უჯრედის პროლიფერაცია და ციტოტოქსიურობა

უჯრედულ კულტურებზე წარმოებული ექსპერიმენტებისათვის მკაცრად არის მოთხოვნილი,

რომ ყოველ კონკრეტულ შემთხვევაში იქნას დაცული სიცოცხლისუნარიანი უჯრედების
რაოდენობა. სხვა შემთხვევაში კვლევის შედეგები ვალიდურად არ იქნება მიჩნეული. აქედან
გამომდინარე, in vivo da in vitro kvlevebis erT-erT mniSvnelovan aspeqts warmoadgens
სწორედ sicocxlisunariani ujredebis gamovlena, მათი რაოდენობრივი ანალიზი.

ujredTa raodenobis gansazRvra mniSvnelovani faqtoria:

• zrdis faqtorebis aqtiobis gansazRvrisas

• plazmis Semadgenlobis gansazRvrisas
• samedicino saSualebaTa skriningis dros
• toqsikologiur kvlevebSi antikancerogenuli naerTebis
citostatikuri potencialis gansazRvrisaTvis

jansaRi ujredebis gamosavlenad წარმოებული მეთოდებში gamoiyeneba mocemuli 2

parametridan erT-erTi:
1. ujredTa sicocxlisunarianoba (cell viability)
2. ujredTa proliferacia.

ujredTa sicocxlisunarianoba
ujredTa sicocxlisunarianoba ganisazRvreba rogorc nimuSSi arsebuli cocxali
ujredebis raodenoba. ujredTa sicocxlisunarianobis gansasazRvri testebi
Cveulebriv gamoiyeneba roca aradayofad ujredebs gamoyofen da aCereben
kulturis saxiT, raTa gansazRvron კონკრეტული ujredTa populaciisaTvis
ოპტიმალური პირობები მათი kulturis (უჯრედული კულტურის) სახით შესანარჩუნებლად.
yvelaze pirdapir meTods warmoadgens ujredTa uSualo daTvla hemocitometris
saSualebiT. ჰემოციტომეტრი წარმოადგენს მინის თხელ ფირფიტას, რომელიც გამოიყენება
უჯრედების დასათვლელად მიკროსკოპის გამოყენებით. ჰემოციტომეტრის ცენტრალური
ნაწილი, ანუ ის ნაწილი რომელზედაც დატანილ უნდა იქნას დასათვლელი უჯრედული მასალა,
დახაზულია და შედგება დიდი და მცირე კვადრატებისაგან. სწორედ ამ კვადრატებში არსებული
უჯრედების რაოდენობის შესაბამის ფორმულაში ჩასმით ხდება 1 მლ ნიმუშში უჯრედების
რაოდენობის დათვლა.
1
თანამედროვე ლაბორატორიებში უჯრედების დათვლა ხდება სპეციალური ხელსაწყოს,
უჯრედების მთვლელის საშუალებით. ამ ხელსაწყოს საკმაოდ ფართო პროფილი გააჩნია. იგი
ითვლის როგორც სიცოცხლისუნარინი უჯრედების რაოდენობას, ასევე გარკვეული ზომის
უჯრედების პროცენტულ შემადგენლობას შერეულ უჯრედულ კულტურაში. ეს
განსაკუთრებით მნიშვნელოვანია პირველადი უჯრედული კულტურების მოხმარების დროს,
როცა შერეულ მასალაში ექსპერიმენტატორს სურს გარკვეული ზომის უჯრედების დათვლა.
ასევე ეს ხელსაწყო უჯრედებს ითვლის უჯრედულ კლასტერებშიც, რაც სრულიად
წარმოუდგენელია ჰემოციტომეტრის გამოყენებით. ამ ტიპის თანამედროვე მთვლელი ილიას
უნივერსიტეტის ქიმიური ბიოლოგიის ლაბორატორიაშიც მოიპოვება. ეს არის Bio-Rad -ის TC
20TM ავტომატური უჯრედების მთვლელი.

sicocxlisunariani ujredebis gamoyofa xdeba:

• an mxolod maT morfologiaze dayrdnobiT

• an kidev metaboluri aqtiobis gansazRvris safuZvelze
ujredTa proliferacia warmoadgens kulturaSi arsebuli gayofis unariani
ujredebis raodenobis maxasiaTebels.
am parametris gansazRvris erTi gzaa klonogenuri analizi: ujredTa garkveuli
raodenoba iTeseba Sesabamis areze da garkveuli drois Semdeg xdeba warmoqmnil
koloniaTa raodenobis daTvlა.
Tumca es monotonuri da arapraqtikuli xerxia didi raodenobis nimuSebisaTvis!!!

