सिकाइ सिद्धान्तहरू वाई पी आचार्य

परिचय • १९०४ मा पाचिक्रिर्ामा thesis गरे का

– सिकाइका क्षेत्रमा प्रततपादित सिद्धान्त • कुकुर माधथ प्रर्ोग
– प्राणी वा मातििको सिकाइलाई िहजिकरण गिे पद्ती • िम्बन्ध प्रत्र्वतयिको सिद्िान्त
विषेशताहरू
• तिजचचत तिर्म
अिुक्रिर्ा यद्दिपक
• परीक्षण भएका
अिुवन्धि (सिकाइ )
• अलग अलग धार
अनब
ु न्धनका वपता- प्यािलभ
प्रयोगको ढााँचा
शैक्षिक उपयोग
• पदहलो चरणाः िम्बन्ध प्रत्र्ावतयि अगाडीाः
 सिकाइमा िहि
– घण्टी बिायिु (कृत्रत्रम वा तटस्थ यत्तेििा) :
 असभप्रेरणाको प्रर्ोग
र्तायता हे िुय, काि ितकय बिायिु
 अिुकुल प्रर्ोग
– खािा (स्वभाववक यत्तेििा) : र्ायल काढ्िु
 अिुिन्धािमा यपर्ोग
• िोस्रो चरणाः िम्बन्ध प्रत्र्ावतयिको चरणाः घण्टीको
 सिकाइको प्रकृतत बुझ्ि िहि
आवाि + खािााः र्ायल काढ्िु
 र्ोििावद्ि सिकाइ
• तेस्रो चरणाः िम्बन्ध प्रत्र्ावतयि भइिकेपतछाः घण्टीको
आवािाः र्ायल काढ्िु
१ व्यिहाििादः Watson, Pavlov, Skinner, Thorndike
अनब
ु न्धनका सतत
विषेशताहरू
• UCS र CS को प्रस्तुत गिे तिजचचत िम हुिु पछय
 Reinforcement मा िोड
(3-5 second अन्तर)
 Response मा िोड
• UCS, CS भन्िा बदि प्रभावशाली हुिु पछय
 यद्दिपक
• बाह्र् अवरोध हुिु हाँिैि
 असभप्रेरणा
• प्राणी िदह condition मा हुिु पछय
 र्न्त्रवत सिकाइ
अनुबन्धनका ननयम
 सिकाइ ववस्तारै हुन्छ
• यत्तेििााः UCS र CS को पटक पटक प्रस्तुत गिायले
 अिबु न्धि, Part to whole
यत्तेििा यत्पन्ि हुन्छ
संज्ञानिाद
• यत्तेििा िामाजन्र्करण
• Wherthimer, Kohlor Koffka, Piaget...
• यत्तेििा ववभेदिकरण
विषेशताहरू
• ववलोपपि
 िंवेििा
• आकजस्मक प्राप्ती
 बद्
ु दि
• बाह्र् अबरोधाः बाह्र् अवरोध भएमा सिकाइ कमिोर
 प्रत्र्क्षक्षकरण
 िंज्ञाि (िमस्र्ा िमाधाि)
Application
 अचािक सिकाइ
• Animal training
 पूणय बाट अंि ततर
• Teaching good habits
 र्न्त्रवत होईि
