Professional Documents
Culture Documents
ფუნქციური ბიოქიმია-pages-157-173
ფუნქციური ბიოქიმია-pages-157-173
157
IV.3. transmiterebis tipebi da maTi moqmedebis meqanizmi
158
xebs. sinafsebi, romlebic neirotransmiterad xmarobs glutamats, gavrcelebulia
wina tvinsa da hipokampSi.
glutamatis gamoTavisufleba damokidebulia presinafsSi Ca2+-is koncentracia-
ze. Tumca, sinafsuri gadacemis dasruleba xdeba ara glutamatis fermentuli daS-
liT, aramed misi ukuSTanTqmis meqanizmiT, romelic xorcieldeba presinafsur mem-
branaSi arsebuli transporterebiT. am procesSi aseve monawileobs astrogliac.
cnobilia glutamatis 3 postsinafsuri ionotropuli da erTi metabotropuli
(mGLuR) receptori, romlis funqcionireba regulirdeba IP3/DAG-is sistemiT. mGluR
swrafadmoqmedi ionotropuli receptorisagan gansxvavebiT, uzrunvelyofs nel re-
aqciebs glutamatergul signalebze. cnobilia am tipis 8 receptori. yvela maTgani
struqturulad miekuTvneba G-cilebTan SeuRlebul receptorebs (sur.IV.26).
centralur da periferiul nervul sistemaSi mGluR asrulebs mravalferovan
funqciebs. isini monawileoben iseT mniSvnelovan procesebSi, rogoricaa daswavla,
mexsiereba, tkivilis aRqma. receptorebi gvxvdeba hipokampis, naTxemisa da qerqis
rogorc pre-, aseve postsinafsur neironebze. mGluR-ebi aaqtiveben iseT ujredSida
sasignalo kaskadebs, romlebic iwvevs sxvadasxva cilebis modificirebas, magali-
Tad, ionuri arxebis cilebs, rasac Tan sdevs sinafsis funqciuri mdgomareobis
cvlileba.
159
cxrili IV. 2.
aminebi
160
cxrili IV. 2. (gagrZeleba)
aminomJavebi
purinebi
161
suraTi IV.27. glutamatis ionotropuli NMDA-receptori
162
NMDA-receptorebi Ca2+-is ionebTan erTad atarebs Na+-sac. Semosuli Ca2+-is
ionebi ganapirobebs АМРА-receptoris efeqtebs, kerZod, ferment kalmadulin-da-
mokidebuli proteinkinaza II-is (CaMKII) fosforilirebas, rac, Tavis mxriv, iwvevs
АМРА-receptoris suberTeulebis fosforilirebas da, Sesabamisad, ionuri arxis
gamtareblobis zrdas, rac ganapirobebs Na-is ionebis ujredSi Sedinebisa da depo-
larizaciis gaZlierebas.
glutamatis transporterebi aRmoCenilia neironul da gliur membranebze. maTi
saSualebiT xdeba glutamatis mocileba ujredgare sivrcidan. tvinis dazianebis an
daavadebis dros transporterebis muSaoba SesaZlebelia warimarTos sawinaaRmdego
mimarTulebiT, rac iwvevs glutamatis dagrovebas ujredis gareT. am procesis Se-
degad, ujredSi matulobs NMDA-receptorebiT ganpirobebuli Ca2+-is koncentra-
cia, rasac mosdevs ujredis dazianeba da daRupva — e.w. eqscitoqsikuroba. nervuli
ujredis daRupvisas xdeba mitoqondriebSi kalciumis ionis Sedinebis gazrdiT
gamowveuli, Glu/Ca2+-proapoptozuri genebis transkrifciuli faqtorebis gaaqtive-
ba, an antiapoptozuri genebis transkrifciis Semcireba.
