यशवंत चव्हाण महाराष्ट्र मुक्त विद्यापीठ, नाशिक शालेय व्यवस्थापन पदविका अभ्यासक्रम

कृ ती संशोधन अहवाल

जनता विद्यालय व कनिष्ठ महाविद्यालय, घसई या

शाळेतील इयत्ता ८ वी च्या विद्यार्थ्यांना

गणित विषयातील एकचल समीकरण

या घटकांतीक उकल काढताना येणाऱ्या समस्यांचा शोध होणे व त्यावर

उपाययोजनांची परिणामकारता

अभ्यासणे

संशोधक:- सौ पितळे माधुरी हेमंत

PRN NO

मार्गदर्शक

श्री. डॉ. नितीन गाढे

अभ्यासकें द्र

गुरुकृ पा कॉलेज ऑफ एज्युके शन

कल्याण (प)

कोड क्र. ३५२२९

२०२१-२०२२
 विद्यार्थ्यांना

अध्ययनार्थीचे निवेदन
मी असे प्रतिज्ञापूर्वक जाहीर करते की, जनता विद्यालय व कनिष्ठ महाविद्यालय, घसई या शाळेतील इयत्ता
८ वीच्या विद्यार्थ्यांना गणित विषयातील एकचल समीकरण या घटकावरील उदाहरणे सोडविताना येणाऱ्या
समस्या शोध घेणे व त्यावर के लेल्या उपाययोजनाची परिणामकारता अभ्यासणे या विषयावर कृ तिसंशोधन
अहवाव लिहिलेलं आहे. या अहवाळामध्ये दिलेली माहिती मी स्वतः के लेली कृ ती वाचन, मनन चर्चा आणी
प्रत्यक्ष भेटीतून संकलित के लेली आहे. वापरलेल्या संदर्भांच आलेले योग्य निर्देश या अहवालात करण्यात
आला आहे.

स्थळ दिनांक

संशोधक

(स). माधुरी हेमेत पितळे) कायम नोंदणी क्रमांक

मार्गदर्शक तजाचे प्रमाणपत्र

प्रमाणित करण्यात येते की, सी माधुरी हेमंत पितळे यांनी यशवंतराव चव्हाण महाराष्ट्र मुक्त विद्यापीठ, नाशिक
शिसणशार विद्याशाखेतील शालय व्यवस्थापन पदविका, शिसक्रिमांतर्गत गणित विषयाची एकचल समीकरण
या घटकातीक उदाहरणे सोडविताना येणाऱ्या समस्यांचा शोध घेणे व चार समस्या व त्यावरील
उपाययोजनांची परिणामकारतेचा अभ्यास या विषयावरी प्रकल्प अहवाल माझ्या मार्गदर्शनाखाली पूर्ण के ले
आहे. सदर प्रकल्प अहवाल माझ्या सदर प्रकल्प के लेली आहे अहवालामध्य सदर प्रकल्प मार्गदर्शनाखाली
पूर्ण के ले असून आवश्यक ती माहिती संकवित अहवालाचा आराय ताचिकदृष्टया परीपूर्ण आहे प्रकरण
अहवाळे तयार करताना सर्व समाचा योग्य निर्देश या अहवालात करण्यात आले आहे

दिनांक

मार्गदर्शक तज्ञांची स्वासरी

डॉ. श्री नितीन गाडे

आधिक संपादन प्रमाणपत्र

प्रमाणित करण्यात येते की, सौ माधुरी हेमेन पितळे यांनी यशवंतराव चव्हाण महाराष्ट्र मुक्त विद्यापीठ,
नाशिक, शिक्षणशाका विद्याशाखेतील शालेय व्यवस्थापन पदनिका सा शिक्षणक्रमांतर्गत इयत्ता ८ बरीच्या
विद्यार्थ्यांना गणित विषयातील ठाकचल समीकरण या घटकावरील उदाहरणे सोडविताना येणाऱ्या समस्या
शोध घेणे या विषयावरील प्रकल्प अहवाल तयार के ले असून सदर प्रकल्प अहवालाचे भाषिक संपादन बं
मुद्रित शोधन माझ्याकडू न करून घेण्यात आले आहे.

स्थळ दिनांक

भाषा संपादकारीवासी
ऋपुणनिर्देश

कोणत्याही कार्यासाठी इतरांच्या सहकार्याची गरज अस त्यामुळे कार्य पूर्ण होण्यास मदत होते. संशोधनाची
कार्यासाठी मदतीचीव मार्गदर्शनाची अत्यंत आवश्यकता होती ती मदत वेळोवेळी मिळाली. त्यामुळेच
संशोधक सदर कृ तीसंशोधन वेळेत व उत्तम प्रकारे पूर्ण कर शकली

प्रस्तुत संशोधनासाठी संशोधिके न भनेक व्यक्तीनी सहकार्य के ले त्याबद्दल संशाधिका त्यांचे आभार व्यक्त
करणे त्यांचे कर्तव्य समजते रोधिकल सर्वप्रथम ज्यांचे मार्गदर्शक ज्यांनी मला मोलाचे मार्गदर्शन के ले. असे
महाविद्यालयाच्या प्राचार्य डॉ सौ विदमुलता कोल्हे, डाँ मितीन गाड

यांनी वेळेवेळी के लेल्या सहकार्याविध्व व मार्गदर्शनाबद्दल त्यांचेही आभार मानणे गरजेचे आहे त्यांचे
मनःपूर्वक आभार !

