4 კვირა

პრიმატების ევოლუცია ეოცენურ, ოლიგოცენურ და მიოცენურ ეპოქებში ადრეული

ადამიანის წინაპრის გაჩენისთვის ერთგვარ ფონს წარმოადგენდა . მიოცენის ეპოქისთვის
(23 - 5 მლნ წლის წინ) ბევრ გეოგრაფიულ რეგიონში გავრცელებული იყო თანამედროვე
ნახევრად-მაიმუნის მსგავსი ცხოველების წინამორბედები, მაიმუნები და დიდი ზომის
მაიმუნები. ოდესღაც, გვიანი მიოცენში ან ადრეულ პლიოცენში, პრიმატების ახალი და
განსხვავებული ფორმები გაჩნდა- Hominidae-ს ოჯახი ან ჰომინიდები. ამ სხვადასხვა
პრიმატების სახეობებში ჩანს კბილების, ყბების და ტვინის განსხვავებული
მახასიათებლები, რაც ცვალებადი გარემოსადმი ადაპტაციაზე მიუთითებს . თუმცა , ყველა
მათგანი იზიარებს ბიპედალიზმისთვის საჭირო სტრუქტურულ ანატომიას - ორ ფეხზე
გამართული სიარულის უნარს. სწორედ ეს არის მახასიათებელი, რომელიც გამოყოფს
მათ დანარჩენი პრიმატებისგან და ახდენს მათ იდენტიფიცირებას , როგორც
განსხვავებული ოჯახისას. ჰომინიდები თანამედროვე ადამიანის უახლოესი
განამარხებული ნათესავები არიან. პალეოანთროპოლოგები სრულად თანხმდებიან,
რომ ადამიანის სახეობა განვითარდა ორფეხა, მცირე ზომის ტვინის მაიმუნისგან და
ჰომინიდების ხაზი სხვა პრიმატების ხაზს დაახლოებით 6-10 მლნ წლის წინ გამოეყო.
ჰომინიდების ორი გვარი ავსტრალოპითეკი, რომელიც გაჩნდა პირველად და ჰომოს
გვარი.

თუკი დავბრუნდებით უკან 6 მლნ წლით ვნახავთ, რომ ავსტრალოპითეკები

შედარებით ძველი ჯგუფია და მხოლოდ აფრიკის ტერიტორიაზე აღმოჩენილი
ნამარხებიდანაა ცნობილი. აღნიშნული სახეობის წარმომადგენელები არიან A. anamensis
და A. afarensis. ავსტრალოპითეკის ნამარხები უხეშად 6-1 მლნ წლით თარიღდება. ამის
შემდეგ ნამარხებში ამ გვარის კვალი აღარ არის, რის გამოც პალეოანთროპოლოგები
ასკვნიან, რომ ამ დროისათვის ავსტრალოპითეკები გადაშენდნენ.
ჰომოს გვარის პირველი წარმომადგენლები, გვარის, რომელშიც თანამედროვე
ადამიანიც შედის, ნამარხებში დაახლოებით 2 მლნ წლის წინ ჩნდება. ანთროპოლოგებს
შორის არსებობს კონსენსუსი იმის თაობაზე, რომ ჰომოს გვარი ავსტრალოპითეკისგან
განვითარდა, თუმცა ინტერპრეტაციები განსხვავდება იმის მიხედვით თუ
ავსტრალოპითეკის რომელმა სახეობამ მისცა დასაბამი ახალ გვარს. ჰომოს ხაზის
ყველაზე ადრეული წარმომადგენლები, დათარიღებული 2.2 – 1.6 მლნ წლით, რომელიც
იდენტიფიცირებულია ნამარხებში, არიან ჰომო ჰაბილისი და ჰომო რუდოლფენსისი.
ჰომოს გვარის წარმომადგენლებს ავსტრალოპითეკებთან შედარებით დიდი ზომის
ტვინისკენ მიდრეკილება განასხვავებს. ნამარხებში ჰომო ჰაბილისს ჰომო ერექტუსი
მოსდევს (ჰომო ერგასტერის ჩათვლით), რომელიც ცნობილია აფრიკაში აღმოჩენილი,
1.6 მლნ წლით დათარიღებული ნამარხებიდან. ჰომო ერექტუსი, შემდგომში ჰომო
საპიენსად განვითარდა - სახეობად, რომელიც მოიცავს თანამედროვე ადამიანს, ბოლო
400 000 წლის განმავლობაში. ჰომოს გვარის წარმომადგენლები თანაარსებობდნენ ზოგ
გვიან ავსტრალოპითეკ სახეობასთან 2.2 – 1 მლნ წლის წინანდელ პერიოდში.
ტენდენციები ჰომინიდების ევოლუციაში
ჰომინიდები პრიმატების რიგს მიეკუთვნებიან. ამგვარად , ისინი იზიარებენ პრიმატების
ბაზისურ თვისებებს, მათ შორის გენერალიზირებულ ჩონჩხს, ხელის სიმარჯვის მაღალ
ხარისხს და გახანგრძლივებულ ბავშვო თვისებებით განვითარდნენ. როგორც აღვნიშნეთ ,
პირველი და ყველაზე მნიშვნელოვანი მახასიათებელი ბიპედალიზმია - თვისება,
რომელიც ყველა ჰომინიდში შეინიშნება. სხვა განმასხვავებელი თვისებები მოიცავს
სახის, ყბებისა და წინა კბილების შემცირებას და ტენდენციას ჰომოს გვარში მზარდი
კრანიალური (თავის ტვინის) შესაძლებლობისკენ. ცვლილებები ამ მახასიათებლებში
შემონახულია ადრეული ჰომინიდების განამარხებულ ფორმებში და სხვადასხვა
სახეობებს შორის ევოლუციური კავშირები დგინდება ინდივიდუალურ აღმოჩენებში
წარმოდგენილი მსგავსება-განსხვავებებზე დაყრდნობით. ეს მახასიათებლები ყველაზე
ნაკლებად ადრეულ ჰომინიდებში ჩანს, ხოლო თანამედროვე ადამიანებში
წარმოჩენილია სრული განვითარებით. ჰომინიდებში ზოგიერთი ფიზიკური, სოციალური
და კულტურული მახასიათებლების ევოლუციისთვის კვალდაკვალ მიყოლა რთულია,
რადგან ეს მახასიათებლები განამარხებულ ფორმებში არაა შემონახული . მაგალითად,
სხვა დღემდე შემორჩენილი პრიმატებისგან განსხვავებით, თანამედროვე ადამიანები არ
არიან თმით სრულად დაფარულები. სხეულის თმის დაკარგვა, ისევე როგორც ისეთი
მახასიათებლები როგორიცაა კანის ფერი შესაძლოა შედარებით ახალი ფენომენი იყოს ,
თუმცა განამარხებულ ფორმებში ამის დამადასტურებელი ნიშანს ვერ ვპოულობთ. სხვა
ცვლილებებს, როგორიცაა სოციალური კომპლექსურობის ხარისხი და ადამიანის
კულტურის წარმოშობა უდიდესი მნიშვნელობა აქვს, თუმცა ნამარხების მიხედვით მსგავს
მახასიათებლებზე პირდაპირი დასკვნების გაკეთება შეუძლებელია . ხშირ შემთხვევაში ,
მსგავსი საკითხებს ადრეული ჰომინიდების იარაღებზე, საკვებ ნარჩენებსა და
საცხოვრებელ გარემოზე დაყრდნობით აფასებენ.

ბიპედალიზმი
ჰომინიდები არიან ერთადერთი პრიმატები, რომლებსაც სრული ბიპედალიზმი
ახასიათებთ. ბიპედალიზმი ჩონჩხის სტრუქტურაზე აისახება- ჰომინიდების მენჯის ძვლები
და მუხლები შესამჩნევად განსხვავდება შიმპანზეების მენჯის ძვლებისა და მუხლებისგან ,
რომლებიც გადაადგილებისთვის თითის სახსრებს იყენებენ. პალეოანთროპოლოგები
ასევე ყურადღებას ამახვილებენ თავის ქალის დიდ ხვრელზე (foramen magnum), რომლის
საშუალებითაც თავის ქალა ერთვის ხერხემლის არხს. ოთხფეხა ცხოველებში ეს
აპერტურა (ღარი, ხვრელი) ქალის უკანა ნაწილშია განთავსებული, რის გამოც თავი
სხეულის წინა ნაწილშია გაგრძელებული. ამის საპირისპიროდ, ორ ფეხზე მოსიარულე
არსებებში foramen magnum თავის ქალის ქვედა ნაწილშია მოთავსებული და სხეულს
ზუსტად ზემოდან აზის. ბიპედალიზმთან დაკავშირებული თავის ქალის სტრუქტურები
განსაკუთრებით მნიშვნელოვანია, რადგან ბევრი განამარხებული ჰომინიდის
პოსტკრანიალური ძვლები არაა შემონახული. ჰომინიდების ევოლუციაში ბიპედალიზმი
ყველაზე ადრეული და ყველაზე მნიშვნელოვანი ცვლილებაა. თავდაპირველად, ბევრი
პალეოანთროპოლოგი ფიქრობდა, რომ პირველი ცნობილი ჰომინიდები,
ავსტრალოპითეკები, ორფეხზე გადაადგილებაში დახელოვნებულები არ იყვნენ .
შესაძლოა ისინი მოძრაობდნენ ქანაობით, წელში მოხრილები შიმპანზეების ან
გორილების მსგავსად. ეს ინტერპრეტაციები მცირე რაოდენობის განამარხებულ
ფორმებს ემყარებოდა და შედარებით ახალი კვლევების მიერ არ დასტურდებოდა . უფრო
ძველი ჰომინიდების განამარხებული ფორმები აჩვენებს, რომ ისინი ისევე მოძრაობდნენ
როგორც თანამედროვე ადამიანები. ჩვენი საუკეთესო მეცნიერული მიგნება
ბიპედალიზმის გაჩენას ჰომინიდებში დაახლოებით 6 – 10 მილიონი წლის წინანდელ
პერიოდში ათავსებს - დროის პერიოდში, რომელიც ნამარხებში სუსტად არის
წარმოდგენილი.

რატომ ბიპედალიზმი?
ბიპედალიზმის ადაპტაციური ასპექტი, თუ როგორ გააძლიერა გადარჩენისა და
გამრავლების წარმატება, მაშინათვე ცხადი არაა. ბიპედალიზმი , მაგალითისთვის ,
გადაადგილების შედარებით ნელი საშუალებაა. არც ბიპედალიზმისთვის საჭირო
ძვლოვანი და კუნთოვანი სისტემების სტრუქტურა 1 knuckle-walking არის ოთხ კიდურზე
გადაადგილების ფორმა, რომლის დროსაც წინა კიდურების თითები ოდნავ მოხრილ
პოზიციაშია. ამ დროს სხეულის წონა ზედაპირს თითების სახსრების საშუალებით აწვება .
გადაადგილების მსგავსი ტიპი ახასიათებთ შიმპანზეებსა და გორილებს . წამოადგენს
ცოცვისთვის ან ხეებზე მოძრაობისთვის ყველაზე ეფექტურ გზას. ცხადია, რომ
ბიპედალიზმი მტაცებლების თავიდან ასარიდებლად ნამდვილად არახელსაყრელი
თვისებაა. როდესაც სხეული გამართულ მდგომარეობაშია, წელი, მენჯები და ფეხები
დამატებით დაწოლას განიცდის და ტვინისთვის სისხლის მიწოდება უფრო რთულია.
ერთი შეხედვით, ამდენი ნაკლის ფონზე, ჩნდება კითხვა თუ რის გამო იყო ეს თვისება
ადაპტაციური და რატომ გადაირჩა ის ადრეულ პრიმატებში. მაშინ, როცა ბიპედალიზმის
წარმოშობა ჯერ კიდევ მიმდინარე დებატების თემაა, ორი ყოვლისმომცველი დასკვნის
გაკეთება შეიძლება. პირველი, ორ ფეხზე გადაადგილება ალბათ უფრო რამდენიმე
ფაქტორის გაერთიანებით წარმოიშვა, ვიდრე როგორც ერთი ადაპტაციური
მახასიათებელი. როგორც ქვემოთ განვიხილავთ, შესაძლოა თერმორეგულაციური
მოდელი ყველაზე დამაჯერებელი ახსნა აღმოჩნდეს ბიპედალიზმის წარმოშობისთვის.
თუმცაღა მკვლევარები სხვადასხვა პერსპექტივებს გვთავაზობენ, თუ რა მიზეზით
შეიძლებოდა გადაადგილების ეს ტიპი ადაპტაციური ყოფილიყო . მეორე, ბიპედალიზმს
ცალსახად ჰქონდა მნიშვნელოვანი, როგორც სოციალური ისე ქცევითი შედეგები.
როდესაც ბიპედალიზმი ჩამოყალიბდა, გადაადგილების ეს ტიპი ადრეულ ჰომინიდებს
ბევრ რამეში უწყობდა ხელს, რამდენადაც მათი ხელები გათავისუფლდა და შეეძლოთ
იარაღის გამოყენება, საკვების გადატანა და ჩვილი ბავშვები ტარება. ამ აქტივობებს კი
ნამდვილად უნდა შეეწყო ხელი მთელი რიგი სოციალური და კულტურული
ინოვაციებისთვის.

იარაღების გამოყენება
ერთ-ერთი პირველი თეორიის მიხედვით, ბიპედალიზმი განვითარდა რათა ხელები
იარაღის დასამზადებლად გათავისუფლებულიყო. რამდენადაც ადრეულ ჰომინიდებს არ
ჰქონდათ მახვილი კბილები და ძლიერი ყბები, იარაღების გამოყენების უნარი მათ უფრო
მრავალფეროვან საკვებ რესურსებზე წვდომის საშუალებას აძლევდა. ამგვარად ,
უზრუნველყოფამ გაზარდა გადარჩენის შანსი და რეპროდუქციულმა წარმატებამ
მაქსიმუმს მიაღწია. ეს ნამდვილად იქნებოდა მნიშვნელოვანი ადაპტაციური
უპირატესობა. სამწუხაროდ, არსებული მტკიცებულებები ამ ჰიპოთეზას მხარს არ უჭერს.
ყველაზე ადრინდელი იარაღები, ქვის მარტივი საპობები, დაახლოებით 2.5 მლნ წლით
თარიღდება, როდესაც ბიპედალიზმის წარმოშობა სულ მცირე 6 – 10 მლნ წლის წინ
შეიმჩნევა. რაც უფრო მნიშვნელოვანია, იარაღების წარმოების უნარი ბიპედალიზმზე
დამოკიდებული არაა. ის დამოკიდებულია კოგნიტურ შესაძლებლობებსა და ხელის
სიმარჯვეზე, რომელიც აუცილებელია საგნებით მანიპულირებისთვის. თანამედროვე
არაადამიანი პრიმატები, როგორიცაა შიმპანზე, ვიწრო ადგილებიდან საკვების
ამოსაღებად ტოტებისა და ბალახებისგან ამზადებენ მარტივ იარაღებს . მიუხედავად
იმისა, შეეძლოთ თუ არა გამართულად სიარული, შესაძლოა ადრეული ჰომინიდებიც
ამზადებდნენ მსგავს იპროვიზირებულ იარაღებს. თუმცა, იარაღებთან ერთადაც კი, ორ
ფეხზე მოსიარულე ჰომინიდი მტაცებლებისთვის მიმზიდველი ობიექტი იქნებოდა .

საკვებისა და შთამომავლობის ტრანსპორტირება

მსგავსი შეზღუდვები უპირისპირდება შთამომავლობის ან საკვების ტრანსპორტირებას ,
როგორც სელექციურ ფაქტორებს ბიპედალიზმის გაჩენისას. თეორიულად , საკვებისა და
ჩვილების ტარებას შეეძლო გაემარტივებინა საკვების გამოყენება და ჩვილების
ტრანსპორტირება. თუმცა, პრიმატების დაკვირვებული ქცევის ფონზე , ტრანსპორტირების
მნიშვნელობა, როგორც სელექციური ზეგავლენისა, სადაოა. ისევე როგორც სხვა
პრიმატებთან, სავარაუდოა, რომ ადრეული ჰომინიდების წინაპრების შვილებსაც
შეეძლოთ მყარად მიკვროდნენ დედას. ეს მდედრს საშუალებას მისცემდა საკვების ან
თავშესაფრის ძიებისას თავისუფლად ემოძრავა. ბიპედალიზმი იძლეოდა
მცირეწლოვნების ტარების საშუალებას, თუმცა ამ უპირატესობას გადაწონიდა უუნარობა ,
სწრაფად ემოძრავათ ხეებს შორის მტაცებლის თავიდან ასარიდებლად . ამას
დამატებული ჩვილის დაგდების შანსი კიდევ უფრო ამცირებდა ნებისმიერ შესაძლო
ადაპტაციურ უპირატესობას. მსგავსად, საკვების ტარებასაც შეზღუდული ადაპტაციური
მნიშვნელობა ექნებოდა, რადგან ცხოველები მიდრეკილნი არიან იქვე მოიხმარონ
საკვები, სადაც იპოვიან. საკვების ან შთამომავლობის ხელით ტარების უნარის
ნებისმიერი უპირატესობა დაკომპენსირებული იქნებოდა უფრო ნელი , ნაკლებად
მოქნილი მოძრაობებით, რომლებიც შეზღუდავდა მტაცებლის თავიდან აცილების
ეფექტურ საშუალებებს.

რეზერვის შექმნა
იმის ნაცვლად, რომ ყურადღება გავამახვილოთ მხოლოდ ერთ შესაძლო ადაპტაციურ
ქცევაზე, შეიძლება ბიპედალიზმის გაჩენის გასაღები იმ აქტივობების და სოციალური
ინტერაქციების კომბინაციებში იდოს, რომლებზეც ის გავლენას ახდენს.
პალეოანთროპოლოგი ოუენ ლავჯოი ვარაუდობდა, რომ ბიპედალიზმის ევოლუცია
ბევრად მეტ რამედ იქცა, ვიდრე უბრალოდ ნივთების ტარების და იარაღების გამოყენების
უნარია. რამდენადაც ბიპედალიზმის განვითარება მოიცავდა მთელ რიგ ბიოლოგიური და
ქცევითი თვისებების მოდიფიკაციებს, ადრეული ჰომინიდებისთვის მას გარკვეული
ადაპტაციური უპირატესობები უნდა მიენიჭებინა, მანამდეც კი , სანამ ჰომინიდებში
სრულად განვითარდებოდა ბიპედალიზმისთვის საჭირო ფიზიკური შესაძლებლობები .
ლავჯოი პოსტულატად მიიჩნევს, რომ საინტერესო უპირატესობა შესაძლოა ყოფილიყო
მეწყვილისთვის საკვების მიტანის უნარი გამართული სიარულითა და მარტივი ხრიკების
გამოყენებით, როგორიცაა განიერი ფოთლების გამოყენება, რათა მაქსიმალურად
გაეზარდა გადატანილი საკვების რაოდენობა. მამრის მიერ მომარაგება მდედრს
საშუალებას მისცემდა გაეზარდა იმ დროის რაოდენობა და ხარისხი, რომელსაც ბავშვის
მოვლას უთმობდა. მშობლიური ყურადღების მსგავსი გაძლიერება გაზრდიდა ბავშვების
და აქედან გამომდინარე, სახეობის გადარჩენის შანსს. თუკი ამ თეორიაში ერთი ნაბიჯით
წინ წავიწევთ, ლავჯოი ამტკიცებს, რომ საკვების გაზიარებას და კოოპერაციას, რომელიც
ამ ქცევას უდევს საფუძვლად, შესაძლოა გაეჩინა რეპროდუქციული სტრატეგია,
რომელიც მდედრისა და მამრის სექსუალურ ერთგულებას და ახლო, ხანგრძლივ კავშირს
გულისხმობს. რთულია ფრაგმენტულ ნამარხებზე დაყრდნობით შეაფასო ერთი შეხედვით
დამაჯერებელი თეორია, რომელიც ადრეული ჰომინიდების ქცევას ეხება. ბევრმა
მკვლევარმა გააკრიტიკა მისი ვარაუდები. მთავარი კრიტიკის მიხედვით , არ არსებობს
არანაირი დამამტკიცებელი ფაქტი, რომ ადრეული ჰომინიდები უპირატესობას
ანიჭებდნენ სექსუალურ ერთგულებას ან ახლო, ხანგრძლივ, ქალისა და მამაკაცის
ურთიერთობას.