eqsaitotoqsikuroba, romelic gamowveulia glutamatis gamoTavisuflebis gaz-
rdiT an misi ukuSTanqmis meqanizmis moSliT, SeiniSneba tvinis iSemiis dros, rome-
lic asocirebulia insultTan, aseve iseTi daavadebebisas, rogoricaa amiotropuli
sklerozi, latirizmi, autizmi, gonebrivi CamorCenilobis zogierTi forma da al-
cheimeris daavadeba. amis sapirispirod, glutamatis gamoTavisuflebis Semcireba
damaxasiaTebelia fenilketonuriis dros, rac, Sesabamisad, iwvevs glutamaturi
receptorebis makodirebeli genebis eqspresias. glutaminis mJava monawileobs epi-
lefsiuri xasiaTis krunCxvebis realizaciaSic, rac glutamatis zemoqmedebiT kal-
ciumis potencial-mgrZnobiare arxebis gaxsnis gamo xdeba.
glutamatur sistemas dReisaTvis miaweren aseve gansazRvrul rols iseTi daa-
vadebebis CamoyalibebaSi, rogoricaa Sizofrenia da depresia. gansakuTrebiT aqti-
urad Seiswavleba Sizofreniis molekuluri meqanizmebi, romlebic emyareba NMDA-
receptorebis hipofunqcias. iseTi naerTebis gamoyeneba, rogoricaa fenciklini,
romelic warmoadgens NMDA-receptoris antagonists, iwvevs Sizofreniis simpto-
mebis ganviTarebas. amave dros, NMDA-receptoris dazianebisas imunoanTebiTi meqa-
nizmiT (anti-NMDA-receptoruli encefaliti) vlindeba mwvave Sizofreniis
klinikuri suraTi. iTvleba, rom depresiis paTogenezSi gadamwyveti mniSvneloba
eniWeba glutamaterguli neirotransmisiis gaaqtivebas, risi damamtkicebeli faq-
tia ketaminis erTjeradi zemoqmedebiT eqsperimentuli depresiis mkurnaloba.
γ-aminoerbos mJava (gaem - GABA). gaem warmoiqmneba glutamatidan ferment glu-
tamat-dekarboqsilazas zemoqmedebiT. sinafsuri vezikulebidan egzocitozis Sem-
dgom gaem urTierTqmedebs rogorc ionotropuli (GABAA, GABAC) aseve metabotro-
puli (GABAB) tipis receptorebTan.
gaem-is orive ionotropuli receptori GABAA da GABAC asocirebulia С1--is
arxebTan, rac, Tavis mxriv, Сl--is mimarT membranis ganvladobis gazrdisa da hiper-
polarizaciis mizezi xdeba (sur.IV.29). barbituratebi (preparatebi, romlebic gamo-
iyeneba narkozisaTvis), steroiduli anesTeTikebi da benzodiazepimebis jgufis
trankvilizatorebi (damamSvidebeli saSualebebi, magaliTad, diazepami) zrdis
GABAA receptoris am efeqts.
163
suraTi IV.29. gaem-is ionotropuli receptorebi — GABAA da GABAC
164
suraTiIV. 30. gaem-is metabotropuli GABAB-receptori
165
suraTi IV.31. noradrenalinis moqmedeba postsinafsur
membranaze da misi efeqtebis realizebis gzebi
IP3-inozittrifosfati, DAG – diacilgliceroli,
cAMP – cikliuri adenozinmonofosfati, G-cila.
166
serotonini. serotonini, anu 5-hidroqsitriftamini (5-HT) biogenuri aminia,
romelic asrulebs rogorc neirotransmiterul, ise hormonalur funqcias. is far-
Todaa gavrcelebuli cns-Si. serotoninerguli neironebi, ZiriTadad, gvxvdeba tvi-
nis ReroSi, saidanac proeqtirdeba zurgis tvinSi, aseve naTxemSi, limbur sistemaSi,
qerqSi da bazalur gangliebSi. postsinafsur membranaze aRmoCenilia serotoninis
receptorebi, romlebic, ZiriTadad, meoradi mesenjerebis saSualebiT, xsnis К+-is
da Са2+-is arxebs. serotoninis moqmedeba mTavrdeba presinafsur ubanSi ganxorcie-
lebuli ukuSTanTqmiT.
serotoninis receptorebi rogorc metabotropuli, aseve ionotropuli tipisaa.
cnobilia serotoninis receptorebis 7 tipi (5-HT 1-7), aqedan mxolod erTia ionot-
ropuli, danarCenebi — metabotropulia, romlebic G-cilebTanaa dakavSirebuli.
dadgenilia metabotropuli receptorebis msgavseba noradrenalinis receptoreb-
Tan.
