‫بسم‌ اهلل الرحمن الرحیم‬

‫مهارت‌های نرم‪ ،‬سرمای ‌ه‬

‫انسانی و توسعه‌ انسانی‬

‫دکتور عبدالقهار سروری‬

 ‫شناسنامه‪:‬‬
‫نام کتاب‪ :‬مهارت‌های نرم‪ ،‬سرمایه‌ انسانی و توسعه‌ انسانی‬
‫نویسنده‪ :‬دکتور عبدالقهار سروری ‬
‫ویراستار‪ :‬مشعل ارتزاد‬
‫آرایش‌ پشتی و برگ‌ها‪ :‬رفیع جسور‬
‫قطع و صفحات‪ :‬رقعی‪ 72 /‬صفحه‬
‫سال چاپ‪ :‬بهار ‪ 1396‬خورشیدی‬
‫قیمت‪ 70 :‬افغانی‬
‫تیراژ‪ 1000 :‬نسخه‬
‫ناشر‪ :‬انتشارات حامد رسالت‬
‫نشانی برقی‪hamidrasalat@Yahoo.com :‬‬
‫شماره‌های تماس‪ 070590545 ،0202203359 :‬و ‪0777590545‬‬
‫آدرس‪ :‬کابل‪ ،‬شهر نو‪ ،‬چهارراهی انصاری‪ ،‬نبش سرک اول کلوله پشته‬
‫حق چاپ برای نویسنده و ناشر محفوظ است‬
 ‫فهرست مطالب‬
‫‪7‬‬ ‫پیشگفتار‬
‫‪11‬‬ ‫مقدمه‬
‫‪21‬‬ ‫مهارت‌های نرم‬
‫‪26‬‬ ‫فکتورهای مهم شکل دهنده‌ی مهارت‌های نرم‬
‫‪35‬‬ ‫راه‌های فراگیری و تقویه‌ی مهارت‌های نرم‬
‫‪38‬‬ ‫سرمایه‌ی انسانی‬
‫‪46‬‬ ‫فکتورهای اساسی شکل دهنده‌ی سرمایه‌ی انسانی‬
‫‪53‬‬ ‫توسعه‌ی انسانی‬
‫‪58‬‬ ‫عوامل دست‌یابی به توسعه‌ی انسانی‬
‫‪63‬‬ ‫نقش توسعه‌ی انسانی در راستای ملت سازی و دولت ساز ‬
‫ی‬
‫‪69‬‬ ‫منابع‬
 ‫پیشگفتار‬
‫در دنیـای امـروزی و بـا متحـول شـدن طـرز زندگـی انسـان‌ها و‬
‫شـکل‌گیری شـاخص‌ها و فکتورهـای جدیـد بـرای بهتـر زیسـتن و مفید‬
‫زیسـتن در جوامع انسـانی‪ ،‬انسـان‌ها مکلف به‌فراگیـری و تقویه‌ی بعضی‬
‫از مهارت‌هـا و ظرفیت‌هـای انـد کـه آن‌هـا را مبـدل بـه واحد‌هـای فعال‬
‫جوامع انسـانی و سـرمایه‌های بالقوه برای انکشـاف سـطح و کیفیت تولید‬
‫و خدمـات در کشـورها می‌نماینـد‪ .‬همچنـان‪ ،‬فراگیری مهارت‌هـا‪ ،‬ارتقای‬
‫ظرفیت‌هـای الزم و مـورد نیـاز و تحقق آن در زندگی فـردی و اجتماعی‪،‬‬
‫انسـان‌ها را کمک خواهند کرد تا سـطح زندگی خویش را توسـعه بخشیده‬
‫و از گزینه‌هـای بیشـتر بـرای بهتـر زیسـتن و موفقانـه زیسـتن برخـوردار‬
‫شـوند‪ .‬مهارت‌هـا و ظرفیت‌هـای الزم و سـازنده به‌مثابه‌ی اجـزای مهم و‬
‫مفید شـکل دهنده‌ی شـخصیت و محتوای کاری انسـان‌ها باعث به‌میان‬
‫آمـدن انسـان‌های بـا ظرفیـت‪ ،‬مدیـر و مدبـر به‌مثابـه‌ی واحدهـای فعال‬
‫جوامع انسـانی گردیده و موجودیت انسـان‌های با مهـارت و توانمند باعث‬
‫به‌میـان آمـدن جوامع فعـال و ارزشـمند انسـانی خواهند شـد‪ .‬فراگیری و‬
‫تقویـه‌ی مهارت‌هـا و ظرفیت‌هـای الزم در وجـود انسـان‌ها‪ ،‬آنهـا را بـه‬
‫سـرمایه‌های ارزشـمندی‪ ،‬کـه می‌تواننـد بـاالی کمیـت و کیفیـت منابع‪،‬‬
 ‫‪ - 8‬مهارت‌های نرم‪ ،‬سرمایه‌ انسانی و توسعه‌ انسانی‬

‫تولیـد و خدمات در جوامع انسـانی تأثیر جدی داشـته باشـند‪ ،‬مبدل نموده‬
‫و آنها را در جمله‌ی سـرمایه‌ها و داشـته‌های ارزشـمند جوامع انسـانی قرار‬
‫می‌دهنـد‪ .‬از سـویی هـم‪ ،‬فراگیری مهارت‌هـا و ارتقـای ظرفیت‌های الزم‬
‫و شـکل‌گیری سـرمایه‌های انسـانی در وجود خود انسـان‪ ،‬باعث توسعه‌ی‬
‫کیفـی انسـان گردیـده و زمینه‌هـا و گزینه‌هـای متعـددی را بـرای بهتـر‬
‫زیسـتن در اختیار وی (انسـان توسـعه یافته) قـرار خواهد داد‪.‬‬
‫در پهلوی مهارت‌ها و ظرفیت‌های اکادمیک و اکتسـابی که انسـان‌ها‬
‫از طریـق برنامه‌هـای آموزشـی و بـر مبنـای تعامـل و تجـارب آموزشـی‬
‫و کاری به‌گونـه‌ی معمـول کسـب می‌نماینـد‪ ،‬یـک سلسـله مهارت‌هـا‪،‬‬
‫ظرفیت‌هـا و ظرافت‌هـای ویـژه در وجـود انسـان‌ها نهفتـه اند که بیشـتر‬
‫بـه محتـوای شـخصیتی‪ ،‬طـرز نگـرش و ویژه‌گی‌هـای فـردی انسـان‌ها‬
‫متعلـق انـد و آنهـا را در جهـت پیش‌برد زندگـی فـردی‪ ،‬کاری و اجتماعی‬
‫کمـک می‌کننـد تـا از زندگـی بهتـر و موفق‌تـری برخـوردار باشـند‪ ،‬کـه‬
‫هم‌چـو مهارت‌ها‪،‬مهارت‌هـای نـرم نامیـده می‌شـوند‪ .‬مهارت‌هـای نـرم‬
‫انسـان‌ها را کمـک می‌کننـد تـا در زندگـی و کارهـای روزمـره‌ی خـود‬
‫بیشـتر موفـق بـوده و بر چالش‌هـای ممکـن در زندگی فـردی‪ ،‬اجتماعی‬
‫و تخصصـی خویـش فایـق آیند‪ .‬همچنـان‪ ،‬مهارت‌هـای نرم انسـان‌ها را‬
‫کمـک می‌کنند تـا به‌گونه‌ی درسـت اوضـاع را تحلیل نمایند‪ ،‬بـا دیگران‬
‫به‌گونـه‌ی موفقانه ارتباطات برقرار نمـوده و بر مبنای نیازمندی‌های زمانی‬
‫و مکانـی تصامیـم معقـول را اتخاذ نماینـد‪ .‬برخوردار بـودن از مهارت‌های‬
‫نـرم و کسـب آموزش‌هـای الزم بـرای تحلیل اوضـاع و اسـتفاده از دانش‬
 ‫مهارت‌های نرم‪ ،‬سرمایه‌ انسانی و توسعه‌ انسانی ‪9 -‬‬

‫و فناری‌هـای عصـری و مسـلکی انسـان‌ها را بـه سـرمایه‌های بالقـوه و‬

‫ارزشـمند مبـدل می‌کننـد‪ .‬سـرمایه‌ی انسـانی در دنیـای امـروزی یکی از‬
‫فکتور‌هـای مهـم بـرای رشـد و ترقی جوامع بشـری‪ ،‬توسـعه‌ی اقتصادی‬
‫و بهتـر شـدن سـهولت‌های زندگی و عرصـه‌ی خدمات در جوامع انسـانی‬
‫محسـوب می‌شود‪.‬‬
‫هم‌زمـان بـا رشـد روز افزون عرصه‌هـای علمی و اقتصادی‪ ،‬انسـان‌ها‬
‫بـرای بهتـر زیسـتن‪ ،‬بیشـتر زیسـتن و داشـتن زندگـی سـالم و مفیـد به‬
‫توسـعه‌ی ظرفیت‌هـا و توانایی‌هـای خـود و هم‌چنـان توسـعه‌ی فکتورها‬
‫و عرصه‌هـای تأثیرگـذار بـر زندگـی انسـانی و برخواسـته از محتـوا و‬
‫ظرفیت‌هـای کاری و شـخصیتی انسـان نیـاز دارند‪ .‬مهارت‌هـا‪ ،‬ظرفیت‌ها‬
‫و مفاهیـم کـه بـا رشـد و تقویـه‌ی خـود باعـث توسـعه‌ی بسـتر و ازدیاد‬
‫گزینه‌هـای زندگـی بـرای انسـان‌ها می‌شـوند‪ ،‬بـا کنـار هـم قـرار گرفتن‬
‫در وجـود انسـان‌ها و تحقـق یافتـن در زندگـی فـردی‪ ،‬کاری و اجتماعی‬
‫انسـان‌ها باعـث توسـعه‌ی کیفـی و محتوایـی انسـان شـده و مفهـوم‬
‫توسـعه‌ی انسـانی را شـکل می‌دهند‪ .‬توسـعه‌ی انسـانی و رشـد مهارت‌ها‬
‫و ظرفیت‌هـای نـرم و تخصصـی انسـان‌ها آنهـا را قـادر می‌سـازند تـا از‬
‫توانایی‌هـا و گزینه‌هـای متوازن با رشـد سـریع علم و فناوری و توسـعه‌ی‬
‫اقتصـادی در دنیـای مـدرن برخـوردار گردیـده و زندگـی واقعـی آنهـا‬
‫تحت شـعاع پیشـرفت‌های سـریع علمـی و اقتصـادی قرار نگیـرد‪ .‬یعنی‪،‬‬
‫انسـان‌های مـدرن بـرای همسـو بـودن بـا جهـان پرچالـش و پرمزایـای‬
‫امـروزی و بـرای برخـوردار شـدن از زندگـی مفیـد و موفقانـه‪ ،‬به داشـتن‬
 ‫‪ - 10‬مهارت‌های نرم‪ ،‬سرمایه‌ انسانی و توسعه‌ انسانی‬

‫و فراگیـری یـک سلسـله مهارت‌هـا و ظرفیت‌هـای الزم‪ ،‬مبدل شـدن به‬

‫ظرفیت‌هـای بالقـوه و قابل حسـاب در جوامع انسـانی و برخـوردار بودن از‬
‫مزایـا و مفاهیـم توسـعه دهنده‌ی ظرفیت‌های انسـانی برای بهتر زیسـتن‬
‫نیـاز دارنـد‪ .‬از ایـن‌رو‪ ،‬ایـن اثـر بـه تشـریح مهارت‌هـای نرم‪ ،‬سـرمایه‌ی‬
‫انسـانی و توسـعه‌ی انسـانی به‌مثابه‌ی سـه مفهوم مدرن و سرنوشـت ساز‬
‫در زندگـی مدرن انسـانی پرداخته و نحوه‌ی رشـد‪ ،‬روابـط متقابل‪ ،‬راه‌های‬
‫تحقق و حد ارزشـمندی مفاهیم و فکتورهای مدرن و ارزشـمند یاد شـده‬
‫را مـورد بررسـی قرار داده اسـت‪.‬‬
 ‫مقدمه‬
‫مهارت‌هـای نـرم (‪ ،)Soft Skills‬سـرمایه‌ی انسـانی (‪Human‬‬
‫‪ )Capital‬و توسـعه‌ی انسـانی‬
‫(‪ )Human Development‬از جملـه مفاهیم و مباحث تازه و مهم‬
‫علمی‪-‬انسـانی انـد کـه در عرصه‌هـای متفـاوت و بـا شـیوه‌های متفاوت‬
‫بـاالی زندگـی فـردی‪ ،‬کاری و اجتماعـی انسـان‌ها اثـرات جـدی داشـته‬
‫و از عناصـر مـورد نیـاز بـرای بهتـر زیسـتن در دنیـای مدرن و پـر چالش‬
‫امـروزی محسـوب می‌شـوند‪ .‬زندگـی مـدرن انسـانی کـه بـا فرصت‌ها و‬
‫چالش‌های متعدد و همیشـگی همراه اسـت‪ ،‬نیازمند داشـتن یک سلسـله‬
‫مهارت‌هـا‪ ،‬ظرفیت‌هـا و مفاهیـم خاصـی اسـت کـه ضمن فراهم سـازی‬
‫زمینه‌هـای بهتر زیسـتن برای انسـان‌ها‪ ،‬آنها را به سـرمایه‌های ارزشـمند‬
‫و واحدهـای فعـال و مفیـد جوامـع انسـانی مبـدل می‌سـازند‪ .‬از سـویی‬
‫هـم‪ ،‬فرصت‌هـا و چالش‌هـای موجـود در دنیـای امـروزی و در زندگـی‬
‫مـدرن انسـانی اجتنـاب ناپذیر اند و داشـتن مهارت‌هـا و ظرفیت‌های الزم‬
‫باعـث می‌شـود تـا انسـان‌ها چالش‌هـای ممکـن را به‌گونـه‌ی درسـت و‬
‫معقـول مدیریـت نمـوده و از فرصت‌هـای احتمالـی برای بهتر زیسـتن و‬
‫مفیـد زیسـتن اسـتفاده نماینـد؛ در غیـر آن‪ ،‬در صورت نداشـتن مهارت‌ها‬
 ‫‪ - 12‬مهارت‌های نرم‪ ،‬سرمایه‌ انسانی و توسعه‌ انسانی‬

‫و ظرفیت‌هـای الزم‪ ،‬انسـان‌ها فرصت‌هـای ارزنـده را از دسـت خواهنـد‬

‫داد و مجبـور خواهنـد شـد تـا همـواره بـا چالش‌هـای پی‌هـم دسـت و‬
‫پنجـه نـرم نماینـد‪ .‬یعنی‪ ،‬با پیشـرفت سـریع و چشـمگیر علـم و فناوری‬
‫در دنیـای امـروزی و بـا توسـعه و پیشـرفت‌های اقتصادی و فراهم شـدن‬
‫گزینه‌هـای متعـدد بـرای کار و زندگـی در دنیـای مـدرن‪ ،‬انسـان را بـه‬
‫چالـش می‌کشـد تـا خـود را بـا تحـوالت کمـی و کیفـی جهـان امروزی‬
‫همـراه سـاخته و به‌گونـه‌ی متـوازن بـا پیشـرفت‌های علمـی‪ ،‬تخنیکی و‬
‫اقتصـادی در پـی رشـد و توسـعه‌ی مهارت‌هـا و ظرفیت‌هـای خود باشـد‬
‫تـا بتواننـد بحیـث یک عضو فعـال و ارزشـمند جوامـع انسـانی از مزایای‬
‫پیشـرفت در عرصه‌هـای علـم و فناوری اسـتفاده نمـوده و از زندگی بهتر‬
‫و آسـوده‌تر برخوردار باشـد‪.‬‬
‫بـا آنکـه مفاهیـم و مباحـث اخالقـی و عاطفـی از جملـه ارزش‌هـا و‬
‫مفاهیم همیشـگی و ارزشـمند زندگی انسـانی محسوب می‌شـوند‪ ،‬ولی در‬
‫زندگـی پرچالـش‪ ،‬پررقابـت و دارای گزینه‌هـای متعـدد امروزی انسـان‌ها‬
‫مکلـف انـد تا در پـی فراگیری و تقویـه‌ی مهارت‌های الزم‪ ،‬مبدل سـازی‬
‫خـود به سـرمایه‌های انسـانی و انکشـاف ظرفیت‌های درونـی و مفهومی‬
‫خـود به‌خاطـر همـگام شـدن بـا تحـوالت سـریع و روزافـزون علمـی‪،‬‬
‫تخنیکـی و اقتصـادی در جهـان باشـد‪ .‬مهارت‌هـا و ظرفیت‌هـای درونی‪،‬‬
‫فطـری‪ ،‬شـخصیتی و اکتسـابی انسـان‌ها و حد توانایی‌هـای آنها در جهت‬
‫برقـراری ارتباطـات سـالم و موفقانـه بـا دیگـران‪ ،‬درک ماحـول و تحلیل‬
‫اوضـاع‪ ،‬مدیریـت چالش‌هـای احتمالـی‪ ،‬اتخـاذ تصامیـم معقـول و مفیـد‬
 ‫مهارت‌های نرم‪ ،‬سرمایه‌ انسانی و توسعه‌ انسانی ‪13 -‬‬

‫و توانایـی اسـتفاده‌ی بـه مـورد از فرصت‌هـا‪ ،‬گزینه‌هـا و امکانـات موجود‬

‫در ماحـول‪ ،‬انسـان‌ها را بـه اجـزای فعـال چـرخ سـازنده‌ی جوامع بشـری‬
‫و سـرمایه‌های ارزشـمند و قابـل حسـاب بـرای عرصه‌هـای تأثیرگـذار بر‬
‫زندگـی انسـانی مبـدل می‌نمایند‪.‬‬
‫همان‌گونـه‌ی کـه پـول‪ ،‬ابـزار‪ ،‬سـرمایه‪ ،‬برنامـه‪ ،‬زمـان و زمیـن‬
‫به‌مثابـه‌ی فکتورهـای اساسـی شـکل‌دهنده و تولیـد کننـده‌ی ثـروت و‬
‫سـرمایه محسـوب می‌شـوند و در عرصـه‌ی تولید و ارایـه‌ی خدمات نقش‬
‫مهـم دارنـد‪ ،‬انسـان‌های باظرفیـت و بامهـارت نیـز می‌تواننـد در جهـت‬
‫طـرح برنامه‌هـای مفیـد‪ ،‬اسـتفاده‌ی به مـورد و معقول از وقـت و امکانات‬
‫و بهبـود کیفیـت تولیـد و ارایه‌ی خدمات نقش مهم و مفید داشـته باشـند‪.‬‬
‫از ایـن‌رو‪ ،‬انسـان‌های باظرفیـت و دارای مهارت‌هـای ارزنده نیـز در ازدیاد‬
‫تولیـد و خدمـات و بهبـود کیفیـت تولیـد و خدمـات می‌تواننـد نقش مهم‬
‫داشـته باشـند‪ ،‬کـه می‌تـوان آنهـا را سـرمایه‌های بالقـوه (سـرمایه‌های‬
‫انسـانی) دانسـت‪ .‬هم‌چنـان‪ ،‬رشـد و تقویـه‌ی مهارت‌هـا و ظرفیت‌هـای‬
‫الزم در وجود انسـان‌ها و توانایی انسـان‌ها در جهت اسـتفاده از مهارت‌ها‬
‫و ظرفیت‌هـای الزم بـرای بهبـود کیفیـت زندگـی انسـانی باعث رشـد و‬
‫توسـعه‌ی محتوایـی انسـان گردیـده و انسـان‌ها را بـه واحدهـای توسـعه‬
‫یافتـه و باظرفیـت جوامـع انسـانی مبـدل می‌سـازند‪ .‬توسـعه‌ی انسـانی‬
‫باعث بیشـتر شـدن گزینه‌ها برای بهتر زیسـتن و گسـترش بسـتر زندگی‬
‫انسـانی بخاطـر بهتـر زیسـتن‪ ،‬بیشـتر زیسـتن و مفید زیسـتن انسـان‌ها‬
‫خواهند شـد‪.‬‬
 ‫‪ - 14‬مهارت‌های نرم‪ ،‬سرمایه‌ انسانی و توسعه‌ انسانی‬

‫مهارت‌هـای نـرم‪ ،‬سـرمایه‌ی انسـانی و توسـعه‌ی انسـانی به‌مثابـه‌ی‬

‫ارزش‌هـا و فکتورهـای مهـم و مـورد نیـاز در زندگـی مـدرن امـروزی بـا‬
‫هـم مرتبـط بـوده و در شـکل‌گیری و رشـد یک‌دیگـر می‌تواننـد نقـش‬
‫جـدی داشـته باشـند‪ .‬مهارت‌هـای نـرم از جملـه مهارت‌هـا‪ ،‬ظرفیت‌هـا‬
‫و ظرافت‌هـا انـد کـه انسـان‌ها را در جهـت زندگـی فـردی‪ ،‬کاری و‬
‫اجتماعـی کمـک می‌کنند تـا از جایگاه بهتـر و مفیدتری برخوردار شـوند‪.‬‬
‫مهارت‌هـای نـرم عبـارت انـد از مجموعـه‌ی از ظرفیت‌هـا و ظرافت‌هـا‪،‬‬
‫حـد خبره‌گـی و هوشـمندی‪ ،‬ویژه‌گی‌هـای شـخصی و توانمندی‌هـای‬
‫شـخصیتی کـه باعـث می‌شـوند تـا انسـان‌ها خـود و محیـط را به‌خوبـی‬
‫درک نمـوده و به‌گونـه‌ی درسـت بـر حـرکات خـود کنتـرول داشـته و‬
‫موفـق بـه فایـق آمـدن بـر چالش‌هـای ممکـن در زنده‌گـی شـخصی و‬
‫کاری خویـش شـوند‪ .‬همچنان‪،‬مهارت‌هـای نـرم را عبـارت از مجموعه‌ی‬
‫از ویژه‌گی‌هـای شـخصیتی‪ ،‬حـد جذابیـت افـراد در میـان مـردم‪ ،‬نحوه‌ی‬
‫اسـتفاده از زبـان‪ ،‬عادات شـخصی و حـد خوش‌بـاوری و مثبت‌نگری افراد‬
‫کـه آنهـا را از هـم متمایـز می‌سـازند‪ ،‬تعریـف می‌کننـد (شـولتز‪2008 ،‬؛‬
‫ویکی پیدیـا‪.)2007 ،‬‬
‫بـه گفته‌ی کایپا (‪ ،)2005‬مهارت‌های رهبـری‪ ،‬ظرفیت تصمیم‌گیری‪،‬‬
‫حـل منازعات‪ ،‬ظرفیـت مباحثه‪ ،‬توانایـی برقراری ارتباطـات‪ ،‬ایجادگری و‬
‫توانایـی ارایه‌دهـی از جملـه بخش‌هـای هـم مهارت‌هـای نرم محسـوب‬
‫می‌شـوند‪ ،‬که در جهت موفقیت و رشـد سـرمایه‌گذاری و رشـد سـرمایه‌ی‬
‫انسـانی مهـم پنداشـته می‌شـوند‪ .‬هم‌چنـان‪ ،‬مهارت‌هـای نـرم عبـارت‬
 ‫مهارت‌های نرم‪ ،‬سرمایه‌ انسانی و توسعه‌ انسانی ‪15 -‬‬

