SANAYSAY

SANAYSAY – Sa paksang ito, malalaman nation ang kahulugan ng sanaysay, ang kanyang dalawang uri, at
ang tatlong iba’t ibang mga bahagi nito,

-Ito ay isang sulating gawain na kung saan ito’y kadalasang naglalaman ng mga pananaw, kuro-kuro, o
opinyon ng isang awtor o akda. Maipapahayag ng may akda ang kanyang damdamin sa mga
mambabasa, Ito rin ay isang uri ng pakikipag-komunikasyon na ang ukol nito ay maipabatid ang inyong
saloobin sa isang paksa o isyu. Ang Ingles na salin nito ay essay.

May dalawang uri nito: pormal at di-pormal

Pormal – Ang talakayin nga uri nito ay ang mga seryosong mga pagsa nga nagtataglay ng masusing at
masusuri na pananaliksik ng taong sumulat. Ito ay kadalasang nagbibigay ng impormasyon ukol sa isang
tao, hayop, bagay, lugar, o pangyayari. Ang halimbawa nito ay ang pahayagang editoryal.

Di-Pormal – Tumatalakay naman nito sa mga topikong karaniwan, personal, at pang araw-araw na
kasiya-siya or mapang-aliw para sa mga mambabasa. Ito ay binigyan din ng mga bagay-bagay at
karanasan ng akda sa isang topiko kung saan maipakita niya ang kanyang personalidad na parang
nakikipag-usap siya sa isang kaibigan.

Mga Bahagi

Simula / Panimula – Ito ang pinakamahalaga na bahagi dahil dito ang inaasahan kung ipagpatuloy ng
mambabasa sa kanyang binabasang sulatin. Dapat makuha ng akda ang atensyon at damdamin ng
mambabasa.

Gitna / Katawan – Dito naman sa bahaging ito mababasa ang mga mahalagang puntos o idea ukol sa
paksang pinili at sinulat ng may-akda. Dito rin natin malalaman ang buong puntos dahil ipinapaliwanag
ng maayos at mabuti ang paksang pinag-uusapan o binibigyang pansin.

Wakas – Sa bahaging ito isinasara ng akda ang paksang nagaganap sa gitna o katawan ng isinulat niya.
Dito tin naghahamon ang akda sa mga isip ng mga mambabasa na maisakatuparan ang mga isyung
tinatalakayan niya. Ang sanaysay o essay (Ingles) ay isang maikling komposisyon na naglalaman ng
pananaw o opinion, mensahe, at/o ideya sa paksang tinatalakay ng may-akda. Ito ay maaring may
layuning manghikayat, magbahagi ng impormasyon, mang-aliw o iba pa.

Tatlong Elemento/SANGKAP ng Sanaysay

Bukod sa tatlo nitong bahagi, ang sanaysay ay binubuo rin ng tatlong elemento, ito ay ang tema at
nilalaman, anyo at estruktura, at wika at estilo.

Tema at Nilalaman. Ang tema ay ang kaisipan na siyang iikutan ng nilalaman ng isang sanaynay. Ang
tema ay dapay napapanahon at nakakahuha ng interes ng mga mambabasa.
Anyo at estruktura. Sa anyo at estruktura nakapaloob ang tatlong bahagi ng epektibong sanaysay. Ito ay
mahalagang sangkap na makakatulong sa may akda at mga mambabasa upang lubos na maunawaan ang
daloy ng mga ediya.

Wika at Estilo. Ito ay ang paraan ng pagsulat at wastong paggamit ng wika ng may akda. Higit na
epektibo ang isang komposisyon kung ang manunulat ay gumagamit ng mga payak at simpleng
pananalita na madaling nauunawaan ng mga mambabasa.

PAGSULAT NG TULA
– Ang pagsulat ng tula ay isang bagay na kung titignan ay mahirap gawin. Ngunit,
sa kaunting pagsasanay lamang ay magiging natural na ito sa iyo.

Tandaan ninyo, kahit sino ay puwedeng sumulat ng tula. Hindi importante ang
edad sa pagsusulat, ang importante lamang ay pagpahiwatig ng iyong karanasan
at damdamin.

Heto na ang mga tips kung paano sumulat ng magandang tula:

Humanap Ng Inspirasyon – Eto ang pinaka importante sa lahat. Kung wala ito,
hindi magiging kapanipaniwala ang iyong mga sulat.
Saan ba ako makakakita ng Inspirasyon? – Hindi sa lahat ng pagkakataon ay
makakakuha ka ng inspirasyon. Minsan mayroong mga pangyayari o tao na bigla
na lamang bibigay sayo ng napaka tinding emosyon na para bang umaapaw. Pag
nakita mo na iyon, dapat handa ka ng mag sulat.
Magsimula sa Malayang Taludturan – Maraming pormal na paraan ng pag sulat ng
tula na gumagamit ng saktong sukat at tugma. Pero, mas maganda pa rin na mag
simula ka sa malayang taludturan.
Pagkatapos, maari mo nang pag-aralan ang iba’t ibang uri ng tula tulad lamang
ng haiku, tanaga, tanka at iba pa.
Siguraduhing Alam mo ang Sinusulat mo – Hindi magiging kapani-paniwala ang
iyong tula kung hindi mo ito lubos na alam. Kung ang sulat mo ay tungkol sa
korupsyon sa gobyerno, dapat alam mo talaga kung anong nangyayari.
Ganun rin pagdating sa pag-ibig. Kung ikaw ay nasaktan na, gamitin mo ang
karanasan na iyon para maipahiwatig kung ano talaga ang naramdaman mo sa
pagkakataong iyon.
Magbasa ng Tula ng Iba – Hindi ka magiging mahusay na manunulat kung hindi ka
natututo sa iba. Sa pagbasa mo ng ibang tula, maaring makakakita ka ng ibang
paraan ng pag sulat na puwede mong kunan ng inspirasyon.
Gumamit ng metaphor o simile kahit simple lamang ito – Ang paggamit
ng simile at metaphor ay isang paraan ng paglalarawan sa mga pangyayari, tao, o
bagay. Maaari ring gamitin ang personipikasyon sa mga tula.

Ano ang TULA?

-Isang uri ng panitikan na nagbibigay diin sa RITMO,mga TUNOG,PAGLALARAWAN,at mga PARAAN NG

PAGBIBIGAY KAHULUGAN SA MGA SALITA.

...samantalang ang ORDINARYONG PAGSASALITA at PANULAT ay inoorganisa sa mga pangugnusap at

mga talata. Ang TULA ay inoorganisa sa mga yunit na tinatawag na TALUDTOD at SAKNONG.

ELEMENTO:

*SUKAT

*SAKNONG

*TUGMA

*KARIKTAN

*TALINHAGA

SUKAT:

- ito ay tumutukoy sa bilang ng PANTIG ng bawat TALUDTOD na bumubuo sa isang saknong. Ang PANTIG
ay tumutukoy sa paraan ng pagbasa.

Halimbawa:

isda - is da - ito ay dalawang pantig.

is da ko sa ma ri ve les - ito ay 8 pantig

MGA URI NG SUKAT:

1. WAWALUHIN-

Halimbawa: Isda ko sa mariveles,nasa lood ang kaliskis.