तसेच कृ ती संशोधनाची माहिती करायासाठी जनता विद्यालय व कनिष्ठ महाविद्यालय घसई शाळेचे शिक्षक
वृंद यांनी जे मोलचे सहकार्य के ले त्याबद्दल मी त्यांची ऋणी आहे कृ ती संशोधन करताना ज्या गंधाची मदत
झाली त्यां सर्व ग्रंथकर्त्यांचा साठी सतत प्रेरणा देणारे माझे सहकारी या सर्वांचे मी सदैव ऋणी राहिल.
संशोधक

ख) आधुरी हेमंत पितळे.

अंतर्गत व बहिस्व परीक्षकांचे प्रमाणपत्र

दि रोजी हि अंतर्गत्व हिस्स यांनी सौ माधुरी हेमेत पितळे यांची संयुक्त मौखिक परीक्षा घेण्यात
आली. त्यांच्या कृ ती संशोधन व्यवस्थापन पद्‌वीसाठी शिफारस के ले आहे.

अंतर्गत परीक्षक बहिरय परिसक

नाव नाव

सही सही
अनुक्रमणिका
प्रकरण १ ले

प्रकरण १ ले
संशोधनविली ओळख

शालेय व्यवस्थापन पदविका अभ्यासक्रमाला कृ तिसंशोधन हा विषय आहे त्या अंतर्गत संशोधनाला
कृ ती संशोधन प्रक करावयाचा आहे या संगोपनाचा मुख्य उद्देश म्हणजे वर्गीविर अध्यापन जताना काही
अडचणी समस्यायेतात त्या कशा सोडवल पाहिजे याची पूर्वतयारी मृणजे कृ ती संशोधन होय शिक्षक वर्गात
अध्यापन करतात परंतु त्यात विविध अडचणी येतात अध्यापनाची असो अध्यनंतर अलो जर ही समस्या
इतर शिक्षकांचीही असेल तर ते त्यांनी के लेले प्रयत्न पडताळून पाहू शकता प्रयोग तसेल इतरांनी के लेले
प्रयोगाचे निष्कर्ष वापरून स्वतः करून पाहू शकतात परंतु या दोबी मार्गानी जर आपत्कार समस्या सुरत
नसेल तर सर्वात उत्तम मार्ग म्हणजे कृ तीसंशोधन होय, अध्यापनात येणाऱ्या समस्या अडचणी शास्त्रशुद्ध
पद्धतीने सोडवणे हे कृ तीसंशोधनले महत्वाचे उद्दिष्ट होय.

विद्यापनि उचित हा विषय अवघड वाटतो. गणित या विषयाची विद्यापनि गोडी निर्माण करण्यासाठी
एकचव समीकरणे सोडविताना येणाऱ्या अडचणी ही समस्या निवडली आहे
 *संशोधनाची गरज
1. विद्यार्थाना गणित विषय कठीण वाटतो
2. संकल्पना नसल्यामुळे विषयाची भिती वाटत पष्ट
3. चलव अंक यांची सांगड घालता येत नाही
4. चल ही संकल्पना नाही
5. विषयाची भिती वाटते,
6. चल चिन्ह न संख्या याची सांगड घालता येत नाही
7. संकल्पना लक्षात न आत्यामुळे विद्यापति शिवण्यात इस वाटत नाही सराव होत नाही
परिणामी विद्यार्थी नापास होता

संशोधनाच विषय
जनता विद्यालय व कनिष्क महाविद्यालय धसई याबावितीय इयत्ता ८ वी च्या विद्यारवाना गणित विश्वक
समीकरणे या घटकावरील उदाहरणे सोडविताना शाजा समस्यांचा शोध घेणे व त्यावर के लेल्या
उपाययोजनांची परिणामकारकता अभ्यास करणे

समयले महत्व –

1. इ ७ व बौलिक राशी १ लावरीठ क्रिया

2. इन्टकी एकचल समीकरणे
3. है. उजी बळेचे व्यवहार
4. उ.-10 ळी सहत्व वर्तुत, विकोणमिती
कृ ती संशोधन समस्या ठरविणे / कृ ती संशोधन समस्या निश्चिती

1. सकु चल समिकरणे सोडवू शकत नाहीत

2. विद्यापचिया मनात गणित विषयाची मिती आहे.
3. गणित विषयातील संकल्पना स्पष्ट नसल्यामुळे विद्यार्थी उदाहरणे सोडताना
4. चिन्हांचा वापर कु ठे क कसा करायचा भरलकी येतात
5. सरावाच्या प्रभाव

संशोधनाची

1. जनता विद्यालय व कनिष्ठ महाविद्यालय मईया शक्तिी किती विद्यार्थ्यांना मोडविल येतात याचा
शोध घेणे
2. अकचल समीकरणे या घटकावरील अध्ययन करताना विद्यापलियेणाऱ्या समस्यांचा को
3. प्रकचत समीकरणे सोडविताना विविध उपक्रम निर्मिती करणे
4. राबविलेल्या उपक्रमोन्सी परिणामकारकता अभ्यासणे