‫از یـک سلسـله مهارت‌هـای انسـانی و غیـر تخنیکـی می‌باشـند کـه‬

‫عمده‌تریـن بخش‌هـای آن عبـارت از توانایـی برقـراری ارتباطات سـالم‪،‬‬
‫توانایـی مدیریـت و رهبـری‪ ،‬مهـارت مدیریـت چالش‌ها و حـل منازعات‪،‬‬
‫مهـارت اتخاذ تصامیـم معقول و تأثیرگذاری فـردی در مجالس و کارهای‬
‫گروهـی می‌باشـند (سـی تی تـی سـی‪ .)2014 ،‬یعنـی‪ ،‬مهارت‌هـای نرم‬
‫در پهلـوی مهارت‌هـا و دانـش تخنیکـی و مسـلکی بـه انسـان‌ها کمـک‬
‫می‌کننـد تـا در کارهـا و زندگـی روزمـره‌ی خـود بیشـتر موفـق باشـند‪،‬‬
‫چالش‌هـای احتمالـی را به‌خوبـی مدیریـت نمـوده و از فرصت‌های ممکن‬
‫به‌صـورت درسـت اسـتفاده نمایند‪.‬‬
‫در پهلـوی دانـش و ظرفیت‌هـای تخصصـی و مسـلکی‪ ،‬مهارت‌های‬
‫نرم در راسـتای شـکل‌گیری سـرمایه‌ی انسـانی و مبدل شـدن انسـان‌ها‬
‫بـه سـرمایه‌های بالقـوه و مفیـد انسـانی نقـش دارنـد‪ .‬مهارت‌هـای نرم و‬
‫دانـش و مهارت‌هـای تخصصـی باعث می‌شـوند تا انسـان‌ها در راسـتای‬
‫ازدیـاد منابـع‪ ،‬تولید و خدمـات و بهبود کیفیت تولیـد و خدمات نقش مهم‬
‫داشـته و خود به سـرمایه‌های قابـل توجه در بـازار کار و عرصه‌های تولید‬
‫و خدمـات مبـدل شـوند‪ .‬رشـد سـریع علـم و فنـاوری در دنیـای متمـدن‬
‫امـروزی و گسـترش روز افـزون رقابـت در بـازار کار باعـث شـده انـد تـا‬
‫سـرمایه‌ی انسـانی متکـی بـر دانـش‪ ،‬ظرفیت‌هـا و مهارت‌های ارزشـمند‬
‫و تأثیرگـذار از توجـه‌ی بیشـتر برخوردار شـده و از جملـه فکتورهای مهم‬
‫شـکل دهنده‌ی سـرمایه و ثروت قابل اسـتفاده در عرصه‌ی رشـد و ترقی‬
‫جوامـع انسـانی و بهبـود کیفیـت زندگـی انسـانی و خدماتـی همگانی در‬
 ‫‪ - 16‬مهارت‌های نرم‪ ،‬سرمایه‌ انسانی و توسعه‌ انسانی‬

‫جوامع انسـانی پنداشـه شـود‪ .‬به گفته‌ی دی‪-‬بونـگ (‪ ،)2009‬چالش تازه‬

‫در قبـال جهانـی شـدن‪ ،‬اقتصـاد متکی بر دانـش و پیشـرفت‌های فناوری‬
‫باعـث شـده انـد تـا نهادها و کشـورها بـه راه حل‌ها و مسـایل کـه آنها را‬
‫قـادر بـه حفظ جایـگاه در بـازار پررقابـت امـروزی می‌کند‪ ،‬توجـه نمایند؛‬
‫البتـه‪ ،‬رشـد ظرفیت‌هـا و مهارت‌هـای انسـانی و مبدل سـاختن انسـان‌ها‬
‫بـه سـرمایه‌های ارزشـمند شـامل ایـن راهکارهـا انـد کـه این پیشـرفت‬
‫متکـی بـر ظرفیت‌هـای انسـانی در چارچوب مفهومی سـرمایه‌ی انسـانی‬
‫تعریف می‌شـوند‪.‬‬
‫به‌صورت کل‪ ،‬سـرمایه انسـانی متشـکل از سـرمایه و انسـان است؛ از‬
‫دیـد اقتصادی سـرمایه بـه فکتورهای تولیـدی اطالق می‌شـود که باعث‬
‫تولید و عرضه‌ی اجناس و خدمات شـوند و خود شـان در پروسـه‌ی تولید‬
‫به‌گونـه‌ی جـدی بـه مصـرف نرسـند و فقـط عامـل تولیـد باشـند‪ .‬بـا در‬
‫نظرداشـت تعریـف ارایه شـده از سـرمایه‪ ،‬انسـان مسـوولیت فعالیت‌های‬
‫اقتصـادی‪ ،‬تولیـد‪ ،‬عرضـه و ارایـه‌ی خدمـات را به‌عهـده دارد و بـر مبنای‬
‫این مبحث می‌تواند به‌حیث سـرمایه‌ی انسـانی شـناخته شـود (بولدیزونی‪،‬‬
‫‪2008‬؛ دی‪-‬بونگ‪ .)2009 ،‬سـرمایه‌ی انسـانی به‌صورت کل از دو طریق‬
‫شـکل می‌گیرنـد و به‌میـان می‌آیند‪ ،‬یکـی از طریق نیـروی فزیکی کارگر‬
‫و اسـتفاده از نیـروی فزیکی و انرژی کارگـر برای تولید اجناس و عرضه‌ی‬
‫خدمـات ماننـد دیگـر فکتورهایکـه در عرصـه‌ی تولیـد نقش دارنـد مانند‬
‫پـول‪ ،‬زمیـن‪ ،‬ماشـین آالت و غیره‪ .‬شـیوه‌ی دوم شـکل‌گیری سـرمایه‌ی‬
‫انسـانی از طریـق ظرفیت‌سـازی و تمرکز باالی آمـوزش‪ ،‬فراگیری دانش‬
 ‫مهارت‌های نرم‪ ،‬سرمایه‌ انسانی و توسعه‌ انسانی ‪17 -‬‬

‫و فنـاوری اسـت کـه انسـان‌ها قـادر می‌شـوند در حـد وسـیع و به‌گونه‌ی‬

‫غیـر مسـتقیم در پروسـه‌ی تولیـد و عرضه‌ی خدمات نقش داشـته باشـند‬
‫و در ایـن حالـت سـرمایه انسـانی شـامل مفاهیمـی می‌شـود کـه انسـان‬
‫را به‌حیـث طـراح و ایجادگـر شـکل می‌دهـد و فکتورهـای مهـم شـکل‬
‫دهنـده‌ی ایـن ویژه‌گـی عبـارت انـد از دانـش کاربـردی‪ ،‬شایسـتگی‌ها و‬
‫تجـارب کاری و مهارت‌هـای فـردی کـه شـخص را قـادر می‌سـازند تـا‬
‫به‌گونـه‌ی مـداوم و معقـول بـا ماحـول رابطه برقـرار نمایـد و این مبحث‬
‫به‌گونـه‌ی واقعـی مفهـوم سـرمایه‌ی انسـانی را شـکل می‌دهـد (لیتـل‪،‬‬
‫‪2003‬؛ بیـچ‪)2009 ،‬؛ تعریـف مـورد نظـر ایـن اثر نیـز تعریف دومـی ارایه‬
‫شـده برای سـرمایه‌ی انسـانی می‌باشد‪.‬‬
‫شـکل‌گیری سـرمایه‌ی انسـانی از طریق فراگیری دانـش و مهارت‌ها‬
‫و ظرفیت‌سـازی بیشـتر مفیـد بـوده و دانـش و ظرفییت‌هـای انسـانی به‬
‫سـادگی می‌تواننـد بـه امتعـه و خدمـات مفیـد مبـدل شـوند و سـرمایه‌ی‬
‫انسـانی متکـی بـر دانـش و مهارت‌هـای تخصصـی می‌تواننـد بـاالی‬
‫عرصه‌هـای مختلـف زندگـی اجتماعـی انسـان‌ها تأثیـرات جـدی داشـته‬
‫باشـند (سـاالمون‪1991 ،‬؛ وودهـال‪2001 ،‬؛ رومـر‪ .)1990 ،‬از ایـن‌رو‪،‬‬
‫مهارت‌هـای نـرم و فکتورهای شـکل دهنده‌ی سـرمایه‌ی انسـانی عوامل‬
‫اصلی توسـعه‌ی انسـانی و فراهم‌سـازی زمینه‌های رشـد ظرفیت و کسب‬
‫توانایی‌هـای انسـانی بـرای بهتر زیسـتن‪ ،‬بیشـتر زیسـتن و مفید زیسـتن‬
‫انسـان‌ها پنداشـته می‌شـوند‪ .‬مهارت‌هـای نـرم‪ ،‬سـرمایه‌ی انسـانی و‬
‫توسـعه‌ی انسـانی باعث رشـد کیفیت زندگی انسـانی‪ ،‬بهبود کیفیت تولید‬
 ‫‪ - 18‬مهارت‌های نرم‪ ،‬سرمایه‌ انسانی و توسعه‌ انسانی‬

‫و ارایـه‌ی خدمـات در جوامـع بشـری و باعـث ترقـی و پیشـرفت جوامـع‬

‫بشـری به‌گونـه‌ی متـوازن و مطمیـن خواهند شـد؛ چون‪ ،‬فکتورهـای یاد‬
‫شـده باعـث به‌میان آمـدن واحدهـای مفید‪ ،‬معیـاری و مثمر(انسـان‌های‬
‫دارای مهارت‌هـا و ظرفیت‌هـای الزم و توسـعه یافتـه) در جوامـع انسـانی‬
‫گردیـده و باعـث به‌میـان آمـدن جوامـع فعـال‪ ،‬بـا ظرفیـت و بـا ثبـات‬
‫می‌شـوند‪.‬‬
‫در عصـر کنونـی‪ ،‬توسـعه‌ی انسـانی در پهلـوی رشـد اقتصـادی یکی‬
‫از مفاهیـم و مسـایل مهـم مورد توجه جوامع انسـانی محسـوب می‌شـود‬
‫تـا به‌گونـه‌ی متـوازن و هم‌زمـان بـا رشـد اقتصـادی و فنـاوری در دنیای‬
‫مـدرن‪ ،‬انسـان‌ها نیز شـاهد رشـد کیفی در ظرفیـت و توانایی خـود بوده و‬
‫بتواننـد بـرای بهتـر زیسـتن از گزینه‌ها‪ ،‬فرصت‌هـا و ابزارهـای موجود در‬
‫محیـط و ماحـول خود اسـتفاده نماینـد‪ .‬به‌صورت کل‪ ،‬توسـعه‌ی انسـانی‬
‫عبـارت از افزایـش گزینه‌ها برای انسـان‌ها محسـوب می‌شـود کـه آنها را‬
‫در راسـتای بهتر زیسـتن‪ ،‬بیشتر زیسـتن و کامل زیسـتن کمک می‌کنند؛‬
‫اما به‌صورت خاص‪ ،‬توسـعه‌ی انسـانی شـامل پیشـرفت و نهادینه شـدن‬
‫آموزش و صحت در میان انسـان‌ها می‌باشـد (رینز و دیگران‪ ،)2000 ،‬که‬
‫واحد‌هـای سـالم‪ ،‬مفیـد و فعـال را در جوامع انسـانی ببار آورنـد‪ .‬هم‌چنان‪،‬‬
‫انسـان‌ها سـرمایه‌های واقعـی ملت‌هـا انـد و هـدف توسـعه‌ی انسـانی‬
‫عبـارت از فراهـم سـازی ماحـول و زمینه‌هـای زندگـی بـرای انسـان‌ها‬
‫به‌خاطـر طوالنـی زیسـتن‪ ،‬سـالم زیسـتن و مثمـر زیسـتن می‌باشـد (ایچ‬
‫آر دی‪ .)1990 ،‬البتـه‪ ،‬توسـعه‌ی انسـانی باعـث رشـد و گسـترش کیفیت‬
 ‫مهارت‌های نرم‪ ،‬سرمایه‌ انسانی و توسعه‌ انسانی ‪19 -‬‬

‫زندگـی انسـانی گردیـده و زمینه‌های رشـد متوازن و پایدار جوامع انسـانی‬

‫را مهیـا می‌نمایـد‪ .‬بـرای روشـن شـدن بهتر و بیشـتر مفاهیـم قابل بحث‬
‫در ایـن اثـر (مهارت‌های نرم‪ ،‬سـرمایه‌ی انسـانی و توسـعه‌ی انسـانی)‪ ،‬به‬
‫هـر کـدام آن به‌گونـه‌ی جداگانـه پرداخته خواهد شـد‪.‬‬
 ‫مهارت‌های نرم‬
‫مهارت‌هـای نـرم از جملـه نیازمندی‌هـای جـدی انسـان‌ها بـرای‬
‫رشـد مهارت‌هـای مسـلکی‪ ،‬برقـرای ارتباطـات سـالم بـا دیگـران‪ ،‬ایجاد‬
‫فضـای سـالم کاری و تشـریک مسـاعی با دیگـران‪ ،‬داشـتن توانایی‌های‬
‫الزم بـرای مدیریـت تشـنجات احتمالی و داشـتن ظرفیـت تصمیم‌گیری‬
‫پنداشـته می‌شـوند‪ .‬مهارت‌هـای نـرم کـه از درایـت‪ ،‬وسـعت نظـر‪ ،‬طـرز‬
‫نگـرش و شایسـتگی‌های درون‌فـردی و فطـری انسـان‌ها سرچشـمه‬
‫می‌گیرنـد‪ ،‬در قبـال پیونـددادن و منسجم‌سـاختن مهارت‌هـای مسـلکی‬
‫و تخنیکـی کـه افـراد از طریـق آموزش‌هـای مسـلکی و تجـارب کاری‬
‫کسـب می‌نماینـد‪ ،‬نقـش مهم بـازی می‌کننـد‪ .‬مهارت‌های نرم انسـان‌ها‬
‫را کمـک می‌کنـد تا با برخـوردار بـودن از توانایی‌های مدیریـت و رهبری‬
‫و ظرفیـت تصمیم‌گیـری در حـاالت متفـاوت‪ ،‬در هـر حالـت بتواننـد بـا‬
‫چالش‌هـا مقابلـه نمـوده و از فرصت‌های الزم به‌گونه‌ی درسـت اسـتفاده‬
‫نمایند‪.‬‬
‫مهارت‌هـای نرم ترکیبـی از مهارت‌ها و شایسـتگی‌های درون‌فردی و‬
‫میان‌فـردی‪ ،‬مهارت‌هـای ارتباطـی‪ ،‬مهارت‌هـای اجتماعـی‪ ،‬ویژه‌گی‌های‬
‫شـخصیتی‪ ،‬نگرش‌هـا‪ ،‬ویژه‌گی‌هـای حرفه‌یـی و هـوش عاطفـی‬
‫می‌باشـد؛ هم‌چنـان‪ ،‬مهارت‌هـای نرمبـه یک سلسـله مهارت‌هـا و کوایف‬
 ‫‪ - 22‬مهارت‌های نرم‪ ،‬سرمایه‌ انسانی و توسعه‌ انسانی‬

‫شـخصیتی اطلاق می‌شـود که بیشـتر بـه حـد هوشـمندی‪ ،‬ظرفیت‌ها و‬

‫ظرافت‌هـای شـخصیتی افـراد تعلق داشـته و به دانش مسـلکی و سـطح‬
‫تحصیلات افـراد زیاد بسـتگی نه‌دارند‪ ،‬امـا می‌توانند در هماهنگ‌سـازی‬
‫مهارت‌هـای تخصصـی و نحـوه‌ی اسـتفاده از دانش مسـلکی مفیـد واقع‬
‫شـوند‪ .‬مهارت‌هـای نـرم یکـی از نیازهـای جـدی بـرای انجـام کارهـای‬
‫موفقانه و پیشـرفت افراد در نهادها و عرصه‌های متفاوت کاری محسـوب‬
‫می‌شـوند‪ .‬عمده‌تریـن عناصر شـکل دهنـده‌ی مهارت‌های نـرم عبارت از‬
‫مهارت‌هـای برقـراری ارتباطات سـالم بـا دیگران‪ ،‬درک محیـط و تحلیل‬
‫اوضـاع‪ ،‬توانایی‌هـای مدیریـت‪ ،‬مهارت‌هـای زبانـی و حـد تأثیرگـذاری‬
‫در گفتـار‪ ،‬تشـریک مسـاعی‪ ،‬مفیـد بـودن در کارهـای تیمـی‪ ،‬داشـتن‬
‫مهارت‌هـای تصمیم‌گیـری و برخـوردار بـودن از ظرفیت‌هـا و توانایی‌های‬
‫الزم بـرای حـل منازعـات و مدیریـت چالش‌هـای احتمالـی می‌باشـند‬
‫(شـولتز‪2008 ،‬؛ اسـکلز‪2008 ،‬؛ موتومانیـکام‪ ،‬ب ت)‪ .‬همچنان‪ ،‬مهارت‌ها‪،‬‬
‫به‌خصـوص مهارت‌هـای نـرم‪ ،‬تنهـا با کسـب دانـش و داشـتن معلومات‬
‫مسـکلی بدسـت نمی‌آینـد‪ ،‬بلکـه از طریـق ظرفیت‌سـازی و تمرکـز‬
‫نهادهـای آموزشـی و حرفه‌یـی بـه مهارت‌هـا و ظرفیت‌هـای درونـی و‬
‫فطـری انسـان‌ها و پرداختـن بـه تقویـه‌ی ظرفیت‌هـای چـون برقـراری‬
‫ارتباطـات‪ ،‬خالقیـت‪ ،‬داشـتن تفکر انتقادی و تشـریک مسـاعی به‌دسـت‬
‫می‌آینـد کـه تنهـا از طریـق فراگیری مباحـث تیوریک نه‪ ،‬بلکـه از طریق‬
‫ظرفیت‌سـازی و کسـب دانـش کاربردی و فن اسـتفاده از دانش مسـلکی‬
‫کسـب گردیـده و تقویه می‌شـوند‪.‬‬
 ‫مهارت‌های نرم‪ ،‬سرمایه‌ انسانی و توسعه‌ انسانی ‪23 -‬‬

‫داشـتن ظرفیـت مدیریـت و رهبـری از جملـه مهم‌تریـن مزایـای‬

‫مهارت‌هـای نرممحسـوب می‌شـود و برای دسـت یافتن به ایـن ظرفیت‪،‬‬
‫انسـان بـه دانـش‪ ،‬مهـارت و هم‌دلـی نیـاز دارد‪ .‬همچنـان‪ ،‬رهبـری یک‬
‫کیفیـت و ظرفیت شـخصی اسـت کـه فـرد می‌توانـد‪ ،‬افـراد را در ماحول‬
‫خـود جمـع نمایـد؛ از سـویی هـم‪ ،‬گاهـی انسـان‌ها از دانـش مسـلکی‬
‫برخـوردار انـد ولـی نه‌داشـتن مهارت‌هـای الزم‪ ،‬به‌خصـوص مهارت‌های‬
‫نـرم‪ ،‬باعـث می‌شـود تـا آنهـا در کارهـای شـان زیـاد موفـق نبـوده و از‬
‫ظرفیـت رهبری برخوردار نه‌باشـند (گرینبرگ و نیلسـون‪2014 ،‬؛ اسـکلز‪،‬‬
‫‪2008‬؛ موتومانیـکام‪ ،‬ب ت)‪ .‬گاهـی‪ ،‬به‌خاطـر نداشـتن مهارت‌هـای نـرم‪،‬‬
‫افـرادی کـه دارای آموزش‌هـای تخصصی انـد و از مهارت‌های سـخت و‬
‫تخنیکـی نیـز برخـوردار انـد‪ ،‬به‌خاطـر تأکید بیـش از حد و تمرکـز نمودن‬
‫بـاالی تصامیـم و لـزوم دیدهـای خویـش کـه برمبنای دانـش تخصصی‬
‫خـود اتخـاذ می‌نماینـد‪ ،‬نمی‌تواننـد زیـاد موفق باشـند؛ یعنی‪ ،‬انسـان‌های‬
‫که بدون در نظرداشـت حاالت و شـرایط متفاوت بر سـاختارهای تیوریک‬
‫و برداشـت‌های تخصصـی خـود بیـش از حـد معمـول تمرکـز می‌نماینـد‬
‫و مهارت‌هـای تحلیـل اوضـاع و انعطاف‌پذیـری را کنـار می‌گذارنـد و یـا‬
‫هـم نمی‌داننـد‪ ،‬نمی‌توانـد در کارهای‌شـان زیـاد موفـق باشـند و گاهی با‬
‫چالش‌هـای جـدی مواجـه می‌شـوند‪.‬‬
‫به‌خاطـر اینکـه نهادهـای تحصیلـی و مراکـز آموزشـی بتواننـد نیـرو‬
‫و ظرفیت‌هـای کاری معیـاری‪ ،‬مفیـد و برابـر بـا شـرایط حاکـم در بـازار‬
‫پـر چالـش و پـر رقابـت کار را تربیـه و عرضـه نماینـد‪ ،‬بایـد در پهلـوی‬
 ‫‪ - 24‬مهارت‌های نرم‪ ،‬سرمایه‌ انسانی و توسعه‌ انسانی‬

