Mikrobet e dobishme

Pjesa 1.2: Bakteret e dobishme -

thekson dobitë e disa mikrobeve
duke ekzaminuar mënyrat e
ndryshme nëpërmjet të cilave
mund t’i shfrytëzojmë për dobinë
tonë.
Nëpërmjet aktivitetit të përgatitjes
së jogurtit nxënësit do të shohin se
si mund të shfrytëzohen mikrobet
për qëllime të mira në industrinë
ushqimore.
Aktiviteti shtesë inkurajon nxënësit
që të vlerësojnë eksperimentin e
tyre duke analizuar kulturën e Lactobacillus
jogurtit nën mikroskop për të parë
prezencën e baktereve të
dobishme.

REZULTATET E VEGËZA TË KURIKULËS

PRITURA TË MËSIMIT Stadi kyç 3
KOMBËTARE
Të gjithë nxënësit do të:
Shkenca
• kuptojnë që mikrobet e dobishme na ndihmojnë të jemi
të shëndetshëm Puna shkencore
• kuptojnë që shumica e mikrobeve janë të dobishme për Qëndrimet shkencore
ne Shkathtësitë eksperimentale dhe hulumtimet
Analiza dhe vlerësimi
• kuptojnë që mikrobet mund të përdoren për të mirë
Struktura dhe funksioni i organizmave të gjallë
Ushqimi dhe tretja
Nxënësit më të aftë do të:
• kuptojnë që kemi nevojë për kolonizim bakterial për një Qarkullimi i substancave dhe energjia
jetë të shëndoshë Frymëmarrja qelizore
• kuptojnë që duhet ta mbrojmë florën tonë normale Kohëzgjatja e përafërt e mësimit
bakteriale 50 minuta
1
 1.2 Mikroorganizmat
Mikrobet e dobishme

Informata themelore

Bakteret janë organizma njëqelizorë dhe ndonëse disa prej tyre

Fjalë kyçe shkaktojnë sëmundje, shumica e tyre janë të dobishme për
njerëz. Një nga mënyrat kryesore se si bëhen të dobishme
Kultura
Kolonizimi mikrobet, është nëpërmjet industrisë ushqimore. Produktet
Kontaminimi natyrale të krijuara gjatë rritjes normale të baktereve përdoren
Fermentimi për të prodhuar shumë nga produktet që i hajmë çdo ditë.
Inkubimi
Fermentimi shkakton një ndryshim kimik të ushqimeve. Është
Flora normale
Pasterizimi
një proces ku mikrobet zbërthejnë sheqernat komplekse në
Probiotik komponime më të thjeshta si dioksid karboni dhe alkool.
Fermentimi e shndërron produktin nga një ushqim në tjetrin.
Fermentimi acetik i bërë nga mikrobet prodhon uthullën.
Fermentimi laktik prodhon jogurtin dhe djathin. Disa kërpudha
Materialet e përdoren për ta bërë djathin e kaltërt! Maja
nevojshme Saccharomyces cerevisiae, përdoret për të gatuar bukën dhe
produktet tjera brumore, nëpërmjet fermentimit. Vera dhe birra
Për çdo nxënës gjithashtu prodhohen në mënyrë të njëjtë, ndonëse alkooli
 Gotë prodhohet pas fermentimit kur mikrobet rriten pa oksigjen.
 Folie ngjitëse Industria e çokollatës gjithashtu mbështetet në baktere dhe
 Një kopje e SH 1 dhe kërpudha. Këto mikroorganizma prodhojnë acid nëpërmjet
SW 1
 Qumësht pluhur
fermentimit dhe kështu e zbërthejnë mbështjellësin e fortë dhe
 Qumësht i plotë e lehtësojnë marrjen e farave të kakaos.
 Jogurt natyral Kur bakteret Streptococcus thermophilous ose
 Lugë sterile Lactobacillus bulgaricus shtohen në qumësht, gjatë rritjes i
konsumojnë sheqernat e qumështit duke e shndërruar atë në
Për çdo grup
 Pjatë e nxehtë jogurt. Në produktet e fermentuara të qumështit prodhohet aq
 Banjo ujore në 20oC shumë acid, saqë shumë pak mikrobe potencialisht të
 Banjo ujore në 40oC dëmshme mund të mbijetojnë aty.
Lactobacillus në përgjithësi quhet baktere e mirë ose
Aktiviteti shtesë
 Kopje e SW 2
‘miqësore’. Bakteret miqësore, të cilat na ndihmojnë që të
 Flakdhënësi Bunsen tresim ushqimin quhen baktere probiotike, që d.m.th. ‘për
 Xhama mbulues jetën’. Këto baktere i gjejmë në jogurt dhe pije probiotike.
 Metilen blu
 Mikroskop rezolucioni
X40 Përgatitjet paraprake
 Xhama mikroskopik
 Pikatore sterile 1. Një kopje e SH 1, SW 1 dhe SW 2 për çdo nxënës.
2. Bleni një pako të jogurtit të freskët dhe qumësht pluhur.
3. Zieni së paku 1 lugë çaji jogurt, për çdo grup, për ta
Shëndeti
dhe siguria sterilizuar.