2. LALABINDALAWAHIN-

Halimbawa: Ang laki sa layaw, karaniwa'y hubad,

Sa bait at muni, sa hatol ay salat.

3. LALABING-ANIMIN-
Halimbawa: Sari-saring bungang kahoy,hinog na at matatamis, Ang naroon sa loobang,may bakod pa sa
paligid.

4. LALABINGWALUHIN-

Halimbawa: Tandang tanda ko pa't, hindi malilimot, ng kita ay iwan, Ika'y tumututol, na waring ayaw
mong, tayo'y magkawalay.

Ang mga TULANG may LALABINGDALAWA, AT LABINGWALO AY MAY CESURA O HATI NA

NANGANGAHULUGANG saglit na paghinto ng pagbasa o pagbigkas sa bawat ikaanim na PANTIG.

Halimbawa:

Ang taong magawi / sa ligaya't aliw

Mahina ang puso't / lubhang maramdamin

Halimbawa:

Tinatanong ko siya / ng tungkol sa aking / mga panaginip

Pagdaka'y tumugon / ang panaginip ko'y / pag ibig,pag ibig!

**** Nuong panahon ng Hapon, may tulang dinala rito ang mga Hapones.Ito ng tinatawag na Haiku,na
may Limang pantig lamang sa loob ng isang saknong,at Tanaga na may Pitong pantig sa loob ng isang
saknong.

SAKNONG:

Ang SAKNONG ay isang grupo sa loob ng isang TULA na may dalawa o maraming linya (TALUDTOD).

2 linya-couplet

3 linya-tercet

4 linya-quatrain

5 linya-quintet

6 linya- sestet

7 linya- septet

8 linya- octave

Ang COUPLETs,TERCETs at QUATRAINs ang MADALAS na GINAGAMIT sa mga TULA.

TUGMA:

Isa itong katangian ng TULA na hindi angkin ng mga akda sa tuluyan.Sinasabing may tugma ang tula
kapag ang huling pantig ng huling salita ng bwat taludtod,ay magkakasintunog.Lubha itong
nakakaganda sa pagbigkas ng tula. Ito ang nagbibigay sa tula ng angkin nitong himig o indayog.

MGA URI NG TUGMA:

1. Tugma sa Patinig.

Halimbawa: Mahirap sumaya, Ang taong may sala.

Halimbawa: Kapagka ang tao sa saya'y nagawi

Minsa'y nalilimot ang wastong ugali.

Para masabing may tugma sa patinig,dapat pare-pareho ang patinig sa loob ng isang saknong o
dalawang magkasunod, o salitan.

2. Tugma sa Katinig.

a. Unang lipon: b,k,d,g,p,s,t

Halimbawa: Malungkot balikan ang taong lumipas,

Nang siya sa sinta ay kinapos palad.

b. Ikalawang lipon: l,m,n,ng,r,w,y

Halimbawa; Sapupo ang nuo,ng kaliwang kamay,

Ni hindi matingnan,ang sikat ng araw.

KARIKTAN:

- Kailangang magtaglay ang tulang MARIKIT na salita upang masiyahan ang mambabasa gayon din
mapukaw ang damdamin at kawilihan.

TALINHAGA:

- Magandang basahin ang tulang di tiyakang tumutukoy sa bagay na binabanggit. Ito ay isang sangkap ng
tula na TULA

Ang Tula ay isang anyo ng sining o panitikan na naglalayong maipahayag ang damdamin sa malayang
pagsusulat.Binubuo ang tula ng saknong at taludtod.Ang tula ay maaaring distinggihin sa tatlo na bahagi.

Mga anyo ng tula

 Malayang taludturan

 Tradisyonal

 May sukat na walang tugma

 Walang sukat na may tugma

Mga uri ng tula

 Liriko o pandamdaming tula ○

 Awit/Kanta – tungkol sa pag-ibig; hal.kundiman

  Dalit/Hymno – tungkol sa pagpapala sa Diyos, sa pagawit na pamamaraan.

 Elihiya – mapanglaw; tungkol sa kamatayan o kalungkutan

 Oda – matayog na damdamin o kaisipan (paghanga o pagbibigay parangal)

 Soneta – binubuo ng 14 taludtod o linya; nangangailangan ng mabigat o matinding pagkukuro-

kuro

 Nalalarawan – naglalahad ng pangyayari

 Naratibo o nagsasalaysay

 Padula/Drama

 Tulang may aral – nagbibigay ng pahayag kung anong dapat mong gawin; halimbawa:bal agtasan

 Pampagkataon – may tiyak na pagdiriwang

 Balagtasan

 Duple

Mga Sangkap ng Tula:

1. Sukat – bilang ng pantig sa bawat taludtod ng isang tula

2. Tugma – ito’y pagkakaroon ng magkatulad o magkahawig na tunog ng panghuling salita sa bawat
taludtod ng isang saknong
3. Indayog – ito’y ang pagtataas at pagbaba ng tinig sa pagbasa ng tula. Ito’y tila himig o musikang
naririnig sa pagbasa ng bawat taludtod.
4. Talinghaga – ito’y pagpapahayag ng ibang kahulugan kaysa sa taglay ng salita o
pangungusap. Tayutay ang ginagamit sa pagpapahayag ng talinghaga

5. Kariktan – aral o magandang impresyong naiiwanan sa bumabasa

may kinalaman sa natatagong kahulugan ng tula.

AKDANG PAMPANITIKAN
Akdang pampanitikan

1. MGA URI NG AKDANG PAMPANITIKAN

2. PANITIKAN •Ito nag mula sa salitang "pang-titik- an" na ang ibig sabihin ay literatura o mga akdang
nasusulat. •Ito ay naglalaman ng mga akdang may kinalaman sa pang-araw-araw na buhay, mga
kathang-isip, pag- ibig, kasaysayan at iba pa.

3. TALAMBUHAY Akdang pampanitikan kung saan nilalarawan ang buhay ng pangunahing tauhan at ang
mga nagawa, nangyari, at mga katangian ng mga tauhan sa akda.
4. TULA •Uri ng akdang pampanitikan na naglalaman ng makahulugang mga paksa. •Naglalaman ang
tula ng mga tugma, metro at taludtod sa isang akda.

5. DULA • Akdang pampanitikan kung saan ito ay itinatanghal sa entablado sa harapan ng maraming
manunood. • Kadalasang may paksang pagi-ibigan, panlipunan at pangpamahalaan.

6. DULA • isang masining at mabulaklak na pagtatanghal na bibibigyang buhay ang galaw o karanasan ng
isang tao sa pamamagitan ng pagtatanghal sa entablado. Mayaman ito sa mga paksang pangkasaysayan.

7. TALUMPATI •Akda kung saan ito ay itinatanghal sa harapan ng maraming tao gamit ang pagsasalita.
•Karaniwang may temang panghihikayat.

8. ALAMAT • Akda na ang laman ang mga kwento tungkol sa pinagmulan ng mga bagay-bagay sa
mundong ibabawa. •pagsasalaysay tungkol sa pinagmulan ng isang bagay o anuman sa paligid.

