαίδιμα γυῖα.
εἰ μὲν δὴ τὴν καρδίαν σαλευόμενος οὕτως ὑπὸ τοῦ φόβου
πάρεστι συμβουλευόμενος, οἱ ἐν τοῖς πάθεσιν ὄντες οὐ κατ'
ἀξίαν τῶν συμβεβηκότων καθήκειν νομίζοντες μηδένα λόγον
προσίεσθαι κινοῦνται κατὰ τὰ πάθη· εἰ δὲ μηκέτι φοβού-
μενος, ἀνανεούμενος δὲ τὰ ἐν τῷ φόβῳ ταῦτά φησι, διὰ τί
ποτε τῆς αὐτῆς ὑπολήψεως καὶ ἀσθενείας ὑποκειμένης οἱ μὲν
ἀποκλίνουσι τὸν λόγον, οἱ δὲ προσίενται, διαπορήσειεν ἄν
τις εὐλόγως.
τὸ δ' αἴτιον τοῦ πάθους παντὸς οὐκ εἴρηκεν.”
ἑξῆς τούτοις ὁ Ποσειδώνιος καὶ τάδε φησί· “τὸ δὲ δὴ μὴ
μόνον ἀποστρέφεσθαι τὸν λόγον ἐν ταῖς ἐπιθυμίαις, ὥς
φησιν, ἀλλὰ καὶ προσυπολαμβάνειν ὅτι εἰ καὶ μὴ συμφέ-
ρον ἐστί, καὶ οὕτως ἑκτέον, μάχην περιέχει, φέρεσθαί τε ὡς
ἐπὶ μέγα συμφέρον καὶ διὰ τὸ μέγεθος αὐτοῦ, εἰ καὶ ἀσύμ-
φορόν ἐστιν, ἄξιόν τε ἡγεῖσθαι τοῦ μεγέθους
αὐτοῦ, εἰ καὶ μηδὲν ἔχει ὄφελος ἀλλὰ καὶ τοὐναντίον,

1, l. 5
τεκμαίρεσθαι τῇ τε φύσει τῶν πραγμάτων αὐτῇ καὶ τοῖς νῦν

οὖσι Στωϊκοῖς. οὐκ ὀλίγων γὰρ οὐδὲ τῶν ἐπιτυχόντων ἐν
τοῖς καθ' ἡμᾶς χρόνοις γεγονότων οὐδενὸς αὐτῶν οὐδὲν
ἤκουσα πιθανὸν εἰπόντος εἰς τὰς ὑπὸ τοῦ Ποσειδωνίου
προβληθείσας ἀπορίας. ἀλλὰ περὶ μὲν ἐκείνων καὶ αὖθις
ἐροῦμεν.
Ὅτι δ' ὁ Χρύσιππος οὐχ ἅπαξ ἢ δὶς ἀλλὰ πάνυ πολλά-
1141
κις αὐτὸς ὁμολογεῖ δύναμίν τινα ἑτέραν εἶναι τῆς λογικῆς

ἐν ταῖς ψυχαῖς τῶν ἀνθρώπων αἰτίαν τῶν παθῶν, ἔνεστιν
ἡμῖν ἐκ τῶν τοιούτων καταμαθεῖν ἐν οἷς αἰτιᾶται τῶν
πραττομένων οὐκ ὀρθῶς ἀτονίαν τε καὶ ἀσθένειαν τῆς ψυχῆς·
οὕτω γὰρ αὐτὰς ὀνομάζει, καθάπερ γε καὶ τἀναντία τὸ μὲν
εὐτονίαν τὸ δ' ἰσχύν. ὅσα γὰρ οὐκ ὀρθῶς πράττουσιν
ἄνθρωποι, τὰ μὲν εἰς μοχθηρὰν κρίσιν ἀναφέρει, τὰ δ' εἰς
ἀτονίαν καὶ ἀσθένειαν τῆς ψυχῆς, ὥσπερ γε καὶ ὧν κατορ-
θοῦσιν ἡ ὀρθὴ κρίσις ἐξηγεῖται μετὰ τῆς κατὰ τὴν ψυχὴν
εὐτονίας.

2, l. 3
προβληθείσας ἀπορίας. ἀλλὰ περὶ μὲν ἐκείνων καὶ αὖθις

ἐροῦμεν.
Ὅτι δ' ὁ Χρύσιππος οὐχ ἅπαξ ἢ δὶς ἀλλὰ πάνυ πολλά-
κις αὐτὸς ὁμολογεῖ δύναμίν τινα ἑτέραν εἶναι τῆς λογικῆς
ἐν ταῖς ψυχαῖς τῶν ἀνθρώπων αἰτίαν τῶν παθῶν, ἔνεστιν
ἡμῖν ἐκ τῶν τοιούτων καταμαθεῖν ἐν οἷς αἰτιᾶται τῶν
πραττομένων οὐκ ὀρθῶς ἀτονίαν τε καὶ ἀσθένειαν τῆς ψυχῆς·
οὕτω γὰρ αὐτὰς ὀνομάζει, καθάπερ γε καὶ τἀναντία τὸ μὲν
εὐτονίαν τὸ δ' ἰσχύν. ὅσα γὰρ οὐκ ὀρθῶς πράττουσιν
ἄνθρωποι, τὰ μὲν εἰς μοχθηρὰν κρίσιν ἀναφέρει, τὰ δ' εἰς
ἀτονίαν καὶ ἀσθένειαν τῆς ψυχῆς, ὥσπερ γε καὶ ὧν κατορ-
θοῦσιν ἡ ὀρθὴ κρίσις ἐξηγεῖται μετὰ τῆς κατὰ τὴν ψυχὴν
εὐτονίας.
ἀλλὰ τοιούτων ὥσπερ ἡ κρίσις ἔργον ἐστὶ τῆς
λογικῆς δυνάμεως, οὕτως ἡ εὐτονία ῥώμη τε καὶ ἀρετὴ δυνά-
μεως ἑτέρας παρὰ τὴν λογικήν, ἣν αὐτὸς ὁ Χρύσιππος ὀνομάζει
τόνον, ἀφίστασθαί τέ φησιν ἔστιν ὅτε τῶν ὀρθῶς ἐγνωσμέ-
νων ἡμῖν ἐνδόντος τοῦ τόνου τῆς ψυχῆς καὶ μὴ παραμεί-
ναντος ἕως παντὸς μηδ' ἐξυπηρετήσαντος τοῖς τοῦ λόγου
προστάγμασιν, ἐναργῶς ἐν τοῖς τοιούτοις ἐνδεικνύμενος οἷόν
τι τὸ πάθος ἐστίν. ἤδη δὲ καὶ ῥῆσιν αὐτοῦ τινα παραγράψω

17, l. 6
1142
ὁ φόβος καὶ ἡ ἐπιθυμία καὶ ὁ θυμὸς ὅσα τε ἄλλα τοιαῦτα,

καὶ προσέτι καθ' ὅσον ὅλον τὸ σῶμα μετὰ τῆς ψυχῆς ἀπά-
γεται πρὸς αὐτῶν, ἡ κίνησις τοῦ ζῴου πάθος ἔσται κατ'
ἄμφω τὰ σημαινόμενα.
πολλάκις μὲν γὰρ ἕπεται τῷ θυμοει-
δεῖ τὰ λοιπὰ δύο, πολλάκις δὲ τῷ ἐπιθυμητικῷ, καθάπερ
ἑλκόμενά τε καὶ συρόμενα παραπλήσιον τρόπον, ὡς εἰ καὶ
ξυνωρίδος ἵππων ὁ μὲν ἕτερος ἰσχυρότερον ᾄξας ἐπισύρει
τὸν ἕτερον ἅμ' ἑαυτῷ μετὰ τοῦ σύμπαντος ἅρματός τε καὶ
ἡνιόχου, ὁ δ' ἕτερος ὑπ' ἀσθενείας ἕπεται κατεπτηχώς, αὐτὸς
δ' ὁ ἡνίοχος ἀποφέρεται βίᾳ. τηνικαῦτα γὰρ ἡ μὲν κατὰ
τὸν ἔκφορον ἵππον κίνησις ἐνέργειά τε καὶ πάθος αὐτοῦ
λεχθήσεται, κατὰ μὲν τὸ πρότερον σημαινόμενον ἐνέργεια,
κίνησις γάρ ἐστιν ἐξ ἑαυτοῦ, κατὰ δὲ τὸ δεύτερον οὐκ ἐνέρ-
γεια, παρὰ φύσιν γ' οὖσα κίνησις αὐτῷ, ἀλλ' ἤδη πάθος.
ἡ μέντοι τοῦ ἡνιόχου κίνησις οὐδὲ καθ' ἕτερον τῶν σημαι-
νομένων ἐνέργειά ἐστιν, ἀλλὰ κατ' ἄμφω πάθος, εἴ γε μήτ'
ἐξ ἑαυτοῦ μήτε κατὰ φύσιν ἡ κίνησις αὐτῷ. πολλαὶ γὰρ
τῶν κινήσεων, εἰ καὶ μὴ δραστικαί τινές εἰσι μήτ' ἐξ ἑαυ-
τῶν, ἀλλὰ τῷ γε κατὰ φύσιν ὑπάρχειν ἐνέργειαι λέγονται,
Γαληνός ιατρός. De placitis Hippocratis et Platonis

Book 9, ch. 9, sec. 42, l. 3
τὸ τῆς ψυχῆς εἶδός τε καὶ μέρος. ἔνιοι δὲ τὸ ταὐτὸν

ἐπὶ δυνάμεως εἰρῆσθαί φασιν, ὡς εἰ καὶ οὗτος εἶπε τὴν
αὐτὴν δύναμιν ἑνὶ χρόνῳ πρὸς ἕν τι πρᾶγμα μὴ δύνασθαι
τἀναντία ποιεῖν ἢ πάσχειν, οὐδὲ τοῦτ' ἐννοήσαντες, ὅτι
τὸ μὲν ποιεῖν ἐπὶ τῆς δυνάμεως ἀκούειν ἐγχωρεῖ, τὸ πά-
σχειν δ' οὐκ ἐγχωρεῖ· κατὰ γὰρ τὸ δρᾶν ὁ Πλάτων ἀεὶ
φαίνεται τὸ τῆς δυνάμεως ὄνομα προσφερόμενος, οὐ κατὰ
τὸ πάσχειν.
ἕκαστον γὰρ τῶν ὄντων δρᾶν μέν τι δύναται
καθ' ἣν ἔχει δύναμιν [ἡγούμενος], οὐ μὴν καὶ πάσχειν κατὰ δύναμιν,
ἀλλὰ καὶ κατὰ ἀσθένειαν μᾶλλον, ὅτε ἰσχυρότερον αὐτοῦ τὸ
συντυγχάνον ὑπάρχει. καὶ πρόδηλον δ' ἐξ ὅλου τοῦ λόγου
γέγονε, καθότι μοι δέδεικται καὶ διὰ τῆσδε τῆς πραγματείας καὶ
ἐν ᾗ περὶ τῶν τῆς ψυχῆς εἰδῶν ἐμνημόνευσα κατὰ τὴν τοῦ
Πλάτωνος γνῶσιν τὸν λόγον ποιούμενος, ἓν μὲν λέγειν
αὐτόν, ὅ τι περ ἂν ὑποκείμενον ᾖ κατὰ τὴν ζήτησιν, οὐσίαν
ἰδίαν ἔχον ἢ συμβεβηκός, οὐσίαν δὲ ἥτις μὴ δύναται
τἀναντία περὶ τὸ αὐτὸ κατὰ τὸν αὐτὸν χρόνον ἅμα δρᾶν
1143
τε καὶ πάσχειν.
ἀλλὰ καὶ τὸ τῆς διαιρέσεως ὄνομα
λέγεται μὲν κυρίως ὅταν ὅλον τι συνεχὲς ὂν εἰς τὰ μόρια
Γαληνός ιατρός. Thrasybulus sive utrum medicinae sit an gymnasticae

hygieine Kühn vol. 5, p.816, l. 13
εὐεξίας. ἡ μὲν γὰρ κατὰ σχέσιν ἀρρώστους ἔχει τὰς

ἐνεργείας, ἡ δ' εὐεξία ῥωμαλέας, ἡ δ' αὖ καθ' ἕξιν
οὔπω μὲν εὐρώστους, ἀρρώστους δ' οὐκέτι. κἀν τῷδε
δῆλον, ὡς, εἰ καὶ μέση τέτακται, πλέον τῆς κατὰ σχέσιν
ὑγιείας χρήσιμος εἰς πάσας τοῦ βίου τὰς πράξεις ἐστὶν
ἡ καθ' ἕξιν, οὐ μὴν ἤδη τὸ κατ' ἀρετὴν ἔχουσα· μόνῃ
γὰρ τοῦθ' ὑπάρχει τῇ εὐεξίᾳ. καί μοι νόει κατὰ στίχον
τινὰ τὸ μὲν βλάβην ἐνεργείας, ὅπερ ἐν τῷ νοσεῖν
γίγνεται, ἕτερον δ' ἔξω μὲν τῆς βλάβης, ἄχρηστον δ'
ὑπ' ἀσθενείας, ὅπερ ἐν τῷ κατὰ σχέσιν ὑγιαίνειν, ἄλλο
δὲ τρίτον ἀσθενείας μὲν ἀπηλλαγμένον, εὐρωστίαν δ'
οὔπω κεκτημένον, ὅπερ ἐν τῷ καθ' ἕξιν, ἐφ' ᾧ τέταρ-
τον οἷον ἀρετή τίς ἐστι τῶν ἐνεργειῶν ἡ εὐεξία. [καὶ
ἡ ἀκρότης τε καὶ ἡ τελειότης αὐτῶν ἡ ἐπ' ἄκρον ἐστὶν αὐ-
τῶν εὐεξία.] ἡ τοίνυν εἰς ἕξιν ὑγιεινὴν ἄγουσα τέχνη
τὸν ἄνθρωπον ‖ ἑτέρα δηλονότι τῆς ἰασαμένης αὐτὸν
ὑπάρξει, συγκεχωρημένου γ' ἅπαξ τοῦ τε δεῖν ἐπὶ δια-
φόροις τέλεσι διαφόρους εἶναι τὰς τέχνας τοῦ τε δύο
καθ' ἕκαστον ἑτέραν μὲν τὴν δημιουργοῦσαν, ἑτέραν
δὲ τὴν διαφυλάττουσαν. ᾧ καὶ δῆλον,

εὐεξίας. ἡ μὲν γὰρ κατὰ σχέσιν ἀρρώστους ἔχει τὰς

ἐνεργείας, ἡ δ' εὐεξία ῥωμαλέας, ἡ δ' αὖ καθ' ἕξιν
οὔπω μὲν εὐρώστους, ἀρρώστους δ' οὐκέτι. κἀν τῷδε
δῆλον, ὡς, εἰ καὶ μέση τέτακται, πλέον τῆς κατὰ σχέσιν
ὑγιείας χρήσιμος εἰς πάσας τοῦ βίου τὰς πράξεις ἐστὶν
ἡ καθ' ἕξιν, οὐ μὴν ἤδη τὸ κατ' ἀρετὴν ἔχουσα· μόνῃ
1144
γὰρ τοῦθ' ὑπάρχει τῇ εὐεξίᾳ. καί μοι νόει κατὰ στίχον

τινὰ τὸ μὲν βλάβην ἐνεργείας, ὅπερ ἐν τῷ νοσεῖν
γίγνεται, ἕτερον δ' ἔξω μὲν τῆς βλάβης, ἄχρηστον δ'
ὑπ' ἀσθενείας, ὅπερ ἐν τῷ κατὰ σχέσιν ὑγιαίνειν, ἄλλο
δὲ τρίτον ἀσθενείας μὲν ἀπηλλαγμένον, εὐρωστίαν δ'
οὔπω κεκτημένον, ὅπερ ἐν τῷ καθ' ἕξιν, ἐφ' ᾧ τέταρ-
τον οἷον ἀρετή τίς ἐστι τῶν ἐνεργειῶν ἡ εὐεξία. [καὶ
ἡ ἀκρότης τε καὶ ἡ τελειότης αὐτῶν ἡ ἐπ' ἄκρον ἐστὶν αὐ-
τῶν εὐεξία.] ἡ τοίνυν εἰς ἕξιν ὑγιεινὴν ἄγουσα τέχνη
τὸν ἄνθρωπον ‖ ἑτέρα δηλονότι τῆς ἰασαμένης αὐτὸν
ὑπάρξει, συγκεχωρημένου γ' ἅπαξ τοῦ τε δεῖν ἐπὶ δια-
φόροις τέλεσι διαφόρους εἶναι τὰς τέχνας τοῦ τε δύο
καθ' ἕκαστον ἑτέραν μὲν τὴν δημιουργοῦσαν, ἑτέραν
δὲ τὴν διαφυλάττουσαν. ᾧ καὶ δῆλον, ὡς ἡ περὶ τέ-
λους ἔννοια περιείληφεν ἅπασαν τὴν νῦν ἡμῖν

εὐεξία πρὸς τὴν ὑγίειαν· ἑκάτερον γὰρ ἑκατέρῳ γίγνε-

ται καὶ ὥσπερ ἡ εὐεξία τινός ἐστιν, οὕτω καὶ ἡ ῥώμη.
τῆς μὲν γὰρ κατὰ φύσιν εἴτε κατασκευῆς ‖ εἴτε δια-
θέσεως ὀνομάζειν ἐθέλοις ἀρετή τις ἡ εὐεξία, τῆς δ'
ἐνεργείας ἡ ῥώμη. ταὐτὸν δ' ἀρετή τε καὶ τελειότης
ἐστὶ καὶ τὸ καθ' ἕκαστον τῶν ὄντων ἀγαθόν, ὅπερ
αὐτοῦ πρώτως τε καὶ ἁπλῶς ἀγαθὸν ὀνομάζεται. καὶ
μὲν δὴ καὶ χείρω γίγνεται διὰ τῶν αὐτῶν ἀμφότερα.
καὶ ἡ μὲν ὑγιεινὴ διάθεσις, ὥσπερ ἔμπροσθεν εἴπομεν,
εὐεξία προσαγορεύεται, εἰ δ' αὖ τις ἐνεργεῖ ἀσθενῶς,
ῥώμης ἀρρωστία τε καὶ ἀσθένεια. καὶ δὴ καὶ κάλλος
μὲν τοῖς προτέροις, αἶσχος δὲ τοῖς δευτέροις ἐξ ἀνάγ-
κης ἕπεται. πάντ' οὖν ταῦτα καὶ συναύξεται καὶ συμ-
μειοῦται καὶ τελειοῦται καὶ καθαιρεῖται πάνθ' ἅμα καὶ
τὸ βλάπτον ὁτιοῦν ἓν ἐξ αὐτῶν εὐθὺς καὶ τἆλλα σύμ-
παντα βλάπτει τό τ' ὠφελοῦν ὡσαύτως ἅπαντ' ὠφελεῖ.
καὶ δῆλον, ὡς καὶ διὰ τοῦτο μίαν ἀνάγκη τέχνην εἶναι
περὶ σύμπαντα ταῦτα. τί δὴ τούτων ἐστὶ τὸ πρῶτόν
τε καὶ ἁπλῶς ἀγαθὸν τοῦ σώματος, οὐδὲν μὲν ἐπείγει
τό γε νῦν εἶναι λέγειν, ἵνα δὲ μηδὲ τοῦτ' ἐνδέῃ,
προσθήσω. σώματος ‖ ἀγαθὸν ἁπλῶς καὶ πρῶτον,
Γαληνός ιατρός. De symptomatum causis libri iii

1145
Vol. 7, p.258, l. 6
ἔχουσι τὴν ἐνέργειαν αἱ ἐκκριτικαὶ, διώσασθαί τε καὶ ἀποῤ-

ῥῖψαι τὸ λυποῦν ἐν πτώσει μιᾷ δυνάμεναι. ὡς οὖν ἐπὶ
τῶν ἐκτὸς ὁ αὐτὸς ἄνθρωπος ἀποῤῥῖψαι τὸ φορτίον ἱκα-
νώτατος ὑπάρχων ἀδυνατεῖ βαστάζειν αὐτὸ δι' ὅλης
ἡμέρας, οὕτω κᾀν τοῖς ἔνδον ὀργάνοις ἀπώσασθαι τὸ λυ-
ποῦν ἑτοιμότερόν ἐστι τοῦ κατέχειν ἐπιπλέον. οἱ γοῦν
παῖδες, ὑπὲρ ὧν ὁ λόγος, ἀλλοιωτικὴν μὲν ἔχουσι δύναμιν
ἰσχυροτέραν τῶν ἀκμαζόντων, ἑλκτικὴν δὲ τῆς μὲν τῶν
ἀκμαζόντων ἀσθενεστέραν, οὐ μὴν ἐλλιπῆ γε πρὸς τὴν ἑαυ-
τῆς χρείαν, τὰς λοιπὰς δὲ δύο τῶν ἀκμαζόντων ἀσθενεστέ-
ρας. ἀλλ' οὐκ ἐξελέγχεται τῆς ἀποκριτικῆς ἡ ἀσθένεια διὰ
τὸ βραχυχρόνιον τῆς ὑπηρεσίας. ἐμοῦσι γὰρ καὶ διαχωροῦσι
συνεχέστερον τῶν ἀκμαζόντων, οὐ ῥώμῃ τῆς ἀποκριτικῆς,
ἀλλ' ἀῤῥωστίᾳ τῆς καθεκτικῆς. ἐν δὲ ταῖς κατὰ τὴν γαστέρα
πέψεσιν, ὅσα μὲν ὑγρὰ καὶ μαλακὰ, παραπλησίως τοῖς
ἀκμάζουσιν· ὅσα δὲ σκληρὰ, χεῖρον πέπτουσι. παισὶ μὲν
γὰρ ἀτμοειδέστερον τὸ θερμὸν, ἀκμάζουσι δὲ ξηρότερον.
καὶ μὲν δὴ καὶ ὅσοις μὲν ὑγρότερόν ἐστι τὸ σῶμα, τῶν
θρεψόντων ὑγροτέρων δέονται· οἷς δὲ ξηρότερον, ξηροτέ-
ρων. εἴπερ οὖν ἡ πέψις ἀλλοίωσίς ἐστιν εἰς τὴν οἰκείαν
Γαληνός ιατρός. De symptomatum causis libri iii

Vol. 7, p.270, l. 11
διαλγίαν, ἔτι δὲ μᾶλλον οὐδ' ἐπιληψίαν, ἢ παράνοιαν, ἢ

ἔκστασιν, ἢ κῶμα, καθάπερ οὐδὲ δυσθυμίαν, οὔτ' ἄλλην
ἀνίαν, οὔτε πολὺ μᾶλλον τὴν μελαγχολικὴν, οὐδὲ δὴ κώλου
πάντως, ἢ νεφρῶν, ἢ σπληνὸς, ἢ ἥπατος, ἢ θώρακος, ἢ
ἄρθρων ἄλγημα καθάπερ οὐδὲ ἀνωμαλίαν, ἢ φρίκην, ἢ
ῥῖγος, ἢ πυρετόν. καί τοι καὶ τούτων ἕκαστον καὶ τῶν
ἄλλων σχεδὸν ἁπάντων συμπτωμάτων οὐκ ἔστιν εὑρεῖν ὃ
μὴ κατά τινα καιρὸν ἐπιφαίνεται τοῖς ἀπεπτήσασιν, ἄλλα τε
παρά τε τὸ μέγεθος τῆς ἀπεψίας καὶ τὴν διαφορὰν, καὶ τὴν
τῆς τοῦ ἀνθρώπου φύσεως εὐαισθησίαν τε καὶ δυσαισθησίαν,
ἑκάστου τε τῶν κατὰ τὸ σῶμα μορίων ἰσχὺν ἢ ἀσθένειαν,
ἄλλοτε ἄλλο γενήσεται σύμπτωμα. μεγάλη μὲν γὰρ ἀπεψία
μείζονά τε καὶ πλείονα φέρει τὰ συμπτώματα· μικρὰ δὲ
ἔμπαλιν ἐλάττονά τε καὶ μικρότερα. καὶ τοίνυν καὶ αὐτῶν
τῶν ἀπεπτηθέντων αἱ διαφοραὶ πρὸς μὲν τὸ ψυχρόν τε καὶ
φλεγματῶδες ἐκτρεπόμεναι συμπτωμάτων ἑτέρων εἰσὶ γεννη-
1146
τικαί· πρὸς δὲ τὸ κνισῶδές τε καὶ θερμὸν, ἑτέρων· οὕτω

δὲ καὶ δάκνουσαί τε καὶ μὴ δάνουσαι, καὶ εἰς ἀτμῶδες
πνεῦμα λυόμεναί τε καὶ μὴ λυόμεναι. καὶ ἡ φύσις δὲ, ὡς
εἴρηται, τοῦ ἀνθρώπου συντελεῖ τε καὶ ἀντιπράττει τῇ γενέ-
σει τῶν συμπτωμάτων. οἷον αὐτίκα οἷς δυσαίσθητος ἡ
Γαληνός ιατρός. De differentiis febrium libri ii

Vol. 7, p.345, l. 14
καὶ τοῖς ἰκτεριώδεσι παθήμασιν ἀνάλογον αἱ ἐπὶ σπληνὸς

ἀῤῥωστίαι χρόνιαι μελαγχολικαὶ, καὶ δύσχροιαι περὶ τὸ σύμπαν
γίνονται σῶμα· καὶ τοῖς ἐρυσιπέλασιν ἐπὶ τῇ ξανθῇ χολῇ
συνισταμένοις ἀνάλογον οἵ τε καρκῖνοι καὶ αἱ φαγέδαιναι.
πυρέττουσι δ' οὔτε ἐν τούτοις ἐξ ἀνάγκης οὔτ' ἐν τοῖς με-
λαγχολικοῖς, εἰ μὴ σαπείη πρότερον ὁ μελαγχολικὸς χυμός.
πειρᾶται μὲν γὰρ ἡ φύσις ἀεὶ ἑαυτῆς χρωμένη δυνάμεσιν ὁμοιοῦν
μὲν τοῖς τρεφομένοις ὅσον ἂν ἐγχωρῇ γενέσθαι χρηστὸν, ἐκκρί-
νειν δὲ τὸ μὴ τοιοῦτον· ἢν δέ ποτε διὰ πάχος, ἢ πλῆθος,
ἢ γλισχρότητα τοῦ περιττώματος, ἤ τινα στέγνωσιν τῶν ὁδῶν,
ἢ καὶ διὰ τὴν ἑαυτῆς ἀσθένειαν ἀδυνατήσῃ πᾶν ἐκκρῖναι τὸ
μοχθηρὸν, ἀναγκαῖον αὐτῷ χρονίζοντι κατὰ τὸ τοῦ ζώου
σῶμα διαφθείρεσθαι. μένειν μὲν γὰρ οἷον ἦν ἐξ ἀρχῆς οὐδὲ
τῶν ἄλλων ὑγρῶν οὐδὲν δύναται, μή τι γε δὴ τὸ οὕτω φαῦ-
λον, ὡς μηκέτ' ἐπιδέχεσθαι τὸν παρὰ τῆς φύσεως κόσμον,
ἀλλ' ἤτοι πεττόμενον προστίθεταί τε καὶ ὁμοιοῦται τοῖς στε-
ρεοῖς τοῦ ζώου μορίοις, ἢ διαφθείρεταί τε καὶ σήπεται.
οὕτω γὰρ καὶ τοῖς ἰκτεριώδεσι καὶ μελαγχολικοῖς, ὅταν ἐπὶ
πλείονα χρόνον ἐν τῷ σώματι μένωσιν οἱ χολώδεις χυμοὶ πλεο-
νάζοντες, ἐπιγίγνονται πυρετοί. πολλάκις δὲ καὶ ἡ κατὰ τὸ
ἧπαρ ἢ τὸν σπλῆνα διάθεσις ἤνεγκε πυρετὸν, ὅταν ἤτοι φλεγ
ροξυσμοὺς, ὡς μήτε ψόφων ἀνέχεσθαι, μήτε φωνῆς σφοδρο-

τέρας, μήτε λαμπροῦ φωτὸς, μήτε κινήσεως, ἀλλ' ἐν ἡσυχίᾳ
καὶ σκότῳ κατακεῖσθαι βούλεσθαι διὰ τὸ μέγεθος τῶν ἀλγη-
μάτων. ἔνιοι μὲν γὰρ αὐτῶν ὡς ὑπὸ σφυρᾶς πλήττεσθαι
δοκοῦσιν, ἔνιοι δὲ ὡς θλωμένων ἢ διατεινομένων αἰσθάνον-
ται τῶν κατὰ τὴν κεφαλὴν, οὐκ ὀλίγοις δ' εἰς τὰς ῥίζας τῶν
ὀφθαλμῶν διήκει τὸ ἄλγημα. καὶ μέντοι καὶ διαλείπουσιν
1147
οἱ τοιοῦτοι παροξυσμοὶ, καθάπερ καὶ τοῖς ἐπιλήπτοις, καί

τις χρόνος γίνεται μεταξὺ τελέως ἄμεμπτος. εὔδηλον οὖν ὅτι
τὸ νόσημα τοῦτο τὴν μὲν εὐπάθειαν ἔχει τῆς κεφαλῆς ὁμο-
γενῆ τοῖς κεφαλαλγικοῖς, ἐπὶ μᾶλλον δ' ἐκείνων ἀσθενείας ἥκει
τὰ κατὰ τὴν κεφαλαίαν πάσχοντα μόρια. διαφορὰ δέ τίς
ἐστιν καὶ αὐτῶν τῶν κεφαλαλγικῶν, ἐνίων μὲν τὴν κεφαλὴν
εὐπλήρωτον ἐχόντων, ἐπιτήδειον δὲ τὴν ὅλην τοῦ σώματος
ἕξιν εἰς τὸ πληροῦν αὐτὴν, ἐνίων δὲ καὶ αὐτὰ τὰ πεφυκότα
πάσχειν ἐπιτήδεια· καὶ συμβαίνει γε ταῖς τοιαύταις φύσεσιν
κακῶς διαιτωμέναις εἰς τὸ τῆς κεφαλαίας ἐμπίπτειν πάθος.
οὐκ ἀπεικὸς δὲ, τοῖς μέν τισιν αὐτῶν τὰς περὶ τὸν ἐγ-
κέφαλον ὀδυνᾶσθαι μήνιγγας, ἐνίοις δὲ τὸ περικράνιον· ἡ
διάκρισις δὲ αὐτῶν ἐν τῷ διήκειν, ἢ μὴ διήκειν τὰς ὀδύνας εἰς
τὰς ῥίζας τῶν ὀφθαλμῶν. εὔλογον γὰρ οἷς ἡ διάθεσίς ἐστιν
Γαληνός ιατρός. De praesagitione ex pulsibus libri iv

Vol. 9, p.314, l. 7
της σκληρὰς ἀποτελεῖ τὰς ἀρτηρίας. ἡ μέντοι τοῦ γένους

τούτου τῶν σφυγμῶν ἀνωμαλία συμπίπτει πάντως αὐτοῖς,
ὅταν ἱκανῶς κάμνουσι τὴν δύναμιν ἐφ' ἧς εἴπομεν ἐν προτέ-
ρῳ μορίῳ τῆς ἀρτηρίας τὴν κίνησιν φαίνεσθαι πρότερον, ὅπερ
Ἐρασίστρατος μὲν ἀεὶ βούλεται γίνεσθαι, φαίνεται δ' οὐχ
ᾧδε συμβαῖνον, ἀλλ' ὡς δὴ νῦν λέλεκται.
Ἑξῆς τοῖς εἰρημένοις σφυγμοῖς εἰσιν οἱ
προσαγορευόμενοι μύουροι. διττὸν δὲ τὸ γένος αὐτῶν ἐστι,
τὸ μὲν ἕτερον ἐν μιᾷ διαστολῇ τῆς ἀρτηρίας, τὸ δὲ ἕτερον ἐν
ἀθροίσματι. τὸ μὲν οὖν ἐν μιᾷ διαστολῇ γιγνόμενον ἀσθέ-
νειαν ἐνδείκνυται δυνάμεως ἅμα σώματος ἰσχνότητι. χρὴ δ'
ἐπιβάλλοντα τοὺς δακτύλους ἅπτεσθαι τῆς ἀρτηρίας, εἶθ'
ὅταν ἐν τούτῳ φαίνηται κατὰ μὲν τὰ πρῶτα μέρη τῆς ἀρτη-
ρίας μείζων ὁ σφυγμὸς, ἢ σφοδρότερος, ἢ συναμφότερον, ἐν
δὲ τοῖς ὑποκάτω μικρότερος, ἢ ἀμυδρότερος, ἢ ἄμφω, τὸ
μὲν πρῶτον τῶν ἐπιβεβλημένων δακτύλων ἐπαίρειν καὶ σκο-
πεῖσθαι πότερον ὁμοίας τῇ πρὶν ἀρθῆναι τοῦτον αἰσθά-
νονται κινήσεως οἱ ἐφεξῆς, ἢ σφοδροτέρας τε καὶ μείζονος.
ἀμυδροτέρας μὲν γὰρ,

