1.

Tích phân mặt loại 1

2. Tích phân mặt loại 2

Định nghĩa

Cho hàm 𝑓(𝑥, 𝑦, 𝑧) xác định trên mặt cong 𝑆.

Chia 𝑆 thành 𝑛 mặt con: 𝑆1 , 𝑆2 , ⋯ , 𝑆𝑛 rời nhau (không chồng lên nhau).
Diện tích tương ứng: ∆𝑆1 , ∆𝑆2 , ⋯ , ∆𝑆𝑛 .
Trên mỗi mặt 𝑆𝑖 lấy điểm 𝑀𝑖 (𝑥𝑖 , 𝑦𝑖 , 𝑧𝑖 ) tùy ý.
Lập tổng Riemann:
𝑛

𝐼𝑛 = 𝑓 𝑀𝑖 . ∆𝑆𝑖
𝑖=1
𝐼 = lim 𝐼𝑛 , không phụ thuộc cách chia mặt cong 𝑆, và cách lấy điểm 𝑀𝑖 .
𝑛→∞

𝐼= 𝑓 𝑥, 𝑦, 𝑧 𝑑𝑆
𝑆
được gọi là tích phân mặt loại 1 của hàm 𝑓(𝑥, 𝑦, 𝑧) trên mặt 𝑆.
Tính chất

1. 𝑓(𝑥, 𝑦, 𝑧) liên tục trên mặt cong trơn 𝑆 thì khả tích trên 𝑆.
2. Diện tích của mặt 𝑆:

𝑆
𝑑𝑆.

3. 𝑆
𝑘𝑓 + 𝑚𝑔 𝑑𝑆 = 𝑘 𝑆
𝑓𝑑𝑆 + 𝑚 𝑆
𝑔𝑑𝑆

4. Nếu 𝑆 = 𝑆1 ∪ 𝑆2 thì:

𝑆
𝑓𝑑𝑆 = 𝑆1
𝑓𝑑𝑆 + 𝑆2
𝑓𝑑𝑆.
Cách tính

Phương trình tham số mặt cong S:

𝑥 = 𝑥 𝑢, 𝑣 , 𝑦 = 𝑦 𝑢, 𝑣 , 𝑧 = 𝑧 𝑢, 𝑣 ; 𝑢, 𝑣 ∈ 𝐷
Phương trình tham số hàm vector mặt cong S:
𝐫 𝑢, 𝑣 = 𝑥 𝑢, 𝑣 𝐢 + 𝑦 𝑢, 𝑣 𝐣 + 𝑧 𝑢, 𝑣 𝐤 ; 𝑢, 𝑣 ∈ 𝐷
Ví dụ

Xác định mặt cong S biết phương trình tham số hàm vector của mặt S có
dạng: 𝐫 𝑢, 𝑣 = 2𝑐𝑜𝑠𝑢. 𝐢 + 𝑣. 𝐣 + 2𝑠𝑖𝑛𝑢. 𝐤
Phương trình tham số mặt cong S:
𝑥 = 2𝑐𝑜𝑠𝑢; 𝑦 = 𝑣; 𝑧 = 2𝑠𝑖𝑛𝑢
Do đó: 𝑥 2 + 𝑧 2 = 4, mặt S là mặt trụ song song với trục Oy.
Nếu thêm điều kiện: 0 ≤ 𝑢 ≤ 𝜋/2,0 ≤ 𝑣 ≤ 3, mặt S có dạng:
Ví dụ

Tìm phương trình tham số hàm vector của mặt cong S: 𝑧 = 𝑥 2 + 2𝑦 2

Phương trình tham số mặt cong S:

𝑥 = 𝑥; 𝑦 = 𝑦; 𝑧 = 𝑥 2 + 2𝑦 2
Do đó phương trình tham số hàm vector của mặt cong S:
𝐫 𝑥, 𝒚 = 𝑥. 𝐢 + 𝑦. 𝐣 + (𝑥 2 + 2𝑦 2 ). 𝐤
Cách tính

Giả sử mặt cong S có phương trình tham số hàm vector:

𝐫 𝑢, 𝑣 = 𝑥 𝑢, 𝑣 𝐢 + 𝑦 𝑢, 𝑣 𝐣 + 𝑧 𝑢, 𝑣 𝐤 ; 𝑢, 𝑣 ∈ 𝐷,
khi đó:

 f ( x, y, z ) dS   f (r(u, v)) | r  r
S D
u v |  dudv

x y z x y z
trong đó: ru  i j  k ; rv  i  j  k
u u u v v v
i j k
ru  rv  xu yu zu
xv yv zv
Ví dụ

Tính 𝐼 = 𝑆
𝑥 2 𝑑𝑆 , trong đó S là hình cầu: 𝑥 2 + 𝑦 2 + 𝑧 2 = 𝑅 2 .

Tham số hóa mặt cầu S bằng hệ tọa độ cầu:

𝑥 = 𝑅𝑐𝑜𝑠𝜑. 𝑠𝑖𝑛𝜃; 𝑦 = 𝑅𝑠𝑖𝑛𝜑. 𝑠𝑖𝑛𝜃; 𝑧 = 𝑅𝑐𝑜𝑠𝜃

𝐷 𝜑, 𝜃 = { 𝜑, 𝜃 : 0 ≤ 𝜑 ≤ 2𝜋, 0 ≤ 𝜃 ≤ 𝜋}

Tức là: 𝐫 𝜑, 𝜃 = 𝑅𝑐𝑜𝑠𝜑. 𝑠𝑖𝑛𝜃𝐢 + 𝑅𝑠𝑖𝑛𝜑. 𝑠𝑖𝑛𝜃𝐣 + 𝑅𝑐𝑜𝑠𝜃𝐤

r   R sin  sin  i  R cos  sin  j  0.k

r  R cos  cos  i  R sin  cos  j  R sin  k
Ví dụ

i j k
r  r   R sin  sin  R cos  sin  0
R cos  cos  R sin  cos   R sin 
  R 2 cos  sin 2  i  R 2 sin  sin 2  j  R 2 sin  cos  k
Do đó: | ru  rv |  R 2 sin 

 dS    ( R cos  sin  ) 2  r  r  d d

2
Vậy: x
S D( , )

  
D( , )
R 4 (cos  sin  ) 2  sin   d d
Ví dụ

2 
R   cos  sin  d d
4 2 3

0 0
2 
R  cos  d  sin 3  d
4 2
0 0
2 
 1
2 (1  cos 2 ) d  (sin   sin  cos  ) d2
0 0

  sin 2 0   cos   cos  
2
 R4
2
1
2
1
3
3
0

4 R 4

3
Ví dụ

Tính 𝐼 = 𝑆
𝑥 2 𝑑𝑆 , trong đó S là hình cầu đơn vị: 𝑥 2 + 𝑦 2 + 𝑧 2 = 𝑅 2 .

Cách 2:
Do các hàm dưới dấu tích phân là hàm chẵn, và mặt cầu đối xứng qua
các mặt phẳng tọa độ.

𝐼= 𝑥 2 𝑑𝑆 = 𝑦 2 𝑑𝑆 = 𝑧 2 𝑑𝑆
𝑆 𝑆 𝑆

1 2 2 2 𝑅2 4𝜋𝑅4
Do đó: 𝐼 = 𝑆
(𝑥 + 𝑦 + 𝑧 )𝑑𝑆 = 𝑆
𝑑𝑆 =
3 3 3
Cách tính

Cho hàm 𝑓(𝑥, 𝑦, 𝑧) xác định trên mặt cong 𝑆: 𝑧 = 𝑧(𝑥, 𝑦).
Chia 𝑆 thành 𝑛 mặt con: 𝑆1 , 𝑆2 , ⋯ , 𝑆𝑛 rời nhau (không chồng lên nhau).
Diện tích tương ứng: ∆𝑆1 , ∆𝑆2 , ⋯ , ∆𝑆𝑛 .
Trên mỗi mặt 𝑆𝑖 lấy điểm 𝑀𝑖 (𝑥𝑖 , 𝑦𝑖 , 𝑧𝑖 ) tùy ý.
Lập tổng Riemann:
𝑛

𝐼𝑛 = 𝑓 𝑀𝑖 . ∆𝑆𝑖
𝑖=1
Trong phần ứng dụng tích phân kép (tính diện tích mặt cong), ta có:

 zx ( xi , yi )
2
  z y ( xi , yi )   1  S ( Di )
2
Si 

 zx ( xi , yi )
2
  zy ( xi , yi )   1  xy
2

Cách tính
n
Do đó: I n   f ( M i ) Si
i 1
n
 zx ( xi , yi )
2
  z y ( xi , yi )   1  xy
2
  f ( xi , yi , zi ) 
i 1
n
 zx ( xi , yi )
2
  z y ( xi , yi )   1  xy
2
  f ( xi , yi , zi ( xi , yi )) 
i 1

 zx 
2
 I  lim I n hay  f ( x, y, z )dS   f ( x, y, z )    z y   1  dxdy
2
n S Dxy

 zx 
2
  z y   1  dxdy
2
  f ( x, y, z ( x, y )) 
Dxy
Cách tính
z
1. Chiếu mặt cong 𝑆 lên mp Oxy S z = z(x,y)