शोधाची परिकल्पना

1. इयत्ता ८ वीच्या विद्यारवाना ठाकचल समीकरणे घटकावर पूर्व चाचणी व उत्तर त्याचवातील
शैसबिष संपादनातकीय फरक पडत नाही
 2. इयता ८ वरीच्या मुलांच्या व मुलींच्या पूर्वीचाचणी व उत्तर चाचणीतील शैक्षणिक संपादनात
लक्षणीय फरक पडत नाही

संकलनात्मक

1. गणित- गणन क्रिया शिकविणारे शाळा

2. ठकु चल समीकरण या समीकरणात काकाच बादर करण्यात येतो त्यास कचरतात ॐ
प्रतिभाषेत बरोबर हे चिन्ह वापरून डाव्या व उजव्या बाजूच्या क्रिया करून आलेल्या सेरना
समान आहे ते दाखवितो या समानतेका समीकरण म्हणतात
3. समीकरण सोडविणे- समीकरणातील चलाची किं मत काढ

संशोधनाची व्याप्ती व मर्यादा,

संशोधनाची व्याप्ती
मौसचित जीवनात सर्व विषयाने ज्ञान असणे महत्वाचे आहे. प्रत्येक विषयाचे आकलन होणे
महत्वाचे आहे. परंतु अनि हा विषय भविष्याच्या व व्यापाच्याच्या दुष्टीने खूपच महत्वाचा आहे. त्यामुळे
असावे या विषयाचे सखोल ज्ञान मूलभूत संकल्पना विद्यार्थ्यांना अधिक स्चार कळावी असे संशोधक वाटते
संशोधकाने हाती घेतलेली समस्या विद्यामनिया अध्ययनाल हानिकारक आहेत परंतु पुढील
शैक्षणिक किं वा देनेदिन जीवनाला मारकती आहे. परंतु शाळेच्या दृष्टीने अत्यंत आहो ही समस्या फक्त इच
विधाजन साठी मर्यादित भवन इयत्तांमध्ये समस्या भेडसावत आहे.

संकोशनाच्या दिया

सईमध्ये दोष साब काठ माध्यमिक दोन साथ आहेत परंतु प्रस्तुत संशोधन है जनल विद्यालय व
कनिष्ठ महाविद्यालय स या शक्पुिरतेच मर्यादित आहे. संशोधन या साके तील इ. टवीचा विद्यायनि पुरतेच
मर्यादित आहे हे संशोधन या शाळेतील रेट आणि विषयातील अचल समीकरणे या घटकापुरतेच मर्यादिन
आहे. गएँ

संशोधनाचे महत्व -

मानवी जीवन, सर्व सुखसोनी समृद्ध असे गणिताच्या पायावर उभे आहे. आधुनिक युगात
गणिताशिवाय पर्याय नाही दैनंदिन जीवनात आणि विश्वाचा प्रत्यक्ष अप्रत्यक्ष समावेश प्रत्येक व्यवहारांमध्ये
होत असतो गणिताचे स्थान कर देनेदिन जीवनात अनन्यसाधारण आहे असा उही व्यवहार नाही जिसे
गणित नाही दैदिन गृहकार्याच्या वेळापत्रकाकडे पाहिले की कक्षात येते की प्रत्येक काम काठ्याप्रमाणे करतो.
ज्या सेवान धन्य नसते तेथे निर्सगाचा उपयोग के ला जातो को बयाले आखो पसांचा किलविहार, बोतात
काम करणारे होतात काम करणारे के श शुक करानेर धड़यारत जाणारे पावतात व त्यात ते कु खी ही
असतात. का अपनाते

आधुनिक युगात मानव सततचा काव्यानुसार फिरस असतो त्याच्या दिवसाची सुरुवात रात्री झोपर्व
तो गणिताच्या संपर्कात असतो अगठी कोणत्याही क्षेत्रातील अनो उदाहरणावी दूधवाल, भाजीवाल-
पेपरवाल, विक्रे ता यांनाही त्यांच्या व्यवहारात गणिताची मदत घ्यावी लागते त्यांचे भवित उत्तम असणे
आवश्यक आहे. तरतते जीवनात यशस्वी होवू शकतात त्यांच्या कामात सरा मिळवू शकतात गणिताचा
के लेया खालंबन आलविशाय अभ्यास तर्क शुद्ध विचार करण्याची क्षमता कामता विधायक कामना विचारांचा
चलेपणा इत्यादी गुणांचा परिपोष सलिल असतो अणिताच्या अभ्यास सुंदरसे विकसिती होते, म्हणूनच
मानवी जीवनात गणिताचे अनन्यसाधारण महत्व आहे

प्रकरण दुसरे

संबंधित हत्या संशोधनाचे समीक्षण

प्रस्तावना

कांग्रेशकाने निवडले की समस्या ३ ८ वी च्या विद्यार्थाना सकचल समीकरणे सोडविताना आलेल्या

समस्या व त्यावरील उपाय योजना करणे व उपाययोजनांची परिणामकारता अभ्यासणे.

