HUK205U-CEZA HUKUKU
Ünite 2: Suç Teorisine Giriş ve Tipikliğin Maddi Unsurları
Suçun Yapısına Genel Bir Bakış
Toplumsal düzen, toplumu oluşturan herkesin uymakla
yükümlü olduğu ve davranış normu olarak adlandırılan bir
takım kurallarca korunur. Hukuk kuralları da toplumsal
düzeni sağlayan ve koruyan davranış normları içinde yer
almaktadır. Davranış normları, üstlenmiş oldukları işlevi,
her biri belli bir hukuki değeri korumayı amaçlayan ve
yasak veya emir seklinde formüle edilmiş kurallarla yerine
getirir. Kanun koyucu bir suç tanımı yaptığında örtülü bir
şekilde, ya bir yasaktan ya da bir emirden (davranış
normu) bahsetmektedir. Bu noktadan hareketle, davranış
normlarını kendi içinde, yasaklayıcı davranış normları ve
emredici davranış normları seklinde ikili bir ayrıma tabi
tutmak mümkündür. Yasaklayıcı davranış normları, ancak
bir davranışın gerçekleştirilmesi suretiyle (icrai davranış)
ihlal edilebilir. Buna karşılık, emredici davranış normları
ise, ancak emredilen hareketin gerçekleştirilmemesiyle
(ihmali davranış) ihlal edilebilir. Kişilerin, muhatabı
oldukları davranış normlarının gereklerine aykırı
davranmaları, yani emir veya yasağı ihlal etmeleri
haksızlık teşkil eder. Bu haksızlıklardan bir kısmı suç
teşkil edip ceza hukukunun konusunu oluştururken diğer
bir kısmı ise diğer hukuk disiplinlerinin ilgi alanına girer.
Suç teorisi, suç teşkil eden haksızlığın unsurlarını ve ceza
sorumluluğunun şartlarını konu edinmektedir.
Suç teorisinin öngördüğü sistem çerçevesinde suçun
yapısal unsurları kural olarak haksızlık ve kusur ayrımı
çerçevesinde ele alınmalıdır. Haksızlığın unsurları ise,
“tipiklik” ve “hukuka aykırılık ”tan ibarettir. Suç teşkil
eden bir haksızlıktan söz edilebilmesi için, işlenen fiille
haksızlığın unsurlarının gerçekleşip gerçekleşmediğinin
belirlenmesi gerekir (fiil olmaksızın haksızlık olmaz).
Haksızlık teşkil eden bir fiilin gerçekleştirildiği sabit
olduktan sonra ise kusur konusu ele alınacaktır.
Kusur(luluk), suçun yapısında, haksızlık teşkil eden fiili
gerçekleştiren kişinin işlemiş olduğu bu fiilden dolayı
kınanıp kınanamayacağının değerlendirildiği aşamayı
oluşturmaktadır. Görüldüğü üzere haksızlık ve kusur
daima belli bir konuyla ilişkilendirilerek değerlendirmeye
tabi tutulmak zorundadır. Ceza hukukunda
değerlendirmenin konusunu ise ancak belli bir kişi
tarafından icra edilen fiil oluşturabilir. Ceza hukuku
sorumluluğunun doğumu bakımından, haksızlığın
unsurlarının gerçekleştirilmesi ve bunu gerçekleştiren
kişinin kusurlu sayılabilmesi yeterlidir. Ancak bazı suçlar
bakımından, bu unsurların dışında kalan ve ceza
sorumluluğunun doğumu bakımından gerçekleşmesi veya
bulunmaması gereken bir takım unsurlara da yer
verilebilmektedir. Bu unsurlara suçun yapısında
haksızlığın ve kusurun dışında kalan cezalandırılabilirlik
şartları denilmektedir.
Suç Teşkil Eden Haksızlığın Esası Olarak Fiil
Ceza hukukunun hareket noktasını, fiil olarak
nitelendirdiğimiz bir insan davranışı oluşturmaktadır.
Ancak insanın her davranışının fiil özelliğine sahip
olmadığı, insan davranışına fiil vasfını kazandıran bazı
niteliklerin bulunması gerektiği kabul edilmektedir (fiilin
sınırlama fonksiyonu). Fiili; yönlendirici irade tarafından
hâkim olunan, belli bir amaca yönelen, etkileri dış
dünyada hissedilen insan davranışı olarak tanımlamak
mümkündür.
