KABANATA 22

Narrator: Masiglang-masigla sa dulaan. Punong- puno ito ng tao. Gabi na. Ang palabas ay nakatakdang
magsimula sa ganap na ikawalo't kalahati ng gabi. Ngunit labinlimang minuto na lamang bago mag-ikasiyam ng
gabi ay hindi pa ito nagsisimula dahil hindi pa dumarating ang kapitan heneral. Naiinip na at hindi mapalagay at
mapakali ang mga tao sa entrada general. Nanggugulo at at sumisigaw sila.

Maingay na sound effect, nagsisigawan na mga tao

"Buksan na ang tabing!"

Narrator: Ang mga artilyero o alagad ni Marte , gaya ng tawag sa kanila ni Ben Zayb, ay hindi nasisiyahan sa
ingay na nalilikha nila. Sila'y nagpupugay sa mga babaeng dumaraan sa kanilang harapan, nagbibitaw ng
mabubulaklak na salita habang 'di pinapansin ang matatalim na tingin ng mga kasamang asawa.

Narrator: Naghahari ang mga ugong ng tinig at mga pigil ng halakhak. Pinipilit nilang akitin ang mga kababaihan
sa tulong ng mataas at mabikas nilang anyo at sa paglalabas ng kanilang brilyanteng singsing samantala ang iba
ay magalang pa ring bumabati sa mga babae, iniyuyuko ang kanilang mga ulo at ibubulong sa katabi na:

"Mga hangal! Nakaiinis!"

Ang babae naman ay ibabaling ang ulo at magiliw na ngingiti sa pagbati. At sa pagpaypay naman nila ng abaniko
ay ibubulong sa katabi na:

"Napakayabang! Ulol na ulol sa pag-ibig!"

Nagpatuloy ang kaguluhan at kaingayan sa dulaan. Wala pa rin ang kapitan heneral. Tumugtog namang muli ang
orkestra. Dumating ang isang bayani at siya'y umupo sa isang butaka at ayaw tumayo nang dumating ang may
ari ng upuan na si Don Primitivo, ang pilosopo. Nakipag-agawan siya ng upuan sa may-ari. Galit na si Don
Primitivo ngunit wala siyang nagawa sa sinasabing bayani. Humanga ang mga tao sa kanya.

Narrator: Narinig ang pagsipol at ang kaluskos ng mga kabayo. Pinatugtog ang "Marcha Real." Dumating na ang
kamahalan, kapitan-heneral, at gobernador ng kapuluan. Tumango tango ito bilang pagbati. Sinimulan na ng
orkestra ang pambungad na tugtugin.

Narrator: Nakaupo ang mga mag-aaral sa palkong katapat ng kay Pepay. Ito ay handog ni Makaraig sa kanya.
May usapan silang hihikayatin ni Pepay si Don Custodio sa panig ng mga mag-aaral. Kaya't noong gabing iyon ay
naroroon din si Don Custodio kahit labis ang pagtutol nito sa operetang Pranses. Dito rin nagsimula ang nga
parinig ni Don Manuel sa kanya na matagal na niyang kalaban sa mga pulong ng Ayuntamiento.

Don Custodio: Narito ako upang magbigay ng puna sa opereta.

Narrator: Makahulugang sulyap ang namagitan kay Pepay at Makaraig. Si Sandoval naman na kararating pa
lamang mula sa pag-ikot sa ibang palko ang tumiyak sa kanila at ibinalitang ang rekomendasyon ay nasa panig
nila. Nagbunyi ang lahat. Nalimutan ni Pecson ang pag-aalinlangan nang makita si Pepay na may winawasiwas na
liham. Nagpalitan ng maligayang pagbabatian sina Sandoval at Makaraig. Si Isagani lamang ang tila hindi
nagsasaya.