Nếu 𝑆 có phương trình 𝑧 = 𝑧(𝑥, 𝑦)

và 𝑆 có hình chiếu trên mp Oxy là 𝐷𝑥𝑦 :
y
Dxy
O
x

𝑓 𝑥, 𝑦, 𝑧 𝑑𝑆 = 𝑓 𝑥, 𝑦, 𝑧 𝑥, 𝑦 1 + (𝑧𝑥′ )2 + (𝑧𝑦′ )2 𝑑𝑥𝑑𝑦

𝑆 𝐷𝑥𝑦
Cách tính

2. Chiếu mặt cong 𝑆 lên mp Oxz

Nếu 𝑆 có phương trình 𝑦 = 𝑦(𝑥, 𝑧)
và 𝑆 có hình chiếu trên mp Oxz là 𝐷𝑥𝑧 :

𝑆
𝑓 𝑥, 𝑦, 𝑧 𝑑𝑆 = 𝐷𝑥𝑧
𝑓 𝑥, 𝑦(𝑥, 𝑧), 𝑧 1 + (𝑦𝑥′ )2 + (𝑦𝑧′ )2 𝑑𝑥𝑑𝑧

3. Chiếu mặt cong 𝑆 lên mp Oyz

Nếu 𝑆 có phương trình 𝑥 = 𝑥(𝑦, 𝑧)
và 𝑆 có hình chiếu trên mp Oyz là 𝐷𝑦𝑧 :

𝑆
𝑓 𝑥, 𝑦, 𝑧 𝑑𝑆 = 𝐷𝑦𝑧
𝑓 𝑥(𝑦, 𝑧), 𝑦, 𝑧 1 + (𝑥𝑦′ )2 + (𝑥𝑧′ )2 𝑑𝑦𝑑𝑧
Chú ý

Nếu hình chiếu của 𝑆 xuống mặt phẳng Oxy chỉ là một đường cong
(trường hợp này xảy ra khi 𝑆 là một mặt trụ có đường sinh song song
với trục Oz) thì phải chiếu 𝑆 xuống các mặt phẳng tọa độ khác,
không được chiếu xuống mặt phẳng Oxy.
Ví dụ

Tính I   ( x 2  y 2  z 2 )dS , trong đó S là phần của mặt nón 𝑧 = 𝑥2 + 𝑦2

S
nằm giữa hai mặt phẳng z = 0 và z = 3.

Z=3
𝐷𝑥𝑦 = { 𝑥, 𝑦 : 𝑥 2 + 𝑦 2 ≤ 9}

Phương trình mặt nón: 𝑧 = 𝑥2 + 𝑦2

𝜕𝑧 𝑥 𝜕𝑧 𝑦
= =
𝜕𝑥 𝑥2 + 𝑦2 𝜕𝑦 𝑥2 + 𝑦2
Z=0
Ví dụ

𝐼= 𝑥 2 + 𝑦 2 + 𝑧 2 𝑑𝑆 = 2 𝑥2 + 𝑦2 2𝑑𝑥𝑑𝑦
𝑆 𝐷𝑥𝑦

Chuyển sang hệ tọa độ cực: 𝑥 = 𝑟𝑐𝑜𝑠𝜑, 𝑦 = 𝑟𝑠𝑖𝑛𝜑

𝐷𝑟𝜑 = { 𝑟, 𝜑 : 0 ≤ 𝑟 ≤ 3,0 ≤ 𝜑 ≤ 2𝜋}

2𝜋 3

𝐼=2 2 𝑟 2 . 𝑟. 𝑑𝑟𝑑𝜑 = 2 2 𝑑𝜑 𝑟 3 𝑑𝑟 = 81 2𝜋
𝐷𝑟𝜑 0 0
Ví dụ

Tính I   ( x 2  y 2  z 2 )dS , trong đó S là phần của mặt nón 𝑧 = 𝑥2 + 𝑦2

S
nằm giữa hai mặt phẳng z = 0 và z = 3.

Cách 2:
Tham số mặt S qua hệ tọa độ cầu:
𝑥 = 𝜌𝑐𝑜𝑠𝜑𝑠𝑖𝑛𝜃, 𝑦 = 𝜌𝑠𝑖𝑛𝜑𝑠𝑖𝑛𝜃, 𝑧 = 𝜌𝑐𝑜𝑠𝜃 ; 𝜃 = 𝜋/4
𝜌 𝜌 𝜌
Do đó: 𝑥 = 𝑐𝑜𝑠𝜑, 𝑦 = 𝑠𝑖𝑛𝜑, 𝑧 =
2 2 2

𝐷 𝜌, 𝜑 = 𝜌, 𝜑 : 0 ≤ 𝜑 ≤ 2𝜋, 0 ≤ 𝜌 ≤ 3 2
Ví dụ

i j k
cos  sin  1
r  r 
2 2 2
  sin   cos 
0
2 2

 cos   sin  
 i j k
2 2 2
𝜌2 𝜌2 𝜌
Do đó: 𝐫𝜌 × 𝐫𝜑 = + =
4 4 2
Ví dụ


I   ( x  y  z )dS    d d 
2 2 2 2

S D (  , ) 2

1 1 2 3 2
   d d    d   d 
3 3
2 D (  , ) 2 0 0

 81 2
Ví dụ

Tính I   zdS , trong đó S là phần của mặt paraboloid 𝑧 = 2 − 𝑥 2 − 𝑦 2

S
trong miền 𝑧 ≥ 0.

𝐷𝑥𝑦 = { 𝑥, 𝑦 : 𝑥 2 + 𝑦 2 ≤ 2}

Phương trình mặt S: 𝑧 = 2 − 𝑥 2 − 𝑦 2

𝜕𝑧 𝜕𝑧
= −2𝑥 = −2𝑦
𝜕𝑥 𝜕𝑦
2 2
𝜕𝑧 𝜕𝑧
𝑑𝑆 = 1+ + 𝑑𝑥𝑑𝑦 = 1 + 4(𝑥 2 + 𝑦 2 )𝑑𝑥𝑑𝑦
𝜕𝑥 𝜕𝑥
Ví dụ

𝐼= 𝑧𝑑𝑆 = 2 − 𝑥2 − 𝑦2 1 + 4(𝑥 2 + 𝑦 2 )𝑑𝑥𝑑𝑦

𝑆 𝐷𝑥𝑦

Chuyển sang hệ tọa độ cực: 𝑥 = 𝑟𝑐𝑜𝑠𝜑, 𝑦 = 𝑟𝑠𝑖𝑛𝜑

𝐷𝑟𝜑 = { 𝑟, 𝜑 : 0 ≤ 𝑟 ≤ 2, 0 ≤ 𝜑 ≤ 2𝜋}
2𝜋 2

𝐼= (2 − 𝑟 2 ) 1 + 4𝑟 2 . 𝑟. 𝑑𝑟𝑑𝜑 = 𝑑𝜑 (2 − 𝑟 2 ) 1 + 4𝑟 2 . 𝑟𝑑𝑟
𝐷𝑟𝜑 0 0

37
= 𝜋
10
Ví dụ

Tính I   zdS , trong đó S là phần của mặt paraboloid 𝑧 = 2 − 𝑥 2 − 𝑦 2

S
trong miền 𝑧 ≥ 0.

