ФАКУЛТЕТ ЗА ЕЛЕКТРОТЕХНИКА И ИНФОРМАЦИСКИ ТЕХНОЛОГИИ

ФАКУЛТЕТ ЗА ИНФОРМАТИЧКИ НАУКИ И КОМПЈУТЕРСКО ИНЖЕНЕРСТВО

Вовед во Когнитивни науки

- Eмоции -
 ФАКУЛТЕТ ЗА ИНФОРМАТИЧКИ НАУКИ
И КОМПЈУТЕРСКО ИНЖЕНЕРСТВО

Што и како за емоциите

n Субјективно чувство искусено како вид на
психофизиолошка возбуда

n Резултат на взаемодејството на

¨ восприемањето на стимулите од околината

¨ невронските и хормоналните одговори на

восприемањата (чувства)
¨ когнитивна оценка на ситуацијата од која
произникнува состојбата
¨ надворешен израз на состојбата
 ФАКУЛТЕТ ЗА ИНФОРМАТИЧКИ НАУКИ
И КОМПЈУТЕРСКО ИНЖЕНЕРСТВО

Која е вредноста на емоциите?

n Емоциите
¨ ја одредуваат личната способност
¨ нè подготвуваат за акција
¨ го обликуваат нашето поведение
¨ го регулираат друштвеното и општествено взаемодејство
¨ ја олеснуваат комуникацијата (и невербалната)
¨ ги олеснуваат односите меѓу возрасните и децата и на тој
начин помагаат за нивниот развој
¨ го прават животот вреден за да се живее, додавајќи
вредност на искуствата
¨ ни овозможуваат да одговараме флексибилно на нашата
околина
(да приоѓаме кон доброто, да го избегнуваме лошото)
 ФАКУЛТЕТ ЗА ИНФОРМАТИЧКИ НАУКИ
И КОМПЈУТЕРСКО ИНЖЕНЕРСТВО

Која е вредноста на емоциите?

n Емоциите
¨ се во голем дел свесен феномен

¨ вклучуваат повеќе телесни манифестации отколку

другите свесни состојби

¨ варираат долж неколку димензии: интензитет, тип,

потекло, возбуда, вредност, само-регулација итн.

¨ се озлогласени дека се “спротивни на разумот”

¨ имаат централно место во воспитувањето и моралниот

живот преку совеста, сочувството и многу специфични
морални емоции како што се срам, вина и тага;
неизбежно поврзани со моралните вредности
 ФАКУЛТЕТ ЗА ИНФОРМАТИЧКИ НАУКИ
И КОМПЈУТЕРСКО ИНЖЕНЕРСТВО

Три начини како да се мерат емоциите

• Преку телото/Физиолошки
– крвен притисок (blood pressure)
– пулс (heart rate)
– нивоа на адреналинот (adrenaline levels)
– мускулна активност додека се смееме, мрштиме итн.
– држење на телото (posture)
– солзи (tears)
– потење (perspiration)
– отчитувања на детектор за лаги (lie detector readings)
ФАКУЛТЕТ ЗА ИНФОРМАТИЧКИ НАУКИ
И КОМПЈУТЕРСКО ИНЖЕНЕРСТВО

Три начини како да се мерат емоциите

• Преку мислите (иако индиректно)

– изговорени и напишани зборови според скала за
рангирање
– одговори на отворени прашања на анкети и во
тек на интервјуа
– само-оценка и восприемање во однос на
поведението и намерите на другите
– други когнитивни операции како
рационално/логичко мислење
ФАКУЛТЕТ ЗА ИНФОРМАТИЧКИ НАУКИ
И КОМПЈУТЕРСКО ИНЖЕНЕРСТВО

Три начини како да се мерат емоциите

• Преку поведението
– изрази на лицето – агресивност
(facial expressions) – приближување /
– ниво на активност одбегнување
– будност (alertness) – внимание /
– врескање расеаност
– несоница
– смеење
– смешкање
 ФАКУЛТЕТ ЗА ИНФОРМАТИЧКИ НАУКИ
И КОМПЈУТЕРСКО ИНЖЕНЕРСТВО

