You are on page 1of 17

am etapze SesaZlebelia qolinerguli sinafsebis farmakologiuri regulireba.

acetilqolinesTerazas moqmedebis inhibirdeba xdeba sxvadasxva naerTebiT, magali-


Tad, ezeriniT, ris Sedegadac gamoTavisuflebuli acetilqolinis moqmedeba xan-
grZlivdeba. samedicino praqtikaSi es procesi gamoiyeneba narkozis Semdgomi kun-
Tis relaqsaciisas. am meTodiT SesaZlebeli xdeba kunTis tonusis swrafi aRdgena.
presinafsur daboloebebSi reapTeikis (ukuSTanTqma) saSualebiT xdeba transmi-
teris fragmentebis (magaliTad, qolins), an neirotransmiteris mTliani molekulis
(serotoninis SemTxvevaSi) dabruneba. amisaTvis gamoiyeneba presinafsuri membranis
transporterebi.
garkveuli fsiqofarmakologiuri naerTebis efeqti swored am meqanizmzea da-
fuZnebuli. magaliTad, iseTi antidepresanti, rogoricaa imipramini, awarmoebs ad-
renergul sinafsebSi kateqolaminebis ukuSTanTqmis blokirebas da am gziT zrdis
neirotransmiteris efeqturobas.
am tipis naerTebs ukuSTanTqmis blokatorebi ewodeba da xSirad gamoiyeneba
fsiqofarmakologiaSi. sinafsSi transmiteris Sesabamisi receptori gvxvdeba ara
marto postsinafsze, aramed presinafszec. maT autoreceptorebi ewodeba. sinafsis
tipidan gamomdinare, autoreceptorze transmiteris zemoqmedebiT, neirotransmi-
teris gamoTavisuflebis procesi Zlierdeba, an piriqiT, wydeba (pozitiuri da nega-
tiuri ukukavSiri). autoreceptorebze SesaZlebelia gavlena iqonios aseve presi-
nafsSi Semosulma Ca2+-is ionebmac.

suraTi IV.24. acetilqolinis sinTezi da inaqtivireba

IV.2.9. sinafsuri gadacemis postsinafsuri etapi

roca laparakia organizmis mediatorebis saerTo raodenobaze, saxeldeba aTeu-


lobiT qimiuri naerTi. rogorc zemoT iyo aRniSnuli, imisaTvis, rom nivTierebas me-
diatori ewodos, igi unda akmayofilebdes mTel rig kriteriumebs.
xSir SemTxvevaSi, mediatorebs aerTianeben modulatorebTan, romlebic pirda-
pir ar monawileobs signalis gadacemaSi erTi neironidan meoreze, magram SeuZlia
sagrZnoblad gazardos an Seamciros am procesis intensivoba. cxrilSi IV. 2. mocemu-
lia im naerTebis CamonaTvali, romelTa mediatoruli funqcia zustadaa dadgenili.

157
IV.3. transmiterebis tipebi da maTi moqmedebis meqanizmi

acetilqolini. warmoadgens mediators yvela mamoZravebeli neironisaTvis da


cns-is mravali interneironuli sistemebisaTvis, aseve parasimpaTikuri nervuli
sistemis neironebisTvisac.
arsebobs acetilqolin-mgrZnobiare receptorebis (qolinerguli receptorebi)
ori tipi: receptorebi, romlebic acetilqolinis garda, damatebiT mgrZnobiare
arian nikotinisadmi — e.w. nikotinuri receptorebi da receptorebi, romlebic
mgrZnobelobas amJRavneben muskarinis mimarT — muskarinuli receptorebi. nikoti-
nuri receptorebi ionotropuli receptorebia, xolo muskarinuli — metabotro-
puli (sur.IV.25).

suraTi IV.25. acetilqolinis nikotinuri da metabotropuli receptorebi

muskarinul receptorebSi transmiteris dakavSirebis adgili da ionuri arxi


sxvadasxva adgilasaa lokalizebuli. es recetorebi dakavSirebulia G-cilebTan,
rac maT sinafsis funqciaze zemoqmedebis damatebiT saSualebas aZlevs. am tipis re-
ceptorebisaTvis specifikuri konkurentuli inhibitoria mcenareuli alkaloidi
atropini. muskarinuli receptoriT ganxorcielebuli sinafsuri gadacema sakmaod
nelia.
nikotinuri receptoris agebuleba tipuri ionotropuli receptorebis analo-
giuria. dasaxeleba warmoqmnila receptoris mgrZnobelobidan nikotinis mimarT,
romelic ukavSirdeba receptoris α-suberTeuls da aRebs 2α, β, δ da ε-suberTeule-
bisagan agebul araspecifikur kaTionur arxs. nerv-kunTovan sistemaSi acetilqo-
lini moqmedebs nikotinuri qolinerguli receptorebiT da iwvevs ConCxis kunTebis
SekumSvas. igi aseve gadascems signalebs nervul sistemaSi. nikotinuri receptorebi
warmoadgens araspecifikur ionur arxebs, romlebic atarebs Na+-sa da K+-s. recep-
toris antagonistia preparati tubokurarini.
glutamati. ZuZumwovrebis tvinis ZiriTadi amagznebeli mediatoria glutama-
ti, romelic neiromediatoris funqcias asrulebs tvinis sinafsebis daaxloebiT
75%-Si. acetilqolinisagan gansxvavebiT, romelsac SeuZlia Seasrulos rogorc
amagznebeli, aseve Semakavebeli funqcia, glutamati mxolod amagznebeli mediato-
ria. is sinafsebSi asrulebs transmiterisa da, aseve, kotransmiteris (SeuZlia vezi-
kulebSi arsebobdes sxva neirotransmiterTan, magaliTad, glicinTan erTad) fun-
qcias. am tipis sinafsebi warmoqmnis umniSvnelovanes amagznebel sistemebs da Car-
Tulia daswavlis procesSi. glutamati pirdapiri gziT xsnis kaTionur ionur ar-

158
xebs. sinafsebi, romlebic neirotransmiterad xmarobs glutamats, gavrcelebulia
wina tvinsa da hipokampSi.
glutamatis gamoTavisufleba damokidebulia presinafsSi Ca2+-is koncentracia-
ze. Tumca, sinafsuri gadacemis dasruleba xdeba ara glutamatis fermentuli daS-
liT, aramed misi ukuSTanTqmis meqanizmiT, romelic xorcieldeba presinafsur mem-
branaSi arsebuli transporterebiT. am procesSi aseve monawileobs astrogliac.
cnobilia glutamatis 3 postsinafsuri ionotropuli da erTi metabotropuli
(mGLuR) receptori, romlis funqcionireba regulirdeba IP3/DAG-is sistemiT. mGluR
swrafadmoqmedi ionotropuli receptorisagan gansxvavebiT, uzrunvelyofs nel re-
aqciebs glutamatergul signalebze. cnobilia am tipis 8 receptori. yvela maTgani
struqturulad miekuTvneba G-cilebTan SeuRlebul receptorebs (sur.IV.26).
centralur da periferiul nervul sistemaSi mGluR asrulebs mravalferovan
funqciebs. isini monawileoben iseT mniSvnelovan procesebSi, rogoricaa daswavla,
mexsiereba, tkivilis aRqma. receptorebi gvxvdeba hipokampis, naTxemisa da qerqis
rogorc pre-, aseve postsinafsur neironebze. mGluR-ebi aaqtiveben iseT ujredSida
sasignalo kaskadebs, romlebic iwvevs sxvadasxva cilebis modificirebas, magali-
Tad, ionuri arxebis cilebs, rasac Tan sdevs sinafsis funqciuri mdgomareobis
cvlileba.