2
meore gzas warmoadgens dnm-is sinTezis, rogorc proliferaciis markeris
gazomva. am tipis analizis dros, dnm-is moniSnuli winamorbedebi emateba
ujredebs da inkubaciis Semdeg xdeba dnm-Si maTi CarTvis gansazRvra. dnm-DSi
CarTuli moniSnuli winamorbedebis raodenoba pirdapirproporciulia kulturaSi
mimdinare ujredTa gayofis procesisa.

ujredTa proliferacia aseve isazRvreba SedarebiT arapirdapiri meTodebiT:

isazRvreba ujreduli ciklis maregulirebeli molekulebis an aqtioba (ciklin-
damokidebuli kinazuri analizi), an kidev მათი raodenoba (Western blots, ELISA,
imunohistoqimia).
organizmSi ujredis dayofis xarisxi mkacrad regulirebadi procesia, romelic
asocirebulia zrdasTan, diferencirebasTan da qsovilebSi mimdinare mimocvlis
procesebTan.Uujredi mxolod mas Semdeg eqvemdebareba gayofიs პროცესს, rac
signals miiRebs, romelic mas atyobinebs rom იგი უნდა Sevides ujreduli ciklis
aqtiur სegmentSi. mosvenebuli ujredebi ujreduli ciklis G0 fazaSi imyofebian.
signalebi, romlebic ujredebs gayofisaken mouwodeben gansxvavebulia da
signalis gadacemis მრავალ განსხვავებულ kaskaდს aZlevs dasabams.
Cveulebriv, signalebi, romlebic aiZuleben ujredebs ujredul ciklSi Sesvlas,
arian zrdis faqtorebi, citokinebi და mitogenebi.
zrdis faqtorebisa Tu mitogenuri stimulebis sapasuxod 3 mniSvnelovani
sasignalo gza aqtiurdeba. ესენია MAP-kinazuli gza; proteinkinaza C (PKC)–s gza
და JAK/STAT mimocvlis gza.

1. MAP-kinazuli gza irTveba fosforilirebis kaskadiT, romelic iwyeba

zrdis faqtoris dakavSirebiT ujredis zedapirze arsebul Tirozin-kinazas
receptorTan. Amas moyveba receptoris dimerizacia da Sidamolekuluri
fosforilireba am ori molekulisa. fosforilirebuli molekula
urTierTqmedebs adaptorul molekulasTan, romelic iwyebs kaskadis downstream
procesebs.

3
kaskadis muSaobaSi monawileoben:
 gtf-mimomcvleli cila - RAS
 protein kinaza RAF (MAPKKK)
 proteinkinaza MEK (MAPKK)
 MAP (Erk) kinaza.
es ukanaskneli ki afosforilirebs mravalnair substrats, romlebic
akontroleben transkripcias, ujredul cikls an kidev citokinურ პროფილს.
kaskadis muSaobaSi monawileoben:
gtf-mimomcvleli cila RAS
• mitogeniT gaaqtivebadi proteinkinazas kinazas
kinaza (MAPKKK)

• mitogeniT gaaqtivebadi proteinkinazas kinaza

(MAPKK)

• mitogeniT gaaqtivebadi proteinkinaza (MAPK)

mitogenebiT gaaqtivebadi proteinkinazebis jgufi fosforilirebis kaskads qmnis

და maTi moqmedebis saboloo Sedegia genuri aparatis gaaqtiveba.