Исти ли се чувствата опишани со

исти зборови?
n Страв - додека гледаме филм во кино (иако
таму ништо не нѐ загрозува, го разбираме тоа дека е така,
а спремни сме и пак да платиме за да го гледаме филмот
уште еднаш)

n Страв – ако сретнеме мечка во гората (бегаме)

n Страв – да не го испуштиме летот (забрзуваме)
n Страв – од пад на цените на берзата
(ги продаваме акциите)

n Страв – ако ни се настине детето

(се јавуваме на лекар).
 ФАКУЛТЕТ ЗА ИНФОРМАТИЧКИ НАУКИ
И КОМПЈУТЕРСКО ИНЖЕНЕРСТВО

Емоциите и мозокот
n Емоциите се
вообичаено поврзани со
лимбичкиот систем

n На пр. мозочна
структура која е
најблиску поврзана со
стравот е амигдалата

n Кога емоцијата за страв

првично се
материјализира,
најголем дел од
обработката на мозокот
е несвесна
 ФАКУЛТЕТ ЗА ИНФОРМАТИЧКИ НАУКИ
И КОМПЈУТЕРСКО ИНЖЕНЕРСТВО

Потеклото на емоциите
n Џејмс (James) (1884) смета дека на влез на
емоциите не е директниот стимул, туку
физичкиот одговор на човекот кон тој стимул,
т.е. неговата реакција.
n Восприеманиот факт (без разлика дали е тоа
стимул од надворешниот свет, само е замислен
или е дури апстрактна идеа) предизвикува
директни реакции на нашето тело, некаков
моторен одговор на стимулот.
n Емоциите се нашето субјективно чувствување
на тој моторен одговор, нашиот осет за
реакцијата на сопственото тело.
 ФАКУЛТЕТ ЗА ИНФОРМАТИЧКИ НАУКИ
И КОМПЈУТЕРСКО ИНЖЕНЕРСТВО

Разбирање на туѓите емоции

n Кога треба да ја одгатнеме емоцијата на
друг човек, треба само да го имитираме.
n Ако ги симулираме доволно успешно
неговите дејствија, сосе контекстот во кој се
наоѓа, тогаш нашиот сопствен нервен систем
ќе стигне до истата состојба како и на
другиот човек.
n Така ќе можеме да ги почувствуваме истите
емоции.
 ФАКУЛТЕТ ЗА ИНФОРМАТИЧКИ НАУКИ
И КОМПЈУТЕРСКО ИНЖЕНЕРСТВО

n Гледната точка на Џејмс стои во основата на

популарното сфаќање денес, дека постојат
неколку основни, конечен број на градивни
елементи од кои ги градиме комплексните
емоции.
ФАКУЛТЕТ ЗА ИНФОРМАТИЧКИ НАУКИ
И КОМПЈУТЕРСКО ИНЖЕНЕРСТВО

Основни емоции
n Има научници кои инсистираат дека има ограничен број на
основни емоции (Primary Emotions)
n Основните емоции

¨ Емоциите кои се среќаваат кај сите култури, кои

се одразени во истите изрази на лицето во сите
култури и кои се појавуваат кај децата според
нивниот биолошки часовник
n Екман (Ekman)

¨ Сугерира да се разгледуваат емоциите како

фамилии
¨ Фамилијата на лутината може да се менува од
вознемирен (annoyed) до раздразнет (irritated), лут
(angry), разјарен (livid) и на крај, побеснет (enraged)
 ФАКУЛТЕТ ЗА ИНФОРМАТИЧКИ НАУКИ
И КОМПЈУТЕРСКО ИНЖЕНЕРСТВО

Осумте основни емоции според Плучик (Plutchik)

n Основни емоции (Primary Emotions) се:
¨ Страв (Fear)

¨ Изненадување (Surprise)

¨ Тага (Sadness)

¨ Гадење (Disgust)

¨ Лутина (Anger)

¨ Очекување (Anticipation)

¨ Радост (Joy)

¨ Доверба (Trust) или Прифаќање (Acceptance)

ФАКУЛТЕТ ЗА ИНФОРМАТИЧКИ НАУКИ
И КОМПЈУТЕРСКО ИНЖЕНЕРСТВО

Plutchik
Three-
dimensional
Circumplex
Model аnger rage
 ФАКУЛТЕТ ЗА ИНФОРМАТИЧКИ НАУКИ
И КОМПЈУТЕРСКО ИНЖЕНЕРСТВО