5-НТ1-receptori dakavSirebulia G-cilasTan da adenilatciklazur sistemas-
Tan, xolo 5НТ2-receptorisaTvis meorad mesenjers warmoadgens IP3 da DAG. sero-
tonin-receptoruli kompleqsis warmoqmna iwvevs Са2+-is da К+-is arxebis aqtivobis
modulacias. kerZod, 5НТ1-receptoris SemTxvevaSi К+-arxebis ganvladoba izrdeba,
xolo Са2+-arxebis — mcirdeba. 5-HT5-receptoris SemTxvevaSi piriqiT, mcirdeba К+-
arxebis aqtivoba, xolo Са2+-is izrdeba (cxr.IV.4).
serotoninis urTierToba presinafsur receptorebTan aregulirebs sinafsis
muSaobas, xolo moqmedebis dro ganisazRvreba misi ukuSTanTqmiT nervuli dabolo-
ebebis mier, sadac xdeba daJangva ferment monoamino-oqsidazaTi.
serotoninerguli neironebis yvelaze didi koncentrireba SeiniSneba Sua tvin-
Si, romlis neironebis aqsonebi warmoqmnis sinafsebs wina tvinis, naTxemis da zurgis
tvins neironebTan. amave dros, aRiniSneba paralelizmi noradrenergul neironeb-
Tan. iTvleba, rom serotonini, noradrenalinTan erTad CarTulia Zil-RviZlis cik-
lis regulirebis procesSi.
cxrili IV. 4.
167
serotoninis egzocitozi da urTierTqmedeba receptorebTan, romlebic asoci-
rebulia G-cilebTan da cAMP-sistemasTan, an fosfolipaza С-Tan, iwvevs К+-is da
Са2+-is arxebis gamtarobis modulirebas.
dofamini. gamomuSavdeba adamianisa da cxovelebis Tavis tvinSi. is hormonis
funqciasac asrulebs, vinaidan aseve sinTezdeba Tirkmelzeda jirkvlis tvinovan
SreSi, Tumca misi transportireba sisxlidan tvinSi ar xdeba. qimiuri bunebis mixed-
viT dofamini miekuTvneba kateqolaminebs da warmoadgens noradrenalinisa da adre-
nalinis winamorbeds. dofaminis wyaroa aminomJava Tirozini, xolo masinTezirebeli
fermenti — Tirozin-hidroqsilaza.
dofamini, rogorc neirotransmiteri zemoqmedebs iseT procesebze, rogoricaa
motivacia da daswavla. Cveulebriv, dofamini didi raodenobiT gamomuSavdeba pozi-
tiuri mdgomareobis da aseve, narkotikebis zemoqmedebisas. is asrulebs gansakuT-
rebul rols kognituri moqmedebis uzrunvelyofisaTvis. dofaminerguli gadace-
mis darRveva zogierTi neirodegeneraciuli paTologiis mizezi xdeba (mag., parkin-
sonis daavadeba).