9. MAIKLING KWENTO •Akdang pampanitikan na may bilang na tauhan lamang at pangyayari. •May mga
paksang pang pamilya at panlipunan

10. MAIKLING KWENTO •– ang mga pangyayari ay nagdudulot ng isang kakintalan sa isip ng mga
mambabasa sa pamamagitan ng paglalahad ng mahahalagang pangyayari sa buhay ng mga tauhan.

11. EPIKO •Akdang pampanitikan kung saan naglalaman ng mga kwento tungkol sa paglalakbay,
pakikidigma at kabayanihan ng pangunahin tauhan. •mga tulang-salaysay tungkol sa mga bayani at sa
kanilang mga kabayanihan.

12. PABULA • Mga kwento na kung saan ang pangunahing tauhan ay mga hayop. • ito ay karaniwang
ginagalawan ng mga hayop bilang tauhan ng kwento. Kadalasang ito ay nagbibigay ng aral sa hulihan ng
kwento. • Kadalasang pambata ang mga tema upang mahikayat na

13. NOBELA •Panitikan kung saan ito ay naglalaman ng mga paksang panlipunan. •Ito ay may mga
mahahabang serye at kabanata sa isang akda.

14. NOBELA • isang salayaysay na binubuo ng mga kawil- kawil na mga pangyayari, hinati-hati sa
kabanata, punung-puno ng masasalimuot na mga pangyayari, maymalalim na mga tunggalian,
kasukdulan at kakalasan.

15. SALAWIKAIN •Maikling mga pangungusap na naglalaman ng makahulugang mga paksa, kadalasang
naihahalintulad sa pang-araw- araw na pamumuhay.

16. PARABULA •karaniwang ang kwento ay nagmula sa Bibliya na karaniwang nagiiwan ng magandang
aral sa mga mambabasa

17. MITO • – ito ay mga kwento tungkol sa mga diyos at diyosa.

18. KWENTONG -BAYAN –karaniwang ang kwento ay tungkol sa mga kaugalian,kultura, paniniwala sa
isang partikular na pook.

19. ANEKDOTA •isang pagsasalaysay batay sa tunay na pangyayaring naganap sa buhay ng isang tao,
maaaring nakatutuwa at nakawiwiling pakinggan.
 TAYUTAY
Ang tayutay ay salita o isang pahayag na ginagamit upang bigyan diin ang isang kaisipan o damdamin.
Sinasadya ng pagpapayahag na gumagamit ng talinghaga o di-karaniwang salita o paraan ng
pagpapahayag upang bigyan diin ang kanyang saloobin.

Mga uri ng tayutay

 Simili o Pagtutulad - di tiyak na paghahambing ng dalawang magkaibang bagay. Ginagamitan ito

ng mga salitang: tulad ng, paris ng, kawangis ng, tila, sing-, sim-, magkasing-, magkasim-, at iba
pa. Ito ay tinatawag na Simile sa Ingles.

 Metapora o Pagwawangis - tiyak na paghahambing ngunit hindi na ginagamitan ng

pangatnig.Nagpapahayag ito ng paghahambing na nakalapat sa mga pangalan, gawain, tawag o
katangian ng bagay na inihahambing. Ito ay tinatawag na METAPHOR sa Ingles.

 Personipikasyon o Pagtatao - Ginagamit ito upang bigyang-buhay, pagtaglayin ng mga

katangiang pantao - talino, gawi, kilos ang mga bagay na walang buhay sa pamamagitan ng mga
pananalitang nagsasaad ng kilos tulad ng pandiwa, pandiwari, at pangngalang-diwa.
'PERSONIFICATION' sa Ingles.

 Apostrope o Pagtawag - isang panawagan o pakiusap sa isang bagay na tila ito ay isang tao.

 Pag-uulit

o Aliterasyon - Ang unang titik o unang pantig ay pare-pareho.

o Anapora - Pag-uulit ng isang salitang nasa unahan ng isang pahayag o ng isang sugnay.

o Anadiplosis - Paggamit ng salita sa unahan at sa hulihan ng pahayag o sugnay.

o Epipora - Pag-uulit naman ito ng isang salita sa hulihan ng sunud-sunod na taludtod.

o Empanodos o Pabalik na Pag-uulit - Pag-uulit nang pagbaliktad ng mga pahayag.

o Katapora - Paggamit ng isang salita na kadalasang panghalip na tumutukoy sa isang

salita o parirala na binanggit sa hulihan.

 Pagmamalabis o Hayperbole - Ito ay lagpalagpasang pagpapasidhi ng kalabisan o kakulangan ng

isang tao, bagay, pangyayari, kaisipan, damdamin at iba pang katangian, kalagayan o katayuan.

 Panghihimig o Onomatopeya - ito ang paggamit ng mga salitang kung ano ang tunog ay siyang
kahulugan. ONOMATOPOEIA sa Ingles.

 Pag-uyam - Isang uri ng ironya na ipinapahiwatig ang nais iparating sa huli. Madalas itong
nakakasakit ng damdamin.

 Senekdoke o Pagpapalit-saklaw - isang bagay, konsepto kaisipan, isang bahagi ng kabuuan ang
binabanggit.

 Paglilipat-wika - tulad ng pagbibigay-katauhan na pinasasabagay ang mga katangiang pantao, na

ginagamit ang pang-uri.
  Balintuna - isang uri ng ironya na hindi ipinapahiwatig ang nais sabihin sa huli.

 Pasukdol - pataas na paghahanay ng mga salita o kaisipan ayon sa kahalagahan nito mula sa
pinakamababa patungo sa pinakamataas na antas.

 Pagtanggi o Litotes - gumagamit ng katagang "hindi" na nagbabadya ng pagsalungat o di-

pagsang-ayon. Ito'y may himig na pagkukunwari, isang kabaligtaran ng ibig sabihin.

IDYOMA

Ang isang sawikain o idyoma ay isang pagpapahayag na ang kahulugan ay hindi komposisyunal —

sa ibang salita, hindi binubuo ng tumpak na kahulugan ang mga kanya-kanyang salita na nabuo. Ito
ay di-tuwirang pagbibigay kahulugan at pagpapakita ng kaisipan at kaugalian ng isang lugar.