‫آموزش‌هـای مسـلکی و کسـب مهارت‌هـای سـخت و تخنیکـی‪،‬‬

‫بـه تقویـه‌ی مهارت‌هـای نـرم افـراد نیـز توجـه جـدی نمـوده و بـا‬
‫روی‌دسـت‌گیری برنامه‌هـای مفیـد و مسـلکی‪ ،‬هـم مهارت‌های سـخت‬
‫و تخنیکـی و هـم مهارت‌هـای نـرم افـراد را به‌گونـه‌ی متـوازن تقویـه‬
‫نماینـد‪ .‬سـوکیو و الکاتـوز (‪ )2014‬معتقـد انـد کـه در پهلـوی فراگیـری‬
‫دانـش اقتصـادی و راه انـدازی آموزش‌هـای اقتصادی برای رشـد اقتصاد‬
‫جوامـع انسـانی‪ ،‬فراگیـری و تقویـه‌ی مهارت‌های نـرم نیز مهم پنداشـته‬
‫می‌شـوند؛ از سـویی هـم‪ ،‬مهارت‌های نـرم برای مدیریت پروسـه‌ی کاری‬
‫پیچیـده و متحـرک در دنیـای امروزی مهم و حیاتی می‌باشـند‪ .‬در پهلوی‬
‫ایـن همـه‪ ،‬مهارت‌هـای نـرم و تقویـه‌ی مهارت‌هـای غیـر اکادمیـک در‬
‫عرصـه‌ی تحصیالت عالـی و آموزش‌های تخصصی مهم اند و مشـخص‬
‫کننـده‌ی ظرفیت‌هـای متفـاوت افـراد بـرای فراگیـری بیشـتر و بهتـر و‬
‫عمل‌کـرد اکادمیـک متفـاوت آنهـا به‌گونـه‌ی عملـی می‌باشـند (چمـرو‪-‬‬
‫پریموزیـک و دیگـران‪ .)2012 ،‬سـکلز (‪ )2008‬نیز بـر فراگیری و تقویه‌ی‬
‫هم‌زمـان مهارت‌هـای مسـلکی و سـخت و مهارت‌هـای نـرم و تلفیـق‬
‫و هماهنگ‌سـازی مهارت‌هـای تخصصـی و مسـلکی بـا مهارت‌هـای‬
‫نـرم تأکیـد می‌نمایـد؛ چـون‪ ،‬دانـش و مهارت‌هـای تخصصـی چارچـوب‬
‫مسـلکی افـراد را شـکل می‌دهنـد و مهارت‌های نرمشـخصیت و ظرفیت‬
‫کاری آنهـا را شـکل می‌دهنـد‪.‬‬
‫فهـم و مهارت‌هـای تخصصـی و منطقـی کـه بیشـتر اکتسـابی اند و‬
‫از طریـق آمـوزش و تجربـه بدسـت می‌آینـد‪ ،‬متعلـق بـه بهره‌ی هوشـی‬
 ‫مهارت‌های نرم‪ ،‬سرمایه‌ انسانی و توسعه‌ انسانی ‪25 -‬‬

‫(‪ )Intelligence Quotient‬می‌باشـند و مهارت‌هـای نـرم و‬

‫ظرفیت‌هـای نـرم شـکل دهنـده‌ی شـخصیت فـردی و کاری انسـان‌ها‬
‫متعلق به هـوش عاطفی (‪ )Emotional Quotient‬می‌باشـند که‬
‫هـردو در همـکاری با هـم‪ ،‬ظرفیت‌هـا و توانایی‌هـای ارزنده و سـازنده‌ی‬
‫انسـان‌ها را شـکل می‌دهنـد‪ .‬البتـه‪ ،‬مهارت‌هـای مسـلکی و تخصصـی‬
‫زمینـه‌ی کاریابـی و جایگاه‌یابـی را بـرای انسـان‌ها مهیـا می‌نماینـد‪ ،‬امـا‬
‫مهارت‌هـای نـرم آنهـا را کمـک می‌کننـد تـا کار و جایـگاه خـود را حفظ‬
‫نمـوده و در زندگی و کارهای خود بیشـتر موفق باشـند‪ .‬هم‌چنان‪ ،‬داشـتن‬
‫ظرفیـت و توانایی‌هـای الزم بـرای رهبـری مـردم‪ ،‬مدیریـت فعالیت‌ها و‬
‫برنامه‌هـای کاری به‌گونـه‌ی موفقانه‪ ،‬مدیریت منابع و نحوه‌ی اسـتفاده‌ی‬
‫درسـت از آنهـا و مدیریت‪ ،‬تنظیم و اسـتفاده‌ی به مـورد و معقول معلومات‬
‫نیـز از جملـه پیامدهای مهـم مهارت‌های نرم محسـوب می‌شـوند (کی‪-‬‬
‫پـا و دیگـران‪ .)2005 ،‬بنـا بـر ایـن‪ ،‬مهارت‌هـای نـرم در پهلـوی دانـش‬
‫و مهارت‌هـای تخصصـی از جملـه نیازهـای جـدی انسـان‌ها بـرای بهتر‬
‫زیسـتن و موفـق بـودن در کارهای روزمره شـان تلقی شـده و فراگیری و‬
‫تقویـه‌ی آنهـا از نیازهـای زندگـی مدرن و بـازار کار پر چالـش و پر رقابت‬
‫امروزی محسـوب می‌شـوند‪.‬‬
 ‫فکتورهای مهم شکل دهنده‌ی مهارت‌های نرم‬
‫مهارت‌هـای نـرم شـامل فکتورهـا‪ ،‬عناصـر و مفاهیـم متعـددی‬
‫می‌شـوند کـه متعلـق بـه ظرفیت‌هـا و ظرافیت‌هـای شـخصیتی و باطنی‬
‫افراد می‌شـوند و به‌گونه‌ی مسـتقیم و غیر مسـتقیم بـاالی زندگی فردی‪،‬‬
‫کاری و اجتماعـی افـراد تأثیـر دارنـد‪ .‬تعـدادی از فکتورهـا و عناصـر مهم‬
‫شـکل دهنـده‌ی مهارتهـای نـرم در ذیـل بیان می شـوند‪.‬‬

‫‪ -1‬مطالعـۀ محیـط و درک اوضاع‪:‬این ظرفیت باعث می‌شـود‬

‫تـا انسـان‌ها محیـط خـود را به‌گونه‌ی دقیـق مـورد ارزیابی قـرار داده و با‬
‫محاسـبه‌ی دقیـق باید‌هـا و نبایدهـای موجـود در محیـط‪ ،‬وارد عرصـه‌ی‬
‫عمـل شـوند‪ .‬یعنـی‪ ،‬انسـان‌ها بایـد از ظرفیـت و فراسـت ممکـن بـرای‬
‫دانسـتن نگفتنی‌هـا و ندیدنی‌هـا ممکن در ماحـول که می‌تواننـد تأثیرات‬
‫عمـده را روی تماس‌هـا میـان افـراد و نحـوه‌ی عملکـرد آنهـا بگذارنـد‪،‬‬
‫برخـوردار باشـند‪ .‬البته‪ ،‬مفاهیـم و فکتورهای زیادی اند در محیط انسـانی‬
‫و در زنده‌گـی انسـان‌ها کـه باید درک شـوند و در اکثر موارد کسـی آنها را‬
‫بـه دیگران شـرح نمی‌دهـد و یا هم زبـان خاصی برای به‌تصویر کشـیدن‬
‫شـان وجود نـدارد‪ .‬درک ایـن حالت مهارت و فراسـت می‌خواهـد که باید‬
‫در پـی داشـتن و عملی سـاختن آن بود‪.‬‬
 ‫مهارت‌های نرم‪ ،‬سرمایه‌ انسانی و توسعه‌ انسانی ‪27 -‬‬

‫‪ -2‬مهارت‌هـای درون‌فـردی و میان‌فردی‪:‬مهارت‌هـای‬

‫درون‌فـردی و میان‌فـردی از جملـه فکتورهـای مهـم شـکل دهنـده‌ی‬
‫مهارت‌هـای نـرم انـد کـه بـاالی زندگـی‪ ،‬طـرز نگـرش و حـد موفقیـت‬
‫افـراد نقـش مهـم دارنـد‪ .‬مهارت‌هـای درون‌فـردی عبـارت از ظرفیت‌هـا‬
‫و مهارت‌هـای انـد کـه انسـان‌ها را کمـک می‌کننـد تـا بـاالی کنـش و‬
‫واکنـش میکانیـزم درونـی بـدن خود حاکـم بـوده و مطابق بـه نیازمندی‬
‫و خواسـت ماحـول‪ ،‬رفتـار و کـردار خـود را شـکل دهنـد‪ .‬انسـجام قلـب‪،‬‬
‫فعالیت‌هـای منظـم و منسـجم مغـز‪ ،‬رابطه‌هـای معقـول و متـوازن میان‬
‫قلـب و مغـز و موجودیـت هماهنگـی الزم میـان میکانیـزم درونـی بـدن‬
‫انسـان‪ ،‬به‌خصـوص میکانیـزم پیام‌سـاز بـدن انسـان‪ ،‬برخـوردار بـودن از‬
‫ظرفیـت انعطاف‌پذیـری و مهـارت و توانایـی انسـان بـرای کنتـرول مغـز‬
‫و قلـب خویـش در حـاالت متفاوت از جملـه مسـایل و فکتورهای مهمی‬
‫انـد کـه مهارت‌هـای درون فـردی انسـان‌ها را شـکل می‌دهند‪.‬هم‌چنان‪،‬‬
‫مهارت‌هـای میان‌فـردی از جملـه نیازمندی‌هـای اساسـی انسـان‌ها برای‬
‫داشـتن زندگـی بهتر اجتماعـی و کاری محسـوب می‌شـوند‪ .‬مهارت‌های‬
‫میان‌فـردی انسـان‌ها را کمـک می‌کنند تا بـا یک‌دیگر به‌صورت درسـت‬
‫و موفقانـه تمـاس برقـرار نمـوده و زمینه‌هـای برقـراری روابـط فـردی و‬
‫اجتماعـی بـا دیگـران را فراهـم سـازند‪ .‬مهارت‌هـای میان‌فـردی باعـث‬
‫برقـراری روابـط میـان انسـان‌ها‪ ،‬تشـریک مسـاعی و همـکاری متقابـل‬
‫بـرای دسـت یافتـن بـه اهداف مشـترک شـان می‌شـود‪.‬‬
 ‫‪ - 28‬مهارت‌های نرم‪ ،‬سرمایه‌ انسانی و توسعه‌ انسانی‬

‫‪ -3‬شایسـتگی ارتباطات‪:‬شایسـتگی ارتباطـات و مهارت‌هـای‬

‫ارتباطـی و نحـوه‌ی برقـراری تمـاس بـا دیگـران از جملـه فکتورهـای‬
‫مهـم متعلـق بـه مهارت‌هـای نـرم انـد‪ .‬بایـد توجـه داشـت کـه بحـث‬
‫مهارت‌هـای برقـراری ارتباطـات متعلق بـه تیوری‌ها و مباحـث اکادمیک‬
‫و علمـی بـا موضـوع داشـتن مهارت‌هـای ارتباطـی در بسـتر مهارت‌های‬
‫نـرم افـراد تـا حـدی متفـاوت انـد‪ ،‬بـا آنکـه می‌تواننـد ممد و معـرف هم‬
‫باشـند‪ .‬چـون‪ ،‬مهارت‌هـای ارتباطـی متعلـق به مبحـث مهارت‌هـای نرم‬
‫بـه شـخصی‌ترین و عمیق‌تریـن ویژه‌گی‌هـاو حـرکات افراد متعلق اسـت‬
‫کـه بیشـتر در خو و خـواص‪ ،‬طرز نگرش و وسـعت نظر آنها ریشـه دارند‪.‬‬
‫در حالی‌کـه‪ ،‬مهارت‌هـای ارتباطـی بـه مفهـوم عـام آن به حـد معلومات‪،‬‬
‫فنـون و مهارت‌هـای کسـب شـده از طریـق آمـوزش و تجـارب بدسـت‬
‫آمـده از زنده‌گـی فردی‪ ،‬اجتماعی و کاری انسـان‌ها بسـتگی دارند‪ .‬یعنی‪،‬‬
‫ممکـن اسـت یـک انسـان بتوانـد برمبنـای آموخته‌هـا و تجـارب خویش‬
‫خیلـی موفقانـه ارتباطـات برقرار کنـد و در پروسـه‌ی ارتباطـات از جایگاه‬
‫خوبـی برخـوردار باشـد‪ ،‬امـا زیـاد مفیـد واقع نشـود‪ .‬چـون‪ ،‬ممکـن مفید‬
‫بـودن بـا طرز نگـرش و محتـوای درونی زنده‌گی اش سـازگاری نداشـته‬
‫باشـد‪ .‬از ایـن‌رو‪ ،‬مهارت‌هـای نرم تعییـن کننده‌ی کیفیـت محتوای اصلی‬
‫مباحـث و گفتگوهـا در میـان انسـان‌ها اند‪.‬‬
 ‫مهارت‌های نرم‪ ،‬سرمایه‌ انسانی و توسعه‌ انسانی ‪29 -‬‬

‫‪ -4‬نگـرش مثبت‪:‬نگـرش مثبـت به‌حیـث یـک عنصر سـازنده و‬

‫یـک راهـکار حـل کننـده‌ی بسـیاری از مشـکالت زندگـی‪ ،‬انسـان‌ها را‬
‫کمـک می‌کنـد تا همـواره دارای انرژی مثبـت و روحیه‌ی عالی بـوده و از‬
‫موقـف و موقعیـت خـوب کاری و اجتماعی برخوردار باشـند‪ .‬نگرش مثبت‬
‫را می‌تـوان سـکه‌ی ارزشـمندی دانسـت کـه در حـاالت و بـا شـیوه‌های‬
‫متفـاوت بـرای دسـت یافتـن بـه ارزش‌ها و اهـداف مهم صرف می‌شـود‪،‬‬
‫بـدون آن کـه از حـد و ارزش آن کاسـته شـود؛ بلکـه بـا هـر بـار مصرف‬
‫بیشـتر می‌شـود‪ .‬نگرش مثبـت از جملـه فکتورهای مهم شـکل دهنده‌ی‬
‫مهارت‌هـای نـرم و از جملـه نیازهای اساسـی بـرای موفقیت انسـان‌ها در‬
‫عرصه‌هـای متفـاوت قلم‌داد می‌شـود‪.‬‬

‫‪ -5‬سـازگاری و مشـارکت‪ :‬مهـارت سـازگاری و مشـارکت‬

‫انسـان‌ها را کمـک می‌کنـد تـا در هر حالـت به‌مثابه‌ی یک عنصـر فعال‪،‬‬
‫مفیـد و ممـد نقـش بازی نمـوده و در هیچ مـکان و تحت هیچ شـرایطی‬
‫او را کسـی مهـره‌ی بی‌فایـده قلم‌داد نکند‪ .‬مهارت سـازگاری و مشـارکت‬
‫متعلـق بـه نیت و ذهنیـت کاری فرد و طـرز نگاه وی بر نحـوه‌ی با همی‬
‫و همـکاری بـا دیگـران در حـاالت و شـرایط متفـاوت می‌باشـد‪ .‬گاهـی‪،‬‬
‫انسـان در وضعیتـی قـرار می‌گیـرد کـه تمـام تیوری‌هـا و راهکارهـای‬
‫علمـی و تجربـی کـه در ذهـن دارد‪ ،‬مفیـد واقـع نمی‌شـوند‪ ،‬در هم‌چـو‬
‫حالـت مهارت‌هـای نـرم‪ ،‬به‌خصوص مهارت سـازگاری و مشـارکت باعث‬
 ‫‪ - 30‬مهارت‌های نرم‪ ،‬سرمایه‌ انسانی و توسعه‌ انسانی‬

‫می‌شـود تا انسـان موقعیت مناسـب خـود را درک نموده و بـا دیگران کنار‬
‫آیـد‪ .‬انسـان‌ها بایـد از ظرفیت سـازگاری و مشـارکت برخـوردار گردیده و‬
‫بـرای مواجه شـدن بـا هر حالت ممکـن و تحت هر شـرایط ممکن کاری‬
‫و زنده‌گـی‪ ،‬چیزهـای در ذهن داشـته باشـد‪.‬‬

‫‪ -6‬بـا همـی و مسـوولیت‌پذیری‪:‬مهارت بـا همـی و‬

‫مسـوولیت‌پذیری از جمله مهارت‌های مهم در زنده‌گی انسـانی محسـوب‬
‫می‌شـود‪ .‬مهـارت بـا همی و مسـوولیت‌پذیری باعث می‌شـود تا انسـان‌ها‬
‫در روابـط فـردی‪ ،‬اجتماعی و کاری خود باخت نداشـته و به‌جای از دسـت‬
‫دادن رابطه‌هـا و فرصت‌هـا‪ ،‬بـا اسـتفاده از هـر فرصـت ممکـن رابطـه و‬
‫فرصـت تـازه‌ای را ایجـاد نماینـد‪ .‬شـاید ایـن موضـوع قابـل درک باشـد‬
‫کـه گاهـی سـفرها‪ ،‬تجمعـات‪ ،‬مهمانی‌هـا و بـا همی‌هـا میـان انسـان‌ها‬
‫باعـث می‌شـود تـا کسـی یا کسـانی رابطـه و فرصتـی را از دسـت بدهند‬
‫و در مقابـل کسـی یـا کسـانی رابطـه و فرصـت تازه‌یـی را بدسـت آورند‪.‬‬
‫ایـن کار نتیجـه‌ی داشـتن مهـارت با همـی و مسـوولیت‌پذیری و نحوه‌ی‬
‫اسـتفاده از آن در زنده‌گـی واقعـی انسـان‌ها می‌باشـد‪ .‬مهـارت بـا همی و‬
‫مسـوولیت‌پذیری بیشـتر بـه وجـدان و طـرز نگرش انسـان‌ها تعلـق دارد‪.‬‬
‫انسـان‌ها بایـد در هـر حالت مسـوولیت‌پذیر باشـند و برای ایجـاد‪ ،‬تداوم و‬
‫حفـظ بـا همی انسـانی تلاش نمایند‪ .‬انسـان بایـد از این مهـارت و قوت‬
‫برخـوردار باشـد کـه در صـورت مقصـر بـودن و مرتکب شـدن اشـتباه‪ ،‬با‬
‫آنکـه ماحـول و شـرایط هم بـه نفع اش باشـد‪ ،‬اشـتباه خـود را پذیرفته و‬
 ‫مهارت‌های نرم‪ ،‬سرمایه‌ انسانی و توسعه‌ انسانی ‪31 -‬‬

‫مهـارت مسـوولیت‌پذیری خـود را بـه نمایـش بگـذارد‪ .‬هم‌چنـان‪ ،‬در هـر‬

‫حالـت انسـان‌ها بایـد بـه مکلفیت‌هـای کاری و اخالقی خـود توجه جدی‬
‫داشـته باشند‪.‬‬

‫‪ -7‬درک و رعایـت نه‌گفتنی‌هـا و نه‌پرسـیدنی‌های‬

‫زندگی انسـانی‪:‬زندگی فـردی‪ ،‬کاری و اجتماعی انسـان‌ها در پهلوی‬
‫مسـایل و مفاهیـم قابـل بحـث و قابـل پرس و پال‪ ،‬شـامل یک سلسـله‬
‫مسـایل و مفاهیـم نه‌گفتنـی و نه‌پرسـیدنی ولـی درک‌شـدنی انـد کـه‬
‫انسـان‌ها بایـد بـدون آن کـه بپرسـند و یـا هم بگوینـد‪ ،‬باید آنهـا را درک‬
‫نمـوده و رعایـت نماینـد‪ .‬درک و رعایـت مسـایل و مفاهیـم نه‌گفتنـی و‬
‫نه‌پرسـیدنی در زندگـی فردی‪ ،‬کاری و اجتماعی انسـان‌ها باعث می‌شـود‬
‫تـا افـراد عمیق‌تریـن مفاهیم پنهـان و تعریف ناشـده‌ی متعلـق به زندگی‬
‫کاری و فـردی انسـان‌ها را درک نمـوده و بـدون آن کـه بـه شـرح آن‬
‫بپردازنـد‪ ،‬بـا رعایـت و در نظـر گیـری آن در جریـان زندگـی اجتماعـی و‬
‫کارهـای حرفه‌یـی و تخصصی خـود‪ ،‬می‌توانند به‌گونـه‌ی موفقانه از موانع‬
‫نامریـی عبـور نمـوده و مفاهیـم پنهـان را درک نماینـد‪ .‬مهارت‌هـای نرم‬
‫افـزای‪ ،‬به‌خصـوص هوش عاطفـی و مهارت‌هـای درون‌فردی‪ ،‬انسـان‌ها‬
‫را کمـک می‌کننـد تـا متوجه مسـایل و مفاهیم تعریف ناشـده ولی مهم و‬
‫درک‌شـدنی زندگی انسـانی شـده و در مراودات و زندگی روزمره‌ی کاری‬
‫و اجتماعـی خـود آنرا رعایـت نمایند‪.‬‬
 ‫‪ - 32‬مهارت‌های نرم‪ ،‬سرمایه‌ انسانی و توسعه‌ انسانی‬

