|∞∞+≤Ñ~‘ O°î „ѨK∞« ~°}

t=*Ï˝#O
™ê=∞"Õ^OŒ +¨}∞‡Yâ◊~‡°

„Ѩ^äŒ=∞ =Ú„^Œ}:
Nq[Ü«∞<å=∞ ã¨O=`«û~°O
Ѷ≤„|=i–2014

"≥Å: ~°∂.60/-

_ç*ˇ·xOQ∑ : ~å=Ú.Ñ≤

„ѨK«∞~°}:
|∞∞+≤Ñ‘~î°O Kåi@|∞Öò „@ãπì
„Ѩ`«∞ʼnõΩ:
áê¡\ò <≥O–1–9–46, ÃÇÏKü.S.l 'Z—–40,
LëÈ^ŒÜ«∞ ã¨∂Ѩ~ü =∂Ô~¯\ò "≥#∞Hõ,
_®II Z.Zãπ.~å=Ù #QÆ~ü, ÃÇ·Ï^Œ~åÉÏ^£–20.
á¶È<£: 040–27134557

2 ™ê=∞"Õ^OŒ +¨}∞‡Yâ◊~‡°
 t"å~°Ê}=∞ã¨∞Î
Jáê~°"≥∞ÿ# 't=`«`«Î fiO—Ö’ H˘xfl JOâßÅ#∞
âߢ™êÎ#∞™ê~°OQÍ ÉèÏqOz XHõKÀ@ QÆ∞k„QÆ∞zÛ#
=∂ˆ~_»∞ ^ŒàÏÅ =∂Å Wk. JQÍ^èŒ "≥∞#ÿ âßOÉè=í
=∞Ç≤Ï=∞#∞ =Hͯ}˜OK«_»O ã¨∞ÅÉèí`«~°O HÍ^Œ∞.
™êfiq∞ Hõ$Ѩ`À Pq+¨¯ $`«"≥∞ÿ# „QÆO^äŒq∞k.
Éèí‰õΩÎʼnõΩ, l*Ï˝ã¨∞=ÙʼnõΩ LѨܫÚHõÎOQÍ–
`≥Å∞ã¨∞HÀ=Åã≤# H˘xfl q+¨Ü«∂Å#∞ `Õ@QÍ
JOkOKÕ <å ~¸ „Ѩܫ∞`åflxfl ѨÙã¨ÎHõ~°∂ѨOQÍ
JOkOK«_®xH˜ ã¨#fl^Œ∞úÖˇ·#"å~°∞ N =∂@∂i [QÆ<À‡Ç¨Ï#~å=Ù
^ŒOѨ`«∞Å∞. N =∂@∂i ÉÏÅHõ$+¨ìÜ«∞º Kåi@|∞Öò „@ãπì `«~°Ñ¶¨Ù#
D t=Éèí‰õΩÎÅ∞ t"å~°Ê} |∞kú`À nxx "≥Å∞=iOK«_®xH˜ `«y#
Pi÷Hõ ÔH·OHõ~°ºO KÕâß~°∞. "åiH˜ t"å#∞„QÆÇ¨Ï ã≤kú~°ã¨∞Î.
Ѩ^•ºÖ’¡, w`åÖ’¡ ~°zOz, ѨÅ∞=∂~°∞¡ ѨÅ∞ "ÕkHõÅÃÑ· „Ѩ=zO
z# q™êÎ~°"≥∞ÿ# t=`«`«Î fi nkè`«∞efl „â◊^•úà◊√=ÙʼnõΩ JOkOKåÅx
t= „Ѩ™ê^Œ q`«~°}.
WO^Œ∞Ö’ H˘xfl ÉèÏQÍÅ∞ QÆ`«OÖ’ H˘xfl Ѩ„uHõÅ"å~°∞ „ѨK«∞iO
Kå~°∞. J^ŒOÌ Ö’ H˘O_»ÖÏ D z#fl ѨÙã¨HÎ Oõ Ö’ Wq∞_ç# =∞Ǩ^Õ=ÙxH˜
Wk JHõΔ~åÅÜ«∞O.
Wk 'ã¨=∞„QÆ t=`«`«Î fiO— J#ÖË=Ú. HÍh H˘O`«"Õ∞~°ÔH·<å P
Ѩ~å`«Ê~°∞x QÆ∞iOz `≥eã≤, ÉèHí Î̃ „Ѩ=$uÎx ÃÑOK«QeÆ y`Õ ^è<Œ ÀºÇ¨ÏO.
JÖÏ ^èŒ#∞º_çfl HÍ"åÅ<Õ D z#fl ™êǨÏã¨O.
ã¨~°fiO t"å~°Ê}=∞ã¨∞Î.
– ™ê=∞"Õ^ŒO +¨}∞‡Yâ◊~°‡

™ê=∞"Õ^OŒ +¨}∞‡Yâ◊~‡° 3
 Jã≤`«yi ã¨=∞O ™êº`ü Hõ[˚ÅO ã≤O^èŒ∞áê„`Õ
ã¨∞~°`«~°∞ =~°âßMÏ ÖËdh Ѩ„`« =Úsfi I
eYu Ü«∞k QÆ$Ç‘Ï`åfi âß~°^• ã¨~°fiHÍÅO
`«^ŒÑ≤ `«= QÆ∞}Ï<åg∞â◊ I áê~°O #Ü«∂u II
#Å¡H˘O_»=O\˜ HÍ@∞Hõ#∞ ã¨=Ú„^ŒOÖ’ HõeÑ≤ ã≤~åQÍ KÕã∞¨ H˘x,
HõÅÊ=$HõÑΔ Ù¨ H˘=∞‡#∞ ÖËdx (HõÅO)QÍ KÕã∞¨ H˘x, Éè∂í q∞Ü«∞<Õ qâßÅ
Ѩ„`«OÃÑ· ã¨~fi° HÍÅ=ÚÅÖ’ ™êHΔÍ`«∞Î âß~°^•^ÕqÜÕ∞ edOz#ѨÊ\˜H–©
Dâ◊fi~å! h QÆ∞}=ÚÅ#∞ `«∞^Œ=Ú@ì =i‚OK«Ö^Ë ∞Œ . (=∞<À"å‰õΩ¯Å‰õΩ
Jf`«"≥∞ÿ#k t=`«`«Î fiO Jx ÉèÏ=O.)
`«= `«`«Î fiO #*Ï<åq∞ H©^Œ$â’-ã≤ =∞¿ÇÏâ◊fi~° I
Ü«∂^Œ$â’-ã≤ =∞Ǩ^Õ=! `å^Œ$âßÜ«∞ #"≥∂#=∞ó II
F =∞¿ÇÏâ◊fi~å! h `«`«Î fi=Ú Z@∞=O\˜^À <å‰õΩ `≥eÜ«∞^Œ∞.
=∞Ǩ^Õ=! h `«`«Î fi=Ú Z@∞=O\˜^À J@∞=O\˜ `«`«Î fi=Ú#‰õΩ
#=∞ã¨∞ûÅ∞.
(N ѨÙ+¨Ê^Œ<åÎKå~°º q~°z`« 't==∞Ç≤Ï=∞flóã¨∞Îu— #∞O_ç)

4 ™ê=∞"Õ^OŒ +¨}∞‡Yâ◊~‡°
 t=Ü≥∂QÆO
P¿ã`«∞ j`åK«ÅO t"å~å^èŒ# "åºÑ¨Î"≥∞ÿ LOk.
"Õ^Œ"Õ^•O`« "åV‡Ü«∞O, ѨÙ~å}ÏÅ∞, PQÆ=∂Å∞, HÍ"åºÅ∞,
^èŒ~°‡âß„™êÎÅ∞ t=`«`åÎ fixfl |Ǩïq^è•Å∞QÍ qâ◊^ŒÑ¨~°Kå~Ú.
''#=∞â◊≈OÉèí"Õ K« =∞Ü≥∂Éèí"Õ K« – #=∞â◊≈OHõ~åÜ«∞ K« =∞Ü«∞
㨯~åÜ«∞ K«– #=∞t≈"åÜ«∞ K« t=`«~åÜ«∞ K«—— Jx "Õ^Œ =∞O„`åÅ∞
'â◊OÉèí∞, â◊OHõ~°, t=— JO@∂ =¸_»∞ k=º <å=∂Å`À P Ѩ~å`«Ê
~°∞x H©iÎOKå~Ú.
'UHÀ~°∞„^À # kfifÜ«∂Ü«∞`«ã∞¨ ó÷ —– Jx ã¨~fi° "åºÑ¨‰Ωõ _≥#· Ѩ~"° ∞Õ
â◊fi~°∞x, ~°∞„^Œ∞xQÍ JkfifÜ«∞"≥∞ÿ# UHõ`«`«Î fiOQÍ `≥eÜ«∞*Ëã≤Ok.
''t=, =∞¿ÇÏâ◊fi~°, =∞$_», ǨÏ~°, ~°∞„^Œ, =∞$`«∞ºO[Ü«∞, =∞Ǩ^Õ=,
Ѩâ√◊ Ѩu, ã¨^•t=——–=O\˜ „Ѩ`ºÕ Hõ<å=∂Å∞ ã¨^•t=Ùx ã¨~Àfi#flux
Kå\˜ K≥|∞`«∞<åfl~Ú.
™ê=∞"Õ^OŒ +¨}∞‡Yâ◊~‡° 5
 't=Ü≥∂QÆO— ã¨~Àfi`«¯ $+¨ì=∞x âß„™êÎÅ∞ K≥ѨÊ_»"Õ∞ HÍHõ–
HÍj‡~°â=·‹ O, â◊√^Œâú =·‹ ã≤^•úO`«O, g~°â=·‹ O, áêâ◊√Ѩ`O« , q∞„â◊â=·‹ O–
=O\˜ J<ÕHõ ã¨O„Ѩ^• Ü«∂Å∞ ÉèÏ~°`«^Õâ◊=∞O`å |Ǩïà◊"åºÑ≤Î
K≥O^•~Ú.
*Ï˝#O t==∞Ü«∞O â‹·gÉèíH˜Îó ^蕺#O t"å`«‡Hõ"£∞I
t"å~°Û<å t=„=`«O t=Ü≥∂QÀ Ç≤Ï Ñ¨OK«^è•II
1.t=*Ï˝#O,2.t=ÉèíH˜Î, 3.t=^蕺#O, 4.t"å~°Û#, 5.t=
„=`«O... D J~Ú^Œ∞ t=Ü≥∂QÍÅ∞.
g\˜x áê\˜OKÕ"å_»∞ t=Ü≥∂y.
t= â◊ÉÏÌxH˜ Z<Àfl J^Œ∞ƒù`«"≥∞ÿ# x~°fiK«<åÅ∞<åfl~Ú.
1. 't=— JO>Ë â◊√ÉèOí , Hˆ =Δ ∞O, „âıÜ∞« O, =∞OQÆàO◊ ... Jx xѶ∞¨ O@∞
Ѩ~°"≥∞ÿ# „Ѩ^è•<å~å÷Å∞.
2. *Ï„QÆ`ü ã¨fiѨfl ã¨∞+¨μÑ≤Î J=ã¨÷ʼnõΩ Jf`«"≥∞ÿ# ^蕺<å=ã¨÷Ö’
QÀK«iOKÕ `«∞sÜ«∞ (K«`«∞~°÷) `«`«Î fi"Õ∞ t=Ù_»∞.