suraTi IV.26. glutamatis metabotropuli receptori

glutamatisadmi mgrZnobiare ionotropuli receptorebia NMDA-receptori


(mgrZnobelobas amJRavnebs N-meTil-D-aspartatisadmi), AMPA-receptori (mgrZno-
biarea α-amino-3-hidroqsi-5-meTil-4-izoqsazolpropionis mJavasadmi) da kainaturi
receptori (mgrZnobelobas amJRavebs kainis mJavasadmi). am receptorebis ligande-
bia glutaminis mJava da asparaginis mJava. NMDA-receptoris aqtivaciisaTvis aseve
aucilebelia glicini, xolo mis blokators warmoadgens ketamini da sxva analogiu-
ri naerTebi.
NMDA-receptors SeuZlia aqtiur mdgomareobaSi imyofebodes mxolod ramdeni-
me aseuli milisekundis ganmavlobaSi. am periodSi receptori uzrunvelyofs ro-
gorc ujredis depolarizacias, aseve didi raodenobiT kalciumis ionis Sesvlas
ujredSi, vinaidan receptoris ionuri arxi xasiaTdeba Са2+-is maRali gamtareblo-
biT. ionuri arxiT Semosul kalciums SeuZlia aamoqmedos mTeli rigi sinTezuri re-
aqciebi, `daaswavlos~ neirons da aseve, CaerTos mexsierebis formirebis procesSi.

159
cxrili IV. 2.

nervuli sistemis neiromediatorebi, maTi funqcia


da maTi cvlis moSliTb gamowveuli paTologiebi

mediatori lokalizacia funqcia mediatoris


cvlis moSliT
gamowveuli
paTologia

aminebi

acetilqolini nerv-kunTovani motoruli miastenia,


sinafsi, vegetatiuri funqcia, tkivili, demencia,
nervuli sistemis swavla da vegetatiuri
gangliebi, tvinis mexsiereba darRvevebi
qerqi, badura,
Tirkmelzeda
jirkvali
dofamini hipoTalamusi da Sua moZraobiTi parkinsonis
tvini, proeqtireba funqciebis daavadeba,
bazalur gangliebSi, kontroli, emocia Sizofrenia
limbur sistemasa da
tvinis qerqSi.
simpaTikuri
gangliebi, badura
noradrenalini tvinis Rero, Zil-RviZilis depresia,
proeqtirdeba qerqSi, cikli, emocia halucinacia,
hipoTalamusSi, Zilis moSla
naTxemSi da zurgis
tvinSi. nervuli
daboloebebi
serotonini tvinis Reros emocia, Zili, depresia,
birTvebi, badura. neiro- halucinacia,
proeqtireba tvinis endokrinuli Zilis moSla
qerqSi, regulacia
hipoTalamusSi,
naTxemSi, zurgis
tvinSi
histamini hipoTalamusi, Zili, tkivili, vegetatiuri
proeqtirebiT tvinis sqesobrivi darRvevebi
qerqSi, naTxemis moqmedeba
bazaluri gangliebi,
zurgis tvini

160
cxrili IV. 2. (gagrZeleba)

aminomJavebi

glutamati Tavis tvinis qerqi, cns-is ZiriTadi epilefsia, motoruli


bazaluri gangliebi, amagznebeli darRvevebi,
naTxemi, mediatori, mexsierebis darRveva,
hipoTalamusi, akontrolebs degeneraciuli
tvinis Rero, zurgis moZraobas da darRvevebi
tvinis, badura sensorul
funqciebs

glicini zurgis tvini, badura Sekaveba krunCxviTi sindromi

γ- Sekaveba qorea, krunCxviTi


aminoerbos sindromi, depresia
mJava

purinebi

ATP Tavis tvinis unagiri, Sinagani tkivilis


zurgis tvini, organoebis mgrZnobelobis
aferentuli da kontroli darRveva,
simpaTikuri sisxlZarRvovani
neironebi darRvevebi

adenozini purinergul tvinis krunCxviTi


sistemebSi hiperagznebis mdgomareoba
warmoadgens ATP-is adenozinerguli
hidrolizis Semakavebeli
produqts

struqturulad receptori warmoadgens ori suberTelisagan (NR1 da NR2)


agebul tetramers. araaqtiuri receptoris arxi Caketilia Mg2+-is ioniT (sur. IV.27).
ionis mocileba xdeba postsinafsuri membranis depolarizaciis SemTxvevaSi. amav-
droulad, receptoris funqcionirebisaTvis aucilebelia sinafsur arxSi
glutamatis moxvedra. receptoris aseTi aqtivacia iwvevs ionuri arxis gaxsnas, ro-
melic seleqtiuria kaTionebisadmi, rac iwvevs ujedSi didi raodenobiT Na+-is da
SedarebiT mcire Ca+2-is moxvedras, xol K+-is ioni tovebs ujreds.

161
suraTi IV.27. glutamatis ionotropuli NMDA-receptori

normaluri membranuli potencialis (-70mV) pirobebSi Mg-is ioniT blokirebul


NMDA-receptors glutamatiT aqtivaciis miuxedavad, ar gaaCnia, arc depolariza-
ciis da arc ujredSida kalciumis signalis generaciis SesaZlebloba. Mg-is ionisa-
gan receptoris ganTavisufleba SesaZlebelia mxolod AMPA-receptorebiT gamow-
veuli depolarizaciis Sedegad. AMPA- receptoris ionuri arxi ar aris mgrZnobia-
re Mg-is ionisadmi, Riaa mxolod ramdenime milisekundis ganmavlobaSi, ris Semde-
gac swrafad gadadis iseT mdgomareobaSi, roca aRar avlens mgrZnobelobas gluta-
matisadmi. aseTi mcire dro sakmarisia imisaTvis, raTa Seiqmnas membranaze iseTi po-
tencialis sxvaoba, romelic moxsnis NMDA-receptoridan Mg2+-is mainhibirebel
efeqts. rogorc wesi, AMPA- da NMDA- receptorebi gvxvdeba erT nervul ujredze.
amrigad, presinafsuri neironidan gamoTavisuflebuli glutamati ukavSirdeba
АМРА- da NMDA-receptorebs erTdroulad. ligandis dakavSireba iwvevs АМРА-re-
ceptorebis gaxsnas da Na+-is Sesvlas ujredSi, rasac mosdevs membranis depolari-
zacia. meore mxriv, NMDA-receptorebi depolarizaciis dasawyisSi ar ixsneba,
vinaidan blokirebulia Mg-ionebiT. Tumca, АМРА-receptorebiT Semosuli Na-is
ionis moqmedebiT potenciali mcirdeba imdenad, rom is sakmarisi xdeba, raTa NMDA-
receptorebi ganTavisufldes Mg2+-isagan, rac iwvevs arxis gaxsnas da Ca2+-is Semodi-
nebas ujredSi (sur.IV.28).