MAPK (ERK-1,ERK-2)
mosvenebul ujredSi ERK1/2 erTnairad aris gavrcelebuli mTel ujredSi. xolo
gaaqtivebul ujredSi, ERK1/2 –is mniSvnelovani populacia akumulirdeba
birTvSi. ERK1/2 sasignalo gza warmoadgens ujredTa proliferaciis sakvanZo
regulators. amis gamo, misi inhibitorebi klinikaSi moisazreba rogorc
potenciuri antisimsivnuri agentebi. ujredul kulturebSi ERK1/2 gzis
inhibitorebad gamoiyeneba 2 struqturulad gansxvavebuli naerTi: U0126 da
PD98059. orive maTgani warmoadgens MEK1/2–is arakonkurentul inhibitors da
aferxebs ERK1/2-is stimuliT-ganpirobebul aqtiobas.
gaaqtivebuli ERK1 da ERK2 uamrav substrats afosforilireben ujredSi. maT
Sorisaa:
 membranuli cilebi - CD120a, Syk, kalneqsini.
 birTvuli substratebi _ SRC-1, Pax6, NF-AT, Elk-1, MEF2, c-Fos, c-Myc, ATAT3.
 citoskileturi cilebi _ neirofilamentebi da paqsilini.
 mravali mitogeniT gaaqtivebadi kinaza.
nanaxia kargi korelacia ujredis proliferaciis gamomwvev ujredgare
agentebsa da kaskadis komponentebis stimulacias Soris.
4
 mravali mitogenuri agentis sapasuxod aqtivdeba Raf-1, MEKK, MAPKK, MAPK. es
korelacia mkacrad miuTiTebs imaze, rom ujredis zrda regulirdeba kaskadiT.
Miltenberger da Tanaavtorebma naxes, rom NIH-3T3 (სტანდართული ფიბრობლასტური
უჯრედები) ujredebSi mgrZnobeloba dakarguli c-Raf-l xels uSlida ujredTa
proliferacias, xolo konstituciurad gaaqtivebul Raf-l-s hqonda
damaCqarebeli efeqti.
maT aseve aCvenes, rom Raf-1 aris rogorc sakmarisi, aseve aucilebeli piroba
imisaTvis, rom gaaqtivdes adreuli da gviani pasuxis mqone zrdis genebis
nakrebi.

MAPKK da MAPK –is regulatorul domenSi arsebuli mutaciebiT nanaxia am

fermentTa uSualo kavSiri proliferaciasTan.
NIH-3T3 ujredebSi MEK-1-is araაqtiuri formebis zeeqspresia mniSvnelovnad
amcirebs am ujredTa proliferaciis xarisxs, rasac aseve Seesabameba aqtiobis
Semcireba. konstituciurad gaaqtivebuli MEK-1 zrdis ZiriTad Maqtiobas da iwvevs
proliferaciis daCqarebas.

yvela es monacemi imaze migvaniSnebs, rom MAPKK da MAPK aqtiobebi uSualod aris
dakavSirebuli ujredis proliferaciasTan.
Tumca, meores mxriv, aris monacemebi, romlebic miuTiTeben, rom zogierT
SemTxvevaSi proliferacia SeiZleba ar iyos MAPK –ze damokidebuli. magaliTad:
interleikin-4-ze damokidebuli proliferacias ar axlavs Tan ERK-1 da ERK2-ის
gaaqtiveba. aseve, okadis maJava aaqtivebs ERK-2–s B limfocitebSi, magram gazrdis
magivrad ainhibirebs proliferacias. ERK-1 da ERK -2 gaaqtivebuli arian iseT
5
SemTxvevaSic, roca ujredTa proliferacia ar mimdinareobs, magaliTad,
diferencirebis dros, romelsac Tan axlavs proliferaciis SeCereba. amis gamo,
SesaZloa rom ERK-1 da ERK -2-is meSveobiT signalis gatareba aris erT-erTi im
sasignalo gzebidan, romlebic aregulireben ujredis proliferacias. es gzebi
SeiZleba moqmedebdnen sinergistulad, an kidev cal-calke. naxes, rom ERK-1
saocrad waagavs safuaris 2 proteinkinazas: KSS-1 da FUS-3-s. safuaris es kinazebi
antagonisturad monawileoben ujredis ciklis regulaciaSi, romelic
ganpirobebulia SeuRlebuli faqtorebis moqmedebiT.
gaCnda SekiTxva: xom ar arian ERK-1 da ERK-2 CarTuli eukariotuli ujredebis
ciklis regulaciaSi, ujredgare signalebis moqmedebis sapasuxod?
Tamemoto et al. aRmoaCines am ori MAPK-s: ERK-1 da ERK-2-is bifazuri aqtivacia CHO
( Chinese hamster ovary cells) ujredebSi. am ujredebSi ERK-1 da ERK-2 aCveneben
gaZlierebul aqtiobas G1 –Si S-is da G2/M –fazebis gavliT da bifazurad
aqtivirdebian G1 da M fazis gareT.