Vol. 9, p.321, l. 16
1148
θεσις ἡ τοὺς ἐν ἀθροίσματι μυούρους ἐργαζομένη μὴ πάνυ

τις ᾖ χαλεπὴ, κατὰ τὴν μίαν διαστολὴν ὁμαλός ἐστιν, ἐν
πλείοσι δὲ τὴν μυουρίζουσαν ἀνωμαλίαν λαμβάνει· ἄν τε με-
γάλη μὲν ἡ διάθεσις ὑπάρχῃ, βραχὺς δ' ᾖ κατὰ τὸ μῆκος ὁ
σφυγμὸς, ὡς ἑνὶ μόνῳ ὑποπίπτειν δακτύλῳ, κᾂν ὅτι μάλιστα
κατ' ἀλήθειάν τε καὶ ὄντως ᾖ μύουρος, οὐχ ἕξει τὴν ἀνωμα-
λίαν αἰσθητήν. πλείοσι γὰρ ὑποπίπτειν χρὴ δακτύλοις τὴν
καθ' ἕνα σφυγμὸν ἀνωμαλίαν μυουρίζουσαν. ἐξ οὖν τῶν εἰ-
ρημένων εὔδηλον ὡς ἄμφω μὲν τὰ γένη τῶν μυούρων σφυγ-
μῶν ἀσθένειαν ἐνδείκνυται δυνάμεως, ἀλλὰ τὸ μὲν κατὰ
μίαν διαστολὴν συνενδείκνυται λεπτότητα τοῦ κάμνοντος
σώματος, τὸ δ' ἐν ἀθροίσματι δύναιτ' ἄν ποτε καὶ χωρὶς
ἰσχνότητος γενέσθαι. δέδεικται δὲ καὶ ὡς ἄν τις ἐξευρίσκοι τὸ
ποσὸν τῆς βλάβης ἐν ἑκατέρῳ τῷ γένει. περὶ μὲν οὖν τῶν
μυουριζόντων σφυγμῶν ἱκανὰ καὶ ταῦτα.
Γεγράφασι δέ τινες ὡς ἀνεστραμμένον
εὑρίσκοντές ποτ' εἶδος σφυγμοῦ τοῖς εἰρημένοις. ἐπὶ γοῦν τῆς
κατὰ τὸν καρπὸν ἀρτηρίας, ἧς δὴ καὶ συνηθέστατον ἅπτεσθαι,
πεφαγκέναι φασὶν ἑαυτοῖς εὐρύτερον τὸν ἐν τῷ κάτω
πέρατι σφυγμὸν, μύουρον μὲν ὄντα δηλονότι καὶ τοῦτον,

Vol. 9, p.326, l. 1
τητα. ταῦτ' οὖν αὐτῇ τὰ παθήματα πολλάκις μὲν ἐν ταῖς

ψυχούσαις ἱκανῶς ἐπισημασίαις γίνεται, συμπίπτει μὴν ἐνίοτε
καὶ χωρὶς εἰσβολῆς παροξυσμῶν· ὥσπερ αὖ πάλιν ἐν ταῖς
ἀπεριψύκτοις ἐπισημασίαις οὐδ' ὅλως γίνεται τοιοῦτος ὁ
σφυγμός· ἄμεινον δ' ἴσως ἐστὶ μηδὲ χρονίζειν ἔτι κατὰ τὸν
τόπον, ἐν τοῖς μετὰ ταῦτα μέλλοντας ἐπιπλέον ὑπὲρ αὐτῶν
διεξέρχεσθαι.
Ἔστι δὲ ἐκ ταὐτοῦ τοῖς εἰρημένοις γένους
καὶ ὁ τρομώδης σφυγμὸς, οὐ πάνυ τι φαινόμενος ἐναργῶς.
ἐπειδὴ δὲ, καθάπερ ἐπιδέδεικται διὰ τοῦ δευτέρου τῶν ἐν τοῖς
συμπτώμασιν αἰτίων, ἀσθενείᾳ δυνάμεως ἕπεται τρόμος,
ἀναγκαῖον οὖν ἐστι διὰ τοῦτο καὶ τὸν τρομώδη σφυγμὸν
ἀμυδρόν τε ἅμα καὶ μικρὸν εἶναι, ἐν δὲ τῷ τοιούτῳ λανθά-
νουσιν αἱ τρομώδεις κινήσεις, ἀξιολόγου διαστολῆς εἰς τὸ γνω-
σθῆναι δεόμεναι. φαντάζεται δὲ ἐνίοτε τοῖς ἀγυμνάστοις ὁ
τρομώδης σφυγμὸς ὡς κλονώδης, καὶ διὰ τοῦτ' οἴονται
1149
πολλάκις ἑωρακέναι τοιοῦτον. ἀλλ' οὐ δεῖ μακρότερον ὑπὲρ

αὐτῶν διεξέργεσθαι κατὰ ἐνεστῶτα λόγον. εἴρηται γὰρ ἐν τῷ
δευτέρῳ τῶν ἐν τοῖς συμπτώμασιν αἰτίων εἰς ὅσον ἀλλήλων
διαφέρουσι τρόμος καὶ κλόνος, ἐξ ὧν ὁρμώμενος ἄν τις ὁποῖός
τέ τις ὁ κλονώδης ἐστὶ σφυγμὸς ἀκριβῶς εἴσεται καὶ ὡς

Vol. 9, p.336, l. 5
διαφέρειν. ὅταν μὲν γὰρ θερμαίνηται τὸ σῶμα τῆς καρδίας

ὑπὸ τῆς περιεχομένης ἐν ταῖς κοιλίαις αὐτῆς οὐσίας, ἐγχωρεῖ
τὴν δύναμιν ἐῤῥῶσθαι, καὶ δι' αὐτό γε τοῦτο πλεῖστον μὲν
καὶ τάχιστον καὶ πυκνότατον εἰσπνέουσιν οἱ τοιοῦτοι, μέγι-
στον δὲ καὶ τάχιστον καὶ πυκνότατον σφύζουσιν, ἀπομαχο-
μένης ἔτι τῆς καρδίας πρὸς τὴν θερμαίνουσαν οὐσίαν καὶ
ψύχουσαν ἑτέραν ἔξωθεν ἐπισπωμένην ἀντίῤῥοπον τῇ θερμό-
τητι. ὅταν δέ ποτε νικηθεῖσα τύχῃ καὶ συνεκθερμανθεῖσα τῇ
κατὰ τὰς κοιλίας οὐσίᾳ, τεθέρμανται μὲν ἤδη τηνικαῦτα καὶ
οὐκέτι μόνον θερμαίνεται, τῇ δυσκρασίᾳ δὲ αὐτῆς ἕπεται
δυνάμεως ἀσθένεια. καὶ ἢν ἐπιπλέον θερμανθῇ, καὶ δι' ὅλης
αὐτῆς τὸ πυρετῶδες δέξηται θερμὸν, τὸν καλούμενον ἑκτικὸν
ἐπιφέρει πυρετόν. ἐνίοτε δ' ἔμπαλιν ἢ ὡς νῦν εἴρηται συμ-
βαίνει, ψυχροτέρας μὲν τοῦ κατὰ φύσιν ἐν ταῖς κοιλίαις τῆς
καρδίας οὐσίας περιεχομένης, τοῦ σώματος δὲ αὐτῆς ἐπιπλέον
τεθερμασμένου. καὶ γίγνεται τοῦτο τοῖς ἠθροικόσι μὲν
ὠμοὺς καὶ ψυχροὺς καὶ φλεγματώδεις χυμοὺς, ἤτοι δὲ σφο-
δρότατα θυμωθεῖσιν, ἢ ἀγρυπνήσασιν ἀμέτρως μετὰ φροντί-
δος ἰσχυρᾶς, ἢ διὰ λοιμώδη τινὰ εἰσπνοὴν ἁπτομένου τοῦ σώ-
ματος αὐτοῦ τῆς καρδίας, ἤ τινος ὅλως δηλητηρίου ποιότητος
ἰδιότητα καθ' ὁντιναοῦν τρόπον ἐπὶ τὴν καρδίαν ἀφικομένης.

Vol. 9, p.418, l. 13
λευτήσει τὸ νόσημα, πότερον εἰς ὄλεθρον, ἢ εἰς σωτηρίαν·

ἕτερον δ' ἐπ' αὐτῷ δεύτερον, ἐν τίνι μάλιστα τοῦτ' ἔσται
χρόνῳ. καὶ τρίτον δ' ἐπὶ τούτοις τίς ὁ τρόπος ἔσοιτο τοῦ τε
θανάτου καὶ τῆς σωτηρίας. ἁπάντων δὲ τούτων ἡ πρόγνωσις
ἐκ τῶν διαθέσεών ἐστιν. ἐξ αὐτῶν γὰρ, ὡς ἐδείξαμεν, ἥ τε τοῦ
νοσήματος ἰδέα καὶ τῆς δυνάμεως ἀῤῥωστία τε καὶ ῥώμη
διαγιγνώσκεται. τούτων δ' ἀλλήλοις παραβαλλομένων τὰ
μέλλοντα γενήσεσθαι προγινώσκεται. τοῦ μὲν γὰρ νοσήματος
1150
ἡ γνῶσις ἐκ τόπου τοῦ πεπονθότος ἐστὶ καὶ τῆς ἐν αὐτῷ

διαθέσεως· τῆς δὲ δυνάμεως ἐκ τῆς εὐκρασίας τε καὶ δυς-
κρασίας τῶν στερεῶν σωμάτων. εἰ γὰρ ἀσθένειαι γίνονταί
τινες, διὰ τὸ πνεῦμα τὸ ψυχικὸν ὀλιγοχρόνιοί τ' εἰσὶ καὶ
συμπτωματικαί. ἀλλήλοις δὲ τούτων παραβαλλομένων, εἰ
μὲν οἵα τέ ἐστι τὴν ἀκμὴν τοῦ νοσήματος ἐνεγκεῖν ἡ δύνα-
μις, ἀνάγκη σωθῆναι τὸν ἄνθρωπον, ἔξωθέν γε μηδε-
νὸς ἁμαρτηθέντος· εἰ δ' οὐχ οἵα τε, πάντως τεθνήξεσθαι.
τοῦ χρόνου δ' ἡ πρόγνωσις, ἐν ᾧ τῶν εἰρημένων ἑκάτερον
ἔσοιτο, διὰ τῶνδε γινώσκεται. σωθήσονται μὲν οἱ μέλλοντες
σώζεσθαι κατ' ἐκεῖνον τὸν χρόνον ἐν ᾧπερ ἂν ἡ φύσις ἐπι-
κρατήσῃ τελεώτατα τῆς νοσώδους διαθέσεως· τεθνήξεται δὲ
κατ' ἐκεῖνον τὸν χρόνον ἐν ᾧπερ τὸ νόσημα τῆς δυνάμεως
νηται, διαπνεομένου τοῦ σώματος ἤδη μετρίως, οὐ σμικρὸν

ὄφελος ἐργάζεται, κενῶσαν ἅπαντ' ἐξ αὐτοῦ τὰ λιγνυώδη καὶ
καπνώδη περιττώματα. καὶ εἴ γε μηδὲν εἴη τῶν σπλάγχνων
ἀσθενὲς, ὀνήσει τὸν κάμνοντα, χωρὶς τοῦ φρῖξαι τότε γενόμε-
νον. τρεῖς γὰρ ἔχειν δεῖ τούτους σκοποὺς ἐπὶ τῶν ἐν ἅπασι
πυρετοῖς λουτρῶν· ἕνα μὲν εἰ χωρὶς τοῦ φρῖξαι γένοιτο, δεύ-
τερον δ' εἰ μηδὲν τῶν κυρίων μορίων ἀσθενὲς ὑπάρχοι, καὶ
τρίτον εἰ μὴ πλῆθος ὠμῶν εἴη χυμῶν κατὰ τὰς πρώτας φλέ-
βας. ἡ μὲν γὰρ φρίκη λέλεκται πρόσθεν ὅπως οὐ μόνον αὐξά-
νειν τοὺς ὄντας ἤδη πυρετοὺς, ἀλλὰ καὶ γεννᾷν ἐνίοτε πέφυκε
τοὺς οὐκ ὄντας· ἡ δ' ἀσθένεια τῶν μορίων χυθέντας τοὺς
χυμοὺς ὑποδέχεται μᾶλλον ἢ πρὶν χυθῆναι· τὸ δὲ τῶν ὠμῶν
χυμῶν πλῆθος εἰς ὅλον ἀναδίδοται τὸ σῶμα. μηδενὸς δὲ
τούτων ἐμποδίζοντος ἐπὶ τῶν βαλανείων δύο ἂν ταῦτα κερ-
δαίνοιτο τῷ κάμνοντι, κενωθῆναί τι τῆς περιουσίας τῶν χυ-
μῶν καὶ διαπνεῦσαι τὸ πολὺ τῆς τοῦ πυρετοῦ θερμότητος.
εἰ δὲ πρὸς τῷ μηδὲν ἀσθενὲς εἶναι τῶν κυρίων μορίων, ἔτι
καὶ τῶν ἀκύρων ἀσθενὲς ὑπάρχει τι, καθάπερ ἐπὶ μὲν τῶν
ποδαγρικῶν οἱ πόδες, ἐπὶ δὲ τῶν ἀρθριτικῶν ἅπαντα τὰ
τοῦ σώματος ἄρθρα, μεγίστη τις ἂν ἐκ τοῦ βαλανείου τ

1151
μενον φάρμακον ἐκ διαφορούσης τε καὶ ἀποκρουομένης

δυνάμεως. ἑκάτεραι δ' εἰσὶν ἄπρακτοι περὶ τὸν παχὺν χυ-
μόν· αἱ μὲν γὰρ ἀσθενεῖς αὐτῷ τῷ μηδὲν ἐργάζεσθαι
μέγα, αἱ δ' ἰσχυραὶ τῷ σφοδρῶς μὲν ἤτοι διαφορεῖν ἢ
ἀπωθεῖσθαι τὸ λεπτότερον ἐν τῷ κατὰ τὰς φλέβας αἵματι·
τὸ δὲ παχὺ καὶ μελαγχολικὸν, ὃ τῇ τρυγὶ προσεικάζομεν,
οὔτ' ἐκκενοῦν οὔτ' ἀποκρούεσθαι. τούτοις οὖν χρωμένῳ
κατ' ἀρχὰς μὲν ἧττον ὁ ὄγκος ἐπίδηλος ἔσται, τὸ λείψανον
δ' αὐτοῦ δύσλυτον ἀπεργασθήσεται. διὸ τῶν συμμέτρων
ταῖς δυνάμεσι φαρμάκων ἐστὶ χρεία, μήτε νικωμένων διὰ
τὴν ἀσθένειαν μήτε παχυνόντων ἰσχυρῶς τὸ αἷμα διὰ τὸ
σφοδρὸν τῆς ἐνεργείας, ἔτι δὲ πρὸς τούτοις ἀδήκτων παν-
τάπασιν· ἡ γὰρ κακοήθεια τοῦ πάθους ὑπὸ τῶν δακνόν-
των παροξύνεται καὶ ὥσπερ εἰώθασι λέγειν ἀγριοῦται. διὰ
τοῦτ' οὖν ὅσα σύμμετρα μέν ἐστι ταῖς δυνάμεσιν,
ἄδηκτα δὲ ταῖς ποιότησιν, ἁρμόττει τοῖς τοιούτοις πάθε-
σιν. εὐπορία δὲ τῆς ὕλης αὐτῶν, ὡς ἐν τοῖς περὶ φαρμά-
κων ὑπομνήμασι ἐδείχθη, διὰ τῶν κεκαυμένων καὶ πεπλυ-
μένων μεταλλικῶν ἐστι. τὰ μὲν γὰρ διὰ τούτων συγκείμενα
φάρμακα μεγάλως τοὺς ἀρχομένους καρκίνους ἅμα ταῖς
καθάρσεσιν ἰᾶσθαι δύναται· τοὺς μείζονας δ' ἱκανὸν αὐ
Γαληνός ιατρός. Ad Glauconem de medendi methodo libri ii

Vol. 11, p.62, l. 13
φυσώδους, πλῆθος· εἰ δὲ μετὰ σφυγμοῦ, καὶ φλεγμονὴν ὑμε-

νώδους σώματος· εἰ δὲ μετὰ βάρους, πλῆθος ἐντὸς τῶν ὑμέ-
νων ἐνισχόμενον. ὅταν οὖν παντάπασι ταῦτα διορισθείη,
τὴν ἐργαζομένην ἕκαστον αὐτῶν αἰτίαν σκοπεῖν χρή. ἐκείνη
γὰρ ἐνδείξεταί σοι τὴν θεραπείαν· οἷον εἰ πλῆθος εἴη περιεχό-
μενον ἀτμῶν ἢ χυμῶν, ἐπισκοπεῖσθαι, πότερον διὰ μέγεθος
πυρετῶν οἱ χυμοὶ χυθέντες τε καὶ οἱονεὶ ζέσαντες ἐπὶ τὴν
κεφαλὴν ὥρμησαν, ἢ διὰ τὴν τοῦ μέρους ἀῤῥωστίαν ἢ διὰ
τὴν ἐν παντὶ τῷ σώματι πλησμονήν· ταύτην μὲν γὰρ οὐκ
ἂν χαλεπῶς ἰάσαιο ταῖς τοῦ ὅλου κενώσεσι. τὴν δ' ἐπ'
ἀσθενείᾳ τοῦ μορίου τὸ μέν τι πάντῃ τοῦ σώματος ἀντι-
σπῶν, τὸ δέ τι ταῖς τοῦ μέρους ἰάσεσιν. ἀντισπάσεις μὲν οὖν
κλύσμασί τε δριμέσι καὶ δεσμοῖς καὶ τρίψεσι τῶν κάτω πολ-
λαῖς, καὶ ἢν οὕτω δέῃ, καὶ τοῦ αἵματος ἀπάγων τί. τὸ δὲ
μόριον ἐξιάσῃ, καθ' ὃν μὲν καιρὸν ἀντισπᾷς εἰς τὸ ὅλον
σῶμα, ταῖς ἀπωθεῖσθαί τι τῆς κεφαλῆς δυναμέναις ἐπι-
βροχαῖς· μετὰ δὲ ταῦτα ταῖς κενούσαις· εἰς ὕστερον δὲ ταῖς
1152
τονούσαις. ἀπωθεῖται μὲν οὖν ἔλαιον τὸ καλούμενον ὠμο-

τριβὲς ἢ ἄλλο τι τῶν τοιούτων παραπλήσιον, οἷον ὀξυρό-
δινόν τε καὶ ῥόδινον αὐτὸ καθ' αὑτὸ, καὶ ὅσα διὰ τῶν
τοῦ μήκωνος κωδιῶν καὶ θαλλῶν ἐλαίας τῶν ἁπαλῶν καὶ
Γαληνός ιατρός. De venae sec. e adversus Erasistratum

Vol. 11, p.180, l. 13
συμφέρειν φῂς βοήθημα κενωτικὸν, ὅτι μήτε πάντες εἰθισμέ-

νοι χρῆσθαι πᾶσιν, ἀλλ' οἱ μὲν λουτροῖς μᾶλλον, οἱ δὲ γυμνα-
σίοις, οἱ δὲ τοῖς μετὰ δεῖπνον ἐμέτοις, καὶ ὅτι μὴ τοῖς αὐτοῖς
ἅπαντες εὐάλωτοι νοσήμασιν, ἀλλ' ὁ μέν τις ἐπιληψίαις, ὁ
δ' αἵματος πτύσεσι, ὁ δὲ τοῖς καθ' ἧπαρ ἢ σπλῆνα πάθεσιν.
οὐκ οὖν οὔτε τὸν ἐπίληπτον ἐπιχειρήσομεν βαλανείοις κενοῦν,
ὡς σὺ φῂς, ὀρθῶς τοῦτο κελεύων, οὔθ' ᾧ τι φόβος ἀγγεῖον
ἐν θώρακι ῥαγῆναι γυμνάσομεν. κίνδυνος γὰρ δηλαδὴ
ταῖς τῶν γυμνασίων συντονίαις, εἰ καὶ μὴ πλῆθος ἦν, ἀλλ' ὡς
διὰ ἀσθένειαν κατὰ θώρακα ῥαγῆναι γυμνασομένῳ. ὅπως
οὖν αὐτὸν ἰασόμεθα δίδαξον ἡμᾶς. ὅτι μὲν γὰρ κενωτέον
ἐστὶν ὁμολογεῖς καὶ σύ. κενωτικὰ δ' εἴχομεν βοηθήματα
γυμνάσια καὶ λουτρὰ πλείω καὶ λεπτὴν δίαιταν. ἀλλὰ γυμνα-
σίοις μὲν οὐδ' αὐτὸς ἀξιοῖς χρῆσθαι. περὶ δὲ λουτρῶν σὺ μὲν
ὅλως οὐδὲν εἶπας, οὔτ' εἰ χρηστέον οὔτ' εἰ μὴ χρηστέον ἐπὶ
τῶν οὕτως ἐχόντων. ἐγὼ δ' ἐρῶ τὸ φαινόμενον αὐτὸ καὶ τῇ
πείρᾳ κεκριμένον, εἰ δέ τι χρὴ καὶ περὶ σοῦ μαντεύσασθαι,
καὶ σοὶ τάχα ἂν δόξαν. σὺ γοῦν αὐτὸς ἐν τῷ περὶ αἵμα-
τος ἀναγωγῆς συγγράμματι διαδέσμοις τε ἅμα καὶ ἀσιτίαις
χρώμενος ὑπὸ τούτων μὲν ἀντισπόσαι τοῦ πλήθους,
Γαληνός ιατρός. De venae sec. e adversus Erasistrateos Romae degentes

Vol. 11, p.188, l. 11
καὶ πρεσβύτεραι μᾶλλον ἐπιστεύοντο. πείθειν μὲν αὐτοὺς ἔτι

περὶ τῆς φλεβοτομίας οὐδὲ ἐπεχείρησα, προσανηρώτησα δ' εἰ
μὴ κωλύοιεν ἐρεθίζειν ἐπὶ μήτραν τὸ αἷμα τοῖς τοῦτ' ἐργά-
ζεσθαι δυναμένοις φαρμάκοις. ὡς δὲ συνεχώρησαν, ἑτοίμως
τὴν συνήθη τῇ καμνούσῃ μαιεύτριαν ἐξευρὼν ἐπὶ τὴν
χρῆσιν αὐτῶν προὔτρεπον. ἡ δὲ κεχρῆσθαι καθ' ὃν ἐχρῆν
καιρὸν ἔλεγεν, ἡνίκα ἐπίδοξος ἡ ἔμμηνος ἦν ἔσεσθαι κά-
θαρσις. ἐμέμνητό τε τῶν φαρμάκων ἃ προσήνεγκε τῇ
γυναικὶ, δοκίμων ἁπάντων ὄντων, ὡς μὴ δόξαι τινὰ τῇ
τούτων ἀσθενείᾳ τὴν βοήθειαν ἄπρακτον γενέσθαι. ταῦτά
1153
τε οὖν ἐγὼ πυθόμενος, ἔτι τε πρὸς τούτοις ὅτι τέταρτος

εἴη μὴν πεπλησμένος τῆς ἐπισχέσεως τοῦ αἵματος, αὖθις
ἐντυχὼν τοῖς ἰατροῖς ἐπεχείρουν πείθειν ἐπὶ τὴν φλεβοτο-
μίαν ἀφικέσθαι. μὴ βουληθέντων δὲ θαυμάζων εἰ διὰ μὲν
τῆς μήτρας ἐκκενῶσαι τὸ περιττὸν αἷμα σπουδάζουσιν, ἀνα-
στομώσαντες δηλαδὴ φλέβας ἐνταῦθα πολλὰς, ἄλλης δέ
τινος φλεβὸς τμηθείσης ἡγοῦνται βλαβερὰν ἔσεσθαι τὴν
κένωσιν. τῶν δὲ εἰπόντων ὑπὸ μόνης τῆς ἀσιτίας κενωθῆναι
δύνασθαι τὸ πλεονάζον αἷμα, χωρὶς τοῦ προσαχθῆναι βοή-
θημα τοιοῦτον, σιωπήσας ἀπηλλαττόμην, οὐδὲν χρηστὸν
Γαληνός ιατρός. De purgantium medicamentorum facultate

Kühn vol. 11, p.335, l. 6
κενοῦσθαι τὴν μέλαιναν. ᾧ δῆλον ὡς ὑπὸ μὲν τοῦ φαρμάκου

τὸ οἰκεῖον ἕλκεται, συνέπεται δ' αὑτῷ τὸ ἐπιπολάζον ὑδατῶ-
δες. ἔνεστι δέ σοι τοῦτο θεάσαθαι νῦν, εἰ καὶ μὴ
πρότερον πλεῖστον μὲν ὑδατῶδές τε καὶ χολῶδες κενουμένους
τοὺς ἀνθρώπους ἐπὶ ταῖς τοιαύταις τῶν φαρμάκων δόσεσιν,
ὀλίγην δὲ τὴν σύμπασαν αὐτοῖς γιγνομένην κένωσιν ἐπὶ τοῖς
τῆς μελαίνης ἀγωγοῖς. ἐχρῆν δ' ἀεὶ πλεῖστον μὲν τὸ σύμπαν
ἐπὶ τοῖς τῆς μελαίνης κενοῦσθαι κατά γε τὴν σὴν ὑπόθεσιν,
ἐλάχιστον δ' ἐπὶ τοῖς ὑδατώδεσίν τε καὶ χολώδεσιν. ἀσθε-
νείᾳ γάρ που καὶ ῥώμῃ τῶν φαρμάκων ὁ λόγος σου διέκρινε
τὴν τῶν κενουμένων ἰδέαν, ὡς ἐπὶ τοῖς τῆς μελαίνης ἀγω-
γοῖς. ἐπεὶ δὲ ῥώμῃ τῶν ἄλλων ταῦτα διαφέρει, παμπόλλη τις
ἡ κένωσις γενήσεται, πρώτη μὲν τοῦ ὑδατώδους ἅπαντος,
εἶτα τοῦ χολώδους, εἶτα τοῦ φλεγματώδους, εἶτ' αὐτῆς τῆς
μελαίνης. ἐπὶ δέ γε τῶν ἀσθενῶν ὑπηλάτων αὐτὰ μόνα κενω-
θήσεται τὰ ὑδατώδη. φαίνεται δ' οὐδὲν τούτων γιγνόμενον,
ὥστ' αὐτὰ τὰ φαινόμενα καταβάλλει σου τὸν λόγον. ἄξιον δ'
ἀποκρίνασθαί σε καὶ διὰ τί, τῶν παχυτέρων ἀεὶ μετὰ τὰ λεπ-
τότερα κενουμένων, ἡ μέλαινα χολὴ πρότερον τοῦ

πέψαι τε καὶ ποτίμους ἐργάσασθαι. ὃ γὰρ ἐν χρόνῳ πολλῷ

τοῖς ἄλλοις, τοῦτο τοῖς οὕτω θερμανθεῖσιν ἐν ἐλαχίστῳ περι-
γίγνεται. τῶν δὲ τὰ γεωργικὰ συγγραψάντων οὐδὲν θαυμα-
στὸν ἐνίους ὑπὸ τῆς κατὰ τὰ σφέτερα χωρία πείρας ὑπὲρ
ἁπάντων οἴνων ἀποφήνασθαι προπετέστερον. ἀλλ' οἵ γε περὶ
1154
Θεόφραστον καὶ Ἀριστοτέλην τήν τ' ἐμπειρίαν ἐπὶ πλέον

ἐκτείναντες καὶ διὰ τὴν ἐν φυσιολογίᾳ γυμνασίαν ἀκριβέστερον
ἅπαντα διαρθρώσαντες, ἄλλα τε τοιαῦτα πολλὰ καὶ περὶ τῶν
οἴνων ἡμᾶς ἐδίδαξαν, ὡς ὅμοιόν τι τοῖς ἡμῶν αὐτῶν πάσχειν
σώμασιν. ἢ γὰρ οὐχὶ καὶ ταῦτα θεώμεθα, παρὰ τό πως ἔχειν
ἀσθενείας ἢ ῥώμης. ὑπὸ τῶν αὐτῶν ὀνινάμενα καὶ βλαπτό-
μενα· καὶ γὰρ καὶ γυμνάσια σφοδρὰ καὶ ἥλιος ἰσχυρότερα μὲν
ἐργάζεται τὰ θερμὰ καὶ ῥωμαλέα σώματα, καταβάλλει δὲ καὶ
διαφορεῖ καὶ καταψύχει τὰ μὴ τοιαῦτα, καὶ τῶν οἴνων τοὺς
μὲν θερμοὺς φύσει καὶ κίνησις ῥιπίζουσα καὶ ἥλιος ἐκθερμαί-
νων καὶ φλόγες πλησίον καιόμεναι πεπαίνουσι θᾶττον. ὅσοι
δὲ ψυχρότεροί τέ εἰσι καὶ ὑδατωδέστεροι, τούτους ἐξελέγχει τε
τὰ τοιαῦτα πάντα καὶ θᾶττον ἀναγκάζει πάσχειν, ἃ μικρὸν
ὕστερον ἔμελλε πείσεσθαι. φυλάττεται μὲν γὰρ ἕκαστον τῶν
ὄντων ἐπὶ τῆς οἰκείας φύσεως οἰκείῳ θερμῷ, διαφθείρεται δὲ
πρὸς τῆς ἔξωθεν ἀμετρίας, ἤτοι θερμότητος ὀθνείᾳ ἢ ψύξεως
Γαληνός ιατρός. De compositione medicamentorum secundum locos

libri x Vol. 12, p.499, l. 3
Ὅσοι μὲν ἔγραψαν ἄνευ διορισμοῦ κεφα-

λαλγίας βοηθήματα, πλείονα βλάβην ἢ ὠφέλειαν εἰργάσαντο
τοῖς πιστεύσασιν. οὐ γὰρ ἐπὶ μιᾷ διαθέσει πάντες ἀλγοῦσι
κεφαλὴν, ἀλλ' αὗταί τε πλείους εἰσὶν αἱ διαθέσεις, ἥ τε ἴασις
ἑκάστης αὐτῶν ἰδία. μία μὲν γὰρ διάθεσίς ἐστι κατὰ δυς-
κρασίαν ἁπλῆν ἄνευ χυμῶν, ἑτέρα δὲ ἐπὶ τῇ τούτων ποιό-
τητι, καθάπερ γε καὶ τρίτη τις ἄλλη διὰ τὸ πλῆθος αὐτῶν
μόνον γιγνομένη καὶ πρὸς αὐταῖς, ὅταν ἐμφράξωσιν οὗτοι
τὰς διεξόδους τῶν ὑγρῶν τε καὶ τῶν ἀτμῶν καὶ πρὸς ταύ-
ταις ἄλλη. ὅταν δι' ἀσθένειαν ἔν τισι τῶν κατὰ τὴν κεφα-
λὴν μορίων πνεῦμα φυσῶδες ἐγγεννηθῇ, ἔσθ' ὅτε καὶ διὰ
προκαταρκτικήν τινα αἰτίαν, οἷον ἔγκαυσιν ἔξωθεν ἢ ψύξιν
ἢ μέθην ἢ πληγήν. σφοδρόταται μὲν οὖν κεφαλαλγίαι γί-
γνονται κατὰ θερμότητα καὶ ψυχρότητα καὶ μάλισθ' ὅταν
ἀνώμαλοι τύχωσιν, μέτριαι δὲ αἱ κατὰ ξηρότητα. ταῖς δὲ
ὑγρότησιν οὐδεὶς ἕπεται πόνος. ὡσαύτως δὲ κᾂν ἐπὶ χυμοῖς
πλεονάσασιν, ἤτοι κατὰ πάντα τὰ μόρια τῆς κεφαλῆς ἢ καθ'
ἓν ὁτιοῦν ἢ δύο συμβαίνει τὸ ἄλγημα. σφοδρότερον μὲν ἐγ-
γίνεται διὰ τοὺς θερμούς τε καὶ ψυχροὺς, μέτριον δὲ ἐπὶ
τοῖς ξηραίνουσιν ἄνευ θερμότητος ἢ ψύξεως ἐπιφανοῦς.
1155

libri x Vol. 12, p.537, l. 6
νους. δειπνήσαντες δὲ ὀλίγου πιεῖν ἀψινθίου κατὰ τὴν ὑστε-