Cách 2:

Tham số mặt S qua hệ tọa độ trụ:

𝑥 = 𝜌𝑐𝑜𝑠𝜑, 𝑦 = 𝜌𝑠𝑖𝑛𝜑, 𝑧 = 2 − 𝜌2

Do đó: 𝑥 = 2 − 𝑧𝑐𝑜𝑠𝜑, 𝑦 = 2 − 𝑧𝑠𝑖𝑛𝜑, 𝑧 = 𝑧

𝐷 𝑧, 𝜑 = 𝑧, 𝜑 : 0 ≤ 𝜑 ≤ 2𝜋, 0 ≤ 𝑧 ≤ 2
Ví dụ

i j k
 cos   sin 
rz  r  1
2 2 z 2 2 z
 2  z sin  2  z cos  0

1
 2  z cos  i  2  z sin  j  k
2
1 9
Do đó: 𝐫𝑧 × 𝐫𝜑 = (2 − 𝑧) + = −𝑧
4 4
Ví dụ

9
I   zdS   z  zdzd
S D ( z , ) 4

1 2 2
  d  z 9  4 zdz
2 0 0

37

10
Ví dụ

Tính I   ( x  y )dS , trong đó S là phần nửa trên của mặt cầu:

2 2

S
𝑥 2 + 𝑦 2 + 𝑧 2 = 𝑅 2 , 𝑧 ≥ 0.

z
𝑧= 𝑅2 − 𝑥 2 − 𝑦 2

𝐷𝑥𝑦 = { 𝑥, 𝑦 : 𝑥 2 + 𝑦 2 ≤ 𝑅 2 }

Phương trình mặt S: 𝑧 = 𝑅2 − 𝑥 2 − 𝑦 2

Dxy
z0
y
x
Ví dụ

𝜕𝑧 −𝑥 𝜕𝑧 −𝑦 𝑅
= ; = → 𝑑𝑆 = 𝑑𝑥𝑑𝑦
𝜕𝑥 𝑅2 − 𝑥 2 − 𝑦 2 𝜕𝑦 𝑅2 − 𝑥 2 − 𝑦 2 𝑅2 − 𝑥2 − 𝑦2

Chuyển sang hệ tọa độ cực: 𝑥 = 𝑟𝑐𝑜𝑠𝜑, 𝑦 = 𝑟𝑠𝑖𝑛𝜑

𝐷𝑟𝜑 = { 𝑟, 𝜑 : 0 ≤ 𝑟 ≤ 𝑅, 0 ≤ 𝜑 ≤ 2𝜋}
2𝜋 𝑅
𝑅 𝑟3
𝐼= 𝑟2. . 𝑟. 𝑑𝑟𝑑𝜑 = 𝑅 𝑑𝜑 𝑑𝑟
𝑅2 − 𝑟 2 𝑅2 − 𝑟 2
𝐷𝑟𝜑 0 0

4𝜋𝑅 4
=
3
Ví dụ

Tính I   ( x  y )dS , trong đó S là phần nửa trên của mặt cầu:

2 2

S
𝑥 2 + 𝑦 2 + 𝑧 2 = 𝑅 2 , 𝑧 ≥ 0.

Cách 2:

Tham số mặt cầu S qua hệ tọa độ cầu:

𝑥 = 𝑅𝑐𝑜𝑠𝜑𝑠𝑖𝑛𝜃, 𝑦 = 𝑅𝑠𝑖𝑛𝜑𝑠𝑖𝑛𝜃, 𝑧 = 𝑅𝑐𝑜𝑠𝜃

𝐷(𝜑, 𝜃) = {(𝜑, 𝜃): 0 ≤ 𝜑 ≤ 2𝜋, 0 ≤ 𝜃 ≤ 𝜋/2}

Ví dụ

i j k
r  r   R sin  sin  R cos  sin  0
R cos  cos  R sin  cos   R sin 
  R 2 cos  sin 2  i  R 2 sin  sin 2  j  R 2 sin  cos  k
Do đó: | ru  rv |  R 2 sin 

Vậy:   )dS    R 2 sin 2   r  r  d d

2 2
( x y
S D( , )

 R4  
D( , )
sin 3  d d
Ví dụ

R   sin  d  d
4 3

D( , )

2  /2
 R 4  d  sin 3  d
0 0

 /2
 2 R 4 
0
(cos 2   1) d (cos  )
 /2
 cos   3
 2 R  4
 cos  
 3 0
4 R 4

3
Ví dụ

Tính I   ( x  y  z )dS , trong đó S cho bởi: 𝑥 + 𝑦 + 𝑧 = 1

S
và 𝑥 ≥ 0, 𝑦 ≥ 0, 𝑧 ≥ 0.
C x+y+z=1
z=1–x–y

S
B

Dxy
O

A
Ví dụ

Tính I   ( x  y  z )dS , trong đó S cho bởi: 𝑥 + 𝑦 + 𝑧 = 1

S
và 𝑥 ≥ 0, 𝑦 ≥ 0, 𝑧 ≥ 0.

𝐼= 𝑥 + 𝑦 + (1 − 𝑥 − 𝑦) 1 + 1 + 1𝑑𝑥𝑑𝑦 B
𝐷𝑥𝑦

1 1−𝑥 Dxy
3
= 3 𝑑𝑥 𝑑𝑦 =
2 O A
0 0
Ví dụ

Tính I   ( x  y  z )dS , trong đó S là mặt xung quanh hình chóp cho bởi:
S
𝑥 + 𝑦 + 𝑧 ≤ 1, 𝑥 ≥ 0, 𝑦 ≥ 0, 𝑧 ≥ 0.

Mặt S gồm 4 mặt của tứ diện OABC.

Tích phân 𝐼1 trên mặt ABC đã tính trong ví dụ trước.

Ta tính tích phân trên các mặt còn lại 𝑂𝐴𝐵 , 𝑂𝐵𝐶 , 𝑂𝐶𝐴.
𝐼2 𝐼3 𝐼4
 C

S1
S3
B

O S2

S4
A
Trên mặt OAB, phương trình của mặt là: z = 0.

Hình chiếu của mặt xuống Oxy là tam giác OAB.

1 1−𝑥
1
𝐼2 = 𝑥+𝑦+0 1 + 0 + 0𝑑𝑥𝑑𝑦 = 𝑑𝑥 𝑥 + 𝑦 𝑑𝑦 =
3
𝑂𝐴𝐵 0 0

Tích phân trên các mặt còn lại tính tương tự.

3
→𝐼 =1+
2
Ví dụ

Tính diện tích nửa trên mặt cầu bán kính R và diện tích toàn bộ mặt cầu.

2𝜋 𝑅
𝑅 𝑟
𝑆= 𝑑𝑆 = 𝑑𝑥𝑑𝑦 = 𝑅 𝑑𝜑 𝑑𝑟
𝑅2 − 𝑥 2 − 𝑦 2 𝑅2 − 𝑟 2
𝑆 𝐷𝑥𝑦 0 0

= 2𝜋𝑅 2

Diện tích toàn bộ mặt cầu bằng 2 lần diện tích nửa mặt cầu và bằng 4𝜋𝑅 2 .
Ví dụ

Tính diện tích của mặt cong S, trong đó S là phần của mặt paraboloid

𝑧 = 2 − 𝑥 2 − 𝑦 2 lấy trong phần 0 ≤ 𝑧 ≤ 1.

z=1

z=0
Ví dụ

Cách 1:
Phương trình mặt S: 𝑧 = 2 − 𝑥 2 − 𝑦 2
Do đó: 𝑧𝑥′ = −2𝑥, 𝑧𝑦′ = −2𝑦

𝐷(𝑥, 𝑦) = { 𝑥, 𝑦 : 1 ≤ 𝑥 2 + 𝑦 2 ≤ 2}

Diện tích mặt S: 𝐼 = 𝑆

𝑑𝑆 = 𝐷(𝑥,𝑦)
1 + 4 𝑥 2 + 𝑦 2 𝑑𝑥𝑑𝑦

Đổi biến qua hệ tọa độ cực: 𝑥 = 𝑟𝑐𝑜𝑠𝜑, 𝑦 = 𝑟𝑠𝑖𝑛𝜑

𝐷(𝑟, 𝜑) = { 𝑟, 𝜑 : 0 ≤ 𝜑 ≤ 2𝜋, 1 ≤ 𝑟 ≤ 2}
Ví dụ

Do đó, diện tích mặt S: 𝐼 = 𝐷(𝑟,𝜑)

1 + 4𝑟 2 . 𝑟. 𝑑𝑟𝑑𝜑

2𝜋 2
= 𝑑𝜑 𝑟 1 + 4𝑟 2 𝑑𝑟
0 1

9 5 5
   
2 6 
Ví dụ

Cách 2:

Tham số mặt S qua hệ tọa độ trụ:

𝑥 = 𝜌𝑐𝑜𝑠𝜑, 𝑦 = 𝜌𝑠𝑖𝑛𝜑, 𝑧 = 2 − 𝜌2

Do đó: 𝑥 = 2 − 𝑧. 𝑐𝑜𝑠𝜑, 𝑦 = 2 − 𝑧. 𝑠𝑖𝑛𝜑, 𝑧 = 𝑧

𝐷 𝑧, 𝜑 = 𝑧, 𝜑 : 0 ≤ 𝜑 ≤ 2𝜋, 0 ≤ 𝑧 ≤ 1
Ví dụ

i j k
 cos   sin 
rz  r  1
2 2 z 2 2 z
 2  z sin  2  z cos  0

1
 2  z cos  i  2  z sin  j  k
2

1 9
Do đó: 𝐫𝑧 × 𝐫𝜑 = (2 − 𝑧) + = −𝑧
4 4
Ví dụ

9
I   dS    zdzd
S D ( z , ) 4

1 2 1
  d  9  4 zdz
2 0 0

9 5 5
   
2 6 
Định nghĩa mặt 2 phía

Cho mặt cong S. Di chuyển vector pháp tuyến của S từ một điểm
A nào đó theo một đường cong (kín) tùy ý.