जनता विद्यालय व कनिष्ठ महाविद्यालय धसई या शाळेत इ. ८ वी व या वर्गातील विद्यार्थ्याचे

निरीक्षण के ले. मिरीसधा सेती संशोधच्या असे लक्षात आले की गणित विषय शिकविताना तक मूलभूत
संकल्पना असाष्ट असल्यामुळे बऱ्याच चूका होतात. म्हणून संशोधकाने या चूका कशा प्रकारे कमी करता
येतील व त्यावर कोणते उपाय शोधावे त्या विचार के ला उपायानुसार उपक्रम राबवून समस्या सोडविण्याचा
प्रयत्न के ला.

संशोधकाचे कार्य पध्दतशीर व सफल होणास संशोधका त्याच्या विषयाबद्दल अद्यावत माहिती
असणे आवश्यक असते संशोधन करण्यापूर्वी संशोधकाने संबंधित संशोधन साहित्य अभ्यास करणे आवश्यक
असते संबंधित साहित्य म्हणजे आपल्या संशोधन समस्येसंबंधी माहिती संशोधन समस्येचा मरमी ज्यात
आहे असे अहवाल, कागदपणे ज्ञानकोष, पुस्तकें संशोधनकोष संशोधन निबंध, मासिकातील लेख, प्रबंध
शिक्षणासंबंधी प्रकाराने व इतर प्रकाशित साहिल साहित्य म्हणजे संशोधनासंबधित साहित्य होय.

संशोधन म्हणजे सविन साताचा शोध घेणे सविन मान मिळविण्यासाठी सगोधक समस्या निवडतो.
संशोधनासाठी - विविध साधन सामुग्री वापरतो व संकलित माहितीचे स्पष्ट करून नवीन आन प्राप्त करतो.

कोणतेही संशोधन हे पूर्वीचा अभ्यासावर तगार होते त्यासाठी पाया बनवायला लागतो बाह पाया
संशोधना -संशोधनासाठी योग्य व लात मोठी माहिती कृ ती कल्पना शामुळे मिळते. संशोधकानगोधनासाठी
वाचन सभ्यास व कल्पना करण्यासाठी महलाचे ठरते समस्येचे निराकरण करण्यासाठी पुरावा म्हणून आधार
सामग्रीचे संशोधनातील गवति महलाचे कार्य असते संबंधित संशोधनात आपल्याला संशोधनासाठी फायदे
होतात

शोधकाच्याव सिंहवलोकाचे मह महत्व पूर्वी झालेला संशोधनाची माहिती करून घेतल्याने त्याची
पुनरावृत्ती टळते संशोधन विषय निवडण्यास मदत होते निवडलेल्या विषयासंबंधी संशोधन पद्धती को व
साधनांबाबत माहिती मिळते. संशोधन विषयासंबंशी निदान व गृहितकृ ष्ण त्यांच्या मांडणीची निश्चित कल्पना
येते आधारसामग्री व निष्कर्ष याविषयी तुलनात्मक माहिती मिळते. समर्पक सय की तंग व त्याचा उपयोग
शगि निर्वाचन करण्यासाठी मार्गदर्शन प्राप्त होते.

संदर्भ साहित्याचा अभ्यास करून स्वताची आवृत्ती वाढविता येते संबंधित सिंहवलोकन हे संशोधन
कार्यात सर्व स्तरामध्ये मार्गदर्शक व उपयुक्त ठरते म्हणून विविध ग्रय पुस्तके , नियतकार्तिके इंटरनेट का
माध्यमाद्वारे संबंधित साहित्याचे सिद्ध के ले आहे 29 संबंधित साहित्याचा आढावा.

पाटील स्वाती ( शिक्षण संक्रमण नोव्हेंबर 2011) यांनी आपला समाज विकासासाठी शिक्षकारी
भूमिका या लेखात असे म्हटले आहे की,

राष्ट्रीय गौलाधिक धोरणाने (1986) मध्ये मुलांना प्राथमिक शिक्षण पूर्ण होईपर्यंत नापास करू नये
अशी स्वष्ट शिफारस के ली आहे. शैक्षणिक धोरण निश्चित करण्यापूर्वी विविध तज्ञांच्या मदतीने मसुदा तयार
करून ठिकठिकाणी चर्चा गेसमा आयोजित कु ल त्या शिफारसी जनसामान्यपर्यंत पोहचविल्या गेल्या आठवी
पर्यत मुलांना नापास न पालक व करण्याच्या धोरणामुळे आज बहुतेक ठिकाणी विद्यार्थी निश्चित झालेले
दिसतात मुलांना आर नये, त्यांना शिक्षा करू नये या नियमांमुळे आज विद्यार्थी बेजबाबदार व बेफिकीर बाल
दिनतात आम्ही कसेही तरी चालू शकते तांना वाटू लागले आहे. पालक तर भावातलेले आहेत या बेरालगने
से मोलाचा शिक्षकांना अनादर करताना दिसतात. भापको भात असे त्यांना सात नाही ही वृत्ती पूरे
समाजाला घातक आहे.