Основни и мешани емоции

• Во моделот на Плучик постојат

8 основни емоции, прикажани
во внатрешноста.
• Соседните емоции може да се
комбинираат за да ги дадат
емоциите наброени во
надворешноста на кругот.
помалку интензивни поинтензивни
• Мешавини кои се подалеку
нацртани се исто така можни
• Пр. страв (fear) плус
очекување (anticipation)
дава неспокој (anxiety).
ФАКУЛТЕТ ЗА ИНФОРМАТИЧКИ НАУКИ
И КОМПЈУТЕРСКО ИНЖЕНЕРСТВО

Типично поведение
(Prototypical Behavior)
ФАКУЛТЕТ ЗА ИНФОРМАТИЧКИ НАУКИ
И КОМПЈУТЕРСКО ИНЖЕНЕРСТВО

Според Панксеп (Panksepp)

 ФАКУЛТЕТ ЗА ИНФОРМАТИЧКИ НАУКИ
И КОМПЈУТЕРСКО ИНЖЕНЕРСТВО

Според Панксеп
n Разноликоста на (1) сурови емотивни чувства, (2) инстинктивни
емотивни поведенија и (3) придружните внатрешни одговори, сите се
оркестрирани од најмалку 7 ”релативно” одвоени системи под
мозочната кора – тоа се системите за:

n БАРАЊЕ (SEEKING)
n СТРАВ (FEAR)
n БЕС (RAGE)
n СТРАСТ (LUST)
n ГРИЖА (CARE)
n ПАНИКА/ТАГА (PANIC/GRIEF), и
n ИГРА (PLAY)

n Викаме “релативно” оти многу од овие системи имаат контроли кои се преклопуваат
 ФАКУЛТЕТ ЗА ИНФОРМАТИЧКИ НАУКИ
И КОМПЈУТЕРСКО ИНЖЕНЕРСТВО

Primary-process emotional systems and their various secondary- and tertiary-

process consequences
 ФАКУЛТЕТ ЗА ИНФОРМАТИЧКИ НАУКИ
И КОМПЈУТЕРСКО ИНЖЕНЕРСТВО

Еволуцијата на чувствата според Панксеп

n (i) БАРАЊЕ, прво да се погрижи за задоволување на
телесните потреби за вода, енергија и топлинска рамнотежа, па
потоа и за посуптилните емотивни потреби;

n (ii) СТРАВ и БЕС за да се избегне уништувањето на телото и

да се бори ефективно за многу неопходни ресурси;

n (iii) исконска СТРАСТ, која го промовира опстанокот на видот.

n Овие рептилни емоции постепено биле надополнувани со

понежни друштвени принципи. Следната фаза на еволуцијата на
умот, уште пред поделбата на птиците и цицачите, била со
додавање на уникатните друштвено-емотивни системи за
ГРИЖА, ТАГА и ИГРА, сите изградени врз претходно
постоечките рептилни емоции.
 ФАКУЛТЕТ ЗА ИНФОРМАТИЧКИ НАУКИ
И КОМПЈУТЕРСКО ИНЖЕНЕРСТВО

И кај другите видови може да се забележат слични

реакции како и кај луѓето

Кога се држи нежно во човечки раце, новороденото пиле

покажува одзив на удопство кој се состои од прекин на
пискањето и затварање на очите.
 ФАКУЛТЕТ ЗА ИНФОРМАТИЧКИ НАУКИ
И КОМПЈУТЕРСКО ИНЖЕНЕРСТВО

И стаорците сакаат да си играат

https://youtu.be/ https://youtu.be/
d-84UJpYFRM j-admRGFVNM

“Two major play postures that are used to quantify rough-and-tumble play in our work.
When animals initiate play, they start by pouncing on each other, especially at the nape
of the neck (dorsal contacts), and when they are just exploring a new place they usually
emit a modest number of “flat” 55-kHz ultrasonic vocalizations (also called 50-kHz
USVs, or chirps) as depicted in the “sonogram” (sound frequency by time graph) in the
upper right. However, when rats really get into rough-and-tumble social play, they run
around, chasing each other and wrestling, with the easiest measure of play being the
number of “pins.” During such joyous play, there are abundant frequency-modulated
(FM) USVs, which are a direct indication of positive affect in these animals. A sonogram
at the lower right depicts a classic example of those, even though there is considerable
variability in the exact acoustic wave forms”
 ФАКУЛТЕТ ЗА ИНФОРМАТИЧКИ НАУКИ
И КОМПЈУТЕРСКО ИНЖЕНЕРСТВО