Nếu khi quay lại vị trí xuất phát, vector pháp tuyến không đổi
chiều thì mặt cong S được gọi là mặt hai phía.

Trong trường hợp ngược lại, vector pháp tuyến đổi chiều thì mặt
cong S được gọi là mặt một phía.
Ví dụ

Mặt Mobius
Ví dụ

Mặt cầu, mặt nón, mặt bàn… là mặt 2 phía.

Mặt cầu
Định nghĩa mặt định hướng

S là mặt cong hai phía.

Nếu trên mặt S ta qui ước một phía là dương, phía còn lại là âm thì
mặt S được gọi là mặt định hướng.

Vector pháp tuyến của mặt định hướng là vector pháp tuyến hướng
về phía dương của mặt định hướng.
Ví dụ


Tìm vector pháp tuyến của mặt cầu x 2  y 2  z2  4 tại A 1,0, 3 
biết phía ngoài của mặt cầu là phía dương.

Phương trình mặt cầu: z  4  x 2  y 2

 x y 
 
Vector pháp tuyến: l   zx ,  zy ,1   , ,1
 4  x2  y2 4  x2  y2 
 

 1 
Vector pháp tuyến tại điểm A: l   ,0,1
 3 
Ví dụ


Tìm vector pháp tuyến của mặt nón z  x 2  y 2 tại A 1,1, 2 
biết phía dương của mặt nón là phía dưới nhìn từ hướng của trục Oz.

Phương trình mặt nón: z  x 2  y 2

 x y 
 
Vecto pháp tuyến: l  zx , zy , 1  
 x2  y2
, , 1

 x 2
 y 2


 1 1 
Vecto pháp tuyến tại điểm A: l   , , 1
 2 2 
Phía ngoaøi

Phía trong
Định nghĩa

P(x,y,z), Q(x,y,z), R(x,y,z) xác định trên mặt định hướng S.

Vector pháp tuyến đơn vị của mặt S là: n  (cos  ,cos  ,cos  ).

𝛼, 𝛽, 𝛾 lần lượt là góc hợp bởi 𝐧 với các trục Ox, Oy, Oz.

Tích phân mặt loại một I    P  cos   Q  cos   R  cos   dS

S
được gọi là tích phân mặt loại hai của P, Q, R trên mặt định hướng S lấy theo
hướng dương của mặt S, khi đó:

I   Pdydz  Qdzdx  Rdxdy

S
Định nghĩa

Định lý
Cho 𝑆 là mặt định hướng các hàm 𝑃 𝑥, 𝑦, 𝑧 , 𝑄 𝑥, 𝑦, 𝑧 , 𝑅(𝑥, 𝑦, 𝑧) liên
tục trên mặt 𝑆. Khi đó tích phân mặt loại 2 luôn tồn tại.
Tính chất
• Tích phân mặt loại 2 có các tính chất tương tự như đối với tích phân
đường loại 2.

𝑃𝑑𝑦𝑑𝑧 + 𝑄𝑑𝑧𝑑𝑥 + 𝑅𝑑𝑥𝑑𝑦 = − 𝑃𝑑𝑦𝑑𝑧 + 𝑄𝑑𝑧𝑑𝑥 + 𝑅𝑑𝑥𝑑𝑦

𝑆+ 𝑆−
Cách tính

Nếu 𝐅 = 𝑃(𝑥, 𝑦, 𝑧)𝐢 + 𝑄(𝑥, 𝑦, 𝑧)𝐣 + 𝑅(𝑥, 𝑦, 𝑧)𝐤 là trường vector liên tục
xác định trên mặt định hướng S, hướng dương của S trùng với vector
pháp đơn vị n, thì tích phân mặt của F trên S là:

 F  dS   F  ndS
S S
Nếu S được cho bởi hàm vector r(u, v), thì:
ru  rv  ru  rv 
S F  ru  rv dS  D F (r (u , v)) 
( u ,v ) 
ru  rv
  ru  rv dudv

 
D ( u ,v )
F (r (u, v))  (ru  rv ) dudv
Cách tính

Các hàm P(x,y,z), Q(x,y,z), R(x,y,z) xác định trên mặt định hướng S : z  z( x , y ).

Vector pháp tuyến đơn vị hướng về phía dương của mặt S: n   cos  ,cos  ,cos   .

zx zy 1
cos   ,cos   ,cos  
1   zx    zy  1   zx    zy  1   zx    zy 
2 2 2 2 2 2

 1   zx    zy  dxdy.

dxdy 2 2
Mặt khác: dS 
cos 
Do đó, I    P  cos   Q  cos   R  cos   dS
S

   P   zx   Q 
D
 zy   R  (1)  dxdy.
xy
Cách tính

Cho 𝑆 là mặt định hướng có phương trình: 𝑧 = 𝑧(𝑥, 𝑦).

Hình chiếu của 𝑆 trên mp Oxy là miền 𝐷𝑥𝑦 .
Vector pháp tuyến: 𝐥 = 𝐴, 𝐵, 𝐶 = ±(−𝑧𝑥′ , −𝑧𝑦′ , 1).
Dấu (+) , (-) được chọn sao cho 𝐥 hướng về phía dương của mặt S.

𝑃𝑑𝑦𝑑𝑧 + 𝑄𝑑𝑧𝑑𝑥 + 𝑅𝑑𝑥𝑑𝑦 = (𝑃𝐴 + 𝑄𝐵 + 𝑅𝐶)𝑑𝑥𝑑𝑦

𝑆+ 𝐷𝑥𝑦
Cách tính

Cho 𝑆 là mặt định hướng có phương trình: 𝑥 = 𝑥(𝑦, 𝑧).

Hình chiếu của 𝑆 trên mp Oyz là miền 𝐷𝑦𝑧 .
Vector pháp tuyến: 𝐥 = 𝐴, 𝐵, 𝐶 = ±(1, −𝑥𝑦′ , −𝑥𝑧′ ).
Dấu (+) , (-) được chọn sao cho 𝐥 hướng về phía dương của mặt S.

𝑃𝑑𝑦𝑑𝑧 + 𝑄𝑑𝑧𝑑𝑥 + 𝑅𝑑𝑥𝑑𝑦 = (𝑃𝐴 + 𝑄𝐵 + 𝑅𝐶)𝑑𝑦𝑑𝑧

𝑆+ 𝐷𝑦𝑧
Cách tính

Cho 𝑆 là mặt định hướng có phương trình: 𝑦 = 𝑦(𝑥, 𝑧).

Hình chiếu của 𝑆 trên mp Oxz là miền 𝐷𝑥𝑧 .
Vector pháp tuyến: 𝐥 = 𝐴, 𝐵, 𝐶 = ±(−𝑦𝑥′ , 1, −𝑦𝑧′ ).
Dấu (+) , (-) được chọn sao cho 𝐥 hướng về phía dương của mặt S.

𝑃𝑑𝑦𝑑𝑧 + 𝑄𝑑𝑧𝑑𝑥 + 𝑅𝑑𝑥𝑑𝑦 = (𝑃𝐴 + 𝑄𝐵 + 𝑅𝐶)𝑑𝑥𝑑𝑧

𝑆+ 𝐷𝑥𝑧
Ví dụ

+
Tính 𝐼 = 𝑺+
𝑥𝑑𝑦𝑑𝑧 + 𝑦𝑑𝑧𝑑𝑥 + 𝑧𝑑𝑥𝑑𝑦 . Trong đó 𝑆 là phía ngoài
của mặt cầu: 𝑥 2 + 𝑦 2 + 𝑧 2 = 𝑅 2 .
Tham số mặt S qua hệ tọa độ cầu:
𝑥 = 𝑅𝑐𝑜𝑠𝜑𝑠𝑖𝑛𝜃
𝑦 = 𝑅𝑠𝑖𝑛𝜑𝑠𝑖𝑛𝜃 ; 0 ≤ 𝜃 ≤ 𝜋, 0 ≤ 𝜑 ≤ 2𝜋
𝑧 = 𝑅𝑐𝑜𝑠𝜃
i j k
r  r   R sin  sin  R cos  sin  0
R cos  cos  R sin  cos   R sin 

  R 2 cos  sin 2  i  R 2 sin  sin 2  j  R 2 sin  cos  k

Ví dụ

𝐫𝜑 × 𝐫𝜃 hướng vào trong mặt cầu, ngược hướng với phía ngoài của mặt cầu.
Do đó:

I   F(r( , ))  (r  r )d d 

D( , )

= 𝑅𝑐𝑜𝑠𝜑𝑠𝑖𝑛𝜃. 𝑅 2 𝑐𝑜𝑠𝜑𝑠𝑖𝑛2 𝜃 + 𝑅𝑠𝑖𝑛𝜑𝑠𝑖𝑛𝜃. 𝑅 2 𝑠𝑖𝑛𝜑𝑠𝑖𝑛2 𝜃

𝐷𝜑𝜃
+ 𝑅𝑐𝑜𝑠𝜃. 𝑅 2 𝑠𝑖𝑛𝜃𝑐𝑜𝑠𝜃 𝑑𝜑𝑑𝜃 =
2𝜋 𝜋

= 𝑅 3 𝑠𝑖𝑛𝜃𝑑𝜑𝑑𝜃 = 𝑅 3 𝑑𝜑 𝑠𝑖𝑛𝜃𝑑𝜃 = 4𝜋𝑅 3

𝐷𝜑𝜃 0 0
Ví dụ

Tính 𝐼 = 𝑺+
𝑦𝑑𝑦𝑑𝑧 + 𝑥𝑑𝑧𝑑𝑥 + 𝑧𝑑𝑥𝑑𝑦.
+
Trong đó 𝑆 là phía ngoài của vật thể được giới hạn bởi các mặt:
𝑧 = 1 − 𝑥 2 − 𝑦 2 , 𝑧 = 0.