ραίαν, οὕτω τε πειρᾶσθαι διαιτᾶσθαι τὸ λοιπὸν, ὡς ἄγαν
αὐτοὺς εὐπεπτήσαντας ἄρτου προσφέρεσθαι βραχὺ κατὰ
τρίτην ὥραν ἢ τετάρτην ἢ βραχὺ πρωϊαίτερον ἢ ὀψιαίτερον,
ὡς διάστημα σχεῖν ἱκανὸν ἐπὶ τὴν εἰθισμένην ὥραν τοῦ λου-
τροῦ. ὅσοι δὲ οὐ δύνανται τὸν ἄρτον ἐσθίειν χωρὶς ὄψου,
τούτοις ἢ ἐλαιῶν ἢ φοινίκων ἢ σταφυλῆς ἤ τινος τοιού-
του διδόναι, τῇ πείρᾳ τὸ βέλτιστον αὐτῶν εὑρίσκοντας. ἄλλο
γὰρ ἄλλῳ βέλτιόν ἐστιν, κατὰ τὴν ἰδιότητα τῆς φύσεως.
εἰς δὲ τὴν τῶν μοχθηρῶν χυμῶν ἐν τῇ γαστρὶ πλεονεξίαν
ἥ τε τῆς πεττικῆς δυνάμεως ἀσθένεια καὶ ἡ τοῦ στόματος
τῆς κοιλίας ἀτονία τὰ μέγιστα συντελεῖ, καθάπερ γε καὶ ἡ
εὐαισθησία καὶ πρὸς τούτοις ἡ κεφαλὴ δέχεσθαι τοὺς ἀτμοὺς
τῶν τοιούτων χυμῶν ἐπιτηδείως ἔχουσα, καθάπερ ἐνίοις οἱ
ὀφθαλμοί. ἐγὼ μὲν οὖν πολλάκις ἐπὶ πολλῶν ἐπειράθην ἧς
διῆλθον ἀγωγῆς, ὠνησάσης τὴν ἀπὸ τῆς κοιλίας γενομένην
κεφαλαλγίαν. ὁ δὲ Ἀρχιγένης, ἁπλῶς γράψας ἁπάσης κεφα-
λαλγίας τῆς ἄνευ πυρετοῦ βοήθημα τὴν ὀλιγοσιτίαν, εὔδη-
λός ἐστιν οὐδὲν εἰδὼς περὶ τῆς ἐπὶ χολώδει χυμῷ γενομένης.
ἔτι δὲ μᾶλλον ἄν τις τούτῳ πεισθείη, τὴν τελευταίαν αὐ-
τοῦ λέξιν ἀναγνοὺς, ἔχουσαν οὕτω·

libri x Vol. 12, p.562, l. 14
λεσθαι διὰ τὸ μέγεθος τῶν ἀλγημάτων· ὡς ὑπὸ σφυρᾶς γὰρ

πλήττεσθαι δοκοῦσιν. ἔνιοι γὰρ ὡς θλωμένων ἢ διατεινο-
μένων αἰσθάνονται τῶν κατὰ τὴν κεφαλὴν, οὐκ ὀλίγοις δὲ
εἰς τὰς ῥίζας τῶν ὀφθαλμῶν διήκει τὸ ἄλγημα. φέρει δὲ τὸ
πάθος ποτὲ μὲν διηνεκῆ ἀλγήματα, ποτὲ δὲ παροξυσμοὺς
καὶ διαλείμματα ἤτοι τεταγμένα ἢ ἄτακτα. διαλείπουσι γὰρ
ἐνίοτε οἱ τοιοῦτοι παροξυσμοὶ, καθάπερ τοῖς ἐπιληπτικοῖς,
καί τις χρόνος ἐπιγίνεται μεταξὺ τελέως ἄμεμπτος. εὔδηλον
οὖν ὅτι τὸ πάθος τοῦτο τὴν εὐπάθειαν μὲν ἔχει τῆς κεφα-
λῆς ὁμογενῆ τοῖς κεφαλαλγικοῖς, ἐπὶ δὲ μᾶλλον ἐκείνων ἀσθε-
νείας ἥκει τὰ κατὰ τὴν κεφαλὴν πάσχοντα μόρια, καί τινες
αὐτῶν τὰς περὶ τὸν ἐγκέφαλον ὀδυνῶνται μήνιγγας, ἔνιοι δὲ
καὶ τὸν περικράνιον ὑμένα μόνον. τὰ μὲν οὖν μετὰ βάρους
1156
ἀλγήματα πλῆθος δηλοῖ, τὰ δὲ μετὰ δήξεως ἢ χυμῶν ἢ

ἀτμῶν δριμύτητα, τὰ δὲ μετὰ σφυγμοῦ φλεγμονὴν, τὰ δὲ
μετὰ τάσεων, εἰ μὲν ἄνευ βάρους καὶ σφυγμοῦ γένοιτο, πνεύ-
ματος λεπτοῦ καὶ φυσώδους πλῆθος δηλοῖ, εἰ δὲ μετὰ σφυ-
γμοῦ, φλεγμονὴν ὑμενώδους σώματος. εἰ δὲ μετὰ βάρους
γένοιτο ἡ διάτασις, πλῆθος ἐντὸς τῶν ὑμένων ἰσχόμενον καὶ
τὰ μὲν ἐπιπολῆς ἀλγήματα τοῦ περιοστίου ὑμένος τὸ πάθος
δηλοῖ, τὰ δὲ ἐν βάθει τῶν μηνίγγων. οἷς γὰρ ἡ διάθεσις

Vol. 13, p.393, l. 1
ἴσα μὲν ἀλλήλοις ἔχει τό τε ἔλαιον καὶ τὴν λιθάργυρον

καὶ τὸ στέαρ. ἐναντιώτατον δέ ἐστιν ἀρχομέναις τε καὶ αὐ-
ξανομέναις φλεγμοναῖς. ἔχει δὲ δηλονότι καὶ τὸ ἡμέτερον
τοῦτο φάρμακον ὅσα περ καὶ τὸ τοῦ Μνασαίου, τήν τε
λιθάργυρον καὶ τὸ στέαρ καὶ τὸ ἔλαιον. ἀλλ' ἐὰν μηδὲν
προσλάβῃ τῶν στυφόντων, ἐκθηλύνει τὰ μόρια καὶ διαλύει
τὸν τόνον αὐτῶν, διὸ καὶ ῥευματικὰ γίγνεται. μεμαθήκατε
γὰρ ὡς οὐκ ἀεὶ διὰ θερμασίαν πολλὴν, ὥς τινες οἴονται,
ῥευματίζεται τὰ μόρια τοῦ σώματος, ἀλλὰ τοῦτο μὲν γίγνε-
ται σπανίως αὐτοῖς. ἡ δὲ ἀσθένεια τῶν μορίων τὰς ῥευ-
ματικὰς ἐργάζεται διαθέσεις ἥ τις ὡς τὸ πολὺ κατὰ δυσκρα-
σίαν ἀποτελεῖται ψυχράν. ἐὰν οὖν ὑγραίνῃ τις αὐτὰ καὶ θερ-
μαίνῃ τοῖς χαλαστικοῖς φαρμάκοις, τελέως ἔκλυτά τε καὶ ἄῤ-
ῥωστα γίγνεται. πάλιν δ' αὖ στύφων ἰσχυρῶς τοὺς ἐν ταῖς
ῥευματικαῖς διαθέσεσιν ὄγκους, ἐν ἀρχῇ μὲν ἀνύσαι δόξει,
δύσλυτον δὲ ἐργάσεται καὶ σκιῤῥῶδες αὐτὸ τὸ λείψανον. ὡς
τὰ πολλὰ δὲ οὐδὲ φέρουσι τὴν τῶν ἄγαν στυφόντων ἐπί-
θεσιν αἱ τοιαῦται διαθέσεις, ὀδυνώμεναί τε καὶ συντεινόμε-
ναι πρὸς αὐτῶν. ὀδύνη δὲ πᾶσα παροξύνει τὰ φλεγμαίνοντα
καὶ ῥευμάτων αἰτία γίγνεται, κᾂν μὴ ῥευματικὴν ἔχῃ

Vol. 13, p.621, l. 18
πλάσιον μὲν εἶναι χρὴ τοῦ εὐφορβίου τὸν κηρόν. αὐτοῦ δὲ

πάλιν τοῦ κηροῦ τετραπλάσιον τὸ ἔλαιον. ὅταν οὖν οὕτω
συνθῇς τὸ φάρμακον, ἀνατρίψας τι μέρος αὐτῷ δυνήσῃ γνῶ-
ναι σαφῶς ὁπόσην δύναμιν ἔχει. μάλιστα δὲ ἐν τῷ βαλα-
νείῳ καταφανὲς γίγνεται. δάκνονται γὰρ καὶ ὑπὸ τοῦ ἀέρος
1157
μὲν, ἀλλ' ἔτι καὶ μᾶλλον ὑπὸ τοῦ ὕδατος ἰσχυρῶς, ὅταν ᾖ
θερμὸν καὶ νέον καὶ ἰσχυρὸν τὸ εὐφόρβιον. ἐὰν μὲν οὖν ἔχῃς
τοιοῦτον καὶ αὐτὸ τοῦτο τὸ εἰρημένον χρῖσμα, θαῤῥῶν ἐπι-
τίθει τοῖς νύγμασιν, ἐφ' ὧν εὐλαβῇ μύσαι τὸ στόμιον. ἐὰν
δὲ ἀσθενέστερον ᾖ, προστίθει τῷ σταθμῷ τοῦ εὐφορβίου
κατὰ τὴν ἀναλογίαν τῆς ἀσθενείας, ἐνίοτε μὲν ἓν ἥμισυ μέρος
ἐμβάλλων, ἔστι δ' ὅτε δύο, καὶ ποτὲ ἴσον τῷ κηρῷ καὶ
πλεῖον, ἐὰν λίαν ᾖ παλαιόν. ἥ γε μὴν πρώτη χρῆσις ἐπὶ τοῦ
νενυγμένου τὸ νεῦρον ἢ τὸν τένοντα ποδηγήσει σε πρὸς τὴν
δευτέραν. ἐὰν μὲν γὰρ αὐτός τε ὁ τετρωμένος φησὶ δεδῆ-
χθαι, σοί τ' αὐτῷ φαίνηται τὰ περὶ τὸ νύγμα θερμὰ καὶ
αὐτὸ τὸ νύγμα πλέον ἢ δεῖ ἐπῃρμένον, ὑποφλεγμαῖνόν τε
τοῖς χείλεσιν, ἤτοι γε ἐκλύσεις τοῦ φαρμάκου τὴν δύναμιν
ἐλαίου μίξει πλέονος ἢ συνθεὶς ἄλλο κατὰ προτέραν συμμε-
τρίαν ἢ δι' εὐφορβίου παλαιοτέρου σύμμετρον οὕτως ἐργάσῃ.
ἐὰν δὲ τὰ ἐναντία τῶν εἰρημένων παρῇ,
Γαληνός ιατρός. De praenotione ad Posthumum (Epigenem)

Vol. 14, p.666, l. 4
[Πρόγνωσις τῆς ἐσομένης κρίσεως διὰ τῆς

κατὰ τοὺς μυκτῆρας αἱμοῤῥαγίας.] Καὶ τό γε σοῦ πα-
ρόντος γενόμενον, ἡνίκα περὶ φλεβοτομίας ἐσκέπτοντο τῶν
ἐν Ῥώμῃ πρωτευόντων ἔνιοι, διὰ τῶν ὑπομνημάτων ὧν
ἐποίησα δείκνυται, δεδειγμένων ὑφ' Ἱπποκράτους τελεώτατα.
πέμπτην γὰρ ἡμέραν ἦγε τοῦ νοσήματος ὁ νεανίσκος, ἐφαί-
νετο δὲ παραλελεῖφθαι τὸ τῆς φλεβοτομίας βοήθημα, δεο-
μένου τοῦ πάθους ἐν ἀρχῇ γεγονέναι περὶ δευτέραν, ἢ τρί-
την, ἢ πάντως γε τὴν τετάρτην ἡμέραν αὐτήν. εἶτ' ἐπειδὴ
μήθ' ἡ ὥρα τοῦ ἔτους, μήθ' ἡλικία τοῦ κάμνοντος, ὥσπερ
γε μήθ' ἡ κατὰ τὴν ζωτικὴν δύναμιν ἀσθένεια μήθ' ἡ
προγεγενημένη δίαιτα τοῦ νοσήματος ἀντεδείκνυτο, πάντα
δ' ἀλλήλοις ὡμολόγει τὴν φλεβοτομίαν ἐνδεικνύμενα, συνε-
βούλευσαν οἱ ἰατροὶ τέμνειν τὴν φλέβα, προσηκόντως φρο-
νοῦντες. ἐγὼ δὲ περινοήσας ἀκριβῶς ἅπαντα τὰ φαινόμενα,
τὰ πρὸς Ἱπποκράτους εἰρημένα τῶν αἱμοῤῥαγήσειν μελλόν-
των σημεῖα, καλῶς μὲν ἔφην αὐτοὺς ὁρίζειν τὴν ἀφαίρεσιν
τοῦ αἵματος, ἔρχεσθαι δὲ ἐπὶ τοῦτο καὶ τὴν φύσιν ἐπει-
γομένην ἀποκρῖναι τὸ βαρῦνον αὐτήν· καὶ τοῦτο αὐ-
τίκα μάλα γενήσεσθαι, κᾂν ἡμεῖς μὴ ποιῶμεν. οἱ μὲν
οὖν ἰατροὶ ταῦτ' ἀκούσαντες ἐθαύμαζον δῆθεν.
1158
Γαληνός ιατρός. In Hippocratis de natura hominis librum commentarii iii
Kühn vol. 15, p.126, l. 9
πρὸς δὲ τὰς ἔνδοθεν ἄλλα, διότι καὶ τῶν αἰτίων αὐτῶν αἱ δυνάμεις
ἑτερογενεῖς εἰσιν· ἐξ ἡμῶν γὰρ κατὰ πλῆθος χυμῶν ἢ μοχθηρίαν αἱ
νόσοι γίνονται, τὰ | δ' ἔξωθεν αἴτια τὰ μὲν τῷ δυσκρασίαν τινὰ ἐργά-
ζεσθαι, τὰ δὲ τῷ θλᾶν ἢ τέμνειν ἀδικεῖ τὰ τῶν ζῴων σώματα. τὸ γοῦν
τῶν ἐξαρθρημάτων πάθος ὑπ' ἀμφοτέρων ἔοικε γίνεσθαι· καὶ γὰρ ἄν-
θρωπος εἷς μόνος ἄνευ συμπλοκῆς τῆς πρὸς ἕτερον ἔξαρθρον ἐποίησεν
ἤτοι γόνυ βαδίζων ἢ γένυν χασμώμενος ἤ τι τῶν ἄλλων ἄρθρων ἢ
ὁπωσοῦν ἐνεργῶν ἢ περιστρεφόμενος, ἤδη δὲ καὶ κάταγμά τις ἔπαθεν
ἄνευ τῆς ἔξωθεν αἰτίας ἐν περιστροφαῖς ἀθρόαις ἢ τῷ πηδῆσαι σφο-
δρότερον. ὥσθ' ὅσα γένη τῶν αἰτίων ἐστί, τοσαῦτα καὶ τῆς τῶν πασχόν-
των ῥᾳδίως ἢ μὴ πασχόντων μορίων ἀσθενείας τε καὶ ἰσχύος. αἱ μὲν
οὖν ἐκ τῶν χυμῶν ὁρμώμεναι νόσοι κατὰ τὴν ῥώμην τε καὶ ἀσθένειαν
ἅπασαι γίνονται τῶν ἀποκριτικῶν δυνάμεων· συμπεφυκότων γὰρ ἀλλή-
λοις τῶν τοῦ ζῴου μορίων ἐκ τῶν ἀπωθεῖσθαι δυνατωτέρων εἰς ἕτερα
μεταρρέουσιν οἱ νοσοποιοὶ χυμοὶ καὶ πάλιν ἐξ ἐκείνων εἰς ἕτερα, μέχρις
ἂν ἔν τινι τῶν ἀσθενεστέρων στηριχθῶσιν, ὃ μηκέτ' ἔχει μηδὲν ἀσθε-
νέστερον ἑαυτοῦ μέρος, εἰς ὃ πέμψειεν τὸν λυποῦντα χυμόν. ἐὰν | μὲν
οὖν ἐκροὰς ἔχῃ τοῦτο τὸ μόριον, ὡς ἔντερά τε καὶ γαστὴρ καὶ κύστις
καὶ μήτρα, δι' ἐκκρίσεως ἐκενώθη τὸ λυποῦν αἴτιον, ἐάν γε λεπτότερον
ᾖ κατὰ τὴν σύστασιν τῶν ἐκροῶν τοῦ μορίου, πολλάκις δὲ καὶ ἀναρ-
ραγέντων ἢ καὶ ἀναστομωθέντων τῶν ἀγγείων ἐπὶ πλέον ἡ κένωσις

Kühn vol. 15, p.613, l. 8
καὶ πλείονα χρόνον διελινῦσαν ἐξαπίνης εἰς τοὺς πόνους ἔλθῃ,

φαῦλόν τι πρήξει ἐπιδήλως. οὕτω δὲ καὶ ἓν ἕκαστον τοῦ σώ-
μα|τος. καὶ γὰρ οἱ πόδες τοιόνδε τι πρήξειαν ἂν καὶ τἄλλα
ἄρθρα, μὴ εἰθισμένα πονέειν, ἢν διὰ χρόνου ἐξαπίνης εἰς τὸ
πονέειν ἔλθῃ. ταὐτὰ δ' ἂν καὶ οἱ ὀδόντες καὶ οἱ ὀφθαλμοὶ
πάθοιεν καὶ οὐδὲν ὅ τι οὔ, ἐπεὶ καὶ κοίτη παρὰ τὸ ἔθος μαλ-
θακὴ πόνον ἐμποιέει καὶ σκληρὴ παρὰ τὸ ἔθος καὶ ὕπαιθρος
παρὰ τὸ ἔθος σκληρύνει τὸ σῶμα.

1159
Πάλιν ἐπὶ τὸ προκείμενον ἐπανῆλθε συμπληρώσας τὸν κατὰ παρέκ-

βασιν αὐτῷ λόγον ἐμπεσόντα περὶ τῆς κατὰ τὴν δύναμιν ἀσθενείας·
καί φησιν, ὅτι τοῖς κατὰ τὴν κοιλίαν ἔμπροσθεν εἰρημένοις τὰ νῦν
λεχθησόμενα παραπλήσιά πώς ἐστι· συντείνει γὰρ εἰς ταὐτὸν κεφά-
λαιον, ἐν ᾧ κατασκευάζει τὰς ἀθρόας μεταβολὰς μεγάλην φέρειν τοῖς
κάμνουσι βλάβην. αὐτὸ δ' ὃ νῦν γράφει, τοιόνδ' ἐστίν· ὥσπερ ἡ κοιλία
πλείονα χρόνον παντάπασιν ἀργήσασα καλῶς ἐνεργεῖν οὐ δύναται, πρὶν
κατὰ βραχὺ πάλιν ἐθισθῆναί τε καὶ προσαχθῆναι ταῖς οἰκείαις ἐνεργείαις,
οὕτω καὶ πᾶν τὸ σῶμα καὶ τῶν ἄλλων μορίων ἕκαστον.

Kühn vol. 15, p.629, l. 12
κεῖ· εἰ δέ γε μηδὲν τούτων ὑπήλλαττεν, οὐδ' ἂν ἐλέγετο πρός τινων

παλαιὸς ὁ οἶνος ἢ νέος. ἀλλ' οὐδὲ νῦν οὕτω λέγουσιν, ὡς τῶν ἐτῶν
αὐτοῦ δεόμενοι κατὰ πρῶτον λόγον, ἀλλ' ὡς ἅμα τοῖς ἔτεσιν ἐνδει-
κνύμενοι τὴν δύναμιν· οὐ γὰρ διὰ τὸν χρόνον οἱ οἶνοι τὰς ὠφελείας
καὶ βλάβας ἔχουσιν, ἀλλ' ἐκ τῆς τῶν οἰκείων διαφορῶν τούτων ὑπαλ-
λαγῆς. κατὰ συμβεβηκὸς οὖν τοῦ χρόνου μνημονεύομεν ἐν ταῖς τῶν
οἴνων διαφοραῖς, οὐ κυρίως οὐδὲ πρώτως.
καὶ αὐτῶν μέντοι τῶν οἰκείων ἐν αὐτοῖς διαφορῶν αἱ μὲν εἰς
ὠφέλειαν ἢ βλάβην ἀναφέρονται κατὰ τὸν ἴδιον λόγον, αἱ δὲ οὐ κατὰ
τὸν ἴδιον, ἀλλὰ κατὰ συμβεβηκός, γλυκύτης μὲν καὶ αὐστηρότης κατὰ
τὸν ἴδιον λόγον, οὕτω δὲ καὶ ἰσχὺς καὶ ἀσθένεια καὶ λεπτότης καὶ
πάχος, αἱ δὲ κατὰ τὴν χρόαν τε καὶ ὀσμὴν οὐ πρώτως, ἀλλὰ κατὰ
συμβεβηκός· ἐπεὶ τῶν οἴνων οἱ μὲν ὑδατώδεις τ' εἰσὶ καὶ λευκοὶ καὶ
κιρροὶ καὶ μέλανες, οἱ δὲ ὑδατώδεις καὶ ἄοδμοι | ὥσπερ ὕδωρ, ἢ εὐ-
ώδεις ὥσπερ ἄρωμα καὶ μύρον.
εἴπερ οὖν τῶν οἴνων αὗταί εἰσιν αἱ διαφοραὶ κατά τε τὴν οἰκείαν
δύναμιν ἀριθμούμεναι καὶ κατά τι συμβεβηκός, εὔδηλον ἤδη σοι περὶ
τῆς ἐν τῇ προκειμένῃ ῥήσει κατά τε τὴν τάξιν αὐτῶν καὶ κατὰ τὸν
ἀριθμὸν ἐνδείας· ἀλλ' ἐὰν φαίνηται κατὰ τὸν ἑξῆς λόγον ἁπασῶν τῶν
χρησίμων διαφορῶν μνημονεύων ὁ Ἱπποκράτης, συγχωρήσομεν αὐτοῦ
τῇ κατὰ τὴν ἑρμηνείαν ἐνδείᾳ.
Γαληνός ιατρός. In Hippocratis librum vi epidemiarum commentarii vi

Kühn vol. 17a, p.869, l. 8
1160
Καὶ τὸ αὐχμηρὸν κακόν.

Ἦν μὲν καὶ τὸ οἷον ἄχνην ἔχον αὐχμηρόν, ἀλλὰ νῦν ὅτι, κἂν
χωρὶς ἄχνης ᾖ, μοχθηρόν ἐστιν ἐδήλωσε.
Καὶ οἱ ῥυτιδούμενοι ἔνδοθεν.
Ὅταν ὁ ἐπιπεφυκὼς ὑμὴν τοῖς κινοῦσι τὸν ὀφθαλμὸν μυσὶν ὁ
μέχρι τῆς στεφάνης ἐκτεινόμενος ἔκλυτος καὶ χαλαρὸς γένηται, ῥυτι-
δοῦσθαι συμβαίνει τοὺς ὀφθαλμοὺς ἔσωθεν. εἰ γὰρ ἔξωθεν ῥυτιδω-
θεῖεν, εἴη ἂν οὕτω γε τοῦ δέρματος τὸ πάθος. ὅτι δὲ ἀσθενείας καὶ
καταψύξεώς ἐστι σημεῖον τὸ τοιοῦτον, δηλοῖ καὶ τὸ συμβαῖνον ἐπὶ
τῶν πάνυ γερόντων· ὁρῶνται γὰρ αὐτῶν οἱ ὀφθαλμοὶ ῥυτιδού-
μενοι. |
Οἱ πεπηγότες καὶ οἱ μόγις
στρεφόμενοι καὶ οἱ ἐνδεδινημένοι.
Περὶ τῶν ὀφθαλμῶν καὶ ταῦτα διῆλθεν. οἱ μὲν γὰρ πεπηγότες,
ὅπερ ἐστὶν ἀκίνητοι, τελειοτάτην ἐνδείκνυνται νέκρωσιν τῆς κατὰ τοὺς
μῦς δυνάμεως, ὑφ' ἧς ἐκινοῦντο πρόσθεν, ὅτ' εἶχον κατὰ φύσιν.
Γαληνός ιατρός. In Hippocratis librum vi epidemiarum commentarii vi

Kühn vol. 17a, p.963, l. 1
κατακεκλεῖσθαι δεῖ, τἀναντία δὲ ξηραίνειν καὶ ἀνεῷχθαι.

Καὶ περὶ τούτου πολλάκις ἀκηκόατε καὶ μάλιστα ἐν τοῖς περὶ
τῶν ἐκπυϊσκόντων φαρμάκων, ὡς οὐ χρὴ διαφορητικὴν αὐτῶν εἶναι
τὴν δύναμιν, ἀλλὰ τὴν ὀνομαζομένην ἐμπλαστικήν. ταῦτα γὰρ ἀπο-
στέγει καὶ συνέχει καὶ ἀποκλείει τὸ ἔμφυτον θερμόν, οὐκ ἐῶντα δια-
πνεῖσθαι. πέττεται δὲ ὑπὸ τούτου τὰ περιττώματα. πάλιν δὲ κἀνταῦθα
μὴ παρακούσητε μηδ' οἰηθῆτε πάντα με λέγειν τὰ δύσπεπτα καὶ ἴσχοντα
πῦον μηδ' ὅλως οὕτω δεῖν θεραπεύεσθαι. σήπεται γὰρ ἔνια τῶν
τοιούτων ὑπὸ ἐμπλαστικῶν φαρμάκων ἢ διὰ μοχθηρίαν τῶν ἐργασα-
μένων αὐτὰ χυμῶν ἢ δι' ἀσθένειαν | τοῦ πάσχοντος μορίου, τὴν ἔμ-
φυτον θερμασίαν οὕτως ἔχοντος ὀλίγην τε καὶ ἄρρωστον, ὡς μηδ'
ἐπιχειρεῖν τῇ πέψει τῶν κατασκηψάντων ἐπ' αὐτὸ χυμῶν. ἐπὶ τούτων
μὲν οὖν ἀμυχαῖς τε βαθυτάταις ἀνοίγομεν τὸ δέρμα καὶ πολλάκις γε
καὶ διατέμνομεν ἄχρι βάθους κατὰ πολλὰ μέρη τοῦ πεπονθότος μορίου
φαρμάκοις τε χρώμεθα ξηραντικωτάτοις. ἐφεδρεύει γὰρ ταῖς τοιαύταις
φλεγμοναῖς ἡ καλουμένη γάγγραινα, νενικημένης ἤδη κατ' αὐτὰς [ἤδη]
καὶ πλησίον ἡκούσης τοῦ τελέως ἀποσβεσθῆναι τῆς ἐμφύτου θερμασίας.
ἐφ' ὧν οὖν φλεγμονῶν ἢ ὅλως ὄγκων ὡντινοῦν οὐκ ἐν κινδύνῳ
σβέσεώς ἐστι καὶ τελείας ἀπωλείας ἡ ἔμφυτος θερμασία καὶ διὰ τοῦτο
δύναται βοηθείας τυχοῦσα κρατῆσαι τῶν χυμῶν, ἐπὶ τούτων χρώμεθα
1161
Γαληνός ιατρός. In Hippocratis aphorismos commentarii vii

Vol. 18a, p.41, l. 14
τῆς κράσεως. τὸ μέντοι μὴ ποδαγριᾷν αὐτοὺς ἐν μὲν τοῖς

καθ' Ἱπποκράτην χρόνοις ἦν ἀληθὲς, ἐν δὲ τῷ νῦν οὐκέτι,
διὰ τὴν ὑπερβάλλουσαν ἀργίαν τε ἅμα καὶ ἀκολασίαν τῆς
διαίτης. ἔχει δὲ ὧδε τὸ σύμπαν· ἀναγκαῖον μὲν ἀσθενε-
στέρους ἔχειν τοὺς πόδας, μέλλει τις ἁλῶναι ποδάγρα, κα-
θάπερ τὸν ἐγκέφαλον, εἰ μέλλει τις ἐπιληπτικὸς ἔσεσθαι.
οὐ μὴν ἀναγκαῖόν γε πάντως ἑκάτερον ἁλῶναι τῷ πάθει
μηδὲν ἐν τῷ βίῳ πλημμελοῦντα. μαθήσῃ δὲ ἐναργῶς ὅτι
τοῦ μέρους ἡ ἀσθένεια τὸ πάθος οὐχ ἱκανὴ ποιεῖν ἐστιν
ἐν τῷ μεταξὺ χρόνῳ τῶν παροξυσμῶν, ἐν ᾧ μηδὲν ὅλως
ἐνοχλοῦνται, καίτοι τῆς φυσικῆς ἀσθενείας διὰ παντὸς
ὑπαρχούσης αὐτῇ. εὔδηλον δὲ καὶ τοῦτ' ἔστιν ἐπὶ τῶν πο-
δαγρικῶν ἐναργῶς φαινόμενον, ὡς ἐπιῤῥέοντος αὐτοῖς τινος
ἐπὶ τοὺς πόδας χυμοῦ περιττοῦ συνίσταται τὸ πάθος. ἐὰν
οὖν μηδέποθ' οὗτος ἐπιῤῥέει, πρόδηλον ὡς οὐδὲ τὸ πάθος
ἔσται ποτὲ, οὐκ ἐπιῤῥυήσεται δὲ διὰ παντὸς, εἰ τὸ σῶμα
γενήσεται δ' ἀπέριττον, ἐὰν γυμνάζηται τὰ μέτρια καὶ πέτ-
τῃ καλῶς ὁ ἄνθρωπος τὴν τροφὴν, ὅθεν ἀργίαι τε καὶ ἀ-
δηφαγίαι βλάπτουσιν αὐτούς.
Γαληνός ιατρός. In Hippocratis aphorismos commentarii vii

Vol. 18a, p.43, l. 10
θέν. διὰ τοῦτο γοῦν καὶ οἱ εὐνοῦχοι ποδαγριῶσιν, εἰ καὶ

ὅτι μάλιστα τῶν ἀφροδισίων ἀπέχονται. τηλικαύτη γοῦν
ἔστιν ἥ τε ἀργία καὶ ἡ ἀπληστία ἐπ' αὐτῶν καὶ οἰνοφλυγία,
ὥστε καὶ τῶν ἀφροδισίων χωρὶς ἁλῶναι δύνασθαι
ποδάγρᾳ. τὰ δ' αὐτὰ δηλονότι κἀπὶ τῶν ἀρθριτικῶν εἰ-
ρῆσθαι νόμιζε. τοὐπίπαν γὰρ ἅπαντες οἱ ἀρθριτικοὶ πρό-
τεροι γίνονται ποδαγρικοί. προσελήλυθε δὲ ταῖς εἰρημέναις
αἰτίαις, δι' ἃς νῦν ποδαγριῶσι πολλοὶ, καὶ τὸ πατέρων τοὺς
πλείστους γεγονέναι καὶ πάππων ἤδη ποδαγρικῶν, ἐφ' ὧν
δηλονότι τὸ σπέρμα μοχθηρότερον ἦν καὶ διὰ τοῦτο καὶ τοῖς
ἐγγόνοις ἰσχυροτέραν τοῖς μορίοις εἰργάσατο τὴν ἀσθένειαν.
Πλάτων. Phaedo Stephanus p.87, sec. e, l. 5

1162
δέξαιτ' ἂν ψυχὴ πρὸς σῶμα, καί τις λέγων αὐτὰ ταῦτα περὶ
αὐτῶν μέτρι' ἄν μοι φαίνοιτο λέγειν, ὡς ἡ μὲν ψυχὴ
πολυχρόνιόν ἐστι, τὸ δὲ σῶμα ἀσθενέστερον καὶ ὀλιγο-
χρονιώτερον· ἀλλὰ γὰρ ἂν φαίη ἑκάστην τῶν ψυχῶν πολλὰ
σώματα κατατρίβειν, ἄλλως τε κἂν πολλὰ ἔτη βιῷ – εἰ γὰρ
ῥέοι τὸ σῶμα καὶ ἀπολλύοιτο ἔτι ζῶντος τοῦ ἀνθρώπου,
ἀλλ' ἡ ψυχὴ ἀεὶ τὸ κατατριβόμενον ἀνυφαίνοι – ἀναγκαῖον
μεντἂν εἴη, ὁπότε ἀπολλύοιτο ἡ ψυχή, τὸ τελευταῖον ὕφασμα
τυχεῖν αὐτὴν ἔχουσαν καὶ τούτου μόνου προτέραν ἀπόλ-
λυσθαι, ἀπολομένης δὲ τῆς ψυχῆς τότ' ἤδη τὴν φύσιν τῆς
ἀσθενείας ἐπιδεικνύοι τὸ σῶμα καὶ ταχὺ σαπὲν διοίχοιτο.
ὥστε τούτῳ τῷ λόγῳ οὔπω ἄξιον πιστεύσαντα θαρρεῖν ὡς
ἐπειδὰν ἀποθάνωμεν ἔτι που ἡμῶν ἡ ψυχὴ ἔστιν. εἰ γάρ
τις καὶ πλέον ἔτι τῷ λέγοντι ἢ ἃ σὺ λέγεις συγχωρήσειεν,
δοὺς αὐτῷ μὴ μόνον ἐν τῷ πρὶν καὶ γενέσθαι ἡμᾶς χρόνῳ
εἶναι ἡμῶν τὰς ψυχάς, ἀλλὰ μηδὲν κωλύειν καὶ ἐπειδὰν
ἀποθάνωμεν ἐνίων ἔτι εἶναι καὶ ἔσεσθαι καὶ πολλάκις γενή-
σεσθαι καὶ ἀποθανεῖσθαι αὖθις – οὕτω γὰρ αὐτὸ φύσει
ἰσχυρὸν εἶναι, ὥστε πολλάκις γιγνομένην ψυχὴν ἀντέχειν
– δοὺς δὲ ταῦτα ἐκεῖνο μηκέτι συγχωροῖ,
Πλάτων. Phaedo Stephanus p.107, sec. b, l. 1
ἀνώλεθρον, καὶ τῷ ὄντι ἔσονται ἡμῶν αἱ ψυχαὶ ἐν Ἅιδου.