हिंसक वृत्ती समाजात पसरजआहे. विधासणि शशिरीक मानसिक कौशिक व मानसिक विकासात
आपण कमी पडन माहात त्यामुळे बेशिलीचा प्रश्न के वर पुढे आल आहे त्यासाठी शिक्षकांने भावनिक
विकासास अधिक महत्व धारे मुकचे समुपदेशन करो आवश्यक आहे. काही शिक्षकांनी के लेले संशोधन व
त्याची उदिले व निकार्य पुढील प्रमाणे आहेत काही संशोधकाची उदाहरणे दे

प्रस्तुत गोधनाचे वेगळेपण

संशोधकाने गणित विषयाच्या संबंधित संशोधनाचा भादरावा चेतना उपलब्ध आहेला संशोधनाचा
आढावा घेतल्यावर भने आढळून आले की, गणित विषयासंदमति प्राथमिक इयत्तेमपीक विध जात संशोधन
आलेले आहे. संशोधन विशिष्ट गणितामधी क्रियोकर अलिले आहे असे दिसते..

जनता विद्यालय व कनिष्ठ महाविद्यालय, धसई येथे छटकी च्या गणित विषयावरील ठाकु चल
समीकरणे मोजवताना येणा समस्या हे संशोधकाच्या संशोधनाचे वेगळेपण आहे. दैनंदिन जीवनात व्यवहार
करताना सुद्धा विद्यार्थानित गणिताने ज्ञान असणे आवश्यक आहे संशोधनाचे कार्य पूर्वीच्या मंशोधनापेसा
पूर्णतः आहे.

या संशोधनात पूर्व चाचणी व उत्तरन्चाचणी घेऊन परीक्षार्तनाचा बापर के ल आहे. योगाचा वापर
करून प्रत्यामरण चाचणीचे विश्लेषण के ले हे माझ्या संशोधनाचे वेगवण आहे.

प्रकरण 3 रे
संशोधनाची कार्यवाही
प्रकरण 3 रे प्रस्तावना संशोधन परस्सी कार्यपद्धती

शिवकाल अध्यापनात विविध समस्या आणवतात त्या समस्या सोडविण्यासाठी त्याला त्यावर
उपाययोजना करावी लागते. म्हणजेय समस्येसंबंधित खोत विन्चार करून के लेल उपाय म्हणजे संशोधन
होच माझी समस्या सोडविष्यासाठी प्रत्यसी करन शैशाधक अनुभूती देऊन प्रायोगिक पध्दतीने शैक्षणिक
समस्येचे निराकरण होते

संशोधनाची कार्यपद्धती हरविताना अनेक बाबींचा विचारक ती निश्चित करावी लागते. संशोधनाची
माहिती तंग त्यांची जुळवाजुड़व करन त्यातून समस्या निवारणार्य से कार्य करावे लागते जियोबद
कार्यपद्धतीचा अवलेब करन संशोधन के ले जाते

संशोधनाअन जैसधिक संशोधनाची

मौली (1958) शोच्या मते

शैक्षणिक प्रक्रिया अधिक परिणामकारक होण्यासाठी भावश्यक असलेले संशोचा सोध घेन्यासाठी राती
ध्यावयाच्या कृ तीची मोडली म्हणजे शैधारिक संशोधन होय

Research

Restarch (मशाल) ही सेमा फ्रें च संकावरन आलेली आहे धमूल शब्द हया शब्दापासून तयार

Resarch, Red Search Re

Search
शोध द

म्हणजेच शोधाची पुनरावृत्ती करणे किं वा पुन्हा पुन्य शोष घेत राहणे, यालाच संशोधन असे म्हणतात रौवट
हम उ ट्रॅक्सी यांच्या मने संशोधन म्हणजे भरी कृ ती जी शैक्षणिक परिस्थिती बर्तन शाळाच्य

FOR EDUCATIONAL USE

21
प्रगतीचा दिशेने असमान आलेली असते. अतिराच प्रभावी पद्धतीने आपली येथे प्राप्त करण्यास शिक्षकास
मदत करणारे मान प्राप्त करन देणे हे या शाळाचे अंतिम ध्येय असते संशोधन ही वैज्ञानिक छानबीन असून
ती दिर्घकाळ चालणारी प्रक्रिया आहे सर्वप्रथम समस्या निवडू न त्याचे महत्व जाणून त्याची व्याप्ती व मर्यादा
हरविल्या जातात त्यानंतर माहितीचे वर्गीकरण व विश्लेषण सख्यिकीय पद्धतीने के ले जाते व निष्कर्ष काढले
जातात.

संशोधनाचे प्रकार संशोधनाची उदिष्टे लेंगे साधने, क्षेत्र हेतू आणि कार्य व त्यामधून येणारे निष्कर्ष यावरन
संशोधनाचे प्रकार पडतात शैक्षणिक संशोधनापेमुख्यतः तीन प्रकारात बर्गीकरण किमत शैक्षणिक संशोधन न
.0 मुलभूत संशोधन उपयोजित संशोधन 8 कृ ती संशोधन

मूलभूत संशोधन :- मूलभूत संशोधनाचा हेतू नवीन ज्ञानाची निर्मिती करणे या संशोधनातून निघालेले
निष्कर्ष हे सर्वसामान्य असतात या ज्ञानाचा उपयोग दैनदिन समस्या सोडविध्यासाठी लगेचच होतोच असे
नाही पण ठाखादाडेसे मेरो क्ली जात न शाखा मूळ साधत उपयोजित संशोधन संशोधनाचा हेतू वर्तमान
काळची असमाधानकारक परिमिती बदल्याचा असता मिळलेले निलनई दैनदिन व्यवहारात प्रश्न
सोडवियासाठी मदत होते उपयुक्त दरतात सामावाचे