Јадрени афекти (Core Affects)

n Според Расел (Russel, 2003), сите варијанти на
физиолошката состојба на телото се точки во
едно континуирано дводимензионално
пространство.
n Двете димензии кои го образуваат се
интензитет (слаба или силна возбуда) и
валентност (позитивна или негативна).
n Надворешните стимули предизвикуваат
директни физиолошки реакции кои ја
изместуваат состојбата на телото од една во
друга точка на овој апстрактен простор.
 ФАКУЛТЕТ ЗА ИНФОРМАТИЧКИ НАУКИ
И КОМПЈУТЕРСКО ИНЖЕНЕРСТВО

интензитет или
Јадрените афекти
сила на возбудата
напрегнатост, возбуденост,
изнервираност еуфоричност

вознемиреност, воодушевеност,
растроеност среќа

тага, задоволство,
депресија ведрина

уморност, урамнотеженост,
апатија спокојство Валентност
 ФАКУЛТЕТ ЗА ИНФОРМАТИЧКИ НАУКИ
И КОМПЈУТЕРСКО ИНЖЕНЕРСТВО

Јадрените афекти и емоциите

n Когнитивниот систем се обидува да го
протолкува јадрениот афект, т.е. да му најде
причина.
n Пронаоѓањето и давањето причина за
јадрениот афект е веќе емоција
n За да се образува емоција, потребен е и
процесот на категоризација, кој инаку зависи
и од меморијата, од шемите и моделите кои
ги знаеме, од контекстот и од социо-
културните фактори.
 ФАКУЛТЕТ ЗА ИНФОРМАТИЧКИ НАУКИ
И КОМПЈУТЕРСКО ИНЖЕНЕРСТВО

Изразување на емоциите
(Expression of Emotion)
n Опсег на емоциите
¨ Постојат фини разлики во изразите на лицето при една
иста емоција, што го покажува интензитетот на емоцијата

n Развој на изразите на лицето

¨ Како и другите моторни вештини, како што се лазење или
одење, така и изразувањето на емоциите преку лицето се
развива според биолошкиот часовник за созревање
¨ Воедначеноста на емотивниот развој кај сите деца во
сите култури, ја подржува идеата дека емотивните изрази
се вродени.
ФАКУЛТЕТ ЗА ИНФОРМАТИЧКИ НАУКИ
И КОМПЈУТЕРСКО ИНЖЕНЕРСТВО

Изразување на емоциите
n Универзалноста на изразите на лицето
¨ Чарлс Дарвин (Charles Darwin)
n Бил прв кој ги проучувал односите помеѓу емоциите и
изразите на лицето

n Верувал дека изразите на емоциите преку лицето се

помош за преживувањето, бидејќи им овозможило на
луѓето да ги комуницираат своите внатрешни состојби и
да реагираат на опасностите уште пред да се развие
говорната комуникација.

n Сфатил дека повеќето емоции и изразите на лицето кои

ги пренесуваат, се генетски наследени и се
карактеристика на целиот човечки вид

n Заклучил дека изразите на лицето се слични во сите

култури
 ФАКУЛТЕТ ЗА ИНФОРМАТИЧКИ НАУКИ
И КОМПЈУТЕРСКО ИНЖЕНЕРСТВО

Изразување на емоциите
n Универзалноста на изразите на лицето

¨ Други нашле обемно преклопување во

изразите на емоциите низ разни култури
од 37 различни држави на 5 континенти.
¨ Исто така откриле значајни културни
разлики во начинот како емоциите се
предизвикуваат и регулираат и како се
споделуваат во друштво.
https://youtu.be/-hr58Yu0yDs
ФАКУЛТЕТ ЗА ИНФОРМАТИЧКИ НАУКИ
И КОМПЈУТЕРСКО ИНЖЕНЕРСТВО

Изразување на емоциите
n Културни разлики за прикажување на емоциите
¨ Правило за прикажување (Display rule)
n Културни правила кои диктираат како емоциите треба да се
изразуваат и кога и каде нивното изразување е соодветно

¨ Често пати правилата за прикажување на емоциите во

некоја култура бараат да луѓето покажат одредена емоција
која всушност не ја чувствуваат, како и да ги прикријат
своите вистински чувства.