rogorc neirotransmiterebis umravlesobisaTvis, dofaminisTvisac arsebobs
misi gamoyofis stimulatorebi. kerZod, sxvadasxva narkotikis organizmSi moxvedra
5-10jer zrdis tvinSi dofaminis gamomuSavebasa da gamoyofas, rac saSualebas aZ-
levs am narkotikebis momxmareblebs xelovnurad miiRon damakmayofilebeli Seg-
rZnebebi. magaliTad, amfetamini pirdapir astimulirebs dofaminis gamoyofas, moq-
medebs ra mis transportirebaze. sxva narkotikebi, magaliTad, kokaini da zogierTi
fsiqostimulatori, axdens dofaminis ukuSTanTqmis procesis blokirebas, riTac
zrdis mis koncentracias sinafsur napralSi. morfini da nikotini imitirebs natu-
raluri neiromediatorebis moqmedebas, xolo alkoholi ainhibirebs dofaminis an-
tagonistebis moqmedebas. im SemTxvevaSi, Tu pacienti didi xnis ganmavlobaSi ganag-
rZnobs am tipis preparatebis moxmarebas, misi tvini adaptirebas ganicdis dofaminis
xelovnurad gazrdili koncentraciis mimarT, gamoyofs ra ufro mcire raodenobis
mediators da amcirebs receptorebis raodenobas, rac narkomanisaTvis saWiro
efeqtis misaRwevad miRebuli dozis gazrdis mizezi xdeba. qimiuri tolerantobis
Semdgomi ganviTareba, sabolood, iwvevs Tavis tvinSi metaboluri procesebis seri-
ozul darRvevebs.
arsebobs rigi farmakologiuri preparatebi, romlebic piriqiT, aqveiTebs do-
faminerguli gadacemis intensivobas, magaliTad, iseTi antifsiqotropuli saSua-
lebebi, rogoricaa aminazini, haloperidoli, klozapini da sxv.
iseTi fsiqikuri daavadebis dros, rogoricaa Sizofrenia da obsesiur-kompul-
siuri darRveva, Tavis tvinis zogierT ubanSi (magaliTad, limbur sistemaSi) aRiniS-
neba dofaminerguli aqtivobis mateba, xolo parkinsonizmi dakavSirebulia dofami-
nis raodenobis klebasTan nigrostriatumSi (Savi substancia). dofaminis raodeno-
bis daqveiTeba Tavis tvinis wina ubnebsa da qerqqveSa warmonaqmnebSi dakavSirebu-
lia normaluri daberebis procesTan.
cnobilia dofaminis 5 receptori (D1, D2, D3, D4, D5), romlebic dakavSirebulia
G-cilasTan da mniSvnelovan rols asrulebs cns-is funcionirebaSi. struqturuli,
bioqimiuri da farmakologiuri maxsiaTeblebis mixedviT dofaminis receptorebs
yofen 2 jgufad: D1-is analogiur (D1, D5) da D2-is analogiur receptorebad (D2,
D3, D4). TiToeuli maTgani dakavSirebuliaa konkretul G-cilasTan (sur.IV.32).
168
suraTi IV.32. dofaminis receptorebi da maTi sasignalo gzebi
169
adenozintrifosformJava (АТP). arc ise didi xnis win dadginda, rom ujreduli
aqtivaciis dros АТP-s SeuZlia ujredgare areSi gamoyofa. misi yvelaze maRali kon-
centraciis (150 mmoli-mde) wyarod iTvleba Sinagani sekreciis jirkvlebis sekre-
toruli granulebi da nervuli daboloebebis neirotransmiterebiT datvirTuli
vezikulebi. amitom, sekretoruli procesis dros, ujredis garemomcvel areSi, ne-
irotransmiteris koncentraciis lokaluri zrdis paralelurad, mimdinareobs
АТP-is ujredgare koncentraciis matebac. magaliTad, nervuli ujredis daboloe-
bebi, romlebic aregulirebs kunTis muSaobas, acetilqolinis sekreciis paralelu-
rad gamoyofs АТP-sac. egzogenuri АТP-is zemoqmedebiT gluv kunTebze an neironeb-
Si iwyeba ionuri denis da, Sesabamisad, agznebis warmoqmna, amis mizezia ionebis moZ-
raoba ujredgare aredan ujredis SigniT.
dadgenilia, rom sxvadasxva tipis ujredebi Seicavs ujredgare АТP-is Sesabamis
receptorebs. АТP-is receptorebi ganekuTvneba e.w. purinuli receptorebis jgufs.