HALIMBAWA

1. butas ang bulsa - walang pera

2. ilaw ng tahanan - ina
3. alog na ang baba - matanda na
4. alimuom - baho
5. bahag ang buntot - duwag
6. ikurus sa kamay (o ibang bahagi ng katawan) - tandaan
7. bukas ang palad - matulungin
8. kapilas ng buhay - asawa
9. nagbibilang ng poste - walang trabaho
10. basag ang pula - luko-luko
11. ibaon sa hukay - kalimutan
12. taingang kawali - nagbibingi-bingihan
13. buwayang lubog - taksil sa kapwa
14. pagpaging alimasag - walang laman
15. tagong bayawak - madaling makita sa pangungubli
16. pantay na ang mga paa - patay na
17. mapurol ang utak - mahina sa larangan ng pag-iisip o mabagal mag-isip
18. maitim ang budhi - tuso
19. balat-sibuyas - mabilis masaktan o sensitibo
20. pusong bakal - di marunong magpatawad, matigas na kalooban
21. putok sa buho - ampon
22. may bulsa sa balat - kuripot
23. balat-kalabaw - matigas ang balat
24. may gintong kutsara sa bibig- mula ipinanganak ay mayaman na
25. kusang-palo - sariling sipag
26. usad pagong - mabagal kumilos
27. umuulan ng lalaki at babae - maraming lalaki at babae
 28. nakalutang sa ulap - masaya
29. malaki ang ulo - mayabang
30. itaga sa bato - ilagay sa isip
31. ginintuang puso - mabuting kalooban
32. takip-silim - malapit nang gumabi
33. tulog langis - mahibing ang tulog
34. tulog manok - matagal makagawa ng tulog / mabilis magising
35. pagsunog sa kilay - pag-aaral
36. saling pusa - pakisali
37. tengang kawali - nagbibingi-bingihan

Mga Mungkahi Upang Madaling Makapagsulat ng Kwento

Hinihingi na ng guro ang iyong proyektong kwento? Wala ka pang naisusulat. Wag kang magmukmok.
Heto ang ilang punto upang makabuo ka ng sariling kwento.

Tandaan: Huwag kang mangongopya ng kwento ng iba, maaari kang humiram ng ideya subalit hindi ng
buong obra.

a.    Sino ang iyong pangunahing tauhan (protagonista)? Ano ang gusto niyang gawin?

b.   Ano ang mga gagawin niyang pagkilos upang matupad ang kanyang nais na mangyari?

c.    Ano ang mga hindi inaasahang pangyayari – kaugnay sa ikinilos protagonist – ang magpapaigting sa
damdamin ng kwento?

d.   Anu-anong mga detalye sa tagpuan, usapan at umiiral na damdamin ang makatutulong upang
mabuo mo ang iyong kwento?

e.    Anong desisyon ang gagawin ng iyong tauhan sa kasukdulan ng kwento? (Nararapat lamang na
makatarungan ang desisyong ito at hindi inaasahan ng mga mambabasa.)Ipakita ito sa mahusay na
paggamit ng mga salita upang gisingin ang damdamin ng mga bumabasa.

Nahihirapan ka pa bang bumuo ng iyong kwento? Heto ang ilan pang makatutulong upang magkaroon
ka ng ideya.

·         Tumingin ka sa iyong paligid o dumungaw ka sa bintana. May kwentong mabubuo mula sa iyong
mga makikita. Bawat isang sandali ang may nabubuong isang himala.

·         Palagi kang magdala ng notbuk o iba pang susulatan. Ditto ay mailalagay mo ang mga narinig mong
usapan, magagandang mga panananalita, imahen, ideya at interpretasyon ng mundo sa paligid mo.

·         Regular kang magsulat. Umupo ka at bumuo ng mga pangungusap sa loob ng ilang oras araw-araw.
·         Mangalap o mangolekta ng mga kwento mula sa mga taong nakikilala mo. Kalapin ang mga
kwentong kahanga-hanga, kaakiba, at mga hindi gaanong maintindihan upang magkaroon ka ng ideya sa
iyong susulatin sa hinaharap.

·         Magbasa nang magbasa. Pumili ng isang kilalang manunulat at sikaping maunawaan ang estilo niya
sa pagsusulat. Maaari ka niyang bigyan ng inspirasyon sa paraan ng iyong pagsulat.

2.   Gawing kawili-wili ang mga unang pangungusap ng iyong kwento.

a.    Aksyon agad. Iyan ang nararapat na mabasa sa unang pagtingin pa lamang sa iyong kwento.
Ipahiwatig na agad ang magiging tunggalian, o mga hindi inaasahan, o kakaiba sa unang mga
pangungusap pa lamang.

3.   Linangin at paunlarin ang Karakterisasyon

a.    Idebelop ang isang buhay, humihinga, at natatanging tauhan. Ipakila silang mabuti sa iyong kwento
sa pamamagitan ng pagbibigay ng mahahalagang detalye tungkol sa kanila.

b.   Ano ang hitsura ng iyong tauhan? Bigyan ng mahahalagang impormasyon tungkol sa pisikal na anyo
ng iyong tauhan ang mga mambabasa.

c.    Paano kumilos ang iyong tauhan? Huwag lamang gumamit ng payak na katagang tamad. Ipakita ito
sa mga kilos at gawi ng tauhan.

Halimbawa: Narinig na ni Rosa ang sigaw ng ina para gumising na siya subalit mahigpit pa rin ang
pagyakap niya sa kanyang unan.Kanina pa siya gising subalit ayaw niyang bumangon dahil tiyak na
uutusan na naman siya na bumili sa tindahan.

d.   Paano magsalita ang iyong tauhan? Ipakita ang paglinang ng tauhan bilang isang tunay na tao at
iaayon ang mga panalita niya sa antas niya sa lipunan, sa kanyang ugali at katangian.

e.    Paano mag-isip ang tauhan mo? Ilarawan ang mga proseso ng pag-iisip ng iyong tauhan, ang
kanyang mga takot, pangamba, alaala at adhikain sa buhay.

4.   Sumulat ng Makabuluhang Usapan/Dayalogo

a.    Bigyan ng sariling talata ang bawat nagsasalita. Maaari ring isulat dito ang ginagawa ng tauhan
habang nagsasalita?

Halimbawa:
“Saan ka pupunta?” usisa ni Restor habang minamasdan niya ang pagbabalot ng damit ni Teresa.

Hindi lumingon si Teresa. Alam niyang masasaktan lamang si Restor. Subalit hindi niya mapigilang
ibulalas ang halos puputok na niyang puso. “Sa mga nanay. Huwag mo akong subuking susundan.”

b.   Huwag nang ipaliwanag pa ang ilang detalye upang sa gayon ay mahamon mo ang mga mambabasa
na makapagbigay ng sariling hinuha tungkol sa kwento.

5.   Pumili ng angkop na paningin o pananaw.

Gagamit ka ba ng unang panauhan o ikatlong panauhan? Sino ang magkukwento – ang pangunahing
tauhan ba o ang katulong na tauhan? Mababasa ba ng nagsasalaysay ang isip at damdamin ng lahat ng
tauhan o ng isang tauhan lamang?

6.   Gumamit ng angkop na tagpuan at konteksto.

Subukin mong pumikit at isipin ang tauhang kumikilos sa napili mong tagpuan. Ang pagguguni-guni o
imahinasyon ay makatutulong upang matamo ang ninanais na balanse ng tagpuan at tauhan. Maglagay
ng mga malilinaw na detalye tungkol sa tagpuan. Gamitin ang mga pandama o senses (pang-amoy,
paningin, pandinig, panlasa, pandamdam)upang tumulong na ipinta ang tagpuan at konteksto ng iyong
kwento.

7.   Isaaayos ang banghay o mga pangyayari sa kwento.

Piliin ang mga eksenang tiyak na magiging kapana-panabik sa mga mambabasa. Kung nahihirapan pa rin
subukan ang “brainstorming” tulad nito.