• Gjatë zierjes nxënësit Materialet në internet

duhet të veshin një
përparëse ose mantel
• Film demonstrues i aktivitetit.
laboratorik dhe syza
• Fotografi të zmadhuara të mikrobeve të ndërlidhura me mikrobet
• Ngjyrosni xhamat mbi
e dobishme.
lavaman
• SH 1 në formatin MS PowerPoint.
• Fotografi të zmadhuara të strishos së jogurtit.

2
 1.2 Mikroorganizmat
Mikrobet e dobishme

Hyrje

1. Filloni mësimin duke shpjeguar që ekzistojnë me miliona lloje të ndryshme të mikrobeve dhe se
shumica e tyre janë plotësisht të padëmshme për njerëzit; disa në të vërtetë janë shumë të
dobishme. Pyetni klasën se a dijnë ndonjë mënyrë për të shfrytëzuar mikrobet në dobinë tonë.
Shembujt mund të jenë Penicillium (kërpudhë) për prodhimin e antibiotikëve; disa mikrobe
zbërthejnë kafshët dhe bimët e ngordhura për të përfituar plehërat; disa mikrobe ndihmojnë në
tretjen e ushqimeve dhe disa përdoren për të shndërruar qumështin në jogurt, djath ose gjalpë.
2. Rikujtojuni nxënësve se bakteret dhe kërpudhat janë të gjalla sikurse ne – kanë nevojë për
ushqim për t’u rritur dhe shumuar. Ato ndryshojnë në kërkesat e tyre për ushqim, por në
përgjithësi, të gjitha ato që ne i konsiderojmë si ushqim, janë ushqim edhe për shumë mikrobe.
Mikrobet gjithashtu prodhojnë produkte anësore të cilat mund të jenë të dobishme apo të
dëmshme për njerëzit. Pyetni nxënësit nëse kanë parë ndonjëherë qumësht të thartuar; edhe pse
ne mund ta perceptojmë këtë si problematike, industria e shfrytëzon këtë proces (fermentimin) në
prodhimin e jogurtit.
3. Shpjegoni që fermentimi është një ndryshim/proces kimik nëpërmjet të cilit bakteret ‘hajnë‘
sheqernat dhe prodhojnë acide dhe gazra si mbetje të procesit. Ne e përdorim këtë proces në
industrinë ushqimore për të prodhuar verë, birrë, bukë, jogurt dhe shumë produkte ushqimore.
Kur prodhohet jogurti, bakteret e shtuara në qumësht konsumojnë sheqernat e qumështit dhe
nëpërmjet fermentimit i shndërrojnë ato në acid laktik, i cili e shndërron qumështin në jogurt.
Tregoni klasës se ata vetë do ta përgatisin jogurtin dhe do ta shohin procesin e fermentimit.