Sadece iradi olan insan davranışları fiil niteliğine sahiptir
ve yönlendirici iradenin ürünü olmayan davranışlar ceza
sorumluluğuna esas teşkil etmezler. İradeyi mutlak surette
devre dışı bırakan, karşı konulamayan, doğal ya da doğal
olmayan bir kuvvetin etkisinde iken gerçekleştirilen
hareketler fiil olarak nitelendirilemezler. Bu çerçevede
karşı konulamaz mutlak bir kuvvete (vis absoluta) maruz
kalan kişinin gerçekleştirdiği davranışlar fiil sayılmazlar.
Buna karşılık insanın iradesini yalnızca zorlayıcı
nitelikteki cebir ve tehdit (vis compulsiva) altında
gerçekleştirilen davranışlar fiil niteliğine sahiptirler.
Refleks hareketleri, uyku hâlinde veya hipnotik telkin
altında gerçekleştirilen davranışlar da ceza hukuku
anlamında fiil özelliğini taşımazlar. Buna karşılık,
zorunluluk hâlinde, ani karar sonucu ve şuur bozukluğu
veya şuur bulanıklığı hâllerinde gerçekleştirilen
davranışlar ise fiil niteliğine sahiptirler.
Hukuki değerlendirmenin konusunu ancak bir insan
davranışı oluşturabilir. Bir insan davranışının fiil
niteliğini taşıyabilmesi, bunu gerçekleştiren kişinin kusur
yeteneğinin bulunmasına bağlı değildir. Bu nedenle
küçüklerin ve akıl hastalarının işledikleri fiiller de suç
teşkil eden haksızlığı oluştururlar.
Bir insan davranışının fiil olarak nitelendirilebilmesi için
bunun dış dünyada herhangi bir şekilde tezahürünün,
etkisinin bulunması gerekmektedir. Bu çerçevede
belirtmek gerekir ki insanın düşünce ve arzuları, iradi bir
davranışla dış dünyada ortaya çıkmadığı sürece suçun
konusunu oluşturmaz.
Tipiklik
İşlenen bir fiilin, suç teşkil edip etmediğinin
belirlenmesinde, suçların kanuni tanımlarında (suç
tipinde) gösterilen unsurların gerçekleştirilip
gerçekleştirilmediği göz önünde bulundurulur. İşlenen
fiilin, herhangi bir suçun kanuni tanımdaki unsurları
gerçekleştirdiği belirlenirse, tipikliğin gerçekleştiği ifade
edilir.
Suçun kanuni tarifi, bir fiilin tipik haksızlık içeriğini
somutlaştıran unsurları bir araya getirmektedir. Böylece
suç tipleri, kanun koyucunun cezaya layık olarak gördüğü
davranış şekillerini belirler. Tipiklik, burada, vatandaşların
tipleştirilen emir ve yasaklara göre kendilerini
yönlendirmeleri fonksiyonunu yerine getirir. Buna
“tipikliğin uyarı fonksiyonu” denir. Şu hâlde tipiklik,
suçun yapısında bir değerlendirme aşaması olarak, tipe
uygun davranış şekillerini ceza hukuku bakımından
önemli olmayanlardan ayırma görevini yerine
getirmektedir. Buna da “tipikliğin ayıklama fonksiyonu”
denilmektedir. Tipiklik, suçun yapısında “hukuka
1
 HUK205U-CEZA HUKUKU
Ünite 2: Suç Teorisine Giriş ve Tipikliğin Maddi Unsurları
aykırılığın karinesini oluşturma” fonksiyonuna da sahiptir.
Buna göre, tipe uygun bir davranış kural olarak hukuka
aykırı bir davranıştır.