''„ѨѨOKÀѨâ◊=∞O âßO`«O t=O J^≥· fi`«O K«`«∞~°÷O =∞#¨ºO`Õ
㨠P`å‡ ã¨q*˽ܫ∞ó——– Jx =∂O_»∞HÀºÑ¨x+¨`«∞Ζ `«∞sÜ«∞
`«`åÎ fixH˜ K≥Ok# ã¨zÛ^•#O^Œ ã¨fi~°∂ѨÙx 't=Ùx—QÍ
ã¨Ê+¨ìѨ~°zOk. „uQÆ∞}ÏʼnõΩ Jf`«"≥∞ÿ# <åÅ∞QÀ Éèí∂q∞Hõ
Ѩ~°=∞"≥∞ÿ# t=`«`«Î fiO.
3. âßO`«"Õ∞ t=Ù_»∞. xifiHÍ~° xâ◊ÛÅ âßO`«ã≤÷`Õ Ñ¨~°=∞QÆ=∞º"≥∞ÿ#
t=`«fiO. ™ê÷}∞, JK«Å– J<Õ t= <å=∂ʼnõΩ W^Õ J~°÷O.
4. Pk`«ó Ѩiâ◊√^Œú`åfi`ü =∞Å„`«Ü«∞ qÜ≥∂QÆ`«óI
t= W`«∞ºK«º`Õ ã¨kƒùó—– Jx PQÆ=∂Å =∂@.
U J*Ï˝# =∂e#º=¸ ÖËx ѨiѨÓ~°‚ â◊√^Œú `«`«Î fi"Õ∞ t=Ù_»∞.
5. ''=â◊HÍO`Ò t=㨇 $`«ó—— Jx =∞~˘Hõ x~°fiK«#O. Jxfl\˜h
„ѨHÍtOѨ *Ë¿ã =¸Å K≥·`«#º"Õ∞ t=Ù_»∞. '=t–t=— ã¨~åfixfl
`«# =â◊OÖ’ LOK«∞‰õΩ#fl 㨈~fiâ◊fi~°∞_»∞.
'ã¨~fi° O =jHõ$`«O Ü«∞™ê‡`ü `«™ê‡`ü t= Wu 㨇 $`«ó—–Jxfl\˜h
6 ™ê=∞"Õ^OŒ +¨}∞‡Yâ◊~‡°
 =â◊O KÕã¨∞H˘<Õ"å_»∞ t=Ù_»∞– Jx t=ѨÙ~å}ÀH˜Î.
6. WKåÛùâ◊H˜Î`À ‰õÄ_ç# Ѩ~°"Õ∞â◊fi~°∞_»∞– t=Ù_»∞. WKåÛùâ◊H˜ÎÖ’<Õ
*Ï˝# „H˜Ü«∂â◊‰õΩÎÅ∞ Wq∞_ç L<åfl~Ú.
7. ''ã¨~°fiO Ü«∞ã≤‡<£ âı`Õ– ã¨~°fiã≤‡<£ Ü«∞âı‡`Õ Wu t=ó——– Jxfl
Z=i Ü«∞O^Œ∞<åflÜ≥∂, Z=_»∞ JxflO\˜ Ü«∞O^Œ∞<åfl_À– P
ã¨~åfi^è•~° K≥·`«#º"Õ∞ t=Ù_»∞.
8. t= J<Õ ~Ô O_»H~Δõ åÖ’¡ 'â◊H,Î̃ Sâ◊fi~°ºO, J=∞$`«`fi« O— ^•y L<åfl
Ü«∞x â◊|Ì qt+¨`ì #« ∞ qâı+¡ ã≤ ∂¨ Î =∞O„`«âß„ã¨OÎ "åºMϺxOzOk.
ÃÑ·# K≥Ñ≤Ê# â◊√ÉèíO, âßOu, â◊√^Œú`«, "≥∂HõΔO... =O\˜ Ѩ~°=∞
Ѷ¨ÖÏÅ#∞ „Ѩ^•#O KÕÜ«∞_»"Õ∞ t=Ùx ã¨fiÉèÏ=O.
''t=q∞KÕÛù#‡#∞ëêº}ÏO `«™ê‡`ü t= Wu 㨇 $`«ó——– Jx =∞Ǩ
ÉèÏ~°`« =K«#O. `«# â◊H˜Î`À ã¨~°fi[QÆux x~°fiÇ≤Ïã¨∞Î#flO^Œ∞#– P
â◊H˜Îx 'JO|—QÍ, ™êfiq∞x '™êO|∞x—QÍ (JO|`À L#fl"å_»∞)
H˘Å∞K«∞‰õΩO@∞<åflO.

™ê=∞"Õ^OŒ +¨}∞‡Yâ◊~‡° 7
 „|Ǩχ =Ú~åi ã¨∞~åiÛ`« eOQÆO
ã¨$+≤ì ã≤÷u ÅÜ«∞ʼnõΩ ¿ÇÏ`«∞"≥·# Dâ◊fi~°∞x eOQÆ~°∂ѨOQÍ#∞,
=¸iÎ~°∂ѨOQÍ#∞ P~åkèOK«_»O ã¨O„Ѩ^•Ü«∞O. eOQÆO 'x+¨¯à◊—
(JHõÅ) `«`åÎ fixH©, =¸iÎ 'ã¨HõÅ— `«`åÎ fixH© ã¨OˆH`åÅ∞. x~åHÍ~°,
™êHÍ~° ~°∂ѨOQÍ qâıfiâ◊fi~°∞x P~åkèOKÕ q^è•<åeq.
t=eOQÍ~å^èŒ# J`«ºO`« „áêp#O, ã¨<å`«#O.
„|Ǩχ=Ú~åi ã¨∞~åiÛ`« eOQÆO
x~°‡ÅÉèÏã≤`« â’aè`«eOQÆOI
[#‡[ ^Œ∞óYq<åâ◊Hõ eOQÆO
`«„`«Ê}=∂q∞ ã¨^•t=eOQÆ"£∞I
Wk „Ѩã≤^Œú t=ã¨∞Îu. WO^Œ∞Ö’ t=eOQÍ~å^èŒ# ã¨O„Ѩ^•Ü«∞O,
ã¨fi~°∂ѨO, „ѨÜ≥∂[#O K≥ѨÊ|_»∞`«∞<åfl~Ú.
1. „|Ǩχ=Ú~åi ã¨∞~åiÛ`«eOQÆO
„|ǨχKÕ, q+¨μ‚=ÙKÕ, ^Õ=`«ÅKÕ JiÛOѨ|_Õ t=eOQÆO.
'ÅÜ«∞<å`ü eOQÆ=ÚK«º`Õ— – ã¨~°fi[QÆu ^ÕxÜ«∞O^Œ∞ b#"≥∞ÿ LO^À,
[QÆuÜ«∞O^Œ∞ Uk b#"≥∞ÿ LO^À P Ѩ~°`«`«Î fi"Õ∞ eOQÆO.
8 ™ê=∞"Õ^OŒ +¨}∞‡Yâ◊~‡°
J=ºHõÎ „|Ǩχ=Ú, =ºHõÎ[QÆuQÍ Pq~°ƒùqã¨∞Î#fl ã≤÷uH˜ ã¨OˆH`«"Õ∞
eOQÆO. =ºHõÎ [QÆu Ü≥ÚHõ¯ c*ÏÅhfl D ã≤u÷ Ö’ xH˜ÑΔ "Ψ ∞≥ ÿ LO\Ï~Ú.
=ºHõÎO #∞O_ç J=ºHõÎOÖ’H˜ KÕˆ~ ÔH·=źã≤÷uH˜ D eOQÍ~å^èŒ#
PÅO|#.
ѨÙ~å}ÏÅ „ѨHÍ~°O–
HõÖÏÊO`«"∞≥ ÿ `«^∞Œ Ѩi, ѨÙ#ó ã¨$+≤Hì ˜ „áê~°OÉè"í ∞≥ #ÿ ã≤u÷ Ö’ q+¨μ<‚ åcè
Hõ=∞ÅO #∞O_ç L^ŒƒùqOz# „|Ǩχ, `«#‰õΩ `å<Õ ã¨fiÜ«∞OÉèí∞=ÙQÍ
ÉèÏqOKå_»∞. q+¨μ‚x `«# `«~°∞"åu "åxQÍ ÉèÏqOKå_»∞. ^•x`À
'Z=~°∞=ÚO^Œ∞?— J<Õ „Ѩâ◊fl L^ŒƒùqOzOk. P „Ѩâ◊fl „|Ǩχ, =Ú~å
~°∞Å #_»∞=∞ q"å^ŒOQÍ =∂i, Jk f„=Ü«Ú^•úxH˜ ^•i fã≤Ok.
P f„=`«Ö’ Ѩ~°ã¨Ê~°O „ѨÜ≥∂yOK«∞‰õΩ#fl J¢™êÎÅ =Å¡ ˆ~QÆ∞`«∞#fl
ã¨OHΔÀÉèÏxH˜ ^Õ=`«Å∞ ÉèíÜ«∞K«H˜`«∞Öˇ· ã¨^•t=Ùx â◊~°}∞ "Õ_®~°∞.
ã¨^•t=Ù_»∞ ǨÏi„|ǨχŠ#_»∞=∞ `«∞k "≥Ú^Œà◊√§ `≥eÜ«∞x
=∞ǨeOQÆOQÍ Pq~°ƒùqOKå_»∞. J|∞ƒ~°Ñ¨_ç# qiOz q+¨μ‚=ÙÅ∞
`«∞k "≥Ú^Œà√◊ § `≥Å∞ã¨∞HÀ"åÅx „ѨÜ∞« uflOKå~°∞. ǨÏi =~åǨÏ~°∂ѨO
^èŒiOz Pkx `≥Å∞ã¨∞HÀ_®xH˜ „Ѩܫ∞uflOz`Õ, #Å∞= („|Ǩχ)
ǨÏOã¨~°∂ѨÙ_≥· JO`åxfl „QÆÇ≤ÏOKåÅx L^Œºq∞OKå_»∞. HÍh
W~°∞=ÙiH© P^ŒºO`åÅ∞ „QÆÇ≤ÏOK«_»O ™ê^茺O HÍÖË^Œ∞.
F@q∞ #OwHõiOK«ÖxË „|Ǩχ `«#‰õΩ `å~°ãѨ _¨ #ç "≥ÚQÆeѨÙ=Ùfi#∞
‰õÄ@™êHõΔ ºOQÍ „QÆÇ≤ÏOz `å#∞ JO`åºxfl Hõ#∞Q˘<åfl#x
J|^Œú=∂_®_»∞. ^•x`À =∞ǨeOQÆO #∞O_ç t=Ù_»∞ ѨOK«=ÚY
~°∂ѨO`À ™êHΔÍ`«¯iOKå_»∞. PÜ«∞# Hõ~åÅ „Éèí∞‰õΩ\˜ (Hõ#∞ÉÁ=∞
=Ú_ç) #∞O_ç HÍÅÉèˇ·~°=~°∂ѨO Pq~°ƒùqOz, „|Ǩχ^Õ=Ùx Jã¨`«º
=∂_ç# =ÚMÏxfl „`«∞Oz"Õã≤Ok. JѨÊ\˜=~°‰õΩ S^Œ∞=ÚMÏÅ`À
#∞#fl „|Ǩχ, <å\˜ #∞O_ç K«`«∞~°∞‡Y∞_»Ü«∂º_»∞.
â◊~°}∞"Õ_ç# ǨÏi„|ǨχÅ#∞ K«∂ã≤ t=Ù_»∞ `«`ÀÎ fiѨ^Õâ◊O KÕã≤,
''x*ÏxH˜ XˆH `«`«Î fiO ǨÏi ǨÏ~° „|ǨχÅ∞QÍ =ºHõÎ=∞~ÚºO^Œh,
Ѩiq∞`« ^Œ$+≤ìx q_»z ѨiH˜¿ãÎ, J#O`«"≥∞ÿ# UHõ`«fi"Õ∞ Jã¨Å∞
™ê=∞"Õ^OŒ +¨}∞‡Yâ◊~‡° 9
 ã¨`«ºOQÍ `≥Å∞ã¨∞ÎO^Œh, P Ѩ~°=∞ã¨`åºxfl ™êHΔÍ`«¯iOѨ *ËÜ«∞_»"Õ∞
D Jyfl eOQÍq~åƒù=OÖ’x PO`«~°º=∞——x É’kèOKå_»∞.