‫‪ -8‬تحمـل و مدیریـت مناقشـه‌های ممکن‪:‬داشـتن ظرفیت‬

‫تحمـل یکـی از خصوصیـات عمـده‌ی انسـان‌ها موفق به حسـاب می‌آید‪.‬‬
‫هم‌چنـان‪ ،‬مدیریـت مناقشـه‌های احتمالـی و جلوگیـری از بـروز هرنـوع‬
‫مناقشـه و تشـنج در جریان کار و زنده‌گی روزمـره باعث موفقیت‌های روز‬
‫افـزون و ترقـی انسـان‌ها در عرصه‌هـای کاری و زنده‌گی شـان می‌شـود‪.‬‬
‫حـد تحمل و نحـوه‌ی مدیریت مناقشـه‌های احتمالی بسـتگی به ظرفیت‬
‫درونـی و شـخصیتی افـراد دارد و بـدون ریشـه داشـتن ایـن پدیده‌هـای‬
‫مهـم در عمق وجود شـان‪ ،‬به سـاده‌گی ممکن نیسـت تا بر مبنـای لوایح‬
‫و مقـررات و آموخته‌هـای روزمـره‪ ،‬آنهـا را به‌دسـت آورند‪.‬انسـان‌ها بایـد‬
‫همـواره در پـی تقویـه‌ی همچـو ظرفیت‌هـای مهـم و حیاتی‪ ،‬بـا ارزیابی‬
‫جـدی نحـوه‌ی برخورد‪ ،‬طـرز نگرش‪ ،‬ذهنیـت و بینش خویش بـوده و در‬
‫صـورت ناهمگونـی طرز نگرش و بینش و نابرابری حد وسـعت نظر شـان‬
‫بـا هم‌چـو پدیده‌های مهـم‪ ،‬در پی بازنگـری دید و باور خویش نسـبت به‬
‫محیط‌هـای متفـاوت و دیگران باشـند‪ .‬نه‌بایـد تحمل و مدیریت مناقشـه‬
‫را بـا منفعـل بـودن و پیروی از حـاالت و ماحول بدون داشـتن کدام نقش‬
‫اساسـی‪ ،‬اشـتباه گرفـت‪ .‬بلکـه‪ ،‬تحمـل و مدیریـت مناقشـه‌های احتمالی‬
‫عبـارت از بـازی کـردن نقـش برجسـته‪ ،‬در جایـگاه برجسـته و به‌خاطـر‬
‫جلوگیـری از برهـم خـوردن احتمالـی یـک حرکـت یـا برنامـه می‌باشـد‬
‫کـه خـود انسـان در آن نقـش داشـته باشـد و یـا هم بـرای انسـان‌ها نفع‬
‫همگانی در پی داشـته باشـد‪.‬‬
 ‫مهارت‌های نرم‪ ،‬سرمایه‌ انسانی و توسعه‌ انسانی ‪33 -‬‬

‫‪ -9‬شایسـتگی رهبری‪:‬مهـارت و شایسـتگی رهبـری یکـی از‬

‫مهم‌تریـن شـاخص‌های مهارت‌هـای نـرم افـزای محسـوب می‌شـود‪.‬‬
‫چـون‪ ،‬توانایـی رهبـری به‌گونه‌ی واقعی یـک کیفیت و مهارت شـخصی‬
‫و فطـری انسـان‌ها می‌باشـد کـه انسـان‌ها را قـادر می‌سـازد تـا گروه‌هـا‬
‫و توده‌هـای انسـانی را به‌گونـه‌ی افتخـاری پیـرو خود بسـازند‪ .‬هم‌چنان‪،‬‬
‫مهـارت رهبریت با پیروی انسـان‌ها از شـخص دارای مهارت‌های رهبری‬
‫بـه نمایـش گذاشـته شـده و مردم زمانـی جایـگاه رهبری به کسـی قایل‬
‫می‌شـوند کـه متیقین شـوند شـخص مورد نظـر می‌تواند آنهـا را در جهت‬
‫رسـیدن بـه اهـداف و آرزوهـای شـان کمـک نمـوده و آنهـا را به‌گونه‌ی‬
‫سـالم رهنمایـی نمایـد‪ .‬رهبری یـک پروسـه‌ی اثرگذار میان فردی اسـت‬
‫که شـخص کـه از مهارت‌هـای رهبـری برخوردار اسـت‪ ،‬بـاالی دیگران‬
‫(پیـروان خـود) تأثیرگـذار می‌باشـد‪ .‬هم‌چنـان‪ ،‬رهبـری یـک پروسـه‌ی‬
‫تأثیرگـذاری مـداوم بـاالی رفتـار و عمل‌کردهـای پیـروان می‌باشـد و‬
‫شایسـتگی و مهـارت رهبـری شـخص انسـان‌ها را کمـک می‌کنـد تا در‬
‫حـاالت‪ ،‬زمان‌هـا و مکان‌هـای متفاوت قادر بـه رهبری مـردم و مدیریت‬
‫حـاالت و ماحـول باشـند‪ .‬در کل‪ ،‬مهارت‌هـای نـرم انسـان‌ها را کمـک‬
‫می‌کننـد تـا در زنده‌گـی روزمـره و در عرصه‌هـای کاری خویـش بیشـتر‬
‫موفق باشـند‪.‬عناصر و مفاهیم اصلی شـکل دهنـده‌ی مبحث مهارت‌های‬
‫نـرم محتـوا و ظرفیت اصلی شـخصیت انسـان‌ها را‪ ،‬که آنهـا را قادر برای‬
‫جهت‌دهـی دانـش و مهـارت تخصصـی‪ ،‬برخـورد عاقالنه بـا چالش‌های‬
 ‫‪ - 34‬مهارت‌های نرم‪ ،‬سرمایه‌ انسانی و توسعه‌ انسانی‬

‫ممکـن و اسـتفاده‌ی معقـول از فرصت‌هـای احتمالـی می‌نماینـد‪ ،‬شـکل‬

‫می‌دهنـد؛ پـس انسـان‌ها بایـد همـواره بـه عناصـر و مفاهیـم شـکل‬
‫دهنـده‌ی مهارت‌هـای نـرم توجـه داشـته و در پـی تقویه‌ی آنها باشـند‪.‬‬
 ‫راه‌های فراگیری و تقویه‌ی مهارت‌های نرم‬
‫بـا آنکـه مهارت‌هـای نـرم ماننـد مهارت‌هـا و دانش مسـلکی متعلق‬
‫بـه توانایی‌هـا و اندوخته‌هـای اکادمیـک و تخصصـی افـراد نمی‌شـوند‬
‫و بلکـه بـه ظرفیت‌هـا‪ ،‬ظرافت‌هـا و مهارت‌هـای فطـری‪ ،‬شـخصیتی و‬
‫درونـی انسـان‌ها تعلـق دارنـد‪ ،‬بـا آن هـم انسـان‌ها می‌توانند با اسـتفاده‬
‫از شـیوه‌ها و راه‌هـای متفـاوت معلومـات و تکنیک‌هـای الزم بـرای‬
‫تقویـه‌ی مهارت‌هـای نـرم را فراگرفتـه و مهارت‌هـای نـرم خـود را تقویه‬
‫نماینـد‪ .‬نهادهـای آموزشـی می‌تواننـد در پهلـوی برنامه‌هـای آموزشـی و‬
‫اکادمیـک خویـش یک سلسـله برنامه‌های منظم و مفیـد را برای تقویه‌ی‬
‫مهارت‌هـای نـرم و غیـر اکادمیـک افـراد روی دسـت گرفتـه و به‌گونه‌ی‬
‫پیهـم و هدفمندانـه در پـی تقویـه‌ی مهارت‌هـای نـرم افـراد به‌گونـه‌ی‬
‫متـوازن بـا مهارت‌هـا و دانش مسـلکی و تخصصی آنها باشـند‪ .‬مهمترین‬
‫کاری کـه می‌توانـد در عرصـه‌ی تقویـه‌ی مهارت‌هـای نـرم افـراد مفیـد‬
‫واقـع شـود‪ ،‬آگاهـی افـراد از ظرفیت‌هـا و ظرافت‌هـای درونـی و فطـری‬
‫خویـش و ارج‌گـذاری آمـوزگاران و نهادهـای آموزشـی بـه طـرز نگرش‪،‬‬
‫نحـوه‌ی عمل‌کـرد و ویژه‌گی‌های شـخصی و شـخصیتی افراد می‌باشـد‪.‬‬
‫آمـوزگاران‪ ،‬نهادهـای آموزشـی و کاری و کارفرمایـان باید بـه تفاوت‌های‬
‫ذهنیتـی و ظرفیتـی افـراد احتـرام قایـل شـده و در پـی یکسان‌سـازی و‬
 ‫‪ - 36‬مهارت‌های نرم‪ ،‬سرمایه‌ انسانی و توسعه‌ انسانی‬

‫یک‌رنگ‌سـازی طـرز نگـرش و طرز رفتار انسـان‌ها نه‌باشـند؛ چـون‪ ،‬این‬

‫کار باعـث تحت شـعاع قـرار گرفتـن ظرفیت‌هـای درونـی و مهارت‌های‬
‫نـرم انسـان‌ها گردیـده و آن‌هـا را به‌حیـث مهره‌هـای انعطاف‌ناپذیـر و‬
‫فقـط متکـی بر باورهـا و ظرفیت‌های مسـلکی و فراگرفته شـده از محیط‬
‫آموزشـی و اکادمیـک به‌بـار آورده و توانایی‌های تحلیـل و تجزیه باطنی و‬
‫ظرفیت‌هـای تصمیم‌گیـری و انعطـاف پذیـری را از آنهـا می‌ربایـد‪.‬‬
‫هم‌چنـان‪ ،‬انسـان‌ها بایـد پیرامـون ظرفیت‌هـا و ظرافت‌هـای درونـی‬
‫و فطـری وجـود خویـش و نحوه‌ی کارکـرد و هماهنگی میکانیـزم درونی‬
‫بـدن خـود آگاهـی و توجـه کامـل داشـته و همـواره در ایـن فکـر باشـد‬
‫کـه یـک بسـتر و مخـزن ارزشـمند توانایی‌هـا و مهارت‌هـا را در وجـود‬
‫خـود نهفتـه دارد و بایـد همـواره در پـی تقویـه‌ی آن‌هـا بـوده و از آن‌هـا‬
‫هنـگام نیـاز اسـتفاده نماینـد‪ .‬انسـان‌ها بایـد همـواره بـا «خـود« درون‬
‫خویش رابطه مسـتحکم‪ ،‬با مفهوم و دوسـتانه داشـته باشـد و از مهارت‌ها‬
‫و ظرفیت‌هـای بیرونـی و درونـی و مهارت‌هـا و شایسـتگی‌های مسـلکی‬
‫و نـرم خـود به‌گونـه‌ی هماهنـگ و متوازن اسـتفاده نمایند‪ .‬انسـان‌ها باید‬
‫متوجـه باشـند کـه نرم‌خویـی‪ ،‬انعطاف‌پذیـری و اعتمـاد به نفـس از جمله‬
‫فکتورهـای مهمـی انـد که آن‌ها را در جهت بهتر زیسـتن و مفید زیسـتن‬
‫کمـک می‌کننـد و ایـن فکتورهـای متعلق بـه ظرفیت‌های درونـی آن‌ها‬
‫و از جملـه‌ی شـاخص‌های مهـم مهارت‌هـای نـرم می‌باشـند‪ .‬انسـان‌ها‬
‫بایـد در پهلـوی خـرد و ضریب هوشـی خود‪ ،‬بـه هوش عاطفـی نیز توجه‬
‫جـدی داشـته و میان مغـز و قلب و دانسـتنی‌ها و باورهـای خویش روابط‬
 ‫مهارت‌های نرم‪ ،‬سرمایه‌ انسانی و توسعه‌ انسانی ‪37 -‬‬

‫محکـم‪ ،‬معقـول و متـوازن را به‌میـان آورده و تمـام اجزای مهم پیام سـاز‬
‫بـدن خویـش را در راسـتای پیشـبرد زندگـی فـردی‪ ،‬کاری و اجتماعـی‬
‫خویـش دخیـل بسـازند و از هـر فرصـت و ظرفیـت به‌گونـه‌ی درسـت و‬
‫معقـول اسـتفاده نمایند‪.‬‬
‫هم‌چنـان‪ ،‬انسـان‌ها بایـد متوجـه نارسـایی‌ها و عـدم موجودیـت‬
‫انسـجام کاری در میکانیـزم درونـی و بیرونی بدن خود بوده و با شناسـایی‬
‫نارسـایی‌ها و نواقـص موجـود در عرصـه‌ی فعالیت‌هـای هماهنـگ و حد‬
‫انسـجام موجودیـت در میـان مهارت‌هـا و ظرفیت‌هـای درونـی و بیرونی‬
‫بـدن و مهارت‌هـای سـخت و مسـلکی و مهارت‌هـای نـرم خـود‪ ،‬در پـی‬
‫تنظیـم بهتـر و هماهنگ‌سـازی فکتورهـای یاد شـده با اسـتفاده از تمرکز‬
‫و ارزیابـی پیهـم بـاالی فعالیت‌ها و پیامدهای کاری روزمره‌ی خود شـوند‪.‬‬
‫انسـان‌ها بایـد از توانایی‌هـای الزم بـرای ارزیابـی‪ ،‬تفکیـک و درجه‌بندی‬
‫باورهـا و برداشـت‌های خـود برخـوردار بـوده و به نقش و جایـگاه دیگران‬
‫در زندگـی و ماحـول خـود ارزش قایل شـده و با ذهنیت بـاز نقش دیگران‬
‫را در تکامـل شـخصیت و رشـد مهارت‌های مسـلکی و نرم خـود بپذیرند‪.‬‬
‫انسـان‌ها بایـد ضمـن توجـه داشـتن بـه مهارت‌هـا و ظرفیت‌هـای‬
‫درونـی خویـش‪ ،‬نسـبت بـه ماحول حسـاس بوده و بـا هوشـیاری و دقت‬
‫کامـل شـرایط‪ ،‬ماحـول و روابط خـود با ماحـول را مورد تحلیـل و ارزیابی‬
‫قـرار دهـد و همـواره بـه ماحـول و دیگـران ارزش قایـل باشـند‪ .‬درک‬
‫موقعیـت و ارزش قایـل شـدن بـه دیگـران و فکتورهـای محیطـی باعث‬
‫می‌شـوند تـا انسـان‌ها همـواره با آگاهـی کامل قـدم برداشـته و توانایی و‬
 ‫‪ - 38‬مهارت‌های نرم‪ ،‬سرمایه‌ انسانی و توسعه‌ انسانی‬

‫نارسـایی‌های کاری خود را شناسـایی نمایند‪ .‬انسـان‌ها باید همواره در پی‬

‫بیـرون شـدن از دایـره‌ی توهم بـر دانایی باشـند و باورها و برداشـت‌های‬
‫خـود را به‌گونـه‌ی عملـی در زندگـی بـه تجربه بگیرنـد و خـود را از دقیق‬
‫بـودن و مفیـد بـودن برداشـت‌ها و باورهـای خـود متیقیـن بسـازند؛ بایـد‬
‫همـواره در پـی تقویـه‌ی مهارت‌هـا و ظرفیت‌هـای ارزنـده و جنبه‌هـای‬
‫قـوی و مفیـد شـخصیت فـردی و کاری خـود باشـند و به‌گونـه‌ی مـداوم‬
‫و صادقانـه نارسـایی‌ها و ناتوانی‌هـای ظرفیتی و شـخصیتی خـود را درک‬
‫نموده و در پی ترمیم و بهبود آنها شـوند‪ .‬در نظرگیری مسـایل یاد شـده‪،‬‬
‫تقویـه‌ی مهارت‌هـای نـرم و برخوردار بـودن از انسـجام و هماهنگی الزم‬
‫میـان مهارت‌هـا و ظرفیت‌هـای تخصصـی و مهارت‌هـای نـرم انسـان‌ها‬
‫را بـه واحدهـای فعـال و ارزشـمند جوامـع انسـانی و سـرمایه‌های مفیـد‬
‫انسـانی مبـدل خواهند سـاخت‪ .‬سـرمایه‌ی انسـانی یکی از شـاخص‌های‬
‫مهـم اعتباریابـی و حد ارزشـمندی جوامع انسـانی محسـوب می‌شـود‪.‬‬

‫سرمایه‌ی انسانی‬
‫بـا متحـول شـدن جهـان امـروزی‪ ،‬رشـد سـریع علـم‪ ،‬فنـاوری و‬
‫فکتورهـای اقتصـادی و جـدی شـدن رقابت‌هـای مـداوم در بـازار کار و‬
‫در میـان جوامـع انسـانی‪ ،‬فکتورهـای تأثیرگـذار بر شـکل گیـری مفاهیم‬
‫و پیشـرفت‌های علمـی و تخنیکـی و رشـد اقتصـاد و صنعـت از اهمیـت‬
‫خاصـی برخـوردار شـده و توجهـی نهادهـا و ملت‌هـا را بـه خـود جلـب‬
‫نمـوده انـد‪ .‬از ایـن که فکر‪ ،‬ذهنیـت‪ ،‬ظرفیـت و توانایی‌های انسـان‌ها در‬
 ‫مهارت‌های نرم‪ ،‬سرمایه‌ انسانی و توسعه‌ انسانی ‪39 -‬‬

‫راسـتای متحـول شـدن عرصه‌هـای علمـی و تخنیکـی و پیشـرفت‌های‬

‫اقتصـادی و اجتماعـی در جوامـع بشـری از جایـگاه خاصـی برخـوردار اند‬
‫و به‌مثابـه‌ی فکتورهـای اصلـی و اساسـی شـکل گیری مفاهیـم مدرن و‬
‫مهـم در جهـان امـروزی شـناخته می‌شـوند‪ ،‬انسـان‌های دارای مفکوره‌ها‬
‫و ذهنیت‌هـای خلاق و سـازنده و ظرفیت‌هـا و توانایی‌های مفیـد و قابل‬
‫اسـتفاده در راسـتای بهبـود خدمـات و زندگـی انسـانی‪ ،‬از ارزشـی خاصی‬
‫برخـوردار انـد و به‌حیـث شـاخص‌ها و فکتورهـای مهـم شـکل دهنده‌ی‬
‫پیشـرفت‌های علمـی‪ ،‬اقتصـادی و اجتماعی ملت‌ها و کشـورها محسـوب‬
‫می‌شـوند‪ .‬یعنـی‪ ،‬در پهلـوی دیگـر عناصـر و ارزش‌های شـکل دهنده‌ی‬
‫سـرمایه و ثـروت ملت‌ها و کشـورها‪ ،‬انسـان‌های دارای ذهنیت و ظرفیت‬
‫خلاق و مفیـد نیـز به‌مثابه‌ی سـرمایه و ثروت سـازنده و ارزشـمند قلمداد‬
‫شـده و از جایـگاه و حد ارزشـمندی خاصی برخوردار اند‪ .‬بـه عبارت دیگر‪،‬‬
‫مفکوره‌هـا و ذهنیت‌هـای مثبـت‪ ،‬خلاق و سـازنده‪ ،‬دانـش و فهـم مفید‪،‬‬
‫معیـاری و قابـل تحقـق در زندگـی واقعـی و ظرفیت‌ها و شایسـتگی‌های‬
‫مهـم و سـازنده انسـان‌ها را بـه فکتورهـای مهـم پیشـرفت‌های علمی و‬
‫اقتصـادی و سـرمایه‌های ارزشـمند انسـانی مبـدل می‌نمایند‪.‬‬
‫از ایـن کـه انسـان‌ها سـرمایه‌های واقعـی و عوامل بالقوه‌ی پیشـرفت‬
‫و ترقـی در سـرزمین‌های خویـش محسـوب می‌شـوند‪ ،‬بـدون موجودیت‬
‫مفکـوره و ذهنیـت سـازنده‌ی انسـانی‪ ،‬بـدون دخالـت مدیریـت و رهبری‬
‫انسـان‌های توانمنـد و بـدون سـهیم شـدن بـازو و نیـروی کار انسـانی‬
‫امـکان پیشـرفت کشـورها‪ ،‬تحقـق و عملی‌سـازی برنامـه و پروژه‌هـا و‬
 ‫‪ - 40‬مهارت‌های نرم‪ ،‬سرمایه‌ انسانی و توسعه‌ انسانی‬

‫امکانـات رشـد اقتصـاد و زمینه‌های بهتر زیسـتن در جوامع انسـانی وجود‬

‫ندارند؛بـرای همیـن‪ ،‬رشـد و انکشـاف ظرفیت‌هـا و توانایی‌های انسـان‌ها‬
‫زمینه‌هـای پیشـرفت و ترقـی را بیشـتر سـاخته و انسـان‌ها را در جایـگاه‬
‫بهتـر و ارزشـمندتری قـرار می‌دهنـد‪ .‬انسـان‌ها با کسـب دانش مسـلکی‬
‫و کاربـردی و داشـتن فهـم و مفکوره‌ی سـازنده و ظرفیـت و مهارت‌های‬
‫الزم کاری‪ ،‬می‌تواننـد زمینه‌هـای بلنـد رفتـن سـطح سـرمایه و ثـروت‬
‫و راه‌هـا و سـهولت‌های الزم بـرای بهتـر زیسـتن در جوامـع انسـانی را‬
‫فراهـم نمـوده و خـود بخشـی از ثـروت و داشـته‌های مهـم ملت‌هـا و‬
‫کشـورها تلقـی شـوند‪ .‬دانـش‪ ،‬مفکوره‌هـا و مهارت‌هـای سـازنده و مفید‬
‫از جملـه فکتورهـای مهـم و مـورد نیـاز جوامع بشـری اند که انسـان‌ها را‬
‫بـه ارزش‌هـا و سـرمایه‌های واقعـی مبـدل می‌سـازند‪ .‬به‌گفتـه‌ی گولدین‬
‫(‪ ،)2014‬سـرمایه‌ی انسـانی عبـارت از سـهام مهارت‌هـا و شایسـتگی‬
‫می‌باشـد کـه نیـروی کار (انسـان‌ها) از آن برخـوردار انـد؛ مهارت‌هـا و‬
‫شایسـتگی‌های کـه بـاالی کیفیـت و هزینـه‌ی تولیـد و خدمـات تأثیـر‬
‫داشـته و ظرفیـت ایجادگـری انسـان را افزایـش می بخشـند‪.‬‬
‫از ایـن کـه سـرمایه‌ی انسـانی از جملـه سـرمایه‌های مهـم و مفاهیم‬
‫ارزشـمند در زندگـی امروزی جوامع انسـانی محسـوب می‌شـود‪ ،‬نهادها و‬
‫حکومت‌هـا برای رشـد و ارتقای آن از طریق آموزش‌دهی‪ ،‬ظرفیت‌سـازی‬
‫و فراهم‌سـازی زمینه‌هـای بلنـد بـردن سـطح سلامت جسـمی و روانـی‬
‫انسـانی‪ ،‬سـرمایه گـذاری می‌کننـد‪ .‬سـمیت (‪ ،)1976‬کـه در راسـتای‬
‫ش�کل‌گیری مبح�ث و مفه�وم س�رمایه‌ی انس�انی( (�‪Human Cap‬‬
 ‫مهارت‌های نرم‪ ،‬سرمایه‌ انسانی و توسعه‌ انسانی ‪41 -‬‬

