Aerodinamika Indukovana brzina α=0 Numeričko Opšta Snaga Nestandardne konfiguracije

Progresivni let
Helikopteri

Z. Petrović & A. Simonović & J. Svorcan

2017/2018.
Aerodinamika Indukovana brzina α=0 Numeričko Opšta Snaga Nestandardne konfiguracije

Sadržaj

Aerodinamika

Indukovana brzina

Specijalni slučaj α = 0

Numeričko rešenje jednačine prostrujavanja

Opšta jednačina prostrujavanja

Snaga za progresivan let

Nestandardne konfiguracije
Aerodinamika Indukovana brzina α=0 Numeričko Opšta Snaga Nestandardne konfiguracije

Aerodinamika – 1/5
Brzina progresivnog leta dodaje se brzini rotiranja lopatica.
Ukupna brzina je sada suma obrtne, indukovane i brzine
kretanja helikoptera.
Disk obezbed̄uje i nosivost (za uravnoteženje težine) i
propulziju (za kretanje) naginjanjem diska rotora za neki ugao.
Iako se gubi osnosimetričnost strujanja i sve promene su
mnogo kompleksnije, i dalje se može primeniti prosta 1D
teorija za analizu progresivnog leta.
Sledeći slajd prikazuje šemu strujanja kroz rotor helikoptera u
progresivnom letu.
Iako izraz nije tačan omogućuje povezivanje progresivnog leta
sa vertikalnim letom:
ṁ = %AU.
Aerodinamika Indukovana brzina α=0 Numeričko Opšta Snaga Nestandardne konfiguracije

Aerodinamika – 2/5
Aerodinamika Indukovana brzina α=0 Numeričko Opšta Snaga Nestandardne konfiguracije

Aerodinamika – 3/5
Ukupna brzina u ravni diska:
q q
2 2 2 + 2V v sin α + v 2 .
U = (V∞ cos α) + (V∞ sin α + vi ) = V∞ ∞ i i

Promena količine kretanja u pravcu normale na ravan diska rotora:

T = ṁ(w + V∞ sin α) − ṁV∞ sin α = ṁw ,

što je isto kao i ranije. Iz jednačine o održanju mehaničke energije:

1 1
P = T (vi + V∞ sin α) = ṁ(V∞ sin α + w )2 − ṁV∞
2
sin2 α
2 2
1
= ṁ(2V∞ w sin α + w 2 ).
2
Leva strana prethodne jednačine kada se zameni izraz T = ṁw :

P = T (vi + V∞ sin α) = ṁw (vi + V∞ sin α).

Aerodinamika Indukovana brzina α=0 Numeričko Opšta Snaga Nestandardne konfiguracije

Aerodinamika – 4/5
Izjednačavanjem prethodne dve jednačine dobija se:
1
wvi + V∞ w sin α = V∞ w sin α + w 2 ,
2
odakle opet sledi:
w = 2vi ,
tako da je:
q
2 + 2V v sin α + v 2 .
T = 2ṁvi = 2%AUvi = 2%Avi V∞ ∞ i i

U lebdenju V∞ = 0 što se i dobija zamenom:

T = 2%Avi2 = 2%Avh2 .
Aerodinamika Indukovana brzina α=0 Numeričko Opšta Snaga Nestandardne konfiguracije

Aerodinamika – 5/5

Ukoliko je V∞ >> vi može se zanemariti vi pod korenom u

prethodnom izrazu, tako da je:

T ≈ 2%Avi V∞ .

Ovo je Glauertova aproksimacija za velike brzine.

Postoji direktna analogija sa nosivošću krila. Slaganje teorija za
fiksno i rotirajuće krilo objašnjava se činjenicom da se sa porastom
brzine kretanja smanjuje uticaj obimne komponente brzine.
Aerodinamika Indukovana brzina α=0 Numeričko Opšta Snaga Nestandardne konfiguracije

Indukovana brzina – 1/2

Vučna sila rotora je:
q
T = 2ṁvi = 2(%AU)vi = 2%Avi (V∞ cos α)2 + (V∞ sin α + vi )2 .