JÖÏ „|Ǩχ=Ú~å~°∞Å∞ `«`åÎ fixfl „QÆÇÏ≤ Oz, <å\˜#∞O_ç t"å~å^è#Œ
KÕÜ∞« QÍ, W`«~° ^Õ=`«Å∞, |∞∞+¨μÅ∞ Dâ◊fi~°∞x eOQÆ~∂° ѨOÖ’ JiÛO
Kå~°∞. D "≥·<åxfl eOQÍ+¨ìHõOÖ’x ÃÑ· â’¡HõOÖ’ „Ѩ^äŒ=∞áê^ŒO
=i‚™ÈÎOk.
D ѨÙ~å}Hõ^äŒ#∞ K«∂_»QÍ<Õ KåÖÏ=∞Ok J<ÕHõ ã¨O^ÕǨÅHõ∞
Ö’#=Ù`å~°∞. HÍh UHÍ„QÆOQÍ HÍã¨Î ÉèÏq¿ãÎ, Z‰õΩ¯= `«‰õΩ¯=Å∞
`ÕÅÛ_®xH˜ D Hõ^Œä K≥Ñʨ |_»Ö^Ë xŒ J~°=÷ ∞=Ù`«∞Ok. ã¨`åºqëê¯~åxfl,
`«`«Î fi*Ï˝<åxfl HõeyOKÕ D Hõ^äŒÖ’x ã¨OˆH`åÅ#∞ „QÆÇ≤ÏOKåe.
D JyfleOQÆO ѨOK«Éèí∂`åÅÖ’x XHõ>ˇÿ# 'Jyfl— HÍ^Œ∞. ѨOK«
Éè∂í `åʼnõΩ PkÜ≥∞ÿ # *’ºuó ã¨fi~°∂ѨO. t=Ùx *’ºui¡OQÆ=∞x P~å
kèOKÕ ã¨O„Ѩ^•Ü«∞O LOkHõ^•! 'Jyfl— – J<Õ â◊ÉÏÌxH˜ ''J„QÆ=Ú
#O^Œ∞ ("≥Ú^Œ@) L#fl"å_»∞—— J<Õ J~å÷xfl „QÆÇ≤ÏOKåe.
HÍÖÏyfl ~°∞„^Œ∞_≥·# t=Ùx =∞ǨHÍÅ ã¨fi~°∂Ѩq∞k.
^Õâ◊HÍÖÏÅ (Space & Time ) J=^èŒ∞efl `≥Å∞ã¨∞HÀ"åÅx „Ѩܫ∞
uflOKÕ ~Ô O_»∞ „Ѩ[Ö˝ Ë WHõ¯_» =~åǨÏ, ǨÏOã¨Å∞QÍ ã¨OHˆ uOK«|_®¤~Ú.
=∞#O ^Õxx QÆ=∞xOz<å ''nx "≥Ú^ŒÖËk? ZѨÊ\˜=~°‰õΩ? ZHõ¯_ç
=~°‰õΩ?—— Jx „Ѩtfl™êÎO. HÍh ã¨`«ºO JYO_»O. ^Õâ◊ HÍÅ =ã¨∞Î
Ѩiq∞`«∞ʼnõΩ JO^Œ^Œ∞.
'QÆ`«O— J#O`«O – 'Éèíq`«=ºO— J#O`«O. =~°Î=∂#O =∞#O
L#fl Hˆ O„^ŒO. Wn J#O`«OÖ’x^Õ. =º=Ǩ~°OQÍ =¸_»∞HÍÖÏÅ#∞
¿Ñ~˘¯<åfl, x*ÏxH© J#O`«HÍÅO D =¸_çO\˜ ѨikèH© JO^Œ^Œ∞.
^ÕâH◊ ÍÖÏÅ∞ ™ê¿ÑHΔÍÅ∞. QÆ`åxfl `«=ÙfiH˘<Õ =∞# „Ѩ[#˝ ∞ `«=Ùfi‰õΩ"≥à¡ı
=~åǨÏOQÍ ã¨OHˆ uOz, Éèqí `«=ºO"≥Ñ· Ù¨ Zyˆ~ TǨÏÅ „Ѩ[#˝ ∞ ǨÏOã¨
QÍ ã¨OˆHuOKå~°∞.
HÍh ZO`« TÇ≤ÏOz<å Éèíq`« JO^Œ^Œ∞. ZO`« `«=Ùfi‰õΩ"≥o§<å
QÆ`«O Pk zHõ¯^Œ∞. =∞#=Ú#fl ˆHO„^ŒOÖ’<Õ J#O`«HÍÅâ◊H˜Îx
10 ™ê=∞"Õ^OŒ +¨}∞‡Yâ◊~‡°
„QÆÇÏ≤ OK«QÅÆ O.
„Ѩ=Ç≤ÏOKÕ =∞Ǩ#kÖ’x U ÉèÏQÆOÖ’ #∞O_≥·<å #n [ÖÏxfl
„QÆÇÏ≤ OK«QÅÆ O. JÖψQ L#fl HÍÅOÖ’<Õ HÍÅK≥`· <« åºxfl „QÆÇÏ≤ OKåe.
QÆ`O« XHõ *Ï˝ÑH¨ Oõ . Éèqí +¨º`«∞Î TǨÏ. =~°=Î ∂#O "åã¨=Î O. `å#∞#fl
ã≤u÷ Ö’<Õ J#O`« Dâ◊fi~°âH◊ xÎ̃ ™êHΔÍ`«¯iOK«∞H˘<Õ UHÍ„QÆ`« ^蕺#O.
P^ŒºO`åÅ∞ ÖËx JYO_» K≥`· #« º"Õ∞ =∞ǨHÍÅ ã¨fi~°∂ѨO. WO^Œ∞Ö’
Zxfl ã¨$+¨μìÅ∞, Zxfl ã≤÷`«∞Å∞ ÅÜ«∞=∞Ü«∂ºÜ≥∂! JÖÏ ÅÜ«∞"≥∞ÿ#
J#O`«HÍÅ"Õ∞ ã¨^•t=Ù_»∞. Z<Àfl `«~°OQÍÅ∞ ã¨=Ú„^ŒOÖ’ ѨÙ\˜ì,
xÅz, uiy b#=∞=Ù`å~Ú. D =¸_»∞ J^Õ ã¨=Ú„^ŒOÖ’ [iˆQ
„Ѩ„H˜Ü∞« Å∞. J^Õ q^èOŒ QÍ Z<Àfl=∂~°∞¡ D qâ◊fiO ã¨$+≤ì ã≤u÷ ÅÜ«∞Å∞QÍ
P JYO_»„|Ǩχ=ÚÖ’ =ºHõÎ"≥∞ÿ, uiy JQÀK«~°=∞ø`«∞#flk.
P ã¨`«º^Œ~°≈#"Õ∞ D QÍ^äŒÖ’ ã¨Ê+¨ì=∞ø`«∞#fl J^Œ∞ƒù`« J=QÍǨÏ#.
U<å\˜ HõÖÏÊÅ<å_À ѨÓ[‰õΩ <ÀK«∞‰õΩ#fl "≥ÚQÆe ‰õΩã¨∞=∞O, HÍÅѨÙ
á⁄~°Å "≥·Ñ¨Ù `«# „Ѩ[˝`À "≥o§# „|Ǩχ‰õΩ QÀK«iOzOk. HÍh P
"≥ÚQÆeH˜ ‰õÄ_® P ã¨^•t=Ùx H˘# `≥eÜ«∞ÖË^Œ∞. J~Ú<å „|Ǩχ
=∂@#∞ HÍ^Œ#ÖËHõ Jã¨`åºxH˜ ã≤^ŒúѨ_çOk.
Hõ∂@™êHõΔ ºq∞zÛ# "≥ÚQÆe P<å\˜ #∞O_ç ѨÓ*Ï~°›`« HÀÖ’Ê
~ÚOk. J|^Œú=∂_ç# JAx =ÚYO JO`«=∞~ÚOk. nx
PO`«~°ºO – Jã¨`åºxH˜ Dâ◊fi~å~°Û#Ö’ J~°›`« ÖË^Œ∞.
J=ºHõÎ`«`åÎ fixfl P^ŒºO`«~°Ç≤Ï`« Jyflã¨ÎOÉèíOQÍ Pq+¨¯iOz# D
Éèí∂q∞HõÜÕ∞, Éèí∂q∞ Pq~°ƒùqOz#ѨC_»∞ JyfleOQÆOQÍ L^ŒƒùqO
zOk. W^Õ J~°∞}ÏK«ÅˆHΔ„`«O.
''JfO„kÜ«∞q∞^ŒO ã¨OÎ Éè=í ∞yfl~°∂ѨO—— –Jx t=ѨÙ~å} =K«#O.
WO„kÜ«∂f`«"≥∞ÿ# Ѩ~°`«`«Î fi"Õ∞ D t=eOQÆO.
„|Ǩχq+¨μ‚=ÙÅ #_»∞=∞ ã¨ÎOÉèÏHÍ~°OQÍ Pq~°ƒùqOz# ~ÀA
=∂~°æj~°¬ P„~åÌ#HõΔ„`«O. "åiKÕ "≥Ú^Œ\ ˜QÍ Ñ¨Ó[ á⁄Ok# k#O –
=∂Ѷ¨∞|Ǩïà◊ K«`«∞~°Ìt. W^Õ =∞Ǩt=~å„u.
Ü«∞`«∞Ê#ó ã¨ÎOÉèí~°∂¿Ñ} ™êfiq~åã¨=∞ǨÏO ѨÙ~åI
™ê=∞"Õ^OŒ +¨}∞‡Yâ◊~‡° 11
 ã¨HÍÖ’ =∂~°æjˆ~¬`«∞ ™êº^•¢~åÌ |∞∞HõΔ=∞~°ƒùH“II
`«∞ëÈì Ç¨Ï =∞^Œº"åO =`Òû ѨÓ[Ü«∂ã≤‡#‡Ç¨k<ÕI
t=~å„u iuMϺ`å ukäˆ~ëê =∞=∞ „Ñ≤Ü«∂II (t= ѨÙ~å}O)
N N N
t=eOQÍxH˜ W~°∞"≥Ñ· Ù¨ ÖÏ xÅz „|Ǩχq+¨μ=‚ ÙÅ∞ P~åkèOz# ÉèÏ=O
– Ü≥∂QÆѨ~°OQÍ "åºMϺxOz`Õ =∞~˘Hõ ã¨`«ºO `≥Å∞ã¨∞ÎOk.
ã¨∞+¨μ=∂fl <å_çH˜ t=Ù_»∞ JkèѨu. ^•xH˜ W~°∞"≥·Ñ¨ÙÅ #∞#fl W_»,
Ñ≤OQÆà◊ <å_»∞ʼnõΩ „|Ǩχ =Ú~å~°∞Å∞ JkèѨ`«∞Å∞.
ǨÏi ~Ú_»‰õΩ #Å∞= Ñ≤OQÆà◊
Hõ~°qO^Œ^ŒàÏÜ«∞`åH˜Δ! J=∞$`åOâ◊√ HõàÏ–
^èŒ~°∞_»∞ ã¨∞+¨μ=∂fl <å_çH˜
Ѩiáê\˜ #nèâ◊√Å#∞K«∞ |Å∞‰õΩ^Œ∞ ~å~°∞ºÖò.