isini gamoirCeva mravalferovnebiT da maTi raodenoba klasikuri hormonebisa da
neirotransmiterebis receptorebze gacilebiT didia. aseTi mravalferovneba gva-
fiqrebinebs, rom erTi da igive naerTma SesaZlebelia gamoiwvios specifikuri signa-
li imis mixedviT, Tu ra tipis receptorTan urTierTqmedebs. АТP-is receptorebi
iyofa 2 jgufad (sur.IV.33):
I. ionotropuli Р2X-receptorebi, romlebic warmoadgens Na+-isa da Ca2+-is
arxebs. es arxebi ixsneba im SemTxvevaSi, Tu ujredgare aredan maTze moqmedebs АТP.
II. Р2Y-receptorebi, romelTanac АТP-is dakavSirebiT iwyeba sasiganlo kaskadi,
rasac mosdevs ujredSida depoebidan kalciumis gamoTavisufleba, misi citoplaz-
muri koncentraciis mateba da kunTis xanmokle SekumSva. Р2Y-is aqtivaciam SesaZle-
belia inicireba gaukeTos ujredSoris urTierTqmedebebs da genuri aqtivobis
cvlilebas, rac iwvevs ukve xangrZliv efeqtebs, magaliTad, ujredebis prolifera-
cias.
umetes SemTxvevaSi, sasignalo gzis pirveli fermentia fosfolipaza С, romelic
Slis membranis fosfolipids aqtiur warmoebulebad, xolo Semdgom proteinkinaza
С, romelic awarmoebs samizne cilebis fosforilirebas. Р2Х-sa da Р2Y-is aqtivacii-
saTvis saWiro АТP-is koncentracia 1000-jer naklebia ujredis SigniT arsebul kon-
centraciaze.
dadgenilia, rom Tavis tvinis zogierT ubanSi neironidan meore neironze signa-
lis gadacemisas amagznebeli neirotransmiteris rols swored АТP asrulebs.
amrigad, АТP miekuTvneba iseTi transmiterebis jgufs, rogoricaa glutamati, ace-
tilqolini, dofamini, serotonini. АТP-is transmisia zurgis tvinSi mimdinareobs
170
gaemTan paralelurad. miuxedavad imisa, rom maTi gamoTavisufleba xdeba erTi da
imave neironidan, АТP asrulebs amagznebeli, xolo gaem Semakavebeli transmiteris
rols. periferiul obieqtebs, sadac АТP amagznebeli neirogadamcemia, warmoadgens
Sardis buSti da Teslgamomyofi ujredebi. nervuli daboloebebidan gamoTavisuf-
lebuli АТP, maTi gluvkunTovani ujredebis Zlieri stimulatoria.
gansakuTrebiT yuradsaRebia АТP-is roli tkivilis warmoqmnis meqanizmSi. dad-
genilia, rom nervuli daboloebebi, romlebic pasuxismgebelia tkivilis signalis
formirebaze, gansakuTrebul mgrZnobelobas amJRavnebs АТP-is dabali koncentra-
ciis mimarT. АТP-is moqmedebis Sedegad am daboloebebSi warmoiqmneba eleqtruli
signalebi, romelTac miaqvT informacia tvinis Sesabamis ubnebSi e.w. `nocicepturi~
sistemis saSualebiT. iTvleba, rom swored АТP-is monawileobiT yalibdeba, magali-
Tad, kbilis tkivili.