‫‪ )ital‬نقـش مهـم دارد‪ ،‬معقتد اسـت کـه هزینه‌های آموزش و اسـتعدادها‬

‫بهـا پنداشـته می‌شـوند کـه انسـان بـرای سـاختن ثـروت و سـرمایه‬
‫می‌پردازنـد و دانـش و اسـتعداد را که برخوردار می‌شـوند بخشـی از ثروت‬
‫و سـرمایه‌های شـخص و جامعه‌یی اسـت که وی به آن متعلق می‌باشـد‪.‬‬
‫امـا‪ ،‬سـکلتز (‪ )1961‬معتقـد اسـت کـه انسـان‌های آزاد نباید بـا ملکیت و‬
‫اجناس قابل عرضه در بازار اشـتباه گرفته شـوند؛ یعنی‪ ،‬سـرمایه‌ی انسانی‬
‫را نبایـد بـا داشـته‌ها و ثـروت قابـل فـروش و قابـل عرضـه در مارکیـت‬
‫اشـتباه گرفـت‪ ،‬بلکـه سـرمایه‌ی انسـانی عامـل افزایش و رشـد ثـروت و‬
‫داشـته‌های قابـل عرضـه در مارکیت پنداشـته می‌شـود‪.‬‬
‫سـرمایه‌ی انسانی بخشی از سرمایه‌ها و شـاخص‌های شکل دهنده‌ی‬
‫رشـد ظرفیت و اقتصاد ملت‌ها محسـوب می‌شـود‪ .‬گولدین (‪ )2014‬معتقد‬
‫اسـت کـه شـامل سـاختن و در نظـر گرفتـن سـرمایه‌ی انسـانی در روند‬
‫پیشـرفت و رشـد از طریق آموزش و ظرفیت‌سـازی افزایش یافته و باعث‬
‫ازدیـاد ایجادگـری و مثمر بودن افراد می‌شـود‪ .‬موکیـر (‪ )2004‬به این باور‬
‫اسـت که سـرمایه‌ی انسـانی بر سـرمایه‌ی متکی بر فهـم و دانش تمرکز‬
‫دارد؛ قسـمی کـه دانـش بر چگونگـی پدیده‌ها و نحـوه‌ی اسـتفاده از آنها‬
‫تأکیـد دارد‪ .‬یعنـی‪ ،‬فهـم و دانش انسـان‌ها را قادر می‌سـازند تـا اهمیت و‬
‫حـد ارزشـمندی پدیده‌هـا را درک نمـوده و با دانسـتن راه‌ها و شـیوه‌های‬
‫اسـتفاده از آن‌هـا‪ ،‬پدیده‌هـا را بـه سـرمایه و ثـروت مبـدل نمـوده و خـود‬
‫عامل ازدیاد و گسـترش ثروت و سـرمایه باشند‪ .‬سـرمایه‌ی انسانی با رشد‬
‫اقتصادی در جوامع انسـانی رابطه مسـتقیم دارد و با رشد متوازن سرمایه‌ی‬
 ‫‪ - 42‬مهارت‌های نرم‪ ،‬سرمایه‌ انسانی و توسعه‌ انسانی‬

‫انسـانی در جوامـع انسـانی اقتصـاد نیز شـاهد رشـد چشـمگیر خواهد بود‬
‫(الیـن‪2001 ،‬؛ کالرک‪ .)2005 ،‬به‌صـورت کل‪ ،‬سـرمایه‌ی انسـانی بـه‬
‫سـه بخـش تقسـیم می‌شـود کـه عبـارت انـد از بخـش عمومـی‪ ،‬بخش‬
‫متکـی بـر نوعیت سـاختار و بخش متکی بـر نوعیت کاربـردی؛ هم‌چنان‪،‬‬
‫می‌تـوان سـرمایه‌ی انسـانی را فقـط به دو بخـش‪ ،‬یعنی سـاختار عمومی‬
‫و سـاختار مشـخص تقسـیم کرد (گیبونز و والدمن‪2004 ،‬؛ بیکـر‪.)1964 ،‬‬
‫دای‪-‬بونـگ (‪ )2009‬بـه ایـن بـاور اسـت کـه سـرمایه‌ی انسـانی بـر‬
‫مبنـای بخش‌های متفاوت تحصیالت عالی و تخصصی تقسـیم می‌شـود‬
‫و مطابـق بـه هـر بخـش مسـلکی و تخصصـی در بخـش آموزش‌هـای‬
‫عالـی و تخصصـی یـک بخـش متمرکـز بـر سـاحه‌ی مشـخص کاری و‬
‫مسـلکی سـرمایه‌ی انسانی شـکل می‌گیرد‪ .‬سـرمایه‌ی انسـانی به‌صورت‬
‫خـاص با رشـد اقتصـادی و مالـی و بهبود وضـع اجتماعی جوامع انسـانی‬
‫رابطـه مسـتقیم و مهـم دارد (مک‪-‬ماهـون‪ .)1998 ،‬رشـد سـرمایه‌ی‬
‫انسـانی باعـث کاهـش فقـر و کاهـش امـراض و تلفـات انسـانی‪ ،‬بهبـود‬
‫وضـع زندگـی‪ ،‬افزایـش زمینه‌هـای و گزینه‌هـا برای بهتر زیسـتن‪ ،‬رشـد‬
‫سلامت جسـمی و روانـی انسـان‌ها‪ ،‬کاهـش جرایـم و نهادینـه شـدن‬
‫ثبـات و ارزش‌هـای انسـانی در جوامع انسـانی خواهد شـد ( مک‪-‬ماهون‪،‬‬
‫‪1998‬؛ لیویـن و دیگـران‪1983 ،‬؛ وودهـال‪ .)2001 ،‬در کل‪ ،‬سـرمایه‌ی‬
‫انسـانی یکـی از عناصـر مهـم و مورد نیـاز در زندگـی و پیشـرفت جوامع‬
‫انسـانی محسـوب شـده و از طریـق آموزش‌هـای معیاری و کسـب دانش‬
‫کاربـردی و تقویـه‌ی ظرفیت‌هـای مسـلکی و مهارت‌های نرم قابل رشـد‬
 ‫مهارت‌های نرم‪ ،‬سرمایه‌ انسانی و توسعه‌ انسانی ‪43 -‬‬

‫و گسـترش می‌باشـد‪ .‬کراوفـورد (‪ )1991‬به این باور اسـت که سـرمایه‌ی‬

‫انسـانی تنهـا به توانایـی فزیکی نیـروی کار خالصه نشـده‪ ،‬بلکه ویژه‌گی‬
‫هـا و ظرفیت‌هـای قابـل توسـعه‪ ،‬خودجوش‪ ،‬قابـل انتقال و قابل شـریک‬
‫سـازی بـا دیگران می‌باشـد که در وجود انسـان‌ها شـکل می‌گیرنـد؛ با در‬
‫نظـر داشـت این دیـدگاه‪ ،‬آموزش و کسـب دانش باعث رشـد سـرمایه‌ی‬
‫انسـانی می‌شـوند‪ .‬هم‌چنـان‪ ،‬سـرمایه‌ی انسـانی ممکـن اسـت از طریق‬
‫فکتورهـای بیرونـی و یـا هـم درونـی رشـد نمایـد (دای‪-‬بونـگ‪2009 ،‬؛‬
‫گولدیـن‪)2004 ،‬؛ یعنـی‪ ،‬هـم مهارت‌هـا و فکتورهـای نـرم و درون‌فردی‬
‫می‌توانند باعث رشـد و افزایش سـرمایه‌ی انسـانی شـوند و هم مهارت‌ها‬
‫و شایسـتگی‌های بیرونـی و مسـلکی‪.‬‬
‫مهم‌تـر از همـه‪ ،‬دانـش کاربـردی و تجـارب متکـی بـر دانـش و‬
‫مفکوره‌هـای مفیـد و سـازنده می‌تواننـد در جهـت رشـد و گسـترش‬
‫سـرمایه‌ی انسـانی نقش مهم داشـته باشـند‪ .‬از این که سـرمایه‌ی انسانی‬
‫و فکتورهـای افزایـش دهنـده‌ی سـرمایه‌ی انسـانی قابـل انتقـال و قابل‬
‫شریک‌سـازی بـا دیگـران انـد‪ ،‬از ایـن رو سـرمایه‌ی انسـانی می‌توانـد‬
‫به‌حیـث یـک فکتـور مهـم و مفیـد در راسـتای رشـد جوامـع انسـانی و‬
‫به‌میـان آمـدن رابطه‌هـای بـا مفهـوم در میـان انسـان‌ها نقـش مهمی را‬
‫بـازی نمایـد‪ .‬رشـد سـرمایه‌ی انسـانی و مبـدل شـدن انسـان‌های یـک‬
‫جامعـه بـه سـرمایه‌ها و ظرفیت‌هـای ارزشـمند زمینه‌های ترقـی و تعالی‬
‫آن جامعـه را مهیـا می‌سـازند‪ .‬ظرفیت‌هـا و مهارت‌های که انسـان‌ها را به‬
‫سـرمایه‌ی انسـانی مبـدل می‌نماینـد‪ ،‬مهارت‌هـا و ظرفیت‌های مـورد نیاز‬
 ‫‪ - 44‬مهارت‌های نرم‪ ،‬سرمایه‌ انسانی و توسعه‌ انسانی‬

‫بـرای بلنـد بردن کیفیت تولیـد و عرضه‌ی خدمـات و فکتورهای تأثیرگذار‬

‫بـر روند پیشـرفت و رشـد اقتصـادی و اجتماعی جوامع انسـانی محسـوب‬
‫می‌شـوند‪ .‬دانـش مسـلکی و کاربـردی‪ ،‬تجـارب و توانایی‌هـای مفیـد و‬
‫عملـی‪ ،‬شایسـتگی‌های تخصصـی و مهارت‌های نرم از جملـه فکتورهای‬
‫مهـم شـکل دهنـده‌ی سـرمایه‌ی انسـانی و از جمله نیازهای جـدی برای‬
‫پیشـرفت و ترقـی جوامع انسـانی محسـوب می‌شـوند‪.‬‬
‫انسـان‌ها در ظرفیـت و توانایی‌هـای فطـری و بـه میـراث برده شـده‬
‫و هم‌چنـان ظرفیـت و توانایی‌هـای به‌دسـت آمـده از طریـق آمـوزش و‬
‫تجـارب کاری متفـاوت انـد؛ تفاوت‌هـا در بخـش دوم‪ ،‬یعنـی تفاوت‌هـای‬
‫موجـود در حـد ظرفیت‌هـای که انسـان‌های متعلـق به جوامـع مختلف از‬
‫طریـق آمـوزش تخصصی و تجارب کاری به‌دسـت می‌آورنـد‪ .‬تفاوت‌های‬
‫یاد شـده روی شکل‌گیری سرمایه‌ی انسـانی و شکل‌گیری جوامع توانمند‬
‫انسـانی بیشـتر نقـش و اهمیت دارند‪ ،‬کـه از طریق آموزش‌های رسـمی و‬
‫غیـر رسـمی در نهادهـای آموزشـی و تحصیلی و از طریـق آموزش‌دهی و‬
‫کسـب تجـارب در بـازار کار به‌دسـت آمـده و تقویه می‌شـوند؛ سـرمایه‌ی‬
‫انسـانی و فکتورهـای شـکل‌دهنده‌ی ایـن ارزش اجتماعی‪-‬اقتصـادی‬
‫(سـرمایه‌ی انسـانی) باالی رشـد اقتصادی جوامع انسـانی در سطوح باال و‬
‫گسـترده نقش مهـم دارند (مینسـر‪1981 ،‬؛ دیویـد‪ .)2001 ،‬اما‪ ،‬ظرفیت‌ها‬
‫و مهارت‌هـای فطـری و طبیعـی انسـان‌ها (طـرز رفتـار‪ ،‬طـرز نگـرش‪،‬‬
‫مهارت‌هـای نـرم و ‪ )...‬نیـز در مبـدل سـاختن آن‌هـا بـه واحدهـای فعال‬
‫و ارزشـمند جوامـع انسـانی نقـش مهـم دارنـد‪ .‬با در نظرداشـت مسـایل‬
 ‫مهارت‌های نرم‪ ،‬سرمایه‌ انسانی و توسعه‌ انسانی ‪45 -‬‬

‫یـاد شـده‪ ،‬بـرای رشـد و توسـعه‌ی اقتصـادی به سـطح ملی و گسـترده‪،‬‬

‫دولت‌هـا بـا راه انـدازی برنامه‌هـای گسـترده‌ی آموزشـی و طرح‌هـای‬
‫افزایـش ظرفیـت علمـی و تخنیکـی مردم خـود‪ ،‬کتله‌های بزرگ انسـانی‬
‫را بـه سـرمایه‌ها و ظرفیت‌هـای بـزرگ مبـدل می‌سـازند که باعث رشـد‬
‫چشـم‌گیر اجتماعـی و اقتصـادی در جوامـع می‌شـود (دیویـد‪.)2001 ،‬‬
‫هم‌چنـان‪ ،‬سـرمایه‌ی انسـانی و رشـد سـرمایه‌ی انسـانی به‌گونـه‌ی‬
‫گسـترده نمی‌توانـد تنهـا بـه دانـش‪ ،‬سـطح آمـوزش و پیشـرفت‌های‬
‫تخنیکـی موجـود و قابـل دسـترس در یـک جامعـه متکـی باشـد‪ ،‬بلکـه‬
‫سـرمایه‌ی انسـانی به‌گونـه‌ی جـدی متکـی بـه تولیـد و گسـترش دانش‬
‫جدیـد و پیشـرفت‌های تـازه در عرصه‌هـای فنـاوری و دانـش کاربـردی‬
‫می‌باشـد تا سـطح تولید و خدمات و کیفیت تولید و خدمات در عرصه‌های‬
‫متفـاوت را متحول سـاخته و بهبود بخشـد؛ سـرمایه‌ی انسـانی ترکیبی از‬
‫رشـد و متحـول شـدن فکتورهای به هم پیوسـته‌ی اقتصـادی و جمعیتی‬
‫(اکونومیک‪-‬دموگرافیـک) می‌باشـد و این دو فکتور با سـرمایه‌ی انسـانی‬
‫بـاالی هـم تأثیـرات متقابـل دارنـد (مینسـر‪ .)1981 ،‬سـرمایه‌ی انسـانی‬
‫به‌حیـث یـک مفهـوم اقتصـادی بیشـتر از دو قـرن می‌شـود کـه کاربـرد‬
‫دارد‪ ،‬امـا به‌گونـه‌ی جـدی و گسـترده در عرصه‌هـای علمـی و پژوهشـی‬
‫در اواخـر قـرن بیسـتم و اوایـل قـرن بیسـت و یک بیشـتر مـورد توجهی‬
‫پژوهشـگران و صاحـب نظـران قـرار گرفـت؛ چـون‪ ،‬هم‌زمـان بـا ازدیـاد‬
‫رقابت‌هـای جـدی در بـازار کار و عرصه‌ی اقتصاد‪ ،‬ظرفیت‌سـازی و رشـد‬
‫سـرمایه‌ی انسـانی به‌حیـث یک فکتور مهـم تأثیرگذار بر بازار کار و رشـد‬
 ‫‪ - 46‬مهارت‌های نرم‪ ،‬سرمایه‌ انسانی و توسعه‌ انسانی‬

‫اقتصـادی جوامع انسـانی بیشـتر مـورد توجه قـرار گرفـت‪ .‬همان‌گونه‌یکه‬

‫سـرمایه عبارت از هر دارایی اسـت که باعث افزایش تولید و درآمد شـود‪،‬‬
‫سـرمایه‌ی انسـانی نیز عبـارت از دارایی و ظرفیتی اسـت کـه باعث ازدیاد‬
‫تولیـد‪ ،‬درآمـد و عرضـه‌ی خدمـات می‌شـود و به‌حیـث یـک فکتـور مهم‬
‫افزایـش دهنـده‌ی درآمـد و رشـد اقتصـادی نقش بـازی می‌کند (فیشـر‪،‬‬
‫‪1930‬؛ مینسـر‪ .)1981 ،‬در کل‪ ،‬سـرمایه‌ی انسـانی یکـی از فکتورهـای‬
‫مهـم در عرصـه‌ی بهبـود کیفیـت زندگی‪ ،‬ازدیاد سـطح تولیـد و عواید در‬
‫میـان انسـان‌ها شـناخته شـده و از طریـق آموزش‌های فنـی و تخصصی‬
‫و کسـب تجارب کاری به‌گونه‌ی منظم قابل رشـد و گسـترش می‌باشـد‪.‬‬

‫فکتورهای اساسی شکل دهنده‌ی سرمایه‌ی انسانی‬

‫ماننـد سـرمایه‌ی مـادی و اقتصـادی کـه متکـی بـه یـک سلسـله‬
‫فکتورهـای مهـم انـد و از طریـق ترکیـب و اسـتفاده‌ی متـوازن بعضی از‬
‫فکتورهـا ماننـد پـول‪ ،‬وقـت‪ ،‬دانـش‪ ،‬برنامه‪ ،‬زمیـن و ‪ ...‬شـکل می‌گیرند‪،‬‬
‫سـرمایه‌ی انسـانی نیز از ترکیب و رشـد متـوازن یک سلسـله فکتورهای‬
‫مهـم کـه انسـان را بـه یـک واحـد مفیـد‪ ،‬فعـال و ارزشـمند جامعـه‬
‫انسـانی مبـدل می‌سـازند‪ ،‬شـکل می‌گیـرد‪ .‬به‌صـورت کل‪ ،‬چهـار فکتـور‬
‫ی شـکل‌دهنده و گسـترش‌دهنده‌ی سـرمایه‌ی انسـانی در جوامـع‬ ‫اساسـ ‌‬
‫انسـانی محسـوب می‌شـوند‪ ،‬کـه عبـارت انـد از دانـش‪ ،‬تجربـه‪ ،‬صحـت‬
‫و مهارت‌هـای شـخصی افـراد‪ .‬دانـش و سـواد کاربـردی مورد نیـاز برای‬
‫شـکل‌گیری‪ ،‬رشـد و گسـترش سـرمایه‌ی انسـانی از طریق آموزش‌های‬
 ‫مهارت‌های نرم‪ ،‬سرمایه‌ انسانی و توسعه‌ انسانی ‪47 -‬‬

‫رسـمی و غیـر رسـمی در نهادهای تعلیمـی و تحصیلی به‌دسـت می‌آیند‪.‬‬

‫تجربـه‌ی مـورد نیـاز برای شـکل‌گیری و گسـترش سـرمایه‌ی انسـانی از‬
‫طریـق کار و شـمولیت در آموزش‌هـای کوتاه‌مـدت بـازار کار و نهادهـای‬
‫فعـال در عرصـه‌ی ظرفیت‌سـازی کسـب می‌شـود‪ .‬سلامت جسـمی و‬
‫روانـی انسـان‌ها کـه بـرای مبـدل شـدن آن‌ها بـه سـرمایه‌های انسـانی‬
‫از نیازهـای جـدی بـه حسـاب می‌آینـد‪ ،‬کـه بـا رعایـت اصـول و قواعـد‬
‫زندگـی از سـوی خـود افـراد و هم‌چنان با روی دسـت‌گیری یک سلسـله‬
‫برنامه‌هـا از سـوی نهادهـای مسـوول و دولت‌ها برای بهبـود وضع صحی‬
‫مـردم‪ ،‬به‌دسـت می‌آیـد‪ .‬هم‌چنـان‪ ،‬انسـان‌ها به‌گونـه‌ی فطـری دارای‬
‫یـک سلسـله ظرفیت‌هـا و مهارت‌هـای شـخصی و شـخصیتی‪ ،‬از جملـه‬
‫مهارت‌هـای نـرم و ظرفیت‌هـای درون‌فـردی انـد که در هماهنگ‌سـازی‬
‫سـه فکتور یاد شـده و شـکل‌گیری سـرمایه‌ی انسـانی نقش مهـم دارند‪.‬‬
‫چهار فکتور مهم شـکل‌دهنده‌ی سـرمایه‌ی انسـانی و راه‌ها و شـیوه‌های‬
‫فراگیـری و تقویـه‌ی آنهـا در ذیـل بیان می‌شـوند‪:‬‬