„Éèí∂ =∞^茺™ê÷#OÖ’ D Ô~O_»∞ <å_»∞Å∞ ã¨∞+¨μ=∞flÖ’ b#=∞=Ù
`å~Ú. =∂#=^ÕÇϨ Ѩiq∞uÖ’ =¸Å^è•~° ã¨ÇϨ „™ê~°=ÚÅ #_»∞=∞
#∞#fl@∞¡QÍ ã¨∞+¨μ=∞fl QÀK«iOz<å – x*ÏxH˜ Wk JѨiq∞`« K≥`· #« º
^è•~°. Wk `å=∞~°`«∂_»∞Ö’x ^•~°=∞O`« ã¨#flx <å_ç (aã¨`«O`«∞
`«hÜ«∞ã‘) Ü«∞O^Œ∞ „ѨHÍtOKÕ J#O`« Dâ◊fi~°â◊H˜Î. nx Láêã¨<Õ
=ÚYº„áê}Àáêã¨#. ‰õΩO_»eh q^Œº. D K≥·`«#º ã¨fi~°∂ѨOQÍ Jyfl
ã¨OÎ ÉèOí ã¨OHˆ `«O. ã¨∂~°ºK«O„^•QÆ∞flʼnõΩ =¸Å"≥∞#ÿ `Õ["Õ∞ D =∞Ǩ
eOQÆO. WO^Œ∞Ö’x Ѩ~°=∂`«‡ `«`åÎ fi<Õfl |Ç¨ï ™êHÍ~° ã¨fi~°∂áêÅ
^•fi~å Dâ◊fi~°∞_»∞ =ºHõÎO KÕâß_»∞.
D =∞ǨyfleOQÆOÖ’<Õ „Ѩ}=`«`Ϋ fiO â◊|„Ì |ǨχQÍ ™êHΔÍ`«¯iOz,
JHõΔ~åÅ∞QÍ ã¨fi~åÅ∞QÍ <å^Œã¨fi~°∂áêxfl Pq+¨¯iOzO^Œx t=
ѨÙ~å}ÀH˜.Î
ÉèÏqOK«∞`«∂ "≥o`Õ – D =∞ǨeOQÆ`«`«Î fiOÖ’ JK«Û"≥∞ÿ# P`«‡
*Ï˝<åxfl =ºHõÎO KÕâß~°x ã¨Ê+¨ì=∞ø`«∞Ok.
'P`≥·‡= W^Œ=∞„QÆ Pã‘`ü— – J„QÆ=Ú#O^Œ∞#fl P`«‡`«`«Î fi"Õ∞ 'Jyfl—
eOQÆO. Jyfl #∞O_ç "≥Å∞=_Õ ~°=fiÅ =Öˇ JdÅ [QÆ=ÚÅ∞, Éè∂í `«HÀ\˜
12 ™ê=∞"Õ^OŒ +¨}∞‡Yâ◊~‡°
=ºHõÎ=∞Ü«∂º~Ú. WO^Œ∞Ö’ JO`«~åƒùQÍÖË ã¨$+≤ì ã≤÷u ÅÜ«∞Å∞.
ã¨$+≤ìH˜ ѨÓ~°fi=Ú#fl J=ºHõÎã≤÷`Õ, ã¨$+≤ìQÍ =ºHõÎ"≥∞ÿ# ^•xx uiy
J=ºHõÎOQÍ b#O KÕã¨∞‰õΩO@∞Ok. JO^Œ∞ˆH ã¨$ëêì ºkÖ’#∞#fl P`«‡
`«`«Î fiO Ö’xˆH, JO`«=∞O^Œ∞ ÅÜ«∞O [~°∞QÆ∞`«∞#flk. t=Ù_Õ ÅÜ«∞
HÍ~°‰õΩ_»#_»OÖ’x PO`«~°ºq∞k.
2. x~°‡Å ÉèÏã≤`« â’aè`«eOQÆO
D Ѩ~°`«`«Î fiO `«#Ü«∞O^Œ∞ =ºHõÎ"≥∞ÿ# ã¨$+≤ìÖ’x qHÍ~åʼnõΩ JO@x
â◊√^ŒúK≥·`«#º ã¨fi~°∂ѨO Hõ#∞Hõ Wk 'x~°‡Å ÉèÏã≤`« â’aè`«O—.
„uQÆ∞}Ï`«‡Hõ"≥∞ÿ# =∂Ü«∞‰õΩ Jf`«O Hõ#∞Hõ Jk ''x~°‡ÅO——.
'`«ã¨º ÉèÏ™ê ã¨~°fiq∞^ŒO qÉèÏu—... Jx LѨx+¨^£ =K«#O.
ã¨∂~åºk *’ºuã¨∞ûÅ#∞ „ѨHÍtOѨ*Ë¿ã ã¨fiÜ«∞O„ѨHÍâ◊ *’ºuÜÕ∞
WHõ¯_ç ''ÉèÏã≤`«—— Ѩ^•xH˜ "åK«ºO. Wk ''z`ü—— Ѩ^•~°÷"Õ∞.
Jã¨Öˇ·# P#O^Œ ã¨fi~°∂ѨO Hõ#∞Hõ<Õ ''â’aè`«O——.
nxx „QÆÇ≤ÏOz# "åiH˜ [## =∞~°} qHÍ~åÅ∞, ^Œ∞óMÏÅ∞ ÖËx
JYO_®#O^Œ ã¨`«ºO`À `å^•`«‡ºO Åaèã¨∞ÎOk. J^Õ ÔH·=źO.
Hõ#∞Hõ<Õ–
3. [#‡[^Œ∞óY q<åâ◊Hõ eOQÆO
ã¨O™ê~°[x`« ^Œ∞óMÏÅ#∞ ǨÏiOKÕ ã¨zÛ^•#O^Œ ã¨fi~°∂ѨÙ_»∞. J^Õ
''`«`—ü — Jx "Õ^=Œ Ú `≥eÑ≤# Ѩ~„° |Ǩχ=Ú. Wk ZÅ¡"àÕ Ö◊ Ï âßO`«O,
â◊√ÉèOí , â◊√^ŒOú . Hõ#∞Hõ – ã¨^•t="£∞. `«„`«Ê}=∂q∞ ã¨^•t=eOQÆO.
D =∞ǨeOQÍxH˜ „|Ǩχ=Ú~å~°∞Å∞ KÕã≤# ã¨∞Îu:
#"≥∂ x+¨¯Å~°∂áêÜ«∞ #"≥∂ x+¨¯Å`Õ[¿ãI
#=∞ ã¨ûHõÅ<å^ä•Ü«∞ #=∞¿ãÎ ã¨HõÖÏ`«‡<ÕII
#=∞ó „Ѩ}= "åKåºÜ«∞ #=∞ó „Ѩ}=eOy<ÕI
#=∞ó ã¨$ëêì ºkHõ¢ˆ~Î K« #=∞ó ѨOK«=ÚMÏÜ«∞`ÕII
ѨOK«„|Ǩχã¨fi~°∂áêÜ«∞ ѨOK«Hõ$`åºÜ«∞`Õ #=∞óI
P`«‡<Õ „|Ǩχ}Ë `«∞Éèíº=∞#O`« QÆ∞}â◊H˜ÎÜÕ∞II
ã¨HõÖÏHõÅ~°∂áêÜ«∞ â◊OÉèí"Õ QÆ∞~°"Õ #=∞óII
™ê=∞"Õ^OŒ +¨}∞‡Yâ◊~‡° 13
 t=eOQÆ `«`«ÎfiO
x~åHÍ~°, x~°=Ü«∞="≥∞#ÿ ã¨$+¨μìº#∞‡Y t= `«`Ϋ fi"Õ∞ eOQÆ ~°∂ѨO.
t=Ѩ~°=∂`«‡ x~åHÍ~°∞_»∂ (x+¨¯Å), ™êHÍ~°∞_»∂ (ã¨HõÅ) ‰õÄ_®.
x+¨¯ÅOQÍ t=Ù_»∞ eOQÆ~∂° Ñ≤. ã¨HÅõ OQÍ – QÆOQÍ^è~Œ ,° K«O„^ŒâYı ~°,
hÅHõO~î°, „uâ◊¥Å^è•i, <åQÍÉèí~°}, Hõ$uÎ"åã¨, ™êO|ã¨^•t=,
=∞$`«∞ºO[Ü«∂k J#O`« HõÖϺ} QÆ∞}=∞Ü«∞ k=º =∞OQÆà◊
q„QÆÇϨ ^è•i.
D ã¨HõÅ x+¨¯à◊ ~°∂áêÅ∞ Ô~O_»∂ P~å^èŒhÜ«∂ÖË.
1. „|ǨχO *’ºu ã¨fi~°∂ѨO K«, 2. ÉèíHÍÎ#∞„QÆÇ¨Ï q„QÆǨÏ"£∞.
t=Ù_»∞ „|Ǩχ *’ºu ã¨fi~°∂ѨÙ_»x `≥eÜ«∞*Ë¿ã^Õ eOQÆ~°∂ѨO.
'eOQÆO— J<Õ â◊ÉÏÌxH˜ 'zǨÏflO— Jx XHõ J~°÷O. Ѩ~°=∂`«‡‰õΩ
„ѨfHõQÍ JiÛOѨ|_»∞`ÀOk Hõ#∞Hõ 'eOQÆO— Jx XHõ J~°÷O.
D t=eOQÍ~°Û# J<åkQÍ ^Õ= =∞#∞+¨º ~åHõΔã¨∞Å KÕ`«, Jxfl
14 ™ê=∞"Õ^OŒ +¨}∞‡Yâ◊~‡°
=~åæÅ "åiKÕ`« PK«iOK«|_»∞`ÀOk. P^ŒºO`« ~°Ç≤Ï`«`åfixH˜
ã¨OHˆ `«"∞Õ t=eOQÆO. *’ºu~°H¡ } Δõ ÏÅ∞#fl eOQÍxfl JiÛOK«_O» =Å¡
Jáê~° J*Ï˝# `«=∞ã¨∞û #tã¨∞ÎOk.
'„É¿Çχ+¨Oì â◊~} ° =∞∞ѨQ=Æ ∞º— – J<Õ „â◊√`«∞ºH˜Î „ѨHÍ~°O, x["≥∞#ÿ
'W+¨ìO— Ѩ~°„|Ǩχ â◊OHõ~°∞_»∞. PÜ«∞##∞ â◊~°}∞"Õ_»=∞x "Õ^Œ=∂`«
É’^èŒ. ã¨∂~åºk ã¨=∞ã¨Î *’ºu~°‡O_»ÖÏÅH© =∞∂ÅHÍOu J~∞∞#
„|Ǩχ*’ºu t=eOQÆO.
t=eOQÆ`«`«Î fiO JQÍ^èŒO. J^Œ∞ƒù`«O.
N N N
t=eOQÆO áê#=@ìO KÕ`« P=$`«"≥∞ÿ LO@∞Ok. áê#=@ìO
eOQÆÑ~‘ O°î . „ѨH$õ u â◊HHΘ ˜ „ѨfHõ Wk. J~°<ú åsâ◊fi~° `«`Ϋ fi"Õ∞, áê#=@ìO
KÕ`« K«∞@ì|_»¤ t=eOQÆ`«`«Î fiO. 'P~åº"å=∂OQÆ—, Jx ã¨∞Îu.
'áê^À㨺 qâßfiÉèí∂`åx
„uáê^Œ™êº=∞$`«O kq—II
â◊H˜Î ã¨Oã¨Ê~°≈ KÕ`«<Õ t=Ù_»∞ =ºHõÎ=∞ø`å_»∞.