𝐼= 𝑺+
𝑦𝑑𝑦𝑑𝑧 + 𝑥𝑑𝑧𝑑𝑥 + 𝑧𝑑𝑥𝑑𝑦 =

= 𝑺+
𝑦𝑑𝑦𝑑𝑧 + 𝑥𝑑𝑧𝑑𝑥 + 𝑧𝑑𝑥𝑑𝑦 +
𝟏

+ 𝑺𝟐+
𝑦𝑑𝑦𝑑𝑧 + 𝑥𝑑𝑧𝑑𝑥 + 𝑧𝑑𝑥𝑑𝑦
𝑆1 : 𝑧 = 1 − 𝑥 2 − 𝑦 2 . Do đó:
𝑧𝑥′ = −2𝑥, 𝑧𝑦′ = −2𝑦
Hình chiếu của 𝑆1 xuống mặt phẳng Oxy là miền:
𝐷𝑥𝑦 = { 𝑥, 𝑦 : 𝑥 2 + 𝑦 2 ≤ 1}
𝑆1+ hướng ra ngoài nên vector pháp tuyến của mặt 𝑆1+ :
𝐥 = (−𝑧𝑥′ , −𝑧𝑦′ , 1)

𝑦𝑑𝑦𝑑𝑧 + 𝑥𝑑𝑧𝑑𝑥 + 𝑧𝑑𝑥𝑑𝑦 = 𝑦𝑑𝑦𝑑𝑧 + 𝑥𝑑𝑧𝑑𝑥 + (1 − 𝑥 2 − 𝑦 2 )𝑑𝑥𝑑𝑦 =

𝑺+
𝟏 𝑺+
𝟏

= −𝑧𝑥′ . 𝑦 − 𝑧𝑦′ . 𝑥 + (1 − 𝑥 2 − 𝑦 2 ) 𝑑𝑥𝑑𝑦 = 1 + 4𝑥𝑦 − 𝑥 2 − 𝑦 2 𝑑𝑥𝑑𝑦

𝐷𝑥𝑦 𝐷𝑥𝑦
Chuyển sang hệ tọa độ cực: 𝑥 = 𝑟𝑐𝑜𝑠𝜑, 𝑦 = 𝑟𝑠𝑖𝑛𝜑.
𝐷𝑟𝜑 = { 𝑟, 𝜑 : 0 ≤ 𝑟 ≤ 1,0 ≤ 𝜑 ≤ 2𝜋}
Do đó:

1 + 4𝑥𝑦 − 𝑥 2 − 𝑦 2 𝑑𝑥𝑑𝑦 = 1 + 4𝑟 2 𝑐𝑜𝑠𝜑𝑠𝑖𝑛𝜑 − 𝑟 2 . 𝑟. 𝑑𝑟𝑑𝜑 =

𝐷𝑥𝑦 𝐷𝑟𝜑

2𝜋 1 2𝜋
3 3
1 𝜋
= 𝑟 − 𝑟 + 4𝑟 𝑐𝑜𝑠𝜑𝑠𝑖𝑛𝜑 𝑑𝑟𝑑𝜑 = + 𝑐𝑜𝑠𝜑𝑠𝑖𝑛𝜑 𝑑𝜑 =
4 2
0 0 0
𝑆2 : 𝑧 = 0. Do đó:
𝑧𝑥′ = 𝑧𝑦′ = 0
Hình chiếu của 𝑆2 xuống mặt phẳng Oxy là miền:
𝐷𝑥𝑦 = { 𝑥, 𝑦 : 𝑥 2 + 𝑦 2 ≤ 1}

𝑦𝑑𝑦𝑑𝑧 + 𝑥𝑑𝑧𝑑𝑥 + 𝑧𝑑𝑥𝑑𝑦 = 𝑦𝑑𝑦𝑑𝑧 + 𝑥𝑑𝑧𝑑𝑥 + 0. 𝑑𝑥𝑑𝑦

𝑺+
𝟐 𝑺+
𝟐

= 𝑦. 0 + 𝑥. 0 + 0. −1 𝑑𝑥𝑑𝑦 = 0. 𝑑𝑥𝑑𝑦 = 0
𝐷𝑥𝑦 𝐷𝑥𝑦

𝜋
𝐼= 𝑦𝑑𝑦𝑑𝑧 + 𝑥𝑑𝑧𝑑𝑥 + 𝑧𝑑𝑥𝑑𝑦 =
2
𝑺+
Ví dụ

Tính 𝑺+
(2𝑥 + 𝑦)𝑑𝑦𝑑𝑧 + (2𝑦 + 𝑧)𝑑𝑧𝑑𝑥 + (2𝑧 + 𝑥)𝑑𝑥𝑑𝑦.
Trong đó 𝑆 + là phía phần của mặt phẳng 𝑥 + 𝑦 + 𝑧 = 3 nằm trong hình
trụ 𝑥 2 + 𝑦 2 = 2𝑥, phía dương là phía dưới nhìn từ hướng dương của Oz.

𝑆: 𝑧 = 3 − 𝑥 − 𝑦. Do đó:
𝑧𝑥′ = 𝑧𝑦′ = −1.

𝑆 + là phía dưới nhìn từ hướng dương của trục Oz.

Vector pháp tuyến của mặt 𝑆 có dạng: 𝐥 = (𝑧𝑥′ , 𝑧𝑦′ , −1).

𝐷𝑥𝑦 = 𝑥, 𝑦 : 𝑥 2 + 𝑦 2 ≤ 2𝑥
 (2𝑥 + 𝑦)𝑑𝑦𝑑𝑧 + (2𝑦 + 𝑧)𝑑𝑧𝑑𝑥 + (2𝑧 + 𝑥)𝑑𝑥𝑑𝑦 =
𝑺+

= (2𝑥 + 𝑦)𝑑𝑦𝑑𝑧 + (2𝑦 + 3 − 𝑥 − 𝑦)𝑑𝑧𝑑𝑥 + (6 − 2𝑥 − 2𝑦 + 𝑥)𝑑𝑥𝑑𝑦

𝑺+

= 2𝑥 + 𝑦 𝑧𝑥′ + 𝑦 − 𝑥 + 3 𝑧𝑦′ − 1. (6 − 𝑥 − 2𝑦) 𝑑𝑥𝑑𝑦

𝐷𝑥𝑦

= −9 𝑑𝑥𝑑𝑦
𝐷𝑥𝑦

= −9. 𝑆𝐷𝑥𝑦 = −9𝜋

Ví dụ

Tính 𝐼 = 𝑆 + 𝑥 + 𝑧 𝑑𝑥𝑑𝑦
Trong đó 𝑆 + là phần của mặt phẳng 𝑧 = 2 − 𝑥 giới hạn bởi mặt
𝑧 = 𝑥 2 + 𝑦 2 , phía dương là phía dưới nhìn từ hướng dương của trục Oz.

𝑆: 𝑧 = 2 − 𝑥. Do đó:
𝑧𝑥′ = −1, 𝑧𝑦′ = 0.

𝑆 + là phía dưới nhìn từ hướng dương của trục Oz.

Vector pháp tuyến của mặt 𝑆 có dạng: 𝐥 = (𝑧𝑥′ , 𝑧𝑦′ , −1).

2 2
1 2 2 9
𝐷𝑥𝑦 = 𝑥, 𝑦 : 𝑥 + 𝑦 ≤ 2 − 𝑥 = { 𝑥, 𝑦 : (𝑥 + ) +𝑦 ≤ }
2 4
𝐼= 𝑥 + 𝑧 𝑑𝑥𝑑𝑦 = 𝑥 + (2 − 𝑥) 𝑑𝑥𝑑𝑦 = 2𝑑𝑥𝑑𝑦 =
𝑆+ 𝑆+ 𝑆+

2
3 9𝜋
= 2. −1. 𝑑𝑥𝑑𝑦 = −2. 𝑆𝐷𝑥𝑦 = −2𝜋 =−
2 2
𝐷𝑥𝑦
Ví dụ

+
Tính I = 𝑆+
𝑦𝑧𝑑𝑥𝑑𝑦 , trong đó 𝑆 là phía ngoài của vật thể:
Ω: 𝑥 2 + 𝑦 2 ≤ 𝑅2 ; 𝑥 ≥ 0, 𝑦 ≥ 0, 0 ≤ 𝑧 ≤ ℎ

Mặt 𝑆 được chia thành 5 mặt gồm:

• Hai mặt đáy 𝑆1 , 𝑆2 .
• Hai mặt bên 𝑆3 , 𝑆4 nằm trong mp: 𝑦 = 0, 𝑥 = 0.
• Mặt trụ cong 𝑆5 .