‫کسـب سـواد و دانـش کاربـردی‪ :‬آموزش‌دهـی و کسـب‬

‫آمـوزش کاربـردی برای افراد و جوامع انسـانی از جملـه فکتورهای مهمی‬
‫محسـوب می‌شـوند کـه در مبـدل شـدن افـراد بـه سـرمایه‌ی انسـانی و‬
‫مبـدل سـاختن جوامع انسـانی بـه جوامع پویا‪ ،‬بـا ظرفیـت و مترقی نقش‬
‫اساسـی دارد‪ .‬کسـب دانـش‪ ،‬به‌خصـوص دانـش تخصصی و کاربـردی از‬
‫جملـه نیازمندی‌هـای مهـم انسـان‌ها و جوامـع انسـانی برای شـکل‌دهی‬
 ‫‪ - 48‬مهارت‌های نرم‪ ،‬سرمایه‌ انسانی و توسعه‌ انسانی‬

‫ظرفیت‌هـای کاری فـردی و گروهـی‪ ،‬مقابلـه نمـودن بـا چالش‌هـای‬

‫احتمالـی و اسـتفاده کـردن از فرصت‌هـای ممکـن نقـش مهـم دارد‪.‬‬
‫نهادهـای آموزشـی و دولت‌هـای حاکـم بایـد در جهـت طـرح و تطبیـق‬
‫برنامه‌هـای مفید و منظم آموزشـی در سـطوح مختلـف‪ ،‬از جمله دوره‌های‬
‫تحصیلات تخصصـی‪ ،‬را روی دسـت گرفتـه و بـا تحلیل و ارزیابـی بازار‬
‫کار‪ ،‬ظرفیت‌هـای موجـود و بالقـوه‌ی انسـانی بـرای تغییـر و پیشـرفت و‬
‫نیازهـای کوتـاه مـدت و بلنـد مـدت بـازار کار‪ ،‬عرصـه‌ی تولیـد و جوامع‬
‫انسـانی در پـی آموزش‌دهـی افراد و ظرفیت‌سـازی به‌گونه‌ی باشـند که از‬
‫دانـش و تجـارب موجود و قابل اسـتفاده در محل زیسـت و ماحول خود با‬
‫تولیـد و گسـترش دانش و تجـارب تازه‪ ،‬در هر حال آمـاده رقابت و حضور‬
‫در بـازار پـر چالـش و پـر رقابـت امروزی باشـند‪ .‬افـراد نیز بایـد به‌گونه‌ی‬
‫هدفمندانـه‪ ،‬پیگیـر و جـدی در پـی کسـب سـواد و دانـش تخصصـی و‬
‫کاربـردی بـرای مبـدل شـدن به ارزش‌هـای واقعـی و سـرمایه‌های قابل‬
‫حسـاب انسـانی باشـند تا به‌حیـث واحدهای مفیـد و فعال جوامع انسـانی‪،‬‬
‫در راسـتای تحقـق آرزوهـای ترقی خواهانـه‌ی ملت‌ها و کشـورهای خود‬
‫نقـش مفید و ارزنده داشـته باشـند‪.‬‬

‫کسـب تجـارب عملیدر بـازار کار‪ :‬در پهلوی کسـب سـواد و‬

‫دانش کاربردی‪ ،‬کسـب تجارب مورد نیاز برای اسـتفاده از دانش کاربردی‬
‫و فهـم تخصصـی در بـازار کار نیز نیاز پنداشـته می‌شـود‪ .‬انسـان‌های که‬
‫سـواد و دانـش عصری و کاربردی را به شـیوه‌های متفـاوت فرا می‌گیرند‪،‬‬
 ‫مهارت‌های نرم‪ ،‬سرمایه‌ انسانی و توسعه‌ انسانی ‪49 -‬‬

‫بایـد بـا به‌خاطر مطمیـن شـدن از داشـتن توانایی‌های الزم بـرای تحقق‬
‫و تطبیـق دانـش و معلومات کسـب شـده از طریق آموزش‌های مسـلکی‬
‫و تخصصـی‪ ،‬به‌گونـه‌ی عملـی نیـز دانسـته‌نی‌ها و آموخته‌هـای خـود را‬
‫تجربـه نماینـد‪ .‬انسـان‌ها می‌تواننـد از طریـق شـمولیت در برنامه‌هـای‬
‫کوتـاه مـدت تجربی‪-‬آموزشـی و کارهـای عملـی مقدماتـی کـه به‌خاطر‬
‫فراگیـری تجـارب عملـی و تخصصـی از سـوی نهادهـای آموزش‌دهنده‬
‫و اسـتخدام کننـده راه انـدازی می‌شـوند‪ ،‬تجـارب مـورد نیـاز را کسـب‬
‫نمـوده و فهـم و دانـش تیوریـک خـود را بـه دانـش عملـی و کاربـردی‬
‫به‌گونـه‌ی واقعـی مبـدل نماینـد‪ .‬نهادهـای آمـوزش دهنـده و اسـتخدام‬
‫کننـده و دولت‌هـا برای ظرفیت‌سـازی در میـان مردم ‪-‬به‌خصـوص افراد‬
‫کـه آموزش‌هـای الزم را فـرا گرفته انـد‪ -‬و مبدل نمـودن دانش تیوریک‬
‫بـه دانش کاربـردی‪ ،‬نیز برنامه‌هـای مفید‪ ،‬منظم و معیاری را روی دسـت‬
‫گرفتـه و زمینه‌هـای کسـب تجـارب عملـی را بـرای افـراد مهیـا نمایند‪.‬‬
‫تجـارب عملـی و تبدیـل نمـودن دانـش تیوریـک و تخصصی بـه فکتور‬
‫قابـل اسـتفاده در راسـتای بهبـود و ازدیاد تولیـد و خدمات و رشـد اقتصاد‬
‫زمینه‌هـای پیونددهـی همیشـگی میـان دانش کسـب شـده و بـازار کار و‬
‫میـان افـراد آموزش دیـده و نهادهای اسـتخدام کننده را مهیـا می‌نمایند‪.‬‬

‫سلامت جسـمی و روانی‪ :‬صحـت از جمله فکتورهای اساسـی‬

‫اسـت که در صـورت دارا بودن از آن‪ ،‬انسـان‌ها می‌تواننـد به‌حیث اعضای‬
‫مفیـد و فعـال جوامع انسـانی نقـش بازی نمـوده و به سـرمایه‌های واقعی‬
 ‫‪ - 50‬مهارت‌های نرم‪ ،‬سرمایه‌ انسانی و توسعه‌ انسانی‬

‫انسـانی مبدل شـوند؛ چون‪ ،‬در نبود صحت انسـان‌ها نمی‌تواننـد از دانش‪،‬‬
‫تجـارب و مهارت‌هـای خـود به‌گونه‌ی درسـت و به موقع اسـتفاده نمایند‪.‬‬
‫صحت و سلامت جسـمی و روانی انسـان‌ها در عرصه‌ی کار و عرضه‌ی‬
‫خدمـات از جملـه نیازهـای مهمـی انـد کـه انسـان‌ها بایـد بـرای انجـام‬
‫کارهـای بهتـر و ارایـه‌ی خدمـات سـالم و ارزنـده از سلامت جسـمی و‬
‫روانـی برخـوردار باشـند‪ .‬سلامت جسـمی و روانـی انسـان‌ها هـم بـرای‬
‫آموزش‌دهـی آنهـا مهم پنداشـته می‌شـوند و هم بـرای اسـتفاده از آنها در‬
‫بـازار کار و عرصه‌هـای تولیـد و عرضه‌ی خدمـات‪ .‬انسـان‌ها باید به‌حیث‬
‫واحدهـای اصلـی شـکل دهنـده‌ی جوامع انسـانی و ملت‌ها بـه صحت و‬
‫سلامت جسـمی و روانـی خـود توجهـی جـدی داشـته و همـواره در پی‬
‫حفاظـت از صحـت خـود باشـند‪ .‬نهادهـای مسـوول و دولت‌هـا نیـز باید‬
‫همـواره مواظـب صحـت جسـمی و روانـی افراد متعلـق به خود بـوده و با‬
‫روی‌دسـت‌گیری و تطبیـق برنامه‌هـای مفیـد‪ ،‬معقـول و برابـر با شـرایط‬
‫زمانـی‪ ،‬مکانـی و کاری‪ ،‬در پـی حفـظ و بهبود سلامت جسـمی و روانی‬
‫انسـان‌ها باشـند‪ .‬افراد دارای صحت و سلامت جسـمی و روانی می‌توانند‬
‫به‌مثابـه‌ی اجـزای شـکل دهنـده‌ی جوامـع انسـانی‪ ،‬جوامـع و ملت‌هـای‬
‫سـالم‪ ،‬مفید و فعال را شـکل دهند‪ .‬البته‪ ،‬با در نظرداشـت سـطح ظرفیت‬
‫و حـد توانایی‌هـای افراد دارای تحصیالت تخصصـی و مهارت‌های کاری‬
‫و حـد ارزشـمندی آنهـا در عرصه‌ی تولید و رشـد اقتصـاد و بهبود کیفیت‬
‫زندگـی مـردم‪ ،‬حـد مـورد نیاز سلامت جسـمی و روانـی آنها نیـز ممکن‬
‫اسـت متفاوت باشـند و ممکن است یک سلسـله مشکالت و نارسایی‌های‬
 ‫مهارت‌های نرم‪ ،‬سرمایه‌ انسانی و توسعه‌ انسانی ‪51 -‬‬

‫صحـی سـطحی و ابتدایـی برای بعضـی از کارها زیاد جدی تلقی نشـوند‪،‬‬
‫در حالیکـه ممکـن اسـت بـرای کارهای کـه خیلی جـدی اند و بـا قوه‌ی‬
‫تفکـر و حضور کامل روانی و جسـمی افراد رابطه دارند‪ ،‬مشـکل پنداشـته‬
‫شـوند؛ از ایـن‌رو‪ ،‬باید با در نظرداشـت شـرایط کاری و محیطی متفاوت و‬
‫بـر مبنـای میکانیزم‌هـای معقول و علمی بحث سلامت جسـمی و روانی‬
‫در مبحث سـرمایه‌ی انسـانی مـورد تحلیـل‪ ،‬ارزیابی و تطبیق قـرار گیرد‪.‬‬

‫مهارت‌هـای فـردی‪ :‬مهارت‌هـا و ظرفیت‌هـای فـردی و فطری‬

‫انسـان‌ها در جهـت مبدل‌سـازی آنهـا بـه سـرمایه‌های ارزشـمند انسـانی‬
‫نقـش جـدی بـازی می‌کننـد‪ .‬مهارت‌هـا و ظرفیت‌هـای فـردی و غیـر‬
‫اکادمیـک انسـان‌ها کـه شـامل مهارت‌هـای نـرم و ظرفیت‌هـای درون‪-‬‬
‫فـردی نیـز می‌شـوند‪ ،‬در هماهنگ‌سـازی دانـش‪ ،‬تجربـه و سلامت‬
‫جسـمی و روانـی انسـان‌ها نقـش مهـم بـازی می‌کننـد‪ .‬مهارت‌هـای‬
‫فـردی و ظرفیت‌هـای درونـی انسـان‌ها آنهـا را کمـک می‌کننـد تـا‬
‫به‌گونـه‌ی درسـت و معقـول بداننـد که در کجـا و چگونه از فهـم و دانش‬
‫تخصصـی‪ ،‬تجـارب کاری و توانایی‌هـای جسـمی و روانـی خود اسـتفاده‬
‫نمـوده و به‌حیـث سـرمایه‌های مفیـد انسـانی در راسـتای بهبـود زندگـی‬
‫دیگـران‪ ،‬رشـد اقتصـاد و بهبـود خدمـات اجتماعـی نقـش بـازی نمایند‪.‬‬
‫مهارت‌هـا و ظرفیت‌هـای فردی و شـخصیتی افراد‪ ،‬از جملـه مهارت‌های‬
‫نـرم‪ ،‬انسـان‌ها را کمـک می‌کننـد تـا به‌خوبـی اوضـاع و ماحـول را درک‬
‫و تحلیـل نمـوده و به‌صورت درسـت شـرایط موجـود و چالش‌های ممکن‬
 ‫‪ - 52‬مهارت‌های نرم‪ ،‬سرمایه‌ انسانی و توسعه‌ انسانی‬

‫را مدیریـت نمـوده و از فرصت‌هـا‪ ،‬امکانـات و ظرفیت‌هـای موجـود‬

‫اسـتفاده‌ی بـه مـورد و بـه موقـع نماینـد‪ .‬مهارت‌هـای فـردی و نـرم که‬
‫شـامل ظرفیت‌هـا و ظرافت‌هـای شـخصیتی و درونـی افـراد می‌شـوند‪،‬‬
‫به‌مثابـه‌ی انـرژی پایان‌ناپذیر و نیروی ارزشـمند انگیزه دهنـده‪ ،‬به‌گونه‌ی‬
‫همیشـگی بـرای انسـان‌ها تـوان و ظرفیـت بخشـیده و آنهـا را در جهت‬
‫انجـام کارهـای بهتـر کمـک می‌کننـد‪ .‬بـدون موجودیـت مهارت‌هـای‬
‫فـردی و نـرم و ظرفیت‌هـای ارزنده‌ی درونی‪ ،‬انسـان‌ها به‌گونه‌ی درسـت‬
‫نمی‌تواننـد از دانـش و تجـارب تخصصـی خـود اسـتفاده نماینـد و یا هم‬
‫به‌صـورت درسـت و مفیـد دانـش و تجـارب مـورد نیـاز را کسـب نمایند‪.‬‬
‫از ایـن‌رو‪ ،‬ارزش‌دهـی بـه مهارت‌هـا و ظرفیت‌هـای فردی و درونـی افراد‬
‫و تلاش بـرای شناسـایی و تقویـه‌ی ظرفیت‌هـا و مهارت‌هـای فـردی‬
‫ودرونـی انسـان‌ها و اسـتفاده‌ی درسـت و بـه مـورد از آنهـا‪ ،‬انسـان‌ها را‬
‫بـه سـرمایه‌های ارزشـمند انسـانی و واحدهای مفیـد و با ظرفیـت جوامع‬
‫انسـانی مبـدل خواهنـد نمـود‪ .‬ظرفیت‌هـا و مهارت‌هـای فـردی و نـرم و‬
‫برخـوردار بـودن از فکتورهـای کـه انسـان‌ها را بـه سـرمایه‌های انسـانی‬
‫مبـدل می‌نماینـد‪ ،‬باعـث توسـعه‌ی ظرفیتـی و کاری انسـان‌ها و بهبـود‬
‫کیفیـت زندگـی آنها می‌شـوند‪.‬‬
 ‫توسعه‌ی انسانی‬
‫توسـعه‌ی انسـانی یـک مفهـوم و مبحـث مهـم علمی‪-‬اقتصـادی‪-‬‬
‫اجتماعی می‌باشـد که در راسـتای پیشـرفت متوازن عرصه‌های اقتصادی‬
‫و اجتماعـی نقـش مهـم داشـته و از لحاظ علمـی و اکادمیـک نیز توجهی‬
‫پژوهشـگران و نظریه‌پـردازان را بـه خـود جلـب نمـوده اسـت‪ .‬توسـعه‌ی‬
‫انسـانی بـا ازدیـاد ظرفیت‌هـا و مهارت‌های انسـانی‪ ،‬گسـترش فرصت‌ها‬
‫و گزینه‌هـا بـرای زندگـی بهتـر و مفیدزیسـتن و زمینه‌هـای اشـتغال و‬
‫بـه نمایـش گذاشـتن توانایی‌هـای فـردی و تخصصـی انسـانها به‌دسـت‬
‫آمـده و گسـترش پیـدا می‌کنـد‪ .‬توسـعه‌ی انسـانی کـه پیامـد رشـد و‬
‫توسـعه‌ی ظرفیت‌هـا و مهارت‌هـای تخصصی و فـردی در وجود انسـانها‬
‫و زمینه‌هـای بهتـر زیسـتن و مفیـد زیسـتن در ماحـول و محیـط زندگی‬
‫انسـان‌ها محسـوب می‌شـود‪ ،‬انسـان را کمـک می‌کنـد تـا متـوازن بـا‬
‫پیشـرفت‌های روزافـزون علمـی‪ ،‬تخنیکـی و اقتصـادی از ظرفیت‌هـا و‬
‫مهارت‌هـای الزم بـرای برابـر بـودن با شـرایط متفاوت و اسـتفاده نمودن‬
‫از فرصت‌هـا و امکانـات موجـود‪ ،‬پییشـرفت نمـوده و از زندگـی بهتـر‪،‬‬
‫بیشـتر‪ ،‬بـا مفهـوم و سـالم برخـوردار شـود‪ .‬توسـعه‌ی انسـانی کـه برای‬
‫انسـان‌ها و جوامـع انسـانی در عصـر حاضر یک نیاز جدی پنداشـته شـده‬
‫و از جملـه الزامـات تـداوم حیـات در دنیـای مـدرن‪ ،‬متمـدن و پـر چالش‬
‫امـروزی محسـوب می‌شـود‪ ،‬زمینه‌ها را برای انسـان‌ها مسـاعد می‌سـازد‬
 ‫‪ - 54‬مهارت‌های نرم‪ ،‬سرمایه‌ انسانی و توسعه‌ انسانی‬

‫تـا چالش‌هـای احتمالـی موجود در زندگـی فـردی‪ ،‬کاری و اجتماعی خود‬

‫را به‌گونـه‌ی درسـت و معقـول مدیریـت نمـوده و از فرصت‌هـا و امکانات‬
‫قابـل دسـترس و موجـود اسـتفاده‌ی معقول و به مـورد نماینـد‪ .‬هم‌چنان‪،‬‬
‫توسـعه‌ی انسـانی زمینـه‌ی برخـوردار بـودن از یـک زندگی سـالم‪ ،‬آرام و‬
‫مفیـد و داشـتن زندگـی مفید و بیشـتر را برای انسـان‌ها و جوامع انسـانی‬
‫مهیـا می‌کند‪.‬‬
‫در صـورت عـدم توجهـی انسـانها و جوامـع انسـانی بـه فکتورهـا و‬
‫الزامـات شـکل‌دهنده‌ی توسـعه‌ی انسـانی و توسـعه دهنـده‌ی ظرفیت‌ها‬
‫و مهارت‌هـای مـورد نیـاز برای زیسـتن و حفـظ حضور در زندگـی مدرن‪،‬‬
‫دارای فرصت‌هـای متعـدد و در عیـن حـال پر چالـش امروزی‪ ،‬انسـان‌ها‬
‫نمی‌تواننـد زندگـی متوازن بـا پیشـرفت‌های علمی و اقتصـادی در جهان‬
‫داشـته باشـند؛ آنهـا یـا از قافله‌ی زندگـی مدرن عقـب می‌ماننـد و یا هم‬
‫بـه نوکـران تعریـف ناشـده‌ی جوامـع و جریان‌هـای پیشـرفته و حاکم بر‬
‫تحوالت علمی‪ ،‬تخنیکی و اقتصادی در جهان مبدل می‌شـوند‪ .‬توسـعه‌ی‬
‫انسـانی عبارت از شـکل‌گیری و رشـد ظرفیت‌ها و مهارت‌های اسـت که‬
‫باعـث توسـعه و افزایش گزینه‌هـا‪ ،‬فرصت‌ها و زمینه‌هـای زندگی متوازن‬
‫بـا پیشـرفت‌های اقتصـادی و علمـی بـرای انسـان‌ها می‌شـود (ادیلمن و‬
‫موریـس‪1973 ،‬؛ رانیـس و دیگـران‪ .)2000 ،‬به گفتـه ی رانیس و دیگران‬
‫(‪ ،)2000‬در عصـر امـروزی بحـث توسـعه‌ی انسـانی بـه یکـی از مباحث‬
‫پیشـقدم و مهـم بـرای انسـان‌ها در کنار رشـد اقتصادی و بیشـتر از رشـد‬
‫اقتصادی مبدل شـده اسـت؛ در پهلوی رشـد اقتصادی‪ ،‬توسـعه‌ی انسـانی‬
 ‫مهارت‌های نرم‪ ،‬سرمایه‌ انسانی و توسعه‌ انسانی ‪55 -‬‬

‫نیـز بـرای انسـانها یک نیـاز جدی پنداشـته می‌شـود‪ .‬توسـعه‌ی انسـانی‬

‫باعـث می‌شـود تـا رشـد اقتصادی نیـز در هـر حالت بـرای بهتر زیسـتن‬
‫انسـان‌ها مـورد اسـتفاده قرار گیـرد‪ ،‬نه اینکـه زندگی انسـان‌ها فقط برای‬
‫رشـد روز افـزون اقتصـاد و بیشـتر شـدن ثروت مـادی به مصرف برسـد‪.‬‬
‫بـرای دسـت یافتـن بـه توسـعه‌ی انسـانی و رشـد مهارت‌هـا و‬
‫ظرفیت‌هـای فـردی‪ ،‬تخصصـی و کاری انسـان‌ها‪ ،‬آموزش‌هـای منظـم‪،‬‬
‫کسـب تجـارب و مهارت‌هـای معیـاری و مفید مسـلکی و کسـب تجارب‬
‫کاری از جملـه نیازهـای جـدی بـه شـمار می‌رونـد‪ .‬هم‌چنان‪ ،‬شـناخت و‬
‫تقویـه‌ی مهارت‌هـای نـرم و ظرفیت‌های درونی انسـان‌ها نیز در راسـتای‬
‫دسـت یافتـن به توسـعه‌ی انسـانی به‌گونـه‌ی ثابـت و متـوازن در جوامع‬
‫انسـانی از جمله فکتورهای مهم و تأثیرگذار پنداشـته می‌شـوند‪ .‬از سـویی‬
‫هـم‪ ،‬سـطح زندگـی خانوادگـی و اجتماعـی‪ ،‬کیفیـت آمـوزش و تحصیل‪،‬‬
‫کیفیـت خدمـات صحـی و عرضـه‌ی خدمـات اجتماعـی و سـطح رشـد‬
‫اقتصـادی در جوامـع انسـانی باالی توسـعه‌ی انسـانی نقش مهـم دارند و‬
‫به‌مثابه‌ی یک پروسـه‌ی پیوسـته به هم‪ ،‬توسـعه‌ی انسـانی باالی سـطح‬
‫زندگـی خانوادگـی‪ ،‬کیفیـت آمـوزش و صحت‪ ،‬کیفـت تولیـد و خدمات و‬
‫سـطح رشـد اقتصـادی جوامع بشـری نقش مهـم دارد‪.‬‬
‫جوامـع انسـانی بـرای دسـت یافتـن بـه پیشـرفت و دسـت یافتـن به‬
‫زندگـی مرفـه و مفیـد مکلـف انـد تـا بـه توسـعه‌ی انسـانی ارزش جدی‬
‫قایـل شـده و همزمان بـا سـرمایه‌گذاری‌ها و تالش‌ها برای رشـد اقتصاد‬
‫و صنعـت‪ ،‬در جهـت رشـد مهارت‌هـا و ظرفیت‌هـای انسـانی و دسـت‬
 ‫‪ - 56‬مهارت‌های نرم‪ ،‬سرمایه‌ انسانی و توسعه‌ انسانی‬