'qâßfi Éèí∂`åx— JO>Ë „ѨHõ$u. P „ѨHõ$u Ñ‘~î°ã¨Ê~°≈ L#fl
eOQÆÉèÏQÆO –=∂Ü«∂=$`«"≥∞ÿ# Dâ◊fi~° `«`«Î fiO. ^•xÃÑ·#∞#fl T~°úfi
ÉèÏQÆO–=∂Ü«∂f`« ã¨^•t= `«`«Î fiO. „ѨHõ$u ã¨Ê~°≈KÕ`«, ã¨$+≤ì
~°K«<å㨉õΩÎ_≥·# Dâ◊fi~°∞_»Ü«∂º_»∞.
eOQÍ~å^èŒ#Ö’ – „ѨHõ$uh, Dâ◊fi~°∞h – D LÉèíÜ«∞`«`åÎ fiÅ
ã¨"Õ∞‡à◊#"≥∞ÿ# ã¨^•t=Ùx P~å^èŒ# [~°∞QÆ∞`«∞Ok.
„ѨHõ$`Õ áê~°fiu – 'JѨ~°‚—. D Ѩ^•xH˜ (JѨ~°‚) P‰õΩÅ∞ ÖËx
fQÆ Jx J~°÷O. PÜ«∞# ™ê÷}∞=Ù –H˘=∞‡Å∂, P‰õΩÅ∂ ÖËx "≥∂_»∞.
P‰õΩÅ∞ ÖËx fQÆ`À, "≥∂_»∞ P=$`«"≥∞ÿ LOk. JO>Ë xifiHÍ~°
ã≤÷uÖ’, x~°=Ü«∞= ~°∂ѨOQÍ L#fl â◊H©ÎÜ«∞∞`« t=`«fi=∞k.
P áê#=@ì"Õ∞ Ü≥∂x Ñ‘~î°O. J^Õ â◊H˜ÎÑ‘~î°O. „ѨHõ$uâ◊H˜ÎH˜ „ѨfHõ
Ü≥∂x. P â◊H˜Îx Jkè+≤ªOz# x+¨¯Å Ѩ~°„|Ǩχ t=Ù_»∞.
'Ñ‘~î°=∞OÉÏ=∞Ü«∞O ã¨~°fiO t=eOQÆO K« z#‡Ü«∞"£∞——
™ê=∞"Õ^OŒ +¨}∞‡Yâ◊~‡° 15
 JOÉÏ=∞Ü«∞"≥∞ÿ#k Ñ‘~î°O, z#‡Ü«∞"≥∞ÿ#k t=eOQÆO.
'Ü≥∂x— J<Õ â◊ÉÏÌxH˜ '=∞∂ÅHÍ~°}O— („ѨHõ$u) Jx J~°÷O.
^•x<Õ '=∞ǨÏ^£„|Ǩχ— J<åfl~°∞.
'=∞=∞ Ü≥∂x~°‡Ç¨Ï^£ „|Ǩχ `«ã≤‡<£ QÆ~°ƒùO ^Œ^•=∞ºÇ¨Ï"£∞I
ã¨OÉèí=ó ã¨~°fiÉèí∂`å<åO `«`À Éèí=u ÉèÏ~°`«II
– Jx Ѩ~°=∂`«‡ NHõ$+¨μ‚x w`å=K«#O.
"åºÑ¨HõjÅ"≥∞ÿ# „ѨHõ$u `«`«Î fi"Õ∞ Ü≥∂x. L`«ÊuÎH˜ Láê^•#
HÍ~°}"≥∞ÿ# Ѩ~°=∞ ѨÙ~°∞+¨μ_Õ eOQÆO.
ã¨`«â◊ÛÜ≥∂x =∞ã¨`«â◊Û (Ü«∞Aˆ~fi^ŒO)
Ü≥∂ Ü≥∂xO Ü≥∂x =∞kèu+¨ª`ÕºHõóII (âıfi`åâ◊fi`«~°)
Ü«∞K«Û ã¨fiÉèÏ=O ѨK«u qâ◊fiÜ≥∂xó (âıfi`åâ◊fi`«~°)
^è•fi`åfi =∞∞x~°æK«Ûùu Éèí∂`«Ü≥∂xO (ÔH·=Ö’ºÑ¨x+¨`«∞Î)
– WÖÏ LѨx+¨^ŒfiK«<åÅÖ’ 'Ü≥∂x— J<Õk =∞∂ÅHÍ~°} â◊H˜ÎQÍ
ã¨Ê+‘ìHõiOѨ|_çOk.
ã¨~°fiÉèí∂`Õ+¨μ H“<ÕÎÜ«∞ =∞∂~°ÎÜ«∞ó ã¨OÉèí=xÎ Ü«∂óI
`å™êO „|Ǩχ =∞ǨÏ^Àºxó JǨÏO c[„Ѩ^Œó Ñ≤`åII
– w`å=K«<å#∞™ê~°O, ã¨~°fi„áê}∞ÅO^Œ∞ L`«Ê#fl=∞=Ù`«∞#fl
=∞∂~°∞ÎÅxfl\˜H© =∞ǨÏ^Àºx – „ѨHõ$u. JO^Œ∞ c[„Ѩ^•#O KÕ¿ã
t=Ù_»∞ (eOQÆO) `«O„_ç. '=∞ǨÏ^Àºx Ñ‘~î°ã¨∞÷_»∞—. Wn =∂`åÑ≤`«$
~°∂ѨO. [QÆ[˚#h [#Hõ ÉèÏ=O. J~°ú<åsâ◊fi~° `«`«Î fiO.
't=â◊HÀκâ◊Û zǨÏfl㨺 "Õ∞à◊#O eOQÆ=∞∞K«º`ÕI
t=â◊‰õΩÎÅ ã¨"≥∞ÿHõº`«`åÎ fixH˜ zǨÏflO – eOQÆO.
✦ 'Ü≥∂x<Õ 'ÉèíQÆ=∞∞— J<åfl~°∞. 'ÉèíQÆ=∞∞ QÆÅ"å_»∞— 'ÉèíQÆ"å<£— ÖË^•
'Éèí~°æ— Ѩ^Œ"åK«∞º_»∞.
=∞∞M’º ÉèíQÆã¨∞Î „ѨHõ$uó ÉèíQÆ"å<£ 't=— LK«º`ÕI
ÉèíQÆ"å<£ Éè’QÆ^•`åÇ≤Ï <å<Àº Éè’QƄѨ^•Ü«∞HõóII
ÉèíQÆã¨Ç≤Ï`«"≥∞ÿ# eOQÆ=∞∞ 'Éèí~°∞æ_»∞—. PÜ«∞<Õ WǨÏѨ~° ã¨∞Y^•Ü«∞
‰õΩ_»∞.
16 ™ê=∞"Õ^OŒ +¨}∞‡Yâ◊~‡°
 ÉèíO =$kúO QÆK«Ûùf`«º~å÷^ŒƒùQÆó „ѨHõ$u~°∞K«º`ÕII
^Õx ^•fi~å =$kú [~°∞QÆ∞`«∞O^À ^•xx 'ÉèQí =Æ ∞∞— („ѨH$õ u) J<åfl~°∞.
'ÉèíO— – JO>Ë =$kú, QÆK«Ûùu – JO>Ë [~°∞QÆ∞@.
„ѨHõ$u „Ѩ"åǨÏ~°∂Ñ≤}˜ (ã¨~°ã¨û~°} jÅ `åfi`ü). Hõ#∞Hõ<Õ Ü≥∂x
Ñ‘~î°O HÍÅ∞= =∂kiQÍ, „uHÀ}ÏHõ$uÖ’ LO@∞Ok. t=ã¨xflkè
KÕ`« „ѨH$õ u K≥`· #« º=O`«"∞≥ ,ÿ =∞ǨÏ^ŒÇϨ OHÍ~° Ѩ$kä"åºÑ¨¿ã*Î ’ "åÜ«∞∞
~åHÍâß^Œ∞Å∞QÍ „Ѩ"åÇ¨Ï ~°∂Ѩ"≥∞ÿ, (ÉèíO) =$kúx á⁄O^Œ∞`ÀOk. P
„ѨHõ$ux Jkè+≤ªOz# Ѩ~°=∂`«‡ 'Éèí~°∞æ_»∞—.
ã¨~°fiâ◊H˜Î, x`«º`«$Ñ≤Î â◊H˜Î, J<åk É’^èŒ â◊H˜Î, ã¨fi`«O„`« â◊H˜Î, JÅ∞ѨÎ
â◊H˜Î, ã¨~°fi[˝`«fiâ◊H˜Î – D P~°∞ â◊‰õΩÎÖË 'ÉèíQÆ— â◊|Ì "åKåºÅ∞. D
+¨_»∞æ}ˇÿâ◊fi~°º ã¨OѨ#∞fl_»∞ 'Éèí~°∞æ_»∞—.
„uHÀ}ÏHõ$uÖ’#∞#fl Ü≥∂xÑ‘~î°O – 'WKåÛ *Ï˝# „H˜Ü«∂`«‡Hõ—
â◊H˜ÎH˜ (WK«Ûù, *Ï˝#, „H˜Ü«∞) „ѨfHõ. Ѩ~°"Õ∞â◊fi~°∞_»∞ D =∞∂_»∞
â◊‰õΩÎÅ`À<Õ qâ◊fi Hõ$`åºÅ#∞ x~°fiÇ≤Ïã¨∞Î<åfl_»∞.
=∞∂ÖÏ^蕈~ „uHÀ}ÏM˺ WKåÛù*Ï˝# „H˜Ü«∂`«‡ˆHI
=∞^èÕº ã¨fiÜ«∞OÉèí∞ eOQÆO`«∞ HÀ\˜ ã¨∂~°º ã¨=∞„ѨÉèí"£∞II
WKåÛù*Ï˝#„H˜Ü«∂`«‡Hõ"≥∞ÿ# „uHÀ}Ï`«‡Hõ =∞∂ÖÏ^è•~° =∞^茺OÖ’
ã¨fiÜ«∞O„ѨHÍâ◊√_≥·# ã¨fiÜ«∞OÉèí∞=Ù q~ålÅ∞¡`«∞<åfl_»x ÉèÏ=O.
'N K«„HÍ~°Û#— QÆ∂iÛ K≥ѨÓÎ – ǨÏÜ«∞„w=Ù_»∞ (Åe`ÀáêMϺ#O)
WÖÏ q=iOKå_»∞ –
„uHÀ}~°∂Ñ≤}© â◊H˜Îó aO^Œ∞~°∂Ѩó t=ó㨇 $`«óI
Jq<åÉèÏ= ã¨O|O^èŒó `«™ê‡`ü aO^Œ∞ „uHÀ}Ü≥∂óII
– NK«„HõOÖ’x ˆHO„^Œ™ê÷hÜ«∞ aO^Œ∞ ~°∂ѨÙ_»∞ t=Ù_»∞. P t=ÙxKÕ
P=$`«"≥∞ÿ L#flk „uHÀ}~°∂Ѩ â◊H˜Î. D Ô~O_çO\˜H© Jq<åÉèÏ=
ã¨O|O^èOŒ .
P aO^Œ∞"Õ JYO_» =∞O_»ÖÏHÍ~°"∞≥ #ÿ ã¨^•t=`«`Ϋ fi=∞x `≥eÜ«∞
*Ë¿ãk – t=eOQÆO.
JYO_» =∞O_»ÖÏHÍ~°O qâ◊fiO "åºÑ¨Î=º=ã≤÷`«O
™ê=∞"Õ^OŒ +¨}∞‡Yâ◊~‡° 17
 „`≥·Ö’HõºO =∞O_ç`«O ÜÕ∞# =∞O_»ÅO `«`ü ã¨^•t="£∞. ("Õ∞~°∞
`«O„`«O)
P JYO_» =∞O_»Å"Õ∞ P~å^茺O.