Οὔκουν ἔγωγε, ὦ Σώκρατες, ἔφη, ἔχω παρὰ ταῦτα ἄλλο
τι λέγειν οὐδέ πῃ ἀπιστεῖν τοῖς λόγοις. ἀλλ' εἰ δή τι
Σιμμίας ὅδε ἤ τις ἄλλος ἔχει λέγειν, εὖ ἔχει μὴ κατασιγῆ-
σαι· ὡς οὐκ οἶδα εἰς ὅντινά τις ἄλλον καιρὸν ἀναβάλλοιτο
ἢ τὸν νῦν παρόντα, περὶ τῶν τοιούτων βουλόμενος ἤ τι
εἰπεῖν ἢ ἀκοῦσαι.
Ἀλλὰ μήν, ἦ δ' ὃς ὁ Σιμμίας, οὐδ' αὐτὸς ἔχω ἔτι ὅπῃ
ἀπιστῶ ἔκ γε τῶν λεγομένων· ὑπὸ μέντοι τοῦ μεγέθους περὶ
ὧν οἱ λόγοι εἰσίν, καὶ τὴν ἀνθρωπίνην ἀσθένειαν ἀτιμάζων,
ἀναγκάζομαι ἀπιστίαν ἔτι ἔχειν παρ' ἐμαυτῷ περὶ τῶν
εἰρημένων.
Οὐ μόνον γ', ἔφη, ὦ Σιμμία, ὁ Σωκράτης, ἀλλὰ ταῦτά
τε εὖ λέγεις καὶ τάς γε ὑποθέσεις τὰς πρώτας, καὶ εἰ
πισταὶ ὑμῖν εἰσιν, ὅμως ἐπισκεπτέαι σαφέστερον· καὶ ἐὰν
αὐτὰς ἱκανῶς διέλητε, ὡς ἐγᾦμαι, ἀκολουθήσετε τῷ λόγῳ,
καθ' ὅσον δυνατὸν μάλιστ' ἀνθρώπῳ ἐπακολουθῆσαι· κἂν
1163
τοῦτο αὐτὸ σαφὲς γένηται, οὐδὲν ζητήσετε περαιτέρω.
Πλάτων. Phaedo Stephanus p.109, sec. d, l. 1
... εἰς ἃ συνερρυηκέναι τό τε ὕδωρ καὶ τὴν ὁμίχλην

καὶ τὸν ἀέρα· αὐτὴν δὲ τὴν γῆν καθαρὰν ἐν καθαρῷ κεῖσθαι
τῷ οὐρανῷ ἐν ᾧπέρ ἐστι τὰ ἄστρα, ὃν δὴ αἰθέρα ὀνομάζειν
τοὺς πολλοὺς τῶν περὶ τὰ τοιαῦτα εἰωθότων λέγειν· οὗ δὴ
ὑποστάθμην ταῦτα εἶναι καὶ συρρεῖν ἀεὶ εἰς τὰ κοῖλα τῆς
γῆς. ἡμᾶς οὖν οἰκοῦντας ἐν τοῖς κοίλοις αὐτῆς λεληθέναι
καὶ οἴεσθαι ἄνω ἐπὶ τῆς γῆς οἰκεῖν, ὥσπερ ἂν εἴ τις ἐν
μέσῳ τῷ πυθμένι τοῦ πελάγους οἰκῶν οἴοιτό τε ἐπὶ τῆς
θαλάττης οἰκεῖν καὶ διὰ τοῦ ὕδατος ὁρῶν τὸν ἥλιον καὶ τὰ
ἄλλα ἄστρα τὴν θάλατταν ἡγοῖτο οὐρανὸν εἶναι, διὰ δὲ
βραδυτῆτά τε καὶ ἀσθένειαν μηδεπώποτε ἐπὶ τὰ ἄκρα τῆς
θαλάττης ἀφιγμένος μηδὲ ἑωρακὼς εἴη, ἐκδὺς καὶ ἀνακύψας
ἐκ τῆς θαλάττης εἰς τὸν ἐνθάδε τόπον, ὅσῳ καθαρώτερος
καὶ καλλίων τυγχάνει ὢν τοῦ παρὰ σφίσι, μηδὲ ἄλλου
ἀκηκοὼς εἴη τοῦ ἑωρακότος. ταὐτὸν δὴ τοῦτο καὶ ἡμᾶς
πεπονθέναι· οἰκοῦντας γὰρ ἔν τινι κοίλῳ τῆς γῆς οἴεσθαι
ἐπάνω αὐτῆς οἰκεῖν, καὶ τὸν ἀέρα οὐρανὸν καλεῖν, ὡς διὰ
τούτου οὐρανοῦ ὄντος τὰ ἄστρα χωροῦντα· τὸ δὲ εἶναι ταὐ-
τόν, ὑπ' ἀσθενείας καὶ βραδυτῆτος οὐχ οἵους τε εἶναι ἡμᾶς
διεξελθεῖν ἐπ' ἔσχατον τὸν ἀέρα· ἐπεί, εἴ τις αὐτοῦ ἐπ' ἄκρα
ἔλθοι ἢ πτηνὸς γενόμενος ἀνάπτοιτο,
Πλάτων. Phaedo Stephanus p.109, sec. e, l. 1
θαλάττης οἰκεῖν καὶ διὰ τοῦ ὕδατος ὁρῶν τὸν ἥλιον καὶ τὰ
ἄλλα ἄστρα τὴν θάλατταν ἡγοῖτο οὐρανὸν εἶναι, διὰ δὲ
βραδυτῆτά τε καὶ ἀσθένειαν μηδεπώποτε ἐπὶ τὰ ἄκρα τῆς
θαλάττης ἀφιγμένος μηδὲ ἑωρακὼς εἴη, ἐκδὺς καὶ ἀνακύψας
ἐκ τῆς θαλάττης εἰς τὸν ἐνθάδε τόπον, ὅσῳ καθαρώτερος
καὶ καλλίων τυγχάνει ὢν τοῦ παρὰ σφίσι, μηδὲ ἄλλου
ἀκηκοὼς εἴη τοῦ ἑωρακότος. ταὐτὸν δὴ τοῦτο καὶ ἡμᾶς
πεπονθέναι· οἰκοῦντας γὰρ ἔν τινι κοίλῳ τῆς γῆς οἴεσθαι
ἐπάνω αὐτῆς οἰκεῖν, καὶ τὸν ἀέρα οὐρανὸν καλεῖν, ὡς διὰ
τούτου οὐρανοῦ ὄντος τὰ ἄστρα χωροῦντα· τὸ δὲ εἶναι ταὐ-
τόν, ὑπ' ἀσθενείας καὶ βραδυτῆτος οὐχ οἵους τε εἶναι ἡμᾶς
διεξελθεῖν ἐπ' ἔσχατον τὸν ἀέρα· ἐπεί, εἴ τις αὐτοῦ ἐπ' ἄκρα
ἔλθοι ἢ πτηνὸς γενόμενος ἀνάπτοιτο, κατιδεῖν ἂν ἀνακύ-
1164
ψαντα, ὥσπερ ἐνθάδε οἱ ἐκ τῆς θαλάττης ἰχθύες ἀνακύ-

πτοντες ὁρῶσι τὰ ἐνθάδε, οὕτως ἄν τινα καὶ τὰ ἐκεῖ κατιδεῖν,
καὶ εἰ ἡ φύσις ἱκανὴ εἴη ἀνασχέσθαι θεωροῦσα, γνῶναι ἂν
ὅτι ἐκεῖνός ἐστιν ὁ ἀληθῶς οὐρανὸς καὶ τὸ ἀληθινὸν φῶς
καὶ ἡ ὡς ἀληθῶς γῆ. ἥδε μὲν γὰρ ἡ γῆ καὶ οἱ λίθοι καὶ
ἅπας ὁ τόπος ὁ ἐνθάδε διεφθαρμένα ἐστὶν καὶ καταβεβρω-
μένα, ὥσπερ τὰ ἐν τῇ θαλάττῃ ὑπὸ τῆς ἅλμης, καὶ οὔτε
φύεται ἄξιον λόγου οὐδὲν ἐν τῇ θαλάττῃ, οὔτε τέλειον ὡς
Πλάτων. Philebus Stephanus p.49, sec. b, l. 7
{ΠΡΩ.} Σφόδρα γε.

{ΣΩ.} Τοῦτο τοίνυν ἔτι διαιρετέον, ὦ Πρώταρχε, δίχα, εἰ
μέλλομεν τὸν παιδικὸν ἰδόντες φθόνον ἄτοπον ἡδονῆς καὶ
λύπης ὄψεσθαι μεῖξιν. πῶς οὖν τέμνομεν δίχα, λέγεις;
πάντες ὁπόσοι ταύτην τὴν ψευδῆ δόξαν περὶ ἑαυτῶν ἀ-
νοήτως δοξάζουσι, καθάπερ ἁπάντων ἀνθρώπων, καὶ τούτων
ἀναγκαιότατον ἕπεσθαι τοῖς μὲν ῥώμην αὐτῶν καὶ δύναμιν,
τοῖς δὲ οἶμαι τοὐναντίον.
{ΠΡΩ.} Ἀνάγκη.
{ΣΩ.} Ταύτῃ τοίνυν δίελε, καὶ ὅσοι μὲν αὐτῶν εἰσι μετ'
ἀσθενείας τοιοῦτοι καὶ ἀδύνατοι καταγελώμενοι τιμωρεῖσθαι,
γελοίους τούτους φάσκων εἶναι τἀληθῆ φθέγξῃ· τοὺς δὲ
δυνατοὺς τιμωρεῖσθαι καὶ ἰσχυροὺς φοβεροὺς καὶ ἐχθροὺς
προσαγορεύων ὀρθότατον τούτων σαυτῷ λόγον ἀποδώσεις.
ἄγνοια γὰρ ἡ μὲν τῶν ἰσχυρῶν ἐχθρά τε καὶ αἰσχρά –
βλαβερὰ γὰρ καὶ τοῖς πέλας αὐτή τε καὶ ὅσαι εἰκόνες
αὐτῆς εἰσιν – ἡ δ' ἀσθενὴς ἡμῖν τὴν τῶν γελοίων εἴληχε
τάξιν τε καὶ φύσιν.
Πλάτων. Charmides Stephanus p.155, sec. b, l. 2
Καὶ πάνυ γε, ἔφη ὁ Κριτίας, ἐπεί τοι καὶ ἔστιν φιλό-
σοφός τε καί, ὡς δοκεῖ ἄλλοις τε καὶ ἑαυτῷ, πάνυ ποιητικός.
Τοῦτο μέν, ἦν δ' ἐγώ, ὦ φίλε Κριτία, πόρρωθεν ὑμῖν τὸ
καλὸν ὑπάρχει ἀπὸ τῆς Σόλωνος συγγενείας. ἀλλὰ τί οὐκ
ἐπέδειξάς μοι τὸν νεανίαν καλέσας δεῦρο; οὐδὲ γὰρ ἄν που
εἰ ἔτι ἐτύγχανε νεώτερος ὤν, αἰσχρὸν ἂν ἦν αὐτῷ διαλέ-
γεσθαι ἡμῖν ἐναντίον γε σοῦ, ἐπιτρόπου τε ἅμα καὶ ἀνεψιοῦ
ὄντος.
Ἀλλὰ καλῶς, ἔφη, λέγεις, καὶ καλοῦμεν αὐτόν. Καὶ
ἅμα πρὸς τὸν ἀκόλουθον, Παῖ, ἔφη, κάλει Χαρμίδην, εἰπὼν
ὅτι βούλομαι αὐτὸν ἰατρῷ συστῆσαι περὶ τῆς ἀσθενείας ἧς
1165
πρῴην πρός με ἔλεγεν ὅτι ἀσθενοῖ. Πρὸς οὖν ἐμὲ ὁ Κρι-

τίας, Ἔναγχός τοι ἔφη βαρύνεσθαί τι τὴν κεφαλὴν ἕωθεν
ἀνιστάμενος· ἀλλὰ τί σε κωλύει προσποιήσασθαι πρὸς
αὐτὸν ἐπίστασθαί τι κεφαλῆς φάρμακον;
Οὐδέν, ἦν δ' ἐγώ· μόνον ἐλθέτω.
Πλάτων. Charmides Stephanus p.157, sec. c, l. 8
ὅτι χωρὶς ἑκατέρου, σωφροσύνης τε καὶ ὑγιείας, ἰατροί τινες

ἐπιχειροῦσιν εἶναι·” καί μοι πάνυ σφόδρα ἐνετέλλετο μήτε
πλούσιον οὕτω μηδένα εἶναι μήτε γενναῖον μήτε καλόν, ὃς
ἐμὲ πείσει ἄλλως ποιεῖν. ἐγὼ οὖν – ὀμώμοκα γὰρ αὐτῷ,
καί μοι ἀνάγκη πείθεσθαι – πείσομαι οὖν, καὶ σοί, ἐὰν
μὲν βούλῃ κατὰ τὰς τοῦ ξένου ἐντολὰς τὴν ψυχὴν πρῶτον
παρασχεῖν ἐπᾷσαι ταῖς τοῦ Θρᾳκὸς ἐπῳδαῖς, προσοίσω τὸ
φάρμακον τῇ κεφαλῇ· εἰ δὲ μή, οὐκ ἂν ἔχοιμεν ὅτι ποιοῖμέν
σοι, ὦ φίλε Χαρμίδη.
Ἀκούσας οὖν μου ὁ Κριτίας ταῦτ' εἰπόντος, Ἕρμαιον,
ἔφη, ὦ Σώκρατες, γεγονὸς ἂν εἴη ἡ τῆς κεφαλῆς ἀσθένεια
τῷ νεανίσκῳ, εἰ ἀναγκασθήσεται καὶ τὴν διάνοιαν διὰ τὴν
κεφαλὴν βελτίων γενέσθαι. λέγω μέντοι σοι ὅτι Χαρμίδης
τῶν ἡλικιωτῶν οὐ μόνον τῇ ἰδέᾳ δοκεῖ διαφέρειν, ἀλλὰ καὶ
αὐτῷ τούτῳ, οὗ σὺ φῂς τὴν ἐπῳδὴν ἔχειν· φῂς δὲ σωφρο-
σύνης· ἦ γάρ;
Πάνυ γε, ἦν δ' ἐγώ.
Εὖ τοίνυν ἴσθι, ἔφη, ὅτι πάνυ πολὺ δοκεῖ σωφρονέστατος
εἶναι τῶν νυνί, καὶ τἆλλα πάντα, εἰς ὅσον ἡλικίας ἥκει,
οὐδενὸς χείρων ὤν.
Πλάτων. Protagoras Stephanus p.332, sec. b, l. 7
ἔφη. { – } Πότερον δὲ ὅταν πράττωσιν ἅνθρωποι ὀρθῶς τε καὶ

ὠφελίμως, τότε σωφρονεῖν σοι δοκοῦσιν οὕτω πράττοντες,
ἢ [εἰ] τοὐναντίον [ἔπραττον]; { – } Σωφρονεῖν, ἔφη. { – } Οὐκοῦν
σωφροσύνῃ σωφρονοῦσιν; { – } Ἀνάγκη. { – } Οὐκοῦν οἱ μὴ ὀρθῶς
πράττοντες ἀφρόνως πράττουσιν καὶ οὐ σωφρονοῦσιν οὕτω
πράττοντες; { – } Συνδοκεῖ μοι, ἔφη. { – } Τοὐναντίον ἄρα ἐστὶν
τὸ ἀφρόνως πράττειν τῷ σωφρόνως; { – } Ἔφη. { – } Οὐκοῦν τὰ μὲν
ἀφρόνως πραττόμενα ἀφροσύνῃ πράττεται, τὰ δὲ σωφρόνως
σωφροσύνῃ; { – } Ὡμολόγει. { – } Οὐκοῦν εἴ τι ἰσχύϊ πράττεται,
ἰσχυρῶς πράττεται, καὶ εἴ τι ἀσθενείᾳ, ἀσθενῶς; { – } Ἐδόκει.
1166
{ – } Καὶ εἴ τι μετὰ τάχους, ταχέως, καὶ εἴ τι μετὰ βραδυτῆτος,

βραδέως; { – } Ἔφη. { – } Καὶ εἴ τι δὴ ὡσαύτως πράττεται, ὑπὸ
τοῦ αὐτοῦ πράττεται, καὶ εἴ τι ἐναντίως, ὑπὸ τοῦ ἐναντίου; { – }
Συνέφη. { – } Φέρε δή, ἦν δ' ἐγώ, ἔστιν τι καλόν; { – } Συνεχώρει.
{ – } Τούτῳ ἔστιν τι ἐναντίον πλὴν τὸ αἰσχρόν; { – } Οὐκ ἔστιν.
{ – } Τί δέ; ἔστιν τι ἀγαθόν; { – } Ἔστιν. { – } Τούτῳ ἔστιν τι ἐναν-
τίον πλὴν τὸ κακόν; { – } Οὐκ ἔστιν. { – } Τί δέ; ἔστιν τι ὀξὺ ἐν
φωνῇ; { – } Ἔφη. { – } Τούτῳ μὴ ἔστιν τι ἐναντίον ἄλλο πλὴν τὸ
βαρύ; { – } Οὐκ ἔφη. { – } Οὐκοῦν, ἦν δ' ἐγώ, ἑνὶ ἑκάστῳ τῶν ἐναν-
τίων ἓν μόνον ἐστὶν ἐναντίον καὶ οὐ πολλά; { – }
Πλάτων. Gorgias Stephanus p.477, sec. b, l. 4
λιμα. { – ΠΩΛ.} Ἀνάγκη. { – ΣΩ.} Ἀγαθὰ ἄρα πάσχει ὁ δίκην

διδούς; { – ΠΩΛ.} Ἔοικεν. { – ΣΩ.} Ὠφελεῖται ἄρα; { – ΠΩΛ.}
Ναί.
{ΣΩ.} Ἆρα ἥνπερ ἐγὼ ὑπολαμβάνω τὴν ὠφελίαν; βελ-
τίων τὴν ψυχὴν γίγνεται, εἴπερ δικαίως κολάζεται; { – ΠΩΛ.}
Εἰκός γε. { – ΣΩ.} Κακίας ἄρα ψυχῆς ἀπαλλάττεται ὁ δίκην
διδούς; { – ΠΩΛ.} Ναί. { – ΣΩ.} Ἆρα οὖν τοῦ μεγίστου ἀπαλ-
λάττεται κακοῦ; ὧδε δὲ σκόπει· ἐν χρημάτων κατασκευῇ
ἀνθρώπου κακίαν ἄλλην τινὰ ἐνορᾷς ἢ πενίαν; { – ΠΩΛ.} Οὔκ,
ἀλλὰ πενίαν. { – ΣΩ.} Τί δ' ἐν σώματος κατασκευῇ; κακίαν
ἂν φήσαις ἀσθένειαν εἶναι καὶ νόσον καὶ αἶσχος καὶ τὰ
τοιαῦτα; { – ΠΩΛ.} Ἔγωγε. { – ΣΩ.} Οὐκοῦν καὶ ἐν ψυχῇ πονη-
ρίαν ἡγῇ τινα εἶναι; { – ΠΩΛ.} Πῶς γὰρ οὔ; { – ΣΩ.} Ταύτην
οὖν οὐκ ἀδικίαν καλεῖς καὶ ἀμαθίαν καὶ δειλίαν καὶ τὰ
τοιαῦτα; { – ΠΩΛ.} Πάνυ μὲν οὖν. { – ΣΩ.} Οὐκοῦν χρημάτων
καὶ σώματος καὶ ψυχῆς, τριῶν ὄντων, τριττὰς εἴρηκας πονη-
ρίας, πενίαν, νόσον, ἀδικίαν; { – ΠΩΛ.} Ναί. { – ΣΩ.} Τίς οὖν
τούτων τῶν πονηριῶν αἰσχίστη; οὐχ ἡ ἀδικία καὶ συλλή-
βδην ἡ τῆς ψυχῆς πονηρία; { – ΠΩΛ.} Πολύ γε. { – ΣΩ.} Εἰ δὴ
αἰσχίστη, καὶ κακίστη; { – ΠΩΛ.} Πῶς, ὦ Σώκρατες, λέγεις;
Πλάτων. Gorgias Stephanus p.496, sec. b, l. 3
{ΚΑΛ.} Πῶς λέγεις;

{ΣΩ.} Οἷον περὶ ὅτου βούλει τοῦ σώματος ἀπολαβὼν
σκόπει. νοσεῖ που ἄνθρωπος ὀφθαλμούς, ᾧ ὄνομα ὀφθαλ-
μία; { – ΚΑΛ.} Πῶς γὰρ οὔ; { – ΣΩ.} Οὐ δήπου καὶ ὑγιαίνει γε
ἅμα τοὺς αὐτούς; { – ΚΑΛ.} Οὐδ' ὁπωστιοῦν. { – ΣΩ.} Τί δὲ
1167
ὅταν τῆς ὀφθαλμίας ἀπαλλάττηται; ἆρα τότε καὶ τῆς ὑγιείας

ἀπαλλάττεται τῶν ὀφθαλμῶν καὶ τελευτῶν ἅμα ἀμφοτέρων
ἀπήλλακται; { – ΚΑΛ.} Ἥκιστά γε. { – ΣΩ.} Θαυμάσιον γὰρ
οἶμαι καὶ ἄλογον γίγνεται· ἦ γάρ; { – ΚΑΛ.} Σφόδρα γε. { –
ΣΩ.} Ἀλλ' ἐν μέρει οἶμαι ἑκάτερον καὶ λαμβάνει καὶ ἀπολ-
λύει; { – ΚΑΛ.} Φημί. { – ΣΩ.} Οὐκοῦν καὶ ἰσχὺν καὶ ἀσθένειαν
ὡσαύτως; { – ΚΑΛ.} Ναί. { – ΣΩ.} Καὶ τάχος καὶ βραδυτῆτα; { –
ΚΑΛ.} Πάνυ γε. { – ΣΩ.} Ἦ καὶ τἀγαθὰ καὶ τὴν εὐδαιμονίαν καὶ
τἀναντία τούτων, κακά τε καὶ ἀθλιότητα, ἐν μέρει λαμβάνει
καὶ ἐν μέρει ἀπαλλάττεται ἑκατέρου; { – ΚΑΛ.} Πάντως δήπου.
{ – ΣΩ.} Ἐὰν εὕρωμεν ἄρα ἄττα ὧν ἅμα τε ἀπαλλάττεται
ἄνθρωπος καὶ ἅμα ἔχει, δῆλον ὅτι ταῦτά γε οὐκ ἂν εἴη τό
τε ἀγαθὸν καὶ τὸ κακόν. ὁμολογοῦμεν ταῦτα; καὶ εὖ μάλα
σκεψάμενος ἀποκρίνου. { – ΚΑΛ.} Ἀλλ' ὑπερφυῶς ὡς ὁμο-
λογῶ.
{ΣΩ.} Ἴθι δὴ ἐπὶ τὰ ἔμπροσθεν ὡμολογημένα. τὸ πεινῆν
Πλάτων. Gorgias Stephanus p.519, sec. a, l. 4
ὕστερον χρόνῳ, ἅτε ἄνευ τοῦ ὑγιεινοῦ γεγονυῖα, τούτους

αἰτιάσονται καὶ ψέξουσιν καὶ κακόν τι ποιήσουσιν, ἂν οἷοί
τ' ὦσι, τοὺς δὲ προτέρους ἐκείνους καὶ αἰτίους τῶν κακῶν
ἐγκωμιάσουσιν. καὶ σὺ νῦν, ὦ Καλλίκλεις, ὁμοιότατον
τούτῳ ἐργάζῃ· ἐγκωμιάζεις ἀνθρώπους, οἳ τούτους εἱστιά-
κασιν εὐωχοῦντες ὧν ἐπεθύμουν. καί φασι μεγάλην τὴν
πόλιν πεποιηκέναι αὐτούς· ὅτι δὲ οἰδεῖ καὶ ὕπουλός ἐστιν
δι' ἐκείνους τοὺς παλαιούς, οὐκ αἰσθάνονται. ἄνευ γὰρ
σωφροσύνης καὶ δικαιοσύνης λιμένων καὶ νεωρίων καὶ
τειχῶν καὶ φόρων καὶ τοιούτων φλυαριῶν ἐμπεπλήκασι τὴν
πόλιν· ὅταν οὖν ἔλθῃ ἡ καταβολὴ αὕτη τῆς ἀσθενείας, τοὺς
τότε παρόντας αἰτιάσονται συμβούλους, Θεμιστοκλέα δὲ
καὶ Κίμωνα καὶ Περικλέα ἐγκωμιάσουσιν, τοὺς αἰτίους
τῶν κακῶν· σοῦ δὲ ἴσως ἐπιλήψονται, ἐὰν μὴ εὐλαβῇ, καὶ
τοῦ ἐμοῦ ἑταίρου Ἀλκιβιάδου, ὅταν καὶ τὰ ἀρχαῖα προς-
απολλύωσι πρὸς οἷς ἐκτήσαντο, οὐκ αἰτίων ὄντων τῶν κακῶν
ἀλλ' ἴσως συναιτίων. καίτοι ἔγωγε ἀνόητον πρᾶγμα καὶ
νῦν ὁρῶ γιγνόμενον καὶ ἀκούω τῶν παλαιῶν ἀνδρῶν πέρι.
αἰσθάνομαι γάρ, ὅταν ἡ πόλις τινὰ τῶν πολιτικῶν ἀνδρῶν
μεταχειρίζηται ὡς ἀδικοῦντα, ἀγανακτούντων καὶ σχετλια-
ζόντων ὡς δεινὰ πάσχουσι· πολλὰ καὶ ἀγαθὰ τὴν πόλιν
Πλάτων. Menexenus Stephanus p.238, sec. d, l. 5

1168
καλὴ μὲν ἀγαθῶν, ἡ δὲ ἐναντία κακῶν. ὡς οὖν ἐν καλῇ

πολιτείᾳ ἐτράφησαν οἱ πρόσθεν ἡμῶν, ἀναγκαῖον δηλῶσαι,
δι' ἣν δὴ κἀκεῖνοι ἀγαθοὶ καὶ οἱ νῦν εἰσιν, ὧν οἵδε τυγχάνουσιν
ὄντες οἱ τετελευτηκότες. ἡ γὰρ αὐτὴ πολιτεία καὶ τότε ἦν
καὶ νῦν, ἀριστοκρατία, ἐν ᾗ νῦν τε πολιτευόμεθα καὶ τὸν ἀεὶ
χρόνον ἐξ ἐκείνου ὡς τὰ πολλά. καλεῖ δὲ ὁ μὲν αὐτὴν
δημοκρατίαν, ὁ δὲ ἄλλο, ᾧ ἂν χαίρῃ, ἔστι δὲ τῇ ἀληθείᾳ μετ'
εὐδοξίας πλήθους ἀριστοκρατία. βασιλῆς μὲν γὰρ ἀεὶ ἡμῖν
εἰσιν· οὗτοι δὲ τοτὲ μὲν ἐκ γένους, τοτὲ δὲ αἱρετοί· ἐγκρατὲς
δὲ τῆς πόλεως τὰ πολλὰ τὸ πλῆθος, τὰς δὲ ἀρχὰς δίδωσι
καὶ κράτος τοῖς ἀεὶ δόξασιν ἀρίστοις εἶναι, καὶ οὔτε ἀσθενείᾳ
οὔτε πενίᾳ οὔτ' ἀγνωσίᾳ πατέρων ἀπελήλαται οὐδεὶς οὐδὲ
τοῖς ἐναντίοις τετίμηται, ὥσπερ ἐν ἄλλαις πόλεσιν, ἀλλὰ
εἷς ὅρος, ὁ δόξας σοφὸς ἢ ἀγαθὸς εἶναι κρατεῖ καὶ ἄρχει.
αἰτία δὲ ἡμῖν τῆς πολιτείας ταύτης ἡ ἐξ ἴσου γένεσις. αἱ μὲν
γὰρ ἄλλαι πόλεις ἐκ παντοδαπῶν κατεσκευασμέναι ἀνθρώπων
εἰσὶ καὶ ἀνωμάλων, ὥστε αὐτῶν ἀνώμαλοι καὶ αἱ πολιτεῖαι,
τυραννίδες τε καὶ ὀλιγαρχίαι· οἰκοῦσιν οὖν ἔνιοι μὲν δούλους,
οἱ δὲ δεσπότας ἀλλήλους νομίζοντες· ἡμεῖς δὲ καὶ οἱ ἡμέτεροι,
μιᾶς μητρὸς πάντες ἀδελφοὶ φύντες, οὐκ ἀξιοῦμεν δοῦλοι
οὐδὲ δεσπόται ἀλλήλων εἶναι,
Πλάτων. Respublica Stephanus p.330, sec. e, l. 3
Πάνυ μὲν οὖν, ἦν δ' ἐγώ. ἀλλά μοι ἔτι τοσόνδε εἰπέ·
τί μέγιστον οἴει ἀγαθὸν ἀπολελαυκέναι τοῦ πολλὴν οὐσίαν
κεκτῆσθαι;
Ὅ, ἦ δ' ὅς, ἴσως οὐκ ἂν πολλοὺς πείσαιμι λέγων. εὖ
γὰρ ἴσθι, ἔφη, ὦ Σώκρατες, ὅτι, ἐπειδάν τις ἐγγὺς ᾖ τοῦ
οἴεσθαι τελευτήσειν, εἰσέρχεται αὐτῷ δέος καὶ φροντὶς περὶ
ὧν ἔμπροσθεν οὐκ εἰσῄει. οἵ τε γὰρ λεγόμενοι μῦθοι περὶ
τῶν ἐν Ἅιδου, ὡς τὸν ἐνθάδε ἀδικήσαντα δεῖ ἐκεῖ διδόναι
δίκην, καταγελώμενοι τέως, τότε δὴ στρέφουσιν αὐτοῦ τὴν
ψυχὴν μὴ ἀληθεῖς ὦσιν· καὶ αὐτός – ἤτοι ὑπὸ τῆς τοῦ γήρως
ἀσθενείας ἢ καὶ ὥσπερ ἤδη ἐγγυτέρω ὢν τῶν ἐκεῖ μᾶλλόν
τι καθορᾷ αὐτά – ὑποψίας δ' οὖν καὶ δείματος μεστὸς γίγνε-
ται καὶ ἀναλογίζεται ἤδη καὶ σκοπεῖ εἴ τινά τι ἠδίκησεν.
ὁ μὲν οὖν εὑρίσκων ἑαυτοῦ ἐν τῷ βίῳ πολλὰ ἀδικήματα καὶ
ἐκ τῶν ὕπνων, ὥσπερ οἱ παῖδες, θαμὰ ἐγειρόμενος δειμαίνει
καὶ ζῇ μετὰ κακῆς ἐλπίδος· τῷ δὲ μηδὲν ἑαυτῷ ἄδικον
συνειδότι ἡδεῖα ἐλπὶς ἀεὶ πάρεστι καὶ ἀγαθὴ γηροτρόφος,
1169
ὡς καὶ Πίνδαρος λέγει. χαριέντως γάρ τοι, ὦ Σώκρατες,

τοῦτ' ἐκεῖνος εἶπεν, ὅτι ὃς ἂν δικαίως καὶ ὁσίως τὸν βίον
διαγάγῃ,

Πλάτων. Respublica Stephanus p.366, sec. d, l. 2
κατὰ νοῦν ζῶντές τε καὶ τελευτήσαντες, ὡς ὁ τῶν πολλῶν

τε καὶ ἄκρων λεγόμενος λόγος; ἐκ δὴ πάντων τῶν εἰρη-
μένων τίς μηχανή, ὦ Σώκρατες, δικαιοσύνην τιμᾶν ἐθέλειν
ᾧ τις δύναμις ὑπάρχει ψυχῆς ἢ χρημάτων ἢ σώματος ἢ
γένους, ἀλλὰ μὴ γελᾶν ἐπαινουμένης ἀκούοντα; ὡς δή τοι
εἴ τις ἔχει ψευδῆ μὲν ἀποφῆναι ἃ εἰρήκαμεν, ἱκανῶς δὲ
ἔγνωκεν ὅτι ἄριστον δικαιοσύνη, πολλήν που συγγνώμην
ἔχει καὶ οὐκ ὀργίζεται τοῖς ἀδίκοις, ἀλλ' οἶδεν ὅτι πλὴν εἴ
τις θείᾳ φύσει δυσχεραίνων τὸ ἀδικεῖν ἢ ἐπιστήμην λαβὼν
ἀπέχεται αὐτοῦ, τῶν γε ἄλλων οὐδεὶς ἑκὼν δίκαιος, ἀλλ'
ὑπὸ ἀνανδρίας ἢ γήρως ἤ τινος ἄλλης ἀσθενείας ψέγει τὸ
ἀδικεῖν, ἀδυνατῶν αὐτὸ δρᾶν. ὡς δέ, δῆλον· ὁ γὰρ πρῶτος
τῶν τοιούτων εἰς δύναμιν ἐλθὼν πρῶτος ἀδικεῖ, καθ' ὅσον
ἂν οἷός τ' ᾖ. καὶ τούτων ἁπάντων οὐδὲν ἄλλο αἴτιον ἢ
ἐκεῖνο, ὅθενπερ ἅπας ὁ λόγος οὗτος ὥρμησεν καὶ τῷδε καὶ ἐμοὶ
πρὸς σέ, ὦ Σώκρατες, εἰπεῖν, ὅτι “Ὦ θαυμάσιε, πάντων
ὑμῶν, ὅσοι ἐπαινέται φατὲ δικαιοσύνης εἶναι, ἀπὸ τῶν ἐξ
ἀρχῆς ἡρώων ἀρξάμενοι, ὅσων λόγοι λελειμμένοι, μέχρι τῶν
νῦν ἀνθρώπων οὐδεὶς πώποτε ἔψεξεν ἀδικίαν οὐδ' ἐπῄνεσεν
δικαιοσύνην ἄλλως ἢ δόξας τε καὶ τιμὰς καὶ δωρεὰς τὰς
ἀπ' αὐτῶν γιγνομένας· αὐτὸ δ' ἑκάτερον τῇ αὑτοῦ
Πλάτων. Respublica Stephanus p.444, sec. e, l. 2
τὸ δὲ νόσον παρὰ φύσιν ἄρχειν τε καὶ ἄρχεσθαι ἄλλο ὑπ'