suraTi IV.28. NMDA- da АМРА-receptorebis funqcionireba

162
NMDA-receptorebi Ca2+-is ionebTan erTad atarebs Na+-sac. Semosuli Ca2+-is
ionebi ganapirobebs АМРА-receptoris efeqtebs, kerZod, ferment kalmadulin-da-
mokidebuli proteinkinaza II-is (CaMKII) fosforilirebas, rac, Tavis mxriv, iwvevs
АМРА-receptoris suberTeulebis fosforilirebas da, Sesabamisad, ionuri arxis
gamtareblobis zrdas, rac ganapirobebs Na-is ionebis ujredSi Sedinebisa da depo-
larizaciis gaZlierebas.
glutamatis transporterebi aRmoCenilia neironul da gliur membranebze. maTi
saSualebiT xdeba glutamatis mocileba ujredgare sivrcidan. tvinis dazianebis an
daavadebis dros transporterebis muSaoba SesaZlebelia warimarTos sawinaaRmdego
mimarTulebiT, rac iwvevs glutamatis dagrovebas ujredis gareT. am procesis Se-
degad, ujredSi matulobs NMDA-receptorebiT ganpirobebuli Ca2+-is koncentra-
cia, rasac mosdevs ujredis dazianeba da daRupva — e.w. eqscitoqsikuroba. nervuli
ujredis daRupvisas xdeba mitoqondriebSi kalciumis ionis Sedinebis gazrdiT
gamowveuli, Glu/Ca2+-proapoptozuri genebis transkrifciuli faqtorebis gaaqtive-
ba, an antiapoptozuri genebis transkrifciis Semcireba.
eqsaitotoqsikuroba, romelic gamowveulia glutamatis gamoTavisuflebis gaz-
rdiT an misi ukuSTanqmis meqanizmis moSliT, SeiniSneba tvinis iSemiis dros, rome-
lic asocirebulia insultTan, aseve iseTi daavadebebisas, rogoricaa amiotropuli
sklerozi, latirizmi, autizmi, gonebrivi CamorCenilobis zogierTi forma da al-
cheimeris daavadeba. amis sapirispirod, glutamatis gamoTavisuflebis Semcireba
damaxasiaTebelia fenilketonuriis dros, rac, Sesabamisad, iwvevs glutamaturi
receptorebis makodirebeli genebis eqspresias. glutaminis mJava monawileobs epi-
lefsiuri xasiaTis krunCxvebis realizaciaSic, rac glutamatis zemoqmedebiT kal-
ciumis potencial-mgrZnobiare arxebis gaxsnis gamo xdeba.
glutamatur sistemas dReisaTvis miaweren aseve gansazRvrul rols iseTi daa-
vadebebis CamoyalibebaSi, rogoricaa Sizofrenia da depresia. gansakuTrebiT aqti-
urad Seiswavleba Sizofreniis molekuluri meqanizmebi, romlebic emyareba NMDA-
receptorebis hipofunqcias. iseTi naerTebis gamoyeneba, rogoricaa fenciklini,
romelic warmoadgens NMDA-receptoris antagonists, iwvevs Sizofreniis simpto-
mebis ganviTarebas. amave dros, NMDA-receptoris dazianebisas imunoanTebiTi meqa-
nizmiT (anti-NMDA-receptoruli encefaliti) vlindeba mwvave Sizofreniis
klinikuri suraTi. iTvleba, rom depresiis paTogenezSi gadamwyveti mniSvneloba
eniWeba glutamaterguli neirotransmisiis gaaqtivebas, risi damamtkicebeli faq-
tia ketaminis erTjeradi zemoqmedebiT eqsperimentuli depresiis mkurnaloba.
γ-aminoerbos mJava (gaem - GABA). gaem warmoiqmneba glutamatidan ferment glu-
tamat-dekarboqsilazas zemoqmedebiT. sinafsuri vezikulebidan egzocitozis Sem-
dgom gaem urTierTqmedebs rogorc ionotropuli (GABAA, GABAC) aseve metabotro-
puli (GABAB) tipis receptorebTan.
gaem-is orive ionotropuli receptori GABAA da GABAC asocirebulia С1--is
arxebTan, rac, Tavis mxriv, Сl--is mimarT membranis ganvladobis gazrdisa da hiper-
polarizaciis mizezi xdeba (sur.IV.29). barbituratebi (preparatebi, romlebic gamo-
iyeneba narkozisaTvis), steroiduli anesTeTikebi da benzodiazepimebis jgufis
trankvilizatorebi (damamSvidebeli saSualebebi, magaliTad, diazepami) zrdis
GABAA receptoris am efeqts.

163
suraTi IV.29. gaem-is ionotropuli receptorebi — GABAA da GABAC

GABAA receptori warmoadgens ligand-damokidebul ionur arxs nervuli siste-


mis qimiur sinafsebSi. gaem-is dakavSirebis saitis garda, receptorze aRiniSneba
alosteriuli segmentebi, romlebic ikavSireben benzodiazepinebs, barbituratebs,
eTanols, furosemids, neirosteroidebs da pikrotoqsins. uSualod arxi agebulia
ramdenime suberTeulisagan. erT-erTi suberTeuli ikavSirebs gaem-s, meores SeuZ-
lia damatebiT daikavSiros benzodiazepini, mesame suberTeuls ukavSirdeba barbi-
turati da aseve gvxvdeba suberTeuli, romelsac ukavSirdeba steroidi. suberTeu-
lebs aqvs sxvadasxva qimiuri Tvisebebi, rac ganapirobebs sxvadasxva farmakologi-
ur efeqtebs. magaliTad, bikukulini (Dicentre cucullaria-dan gamoyofili nerTi, rome-
lic gamoiyeneba xelovnuri krunCxvebis gamosawvevad) warmoadgens GABAA-recepto-
ris konkurentul blokators, Tumca ar moqmedebs GABAC- receptorze.
GABAC-receptori miekuTvneba ligand-damokidebuli ionuri arxebis nikotinoi-
duri receptorebis jgufs. am jgufis receptorebi struqturulad yvela identu-
ria da warmodgenilia pentameris formiT. TiToeul suberTeuls aqvs didi zomis
ujredgare N-bolo domeni, oTxi transmembranuli domeni da variabeluri ujred-
Sida maryuJi III da IV transmembranul domenebs Soris. arxis foris kedeli warmoq-
mnilia II transmembranuli domeniT. am domenis aminomJavuri naSTebis sumaruli mux-
ti gansazRvravs arxSi kaTioni gaivlis Tu anioni. ujredSida maryuJiT receptori
ukavSirdeba citoConCxs. ujredgare domenze lokalizebulia ligandis damakavSi-
rebeli ubani. GABAC-receptori Sedgeba ρ-suberTeulebisagan. mniSvnelovani gansx-
vaveba GABAA da GABAC receptorebs Soris aris is, rom GABAA — receptori swra-
fad aqtivirdeba da aseve swrafad desensitizirdeba im dros, roca GABAC-s aqtiva-
cias sWirdeba ufro meti dro da naklebad ganicdis desensitizirebas.
GABAB-receptori metabotropuli G-cilasTan dakavSirebuli receptoria, ro-
melic am cilis saSualebiT ukavSirdeba ujredis K+-arxebs. igi warmodgenilia ori
R1 da R2 suberTeuliT. TiToeul suberTeuls aqvs didi zomis N-bolo, romelTa-
nac dakavSirebulia Svidi transmembranuli domeni da ujredSida С-bolo. am tipis
yvela receptorisaTvis damaxasiaTebelia aqtivaciis identuri meqanizmi (sur.
IV.30).