‫یافتـن بـه انسـان‌های توسـعه یافتـه از لحـاظ کیفـی و ظرفیتی و شـکل‬

‫دهـی جوامـع بـا ظرفیـت نیز تلاش نماینـد‪ .‬راینـس و دیگـران (‪)2000‬‬
‫معتقـد اند که توسـعه‌ی انسـانی و رشـد اقتصـادی با هم تأثیـرات متقابل‬
‫دارنـد و بسـیاری از فکتورهـای که باالی توسـعه‌ی انسـانی اثر گـذار اند‪،‬‬
‫بـاالی رشـد اقتصـادی نیـز اثـرات جـدی دارنـد‪ .‬الکایـر (‪ )2010‬بـه این‬
‫بـاور اسـت کـه‪ ،‬توسـعه‌ی انسـانی باعـث افزایـش گزینه‌هـا و زمینه‌هـا‬
‫بـرای بهتـر زیسـتن انسـان‌ها‪ ،‬برخوردار شـدن از زندگی خـوش و کاهش‬
‫فقـر می‌شـود؛ هم‌چنـان‪ ،‬توسـعه‌ی انسـانی بـا دسـت یافتن انسـان‌ها به‬
‫اهداف مهم شـان و مفاهیم چون امنیت‪ ،‬شـاد زیسـتن‪ ،‬مردم سـاالری و‬
‫تحقـق مزایـای حقوق بشـر‪ ،‬رابطـه دارد‪ .‬یعنی‪ ،‬انسـان‌های توسـعه یافته‬
‫و دارای مهارت‌هـا و ظرفیت‌هـای مفیـد و ارزشـمند زمینه‌هـای بهتـر‬
‫زیسـتن‪ ،‬خـوش زیسـتن و مفیـد زیسـتن را مهیا نمـوده و مانع گسـترش‬
‫فقـر و آشـوب در جوامـع خود می‌شـوند‪ .‬نیومایـر (‪ )2010‬معتقد اسـت که‬
‫توسـعه‌ی انسـانی و ثبـات بـا هم رابطـه‌ی نزدیک و فکتورهای مشـترک‬
‫دارند؛ توسـعه‌ی انسـانی در موجودیت ثبات دارای مفهوم واقعی می‌باشـد‬
‫و در صـورت نبـود ثبـات توسـعه‌ی انسـانی نیـز نمی‌توانـد سـاختار ثابت‬
‫داشـته باشـد‪ .‬از سـویی هم‪ ،‬کدام تنش میان توسـعه‌ی انسانی و توسعه‌ی‬
‫پایـدار وجـود نـدارد‪ ،‬بلکـه هـردو بـه مفهـوم عام توقعـات زندگـی به هم‬
‫مرتبـط اند (یـو ان دی پـی‪.)1994 ،‬‬
‫اگـر توسـعه‌ی انسـانی انسـان‌ها را کمـک می‌کنـد تا زندگـی طویل‪،‬‬
‫سـالم‪ ،‬تعلیم یافته و دارای امکانات بیشـتر داشـته باشـند‪ ،‬توسـعه‌ی پایدار‬
 ‫مهارت‌های نرم‪ ،‬سرمایه‌ انسانی و توسعه‌ انسانی ‪57 -‬‬

‫انسـانی زمینه‌هـا را بـرای نسـل‌های بعـدی فراهـم می‌کنـد تـا از چنیـن‬

‫شـرایطی در زندگـی خـود برخـوردار باشـند (نیومایـر‪ .)2010 ،‬قادر شـدن‬
‫هـر شـخص بـرای انجام هر کار مـورد نظر به‌گونـه‌ی آزادانـه و دارا بودن‬
‫هرنـوع کرکتـر و شـخصیت که خـودش می‌خواهد هدف اصلی توسـعه‌ی‬
‫انسـانی تلقی می‌شـود (سـین‪1999 ،‬؛ نسـباوم‪ .)2000 ،‬هم‌چنـان‪ ،‬به باور‬
‫نیومایـر (‪ ،)2010‬کـدام تفـاوت جـدی میـان رشـد اقتصادی و توسـعه‌ی‬
‫انسـانی وجـود نـدارد‪ ،‬چـون بـرای دسـت یافتـن بـه توسـعه‌ی انسـانی‪،‬‬
‫انسـان‌ها بایـد توانایـی دسـت یافتـن بـه نیازمندی‌هـا‪ ،‬خواسـت‌ها و‬
‫آرزوهـای خـود را داشـته باشـند و فقط رشـد اقتصادی انسـان‌ها را کمک‬
‫می‌کنـد تـا بـه ضروریـات‪ ،‬خواسـت‌ها و آرزوهای خود دسترسـی داشـته‬
‫باشـند‪ .‬رینـس و دیگـران (‪ )2006‬معتقـد انـد کـه توسـعه‌ی انسـانی در‬
‫پهلـوی مزایـا و عناصـر اساسـی آن که عبـارت از برخوردار شـدن از یک‬
‫زندگـی سـالم‪ ،‬مرفه‪ ،‬دارای تعلیم و طوالنی می‌باشـند‪ ،‬شـامل آزادی‌های‬
‫سیاسـی و برخـوردار بودن از حقوق تضمین شـده‌ی انسـانی نیز می‌شـود‬
‫توسـعه‌ی انسـانی زمینـه را بـرای یک زندگـی کامل مسـاعد خواهد کرد‪.‬‬
‫بـه گفته ی مریموتو و دیگران (‪ ،)2009‬توسـعه‌ی سـرمایه‌ی انسـانی‬
‫نیز با در نظرداشـت رشـد سریع اقتصاد شاهد رشـد جدی بوده و به‌گونه‌ی‬
‫گسـترده مـورد توجـه قـرار دارد و کشـورهای انکشـاف یافتـه و در حـال‬
‫انکشـاف به موضوع توسـعه و رشـد و سـرمایه‌ی انسـانی توجه می‌نمایند‪.‬‬
‫رشـد سرمایه‌ی انسـانی زمینه‌ی گسـترش و پایداری توسـعه‌ی انسانی را‬
‫نیـز مهیـا می‌کنـد؛ چون‪ ،‬هـردو دارای عناصـر‪ ،‬فکتورها و الزامات مشـابه‬
 ‫‪ - 58‬مهارت‌های نرم‪ ،‬سرمایه‌ انسانی و توسعه‌ انسانی‬

‫می‌باشـند‪ .‬توسـعه‌ی انسـانی انسـان‌ها را مبـدل بـه سـرمایه‌های واقعـی‬

‫جوامع انسـانی نموده و سرمایه‌ی انسـانی باعث توسعه‌ی پایدار و ارزشمند‬
‫انسـانی می‌شـود‪ .‬ظرفیت‌ها و توانایی‌های تخصصـی و کاری و ظرفیت‌ها‬
‫و مهارت‌هـای فطـری و شـخصیتی انسـان‌ها‪ ،‬به‌خصـوص مهارت‌هـای‬
‫نـرم‪ ،‬باعـث توسـعه‌ی کیفـی انسـان و مبـدل شـدن وی بـه واحدهـای‬
‫ارزشـمند و سـرمایه‌های قابـل محاسـبه‌ی جوامـع انسـانی می‌شـوند‪.‬‬

‫عوامل دست‌یابی به توسعه‌ی انسانی‬

‫توسـعه‌ی انسـانی یـک مفهـوم مـدرن و مهمی اسـت کـه به‌گونه‌ی‬
‫متـوازن بـا توسـعه‌های علمـی‪ ،‬صنعتـی و تخنیکـی و پیشـرفت‌های‬
‫اقتصـادی شـکل گرفتـه و در جهـت رشـد پایـدار و گسـترش یک‌دیگـر‬
‫تأثیـرات جـدی و متقابـل دارند‪ .‬دانـش تخصصی و مهارت‌های مسـلکی‪،‬‬
‫مهارت‌هـا و ظرفیت‌هـای شـخصی‪ ،‬ابـزار و سـهولت‌های تخنیکـی و‬
‫امکانـات و ظرفیت‌هـای اقتصـادی از جملـه عوامـل جـدی بـرای شـکل‬
‫گیـری و گسـترش توسـعه‌ی انسـانی می‌باشـند؛ همچنـان‪ ،‬توسـعه‌ی‬
‫انسـانی و انسـان‌های توسـعه یافتـه و دارای دانـش و ظرفیت‌هـای کاری‬
‫بـا داشـتن مفکوره‌هـای ارزشـمند و ارایه‌ی طرح‌هـا و برنامه‌های سـالم و‬
‫سـازنده باعـث پیشـرفت‌های علمی و تخنیکی و رشـد اقتصـاد در جوامع‬
‫انسـانی می‌شـوند‪ .‬افـراد‪ ،‬نهادهـا و دولت‌هـا بایـد به‌خاطـر شـکل‌گیری‬
‫توسـعه‌ی پایدار انسـانی و کسـب و حفظ توازن میان توسـعه و پیشـرفت‬
 ‫مهارت‌های نرم‪ ،‬سرمایه‌ انسانی و توسعه‌ انسانی ‪59 -‬‬

‫علـم‪ ،‬تخنیـک و اقتصاد با توسـعه و پیشـرفت انسـان به‌خاطر قـادر بودن‬

‫بـه مدیریـت و رهبـری پیشـرفت‌های علمـی‪ ،‬تخنیکـی و اقتصـادی و‬
‫اسـتفاده‌ی معقـول و مفیـد بـرای بهبـود کیفیت زندگـی انسـانی و ازدیاد‬
‫گزینه‌هـا و فرصت‌هـا بـرای بهتـر زیسـتن و مفیـد زیسـتن در جوامـع‬
‫انسـانی‪ ،‬برنامه‌هـا و فعالیت‌هـای سـازنده و مـداوم را راه انـدازی نماینـد؛‬
‫هچنـان‪ ،‬بایـد به‌گونه‌ی پیوسـته و معیاری تـوازن در پیشـرفت روز افزون‬
‫علـم و فنـاوری و ظرفیت‌های انسـانی را مورد تحلیل و ارزیابـی قرار داده‬
‫و آمادگی‌هـای الزم را بـرای شـکل گیـری‪ ،‬گسـترش و حفـظ توسـعه‌ی‬
‫پایـدار انسـانی مطابـق بـه نیازمندی‌های زمان داشـته باشـند‪.‬‬
‫افـراد به‌مثابـه‌ی واحدهـای اصلی شـکل‌دهنده‌ی جوامع انسـانی باید‬
‫همـواره بـا تحلیـل و بررسـی محیـط و ماحول خـود و ارزیابی همیشـگی‬
‫از تحـوالت علمـی‪ ،‬تخنیکی و اقتصـادی در محیط خود و جهـان‪ ،‬خود را‬
‫بـا دانـش‪ ،‬مهارت‌هـا و ظرفیت‌هـای مـورد نیاز و تـازه عیار نمـوده و یک‬
‫واحـد فعـال و مفید جوامع انسـانی در هـر حالت و شـرایط زمانی و مکانی‬
‫باشـند؛ چـون‪ ،‬در صـورت بی‌اعتناییو برخـوردار نبودن از دانـش‪ ،‬مهارت‌ها‬
‫و ظرفیت‌هـای مـورد نیـاز و متـوازن بـا پیشـرفت‌های علمـی و تخنیکی‬
‫در ماحـول و جهـان‪ ،‬از قطـار واحدهـای فعال و مفید جوامع انسـانی خارج‬
‫گردیـده و فرصت‌هـای همـگام بـودن بـا پیشـرفت‌های توقـف ناپذیـر‬
‫علمـی‪ ،‬تخنیکـی و اقتصـادی را از دسـت می‌دهند و نمی‌تواننـد از مزایا و‬
‫فرصت‌هـای به‌وجـود آمـده به‌واسـطه‌ی پیشـرفت‌ها و تحـوالت علمـی‪،‬‬
‫تخنیکی و اقتصادی مسـتفید شـوند؛ بر عکس زندگی و سرنوشـت شـان‬
 ‫‪ - 60‬مهارت‌های نرم‪ ،‬سرمایه‌ انسانی و توسعه‌ انسانی‬

‫دسـتخوش چالش‌هـای جـدی و اجتنـاب ناپذیـر عصـر دانش‪ ،‬فنـاوری و‬

‫اقتصاد می‌شـود‪.‬‬
‫هم‌چنـان‪ ،‬نهادهـا و ملت‌هـا بایـد به‌خاطـر همـگام بـودن بـا دنیـا و‬
‫زندگـی مـدرن و پویـا‪ ،‬به‌خاطر داشـتن نقش در تحوالت و پیشـرفت‌های‬
‫علمـی‪ ،‬تخنیکـی و اقتصـادی در جهان و هم‌چنان به‌خاطـر حفظ حیات و‬
‫حضـور خـود در عصر پرچالـش و پررقابت امروزی‪ ،‬در پی ظرفیت‌سـازی‪،‬‬
‫توسـعه و تقویـه‌ی دانـش‪ ،‬مهارت‌هـا و توانایی‌هـای مـورد نیـاز و‬
‫شـکل‌دهی‪ ،‬گسـترش و حفـظ توسـعه‌ی پایـدار انسـانی باشـند‪ .‬نهادها و‬
‫ملت‌هـا بایـد به‌خاطـر حفـظ وجـود و حضـور خـود در دنیـای پـر چالـش‬
‫امـروزی و برخـوردار شـدن از پیامدهـای مفیـد پیشـرفت‌های علمـی و‬
‫تخنیکـی و فرصت‌هـای مهیـا شـده به‌واسـطه‌ی رشـد علـم‪ ،‬فنـاوری و‬
‫اقتصـاد و مدیریـت معقـول چالش‌های اجتنـاب ناپذیر دنیای امـروزی‪ ،‬در‬
‫پی ظرفیت‌سـازی و گسـترش دانـش و مهارت‌های الزم در میـان افراد و‬
‫مـردم خـود بوده و واحدهای کاری و اجتماعی خود (انسـان‌ها) را با دانش‪،‬‬
‫مهارت‌هـا و ظرفیت‌هـای مـورد نیاز و برابـر با زمان عیـار و مجهز نمایند‪.‬‬
‫در صـورت بـی اعتنایـی در ایـن راسـتا‪ ،‬عـدم تحلیـل و ارزیابـی‬
‫پیشـرفت‌های روزن افـزون علمـی‪ ،‬تخنیکـی و اقتصـادی در جهـان و‬
‫نداشـتن برنامه‌هـا و آماده‌گی‌های الزم برای همسـویی و همـگام بودن با‬
‫جهـان پویا و پیشـرفت‌های توقـف ناپذیر علمی‪ ،‬تخنیکـی و اقتصادی در‬
‫جهـان‪ ،‬نهادهـا و ملت‌هـا از رده‌ی محاسـبات و صحنه‌ی حضـور و رقابت‬
‫کنـار رفتـه‪ ،‬یـا نابـود می‌شـوند و یا هـم در انـزوا و تبعیض خود خواسـته‬
 ‫مهارت‌های نرم‪ ،‬سرمایه‌ انسانی و توسعه‌ انسانی ‪61 -‬‬

‫و خـود سـاخته بـرای دوری از مزایـا و ارزش‌های دنیای مـدرن امروزی و‬

‫فرصت‌هـا و گزینه‌هـای به‌میـان آمـده به‌واسـطه‌ی پیشـرفت‌های علمی‪،‬‬
‫تخنیکی و اقتصادی به‌خاطر بهتر زیسـتن‪ ،‬بیشـتر زیسـتن و مفید زیسـتن‬
‫در دنیـای امـروزی‪ ،‬قـرار می‌گیرنـد‪ .‬بـی اعتنایـی و عـدم تلاش افـراد‪،‬‬
‫نهادهـا و جوامـع انسـانی باعث می‌شـوند تا آنهـا نتوانند به‌حیـث اعضای‬
‫فعال و مفید جریان و بسـتر برگشـت ناپذیر و توقف ناپذیر پیشـرفت‌های‬
‫علمی‪ ،‬تخنیکی و اقتصادی در جهان حضور داشـته و از مزایای ارزشـمند‬
‫پیشـرفت‌های انسـانی بـه موقـع و به‌گونـه‌ی درسـت اسـتفاده نماینـد‪.‬‬
‫بنابرایـن‪ ،‬انسـان‌ها‪ ،‬نهادهـا و جوامـع انسـانی بایـد همواره پیشـرفت‌های‬
‫علمـی و اقتصـادی در دنیـای امـروزی را زیـر نظـر داشـته و بـا فکـر و‬
‫تلاش پیگیـر و هدفمندانه خـود را با دنیـای مدرن و پویا همـگام نمایند‪.‬‬
‫عمده‌تریـن عوامـل و فکتورهـای شـکل دهنده‌ی توسـعه‌ی انسـانی‬
‫پایدار و مبدل سـاختن انسـان‌ها و جوامع انسـانی بـه ارزش‌های غیر قابل‬
‫انـکار و اجـزا و اعضـای فعـال و مفید دنیای مـدرن و پر چالـش امروزی‪،‬‬
‫سـواد و دانـش کاربـردی‪ ،‬تجـارب معیـاری و منظـم کاری‪ ،‬مهارت‌هـا و‬
‫ظرفیت‌هـای بـروز شـده‌یی مسـلکی و تخصصـی‪ ،‬شناسـای و تقویـه‌ی‬
‫مهارت‌هـا و ظرفیت‌هـای فطـری‪ ،‬درون‌فـردی‪ ،‬مهارت‌های نـرم و معتقد‬
‫و متعهـد بـودن بـرای فعـال بـودن و مفیـد زیسـتن می‌باشـند‪ .‬نهادهای‬
‫آموزشـی و دولت‌هـا باید بـرای تولید و عرضه‌ی سـواد و دانـش کاربردی‬
‫و نیـروی کار مطابـق بـه نیاز زمان و بـازار پر چالـش کار برنامه‌های الزم‬
‫را روی دسـت گرفتـه و میکانیـزم آموزشـی‪ ،‬سیسـتم آمـوزش و نهادهای‬
 ‫‪ - 62‬مهارت‌های نرم‪ ،‬سرمایه‌ انسانی و توسعه‌ انسانی‬

‫آموزشـی خـود را بـا معیارهـا و الزامـات مورد نیـاز و اجتنـاب ناپذیر دنیای‬
‫امـروزی برابـر نمـوده و به‌گونـه‌ی هدفمندانـه و پیهـم و با در نظرداشـت‬
‫نیازمندی‌هـای زمـان در پی تولید‪ ،‬توسـعه و گسـترش دانـش و عرضه‌ی‬
‫ظرفیت‌هـای مفید کاری و مسـلکی باشـند‪ .‬هم‌چنـان‪ ،‬نهادهـا و دولت‌ها‬
‫بایـد بـرای مجهزسـازی افراد بـا تجـارب و مهارت‌های عملی مـورد نیاز‪،‬‬
‫برنامه‌هـای منظـم و فشـرده‌ی آموزشـی‪-‬تجربی را روی دسـت گرفتـه و‬
‫زمینـه‌ی کارهـای عملـی در نهادهای محلـی‪ ،‬ملی و بین المللـی را برای‬
‫افـراد و مردمـان خود مهیـا نمایند‪.‬‬
‫از سـوی هـم‪ ،‬نهادهـا و دولت‌هـا بایـد بـه ظرفیت‌هـا و توانایی‌هـای‬
‫کاری افـراد ارزش جـدی قایل شـده و انسـان‌های با ظرفیـت و برخوردار‬
‫از دانـش و مهارت‌هـای مفیـد و برابـر با شـرایط زمانی و هم‌چنـان دارای‬
‫مهارت‌هـا و ظرفیت‌هـای فـردی را بـر دیگـران در عرصـه‌ی اسـتخدام‬
‫و امتیازدهـی ترجیـح دهنـد تـا باعـث تشـویق دیگـران شـود و همـه در‬
‫پـی کسـب دانـش و تجـارب مـورد نیـاز و ظرفیـت سـازی بـر مبنـای‬
‫نیازمندی‌هـای زمـان و بـازار کار شـوند‪ .‬در پهلـوی ایـن همـه‪ ،‬افـراد‬
‫بایـد مهارت‌هـای درون‌فـردی و نـرم خـود را کـه بخشـی از داشـته‌ها و‬
‫سـرمایه‌های ارزشـمند آنها محسـوب می‌شـوند‪ ،‬شناسـایی نموده و در پی‬
‫تقویـه‌ی آنها باشـند‪ .‬نهادهـا و دولت‌ها نیز باید برای شناسـایی و تقویه‌ی‬
‫مهارت‌هـا و ظرفیت‌هـای فـردی‪ ،‬شـخصیتی و درون فردی اعضـا و افراد‬
‫خـود توجـه جـدی نموده‪ ،‬در پـی تقویه و تنظیـم آن گردیـده و از آنها در‬
‫راسـتای شـکل‌گیری و گسـترش توسعه‌ی پایدار انسـانی‪ ،‬رشد و پیشرفت‬
 ‫مهارت‌های نرم‪ ،‬سرمایه‌ انسانی و توسعه‌ انسانی ‪63 -‬‬