ἄλλου.
Ἔστι γάρ.
Οὐκοῦν αὖ, ἔφην, τὸ δικαιοσύνην ἐμποιεῖν τὰ ἐν τῇ ψυχῇ
κατὰ φύσιν καθιστάναι κρατεῖν τε καὶ κρατεῖσθαι ὑπ' ἀλλή-
λων, τὸ δὲ ἀδικίαν παρὰ φύσιν ἄρχειν τε καὶ ἄρχεσθαι
ἄλλο ὑπ' ἄλλου;
Κομιδῇ, ἔφη.
Ἀρετὴ μὲν ἄρα, ὡς ἔοικεν, ὑγίειά τέ τις ἂν εἴη καὶ
κάλλος καὶ εὐεξία ψυχῆς, κακία δὲ νόσος τε καὶ αἶσχος καὶ
ἀσθένεια.
1170
Ἔστιν οὕτω.
Ἆρ' οὖν οὐ καὶ τὰ μὲν καλὰ ἐπιτηδεύματα εἰς ἀρετῆς
κτῆσιν φέρει, τὰ δ' αἰσχρὰ εἰς κακίας;
Ἀνάγκη.
Τὸ δὴ λοιπὸν ἤδη, ὡς ἔοικεν, ἡμῖν ἐστι σκέψασθαι
πότερον αὖ λυσιτελεῖ δίκαιά τε πράττειν καὶ καλὰ ἐπιτη-
δεύειν καὶ εἶναι δίκαιον, ἐάντε λανθάνῃ ἐάντε μὴ τοιοῦτος
ὤν, ἢ ἀδικεῖν τε καὶ ἄδικον εἶναι, ἐάνπερ μὴ διδῷ δίκην
μηδὲ βελτίων γίγνηται κολαζόμενος.
Πλάτων. Respublica Stephanus p.457, sec. a, l. 10
Τοῦτο δὲ μουσική τε καὶ γυμναστικὴ παραγιγνόμεναι, ὡς

ἡμεῖς διήλθομεν, ἀπεργάσονται;
Πῶς δ' οὔ;
Οὐ μόνον ἄρα δυνατὸν ἀλλὰ καὶ ἄριστον πόλει νόμιμον
ἐτίθεμεν.
Οὕτως.
Ἀποδυτέον δὴ ταῖς τῶν φυλάκων γυναιξίν, ἐπείπερ ἀρετὴν
ἀντὶ ἱματίων ἀμφιέσονται, καὶ κοινωνητέον πολέμου τε καὶ
τῆς ἄλλης φυλακῆς τῆς περὶ τὴν πόλιν, καὶ οὐκ ἄλλα
πρακτέον· τούτων δ' αὐτῶν τὰ ἐλαφρότερα ταῖς γυναιξὶν
ἢ τοῖς ἀνδράσι δοτέον διὰ τὴν τοῦ γένους ἀσθένειαν. ὁ
δὲ γελῶν ἀνὴρ ἐπὶ γυμναῖς γυναιξί, τοῦ βελτίστου ἕνεκα
γυμναζομέναις, ἀτελῆ τοῦ γελοίου σοφίας δρέπων καρ-
πόν, οὐδὲν οἶδεν, ὡς ἔοικεν, ἐφ' ᾧ γελᾷ οὐδ' ὅτι πράττει·
κάλλιστα γὰρ δὴ τοῦτο καὶ λέγεται καὶ λελέξεται, ὅτι τὸ μὲν
ὠφέλιμον καλόν, τὸ δὲ βλαβερὸν αἰσχρόν.
Πλάτων. Respublica Stephanus p.618, sec. d, l. 3
ἐπιμελητέον ὅπως ἕκαστος ἡμῶν τῶν ἄλλων μαθημάτων

ἀμελήσας τούτου τοῦ μαθήματος καὶ ζητητὴς καὶ μαθητὴς
ἔσται, ἐάν ποθεν οἷός τ' ᾖ μαθεῖν καὶ ἐξευρεῖν τίς αὐτὸν
ποιήσει δυνατὸν καὶ ἐπιστήμονα, βίον καὶ χρηστὸν καὶ πονη-
ρὸν διαγιγνώσκοντα, τὸν βελτίω ἐκ τῶν δυνατῶν ἀεὶ παντ-
αχοῦ αἱρεῖσθαι· ἀναλογιζόμενον πάντα τὰ νυνδὴ ῥηθέντα
καὶ συντιθέμενα ἀλλήλοις καὶ διαιρούμενα πρὸς ἀρετὴν βίου
πῶς ἔχει, εἰδέναι τί κάλλος πενίᾳ ἢ πλούτῳ κραθὲν καὶ
μετὰ ποίας τινὸς ψυχῆς ἕξεως κακὸν ἢ ἀγαθὸν ἐργάζεται,
καὶ τί εὐγένειαι καὶ δυσγένειαι καὶ ἰδιωτεῖαι καὶ ἀρχαὶ καὶ
ἰσχύες καὶ ἀσθένειαι καὶ εὐμαθίαι καὶ δυσμαθίαι καὶ πάντα
1171
τὰ τοιαῦτα τῶν φύσει περὶ ψυχὴν ὄντων καὶ τῶν ἐπικτήτων

τί συγκεραννύμενα πρὸς ἄλληλα ἐργάζεται, ὥστε ἐξ ἁπάντων
αὐτῶν δυνατὸν εἶναι συλλογισάμενον αἱρεῖσθαι, πρὸς τὴν
τῆς ψυχῆς φύσιν ἀποβλέποντα, τόν τε χείρω καὶ τὸν ἀμείνω
βίον, χείρω μὲν καλοῦντα ὃς αὐτὴν ἐκεῖσε ἄξει, εἰς τὸ ἀδικω-
τέραν γίγνεσθαι, ἀμείνω δὲ ὅστις εἰς τὸ δικαιοτέραν. τὰ δὲ
ἄλλα πάντα χαίρειν ἐάσει· ἑωράκαμεν γὰρ ὅτι ζῶντί τε
καὶ τελευτήσαντι αὕτη κρατίστη αἵρεσις. ἀδαμαντίνως δὴ
δεῖ ταύτην τὴν δόξαν ἔχοντα εἰς Ἅιδου ἰέναι, ὅπως ἂν ᾖ καὶ
ἐκεῖ ἀνέκπληκτος ὑπὸ πλούτων τε καὶ τῶν τοιούτων κακῶν,
Πλάτων. Timaeus Stephanus p.17, sec. a, l. 4
ἄνω ὁδοῦ ἀεὶ ἑξόμεθα καὶ δικαιοσύνην μετὰ φρονήσεως παντὶ

τρόπῳ ἐπιτηδεύσομεν, ἵνα καὶ ἡμῖν αὐτοῖς φίλοι ὦμεν καὶ
τοῖς θεοῖς, αὐτοῦ τε μένοντες ἐνθάδε, καὶ ἐπειδὰν τὰ ἆθλα
αὐτῆς κομιζώμεθα, ὥσπερ οἱ νικηφόροι περιαγειρόμενοι, καὶ
ἐνθάδε καὶ ἐν τῇ χιλιέτει πορείᾳ, ἣν διεληλύθαμεν, εὖ
πράττωμεν.
{ΣΩ.} Εἷς, δύο, τρεῖς· ὁ δὲ δὴ τέταρτος ἡμῖν, ὦ φίλε Τί-
μαιε, ποῦ τῶν χθὲς μὲν δαιτυμόνων, τὰ νῦν δὲ ἑστια-
τόρων;
{ΤΙ.} Ἀσθένειά τις αὐτῷ συνέπεσεν, ὦ Σώκρατες· οὐ γὰρ
ἂν ἑκὼν τῆσδε ἀπελείπετο τῆς συνουσίας.
{ΣΩ.} Οὐκοῦν σὸν τῶνδέ τε ἔργον καὶ τὸ ὑπὲρ τοῦ ἀπόντος
ἀναπληροῦν μέρος;
{ΤΙ.} Πάνυ μὲν οὖν, καὶ κατὰ δύναμίν γε οὐδὲν ἐλλεί-
ψομεν· οὐδὲ γὰρ ἂν εἴη δίκαιον, χθὲς ὑπὸ σοῦ ξενισθέντας
οἷς ἦν πρέπον ξενίοις, μὴ οὐ προθύμως σὲ τοὺς λοιποὺς ἡμῶν
ἀνταφεστιᾶν.
{ΣΩ.} Ἆρ' οὖν μέμνησθε ὅσα ὑμῖν καὶ περὶ ὧν ἐπέταξα
εἰπεῖν;
Πλάτων. Leges Stephanus p.769, sec. c, l. 5
ὥστε ἐπίδοσιν μηκέτ' ἔχειν εἰς τὸ καλλίω τε καὶ φανερώτερα

γίγνεσθαι τὰ γεγραμμένα.
{ΚΛ.} Σχεδὸν ἐννοῶ ἀκούων καὶ αὐτὸς ταῦτα ἃ λέγεις,
ἐπεὶ ἐντριβής γε οὐδαμῶς γέγονα τῇ τοιαύτῃ τέχνῃ.
{ΑΘ.} Καὶ οὐδέν γε ἐβλάβης. χρησώμεθά γε μὴν τῷ νῦν
παρατυχόντι περὶ αὐτῆς ἡμῖν λόγῳ τὸ τοιόνδε, ὡς εἴ ποτέ
τις ἐπινοήσειε γράψαι τε ὡς κάλλιστον ζῷον καὶ τοῦτ' αὖ
1172
μηδέποτε ἐπὶ φαυλότερον ἀλλ' ἐπὶ τὸ βέλτιον ἴσχειν τοῦ

ἐπιόντος ἀεὶ χρόνου, συννοεῖς ὅτι θνητὸς ὤν, εἰ μή τινα
καταλείψει διάδοχον τοῦ ἐπανορθοῦν τε, ἐάν τι σφάλληται
τὸ ζῷον ὑπὸ χρόνων, καὶ τὸ παραλειφθὲν ὑπὸ τῆς ἀσθενείας
τῆς ἑαυτοῦ πρὸς τὴν τέχνην οἷός τε εἰς τὸ πρόσθεν ἔσται
φαιδρύνων ποιεῖν ἐπιδιδόναι, σμικρόν τινα χρόνον αὐτῷ
πόνος παραμενεῖ πάμπολυς;
Πλάτων. Leges Stephanus p.854, sec. a, l. 1
σητον δὴ φοβεῖσθαι μή τις ἐγγίγνηται τῶν πολιτῶν ἡμῖν

οἷον κερασβόλος, ὃς ἀτεράμων εἰς τοσοῦτον φύσει γίγνοιτ'
ἂν ὥστε μὴ τήκεσθαι· καθάπερ ἐκεῖνα τὰ σπέρματα πυρί,
νόμοις οὗτοι καίπερ οὕτως ἰσχυροῖς οὖσιν ἄτηκτοι γίγνωνται.
ὧν δὴ χάριν οὐκ ἐπίχαριν λέγοιμ' ἂν πρῶτον νόμον ἱερῶν
περὶ συλήσεων, ἄν τις τοῦτο δρᾶν τολμᾷ. καὶ πολίτην μὲν
τῶν τεθραμμένων ὀρθῶς οὔτ' ἂν βουλοίμεθα οὔτε ἐλπιστὸν
πάνυ τι νοσῆσαί ποτε ἂν ταύτην τὴν νόσον, οἰκέται δὲ ἂν
τούτων καὶ ξένοι καὶ ξένων δοῦλοι πολλὰ ἂν ἐπιχειρήσειαν
τοιαῦτα· ὧν ἕνεκα μὲν μάλιστα, ὅμως δὲ καὶ σύμπασαν τὴν
τῆς ἀνθρωπίνης φύσεως ἀσθένειαν εὐλαβούμενος, ἐρῶ τὸν
τῶν ἱεροσύλων πέρι νόμον καὶ τῶν ἄλλων πάντων τῶν
τοιούτων ὅσα δυσίατα καὶ ἀνίατα. προοίμια δὲ τούτοισι,
κατὰ τὸν ἔμπροσθεν λόγον ὁμολογηθέντα, προρρητέον ἅπασιν
ὡς βραχύτατα. λέγοι δή τις ἂν ἐκείνῳ διαλεγόμενος ἅμα
καὶ παραμυθούμενος, ὃν ἐπιθυμία κακὴ παρακαλοῦσα μεθ'
ἡμέραν τε καὶ ἐπεγείρουσα νύκτωρ ἐπί τι τῶν ἱερῶν ἄγει
συλήσοντα, τάδε· Ὦ θαυμάσιε, οὐκ ἀνθρώπινόν σε κακὸν
οὐδὲ θεῖον κινεῖ τὸ νῦν ἐπὶ τὴν ἱεροσυλίαν προτρέπον ἰέναι,
οἶστρος δέ σέ τις ἐμφυόμενος ἐκ παλαιῶν καὶ ἀκαθάρτων
τοῖς ἀνθρώποις ἀδικημάτων, περιφερόμενος ἀλιτηριώδης,
Πλάτων. Leges Stephanus p.863, sec. d, l. 1
πειθοῖ μετὰ ἀπάτης βιαίου πράττειν πᾶν ὅτιπερ ἂν αὐτῆς ἡ

βούλησις ἐθελήσῃ.
{ΚΛ.} Καὶ μάλα.
{ΑΘ.} Τρίτον μὴν ἄγνοιαν λέγων ἄν τις τῶν ἁμαρτημάτων
αἰτίαν οὐκ ἂν ψεύδοιτο· διχῇ μὴν διελόμενος αὐτὸ ὁ νομο-
θέτης ἂν βελτίων εἴη, τὸ μὲν ἁπλοῦν αὐτοῦ κούφων ἁμαρτη-
μάτων αἴτιον ἡγούμενος, τὸ δὲ διπλοῦν, ὅταν ἀμαθαίνῃ τις
1173
μὴ μόνον ἀγνοίᾳ συνεχόμενος ἀλλὰ καὶ δόξῃ σοφίας, ὡς

εἰδὼς παντελῶς περὶ ἃ μηδαμῶς οἶδεν, μετὰ μὲν ἰσχύος καὶ
ῥώμης ἑπομένης μεγάλων καὶ ἀμούσων ἁμαρτημάτων τιθεὶς
αἴτια τὰ τοιαῦτα, ἀσθενείας δὲ ἑπομένης, παίδειά τε ἁμαρτή-
ματα καὶ πρεσβυτέρων γιγνόμενα θήσει μὲν ἁμαρτήματα καὶ
ὡς ἁμαρτάνουσιν νόμους τάξει, πρᾳοτάτους γε μὴν πάντων
καὶ συγγνώμης πλείστης ἐχομένους.
{ΚΛ.} Εἰκότα λέγεις.
{ΑΘ.} Ἡδονῆς μὲν τοίνυν καὶ θυμοῦ λέγομεν σχεδὸν
ἅπαντες ὡς ὁ μὲν κρείττων ἡμῶν, ὁ δὲ ἥττων ἐστίν· καὶ
ἔχει ταύτῃ.
Πλάτων. Epistulae [Dub.] Stephanus p.358, sec. e, l. 1

Πλάτων Λαοδάμαντι εὖ πράττειν.
Ἐπέστειλα μέν σοι καὶ πρότερον ὅτι πολὺ διαφέρει πρὸς

ἅπαντα ἃ λέγεις αὐτὸν ἀφικέσθαι σε Ἀθήναζε· ἐπειδὴ δὲ
σὺ φῂς ἀδύνατον εἶναι, μετὰ τοῦτο ἦν δεύτερον, εἰ δυνατὸν
ἐμὲ ἀφικέσθαι ἢ Σωκράτη, ὥσπερ ἐπέστειλας. νῦν δὲ
Σωκράτης μέν ἐστιν περὶ ἀσθένειαν τὴν τῆς στραγγουρίας,
ἐμὲ δὲ ἀφικόμενον ἐνταῦθα ἄσχημον ἂν εἴη μὴ διαπράξασθαι
ἐφ' ἅπερ σὺ παρακαλεῖς. ἐγὼ δὲ ταῦτα γενέσθαι ἂν οὐ
πολλὴν ἐλπίδα ἔχω – δι' ἃ δέ, μακρᾶς ἑτέρας δέοιτ' ἂν
ἐπιστολῆς ἥτις πάντα διεξίοι – καὶ ἅμα οὐδὲ τῷ σώματι
διὰ τὴν ἡλικίαν ἱκανῶς ἔχω πλανᾶσθαι καὶ κινδυνεύειν κατά
τε γῆν καὶ κατὰ θάλατταν οἷα ἀπαντᾷ, καὶ νῦν πάντα κιν-
δύνων ἐν ταῖς πορείαις ἐστὶ μεστά. συμβουλεῦσαι μέντοι
ἔχω σοί τε καὶ τοῖς οἰκισταῖς, ὃ εἰπόντος μὲν ἐμοῦ, φησὶν
Ἡσίοδος, δόξαι ἂν εἶναι φαῦλον, χαλεπὸν δὲ νοῆσαι.
Πλάτων. Spuria Stephanus p.370, sec. e, l. 4
μεμειγμένας θνητῷ σώματι τὰς ἡδονὰς ἀλλ' ἀκράτους ἁπασῶν

ἀλγηδόνων. κεῖσε γὰρ ἀφίξῃ μονωθεὶς ἐκ τῆσδε τῆς εἱρ-
κτῆς, ἔνθα ἄπονα πάντα καὶ ἀστένακτα καὶ ἀγήρατα, γαληνὸς
δέ τις καὶ κακῶν ἄπονος βίος, ἀσαλεύτῳ ἡσυχίᾳ εὐδιαζό-
1174
μενος, καὶ περιαθρῶν τὴν φύσιν, φιλοσοφῶν οὐ πρὸς ὄχλον

καὶ θέατρον ἀλλὰ πρὸς ἀμφιθαλῆ τὴν ἀλήθειαν.
{ΑΞ.} Εἰς τοὐναντίον με τῷ λόγῳ περιέστακας· οὐκέτι
γάρ μοι θανάτου δέος ἔνεστιν, ἀλλ' ἤδη καὶ πόθος – ἵνα τι
κἀγὼ μιμησάμενος τοὺς ῥήτορας περιττὸν εἴπω – καὶ πάλαι
μετεωρολογῶ καὶ δίειμι τὸν ἀίδιον καὶ θεῖον δρόμον, ἔκ τε
τῆς ἀσθενείας ἐμαυτὸν συνείλεγμαι καὶ γέγονα καινός.
{ΣΩ.} Εἰ δὲ καὶ ἕτερον βούλει λόγον, ὃν ἐμοὶ ἤγγειλε
Γωβρύης, ἀνὴρ μάγος· ἔφη κατὰ τὴν Ξέρξου διάβασιν τὸν
πάππον αὑτοῦ καὶ ὁμώνυμον, πεμφθέντα εἰς Δῆλον, ὅπως
τηρήσειε τὴν νῆσον ἄσυλον ἐν ᾗ οἱ δύο θεοὶ ἐγένοντο, ἔκ
τινων χαλκέων δέλτων, ἃς ἐξ Ὑπερβορέων ἐκόμισαν Ὦπίς
τε καὶ Ἑκαέργη, ἐκμεμαθηκέναι μετὰ τὴν τοῦ σώματος λύσιν
τὴν ψυχὴν εἰς τὸν ἄδηλον χωρεῖν τόπον, κατὰ τὴν ὑπόγειον
οἴκησιν, ἐν ᾗ βασίλεια Πλούτωνος οὐχ ἥττω τῆς τοῦ Διὸς
αὐλῆς, ἅτε τῆς μὲν γῆς ἐχούσης τὰ μέσα τοῦ κόσμου, τοῦ
δὲ πόλου ὄντος σφαιροειδοῦς, οὗ τὸ μὲν ἕτερον ἡμισφαίριον
Διόδωρος Σικελός Ιστορική βιβλιοθήκη. (li1-20) Book 1, ch. 2, sec. 3,

l. 2
ἡγητέον γὰρ εἶναι ταύτην φύλακα μὲν τῆς τῶν ἀξιο-

λόγων ἀρετῆς, μάρτυρα δὲ τῆς τῶν φαύλων κακίας,
εὐεργέτιν δὲ τοῦ κοινοῦ γένους τῶν ἀνθρώπων. εἰ γὰρ
ἡ τῶν ἐν ᾅδου μυθολογία τὴν ὑπόθεσιν πεπλασμένην
ἔχουσα πολλὰ συμβάλλεται τοῖς ἀνθρώποις πρὸς
εὐσέβειαν καὶ δικαιοσύνην, πόσῳ μᾶλλον ὑπολη-
πτέον τὴν προφῆτιν τῆς ἀληθείας ἱστορίαν, τῆς
ὅλης φιλοσοφίας οἱονεὶ μητρόπολιν οὖσαν, ἐπισκευ-
άσαι δύνασθαι τὰ ἤθη μᾶλλον πρὸς καλοκἀγαθίαν;
πάντες γὰρ ἄνθρωποι διὰ τὴν τῆς φύσεως ἀσθέ-
νειαν βιοῦσι μὲν ἀκαριαῖόν τι μέρος τοῦ παντὸς αἰ-
ῶνος, τετελευτήκασι δὲ πάντα τὸν ὕστερον χρόνον,
καὶ τοῖς μὲν ἐν τῷ ζῆν μηδὲν ἀξιόλογον πράξασιν
ἅμα ταῖς τῶν σωμάτων τελευταῖς συναποθνήσκει
καὶ τὰ ἄλλα πάντα τὰ κατὰ τὸν βίον, τοῖς δὲ δι'
ἀρετὴν περιποιησαμένοις δόξαν αἱ πράξεις ἅπαντα
τὸν αἰῶνα μνημονεύονται, διαβοώμεναι τῷ θειοτάτῳ
τῆς ἱστορίας στόματι. καλὸν δ', οἶμαι, τοῖς εὖ φρο-
νοῦσι θνητῶν πόνων ἀντικαταλλάξασθαι τὴν ἀθά-
νατον εὐφημίαν. Ἡρακλῆς μὲν γὰρ ὁμολογεῖται
πάντα τὸν γενόμενον αὐτῷ κατ' ἀνθρώπους χρόνον
1175

Book 2, ch. 46, sec. 4, l. 6
νῶς, αὐξῆσαι δὲ τὸ ἔθνος τῶν Ἀμαζονίδων δυνάμει

τε καὶ δόξῃ. μετὰ δὲ ταῦτα πολλαῖς γενεαῖς ὕστε-
ρον, διαβεβοημένης κατὰ πᾶσαν τὴν οἰκουμένην τῆς.
περὶ αὐτὰς ἀρετῆς, Ἡρακλέα φασὶ τὸν ἐξ Ἀλκμή-
νης καὶ Διὸς ἆθλον λαβεῖν παρ' Εὐρυσθέως τὸν
Ἱππολύτης τῆς Ἀμαζόνος ζωστῆρα. διόπερ στρα-
τεῦσαι μὲν αὐτόν, παρατάξει δὲ μεγάλῃ νικήσαντα
τό τε στρατόπεδον τῶν Ἀμαζόνων κατακόψαι καὶ
τὴν Ἱππολύτην μετὰ τοῦ ζωστῆρος ζωγρήσαντα τὸ
ἔθνος τοῦτο τελέως συντρῖψαι. διόπερ τοὺς περι-
οικοῦντας βαρβάρους τῆς μὲν ἀσθενείας αὐτῶν κατα-
φρονήσαντας, τῶν δὲ καθ' ἑαυτοὺς μνησικακήσαντας,
πολεμῆσαι συνεχῶς τὸ ἔθνος ἐπὶ τοσοῦτον ὥστε
μηδ' ὄνομα τοῦ γένους τῶν Ἀμαζονίδων ἀπολιπεῖν.
μετὰ γὰρ τὴν Ἡρακλέους στρατείαν ὀλίγοις ὕστερον
ἔτεσι κατὰ τὸν Τρωικὸν πόλεμόν φασι Πενθεσίλειαν
τὴν βασιλεύουσαν τῶν ὑπολελειμμένων Ἀμαζονίδων,
Ἄρεος μὲν οὖσαν θυγατέρα, φόνον δ' ἐμφύλιον
ἐπιτελεσαμένην, φυγεῖν ἐκ τῆς πατρίδος διὰ τὸ
μύσος. συμμαχήσασαν δὲ τοῖς Τρωσὶ μετὰ τὴν
Ἕκτορος τελευτὴν πολλοὺς ἀνελεῖν τῶν Ἑλλήνων,

Book 3, ch. 13, sec. 3, l. 3
οἱ πρεσβύτεροι τῶν ἀνδρῶν ἐκδέχονται, καὶ μύλων

ἑξῆς πλειόνων ὄντων ἐπὶ τούτους ἐπιβάλλουσι, καὶ
παραστάντες ἀνὰ τρεῖς ἢ δύο πρὸς τὴν κώπην ἀλή-
θουσιν, ἕως ἂν εἰς σεμιδάλεως τρόπον τὸ δοθὲν
μέτρον κατεργάσωνται. προσούσης δ' ἅπασιν ἀθε-
ραπευσίας σώματος καὶ τῆς τὴν αἰδῶ περιστελλού-
σης ἐσθῆτος μὴ προσούσης, οὐκ ἔστιν ὃς ἰδὼν οὐκ
ἂν ἐλεήσειε τοὺς ἀκληροῦντας διὰ τὴν ὑπερβολὴν
τῆς ταλαιπωρίας. οὐ γὰρ τυγχάνει συγγνώμης οὐδ'
ἀνέσεως ἁπλῶς οὐκ ἄρρωστος, οὐ πεπηρωμένος, οὐ
γεγηρακώς, οὐ γυναικὸς ἀσθένεια, πάντες δὲ πλη-
γαῖς ἀναγκάζονται προσκαρτερεῖν τοῖς ἔργοις, μέχρι
ἂν κακουχούμενοι τελευτήσωσιν ἐν ταῖς ἀνάγκαις.
1176
διόπερ οἱ δυστυχεῖς φοβερώτερον ἀεὶ τὸ μέλλον τοῦ

παρόντος ἡγοῦνται διὰ τὴν ὑπερβολὴν τῆς τιμω-
ρίας, ποθεινότερον δὲ τοῦ ζῆν τὸν θάνατον προς-
δέχονται. τὸ δὲ τελευταῖον οἱ τεχνῖται παραλαβόν-
τες τὸν ἀληλεσμένον λίθον πρὸς τὴν ὅλην ἄγουσι
συντέλειαν· ἐπὶ γὰρ πλατείας σανίδος μικρὸν ἐγκε-
κλιμένης τρίβουσι τὴν κατειργασμένην μάρμαρον
ὕδωρ ἐπιχέοντες· εἶτα τὸ μὲν γεῶδες αὐτῆς

Book 4, ch. 8, sec. 3, l. 7
παράδοξον τῶν ἱστορουμένων παρὰ πολλοῖς ἀπιστου-

μένων τῶν μύθων, ἀναγκαῖον ἢ παραλιπόντας τὰ
μέγιστα τῶν πραχθέντων καθαιρεῖν τι τῆς τοῦ θεοῦ
δόξης ἢ πάντα διεξιόντας τὴν ἱστορίαν ποιεῖν
ἀπιστουμένην. ἔνιοι γὰρ τῶν ἀναγινωσκόντων οὐ
δικαίᾳ χρώμενοι κρίσει τἀκριβὲς ἐπιζητοῦσιν ἐν ταῖς
ἀρχαίαις μυθολογίαις ἐπ' ἴσης τοῖς πραττομένοις ἐν
τοῖς καθ' ἡμᾶς χρόνοις, καὶ τὰ δισταζόμενα τῶν
ἔργων διὰ τὸ μέγεθος ἐκ τοῦ καθ' αὑτοὺς βίου
τεκμαιρόμενοι, τὴν Ἡρακλέους δύναμιν ἐκ τῆς
ἀσθενείας τῶν νῦν ἀνθρώπων θεωροῦσιν, ὥστε διὰ
τὴν ὑπερβολὴν τοῦ μεγέθους τῶν ἔργων ἀπιστεῖσθαι
τὴν γραφήν. καθόλου μὲν γὰρ ἐν ταῖς μυθολογου-
μέναις ἱστορίαις οὐκ ἐκ παντὸς τρόπου πικρῶς τὴν
ἀλήθειαν ἐξεταστέον. καὶ γὰρ ἐν τοῖς θεάτροις,
πεπεισμένοι μήτε Κενταύρους διφυεῖς ἐξ ἑτερογενῶν
σωμάτων ὑπάρξαι μήτε Γηρυόνην τρισώματον, ὅμως
προσδεχόμεθα τὰς τοιαύτας μυθολογίας, καὶ ταῖς
ἐπισημασίαις συναύξομεν τὴν τοῦ θεοῦ τιμήν. καὶ
γὰρ ἄτοπον Ἡρακλέα μὲν ἔτι κατ' ἀνθρώπους ὄντα
τοῖς ἰδίοις πόνοις ἐξημερῶσαι τὴν οἰκουμένην, τοὺς
Διόδωρος Σικελός Ιστορική βιβλιοθήκη. (li1-20) Book 4, ch. 64, sec.

4, l. 5
λοὺς ὑπ' αὐτῆς δι' ἀπορίαν ἀναιρεῖσθαι. προτιθε-

μένου δὲ ἐπάθλου φιλανθρώπου τῷ λύσαντι γαμεῖν
τὴν Ἰοκάστην καὶ βασιλεύειν τῶν Θηβῶν, ἄλλον
μὲν μηδένα δύνασθαι γνῶναι τὸ προτεθειμένον,
1177
μόνον δὲ Οἰδίπουν λῦσαι τὸ αἴνιγμα. ἦν δὲ τὸ

προτεθὲν ὑπὸ τῆς σφιγγός, τί ἐστι τὸ αὐτὸ δίπουν,
τρίπουν, τετράπουν. ἀπορουμένων δὲ τῶν ἄλλων
ὁ Οἰδίπους ἀπεφήνατο ἄνθρωπον εἶναι τὸ προβλη-
θέν· νήπιον μὲν γὰρ αὐτὸν ὑπάρχοντα τετράπουν
εἶναι, αὐξήσαντα δὲ δίπουν, γηράσαντα δὲ τρίπουν,
βακτηρίᾳ χρώμενον διὰ τὴν ἀσθένειαν. ἐνταῦθα
τὴν μὲν σφίγγα κατὰ τὸν μυθολογούμενον χρησμὸν
ἑαυτὴν κατακρημνίσαι, τὸν δ' Οἰδίπουν γήμαντα
τὴν ἀγνοουμένην ὑφ' ἑαυτοῦ μητέρα γεννῆσαι δύο
μὲν υἱοὺς Ἐτεοκλέα καὶ Πολυνείκην, δύο δὲ θυγα-
τέρας Ἀντιγόνην καὶ Ἰσμήνην. τῶν δ' υἱῶν ἀνδρω-
θέντων, καὶ τῶν περὶ τὴν οἰκίαν ἀσεβημάτων γνω-
σθέντων, τὸν μὲν Οἰδίπουν ὑπὸ τῶν υἱῶν ἔνδον
μένειν ἀναγκασθῆναι διὰ τὴν αἰσχύνην, τοὺς δὲ
νεανίσκους παραλαβόντας τὴν ἀρχὴν ὁμολογίας θέ-
σθαι πρὸς ἀλλήλους παρ' ἐνιαυτὸν ἄρχειν.

Book 5, ch. 76, sec. 4, l. 5
ἐκ Δήμητρος· ταύτην δ' εὑρέτιν γενομένην δικτύων

τῶν εἰς κυνηγίαν προσαγορευθῆναι Δίκτυνναν, καὶ
τὰς μὲν διατριβὰς ποιήσασθαι μετὰ τῆς Ἀρτέμιδος,
ἀφ' ἧς αἰτίας ἐνίους δοκεῖν τὴν αὐτὴν εἶναι Δίκτυν-
νάν τε καὶ Ἄρτεμιν, θυσίαις δὲ καὶ ναῶν κατα-
σκευαῖς τετιμῆσθαι παρὰ τοῖς Κρησὶ τὴν θεὸν ταύτην.
τοὺς δ' ἱστοροῦντας αὐτὴν ὠνομάσθαι Δίκτυνναν
ἀπὸ τοῦ συμφυγεῖν εἰς ἁλιευτικὰ δίκτυα, διωκομέ-
νην ὑπὸ Μίνω συνουσίας ἕνεκα, διημαρτηκέναι τῆς
ἀληθείας· οὔτε γὰρ τὴν θεὸν εἰς τοιαύτην ἀσθέ-
νειαν ἐλθεῖν πιθανὸν ὑπάρχειν ὥστε προσδεηθῆναι
τῆς παρ' ἀνθρώπων βοηθείας, τοῦ μεγίστου τῶν
θεῶν οὖσαν θυγατέρα, οὔτε τῷ Μίνῳ δίκαιον προς-
άπτειν τοιαύτην ἀσέβειαν, παραδεδομένῳ συμφώνως
δικαίαν προαίρεσιν καὶ βίον ἐπαινούμενον ἐζηλω-
κέναι. Πλοῦτον δὲ γενέσθαι φασὶν ἐν Τριπόλῳ τῆς
Κρήτης ἐκ Δήμητρος καὶ Ἰασίωνος, διττῶς ἱστο-
ρουμένης αὐτοῦ τῆς γενέσεως. οἱ μὲν γάρ φασι τὴν
γῆν σπαρεῖσαν ὑπὸ Ἰασίωνος καὶ τυγχάνουσαν ἐπιμε-
λείας τῆς προσηκούσης ἀνεῖναι τοσοῦτο πλῆθος
1178

Book 10, ch. 9, sec. 3, l. 6
βέβαιον, ἀλλ' αἰσχροκερδείας καὶ ἀπάτης δέλεαρ.