• Controlling bad habits
संज्ञान
• Emotional training
१ िंवेििााः पााँच ईजन्िर्बाट प्राप्तहुाँिे प्रथम ज्ञािाः प्रथम चरण
२ प्रत्र्क्षक्षकरणाः िाम पदहचाि व्र्ाखर्ााः द्धधतीर् चरण
Operant Conditioning Theory
३ िंज्ञािाः िुझ िमस्र्ा िमाधािाः सिकाइाः तेस्रो चरण
• BF Skinner
Classical Conditioning Learning Theory
• Pavlov द्धारा प्रततपादित
सिकाइ सिद्धान्तहरू वाई पी आचार्य
• मुिामाधथ प्रर्ोग १९३०, १९४८ मा सिद्धान्तको रुपमा • िदह ववकल्प छिौट stamp in
पररमाजियत • गलत ववकल्पहरु त्र्ाग्ि] stamp out
• R type theory • Learning by selecting and connecting
• मुिा र परे वा माधथ प्रर्ोग • Practice and gradual progress in learning
आिश्यक अिस्थाहरु
सम्बलनः खाना सिकाइका तिर्महरू
साममप्यताः प्रनतक्रिया ि खानाका बीच छोटो समय आिश्यक • प्राथसमक र गौण
अभ्यासः प्राथसमकाः
• ववषेशताहरु १ तर्ारीको तिर्म (Law of readiness)
– प्रततकृर्ााः २ प्रकारकोाः १. प्रततक्रिर्ात्मक व्र्वहार  low of motivation
(Responded behavior) ज्ञात यत्तेििाबाट प्रततक्रिर्ा,  law of mental set
मािु िे खिा र्ायल आयिु। २. क्रिर्ापरक व्र्वहार २ अभ्र्ािको तिर्माः अिुक्रिर्ा गरे र यद्दिपक प्राप्त
(Operant behavior) : पतछको यत्तेििाको लाधग गरररहिु अभ्र्ाि । अभ्र्ािको पुिराबवृ त्तले अिुबन्ध
वतयमािमा प्रततकृर्ा, मुिाले सलभर धथचेर खािा प्राप्त मिबुत हुन्छ । क प्रर्ोगको तिर्म ख अिुपर्ोगको
गिुय । स्कीिरको सिद्धान्त र्दह व्र्वहारमा आधाररत । तिर्म ।
– पुिवयल Two types: 1. Reinforcing stimuli: ३ प्रभावको तिर्माः
provides satisfaction and pleasure. 2. Aversive अिुक्रिर्ा यद्दिपक
stimuli: unpleasant and painful –positive and
negative अिन्तोष
– व्र्वहारको आकृततकरण िन्तोष
िम्बन्ध कमिोर
– आकजस्मकताको व्र्वस्थापि िम्बन्ध बसलर्ो सिकाइ
कम सिकाइ