𝐼= 𝑆+
𝑦𝑧𝑑𝑥𝑑𝑦 = 𝑺+
𝑦𝑧𝑑𝑥𝑑𝑦 +
𝟏

+ 𝑺𝟐+
𝑦𝑧𝑑𝑥𝑑𝑦 + 𝑺+
𝑦𝑧𝑑𝑥𝑑𝑦 +
𝟑

+ 𝑺𝟒+
𝑦𝑧𝑑𝑥𝑑𝑦 + 𝑺+
𝑦𝑧𝑑𝑥𝑑𝑦.
𝟓
𝑆3 : 𝑦 = 0 nên 𝑺+
𝑦𝑧𝑑𝑥𝑑𝑦 = 𝐷𝑥𝑧
(0.0 + 0. −1 + 𝑦𝑧. 0)𝑑𝑥𝑑𝑧 = 0.
𝟑

𝑆4 : 𝑥 = 0 nên 𝑺+
𝑦𝑧𝑑𝑥𝑑𝑦 = 𝐷𝑦𝑧
(0. −1 + 0.0 + 𝑦𝑧. 0)𝑑𝑦𝑑𝑧 = 0.
𝟒

𝑆5 : 𝑥 = 𝑅 2 − 𝑦 2 nên 𝑺+
𝑦𝑧𝑑𝑥𝑑𝑦 = 𝐷𝑦𝑧
(0.1 + 0. −𝑥𝑦, + 𝑦𝑧. 0)𝑑𝑦𝑑𝑧 = 0.
𝟓

𝑆1 : 𝑧 = 0 nên 𝑺+
𝑦𝑧𝑑𝑥𝑑𝑦 = 𝐷𝑥𝑦
(0.0 + 0.0 + 𝑦. 0. −1)𝑑𝑥𝑑𝑦 = 0.
𝟏

𝑆2 : 𝑧 = ℎ → 𝑧𝑥′ = 𝑧𝑦′ = 0. Vector pháp tuyến của mặt 𝑆2 : 𝐥 = (0,0,1)

𝐷 = { 𝑥, 𝑦 : 𝑥 2 + 𝑦 2 ≤ 𝑅 2 , 𝑥 ≥ 0, 𝑦 ≥ 0}

𝐼= 𝑺+
𝑦𝑧𝑑𝑥𝑑𝑦 = ℎ 𝐷𝑥𝑦
𝑦𝑑𝑥𝑑𝑦
𝟐
Chuyển sang hệ tọa độ cực: 𝑥 = 𝑟𝑐𝑜𝑠𝜑, 𝑦 = 𝑟𝑠𝑖𝑛𝜑.
𝐷𝑟𝜑 = { 𝑟, 𝜑 : 0 ≤ 𝑟 ≤ 𝑅, 0 ≤ 𝜑 ≤ 𝜋/2}

𝐼= 𝑦𝑧𝑑𝑥𝑑𝑦 = ℎ 𝑟𝑠𝑖𝑛𝜑. 𝑟. 𝑑𝑟𝑑𝜑 =

𝑺+
𝟐 𝐷𝑟𝜑

𝜋/2 𝑅

=ℎ 𝑠𝑖𝑛𝜑𝑑𝜑 𝑟 2 𝑑𝑟 =
0 0

𝑅3
=ℎ
3
Công thức Stokes
Giả sử mặt cong 𝑆 trơn, định hướng, có biên là đường cong 𝐶. Hàm số
𝑃, 𝑄, 𝑅, và các đạo hàm riêng cấp 1 của chúng liên tục trên mặt 𝑆 thì:

𝜕𝑅 𝜕𝑄 𝜕𝑃 𝜕𝑅 𝜕𝑄 𝜕𝑃
𝑃𝑑𝑥 + 𝑄𝑑𝑦 + 𝑅𝑑𝑧 = − 𝑑𝑦𝑑𝑧 + − 𝑑𝑧𝑑𝑥 + − 𝑑𝑥𝑑𝑦
𝜕𝑦 𝜕𝑧 𝜕𝑧 𝜕𝑥 𝜕𝑥 𝜕𝑦
𝐶+ 𝑆+

Sự phụ hợp về chiều lấy tích phân trên

đường cong C và phía dương của mặt S:
• Đi theo chiều lấy tích phân trên
đường cong C, mặt S nằm ở bên tay
trái.
• Hướng từ chân lên đầu là hướng của
vecto pháp tuyến của mặt S.
Công thức Stokes

Dạng vector: Cho trường vector 𝐅 = 𝑃𝐢 + 𝑄𝐣 + 𝑅𝐤, và mặt định hướng

S có biên C.

𝐶
𝐅 ∙ 𝑑𝐫 = 𝑆
𝐫𝐨𝐭𝐅 ∙ 𝐧𝑑𝑆
Trong đó:
ru  rv
n
ru  rv

i j k
  
rotF 
x y z
P Q R
Ví dụ

Tính 𝐼 = 𝐶 + −𝑦 2 𝑑𝑥 + 𝑥𝑑𝑦 + 𝑧 2 𝑑𝑧, trong đó 𝐶 là giao tuyến của

mặt 𝑥 2 + 𝑦 2 = 1 và mặt 𝑦 + 𝑧 = 2, chiều của 𝐶 như hình vẽ.

Ta có 𝑃 = −𝑦 2 , 𝑄 = 𝑥, 𝑅 = 𝑧 2 . Áp dụng
công thức Stokes:

𝐼= −𝑦 2 𝑑𝑥 + 𝑥𝑑𝑦 + 𝑧 2 𝑑𝑧 = 𝑆+
1 + 2𝑦 𝑑𝑥𝑑𝑦
𝐶+

Trong đó 𝑆 là mặt định hướng, có vector pháp

tuyến hướng lên trên, nhìn từ phía dương của
trục Oz.
Ví dụ

Do đó:
𝐼= 𝑆+
1 + 2𝑦 𝑑𝑥𝑑𝑦 = 𝐷(𝑥,𝑦)
1 + 2𝑦 𝑑𝑥𝑑𝑦

Chuyển sang hệ tọa độ cực: 𝑥 = 𝑟𝑐𝑜𝑠𝜑, 𝑦 = 𝑟𝑠𝑖𝑛𝜑

𝐷 𝑟, 𝜑 = { 𝑟, 𝜑 : 0 ≤ 𝜑 ≤ 2𝜋, 0 ≤ 𝑟 ≤ 1}
2𝜋 1

𝐼= 1 + 2𝑟𝑠𝑖𝑛𝜑 . 𝑟. 𝑑𝑟𝑑𝜑 = 𝑑𝜑 1 + 2𝑟𝑠𝑖𝑛𝜑 𝑟𝑑𝑟

𝐷(𝑟,𝜑) 0 0
2𝜋
1 2
= + 𝑠𝑖𝑛𝜑 𝑑𝜑 = 𝜋
2 3
0
Ví dụ

Tính 𝐼 = 𝐶 + −𝑦 2 𝑑𝑥 + 𝑥𝑑𝑦 + 𝑧 2 𝑑𝑧, trong đó 𝐶 là giao tuyến của

mặt 𝑥 2 + 𝑦 2 = 1 và mặt 𝑦 + 𝑧 = 2, chiều của 𝐶 như hình vẽ.

Cách 2:
Tham số đường cong C qua hệ tọa độ trụ:

𝑥 = 𝑐𝑜𝑠𝜑, 𝑦 = 𝑠𝑖𝑛𝜑, 𝑧 = 2 − 𝑠𝑖𝑛𝜑

0 ≤ 𝜑 ≤ 2𝜋
2𝜋

𝐼= 𝑠𝑖𝑛3 𝜑 + 𝑐𝑜𝑠 2 𝜑 − (2 − 𝑠𝑖𝑛𝜑)2 𝑐𝑜𝑠𝜑 𝑑𝜑 = 𝜋

0
Ví dụ

Tính 𝐶 3𝑥 − 𝑦 2 𝑑𝑥 + 3𝑦 − 𝑧 2 𝑑𝑦 + 3𝑧 − 𝑥 2 𝑑𝑧, trong đó C là giao

của mặt phẳng 2𝑥 + 𝑧 = 2 và mặt paraboloid 𝑧 = 𝑥 2 + 𝑦 2 ngược chiều
kim đồng hồ nhìn từ phía dương của trục Oz.