¨ Некој истражувач
n Открил дека 3 годишни девојчиња се смешкале љубезно дури и
кога им давале неубав подарок

n Тие веќе го научиле правилото да покажат и да сигнализираат

емоција која најверојатно не ја ни чувствуваат
 ФАКУЛТЕТ ЗА ИНФОРМАТИЧКИ НАУКИ
И КОМПЈУТЕРСКО ИНЖЕНЕРСТВО

Изразување на емоциите
n Културни правила за покажување на
емоциите
¨Друг истражувач
n Открил дека меѓу децата од прво до трето
одделение, девојчињата биле подобри да го
скријат разочарувањето отколку момчињата

¨ Не само што емоциите може да бидат

покажани без да се почувствуваат, туку и
може да бидат почувствувани без да се
покажат
 ФАКУЛТЕТ ЗА ИНФОРМАТИЧКИ НАУКИ
И КОМПЈУТЕРСКО ИНЖЕНЕРСТВО

Изразување на емоциите
n Хипотеза за повратна врска со изразите на лицето

¨ Се тврди дека самиот израз на лицето, т.е.

движењето на мускулите на лицето кои го
произведуваат изразот, активираат и
физиолошка возбуда и свесно чувство поврзано
со некоја емоција
 ФАКУЛТЕТ ЗА ИНФОРМАТИЧКИ НАУКИ
И КОМПЈУТЕРСКО ИНЖЕНЕРСТВО

Разлика меѓу емоции и расположение

n Во секојдневниот говор, често пати се користат
термините емоција (emotion) и расположение
(mood) како исти, а тие се само донекаде исти.

n Сепак, психолозите ги дефинираат емоциите како

реакција на одреден стимул, за разлика од
расположението кое се однесува на некое
поопшто, подолготрајно искуство

n На пример, може да се добие негативна емотивна

реакција на непријатен мирис од соблекувалната,
иако сте во релативно позитивно расположение тој
ден поради победа на натпреварот.
 ФАКУЛТЕТ ЗА ИНФОРМАТИЧКИ НАУКИ
И КОМПЈУТЕРСКО ИНЖЕНЕРСТВО

FIGURE 9.16 Folklore holds that people who work or attend school on a weekly schedule
experience their lowest moods on “Blue Monday.” Actually, moods tend to be generally lower for
most weekdays than they are on weekends. The graph shown here plots the average daily
moods of a group of college students over a 5-week period. As you can see, many people find
that their moods rise and fall on a 7-day cycle. For most students, a low point tends to occur
around Monday or Tuesday and a peak on Friday or Saturday.
 ФАКУЛТЕТ ЗА ИНФОРМАТИЧКИ НАУКИ
И КОМПЈУТЕРСКО ИНЖЕНЕРСТВО

FIGURE 9.19 When shown groups of simplified faces (without labels), the angry and scheming
faces “jumped out” at people faster than sad, happy, or neutral faces. An ability to rapidly detect
threatening expressions probably helped our ancestors survive.
 ФАКУЛТЕТ ЗА ИНФОРМАТИЧКИ НАУКИ
И КОМПЈУТЕРСКО ИНЖЕНЕРСТВО

A schematic presentation of brain circuits for face

detection and recognition, emphasizing the subcortical
route via superior colliculus and amygdala.
 ФАКУЛТЕТ
ФАКУЛТЕТ ЗА
ЗА ИНФОРМАТИЧКИ
ИНФОРМАТИЧКИ НАУКИ
НАУКИ
И
И КОМПЈУТЕРСКО
КОМПЈУТЕРСКО ИНЖЕНЕРСТВО
ИНЖЕНЕРСТВО

Eксперимент со
Eксперимент со сублиминални
сублиминални
стимули
8 C H A P T E R 1 2 E M OT I O N

Visible neutral
(400 milliseconds Pour + consume + assess drink
– gender
identification)