164
suraTiIV. 30. gaem-is metabotropuli GABAB-receptori

GABAB-receptori gvxvdeba rogorc pre-, aseve postsinafsze. igi G-cilebisa da


adenilatciklazuri sistemis saSualebiT dakavSirebulia К+-is da Са2+-is arxebTan.
presinafsuri GABAB-receptorebi xuravs Са2+-is arxebs da amiT aferxebs mediato-
ris gamoTavisuflebas.
gaem-is moqmedeba postsinafsur receptorebze wydeba misi ukuSTanTqmis Sede-
gad, romelic mimdinareobs presinafsur daboloebebsa da gliur ujredebze arse-
buli transporterebiT.
glicini. aminomJava glicini Semakavebel sinafsebSi asrulebs transmiteris
funqcias da moqmedebs rogorc neiromediatori. misi receptori, iseve, rogorc
sxva ionotropuli receptorebi, warmoadgens oligomers da agebulia α da β suber-
Teulebisagan. glicinuri Semakavebeli sinafsebi didi raodenobiT gvxvdeba tvinis
Rerosa da zurgis tvinSi. glicini, iseve rogorc gaem, realizaciisaTvis iyenebs Cl--
is arxebis aqtivaciis meqanizms, riTac miiRweva membranis hiperpolarizacia. recep-
toris specifikur blokators warmoadgens striqnini, romlis Seyvana organizmSi
iwvevs Zlieri krunCxvebis ganviTarebas. am dros, zurgis tvinSi praqtikulad ar
aRiniSneba Sekavebis procesi. miuxedavad imisa, rom glicini ar asrulebs gadamwyvet
Semakavebel rols Tavis tvinis funqcionirebaSi, igi warmoadgens principulad
mniSvnelovan agents glutamatis NMDA-receptorebis aqtivaciisaTvis. NMDA-re-
ceptorebis aqtivaciisaTvis saWiroa glicinis mikroraodenoba. amitom, Tavis tvi-
nis ujredgare areSi misi Semcveloba ar aris didi. glicinis moqmedebis acileba
warmoebs ukuSTanTqmiT.
biogenuri aminebi. biogenur aminebs miekuTvneba kateqolaminebi (adrenalini,
noradrenalini, dofamini), serotonini da histamini.
adrenerguli sinafsebi. es termini gamoiyeneba im sinafsebis dasaxasiaTeblad,
romlebic Seicavs kateqolaminebs — adrenalins an noradrenalins. kateqolaminebis
sinTezi iwyeba aminomJava Tirozinidan, romelic neironSi xvdeba sisxlidan. sinTe-
zis procesi mimdinareobs rogorc neironis sxeulSi, aseve mis daboloebebSi. egzo-
citozisa da receptorTan urTierTqmedebis Semdeg, noradrenalini wyvets moqme-
debas ukuSTanTqmiT presinafsur daboloebebSi, sadac ferment monoaminooqsida-
zas (mao) zemoqmedebiT iSleba, xolo kateqol-0-meTiltransferazas zemoqmedebiT
xdeba misi inaqtivacia.
dReisaTvis gamoyofen adrenoreceptorebis ramodenime ZiriTad tips — α1 , α2, β1,
β2, da β3. TiToeuli tipi ramodenime qvetipiTaa warmodgenili, romlebic erTmaneTi-
sagan gansxvavdeba kinetikuri TvisebebiTa da meoradi mesenjeruli sistemebiT
(sur. IV.31, cxr.3).

165
suraTi IV.31. noradrenalinis moqmedeba postsinafsur
membranaze da misi efeqtebis realizebis gzebi
IP3-inozittrifosfati, DAG – diacilgliceroli,
cAMP – cikliuri adenozinmonofosfati, G-cila.

α1-receptorebi zemoqmedebs arxebis funqcionirebaze IP3-is saSualebiT da maTi


aqtivaciiT warmoebs Са2+-is ionebis ujredSida koncentraciis mateba, rasac mos-
devs meoradi mesenjeris — cAMP-is koncentraciis Semcireba da Sesabamisi efeqte-
bis gamovlena. amis sapirispirod, β-adrenoreceptorebis aqtivacia, magaliTad,
naTxemis purkinies ujredebSi cAMP-is koncentraciis gazrdis xarjze, iwvevs memb-
ranis ganvladobis gazrdas Na-is ionebis mimarT, rac, Tavis mxriv, membranis depo-
larizaciis mizezi xdeba.
noradrenalini, romelic neirotransmiteris funqcias asrulebs cns-Si, sin-
Tezdeba, ZiriTadad, Sua tvinis ubnis (locus coeruleus) neironebis mier, romelTa rao-
denoba mxolod ramdenime aseulia. miuxedavad am neironebis simcirisa, maTi aqsone-
bi cns-Si gvxvdeba yvelgan. noradrenalinis moqmedebis efeqtebi miiRweva imis xar-
jze, rom igi aqtiurad difundirebs da aqvs modulatoruli efeqti sxva neironeb-
ze. kerZod, noradrenalini zemoqmedebs iseT procesebze, rogoricaa daswavla,
tvinSi informaciis gadamuSaveba, tkivilis endogenuri Semcireba, Zilis regulire-
ba (serotoninTan erTad, noradrenalini monawileobs biologiur cirkadianul
ritmSi — Zil-RviZilis procesSi, pasuxismgebelia ra gaRviZebis reaqciaze). perife-
riul nervul sistemaSi noradrenalini warmoadgens mniSvnelovan transmiters sim-
paTikur postgangliur daboloebebSi, magaliTad, gulsa da gluv kunTovan qsovi-
lebSi. rac Seexeba adrenalins, igi cns-is mxolod zogierT sinafsSi ganixileba
transmiterad .
cxrili IV.3
α1, α2 -adrenoreceptorebisa da
β1-3 adrenoreceptorebis zogierTi maxasiaTebeli
dasaxeleba α1A-D Α2A-D β1-3
seleqtiuri cirazolini,metoqsamini, guanbenzini, p- izoproterenoli
agonistebi fenilepfrini aminoklonidini
seleqtiuri orinantini, indoramini ioqimbini alprenololi,
antagonistebi prazozini propanololi,
pindololi
moqmedebis IP3/DAG ↑ cAMP↓, Ca 2+(G) ↓, cAMP↑
meqanizmi ↑ K+(G)↑
SeniSvna: IP3 — inozittrifosfati, DAG – diacilgliceroli, cAMP – cikliuri
adenozinmonofosfati, G – G-cila.