Tipikliğin maddi (objektif) unsurları fiilin dış dünyadaki
görünüş biçimini nitelendirirler. Bu unsurlar
tanımlanabilir veya normatif olabileceği gibi, fiile veya
faile ilişkin de olabilir. Tipikliğin manevi (sübjektif)
unsuru denilince, failin psişik-manevi alanına ve tasavvur
dünyasına ait olan unsurlar anlaşılmalıdır. Fiil ile bu fiili
gerçekleştiren kişi arasındaki psikolojik bağa manevi
unsur denilmektedir. Bu bağ da kural olarak kast, istisnai
hâllerde ise taksir seklinde tezahür etmektedir. Kasten
islenen bazı suçlarda ise, kastın yanı sıra amaç veya
saikten oluşan başkaca manevi unsurların gerçekleşmesi
aranmıştır. Buna göre, haksızlık teşkil eden fiiller ya
kasten işlenirler ya da taksirle gerçekleştirilirler. Haksızlık
teşkil eden fiilin işleniş şeklini oluşturan kast ve taksir,
birer kusurluluk şekli olarak görülemezler. Hukuka
aykırılık, tipikliğin bir unsuru değil, suçun genel bir
unsurudur.
Tipikliğin Maddi Unsurları
Fiil
Suçun maddi unsurunu oluşturan fiil, yönlendirici iradenin
ürünü olan, belli bir amaca yönelen ve dış dünyada etkileri
hissedilen insan davranışını ifade eder. Tipe uygun
haksızlığın gerçekleşebilmesi için suçun kanuni tanımında
belirtildiği şekil ve tarzda hareket ya da hareketlerin
yapılması şarttır. Dış dünyada gerçekleştirilen davranış,
kanuni tanıma uygun olmadığı sürece ceza hukuku
bakımından önemli bir hareketten söz edilemez. Suçları
hareketin tipte tanımlanışına göre, tek hareketli suçlar, çok
hareketli suçlar, serbest hareketli suçlar, bağlı hareketli
suçlar, seçimlik hareketli suçlar, mütemadi (kesintisiz)
suçlar ve ihmali suçlar şeklinde bir ayrıma tabi tutmak
mümkündür.
• Tek Hareketli Suçlar
Kanuni tanımına göre, meydana gelmesi için tek
hareketin yeterli olduğu suçlara “tek hareketli suç”
denir.
• Çok Hareketli Suçlar
Kanuni tanımında birden çok harekete yer verilen
suçlara “çok hareketli suç” denir. Bu tür suçların
oluşması için kanuni tanımda gösterilen hareketlerin
tamamının yapılması gerekir.
• Serbest Hareketli Suçlar
Kanun tanımlarında hangi tür hareketlerle işleneceği
hususunda belirlemede bulunulmayan suçlara serbest
hareketli suçlar denir.
• Bağlı Hareketli Suçlar
Kanuni tanımında hangi hareketlerle işlenebileceği
bizzat belirtilen suçlara “bağlı hareketli suç” denir. Bu
suçlarda, serbest hareketli suçların aksine, suç tipinde
o suçu oluşturan hareketler somutlaştırılmıştır.
• Seçimlik Hareketli Suçlar
Kanuni tanımında birbirinin alternatifi olarak
gösterilen birden çok hareketten biriyle işlenebilen
suçlar “seçimlik hareketli”dir. Bu tür suçlarda, kanuni
tanımda gösterilen alternatif hareketlerin hepsinin
aynı anda gerçekleştirilmesi şart olmayıp birinin
icrasıyla suç oluşur.
• Kesintisiz Suçlar
Kanuni tanıma uygun hareketin icrasıyla ya da tipte
ayrıca neticenin arandığı hâllerde neticenin
gerçekleşmesiyle tamamlanan suçlara “ani suçlar”
denir. Buna karşılık, kanuni tanımındaki hareketlerin
işlenmesiyle tamamlanan, ancak fiilin icrasına devam
edilmesi sebebiyle henüz sonlanmayan (icranın
bitmediği) suçlara “kesintisiz suç” veya “mütemadi
suç” denir.
• İhmali Suçlar
İhmali suçlar, emredilen hareketi yapmamak suretiyle
işlenen suçlardır. İhmali suçlarda hareket, belli bir
davranışın gerçekleştirilmemesi, belli bir davranışta
bulunmama seklinde normatif bir özellik taşımaktadır.