Narrator: Nang pumasok sa dulaan si Isagani, nakita niya si Paulita at Juanito Pelaez sa isang palko na nag-uusap.
Bumati pa ito sa kanya na tila ang mga mata ay humihingi ng tawad at magpapaliwanag. Nakita niya ang dalaga
na kasama ang kanyang kaagaw. Hindi maipaliwanag ang kanyang mga nararamdamang emosyon. Siya ay
natahimik na lamang at umupo, di tumitingin sa dalaga. Tinitignan niya ang tabing ng paglalabasan na may
anyong galeriya. Libo-libong alaala ang nanunuot sa kanyang isip. Ang binatang alipin ng pag-ibig ay tumingala
na lamang upang pigilan ang mga luhang nais dumaloy sa kanyang mga mata.

Narrator: Isang masigabong palakpakan ang pumukaw sa kanyang pag-iisip. Itinaas na ang tabing. Bumungad
ang masasayang pangkat ng mga magbubukid sa Corneville. Umaawit at hindi nahihiyang ngitian ang nga
tagahanga sa butaka. Tinignan naman ni Don Custodio si Pepay upang matiyak na ito'y hindi gumagawa ng gayon
sa ibang tagahanga. Upang makatiyak, ibinaba pa nang bahagya ang ulo upang tingnan kung ipinakikita ng mga
artistang babae ang kanilang mga tuhod.

Don Custodio: A, ang mga babaing Pranses na ito! (Pabulong habang parang nag iisip ng mga balak)

Narrator: Nagpatuloy sa panonood ang mga tao lalo na sina Tadeo na inabangan lamang ang mga malalaswang
kilos ng mga mananayaw. Inalis naman ni Isagani ang kanyang paningin at nakukutya siyang mapanood ni Paulita
ang ganong palabas. Nakita nina Tadeo si Padre Irene.

Tadeo: Jusko! Si Padre Irene iyon ah!

Sandoval: Oo, nakita ko siya sa likod ng tanghalan na kinakausap ang mga artistang babae.

Narrator: Umikot si Padre Irene, nagmamasid sa kapaligiran. Sa kanyang pag-akyat ay nakita naman siya ni
Serpolette. Tuwang-tuwa si Lily alyas Serpolette nang makita ang dating kaibigan samantala si Padre Irene ay
nagtangka pang itago ang sarili.

Narrator: Isang babae naman pumasok kasama ang kanyang asawa at naupo sa palko. Lumibot ng tingin at
sinabing:

Babae: Huli akong dumating sa inyong lahat!

Narrator: Lumikha ito ng kaguluhan na ikinayamot ng mga tao.

Babae: Mga hangal! Isip mo'y nakauunawa ng Pranses!

Narrator: Isa si Juanito sa mga tinutukoy ng babae. Ngunit bahagya lamang tumingin sa tanghalan ito at
nagwika kay Paulita na:

Juanito: Hindi mo na kailangan pang mapagod sa pagtingin sa kanya sa malayo gayong may higit na
magagandang babaeng malapit sa kanya.

Narrator: Namula sa Paulita. Tinakpan ng pamaypay ang mukha at palihim na tumingin kay Isagani. Nayamot at
nanibugho si Paulita. Samantala si Donya Victorina ay hangang hanga kay Juanito na umabot sa puntong naisip
niya na kung sakaling mamatay man si Don Tiburcio ay magpapakasal siya kay Juanito.

Narrator: Ibinaba na ang tabing. Nang itinaas ulit ito ay kita ang mga katulong na may dalang karatula, nakasulat
ay servantes, cochers at domestiques. Sinamantala ni Juanito ang pagkakataong iyon upang mapaniwala ni
Paulita na marunong siya ng Pranses. Nagsalita siya ng malakas kay Donya Victorina:

Juanito: Ang kahulugan ng servantes ay 'mga utusan' at domestiques ay 'mga utusang domestiko' Paulita: At ano
ang kaibahan ng mga servantes sa mga domestiques?
Juanito: Ang mga domestiques ay 'yong napaamo na. Hindi ba ninyo napupuna ang ilan ay may asal na parang
taong-gubat? Iyan ang mga servantes.

Donya Victorina: Totoo iyan! Ang iba'y walang galang. Ang akala ko pa naman ay pawang magaganda ang ugali
ng mga taga-Europa. Ngunit ang pangyayari ay naganap sa Francia. Kaya marahil iyon ang dahilan.