‫علـم‪ ،‬فنـاوری و اقتصـاد و فراهم‌سـازی زمینه‌هـا و گزینه‌هـای بهتـر و‬

‫بیشـتر بـرای بهتـر زیسـتن و مفیـد زیسـتن انسـان‌ها و جوامـع انسـانی‬
‫اسـتفاده نماینـد‪ .‬تقویـه‌ی مهارت‌هـا و ظرفیت‌هـای یـاد شـده در قبـال‬
‫ملـت سـازی‪ ،‬دولت‌سـازی و تحکیـم ثبات در سـرزمین‌ها نیـز نقش مهم‬
‫و تعییـن کننـده خواهند داشـت‪.‬‬

‫نقش توسعه‌ی انسانی در راستای ملت سازی و دولت‬

‫سازی‬
‫مهارت‌هـای نرم‪ ،‬سـرمایه‌ی انسـانی و توسـعه‌ی انسـانی در راسـتای‬
‫ملت سـازی‪ ،‬دولت سـازی و بهبود شـرایط زندگی انسـان‌ها در کشـورها‬
‫نقـش مهـم ایفـا می‌نمایند و از جملـه نیازهـا و الزامات جدی بـرای ملت‬
‫سـازی و دولت سـازی پنداشـته می‌شـوند‪ .‬مهارت‌های نرم‪ ،‬دانش و فهم‬
‫کاربـردی و تخصصـی‪ ،‬تجـارب کاری‪ ،‬مهارت‌هـا و ظرفیت‌هـای کاری و‬
‫مسـلکی همه شـامل مسـایلی می‌شـوند که انسـان‌ها را در قبال درک و‬
‫پذیـرش یک‌دیگر‪ ،‬هم‌زیسـتی مسـالمت آمیز‪ ،‬برخـوردار شـدن از زندگی‬
‫ارزشـمند و بـا مفهـوم‪ ،‬شـکل‌دهی جوامع پویـا و توانمند و طـرح‪ ،‬تطبیق‬
‫و رعایـت لوایـح‪ ،‬مقـررات و قوانین مورد نیاز برای بهتر زیسـتن و داشـتن‬
‫نظـم و امنیـت بهتـر کمک می‌کننـد‪ .‬همیـن فکتورها باعث مبدل شـدن‬
‫انسـان‌ها به سـرمایه‌های انسـانی و شـکل‌گیری توسـعه‌ی پایدار انسـانی‬
‫می‌شـوند‪ .‬بـه عبـارت دیگـر‪ ،‬انسـان‌ها و جوامـع انسـانی بـرای داشـتن‬
 ‫‪ - 64‬مهارت‌های نرم‪ ،‬سرمایه‌ انسانی و توسعه‌ انسانی‬

‫زندگـی سـالم و مفید و هم‌زیسـتی مسـالمت آمیـز‪ ،‬بـرای درک یک‌دیگر‬

‫و شـکل‌دهی ارزش‌هـا و مفاهیـم مشـترک بـا هـم و بـرای شـکل‌دهی‬
‫ملت‌هـای پویـا‪ ،‬ارزشـمدار و قانونمنـد و بـرای شـکل‌دهی دولت‌هـای با‬
‫ظرفیـت‪ ،‬قانونمـدار و مفیـد به داشـتن یک سلسـله ظرفیت‌هـا‪ ،‬مهارت‌ها‬
‫و تعهـدات الزم نیـاز دارنـد‪ .‬فهـم و دانـش‪ ،‬تجـارب و توانایی‌هـای کاری‬
‫و مسـلکی و مهارت‌هـا و ظرفیت‌هـای فـردی‪ ،‬کاری و اجتماعـی باعـث‬
‫می‌شـوند تـا انسـان‌ها بـه مفاهیـم و مسـایل یـاد شـده دسترسـی پیـدا‬
‫نمایند‪.‬‬
‫هم‌چنـان‪ ،‬وقتـی انسـان‌ها با تالش‌هـای هدفمندانه و پیگیر و کسـب‬
‫دانـش و تجـارب مسـلکی و تخصصـی و برخـوردار شـدن از مهارت‌هـا و‬
‫ظرفیت‌هـای مهـم و مفید انسـانی‪ ،‬ارزش‪ ،‬جایگاه و مکلفیت‌های انسـان‪،‬‬
‫ارزش‪ ،‬جایـگاه و مکلفیت‌هـای خـود و دیگـران را درک می‌کنند و به خود‬
‫و دیگـران ارزش قایـل می‌شـوند و به‌جـای قـرار گرفتـن در مقابـل هم و‬
‫دامـن زدن بـه نـزاع و کشـمکش‪ ،‬بـه یک‌دیگـری پذیـری‪ ،‬شـکل‌دهی‬
‫مفاهیـم و ارزش‌هـای مشـترک و ملـت سـازی و دولـت سـازی در کنـار‬
‫هـم و بـا هـم می‌پردازنـد؛ در ایـن حالـت‪ ،‬همـه بـا هـم دارای زندگـی‬
‫سـالم‪ ،‬مفیـد و آرام می‌شـوند‪ .‬بـر عکس‪ ،‬انسـان‌ها و جوامع انسـانی که از‬
‫دانـش و تجارب ارزشـمند علمی‪-‬مسـلکی‪ ،‬توانایی‌هـا و مهارت‌های مهم‬
‫و مفیـد کاری و تخصصـی‪ ،‬تـوان و تعهد مفید زیسـتن و یک‌دیگر پذیری‬
‫و مهارت‌هـا و ظرفیت‌هـای منظـم و مفیـد فـردی و فطـری برخـوردار‬
‫نیسـتند‪ ،‬بـه سـاده‌گی نمی‌تواننـد ارزش‪ ،‬جایـگاه و مکلفیت‌هـای خـود و‬
 ‫مهارت‌های نرم‪ ،‬سرمایه‌ انسانی و توسعه‌ انسانی ‪65 -‬‬

‫دیگـران را درک نمـوده و در کنـار هـم در پـی دسـت یافتـن بـه زندگـی‬
‫سـالم‪ ،‬مفیـد و آرام باشـند؛ بلکـه‪ ،‬همـواره در پـی نـزاع و تشـنج آفرینـی‬
‫بـوده و وقـت‪ ،‬انـرژی و امکانـات خـود را در راه‌هـای نادرسـت و نامعقول‬
‫بـه مصـرف می‌رسـانند‪ .‬از ایـن‌رو‪ ،‬انسـان‌ها‪ ،‬جوامـع انسـانی و دولت‌هـا‬
‫بایـد همیشـه در پـی کسـب‪ ،‬تقویه و گسـترش دانـش و فهـم کاربردی‪،‬‬
‫ظرفیت‌هـا و مهارت‌هـای فـردی و تخصصـی و تعهد کاری و مسـوولیت‬
‫پذیـری در میـان افـراد و مردمـان خـود باشـند‪ .‬انسـان‌ها بایـد به‌گونه‌ی‬
‫تربیـه شـوند و در حـدی از ظرفیت‌هـا و مهارت‌های الزم برخوردار شـوند‬
‫کـه بـه ارزش‌های مفیـد و مثمر مبـدل گردند‪ ،‬جایـگاه خـود و دیگران را‬
‫درک نماینـد و در کنـار هـم بـرای خـود‪ ،‬دیگـران و محیط و مـردم خود‬
‫مفید باشـند‪.‬‬
‫بـرای مبـدل شـدن انسـان‌ها به واحدهـای فعـال و ارزشـمند ملت‌ها‬
‫و جوامـع انسـانی و بـرای مبـدل شـدن انسـان‌ها و کتله‌هـای انسـانی‬
‫بـه ارزش‌هـای واقعـی انسـانی و بـرای توسـعه‌ی کیفـی و ظرفیتـی‬
‫انسـان بـه یـک سلسـله مهارت‌هـا و ظرفیت‌هـای فـردی‪ ،‬درون‌فـردی‪،‬‬
‫میان‌فـردی‪ ،‬مهارت‌هـای نـرم و ظرفیت‌هـای مسـلکی و تخصصـی نیاز‬
‫اسـت‪ .‬ظرفیت‌هـا و مهارت‌هـای یـاد شـده انسـان‌ها را کمـک می‌کننـد‬
‫تـا بـه انسـان‌های توسـعه یافتـه و ارزش‌هـای انسـانی مبـدل شـوند و‬
‫بـرای خـود و دیگـران مفیـد باشـند‪ .‬مهارت‌هـا و ظرفیت‌های یاد شـده و‬
‫موجودیـت انسـان‌های توسـعه یافتـه و ارزشـمند باعث گسـترش مفاهیم‬
‫ارزشـمند انسـانی و ازدیـاد گزینه‌هـا و زمینه‌هـای بهتر زیسـتن در جوامع‬
 ‫‪ - 66‬مهارت‌های نرم‪ ،‬سرمایه‌ انسانی و توسعه‌ انسانی‬

‫انسـانی می‌شـوند‪ .‬همچنـان‪ ،‬مهارت‌هـا و ظرفیت‌هـای یـاد شـده کـه‬

‫شـکل‌دهنده‌ی توسـعه‌ی انسـانی و مبدل‌سـازی انسـان‌ها بـه ارزش‌های‬
‫قابـل محاسـبه و مفیـد در جوامع انسـانی اند‪ ،‬باعث شـکل‌گیری کتله‌ها و‬
‫جوامـع پویـا‪ ،‬با ظرفیت‪ ،‬با برنامه و متحد انسـانی می‌شـوند؛ شـکل‌گیری‬
‫کتله‌هـا و جوامـع توانمنـد‪ ،‬بـا ظرفیـت و مفید انسـانی باعث شـکل‌گیری‬
‫ملت‌هـای پویـا‪ ،‬توانمنـد‪ ،‬ارزشـمدار و مترقـی می‌شـود‪.‬‬
‫در کل‪ ،‬موجودیـت واحدهـای بـا ظرفیت‪ ،‬فعـال‪ ،‬بـا ارزش و مفید در‬
‫جوامـع انسـانی (انسـان‌ها) به‌مثابـه‌ی اجـزای مسـتقل و شـکل‌دهنده‌ی‬
‫جوامـع و ملت‌هـا و موجودیـت جوامـع و ملت‌هـای بـا ظرفیـت‪ ،‬توانمند‪،‬‬
‫مسـوولیت‌پذیر و ارزشـمدار باعث شـکل‌دهی دولت‌های مـدرن‪ ،‬قانونمند‬
‫و مفیـد می‌شـوند؛ از سـویی هـم‪ ،‬موجودیـت و بـا همـی فکتورهـای یاد‬
‫شـده و موجودیـت انسـان‌های بـا ظرفیـت‪ ،‬مسـوولیت‌پذیر و ارزشـمند‪،‬‬
‫جوامـع پویـا‪ ،‬بـا ظرفیت و ارزشـمدار و دولت‌های مـدرن‪ ،‬قانونمدار و مفید‬
‫باعـث تحکیـم ثبـات پایـدار در سـرزمین‌ها‪ ،‬پیشـرفت و ترقـی ملت‌ها و‬
‫کشـورها و دسـت یافتـن ملت‌هـا بـه زمینه‌هـا‪ ،‬فرصت‌هـا و گزینه‌هـای‬
‫متعـدد بـرای برخـوردار بـودن از زندگـی مرفه‪ ،‬مفید و سـالم می‌شـوند‪.‬‬
‫بـا در نظرداشـت اهمیـت و حـد تأثیرگـذاری مفاهیـم و مسـایل یـاد‬
‫شـده‪ ،‬انسـان‌ها بایـد همـواره در پـی کسـب سـواد و دانـش کاربـردی‪،‬‬
‫کسـب تجـارب و مهارت‌هـای کاری و مسـلکی مـورد نیـاز بـازار کار و‬
‫شناسـایی و تقویـه‌ی مهارت‌هـای فـردی و نـرم خـود باشـند تا همیشـه‬
‫به‌حیـث واحدهـای فعـال اجتماعـی و ارزش‌هـای مفیـد جوامـع انسـانی‬
 ‫مهارت‌های نرم‪ ،‬سرمایه‌ انسانی و توسعه‌ انسانی ‪67 -‬‬

‫مـورد محاسـبه قـرار داشـته باشـند‪ .‬جوامـع انسـانی و ملت‌هـا نیـز بایـد‬
‫همـواره و به‌گونـه‌ی پیگیـر و هدفمندانـه در پـی ظرفیت‌سـازی و برابـر‬
‫سـازی خود بـا زمان به‌گونـه‌ی متوازن با پیشـرفت‌های علمـی‪ ،‬تخنیکی‬
‫و اقتصـادی در جهـان باشـند و یـک لحظـه هـم از پیشـرفت‌ها توقـف‬
‫ناپذیـر علمـی‪ ،‬تخنیکـی و اقتصـادی و فرصت‌ها و چالش‌هـای موجود در‬
‫زندگـی مـدرن امـروزی غافل نباشـند و همـوار در پی اسـتفاده‌ی به مورد‬
‫از فرصت‌هـای ممکـن و مدیریـت چالش‌هـای احتمالی به‌صورت درسـت‬
‫و معقـول باشـند؛ البته‪ ،‬انسـان‌ها بـرای انجـام همچو کارها بـه مهارت‌ها‬
‫و ظرفیت‌هـای شـامل در ایـن مبحـث نیـاز دارنـد و باید در پـی فراگیری‬
‫و تقویـه‌ی آنهـا باشـند‪ .‬دولت‌هـا نیز بایـد همـواره در پی ظرفیت‌سـازی‪،‬‬
‫تقویـه‌ی تـوان کاری و ظرفیت‌های مسـلکی و تخصصی مـردم خود بوده‬
‫و بـا روی دسـت‌گیری برنامـه و سـرمایه‌گذاری‌های دقیـق و هدفمندانـه‬
‫بـرای قـرار گرفتـن در ردیـف ملت‌هـا و دولت‌های فعـال و تأثیرگـذار در‬
‫دنیـای امـروزی‪ ،‬بـا دقـت تحـوالت و پیشـرفت‌های علمـی‪ ،‬تخنیکـی و‬
‫اقتصـادی در جهـان را زیـر نظر داشـته باشـند؛ همچنـان‪ ،‬باید بـر مبنای‬
‫خواسـت زمـان و نیازمندی‌هـای خـود در پـی تولیـد‪ ،‬تقویـه و گسـترش‬
‫دانـش‪ ،‬فنـاوری و مهارت‌هـا و ظرفیت‌هـای کاری و تخصصـی باشـند تا‬
‫همیشـه بتواننـد همـگام بـا جهان مـدرن و ملت‌هـای مترقـی و پویا قدم‬
‫برداشـته و از محاسـبات و معـادالت زندگـی مـدرن‪ ،‬پـر چالـش و مملو از‬
‫فرصت‌هـای امـروزی کنار زده نشـوند‪ .‬باید دانسـت کـه‪ ،‬ملت‌های متحد‪،‬‬
‫پویـا و مترقـی امروزی با داشـتن انگیـزه‪ ،‬ظرفیت‪ ،‬وحـدت و تحرک زنده‬
 ‫‪ - 68‬مهارت‌های نرم‪ ،‬سرمایه‌ انسانی و توسعه‌ انسانی‬

‫انـد و وجـود و حضـور خـود را حفـظ کـرده انـد و حفـظ می‌کنند‪.‬‬

‫یعنـی‪ ،‬انسـان‌ها‪ ،‬جوامع انسـانی و ملت‌های که می‌خواهنـد در دنیای‬
‫مملـو از فرصت‌هـا و پر چالش‌هـای امروزی به‌گونه‌ی فعـال و هدفمندانه‬
‫حضـور خـود را حفـظ نمـوده و همگام بـا انسـان‌ها‪ ،‬مردمـان و ملت‌های‬
‫پویـا‪ ،‬بـا برنامـه و مترقی زندگـی نمایند‪ ،‬بغیـر از ظرفیت سـازی‪ ،‬تقویه‌ی‬
‫مهارت‌هـا و ظرفیت‌هـای فـردی و مسـلکی خـود و مـردم خـود و تالش‬
‫بـرای توسـعه‌ی پایـدار انسـانی‪ ،‬چـاره‌ی دیگـری ندارنـد؛ بایـد به‌گونه‌ی‬
‫هدفمندانـه‪ ،‬منظـم و پیوسـته در پی ظرفیت‌سـازی و داشـتن توانایی‌های‬
‫الزم و متـوازن با پیشـرفت‌های توقف ناپذیر علمـی‪ ،‬تخنیکی و اقتصادی‬
‫در جهـان امـروزی باشـند‪ .‬ظرفیت‌هـا و توانایی‌هـای مسـلکی و کاری و‬
‫مهارت‌هاینـرم و فـردی انسـان‌ها را بـه ارزش‌هـای انسـانی و اجتماعی و‬
‫اجـزای فعـال و مفیـد جوامع انسـانی مبدل نمـوده و ارزش‌های انسـانی و‬
‫اجـزای فعـال جامعـه باعث شـکل گیری توسـعه‌ی پایدار انسـانی و ترقی‬
‫و پیشـرفت ملت‌ها و کشـورها می‌شـوند‪.‬‬
 ‫منابع‬

Adelman, I., & Morris, C. T. (1973). Economic growth and social equity in de-
.veloping countries. Stanford, CA: Stanford University Press

Alkire, S. (2010). Development: A Misconceived Theory Can Kill in Morris,

.Christopher W. , p 191-120. Cambridge: Cambridge University Press, 2010

Beach, M. J. (2009). A Critique of Human Capital Formation in the U.S. and

the Economic Returns to Sub-Baccalaureate Credentials. Educational Studies:
.A Journal of the American Educational Studies, 45(1), 24–38

Becker, G.S. (1962). Investment in Human Capital: A theoretical analysis. The

.Journal of Political Economy, 70 (5), 9-49

Becker, G. S. (1976). Human Capital. New York: National Bureau of Economic

.Research

Boldizzoni (2008). Means and ends: The idea of capital in the West; 1500-
.1970, New York: Palgrave Macmillan

Chamorro-Premuzic, T., Arteche, A., Bremner, A.J, Greven, C, & Furnham, A.

(2010). Soft skills in higher education: importance and improvement ratings as a
function of individual differences and academic performance. Educational Psy-
.chology, 30 (2), 221-241

Clark, D. A. (2005). Sen’s capability approach and the many spaces of human
.well-being. Journal of Development Studies, 41(8), 1339-1368
.Crawford, R. (1991). In the Era of Human Capital. New York: Harpercollins

.CTTC (2014). Soft skills training. Coastal Training Technologies Corp

David, P. (2001). Knowledge, Capabilities and Human Capital Formation in

 ‫ سرمایه‌ انسانی و توسعه‌ انسانی‬،‫ مهارت‌های نرم‬- 70

.Economic Growth. New Zealand Treasury, 1-148

Dae-Bong, K. (2009). HUMAN CAPITAL AND ITS MEASUREMENT. The

3rd OECD World Forum on “Statistics, Knowledge and Policy” Charting Prog-
.ress, Building Visions, Improving Life Busan, Korea - 27-30 October, 1-15

Fisher, Franklin M. (1983), The Disequilibrium Foundations of Equilibrium

.Economics, New York: Cambridge University Press

Gibbons, R. & Waldman, M. (2004). Task-Specific Human Capital. American

.Economic Review, 94(2), 203-207

.Goldin, C. (2014). Human Capital (Handbook of Cliometrics). Springer

Greenberg, A.D. & Nilssen, A.H. (2014). The Role of Education in Building
.Soft Skills. Winhouse Research, 1-29

Heckman, J. J., & Mosso. S. (2014). The Economics of Human Development

.and Social Mobility. IZA DP, 800, 1-15

Kaipa, P., Milus, T., Chowdary, S., & Netscaler, J. (2005). Soft Skills are Smart
.Skills. Soft Skills, 7, 1-18

Lewin, K. M., Little, A. W., & Colclough, C. L. (1983). Effects of Education on

.Development Objectives (I). Prospects, XIII(3), 299–311

Little, W. A. (2003). Motivating Learning and the Development of Human Cap-

.ital. Compare, 33(4), 437- 452

McMahon, W. W. (1998). Conceptual Framework for the Analysis of the Social

.Benefits of Lifelong Learning. Education Economics, 6(3), 309–346

Mincer, J. (1981). HUMAN CAPITAL AND ECONOMIC GROWTH. Colum-

.bia University: USA

Muthumanickam, A (UD). Need and importance of soft skills. Madurai Kamaraj

.University: India
 71 - ‫ سرمایه‌ انسانی و توسعه‌ انسانی‬،‫مهارت‌های نرم‬

Neumayer, E. (2010). Human Development and Sustainability. UNDP- Human

.Development Research Paper, 1-31

Ranis, G., Stewart, F., & Ramirez, A. (2000). Economic Growth and Human
.Development. World Development , 28 (2), 197-219

Ranis, G., Stewart, F., & Samman, E. (2007). Human Development: Beyond the
.Human Development Index. Journal of Human Development, 7 (3), 323-358

Romer, P. M. (1990), ‘Endogenous technological change’, Journal of Political

.Economy, 98, 5, 71–102

Salamon, L. M. (1991). Human Capital and America’s Future. Baltimore: Johns

.Hopkins University

Schultz, T. W. (1961). Investment in Human Capital. American Economic Re-

.view, 51, 1-17

Schulz, B. (2008). The Importance of Soft Skills: Education beyond academic

.knowledge. Journal of Language and Communication (June), 146-154

.Sen, A. (1999). Development as Freedom. New York: Anchor Books

Smith, Adam. (1776) An Inquiry into the Nature and Causes of the Wealth of
.Nations, Book 2

Suciu, M.C., & Lacatus M. L. (2014). Soft Skills and Economic Education. Pol-
.ish Journal of Management Studies, 10 (1), 161-168

UNDP. (1994). Human development report 1994: New dimensions of human

.security. New York: Oxford University Press

Woodhall, M. (2001). Human capital: educational aspects, International Ency-

.clopedia of the Social & Behavioral Sciences