თერმორეგულაციური მოდელები
შედარებით ახალი თეორიები განიხილავს უნიკალურ ადაპტაციურ უპირატესობებს, რაც
შესაძლოა ორ ფეხზე გადაადგილებას მოეტანა იმ გარემოში, რომელშიც ადრეული
ჰომინიდები განვითარდნენ - სავარაუდოდ ნახევრად ღია სავანებსა და აღმოსავლეთ და
ცენტრალური აფრიკის ტყე-ველებში. რეგიონებში, სადაც ადრეული ჰომინიდების
საკმაოდ ბევრი ნამარხია აღმოჩენილი. სავანისა და ტყეების შერეულ გარემოში საკვების
რესურსები მიმოფანტული იქნებოდა და გადაადგილებისას სელექციურად უპირატესობა
მიენიჭებოდა ამტანობას და არა სისწრაფეს. ადამიანებისთვის დამახასიათებელი
გარკვეული თვისებების ერთობლიობა გვეხმარება ორ ფეხზე ეფექტურად
გადაადგილებაში, განსაკუთრებით მაშინ, როცა საქმე ეხება შორ მანძილზე სირბილისა ან
ძუნძულს. ორ ფეხზე მოსიარულეებში ფეხებში ნაკლები სითბო წარმოიქმნება. ამას
გარდა, შეერთებები ფეხებსა და ტერფებში (მაგალითად, აქილევსის მყესი ანუ მეხუთე
მყესი) ადამიანს საშუალებას აძლევს წინ მოძრაობისას ზამბარისებურად
გაათავისუფლოს ენერგია. ხოლო ჩვენი მოქნილი მკერდი და ანატომია გვეხმარება ორ
ფეხზე სტაბილურ გადაადგილებაში. თერმოდინამიკული მოდელის
ურთიერთდამაკავშირებელი ასპექტი ასევე ეხება საოფლე ჯირკვლების შესაძლო
სარგებელს და სხეულის თმიანობის შემცირებას. ოფლი აგრილებს სხეულს, ხოლო
ნაკლები თმა სხეულზე და მეტად შიშველი კანი გაგრილების პროცესს კიდევ უფრო
გაამარტივებდა. ეს მახასიათებლები წარმოქმნიდა ადაპტაციურ უპირატესობას
ემოძრავათ ცხელი, ეკვატორული მზის ქვეშ. ადრეული ჰომინიდები შეძლებდნენ
ემოძრავათ დღის ყველაზე ცხელი პერიოდში, იმ დროს, როცა მტაცებლები, როგორიცაა
ლომი, ისვენებენ. თანამედროვე ადამიანებს აშკარად ნაკლები თმა აქვთ ვიდრე სხვა
პრიმატებს და გამოყოფენ მეტ ოფლს, ვიდრე ნებისმიერი სხვა ცხოველი. თანამედროვე
დიდი ზომის მაიმუნები, როგორებიცაა შიმპანზე და გორილა, ოფლიანობენ, თუმცა არა
ისე როგორც ადამიანები, და სავარაუდოა, რომ ადრეული ჰომინიდებიც
ოფლიანდებოდნენ. ადრეულ ჰომინიდებში საოფლე ჯირკვლები და სხეულზე ნაკლები
თმიანობა შესაძლოა გადარჩეული ყოფილიყო, რადგან ეს მახასიათებლები , რომელიც
თანამედროვე ადამიანებში ადვილად შესამჩნევია. ამ განსხვავებული თვისებების
შედეგად, ორ ფეხზე მოსიარულე ჰომინიდებს, რომლებიც ოთხფეხა ცხოველებისგან
განსხვავებით მოკლე მანძილზე ნელა გადაადგილდებიან, უფრო ეფექტური
გადაადგილება შეუძლიათ გრძელ დისტანციაზე. ეს კი მათ საშუალებას მისცემდა
საკვების საძებნელად შორ მანძილზე ემოგზაურათ. ადამიანებს უბრალოდ ორ ფეხზე
გამართული სიარული კი არ შეუძლიათ, არამედ ბიპედალური გადაადგილების ოსტატები
არიან. სინამდვილეში, როგორც დენიელ ლიბერმანმა და დენის ბრამბლა შენიშნეს,
მშვიდი სახით ადამიანებს შეუძლიათ თითქმის ყველა ძუძუმწოვარს აჯობონ შორ
მანძილზე ხედვაში, განსაკუთრებით მაშინ როდესაც ცხელა. ნამდვილად, შემჩნეულია,
რომ თანამედროვე სანის ხალხი, რომლებიც სამხრეთ აფრიკაში ცხოვრობენ, დაჟინებით
ნადირობენ, ცხოველებს იქამდე დასდევენ სანამ არ დაიღუპებიან. ამ
ურთიერთდაკავშირებულ თვისებებს შესაძლოა მნიშვნელოვანი ადაპტაციური
უპირატესობა მიეცა ადრეული ჰომინიდებისთვის. მათი ბიპედალური სტრუქტურა
შერწყმული მათ ეფექტურ მხედველობასთან მათ მისცემდა საკვები რესურსების უფრო
მარტივად ამოცნობის უნარს. მართალია, ეს ინტერპრეტაციები დამაჯერებლად ჟღერს და
შეუძლიათ ახსნა თუ როგორ გაჩნდა ბიპედალიზმი, მაგრამ არქეოლოგიურ მასალაზე
დაყრდნობით შეუძლებელი თუ არა, საკმაოდ რთულია სავანის გასწვრივ ადრეული
ჰომინიდების გადაადგილებისა და ქცევის განსაზღვრა. აღსანიშნავია, რომ ნამარხები
არანაირი მასალას არ იძლევა ისეთ მახასიათებლებზე, როგორებიცა სხეულის თმა და
საოფლე ჯირკვლები. ამგვარად, უცნობია თუ რამდენად ოფლიანობდა ან რამდენი თმა
ჰქონდა ადრეულ ჰომინიდს. აქედან გამომდინარე, რთულია თერმორეგულაციური
მოდელის ბოლომდე ჩამოყალიბება. ანთროპოლოგებისთვის ყველა იმ ცვლადის
დახარისხება, რომლებმაც ყველაზე გამოკვეთილი როლი შეასრულეს ბიპედალიზმის
განვითარებაში, ჯერ კიდევ გამოწვევას წარმოადგენს.

სახის, კბილების და ყბის შემცირება

ჰომინიდების ევოლუციაში ვხედავთ ურთიერთდაკავშირებულ ცვლილებებს , რომლებიც
ძირითადად კვების რაციონსა და ჭამის პროცესს უკავშირდება. უძველეს ჰომინიდებს
ჰქონდათ წინ წამოწეული სახე _ მათი ყბა უფრო წინ იყო, ვიდრე თანამედროვე
ადამიანის. ასევე, მათი ძირითადი კბილები მაიმუნზე პატარა, მაგრამ ჰომო საპიენსზე
დიდი იყო. ამის გამო ხშირად მიიჩნევიან გარდამავალ სახეობად ადრეულსა და
გვიანდელ წინაპრებს შორის. ჰომინიდების თანკბილვას აქვს U-ს ფორმა და
მოპირდაპირე კბილები ერთმანეთის პარალელურია. ასეთი წყობა გორილების,
ორანგუტანების და შიმპანზეების თანკბილვის მსგავსია. ამის საწინააღმდეგოდ,
ადამიანის ყბის კბილები ერთმანეთის პარალელური არ არის, მაგრამ პირის უკანა
ნაწილში ერთმანეთისგან არის დაშორებული. დაახლოებით 2 მილიონი წლის წინ, ეს
მახასიათებლები ნაკლებად გამოხატული გახდა ჰომინიდებში. პრიმატების კბილებს
ყველაფრის ჭამა მარტივად შეუძლია. ჰომინიდების კბილები კი, კბილის სქელი
მინანქრით, მაღალსპეციალიზებულია ღეჭვისთვის (grinding). ადრეულ პრიმატებს, ისევე
როგორც პრომიმიელებს და ანთროპოიდებს, ჰქონდათ დიდი ეშვები და მჭრელი
კბილები, რომლებსაც კარგად შეუძლიათ ჭრა. კბილების ზომა გვიანდელ ჰომინიდებში
მკვეთრად არის შემცირებული. ჰომოს გვარის ადრეულ წარმომადგენლებს უფრო
პატარა ეშვები აქვთ და დიდი კბილებთან ასოცირებული ადგილები ქრება. ადამიანებში
ეშვებს გამორჩეული ფორმა აქვს, თუმცა თითქმის იგივე ზომა აქვს, რაც დანარჩენ
კბილებს.
ავსტრალოფიტეკებს განვითარებული ჰქონდათ მასიური საღეჭი კუნთები და
თანამედროვე ადამიანთან შედარებით ბევრად დიდი ძირითადი კბილებით
გამოირჩეოდნენ. ეს ძლიერი თანკბილვა ახასიათებდა ერთ-ერთ სახეობას
Australopithecus boisei, მეტსახელად "კაკლის მტეხველი ადამიანი". მეცნიერები
თვლიან რომ ამგვარი მახასიათებლები განვითარებულია უხეში მცენარეულის ჭამის
შედეგად. ძლიერი საღეჭი უნარების დასამტკიცებლად პალეოანთროპოლოგები თავის
ქალის და ყბის სტრუქტურას იყენებენ. სქელი, გადიდებული ყბები და ყვრიმალები ამ
უზარმაზარ კუნთებს იჭერდა. ავსტრალოპითეკინებისგან განსხვავებით , ჰომოს სახეობას
ბევრად მრავალფეროვანი კვების რაციონი აქვს, რაც შედგება მცენარეულის
შეგროვებისგან, ცხოველებზე ნადირობისგან.

თავის ქალის მოცულობის განვითარება

ჰომოს გვარის მთავარი მახასიათებელი თავის ქალის მოცულობის ზრდა და ტვინის
კომპლექსურობაა. თანკბილვის ცვლილების მსგავსად, თავის ქალის მოცულობის
განვითარება ჰომინიდებში 2 მილიონი წლის წინ იწყება. ამ პერიოდამდე, ჰომინიდის
ტვინს მნიშვნელოვანი ცვლილება არ განუცდია. ისეთი ადრეული ავსტრალოპითეკინს,
როგორიც არის მაგალითად აფარენსისი (afarensis) (რომელიც ცხოვრობდა
დაახლოებით 3-4 მილიონი წლის წინ), ბეისბოლის ბურთის მსგავსი ზომის ტვინი ჰქონდა.
ცვლილებებამდე თავის ტვინის ზომა საშუალოდ 400 სმ2 იყო. 2 მილიონი წლის წინ კი
ჰომოს გვარის წარმომადგენლების ტვინმა სტაბილურად დაიწყო ზომაში ზრდა.
მაგალითად, ჰომო ჰაბილისის თავის ტვინის მოცულობა საშუალოდ 600 სმ2 იყო. ჰომო
ერექტუსის 1000 სმ2 , ხოლო თანამედროვე ადამიანის 1350 სმ2-ს აღწევს.
ჰომინიდებში ტვინის ზომის ზრდა აუცილებლად გამოიწვევდა ფიზიკურ და სოციალურ
განვითარებას. განვითარდა ენა, შეიცვალა კვების რაციონი, სოციალური მოწყობის
სტრუქტურა. ეს ყველაფერი მათი გადარჩენის შანსს ზრდიდა.

ჰომინიდების ევოლუციის განამარხებული ნივთმტკიცება

წიგნში "სახეობათა წარმოშობის შესახებ" ჩარლზ დარვინმა ადამიანის ევოლუციას
შედარებით ნაკლები ყურადღება დაუთმო. მე-19 საუკუნეში, როდესაც ის თავის თეზისს
აყალიბებდა, მეცნიერებს ჰომინიდების წარმოშობის შესახებ მწირი განამარხებული
ნივთმტკიცებები ჰქონდათ. დარვინის შემდგომ პერიოდში კი ათასობით ჰომინიდის
განამარხებული ნიმუში აღმოაჩინეს. მათი უმეტესობა აფრიკაშია. კენიის ნაციონალური
მუზეუმის ჰომინიდების საცავი კენიაში და ტანზანიაში აღმოჩენილ ათასობით
ჰომინიდების ნაშთებს შეიცავს. 1500-ზე მეტი ნიმუში სამხრეთ აფრიკაშია ნაპოვნი .
აღნიშნული ნიმუშები საკმაოდ მრავალფეროვანია. იწყება თანკბილვებით და მთავრდება
თავის ქალებით. ზოგიერთი ნიმუში პალეოანთროპოლოგების განსაკუთრებულ
ყურადღებას იქცევდა, რადგან ადამიანის განვითარების შესახებ აწვდიდა ინფორმაციას .

უძველესი ჰომინიდები
პირველი ჰომინიდების განამარხებული მტკიცებულება ძალიან არასრულია. ეს არის
პერიოდი 6-დან 10 მილიონამდე წლის წინ, როდესაც ბიპედალიზმის ფორმირება
მოხდა. აღმოჩენების კლასიფიკაცია და გვიანდელ სახეობებთან მათი კავშირი
ბუნდოვანია. თუმცა ზოგი აღმოჩენა ძალიან დამაინტრიგებელია. ყველაზე საინტერესო
ნიმუშები კენიაში, ტბების_ ტურკანას და ბარინგოს, ასევე ტუგენის მთების მიდამოებში ,
ჩრდილო-დასავლეთ კენიაშია აღმოჩენილი. საინტერესო ნიმუში იპოვეს ასევე ჩადში,
ცენტრალურ აფრიკაში. ჩადის აღმოჩენა იმით არის გამორჩეული რომ დაახლოებით
1500 მილით არის დაშორებული სხვა აღმოჩენილი ჰომინიდებისგან. განამარხი,
სახელწოდებით Sahelanthropus tchadensis სრულ, მაგრამ დამახინჯებულ თავის
ქალას წარმოადგენს. ის 7 მილიონი წლით თარიღდება და აღმოჩენილ ჰომინიდებს
შორის უძველესად მიიჩნევა. თანკბილვის და თავის ქალის ფორმის მიხედვით მას
ჰომინიდის და მაიმუნის მახასიათებლები ერთდროულად აქვს. კბილები კი
იმდროინდელ მაიმუნებზე პატარა აქვს, რაც მას გვიანდელ ჰომინიდებს ამსგავსებს.
თავის ქალის მიხედვით შიმპანზეს უფრო მოგვაგონებს, ვიდრე სრულად ორ ფეხზე
მოსიარულე ჰომინიდს. აქაც უნდა აღინიშნოს რომ Sahelanthropus tchadensis-ის ევოლუციური
კავშირი სხვა სახეობებთან ბუნდოვანია.
2001 და 2002 წლებში კენიაში, ჩადში, ეთიოპიაში აღმოაჩინეს ჰომინიდები. ისინი 4
მილიონი წლით თარიღდება. მონაცემები ფრაგმენტულია, თუმცა საინტერესოა
ადრეული ჰომინიდების ევოლუციის შესწავლისთვის. განამარხებულ ნაშთებში გვხვდება
როგორც კბილები, ისე თავის ქალის ძვალი, რომელიც ტუგენის მთებში აღმოაჩინეს
2000 წელს (სახელწოდება _ Orrorin tugenensis). მკვლევარების თქმით, ისინი გვიანდელი
ჰომინიდების წინაპრები არიან. თუ ამ ნიმუშს ჰომინიდად ვაღიარებთ, მაშინ იქნება ერთ-
ერთი orrorin, რაც ადგილობრივი აფრიკელების ენაზე "თავდაპირველ ადამიანს"
(original man) ნიშნავს. თუმცა რადგან აღმოჩენა ფრაგმენტულია და არ გვაქვს საკმარისი
მონაცემები, მათი კლასიფიკაცია კითხვის ნიშნის ქვეშ რჩება.
Ardipithecus remidus უძველესი ჰომინიდების ბევრი ნიმუში აღმოჩენილია ეთიოპიაში,
ტერიტორიაზე, რომელიც რიფტის ხეობის, წითელი ზღვის და ადენის ყურის კვეთაზე
მდებარეობს. სწორედ აქ არის აღმოჩენილი ჰომინიდების უძველესი და
უმნიშვნელოვანესი ნიმუშები. მათ შორის ლუსი და ავსტრალოფიტეკუს აფარენსისის
სხვა ნიმუშები. აქ აღმოჩენილი ნიმუშები უძველესია. ისინი გვარის და სახეობის მიხედვით
არის კლასიფიცირებული: Ardipithecus ramidus. მართალია შუა ავაშის აღმოჩენები
ჰომინიდებს ჰგავს, თუმცა ისინი ძალიან პრიმიტიულია გვიანდელ
ავსტრალოპითეკინებთან, აფარენსისთან და აფრიკანუსთან შედარებით . შუა ავაშის
აღმოჩენების თავის ქალის მოცულობა საკმაოდ მცირეა. თავის ქალის ფორმა ასევე
მაიმუნის მსგავსია, ეშვები კი განიერი. ამ განმასხვავებელი ნიშნების გარდა, თავის
ქალის და ხერხემლის შეერთების ადგილი, მენჯის ფორმა, კიდურების ძვლების ფორმები
ბიპედალურ ლოკომოციას შეესაბამება, რაც ჰომინიდების ნიშანთვისებაა. არამისის
აღმოჩენების პრიმიტიული ასპექტები გამო, მკვლევარები ამტკიცებენ რომ ეს აღმოჩენები
ყველაზე ადრეულ და პრიმიტიულ ჰომინიდებს ეკუთვნით. აღმოჩენები, რომლებიც 5,8
და 5,2 მილიონი წლით თარიღდება, გამორჩეული თვისებები აქვთ, თუმცა ასევე აქვთ
მსგავსებები არამისის უფრო ახალგაზრდა აღმოჩენებთან. ამის გამო განსხვავებულ სუბ-
სახეობას მიაკუთვნეს: Ardipithecus ramidus kadabba. მათი ასაკი და პრიმიტიული
მახასიათებლები ამბობს რომ ეს არსებები ადამიანის და შიმპანზეს ბოლო საერთო
წინაპარს წარმოადგენენ. მათი ასაკი ემთხვევა დროს როცა ადამიანის და მაიმუნის
ხაზები გაიყო.