[Exc. Vat. p. 29 – 31.]
Ὅτι Πυθαγόρας παρήγγελλε τοῖς μανθάνουσι
σπανίως μὲν ὀμνύναι, χρησαμένους δὲ τοῖς ὅρκοις
πάντως ἐμμένειν.
Ὅτι ὁ αὐτὸς Πυθαγόρας καὶ περὶ τῶν ἀφροδισίων
ἐκλογιζόμενος τὸ συμφέρον παρήγγελλε κατὰ μὲν τὸ
θέρος μὴ πλησιάζειν γυναιξί, κατὰ δὲ τὸν χειμῶνα
προσιέναι τεταμιευμένως. καθόλου γὰρ τὸ γένος
τῶν ἀφροδισίων ὑπελάμβανεν εἶναι βλαβερόν, τὴν δὲ
συνέχειαν αὐτῶν τελέως ἀσθενείας καὶ ὀλέθρου ποι-
ητικὴν ἐνόμιζε. [Exc. virt. et vit. p. 246 V., 555 W.]
Ὅτι Πυθαγόραν φασὶν ὑπό τινος ἐρωτηθέντα
πότε χρηστέον ἀφροδισίοις εἰπεῖν, Ὅταν ἑαυτοῦ θέ-
λῃς ἥττων γενέσθαι.
Ὅτι οἱ Πυθαγόρειοι διῄρουν καὶ τὰς ἡλικίας
τῶν ἀνθρώπων εἰς τέσσαρα μέρη, παιδός, νέου,
νεανίσκου, γέροντος, καὶ τούτων ἑκάστην ἔφασαν
ὁμοίαν εἶναι ταῖς κατὰ τὸν ἐνιαυτὸν τῶν ὡρῶν με-
ταβολαῖς, τὸ μὲν ἔαρ τῷ παιδὶ διδόντες, τὸ δὲ φθι-
νόπωρον τῷ ἀνδρί, 8τὸν δὲ χειμῶνα τῷ γέροντι,

Book 10, ch. 10, sec. 1, l. 5
ταῖς ἀληθείαις καταρῶνται. [Exc. Vat. p. 32.]

Ὅτι ὁ αὐτὸς πολλὰ καὶ ἄλλα διαλεγόμενος πρὸς
βίου σώφρονος ζῆλον καὶ πρὸς ἀνδρείαν τε καὶ
καρτερίαν, ἔτι δὲ τὰς ἄλλας ἀρετάς, ἴσα θεοῖς παρὰ
τοῖς Κροτωνιάταις ἐτιμᾶτο. [Exc. de virt. et vit.
p. 246 V., 555 W.]
Ὅτι Πυθαγόρας φιλοσοφίαν, ἀλλ' οὐ σοφίαν
ἐκάλει τὴν ἰδίαν αἵρεσιν. καταμεμφόμενος γὰρ τοὺς
πρὸ αὐτοῦ κεκλημένους ἑπτὰ σοφοὺς ἔλεγεν, ὡς σο-
φὸς μὲν οὐδείς ἐστιν ἄνθρωπος ὢν καὶ πολλάκις
διὰ τὴν ἀσθένειαν τῆς φύσεως οὐκ ἰσχύων πάντα
1179
κατορθοῦν, ὁ δὲ ζηλῶν τὸν τοῦ σοφοῦ τρόπον τε

καὶ βίον προσηκόντως ἂν φιλόσοφος ὀνομάζοιτο.
Ἀλλ' ὅμως τηλικαύτης προκοπῆς γενομένης περί
τε Πυθαγόραν αὐτὸν καὶ τοὺς μετ' ἐκεῖνον Πυθα-
γορείους, καὶ τοσούτων ἀγαθῶν αἴτιοι γενόμενοι
ταῖς πόλεσιν οὗτοι τὸν πάντα τὰ καλὰ λυμαινόμε-
νον χρόνον οὐ διέφυγον· οὐδὲν γάρ, οἶμαι, τῶν
παρ' ἀνθρώποις καλῶν οὕτω συνέστηκεν ὥστε μη-
δεμίαν αὐτῷ φθοράν τε καὶ διάλυσιν γεννῆσαι τὸν
πολυετῆ χρόνον. [Exc. Vat. p. 33.]

Book 10, ch. 19, sec. 1, l. 3
ἀπολαβὼν ἔκτισε πόλιν Ἡράκλειαν. ταχὺ δ' αὐτῆς

αὐξομένης, οἱ Καρχηδόνιοι φθονήσαντες ἅμα καὶ
φοβηθέντες μήποτε πλέον ἰσχύσασα τῆς Καρχηδό-
νος ἀφέληται τῶν Φοινίκων τὴν ἡγεμονίαν, στρα-
τεύσαντες ἐπ' αὐτὴν μεγάλαις δυνάμεσι καὶ κατὰ
κράτος ἑλόντες κατέσκαψαν. ἀλλὰ περὶ μὲν τού-
των τὰ κατὰ μέρος ἐν τοῖς οἰκείοις χρόνοις ἀνα-
γράψομεν. [Diodorus IV 23, 3.]]
Ὅτι τοῖς ἐπί τινων πραγμάτων διοριζομένοις ὡς
οὐκ ἄν ποτε πραχθησομένων ἔοικεν ἐπακολουθεῖν ὡσα-
νεί τις νέμεσις ἐλέγχουσα τὴν ἀνθρωπίνην ἀσθένειαν.
Ὅτι Μεγαβύζου τοῦ καὶ Ζωπύρου, φίλου ὄντος
Δαρείου τοῦ βασιλέως, μαστιγώσαντος δ' ἑαυτὸν
καὶ τὰ περὶ τὸ πρόσωπον ἀκρωτήρια ἀποκόψαντος
διὰ τὸ αὐτόμολον γενέσθαι καὶ Βαβυλῶνα προδοῦ-
ναι Πέρσαις, φασὶ βαρέως φέρειν τὸν Δαρεῖον καὶ
εἰπεῖν βούλεσθαι τὸν Μεγάβυζον, εἰ δυνατὸν ἦν,
ἄρτιον γενόμενον ἢ δέκα Βαβυλῶνας λαβεῖν ὑπὸ
τὴν ἐξουσίαν, καίπερ ἀπράκτου τῆς ἐπιθυμίας οὔσης.
Ὅτι οἱ Βαβυλώνιοι στρατηγὸν εἵλαντο Μεγάβυ-
ζον, ἀγνοοῦντες ὅτι τὴν εὐεργεσίαν τῆς μελλούσης

Book 13, ch. 21, sec. 5, l. 1
ρίων, οὕτως μεγάλαις συμφοραῖς περιπεσεῖσθαι; ἀπὸ

γὰρ τῆς τηλικαύτης παρασκευῆς οὔτε ναῦς οὔτ'
1180
ἀνὴρ οὐθεὶς ἐπανῆλθεν, ὥστε μηδὲ τὸν ἀγγελοῦντα

αὐτοῖς τὴν συμφορὰν περιλειφθῆναι. εἰδότες οὖν,
ἄνδρες Συρακόσιοι, τοὺς ὑπερηφανοῦντας [καὶ] παρὰ
θεοῖς καὶ παρ' ἀνθρώποις μισουμένους, προσκυ-
νοῦντες τὴν τύχην μηθὲν ὑπὲρ ἄνθρωπον πράξητε.
τί γὰρ σεμνὸν φονεῦσαι τὸν ὑποπεπτωκότα; τί δ'
ἔνδοξον τιμωρίᾳ περιβαλεῖν; ὁ γὰρ ἀμετάθετον
ἔχων τὴν περὶ τῶν ἀτυχημάτων ὠμότητα συναδικεῖ
τὴν κοινὴν ἀνθρώπων ἀσθένειαν. οὐθεὶς γάρ ἐστιν
οὕτω φρόνιμος, ὥστε μεῖζον ἰσχῦσαι τῆς τύχης, ἣ
φύσει ταῖς ἀνθρωπίναις ἡδομένη συμφοραῖς ὀξείας
τῆς εὐδαιμονίας ποιεῖ τὰς μεταβολάς. ἐροῦσί τινες
ἴσως, ἠδίκησαν, καὶ τῆς κατ' αὐτῶν τιμωρίας ἔχο-
μεν τὴν ἐξουσίαν. οὐκοῦν παρὰ μὲν τοῦ δήμου
πολλαπλασίαν εἰλήφατε τιμωρίαν, παρὰ δὲ τῶν αἰχ-
μαλώτων ἱκανὴν ἔχετε κόλασιν; παρέδωκαν γὰρ
ἑαυτοὺς μετὰ τῶν ὅπλων πιστεύσαντες τῇ τῶν κρα-
τούντων εὐγνωμοσύνῃ· διόπερ οὐκ ἄξιον αὐτοὺς
τῆς ἡμετέρας ψευσθῆναι φιλανθρωπίας.

Book 13, ch. 24, sec. 5, l. 1
πολλοὺς τῶν Λακεδαιμονίων κατακλείσαντες καὶ

λαβόντες αἰχμαλώτους ἀπελύτρωσαν τοῖς Σπαρτιά-
ταις. πάλιν Λακεδαιμόνιοι πολλοὺς τῶν Ἀθηναίων
καὶ τῶν συμμάχων αἰχμαλωτισάμενοι παραπλησίως
ἐχρήσαντο. καὶ καλῶς ἀμφότεροι ταῦτ' ἔπραξαν.
δεῖ γὰρ τοῖς Ἕλλησι τὴν ἔχθραν εἶναι μέχρι τῆς
νίκης, καὶ κολάζειν μέχρι τοῦ κρατῆσαι τῶν ἐναν-
τίων. ὁ δὲ περαιτέρω τὸν ὑποπεσόντα καὶ πρὸς
τὴν τοῦ κρατοῦντος εὐγνωμοσύνην προσφεύγοντα
τιμωρούμενος οὐκέτι τὸν ἐχθρὸν κολάζει, πολὺ δὲ
μᾶλλον ἀδικεῖ τὴν ἀνθρωπίνην ἀσθένειαν. εἴποι
γὰρ ἄν τις πρὸς τὴν τοῦ τοιούτου σκληρότητα τὰς
τῶν πάλαι σοφῶν ἀποφάσεις, ἄνθρωπε, μὴ μέγα
φρόνει, γνῶθι σαυτόν, ἰδὲ τὴν τύχην ἁπάντων
οὖσαν κυρίαν. τίνος γὰρ χάριν οἱ πρόγονοι πάν-
των τῶν Ἑλλήνων ἐν ταῖς κατὰ πόλεμον νίκαις
κατέδειξαν οὐ διὰ λίθων, διὰ δὲ τῶν τυχόντων
ξύλων ἱστάναι τὰ τρόπαια; ἆρ' οὐχ ὅπως ὀλίγον
χρόνον διαμένοντα ταχέως ἀφανίζηται τὰ τῆς ἔχθρας
1181
ὑπομνήματα; καθόλου δ' εἰ μὲν αἰώνιον ἵστασθαι

τὴν διαφορὰν βούλεσθε, μάθετε τὴν ἀνθρωπίνην

Book 13, ch. 24, sec. 6, l. 5
γὰρ ἄν τις πρὸς τὴν τοῦ τοιούτου σκληρότητα τὰς

τῶν πάλαι σοφῶν ἀποφάσεις, ἄνθρωπε, μὴ μέγα
φρόνει, γνῶθι σαυτόν, ἰδὲ τὴν τύχην ἁπάντων
οὖσαν κυρίαν. τίνος γὰρ χάριν οἱ πρόγονοι πάν-
των τῶν Ἑλλήνων ἐν ταῖς κατὰ πόλεμον νίκαις
κατέδειξαν οὐ διὰ λίθων, διὰ δὲ τῶν τυχόντων
ξύλων ἱστάναι τὰ τρόπαια; ἆρ' οὐχ ὅπως ὀλίγον
χρόνον διαμένοντα ταχέως ἀφανίζηται τὰ τῆς ἔχθρας
ὑπομνήματα; καθόλου δ' εἰ μὲν αἰώνιον ἵστασθαι
τὴν διαφορὰν βούλεσθε, μάθετε τὴν ἀνθρωπίνην
ἀσθένειαν ὑπερφρονοῦντες· εἷς γὰρ καιρὸς καὶ
βραχεῖα ῥοπὴ τύχης ταπεινοῖ πολλάκις τοὺς ὑπερη-
φάνους. εἰ δ', ὅπερ εἰκός ἐστι, παύσεσθε πολε-
μοῦντες, τίνα καλλίω καιρὸν εὑρήσετε τοῦ νῦν
ὑπάρχοντος, ἐν ᾧ τὴν πρὸς τοὺς ἐπταικότας φιλαν-
θρωπίαν ἀφορμὴν τῆς φιλίας ποιήσεσθε; μὴ γὰρ
οἴεσθε τὸν τῶν Ἀθηναίων δῆμον τελέως ἐξησθενη-
κέναι διὰ τὴν ἐν Σικελίᾳ συμφοράν, ὃς κρατεῖ
σχεδὸν τῶν τε κατὰ τὴν Ἑλλάδα νήσων ἁπασῶν,
καὶ τῆς παραλίου τῆς τε κατὰ τὴν Εὐρώπην καὶ τὴν
Ἀσίαν ἔχει τὴν ἡγεμονίαν.

Book 13, ch. 89, sec. 2, l. 7
ἅμα δὲ διὰ τὴν σπουδὴν ἠναγκάζοντο καταλιπεῖν

εἰς διαρπαγὴν τοῖς βαρβάροις ταῦτ' ἐφ' οἷς ἑαυτοὺς
ἐμακάριζον· ἀφαιρουμένης γὰρ τῆς τύχης τὴν ἐξου-
σίαν τῶν οἴκοι καλῶν, ἀγαπητὸν ἡγοῦντο τὰ σώματα
γοῦν αὑτῶν διασῶσαι. οὐ μόνον δὲ τῆς τοιαύτης
πόλεως εὐδαιμονίαν παρῆν ὁρᾶν ἀπολειπομένην,
ἀλλὰ καὶ σωμάτων πλῆθος. οἱ μὲν γὰρ ἐν ἀρρω-
στίαις ὑπὸ τῶν οἰκείων περιεωρῶντο, τῆς καθ'
ἑαυτὸν σωτηρίας ἑκάστου φροντίζοντος, οἱ δὲ ταῖς
ἡλικίαις ἤδη προβεβηκότες ὑπὸ τῆς τοῦ γήρως
ἀσθενείας κατελείποντο· πολλοὶ δὲ καὶ τὴν ἀλλαγὴν
τῆς πατρίδος θανάτου τιμώμενοι τὰς χεῖρας ἑαυτοῖς
1182
προσήνεγκαν, ὅπως ταῖς πατρῴαις οἰκίαις ἐναπο-

πνεύσωσιν. οὐ μὴν ἀλλὰ τὸ μὲν ἐκ τῆς πόλεως
ἐξιὸν πλῆθος οἱ στρατιῶται μετὰ τῶν ὅπλων παρέ-
πεμπον εἰς τὴν Γέλαν· ἡ δ' ὁδὸς καὶ πάντα τὰ πρὸς
τὴν Γελῴαν ἀποκεκλιμένα τῆς χώρας μέρη ἔγεμε
γυναικῶν καὶ παίδων ἀναμὶξ παρθένοις, αἳ τὴν
συνήθη τρυφὴν εἰς ὁδοιπορίαν σύντονον καὶ κακο-
πάθειαν ὑπεράγουσαν μεταβαλλόμεναι διεκαρτέρουν,
τοῦ φόβου τὰς ψυχὰς ἐντείνοντος.

Book 13, ch. 91, sec. 5, l. 7
τοὺς στρατηγούς, ὅτι χρήμασι πεισθέντες ἐγκατέ-

λιπον τὴν τῶν Ἀκραγαντίνων σωτηρίαν. συγκατη-
γόρησε δὲ καὶ τῶν ἄλλων τῶν ἐπισημοτάτων πολι-
τῶν, συνιστὰς αὐτοὺς οἰκείους ὄντας ὀλιγαρχίας.
διόπερ συνεβούλευεν αἱρεῖσθαι στρατηγοὺς μὴ τοὺς
δυνατωτάτους, ἀλλὰ τοὺς εὐνουστάτους καὶ δημοτι-
κοὺς μᾶλλον· ἐκείνους μὲν γὰρ δεσποτικῶς ἄρχον-
τας τῶν πολιτῶν καταφρονεῖν τῶν πολλῶν, καὶ τὰς
τῆς πατρίδος συμφορὰς ἰδίας ἡγεῖσθαι προσόδους,
τοὺς δὲ ταπεινοτέρους οὐδὲν πράξειν τῶν τοιούτων,
δεδιότας τὴν περὶ αὑτοὺς ἀσθένειαν.
Πάντα δὲ πρὸς τὴν τῶν ἀκουόντων προαίρεσιν
καὶ τὴν ἰδίαν ἐπιβολὴν δημηγορήσας οὐ μετρίως
ἐξῆρε τὸν τῶν ἐκκλησιαζόντων θυμόν· ὁ γὰρ δῆμος
καὶ πάλαι μισῶν τοὺς στρατηγοὺς διὰ τὸ δοκεῖν
8κακῶς προΐστασθαι τοῦ πολέμου, τότε διὰ τῶν
λόγων παροξυνθεὶς παραυτίκα τοὺς μὲν ἔλυσε τῆς
ἀρχῆς, ἑτέρους δ' εἵλατο στρατηγούς, ἐν οἷς καὶ
τὸν Διονύσιον, ὃς ἐν ταῖς πρὸς Καρχηδονίους μάχαις
ἀνδρείᾳ δόξας διενηνοχέναι περίβλεπτος ἦν παρὰ
τοῖς Συρακοσίοις. διὸ καὶ μετεωρισθεὶς ταῖς ἐλπίσι

Book 14, ch. 5, sec. 4, l. 6
περὶ τὸν Σωκράτην, τῶν μὲν ἄλλων οὐδένα βοηθὸν

ἔχοντες, τὴν δὲ τῶν ὑπερεχόντων ἀνάτασιν ὁρῶντες
αὐξανομένην, ἡσυχίαν ἔσχον. καὶ Θηραμένην μὲν
1183
ἀπὸ τῶν βωμῶν ἀποσπάσαντες οἷς ἦν προστεταγ-

μένον, διὰ μέσης τῆς ἀγορᾶς εἵλκυσαν ἐπὶ τὸν
θάνατον· οἱ δὲ πολλοὶ τὰ τῆς φρουρᾶς ὅπλα κατα-
πεπληγμένοι συνήλγουν τῷ δυστυχοῦντι, καὶ τήν
τε ἐκείνου συμφορὰν ἅμα καὶ τὴν περὶ σφᾶς δου-
λείαν ἐδάκρυον· τῶν γὰρ ταπεινῶν ἕκαστοι τὴν
Θηραμένους ἀρετὴν θεωροῦντες οὕτω προπηλακιζο-
μένην, τὴν περὶ αὑτοὺς ἀσθένειαν οὐδενὶ λόγῳ
παραναλωθήσεσθαι διειλήφεισαν. μετὰ δὲ τὸν
τούτου θάνατον οἱ τριάκοντα τοὺς πλουσίους ἐπι-
λεγόμενοι, τούτοις ψευδεῖς αἰτίας ἐπερρίπτουν, καὶ
φονεύοντες τὰς οὐσίας διήρπαζον. ἀνεῖλον δὲ καὶ
Νικήρατον τὸν Νικίου τοῦ στρατηγήσαντος ἐπὶ
Συρακοσίους υἱόν, ἄνδρα πρὸς ἅπαντας ἐπιεικῆ
καὶ φιλάνθρωπον, πλούτῳ δὲ καὶ δόξῃ σχεδὸν
πρῶτον πάντων Ἀθηναίων· διὸ καὶ συνέβη πᾶσαν
οἰκίαν συναλγῆσαι τῇ τἀνδρὸς τελευτῇ, τῆς διὰ τὴν
ἐπιείκειαν μνήμης προαγούσης εἰς δάκρυα. οὐ μὴν

Book 14, ch. 76, sec. 2, l. 1
ῥιπτοῦντες συνήντων, δεόμενοι φείσασθαι τοῦ βίου·

μόνοι δὲ Ἴβηρες ἠθροισμένοι μετὰ τῶν ὅπλων ἐπε-
κηρυκεύοντο περὶ συμμαχίας. Διονύσιος δὲ πρὸς
μὲν τούτους σπεισάμενος κατέταξε τοὺς Ἴβηρας εἰς
τοὺς μισθοφόρους, τὸ δὲ λοιπὸν πλῆθος ἐζώγρησε
καὶ τὴν [λοιπὴν] ἀποσκευὴν ἐφῆκε τοῖς στρατιώ-
ταις διαρπάσαι.
Οὕτως μὲν οὖν τοῖς Καρχηδονίοις ἡ τύχη ταχεῖαν
τὴν μεταβολὴν ἐποίησε, καὶ πᾶσιν ἀνθρώποις ἔδειξεν,
ὡς οἱ μεῖζον τοῦ καθήκοντος ἐπαιρόμενοι ταχέως
ἐξελέγχουσι τὴν ἰδίαν ἀσθένειαν. ἐκεῖνοι γὰρ τῶν
κατὰ Σικελίαν 8πόλεων σχεδὸν ἁπασῶν πλὴν Συρα-
κουσῶν κρατοῦντες, καὶ ταύτην ἁλώσεσθαι προσδο-
κῶντες, ἐξαίφνης ὑπὲρ τῆς ἰδίας πατρίδος ἀγωνιᾶν
ἠναγκάσθησαν, καὶ τοὺς τάφους τῶν Συρακοσίων
ἀνατρέψαντες πεντεκαίδεκα μυριάδας ἐπεῖδον ἀτά-
φους διὰ τὸν λοιμὸν σεσωρευμένους, πυρπολήσαντες
δὲ τὴν χώραν τῶν Συρακοσίων ἐκ μεταβολῆς εὐθὺς
εἶδον τὸν ἴδιον στόλον ἐμπυρισθέντα, εἰς δὲ τὸν
1184
λιμένα πάσῃ τῇ δυνάμει καταπλέοντες ὑπερηφάνως,

καὶ τοῖς Συρακοσίοις ἐπιδεικνύμενοι τὰς ἑαυτῶν

Book 17, ch. 38, sec. 6, l. 3
ἐπιεικείας. καθόλου δ' ἔγωγε νομίζω πολλῶν καὶ

καλῶν ἔργων ὑπ' Ἀλεξάνδρου συντετελεσμένων μηδὲν
τούτων μεῖζον ὑπάρχειν μηδὲ μᾶλλον ἄξιον ἀναγραφῆς
καὶ μνήμης ἱστορικῆς εἶναι. αἱ μὲν γὰρ τῶν πόλεων
πολιορκίαι καὶ παρατάξεις καὶ τὰ ἄλλα τὰ κατὰ τὸν
πόλεμον προτερήματα τὰ πλείονα διὰ τύχην ἢ δι'
ἀρετὴν ἐπιτυγχάνεται, ὁ δ' ἐν ταῖς ἐξουσίαις εἰς τοὺς
ἐπταικότας ἔλεος μεριζόμενος διὰ μόνης τῆς φρονήσεως
γίνεται. οἱ πλεῖστοι γὰρ διὰ τὴν εὐτυχίαν ἐπαίρονται
μὲν ταῖς εὐπραξίαις, ὑπερήφανοι δ' ἐν ταῖς εὐτυχίαις
γινόμενοι τῆς ἀνθρωπίνης καὶ κοινῆς ἀσθενείας ἐπι-
λανθάνονται· διὸ καὶ τοὺς πλείστους ὁρᾶν ἔστι τὴν
εὐτυχίαν ὥσπερ τι βαρὺ φορτίον φέρειν ἀδυνατοῦντας.
Ἀλέξανδρος μὲν οὖν, καίπερ πολλαῖς γενεαῖς προ-
γεγονὼς τοῦ καθ' ἡμᾶς βίου, τυγχανέτω καὶ παρὰ τῶν
μεταγενεστέρων δικαίου καὶ πρέποντος ταῖς ἰδίαις
ἀρεταῖς ἐπαίνου.
Δαρεῖος δὲ διανύσας εἰς Βαβυλῶνα καὶ τοὺς ἀπὸ
τῆς ἐν Ἰσσῷ μάχης διασωζομένους ἀναλαβὼν οὐκ ἔπεσε
τῷ φρονήματι, καίπερ μεγάλῃ περιπεπτωκὼς συμφορᾷ,
ἀλλὰ πρὸς τὸν Ἀλέξανδρον ἔγραψεν ἀνθρωπίνως

Book 18, ch. 59, sec. 6, l. 1
τερον κατεγνωκότας Εὐμενοῦς καὶ τῶν φίλων αὐτοῦ

θάνατον, τότε δὲ ἐπιλαθομένους τῆς ἰδίας κρίσεως μὴ
μόνον ἀθῷον ἀφεικότας τῆς τιμωρίας, ἀλλὰ καὶ πάσης
τῆς βασιλείας τὴν ἡγεμονίαν αὐτῷ παραδεδωκότας.
καὶ τοῦτ' εὐλόγως ἔπασχον ἅπαντες οἱ τότε τὰς Εὐμε-
νοῦς ἐπισκοπούμενοι περιπετείας. τίς γὰρ οὐκ ἂν
λαβὼν ἔννοιαν τῆς κατὰ τὸν ἀνθρώπινον βίον ἀνω-
μαλίας καταπλαγείη τὴν ἐπ' ἀμφότερα τὰ μέρη τῆς
τύχης παλίρροιαν; ἢ τίς ἂν ταῖς κατὰ τὴν εὐτυχίαν
ἐξουσίαις πιστεύσας ἀναλάβοι φρόνημα μεῖζον τῆς
1185
ἀνθρωπίνης ἀσθενείας; ὁ γὰρ κοινὸς βίος ὥσπερ ὑπὸ

θεῶν τινος οἰακιζόμενος ἐναλλὰξ ἀγαθοῖς τε καὶ κακοῖς
κυκλεῖται πάντα τὸν αἰῶνα. διόπερ παράδοξόν ἐστιν
οὐκ εἰ γέγονέν τι παράλογον, ἀλλ' εἰ μὴ πᾶν ἐστι τὸ
γινόμενον ἀνέλπιστον. διὸ καὶ τὴν ἱστορίαν προς-
ηκόντως ἄν τις ἀποδέξαιτο· τῇ γὰρ τῶν πράξεων
ἀνωμαλίᾳ καὶ μεταβολῇ διορθοῦται τῶν μὲν εὐτυ-
χούντων τὴν ὑπερηφανίαν, τῶν δ' ἀκληρούντων τὴν
ἀτυχίαν.

Book 19, ch. 1, sec. 7, l. 2
δῆμος ἀϊδρίῃ δουλοσύνην ἔπεσεν.»

μάλιστα δὲ πάντων ἐπεπόλασεν ἡ πρὸς τὰς μοναρχίας
ὁρμὴ περὶ Σικελίαν πρὸ τοῦ Ῥωμαίους κυριεῦσαι ταύ-
της τῆς νήσου· αἱ γὰρ πόλεις ταῖς δημαγωγίαις ἐξ-
απατώμεναι μέχρι τούτου τοὺς ἀσθενεῖς ἰσχυροὺς κατ-
εσκεύαζον, ἕως δεσπόται γένωνται τῶν ἐξαπατηθέντων.
ἰδιώτατα δὲ πάντων Ἀγαθοκλῆς ἐτυράννησε τῶν Συ-
ρακοσίων, ἀφορμαῖς μὲν ἐλαχίσταις χρησάμενος, ἀτυ-
χήμασι δὲ μεγίστοις περιβαλὼν οὐ τὰς Συρακούσσας
μόνον, ἀλλὰ καὶ πᾶσαν Σικελίαν τε καὶ Λιβύην. δι'
ἀπορίαν γὰρ βίου καὶ πραγμάτων ἀσθένειαν τὴν κερα-
μευτικὴν τέχνην μεταχειρισάμενος εἰς τοῦτο προῆλθε
δυνάμεως ἅμα καὶ μιαιφονίας ὥστε καταδουλώσασθαι
μὲν τὴν μεγίστην καὶ καλλίστην τῶν πασῶν νήσων,
κατακτήσασθαι δὲ χρόνον τινὰ τῆς τε Λιβύης τὴν
πλείστην καὶ μέρη τῆς Ἰταλίας, ὕβρεως δὲ καὶ σφαγῆς
ἐμπλῆσαι τὰς κατὰ Σικελίαν πόλεις. οὐδεὶς γὰρ τῶν
πρὸ τούτου τυράννων ἐπετελέσατό τι τοιοῦτον οὔτε
τοιαύτην ὠμότητα κατὰ τῶν ὑποτεταγμένων ἔσχε. τοὺς
μὲν γὰρ ἰδιώτας ἐκόλαζε πᾶσαν τὴν συγγένειαν ἀπο-
σφάττων, παρὰ δὲ τῶν πόλεων τὰς εὐθύνας ἐλάμβανεν

Book 19, ch. 50, sec. 3, l. 1
φῆς οἰκείαις, ἀλλὰ καὶ τῶν στρατιωτῶν τοῖς εἰωθόσι

κακοπαθεῖν. τοῦ δ' ἔαρος ἀρχομένου καὶ τῆς ἐνδείας
ἀεὶ μᾶλλον αὐξανομένης συνέδραμον πολλοὶ τῶν στρα-
1186
τιωτῶν καὶ τὴν Ὀλυμπιάδα παρεκάλουν αὐτοὺς ἀφεῖναι

διὰ τὴν ἀπορίαν. ἡ δὲ οὔτε σιτομετρεῖν αὐτοὺς δυνα-
μένη τὸ παράπαν οὔτε τὴν πολιορκίαν λῦσαι συνεχώ-
ρησεν ἀπαλλάττεσθαι. ὁ δὲ Κάσανδρος προσδεξάμενος
ἅπαντας τοὺς αὐτομολήσαντας καὶ φιλανθρώπως χρησά-
μενος διαπέστειλεν ἐπὶ τὰς πόλεις· ἤλπιζε γὰρ παρὰ
τούτων πυθομένους τοὺς Μακεδόνας τὴν Ὀλυμπιάδος
ἀσθένειαν ἀπελπιεῖν αὐτῆς τὰ πράγματα. οὐ κακῶς
δ' αὐτοῦ στοχασαμένου περὶ τοῦ μέλλοντος οἱ μὲν
συναγωνίζεσθαι διεγνωκότες τοῖς πολιορκουμένοις μετ-
ενόησαν καὶ πρὸς Κάσανδρον ἀπεχώρησαν, μόνοι δὲ
τῶν ἐν Μακεδονίᾳ τὴν εὔνοιαν διεφύλαξαν Ἀριστόνους
καὶ Μόνιμος, ὧν Ἀριστόνους μὲν Ἀμφιπόλεως ἐκυρίευεν,
ὁ δ' ἕτερος Πέλλης. ἡ δ' Ὀλυμπιὰς ὁρῶσα τοὺς μὲν
πλείους μεταθεμένους πρὸς Κάσανδρον, τοὺς δ' ὑπο-
λοίπους τῶν φίλων οὐκ ἰσχύοντας βοηθεῖν, ἐπεχείρησε
πεντήρη ναῦν κατασπᾶν καὶ διὰ ταύτης αὑτήν τε καὶ
τοὺς φίλους σώζειν. αὐτομόλου δέ τινος τὸ γινόμενον

Book 20, ch. 89, sec. 6, l. 4
μὲν ἐκ τοῦ διαγωνίζεσθαι νίκην ἀπελπίσαντες, ἐπι-

θυμοῦντες δὲ συγγενῶν καὶ φίλων καὶ πατρίδος καὶ
τῶν ἐν ταύτῃ καλῶν διελύσαντο πρὸς Ἀγαθοκλέα.
λαβόντων οὖν αὐτῶν πίστεις καὶ καταβάντων ἀπό
τινος ἐρυμνοῦ λόφου τὰ μὲν ὅπλα παρείλετο, τὴν δὲ
δύναμιν περιστήσας ἅπαντας κατηκόντισεν, ὄντας περὶ
ἑπτακισχιλίους, ὡς Τίμαιός φησιν, ὡς δ' ἔνιοι γράφου-
σιν, εἰς τετρακισχιλίους· ἀεὶ γὰρ ὁ τύραννος οὗτος
πίστεως μὲν καὶ τῶν ὅρκων κατεφρόνει, τὴν δ' ἰδίαν
ἰσχὺν οὐκ ἐκ τῆς περὶ αὐτὸν δυνάμεως, ἀλλ' ἐκ τῆς
τῶν ὑποτεταγμένων ἀσθενείας περιεποιεῖτο, πλεῖον
δεδοικὼς τοὺς συμμάχους ἢ τοὺς πολεμίους. τὴν δὲ
ἀντιτεταγμένην δύναμιν οὕτω διαφθείρας προσεδέξατο
τοὺς ὑπολελειμμένους τῶν φυγάδων καὶ πρὸς Δεινο-
κράτην διαλυθεὶς στρατηγὸν αὐτὸν μέρους τῆς δυνά-
μεως ἀπέδειξε καὶ διετέλεσε πιστεύων τὰ μέγιστα.
1187
θαυμάσειε δ' ἄν τις ἐν τούτοις τὸν Ἀγαθοκλέα, πῶς