166
serotonini. serotonini, anu 5-hidroqsitriftamini (5-HT) biogenuri aminia,
romelic asrulebs rogorc neirotransmiterul, ise hormonalur funqcias. is far-
Todaa gavrcelebuli cns-Si. serotoninerguli neironebi, ZiriTadad, gvxvdeba tvi-
nis ReroSi, saidanac proeqtirdeba zurgis tvinSi, aseve naTxemSi, limbur sistemaSi,
qerqSi da bazalur gangliebSi. postsinafsur membranaze aRmoCenilia serotoninis
receptorebi, romlebic, ZiriTadad, meoradi mesenjerebis saSualebiT, xsnis К+-is
da Са2+-is arxebs. serotoninis moqmedeba mTavrdeba presinafsur ubanSi ganxorcie-
lebuli ukuSTanTqmiT.
serotoninis receptorebi rogorc metabotropuli, aseve ionotropuli tipisaa.
cnobilia serotoninis receptorebis 7 tipi (5-HT 1-7), aqedan mxolod erTia ionot-
ropuli, danarCenebi — metabotropulia, romlebic G-cilebTanaa dakavSirebuli.
dadgenilia metabotropuli receptorebis msgavseba noradrenalinis receptoreb-
Tan.
5-НТ1-receptori dakavSirebulia G-cilasTan da adenilatciklazur sistemas-
Tan, xolo 5НТ2-receptorisaTvis meorad mesenjers warmoadgens IP3 da DAG. sero-
tonin-receptoruli kompleqsis warmoqmna iwvevs Са2+-is da К+-is arxebis aqtivobis
modulacias. kerZod, 5НТ1-receptoris SemTxvevaSi К+-arxebis ganvladoba izrdeba,
xolo Са2+-arxebis — mcirdeba. 5-HT5-receptoris SemTxvevaSi piriqiT, mcirdeba К+-
arxebis aqtivoba, xolo Са2+-is izrdeba (cxr.IV.4).
serotoninis urTierToba presinafsur receptorebTan aregulirebs sinafsis
muSaobas, xolo moqmedebis dro ganisazRvreba misi ukuSTanTqmiT nervuli dabolo-
ebebis mier, sadac xdeba daJangva ferment monoamino-oqsidazaTi.
serotoninerguli neironebis yvelaze didi koncentrireba SeiniSneba Sua tvin-
Si, romlis neironebis aqsonebi warmoqmnis sinafsebs wina tvinis, naTxemis da zurgis
tvins neironebTan. amave dros, aRiniSneba paralelizmi noradrenergul neironeb-
Tan. iTvleba, rom serotonini, noradrenalinTan erTad CarTulia Zil-RviZlis cik-
lis regulirebis procesSi.

cxrili IV. 4.

serotoninis receptorebi da maT mier ganxorcielebuli efeqtebi

receptori tipi moqmedebis meqanizmi

5-HT1 Gi/Go-Tan dakavSirebuli cAMP-is raodenobis Semcireba


5-HT2 Gq/Go-Tan dakavSirebuli IP3-s da DAG-is raodenobis mateba
+
5-HT3 ligand-mgrZnobiare Na - membranis depolarizacia
da K+-arxebi
5-HT4 Gs -Tan dakavSirebuli cAMP-is raodenobis mateba
5-HT5 Gi-Tan dakavSirebuli adenilatciklazis aqtivobis
inhibireba
5-HT6 Gs -Tan dakavSirebuli cAMP-is raodenobis mateba
5-HT7 Gs -Tan dakavSirebuli cAMP-is raodenobis mateba

167
serotoninis egzocitozi da urTierTqmedeba receptorebTan, romlebic asoci-
rebulia G-cilebTan da cAMP-sistemasTan, an fosfolipaza С-Tan, iwvevs К+-is da
Са2+-is arxebis gamtarobis modulirebas.
dofamini. gamomuSavdeba adamianisa da cxovelebis Tavis tvinSi. is hormonis
funqciasac asrulebs, vinaidan aseve sinTezdeba Tirkmelzeda jirkvlis tvinovan
SreSi, Tumca misi transportireba sisxlidan tvinSi ar xdeba. qimiuri bunebis mixed-
viT dofamini miekuTvneba kateqolaminebs da warmoadgens noradrenalinisa da adre-
nalinis winamorbeds. dofaminis wyaroa aminomJava Tirozini, xolo masinTezirebeli
fermenti — Tirozin-hidroqsilaza.
dofamini, rogorc neirotransmiteri zemoqmedebs iseT procesebze, rogoricaa
motivacia da daswavla. Cveulebriv, dofamini didi raodenobiT gamomuSavdeba pozi-
tiuri mdgomareobis da aseve, narkotikebis zemoqmedebisas. is asrulebs gansakuT-
rebul rols kognituri moqmedebis uzrunvelyofisaTvis. dofaminerguli gadace-
mis darRveva zogierTi neirodegeneraciuli paTologiis mizezi xdeba (mag., parkin-
sonis daavadeba).
rogorc neirotransmiterebis umravlesobisaTvis, dofaminisTvisac arsebobs
misi gamoyofis stimulatorebi. kerZod, sxvadasxva narkotikis organizmSi moxvedra
5-10jer zrdis tvinSi dofaminis gamomuSavebasa da gamoyofas, rac saSualebas aZ-
levs am narkotikebis momxmareblebs xelovnurad miiRon damakmayofilebeli Seg-
rZnebebi. magaliTad, amfetamini pirdapir astimulirebs dofaminis gamoyofas, moq-
medebs ra mis transportirebaze. sxva narkotikebi, magaliTad, kokaini da zogierTi
fsiqostimulatori, axdens dofaminis ukuSTanTqmis procesis blokirebas, riTac
zrdis mis koncentracias sinafsur napralSi. morfini da nikotini imitirebs natu-
raluri neiromediatorebis moqmedebas, xolo alkoholi ainhibirebs dofaminis an-
tagonistebis moqmedebas. im SemTxvevaSi, Tu pacienti didi xnis ganmavlobaSi ganag-
rZnobs am tipis preparatebis moxmarebas, misi tvini adaptirebas ganicdis dofaminis
xelovnurad gazrdili koncentraciis mimarT, gamoyofs ra ufro mcire raodenobis
mediators da amcirebs receptorebis raodenobas, rac narkomanisaTvis saWiro
efeqtis misaRwevad miRebuli dozis gazrdis mizezi xdeba. qimiuri tolerantobis
Semdgomi ganviTareba, sabolood, iwvevs Tavis tvinSi metaboluri procesebis seri-
ozul darRvevebs.
arsebobs rigi farmakologiuri preparatebi, romlebic piriqiT, aqveiTebs do-
faminerguli gadacemis intensivobas, magaliTad, iseTi antifsiqotropuli saSua-
lebebi, rogoricaa aminazini, haloperidoli, klozapini da sxv.
iseTi fsiqikuri daavadebis dros, rogoricaa Sizofrenia da obsesiur-kompul-
siuri darRveva, Tavis tvinis zogierT ubanSi (magaliTad, limbur sistemaSi) aRiniS-
neba dofaminerguli aqtivobis mateba, xolo parkinsonizmi dakavSirebulia dofami-
nis raodenobis klebasTan nigrostriatumSi (Savi substancia). dofaminis raodeno-
bis daqveiTeba Tavis tvinis wina ubnebsa da qerqqveSa warmonaqmnebSi dakavSirebu-
lia normaluri daberebis procesTan.
cnobilia dofaminis 5 receptori (D1, D2, D3, D4, D5), romlebic dakavSirebulia
G-cilasTan da mniSvnelovan rols asrulebs cns-is funcionirebaSi. struqturuli,
bioqimiuri da farmakologiuri maxsiaTeblebis mixedviT dofaminis receptorebs
yofen 2 jgufad: D1-is analogiur (D1, D5) da D2-is analogiur receptorebad (D2,
D3, D4). TiToeuli maTgani dakavSirebuliaa konkretul G-cilasTan (sur.IV.32).