ადრეული ჰომინიდები კანაპუადან და აღმოსავლეთ ტურკანადან

ჩრდილოეთ კენიაში, ტბა ტურკანას რეგიონში ბევრი მნიშნელოვანი აღმოჩენა გაკეთდა.
მათ შორის იყვნენ ავსტრალოფიტეკუს ეთიოპიკუსი, ჰომო ჰაბილისი და ჰომო ერექტუსი .
ადრეული ჰომინიდები ასევე კანაპუაში, ტბა ტურკანას სამხრეთ-დასავლეთით . ტბის
აღმოსავლეთ მხარეს აღმოჩენილი სახეობა კი ავსტრალოპითეკუს ანამენსისს
მიაკუთვნეს. ანამენსის განამარხები ფრაგმენტულია. მოცემული გვაქვს კბილები, ყბების
და უკანა თავის ქალის ნაწილები. ისინი 3,9-4,2 მილიონი წლით თარიღდება. ფეხის
ძვლები ბიპედალური ჰომინიდის აღნაგობას შეესაბამება. თუმცა ზოგიერთი
მახასიათებლით მაინც განსხვავდება მისგან. როგორც არდიპითეკუსი , ქალა და კბილები
ძალიან პრიმიტიულია. განსხვავებულია ასევე ყურის ნიჟარები . თუმცა არდიპითეკუსისგან
განსხვავებით, მათი ძირითადი კბილები საკმაოდ სქელი და დიდია, რითაც
ჰომინიდებს მოგვაგონებს. შესაძლოა ეს სახეობა წარმოადგენდეს გარდამავალ
სახეობას არდიპითეკუსსა და ავსტრალოპითეკინს შორის. ისინი მიაკუთვნეს
ავსტრალოპითეკუსის გვარს, თუმცა ახალ სახეობას _ ანამენსისს.

ავსტრალოპითეკუს აფარენსისი
1970-იან წლებში პალეოანთროპოლოგების ფრანგულ-ამერიკულმა ჯგუფმა დონალდ
იოჰანსონის და მაურიკ ტაიების ხელმძღვანელობით დიდი რიფტის ხეობაში,
ეთიოპიაში რამდენიმე მნიშვნელოვანი აღმოჩენა გააკეთეს. უკანასკნელი რამდენიმე
მილიონი წლის განმავლობაში ხეობა განიცდიდია მთის წარმოქმნის პროცესს და
ვულკანის აქტიურობას. ამის გამო ძალიან ბევრი განამარხი ზედაპირზე აღმოჩნდა . ამ
სახეობების შესწავლის შედეგად იოჰანსონმა დაასკვნა, რომ ისინი ყველა ერთ
სახეობას ეკუთვნოდა, რომელსაც მათ ავსტრალოპითეკუს აფარენსისი უწოდეს.
მკვლევრები ამტკიცებენ, რომ აღმოჩენილი განსხვავებები ბუნებრივი ვარიაციისა და
სექსუალური დიმორფიზმის შედეგია. თუმცა, სხვა სწავლულები კვლავ ფიქრობენ, რომ
ერთ სახეობაზე მეტია წარმოდგენილი. ავსტრალოპითეკ აფარენსისის ჰადარსა და
ლაეტოლში აღმოჩენილი წიაღისეულები 3-4 მილიონი წლით თარიღდება და ერთ-ერთი
უძველესი კარგად აღწერილი ჰომინიდების ნარჩენებია. ისინი ბევრად პრიმიტიული
ჩანან, ვიდრე შემდეგი ავსტრალოპითეკები; კისრის ზევით, თავის ქალისა და ყბის
ჩათვლით, ა. აფარენსისი მაიმუნის მსგავსია. მათ ზედა ტანსაც ახასიათებს
დამახასიათებელი ნიშნები, მაგალითად, მოღუნული ფორმები, რაც მათ ცოცვასა და
ხეებზე გადაადგილებას გაუმარტივებდა. ქვედა კიდურები, მენჯის ორიენტაცია და
ბარძაყებისა და მუხლების პოზიცია მიუთითებს, რომ ა. აფარენსისი სრულად გამართული ,
ბიპედალური არსება იყო (Lovejoy 1988). უკანა თავის ქალის ნიშნების გამო მკვლევრები
დაობდნენ იმასთან დაკავშირებით, ა . აფარენსისი მიწაზე ცხოვრობდა თუ ხეზე . ასეთი
უთანსხმოებები ხაზს უსვამს სირთულეებს, რომლებსაც მკვლევრები აწყდებიან
არაცოცხალი სახეობის ფრაგმენტული ნარჩენების ანალიზის დროს.

ლუსი
ჰადარში იოჰანსონის ჯგუფის ერთ-ერთი შესანიშნავი აღმოჩენა ანტიკური ჰომინიდის
წიაღისეულად ქცეული ჩონხია, რომლის თითქმის 40 პროცენტი დაუზიანებელი იყო. ის
ჰომინიდების ერთ-ერთი უძველესი და ყველაზე უკეთ შემონახული წიაღისეულია .
მეცნიერებმა დაადგინეს, რომ ეს ჩონჩხი ავსტრალოპითეკ აფარენსისს ეკუთვნოდა,
მას სახელად ლუსი დაარქვეს („ბითლზის“ სიმღერის გავლენით - “Lucy in the Sky with
Diamonds”). ლუსის პატარა ზომის თავის ქალა (440 სმ3 ) და დიდი ეშვები ჰქონდა. ლუსის
თავის ქალა თანამედროვე შიმპანზისას ჰგავს. თუმცა, მისი ხერხემლის, მენჯების,
ბანძაყებისა და ფეხების ანატომია ნათლად აჩვენებს, რომ ლუსი ორ ფეხზე დადიოდა
(Lovejoy 1988). ლუსი შედარებით პატარა ზომის იყო, იწონიდა დაახლოებით 75 ფუნტს (34
კგ) და სიმაღლეში დაახლოებით 3.5 - 5 ფუტი იყო (106 – 122 სმ).
დიკიკას ბავშვი
ეთიოპიის რეგიონ ჰადარში კიდევ ერთი გასაოცარი აღმოჩენა ბოლო დროს
გამომჟღავნდა. 1999 წელს პალეოანთროპოლოგი ზერესენეი ალემსეგედი ლუსის პოვნის
ლოკაციიდან რამდენიმე მილში თხრიდა ეთიოპიის რეგიონ ჰადარში კიდევ ერთი
გასაოცარი აღმოჩენა ბოლო დროს გამომჟღავნდა. 1999 წელს პალეოანთროპოლოგი
ზერესენეი ალემსეგედი ლუსის პოვნის ლოკაციიდან რამდენიმე მილში თხრიდა ადგილს
- დიკიკას. აღმოჩენა ქვით იყო შეფუთული და ხუთი წელი დასჭირდა მის ამოთხრას.
ლუსის მსგავსად, ისიც კარგად შემონახული ა. აფარენსისი იყო, მაგრამ, ლუსისგან
განსხვავებით, რომელიც ზრდასრული იყო, დიკიკას წიაღისეული სამი წლის ბავშვის
აღმოჩნდა (Alemseged et al. 2006). ნაპოვნი იქნა თავის ქალა და ფეხები თითქმის
მთლიანად, ტორსი სრულად და ხელების ნაწილები. აღმოჩენის სისრულე
განსაკუთრებით ამაღელვებელია, რადგან ბავშვების პატარა ძვლები კიდევ უფრო
ნაკლებად უძლებენ დროს. დიკიკას ბავშვის ასაკი და ჩონჩხის სისრულე საშუალებას
გვაძლევს გავიგოთ სახეობების ზრდა და განვითარება და მათი ფიზიკური
დამახასიათებელი ნიშნები, მაგალითად, ბეჭის ძვლები, რომლებიც სხვა აღმოჩენილ ა.
აფარენსისებში არასაკამრისად კარგად იყო შემორჩენილი. მიუხედავად დიკიკას ბავშვის
მცირე ასაკისა, უეჭველია, რომ იგი ბიპედალურ შესაძლებლობებს ფლობდა, ლუსის
მსგავსად. ა. აფარენსისის ხელებისა და ბეჭის ძვლების სტრუქტურა გვაძლევს საბაბს
ვიფიქროთ, რომ ის ხეზე ბინადრობისთვის შესაფერისი იყო. მისი მკლავების ფოსოები
ზევითაა მიმართული გორილას მსგავსად და გვიანდელი ჰომინიდებისა და
ადამიანებისგან განსხვავებით. ეს განამტკიცებდა ვარაუდს, რომელიც ხაზს უსვამს
სახეობების ადაპტაციას მეხეურ გარემოსთან (ხეებზე ბინადრობასთან დაკავშირებულ
გარემოსთან).

ლაეტოლის ნაკვალევები
ჩრდილოეთ ტანზანიის ოლდუვაის ხეობიდან სამხრეთით 30 მილში არის ადგილი,
სახელად ლაეტოლი, სადაც აღმოაჩინეს რამდენიმე წიაღისეული, მათ შორის,
სავარაუდოდ, ავსტრალოპითეკ აფარენსისი - სახეობა, რომელიც ჰადარში აღწერეს.
თუმცა, ეს ადგილი წიაღისეულად ქცეული ნაკვალევებითაა ყველაზე მეტად ცნობილი .
ანტიკური დროის ტალახის ფენაში, რომელიც ვულკანური ფერფლითაა დაფარული,
ადრეული ცხოველების სახეობების ათასობით ნაკვალევია შემორჩენილი. მერი ლიკის
1978 წლის აღმოჩენა ადასტურებს, რომ სრულად ბიპედალური არსებები დედამიწაზე
3.5 მილიონი წლის წინ უკვე ბინადრობდნენ (Leakey and Hay 1979). ამას ამოწმებს ორი
ჰომინიდის ნაკვალევი, რომელიც სიგრძეში 75 ფუტია (23 მეტრი). ამ ნაკვალევების
შესწავლის შედეგად ცნობილი გახდა, რომ ამ ადრეული ჰომინიდების ლოკომოციის
(შეთანხმებული მოძრაობების ერთობლიობა, რომელთა მეშვეობით ადამიანი
გადაადგილდება სივრცეში) ფორმა ბიპედალური იყო ისევე, როგორც თანამედროვე
ადამიანების შემთხვევაშია.

ანთროპოლოგების მუშაობა
დონალდ იოჰანსონი: პალეოანთროპოლოგი
 დონალდ იოჰანსონი 1943 წელს დაიბადა ილინოისში და ის მსოფლიოში ერთ-ერთი
ყველაზე ცნობილი და გავლენიანი პალეოანთროპოლოგია. მისმა კვლევებმა
ეთიოპიასა (Johanson and Edey 1981) და ოლდუვაის ხეობაში (Johanson and Shreeve 1989)
დიდი მოწონება დაიმსახურა მისი ადვილად წაკითხვადობისა და დამაფიქრებელი
აზრების გამო. 1973 წელს იოჰანსონმა ფრანგ გეოლოგ მაურის ტაიებთან ერთად დაიწყო
ჰადარის შესწავლა, რომელიც ეთიოპიის ჩრდილო-აღმოსავლეთშია. იმ დროისთვის ეს
ადგილი პალეოანთროპოლოგებს თითქმის გამოუკვლეველი ჰქონდათ. მიუხედავად
იმისა, რომ ახლანდელი კლიმატი ამ რეგიონში მშრალი და სტუმართმოძულეა,
წიაღისეულები ცხადყოფს, რომ 3-4 მილიონი წლის წინ იქ უამრავი ცოცხალი
ორგანიზმი სახლობდა. იოჰანსონისა და მისმა თანა-მკვლევარების აღმოჩენები
გვაძლევს ინფორმაციას ადრეულ ჰომინიდებსა და მათ გარემოზე. ჰადარის ორმა
აღმოჩენამ განსაკუთრებულად მიიპყრო ყურადღება. პირველი იყო ადრეული
ჰომინიდის, ლუსის, ჩონხი. ის 1974 წელს იპოვნეს კარგად შენახული (40 პროცენტი იყო
შემორჩენილი). მეორე იყო 1975 წელს, AL 333-ად წოდებულ ადგილას აღმოჩენილი
ჰომინიდების ასობით ძვალი, რომელიც, სულ მცირე, 13 ინდივიდს წარმოადგენდა.
იოჰანსონს სჯერა, რომ ისინი უეცარმა კატასტროფულმა წყალდიდობამ
ერთდროულად ამოხოცა. ორივე აღმოჩენა მანამდე აღუწერელი სახეობის
წარმომადგენელი იყო, რომელთაც იოჰანსონმა ავსტრალოპითეკი უწოდა. 1978 წელს
იოჰანსონმა, პალეოანთროპოლოგ ტიმოთი ვაითთან ერთად, განაახლა გავრცელებული
ინფორმაცია ჰომინიდების წინაპრებზე. მათ მიმოიხილეს არსებული ინფორმაცია და
შეუერთეს იოჰანსონის აღმოჩენებს ჰადარში. შემდეგ ახლიდან ააგეს ჰომინიდების
ოჯახის ხე, ა. აფარენსისი საფუძველში მოათავსეს და გაუკეთეს ორი ტოტი, ერთი
ავსტრალოპითეკის გვარისკენ, ხოლო მეორე - ჰომოს გვარისკენ მიმართული.
შედარებით ახალი აღმოჩენების მიხედვით, ჰომინიდები სავარაუდოდ ორზე მეტ ტოტად
უნდა იყოფოდეს, თუმცა, პალეოანთროპოლოგების უმრავლესობა თანხმდება, რომ ა.
აფარენსისი, მართლაც, ჩვენთვის ცნობილი ერთ-ერთი უძველესი ჰომინიდია.
იოჰანსონის ზოგიერთი ინტერპრეტაცია კითხვის ნიშნის ქვეშ დადგა . სხვა მკვლევრები
დაეჭვდნენ ა. აფარენსის იოჰანსონისეულ კლასიფიკაციაში და ამტკიცებდნენ , რომ
წიაღისეულები ერთზე მეტ სახეობას წარმოადგენდა. მისი ორი უდიდესი კრიტიკოსები
არიან მერი და რიჩარდ ლიკები, რომლებიც ლაეტოლის, კოობი ფორისა და ტურკანას
ტბის კვლევებით არიან ცნობილი.

ავსტრალოპითეკ აფრიკანუსი
ავსტრალოპითეკ აფრიკანუსი, ძირითადად, სამხრეთ აფრიკაში ნაპოვნი
წიაღისეულითაა ცნობილი და 2-3 მილიონი წლით თარიღდება. ეს სახეობა უკვე
აღწერილი სახეობების შემდეგ ცხოვრობდა. მიუხედავად ამისა, მისი თავის ქალის
მოცულობა უფრო პატარაა, ვიდრე ჰომოს გვარის თანამედროვე მაგალითებში
გვხვდება. ზრდასრული ა. აფრიკანუსს ჰქონდა დაახლოებით 450 სმ3 -იანი თავის ქალის
მოცულობა, იწონიდა 40-60 ფუნტს (18-27 კგ) და სიმაღლეში 3.5-4.75 ფუტი (106-145 სმ) იყო.
სამხრეთ აფრიკაში აღმოჩენილი ავსტრალოპითეკების დათარიღება რთული აღმოჩნდა ,
მაგრამ იმ დროის ჩვენთვის ცნობილი სხვა სახეობების წიაღისეულის აღმოჩენით
ავსტრალოპითეკების მიმდებარედ, ისინი 2-3 მილიონი წლით თარიღდებიან. ა.
აფრიკანუსი პირველი აღწერილი ავსტრალოპითეკია. 1924 წელს ნაპოვნ ტაუნგის
ბავშვს ავსტრალოპიტეკ აფრიკანუსი, აფრიკის სამხრეთის მაიმუნი, დაარქვა
აღმომჩენმა. ეს აღმოჩენა გარემოებათა დამთხვევისა და იღბლის შესანიშნავი
კომბინაციაა. აღმომჩენი რეიმონდ დართია, ავსტრალიელი ანატომი, რომელიც
სამხრეთ აფრიკაში ცხოვრობდა. 1924 წელს დართს მისცეს კირქვის ნატეხი, რომელიც
ტაუნგიდან, სამხრეთ აფრიკიდან იყო. ის შეიცავდა თავის ქალის წინა ნაწილს, ყბასა და
შიდა ქალის სარტყელს, რომელიც მანამდე უცნობ ჰომინიდს ეკუთვნოდა. კბილების
შესწავლით დართი მიხვდა, რომ ის ახალგაზრდა უნდა ყოფილიყო სიკვდილის დროს და
მას „ტაუნგის ბავშვი“ დაარქვა დღეს უკვე ვიცით, რომ მისი სავარაუდო ასაკი 3-4 წელი
იყო. ა. აფრიკანუსს ნამდვილად ჰქონდა მაიმუნის მსგავსი ნიშნები, თუმცა, მას უნიკალური
თვისებებიც ახასიათებდა. მაგალითად, ტაუნგის ბავშვს კეფის დიდი ხვრელი უფრო წინ
ჰქონდა, ვიდრე თანამედროვე დიდ მაიმუნებს, რაც მიუთითებს იმაზე, რომ მისი თავი
გაწონასწორებული იყო ხერხემლის ზემოთ. სხვა სიტყვებით რომ ვთქვათ, ის
მოძრაობდა ვერტიკალურ პოზაში, რაც ორფეხა ცხოველებისთვისაა
დამახასიათებელი. ტაუნგის ბავშვის ტვინი ძალიან პატარა იყო, შიმპანზეს ტვინთან
შედარებით უმნიშვნელოდ დიდი. თუმცა, მისი სტრუქტურა ადამიანის მსგავსი
მაიმუნებისგან განსხვავებული და ზოგ რეგიონში უფრო მეტად განვითარებული იყო.
ეშვები ადამიანის ბავშვის ეშვების ზომასთან უფრო ახლოს იყო, ვიდრე მაიმუნების;
არ აღენიშნებოდა დიასტემა (კბილების განლაგების ანომალია), რაც მაიმუნების
შემთხვევაში გვხვდება ხოლმე. ტაუნგის ბავშვის ჰომინიდად გამოცხადებითა და იმის
მტკიცებით, რომ იგი შუალედური რგოლი იყო ადამიანებსა და ადრეულ პრიმატებს
შორის, დართმა სამეცნიერო სამყარო განაცვიფრა.