Subliminal emotion
(16 milliseconds)
ure 12.3 Experimental design employed by Winkielman et al. (2005).
ce: Toates (2004, Fig. 1.2, page 5).
ФАКУЛТЕТ ЗА ИНФОРМАТИЧКИ НАУКИ
In their social interaction, there appear to be mutual
И КОМПЈУТЕРСКО ИНЖЕНЕРСТВО
reward and positive reinforcement between child and
caregiver (Tronick, 1989). Emotional expression forms
this beginning, the child’s capac
emerges (Chorpita and Barlow,
tions, together with the action

Резултати од експериментот an important part of the behavioural interaction. From their consequences, develop int
Emotions play a role in int
social animals, as in trigge
in interpreting them. In som
80
Poured monkeys (Ploog, 1986), vocaliz
70 Consumed ferent emotions. In humans, vo
obtained some autonomy from
60 still sometimes be a good index
In humans, emotions are ass
Volume/millilitres 50 tic facial reactions as part of a
person (or even a new dog!), w
40
of good intention, is accompan

 
30 involving approach, eye contac
solution can be employed on
20 decipher signals emitted by oth
has an expression of disapprova
10 what to expect but it reduces th
Emotions have a privileged
0
trol programmes that underlie
Happy Neutral Angry
central to social interaction (E
are not the only route: we ha
scious control over our expre
limited. It is difficult to fake fa
power, something politicians
learn (Damasio, 1996).
We now look at a few exam
Figure 12.4 Results obtained by Winkielman et al. (2005). tions, illustrating in more de
ФАКУЛТЕТ ЗА ИНФОРМАТИЧКИ НАУКИ
И КОМПЈУТЕРСКО ИНЖЕНЕРСТВО

376 Emotional Behaviors

По очите се препознава страв и
CHAPTER 12

376 CHAPTER 12 Emotional Behaviors

амигдалата реагира многу повеќе Windhaber, & Ka
netic predispositio
0.5
Fear
Happy
0.5
0.4
Windhaber,Neale,
(Hettema, &K
Fear
Happy netic
& predispositio
Yoon, 2009). Cu

change
0.4 (Hettema,
of Neale,
people with join
0.3 & Yoon,(able
2009).
jointed” to Cbe

change
of people
Even whenwith
peoplejoin

% Signal
0.3

Science Magazine/AAAS
0.2 jointed”
they (able
tend to be
to have
Even when
(Bulbena et people
al., 20

% Signal
Science Magazine/AAAS
0.2
0.1 theyThe
tendresearch
to have
(Bulbenainetthe
malities al., 20
hy
0.1 dala.The research
Panic disord
0
Fear Happy Eye whites malities
the in the hy
neurotransmi
dala. Panic
Orexin, disord
as discuss
0
Fear Happy Eye whites the neurotransmi
maintaining wake
Orexin, as
guessed discuss
that it w
FIGURE 12.18 Eye expressions for fear and happiness
maintainingit wake
apparently is, a
The eye whites alone enable most people to guess that the
person
guessed
panic that it (wJ
responses
FIGUREon the left
12.18 Eyewas feeling afraid.
expressions for(From
fear and
“Human happiness
amygdala
responsivity to masked
The eye whites fearfulmost
alone enable eye whites,”
people by
to P.guess
J. Whalen et al.
that the
apparently it is, a
person Science,
(2004). on the left306,
was2061.
feelingReprinted by permission
afraid. (From from AAAS/
“Human amygdala panic responses (
 ФАКУЛТЕТ ЗА ИНФОРМАТИЧКИ НАУКИ
И КОМПЈУТЕРСКО ИНЖЕНЕРСТВО

Дополнителни материјали
n Scarantino A. & de Sousa, R. (2018). Emotion.
The Stanford Encyclopedia of Philosophy
http://plato.stanford.edu/entries/emotion/
n James Russel (2003), Core Affect and the
Psychological Construction of Emotion.
Psychological Review, Vol. 110, No. 1, 145-172
n Георги Петков, Огледала в нощта,
Конструктивни познавателни процеси и
релации, Нов български университет, 2016 г.
 ФАКУЛТЕТ ЗА ИНФОРМАТИЧКИ НАУКИ
И КОМПЈУТЕРСКО ИНЖЕНЕРСТВО

Прашања?
n Дискусија?