~°∞„^Œã¨º Ѩ~°"Õ∞âßx ~“„nâ◊H˜Îifi`åI
~“„n`«∞ Ѩ~°"Õ∞âßx P^•º‰õΩO_»eh Éèí"Õ`ü II
=~°Î`Õ Ñ¨~°"Õ∞âßx „|Ǩχ q+¨μ‚ t"å`«‡HÍ I
™ê~°ú„u=ÅÜ«∂HÍÔ~·ó t=O "Õ+¨ì º ã¨^•ã≤÷`å II
â◊H˜ÎO q<å =∞¿ÇÏâßx „¿Ñ`«`«fiO `«ã¨º xtÛ`«"£∞ I
â◊H˜Î ã¨OÜ≥∂QÆ =∂„`Õ} Hõ~°‡Hõ~åÎ ã¨^•t=óI
J`« U= =∞¿ÇÏâßx ѨÓ[ÜÕ∞zÛù=eOQÆHõ"£∞II
(eOQÍ~°Û# `«O„`«O)
=∞∂_»∞#fl~° K«∞@¡`À t=Ùx K«∞\˜ì L#fl ‰õΩO_»eh â◊H˜Î ~“„n
â◊H.Θ
ã¨$+≤ìã≤÷u ÅÜ«∂`«‡Hõ"≥∞ÿ# P â◊H˜Î ã¨OÜ≥∂QÆO KÕ`«<Õ ã¨^•t=Ù_»∞
'Hõ~°‡ Hõ~°Î— J=Ù`«∞<åfl_»∞. 'UHÀǨÏO |Ǩï™êº"£∞— J<Õ ã¨OHõÅÊ
(WK«Ûù) â◊H˜Î =Å¡ Ѩ~°„|Ǩχ‰õΩ „Ѩ^äŒ=∞ ã¨ÊO^Œ# HõÅ∞QÆ∞`«∞Ok. J^Õ
PÜ«∞# „Ѩ^äŒ=∞ Jaè=ºH˜Î. <å^ŒaO^•fi`«‡Hõ t=â◊H˜Î.
J^Õ eOQÆ~°∂ѨO.
J~°ú<åsâ◊fi~°, JwflëÈ=∂`«‡Hõ, <å^ŒaO^•fi`«‡Hõ, "åQÆ~°÷ã¨fi~°∂Ѩ
`«`«Î fi"Õ∞ t=eOQÆ `«`«Î fiO. Wk "Õ^•ÅÖ’, "Õ^•O`åk âß„™êÎÅÖ’
„Ѩ=zOѨ|_»¤ Dâ◊fi~° `«`«Î fiO.
N N N
eOQÍ~°÷O QÆ=∞HõO zǨÏflO eOQÆq∞`«ºaènèÜ«∞`ÕI
eOQÆ=∞~°÷O Ç≤Ï Ñ¨Ù~°∞+¨O t=O QÆ=∞Ü«∞f`«º`«óII
^Õxx P~åkèOK«_»O =Å¡ r=Ù_»∞ t=Ùx K≥O`«‰õΩ KÕ~°`å_À, P
zǨÏflO eOQÆO. t=Ùx KÕˆ~Û ™ê^èŒ#"Õ∞ t=eOQÍ~°Û#.
eOQÆ"Õn =∞Ǩ^Õg eOQÆO ™êHΔÍ#‡¿ÇÏâ◊fi~°óI
`«Ü≥∂ó ã¨OѨÓ[<åxfl`«ºO ^Õg^Õ=â◊Û Ñ¨Ól`Ò II
18 ™ê=∞"Õ^OŒ +¨}∞‡Yâ◊~‡°
 eOQÆ"kÕ áê~°fiu. eOQÆO =∞¿ÇÏâ◊fi~°∞_»∞. D P~å^è#Œ [QÆ<å‡`å
Ñ≤`~« ∞° Å P~å^è<Œ .Õ „|Ǩχ q+¨μ‚ ~°∞„^•`«‡Hõ"∞≥ #ÿ Ѩ~O° *’ºuó ã¨fi~°∂Ѩ"∞Õ
eOQÆO Jx âß„ã¨Î =K«#O.
=∞∂ÖË „|Ǩ‡ `«^ä• =∞^èÕº q+¨μ‚ó „uÉèí∞=<Õâ◊fi~°óI
~°∞„^ÀѨi =∞Ǩ^Õ=ó „Ѩ}"åYºó ã¨^•t=ó II
eOQÆ=∞∂ÅOÖ’ „|Ǩχ, =∞^躌 # q+¨μ=‚ Ù, LѨi ÉèÏQÆOÖ’ FOHÍ~°
ã¨fi~°∂ѨÙ_≥·# ~°∞„^Œ=∞∂iÎ ã¨^•t=Ù_»∞ L<åfl~°∞.
WÖÏ eOQÆO „|Ǩχ q+¨μ‚ ~°∞„^•`«‡Hõ"∞≥ #ÿ â◊HΘ ã¨=∞xfi`« Ѩ~O° *’ºu.
XHõ nѨtY Jxfl kâ◊Å#∂ K«∂ã¨∞ÎOk. JÖψQ ã¨^Àº*Ï`åk
=^Œ<åÅ`À, ã¨~°fi`À=∞∞YOQÍ L#fl t=*’º`Õ t=eOQÍHõ$uQÍ
=ºHõ=Î ∞~ÚOk.
Dâ◊fi~°∞x q„QÆǨÏOÖ’QÍh, eOQÆOÖ’QÍh P~åkèOKÕ@ѨÙÊ_»∞ –
1. PǨ˙`«, 2. ã¨xflÇ≤Ï`«, 3. "åºÑ¨Hõ `«`åÎ fiÅ∞QÍ P eOQÆ=∞O^Œ∞
(q„QÆǨÏ=∞O^Œ∞) Ѩ~°"Õ∞â◊fi~°∞_»∞ <≥ÅH˘O\Ï_»∞.
=∞#ã¨∞ (ÉèÏ=O), =∞O„`«O – g\˜K`Õ « Dâ◊fi~°∞_»∞ PǨfixOѨ|_»
`å_»∞ (PǨ˙`«). JѨÙÊ_® aO|=∞O^Œ∞ (eOQÆ / q„QÆÇϨ ) Dâ◊fi~°∞_»∞
'ã¨xflÇ≤Ï`«∞_»∞— J=Ù`å_»∞. J#O`«~°O P aOÉÏ# ã¨~åfi}∞=ÙÅÖ’
'"åºÑ¨‰õΩ_≥·— J~°Û##∞ ã‘fiHõi™êÎ_»∞.
eOQÍ~°Û#‰õΩ q∞Oz# ™ê^èŒ# ÖË^Œ∞. ã¨~°fi áêáêÅ#∂ Éèí㨇O
KÕã≤, WǨÏѨ~° Éè’QÍÅxzÛ, ÔH·=ÖϺxfl „Ѩ™êkOKÕ â◊H˜Î t=eOQÍ
~°Û#‰õΩ LOk.
UHõ`«ó ã¨~°fi^•<åx „=`åx qq^è•x K«
f~å÷x xÜ«∞=∂ Ü«∞*Ï˝ eOQÍ~å^èŒ# "Õ∞Hõ`«óII
Éèí∞H˜Î =∞∞H˜Î„Ѩ^ŒO eOQÆO qq^è•Ñ¨xfl"å~°}"£∞II
ã¨~°fi^•#, „=`«, f~°÷ Ü«∞[˝ xÜ«∞=∂Åhfl XHõ Z`«∞Î, eOQÍ~°Û#
XHõ¯\© XHõ Z`«∞Î Jx âß„ã¨Î =K«#O.

™ê=∞"Õ^OŒ +¨}∞‡Yâ◊~‡° 19
 Ö’HõO eOQÍ`«‡HõO....
ã¨$+≤ì ã≤÷u ÅÜ«∞Å#∞ x~°fiÇ≤ÏOKÕ Ñ¨~°"Õ∞â◊fi~° K≥·`«<åºxfl |Ǩï
q^è•Å∞QÍ ÉèÏqOz, JiÛOz J#∞„QÆÇϨ |ÖÏxfl á⁄O^Õ q^è•<åÅ#∞
"Õ^•k âߢ™êÎÅ ^•fi~å =∞# ã¨<å`«# ^è~Œ ‡° O qã¨Î $`«OQÍ ™êkèOzOk.
JO^Œ∞Ö’ 't=eOQÍ~å^èŒ#— XHõ\ ˜.
'eOQÆ— â◊ÉÏÌxH˜ J^Œ∞ƒù`« âߢ™êÎ~å÷Å∞<åfl~Ú.
ã¨∂÷ÅOQÍ P~å^èŒ#Ö’ 'eOQÆO— J<Õ =∂@‰õΩ '=¸iΗ Jx J~°÷O
K≥Ñʨ =K«∞Û.
=∞#O HõO\˜`À K«∂_»ÖËx ÉèíQÆ=O`«∞x U^À XHõ aO|O (Jk
Hõ~K° ~« }° Ï^Œº=Ü«∞"åÅ∞#fl q„QÆÇϨ O HÍ=K«∞Û, XHõ „ѨfHõQÍ ÉèÏqOKÕ
tÅÜ≥∂, Ѩã¨∞Ѩ٠=Ú^ÀÌ, HõÅâ◊"≥∂ HÍ=K«∞Û) QÍ „QÆÇ≤ÏOz, âߢã¨Î
Ѩ^`úŒ ∞« Å ^•fi~å „Ñ¨u+¨,ª P"åǨÏ# =O\˜ „Ѩ„H˜Ü∞« Å`À P~åkèOK«_O»
ã¨O„Ѩ^• Ü«∞O. JÖÏ P~åkèOѨ|_Õ aOÉÏxfl 'eOQÆO— J#_»O
âߢ™êÎ~O÷° .
áêO_»∞~°OQÆx q„QÆÇ¨ xfl ã¨∞uÎ ã¨∂Î ''Ѩ~¢° |Ǩχ eOQÆO Éè*í Ë áêO_»∞
20 ™ê=∞"Õ^OŒ +¨}∞‡Yâ◊~‡°
~°OQÆO—— Jx H©iOÎ Kå~°∞ Pk â◊OHõ~∞° Å∞. q+¨μ‚ q„QÆÇ¨ xfl 'Ѩ~„° |Ǩχ
eOQÆO— J#_»O QÆ=∞xOKåeû# q+¨Ü«∞O.
WÖψQ ™êÅ„QÍ=∞ tÅx 'q+¨μ‚ eOQÆO— QÍ, #~°‡^Œ ÉÏ}tÅ
't=eOQÆO—QÍ, â’}tÅ 'QÆ}âË e◊ OQÆO—QÍ, ã¨∞=~°=‚ Úv #kÖ’ ÅaèOKÕ
^è•`«∞=Ù / NK«¢HõO 'â◊H˜Î eOQÆO—QÍ ÉèÏqOK«=K«∞Û.
J~Ú`Õ t=Ù#‰õΩ „Ѩ`ÕºH˜Oz 't=eOQÆO— Jx, „Ѩu PÅÜ«∞O
Ö’#∂ eOQÍ ~å^èŒ#QÍ –q„QÆǨÅ∞ H͉õΩO_® – ѨÓlOK«_»OÖ’
„Ѩ`ÕºHõ`« Uq∞\˜?
Wk K«~°ÛhÜ«∂Oâ◊O.
nx QÆ∞iOz t= ѨÙ~å}Ï^Œ∞ÅÖ’, â‹"· åQÆ=∂ÅÖ’ q=~°} LOk.
"å\˜x =∂„`«"Õ∞ „QÆÇ≤ÏOKåe.