            Halimbawa: Ikaw ay isang payak na maybahay at bigla na lamang umuwi ang iyong asawa at
sinabing hindi ka niya mahal at iiwan ka na niya. Ano ang maaaring mangyari sa iyo batay sa sitwasyong
ito?

·         Magiging abala ka na lamang sa iyong gawaing-bahay.

·         Magmumukmok ka kasama ng mga anak mo.

·         Gugustuhin ng mga anak mong tumira sa piling ng kanilang ama dahil sa pakikitungo mo sa kanila.

·         Uuwi ka ng probinsya.

·         Hahanap ka ng trabaho.

·         Ibebenta mo ang inyong bahay at iba pang ari-arian.

·         Hahanap ka ng bagong nobyo.

·         Babalik ang asawa mong nagsisisi sa pag-iwan sa iyo.

·         Hindi mo siya tatanggapin o kaya’y tatanggapin mo siya.

·         Titira ka sa iyong mga magulang.

·         Magpapakamatay ka. Magpapakamatay ang iyong asawa

Piliin lamang ang mga detalyeng makatutulong upang mabuo mo ang iyong kwento at makapagbigay ka
ng kakintalan sa iyong mambabasa.

8.   Lumikha ng tunggalian at tensyon

a.    Hiwaga. Ipaliwanag lamang ang ilang bagay upang matukso ang mga mambabasang basahin ang
iyong kwento. Huwag ilalagay lahat ng mga detalye.

b.   Pagpili. Ibigay ang mabuti at masamang maaaring mangyari sa tauhan.

c.    Papahirap na mga pagsubok. Kakaharapin ng tauhan ang serye ng mga pagsubok na dapat niyang
mapagtagumpayan upang matupad niya ang kanyang layunin.

d.   Sanhi at Bunga. Ang mga tauhang nagkamali ay dapat maparusahan at bigyan ng karampatang
biyaya ang mabubuting kalooban.

e.    Sorpresa. Magbigay ng sapat na kahirapan sa akda upang hindi agad malaman ng mambabasa ang
kahihinatnan ng kwento.

f.     Pakikipagsimpatya. Hayaang makakuha ng simpatya ang tauhan sa mga mambabasa na para bang
sila ang nasa sitwasyong kinahantungan ng tauhan.

g.    Kaliwanagan ng isip o Inspirasyon. Hayaang makakuha ng kaliwanagan o inspirasyon ang

mambabasa buhat sa nabuo mong kwento.

h.   Unibersalidad. Maglahad ng isang pakikipagtunggali na kasisiyahan ng mambabasa kahit na nga ang

pakikipagtunggali sa sa isang natatanging pook o panahon.

i.     Kahalagahan. Kumbinsihin ang mamababasa na lubhang mahalaga at malaki ang mawawala sa

tauhan kapag hindi niya napagtagumpayan ang pakikpagtunggali sa kwento.

9.   Linangin ang  Krisis o Kasukdulan

Sikaping ang kasukdulan ay magaganap sa tamang sandali. Kapag napakaaga, aasa pa ang mga
mambabasa na may kasunod ito; kapag naman napakatagal ay kababagutan na ito ng mga mambabasa.

10. Humanap ng Kalutasan sa Suliranin

Ang paglutas ng suliranin ay maaaring

·         Bukas. Ang mambabasa ang makakatagpo ng kahulugan.

·         Sarado. Nalutas ang suliranin sa katapusan.

·         Balik lamang sa simula. Katulad ng naunang sitwasyon o imahen.

·         Monologo. Magbibigay ng komento ang tauhan.

·         Dayalogo. Mag-uusap ang mga tauhan.

·         Literal na imahen o larawang diwa – tagpuan o aspeto ng tagpuan na magiging kalutasan o

katapusan ng banghay.

·         Simbolikong imahen. Detalyeng kumakatawan sa kahulugan lampas bas a kahulugang literal.

URI NG MAIKLING KWENTO

TRAHEDYA-sa trahikong kwent, hind nakaiiwas ang tao sa kapahamakan at pagbagsak,kahit pa

magpakita sya ng katatagan ng loob at tapang.

KOMEDYA-sa uring ito, dumaraan ang mga tauhan sa mga nakakatawa,kawili-wili, okakatwang
sitwasyon at kumplikasyon. at masayang wakas.

SATIRA-sartiriko ang kwento kung ginagawa miyong kalibak-libak ang tauhan.

ROMANSA-sa romantikong kwento,may maliwanag na pagkakaiba ang 'mabubuti' at 'masasamang' tao

na sangkot sa mga pakikipagsapalaran at sa mga pangyayaring di kapani-paniwala.

REALISMO-kabaligtaran ng romansa ang realistang naratib. sinasalamin nito ang tunay na buhay . hindi
ang buhay na gustong mangyari o hinihiling mangyari. sa kwentong ito umuiikot, ang banghay sa mga
pangyayaring hinaharap ng mga tao araw-araw. ang mga pangunahing tauhan ay pangkaraniwan
lamang. hindi sila kailangang maganda,gwapo,talentado, o mayaman.

Inuuri rin ang maikling kwento ayon sa estruktura, paksa, at teknika o (ayon sa genre). ilang sa mga uring
ito ang Picaresque, stream of consciousness, bildungsroman, rehiyonal (kasama na ang local color)
sosyal, detektib, psikolohiko, problema, sosyolohikal, tauhan, propaganda, western, gothic (katatakutan)
epistolaryo, science fiction, suspense at utopia.
BAHAGI NG MAIKLING KWENTO

Panimula- Dito nakasalalay ang kawilihan ng mga mambabasa. Dito rin kadalasang pinapakilala ang iba
sa mga tauhan ng kwento.
Saglit na Kasiglahan- naglalahad ng panandaliang pagtatagpo ng mga tauhang masasangkot sa suliranin.
Suliranin- Problemang haharapin ng tauhan.
Tunggalian- May apat na uri: tao laban sa tao, tao laban sa sarili, tao laban sa lipunan, tao laban sa
kapaligiran o kalikasan.
Kasukdulan- Makakamtan ng pangunahing tauhan ang katuparan o kasawian ng kanyang ipinaglalaban.
Kakalasan- Tulay sa wakas.
Wakas- Ito ang resolusyon o ang kahihinatnan ng kwento.
Tagpuan- nakasaad ang lugar na pinangyayarihan ng mga aksyon o mga insidente, gayundin ang
panahon kung kailan naganap ang kuwento.
Paksang Diwa- pinaka kaluluwa ng maikling kwento.
kaisipan- mensahe ng kwento.
Banghay- pangyayari sa kwento.

BANGHAY – Sa paksang ito, ating tatalakayin kung ano ang banghay at ang iba’t-ibang mga halimbawa
nito na ating makikita.

Ang isang banghay ay naglalarawan sa maayos at konkretong pagkakasunod-sunod ng mga kaganapan

ng sa isang paksa o sa isang kwento. Sa Ingles, ito ay tinatawag na “outline”.

Bukod rito, ang Banghay ay may tatlong bahagi. Ito ang simula, gitna, at wakas.