U slučaju lebdenja je vh2 = T /2%A. Indukovana brzina u

progresivnom letu vi se može pomoću prethodnog izraza napisati u
obliku:
vh2
vi = p .
(V∞ cos α)2 + (V∞ sin α + vi )2
Koeficijent progresivnog leta µ odgovara komponenti brzine
paralelnoj ravni rotora:
V∞ cos α
µ= .
ΩR
Relativna brzina prostrujavanja (kroz ravan rotora) je onda:
V∞ sin α + vi V∞ sin α vi
λ= = + = µ tan α + λi .
ΩR ΩR ΩR
Aerodinamika Indukovana brzina α=0 Numeričko Opšta Snaga Nestandardne konfiguracije

Indukovana brzina – 2/2

Iz izraza za indukovanu brzinu u ravni rotora:
λ2
λi = p h .
µ2 + λ2
p
Prisetimo se da je λh = CT /2 tako da je:

CT
λi = p .
2 µ2 + λ2

Vraćanjem ovog izraza u jednačinu za relativnu brzinu

prostrujavanja λ:
CT
λ = µ tan α + p .
2 µ2 + λ 2

Ova jednačina se može rešiti analitički, ali se obično rešava

numerički (npr. iterativno).
Aerodinamika Indukovana brzina α=0 Numeričko Opšta Snaga Nestandardne konfiguracije

Specijalni slučaj α = 0 – 1/3

Iako za α = 0 nema progresivnog leta, interesantno je odrediti
graničnu vrednost λi .
Jednačina prostrujavanja se redukuje na:
CT
λi = q .
2 µ2 + λ2i

Nakon kvadriranja i preured̄enja dobija se:

λ4i + µ2 λ2i − λ4h = 0

Nakon deljenja jednačine sa vh4 :

 4  2  2
λi µ λi
+ − 1 = 0.
λh λh λh
Aerodinamika Indukovana brzina α=0 Numeričko Opšta Snaga Nestandardne konfiguracije

Specijalni slučaj α = 0 – 2/3

Rešenje prethodne bikvadratne jednačine je:
vs
u
λi u 1  µ 4 1 µ 2
 
= +1− .
t
λh 4 λh 2 λh

Donja slika prikazuje ovu zavisnost:

Aerodinamika Indukovana brzina α=0 Numeričko Opšta Snaga Nestandardne konfiguracije

Specijalni slučaj α = 0 – 3/3

Kada je µ >> λ (velike brzine leta) tada:

λi λh
→ ,
λh µ
odnosno
CT
λi = ,
2µ
što je prikazano isprekidanom linijom na prethodnom slajdu.
Aproksimacija za veliko µ je zadovoljavajuća kada je µ/λh > 2 što
otprilike odgovara µ > 0.1.
Aerodinamika Indukovana brzina α=0 Numeričko Opšta Snaga Nestandardne konfiguracije

Numeričko rešenje jednačine prostrujavanja – 1/3

Pošto α ne može biti jednako nuli, to se jednačina:
CT
λ = µ tan α + p ,
2 µ2 + λ 2

obično rešava numerički iako je moguće naći i analitički rešenje!