kidev ra roli akisriaT ujredულ ciklSi MAPK-s?

erT-erTi aris - mikromilakebis (mikrotubulinebi) maorganizebeli centris
regulacia (MTOC), radgan MAPK-ebi aqtiurdebian metafazaSi da asocirebulni
arian MTOC –Tan. garda amisa, sistemaTa umetesobaSi, rogoricaa fibroblastebi,
ukbilos oocitebi an qsenopusis oocitebi, MAPK-is gaaqtiveba erTjeradi
procesia, rac albaT, aregulirebs ujreduli ciklis GO/G1 gadasvlas.
ujredul ciklSi MAPK –is erT-erTi saintereso roli demonstrirebulia
qsenopusis meiozur oocitze da miRebulia kidevac, rom MAPK Semoklebuli
saxeli SeiZleba aseve gamoyenebul iqnas meiozis gamaaqtivebeli proteinkinazas
aRsaniSnad. (Meiotic Activated Protein Kinase ).

6
xerxemlianTa gaunayofierebeli kvercxebis bunebrivi dayovneba meore meiozur
metafazaSi gamowveulia citostatikuri faqtoris gaaqtivebiT. c-Mos miCneulia
citostatikuri faqtoris komponentad da SeuZlia gamoiwvios metafazis dayovneba
da aseve MAPK -is uSualod gaaqtiveba. is, rom MAPK და c-Mos(xe) aqtiurebi arian
gaunayofierebel kvercxebSi da swrafad inaqtivirdebian ganayofierebis Semdeg,
miuTiTebs imaze, rom MAPK aris citostatikuri faqtoris komponenti da rom
Mos(xe)-is, rogorc citostatikuri faqtoris aqtioba, Tavis mxriv ganpirobebulia
MAPK –iT.

2. proteinkinaza C (PKC)–s gza

Sedgeba fosfolipid-damokidebuli proteinkinazuli ojaxisagan. PKC
aris fosfolipid-damokidebuli serin-treonin kinazebis multigenuri ojaxi. igi
mniSvnelovan rols TamaSobs iseT ujredul procesebSi rogorebicaa
proliferacia, diferenciacia, mitozi da anTebiTi pasuxebi.

KC regulirdeba ujredSi mimdinare mravalnairi metaboluri procesiT, maT

Soris kalciumis ionebis koncentraciiT. mTavari regulatoria
diacilgliceroli, romelic proteinkinaza C –s gaaqtivebas iwvevs.
gaaqtivebul proteinkinaza C –s SeuZlia moaxdinos im ujreduli substratebis
fosforilireba, romlebic aregulireben ujredTa proliferaciasa da
diferencirebas.
NH 3

O H

CH3 C O H2 C 2 C 3
CH3
CD3 Receptor

(+) Phospho -
Gq lipase C
PIP 2

COOH IP 3 Diacylglycerol

Increase Ca 2+ Activate Protein

Kinase C

Response

1,4,5-trifosfoinozitoli (IP3) axdens Tavisufali kalciumis mobilizebas

ujredSida sacavebidan da diacilglicerini (DG) aaqtivebs PKC–s. PKC
aregulirebs ujredis proliferacias, angiogenezs, apoptozs da metastazirebis
process zogierTi tipis ujredebSi. PKC ujredis proliferacias aregulirebs
ERK1/2, -iT, pericentriniT da Stat3–iT.