სხვა ა. აფრიკანუსის აღმოჩენები

აღმოჩენის პერიოდში ბევრმა პალეოანთროპოლოგმა ეჭვქვეშ დააყენა დართის
დასკვნები. ისინი ამტკიცებდნენ, რომ ტაუნგის ბავშვი სინამდვილეში დიდი მაიმუნი იყო .
იმ დროინდელი ევოლუციური თეორიების მიხედვით, თავის ქალის დიდი მოცულობა
ჰომინიდების ევოლუციის დამახასიათებელი ნიშანი იყო. კრიტიკოსების აზრით , დართის
აღმოჩენის თავის ქალის მოცულობა ზედმეტად პატარა იყო იმისთვის, რომ
ადამიანების წინაპარი ყოფილიყო. აღმოჩნდა, რომ დართის კრიტიკოსები ცდებოდნენ .
ტაუნგის ბავშვის აღმოჩენიდან ათწლეულების განმავლობაში რამდენიმე მსგავსი
მაგალითი კიდევ გამოჩნდა სამხრეთ აფრიკაში. 1940-იან წლებში დართმა მიაგნო
დამატებით წიაღისეულს მაკაპანსგატის გამოქვაბულში (Makapansgat Cave).
შოტლანდიელი პალეონტოლოგისტი რობერტ ბრუმიც (1938) წააწყდა რამდენიმე მსგავს
წიაღისეულს სტერკფონტეინში. მათგან ზოგიერთი ტაუნგის ბავშვის სახეობის
ზრდასრული ნიმუში იყო. ადამიანის მსგავსი თანკბილვით, ბიპედალური
შესაძლებლობებითა და თავის ქალის მცირე მოცულობით ისინი ნამდვილად
ჰომინიდები იყვნენ. ამ აღმოჩენებმა ტაუნგის ბავშვის ჰომინიდობა და
ავსტრალოპითეკების გვარის არსებობა დაამტკიცა.

ტოტები ოჯახის ხეზე

მართალია, აღმოჩენილი წიაღისეულებიდან ზოგიერთის შემთხვევაში საკამათო იყო ,
ადამიანების წინაპრები იყვნენ თუ არა ისინი, თუმცა, უამრავჯერ გამომჟღავნებულა
არსებები, რომლებიც ადამიანებს უეჭველად არ ჰგავდნენ და, სავარაუდოდ , ადამიანის
ოჯახის ხის გვერდით ტოტებს წარმოადგენდნენ. მათ შორისაა რამდენიმე სახეობა ,
რომლებიც აღწერეს, როგორც ბრგე (robust) ავსტრალოპითეკები. ისინი მოიცავს სამ
განსხვავებულ სახეობას: A. aethiopicus, A. robustus, და A. boisei, და ათარიღებენ 1-2.7
მილიონი წლით. მათი დამახასიათებელი ტაქსონომიური აღნიშვნები საკამათო
საკითხია და ბევრი მკვლევარი მათ განსხვავებულ სახეობად, პარანთროპუსად მიიჩნევს
„პარანთროპუსი“ ითარგმნება, როგორც „ადამიანებს შორის“. მათ განსხვავებული ნიშან-
თვისებებიც აქვთ, თუმცა, აშკარად ბიპედალები არიან და, აქედან გამომდინარე, იმ
სახეობასთან აქვთ ახლო ნათესაური კავშირი, რომელიც დიდი ალბათობით,
ადამიანის წინაპარია. განსხვავებული თვისებებიდან გამომდინარე შეიძლება
გამართლებული იყოს მათი სხვა გვარისთვის მიკუთვნება, მაგრამ დებატები მათ
კლასიფიკაციაზე ხაზს უსვამს ახლო ნათესავების წიაღისეულად ქცეული ჩონჩხების
დახარისხებასთან დაკავშირებულ სირთულეებს. ბრგე ავსტრალოპითეკი
ჰომინიდებიმათი (ჰომინიდების) ევოლუციის კომპლექსურ სურათს ასახავს. ის ხაზს უსვამს
ნაირსახეობას ჰომინიდებს შორის. ბიპედი ჰომინიდების ევოლუცია არ ყოფილა კიბის
მსგავსი, ერთმიმართულებიანი, მარტივიდან რთულისა თუ პროგრესულისკენ -
ჰომინიდების რამდენიმე სახეობა ერთდროულად დაეხეტებოდა აფრიკაში. ის ფაქტი ,
რომ ამ სახეობებიდან ბევრი გადაშენდა, წარმოშობს კითხვას სელექციურ ზეწოლაზე ,
რამაც მათი სიკვდილი და ადამიანის წინაპრების შეგუების წარმატებულობა გამოიწვია .

ბრგე (robust) ავსტრალოპითეკები სამხრეთ აფრიკიდან

ბრგე ავსტრალოპითეკი პირველად სამხრეთ აფრიკაში აღმოაჩინეს. მანამდე ნაპოვნი
ავსტრალოპითეკ აფრიკანუსის გარდა, სამხრეთ აფრიკის გამოქვაბულში ჰომინიდების
შედარებით ახალი წიაღისეულებიც იპოვეს (Broom 1938, 1949). მათ დიდი, განიერი
სახე, უზარმაზარი კბილები და ყბა აქვთ. ამ ვარიაციის გამო დართმა, ბრომმა და სხვა
მკვლევარებმა ისინი რამდენიმე ახალ გვარად და სახეობად მიიჩნიეს, შემდეგ კი
პარანთროპუსის გვარში მოათავსეს. აზრთა სხვადასხვაობა ისევ არსებობს იმასთან
დაკავშირებით, თუ ზუსტად რა კავშირი აქვთ სხვა სახეობებთან, თუმცა, მოხერხებულობის
გამო, მათ აქ ვუწოდებთ ავსტრალოპითეკ რობუსტუსს, რათა განვასხვავოთ ისინი უფრო
სუსტი, ან თხელი ა. აფრიკანუსისგან. სამხრეთ აფრიკის ა. რობუსტუსები არ არიან ზუსტად
დათარიღებული, მაგრამ საფუძველი გვაქვს ვიფიქროთ, რომ ისინი ა. აფრიკანუსთან
შედარებით უფრო თანამედროვეები არიან. მათი წიაღისეულების სავარაუდო ასაკი 1-2
მილიონი წელია. დანამდვილებით ვერ ვიტყვით, რომ ა. რობუსტუსი აფრიკანუსზე
მაღალი ან მძიმე იყო; მათი ტანის ზომა ერთნაირი შეიძლება ყოფილიყო. ტერმინი
რობუსტუსი მიემართება თავის ქალის განსხვავებულ ნიშნებსა და თანკბილვას.
გამორჩეული სხვაობა, რასაც რობუსტუსთან ვხვდებით, თუმცა, აფრიკანუსთან - ვერა,
საგიტალური ქედია - ძვლოვანი ქედი თავის ქალის ზედა ნაწილში, რომელიც
ასოცირდება ღეჭვის მასიური კუნთების მქონე სახეობებთან. ამ ყველაფერზე
დაყრდნობით შეგვიძლია ვთქვათ, რომ ა. რობუსტუსის კვების რეჟიმი მაგარ და
ბოჭკოვან საკვებს მოიცავდა.

ავსტრალოპითეკ ბოისეი: „კაკლისმტეხავი კაცი“ (“Nutcracker Man”)

თავდაპირველ აღმოჩენებს სამხრეთ აფრიკაში ბევრი დამატებითი წიაღისეულის პოვნა
მოჰყვა. ერთ-ერთი ყველაზე გამორჩეული ავსტრალოპითეკ ბოისეი იყო,
პალეონტოლოგების ლუის და მერი ლიკების აღმოსავლეთ აფრიკაში უამრავი
აღმოჩენიდან პირველი. ის იპოვეს ოლდუვაის ხეობაში. 1959 წელს მერი ლიკიმ თითქმის
სრული თავის ქალა აღადგინა ხეობიდან. ის რობუსტ ავსტრალოპითეკს ეკუთვნოდა,
მაგრამ სამხრეთ აფრიკის მაგალითებზე ბრგე იყო. ა. ბოისეის კბილების ფორმა
ჰომინიდისას ჰგავდა, მაგრამ სხვა ავსტრალოპითეკისაზე ბევრად დიდი იყო. ამის
გამო დაერქვა ა. ბოისეის მეტსახელად „კაკლისმტეხავი კაცი“. ლუის ლიკიმ (1959) მას
ზინჯანთროპუს ბოისეი (Zinjanthropus boisei) დაარქვა, ნაკლებ ფორმალურად - “ზინჯ.“
კბილების წყობის მსგავსება მას ათავსებს სამხრეთ აფრიკის ბრგე ფორმებთან ერთად .
1950-იან წლებში ზინჯის აღმოჩენა ამაღელვებელი იყო, რადგან მან გაზარდა
ჰომინიდების წიაღისეულების ფარგლები და რაოდენობა; მისგან დაიწყო მათი
კომპლექსური ისტორიის გამომჟღავნება. თუმცა, ყველაზე მეტად ის იმიტომ იყო
აღსანიშნავი, რომ პირველი ადრეული ჰომინიდი იყო, რომელიც რიცხვითი ტექნიკით
დაათარიღეს. ბუნების „ახირებულობის“ გამო, სამხრეთ აფრიკის ჰომინიდების
დათარიღება რთულია. მეცნიერები ზუსტად ვერ ამბობენ თუ რა გარემო ვითარებებმა
განაპირობა წიაღისეულის მდებარეობა იქ, სადაც ისინი აღმოაჩინეს.

ავსტრალოპითეკუს ბოისეი: მაკნატუნა

მეცნიერებმა ვერ შეძლეს ზუსტად გაერკვიათ ის პირობები რომლებმაც განაპირობა ამ
ნამარხების შექმნა. სამაგიეროდ, მეცნიერებმა ზუსტად იციან რომ ხდებოდა ამ ქანების
ერმანეთში არევა რამაც ბევრი სხვადასხვა ასაკის ნამარხი ერთმანეთს შეურია . ამისგან
საპირისპიროდ, ოლდუვაის ხეობაში არსებული ნამარხები ხელუხლებელ ქანებშია
მოქცეული და ისინი ინარჩუნებენ იმ პოზიციას რა პოზიციაშიც ისინი განამარხებისას
განლაგდნენ, ოლდუვაის გარშემო არეალი ვულკანურად აქტიური იყო, რამაც გამოიწვია
ვულკანური ფერფლისგან ვულკანური ფოროვანი ქვების ჩამოყალიბება, რომელიც
ფენებად გვხვდება ოლდუვაის ქანებში, ხოლო ეს ფენები კი ჩვენ შეგვიძლია კალიუმ-
არგონის მეთოდით დავათარიღოთ. ნაპოვნი ზინჯატროფის ზემოთ და ქვემოთ
არსებული ქანების დათარიღებით, ჩვენ ვიღებთ ნამარხის მიახლოებით ასაკს და ის 1,75
მილიონი წელია. ამ თარიღმა და სხვა შემდგომმა მსგავსმა ვარაუდებმა რევოლუცია
მოახდინა პალეოანთროპოლოგიაში და პირველად მოგვცა კონკრეტული ნამარხის
ასაკი.

“შავი ქალა”
ჰომინიდების წინაპრების თავასტეხს 1985 წელს კიდევ ერთი ფრაგმენტი შეემატა . ეს
ნამარხი ნაპოვნი იყო ტურკანას ტბის დასავლეთით არქეოლოგიურ ძეგლ Lomekwi I-ზე.
ის ღმოაჩინა ინგლისელმა პალეოანთროპოლოგისტმა ალან უალქერ-მა. ნაპოვნი
შეადგენდა აუსტრალოპითეკინის ფრაგმენტებს, თუმცა ფრაგმენტები ბევრად უფრო
მასიური და ძლიერი იყო ვიდრე A.africanus-ი. რადგანაც ნამარხი მიწაში არსებული
მანგანუმის გამო ლურჯ-შავად იყო შეღებილი ნამარხი ცნობილი გახდა როგორც
"შავი თავის ქალა," ან კენიაში არსებული ეროვნული მუზეუმის კატალოგის რიცხვით,
KNMWT 17000. სავარაუდოდ, იგივე სახეობის სხვა წარმომადგენელი, ოღონდ უფრო
ფრაგმენტირებული, ნაპოვნია ეთიოპიაში, ომოს მდინარის ხეობაშიც. შავი ქალა
თავდაპირველად კლასიფიცირებული იყო როგორც აუსტრალოპითეკუს ბოისეი,
თუმცა მას აქვს თავისებურებები რომლითაც ჰგავს უფრო ძველ აუსტრალოპიეკინებს,
მაგალითად A.afarensis-ს და ცოტა ხნის წინათ ის აღიარეს როგორც Paranthropus
aethiopicusი. ეს თავის ქალა, ჩვენ საშუალებას გვაძლევს რომ დავხატოთ ჰომინიდების
ოჯახის ხის უფრო რთული, კომპლექსური სურათი. 2,5 მილიონი წლის ქანებში ნაპოვნი
ნამარხის თავის ქალა პატარაა და ის ფორმითა და ზომით ედრება A.afarensis-ის
ნამარხს ჰადარიდან. A. aethiopicus-ის ყბის მოძრაობა ასევე მსგავსია A.afarensis-ისა.
თუმცა სახე უფრო დიდი და პროგნათურია, ამასთანავე ძალიან მასიური, კარგად
წარმოჩენილი დიდი კბილებით და გამოკვეთილი საგიტალური ქედით. ამ ნიშნებით,
შავი ქალა მსგავსია Australopithecus boisei-ს და ცოტა გვიანდელი სხვა მასიური
აუსტრალოპითეკინებისა. შესაბამისად, ჩვენ შეგვიძლია საფუძვლიანი ვარაუდი
გვქონდეს იმისა რომ A.aethiopicus ასაკით და სტრუქტურით თავსდება A.afarensis-ის და
A.boisei-ს შორის.

ჰომოს გვარის საწყისები

ჩვენი გვარის პირველი წარმომადგენლებს ოლდუვაის ხეობაში ვპოულობთ. ესენია
ორი სახეობა, ჰომო ჰაბილისი და ჰომო რუდოლფენზისი, რომელიც
აუსტრალოპითეკინებისგან თავისი გაზრდილი თავის ქალის მოცულობით
განხვავდება. ჰ.ჰაბილისის და ჰ.რუდოლფენზისის ოლდუვაიში და კოობი-ფორაში
ნაპოვნი ფრაგმენტები 2,2 დან 1,6 მილიარდ წლამდე თარიღდება (Simons 1989b).
შესაბამისად, ამ ჰომინიდების გავრცელების პერიოდი გარკვეულწილად კვეთავს
მასიური აუსტრალოპითეკინებისა და ალბათ უფრო ახლინდელ A.africanus-ის
გავრცელების პერიოდსაც. პირველი ფრაგმენტული ჰომო ჰაბილისის ნამარხები
ნაპოვნი იყო ლუის ლიკის მიერ 1960 წლებში. 1959 წელს ზინჯანთროპუსის აღმოჩენამ და
მისმა კალიუმ- არგონით დათარიღებამ გააღვივა გათხრები და სხვადასხვა აქტივობები
ოლდუვაის ხეობაში. 1960-დან 1964 წლამდე ლუის ლიკის და მისი კოლეგების ოლდუვაის
ფრაგმენტული მასალისგან გნაასხვავებით, KNM-ER 1470-ს ქალა საკმაოდ
სრულყოფილია და მისი მოცულობა 775 კუბური სანტიმეტრია. დამატებითი კვლევებით
მოხდა მისი რეკლასიფიცირება და დღეს ის ვიცით როგორც ჰომო რუდოლფენზისი.
ჰომო რუდოლფენზის აქვს უფრო ბრტყელი, გაშლილი სახე და მსხვილი ემალი
ნიკაპის კბილებზე. ასევე, კიდურები უფრო თანამედროვე ჩანს, ვიდრე ჰომო
ჰაბილისის. თუმცა ჯერ არ გვაქვს სანდო რუდოლფენზისის პოსტკრანიალური ნამარხები,
შესაბამისად დამატებითი მასალაა საჭირო რომ ჰაბილისსა და რუდოლფენზისს შორის
კავშირი უკეთ გაირკვეს.

ჰომო ერექტუსი
ჰომო ერექტუსი საკმაოდ წარმატებული და ფართოდ გავრცელებული სახეობა იყო.
კარგად დათარიღებული ნამარხები მათ ასაკს 1,8 მილიონი წლიდან 400,000 წლამდე
გვაძლევს. ახლახანს დათარიღებული ცხოველების ძვლები რომლებიც ჰომო ერექტუსის
ნამარხებთან არის ასოცირებული Ngandong და Sambungmacan ის ძეგლებზე, მიუთითებს
რომ ჰომო ერექტუსის პატარ-პატარა პოპულაციები შეიძლება 50,000 წლის წინადაც
იყვნენ შემორჩენილი. ჰომო საპიენსის გარდა, ამ სახეობას ჰქონდა ყველაზე დიდი
გავრცელების არეალი ჰომინიდებს შორის. ჰომო ერექტუსის ნიშნების მქონე ნამარხები
ნაპოვნია კენიაში, ტანზანიაში, ზამბიაში, ალჟირში, მოროკოში, ჩინეთში და ჯავაში.
ჰომო ერექტუსის ზოგიერთი ფრაგმენტები წააგავს თანამედროვე ადამიანებისას .
ზოგიერთი მეცნიერი მიიჩნევს, რომ ნამარხები რომლებსაც აქვთ უფრო
თანამედროვეობის ნიშნები უნდა გამოვყოთ ცალკე სახეობად, ჰომო ერგასტერად.
ჰომო ერექტუსის ყველაზე ძველი ნაშთები ნაპოვნია აფრიკაში. ერთ-ერთი ყველაზე
სრულყოფილი ნამარხი, რომელიც ცნობილია როგორც "ტურკანის ბიჭი" აღმოჩენილია
ტურკანის ტბასთან კენიაში. ეს არის შედარებით სრული ჩონჩხი 8 წლის ბიჭისა,
დაახლოებით 1,50 მეტრის სიმაღლის, რაც შედარებადია თანამედროვე ადამიანთან. ეს
ნამარხი გვაჩვენებს რომ მისი ტანი თითქმის თანამედროვე ადამიანის მსგავსია.
თუმცა თავის ქალის მოცულობა დაახლოებით 900 კუბური სანტიმეტრია, რაც ჰომო
ერექტუსის ზომებში ჯდება. ახლახანს, იგივე პერიოდის ნამარხები აღმოჩნდა
საქართველოშიც, კერძოდ კი დმანისშიც. ისინი დათარიღებულია დაახლოებით 1,7
მილიონი წლით. შედარებით სრულყოფილი თავის ქალა დმანისიდან 600 კუბური
სანტიმეტრია, ასევე მას აქვს ნიშნები რაც ასევე აქვს ჰომო ჰაბილისს და ჰომო
რუდოლფენზისს. ეს შეიძლება იყოს სავარაუდო გარდამავალი სახეობა ადრინდელ
ჰომოებსა და ჰომო ერექტუსს შორის.