Uobičajeno se koriste:
prosta iteracija za fiksnu tačku,
Newton-Raphson-ova iteracija.
Prosta iteracija se izvodi:
r
CT CT
λi+1 = µ tan α + q , polazeći od: λ0 = λh = .
2 µ2 + λ2i 2
Aerodinamika Indukovana brzina α=0 Numeričko Opšta Snaga Nestandardne konfiguracije

Numeričko rešenje jednačine prostrujavanja – 2/3

Rešenje je dostignuto kada je relativna greška izmed̄u dve
uzastopne vrednosti manja od neke zadate male veličine, npr:
 
 λi+1 − λi 
ε =   < 0.0005.
λi+1 
Obično je potrebno izvršiti 10 – 15 iteracija!
Newton–Raphson-ov metod glasi:
 
f (λ)
λi+1 = λi − 0 ,
f (λ) i
pri čemu je:
CT
f (λ) = λ − µ tan α − p = 0,
2 µ 2 + λ2
CT 2
−3/2
f 0 (λ) = 1 + µ + λ2 λ.
2
Aerodinamika Indukovana brzina α=0 Numeričko Opšta Snaga Nestandardne konfiguracije

Numeričko rešenje jednačine prostrujavanja – 3/3

Njutnov metod je osetljiv na početnu vrednost. Najčešće je dobro
početi od λ0 = λh , kada se konvergencija rešenja postiže za
nekoliko iteracija. Slika dole prikazuje tipičan izgled λ/λh za
različite α.
Aerodinamika Indukovana brzina α=0 Numeričko Opšta Snaga Nestandardne konfiguracije

Opšta jednačina prostrujavanja – 1/1

Relativna indukovana brzina za progresivni let sa penjanjem se

može napisati u obliku:
CT
λ = µx tan α + p + µy ,
2 µ2x + λ2

gde su:
V∞ cos α V∞ sin α
µx = , µy = ,
ΩR ΩR
Jednačina se može napisati i u obliku:
CT
λ = µ tan α + p + λc cos α.
2 µ 2 + λ2

Jednačina ne važi kada je −2vi < V∞ sin α < 0!

Aerodinamika Indukovana brzina α=0 Numeričko Opšta Snaga Nestandardne konfiguracije

Snaga za progresivan let – 1/3

Potrebna snaga za progresivan let:

P = T (V∞ sin α + vi ) = TV∞ sin α + Tvi ,

ili
P T (V∞ sin α + vi ) V∞ sin α + vi λ
= = = .
Ph Tvh vh λh
Kako je relativna brzina prostrujavanja:

CT λ2
λ = µ tan α + p = µ tan α + p h ,
2 µ2 + λ2 µ 2 + λ2

odnos snaga za progresivni let P i u lebdenju Ph je:

λ P µ λh
= = tan α + p .
λh Ph λh µ 2 + λ2
Aerodinamika Indukovana brzina α=0 Numeričko Opšta Snaga Nestandardne konfiguracije

Snaga za progresivan let – 2/3

Znajuću snagu potrebnu za lebdenje Ph , potrebna snaga za

progresivan let je:
µ λh 
P = Ph tan α + p .
λh µ2 + λ 2

Prvi sabirak predstavlja snagu za kretanje napred i penjanje, dok se

drugi troši na indukovanje brzina u ravni rotora.
Da bi se odredio prvi sabirak potrebno je poznavati ugao α koji
zavisi od ukupnog otpora helikoptera D.
Aerodinamika Indukovana brzina α=0 Numeričko Opšta Snaga Nestandardne konfiguracije

Snaga za progresivan let – 3/3

U ravnomernom horizontalnom letu važi T cos α ≈ W i
T sin α ≈ D cos α ≈ D, odakle:
D D D
tan α = = ≈ .
W L T
Onda je snaga horizontalnog progresivnog leta:
 
P µ D λh
= +p .
Ph λh T µ + λ2
2

Da bi se znalo D neophodno je znati otpor rotora i otpor trupa

helikoptera! Za progresivni let sa penjanjem:
P µ λh λc
= tan α + p + cos α.
Ph λh µ2 + λ2 λh
Aerodinamika Indukovana brzina α=0 Numeričko Opšta Snaga Nestandardne konfiguracije

Nestandardne konfiguracije – 1/11

Slika: Kamov Ka-52 – koaksijani rotor

Aerodinamika Indukovana brzina α=0 Numeričko Opšta Snaga Nestandardne konfiguracije