H˘xfl t"Õ`«~° „QÆO^ä•ÅÖ’ ˆH=ÅO '=∞~å‡OQÆO—QÍ K«∂Ñ≤Oz#
HõÅÊ#Å#∞ „QÆÇ≤ÏOz, ÃÇ·ÏO^Œ= ^Õfi+¨μÅ∞ "å\˜x „ѨKå~°O KÕÜ«∞_»O
â’K«hÜ«∞O. JÖÏO\˜ J"å‰õΩÅ∂, K≥"å‰õΩÅ∂ =Å¡ q^Õj ‰õΩ`«∂ǨÏÅ
jÅ∞~°∞ t=eOQÆO QÆ∞iOz hKåaè„áêÜ«∂Å#∞ "≥e|∞KåÛ~°∞ Hõ∂_®.
HÍh P ~ÀAÖ’¡ ™êfig∞ q"ÕHÍ#O^Œ ^•xH˜ QÆ\ì˜ ã¨=∂^è•#q∞KåÛ~°∞.
Ü«∞[˝OÖ’x Ü«¸Ñ¨ã¨ÎOÉèí"Õ∞ 't= eOQÆO—QÍ ÉèÏqOK«=K«∞Û....
Jx K≥ѨÊ_»O "åi ã¨=∂^è•<åÅÖ’ XHõ\ ˜.
J~Ú`Õ JO`«\ `˜ À PQƉΩõ O_® – Ü≥∂QÆ, "Õ^,Œ *’ºuifi*Ï˝<åÅ#∞
ѨijeOz – =∞# âߢ™êΊǨÏ$^ŒÜ∞« O „ѨHÍ~°O 't=eOQÆ— `«`Ϋ fi"Õ∞
q∞\’ â’kè¿ãÎ Pâ◊Û~°ºHõ~"° ∞≥ #ÿ =∞Ǩkfi*Ï˝<åOâßÅ∞ QÀK«iã¨∞<Î åfl~Ú.
"å\˜x Ѩ~å=∞~°≈ KÕã¨∞‰õΩO^•O (™ê^茺"≥∞ÿ#O`«).
✦ b#O KÕã¨∞‰õΩ<Õ^Õ eOQÆO.
K«~åK«~° [QÆu Z=i Ü«∞O^Œ∞ Hõey, ÃÑiy, uiy b#=∞=Ù
`«∞O^À J^Õ eOQÆO. ã¨~°fi [QÆu ã¨$+≤ì ã≤÷u ÅÜ«∞Å<Õ =¸_»∞
^Œâ◊Å Ö’#∂ ã¨~°fiâ◊H˜Î=∞O`«"≥∞ÿ# Dâ◊fi~° K≥·`«#ºOÖ’<Õ b#"≥∞ÿ
LOk. JO^Œ∞ˆH P Dâ◊fi~°∞x 'eOQÆO— J<åfl~°∞. P b#O
=Å¡<Õ ã¨$+≤ìH˜ â◊H˜Î, LxH˜, =∞#∞QÆ_» Åaèã¨∞Î<åfl~Ú.
™ê=∞"Õ^OŒ +¨}∞‡Yâ◊~‡° 21
 ✦ P Dâ◊fi~°∞x PHÍ~åk ~°Ç≤Ï`«∞xQÍ ÉèÏqã¨∂Î, XHõ ã¨OˆH`«OQÍ
„QÆÇ≤Ï¿ãÎ – P^ŒºO`«~°Ç≤Ï`«"≥∞ÿ# *’ºu ã¨fi~°∂áêxH˜ „ѨfHõÜÕ∞
eOQÆO. JO^Œ∞ˆH *’ºui¡OQÆO J<åfl~°∞.
^蕺#„Ѩ„H˜Ü«∞Ѩ~°OQÍ â◊s~°OÖ’x P*Ï˝K«„Hõ™ê÷#OÖ’ =∞#
^ÕǨÏ=º=ã¨÷#∞ #_ç¿Ñ *Ï˝# ã¨fi~°∂áêxfl nѨ*’ºu =O\˜
PHÍ~°OQÍ ^蕺xOKÕ q^è•#O LOk. P *’ºuÜÕ∞ =∞#Ö’ *’ºu
i¡OQÆO. Hõ#∞ ÉÁ=∞Å #_»∞=∞#∞#fl P P*Ï˝ K«„Hõ ™ê÷#"Õ∞ =∞#
Ö’x HÍj ˆHΔ„`«O... D q=~°}Å∞ H˘xfl LѨx+¨`«∞ÎÅÖ’#∂,
^蕺# âߢ™êÎÅÖ’#∂ ѨÙ~å}ÏO`«~°æ`« HÍj=∂Ǩ`出ÅÖ’#∂
ã¨Ê+¨ìOQÍ L<åfl~Ú.
✦ =∞#Ö’x S^Œ∞ *Ï˝<O Õ „kÜ«∂Å∞, S^Œ∞ Hõ~ˆ ‡O„kÜ«∂Å∞, =∞#ã¨∞û,
r=Ù_»∞.... "≥~°ã≤ Ѩ<≥flO_»∞ ™ê÷<åÅÖ’ XˆH Dâ◊fi~° K≥·`«#ºO
L#flk. P Dâ◊fi~° *’ºuÜÕ∞ P Ѩ<fl≥ O_»∞ KÀ@¡ L#fl^Œ<Õ Z~°∞HõÜ∞Õ
– Ѩ<≥flO_»∞ *’ºui¡OQÍÅ#∞ =∞#Ö’ ^Œi≈OK«_»O. JѨC_»∞
=∞# J}∞ =}∞=Ó t==∞Ü«∞=∞<Õ ÉèÏ=# xÅz 't"ÀǨϗ=∞<Õ
ã¨`åºxfl ã≤÷~° Ѩ~°K«∞HÀQÆÅO.
✦ Ü≥∂QÆѨ~°OQÍ–^ÕǨÏOÖ’ =¸ÖÏ^è•~°O #∞O_ç, ã¨Ç¨Ï„™ê~°O
=~°‰õΩ L#fl ã¨∞+¨μ=∂fl <å_çÖ’x (z^ÕHõ~°ã¨~°∂Ñ≤}˜) â◊H˜Î
„Ѩ"åǨÏO XHõ HÍOu=∞Ü«∞ ã¨OÎ ÉèOí QÍ ^Œi≈¿ãÎ J^Õ Jyfl=∞Ü«∞"≥∞#ÿ
t=eOQÆOQÍ „QÆÇ≤ÏOK« QÆÅO.
J<ÕHõOQÍ, q™êÎ~°OQÍ HõxÑ≤OKÕ D qâ◊fiK«„HÍxH˜ (=$`åÎxH˜)
ˆHO„^ŒOQÍ L#fl J`«ºO`« ã¨∂HõΔ ‡ ã¨fi~°∂Ѩ"Õ∞ Dâ◊fi~° `«`«Î fiO.
W^Õ NK«„HõOÖ’x aO^Œ∞™ê÷#O. D aO^Œ∞=Ù<Õ ÃÑ·H˜ ÖÏy`Õ
XHõ xÅ∞=Ùw`« (ã¨ÎOÉèÏHõ$u)QÍ ™êQÆ∞`«∞Ok. J^Õ t=Ù_»∞
„Ѩ^=Œä ∞OQÍ Jyfl ã¨OÎ ÉèÏ Hõ$u Hõey# eOQÆOQÍ =ºHõ=Î ∞Ü«∂º_»<Õ
ѨÙ~å} Hõ^äŒÖ’x ^Œ~°≈#O.
✦ XHõ nѨ*’ºux "≥eyOz`Õ– Jxfl k‰õΩ¯Å HÍOux „Ѩã¨i
ã¨∞Î#fl eOQÍHõ$uQÍ<Õ ^Œ~°≈# q∞ã¨∞ÎOk. J^Õ PHÍ~åf`«"≥∞ÿ#
22 ™ê=∞"Õ^OŒ +¨}∞‡Yâ◊~‡°
 K≥·`«#º *’ºui¡OQÆO.
✦ WHõ "Õ^Œq*Ï˝#O t=ã¨fi~°∂ áêxfl qâ◊fiã¨`«º ™êHΔÍ`å¯~°OQÍ
ã¨OÉèÏqOzOk.
D ã¨=∞ã¨Î qâ◊fi=¸ q_çq_çQÍ Hõ#|_»∞`«∞<åfl, Jhfl XˆH =∞Ǩ
K≥`· #« ºOÖ’x ÉèÏQÍÖË. P K≥`· #« ºOÖ’ D J<ÕH=õ ÚÅ∞ L<åfl~Ú.
g@xflO\˜Ö’ P K≥·`«#º=ÚOk. P 'LO_»_»"Õ∞— (LxH˜ÜÕ∞)
'b#O—. J^Õ eOQÆO. ÔH~°\ÏÅ∞ Z<Àfl L<åfl, Hõ_»e XHõ¯>Ë.
HÍh Jxfl ÔH~°\ÏÅH© Jã¨Å∞ LxH˜ Hõ_»eÜÕ∞– P Hõ_»e
=O\˜"å_»∞ t=Ù_»∞.
D J#O`« qâ◊fiO PÜ«∞#Ö’^Õ.
'Ö’HõO eOQÍ`«‡HõO *Ï˝`åfi J~°ÛÜÕ∞`ü t=eOQÆHOõ — Jx PQÆ=∞O
D ÉèÏ"å<Õfl K≥ÑÊ≤ Ok. 'Ö’Hõ=∞O`å eOQÍ`«‡Hõ=∞x `≥eã≤ t=eOQÍ
~å^èŒ# KÕÜ«∂e— Jx `å`«Ê~°ºO.
'eOQÆQÆ~°ƒùO [QÆ`«û~°fiO— – [QÆ=∞O`å eOQÆOÖ’<Õ LOk.
qz„`«"Õ∞q∞@O>Ë– H˘kÌ Uà◊§„H˜`«O q^ÕâßʼnõΩ K≥Ok# JO`«iHõΔ
Ѩiâ’^èŒ# ã¨Oã¨÷Å∞ D ã¨=∞ã¨Î qâßfixH˜ ã¨O|OkèOz LѨ„QÆǨÅ
ã¨Ç¨ Ü«∞O`À „QÆÇÏ≤ Oz# q*Ï˝<åxfl J#∞ã¨iOz XHõ z„`åxfl Pq+¨¯
iOKå~°∞. J^Œ∞ƒù`«O – Jk =∞# "Õ^Œ q*Ï˝#O =i‚Oz#@∞¡ – XHõ
QÀàÏ(JO_®) Hõ$uÖ’ L#fl HÍOuѨÙO[ =∞^茺OÖ’, ã¨=∞ã¨Î „QÆǨÏ
#HõΔ„`å^Œ∞Åhfl Wq∞_ç L<åfl~Ú.
D ^Œ$âߺxfl Ü«ÚQÍÅ „H˜`«O `«Ñ¨â◊≈H˜Î`À „QÆÇ≤ÏOz, eOQÍHõ$ux
ã¨OÉèÏqOz, qâ◊fiK≥·`«#º â◊H˜Î`À =ºH˜Î K≥·`«<åºxfl J#∞ã¨O^è•xOKÕ
„Ѩ„H˜Ü∞« #∞ eOQÍ~°Û#QÍ, eOQÆ^•è º#OQÍ Pq+¨¯iOz# =∞# =∞ǨÏ
~°∞¬Å áê^•Å‰õΩ #"≥∂"åHÍÅ∞.
Ü≥∂-Q“fl JѨÙû Ü«∞ F+¨nè+¨μ
Ü≥∂ ~°∞¢^À qâßfi Éèí∞=<å q"Õâ◊
`«Ãã·‡ ~°∞„^•Ü«∞ #"≥∂ Jã¨∞Î – Jx "Õ^Œ =∞O¢`«O. ................