იაველი ადამიანი
გარკვეული რაოდენობის მნიშვნელოვანი ჰომო ერექტუსის ნამარხებია ნაპოვნი აზიაშიც.
ჰომო ერექტუსი პირველად აღმოაჩინა 1891 წელს დანიელმა ექიმმა ევგენი დუბისმა. ეს
იყო პირველი რეალური ჰომო საპიენსამდე არსებული ჰომინიდის ნამარხი . ჩრდილო
იავაში, კერძოდ სოლოს მდინარესთან, ტრინილთან გათხრებისას დუბისმა იპოვნა
ფეხის ძვალი, ორი მოლარი და თავის ქალის ზედა ნაწილი. ფეხი იდენტური იყო
თანამედროვე ადამიანის ძვლისგან, მაგრამ თანამედროვე ადამიანთან შედარებით
თავის ქალა იყო უფრო ბრტყელი და პატარა და ჰქონდა სქელი წარბის სარტყელი.
დუბისმა თავის ნაპოვნს უწოდა პითეკნთროპუს ერექტუსი, დუბისს ეს აღმოჩენა ეგონა
გარდამავალი სახეობა ადამიანებსა და თანამედროვე ადამიანებს შორის, თუმცა მისი ეს
ხედვა ევოლუციის თეორიის არასწორ ინტერპრეტაციაზე იყო დაყრდნობილი . ნამარხი კი
დღეს კლასიფიცირებულია როგორც ჰომო ერექტუსი.

პეკინელი ადამიანი
დუბისის აღმოჩენების შემდეგ, მეოცე საუკუნის დასაწყისში მსგავს არსებებზე
ინფორმაციამ სწრაფად მოიმატა. ბევრი მნიშვნელოვანი აღმოჩენა გაკეთდა ჩინეთში,
პეკინთან ახლოს.1929 წელს ჩინელი გეოლოგის, C. Pei-ს ექსპედიციამ აღმოაჩინა
კირქვაში არსებული თავის ქალა. მან აჩვენა ეს დავიდსონ ბლექს, რომელიც კანადელი
ანატომი იყო. მან აღნიშნა რომ ეს თავის ქალა ადრეულ ადამიანს ეკუთვნოდა და ამ
არსებას სინანთროპუს პეკინენსი ეწოდა. დავიდსონი ძალიან დაინტერესდა და იმავე
ადგილზე კიდევ 6 თავის ქალა, 12 ფრაგმენტი, ქვედა ყბის 15 ფრაგმენტი, 157 კბილი
და ქვის იარაღები იპოვნა. ამ ადგილას ასევე შეიმჩეოდა ცეცხლის კვალი რასაც
სავარაუდოდ საჭმლის გასაკეთებლად იყენებდნენ. შემდეგ გაკეთდა ამ აღმოჩენების
ასლები და ნახატები რომლებიც ფრანზ ვაიდენრიხმა მეორე მსოფლიო ომის დროს
ჩინეთში გაიტანა. ომის დროს ორიგინალი ნიმუშები დაიკარგა მაგრამ ასლები გადარჩა .
იმ ქანების დათარიღებით სადაც ნამარხები იპოვნეს, დადგინდა პეკინელი ადამიანის
ასაკი, ის დაახლოებით 460,000 წლიდან 230,000 წლამდე ცხოვრობდა.

ჰომო ერექტუსის სხვა ნამარხები

ჩინეთის გარდა, ნამარხები იპოვნეს სხვა ადგილებშიც. იავაში დუბისის გათხრებიდან 40
წლის შემდეგ, ანთროპოლოგმა რ. კონიგვალდმა მსგავსი ჰომინიდების ნაშთები იპოვნა.
თავდაპირველად მეცნიერებმა არ იცოდნენ რასთან შეედარებინათ ეს ნამარხები და
ფიქრობდნენ რომ ისინი ახალ ევოლუციურ ტოტს ეკუთვნოდა. დღეს ჩვენ ვიცით რომ
განსხვავებული ლოკაციების მიუხედავად ყველა ეს ნამარხი ჰომო ერექტუსია. ბევრ
ასპექტში, ჰომო ერექტუსი ჰომო საპიენსის იდენტურია, თუმცა პოსტკრანიალური ჩონჩხი
უფრო მასიურია. მნიშვნელოვანი განსხვავება ისაა რომ ჰომო ერექტუსს არ აქვს
"შემაღლებული თავის ქალა" და მათი ტვინი უფრო პატარაა.

ნამარხების ინტერპრეტირება
სხვადასხვა ფაქტობრივი მასალები მიუთითებს რომ ყველაზე ადრეული ადამიანის
წინაპრები განვითარდნენ აფრიკაში. ყველაზე ძველი ჰომინიდები და თანამედროვე
ადამიანის პირველი ნამარხებიც აფრიკაში გვხვდება. ა ფრიკის კონტინენტზე
პლიოცენსა და პლეისტოცენში უფრო თბილი კლიმატი იყო რამაც ხელი შეუწყო მათ
ევოლუციას. გენეტიკურად ჩვენთან ყველაზე ახლო მდგომი შიმპანზეები და
გორილებიც აფრიკაში განვითარდნენ. პირველი ოლდოვური ქვის იარაღებიც
აფრიკიდან არის. მიუხედავად იმისა რომ აზიაში გაკეთებულმა ბოლო აღმოჩენებმა
გარკვეული კითხვები გააჩნია იმაზე თუ როდის მოხდა ჰომინიდების მიგრაცია,
ჰომინიდების საწყისად მაინც აფრიკა ითლება. მიუხედავად იმისა რომ გეოგრაფიულად
ჰომინიდების წარმოშობა გარკვეულწილად გასაგებია, საკმაოდ რთულია ჰომინიდების
ოჯახის ხის აგება. პალეოანთროპოლოგებმა აღმოაჩინეს ბევრი პირველი ჰომინიდების
ნაშთები რაც ამას კიდევ უფრო ართულებს. თავიდან მეცნიერებმა შექმენს მარტივი
ევოლუციური ხაზი აუსტრალოპითეკიდან ჰომო ერექტუსამდე და შემდეგ ჰომო
საპიენსამდე. თუმცა ბოლო კვლევებით ჩანს რომ რამდენიმე შემთხვევაში სხვადასხვა
ჰომინიდები ერთდროულად ცხოვრობდნენ დედამიწაზე. ჰომინიდების ევოლუციაში
ფუნდამენტურია კითხვა იმის შესახებ, თუ რა ნიშნები და თვისებები უნდა გამოვიყენოთ
გვარის და სახეობის კლასიფიცირებისთვის. რადგან ტვინის ზომა ყველაზე გამორჩეული
ნიშანია ჰომო საპიენსის, ჰომოს გვარში ტვინის მოცულობის ზრდა მნიშვნელოვანი
ნიშანია. თუმცა, ტვინის მოცულობა ადრეულ ჰომინიდებში "არეულია" და ზოგჯერ
ჰგავს ერთმანეთს, ამიტომ ამ ნიშნით გარკვევა რთულია. თანამედროვე კვლევები
აჩვენებს რომ სახეობებში ტვინის მოცულობაში, სხეულის ზომაში და ჩონჩხის
სტრუქტურაში ბევრი მრავალფეროვნებაა. როდესაც ვახდენთ სხვადასხვა ლოკაციებზე
ნაპოვნი ნაშთების ინტერპრეტირებას, ამას ყურადღება უნდა მიექცეს. მოცემული
ნამარხების ასეთი კლასიფიცირება ფართოდ არის აღიარებული თუმცა არა
უნივერსალურად. ზოგიერთი ფიქრობს რომ ჰადარში ნაპოვნი A.afarensis ის ნამარხები
არა ერთი არამედ ორი სხვადასხვა სახეობაა. ბევრი მეცნიერი კი უფრო მასიურ
აუსთრალოპითეკებს ცალკე გვარს, პარანთროპუსს ანიჭებს. ასევე ჰომო ერექტუსის
ნამარხების მრავალფეროვნების გამო, ზოგიერთი მათგანი ჰომო ერგასტერად
კლასიფიცირდება. მეცნიერები ორად იყოფა, არიან ე.წ. სპლიტერები რომლებიც
თვლიან რომ ერთი სახეობად აღიარებული ნამარხები ცალ-ცალკე სახეობებია, და ე.წ.
ლამფერები რომლებიც თვლიან რომ ეხლანდელი კლასიფიცირების მეთოდები ძალიან
დიდ მნიშვნელობას ანიჭებს ინდივიდუალურ განსხვავებებს და არ ითვლისწინებს
სახეობაში ვარიაციებს. ზოგი ფიქრობს რომ ჰომო ჰაბილისი, ერგასტერი და ერექტუსი
ერთი სახეობაა.

შეხედულებების ცვლა
წლების განმავლობაში ჰომინიდების ევოლუციის ბევრი ინტერპრეტაცია განვითარდა .
როდესაც ეს ინტერპრეტაციები იქმნებოდა, ისინი წარმოადგენდნენ რეალურ
მცდელობას აეხსნათ იმ დროისთვის არსებული ნამარხები. როგორც ყველა
მეცნიერებაში, პალეოანთროპოლოგიაში იქმნება ჰიპოთეზები და შემდეგ ხდება მისი
შემოწმება ემპირიული მონაცემებით. თუმცა სხვა მეცნიერებებისგან განსხვავებით
ინფორმაციას ლაბორატორიული ექსპერიმენტებით ვერ მივიღებთ და ის დაფუძნებულია
ნამარხებზე. ამიტომ პალეოანთროპოლოგებს უწევთ დაელოდონ შემდეგ მოულოდნელ
აღმოჩენას.