S là phần mặt 2𝑥 + 𝑧 = 2 nằm trong

paraboloid.

Mặt S có phương trình: 𝑧 = 2 − 2𝑥 .

S là mặt định hướng, phía trên của mặt S là

phía dương, nhìn từ phía dương của trục Oz.

Vector pháp tuyến của S là: 𝐥 = (2,0,1).

Ví dụ

Theo Stokes:
I   (3x  y )dx  (3y  z )dy  (3z  x )dz
2 2 2

 R Q   P R   Q P 
    dydz     dzdx     dxdy
S  y z   z x   x y 
  2 zdydz  2 xdzdx  2 ydxdy
S

   2(2  2 x )2  2 x.0  2 y  dxdy

Dxy

 2   4  4 x  y  dxdy  48
Dxy
 
D xy  ( x , y ) :  x 1  y 2 3
2
Ví dụ

Tính 𝐶 𝑥 + 𝑦 𝑑𝑥 + 2𝑥 − 𝑧 𝑑𝑦 + 𝑦𝑑𝑧 , trong đó C là giao của mặt

𝑧 = 𝑦 2 và mặt 𝑥 2 + 𝑦 2 = 1, chiều của 𝐶 ngược chiều kim đồng hồ nhìn
từ phía dương của trục Oz.

S là phần mặt 𝑧 = 𝑦 2 nằm trong hình trụ

𝑥 2 + 𝑦 2 = 1.

S là mặt định hướng, phía trên của mặt S

là phía dương, nhìn từ phía dương của
trục Oz.

Vector pháp tuyến của S là: 𝐥 = (0, −2𝑦, 1).

Ví dụ

Theo Stokes:
I   ( x  y )dx  (2 x  z)dy  ydz
C

 R Q   P R   Q P 
    dydz     dzdx     dxdy
S  y z   z x   x y 

  2dydz  0dzdx  1dxdy

S

Vì hình chiếu S xuống Oyz có diện tích bằng 0, nên  2dydz  0  I   1dxdy
S S

I   1dxdy  
x 2  y 2 1
Ví dụ

Tính 𝐼 = 𝐶 𝑦𝑑𝑥 + 𝑧𝑑𝑦 + 𝑥𝑑𝑧, trong đó 𝐶 là giao tuyến của mặt cầu:
𝑥 2 + 𝑦 2 + 𝑧 2 = 𝑅 2 và mặt phẳng 𝑥 + 𝑦 + 𝑧 = 0, chiều của 𝐶 ngược
chiều kim đồng hồ nhìn từ phía dương của trục Oz.

Cách 1: S là phần mặt 𝑥 + 𝑦 + 𝑧 = 0 nằm trên mặt cầu 𝑥 2 + 𝑦 2 + 𝑧 2 = 𝑅 2 .

Ta có: 𝑃 = 𝑦, 𝑄 = 𝑧, 𝑅 = 𝑥. Theo Stokes:

𝐼=− 𝑑𝑦𝑑𝑧 + 𝑑𝑧𝑑𝑥 + 𝑑𝑥𝑑𝑦

𝑆

S là mặt định hướng, phía trên của mặt S là phía

dương, nhìn từ phía dương của trục Oz.
Ví dụ

Vector pháp tuyến của 𝑆: 𝐥 = (1,1,1).

1 1 1
Vector pháp tuyến đơn vị của 𝑆: 𝐧 = ( , , ).
3 3 3

𝐼 = −3 𝑑𝑥𝑑𝑦 = −3. 𝐷𝑡(𝐷(𝑥, 𝑦)) = −3. 𝐷𝑡 𝑆 . 𝑐𝑜𝑠𝛾

𝐷(𝑥,𝑦)

1
= −3. 𝐷𝑡 𝑆 . = − 3𝜋𝑅 2
3
Ví dụ

Cách 2: Tham số hóa đường cong 𝐶 .

Phương trình hình chiếu 𝐶1 của 𝐶 trên mp Oxy:

𝐶1 : 𝑥 2 + 𝑦 2 + 𝑥𝑦 = 𝑅 2 /2.

Đưa dạng toàn phương 𝑓 𝜔 = 𝑥 2 + 𝑦 2 + 𝑥𝑦 về dạng chính tắc bằng phép

biến đổi trực giao.

1 1/2
Ma trận của dạng toàn phương: 𝐴 = .
1/2 1
Ví dụ
1 3
Trị riêng của 𝐴: det 𝐴 − 𝜆𝐸 = 0 → 𝜆 = ,𝜆 = .
2 2

Vector riêng của 𝐴: det 𝐴 − 𝜆𝐸 𝑥 = 0, 𝑥 = 𝑥1 , 𝑥2 .

1
𝜆= : vector riêng 𝑎 = (−1,1).
2
3
𝜆= : vector riêng 𝑏 = (1,1).
2
1 1 1 1
Hệ vector riêng trực chuẩn: , , − , .
2 2 2 2
1 1
−
2 2
Ma trận trực giao: 𝑃 = 1 1 .
2 2
Ví dụ
𝑥 𝑢
Phép đổi biến: 𝑦 = 𝑃
𝑣
𝑢 𝑣 𝜋 𝜋
𝑥= − = 𝑢. 𝑐𝑜𝑠 − 𝑣. 𝑠𝑖𝑛
2 2 4 4
𝑢 𝑣 𝜋 𝜋
𝑦= + = 𝑢. 𝑠𝑖𝑛 + 𝑣. 𝑐𝑜𝑠
2 2 4 4
Phép quay hệ trục Oxy sang Ouv một góc 𝛼 = 𝜋 4.
Do đó 𝐶1 có phương trình:
3 2 1 2 𝑅2 𝑢2 𝑣2
𝐶1 : 𝑢 + 𝑣 = ↔ 2 + 𝑅 2 = 1.
2 2 2 𝑅
3
Ví dụ

Dùng phép đổi biến qua hệ tọa độ cực suy rộng, đưa Ellipse trên về
đường tròn:
𝑅
𝑢= 𝑐𝑜𝑠𝜑, 𝑣 = 𝑅𝑠𝑖𝑛𝜑.
3

Do đó phép đổi biến đưa 𝐶1 về đường tròn:

𝑅𝑐𝑜𝑠𝜑 𝑅𝑠𝑖𝑛𝜑 𝑅𝑐𝑜𝑠𝜑 𝑅𝑠𝑖𝑛𝜑

𝑥= − ,𝑦 = + .
6 2 6 2
Ví dụ

Vậy phương trình tham số đường cong 𝐶:

𝑅𝑐𝑜𝑠𝜑 𝑅𝑠𝑖𝑛𝜑 𝑅𝑐𝑜𝑠𝜑 𝑅𝑠𝑖𝑛𝜑 −2𝑅𝑐𝑜𝑠𝜑
𝑥= − ,𝑦 = + ,𝑧 = − 𝑥 + 𝑦 =
6 2 6 2 6

0 ≤ 𝜑 ≤ 2𝜋.
2𝜋
2
𝑐𝑜𝑠𝜑 𝑠𝑖𝑛𝜑 𝑠𝑖𝑛𝜑 𝑐𝑜𝑠𝜑 2𝑅 2 𝑐𝑜𝑠𝜑 𝑐𝑜𝑠𝜑 𝑠𝑖𝑛𝜑
𝐼= −𝑅 + + − −
6 2 6 2 6 2 6
0
2𝑅 2 𝑠𝑖𝑛𝜑 𝑐𝑜𝑠𝜑 𝑠𝑖𝑛𝜑
+ − 𝑑𝜑
6 6 2

= − 3𝜋𝑅 2 .
Công thức Gauss

Giả sử 𝑉 là khối đóng, giới nội trong 𝑅 3 có biên là mặt trơn 𝑆. Nếu
các hàm số 𝑃, 𝑄, 𝑅 và các đạo hàm riêng cấp 1 của chúng liên tục trên
khối 𝑉 thì:

𝜕𝑃 𝜕𝑄 𝜕𝑅
𝑃𝑑𝑦𝑑𝑧 + 𝑄𝑑𝑧𝑑𝑥 + 𝑅𝑑𝑥𝑑𝑦 = ± + + 𝑑𝑥𝑑𝑦𝑑𝑧
𝜕𝑥 𝜕𝑦 𝜕𝑧
𝑆+ 𝑉
Dấu + : khi phía dương của mặt S là phía ngoài của khối 𝑉.