Bir başka deyişle, ihmali davranış, hukuk normlarıyla
(emredici davranış normları) kişiye belli bir icrai
davranışta bulunma yükümlülüğünün yüklendiği
hâllerde, kişinin bu yükümlülüğü yerine getirmemesi
Şeklinde ortaya çıkmaktadır. Bu yükümlülüğün yerine
getirilmemesi, emredici normun korumak istediği
hukuki değerin ihlali anlamını taşımakta ve
dolayısıyla haksızlık oluşturmaktadır. İhmali suçlar
kendi içinde “gerçek ihmali suçlar” ve “gerçek
olmayan (görünüşte) ihmali suçlar” seklinde ikiye
ayrılmaktadır. Gerçek ihmali suçlar, ihmali hareketin
bizzat suç tipinde gösterildiği suçlardır. Gerçek
olmayan ihmali suçlar, tipe uygun bir neticenin
gerçekleşmesinin engellenmemesi suretiyle işlenen
suçlardır. Ancak bu suçun oluşumu için failin neticeyi
önleme bakımından özel bir hukuki yükümlülük
(garanti yükümlülüğü-garantörlük) altında bulunması
gerekir. Neticeyi önleme yükümlülüğü, kanundan,
sözleşmeden ve öngelen tehlikeli hareketten
kaynaklanabilir. Suçlar, kural olarak hem icrai hem de
ihmali hareketle islenebilir. Bu kapsamda, yine kural
olarak icrai hareketle işlenebilen bir suçun ihmali
hareketle işlenmesine gerçek olmayan ihmali suç
denmektedir.
Netice
Netice, hareketin dış dünyada meydana getirdiği
değişikliktir. Ancak gerçekleştirilen fiilin dış dünyada
meydana getirdiği her değişiklik değil, sadece suçun
kanuni tanımında unsur olarak yer alan değişiklik neticeyi
ifade etmektedir. Eğer bir suçun kanuni tanımında unsur
olarak neticeye yer verilmişse, suçun tamamlanabilmesi
2
 HUK205U-CEZA HUKUKU
Ünite 2: Suç Teorisine Giriş ve Tipikliğin Maddi Unsurları
için bu neticenin gerçekleşmesi gerekir. Buna karşılık,
suçun kanuni tarifinde neticeye ayrıca yer verilmemiş ise
fiilin gerçekleştirilmesiyle suç da tamamlanmış olacaktır.
Kanuni tanımlarında neticeye unsur olarak yer verilip
verilmemesi noktasından hareketle suçlar “sırf hareket
suçları” ve “neticeli suçlar” seklinde ikili bir
sınıflandırmaya tabi tutulur.
Nedensellik Bağı ve Objektif İsnadiyet
Bir neticeden dolayı sorumlu tutulabilmenin temelini,
hareket ile netice arasındaki sebep-sonuç ilişkisini ifade
eden nedensellik bağı oluşturur. Neticeli suçlarda,
tamamlanmış bir suçun kabulü, tipe uygun neticenin
gerçekleşmesine bağlıdır. Ancak bu suçlarda, sadece
hareketin varlığının ve neticenin gerçekleştiğinin
belirlenmesi yeterli olmayıp, hareket ile netice arasında
belli bir bağın bulunması da gerekir. Şayet hareketle netice
arasında nedensellik bağı yoksa o netice faile yüklenemez.
Nedensellik bağı, her neticeli suçta mutlaka bulunması
gereken doğal bir olaydır. Bir başka deyişle, hareket ile
netice arasındaki bağı ifade eden nedensellik, hukuki bir
konu ve kavram olmayıp, doğa kanunlarına göre
belirlenecek bir husustur. Fiil ile netice arasındaki doğal
bir bağ olarak nitelendirdiğimiz nedensellik bağı şart
teorisinin kabulleri çerçevesinde değerlendirmeye tabi
tutulmalıdır. Buna göre, neticenin meydana gelmesi
bakımından onsuz olmayan her şart ceza hukuku
anlamında nedenseldir. Buna göre, bir netice birçok şartın
bir araya gelmesiyle gerçekleşirse, bu şartlardan her biri
neticenin oluşması bakımından zorunludur. Eğer neticenin
meydana gelmesinde zorunlu olan bu şartlardan birinin
bulunmaması hâlinde neticenin gerçekleşmeyeceği
söylenebiliyorsa, o şart netice bakımından nedensel değere
sahiptir. Neticeli suçlarda, failin hareketinin neticenin
meydana gelmesi bakımından şart teorisi anlamında
nedensel olması, onun cezalandırılabilirligi bakımından
zorunlu ve fakat yeterli değildir. Sorumluluk için ayrıca,
meydana gelen neticenin faile objektif olarak isnat
edilebilmesi de gerekir. Bir neticenin, bir kişinin
davranışına isnadiyet sorunu, ceza hukuku bakımından, bu
davranışın özel normatif ölçütlere göre belirlenmesini
gerektirir (objektif isnadiyet teorisi). Objektif isnadiyet,
normatif bir karara dayanır. Buna göre, ceza hukuku
bakımından sadece sebep-sonuç ilişkisi yeterli değildir.