• पुिवयलको िवायधधक महत्व गौण ननयमहरू (५)

• िकारात्मक पुिवयल बदि बलशाली १ बहुक्रिर्ाको तिर्म
Implication २ आंसशक क्रिर्ाको तिर्म (Part)
• Behaviour modification ३ मिोबवृ त्त (Aptitude)- दृजटटकोण; िकारात्मक मिोबवृ त्त भए
• Token economy सिकाइ बसलर्ो
• Verbal learning ४ िादृटर्ताको तिर्माः पूवज्ञ
य ािमा आधाररत
• Socialization of a child ५ िाहचर्ायत्मक तिर्माः िंवेििसिल बिाएर सिकायिु
Trail and Error Theory
• Thorndike चिणहरू
• पशु मिोववज्ञािका ििक • चालक ( Drive)- भोक
• सशक्षा क्षेत्रमा पदहलो पटक सिकाइका तिर्म दििे • लक्ष्र् (Goal)- भोिि
व्र्जतत • अबरोध- खोर
• त्रबरालो मि
ु ा खरार्ो माधथ प्रर्ोग • अतिर्समत अिक्रु िर्ा-
• Instrumentalism • िंर्ोििबि िफलता
• Connectionnism • स्थार्ीत्व/ िुदृदिकरण
• Bond theory (S-R bond) विशेषताहरू
• S-R theory • सिकाइमा प्रर्ाि र भूल िमादहत
• Features • सिकाइ अिब
ु न्धको पररणाम
• Learning by trial and error • सिकाइमा िमर् लाग्छ - यत्तर यत्तर हुन्छ
सिकाइ सिद्धान्तहरू
• सिकाइ िंज्ञािमा आधाररत हुाँिैि
Implication
• मन्िबुद्दिका बालबासलकालाई सिकायि यपर्ोगी
• अभ्र्ािको लाधग िमर् प्रिाि
• Part to Whole
Insightful Learning Theory
• Basic laws of perception
– आकार पटृ ठभसू म Figure ground
– िरलताको तिर्म law of simplicity
– िमग्रताको तिर्म law of wholes
– िमािताको तिर्म law of similarity
– िासमप्र्ताको तिर्म law of proximity or nearness
विषेशताहरु
• प्रत्र्क्षीकरण
• केन्िीर् मध्र्स्थता talking to one self
• िर्ााँ िम्बन्धको खोजि discovering new
relationship
• आकजस्मक पररवतयि sudden change in learning
• अिुभवको आधारमा अन्तरदृजटटको ववकाि
• लक्ष्र् प्राजप्त प्रतत ध्र्ाि
• केजन्िर् मध्र्स्थता प्रकृर्ाको ववकािाः Verbal
mediation बाधचक मध्र्स्थतााः िमस्र्ामा मिमिै कुरा
गिुय, िधचत्र मध्र्स्थता pictorial mediation
िमस्र्ािंग िम्बजन्धत पक्षको आकृतत दिमागमा
ल्र्ायिु, कल्पिा मध्र्स्थतााः Imaginational
mediation कल्पिा गिाय गिै ठोि तिणयर् गिय पग्ु िु
• पूणब
य ाट अंश ततर सिकाइ
• अन्तरदृजटट ववकाि
• धारणा तिमायण
• िमस्र्ा िमाधाि
• meaningful teaching
Cognitive Learning Theory
• Jean Piaget (1896-1980)
• Genetic epistemology
• िंज्ञािात्मक ववकाि िद्िन्त पति भतिन्छ ।
• ४ वटा धारणाहरु
वाई पी आचार्य
– िंरचिा schemes
– िसमकरण Assimilation
– अिुकुलि Accommodation
– िन्तुलि वा आजत्मकरण Equilibration
संिेगात्मक विकासका चिणहरू
• १. िांबेदिक क्रिर्ात्मक चरण -Sensory -motor
stageM िन्मिे खख २ बषय िम्म imitation, memory
and thought begin to be utilized
• २. पव
ू क्रय िर्ात्मक चरण –Pre operational stage_M
२ िे खख ७ बष{ language development and
recognizing symbolic form
• ३. ठोि क्रिर्ात्मक चरण Concrete operational
stageM ७ िे खख ११ बषय able to solve problems
logically मत
ु य धचन्तिको अवस्था, िदह अिप
ु ातको
अन्तर छुट्र्ायि ितछि ्
• $= औपचाररक क्रिर्ात्मक चरण (Formal
operational stage_M औपचाररक क्रिर्ात्मक चरण
able to solve abstract problems in a logical
fashion
Social learning theory
• Bandura, theory developed 1969
• Learning by identification/modelling
• Learning by imitation
• Learning by observation
• Also called Indirect learning theory
• It is also called social cognitive learning
theory (SCLT)
• This theory has been called a bridge between
behaviorist and cognitive learning-it
compasses attention, memory and motivation.
• Three types of process in social learning
theory
• Vicarious learning: It comes through imitating
others, behavior on the basis of observing it
and its effects (reward and punishment)
• Symbolic: learners take other's behavior as a
clue for their own behavior
• Self-regulatory: Learners themselves regulate
their behavior in a desired manner.
सिकाइ सिद्धान्तहरू वाई पी आचार्य

According to Bandura there are three types of

reinforcement
• Self or internal reinforcement: produced within
the learners.
• External reinforcement: provided by others. If
the teacher inspires the learners to learn by
providing them the information about correct
response that is external
• Vicarious: reinforced by providing
reinforcement to the model

Steps
• Attention
• Retention
• Reproduction
• Motivation

Conditions
• High status modules were more imitated.
• Behaviors of the real model were more
imitated
• The familiar model were more imitated than a
novel and complex skill
• Hostile and aggressive responses were more
imitated
• Rewarded behaviors were more imitated than
the punished behavior
• Instruction given to subjects before observing
the model produced motivation.