nocicepturi sistema (laT. nocere – dazianeba, cepere — aRqma) monawileobs adamian-
sa da cxovelebSi tkivilis formirebis procesSi. is axorcielebs sxvadasxva damazi-
anebeli gamRizianeblis aRqmas, gatarebas da informaciis gadamuSavebas. am proces-
Si monawilebas iRebs nociceptorebi — periferiuli sensoruli neironebi aqsoniTa
da dendritebiT, romlebic aqtivirdeba damazianebeli stimulebiT. nociceptore-
bis periferiuli nervuli daboloebebi farTodaa gavrcelebuli kanSi, kunTebSi,
Sinagan organoebSi, kanqveSa qsovilSi, saxsrebSi. es receptorebi SesaZlebelia ga-
Riziandes meqanikuri (Cxvleta, dartyma) an temperaturuli (gacxeleba, gadaciveba),
aseve qimiuri naerTebis stimulebiT. nociceptorebs aqvs araerTgvarovani mgrZno-
beloba Termul, qimiur da meqanikur faqtorebze. kerZod, zogierTi maTgani aqtiv-
deba mxolod qimiuri stimuliT, sxvebi meqanikuri da/an temperaturuli zemoqmede-
bisas.
opioidebi da opioiduri receptorebi. opioidebi naerTebia, romlebsac Ses-
wevs unari organizmSi daukavSirdes opioidur receptorebs, romlebic, ZiriTadad,
lokalizebulia cns-Si da kuW-nawlavis traqtSi. opioidebs, romlebic xasiaTdeba
struqturuli msgavsebiT morfinTan, opiatebi ewodeba. opioidebis moqmedeba or-
ganizmze xasiaTdeba analgetikuri da sedatiuri efeqtebiT, sasunTqi centris aq-
tivobis xvelebiTi refleqsebis daTrgunviT, nawlavis peristaltikis daqveiTebiT.
endogenuri opioidebi (endorfinebi, enkefalinebi, dinorfinebi) miekuTvneba
peptiduri bunebis neirotransmiterebs. opiaturi transmiteruli sistemis mniSvne-
lovan elements warmoadgens Sesabamisi receptorebi. opiaturi receptorebi mie-
kuTvneba metabotropuli receptorebis jgufs, romlebic Tavis efeqts axorcie-
lebs, ZiriTadad, adenilatciklazuri sistemis saSualebiT, Tumca arsebobs monace-
mebi opioidebis zemoqmedebisa Ca2+-arxebze da aseve Na+/K+—cvlaze.
opioidebis erT-erTi jgufi — endorfinebi polipeptiduri naerTebia, romle-
bic Tavisi moqmedebiT opiatebis (morfinis msgavsi naerTebi) analogiuria. isini ga-
momuSavdeba cns-is neironebSi da, opiatebis analogiurad, xasiaTdeba tkivilis
Semcirebis unariTa da moqmedebs organizmis emociur mdgomareobaze. endorfinebi
warmoiqmneba da gamomuSavdeba hipofizSi beta-lipotrofinisagan (hipofizis wina
wilis hormoni). iTvleba, rom endorfinebi akontrolebs endokrinuli jirkvlebis
moqmedebas. maTi maRali Semcveloba adamianis organizmSi iwvevs eiforiuli mdgoma-
reobis ganviTarebas.
pirveli opioiduri peptidebi (opiaturi receptorebis endogenuri ligandebi)
gamoyofili iyo 1975 wels ZuZumwovrebis tvinidan. maT enkefalinebi uwodes. eseni
iyo leicin-enkefalini (H2N-Tyr-Gly-Gly-Phe-Leu-COOH) da meTionin-enkefalini (H2N-
171
Tyr-Gly-Gly-Phe-Met-COOH). Semdgom hipofizisa da hipoTalamusis eqstraqtidan gamo-
yofili iyo sxva opioiduri bunebis peptidebic — endorfinebi. yvela maTgani mole-
kulis N-boloze Seicavs enkefalinis naSTs. isini sinTezdeba didi zomis cila-wina-
morbedebis saxiT, saidanac Tavisufldeba proteolizuri reaqciis Sedegad.