 Simula – dito nababanggit ang kilos, pagpapakilala sa tao, mga hadlang o suliranin

 Gitna – naglalaman ng sunud-sunod at magkakaugnay na mga pangyayari.

 Wakas – nagkakaroon ng kalutasan ang problema o suliranin.

Ang isang banghay ay mayroon ring iba’t-ibang mga elemento. Ito ang mga sumusunod:

 Panimulang Pangyayari – dito ipinapakita ang mga tauhan at ang mga lugar o tagpuan ng isang
kuwento.

 Pataas na Aksyon – dito nakikita ang pagtindi ng mga pangyayari o galaw ng mga tauhan. Ito’y
maaaring humantong sa sukdulan at nahahati sa dalawang bahagi – saglit na kasiglahan at
tunggalian.

 Pababang Aksyon – sa parteng ito, natapos na ang tinatawag na “climax” at wala nang
masyadong aksyon ang nagaganap. Ang mga katanungan sa unang bahagi ng kwento ay
nasasagot na.

 Wakas at Katapusan – ang kahihinatnan ng mga tauhan ay makikita rito batay sa mga
pangyayaring naganap.
Ano Ang Mga Halimbawa Ng Ibat-Ibang Uri Ng Tunggalian?

URI NG TUNGGALIAN – Sa paksang ito, ating tatalakayin kung ano nga ba ang ibat-ibang uri ng
tunggalian at ang mga halimbawa nito.

Una sa lahat, alamin muna natin kung ano nga ba ang tunggalian. Kapag sinasabi nating tunggalian, ang
ating tinutukoy ay ang isang emelento ng maikling kwento. Ito’y tumutukoy sa mga isyu at problema na
hinaharap ng mga pangunahing tauhan.

Mayroon ring ilang uri ng tunggalian. Heto ang mga halimbawa:

Panloob na Tunggalian – Ito’y uri ng tunggalian na nangyayari sa loob mismo ng tauhan. Dito, ang
kanyang pangunahing kalaban ay ang kanyang sarili at ang mga problemang internal. Ito’y kadalasan na
makikita kapag ang mga tauhan ay mayroong “internal conflict” o kaya’y nahihirapan sa mga desisyon.

Panlabas na Tunggalian – Dito natin makikita ang mga problema katulad ng  tao laban sa tao. Ang
tunggaliang ito ay nagpapakita ng laban ng tauhan at iba pang tauhan.

Tao laban sa Kalikasan – Ang pangunahing tauhan ay naapektuhan ng mga pwersa ng kalikasan. Isang
halimbawa nito ay ang biglaang pag lindol ng malakas, o pagbagyo na naglalagay sa mga tauhan sa
panganib.

Tao laban sa Lipunan – Dito, ang ating mga pangunahing tauhan ay lumalaban sa lipunan. Halimbawa
nito ang pagsuway sa mga alituntunin ng lipunan o di kaya ay ang pagtakwil sa kultura ng lipunan.

Sangkap ng maikling kwento

MGA BAHAGI AT SANGKAP NG MAIKLING KUWENTO:

1.SIMULA
a.) Mga Tauhan -- dito nalalaman kung sinu-sino ang magsisiganap sa
kuwento at kung ano ang papael na gaganapan ng bawat isa, maaring bida,
kontrabida o suporta.
b.) Tagpuan -- dito nakasaad ang lugar na pinangyayarihan ng mga aksyon o
mga insidente gayundin ang panahon kung kailan naganap ang kuwento.
c.) Suliranin -- kababasahan ng problemang haharapin ng pangunahing
tauhan.
2. GITNA
a.) Saglit na Kasiglahan -- naglalahad ng panandaliang pagtatagpo ng mga
tauhang masasangkot sa suliranin.
b.) Tunggalian -- bahaging kababasahan ng pakikitunggali ng pangunahing
tauhan sa mga suliraning kakaharapin na minsa'y ang sarili, ang kapwa, o ang
kalikasan.
c.) Kasukdulan -- pinakamadulang bahagi kung saan makakamtan ng
pangunahing tauhan ang katuparan o kasawian ng kanyang ipinaglalaban.
3. WAKAS
a.) Kakalasan -- bahagingh nagpapakita ng unti-unting pagbaba ng takbo ng
kuwento mula sa maigting na pangyayari sa kasukdulan.
b.) Katapusan -- kababasahan ng magiging resolusyon ng kuwento. Maaring
masaya o malungkot, pagkatalo o pagkapanalo.

NOBELA
Ang nobela ay isang mahabang kathang pampanitikan na naglalahad ng mga pangyayari na pinaghahabi
sa isang mahusay na pagbabalangkas na ang pinakapangunahing sangkap ay ang pagkakalabas ng
hangarin ng bayani sa dako at ng hangarin ng katunggali sa kabila -isang makasining na pagsasalaysay ng
maraming pangyayaring magkasunod at magkakaugnay. Ang mga pangyayaring ito ay may kanya-
kanyang tungkuling ginagampanan sa pagbuo ng isang matibay at kawili-wiling balangkas na siyang
pinakabuod ng nobela.

Layunin:

1. gumising sa diwa at damdamin

2. nananawagan sa talino ng guni-guni

3. mapukaw ang damdamin ng mambabasa

4. magbigay ng aral tungo sa pag-unlad ng buhay at lipunan

5. nagsisilbing daan tungo sa pagbabago ng sarili at lipunan

6. nagbibigay inspirasyon sa mambabasa

7. napupukas nito ang kaalaman ng tao sa pagsulat ng nobela

Katangian:

1. maliwanag at maayos na pagsulat ng mga tagpo at kaisipan

2. pumupuna sa lahat ng mga larangan ng buhay

 3. dapat maging malikhain at maguni-guni ang paglalahad

4. pumupukaw ng damdamin ng mambabasa kaya ito nagiging kawili-wili

5. kailangang isaalang-alang ang ukol sa kaasalan

6. maraming ligaw na tagpo at kaganapan

7. ang balangkas ng mga pangyayari ay tumutukoy sa kaisahang ibig mangyari

8. malinis at maayos ang pagkakasulat

9. maganda

10. maraming magagandang tagpuan kung saan nakikilala pa ng lalo ang mga tauhan

Bahagi:

1. tagpuan - lugar at panahon ng mga pinangyarihan

2. tauhan - nagpapagalaw at nagbibigay buhay sa nobela

3. banghay - pagkakasunud-sunod ng mga pangyayari sa nobela

4. pananaw - panauhang ginagamit ng may-akda a. una - kapag kasali ang may-akda sa kwento b.
pangalawa - ang may-akda ay nakikipag-usap c. pangatlo - batay sa nakikita o obserbasyon ng
may-akda

5. tema - paksang-diwang binibigyan ng diin sa nobela

6. damdamin - nagbibigay kulay sa mga pangyayari

7. pamamaraan - istilo ng manunulat

8. pananalita - diyalogong ginagamit sa nobela

9. simbolismo - nagbibigay ng mas malalim na kahulugan sa tao, bagay at pangyayarihan

DULA
Ang dula ay isang uri ng panitikan. Nahahati ito sa ilang yugto na maraming tagpo. Pinakalayunin nitong
itanghal ang mga tagpo sa isang tanghalan o entablado. Ang dula ay isang uri ng panitikang ang
pinakalayunin ay itanghal sa tanghalan. Mauunawaan at matutuhan ng isang manunuri ng panitikan ang
ukol sa isang dula sa pamamagitan ng panonood.