Aktiviteti kryesor

1. Ky aktivitet përbëhet nga 3 teste të ndryshme dhe mund të bëhet në grupe ose me tërë
klasën.
2. Furnizoni klasën ose grupet me recetë për jogurt (SH 1). Është e rëndësishme që të
diskutohen të gjitha hapat e recetës me klasën, rreth çështjes se pse bëhen ato hapa.
a. Qumështi pluhur ndihmon në trashjen e përzierjes
b. Vlimi i qumështit ndihmon në eliminimin e mikrobeve të padëshirueshme dhe më vonë
inkubohet përzierja në temperaturë të favorshme për rritjen e mikrobeve.
Mikroorganizmat tjerë të padëshirueshëm mund të interferojnë me procesin e
fermentimit ose nëse mbeten në jogurt mund të shkaktojnë helmim.
SHËNIM 1 nëse vlimi i qumështit nuk është i mundur atëherë mund të përdoret
qumështi UHT ose steril.
c. Mos ftohja e përzierjes para shtimit të jogurtit në hapin 4 do të rezultojë me vrasjen e
mikrobeve ‘jogurt prodhuese’.
d. Jogurti përmban mikrobet Lactobacillus ose Streptococcus të nevojshme për
prodhimin e jogurtit. Ne e shtojmë jogurtin në përzierjen e qumështit për ta shndërruar
atë në jogurt nëpërmjet fermentimit.
e. Përzierja ndihmon në shpërndarjen e barabartë të Lactobacillus në përzierjen. Është e
rëndësishme që të përdoret luga sterile për të parandaluar kontaminimn e përzierjes
me mikrobe të padëshiruara, si p.sh. myshqe.
f. Ambalazhi dhe kapakët e sterilizuar ndihmojnë që të parandalohet kontaminimi me
mikrobe të padëshiruara, të cilat mund ta pengojnë procesin e fermentimit.
g. Temperatura ideale për rritjen e Lactobacileve ose Streptococcus është 32oC - 43oC.
Përzierja mund të lihet në temperaturë të dhomës, por nevojiten deri në 5 ditë që
mikrobet të shumohen dhe të prodhojnë acidin laktik të nevojshëm.
SHËNIM 2 Ky aktivitet mund të bëhet me sasi më të vogla të qumështit nëse nevojitet.

3
 1.2 Mikroorganizmat
Mikrobet e dobishme

Aktiviteti kryesor
1. Shpjegoni klasës secilin test
a. Testi 1 – zhvilloni eksperimentin sipas recetës (SH 1) duke përdorur jogurtin në hapin
4.
b. Testi 2 - zhvilloni eksperimentin sipas recetës (SH 1) duke përdorur jogurtin e sterilizuar
(vluar) në hapin 4.
c. Zhvilloni eksperimentin sipas recetës, (SH 1), por në hapin 7 inkuboni gjysmën e
mostrave në temperaturën e rekomanduar dhe gjysmën tjetër në 20oC ose në frigorifer.
2. Theksoni që bakteret Lactobacillus që gjinden në jogurt, janë baktere të dobishme ose
‘miqësore’ dhe quhen probiotikë. Këto baktere na ndihmojnë që të:
a. Mbrohemi nga bakteret e dëmshme të cilat shkaktojnë sëmundje
b. Tresim disa lloje të ushqimeve