कृ ती संशोधन विषिष्ट अपेक्षांनी मर्यादित असणारा उपमेखि उपयोजित संशोधनाचा प्रकार म्हणून कृ ती
संशोधन ही हे करणारी की कार्यक्रमात मा थिचे निराकरण करपातही संशोधन करते ही बी शिक्षक प्रशासक
धूम कृ तिसंशोधाचा हेतू असतात आपला समस्या शास्त्रीय पद्धतीने सोडवायच्या
FOR EDUCATIONAL USE
22
18

संशोधनाचा विषय व त्याची उद्दिष्टे निश्चित के ल्यानंतर हिटोल पूर्ततेसानी संशोधन पद्धती वापरावी हे
ठरविले जाते

संशोधनाच्या पद्धती संशोधनाच्या पद्धती >

प्रायोगिक न

ऐतिहासिक मशोधनपद्धती - श्री शोधन पद्धती भूतका थइन गेलेल्या घटनांच्या संदर्भात वापरली जाते.
ऐतिहासिक संशोधनात इतका घटनांचे पदार्थ ज्ञान व विश्लेषण करण्याची वैज्ञानिक पद्धतीचा भरलेब के
जातो. वर्तमान स्थितीचे यथार्थ दर्शन घेण्यासाठी ऐतिहासिद संशोधनाची गरज असते ● सर्वेसण /
वर्णनात्मक पद्धती

ऐतिहासिक संशोधनात जसा भूतकाळावर भर असतो तर वर्णनात्मक पध्दतीय वर्तमानावर भर असतो.

शैक्षशिक संशोधनात या पद्धतिचा विशेष प्रमाणात प्रयोग करना घेण्यात आहे. प्रायोगिक संशोधन पध्दती,
भविष्य काळाकडे असते

या पद्धतीनचे संशोधकाचे इतर सर्व शैक्षणिक संशोधनाप्रमाणे प्रयोग पद्धतीचे क मूळ प्रयोजन म्हणजे प्रचलित
विशिक शैक्षणिक परि बहळ असमाधान वही समस्या संशोधना द्वारे दूर करणा प्रयत्न करणे हे असते
बोया जॉन ब्लू स्ट काळजट्रिक नियंगक परिस्थितीत काय होईल आणि काय घडे यांचे वर्णन आणि विविष
करणे म्हणजे प्रायोि FOR EDUCATIONAL USE संशोधन होय,

+982
23
-प्रायोगिक पध्दतीच्या पायऱ्या समस्या निर्धारण

संबंधित साहिलाला आढावा परिश्वयमा जिकिरणे

कार्यकारी अधिकाव्य निश्चित करणे

माहिती पृथक्करण अहवाल के रूम

संशोधन अभिल प्रौद्योगिकशोधन पद्धती प्रत्यक्ष राबविधापूर्वी याची एक पद्धतरहिर योजना बनवावी लागत
समाविष्ट के ले जाणारे गह विचार कर त्यांच्या निळीची पद्धत इत्यादी तपशीलच प्रयोगाभारा बनवावा

प्रायोगिक अधिक असेमणतात

आस्वादया अभिया इमारतीत आराया तयार कराना लागतोलानुसार संशोधक प्रायोगिक आल्याची करावी
लागते. प्रायोगिक अभिविविध प्रकारची असतात आणिकत्याचे स्वरूप समस्या सेवित माहिती उपलल्य
सोयी इत्यादी बाबी ठरते. सामान्यता प्रायोगिक अभिकल्याचे

गटात विभाजन करता येते आशिकत्याच प्रकार कार्यालक अभिल

घटनालक अधिका

वगर समन आवर्तनग बहुगट प्रसुन संशोधनात संसोधिके ने प्रयोगाचा सातलाने विचार करतान कार्यालक
अभिकला ठाकल गह अभिकल्प निवड आ ठाउगर अभिय

FOR EDUCATIONAL USE

24
18

प्रकल गेट अभिकल्प: या अभिकल्यामध्ये गटावर प्रयोग के ला जातो. नावाप्रमाणे प्रायोगिक उपचारापूर्वी
पूर्वन्चाचणी घेतली जाते. नंतर प्रायोगिक उपचार व रोठी उत्तर तपासणी घेतली जाते आकृ तीप्रमाणे हा
अभिकल्प पुढीलप्रमाणे दाखवता येईल पूर्वी

उपचारमा

उत्तरचाचणी

माहितीचे मिलिनि पूर्वचाचणीमधून विद्यासना प्रारंभिक नेपादनाचे मापन प्रायोकि उपचार देऊन शेवटी
उत्तरायण मंतिम संपादन मापन के ले जाते. संपादनामध्ये माले बागाय दृष्ट्या सार्य असेल तह प्रायोगिक
उपचार काढला जातो. झाल असा निष्कर्ष
उपन्यादाशी शैक्षणिक संशोधनात नमुना निवडील महत्वाचे स्थान आहे संशोधनाची समच्या अतिथे जरी
स्वरुपाची आली आहो मूलभूत दृष्टिकोनातून नमुना निवडील स्थान देण्यात आले नमुना याचा अर्थ मन्या
गटातून, प्रातिनिधीक स्वरुपण काढलेल ह गट होय