Gaya ng ibang panitikan, ang karamihan sa mga dulang itinatanghal ay hango sa totoong buhay maliban
na lamang sa iilang dulang likha ng malikhain at malayang kaisipan.

Lahat ng itinatanghal na dula ay naaayon sa isang nakasulat na dula na tinatawag na iskrip. Ang iskrip ng
isang dula ay iskrip lamang at hindi dula, sapagkat ang tunay na dula ay yaong pinanonood na sa isang
tanghalan na pinaghahandaan at batay sa isang iskrip.
Ang tagpo ay ang paglabas-masok sa tanghalan ng mga tauhan.

Ang dula ay mayroon ding sangkap. Ito ay simula, gitna, at wakas.

Simula - mamamalas dito ang tagpuan, tauhan, at sulyap sa suliranin. Gitna - matatagpuan ang saglit na

kasiglahan, ang tunggalian, at ang kasukdulan. Wakas - matatagpuan naman dito ang kakalasan at
ang kalutasan.

SANGKAP NG DULA

 Tagpuan – panahon at pook kung saan naganap ang mga pangyayaring isinaad sa dula

 Tauhan – ang mga kumikilos at nagbibigay-buhay sa dula; sa tauhan umiikot ang mga
pangyayari; ang mga tauhan ang bumibigkas ng dayalogo at nagpapadama sa dula

 Sulyap sa suliranin – bawat dula ay may suliranin, walang dulang walang suliranin; mawawalan
ng saysay ang dula kung wala itong suliranin; maaaring mabatid ito sa simula o kalagitnaan ng
dula na nagsasadya sa mga pangyayari; maaaring magkaroon ng higit na isang suliranin ang
isang dula

 Saglit na kasiglahan – saglit na paglayo o pagtakas ng mga tauhan sa suliraning nararanasan

 Tunggalian – ang tunggalian ay maaaring sa pagitan ng mga tauhan, tauhan laban sa kanyang
paligid, at tauhan laban sa kanyang sarili; maaaring magkaroon ng higit sa isa o patung-patong
na tunggalian ang isang dula

 Kasukdulan – climax sa Ingles; dito nasusubok ang katatagan ng tauhan; sa sangkap na ito ng
dula tunay na pinakamatindi o pinakamabugso ang damdamin o kaya’y sa pinakakasukdulan ang
tunggalian

 Kakalasan – ang unti-unting pagtukoy sa kalutasan sa mga suliranin at pag-ayos sa mga

tunggalian

 Kalutasan – sa sangkap na ito nalulutas, nawawaksi at natatapos ang mga suliranin at tunggalian
sa dula; ngunit maaari ring magpakilala ng panibagong mga suliranin at tunggalian sa panig ng
mga manonood

ELEMENTO NG DULA

1. Iskrip o nakasulat na dula – ito ang pinakakaluluwa ng isang dula; lahat ng bagay na
isinasaalang-alang sa dula ay naaayon sa isang iskrip; walang dula kapag walang iskrip

2. Gumaganap o aktor – ang mga aktor o gumaganap ang nagsasabuhay sa mga tauhan sa iskrip;
sila ang nagbibigkas ng dayalogo; sila ang nagpapakita ng iba’t ibang damdamin; sila ang
pinanonood na tauhan sa dula

3. Tanghalan – anumang pook na pinagpasyahang pagtanghalan ng isang dula ay tinatawag na

tanghalan;tanghalan ang tawag sa kalsadang pinagtanghalan ng isang dula, tanghalan ang silid
na pinagtanghalan ng mga mag-aaral sa kanilang klase
 4. Tagadirehe o direktor – ang direktor ang nagpapakahulugan sa isang iskrip; siya ang nag-i-
interpret sa iskrip mula sa pagpasya sa itsura ng tagpuan, ng damit ng mga tauhan hanggang sa
paraan ng pagganap at pagbigkas ng mga tauhan ay dumidipende sa interpretasyon ng direktor
sa iskrip

5. Manonood – hindi maituturing na dula ang isang binansagang pagtanghal kung hindi ito
napanood ng ibang tao; hindi ito maituturing na dula sapagkat ang layunin ng dula’y maitanghal;
at kapag sinasabing maitanghal dapat mayroong makasaksi o makanood

EKSENA AT TAGPO

Ang eksena ay ang paglabas-masok sa tanghalan ng mga tauhan samantalang ang tagpo nama’y ang

pagpapalit o ang iba’t ibang tagpuan na pinangyarihan ng mga pangyayari sa dula.

T ulad ng iba pang naratibong komposisyon, ang mga sangkap ng dula ay binubuo ng
tauhan, tagpuan, banghay, at diyalogo. Maidaragdag din sa mga sangkap ng dula ang set,
kostyum, make-up, lighting, at stage direction. Ngunit dapat tandaang hindi sapat na
alam lang ng manunulat ang mga sangkap sa pagsulat ng dulang iisahing yugto. Ang
mahalaga ay dapat mapagsasama-sama nang tama ang mga sangkap na ito upang
maipahayag nang malinaw ang mensahe ng dula at mabigyan ng natatanging karanasan
ang awdiyens.

1. Tauhan

Sa mahabang dula, maya’t maya ay may ipinakikilalang tauhan upang patakbuhin ang kuwento. Kung
masasabing hindi kataka-taka ang pagkakaroon nito ng kahit sandosenang tauhan. Samantala, sa
maikling dula, mahihirapan ang mandudula kung isisiksik niya sa iIang minutong pagtatanghal ang
pagkakaroon ng maraming ta.uhan. Hindi rin ito rnaiibigan ng mga manonood dahil kulang ang kanilang
panahon upang makilala ang bawat isa. 

Kaya naman para sa isang maikling dulang may habang 30 hanggang 45 minuto, karaniwang sapat na
ang dalawa hanggang tationg tauhan.

Tagpuan

Kailangang linawin kung saang lugar at anong panahon ang pangyayarihan ng tagpo ng dula upang
magkaroon ng ideya ang direktor kung paano paaartehin ang mga aktor at kung ano ang disenyo ng
entablado. Maaaring ilarawan ang panahon katulad ng mga sumusunod: “One Sunday morning, at about
eleven” (Wanted: A Chaperon ni Wilfrido Ma. Guerrero), ”Gabi” (Ang Paglilitis ni Mang Serapio ni Paul A.
Dumol), o ”Magaganap ang dula noong mga 1986” (Lulusubin Namin ang Malacanang ni Aguila). Maging
espesipiko sa paglalarawan ng panahon, kung maaari, lalo na kung historikal na dula ang isusulat.
Karaniwan ding inilalarawan sa simula ng iskrip ang pangyayarihan ng kuwento ng dula. Katulad ng sa
panahon, mahalagang mailarawan ito dahil ito ang magbibigay ng ideya sa direktorkung paano
pagsasalitahin at pakikilusin ang mga tauhan at kung ano ang magiging hitsura ng entablado. Ang
tagpuan ng dulang itatanghal ay kailangang umayon sa mga pisikal na limitasyon ng entablado.
Makatutulong kung iniisip ang entablado at kung paano kumikilos dito ang mga aktor habang isinusulat
ang iskrip ng dula. Kaya sa simula pa lamang, mahalagang mailarawan ang set, kabilang ang lokasyon ng
pintuan o bintana, puwesto ng silya at iba pang muwebles o palamuti, at iba pang kasangkapan tulad
ng projector

Hindi naman kailangang ilarawan nang detalyado ang set. Magbigay ng sapat na paglalarawan upang
mabigyan ng ideya ang direktor o set designer kung ano ang magiging hitsura nito. Tiyak na may sariling
ideya ang direktor kung paano pakikilusin ang mga tauhan sa entablado.

