Predačke i izvedene osobine Primata

Prilikom rekonstrukcije filogenetske istorije i veza između organizama (a samim tim i

vrsta i taksona kojima pripadaju) koristimo osobine koje su im zajedničke i one po kojima se
razlikuju. Pri tome koristimo pojmove predačke i izvedene osobine, kojima objašnjavamo
obrasce prisustva i odsustva pojedinačnih osobina, kod klada čije filogenetske odnose
utvrđujemo.

Predačka osobina (predačko stanje neke osobine) je ona koja se javlja u tom posebnom obliku
kod zajedničkog pretka i obično u većini potomačkih linija unutar klade. Na primer, prisustvo
dlake ili dva para petoprsnih ekstremiteta kod svih sisara. Njeno odsustvo kod nekih od
potomaka objašnjavamo naknadnom promenom te osobine, odnosno njenim gubljenjem kod
njih. Nazivaju se i primitivnim osobinama.

Izvedena osobina (stanje) je ona koja se javlja samo u jednoj kladi, ali ne postoji u tom obliku
kod zajedničkog predak i sestrinskih klada. Njeno postojanje među pripadnicima jedne klade
objašnjavamo činjenicom da se pojavila kod bližeg pretka, od koga potiču vrste tog „ogranka“.

Ovde je važno naglasiti da su pojmovi predačka (primitivna) i izvedena osobina relativni

i da njihova upotreba zavisi od toga na koju osobinu i koju grupu se odnose. Na primer, prisustvo
dlake i mlečnih žlezda su izvedene karakteristike sisara, ako pogledamo filogenetsko stablo
kičmenjaka ili kopnenih kičmenjaka. Ako je predmet našeg interesovanja filogenija u okviru
klase sisara, dlaka i mlečne žlezde su predačke karakteristike svih sisara.

Kao što predačka osobina može, usled naknadnog gubitka ili promene, izostati u nekim kladama,
tako je moguće da se osobina javi u dve potomačke grupe, ali da je u tom obliku nema kod
njihovog poslednjeg zajedničkog pretka. Objašnjenje za to je najčešće konvergentna evolucija, tj.
da se takva osobina naknadno javila u obe grupe potomaka nezavisno. Na primer, krila su
formirana nezavisno od prednjih udova kod tri grupe kičmenjaka - pterodaktila (izumrli leteći
gmizavci), ptica i slepih miševa.

Filogenetski gledano, Primati (Primates) su grupa unutar klase sisara (Mammalia), koja
se svrstava u potrazdeo kičmenjaka (Vertebrata), on u razdeo hordata (Chordata),a on u carstvo
životinja (Animalia). Pripadnost carstvu Animalia označava Primate kao jedinke koje moraju
unositi hranu, zbog čega su jedinke razvile sisteme za kretanje i primanje nadražaja koji im
omogućuju da pronađu hranu. Pripadnost razdelu Chordata označava ih kao životinje koje u
nekom periodu svog rasta i razvića imaju notohordu, fleksibilan unutrašnji oslonac, koji je kod
kičmenjaka prerastao u čvrst unutarnji skelet, kičmenicu. Kičmenjake karakteriše i bilateralna
simetrija tela, kao i slična struktura ekstremiteta, s jednom kosti u gornjem i dve u donjem delu
ekstremiteta. Sisari su životinje koje rađaju žive mlade, s izuzetkom pripadnika reda
Monotremata čiji se mladi legu iz jaja. Većina sisara su placentalni sisari, što znači da tokom
trudnoće ženka prenosi hranjive materije fetusu kroz placentu, organ koji se razvije unutar ženke
tokom trudnoće. Nakon rođenja, mladunčad se hrane preko mliječnih žlijezda koje u telu majke
proizvode hranjive materije. Takođe, zbog dugog perioda trudnoće i kasnije brige o mladunčetu,
sisari imaju manje potomaka, ali se o njema više brinu. Sisari imaju i dobru termoregulaciju,
koju održavaju unosom hrane koja se pretvara u toplotnu energiju i kontrakcijom (skupljanjem)
ili ekspanzijom (širenjem) krvnih sudova zavisno od spoljašnje temperature. Ovu grupu
karakterišu i zubi, tačnije, njihov specifičan raspored. Postoje četiri vrste zuba koje se pojavljuju
kod sisara – kutnjaci, pretkutnjaci, očnjaci i sekutići koji se razlikuju po svojoj građi, funkciji i
izgledu, formirajući heterodontno zubalo. Sekutići i očnjaci nalaze se u prednjem delu, manji su i
istureniji od kutnjaka i pretkutnjaka, koji se nalaze u zadnjem delu i uglavnom su veći i niži,
predviđeni su za fino mljevenje hrane, dok se očnjacima i sekutićima životinje koriste za trganje
hrane ili grizenje. Sastav zuba može se opisati dentalnim (zubnim) formulama, koje su oblika I-
C-PM-M (sekutići-očnjaci-pretkutnjaci-kutnjaci), npr. dentalna formula čoveka je 2-1-2-3, dakle
u donjoj ili gornjoj vilici čovek ima dva sekutića, jedan očnjak, dva pretkutnjaka i tri kutnjaka.

Smatra se kako su preci primata preživeli veliko izumiranje pre 65 miliona godina. Danas
u red primata ubrajamo samo 200 vrsta, a tokom adaptacije red je verovatno brojao preko 6000
vrsta. Primati se ističu razvijenim socijalnim veštinama i inteligencijom, tako da su razvili brojne
adaptacije na život u društvenim zajednicama. A adaptacije na život u krošnji uključuju razvijena
stopala i šake prilagođena za hvatanje, kao i binokularni vid, a i rep.