ज्यादारी निवडीच्या पद्धती

संभाव्यतेवर आधारित पद्धती

सुगम याहाळी पध्दती नियमबद्ध नमुना लिश्ड वकरण नमुना निष्ठ यादृच्चिक निवड

बहुस्तरीय गुच्छ नमुना निष्क असंभाव्यतेवर आधारिस नमुना निवड पद्धती

प्रासंगिक नमुना निवड निर्वाष्टाश नमुन DUCATIONAL USE

25
संप्रयोजक नमुना निवड

माहिती मिळविण्यासाठी व्यक्ती आणि संख्याकडेशन स्थावी लागते त्यांना प्रतिसादक असे म्हणतात ना काही
विहित गुणधर्म पूर्वाणिसून सामावलेले दिसतात त्याचे विशिष्ट गट पडलेले असतात

प्रस्तुत संशोधनात संशोधिकने बाणे जिल्हातील सुखध तालुक्यातील घसरी येथील मराठी माध्यमांच्या
शाळेतील वटवी विद्यार्थी जनसंख्या निवडली आहे जनसेवेन प्रयोजक म्हणून निवड के ली आहे. त्यासाठी
अंगोधिके ने सय जनता विद्यालय व कनिष्ठ महाविद्यालय माहती 25 विद्यालनी निवड न्यादारम्हिणून के क
प्रस्तुत संशोधनात संशोधिके ने महेतुक मान्यता नमुना निवड पदारली
203

माहिती संकलनाची साधने 4 डताबमूची माहिती संकलनाची संशोधन प्रक्रिया करत असताना संशोधकान
विविध

संशोधनाच्या साधनांची गरज असते. संशोधनाच्या साधनांद्वार संशोधक विविध प्रकारच्या माहितीचे संकलन
विविध साधनेदर्शविले वरील माधनापैकी संशोधकाचे प्रस्तुत संशोधनम संपादन कतोस या साधनांचा वापर
के ला आहे. कारची अधिकाधिक विश्वासनीय माहिती गोल करता येते, माहिती विश्लेषणाची मेरणाशासीय न
उपलब्ध माहिती तब्ध जेष्य प्राप्त स्वरूपात असतात

FOR EDUCATIONAL USE

26
१८

तेव्हा या प्रकारचे विश्लेषण करता येतें था विश्लेषणासाठी विविध संख्याशाखीय तंत्राचा वापर करता येतो हि
तंगे दोन गटात

विभागले आहेत प्रस्तुत संशोधनासाठी संशोधिके ने वर्णनालक सांखिकीचा वापर व वर्णनात्मक सांखिकीम
भारवयान आलेख सा तंगाचा वापर के ल

मास्यमान माध्यमान म्हणजे गणिती सरासरी होय हे कें द्रीय प्रवृत्तीचे सर्वाति विश्वसनीय परिणाम आहे त्याचा
के ल उपयोग संशोधिके ने माहितीचे विश्लेषण करण्यासावी
गुणांकावलीतील गुणांचे वितरण दृष्टीसेपान समजण्यासाठी वारंवारता विभाजन कोष्टकावरून आलेख काढले
जातात

संशोधनाची प्रथस कार्यवाही प्रस्तुत संशोधनाच्या कार्यवाहीसाठी संशोधिके ले आठवीच्या वर्गातीत 25

विद्याधनिजी निवड के ली त्यांना 3 चाचणी देऊन ती सोपवून घेतली व मिळालेल्या माहितीचे संख्यात्मक
विश्लेषण के ले. आवश्यक तिथे विद्यासाच्या समस्या जावून घेतल्या सर्वप्रथम पूर्वनिरिसगावरून समस्या
निमिती के ली तद्‌त्तर

36

त्यावर विविध उपाय के ले व उत्तरचाचणीवरत प्रयोगाची सरस्वीता तपासली 37. माहिती विश्लेषण
करण्याची संख्याशाखी लेने 37 विविध उपक्रम उपक्रमाचे नाव समीकी बरोबर मोडविण्यासाठी राखली
एकचल समीकरणे सोडविण्यासाठी मार्गदर्शन -

उपक्रमाचा हेतू

कार्यवाही

एक समीकरणे सोडविण्याची पध्दत समज्जून देणे. "जादा तासिका touc प्रतिदिन याप्रमाणे

27
मान्डाभर मदिर्शन के ले. यासारी सहकारी शणित शिक्षकाची मदत घेतली कामीका मोडविणे म्हणजे त्याची
उकळणे होय समीकरणाच्या दोन्ही बाजूबा समान क्रिया के ळी तर मिळणारे समीकरण साथ मयते या
गुणधर्माचा वापर कस आपण नवीन सोफी समीकरणे तयार करून दिलेले समीकरण सोडवतो
समीकरणाच्या दोन्ही बाजूवर करण्याच्या क्रिया दोन बाजूमा समाना मिळण दोन्ही बाजूमध्ये समान से जा
बजा करणे दोन्ही बाजूंना समान रखने पुणणे दोन समान भाग फलनिष्पत्ती