Ayrıca bir neticenin faile insan olma özelliğinden
kaynaklanan kabiliyet durumuna göre kendi eseri olarak
yüklenebilmesi de gerekir.
Fail
Fail, suçun kanuni tanımındaki fiili gerçekleştiren, bu fiil
üzerinde hâkimiyet kuran, kanuni tanıma uygun haksızlığı
gerçekleştiren kişidir. Her suçun mutlaka bir faili vardır.
Faili olmayan bir suç tanımı olamaz. Belli bir gayeye
yönelik irade ile hareket edebilme yeteneği sadece
insanlara özgüdür. Bu nedenle, ceza hukukunun bağlantı
noktasını oluşturan fiil ancak bir insan tarafından
gerçekleştirilebilir. Buna göre, ceza hukukunda tüzel
kişilerin suç faili olması mümkün değildir.
Suçlar, fail esas alınmak suretiyle, genel suçlar ve özgü
suçlar şeklinde bir ayrıma tabi tutulmaktadır. Suçların
çoğunluğu, kural olarak, herkes tarafından islenebilir. Bu
suçların kanuni tarifinde faille ilgili olarak “kişi”, “kimse”,
“her kim” gibi ifadelere yer verilir. Fiil yeteneğine sahip
olan her gerçek kişi tarafından işlenebilen bu suçlara
“genel suçlar” denilmektedir. Buna karşılık, bazı suçların
kanuni tanımında, bu suçların ancak özel bir yükümlülük
altında bulunan ve belli faillik özelliğini taşıyan kişiler
tarafından işlenebileceği belirtilmektedir. İşte, kanuni
tanımında belli özelliğe sahip olanların fail olabileceği
belirtilen bu tür suçlara “özgü suçlar” denilmektedir.
Özgü suçlar da kendi içerisinde gerçek özgü suçlar ve
görünüşte özgü suçlar şeklinde ikiye ayrılarak
incelenmektedir. Buna göre, bir suç sadece özel faillik
vasfını taşıyanlar tarafından işlenebilen bir özellik
gösteriyorsa gerçek özgü suçtur. Buna karşılık, bir suç
herkes tarafından işlenebilmekle birlikte, bunun nitelikli
şekli özel faillik vasfını taşıyanlar tarafından
işlenebiliyorsa görünüşte özgü suç söz konusudur.
Mağdur
Her suçun mutlaka bir mağduru vardır, mağduru
bulunmayan bir suç olamaz. Mağdur, genel olarak,
“işlenen fiil nedeniyle haksızlığa uğramış kişi”, “kendisine
karşı suç işlenen kimse” seklinde nitelendirilse de teknik
ceza hukuku kavramı olarak suçun konusunun ait olduğu
kişiyi veya kişileri ifade eder. Fail gibi mağdur da ancak
gerçek kişiler olabilir. Bu kişi suç teşkil eden fiilin
işlendiği sırada hayatta olan kişidir. İnsan dışında, aile,
devlet, tüzel kişi, kişi toplulukları, devletler topluluğu gibi
kurum ve organlar, “suçtan zarar gören” olabilirse de
suçun mağduru olamazlar.
Faillik ve mağdurluk sıfatı aynı kişide
birleşemeyeceğinden, bir kişi aynı suçun hem faili hem de
mağduru olamaz. Özellikle taksirle öldürme veya
yaralama gibi suçlarda, neticenin meydana gelmesine
mağdurun taksirli davranışının da etkili olması, onun
suçun fail olmadığını göstermez.
Suçun Konusu
Suç teşkil eden her fiilin, mutlaka ilgili olduğu bir konu
vardır. Konusu olmayan bir suçun varlığından bahsetmek
mümkün değildir. Suçun konusu denilince, bundan tipik
hareketin üzerinde icra edildiği kişi veya şey
anlaşılmalıdır.