πρὸς ἅπαντας ὑπόπτως ἔχων καὶ μηδέποτε μηδενὶ
βεβαίως πιστεύσας πρὸς μόνον Δεινοκράτην διετήρησε
τὴν φιλίαν μέχρι τελευτῆς. ὁ δὲ Δεινοκράτης προδοὺς
τοὺς συμμάχους τὸν μὲν Πασίφιλον ἐν τῇ Γέλᾳ

Book 26, ch. 1, sec. 2, l. 3
μένοις χρώμασι προαγαγόντες εἰς ἀκρότατον τὴν

ζωγραφικὴν τέχνην, οὕτως ἐπέτυχον ἐν τοῖς ἔργοις
ὥστε κατὰ πᾶν ἄμεμπτον ἐπιδείξασθαι τὸ τῆς
ἐμπειρίας ἀποτέλεσμα. τίς γὰρ ἐπιφανέστερος τῶν
μὲν ποιητῶν Ὁμήρου, τῶν δὲ ῥητόρων Δημο-
σθένους, τῶν δὲ εὖ βεβιωκότων Ἀριστείδου καὶ
Σόλωνος; ἀλλ' ὅμως ταῖς τούτων εὐφημίαις καὶ
δυνάμεσι προσῆλθεν ὁ μεμφόμενος καὶ τὰς ἀγνοίας
ἐλέγχων λόγος. ἄνθρωποι γὰρ ὄντες καὶ ταῖς τῶν
ἐγχειρουμένων ὑπεροχαῖς ἐπιτυγχάνοντες, ὅμως διὰ
τὴν ἀνθρωπίνην ἀσθένειαν διέπιπτον ἐν πολλοῖς.
ἔστι γάρ τινα τῶν ἀνθρωπίων φιλόφθονα καὶ
μικρόσοφα, τὰ παραπέμποντα μὲν τὰ καλῶς ἔχοντα
τῶν ἐπιτελεσθέντων, προσπλεκόμενα δὲ τοῖς ἐπι-
δεχομένοις διαστροφήν τινα καὶ πιθανὴν μέμψιν,
ἐξ ὧν φιλοτιμοῦνται διὰ τῆς τῶν ἄλλων κατηγο-
ρίας τὴν ἰδίαν αὐξήσειν ἐμπειρίαν, ἀγνοοῦντες ὅτι
πᾶσα δύναμις οὐκ ἐκ τῆς ἀλλοπαθείας ἀσθενεῖ, ἀλλ'
ἐκ τῆς ἰδίας ἕξεως θεωρεῖται. θαυμάσειε δὲ ἄν τις
τῆς τοιαύτης ἀβελτερίας τὴν εἰς τὰ φαῦλα φιλο-
πονίαν, δι' ἧς τινες πειρῶνται ταῖς κατὰ τῶν ἄλλων

Book 26, ch. 1, sec. 3, l. 15
τινες, οἶμαι, φύσεις σκαιότητι βλάπτουσαι, καθ-

άπερ ἐκκαίουσαι τὰ καλὰ τῶν γεννημάτων πάχναι
καὶ χιόνες. καὶ γὰρ διὰ τὴν ἀνταύγειαν τῆς κατὰ
τὴν χιόνα λευκότητος ἀμαυρουμένη ἡ ὄψις τῆς
ἀκριβοῦς θεωρίας ἀποστερεῖται, καὶ προαιρέσεις
ἀνθρώπων ἀξιόλογον μὲν ἔργον οὔτε βουλόμεναι
δρᾶν οὔτε δυνάμεναι, τὰ δὲ ὑπὸ τῶν ἄλλων πεποιη-
1188
μένα διασύρουσι. διὸ χρὴ τοὺς εὖ φρονοῦντας τοῖς

μὲν διὰ ἐπιμέλειαν κατωρθωκόσιν ἀρετῆς ἀπο-
μερίζειν τὸν ἔπαινον, τοῖς δὲ σπανίως κατορθοῦσι
μὴ συκοφαντεῖν ἀνθρωπίνης φύσεως τὴν ἀσθένειαν.
περὶ μὲν οὖν τῶν βασκαίνειν ἐπιτηδευόντων ἱκανὸν
ἡμῖν εἰρήσθω. (Exc. Hoesch. pp. 512 – 513 W.)
Ὅτι Ἀννίβας ἦν φύσει μάχιμος, καὶ τῇ τῶν
πολεμικῶν ἔργων ἐκ παιδὸς πείρᾳ πεπονημένος καὶ
συνεστρατευκὼς ἔτη πλείω μεγάλοις ἡγεμόσι πολ-
λὴν εἶχε τριβὴν τῶν πολεμικῶν ἀγώνων. κεχο-
ρηγημένος δὲ ὑπὸ τῆς φύσεως ἀγχινοίᾳ καὶ πεποιη-
μένος στρατηγικὴν ἀρετὴν διὰ τῆς πολυχρονίου
περὶ τὸν πόλεμον ἀσκήσεως μεγάλας ἐλπίδας εἶχεν
ἐν ἑαυτῷ. (Const. Exc. 2(1), p. 263.)

Book 27, ch. 6, sec. 2, l. 8
εχώρησε· τηρῶν δὲ αὐτὸν ἐν ἐλευθέρᾳ φυλακῇ

φιλανθρώπως ὡμίλει καὶ πολλάκις ἐπὶ δεῖπνα παρ-
ελαμβάνετο. (Const. Exc. 2(1), pp. 267 – 268.)
Ὅτι Σκιπίων τὸν Σόφακα τὸν βασιλέα αἰχμάλω-
τον λαβὼν καὶ δεδεμένον λύσας φιλανθρώπως
ὡμίλει αὐτόν· ᾤετο γὰρ δεῖν τὴν ἐπὶ τοῦ πολέμου
ἔχθραν μέχρι τοῦ νικᾶν φυλάττειν, εἰς δὲ τύχην
αἰχμάλωτον ἀνδρὸς βασιλέως γεγονότος μηδὲν ἐξ-
αμαρτάνειν ἄνθρωπον ὄντα· ἐφορᾷ γάρ, ὡς ἔοικε,
τὸν ἀνθρώπινον βίον νέμεσίς τις θεοῦ, ἣ τοὺς ὑπὲρ
ἄνθρωπον φρονοῦντας ταχὺ τῆς ἰδίας ἀσθενείας
ὑπομιμνήσκει. διὸ καὶ τὸν Σκιπίωνα τίς οὐκ ἂν
ἐπαινέσειε θεωρῶν πρὸς τὸν κατὰ τῶν πολεμίων
φόβον καταπληκτικὸν γενόμενον, ὑπὸ δὲ τοῦ πρὸς
τοὺς ἠτυχηκότας ἐλέου τὴν ψυχὴν ἡττώμενον; ὡς
ἐπὶ πολὺ γὰρ εἰώθασιν οἱ πρὸς τοὺς ἀντιταττο-
μένους φοβεροὶ πρὸς τοὺς ὑποπεσόντας ὑπάρχειν
μέτριοι. διὸ καὶ ταχὺ τοῦ Σόφακος ὁ Σκιπίων τῆς
εἰς αὐτὸν ἐπιεικείας ἐκομίσατο χάριν.

Book 27, ch. 14, sec. 1, l. 16
γὰρ ἀληθὴς κλῆρός ἐστιν ἡ δόξα τῶν εὐτυχηκότων,

1189
ὅταν ὁ κρατῶν τὴν εὐτυχίαν φέρῃ κατ' ἄνθρωπον.

ἐπιφθέγγεται γὰρ ἕκαστος ἐπὶ τῇ τούτων μνείᾳ
διότι τῆς νίκης ὑπάρχουσιν ἄξιοι, τοῖς δὲ ἐπιλαθο-
μένοις τῆς ἀνθρωπίνης φύσεως ὁ φθόνος ἀντι-
κάθηται λυμαινόμενος τὴν τῶν εὐτυχούντων δόξαν.
οὐδὲν γάρ ἐστι μέγα τὸν ἑκουσίως ὑποπίπτοντα
φονεύειν οὐδὲ θαυμαστὸν ἀφανίσαι τὸν τῶν ἠτυχη-
κότων βίον. οὐκ ἀλόγως γὰρ οἱ τοιοῦτοι τυγ-
χάνουσιν ἀδοξίας, ὅταν τὰς κοινὰς τῶν ἀκληρούντων
καταφυγὰς ἀναιρῶσι, τῆς ἀνθρωπίνης ἀσθενείας
ἐπιλαθόμενοι.
Ὅτι προτερεῖ τοῖς ἀνθρώποις τῆς μὲν τι-
μωρίας εὐεργεσία, τῆς δὲ ὠμότητος ἡ πρὸς τοὺς
ἐπταικότας ἐπιείκεια.
Ὅτι ὅσῳ τις εὐροοῦσαν ἔχει τὴν τύχην, τοσούτῳ
μᾶλλον εὐλαβεῖσθαι χρὴ τὴν τὸν ἀνθρώπινον βίον
ἐπισκοποῦσαν νέμεσιν.

Book 33, ch. 3, sec. 1, l. 2
κατ' ἀξίαν τιμῶν τοὺς ἀνδραγαθήσαντας ἐξαιρέτοις

δώροις, ἔτι δὲ οὐδὲν ἁπλῶς ἐκ τῶν κοινῶν νοσφι-
ζόμενος. διὸ καὶ συνέβαινε τοὺς Λυσιτανοὺς προθυ-
μότατα συγκινδυνεύειν αὐτῷ, τιμῶντας οἱονεί τινα
κοινὸν εὐεργέτην καὶ σωτῆρα.
Ὅτι ὁ Πλαύτιος ὁ ἑξαπέλεκυς στρατηγὸς τῶν
Ῥωμαίων κακὸς προστάτης ἐγένετο ἐν τῇ ἐπαρχίᾳ·
ἀνθ' ὧν κατάκριτος ἐν τῇ πατρίδι γενόμενος ἐπὶ τῷ
τεταπεινωκέναι τὴν ἀρχὴν ἔφυγεν ἐκ τῆς Ῥώμης.
Ὅτι κατὰ τὴν Συρίαν Ἀλέξανδρος ὁ βασιλεὺς
διὰ τὴν ἀσθένειαν τῆς ψυχῆς ἄχρηστος ὢν εἰς προ-
στασίαν βασιλείας τὰ κατὰ τὴν Ἀντιόχειαν ἐπέ-
τρεψεν Ἱέρακι καὶ Διοδότῳ.
Ὅτι Δημήτριος, τεταπεινωμένης τῆς κατ'
Αἴγυπτον βασιλείας, καὶ μόνος ἀπολειφθεὶς ἀπολε-
λύσθαι διέλαβεν ἑαυτὸν παντὸς κινδύνου. διόπερ
τῆς συνήθους τοῖς ὄχλοις ἀρεσκείας καταφρονήσας
καὶ βαρύτερος ἀεὶ μᾶλλον τοῖς προστάγμασι γινό-
μενος ἀπέσκηψεν εἰς ὠμότητα τυραννικὴν καὶ ποι-
κίλων ἀνομημάτων ὑπερβολάς. αἰτία δ' ἦν αὐτῷ
τῆς διαθέσεως ταύτης οὐ μόνον ἡ φύσις,
1190

Book 33, ch. 8, sec. 1, l. 1
νόντων τοὺς ἀλλοτρίως πρὸς αὐτοὺς ἔχοντας, τῶν

δὲ Λυσιτανῶν ἀναιρούντων τοὺς αὑτῶν ἐχθρούς,
ταχὺ τὴν πόλιν ἐρημωθήσεσθαι. πολλὰ δὲ καὶ
ἕτερά φασιν αὐτὸν ἐν βραχέσιν ἀποφθέγξασθαι, τῆς
μὲν ἐγκυκλίου παιδείας ἄπειρον ὄντα, πρακτικῇ δὲ
συνέσει πεπαιδευμένον· ἀνδρὸς γὰρ ἀκολούθως τῇ
φύσει ζῶντος σύντομος λόγος ἐστὶν ἀρετῇ συνησκη-
μένος, τὸ δὲ ἀφελείᾳ λόγου βραχέως καὶ ἀπερίττως
ῥηθὲν τοῦ μὲν εἰπόντος ἀπόφθεγμα γίνεται, τοῦ δὲ
ἀκούσαντος ἀπομνημόνευμα.
Ὅτι φιλεῖ ἡ μὲν ἀσθένεια καὶ ταπεινότης ἀεὶ
τὴν λιτὴν αὐτάρκειαν καὶ τὸ δίκαιον, ἡ δὲ ὑπεροχὴ
τὴν πλεονεξίαν καὶ τὴν ἐκ τῆς ἀδικίας παρανομίαν.

Book 33, ch. 26, sec. 1, l. 5
ήκειν οὖν μὴ ταῖς ἀπειλαῖς, ἀλλὰ ταῖς χερσὶν ἐπι-

δείκνυσθαι τὴν ἀνδρείαν, ἧς δὴ πεῖραν λήψεσθαι τὴν
ἀκριβεστάτην.
Ἔκρινε κρεῖττον εἶναι μαχομένους ἀποθανεῖν
ἐπιφανῶς ἢ γυμνὰ τὰ σώματα τῶν ὅπλων εἰς τὴν
αἰσχίστην παραδοῦναι δουλείαν.
Ὁ δὲ Ἰούνιος παρακαλέσας τοὺς στρατιώτας,
εἰ καί ποτε, νῦν ἀνδραγαθῆσαι καὶ τῶν προγεγο-
νότων κατορθωμάτων ἀξίους φανῆναι. ... ὅμως
οὐκ ἔκαμνον ταῖς ψυχαῖς, κατισχύοντος τοῦ λογι-
σμοῦ τὴν τῶν σωμάτων ἀσθένειαν.
Ὅτι διεδόθη ἡ τῶν Ῥωμαίων πρὸς μὲν τοὺς ἀντι-
πραττομένους ἀπαραίτητος τιμωρία, πρὸς δὲ τοὺς
πειθαρχοῦντας ἡ τῆς ἐπιεικείας ὑπερβολή.

Book 34/35, ch. 30b, sec. 1, l. 4
1191
Ὅτι οἱ Κορδίσκοι κομίσαντες λάφυρα πλεῖ-

στα πολλοὺς προήγαγον καὶ ἄλλους γενέσθαι τῆς
ὁμοίας προαιρέσεως καὶ νομίζειν τὸ τὰ ἀλλότρια συ-
λᾶν καὶ τοῖς ὅπλοις ἄγειν καὶ φέρειν ... τῶν
ἀνδραγαθούντων εἶναι· βεβαιώσαντες γὰρ τὸν τῆς
φύσεως νόμον οἱ ἰσχυρότεροι τὰς τῶν ἀσθενεστέ-
ρων κτήσεις διαρπάζουσι.
Ὅτι οἱ Σκορδίσκοι ὕστερον ἀναστελλόμενοι
πορείαν ἀπεφήναντο καὶ τὴν Ῥώμην ἐπικρατεῖν οὐ
διὰ τὴν ἰδίαν δύναμιν ἀλλὰ διὰ τὴν ἄλλων ἀσθέ-
νειαν.
Ὅτι ἡ φρόνησις δοκοῦσα πάντων κυριεύειν
ὑπὸ μόνης τῆς τύχης ἡττᾶται· καὶ γὰρ ἃ διὰ
σύνεσιν καὶ ἀγχίνοιαν ... πολλάκις ἡ ταύτης
ἐπήρεια παραδόξως ἐλυμήνατο. καὶ ἔστιν ὅτε τὰ
δι' ἀφροσύνην ἀπορρηθέντα ... παρὰ τὰς ἁπάν-
των ἐλπίδας διωρθώσατο· ὥσθ' ὁ μὲν εὐμενοῦς
αὐτῆς λαβόμενος ἀδιαλείπτως σχέδον ἀνὰ πᾶσαν
ἐπιβολὴν ἐπιτυγχάνοι ἄν, οἱ δὲ ἀλλοτρίαν ἔχοντες
ἑκάστοτε πταίουσιν ἐν ταῖς κατὰ μέρος πράξεσιν,
καὶ τοὺς μὲν ἔστιν ἰδεῖν ... (2 l.s).

Book 34/35, ch. 33, sec. 4, l. 5
πόλεμον Μάρκος μὲν Κάτων ὁ ἐπικληθεὶς Δημο-

σθένης εἰώθει λέγειν παρ' ἕκαστον ἐν τῇ συγκλήτῳ
κατὰ τὴν ἀπόφασιν τῆς ἰδίας γνώμης Καρχηδόνα
μὴ εἶναι. καὶ τοῦτο ἐποίει πολλάκις οὐχ ὑπο-
κειμένης περὶ τούτου βουλῆς, ἀλλ' ἑτέρων τινῶν
ἀεὶ ζητουμένων. ὁ δὲ Νασικᾶς ἀεὶ τοὐναντίον
ἀπεφαίνετο Καρχηδόνα διὰ παντὸς εἶναι. ἑκατέρα
μὲν οὖν ἀπόφασις ἐδόκει τῷ συνεδρίῳ μεγάλην
ἔχειν ἀναθεώρησιν· τοῖς δὲ διαφέρουσι τῇ φρονήσει
πολὺ προτερεῖν ἡ τοῦ Νασικᾶ διελαμβάνετο. οὐ
γὰρ ἐκ τῆς ἄλλων ἀσθενείας ἔκριναν δεῖν θεωρεῖσθαι
τὴν τῆς Ῥώμης ἰσχύν, ἀλλ' ἐκ τοῦ φαίνεσθαι τῶν
μεγάλων μείζονα. πρὸς δὲ τούτοις σωζομένης μὲν
τῆς Καρχηδόνος ὁ ἀπὸ ταύτης φόβος ἠνάγκαζεν
ὁμονοεῖν τοὺς Ῥωμαίους καὶ τῶν ὑποτεταγμένων
ἐπιεικῶς καὶ ἐνδόξως ἄρχειν· ὧν οὐδὲν κάλλιόν ἐστιν
πρὸς ἡγεμονίας διαμονήν τε καὶ αὔξησιν· ἀπολο-
1192
μένης δὲ τῆς ἀντιπάλου πόλεως πρόδηλος ἦν ἐν

μὲν τοῖς πολίταις ἐμφύλιος πόλεμος ἐσόμενος, ἐκ
δὲ τῶν συμμάχων ἁπάντων μῖσος εἰς τὴν ἡγεμονίαν
διὰ τὴν εἰς αὐτοὺς ἐκ τῶν ἀρχόντων πλεονεξίαν τε
Διόδωρος Σικελός Ιστορική βιβλιοθήκη. (li21-40) Book 37, ch. 29,

sec. 1, l. 3
ἀπειρίαι καὶ ἀγυμνασίαι καὶ ἡ πάντων τῶν κακῶν

παραιτία ἀταξία. προθυμίᾳ μὲν γὰρ οὐκ ἐλείποντο
τῶν Ῥοδίων, ὡς ἂν ἔχοντες ἐπίσκοπον καὶ θεατὴν
τῶν κινδύνων τὸν βασιλέα καὶ τούτῳ σπεύδοντες
ἐνδείκνυσθαι τὴν πρὸς αὐτὸν εὔνοιαν· μόνῳ δὲ
ὑπερέχοντες τῷ πλήθει τῶν σκαφῶν περιεχέοντο
τὰς πολεμίας ναῦς καὶ κυκλοῦντες εἰς μέσον αὐτὰς
ἀπελάμβανον. (Const. Exc. 2(1), pp. 319 – 321.)
Ὅτι ὁ Μάριος εἰς τὸν κάμπον καθ' ἡμέραν
βαδίζων ἐγυμνάζετο πρὸς τὰς ἐν τῷ πολέμῳ χρείας·
ἔσπευδε γὰρ τὴν τοῦ γήρως ἀσθένειαν καὶ βραδυ-
τῆτα τῇ καθ' ἡμέραν ἀθλήσει καὶ φιλοπονίᾳ πρὸς
τοὐναντίον διορθώσασθαι. (Const. Exc. 4, p. 400.)
Ὅτι Γάιος Μάριος τῶν ἀνθρώπων ἐπιφανέστατος
γεγονὼς ἐπὶ μὲν τῆς νεότητος ἐζήλωσεν ἀφιλαρ-
γυρίαν, τῶν καλῶν ἔργων ὀρεχθείς· καὶ μεγάλας
πράξεις ἐπί τε τῆς Λιβύης καὶ τῆς Εὐρώπης κατερ-
γασάμενος περιεποιήσατο τὴν περιβόητον ἐπιφά-
νειάν τε καὶ δόξαν. ἐπὶ δὲ τοῦ ἐσχάτου γήρως
ἐπιθυμήσας τὸν Μιθριδάτου τοῦ βασιλέως πλοῦτον
καὶ τὴν ἐν ταῖς κατὰ τὴν Ἀσίαν πόλεσιν εὐπορίαν
Λουκιανός. Nigrinus Sec. 4, l. 13
δημοσίᾳ νομιζομένων ἀγαθῶν καταγελάσαι, πλούτου καὶ δόξης

καὶ βασιλείας καὶ τιμῆς, ἔτι τε χρυσοῦ καὶ πορφύρας, καὶ τῶν
πάνυ περιβλέπτων τοῖς πολλοῖς, τέως δὲ κἀμοὶ δοκούντων. ἅπερ
ἔγωγε ἀτενεῖ καὶ ἀναπεπταμένῃ τῇ ψυχῇ δεξάμενος αὐτίκα μὲν
οὐδὲ εἶχον εἰκάσαι ὅπερ ἐπεπόνθειν, ἀλλὰ παντοῖος ἐγιγνόμην·
καὶ ἄρτι μὲν ἐλυπούμην, ἐληλεγμένων μοι τῶν φιλτάτων, πλούτου
τε καὶ ἀργυρίου καὶ δόξης, καὶ μόνον οὐκ ἐδάκρυον ἐπ' αὐτοῖς
καθῃρημένοις, ἄρτι δὲ αὐτὰ μὲν ἐδόκει μοι ταπεινὰ καὶ κατα-
γέλαστα· ἔχαιρον δ' αὖ ὥσπερ ἐκ ζοφεροῦ τινος ἀέρος τοῦ βίου
1193
τοῦ πρόσθεν ἐς αἰθρίαν τε καὶ μέγα φῶς ἀναβλέπων· ὥστε δή, τὸ

καινότατον, τοῦ ὀφθαλμοῦ μὲν καὶ τῆς περὶ αὐτὸν ἀσθενείας ἐπε-
λανθανόμην, τὴν δὲ ψυχὴν ὀξυδερκέστερος κατὰ μικρὸν ἐγιγνόμην·
ἐλελήθειν γὰρ τέως αὐτὴν τυφλώττουσαν περιφέρων. προϊὼν
δὲ ἐς τόδε περιήχθην, ὅπερ ἀρτίως ἡμῖν ἐπεκάλεις· γαῦρός τε γὰρ
ὑπὸ τοῦ λόγου καὶ μετέωρός εἰμι καὶ ὅλως μικρὸν οὐκέτι οὐδὲν
ἐπινοῶ· δοκῶ γάρ μοι ὅμοιόν τι πεπονθέναι πρὸς φιλοσοφίαν,
οἷόνπερ καὶ οἱ Ἰνδοὶ πρὸς τὸν οἶνον λέγονται παθεῖν, ὅτε πρῶτον
ἔπιον αὐτοῦ· θερμότεροι γὰρ ὄντες φύσει πιόντες ἰσχυρὸν οὕτω
ποτὸν αὐτίκα μάλα ἐξεβακχεύθησαν καὶ διπλασίως ὑπὸ τοῦ
ἀκράτου ἐξεμάνησαν. οὕτω σοι καὶ αὐτὸς ἔνθεος καὶ μεθύων
ὑπὸ τῶν λόγων περιέρχομαι.
Παῦε, ὦ θαυμάσιε, μικρὸν ἀνακρουόμενος καὶ λέγε ἐξ ἀρχῆς

ἀναλαβὼν ἤδη τὰ εἰρημένα· ὡς οὐ μετρίως με ἀποκναίεις περι-
άγων.
Εὖ λέγεις, καὶ οὕτω χρὴ ποιεῖν. ἀλλ' ἐκεῖνο, ὦ ἑταῖρε – ἤδη
τραγικοὺς ἢ καὶ νὴ Δία κωμικοὺς φαύλους ἑώρακας ὑποκριτάς,
τῶν συριττομένων λέγω τούτων καὶ διαφθειρόντων τὰ ποιήματα
καὶ τὸ τελευταῖον ἐκβαλλομένων, καίτοι τῶν δραμάτων πολλάκις
εὖ ἐχόντων τε καὶ νενικηκότων;
Πολλοὺς οἶδα τοιούτους. ἀλλὰ τί τοῦτο;
Δέδοικα μή σοι μεταξὺ δόξω γελοίως αὐτὰ μιμεῖσθαι, τὰ μὲν
ἀτάκτως συνείρων, ἐνίοτε δὲ καὶ αὐτὸν ὑπ' ἀσθενείας τὸν νοῦν
διαφθείρων, κᾆτα προαχθῇς ἠρέμα καὶ αὐτοῦ καταγνῶναι τοῦ
δράματος. καὶ τὸ μὲν ἐμόν, οὐ πάνυ ἄχθομαι, ἡ δὲ ὑπόθεσις οὐ
μετρίως με λυπήσειν ἔοικε συνεκπίπτουσα καὶ τὸ ἐμὸν μέρος
ἀσχημονοῦσα. τοῦτ' οὖν παρ' ὅλον μέμνησό μοι τὸν λόγον, ὡς
ὁ μὲν ποιητὴς ἡμῖν τῶν τοιούτων ἁμαρτημάτων ἀνεύθυνος καὶ
τῆς σκηνῆς πόρρω ποι κάθηται, οὐδὲν αὐτῷ μέλον τῶν ἐν θεάτρῳ
πραγμάτων. ἐγὼ δ' ἐμαυτοῦ σοι πεῖραν παρέχω, ὁποῖός τίς εἰμι
τὴν μνήμην ὑποκριτής, οὐδὲν ἀγγέλου τὰ ἄλλα τραγικοῦ δια-
φέρων. ὥστε κἂν ἐνδεέστερόν τι δοκῶ λέγειν, ἐκεῖνο μὲν ἔστω
πρόχειρον, ὡς ἄμεινον ἦν καὶ ἄλλως ὁ ποιητὴς ἴσως διεξῄει·
... τοξόται δὲ πολλοὶ μὲν ἀνὰ τὸν βίον καὶ μεστοὶ τὰς
φαρέτρας ποικίλων τε καὶ παντοδαπῶν λόγων, οὐ μὴν πάντες
εὔστοχα τοξεύουσιν, ἀλλ' οἱ μὲν αὐτῶν σφόδρα τὰς νευρὰς ἐπι-
1194
τείναντες εὐτονώτερον τοῦ δέοντος ἀφιᾶσιν· καὶ ἅπτονται μὲν καὶ