168
suraTi IV.32. dofaminis receptorebi da maTi sasignalo gzebi

D1-tipis receptorebisaTvis damaxasiaTebelia urTierTkavSiri Gαs-cilebTan


da, Sesabamisad, adenilatciklazas gaaqtivebasTan. am tipis receptorebi gvxvdeba
mxolod postsinafsur membranaSi. D2-tipis receptorebi (D2, D3 da D4) ukavSirdeba
Gi-cilebs da iwvevs adenilatciklazas inhibirebas. D2-tipis receptorebi, D1 tipi-
sagan gansxvavebiT, gvxvdeba presinafsur membranaSic.
dofaminis receptorebi warmodgenilia rogorc cns-Si, aseve periferiul orga-
noebSi. dofaminis Semcveli neironebis raodenoba Tavis tvinSi ar aris maRali. isini
qmnis ramdenime ZiriTad dofaminergul gzas: nigrostriatuls, mezolimburs, mezo-
kortikalurs da tuberoinfundibularuls.
histamini. monoamini histamini warmoiqmneba aminomJava histidinis dekarboqsi-
lirebiT. histaminerguli neironebi koncentrirebulia hipoTalamusis mcire na-
wilSi, Tumca maTi gamonazardebi gvxvdeba cns-is mraval ubanSi. histaminerguli si-
nafsebis Taviseburebaa maTi difuzuri xasiaTi (mkacrad gansazRvruli formirebis
gareSe), ris Sedegadac gamoyofili histamini moqmedebs ara marto neironze, aramed
gliur ujredebze da tvinis sisxlZarRvebze. histamini gavlenas axdens iseT proce-
sebze, rogoricaa kunTis aqtivoba, metaboluri procesebi tvinSi, seqsualuri ur-
TierTobebi da sxv. histamini swrafad iSleba ferment histaminazas daxmarebiT, ro-
melic wyvets mis moqmedebas periferiul qsovilebSi. am fermentis aqtivoba tvinSi
Zalian dabalia, rac axangrZlivebs histaminis, rogorc neiromediatoris moqmede-
bas samizne ujredebze. tvinSi histaminis inaqtivacia SesaZlebelia histamin-meTil-
transferazaTic.
cnobilia histaminis receptorebis sami tipi – Н1, H2, Н3. aqedan Н1 da Н2-recep-
torebi aRmoCenilia sasunTq da gul-sisxlZarRvTa sistemaSi, kuW-nawlavis traqtis
lorwovan garsSi, nervul qsovilSi, Tavis tvinSi da endokrinul jirkvlebSi, aseve,
poxier ujredebsa da leikocitebSi. histaminis receptorebi likalizebulia plaz-
muri membranis gare zedapirze. Н3-receptorebi, Н1- da Н2-receptorebisagan gan-
sxvavebiT, romlebic gvxvdeba postsinafsur membranaze, lokalizebulia presinaf-
surze. iTvleba, rom receptorebi akontrolebs histaminis sinTezsa da gamoTavi-
suflebas. amrigad, histaminis gavlena mimarTulia tvinis zogad aqtivobaze, ker-
Zod, energetikul SesaZleblobebze. amave dros, cns-Si histamini warmoadgens hipo-
Talamusis relizing-faqtorebis aqtivators, romlebic monawileobs hipofizis
tropuli hormonebis warmoqmnaSi. Tavis tvinis zogierT neironSi histamini moqme-
debs, rogorc modulatori — cvlis sxva neiromediatorebis efeqtebs. H1-recepto-
ri dakavSirebulia fosfolipaza С-Tan da moqmedebs fosfoinozitur cvlaze, xolo
Н2-receptori astimulirebs adenilatciklazur sistemas.

169
adenozintrifosformJava (АТP). arc ise didi xnis win dadginda, rom ujreduli
aqtivaciis dros АТP-s SeuZlia ujredgare areSi gamoyofa. misi yvelaze maRali kon-
centraciis (150 mmoli-mde) wyarod iTvleba Sinagani sekreciis jirkvlebis sekre-
toruli granulebi da nervuli daboloebebis neirotransmiterebiT datvirTuli
vezikulebi. amitom, sekretoruli procesis dros, ujredis garemomcvel areSi, ne-
irotransmiteris koncentraciis lokaluri zrdis paralelurad, mimdinareobs
АТP-is ujredgare koncentraciis matebac. magaliTad, nervuli ujredis daboloe-
bebi, romlebic aregulirebs kunTis muSaobas, acetilqolinis sekreciis paralelu-
rad gamoyofs АТP-sac. egzogenuri АТP-is zemoqmedebiT gluv kunTebze an neironeb-
Si iwyeba ionuri denis da, Sesabamisad, agznebis warmoqmna, amis mizezia ionebis moZ-
raoba ujredgare aredan ujredis SigniT.
dadgenilia, rom sxvadasxva tipis ujredebi Seicavs ujredgare АТP-is Sesabamis
receptorebs. АТP-is receptorebi ganekuTvneba e.w. purinuli receptorebis jgufs.
isini gamoirCeva mravalferovnebiT da maTi raodenoba klasikuri hormonebisa da
neirotransmiterebis receptorebze gacilebiT didia. aseTi mravalferovneba gva-
fiqrebinebs, rom erTi da igive naerTma SesaZlebelia gamoiwvios specifikuri signa-
li imis mixedviT, Tu ra tipis receptorTan urTierTqmedebs. АТP-is receptorebi
iyofa 2 jgufad (sur.IV.33):
I. ionotropuli Р2X-receptorebi, romlebic warmoadgens Na+-isa da Ca2+-is
arxebs. es arxebi ixsneba im SemTxvevaSi, Tu ujredgare aredan maTze moqmedebs АТP.
II. Р2Y-receptorebi, romelTanac АТP-is dakavSirebiT iwyeba sasiganlo kaskadi,
rasac mosdevs ujredSida depoebidan kalciumis gamoTavisufleba, misi citoplaz-
muri koncentraciis mateba da kunTis xanmokle SekumSva. Р2Y-is aqtivaciam SesaZle-
belia inicireba gaukeTos ujredSoris urTierTqmedebebs da genuri aqtivobis
cvlilebas, rac iwvevs ukve xangrZliv efeqtebs, magaliTad, ujredebis prolifera-
cias.
umetes SemTxvevaSi, sasignalo gzis pirveli fermentia fosfolipaza С, romelic
Slis membranis fosfolipids aqtiur warmoebulebad, xolo Semdgom proteinkinaza
С, romelic awarmoebs samizne cilebis fosforilirebas. Р2Х-sa da Р2Y-is aqtivacii-
saTvis saWiro АТP-is koncentracia 1000-jer naklebia ujredis SigniT arsebul kon-
centraciaze.