विद्यार्थी समीकरण सोडविताना अभ्यासपूर्वक मोडला समीकच्छा मोडविताना आपापसात चर्चा करू लागले
सोया उत्तर कापता हो काफी विद्यार्थी समीलखो आत्मविश्वार्थाने बरोबर मोगू लागले 2 उपक्रमाचे नाव-
पर्यवेक्षित राख

उपक्रमाचा हेतू

ठाकचन समीकरणे सोडविताना होणाऱ्या चुकांचा शोध घेवून वैमासिक

मार्गदर्शन करणे. कार्यवाही ऑफ तासाला ही योजना भाषदी या तार्थ के ल विद्यार्थ्यांचे पर्यवेक्षण करून
त्यांना समीरणे सोडवास दिली व ज्या के ले ठिकाणी विद्यार्थी चूकत होते. विषे पोच

फलनिष्पत्ती विद्यार्थी समीकरणे सोडवित असताना चूकांचे निरीक्षण

करून त्यांना तिथेच मार्गदर्शन साल्याने कमी ठाकचन समीणे सोडवियाको कोषालय विकसित झाली करणे
सोडविण्यासाठी विद्यार्थी आपसात चर्चा कागले. FOR EDUCATIONAL USE विद्या ठाकचक
समीकरणमा कागक

28
20

उपक्रमाचे नाव
बेनाध्याय

उपक्रमाचा हेतू प्रकचत समीकरणे सोडविल्याचा अधिक रान

कार्यवाही

धरच्या अभ्यासासाठी काही समीकरणे सोयाय दिले पालकांना दाखवण्यास सांगितल चागल परिणाम दिसून
सामध्ये समीकरणाची कळ काढणे, विशेष किमती त्या समीकरणाच्या मुली आहेत का नाही हे ठरविण
संभवत समीकरणे सोडवा फलनिष्पत्ती

विद्यास एकचन समीकरणे सोडविष्याच अधिक भगवान कचल समीकरणे सोडविण्यासंबंधी आपापसात
चचलिरलागले समीकरणे सोडविण्यात विद्यायच्या कौशल्यात वाढ झाले विद्यार्थी चांगला प्रचार ठाकचन
समकाले सो

++] उपक्रमाचे नाव : समीकरणाच्या दोन्ही बाजूच्या

क्रियांचा सराव

कार्यवाही ठाचन समीकरणे सोडविताना समीकरणाचा दोनी

बाजूवर करण्याच्या क्रिया उद/- दोबाजूनी समान मेखा नि 11) दोन्ही बाजूनून समान संरखा बजाकरणे
11 दोन बाजूस समान गुणे
14 दोनी बाजूंना तर समान में भागणे यासली क्रियांचा करण एकचछ समीकरणे विद्यार्थ्यांना सोडविधाय

मोणितले. फलनिष्पत्ती

समीकरणे सोडविताना समीपरणाचन होईन करण्याचा क्रियेचा वापर समीकरणे विद्यासमा कौशला बाढ साकी
विद्यासी समीकरणे मोवू लागले

FOR EDUCATIONAL USE

29
प्रकरण 4 से गाहितीचे पृथ्यकरण व अधनिर्वाचन

FOR EDUCATIONAL USE

30
प्रकरण 4 थे. पृथक्करण माहितीचे लाखन विशेषण, अर्थनिर्वाचन

प्रस्तावना

प्रस्तुत प्रकरणात संशोधिके ने माहितीचे संकलन विश्लेषण व अनिर्वचन के ले आहे या संशोधनाकरिता

सरोधिके ने प्राप्त के लेल्या माहितीय सादरीकरणास मांडणी

म्हणतात. याचा अर्थ लावण्यासाठी आलेल्या किं वा वारंवारता सारणी या संख्याशात्रीय तंगाचा अवलंब के ला
जातो पड़ताबा सूची निरीक्षण या प्रकारे मिळवलेली माहिती गुणात्मक स्वरुपाची असते या गुणात्मक
माहितीया
नेमका सारांश काढू न पटकन आकलन होईल भा स्वररात मोडणी करावी लागते. यासाठी संशोधिकने
अहितीवर

के लेल्या साहितीवर प्रक्रिया करण्यासाठी मध्यमान व आलेस साधनांचा वापर के ला आहे. व शेवटी
अर्थनिर्वाचन के ले आहे परिकल्पाचे

1 एहितीचे विश्लेषण -

जनता विद्यालय व कनिष्ठ महाविद्यालय, धनई शेशील

इं ८ की च्या 15 विधारपाची चाचणी घेण्यात आली. पूर्व चाचणी व उत्तर चाचणीतीच प्राप्त माहितीची
सरासरी

हे संख्याशासीय तेग वापरून विश्लेषण करण्यात आले सदर माहिती कोष्टक क्र 4.1 मध्ये दर्शविली आहे
कोष्टक क्रमांक का पूर्व चाचणी व उत्तर चाचणी से शामिक रमेवादनाची तुलना

पूर्व चाचणी

कु ण विद्यार्थी

15
ठाकू ण गुण

ниг m

5.47

उत्तरचाचणी

अकू ण विद्यार्थी

ठकू

मध्य

20

गुणाचे

20
m

17 13