კრიტიკული პერსპექტივა
პილტდაუნის ფარსი
ერთ-ერთი ყველაზე არასასიამოვნო ისტორია პალეოანთროპოლოგიაში ეხება ნამარხს
რომელსაც პილტდაუნის კაცი ეწოდება. მას რამდენიმე ათწლეული განიხილავდნენ
ბოლოს კი ის ტყუილი აღმოჩნდა. მიუხედავად იმისა რომ ის დღეს სრულად
უგულვებელყოფილია, ჩვენ მას იმიტომ განვიხილავთ რომ ის რამდენიმე ათწლეული
ნამდვილი ეგონათ და მან გავლენა მოახდინა ადამიანის ევოლუციის
ინტერპრეტირიბეაზე. პილტდაუნის კაცი "აღმოჩენილი" იყო 1912 წელს ინგლისში,
ახალბედა გეოლოგის ჩარლ დავსონის მიერ. ამავე ადგილას ადრე ნაპოვნი იყო
პლეისტოცენის ცხოველები (1,8 მილიონი წელი). ნაპოვნი ნამარხი შედგებოდა თავის
ქალის ზედა ნაწილისგან და ყბისგან. თავის ქალა ძალიან დიდი იყო, 1400 კუბური
სანტიმეტრის მოცულობის, რაც თანამედროვე ადამიანისაა. თუმცა ქვედა ყბა
მაიმუნებისას წააგავდა, დიდი კბილებით. ეს სურათი ეთანხმებოდა იმ დროინდელ
პოპულარულ აზრს რომ ადამიანებში ჯერ განვითარდა დიდი ტვინი და შემდეგ
დანარჩენი. სინამდვილეში ბევრი ფაქტი საპირისპიროს მიუთითებს. პილტდაუნის კაცი
ოფიცილაურად კლასიფიცირებული იყო როგორ ეოანთროპუს დავსონი და
მეცნიერებისგან მიღებული იყო როგორც ყველაზე ადრეული ადამიანის ნამარხი
ევროპაში. ზოგიერთი მეცნიერი სკეპტიკური რჩებოდა ამ ნამარხის მიმართ თუმცა მისი
უარყოფა არ შეეძლოთ. როდესაც დრო გავიდა, უფრო მეტი ჰომინიდები აღმოაჩინეს
თუმცა არცერთს ჰქონდა მსგავსი არცერთი. ნელ-ნელა სკეპტიციზმმა მოიმატა
პალეოანთროპოლოგებში 1950 წლებში კი მათ მოახდინეს პილტდაუნის მასალის
თავიდან შემოწმება. ფტორის ანალიზით გაირკვა რომ თავის ქალა და ყბა სულ
რაღაც ცოტა ხნის წინანდელი იყო, თან ყბა უფრო ახალი იყო ვიდრე ქალა.
სინამდვილეში პილტდაუნის ნიმუში ადამიანის თავის ქალა იყო რომელიც რამდენიმე
ათასი წლის სასაფლაოდან ამოიღეს ხოლო ყბა კი ორანგუტანის. ორანგუტანის
კბილები კი გაქლიბული იყო რომ უფრო ადამიანს დამსგავსებოდა . ასევე ყბა შეღებილი
იყო რომ მისი ფერი თავის ქალისას დამთხვეოდა.
Australopithecus afarensis-ის აღმოჩენის შემდეგ, ანუ მას მერე რაც 1970 წელს, ჰადარზე
იპოვეს ამ სახეობის ნამარხები, ლუსი და სხვა ნამარხები, დონალდ ჯონსონმა და ტიმოთი
უაითმა შეიმუშავეს ჰომინიდთა ევოლუციის ახალი ინტერპრეტაცია. მომდევნო
ათწლუელის მანძილზე. იოჰანსონმა და უაითმა ივარაუდეს, რომ ა ვტრალოფიტეკის
ხაზი დაიწყო Australopithecus afarensis-ით, 4-3 მილიონი წლის წინ. მათ დაასკვნეს, რომ
Australopithecus afarensis იყო ყველა მომდევნო ჰომინიდის საერთო წინაპარი. მათი
სქემის მიხედვით, Australopithecus afarensis-დან წამოსული შთამომავლობის ღაზს,
საბოლოოდ მივყავართ A. Africanus-ამდე და A.Robustus-ამდე. მთავარ გენეოლოგიურ
ტოტს მივყავართ ჰომო ჰაბილისამდე, რომელიც წინ უსწრებს დანარჩენ ჰომოებს და
ბოლოვდება ჰომო ჰაბილისით. ბევრმა პალეოანთროპოლოგმა, ჰომინიდების
ევოლუციის ეს ვერსია გაიზიარა, 1980 წლამდე. ოდნავ მოგვიანებით, 80იან და 90იან
წლებში, ინტერპრეტაციები შეიცვალა, რაც გამოწვეული იყო ახალი აღმოჩენებით,
კერძოთ კი „შავი თავის ქალის“ განამრხით, 1985 წელს. ადამიანის ევოლუციის
შედარებით აშკარა სურათი, უგრო გართულდა და ბუნდოვანი გახდა. იოჰანსონმა და
უაითმა A.boisei განათავსეს ავსტრალოფიტეცინების ხაზის ბოლოში. (სურათი 5.4b). იმ
დროს არსებული ნამარხების მიხედვით რომ ვიმსჯელოთ, ეს ლოგიკური დასკვნა იყო.
სამწუხაროდ, A.aethiopicus ნაკლებად ჯდებოდა ადამიანის ევლოუციის აშკარა
სურათში. მას გარკვეული მახასიათებლები აქვს, რომელიც მოიძებნება A.boisei-ში,
მაგრამ არ მოიძებნება A.Africanus-ში და A.Robustus-ში, თუმცა A.aethipicus-ი, იმავე ხნისაა
რაც A.Africanus-ი. მეცნიერები რომლებიც ცდილობდნენ „შავი თავის ქალა: შეეტანათ
იოჰანსონის და უაითის ევოლუციურ ხეში, რთულ სიტუაციაში აღმოჩდნენ, რადგან მათ არ
ძალუძდათ აეხსნათ რატომ იჩენდნენ თავს გარკვეული ნიშანთვისებები A.aethipicus-ში,
თუმცა ქრებოდნენ A.Africanus-სა და A.robustus-ში, შემდგომ კი ისევ აღმოცენდებოდნენ
A.boisei-ში. ზემოხსენებულის უფრო ლოგიკური ინტერპრატაცია იქნებოდა, რომ A.boisei-ს
და A.robustus-ს საკუთარი ტოტები ჰქონოდათ, ევოლუციურ ხეში (სურათი. 5.4c).
შედარებით ახალმა აღმოჩენებმა, ჰომინიდების ოჯახის ევოლუციური ხის საფუძველი ,
კიდევ უფრო შორეულ წარსულში გადაწია. მას დაემატა ახალი განშტოებებიც , რამაც
ჰომინიდის ოჯახის ხე, ბუჩქს უფრო მიამგვანა. ჰომინიდების ფილოგენეტიკური
ამჟამინდელი მოდელი, ითვალისწინებს უფრო ძველ, პრიმიტიულ სახეობებსაც ,
მაგალითად Ardipithecus ramidus-სა და Australophitecus anamnesis-ს. ახალი სახეობების
დამატებამ და ევოლუციური ხის კიდევ უფრო მეტად დატოტვამ, ჰომინიდის ევოლუციის
ხელახალი ინტერპრეტაცია გამოიწვია. ზოგმა მკვლევარმა უარყო მოსაზრებები, სადაც
სხვადასხვა ნამარხებს, ერთ სახეობას მიაწერდნენ. შესაბამისად , ევოლუციური ხის
დატოტვა და სახეობათა გაცალკევება, უფრო ხშირი ხასიათის გახდა, განსაკუთრებით
Homo-ს გენუსის შემთხვევაში. ნამარხები, რომლებსაც ჰომო ერექტუსს მიაკუთვნებენ,
დაახლოებით 1.8-400 000 წლისაა. მიუხედავად იმისა, რომ ნამარხების კრანიუმებს
შორის არსებობს ვარიაციები, მოიაზრება რომ ისინი მაინც ჰომო ერექტუსს
მიეკუთვნებიან, რადგან ისინიც ადაპტირდებოდნენ გარემოსთან და შესაძლოა
დროთა განმავლობაში, წარმოქმნილიყო ცვლილებები. მიუხედავად ამისა, ზოგი
მეცნიერი ამტკიცებს, რომ ადრეული ჰომო ერექტუსის ნამარხები , აფრიკიდან და
შედარებით ახალი აღმოჩენები, გამოირჩევიან ნიშანთვისებებით , რაც მიუთითებს იმაზე ,
რომ ეს ნამარხები სხვა სახეობას, homo ergaster-ს მიეკუთვნებიან. ზემოხსენებული
მეცნიერები მიიჩნევენ, რომ ეს უკანასკნელი, ნიშანთვისებებით უფრო წააგავს ჰომო
საპიენსის გარდამავალ სახეობას. შესაბამისად, H.ergaster-ს ხშირად ჰომო საპიენსის
უფრო ახლო წინაპრად მოიაზრებენ, ვიდრე ჰომო ერექტუსს, რომელსაც ცალკე ხაზს
მიაკუთვნებენ. იგივენაირად, ნამარხები რომლებიც გადიოდნენ H.habilis-ის
კატეგორიაში, ახლა განიხილებიან როგორც ცალკე სახეობა; H.Rudolfensis.
დამაბნეველი აღმოჩენების მიუხედავად, ნაირსახეობამ ნათელი მოჰფინა ადამიანის
წარმომავლობას. გარკვეული ნამარხები შეიძლება დაჯგუფდეს ისე, რომ შესაბამისობაში
მოვიდეს ადამიანის ფილოგენეტიკურ მოდელთან, რომელიც აჩვენებს ჰომოს გენის
აღმოცენებას, უფრო მცირე ზომის მქონე, ორ ფეხზე მოსიარულე პრიმატებიდან. ჰომოს
ოჯახის ხის საფუძველში, განიხილება ჰომინიდის წინაპრის რამდენიმე ვარიანტი,
მაგალითად Orrorin tugenensis და Ardipithecus ramidus. მიუხედავად იმისა, რომ შესაძლოა
ეს ორი უკანასკნელი, არ იყვნენ ავსტრალოფიტეცენების წინაპრები , ისინი მინიშნებებს
იძლევიან იმ საერთო ნიშანთვისებებზე, რომელიც ვლინდებოდა სახეობაში 4-6
მილიონი წლის წინ, საიდანაც ახალი სახეობები აღმოცენდნენ. ამ ადრეული სახეობების
ნამარხებს, ქრონოლოგიურად მოსდევს ყველაზე ადრეული ავსტრალოფიტეცენი,
რომელიც დაახლოებით 4-3 მილიონი წლისაა. ამ სახეობას განეკუთვნებიან, A.afarensis
(ლუსის ნამარხი) და A.anamensis. ადრეული ავსტრალოფიტეცენები აშკარად
ბიპედალური არსებები იყვნენ, რომლებსაც პატარა ტვინები და წაგრძელებული
სახეები ჰქონდათ. ავსტარლოპითეცენთა ნამარხებითან, ყველაზე ხშირად გვხვდებიან
უფრო სპეციალიზირებული ინდივიდები, რომლებიც 2.5-1 მილიონის წლის წინანდელ
პერიოდში არსებობდნენ. ასეთი ნამარხები ნაპოვნია როგორც აღმოსავლეთ აფრიკაში,
ისე სამხრეთში. ამ ავსტრალოპითეცენებს მიეკუთვნებიან დიდი
ავსტრალოფიტეცენებიც, (robust australopithecenes), რომელთაც ხშირათ Paranthropus-
ად მოიხსენიებენ. ისინი მინიმუმ სამ სახეობად იყოფიან; A.aethiopicus, A.robustus და
A.boisei. მათ აქვთ სახასიათო ნიშანთვისებები, მაგალითად ფართო სახე, უზარმაზარი
კბილები, დიდი ყბა და საგიტალური შეერთებები, რომლებიც უავშირდებიან საღეჭ
კუნთებს. მნიშვნელოვანია, რომ მათი თავის ქალის მოცულობა მნიშვნელოვნად არ
განსხვავდება ადრეული ავსტრალოფიტეცენებისგან. ზემოხსენებული ნიშანთვისებები
მიუთითებენ იმაზე, რომ დიდი ავსტრალოფიტეცენები, ზოგადად
ავსტრალოფიტეცენის სპეციალიზირებულ ადაპტაციას წარმოადგენენ, რაც მათ
ადამიანთა წინაპრობას, ნაკლებად ალბათურს ხდის.
Homos-ს ადრეული წარმომადგენლების ნამარხები დაახლოებით იმვე დროის პერიოდით
თარიღდება, რაც დიდი ავსტრალოფიტეცენები, შესაბამისად შესაძლოა რომ ეს ორი
თანაარსებობდნნე. სახეობის ყველაზე ცნობილი წარმომადგენლები ანუ ჰომო
ჰაბილის და ჰომო რუდოლფენსისის ნამარხები ძირითადად აღმოსავლეთ აფრიკის
ტერიტორიაზე ნაპოვნი, თუმცა იმავე სახეობის სავარაუდო წარმომადგენლების ძვლები
მოიპოვება სამხრეთ აფრიკაშიც. ამ ნამარხთა სიმრავლეს, რამდენიმე მნიშვნელოვანი
საერთო ნიშანთვისება გააჩნიათ, მაგალითად თავის ქალის განსხვავებული ფორმა,
უფრო დიდი მოცულობა და მცირე ზომის კბილები, მათ განათავსებენ ადრეულ
ავსტრალოფიტეცენებსა და დიდ-ტვინა ჰომო ერექტუსების არსებობის პერიოდებს
შორის.
აქამდე განხილული ყველა შეხედულება ჰომინიდისს ევოლუციაზე, ეფუძნება
განამარხებულ აღმოჩენებს. ზემოხსენებული ინტერპრეტაციების მთავარი პრობლემა და
შესაბამისად მიზეზი, მათი გადახედვისა, ეფუძნება სწორედ იმ ფაქტს, რომ ჩვენი
მონაცემები ნამარხებზე, არასრულია. ამ მომენტამდე ნაცნობი ნამარხები, ალბათ
სრულად ვერ წარმოადგენენ იმ მრავალფეროვნებას, რომელიც გადაშენებულ სახეობებს
ჰქონდათ. ზოგი მკვლევარის მტკიცებით, ლუსის მსგავსი ავსტრალოფიტეცენები,
აღმოცენდნენ მას შემდეგ რაც ავსტრალოფიტეკის და ჰომოს ხაზი გაიყო.
სხვანაირად რომ ვთქვათ, ისინი ამბობენ, რომ ავსტრალოფიტეცენები წარმოადგენენ,
ჰომინიდთა ხის ცალკე ტოტს და homo-ს ხაზის ადრეული პერიოდი, აქამდე ცუდად
არის შესწავლილი. იმის გათვალისწინებით, რომ 4 მილიონი წლისწინანდელი და კიდევ
უფრო ძველი ნამარხები, ფრაგმენტულად მოიძებნება, ჰომინიდების წინაპრების
შესახებ დარწმუნებით ვერაფერს ვიტყვით. შეიძლება გათვალისწინებული იყო
რამდენიმე თეორიული სცენარი, მაგრამ ნივთიერი მტკიცებულების, ანუ ნამარხების
გარეშე დაზუსტებით რაიმეს თქმ, შეუძლებელია. ნამარხების არაადეკვატური ცოდნის
კარგი დემონსტრაციაა, ისეთი ნაამარხების აღმოჩენა, როგორიცაა Sahelanthropus
tchadensis, რომელიც ზემოთ განვიხილეთ და აღმოჩენილი ფრაგმენტები, კორო
ტოროსა და ჩადში, 1995 წელს. ამ აღმოჩენებამდე, ადრეულ ჰომინიდთა უმრავლესობა
ნაპოვნი იყო აღმოსავლეთ და სამხრეთ-აღმოსავლეთ აფრიკაში.შესაბამისად , ჰომინიდს
ევოლუციის მოდელები ეყრდნობოდა ამ აღმოჩენებს და ზოგადად კეთდებოდა დასკვნა ,
რომ ჰომინიდები ამ არეალში აღმოცენდნენ. თუმცა, ჰომინიდების გადანაწილება,
ცენტრალურ და დასავლეთ აფრიკაში, ცუდად არის შესწავლილი. ამ რეგიონებს
აკლიათ ვრცელი გამოკვლევა, განსხვავებით პილოცენის და პლეისტოცენის
გამოკვლევებისგან, აფრიკის სხვა ნაწილებში. ჩადში არსებული ნამარხების აღმოჩენის
გათვალისწინებით, უნდა დაისვას კითხვა თუ მაინც რამდენი ვიცით ადრეული
ჰომინიდების გავრცელების არეალზე. მანამდე, ამხელა არეალის შესაძლებლობა არც კი
იყო დაშვებული. სავსებით შესაძლებელია, რომ მომავალი კვლევა, ადამიანების
წინაპართა ძიებას, სულ სხვა მიმართულებით წაიყვანს. ეს პერსპექტივა , ცხადყოფს თუ რა
არასრული წარმოდგენა გვაქვს ევოლუციაზე და რა არასრული წვდომა გაგვაჩნია
ნამარხებზე. ლიმიტირებული ინფორმაციის მიუხედავად, პალეოანთროპოლოგების
უმრავლესობას, ურჩევნიათ სპეკულაციებს მიმართონ, განამარხებული არსებების
შესაძლო ნათესაობებზე. მსგავსი სპეკულაციები და რეკონოსტრუქციები, გვეხმარება
ვიფიქროთ იმაზე, თუ როგორ აღმოცენდა ადამიანის სახეობა. შესაძლოა, რომ მომავალი
აღმოჩენები ადამიანის ევოლუციურ ხაზს, კიდევ უფრო მეტად წარსულში გადასწევს და
ჰომინიდთა ევოლუციურ ხეს, კიდევ უფრო მეტად ბუჩქისმაგვარს გახდის. აქამდე
განხილული ინტერპრეტაციები, ჰომინიდთა ფილოგენიისა, ეფუძნება ნამარხების
შესწავლას. ბოლო რამდენიმე ათწლეულის მანძილზე, ზოგი მკვლევარი, ადამიანთა
ევოლუციას სხვა კუთხიდან მიუდგა. მეცნიერებმა დაიწყეს სხვაობების და მსგავსებები
შესწავლა, ცოცხალი პრიმატების ქრომოსომებსა და დნმ-ში, რამაც მათ საშუალება მისცა ,
დაედგინათ ნათესაობა სახეობებს შორის. გენეტიკურმა ინფორმაციამ, ცოტა უფრო
მეტი ნათელი მოჰფინა ჰომინიდთა ევოლუციას, რაც დაგვეხმარა ახალი ჰიპოთეზების
ფორმულირებაში და მათ შეფასებაშიც. ცოცხალი პრიმატების გენეტიკური მასალის
შესწავლამ, გადაგვამოწმებინა ჩვენი შეხედულებები იმის შესახებ თუ როგორ
კლასიფიკაციას ვანიჭებთ ცოცხალ ან განამარხებული სახეობებს. ტრადიციულად,
მეცნიერები ჰომინიდებსა და მათ უშუალო წინაპრებს, ერთ ოჯახს-hominidea-ს ან
ჰომინიდებს მიაკუთვნიდნენ, შესაბამისად მიიჩნეოდა რომ მათ მსგავსი თვისებები და
ადაპტაციური მეთოდები გააჩნდათ. პრსიმიანებზე, მაიმუნებზე და პრიმატებზე არსებული
მასალების შედარებით, გაირკვა რომ მაგალითად ადამიანის და შიმპანზეების დნმ,
95%-ით ემთხვევა ერთმანეთს. ცოტა უფრო დიდი განსხვავება ადამიანებსა და
გორილებში, მაგრამ გენეტიკური მსგავსება, მაინც 90-100 პროცენტის ფარგლებშია.
გენეტიკური კოდის ასეთი მსგავსება, მიანიშნებს უფრო ახლო ევოლუციურ ნათესაობაზე ,
ჰომინიდებს, ჰომინოიდებსა და სხვა პრიმატებს შორის. შესაბამისად გენეტიკურ
ინფორმაცია, ანალოგიურია და თანხვედრი, ანატომიურ და ჩონჩხის მსგავსებებთან .
ჰომინოიდები კი სწორად არიან მოთავსებული ჰომინოიდეას სუპეროჯახში. ახალი
გენეტიკურ მსგავსებებზე დაყრდნობით, ზოგმა მკვლევარმა კითხვის ნიშნის ქვეშ დააყენა ,
ჰომინოიდების ხეში, ადამიანების განშტოება ცალკე ოჯახად. ამ ახალ ინტერპრეტაციის
მიხედვით, ორგანგუტანგების, შიმპანზეები, გორილები და ადამიანებიც , თავიანთ
წინაპრებთან ერთად, თავსდებიან ერთ ოჯახში-Hominidae-ში, ქვეოჯახი homininae კი
მოიცავს შიმპანზეებს, გორილებს და ადამიანებს. შესაბამისად ადამიანები და მათი
წინპარები განიხილებიან ცალკე ტომად, hominini (hominin), რათა აღინიშნოს მათი
გამორჩეული მახასიათებლები. ეს კლასიფიკაცია უფრო ზუსტად აღწერს გენეტიკურ
ნათესაობას, სხვადასხვა სახოებებს შორის. თუმცა, ოდნავ დამაბნებელია ის ფაქტი, რომ
აქამდე გამოყენებულ ტერმინებს, ახლა სხვა მნიშვნელოვა მიენიჭათ. ამ განხილვაში
ტერმინი ჰომინიდი გამოყენებული იყო ტრადიციული მიდგომით, რომ აღინიშნოს
ადამიანის ოჰახის ხის განცალკევება, სხვა პრიმატებისგან. ახალ გენეტიკურ
ინფორმაციაზე დაყრდნობით, რომელიც მოპოვებული იქნა ცოცხალი პრიმატებიდან,
მკვლევარები ერთი ნაბიჯით შორს წავიდნენ და სცადეს გამოეთვალათ
ევოლუციისთვის საჭირო ის დრო, რომელმაც წარმოქმნა გენეტიკური დაშორება
სხვადასხვა სახეობებს შორის. ზემოხსენებული მცდელობა ეყრდნობა, გამოკვლევებს
რომლების მიხედვითაც, მუტაციების სიხშირე და ბოლოს, სახეობათა განცალკევების
პროცესიც გარკვეული დროის პერიოდში უნდა მომხდარიყო. გენეტიკური კვლევების
მიხედვით, ადამიანთა და შიმპანზეთა ხაზი, დაახლოებით 5-6 მილიონი წლის წინ
გაიყო. ეს თანხვედრაში მოდის განამარხებულ სხეულებზე არსებულ ინფორმაციასთან ,
რომლის მიხედვითაც შიმპანზეებს და ადამიანებს საერთო წინაპარაი, Ardipithecus
Ramidus , ჰყავთ. გენეტიკური ინფორმაცია იძლევა საშუალებას, დადგინდეს
ფარდობითი გენეტიკური სხვაობები პრიმატების სახეობათა შორის და ასევე იძლევა
შესაძლებლობას დადგინდეს ევოლუციური ხაზების გაყოფვის დრო. დნმ-ს ტესტირება
ასევე გამოიყენება ნეანდარტალებსა და ადამიანებს შორის კავშირის დასადგენად,
თუმცა გენეტიკური მასალა არ იძლევა პასუხს იმის შესახებ თუ როგორ
ადაპტირდებოდნენ ადრეული ადამიანები და პრიმატები გარემოსთან , როგორ
იქცეოდნენ და როგორ ცხოვრობდნენ. შესაბამისად, ადამიანის წარმოშობაზე აზრის
ჩამოყალიბებისთვის, ნამარხებზე დაყრდნობა ყოველთვის საჭირო იქნება .

გარდამავალი ფორმები
ჰომო ერექტუსიდან ჰომო საპიენსზე გადასვლის შესასწავლად კრიტიკული თვალით უნდა
შევხედოთ ფიზიკურ მახასიათებლებს, რომლებიც ამ ორ სახეობას გამოარჩევს. ჰომო
ერექტუსი ბევრ ფიზიკურ მახასიათებელს იზიარებს თანამედროვე ადამიანთან;
რეალურად, სხეულის ჩონჩხი არსებითად ერთანაირია, თუ არ ჩავთვლით იმას, რომ ჰომო
ერექტუსის ძვლებს, როგორც წესი უფრო მძიმე და მასიური სტრუქტურა აქვს. მთავარი
განსხვავება ამ ორ სახეობას შორის თავის ქალაში ჩანს. ჰომო საპიენსის თავის ქალა
აწეული და თაღოვანია, რაც თავის ქალის დიდ მოცულობას უზრუნველყოფს. მისგან
განსხვავებით, ჰომო ერექტუსს ახასიათებს პოსტორბიტალური (ხერხემლის შემდგომი )
შევიწროება, რაც იმას ნიშნავს, რომ თავის ქალის წინა ნაწილი ვიწროა და არ გვაქვს
ჰომო საპიენსის მსგავსი მაღალი შუბლი. ჰომო საპიენსის მსგავსი ამაღლებული თავის
ქალის არქონდან გამომდინარე, ჰომო ერექტუსის თავის ქალის ყველაზე ფართო ნაწილი
მისი ფუძეა. ჰომო ერექტუსის შემთხვევაში ვლინდება ასევე გამოშვერილი ყბა, ადრეული
ჰომინიდების ატრიბუტი, რომელიც არ გვხვდება ჰომო საპიენსის შემთხვევაში . ჰომო
ერექტუსის წინა კბილები ადრეული ჰომოს სახეობებთან შედარებით უფრო პატარაა ,
თუმცა თანამედროვე ადამიანთან შედარებით-დიდი. ჰომო ერექტუსის სხვა
განსაკუთრებული მახასიათებლები მეცნიერებს არწმუნებს, რომ მათ ჰქონდათ ძლიერი
ყბები და კისრის კუნთები. ამ განსაკუთრებულ მახასიათებლებს მიეკუთვნება მცირე
ნაწიბური თავის ქალის უკანა მხარეს და წარბის მსხვილი წანაზარდი, სტრუქტურული
მახასიათებლები, რომლებიც განამარხებული ნიმუშის რომელიმე სახეობისთვის
მიკუთვნება. პეტრალონას თავის ქალას ახასიათებს ჰომო ერექტუსის გარკვეული
თვისებები, როგორიცაა მსხვილი ძვლები, წარბის მკვეთრი წანაზარდები და თავის ქალის
დაბალი თაღი. თუმცა, თავის ქალის მოცულობა დაახლოებით 1200 კუბურ სანტიმეტრს
აღწევს, რაც მას ჰომო ერექტუსის უმაღლეს და ჰომო საპიენსის შედარებით ქვედა
ზღვარზე ათავსებს.