7
PKC mniSvnelovani sasignalo molekulaa Tujredebis aqtivaciisa da apoptozis
procesebSi. mitogenuri stimulatorebi, rogorebicaa fitohemaglutinini (PHA) an
anti-CD3 antisxeulebi, T ujredebSi fosfatidilinozitolis hidrolizs iwveven.
forbol-miristilacetati ukavSirdeba PKC–s ujredis SigniT da uSualod
aaqtivebs PKC ganpirobebul T ujredebis proliferacias. PKC–s aseve SeuZlia T
ujredebis apoptozis regulireba Fas-ganpirobebuli gziT.
cnobilia, rom PKC ojaxi monawileobs baduris pigmenturi epiTeliumis (RPE)
ujredebis proliferaciaSi, rac CarTulia proliferaciuli vitroretinopaTiis
(PVR) paTogenezSi. magaliTad, nanaxia, rom hipericini, proteinkinaza c-s
specifiuri inhibitori, SesaZloa moazrebul iqnas PVR-ის potenciur თერაპიულ
საშუალებად, misi antiproliferaciuli da apoptozuri efeqti RPE ujredebze in
vitro nawilobriv ganpirobebulia PKC-Ti. aseve nanaxia, rom proteinkinaza c-s
inhibitori kalpostin c mkveTrad moqmedebs RPE ujredebis proliferaciis
xarisxze. PKC-s izoformebis ganawileba rogorc qsovil-, aseve ujred-
specifiuria, amitom misi aqtioba warmoadgens swored im კონკრეტულ qsovilebSi
eqspresirebuli aqtiobebis jams. PKCα akontrolebs RPE ujredebis
proliferacias da aregulirebs maTi ujreduli ciklis progress, ciklin-
damokidebuli kinazas (CDK) inhibitoris p27kip1–is daunregulaciiT.
PKC-aris serin/treoninuli kinaza, romelic gansakuTrebulad eqspresirdeba T
ujredebSi, kunTovan ujredebsa da TrombocitebSi. T ujredebis receptorebis
stimulirebiT PKC translocirdeba imunologiuri sinafsisaken, sadac is
fosforilirdeba Lck–Ti da Sedegad iwvevs NF-B, NFAT da AP1-is gaaqtivebas.
eqsperinemtulad nanaxia, rom PKC-q ar aris saWiro T ujredebis TimusSi
ganviTarebisaTvis. Tumca, natiur, xeluxlebel periferiul T ujredebSi TCR –iT
PKC-q-s gaaqtiveba saWiroa IL-2–is sekreciisaTvis, IL-2–is receptoris
apregulaciisaTvis, CD4 da CD8 T ujredebis raodenobrivi matebisaTvis.

3. JAK/STAT mimocvlis gza

aqtiurdeba citokinuri receptorebis subojaxis warmomadgenlebTan citokinebis

urTierTqmedebiT. Ees receptorebi TviTon ar Seicaven proteinkinazur domens
magram asocirdebian da aaqtiveben JAK (Just Another Kinase or JAnus) proteinkinazebis
ojaxs. signalis sapasuxod JAK afosforilirebs STAT (signal transducers and activators of
transcription) ojaxis wevrebs. es cilebi translocirdebian birTvSi da uSualod
aregulireben transkripcias.

8
 ujreduli ciklis xangrZlivoba gansxvavebulia sxvadasxva organizmebisaTvis.
igi icvleba daaxloebiT 2-3 saaTidan (rogorc safuarSi Saccharomyces cerevisiae –
Si), 24 saaTamde, rogorc es damaxasiaTebelia adamianis ujredebisaTvis
kulturebSi. adamianis kanis epiTeliumis, nawlavebis amomfeni ujredebi da
Zvlis tvinis ujredebi dayofas agrZeleben mTeli cxovrebis ganmavlobaSi.
Tvalis Suq-mgrZnobiare ujredebi da ConCxis kunTis ujredebi TiTqmis aranair
ganaxlebas ar eqvemdebarebian.
adamiani ufro didia vidre Tagvi da ufro pataraa vidre spilo. adamiani ufro
meti ujredebisagan შედგება, vidre Tagvi (rac ufro meti ujreduli ciklis
Sedegia) da ufro cota ujredebs Seicavs vidre spilo.
mainc rogor miiRweva es gansxvaveba? ratom ar izrdeba adamiani spilos zomis?
ujredebi Seicaven “ujreduli ciklis makontrolebel genebs”. aseTi genebis
swori funqcionireba ara marto imas gansazRvravs Tu ramdenad didebi unda
viyoT Cven, aramed Tavidan gvacileben ujredTa “ukontrolo” dayofas, romelmac
SeiZleba avTvisebian daavadebamde miiyvenos adamiani.
mikroskopis saSualebiT ganirCeva ujreduli ciklis ori elementi: interfaza,
romelic ciklis 90%-s moicavs da aris sinTezisa da zrdis periodi, romlis
drosac ujredi 2 –jer izrdeba masaSi, magram SesamCnevi morfologiuri
cvlilebebis gareSe.