οὗτοι τῆς ὁδοῦ, τὰ δὲ βέλη αὐτῶν οὐ μένει ἐν τῷ σκοπῷ, ἀλλ'
ὑπὸ τῆς σφοδρότητος διελθόντα καὶ παροδεύσαντα κεχηνυῖαν
μόνον τῷ τραύματι τὴν ψυχὴν ἀπέλιπεν. ἄλλοι δὲ πάλιν τούτοις
ὑπεναντίως· ὑπὸ γὰρ ἀσθενείας τε καὶ ἀτονίας οὐδὲ ἐφικνεῖται
τὰ βέλη αὐτοῖς ἄχρι πρὸς τὸν σκοπόν, ἀλλ' ἐκλυθέντα καταπίπτει
πολλάκις ἐκ μέσης τῆς ὁδοῦ· ἢν δέ ποτε καὶ ἐφίκηται, ἄκρον μὲν
ἐπιλίγδην ἅπτεται, βαθεῖαν δὲ οὐκ ἐργάζεται πληγήν· οὐ γὰρ
ἀπ' ἰσχυρᾶς ἐμβολῆς ἀπεστέλλετο. ὅστις δὲ ἀγαθὸς τοξότης καὶ
τούτῳ ὅμοιος, πρῶτον μὲν ἀκριβῶς ὄψεται τὸν σκοπόν, εἰ μὴ
σφόδρα μαλακός, εἰ μὴ στερρότερος τοῦ βέλους. γίγνονται γὰρ
δὴ καὶ ἄτρωτοι σκοποί. ἐπειδὰν δὲ ταῦτα ἴδῃ, τηνικαῦτα χρίσας
τὸ βέλος οὔτε ἰῷ, καθάπερ τὰ Σκυθῶν χρίεται, οὔτε ὀπῷ,
καθάπερ τὰ Κουρήτων...
ΕΥΡΕΤΗΡΙΟΝ
Αθανάσιος θεολόγος, 31, 79, 347, 348, ἀνίατός ἐστιν, 823, 829, 830, 831, 833,
349, 736, 737, 846, 847, 963 834, 836, 837, 856, 882, 883, 905, 908
Αθηναίος Δειπνοσοφιστές, 34, 121, 696, Απολλώνιος Ρόδιος, 100
697, 1083, 1084, 1085, 1086, 1087, Αππιανός ιστορικός, 198, 199, 200, 201,
1089, 1090 202, 203
Αίλιος Αριστείδης, 170 Αριστόδημος ιστορικός, 310, 393, 394
Αίλιος Ηρωδιανός, 8, 9, 10, 11, 12, 37, Αριστοτέλης, 158, 159, 160, 810, 811,
161, 162, 163, 705, 706, 954 812, 938, 939, 940, 941
Αίλιος Θέων, 225, 226 ἀῤῥωστίας, 355, 356, 423
Αισχύλος, 4, 8, 157 Ἀρχίδαμος, 101, 495, 496, 1040
αἴτιον τοῦ λοιμοῦ, 670 ἀσθενείᾳ, 1014, 1016, 1018, 1019, 1022,
Αίτιος ιατρός., 51, 52, 53, 248, 827, 828, 1024, 1028, 1034, 1043, 1073, 1076,
829, 926, 927, 928, 929, 930 1080, 1081, 1093, 1094, 1095, 1104,
Αλέξανδρος ιατρός, 67, 68, 69, 70, 71, 1126, 1135, 1144, 1147, 1148, 1161,
72, 73, 74, 75, 836, 837, 838 1163
Ἀνήκεστος, 907 ἀσθένεια, 612, 751, 835, 886, 942, 1013,
ἀνίατος, 801, 802, 803, 804, 805, 806, 1021, 1023, 1027, 1047, 1079, 1102,
807, 808, 809, 810, 811, 812, 813, 814, 1110, 1112, 1113, 1122, 1123, 1127,
815, 816, 817, 818, 820, 821, 822, 824, 1131, 1140, 1145, 1146, 1151, 1152,
825, 826, 827, 828, 829, 830, 832, 835, 1153, 1155, 1156, 1161, 1165, 1171,
837, 838, 839, 841, 842, 843, 845, 846, 1185
847, 848, 849, 850, 851, 852, 853, 854, ἀσθενείαι, 1025
855, 857, 858, 859, 860,861, 862, 863, ἀσθένειαν, 127, 146, 164, 233, 253, 256,
864, 865, 866, 867, 868, 869, 870, 871, 264, 386, 828, 834, 862, 882, 942,
872, 873, 874, 875, 876, 877, 878, 879, 1011, 1012, 1015, 1017, 1018, 1020,
880, 881, 885, 887, 888, 889, 890, 891, 1023, 1026, 1027, 1029, 1030, 1032,
892, 893, 894, 895, 896, 897, 898, 900, 1035, 1036, 1037, 1038, 1040, 1041,
901, 902, 903, 904, 906, 907 1043, 1044, 1047, 1048, 1050, 1051,
1052, 1053, 1054, 1055, 1056, 1057,
1195
1060, 1061, 1062, 1066, 1067, 1068, Γρηγόριος Νύσσης, 315, 316, 317, 728,
1070, 1071, 1074, 1075, 1077, 1078, 729, 730, 731, 840, 957, 958, 959
1079, 1080, 1082, 1083, 1084, 1085, Δημοσθένης, 15, 123, 193, 222, 270, 494,
1086, 1087, 1089, 1090, 1091, 1092, 498, 602, 603, 683, 690, 889, 908,
1095, 1096, 1097, 1098, 1099, 1100, 1016, 1018, 1047, 1048, 1093, 1094,
1103, 1105, 1106, 1108, 1109, 1110, 1095
1114, 1115, 1116, 1118, 1119, 1121, διαβήτῃ, 55
1123, 1124, 1128, 1129, 1130, 1132, Διογένης Λαέρτιος, 103, 104, 105, 694,
1133, 1134, 1136, 1138, 1141, 1142, 1021, 1023, 1024
1143, 1146, 1148, 1150, 1154, 1156, Διόδωρος Σικελός, 141, 142, 143, 144,
1157, 1158, 1159, 1162, 1166, 1168, 145, 146, 1170, 1171, 1172, 1173,
1169, 1172, 1174, 1175, 1177, 1178, 1174, 1175, 1176, 1177, 1178, 1179,
1179, 1181, 1183, 1185, 1186, 1188 1180, 1181, 1182, 1183, 1185, 1187
ἀσθενείας, 290, 340, 386, 387, 491, 588, Διονύσιος Αλικαρνασσέας, 152, 153,
734, 824, 955, 1013, 1015, 1017, 1019, 154, 155, 156, 808, 809
1022, 1024, 1031, 1032, 1033, 1036, Διοσκουρίδης Πεδάνιος, 45, 46, 912,
1039, 1040, 1042, 1045, 1046, 1049, 913, 914, 915, 916, 918
1051, 1054, 1056, 1063, 1064, 1065, Δίων Κάσσιος, 174, 175
1067, 1068, 1071, 1072, 1077, 1082, Δίων Χρυσόστομος, 226, 227, 228, 229,
1094, 1096, 1097, 1098, 1099, 1100, 716
1101,1104, 1106, 1108, 1109, 1113, δυσίατος, 152, 804, 809, 816, 817, 819,
1117, 1119, 1120, 1125, 1127, 1132, 837, 865, 874, 880, 881, 895, 907
1133, 1134, 1135, 1136, 1137, 1139, Εβδομήκοντα, 38, 39, 182, 183, 184, 185,
1142, 1149, 1152, 1154, 1155, 1157, 186, 813, 814, 815
1159, 1160, 1163, 1164, 1165, 1167, Εμπεδοκλής, 271, 273, 274, 275, 276
1168, 1169, 1171, 1172, 1174, 1177, ἐνσκήψει, 410, 415
1180, 1182, 1184, 1187, 1188, 1189 ἐξ Αἰθιοπίας ἀρξάμενος, 209, 472
Αστεριος. Σοφιστής, 380, 381 ἐπιδημίαν, 136
αὐχμοί, 288, 350, 460 Ἐπιδημιῶν, 133
Βασίλειος θεολόγος, 80, 353, 354, 355, Επιμενίδης, 277, 278, 279
356, 357, 358, 359, 360, 361, 362, 738, Ερασίστρατος ιατρός, 47, 821, 822
739, 740, 847, 848, 849, 964, 965, 966, Ερμογένης, 222, 223
967 Ευάγριος, 424, 425, 426, 427, 588, 590,
Βέττιος Βάλενς, 78, 308, 309, 728 899
Γαληνός ιατρός, 35, 36, 40, 133, 134, εὐίατος, 826, 880
135, 136, 137, 138, 187, 188, 189, 709, Ευρυπίδης, 4, 6, 1025
805, 806, 807, 808, 815, 816, 909, 910, Ευσέβιος, 317, 318, 319, 320, 321, 732,
911, 1131, 1132, 1133, 1134, 1135, 841, 842, 844
1136, 1137, 1138, 1139, 1140, 1141, Ευστάθιος Σχόλια στην Ομήρου Ιλιάδα,
1142, 1143, 1144, 1145, 1146, 1147, 523, 524, 528, 529, 532, 533, 534, 536,
1148, 1149, 1150, 1151, 1152, 1153, 537, 779
1154, 1155, 1156, 1157 Ευστάθιος Σχόλια στην Ομήρου
Γεωπονικά, 89, 522 Οδύσσεια, 538, 539, 540, 541, 542, 543
Γεώργιος Κεδρηνός, 442, 443, 444, 445, Ἐφέσῳ νοσήσειν, 236
446, 447 ἔφθειρε τὴν πόλιν, 209
Γεώργιος Μοναχός, 451, 452, 453, 454 Εφραίμ Σύρος, 95, 591, 592, 594, 595,
Γεώργιος Χοιροβοσκός, 20, 21, 93, 565, 788, 900, 901, 902, 903, 904, 905, 998,
566, 567, 568, 783, 992 999, 1000
Γρηγόριος Ναζιανζηνός, 14, 325, 326, Ζώσιμος ιστορικός, 545, 546, 547, 548
327, 733, 734, 735, 960, 961 Ηρόδοτος, 124
1196
Ἡσίοδος, 9, 18, 213, 274, 543, 580, 660, κακὸν ἀθεράπευτον, 464
963, 1006, 1007, 1169 καλεῖσθαι τὸ πάθος, 69, 70, 71, 72
Ησύχιος, 20, 89, 90, 97, 549, 550, 780, καταλαβόντος Ἀθήνας, 495, 496
988, 989, 990, 991 Κλαύδιος Αιλιανός, 194, 195, 196, 711,
Ηφαιστίων αστρολόγος, 368, 369, 370, 712, 912
371, 372 Κλήμης Αλεξανδρινός, 43, 204, 205, 206,
θανατικόν, 456 712, 818
Θεμίστιος, 312, 313, 314, 955, 956 Κλήμης Ρωμανός, 266, 267, 268, 724
Θεοδώρετος, 90, 551, 552, 553, 554, 555, κολλητικῇ, 911, 919, 933, 934, 937
556, 557, 558, 781, 782, 783, 889, 890, κολλητικὴ ἐναίμων, 917, 918
891 κολλητικήν, 913, 918
θεραπεία, 33, 55, 244, 248, 267, 708, 817, κολλητικὴν, 909, 914, 916, 917, 921, 929,
832, 928, 933, 937 938
Θεραπεία, 3, 73, 74, 244, 933, 934, 935 κολλητικῆς, 910, 911, 920, 921, 927, 928,
θεραπείαν, 49, 62, 135, 180, 243, 254, 929, 931, 935, 937
339, 429, 439, 701, 855, 875, 1010, Κυρανίδης, 76, 77, 725
1147 Κύριλλος, 31, 32, 91, 92, 389, 455, 559,
θεραπείας, 69, 70, 71, 72, 73, 259, 260, 560, 561, 562, 563, 564, 565, 690, 760,
338, 342, 366, 449, 549, 669, 721, 724, 891, 892, 893, 894, 938
793, 808, 869, 891, 899, 906, 911, 960, Κωνσταντίνος 7ος Πορφυρογέννητος,
1014, 1074, 1094, 1095 448, 449, 450, 770, 771
Θουκυδίδης, 101, 102, 103, 116, 137, Λιβάνιος, 396, 397, 398, 399, 400, 401,
150, 618, 633, 674, 688, 693, 1011, 402, 403, 404, 405, 406, 864
1012, 1013, 1014, 1015, 1016, 1017, λιμοὶ καὶ λοιμοὶ σεισμοὶ μαλεροί, 300
1018, 1019, 1020, 1041 λοιμικός, 99
ἰάσιμος, 817, 819, 820, 841, 889 λοιμό, 99, 101
Ιούλιος Πολυδεύκης, 13, 41, 192, 193, 816 λοιμογόνος, 99
Ιππιατρικά, 65, 66, 67, 258, 259, 260, λοιμοί, 128, 226, 263, 269, 315, 324, 347,
261, 262 351, 359, 360, 368, 388, 392, 410, 417,
Ιπποκράτης ιατρός, 44, 229, 230, 231, 431, 435, 451, 468, 523, 553, 587, 592,
232, 716, 717, 718, 719 593
Ιππόλυτος εκκλησιαστικός, 390, 391, λοιμοὶ, 130, 139, 182, 183, 185, 187, 198,
392 204, 259, 260, 288, 292, 299, 300, 301,
Ισοκράτης, 1091, 1092, 1093 316, 318, 322, 348, 349, 350, 353, 354,
Ιωάννης Ζωναράς, 17 356, 361, 364, 379, 380, 381, 383, 385,
Ιωάννης Ακτουάριος ιατρός, 87, 88, 875, 386, 389, 390, 407, 428, 431, 433, 442,
876 443, 446, 447, 453, 455, 459, 460, 489,
Ιωάννης γραμματικός, 430 491, 520, 552, 553,554, 555, 561, 563,
Ιωάννης Δαμασκηνός, 437, 438, 767, 593, 597, 598, 602, 690, 693, 864
768, 769, 870, 872, 873, 983 λοιμοὶ ἐπισκήψαντες, 204, 318
Ιωάννης Λαυρέντιος Λύδος, 408, 409, λοιμοῖο, 101, 296, 343, 344, 345, 346,
410, 411, 412, 414 537, 576, 644, 645, 680
Ιωάννης Στοβαίος, 350, 351, 352, 737 λοιμοῖς, 113, 115, 165, 172, 242, 250,
Ιωάννης Χρυσόστομος, 31, 83, 84, 381, 251, 257, 258, 388, 420, 421, 452, 473,
382, 383, 384, 385, 386, 387, 741, 742, 487, 492, 508, 559
743, 744, 745, 746, 747, 748, 749, 750, λοιμοκαθαρτήριο, 99
751, 752, 852, 853, 854, 855, 856, 857, λοιμόν, 107, 117, 118, 120, 121, 129, 130,
858, 859, 970, 971 133, 141, 145, 148, 149, 153, 158, 159,
Καινή Διαθήκη, 130, 581, 582, 583, 584, 160, 179, 214, 221, 246, 259, 260, 261,
585, 586, 587, 786, 787, 788, 896, 897, 263, 266, 289, 293, 305, 310, 329, 336,
996, 997, 1124, 1125, 1126, 1128 337, 353, 367, 369, 370, 371, 394, 428,
1197
436, 442, 496, 499, 527, 556, 581, 586, 409, 411, 412, 415, 422, 423, 425, 426,
624, 636, 649, 656,657, 661, 662, 666, 429, 430, 440, 441, 442, 443, 444, 445,
668, 669, 670, 671, 672, 673, 675, 684, 448, 452, 454, 455, 456, 457, 458, 459,
687 462, 465, 466, 468, 470, 472, 475, 477,
λοιμὸν, 102, 103, 104, 107, 109, 111, 112, 481, 482, 483, 484, 486, 487, 490, 498,
113, 116, 118, 125, 126, 127, 128, 131, 502, 504, 505, 507, 509, 510, 511, 513,
135, 136, 138, 139, 141, 146, 149, 150, 515, 517, 523, 524, 525, 528, 529, 531,
151, 154, 155, 159, 160, 164, 166, 167, 532, 536, 540, 541, 544, 545, 546, 557,
169, 173, 176, 178, 180, 181, 184, 190, 559, 560, 567, 568, 572, 573, 574, 576,
197, 200, 201, 202, 203, 211, 212, 214, 577, 579, 580, 583, 584, 604, 605, 606,
217, 230, 231, 238,240, 245, 253, 255, 610, 612, 624, 625, 628, 635, 636, 637,
259, 260, 261, 264, 267, 268, 274, 275, 638, 639, 640, 641, 642, 647, 650, 653,
276, 277, 278, 279, 283, 295, 298, 302, 654, 655, 659, 660, 664, 674, 678, 682,
306, 309, 311, 315, 319, 320, 322, 324, 684, 688
325, 329, 330, 331, 332, 333, 334, 335, λοιμὸς δὲ πάθος θανάσιμον λοιμοῦ, 575
336, 338, 343, 345, 346, 350, 355, 356, λοιμὸς δὲ, ἔνδεια τῶν σωμάτων, 579
357, 358, 360, 365, 368, 369, 370, 371, λοιμὸς ἐγένετο, 164, 175, 457, 682
372, 373, 374, 382, 386, 391, 392, 397, λοιμός ἐστι κοινὸν πάθος, 189
399, 402, 403, 404, 407, 412, 419, 428, Λοιμός ἐστι νόσημα, 189
429, 436, 438, 439, 444, 445, 446, 451, λοιμὸς μέχρι τῶν Ἀθηνῶν, 210, 211
454, 456, 480, 483, 501, 503, 512, 520, λοιμὸς ὁ ἐπὶ κακίᾳ πολύς, 476
521, 523, 524, 528, 529, 543, 551, 556, λοιμὸς, θάνατος καὶ νόσοι, 475
558, 565, 569, 570, 584, 585, 588, 590, Λοιμός. νόσος μεταδοτικὴ ἢ φθορά, 476
591, 604, 611, 613, 617, 618, 631, 633, λοιμοῦ, 100, 104, 105, 108, 109, 114, 120,
638, 639, 643, 644, 651, 652, 653, 662, 131, 132, 138, 140, 142, 143, 144, 147,
665, 668, 672, 676, 677, 679, 691, 1179 148, 152, 154, 158, 160, 166, 167, 168,
λοιμὸν καὶ πόλεμον καὶ ἐμπρησμούς, 372 170, 176, 177, 180, 181, 188, 189, 194,
λοιμὸν σημαίνει, 412 195, 196, 198, 199, 200, 201, 202, 206,
λοιμός, 99, 100, 120, 123, 125, 135, 151, 207, 208, 215, 216, 217, 220, 222, 226,
161, 173, 183, 188, 190, 207, 208, 212, 227, 228, 231, 232,235, 236, 237, 238,
213, 214, 223, 225, 227, 230, 239, 247, 239, 243, 244, 245, 246, 249, 251, 252,
257, 258, 265, 281, 326, 358, 373, 374, 254, 256, 265, 270, 271, 272, 273, 275,
377, 389, 393, 394, 396, 397, 410, 414, 276, 277, 278, 279, 284, 285, 287, 293,
418, 420, 421, 427, 449, 461, 464, 469, 294, 297, 303, 305, 310, 312, 313, 317,
474, 486, 493, 494, 495, 496, 518, 526, 321, 327, 330, 331, 333, 334, 335, 338,
550, 566, 567, 569, 570, 571, 572, 574, 339, 341, 342, 359, 361, 362, 366, 367,
575, 578, 580, 596, 603, 607, 615, 616, 373, 374, 375, 377, 378, 381, 382, 387,
619, 620, 621, 622, 634, 646, 663, 670, 396, 398, 399, 400, 401, 402, 406, 409,
673, 687, 692 420, 421, 423, 424, 425, 426, 433, 435,
Λοιμός, 3 439, 448, 449, 458, 462, 463, 466, 470,
λοιμὸς, 101, 102, 103, 106, 108, 117, 121, 471, 472, 473, 478, 479, 480, 482, 485,
122, 123, 124, 126, 133, 134, 138, 139, 486, 487, 488, 489, 493, 494, 495, 496,
144, 145, 150, 153, 155, 157, 158, 159, 497, 498, 499, 500, 501, 503, 506, 509,
162, 163, 164, 169, 171, 172, 174, 185, 513, 514, 516, 517, 518, 521, 522, 530,
191, 192, 193, 195, 196, 199, 200, 201, 532, 533, 534, 537, 538, 539, 542, 545,
202, 207, 208, 209, 210, 211, 219, 220, 546, 547, 548, 549, 551, 552, 553, 555,
224, 228, 229, 237,241, 242, 243, 250, 557, 559, 560, 562, 570, 572, 574, 577,
251, 254, 262, 271, 282, 286, 287, 290, 578, 580, 586, 588, 595, 597, 598, 600,
294, 296, 303, 307, 320, 325, 330, 332, 601, 602, 605, 608, 617, 619, 620, 621,
333, 338, 340, 357, 363, 364, 376, 379, 623, 625, 626, 627, 628, 629, 630, 631,
384, 391, 393, 394, 398, 399, 403, 404, 632, 633, 641, 642, 646, 648, 649, 651,
1198
652, 655, 657, 658, 659, 660, 662, 664, μολύσματος, 955, 957, 958, 959, 961,
665, 667, 669, 670, 671, 672, 677, 680, 966, 967, 976, 988, 991, 1004, 1010
681, 682, 683, 685, 686, 688, 690, 693 μολυσματῶδες ἐστὶ, 1007
Λοιμοῦ, 234, 288, 291, 307, 310, 352, μολυσμάτων, 960, 962, 964, 965, 968,
395, 407, 408, 424, 537, 679 969, 970, 971, 973, 977, 979, 981, 983,
λοιμοῦ δὲ γενομένου, 287, 519, 632, 651, 986, 999, 1003, 1004, 1006, 1008,
652, 681, 688 1009, 1010
Λοιμοῦ δὲ γενομένου καὶ φθορᾶς, 288 νόσημα, 29, 99, 136, 140, 170, 230, 245,
λοιμοῦ κατασκήψαντος, 216 249, 252, 640, 660, 674, 710, 718, 738,
λοιμοῦ τούτοις προσπεσόντος, 514 761, 772, 803, 861, 1014, 1024, 1043,
λοιμοῦ τραυμάτων, 448 1093, 1142, 1145
λοιμοῦ φθειρόμενοι ἐκαίοντο, 341, 655 νόσον, 30, 40, 56, 57, 82, 91, 126, 143,
λοιμοὺς, 119, 147, 148, 156, 205, 218, 148, 149, 176, 178, 204, 209, 210, 211,
219, 241, 247, 262, 292, 301, 306, 323, 216, 237, 238, 239, 242, 247, 369, 375,
328, 348, 349, 363, 378, 382, 390, 405, 387, 390, 397, 399, 409, 443, 470, 494,
416, 432, 437, 460, 512, 558, 559, 564, 518, 543, 552, 553, 558, 562, 569, 579,
582, 585, 586, 591, 608, 609 673, 674, 733, 794, 857, 972, 1010,
λοιμοὺς ἐκ θεοῦ, 247 1023, 1039, 1105, 1110, 1133, 1162,
λοιμοὺς ἐμβάλλει, 241 1165, 1168
λοιμοὺς καὶ τῆς πόλεως ἐχθροὺς, 405, 406 νόσον ἐπὶ τὴν Ἀττικὴν ἥξειν, 216
λοιμῷ, 104, 147, 148, 151, 160, 209, 245, νόσος, 3, 4, 39, 57, 76, 85, 87, 96, 99, 101,
252, 262, 303, 319, 335, 366, 386, 402, 103, 116, 142, 143, 152, 154, 162, 163,
410, 411, 472, 481, 505, 535, 542, 572, 169, 195, 196, 206, 209, 241, 291, 327,
617, 681, 685, 1121 332, 359, 362, 389, 401, 442, 443, 453,
λοιμώδης, 4, 96, 99, 162, 163, 442, 443, 461, 476, 482, 515, 520, 523, 530, 550,
453, 530, 809 555, 568, 575, 609, 618, 624, 633, 641,
λοίμωξη, 3, 99, 908, 1011 674, 678, 687, 691, 797, 802, 805, 809,
Λουκιανός, 146, 147, 148, 149, 150, 151, 810, 820, 840, 853, 855, 860, 864, 869,
702, 703, 704, 1188 874, 878, 879, 891, 908, 1014, 1023,
Μακάριος εκκλησιαστικός, 387 1098, 1111, 1118, 1165
Μανουήλ Φίλης, 422, 423, 424, 755, 756, νόσου, 57, 83, 140, 144, 152, 158, 159,
757, 758, 759, 979 175, 206, 207, 222, 227, 234, 243, 253,
Μάξιμος, 175, 209, 210, 211, 212, 213, 330, 340, 354, 355, 356, 363, 369, 381,
214 400, 406, 427, 430, 443, 482, 486, 487,
Μάρκος Αυρήλιος, 207, 208, 713, 714, 500, 503, 520, 534, 548, 550, 595, 620,
715 626, 632, 641, 642, 643, 654, 691, 810,
μεμόλυσμαι, 954, 993, 994, 995, 1000, 827, 843, 857, 875, 879, 892, 906,
1001 1014, 1094, 1095, 1109
Μένανδρος, 121, 303, 389, 415, 416, 605, νόσους, 47, 142, 241, 243, 289, 290, 349,
632, 687, 777, 817 369, 370, 372, 556, 581, 585, 591, 594,
μετεδίδοτο δὲ ἀπὸ ἱματίων, 610 608, 609, 735, 960, 997, 1102, 1125
Μιχαήλ Ψελλός, 85, 418, 419, 420, 421, Ὅμηρος, 9, 71, 72, 150, 166, 167, 171,
422, 937, 977, 978, 979 177, 212, 213, 227, 255, 285, 286, 287,
μόλυσμα, 955, 956, 963, 974, 980, 981, 312, 363, 490, 498, 523, 524, 528, 529,
982, 983, 985, 987, 988, 990, 992, 993, 533, 535, 568, 575, 580, 604, 606, 616,
994, 995, 996, 997, 1002, 1005 617, 664, 665, 674, 689, 817, 989,
μολύσμασι, 959, 972, 973 1005, 1012, 1075
μολύσματα, 961, 962, 965, 968, 975, 984, Ορειβάσιος ιατρός, 55, 56, 57, 58, 59, 96,
987, 989, 996, 997, 1008 251, 252, 830, 831, 931, 932, 933, 934,
μολύσματι, 964, 976, 990 935, 936
οὐδεμίαν θεραπείαν ἐπιδέχεται, 856
1199
πάθος ἐπάρατον, 765 Σχόλια στον Ησίοδο, 634, 635, 636, 637,
Παλλάδιος ιατρός, 254 638, 639, 640, 641, 1005, 1006, 1007
πανόλεθρος, 14 Σχόλια στον Πίνδαρο, 659, 660, 662
πανούκλα, 3, 4, 96, 99 Σχόλια στον Πλάτωνα, 663
πανούκλας, 97 Σωκράτης Σχολαστικός, 377
πανουκλιζούσης, 97 Σωράνος ιατρός, 215, 216
πανώλη, 4, 27, 96, 99 τῦφος, 694, 695, 696, 697, 698, 699, 700,
πανώλης, 4, 5, 6, 7, 8, 9, 10, 11, 12, 13, 701, 702, 703, 704, 705, 707, 708, 709,
14, 16, 17, 18, 19, 20, 21, 23, 24, 25, 26, 710, 711, 712, 713, 714, 715, 716, 717,
27, 29, 99, 522 718, 719, 721, 724, 725, 727, 728, 729,
Παύλος ιατρός., 48, 49, 50, 51, 244, 245, 730, 731, 732, 733, 734, 735, 736, 737,
246, 247, 823, 824, 825, 826, 919, 920, 738, 739, 740, 741, 742, 743, 744, 745,
921, 922, 923, 924, 925, 926 746, 747, 748, 749,751, 752, 753, 754,
Περικλεῖ, 108, 154, 209, 375, 497, 1031 757, 759, 760, 761, 763, 764, 765, 766,
Πλάτων, 13, 41, 113, 120, 139, 140, 211, 768, 769, 771, 772, 773, 776, 778, 779,
500, 774, 777, 778, 779, 785, 797, 800, 780, 781, 782, 784, 785, 786, 790, 791,
975, 988, 1032, 1138, 1157, 1158, 793, 794, 795, 796, 797, 798, 799
1159, 1161, 1163, 1164, 1165, 1166, τῦφος εἴρηται τὸ πάθος, 796, 797
1168, 1169 Φιλοστόργιος, 377, 378, 379, 968
πληγή, 91, 315, 845, 847, 891 Φίλων Ιουδαίος, 125, 127, 128, 698, 699,
Πλούταρχος, 33, 106, 107, 108, 109, 110, 700, 701, 702, 802, 803, 804, 1097,
111, 112, 113, 114, 115, 116, 117, 118, 1098, 1099, 1100, 1101, 1102, 1103,
119, 120, 636, 639, 694, 695, 800, 801, 1104, 1105, 1106, 1107, 1108, 1109,
953, 1025, 1026, 1027, 1028, 1029, 1110, 1111, 1112, 1113, 1114, 1115,
1030, 1031, 1032, 1033, 1035, 1036, 1116, 1117, 1118, 1119, 1120, 1121,
1038, 1039, 1040, 1041, 1042, 1043, 1122
1044, 1046, 1047, 1048, 1049, 1050, Φλάβιος Ιώσηπος, 178, 179, 180, 181
1051, 1052, 1053, 1054, 1055, 1056, Φλάβιος Φιλόστρατος, 234, 235, 236,
1057, 1059, 1060, 1061, 1062, 1063, 237, 238, 239
1064, 1065, 1066, 1067, 1068, 1069, φλεγμονὴν, 87, 1067, 1068, 1147, 1151
1070, 1071, 1072, 1073, 1074, 1075, Φώτιος βιβλιοθήκη, 512, 513, 514, 515,
1076, 1077, 1078, 1079, 1080, 1081, 516, 517, 776, 777, 888, 986
1082 Φώτιος λεξικόν, 19, 518, 519, 777, 778,
Πορφύριος, 338, 339, 340, 341, 342, 343, 889, 987
344, 345, 346, 963 χαλεπὸς ἐνέσκηψεν, 452
Πρόκλος, 510, 511, 887, 888, 1007 χολέρα, 29, 30, 37, 40, 41, 43, 50, 51, 56,
Προκόπιος, 417, 426, 501, 502, 503, 504, 57, 62, 63, 64, 67, 69, 70, 71, 72, 74, 85,
505, 506, 507, 508, 509, 754, 776, 866, 86, 90, 93, 94
867, 868, 975, 976 Χολέρα, 3, 53, 61, 87, 94, 96
πυρώδεις, 77, 308, 440 χολέρᾳ, 29, 30, 31, 32, 33, 42, 46, 52, 54,
Σούδα, 27, 96, 683, 684, 686, 687, 688, 55, 64, 67, 77, 79, 82, 83, 84
690, 691, 800, 907 χολέρα ἐστὶν ἡ ἄμετρος ἐκτάραξις, 69, 70,
Σοφοκλής, 7, 122 71, 72
Στέφανος ιατρός, 61, 62, 253, 833, 834 χολέραι, 37, 44, 47, 63
Στράβων, 168 χολέραις, 30, 35, 36, 49, 56, 61, 62, 65,
Συβυλλικοί χρησμοί, 291, 292, 293, 294, 87, 88
295, 296, 297, 298, 299, 300, 301, 302 χολέραν, 31, 32, 34, 38, 41, 42, 43, 45, 46,
Σχόλια στον Αριστοφάνη, 98, 622, 623, 48, 54, 59, 68, 69, 70, 71, 72, 74, 75, 76,
624, 625, 626, 627, 628, 629, 793, 794, 79, 81, 89, 91, 92
795 χολερᾶς, 30, 60, 78, 95
1200
χολέρας, 29, 30, 31, 33, 34, 35, 39, 48, 49, Ωριγένης, 30, 81, 82, 83, 363, 364, 365,
50, 51, 53, 56, 57, 58, 59, 60, 61, 66, 69, 366, 367, 850, 851, 852, 968
70, 71, 72, 73, 74, 76, 77, 80, 81, 82, 84, Ωριγένης., 30
88
Χολέρας, 32, 33, 54, 55
TLG Texts doing_search μολυσμα tlg Go
TLG Texts doing_search μολυνσις tlg Go
TLG Texts doing_search κολλητικη tlg Go
TLG Texts doing_search ανιατος tlg Go
TLG Texts doing_search λοιμο tlg Go

Οδυσσέας Γκιλής. ΠΑΝΩΛΗ. Αποσπάσματα Από Αρχαία Κείμενα. 2020

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Οδυσσέας Γκιλής. ΠΑΝΩΛΗ. Αποσπάσματα Από Αρχαία Κείμενα. 2020

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

1

Σχετικές εργασίες, «Πανώλη, Χολέρα, πανούκλα, Λοιμός»,

Χρονολογική κατάταξη αοσπασμάτων

Από τη Βικιπαίδεια. Η πανώλη ή πανούκλα είναι οξεία λοιμώδης νόσος,

1. Αισχύλος. Persae (6-5 B.C.) L. 732

ἐξέβαλέ μ’ οἴκων, χάριτα τιθεμένη πόσει·

λης ὁ μαινόμενος· ἢ μανιοπὸς γίνεται· μαινόλης· παρὰ (45)

Αποσπάσματα από αρχαία κείμενα

Ευρυπίδης. ., Medea L. 277

Μήδεια. πενθεῖν δ' οὔ σε θαυμάζω τύχας.

νέαν ἐς οἴκους παρθένον μὴ θιγγάνω,

τὸ σῶφρον ἴστω καὐτὸς αὖ τοιοῦτος ὤν.

Σοφοκλής. Oedipus Coloneus L. 1264

Οἴμοι, τί δράσω; πότερα τἀμαυτοῦ κακὰ

οὐδ' ἀνταμείβῃ μ' οὐδέν, ἀλλ' ἀτιμάσας

Αισχύλος. , Persae L. 732

{Βα.} μηχαναῖς ἔζευξεν Ἕλλης πορθμόν, ὥστ' ἔχειν πόρον.

Αίλιος Ηρωδιανός. Καθολική προσωδία. Part+vol. 3,1, p.70, l. 4

γιῶν, Ἀλέξανδρος δὲ Τρεμιλέας «τελευτήσας τοὺς Τρεμιλέας Λυκίους

Αίλιος Ηρωδιανός. Καθολική προσωδία. Part+vol. 3,1, p.80, l. 12

«δυσμενέων δ' ἀϊδής» λέγει Βακχυλίδης, οὗ τὸ οὐδέτερον ἀϊδές «τοῦ

Αίλιος Ηρωδιανός. Καθολική προσωδία. Part+vol. 3,1, p.350, l. 20

αὐτόετες ἐπιρρηματικῶς προπαροξύνεται, ὡσαύτως ἐπιτηδής ἐπιτη-

ξιφήρης ξιφῆρες, πλήρης πλῆρες.

Αίλιος Ηρωδιανός. Περὶ κλίσεως ὀνομάτων Part+vol. 3,2, p.638, l. 34

Τὸ δὲ Ἄρης καὶ ὡς ἰαμβικὸν μὴ ἔχον ἐπ' εὐθείας τὸ τ Ἄρητος

Αίλιος Ηρωδιανός. Περὶ κλίσεως ὀνομάτων Part+vol. 3,2, p.685, l. 32

τύπτης πατροτύπτου. πρόσκειται «μὴ ὄντα κύρια» διὰ τὸ κρατῶ

αὐθάδης αὐθάδους ὅτι αὔθαδες.

Αίλιος Ηρωδιανός. Περὶ ῥηματικῶν ὀνομάτων Part+vol. 3,2, p.898, l. 15

ἀρότης, ἐργάτης. σεσημείωται τὸ εὑρετής. τὸ μέντοι λυριστής, λεπι-

Αίλιος Ηρωδιανός. Partitiones (= Ἐπιμερισμοί) [Sp.?] (e codd. Paris.

χρυσόω, χρυσῶ, χρυσώσω, χρυσωτής· ζηλόω· ζηλώσω,

Aesopus et Aesopica Scr. Fab., Fabulae (dodecasyllabi) Fable 139aliter,

τὴν δ' οὐ προιδὼν πεπάτηκεν εἰς κάραν.

Ἄνθρωπος πάλαι ἵππον εἶχε καὶ ὄνον.

Ιούλιος Πολυδεύκης. Onomasticon Book 5, sec. 130, l. 4

Συνήδεσθαι δὲ καὶ συγχαίρειν· τὸ γὰρ ὑπερήδεσθαι καὶ συν-

Ιούλιος Πολυδεύκης. Onomasticon Book 6, sec. 162, l. 5

Ἀριστοφάνης (fg 784), καὶ ἡμίοπον αὐλὸν Αἰσχύλος (T G F 91).

πάντολμος, παμμίαρον, παμπόνηρον, πάνσοφον, παντελές, πάνδεινον,

Eudemus Rhet., Περὶ λέξεων ῥητορικῶν (excerpta) Folio 172, l. 29

παντελείαν: ὁλόκληρον καὶ παντελῆ.

Γρηγόριος Ναζιανζηνός. ., Christus patiens [Dub.] (fort. auctore

νῦν γὰρ στόματος φιλίου χρῄζω σέθεν

Γυναῖκες, ὄψιν στυγνὰν ὡς εἶδον Τέκνου,

Arcadius Gramm., De accentibus [Sp.] P.29, l. 1

Ἔτι τὰ εἰς ΙΤΗΣ τοῦ Ι μακροῦ ὄντος καὶ ΕΙΤΗΣ·

Arcadius Gramm., De accentibus [Sp.] P.135, l. 11

Τὰ βαρύτονα εἰς ΗΣ ἔχοντα δὲ οὐδέτερα εἰς ΕΣ

τώρης αὐτῶρες. καὶ τὰ παρὰ τὸ “ὀλῶ” συντεθειμένα·

Romanus Melodus Hymnographus, Cantica Hymn 8, sec. 15, l. 1

Μέγαν ἔχομεν πόθον πρὸς τὸν Θεὸν τῶν Ἑβραίων,

Romanus Melodus Hymnographus, Cantica dubia Hymn 70, proem-

καὶ φόβῳ αὕτη ἐπέστη· ἣν κρατήσαντες τάχος κατέσφαξαν·

νυκτὸς γονὴν ἐχίδνης κατέπιε·

Ιωάννης Ζωναράς Lexicon epsilon, p.758, l. 4

δι' ὧν εἰσιὼν πολίτης ἕκαστος ψηφίζεται ὄστρα-

Ιωάννης ΖωναράςLexicon pi, p.1498, l. 9

Παλαμναῖος. φονεὺς ἢ ἰσχυρός. ἀπὸ τοῦ πάλῃ

Ιωάννης ΖωναράςLexicon pi, p.1575, l. 3

τρόπος τὸ ποιόν. τὸ ποσὸν, οἷον, πᾶς ἄνθρω-

ἀλλὰ κατ' ἐνέργειαν πνεύματος ἁγίου. ἢ ὁ δι'

Φώτιος λεξικόν. (Ε – Ω) pi, P.379, l. 21