Suçun konusu ile suçla korunan hukuki değeri birbirine
karıştırmamak gerekir. Hukuki değerler, toplum hayatı
bakımından önem arz eden ve ceza hukuku tarafından
korunan yaşamsal değerlerdir. Hukuki değerler, dış
dünyanın elle tutulur, gözle görülebilir maddi varlıkları
olarak değil, toplumdaki güvenliğe, sükûna ve var olmanın
onuruna dayanan toplumsal düzenin manevi değerleri
olarak anlaşılmalıdır. Suçun konusunu ise, üzerinde tipe
uygun hareketin icra edildiği gerçek konu oluşturmaktadır.
Dolayısıyla hukuki değer ve hareketin konusu, düşünce ve
görünüş olarak birbiriyle ilişkili olmakla birlikte,
3
 HUK205U-CEZA HUKUKU
Ünite 2: Suç Teorisine Giriş ve Tipikliğin Maddi Unsurları

kavramsal olarak birbirinden farklı içerikte kavramlardır.

Hukuki değerler, sosyal düzenin hukuken korunan soyut,
ideal değerleri olarak, esasen suçun konusuyla bağlantılı
bir şekilde failin saldırısına maruz kalabilirler ve fakat
gerçek manada “ihlal” edilemezler.
Suçların sınıflandırılmasında, suçun konusunun fiilden
etkileniş derecesine göre, zarar suçları ve tehlike suçları
şeklinde ikili bir ayrım yapılmaktadır. Suçun oluşumu
bakımından, suçun konusuna zarar verilmesinin arandığı
hâllerde zarar suçundan söz edilir. Buna karşılık, tehlike
suçlarında, suçun oluşumu bakımından işlenen fiille suçun
kanuni tanımında gösterilen hareketin konusu bakımından
bir tehlikeye sebebiyet verilmesi yeterlidir.
Tehlike suçları kendi içinde soyut ve somut tehlike suçları
seklinde ikiye ayrılmaktadır. Soyut tehlike suçları, suçun
kanuni tanımında yer alan hareketin işlenmesinin o suçun
oluşması bakımından yeterli görüldüğü suç tiplerini ifade
eder. Buna karşılık, somut tehlike suçlarında, suçun
kanuni tanımında gösterilen fiilin işlenmesinin yanı sıra,
bu fiilin suçun konusu bakımından gerçekten bir tehlikeye
sebebiyet verip vermediğinin araştırılması da
gerekmektedir.
Nitelikli Haller
Kanunlarda öncelikle suçların temel şekli tanımlanır.
Cezaya layık haksızlığın oluşması için varlığı zorunlu olan
temel unsurları taşıyan suç tipi, o suçun temel seklini
oluşturur. Kanun koyucu, suçun temel şekline eklediği
bazı unsurlarla, bu suçun temel sekline göre daha ağır
veya daha hafif cezalandırılmasını isteyebilir. Bir suçun
temel sekline ilave edilen ve cezanın artırılmasını veya
indirilmesini gerektiren bu hâllere, suçun nitelikli
unsurları denir. Suçun nitelikli hâlinde, o suçun temel
şekline ilişkin tüm unsurlar yanında ayrıca en azından bir
tane özel unsur bulunmaktadır. Suçun temel şeklini
meydana getiren unsurlardan birisinin bulunmaması
hâlinde, suçun ne temel ne de nitelikli hâlinden bahsetmek
mümkündür.
Temel suç tipinin cezasının artırılmasını veya
indirilmesini gerektiren hâller çeşitli sebeplere dayanırlar.
Nitelikli hâl failin veya mağdurun sıfatından
kaynaklanabilir. Fail ile mağdur arasındaki ilişki, özellikle
akrabalık ilişkisi suçun nitelikli hâli olarak
değerlendirilmiş olabilir. Suçun konusuna ait bir özellik
nitelikli hâli oluşturabilir. Fiilin işlendiği yer ve zaman
nitelikli hâl olarak kabul edilmiş olabilir. Fiilin işleniş
şekli nitelikli hâli oluşturabilir. Fiilin işlenişiyle güdülen
amaç veya saik de suçun nitelikli unsuru olarak kabul
edilebilir.