Nestandardne konfiguracije – 2/11

Slika: Kaman K-MAX – preklapajući rotori

Aerodinamika Indukovana brzina α=0 Numeričko Opšta Snaga Nestandardne konfiguracije

Nestandardne konfiguracije – 3/11

Slika: Boeing Vertol CH-47 – tandem rotor

Aerodinamika Indukovana brzina α=0 Numeričko Opšta Snaga Nestandardne konfiguracije

Nestandardne konfiguracije – 4/11

Koaksijalni rotor

+ Snaga helikoptera se troši samo na glavni rotor.

− Kompleksan sistem komandovanja rotorom.
+ Nema potrebe za repnim rotorom – lakša konstrukcija.
− Interakcija izmed̄u rotora helikoptera (složenija strujna
slika).
Ako se pretpostavi da gornji rotor u potpunosti zasenčuje
donji, teorija kaže da je potrebno 41% više snage nego kada je
rotor izolovan.
Ako se pretpostavi da gornji rotor zasenčuje donji sa 50%
površine rotora, tada je potrebni porast snage 28%. Model
prikazuje sledeći slajd.
Merenja pokazuju da je u stvari porast snage samo 16% što se
približava izolovanim rotorima koji imaju repni rotor.
Aerodinamika Indukovana brzina α=0 Numeričko Opšta Snaga Nestandardne konfiguracije

Nestandardne konfiguracije – 5/11

Aerodinamika Indukovana brzina α=0 Numeričko Opšta Snaga Nestandardne konfiguracije

Nestandardne konfiguracije – 6/11

Potrebna snaga za lebdenje za izolovan i koaksijalni rotor:

κT 3/2
 
3 σCDo
P = √ + %A(ΩR) ,
2%A 8
kint κ(2T )3/2
 
3 2σCDo
P = √ + %A(ΩR) .
4%A 8
Aerodinamika Indukovana brzina α=0 Numeričko Opšta Snaga Nestandardne konfiguracije

Nestandardne konfiguracije – 7/11

Efikasnost lebdenja (kint = 1 za izolovani rotor):

3/2
CT
√
2
FM = 3/2
.
kint κCT σCDo
√
2
+ 8
Aerodinamika Indukovana brzina α=0 Numeričko Opšta Snaga Nestandardne konfiguracije

Nestandardne konfiguracije – 8/11

Slika: Efikasnost lebdenja za kint = 1; 1.16; 1.28; 1.41.

Aerodinamika Indukovana brzina α=0 Numeričko Opšta Snaga Nestandardne konfiguracije

Nestandardne konfiguracije – 9/11

Delimično preklopljeni rotori

Preklopljena površina:
   
0 0Aov 2 d −1 d
Aov = m A, m = = θ − sin θ , θ = cos .
A π D D
Aerodinamika Indukovana brzina α=0 Numeričko Opšta Snaga Nestandardne konfiguracije

Nestandardne konfiguracije – 10/11

Delimično preklopljeni rotori

Ako su vučne sile koje prave rotori T1 i T2 (ne moraju biti
jednake), onda je ukupna idealna snaga:
3/2 3/2
(1 − m0 )T1 (1 − m0 )T2 m0 (T1 + T2 )3/2
Pi = P1 +P2 +Pov = √ + √ + √ .
2%A 2%A 2%A
Nju je moguće izraziti preko ukupne vučne sile sistema T kao:
s
T
Pi = kov T .
4%A
Aerodinamika Indukovana brzina α=0 Numeričko Opšta Snaga Nestandardne konfiguracije

Nestandardne konfiguracije – 11/11

Odnos ukupne indukovane snage za delimično preklopljene rotore i
indukovane snage za izolovani rotor:
√   √ !  2
Pitot √ 2 d 2 d
= kov ≈ 2 − + 1− .
Pi 2 D 2 D