Di kilalang tao: Ssst! Ssst! Huwag kayong maingay diyan.

Narrator: Itinuro ni Juanito ang kung saan nararapat ang mga babae. Ngunit baliktad ang kanyang mga
pinagsasabi. Nanlumo si Juanito. Nagtanong muli si Paulita ngunit tumango na lamang si Juanitong napahiya.
Inubo si Juanito ng malakas na ikinayamot ng ilang manonood.

Di kilakang tao: Palabasin iyan! Palabasin ang tisiko!

Juanito: Nainis si Juanito sa tumawag sa kanya na tisiko. Nais niyang malaman kung sino ito. Nang makitang nais
siyang pigilin ng mga babae ay nagkaroon ng lakas ng loob na lumaban. Sa kabutihang palad, si Don Custodio na
nagsabi nito ay nagkunwaring di nababahala.

Juanito: "Kung hindi ko lang kayo kasama!" sabi niya sabay ikot ng mata at minsan ay inilalabas pa ang dila.
Narrator: Walang kasigla sigla sa Paulita nang gabing iyon. Iniisip niya kung bakit ang mga cochers ay maaakit
kay Isagani. Natapos ang operata at nagbigay ng kanya-kanyang opinyon ang mga manonood.

Nagtanong naman ang mga tao kung sino ang may-ari ng isang palkong walang laman. May nagsabi daw na si
Simoun daw. Napatunayan ang balitang ito. Walang nakakita kay Simoun saan mang bahagi ng dulaan. Nag-usap
naman ang mga mag-aaral ng sari-sari. Naputol ang kanilang pag-uusap nang dumating si Makaraig. Malungkot
siya at may mapait na ngiti sa labi. May hawak itong isang papel na tahimik iniabot kay Sandoval. Binasa ni
Sandoval.

Pechona: Huli na nang dumating ang iyong liham. Naiharap ko na ang aking rekomendasyon. At ito'y sinang-
ayunan. Gayunman, para ko ring nahulaan ang iyong iniisip sapagkat ang pagpapasiya ko sa panukala ay
naaayon sa ibig mangyari ng iyong nga ipinagtatanggol. Magtutungo ako sa dulaan at hihintayin kita sa may
pintuan pagkatapos ng pakabas. Ang nagmamahal mong kalapati, Custodining. Narrator: Natuwa sila ngunit
tila mapait ang mga ngiti ni Makaraig. Sinabi niya ang sinabi ni Padre Irene.

Makaraig: Katulad din ng sinabi ni Don Custodio. At ang pilyo ay may lakas pa ng loob na bumati sa akin.
Tinanggap ng lupon ang pasya at rekomendasyon ng tagahatol. Sinang-ayunan nila ito at bumabati sa mga mag-
aaral dahil sa kanilang pagkamakabayan at pagnanais na matuto. Ngunit, dahil sa dami ng ating gawain at upang
huwag mabigo ang panukala, ang sabi ng lupon, ang pagpapatupad at pamamahala ay ipauubaya sa isang
relihiyosong orden, kung sakaling hindi pumayag ang Dominiko na ikatnig ang akademya sa Unibersidad.

Narrator: Nanlumo ang lahat. Tumindig si Isagani, hindi nagsalita.

Makaraig: At upang ipakita na tayo'y kasangkot sa pamamahala ng akademya, tayo ang pinamamahala sa
paglikom ng mga butaw at kontribusyon. At tungkulin nating ibigay sa ingat-yaman na mahihirang ng samahang
namamahala na siya namang magbibigay sa atin ng resibo o katibayan..

Narrator: Nagpatuloy ang kanilang pag-uusap at pinag-usapan nila kung paano nila ipagdidiwang ang
pangyayaring ito. Nauwi sa katatawanan ang kanilang pag-uusap dahil sa sinabi ni Pecson. Nang tumugtog muli
ang orkestra upang simulan ang ikalawang bahagi ay tumindig ang mga mag-aaral at lumabas ng dulaan.