Univerzitet u Tuzli

Filozofski fakultet
Bosanski jezik i književnost

SEMINARSKI RAD
Grafolingvistika
Grafija krajišničkih pisama

Student: Ernad Osmić

Mentor: Dr. sc. Amira Turbić-Hadžagić

Sadržaj

ODLIKE KURZIVNE BOSANČICE........................................................................................................................ 2

KRAJIŠKE KANCELARIJE................................................................................................................................... 3

KLIŠKE KANCELARIJE.................................................................................................................................................3
KANCELARIJA BOSANSKE KRAJINE................................................................................................................................3
KANCELARIJE BIHAČKE KRAJINE...................................................................................................................................4
KANCELARIJA KRČKOG SANDŽAKA................................................................................................................................4
HERCEGOVAČKE KANCELARIJE....................................................................................................................................4

MOGUĆI PROBLEMI PRILIKOM TRANSLITERACIJE............................................................................................ 5

ZAKLJUČAK..................................................................................................................................................... 6

1
Odlike kurzivne bosančice

Priroda samog nastanka krajišničkih pisama, to jeste njihova administrativna uloga u

pograničnim predjelima osmanske države, uzrok je i sama njihova „izgleda“. Brzo i jasno

prijepisivanje sa vladarima pograničnih država zahtijevalo je brzo i efikasno pismo te jasan jezik.

Što se tiče jezika samih krajišničkih pisama, on je simplificiran, odnosno koristio se jezik

najbliži krajišnicima: narodni jezik. Odlike ovoga narodnog jezika je prevladavanje ikavizama te

izuzetna lahkoća kojom su ga koristili pisari i vojnici u službi na granici carstva. Ova efikasnost

je od primarne važnosti i jedan od odlučujućih faktora kada je riječ o dokumentu koji nastaje u

samoj žiži sukoba.

Druga odlika, odlika grafijskog izgleda krajišničkih pisama, ide rame uz rame sa narodnim

jezikom. Kao što je i narodni jezik bio brz i efikasan, tako je kurzivna bosančica bila jednostavna,

brza i eficijentna.

S obzirom na okolnosti, tj. na prirodu samog dokumenta koji je predstavljao prijepisku

između vladara država i teritorija, a u kojima se koristila kurzivna bosančica, ona je dobila i

„nadimak“ begovo pismo ili begovica.

Kurzivna bosančica je pisaru davala veću rukopisnu slobodu nego ustavna bosančica, pa je
logično da se baš ona (kurzivna bosančica) koristila za dokumente ove vrste. Slova su se

upotrebljavala bez naročitih pravila i pravopisnih zakona, a ortografija i gramatika je bila

neodređena.

Pod utjecajem latinične kurzive, i kurzivna bosančica je nagnuta na desnu stranu, a visoki

stepen vezanosti za dijalekatsku i razgovornu riječ tog vremena omogućavalo je brzo usvajanje i

učenje znakova i slaganja samih riječi.

Pored ličnih afiniteta pisara, grafijska rješenja su nuđena i od strane posebnih pisarskih i

administrativnih ustanova zvanim krajiške kancelarije.

2
Krajiške kancelarije

Krajiške kancelarije služile su u pograničnim dijelovima za prijepisivanje i dopisivanje sa

službenicima pograničnih država. Ovakav vid institualizacije same djelatnosti pisanja,

prepisivanja i sastavljanja administrativnih dokumenata svjedoči o visokom stepenu

osviještenosti bosanskih begova i službenih djelatnika na granici bosanske države.

Ove krajiške kancelarije su se među sobom razlikovale po nekim stilskim rješenjima i time su

postale prepoznatljive kako u Bosni, tako i izvan granica. Tako, primjera radi, samo po invokaciji

i po stilu dokumenta, pomni čitatelj odmah mogao prepoznati iz koje je kancelarije stiglo pismo i

od koga je.

Pored ovih stilskih razlika postojale su grafijska rješenja koja su svaku kancelariju činila

prepoznatljivom. Ovdje navodimo nekoliko najvažnijih kancelarija i njihove najkarakterističnija

grafijska rješenja.

Kliške kancelarije

Karakteristično za kliške kancelarije jeste odvojeno obilježavanje ligature (├) u kombinaciji s

grafemima za vokale a i e prilikom čega se spona osamostalila kao grafem za /j/ (pošto nalikuje

na Є imamo primjere: kao simbol za /j/ pisar koristi ѣ, a za sekvencu /ju/ koristi ЄƔ)

Kancelarija bosanske krajine

U kancelarijama bosanske krajine ћ (đerv) je rezervirano za vrijednost /đ/, a ч (črьvь) se

koristi za bilježenje /c/-/č/-/ć/;

3
 Kancelarije bihačke krajine

U pismima bišćanskih kancelarija imaju slovo za /ć/ različito od slova za /c/-/č/ (liči na

latinično malo slovo t), a fonem /j/ obilježava se dosljedno sa ѣ (jat).

Kancelarija krčkog sandžaka

Kancelarija krčkog sandžaka specifična je po sistematičnom pokušaju kurzivnog vezivanja po

dva slova, ali joj je odlika i ukrasni oblik c /s/.

Hercegovačke kancelarije

U hercegovačkim kancelarijama imamo običaj pisanja prerezanim perom pri čemu dolazi do

izražaja estetski efekt koji se zasniva na pravilnosti smjenjivanja dviju vrsta poteza. Ovo

hercegovačkim krajišničkim pismima daje i likovnu izražajnost.

Također, u hercegovačkim kancelarijama ne obilježavaju vokalno r, a ako to čine onda pišu

aр.

4
Mogući problemi prilikom transliteracije

S obzirom na često neusklađeni način istraživanja dokumenata ove vrste, često se dešavaju

dvojbe i neslaganja među stručnjacima oko nekih pojedinačnih problema. Nekima je u jednom

trenutku u žiži pažnje jedan aspekt nekog teksta, a nekima drugi – pa je razumljivo da može doći

do različitih tumačenja i objašnjenja zašto je nešto transliterirano baš onako kako jeste.

U svakom slučaju, kao i svugdje, vrijedi pravilo o navođenju dodatnih objašnjenja i

pojašnjenja ukoliko se istraživač nađe pred dvojbom. Pojašnjenima zašto je neko zabilježio onako

kako je to zabilježio omogućava se uvid u sam način rada, a time i uvid u moguće sopstvene

propuste i nedostatke.

Transliteracija grafemā ћ (đerv) i щ (šta) je izuzetno škakljiva stvar s obzirom na različitih

vrijednosti ovih grafema pa ćemo ovdje navesti osobine ova dva grafema:

 ћ (đerv) ima vrijednost /ć/ i /đ/;

 щ (šta) ima vrijednost /št/ i /šć/ (u zavisnosti od dijalekatske pripadnosti pisara)

5
Zaključak

Na osnovu uvida u rad kancelarija možemo ustanoviti da grafija krajišničkih pisama ovisi

koliko od tehnike pisanja, geografskog prostora i uvjeta njihova nastanka, toliko i od samih

afiniteta pisara i dijaka u spomenutim kancelarijama.

Produbljivanjem svojih znanja o kancelarijama i upoznavanje sa njihovim osobenostima

ozbiljnom istraživaču može ne samo olakšati rad na ovim dokumentima, već pomoći mu i da

shvati vrijednost svake kancelarijske grafijske prakse ponaosob, a time i otkrivanju nekih

suštinskih saznanja iz bosanske historije i iz razvoja samog bosanskoga jezika.