interfazis dasrulebisTanave ujredi Sedis mitozis fazaSi, romelic aris

xanmokle magram Zireuli struqturuli cvlilebebis periodi. mitozis
centraluri xdomilebaa qromosomaTa qceva.

mitozi

interfazuli dnm-is molekulebis danaxva SeiZleba mxolod eleqtronuli

mikroskopis saSualebiT. xolo mitozurisa ki
Cveulebrivi sinaTlis mikroskopiT. mitozur ujredebSi SeiZleba
qromosomuli paTologiebis danaxva, mag.:
• daunis sindromi, roca 21-e qromosoma 3 ასლის saxiT aris
warmodgenili.
• “filadelfiuri qromosoma” me-9 da 21-e qromosomebis გარკვებული
უბნების გადაადგილება-გაცვლა, rac Sedegad iZleva leikemias.
Ddaunis sindromi
9
 filadelfiuri qromosoma

Ddaunis sindromi

profaza. pirveli procesi, romelic midis mitozis dros aris,

qromosomuli Zafebis kompaqturoba, SemWidroeba. qromosomTa kondensacia
amcirebs imis Sansebs, rom dnm-is grZeli molekula daixliCos. yovel
qromosomas aqvs SemWidroebuli nawili, romelsac kinetoqori ewodeba.

qromatidebi

kinetoqorebi

prometafaza. birTvis garsis darRvevis Semdeg

. pirveliqromosomebi
• profaza.
profaza procesi, Tavisufldebian
romelic midis mitozis dros
gayofis TiTistaras warmosaqmnelad.aris, qromosomuli Zafebis
kompaqturoba, SemWidroeba.
qromosomTa kondensacia
amcirebs imis Sansebs, rom dnm-
is grZeli molekula daixliCos.
yovel qromosomas aqvs
SemWidroebuli nawili,
romelsac kinetoqori ewodeba.

metafaza. Yyvelaze stabiluri periodia mitozisa. qromosomebi startze

dgebian msgavsad aTletisa, romelic msajis sastvens elodeba.
10
 qromatidebze Zala qromatidebze Zala
gauwonasworebelia gawonasworebulia

metafazaSi Aanafazis
dayovneba dawyeba

anafaza. cila kohezinis daSliT iwyeba anafaza. igi qromatidebs awebebs

erTmaneTTan. anafazaSi iwyeba qromatidebis turne, maTi erTmaneTisagan daSoreba.

telofaza. Aaq profazis bevri procesis aRdgena xdeba: qromosomebis

dekondensacia, TiTistaras daSla, birTvis garsis warmoqmna, goljis aparatisa
da endoplazmuri badis warmoqmna.

Ggamyofi naoWi

citokinezi _ citoplazmis gayofa

Mmikrofilamentebis SemkumSavi rgoli

ujredis gayofis procesSi, citoskiletis mikrotubulinebi
iSlebian da tubulinis monomerebi warmoqmnian mitozur TiTistaras. taqsoli
astabilurebs arsebul mikrotubulinebs, rac SeuZlebels xdis TiTistaras
warmoqmnas da icilebs ujredis gayofas. taqsoli Cveulebriv moixsenieba misi
sawyisi saxeliT palitaqseli da warmoqdgens antisimsivnur medikaments.

11