suraTi IV.33. ATP-is receptorebi da maTi sasignalo gzebi

dadgenilia, rom Tavis tvinis zogierT ubanSi neironidan meore neironze signa-
lis gadacemisas amagznebeli neirotransmiteris rols swored АТP asrulebs.
amrigad, АТP miekuTvneba iseTi transmiterebis jgufs, rogoricaa glutamati, ace-
tilqolini, dofamini, serotonini. АТP-is transmisia zurgis tvinSi mimdinareobs

170
gaemTan paralelurad. miuxedavad imisa, rom maTi gamoTavisufleba xdeba erTi da
imave neironidan, АТP asrulebs amagznebeli, xolo gaem Semakavebeli transmiteris
rols. periferiul obieqtebs, sadac АТP amagznebeli neirogadamcemia, warmoadgens
Sardis buSti da Teslgamomyofi ujredebi. nervuli daboloebebidan gamoTavisuf-
lebuli АТP, maTi gluvkunTovani ujredebis Zlieri stimulatoria.
gansakuTrebiT yuradsaRebia АТP-is roli tkivilis warmoqmnis meqanizmSi. dad-
genilia, rom nervuli daboloebebi, romlebic pasuxismgebelia tkivilis signalis
formirebaze, gansakuTrebul mgrZnobelobas amJRavnebs АТP-is dabali koncentra-
ciis mimarT. АТP-is moqmedebis Sedegad am daboloebebSi warmoiqmneba eleqtruli
signalebi, romelTac miaqvT informacia tvinis Sesabamis ubnebSi e.w. `nocicepturi~
sistemis saSualebiT. iTvleba, rom swored АТP-is monawileobiT yalibdeba, magali-
Tad, kbilis tkivili.
nocicepturi sistema (laT. nocere – dazianeba, cepere — aRqma) monawileobs adamian-
sa da cxovelebSi tkivilis formirebis procesSi. is axorcielebs sxvadasxva damazi-
anebeli gamRizianeblis aRqmas, gatarebas da informaciis gadamuSavebas. am proces-
Si monawilebas iRebs nociceptorebi — periferiuli sensoruli neironebi aqsoniTa
da dendritebiT, romlebic aqtivirdeba damazianebeli stimulebiT. nociceptore-
bis periferiuli nervuli daboloebebi farTodaa gavrcelebuli kanSi, kunTebSi,
Sinagan organoebSi, kanqveSa qsovilSi, saxsrebSi. es receptorebi SesaZlebelia ga-
Riziandes meqanikuri (Cxvleta, dartyma) an temperaturuli (gacxeleba, gadaciveba),
aseve qimiuri naerTebis stimulebiT. nociceptorebs aqvs araerTgvarovani mgrZno-
beloba Termul, qimiur da meqanikur faqtorebze. kerZod, zogierTi maTgani aqtiv-
deba mxolod qimiuri stimuliT, sxvebi meqanikuri da/an temperaturuli zemoqmede-
bisas.
opioidebi da opioiduri receptorebi. opioidebi naerTebia, romlebsac Ses-
wevs unari organizmSi daukavSirdes opioidur receptorebs, romlebic, ZiriTadad,
lokalizebulia cns-Si da kuW-nawlavis traqtSi. opioidebs, romlebic xasiaTdeba
struqturuli msgavsebiT morfinTan, opiatebi ewodeba. opioidebis moqmedeba or-
ganizmze xasiaTdeba analgetikuri da sedatiuri efeqtebiT, sasunTqi centris aq-
tivobis xvelebiTi refleqsebis daTrgunviT, nawlavis peristaltikis daqveiTebiT.
endogenuri opioidebi (endorfinebi, enkefalinebi, dinorfinebi) miekuTvneba
peptiduri bunebis neirotransmiterebs. opiaturi transmiteruli sistemis mniSvne-
lovan elements warmoadgens Sesabamisi receptorebi. opiaturi receptorebi mie-
kuTvneba metabotropuli receptorebis jgufs, romlebic Tavis efeqts axorcie-
lebs, ZiriTadad, adenilatciklazuri sistemis saSualebiT, Tumca arsebobs monace-
mebi opioidebis zemoqmedebisa Ca2+-arxebze da aseve Na+/K+—cvlaze.
opioidebis erT-erTi jgufi — endorfinebi polipeptiduri naerTebia, romle-
bic Tavisi moqmedebiT opiatebis (morfinis msgavsi naerTebi) analogiuria. isini ga-
momuSavdeba cns-is neironebSi da, opiatebis analogiurad, xasiaTdeba tkivilis
Semcirebis unariTa da moqmedebs organizmis emociur mdgomareobaze. endorfinebi
warmoiqmneba da gamomuSavdeba hipofizSi beta-lipotrofinisagan (hipofizis wina
wilis hormoni). iTvleba, rom endorfinebi akontrolebs endokrinuli jirkvlebis
moqmedebas. maTi maRali Semcveloba adamianis organizmSi iwvevs eiforiuli mdgoma-
reobis ganviTarebas.
pirveli opioiduri peptidebi (opiaturi receptorebis endogenuri ligandebi)
gamoyofili iyo 1975 wels ZuZumwovrebis tvinidan. maT enkefalinebi uwodes. eseni
iyo leicin-enkefalini (H2N-Tyr-Gly-Gly-Phe-Leu-COOH) da meTionin-enkefalini (H2N-