azotis oqsidi (NO), rogorc transmiteri. azotis oqsidi parakrinuli media-
toria, romelic gamoiyofa endoTeluri ujredebisa da zogierTi neironis mier. NO
swrafad iJangeba, Sesabamisad, misi biologiuri arseboba ramdenime wami grZeldeba
da amitom, is moqmedebs misi gamoyofis siaxloves mdebare ujredebze. NO astimuli-
rebs samizne ujredebSi xsnad guanilatciklazas da, Sesabamisad, ganapirobebs
cGMP-is koncentraciis zrdas da proteinkinaza G-s aqtivacias. azotis oqsidi
vrceldeba difuziis gziT da es procesi sakmaod swrafia. informaciis gadatanis
es gza gansakuTrebul rols asrulebs cns-Si. is monawileobs tvinis ganviTarebaSi,
formirebasa da daberebaSi, aseve daswavlis, mexsierebis da sxva mniSvnelovan pro-
cesebSi.
NO sinTezdeba aminomJava L-argininidan ferment NO-sinTazas moqmedebiT. NO-
sinTazebi qmnis fermentebis jgufs, romlebic gansxvavdeba aminomJavuri Semadgen-
lobiT da aqtivobis regulirebis meqanizmiT. gamoyofen NO-sinTazebis 3 tips. NO-
sinTazas I tipi gvxvdeba tvinis neironebSi da mas neironaluri konstitutiuri izo-
forma ewodeba. konstitutiuri sinTazas aqtivoba gansakuTrebiT maRalia naTxemis
neironebsa da astrogliaSi. NO-sinTaza II pirvelad gamoyofili iyo makrofagebi-
dan. is ZiriTadad gvxvdeba xsnadi formiT da warmoadgens inducibelur ferments.
dadgenilia, rom fermenti aRmoCenilia makrofagebSi da zogierT gliur ujredSi,
magaliTad, tvinis mikrogliaSi. III tipis NO-sinTaza damaxasiaTebelia endoTeluri
ujredebisaTvis. is iseve, rogorc I tipis NO-sinTaza, xasiaTdeba kalmadulinTan
kavSiriT da misi aqtivoba damokidebulia ujredSida Ca2+-is koncentraciaze. es
izoforma aRmoCenilia hipokampSi. is gvxvdeba rogorc xsnadi, aseve membranasTan
dakavSirebuli formiT. mis lokalizacias plazmur membranaSi gadamwyveti mniSvne-
loba eniWeba signalis transduqciis meqanizmSi. amave dros, III tipis NO-sinTazas Se-
uZlia uSualod moaxdinos fermentebis da ionuri arxebis cilovani molekulebis
nitrozilireba da am gziT Secvalos maTi aqtivoba.
172
moqmnas. NO-s saboloo ujredSida efeqtebi warmodgenilia suraTze IV.34. amave
dros, NO-s SeuZlia ujredgare areSi difundireba da mezobel ujredebze zemo-
qmedeba.
naxSirbadis oqsidi (СO). naxSirbadis oqsidi miekuTvneba gazuri bunebis Sua-
mavlebs, romlebic monawileobs ujredSoris neironalur kavSirebSi. СО fiziolo-
giur pirobebSi warmoiqmneba ferment hemooqsigenazas monawileobiT, romelic ax-
dens hemis porfirinis rgolis gaxleCas СО-mde da biliverdinamde. cnobilia fer-
mentis ori izoforma. hemooqsigenaza I gvxvdeba RviZlsa da elenTaSi, romelic pa-
suxismgebelia sisxlis daberebuli ujredebis hemis daSlaSi, xolo meore izoforma
eqspresirdeba tvinSi.
СО-s qimiuri da biologiuri Tvisebebi NO-s msgavsia, mas SeuZlia ujredis
membranis gavliT ujredSi moxvedra da guanilatciklazas aqtivacia, rasac mosdevs
cGMP-s warmoqmna, romelic, Tavis mxriv, aaqtivebs proteinkinaza G-s. savaraudoa
СО-s monawileoba iseT procesebSi, rogoricaa xangrZlivi potencialis SenarCuneba
hipokampSi, nukleotid-damokidebuli arxebis regulireba zogierT neironSi da
gluvi kunTebis Ca2+-damokidebuli K+-arxebis aqtivacia.
173