ჰომო საპიენსის ევოლუცია

მიუხედავად იმისა, რომ მკვლევარები, ძირითადად, თანხმდებიან, რომ ჰომო საპიენსი
ჰომო ერექტუსის ევოლუციის შედეგად მივიღეთ, მათი მოსაზრებები განსხვავდება
იმასთან დაკავშირებით თუ სად, როდის და როგორ მოხდა ეს გადასვლა. ადრეული
ინტერპრეტაციები შეზღუდულ ინფორმაციაზე იყო დაფუძნებული და ხშირად ხაზს
უსვამდა ცალკეული აღმოჩენების უნიკალურობას. ამჟამად არსებობს მზარდი, თუმცა არა
სრული კონსენსუსი იმასთან დაკავშირებით, რომ ანატომიურად თანამედროვე ადამიანი
პირველად აფრიკაში განვითარდა და შემდეგ გავრცელდა მსოფლიოს დანარჩენ
ნაწილებში. მიუხედავად ამისა, გრძელდება სხვადასხვა ურთიერთსაწინააღმდეო
ინტერპრეტაციების წარმოქმნა.
ჰომო საპიენსის წარმოშობის სამი სხვადასხვა ინტერპრეტაცია: მულტირეგიონული
ევოლუციური მოდელი (a) მხარს უჭერს რეგიონალურ უწყვეტობას და ჰომო
ერექტუსისა და ადრეული ჰომო საპიენსის პოპულაციების საფეხურებრივ ევოლუციას
თანამედროვე ადამიანებამდე. მისგან განსხვავებით, ჩანაცვლების მოდელის (b)
მხარდამჭერები მიიჩნევენ, რომ თანამედროვე ადამიანი აფრიკაში განვითარდა და
შემდეგ გავრცელდა, ჩაანაცვლა რა ადრეული ჰომინიდების პოპულაციები.
ჰიბრიდიზაციის და ასიმილაციის მოდელი (c) ანატომიურად თანამედროვე ადამიანის
ევოლუციას ჰომო საპიენსსა და ადრეული ჰომო საპიენსის პოპულაციებს შორის
სხვადასხვა ხარისხის გენეტიკური მიმოცვლით ან გენეტიკური შერევით ხსნის

ჩანაცვლების მოდელი
ჩანაცვლების მოდელი, ანუ „თამანედროვე ადამიანის ბოლო აფრიკული წარმოშობის“
მოდელი სულ უფრო მეტ მხარდაჭერას მოიპოვებს მკვლევარებს შორის (Liu et al. 2006;
Stringer 1985; Stringer and Andrews 2005). ის აღიარებს, რომ ჰომო საპიენსი
თავდაპირველად ერთ ადგილას (აფრიკაში) განვითარდა და შემდეგ გადასახლდა
სხვა რეგიონებში. მას ჩანაცვლების მოდელი ეწოდება, რადგან ის ვარაუდობს, რომ
ჰომო საპიენსი მანამდე არსებული ჰომო ერექტუსის თანამედროვე იყო, თუმცა ,
საბოლოოდ, ჩაანაცვლა ის. ამგვარად, მიუხედავად იმისა, რომ თამანედროვე და
უძველესი სახეობები დედამიწაზე თანაარსებობდნენ, ისინი მნიშვნელოვნად
განსხვავებული, გენეტიკურად სხვადასხვაგვარი ევოლუციური მოდგმები იყვნენ.
ჩანაცვლების ჰიპოთეზის მიხედვით, ჰომო საპიენსის ყველა პოპულაცია ერთი საერთო
წინაპარი ჯგუფისაგან წარმოიშვა. ამის გამო, თანამედროვე ადამიანებს შორის
მინიმალური განსხვავებები არსებობს, ჩანაცვლების ამჟამინდელი ჰიპოთეზა ამტკიცებს ,
რომ ჰომო ჰაიდელბერგენსისი ჰომო ერექტუსისა და ჰომო საპიენსის შუალედური
სახეობა იყო. ჰომო ჰაიდელბერგენსისი აღმოჩენილია აფრიკაში, ისევე, როგორც
ევროპაში და შესაძლოა, ჩინეთშიც (Stringer and Andrews 2005). ამ „Out of Africa”
შეხედულებით, 400 000 წლის წინ ჰომო ჰაიდელბერგენსისმა დასაბამი მისცა
თანამედროვე ჰომო საპიენსს აფრიკაში და ნეანდერტალელს კი ევროპაში. თუმცა
ნეანდერტალელის სახეობა გადაშენდა და ჩანაცვლდა ჰომო საპიენსით . ზოგიერთი
მკვლევარი მიიჩნევს, რომ განამარხებული ნიმუშები, რომლებიც ადასტურებენ
ჩანაცვლების ჰიპოთეზას, შეიძლება აღმოჩენილ იქნას ყველა ჰომინიდის სამშობლოში ,
აფიკაში. ანატომიურად თანამედროვე ჰომო საპიენსის ნამარხები , რომლებიც
თავდაპირველად 130 000-70 000 წლით იქნა დათარიღებული აღმოაჩინეს აღმოსავლეთ
და სახმრეთ აფრიკაში (Stringer and Andrews 1988, 2005). ანატომიურად თანამედროვე
ადამიანის ნამარხები, დათარიღებული 150 000 წლით აღმოჩნდა ეთიოპიის ცენტრალურ
რეგიონებში (White et al. 2003). ომოში, ეთიოპიაში არმოჩენილი ჰომინიდის ორი თავის
ქალა ჰომო საპიენსს მიაკუთვნეს, მაშინ, როცა ზოგიერთი შუალედური განამარხებული
ნიმუში, რომელიც როგორც არქაულ, ისე - თანამედროვე ნიშან-თვისებებს ატარებს,
აღმოჩენილია ჩრდილო აფრიკაში. ეს აფრიკული ნამარხები შესაძლოა,
თანამედროვე ადამიანის ყველაზე ადრეულ ნიმუშებს წარმოადგენდეს. ჩანაცვლების
მოდელის ზოგიერთი მომხრე ამტკიცებს, რომ აფრიკაში ჩამოყალიბების შემდეგ
ადრეული ჰომო საპიენსი გადასახლდა სხვა რეგიონებში, ჩაანაცვლა რა უფრო უფრო
ადრინდელ ჰომინიდთა პოპულაციები, რომლებიც იმავე რეგიონებში ასობით ათასი
წლით ადრე დასახლდნენ. თუმცა, აფრიკული განამახრხებული ნიმუშები მრავალი
შეზღუდვითაც ხასიათდება. მეცნიერები ვერ განსაზღვრავენ ზოგიერთი აღმოჩენის ზუსტ
სტრატიგრაფიულ მდებარეობას. ძეგლების ასაკი, სადაც ნაშთები იქნა აღმოჩენილი ,
ასევე გარკვეულ პრობლემებს წარმოშობს (Mellars 1989; Deacon 1992; Klein 1992). აღმოჩენა
შეიძლება უფრო ახალი იყოს, ვიდრე ამჟამინდელი დათარიღებითაა დადგენილი . ასეთ
შემთხვევაში, ის დროში წინ ვერ გაუსწრებს სხვა ადგილებში გაკეთებულ აღმოჩენებს და
ამდენად ვერ იქნება მტკიცებულება ჰიპოთეზისა, რომ ყვვლა ადამიანი აფრიკიდან
მომდინარეობს. სხვა მკვლევარები ვარაუდობენ, რომ ჰომო საპიენსი შეიძლება
წარმოშობილიყო სამხრეთ დასავლეთ ან აღმოსავლეთ აზიაში. თუმცა არსებული
განამარხებული ნიმუშების საფუძველზე ვერც ამ ჰიპოთეზების დამტკიცება ხერხდება .

მულტირეგიონული ევოლუციური მოდელი

როგორც უკვე აღვნიშნეთ, ჰომო ერექტუსს თანამედროვე ადამიანის გარდა ყველა სხვა
ჰომონიდზე ფართო გავრცელების არეალი აქვს. თანამედროვე ადამიანის წარმოშობის
მულტირეგიონული ევოლუციური მოდელის თანახმად, ჰომო ერექტუსის არქაულ ჰომო
საპიენსში და საბოლოოდ, თანამედროვე ადამიანში ეტაპობრივ გადასვლას ადგილი
ჰქონდა აზიის, აფრიკისა და ევროპის სხვადასხვა ნაწილებში ერთსა და იმავე დროს
უკანასკნელი 2.5 მილიონი წლის განმავლობაში. ამ თვალსაზრისით, ჰომო ერექტუსიდან
ჰომო საპიენსზე გადასვლა ადამიანის ერთი სახეობის შიგნით მოხდა . ბუნებრივი
გადარჩევისა და გენეტიკური განსხვავებების ზემოქმედებით , ჰომო ერექტუსის
ადგილობრივ პოპულაციებში განვითარდა გარკვეული ნიშან-თვისებები , რომლებიც
რეგიონიდან რეგიონამდე ერთმანეთისაგან განსხვავდებოდა . შესაბამისად ,
თანამედროვე ადამიანში შემჩნეული ფიზიკური მახასიათებლების ვარიაციები შორეული
წარსულიდან მომდინარეობს (Wolpoff and Caspari 1997). ამ მოდელის სახესხვაობები,
რომლებიც პირველად 1940-იან წლებში წარმოიშვა, სხვადასხვა რეგიონში ჰომო
საპიენსის პარალელური ევოლუციის ვარაუდს გამოთქვამდა. თუმცა შედარებით
თანამედროვე პერსპქტეივის მიხედვით, გენეტიკური მიმოცვლამ, ანუ გენების ფართოდ
გავრცელებული გაზიარებამ სხვადასხვა რეგიონში მცხოვრებ პოპულაციებს შორის ხელი
შეუშალა სხვადასხვაგვარი სახეობების ევოლუციას. ამგვარად , ჰომო საპიენსის
წარმოშობა ფართოდ გავრცელებული ფენომენი იყო, მიუხედავად იმისა, რომ
სხვადასხვა რეგიონის პოპულაციები განმასხვავებელი ნიშან-თვისებებს ავლენდნენ .
მულტირეგიონული ევოლუციური მოდელით მუშაობისას, რეგიონული გენეტიკური
განგრძობადობის მაღალ ხარისხს უნდა მოველოდეთ, რაც იმას ნიშნავს, რომ გარკვეულ
გეოგრაფიულ არეალში მოპოვებული განამარხებული ნიმუშები უნდა ავლენდნენ
მსგავსებებს როგორც პირველი ჰომო ერექტუსების, ისე - თანამედროვე ადამიანების
პოპულაციებთან. ამ მოდელის მხარდამჭერები ამტკიცებენ, რომ ამგვარი
განგრძობადობა მართლაც არსებობს. მაგალითად, ადრეული ჰომო საპიენსის ჩონჩხის
ნაშთები ჩინეთის, ჩრდილო აფრიკისა და ევროპის სხვადსხვა რეგიონიდან ამ არეალებში
მცხოვრებ თანამედროვე პოპულაციებს გარკვეული ასპექტებით ემსგავსება (Smith 1984;
Thorne and Wolpoff 1992; Wolpoff and Caspari 2002). .ცალკეული განმასხვავებელი ნიშან-
თვისებები იკვეთება თავის ქალაში, თანკბილვაში, ყბებსა და დანარჩენი ჩონჩხის
გარკვეულ ნაწილებში.

ჰიბრიდიზაციისა და ასიმილაციის მოდელები

შესაძლებელი და სავარაუდოც კია, რომ არც ერთი უკვე ხსენებული მოდელი
ანატომიურდ თანამედროვე ადამიანის წარმოშობის შესახებ მთლიანად სწორი არაა .
თანამედრვე ადამიანის წარმოქმნაში ჩართული პროცესები, სავარაუდოდ უფრო
კომპლექსური უნდა ყოფილიყო და მეტი ცვლადისგან შემდგარი, ვიდრე შესაძლებელია ,
ამ ორ ყოვლისმომცველ პერსპექტივაში იქნას შეჯამებული (Lahr and Foley 1994; Stringer
2001). ადამიანის პოპულაციების წარმოქმნას, შესაძლოა, თან ხლებოდა ფიზიკური
სახესხვაობების მაღალი მაჩვენებელი, ისევე, როგორც ქცევითი, სოციალური და
ლინგვისტური განსხვავებები. უფრო მეტიც, ნაკლებად სავარაუდოა, რომ მიგრაციები
(აფრიკიდან ან რომელიმე სხვა ადგილიდან) ერთი მიმართულების მქონე მოქმედება
იყო, რომელიც ჰომოგენური პოპულაციების მოძრაობას მოიცავდა. სხვადასხვა
მარშრუტით განხირციელებული მრავალი სხვდასხვა მიგრაცია, მანამდე დასახლებული
ადგილების რეკოლონიზაცია და სხვა პოპულაციებთან გენების მიმოცვლა უფრო
სარწმუნოა. ასეთი ცვლადების გაანალიზებამ, შესაძლოა, ინფორმაცია მოგვაწოდოს არა
მხოლოდ თანამედროვე ადამიანის წარმოშობის, არამედ თანამედროვე პოპულაციებს
შორის არსებული განსხვავებების წყაროს თაობაზე. თანამედროვე ადამიანის
წარმოშობის მრავალი შედარებით ბოლო დროინდელი ინტერპრეტაცია ცდილობს
მულტირეგიონული და ჩანაცვლების მოდელების ურთიერთსაწინააღმდეგო ასპექტების ,
ისევე, როგორც ზემოხსენებული მრავალი ფაქტორის შეჯერებას (Stringer 2001). მათ
მრავალი სახელით მოიხსენიებენ. თუმცა, შემოთავაზებული ინტერპრეტაციები
ერთობლივად შეიძლება მოვიხსენიოთ, როგორც ჰიბრიდიზაციისა და ასიმილაციის
მოდელები, ვინაიდან ისინი უშვებენ ჰომო საპიენსსა და არქაული ჰომო საპიენსის უფრო
ადრეულ პოპულაციებს შორის გენთა მიმოცვლის სხვდასხვა ხარისხის არსებობას .
გენების მიმოცვლა ან გენეტიკური შერევა ანატომიურად თანამედროვე ადამიანსა და
მანამდე არსებულ მკვიდრ პოპულაციებს შორის მოხდა პოპულაციების მიგრაციის ან
პოპულაციათა გავლით გენების მიმოცვლის შედეგად. ისევე, როგორც ჩანაცვლების
მოდელის შემთხვევაში, ეს პერსპექტივები, ძირითადად, მისაღებად მიიჩნევენ
მოსაზრებას, რომ ანატომიურად თანამედროვე ადამიანი შედარებით გვიან, აფრიკაში
წარმოიშვა. ამგვარად, ყველა ეს პერსპეტივა შეიძლება განვასხვაოთ მულტირეგიონული
მოდელისაგან, რომელიც თანამედროვე ადამიანის ერთზე მეტ ადგილას წარმოშობას
ვარაუდობს. ჰიბრიდიზაციის და ასიმილაციის ამ სცენარით , ანატომიურად თანამედროვე
ადამიანი პირველად აფრიკაში, 100 000-ზე მეტი წლის წინ წარმოიშვა და შემდეგ
გადასახლდა მსოფლიოს სხვა ნაწილებში. ურთიერთშეჯვარების შედეგად, ანატომიურად
თანამედროვე ადამიანები უფრო ადრინდელ არქაულ პოპულაციებს შეერივნენ ,
საბოლოოდ კი, ჩაანაცვლეს ისინი. რეალურად, განამარხებული ნიმუშები ახლო
აღმოსავლეთიდან, ისევე, როგორც ევროპიდან და აღმოსავლეთ აზიიდან მიუთითებს,
რომ ჰომინიდთა სხვადასხვა სახეობები დროსა და სივრცეში თანაარსებობდნენ. ა მგვარი
ინტერპრეტაცია განსაკუთრებით ამახვილებს ყურადრებას გენთა მიმოცვლის უფრო
მაღალ ხარისხზე, ვიდრე ამას უშვებს ჩანაცვლების მოდელი. ისინი, შესაძლოა, უფრო
სწორად წარმოაჩენდნენ წარმოდგენილი პროცესების კომპლექსურ და ეტაპობრივ
ბუნებას. გენეტიკური მონაცემები და თანამედროვე ადამიანის წარმოშობა ისევე ,
როგორც ადრეული ჰომინიდების შემთხვევაში, მკვლევარები იყენებენ ბიოქიმიურ
ტექნოლოგიას თანმედროვე ადამიანის წამოშობის საკითხის შესასწავლად .
აღსანიშნავია, რომ გენეტიკური მონაცემები შეესაბამება განამარხებულ ნიმუშებს , რაც
მიანიშნებს, რომ ადამიანის მოდგმა აფრიკაში განვითარდა . ის ასევე წარმოადგენს
ახალი თეორიების მიერ გამოწვეული კრიტიკული მიდგომისა და დებატის და მონაცემთა
სხვადასხვა წყაროზე დაყრდნობის აუცილებლობის კარგ მაგალითს (Relethford 2003).
ზოგიერთ შემთხვევაში, მონაცემები ურთიერთსაწინააღმდეგო ინტერპრეტაციებს იწვევს
და სხვადასხვა სახის გენეტიკური მონაცემები ზოგჯერ როგორც ჩანაცვლების, ისე -
მულტირეგიონულ მოდელთან მოდის შესაბამისობაში. სანამ დებატი გრძელდება და
კვლევა მიმდინარეობს, მონაცემები სულ უფრო ადასტურებს ჰომო საპიენსის აფრიკულ
წარმოშობას დაახლ. 200 000 წლის წინ

მიტოქონდრიული ევა
იმ კვლევებს შორის, რომელთაც მედიის განსაკუთრებული ყურადღება დაიმსახურეს იყო
თანამედროვე ადამიანის მიტოქონდრიული დნმ-ის გამოყენება ადამიანის წარმოშობის
შესასწავლად. 1980-იან წლებში, კალიფორნიის უნივერსიტეტში მომუშავე მკვლევართა
ჯგუფმა ბერკლიმ შეისწავლა თანამედროვე ქალების მიტოქონდრიული დნმ (Cann et al.
1987; Stoneking et al. 1987). კვლევის საფუძველზე, რომელიც გასაჯაროებულ იქნა, ისინი
ამტიკიცებდნენ, რომ თანამედროვე კაცობრიობა შესაძლებელია მოდიოდეს (მედიაში
„ევად“ წოდებული) ერთი აფრიკელი მდედრისგან, რომელიც ცხოვრობდა 200 000-130 000
წლის წინ. მიუხედავად იმისა, რომ ეს განამარხებული ნიმუშების ავთენტურობის
დამტკიცების კარგი საშუალება ჩანდა, შედეგები მრავალ გამოწვევასთან აღმოჩნდა
დაკავშირებული. ტექნიკის ძლიერი მხარე მდგომარეობს მიტოქონდრიული დნმ-ის
განმასხვავებელ მახასიათებლებში. დნმ-ის ეს სახე განლაგებულია უჯრედის იმ ნაწილში,
რომელიც უჯრედული ნივთიერების უჯრედული აქტივობისათვის საჭირო ენერგიად
გარდაქმნას უწყობს ხელს. ბირთვული დნმ-ისგან განსხვავებით, მიტოქონდრიულ დნმ-ს
კვერცხუჯრედის განაყოფიერების დროს სპერმა არ ატარებს. ამგვარად, მიტოქონდრიულ
დნმ-ში ჩაშენებული გენეტიკური კოდი მხოლოდ მდედრობითი ხაზით გადაეცემა .
შესაბამისად, ინდივიდთა მიტოქონდრიულ დნმ-ს არ ცვლის რეპროდუქციის დროს
მიმდინარე რეკომბინაცია. თითოეული ჩვენგანი ამ სახის დნმ-ს მემკვიდრეობით იღებს
დედისგან და ასე გრძელდება ერთი დედობრივი გენეალოგიური ხაზის გასწვრივ .
ადამიანის მიტოქონდრიულ დნმ-ში არსებული ვარიაციები დაგროვილი მუტაციების
შედეგია, რომლებიც ხდება საკმაოდ მუდმივი სიხშირით. რაც უფრო დიდი
რაოდენობითაა მუტაციები წარმოდგენილი, მით უფრო დიდი დრო სჭირდება მათ
დაგროვებას. ბერკლის გუნდის კვლევა ემყარებოდა 147 ქალის მიტოქონდრიულ დნმ-ს
აზიიდან, აფრიკიდან, ევროპიდან, ავსტრალიიდან და ახალი გვინეიდან (Cann et al. 1987).
შემთხვევითი მუტაციების დაგროვებამ სხვადასხვა პოპულაციებში სხვადასხვა ხასიათი
გამოავლინა. მნიშვნელოვანია, რომ აფრიკელი ქალების მიტოქონდრიული დნმ უფრო
მრავალფეროვანი ანუ ჰეტეროგენული იყო, რაც მიუთითებს, რომ წარმოდგენილ
მუტაციებს დაგროვებისთვის დიდი დრო ჰქონდათ. სხვა პოპულაციებში მიტოქონდრიული
დნმ უფრო ერთფეროვანი, ანუ ჰომოგენური იყო, რაც იმის ნიშანია, რომ მუტაციების
დასაგროვებლად მათ ამდენი დრო არ ჰქონიათ. დაუშვეს რა, რომ მუტაციების სიხშირე
მუდმივი იყო, მკვლევარებმა ივარაუდეს აფრიკაში წარმოშობილი დედობრივი ხაზის
არსებობა, დათარიღებული 200 000-130 000 წლით. მიტოქონდრიული დნმ-ის მონაცემების
ეს ინტერპრეტაცია ჩანაცვლების მოდელს უნდა ეთანხმებოდეს აფრიკის, როგორც ყველა
გვიანდელი, ანატომიურად თანამედროვე ადამიანთა პოპულაციიის წარმოშობის
ადგილად აღიარებით. ეს ანატომიურად თანამედროვე ადამიანები აფრიკიდან
გადასახლდნენ და მსოფლიოს მასშტაბით ჩაანაცვლეს ჰომო ერექტუსის უფრო
ადრინდელი პოპულაციები. თუმცა, როგორც ალან ტემპლტონმა მიუთითა,
მიტოქონდრიული დნმ-ის მონაცემები მულტირეგიონულ პერსპექტივასთანაც მოდის
შესაბამისობაში. მიტოქონდრიული დნმ-ის მონაცემები აშკარად ადასტურებს
ანატომიურად თანამედროვე ადამიანის აფრიკულ წარმოშობას (აფრიკულ
მიტოქონდრიულ დნმ-ში წარმოდგენილი მუტაციების უფრო დიდი რაოდენობიდან
გამომდინარე). მაგრამ აფრიკული წარმოშობა შეესაბამება როგორც ჩანაცვლების, ისე -
მულტირეგიონულ მოდელებს. თანამედროვე ადამიანის პოპულაციები, შესაძლოა ,
აფრიკაში წარმოქმნილიყო, ხოლო მათი გენები შემდეგ გავრცელებულიყო უფრო ძველ
პოპულაციებთან გენთა მიმოცვლის შედეგად, თუმცა არა მატი ჩანაცვლებით
(მულტირეგიონული მოდელი).