171
Tyr-Gly-Gly-Phe-Met-COOH). Semdgom hipofizisa da hipoTalamusis eqstraqtidan gamo-
yofili iyo sxva opioiduri bunebis peptidebic — endorfinebi. yvela maTgani mole-
kulis N-boloze Seicavs enkefalinis naSTs. isini sinTezdeba didi zomis cila-wina-
morbedebis saxiT, saidanac Tavisufldeba proteolizuri reaqciis Sedegad.
azotis oqsidi (NO), rogorc transmiteri. azotis oqsidi parakrinuli media-
toria, romelic gamoiyofa endoTeluri ujredebisa da zogierTi neironis mier. NO
swrafad iJangeba, Sesabamisad, misi biologiuri arseboba ramdenime wami grZeldeba
da amitom, is moqmedebs misi gamoyofis siaxloves mdebare ujredebze. NO astimuli-
rebs samizne ujredebSi xsnad guanilatciklazas da, Sesabamisad, ganapirobebs
cGMP-is koncentraciis zrdas da proteinkinaza G-s aqtivacias. azotis oqsidi
vrceldeba difuziis gziT da es procesi sakmaod swrafia. informaciis gadatanis
es gza gansakuTrebul rols asrulebs cns-Si. is monawileobs tvinis ganviTarebaSi,
formirebasa da daberebaSi, aseve daswavlis, mexsierebis da sxva mniSvnelovan pro-
cesebSi.
NO sinTezdeba aminomJava L-argininidan ferment NO-sinTazas moqmedebiT. NO-
sinTazebi qmnis fermentebis jgufs, romlebic gansxvavdeba aminomJavuri Semadgen-
lobiT da aqtivobis regulirebis meqanizmiT. gamoyofen NO-sinTazebis 3 tips. NO-
sinTazas I tipi gvxvdeba tvinis neironebSi da mas neironaluri konstitutiuri izo-
forma ewodeba. konstitutiuri sinTazas aqtivoba gansakuTrebiT maRalia naTxemis
neironebsa da astrogliaSi. NO-sinTaza II pirvelad gamoyofili iyo makrofagebi-
dan. is ZiriTadad gvxvdeba xsnadi formiT da warmoadgens inducibelur ferments.
dadgenilia, rom fermenti aRmoCenilia makrofagebSi da zogierT gliur ujredSi,
magaliTad, tvinis mikrogliaSi. III tipis NO-sinTaza damaxasiaTebelia endoTeluri
ujredebisaTvis. is iseve, rogorc I tipis NO-sinTaza, xasiaTdeba kalmadulinTan
kavSiriT da misi aqtivoba damokidebulia ujredSida Ca2+-is koncentraciaze. es
izoforma aRmoCenilia hipokampSi. is gvxvdeba rogorc xsnadi, aseve membranasTan
dakavSirebuli formiT. mis lokalizacias plazmur membranaSi gadamwyveti mniSvne-
loba eniWeba signalis transduqciis meqanizmSi. amave dros, III tipis NO-sinTazas Se-
uZlia uSualod moaxdinos fermentebis da ionuri arxebis cilovani molekulebis
nitrozilireba da am gziT Secvalos maTi aqtivoba.

suraTi IV. 34. NO-s ujredSida moqmedebis meqanizmi

ujredSida NO-s koncentraciis gazrda iwvevs guanilatciklazas aqtivobis da


cGMP-is koncentraciis matebas, ferment adenozindifosforibozotransferazas
(АDP-transferaza) aqtivacias da, aseve, ujredSi peroqsinitritebis (OONO-) war-

172
moqmnas. NO-s saboloo ujredSida efeqtebi warmodgenilia suraTze IV.34. amave
dros, NO-s SeuZlia ujredgare areSi difundireba da mezobel ujredebze zemo-
qmedeba.
naxSirbadis oqsidi (СO). naxSirbadis oqsidi miekuTvneba gazuri bunebis Sua-
mavlebs, romlebic monawileobs ujredSoris neironalur kavSirebSi. СО fiziolo-
giur pirobebSi warmoiqmneba ferment hemooqsigenazas monawileobiT, romelic ax-
dens hemis porfirinis rgolis gaxleCas СО-mde da biliverdinamde. cnobilia fer-
mentis ori izoforma. hemooqsigenaza I gvxvdeba RviZlsa da elenTaSi, romelic pa-
suxismgebelia sisxlis daberebuli ujredebis hemis daSlaSi, xolo meore izoforma
eqspresirdeba tvinSi.
СО-s qimiuri da biologiuri Tvisebebi NO-s msgavsia, mas SeuZlia ujredis
membranis gavliT ujredSi moxvedra da guanilatciklazas aqtivacia, rasac mosdevs
cGMP-s warmoqmna, romelic, Tavis mxriv, aaqtivebs proteinkinaza G-s. savaraudoa
СО-s monawileoba iseT procesebSi, rogoricaa xangrZlivi potencialis SenarCuneba
hipokampSi, nukleotid-damokidebuli arxebis regulireba zogierT neironSi da
gluvi kunTebis Ca2+-damokidebuli K+-arxebis aqtivacia.

IV.4. nervuli sistemis daavadebebi

IV.4.1. neirodegeneraciuli daavadebebi

neirodegeneraciuli daavadebebi iseTi daavadebebia, romlebic warmoiqmneba nei-


ronebis progresirebadi degeneraciisa da daRupvis Sedegad, rac ganapirobebs cns-is
garkveul struqturebs Soris kavSiris gawyvetas da disbalanss Sesabamisi neirot-
ransmiterebis sinTezsa da gamoyofas Soris. yovelive es gamoixateba mexsierebis,
moZraobis koordinaciisa da adamianis azrovnebis SesaZleblobebis darRvevebiT.
alcheimeris daavadeba. neirodegeneraciuli daavadebebis klasikur magaliTs
alcheimeris daavadeba (ad) warmoadgens, romelic dReisaTvis ganukurnebel sneule-
baTa rigs miekuTvneba. miiCneva, rom rig SemTxvevaSi mas genetikuri safuZvlebi aqvs
da SesaZlebelia misi memkvidreobiT — genebiT gadacema. pirvelad aseTi geni gamoyo-
fili iqna 1995 wels me-14 qromosomidan da mas preselini (siberis wina geni) ewoda.
daavadebis ZiriTadi niSania inteleqtualuri funqciebis progresirebadi gaua-
reseba (demencia) da mexsierebis dakargva. ad-is ZiriTad morfologiur suraTs war-
moadgens Seuqcevadi degeneraciuli cvlilebebi tvinis garkveul ubnebSi, kerZod,
qerqsa da hipokampSi. es cvlilebebi ramdenime niSniT gamoixateba:
1) neironebis difuziuri dakargva;
2) ujredgare cilebis grovebis gaCena, romlebic garSemortymulia distrofiu-
li neiritebiT. am grovebs amiloiduri, anu seniluri laqebi ewodeba;
3) ujredSida cilebis, e.w. neirofibriluri gorglebis dagroveba. es gorglebi
warmoadgens dawyvilebul spiralur filamentebs, romlebic warmoiqmneba mikromi-
lakebTan asocirebuli cilis, e.w. tau-cilis hiperfosforilirebis Sedegad (sur.IV.35).
struqturuli cvlilebebis paralelurad, aRiniSneba mniSvnelovani bio-qimiu-
ri cvlilebebic. magaliTad, ad-is dros ziandeba tvinis qerqisa da hipokampis qoli-
nerguli struqturebi, rac mimdinareobs ferment qolinacetiltransferazas aqti-
vobis daqveiTebis fonze.

173

You might also like