Dấu - : khi phía dương của mặt S là phía trong của khối 𝑉.
Công thức Gauss

Dạng vector: Cho trường vector 𝐅 = 𝑃𝐢 + 𝑄𝐣 + 𝑅𝐤 xác định trên mặt

định hướng 𝑆. Ký hiệu:

𝜕𝑃 𝜕𝑄 𝜕𝑅
𝑑𝑖𝑣𝐅 = + +
𝜕𝑥 𝜕𝑦 𝜕𝑧

Khi đó:

𝐅 ∙ 𝑑𝐒 = 𝐅 ∙ 𝐧𝑑𝑆 = 𝑑𝑖𝑣𝐅𝑑𝑥𝑑𝑦𝑑𝑧
𝑆 𝑆 𝑉
Ví dụ

Tính 𝐼 = 𝑆 + 𝑥𝑧𝑑𝑦𝑑𝑧 + 𝑦𝑥𝑑𝑧𝑑𝑥 + 𝑧𝑦𝑑𝑥𝑑𝑦, trong đó 𝑆 + là phía

ngoài của các mặt: 𝑥 + 𝑦 + 𝑧 = 1, 𝑥 = 0, 𝑦 = 0, 𝑧 = 0.

Áp dụng công thức Gauss ta có:

𝐼= 𝑥𝑧𝑑𝑦𝑑𝑧 + 𝑦𝑥𝑑𝑧𝑑𝑥 + 𝑧𝑦𝑑𝑥𝑑𝑦

𝑆+

= 𝑥 + 𝑦 + 𝑧 𝑑𝑥𝑑𝑦𝑑𝑧
𝑉
Trong đó khối 𝑉 có các mặt là S.
Ví dụ

𝐼= 𝑥 + 𝑦 + 𝑧 𝑑𝑥𝑑𝑦𝑑𝑧
𝑉

1 1−𝑥 1−𝑥−𝑦

= 𝑑𝑥 𝑑𝑦 𝑥 + 𝑦 + 𝑧 𝑑𝑧
0 0 0

1 1−𝑥
1 2
1
= 𝑑𝑥 1 − (𝑥 + 𝑦) 𝑑𝑦 =
2 8
0 0
Ví dụ

Tính 𝐼 = 𝑆 + 𝑥 3 𝑑𝑦𝑑𝑧 + 𝑦 3 𝑑𝑧𝑑𝑥 + 𝑧 3 𝑑𝑥𝑑𝑦, trong đó 𝑆 + là phía

ngoài của mặt cầu: 𝑥 2 + 𝑦 2 + 𝑧 2 = 𝑅 2 .

Theo công thức Gauss:

2𝜋 𝜋 𝑅

𝐼=3 𝑥 2 + 𝑦 2 + 𝑧 2 𝑑𝑥𝑑𝑦𝑑𝑧 = 3 𝑑𝜑 𝑑𝜃 𝜌2 𝜌2 𝑠𝑖𝑛𝜃𝑑𝜌

𝑉 0 0 0
12𝜋𝑅 5
=
5
Ví dụ

Tính 𝐼 = 𝑆 + 𝑧 2 𝑑𝑦𝑑𝑧 + 𝑥𝑑𝑧𝑑𝑥 − 𝑧𝑑𝑥𝑑𝑦, trong đó 𝑆 + là mặt xung

quanh, phía dương là phía ngoài của vật thể được giới hạn bởi các
mặt: 𝑧 = 4 − 𝑦 2 , 𝑧 = 0, 𝑥 = 1, 𝑥 = 0.
z
Theo công thức Gauss:
z=4-y2
𝐼= 0 + 0 − 1 𝑑𝑥𝑑𝑦𝑑𝑧
𝑉
1 2 4−𝑦 2

=− 𝑑𝑥𝑑𝑦𝑑𝑧 = − 𝑑𝑥 𝑑𝑦 𝑑𝑧
𝑉 0 −2 0
1 y
= −32/3 x
Ví dụ

2 2 2 +
Tính 𝐼 = 𝑆+
𝑥 𝑑𝑦𝑑𝑧 + 𝑦 𝑑𝑧𝑑𝑥 + 𝑧 𝑑𝑥𝑑𝑦 , trong đó 𝑆 là phía dưới
của mặt: 𝑧 = 𝑥 2 + 𝑦 2 , 0 ≤ 𝑧 ≤ 1 (nhìn từ phía dương trục Oz).

𝑆 chưa phải là mặt kín, nên ta bổ sung thêm mặt 𝐷. Biên của khối 𝑉 là
𝛿𝑉 = 𝑆 ∪ 𝐷. Trong đó D là miền hình tròn:

𝑧 = 1, 𝑥 2 + 𝑦 2 ≤ 1

𝛿𝑉 + là phía ngoài của khối 𝑉. Theo công thức Gauss ta có:

𝑥 2 𝑑𝑦𝑑𝑧 + 𝑦 2 𝑑𝑧𝑑𝑥 + 𝑧 2 𝑑𝑥𝑑𝑦 = 2 𝑥 + 𝑦 + 𝑧 𝑑𝑥𝑑𝑦𝑑𝑧

𝛿𝑉 + 𝑉
Ví dụ

Chuyển sang hệ tọa độ trụ: 𝑥 = 𝑟𝑐𝑜𝑠𝜑, 𝑦 = 𝑟𝑠𝑖𝑛𝜑, 𝑧 = 𝑧

𝑉 𝑟, 𝜑, 𝑧 = { 𝑟, 𝜑, 𝑧 : 0 ≤ 𝜑 ≤ 2𝜋, 0 ≤ 𝑟 ≤ 1, 𝑟 ≤ 𝑧 ≤ 1}

2 𝑥 + 𝑦 + 𝑧 𝑑𝑥𝑑𝑦𝑑𝑧
𝑉

2𝜋 1 1
𝜋
=2 𝑑𝜑 𝑑𝑟 𝑟 𝑟𝑐𝑜𝑠𝜑 + 𝑟𝑠𝑖𝑛𝜑 + 𝑧 𝑑𝑧 =
2
0 0 𝑟
Ví dụ

Do đó:

2 2 2 𝜋
𝛿𝑉 +
𝑥 𝑑𝑦𝑑𝑧 + 𝑦 𝑑𝑧𝑑𝑥 + 𝑧 𝑑𝑥𝑑𝑦 = =
2

2 2 2
= 𝑆+
𝑥 𝑑𝑦𝑑𝑧 + 𝑦 𝑑𝑧𝑑𝑥 + 𝑧 𝑑𝑥𝑑𝑦 +

2 2 2
+ 𝐷+
𝑥 𝑑𝑦𝑑𝑧 + 𝑦 𝑑𝑧𝑑𝑥 + 𝑧 𝑑𝑥𝑑𝑦

2 2 2
Suy ra: 𝐼 = 𝑆+
𝑥 𝑑𝑦𝑑𝑧 + 𝑦 𝑑𝑧𝑑𝑥 + 𝑧 𝑑𝑥𝑑𝑦 =

𝜋 2 2 2
= − 𝐷+
𝑥 𝑑𝑦𝑑𝑧 + 𝑦 𝑑𝑧𝑑𝑥 + 𝑧 𝑑𝑥𝑑𝑦.
2
Ví dụ

Pt mặt định hướng 𝐷: 𝑧 = 1. Phía dương của mặt D là phía trên, do đó

vector pháp tuyến của mặt 𝐷: 𝐥 = (0,0,1). Vậy:

𝜋 2
𝜋 𝜋 𝜋
𝐼= − 1 . 1𝑑𝑥𝑑𝑦 = − 𝑑𝑥𝑑𝑦 = − 𝑆𝐷 = − .
2 2 2 2
𝐷 𝐷

Do 𝐷 là đường tròn có 𝑅 = 1, nên 𝑆𝐷 = 𝜋.

Ví dụ

Tính 𝐼 = 𝑆 + 𝑦 + 𝑧 𝑑𝑦𝑑𝑧 + 𝑥 − 𝑧 𝑑𝑧𝑑𝑥 + 𝑧 + 1 𝑑𝑥𝑑𝑦, trong đó 𝑆 +

là phía trên của nửa trên mặt cầu: 𝑥 2 + 𝑦 2 + 𝑧 2 = 𝑅 2 (nhìn từ phía
dương trục Oz).
Gọi 𝑆1 là mặt: 𝑧 = 0, 𝑥 2 + 𝑦 2 ≤ 𝑅 2 , phía dương của 𝑆1 là phía dưới
(nhìn từ phía dương của trục Oz). Theo công thức Gaus:

+ = 1. 𝑑𝑥𝑑𝑦𝑑𝑧 ; khối 𝑉 có biên là các mặt 𝑆 và 𝑆1 .

𝑆 𝑆1 𝑉

2𝜋𝑅3 2𝜋𝑅3
→𝐼= − −1. (0 + 1)𝑑𝑥𝑑𝑦 = + 𝑑𝑥𝑑𝑦
3 𝑥 2 +𝑦 2 ≤𝑅 2 3 𝑥 2 +𝑦 2 ≤𝑅 2
2𝜋𝑅 3
= + 𝜋𝑅 2
3