Plenare
Kontrolloni a e kanë kuptuar nxënësit mësimin duke parashtruar pyetjet e mëposhtme:
a. Cili është procesi që e ka shkaktuar ndryshimin në qumësht?
Fermentimi është një proces nëpërmjet të cilit qumështi shndërrohet në jogurt. Gjatë fermentimit
mikrobet konsumojnë sheqernat e thjeshta dhe i shndërrojnë ato në acide, gazra dhe alkool.
b. Pse është e rëndësishme që të shtohet jogurt në përzierjen e qumështit?
Jogurti i gjallë përmban baktere të cilat e kryejnë fermentimin.
c. Çka ndodh kur jogurti steril shtohet në qumësht dhe pse shtohet?
Nuk shfaqet ndonjë ndryshim sepse jogurti është vluar dhe mikrobet janë shkatërruar.
Fermentimi nuk mund të shfaqet kur jogurti steril shtohet në qumësht.
d. Çfarë ndryshime janë shfaqur gjatë shndërrimit të qumështit në jogurt dhe pse janë shfaqur ato?
Acidi llaktik i prodhuar nga bakteret ka thartuar qumështin, gjë që ka rezultuar me trashjen e
përzierjes dhe ndryshimin e lehtë të ngjyrës.
e. Pse është e rëndësishme që përzierja të mbahet e ngrohtë gjatë natës?
Bakteret preferojnë të rriten në temperaturën rreth 37o. Temperaturat tjera ose do të vrasin
mikrobet ose do të zvogëlojnë shpejtësinë e shumimit. Për t’u shndërruar qumështi në jogurt,
është me rëndësi që bakteret të rriten dhe të shumohen shpejt për të prodhuar sasi të
mjaftueshme të acidit llaktik.
f. Çka ndodh kur eksperimenti nuk shkon si duhet?
Nëse qumështi steril shndërrohet në jogurt – qumështi nuk është vluar si duhet ose mostrat janë
kontaminuar.

Aktiviteti plotësues
Jepni nxënësve nga një kopje të SW 2. Ndiqni procedurat e cekura dhe shikoni mikrobet nën
mikroskop. Nëse jogurti është shumë i trashë nxënësit mund ta hollojnë atë me ujë. Mund të
provoni një herë vetëm me jogurt dhe një herë me jogurt të holluar.
Mbani në mend që sa më i holluar të jetë jogurti, aq më larg do të shpërndahen bakteret
dhe do të jetë më e vështirë që të shihen në xhamin mikroskopik.

4
 1.2 Mikroorganizmat
Mikrobet e dobishme

Testi 1 – Jogurti
Para inkubimit Pas inkubimit

Çfarë konzistence ka përzierja? Lëng i rrjedhshëm I trashë dhe kremoz

Çfarë arome ka përzierja? Si qumësht Si ushqim i prishur

Çfarë ngjyre ka përzierja? Të bardhë Krem / e bardhë
Testi 2 – Jogurti steril
Para inkubimit Pas inkubimit
Lëng i rrjedhshëm
Lëng i rrjedhshëm
Çfarë konzistence ka përzierja? (pa ndryshim)
Si qumësht (pa
Si qumësht
Çfarë arome ka përzierja? ndryshim)
Çfarë ngjyre ka përzierja? Të bardhë Të bardhë (pa ndryshim)
Si ka ndryshuar përzierja gjatë fermentimit?
Gjatë testit 1 përzierja ka ndryshuar në formën më të trashë kremoze, si jogurt, për shkak të
fermentimit me acid laktik të bërë nga mikrobet e pranishme. Në testin e dytë nuk është vërejtur
ndonjë ndryshim për shkak të mungesës së mikrobeve.

Testi 3
Sa kohë nevojitet për ta bërë jogurtin kur përzierja është inkubuar në:
20oC përafër. 3-5 ditë 40oC gjatë natës

Përfundimet
1. Çka ka shkaktuar shndërrimin e qumështit në jogurt?
Mikrobet e shtuara në qumësht kanë shndërruar sheqernat në acid laktik, i cili ka bërë që
qumështi të trashet në jogurt.
2. Si quhet ky proces?
Fermentimi i acidit laktik.
3. Shpjegoni dallimet e rezultateve të testit 1 dhe testit 2.
Çdo gjë në testin 2 ka qenë sterile; prandaj nuk kanë qenë të pranishme mikrobet për ta bërë
fermentimin e acidit laktik.
4. Cilat janë llojet dhe emrat e mikrobeve që mund të përdoren për prodhim të jogurtit?
Bakteret e gjinisë Lactobacillus dhe Streptococcus.
5. Pse nevojitet më shumë kohë për ta prodhuar jogurtin në 20oC sesa në 40oC?
Bakteret preferojnë që të rriten në temperaturë trupore, përafërsisht 37oC. Në 20oC
baktereve ju nevojitet më shumë kohë që të shumohen, prandaj më ngadalë prodhojnë acid
laktik.
6. Para inkubimit për përzierje përdoret luga sterile (hapi 5). Çka mendoni se mund të ndodh
nëse përdoret një lugë e papastër?
Jogurti i prodhuar mund të kontaminohet me mikrobe të dëmshme.

