Author: Dante L.

Ambrosio

KATUTUBNG BITUIN NG MGA PILIPINO

ABSTRACT
colonialism
-> changes on knowledge on skies, stars

Balatik, Moroporo
-> most prominent star groups in PH sky
-> determine best times for planting, fishing, hunting
-> indicate ideas, values, cultures

I.
langit
-> pananaw, paniniwala, kaalaman, kaugalian
-> nakikita ang iba't ibang heavenly bodies

etnoastronomiya
-> pag-aaral ng kabihasnan ng astronomiya at impluwensiya sa buhay ng mga tao
-> kwento ni Magbangal ng mga Bukidnon (Tatlong Maria, Supot ni Hudas, Krus na
Bituin at
Koronang Tinik - Kristiyano na hindi pinahalagahan), bituin ng mga Teduray ng
Cotabato, na
tinumbasan ni Schlegel noong 1987 ng mga pangalan
-> bahagi ng pag-aaral ng kakanyahan, kamalayan, kabihasnan, kasaysayang PH
-> pag-aaral ng dokumento, artipak + kaalaman ng prehispanikong bansa

TALAMPAD NG MGA BITUIN

-> konstelasyon ayon sa pinapahalagahang bagay
-> naiimpluwensiyahan ang pag-iisip at pagkilos sa lupa
-> Bituin: Binukid, Manobo, Sambal, Tagalog
Bituon: Aklanon, Bikol, Hiligaynon, Maguindanao, Samar-Leyte, Sebu
Bituun: Gaddang, Ibanag, Itawis, Subanun
Mamahi: Sama ng Tawi-tawi
Magirim, panggasam: Mangyan
Talaw: Kordilyera
Baggak: Ilokano
-> balatik(panghuli ng baboy damo)
bubu(panghuli ng isda)
kupu(paru-paro)
lepu(baluktot/lumpo)
manak(ibon)
niyu(niyog)
pudun(ikid)
pungul(putol)
rara(pula)
timbang(pantay)
-> Pleiades - sensyal sa pagpalit ng panahon at simula ng pagtatanim
-> iisa ang mga sangguniang bituin sa pagkakaingin sa buong kapuluan
-> siglo 17: bagong bokabularyo ng mga talampad
-> siglo 20: dumami ang mga pag-aaral sa mga grupong etniko
-> hindi kinilalaa ang mga tawag sa modernong astronomiya

BALATIK AT MOROPORO

bakit tampok?

1. makatawag-pansin
-> Balatik - 3 maliliwanag na bituin: Tatlong Maria, Tres Marias - Tagalog,
Orion's Belt - moderno)
-> Pleiades - 6-7 maliliwanag na bituin: Supot ni Hudas, Rosaryo -
Tagalog, Mapulon - matandang tawag, Moroporo - Bisaya, Mindanao)

2. estratehikong lokasyon sa langit

-> nakikita ng lahat sa gabi mula Oktubre-Mayo
-> sumisikat sa timog-silangan, dumaraan sa tuktok, lumulubog sa hilagang-kanluran
-> dumaraan sa gitna ng langit sa mas mahabang panahon

3. nagagamit bilang pananda sa mga gawain (pagkakaingin)

-> sinusundan ng mga nagkakaingin ang nagbabagong posisyon sa pagkagat ng dilim
-> Nobyembre-Disyembre: pinipili ang lupang gagawing kaingin
Enero-Pebrero: nililinis
Marso-Abril: pinapatuyo ang mga sukal sa kainitan
kalagitnaan ng Abril: sinusunog
Mayo: pagtatanim sa pagpatak ng ulan

BALATIK
-> Plasencia 1589: isa sa tatlong bituing Tagalog, Orion -> Osa Mayor (Ursa Major)
-> Noceda, et al: ballesta -> uri ng paribong, Tres Marias ng Espanyol
-> Tagalog ng Tayabas: palakaya o paraya na panghuli o pamatay ng hayop, kalipunan
ng mga
bituin
-> Mentrida ng Hiligaynon: Astillejo (Castor at Pollux ng Gemini)
-> Scott: mala-patibong
-> Cole: sibat na ginagalaw ang gatilyo
-> pagkakaiba ng uri - pagkakaiba ang itsura
-> Orion's Belt (palaso), Sword (busog): Rigel, Betelgeuse, Saiph, Bellarix
-> 1. sinauna at prehispaniko bilang patibong at talampad, 2. bilang patibong at
talampad,
3. kaugnay sa pangangaso at pagtatanim, 4. pangunahing sanggunian sa pagkakaingin

MOROPORO
-> Pleiades ng modernong astronomiya, boiling lights, kawan ng mga ibon
-> paghahanda ng lupa sa pagtatanim
-> hindi Hunyo/ Ulalen (ulan) na kasunod ng pagsusunog