მამობრივი გენეტიკური წარმომავლობა.

მიტიქონდრიულმა დნმ-მა ბიძგი მისცა ადამიანის სხვა გენეტიკური მასალების კვლევას
თანამედროვე ადამიანის წარმოშობასთან დაკავშირებული მინიშნებების
მოსაპოვებლად. თუმცა ჯერ კიდევ დებატები მიმდინარეობს როგორც მეთოდოლოგიურ
საკითხებთან, ისე-თეორეტიკულ ინტეპტერაციებთან დაკავშირებით . ერთ-ერთი ახალი
მიდგომა, რომელიც გამოიყენება, არის Y ქრომოსომაში მოთავსებული ინფორმაციის
შესწავლა. ადამიანს ორი ტიპის სქესობრივი ქრომოსომა აქვს: Y და X. მდედრებს ორი X
ქრომოსომა აქვთ, ხოლო მამრებს ერთი X და ერთი Y. ბავშვის სქესი დამოკიდებულია
იმაზე, თუ რომელ, Y თუ X ქრომოსომას შეიცავს მამის სპერმა, რომელიც შემდგომ,
რეპროდუქციის დროს დედის X ქრომოსომასთან ერთიანდება. ამგვარად, Y
ქრომოსომის კვლევა მამობრივი წარმომავლობის გენეტიკურ მონაცემს გვაწვდის. ეს
კვლევები ასევე შესაბამისობაში მოდის მიტოქონდრიული დნმ-ის მონაცემებთან,
რომელიც ადასტურებს, რომ თანამედრვე ადამიანი შედარებით გვიან, აფრიკაში
წარმოიშვა. თუმცა, მონაცემები ასევე ადასტურებს უკან აფრიკისკენ მოძრაობას
აფრიკიდან თანამედროვე ადამიანის თავდაპირველი გავრცელების შემდგომ .
არქაული ჰომო საპიენსი
მიუხედავად იმისა, რომ კვლავ მიმდინარეობს დებატები ცალკეული ჰომინიდების
კლასიფიკაციის თაობაზე, რომლებიც 200 000-400 000 წლით თარიღდებიან, შედარებით
მეტი თანხმობა არსებობს უფრო გვიანდელ აღმოჩენებთან დაკავშირებით . უმეტესწილად,
ჰომინიდთა ყველა ნამარხი, რომელიც ბოლო 200 000 წლით თარიღდება,
კლასიფიცირებულია, როგორც ჰომო საპიენსი. ეს არ ნიშნავს, რომ 200 000 წლის
წინანდელი ჰომო საპიენსის პოპულაციები თანამედროვე ადამიანის იდენტურები იყვნენ .
ანატომიურად თანამედროვე ადამიანია არ გამოჩენილა 130 000-40 000 წელზე ადრე, ზოგ
რეგიონში უფრო ადრე,ზოგში კი-შედარებით გვიან. ამ ნამარხებსაც კი არა აქვთ
თანამედროვე პოპულაციების ყველა მახასიათებელი. მიუხედავად ამისა , გამორჩეული
ნიშან-თვისებები, რომლებიც ჰომო საპიენსის ამ ადრეულ პოპულაციებში
შეინიშნება, ერთი სახეობის შიგნით არსებულ ვარიაციებად ითვლება. ცალკეულ
აღმოჩენილ ნამარხებს ზოგჯერ ქვესახეობებად გამოყოფენ, რათა ხაზი გაუსვან
გარკვეულ განსხვავებებს, როგორც, მაგალითად, Homo sapiens steinheimensis-ის
შემთხვევაში, რომელიც ქვიშის ორმოში იქნა აღმოჩენილი შტეინჰაიმში, გერმანიაში ,
მდინარე მურის ნაპირზე 1933 წელს. ჩვენი მსჯელობა რომ გავამარტივოთ, ბოლო 200 000
წლის ჰომინიდები შეიძლება დავყოთ ორ კატეგორიად: არქაული ჰომო საპიენსი და
ანატომიურად თანამედროვე ჰომო საპიენსი. არქაული ჰომო საპიენსი მიუყვება
ევოლუციურ გზას, რომელიც ჰომო ერექტუსის გარდამავალი ფორმების გავლით
თანამედროვე ჰომო საპიენსისკენ მიემართება. 200 000 წელზე ძველი ზოგიერთ
აღმოჩენა, მათ შორის, პეტრალონას თავის ქალა არქაული ჰომო საპიენსის
კატეგორიას იქნა მიკუთვნებული. ამავე დროს, გადაფარვა ხდება არქაული ჰომო
საპიენსის ნიშან-თვისებების მქონე ჰომინიდთა ნამარხებსა და აშკარად თანამედროვე
ადამიანებს შორის. ნიშან-თვისებების ერთობლიობა, რომელიც არქაულ ჰომო საპიენსს
ახასიათებს, მკაფიო ფორმას იღებს კაბვეში, ზამბიაში, Broken Hill-ის მაღაროში
არმოჩენილ ნაშთებში. ეს აღმოჩენა შედგება 3 ან 4 ინდივიდის თავის ქალისა და სხეულის
ძვლებისაგან, რომლებიც, სულ მცირე, 125 000 წლით თარიღდება (Day 1986). ერთი მხრივ,
ძვლების სისქე, წარბების მსხვილი წანაზარდი და დაქანებული შუბლი ჰომო ერექტუსის
მახასიათებლებია. ასევე ჰომო ერექტუსის მსგავსად, კაბვეს თავის ქალა ყველაზე ფართო
ფუძესთანაა. მეორე მხრივ, თავის ქალის მოცულობა დიდია (1280 კვ.სმ), ხოლო სხეულის
ჩონჩხი დიდი მსგავსებას ამჟღავნებს ჰომო საპიენსთან (Kennedy 1984). კაბვეს აღმოჩენა
კიდევ ერთხელ წარმოშობს შეკითხვას იმასთან დაკავშირებით, თუ რომელი ნიშან-
თვისებები განასხვავებს სახეობებს ყველაზე უკეთ.

ჰომო საპიენს ნეანდერტალენსისი

არქაული ჰომო საპიენსის ერთ-ერთი ყველაზე კარგად ცნობილი ნიმუში ჰომო საპიენს
ნეანდერტალენსისია, საყოველთაოდ ცნობილი, როგორც „ნეანდერტალელი
ადამიანი“. ნეანდერტალელთა ნამარხები, დათარიღებული 130 000-30 000 წლით,
აღმოჩენილია ევროპასა და ახლო აღმოსავლეთში და შესაძლებელია, რომ
ნეანდერტალელები ასევე თანაარსებობდნენ ანატომიურად თანამედროვე ადამიანებთან
ევროპაში 24 000 წლის წინათაც კი (Duarte 1999). წარსულში, კლიმატური პირობები ამ
ტერიტორიაზე უფრო ფართო დიაპაზონს მოიცავდა, ვიდრე დღეს. სამხრეთ რეგიონებს
უფრო თბილი და რბილი კლიმატი ჰქონდათ, ხოლო ჩრდილოეთ რეგიონები
ნაწილობრივ გაყინული და უაღრესად ცივი იყო. ნეანდერტალელის აღნაგობა
პოპულარულ კულტურაში „გამოქვაბულის ადამიანზე“ წარმოდგენის საფუძველი გახდა .
ისინი ხშირად წარმოჩენილნი არიან, როგორც მეორეხარისხოვანი ჰომონიდები ,
რომლებიც უფრო სხარტად მოაზროვნე თანამედროვე ადამიანებმა გადაშენებამდე
მიიყვანეს (Brace 1964; for readable, fictional portrayals, see Auel 1981; Golding 1981). ამგვარი
წარმოსახვა, ნაწილობრივ, მომდინარეობს ასაკოვანი ინდივიდის ჩონჩხის ადრეული
აღმოჩენიდან, რომელსაც, როგორც მენიერებმა შემდეგ განსაზღვრეს, ართრიტი
აწუხებდა. სინამდვილეში, ნეანდერტალელებს საკმაოდ სქელი თავის ქალა და წარბის
მსხვილი წანაზარდები ჰქონდათ, რაც ჰომო ერექტუსშია გამოვლენილი. კლასიკურ
ნეანდერტალელში სახის შუა ნაწილი წინ იყო წამოწეული. ნეანდერტალელის წინა
კბილები უფრო გრძელი იყო, ვიდრე თანამედროვე ადამიანის. ხშირად
ნეანდერტალელის კბილები ძლიერი ცვეთის კვალს ატარებს (ზოგიერთი, რეალურად ,
ფესვებამდეა გაცვეთილი), რასაც მეცნიერები მიჰყავს დასკვნამდე , რომ
ნეანდერტალელები კბილებს, როგორც იარაღს, ისე იყენებდნენ. თუმცა, მიუხედავად
ზემოხსენებული ნიშან-თვისებებისა, ნეანდერტალელების, როგორც მხეცური ბუნების
მქონე არსებების წარმოდგენა, არასწორია, ნეანდერტალელის თავის ქალის მოცულობა
1200-დან 2000 კვ.სმ-მდე მერყეობდა და შეეძლო დაეტია თანამედროვე ადამიანის ზომის
ან უფრო დიდი ტვინი. უფრო მეტიც, ნეანდერტალელის შიდა ქალის კვლევა ადასტურებს ,
რომ მისი ტვინის სტრუქტურა და ინტელექტუალური შესაძლებლობები
თანამედროვე ადამიანის ანალოგიური იყო (Holloway 1985). ამ პოპულაციების მიერ
გამოყენებული არტეფაქტები ასახავს ადაპტაციური უნარების ბევრად უფრო ფართო
სპექტრს, ვიდრე ჰომო საპიენსამდელი ჰომინიდებისა.

რქაული ჰომო საპიენსი

200,000-400,000 წლის წინანდელი ჰომინიდების კლასიფიკაციაზე დავა კვლავ ძალიან
აქტიურად მიმდინარეობს. უფრო გვიანდელ აღმოჩენებზე კი, შედარებით , შეთანხმება
უფრო მიღწეულია. უმეტეს შემთხვევაში, ყველა ჰომინიდს, ბოლო 200,000 წლის მანძილზე
მიაკუთვნებენ ჰომო საპიენსს. ეს იმას არ ნიშნავს, რომ 200,000 წლის წინანდელი ჰომო
საპიენსი თანამედროვე ადამიანის იდენტური იყო. ანატომიურად თანამედროვე ადამიანი
130,000-დან 40,000-მდე წლის წინ არ გამოჩენილა. სიმარტივისთვის, მეცნიერები
შეთანხმდნენ, რომ ჰომინიდები ბოლო 200,000 წლის მანძილზე შეიძლება დავყოთ ორ
კატეგორიად, ესენია: არქაული ჰომო საპიენსები და ანატომიურად თანამედროვე ჰომო
საპიენსები. არქაულმა ჰომო საპიენსმა გაიარა ევოლუციის გზა ჰომო ერექტუსის
გარდამავალი ფორმიდან თანამედროვე ჰომო საპიენსამდე. მართლაც, ზოგიერთი
არტეფაქტი, რომელიც 200,000 წლის წინანდელ არსებებს წარმოადგენდნენ, ნათლად
მოწმობს ამას, რომ ისინი არქაულ ჰომო საპიენსებს მიეკუთვნება . ჰომო საპიენს
ნეანდერტალელი არქაული ჰომო საპიენსის ერთ-ერთი ყველაზე ცნობილი მაგალითი
არის ჰომო საპიენს ნეანდერტალელი, რომელიც ასევე ცნობილია „ნეანდერტალელი
კაცი“-ს სახელით. მათი დათარიღებისას დადგინდა, რომ ისინი 130,000-30,000 წლის წინ
ცხოვრობდნენ ევროპასა და ახლო აღმოსავლეთში. ასევე სავსებით შესაძლებელია, რომ
ნეანდერტალელს და ანატომიურად თანამედროვე ადამიანს ერთდროულად ეარსებად
ევროპაში ბოლო 24,000 წლის წინ. ამ დროს დედამიწაზე კლიმატური პირობები ძალიან
განსხვავებული იყო ვიდრე ახლა. სამხრეთით უფრო ცხელი და სუსტი კლიმატი იყო
ხოლო ჩრდილოეთი კი ნაწილობრივ ყინულით დაფარული და ძალიან ცივი ადგილი იყო.
ნეანდერტალელის ფიზიკური აგებულება მეცნიერებმა „გამოქვაბულის ადამიანის “,
როგორც ფენომენის, აღსაწერად გამოიყენეს. მას ჰომო საპიენსისგან გასხვავებით სახე
უფრო წინ აქვს გამოწეული. განსაკუთრებით კი ცხვირის ნაწილი ძალიან განსხვავდება ,
სადაც ცხვირის ძვალთან ძალიან ახლო კავშირია ყვრიმალებთან. ყბა უფრო
მოცულობითია ვიდრე ჰომო ერქტუსთან შედარებით. აღსანიშნავია კბილის ფორმებიც,
და ასევე, რაც ყველაზე მთავარია, თავის ქალის მოცულობა, რომელიც ერთ-ერთი
უმთავრესი განმასხვავებელი ნიშანი აღმოჩნდა მათ შორის.

ნეანდერტალელი და თანამედროვე ადამიანი

პირველად მე-19 საუკუნეში აღმოაჩნინეს ნეანდერტალელის ძვლები, რომელსაც
ნეანდერტალელსა და თანამედროვე ადამიანს შორის უნდა ეცხოვრა. რამდენიმე
ვარიანტს განიხილავდნენ მეცნიერები: ეს იყო გარდამავალი ფრომა ჰომო ერექტუსსა და
თანამედროვო ადამიანს შორის, ანუ ახალი მკვეთრათ განსხვავებული განშტოება
ჰომინიდის ხის ხაზზე, ანდა „ქვე არსება“, რომელიც ანატომიურად მსგავსი იყო
თანამედროვე ადამიანის. მიუხედავად იმისა, რომ მეცნიერები თანდათანობით უფრო
თანხმდებიან იმაში რომ ნეანდერტალელს აქვს მკვეთრად განსხვავებული
თავისებურებები ანატომიურად თანამედროვე ადამიანთან შედარებით, მათ ძალიან
უჭირთ ახსნან რა ბუნებრივმა პირობებმა (ბუნებრივმა „წნეხმა“) გამოიწვია მათი ეს
ფიზიკური სახესხვაობა. მკვლევარები გამოთქვავენ ლოგიკურ ჰიპოთეზებს, რომ
ნეანდერტალელის წინაპრები პრე- ნეანდერტალელები სხვა გეოგრაფიული
ადგილმდებარეობიდან დაიძრნენ, საიდანაც წამოსვლა სიცივის გამო გადაწყვიტეს .
ჰეიდელბერგში აღმოჩენილი მასალები მეცნიერებს დაეხმარათ დაედგინათ , რომ
ნეანდერტალელის ადრეული ფორმები ჯერ კიდევ არსებობდა ევროპაში. ეს არსებები
ცნობილია, როგორც: „Homo heidelbergensis” და პალეონტოლოგები ვარაუდობენ, რომ
მათ მისცეს დასაბამი ევროპასა და აფრიკაში მცხოვრებ ნეანდერტალელებს ჰომო
საპიენსამდე. Homo heidelbergensis აქვს შედარებით პატარა ზომის კბილები და ყბები,
ხოლო თავის ტვინი კი შედარებით მოცულობითი. ესპანეთის ჩრდილოეთით,
ატაპუერკაში, მეცნიერებმა აღმოაჩინეს 2,500-მდე ადამიანის ნაშთები . ეს იყო
გამოქვაბული, რომელსაც სავარაუდოდ საცხოვრებლად იყენებდნენ. კვლევისას
დადგინდა, რომ მათ შორის იყო როგორც გვიანდელი ფორმის heidelbergensis ასევე ჰომო
ნეანდერტალელებიც. ეს მასალები დაახლოებით 300,000 წლით თარიღდება, რაც
გვაძლევს იმის ვარაუდის უფლებას, რომ აქ „განხორციელდა“ ევროპული ადამიანის
ევოლუცია. აღსანიშნავია, რომ მათი დნმ-ის კვლევისას ვარაუდები კიდევ უფრო
გამყარდა და ამ გარდამავალ სახეობებს შორის კავშირი უფრო დამაჯერებელი გახდა .

შეჯამება: ჰომინიდები ეს არის პრიმატებში სრულიად განსხვავებული ოჯახი, რომელსაც

მიეკუთვნება ადამიანები და მათი უშუალო წინაპრები. მათ ახასიათებთ ორ ფეხზე
გადაადგილება, სახის და ყბის მოყვანილობა, კბილების თავისებურება და თავის ქალის
მოცულობა. მტკიცდება, რომ ორ ფეხზე სიარული ადრეული ჰომინიდების „საჩუქარია “,
რომელიც დაახლოებით 6-10 მილიონი წლის წინ მიიღეს. ხოლო დანარჩენი სხვა
ნიშანთვისებები კი ბოლო 2 მილიონი წლის განმავლობაში ჩამოყალიბდა.