5
Mikrobet e dobishme

Si të përgatitet jogurti
Shtoni 2 lugë gjelle qumësht pluhur të kremuar në
500 ml qumësht të plotë.

Vloni përzierjen në nxehtësi mesatare për 30

sekonda, duke përzier vazhdimisht për të
shkatërruar bakteret prezente të
padëshirueshme. Keni kujdes që të mos derdhet!

Ftoheni në 46-60°C.

Ndani përzierjen e ftohur në 2 gota sterile dhe

shënoni Testi 1 dhe Testi 2.
Testi 1 : shtoni 1-2 lugë çaji jogurt të gjallë
Testi 2 : shtoni 1-2 lugë çaji jogurt steril

Përzieni mirë të dy përzierjet me lugë të

sterilizuar në ujë të valuar.
Mbuloni secilën enë me folie alumini.

Inkuboni përzierjet në 32-43°C në banjo ujore,

për 9-15 orë, derisa të arrihet trashësia e
dëshiruar.

6
 Mikrobet e dobishme

Vështrimet
Testi 1 – Jogurti
Para inkubimit Pas inkubimit
Çfarë konzistence ka përzierja?

Çfarë arome ka përzierja?

Çfarë ngjyre ka përzierja?

Testi 2 – Jogurti steril

Para inkubimit Pas inkubimit
Çfarë konzistence ka përzierja?

Çfarë arome ka përzierja?

Çfarë ngjyre ka përzierja?

Si ka ndryshuar përzierja gjatë fermentimit?

Testi 3
Sa kohë duhet për ta bërë jogurtin kur përzierja është inkubuar në:
20oC 40oC

Përfundimet
1. Çka ka shkaktuar shndërrimin e qumështit në jogurt?
________________________________________________________________

2. Si quhet ky proces?
________________________________________________________________

3. Shpjegoni dallimet e rezultateve të tesit 1 dhe testit 2.

________________________________________________________________

4. Cilat janë llojet dhe emrat e mikrobeve që mund të përdoren për prodhim të jogurtit?
________________________________________________________________

5. Pse nevojitet më shumë kohë për ta prodhuar jogurtin në 20oC sesa në 40oC?
________________________________________________________________

6. Para inkubimit për përzierje përdoret luga sterile (hapi 5). Çka mendoni se mund të
ndodh nëse përdoret një lugë e papastër?
________________________________________________________________

7
 Mikrobet e dobishme

Procedura
Testi 1
1. Vendosni një pikë të vogël jogurt në njërën anë të xhamit mikroskopik.
2. Merrni një xham tjetër të pastër dhe shpërndani jogurtin në xham duke krijuar një
strisho të hollë.
3. Lejoni që të thahet xhami në ajër dhe pastaj kaloni xhamin një herë në flakdhënësin
Bunsen për ta fiksuar me nxehtësi strishon.
4. Mbuloni strishon me disa pika metilen blu dhe pritni 2 minuta.
5. Shpërlani tepricën e ngyrës me ujë me rrjedhje të ngadaltë.
6. Mbuloni strishon me xham mbulues dhe vështroni mostrën me mikroskop.
7. Regjistroni vështrimet tuaja.

Testi 2
1. Përsëritni hapat e mësipërm 1-7 duke përdorur jogurt steril në vend të jogurtit
josteril.

Si të përgatitet strishoja:

Jogurt

1. Afrimi 2. Adhezioni

3. Shtyerja e xhamit

Vështrimet
1. Çka keni parë në strishon e jogurtit?
______________________________________________________________
______________________________________________________________
______________________________________________________________
2. Çka keni parë në strishon e jogurtit steril?
______________________________________________________________
______________________________________________________________
______________________________________________________________
3. Sipas mendimit tuaj çka ka shkaktuar dallimin?
______________________________________________________________
______________________________________________________________
______________________________________________________________