Paglalarawan ng Tagpuan

1. Maghanap ng kopya ng paborito mong maikling kuwento o ng maikling kuwentong huli mong
nabasa. Basahin mo itong muli.

2. Sa iyong palagay, ano ang potensiyal ng maikling kuwentong ito kung gagawing isang maikling
dula?

3. Kung gagawan mo ito ng pandulang bersiyon, paano mo ilalarawan sa iyong iskrip ang tagpuan?
Maaari mong gawing modelo ang mga halimbawa sa modyul na ito.

4. Para sa palihan, bumuo ng isang grupo at pag-usapan ang inyong mga awtput. Pagkatapos,
ibahagi ang inyong napag-usapan sa klase.

 Banghay

Ang banghay ng dula, bagaman limitado sa mga pisikal na aksiyon ng mga tauhan at sa mga pagbabago
sa eksena, ay kawahig ng sa maikling kuwento o nobela. Ang malaking bahagi ng pagiging matagumpay
ng isang dula ay nakadepende sa tunggaliang nagpapatakbo sa mga aksiyon. Ang tradisyonal na banghay
ng maikling dulang iisahing yugto ay gumagamit ng modelo ni Aristotle sa trahedya (Freytag’s Pyramid):
eksposisyon, papataas na antas ng aksiyon, kasukdulan o rurok, pababang aksiyon, at resolusyon o
denouement.

 Eksposisyon. Ito ang simula ng dula. Karaniwang kinapapalooban ito ng impormasyon sa

konteksto ng dula o paliwanag sa sitwasyon. Ipapakilala sa bahaging ito ang mga tauhan at dito
bubuuin ang tono. Siguruhing malinaw, maikli, at interesante ang bahaging ito. Maaari ding
magbigay ng mga hudyat o palatandaan sa kung ano ang maaaring kalabasan ng kuwento sa
dula o kaya magmungkahi ng temang makatutulong sa pag-unawa sa kuwento.

 Papataas na antas ng aksiyon. Sa bahaging ito, ipinapakita sa awdiyens ang tunggalian at dito
nagsisimula ang pangunahing aksiyon. Kung maaari, siguruhing may basehan sa totoong buhay
ang anumang komplikasyon sa dula. Ito ay upang maging kapani- paniwala sa mga manonood
ang mga nangyayari sa mga tauhan.

 Kasukdulan. Ito ang resulta ng serye ng mga pangyayari sa mga unang bahagi ng dula o ang
bahaging kailangan nang harapin ng tauhan ang pinakamabigat niyang suliranin o katunggali. Sa
 Walang Maliw, kailangang tanggapin ng ina na wala na ang kaniyang anak. Sa Ang Unang Regla
ni John, kailangang may gawin ang bata upang maging ganap ang kaniyang transisyon mula
pagiging bata. Sa Ang Paglilitis ni Mang Serapio, kailangan niyang ipagtanggol ang sarili laban sa
mga nang-uusig sa kaniya.

 Pababang aksiyon. Sa bahaging ito ng dula, makikita kung napagtagumpayan ng tauhan ang
kaniyang problema o kung nabigo siyang malabanan ang mga puwersa ng katunggali (maaaring
sarili, ibang tao, lipunan, kalikasan, teknolohiya, tadhana). Sa Walang Maliw, handa nang
magpaalam ang ina sa kaniyang anak. Sa Ang Unang Regla ni John, hindi malinaw kung ano ang
nangyari sa bata nang ”reglahin” siya. Sa Ang Paglilitis ni Mang Serapio, binulag ang kawawang
pulubi.

 Resolusyon o Kongklusyon. Ipinapakita dito ang kinalabasan ng pakikipagtunggali ng tauhan.

Maaaring masaya o malungkot ang pagtatapos. Maaari din namang walang katiyakan kung tapos
na ba ang kuwento.

Ngunit bukod sa modelong Freytag s Pyramid, may ilang modernong maikling dula na nag-
eeksperimento sa banghay at lumalayo sa modelong ito. Dahil sa teknolohiya at iba pang inobasyon sa
paraan ng pagtatanghal ng dula sa kasalukuyan,
nahihikayat ang ilang mandudula na pag-eksperimentuhan ang banghay upang magbigay ng bago at
kakaibang karanasan sa mga manonood.

Estruktura ng Dula

1. Bumuo ng isang grupo. Pumili kayo ng isa sa mga sumusunod na sitwasyon:

 Nanay na nagtatago sa pinagkakautangan

 Matandang mag-asawa na muling ikinasal

 Isang babae at isang lalaking na-trap sa elevator

 Magkapatid na naghihintay ng masasakyang bus sa waiting shed

 Hapunan ng pamilya

 Dalawang binatang nagpapasiklaban sa panliligaw sa isang dalaga

 Pagpupulong ng mga superhero

 Tatlo o apat na taong hindi magkakakilala na nagising sa naka-lock na kuwarto

2. Bumuo kayo ng kuwento batay sa napili ninyong sitwasyon. Isulat ang banghay gamit
ang Freytag’s Pyramid.

3. Ibahagi ang inyong awtput sa klase.

Diyalogo

Di tulad ng nobela o maikling kuwento na karaniwang binabasa, ang dula ay isang anyong pampanitikan
na pinanonood at pinakikinggan. Kaya naman ang isusulat na diyalogo ay hindi lamang dapat
magandang tingnan sa mga pahina. Kailangan ding maging natural din ang tunog nito kapag binigkas.

Mahalaga ang diyalogo sapagkat isa ito sa mga nagtatakda ng tono ng dula.

Hindi lamang dapat natural ang tunog ng diyalogo sa isusulat na dula, bagkus nakatutulong din dapat ito
sa pagpapatakabo ng mga aksiyon

Kung hindi tunog-natural ang diyalogo, kung hindi tumutugma sa tauhang nagsasalita nito, kung sigawan
nang sigawan ang mga tauhan sa isa’t isa nang wala namang dahilan, o kung ang naririnig sa diyalogo ay
boses ng mandudula sa halip na boses ng tauhan, hindi magtatagumpay ang dula. Maaaring sa
kalagitnaan pa lang ng dula ay bumitiw at mawalan na ng gana ang manonood.