''JyflÖ’, [ÅOÖ’, F+¨^∞Œè Ö’¡... XHõ>qË ∞\˜, ã¨=∞ã¨=Î Ú# „Ѩ"tÕ Oz
™ê=∞"Õ^OŒ +¨}∞‡Yâ◊~‡° 23
 L#fl ~°∞„^Œ∞#‰õΩ (=∞Ǩ `Õ[óã¨fi~°∂Ѩ٠#‰õΩ) #=∞™ê¯~°=Ú—— Jx
ÉèÏ=O.
qâ◊fi=∞O`å Ѩ^ŒH˘O_Õã≤ q^è•Å∞QÍ55 ~°∂áêÅ`À ~°∞„^Œ∞_»∞
"åºÑ≤Oz L<åfl_»x K≥Ñ≤Ê# „â◊√u q*Ï˝#O J|∞ƒ~°Ñ¨~°∞ã¨∞ÎOk. D
~°∞„^Œ Hõà◊Å∞ 55 D qâ◊fi=∞O`å "åºÑ≤Oz L<åfl~Ú. Jq ZÖÏ
L<åflÜ≥∂ K«Hõ¯x q=~°} =∞# âߢã¨Î „QÆO^ä•ÅÖ’ L#flk.
1. Ü«∞[˝=Ú #O^Œ∞, 2. Éè∫uHõ „ѨѨOK«OÖ’#∞,
3. =∞# â◊s~°OÖ’, 4. ^Õ=`å =º=ã¨÷Ö’,
5. JO`«iHõΔOÖ’ –Dâ◊fi~° â◊HÎ̃ LO@∞O^Œx, g@xfl\˜h ã¨=∞#fi
~ÚOz „QÆÇ≤ÏOK«_»"Õ∞ Ü≥∂QÆO, Láêã¨#, P~å^èŒ#... Jh âߢã¨Î
Ѩi*Ï˝#O. D SkO\˜H© âߢã‘ÎÜ«∞ â◊ÉÏÌÅ∞–
1. JkèÜ«∞[˝O, 2.Jkè Éèí∂`«O (PkèÉè∫uHõO),
3. J^蕺`«‡O, 4. Jkè ^≥=· `«fiO, 5. JO`«iHõOΔ . D SkO\˜Ö’#∞
XH˘¯Hõ¯^•xÖ’ Ѩ^ŒH˘O_»∞ K˘Ñ¨C# 55 Dâ◊fi~° ~°∂áêÅ∞<åfl~Ú.
P Ѩ^ŒH˘O_»∞ 'UHÍ^Œâ◊ ~°∞„^Œ∞Å∞— JO\Ï~°∞.
"åi ÅHõΔ}, ã¨fiÉèÏ=, â◊H˜Î qâıëêÅ#∞ |\˜ì <å=∂Å∞<åfl~Ú.
"å\˜ 㨇~°}ÜÕ∞ =∞Ǩ„ѨÉèÏ==O`«O. q=~°OQÍ P ¿Ñ~°¡#∞ `≥Å∞ã¨∞
‰õΩO^•O.
1. JkèÜ∞« [˝OQÍ: XH˘¯Hõ¯ ~°∞„^Œ HõàH◊ © =¸_Õã≤ ¿Ñ~°∞¡ D âߢãOΨ Ö’
Hõ#|_»∞`«∞<åfl~Ú. W^ŒÌ~°∞ ~°∞„^Œ∞ʼnõΩ XˆH ¿Ñ~°∞LO_»@O âߢ™êÎÖ’¡
Hõ#|_»∞`ÀOk.
1. 㨄=∂\ò, Hõ$âß#∞, PǨÏ=hÜ«∞, 2. qÉèí∞, „Ѩ"åǨÏ}, Pyfl
„nèÜ∞« , 3. J=ã¨∞º, ^Œ∞=™êfi<£, JKåÛù "åH©Ü∞« , 4. JO^è•i, |OÉèÏi,
<Õ¢+Ü
ì‘ ∞« , 5. LH˜HΔ ,± Hõq, áÈ„fÜ«∞, 6. |∞^è,Œ "≥â· fi◊ , "Õ^㌠,¨ „ÉÏǨχ}ÏO
â◊O㨺, 7. =Ç≤Ïfl, ǨÏ=º"å\ò, Ǩϟ„fÜ«∞, 8.™êfi„`«, „ѨKÕ`«,
„Ѩâߢã‘ÎÜ«∞, 9, â◊√O^èŒ∞º, â◊√O^èŒ∞º, =∂~å˚bѨ, 10.JÇ≤Ï~°∞ƒ^èŒflº,
JÇ≤Ï~°∞ƒ^èŒflº, „Ѩ`«º QÍ~°›Ñ¨`«º, 11. J[ UHõáê`ü, J[ UHõáê`ü,
#∂`«# QÍ~°›Ñ¨`«º.
24 ™ê=∞"Õ^OŒ +¨}∞‡Yâ◊~‡°
 –g\˜x Ü«∞[˝Ñ~¨ "° ∞≥ #ÿ UHÍ^Œâ◊ ~°∞„^Œ∞Å∞QÍ "Õ^Œ „ÉÏǨχ} „QÆO^ä•
Å∞ K≥|∞`«∞<åfl~Ú. qâ◊fiOÖ’ qq^èŒ HÍ~åºÅ#∞ KÕ¿ã Ü«∞*Ï˝yfl ~°∂Ѩ
Dâ◊fi~° â◊‰õΩÎÅ∞ g~°∞.
2. JkèÉèí∂`«OQÍ: Éè∫uHõ [QÆuÖ’ J#∞Éèí∂uH˜ =KÕÛ „ѨHõ$u
Ѩ^•~å÷ÅÖ’#∞#fl Dâ◊fi~° â◊‰õΩÎÅ∞, D Ѩ^ŒH˘O_»∞ Hõà◊Å∞:
1. Ѩ$käfi, 2.[ÅO, 3. `Õ[ã¨∞û, 4."åÜ«Ú=Ù,5.PHÍâ◊O, 6.ã¨∂~°º,
7. K«O¢^Œ, 8. P`«‡, 9. Ѩ==∂#, 10. áê=Hõ, 11. â◊√z.
WO^Œ∞Ö’ 8 ~°∞„^Œ=¸~°∞ÎÅ∞ '™œ=∞º— ~°∂áêÅ∞.
q∞ye# =¸_»∞ f„= ~°∂áêÅ∞.
D Ѷ¨∞’~åѶ¨∞’~° ~°∂áêÅ∞ [QÆxfl~°fiǨÏ}‰õΩ Ñ¨xKÕ¿ã Ѩ~°"Õ∞â◊fi~°
qÉèí∂`«∞Å∞.
3. P^蕺`«‡OQÍ: r=ÙÅ â◊s~åÅÖ’ LO_Õ qq^èOÕ „kÜ«∞ K≥`· <« åºÅ∞,
„áê}~°∂áêÅ∞ ('P^蕺`«‡O...— J<Õ 'WHõ¯_ç— =∂@Ö’¡x P`«‡H˜
'â◊s~°O— Jx J~å÷xfl =∂„`«"Õ∞ ã‘fiHõiOKåe).
1. „â’„`« „áê} (Ô~O_»∞), 2. K«‰õΔΩ „áê} (Ô~O_»∞), 3.<å™ê
„áê} (Ô~O_»∞), 4."åH± „áê}, 5. <åaè „áê}, 6. LѨã¨÷ „áê},
7."åÜ«Ú „áê}, 8.P`«‡ „áê} (=∞^茺 „áê})
– Wq =∞#Ö’x UHÍ^Œâ◊ ~°∞„^Œ ã¨fi~°∂áêÅ∞.
D Ѩ^ŒH˘O_çO\˜x âߢã¨ÎO =∞~À ¿Ñ~°¡`À ‰õÄ_® K≥|∞`«∞#flk.
1. "åH± „áê}, 2. áê}˜ „áê}, 3. áê^Œ „áê}, 4. LѨã¨÷
„áê}, 5. áêÜ«Ú „áê}, 6. „â’„`« „áê}, 7. `«fiH± „áê}, 8. K«‰õΔΩó
„áê}, 9. lǨfi „áê}, 10. „Ѷ¨∂} „áê}, 11. =∞#ó „áê}.
"≥Ú`åÎxH˜ =∞# â◊s~°OÖ’x „áê}â◊‰õΩÎÅ∞ Ѩ^ŒH˘O_»∞ Dâ◊fi~°∞x
~°∂áêÅ∞QÍ QÆ∞iÎOK«_»=∞<Õ ÉèÏ=# XHõ k=º Éèí∂q∞Hõ.
4. Jkè ^≥·=`«OQÍ: ^Õ=`å ~°∂áêÅ∞QÍ#∞#fl UHÍ^Œâ◊ ~°∞„^Œ∞Å∞:
1.JA_»∞, 2.UHõáê^Œ∞_»∞, 3.JÇ≤Ï~°∞ƒ^è∞Œ flº_»∞, 4.`«fi+¨,ì 5.~°∞„^Œ∞_»∞,
6.ǨÏ~°∞_»∞, 7.â◊OÉè∞í _»∞, 8.„`«ºO|‰õΩ_»∞, 9.JѨ~ål`«∞_»∞, 10.Dâß
#∞_»∞, 11. „uÉèí∞=#∞_»∞.
™ê=∞"Õ^OŒ +¨}∞‡Yâ◊~‡° 25
 D ¿Ñ~°Ö¡ ’ áê~îåO`«~åÅ∞ (aè#fl aè#fl <å=∂Å∞) ‰õÄ_® L<åfl~Ú.
5. JO`«iHõΔ Ñ¨~°OQÍ: JO`«iHõΔOQÍ *’ºu~°‡Ü«∞ â◊‰õΩÎÅ∞QÍ L#fl
Ѩ^ŒH˘O_»∞ ~°∞„^Œ Hõà◊Å∞:
1. „ÉèÏ[=∂#, 2. =º=^•`«, 3. "åã¨∞H˜, 4. "≥^· ∞Œ º`«, 5. ~°[`«,
6. ѨÙ~°∞+¨, 7. âߺ=∞, 8. HõÑ≤Å, 9. JuÖ’Ç≤Ï`«, 10. T~°úfi,
11. J=Ѩ`«º.
–D q^èOŒ QÍ UHÍ^Œâ◊ ~°∞„^Œ ~°∂áêÅ∞ S^Œ∞ ™ê÷<åÅÖ’ L<åfl~°∞.
gi „ѨÉèÏ=O [QÆuÃÑ· „Ѩu rqÃÑ· LO@∞Ok.
D UÉèˇ·S^Œ∞ Hõà◊Å ~°∞„^Œ`«`«Î fiO qâ◊fi"åºÑ¨Hõ Ѩ~°"Õ∞â◊fi~° â◊H˜Î.
ã¨=∞„QÆOQÍ D Hõà◊Å∞ Hõey# qâ◊fiѨs"åºÑ¨Î ÉèíQÆ=`«ûfi~°∂áêxfl
'=∞ǨeOQÆO— J<åe.
D ^Œ~°≈#O t=eOQÆ^蕺#OÖ’ J#∂Kå#OQÍ L#flk.
Páê`åà◊ #Éèíóã¨÷ÖÏO`« Éèí∞=# „|Ǩ‡O_» =∂qã¨∞Êù~°`ü
*’ºuó™êÊù\ ˜Hõ eOQÆ=∞øo qÅã¨`ü Ѩӈ~‚O^Œ∞ "åO`å=∞$`≥·óI
J™ÈÎHÍѨ١`«"Õ∞Hõ g∞â◊=∞xâ◊O ~°∞„^•#∞"åHÍ<£ [Ѩ<£
^蕺ÜÕ∞nÑ≤û`« ã≤^ŒúÜÕ∞ „^èŒ∞=Ѩ^ŒO q„áÈaè+≤OKÕ`ü t="£∞II
''=∞# HõO\˜H˜ JQÆ∞Ѩ_»x J^èÀÖ’HÍÅ#∞ "≥Ú^ŒÅ∞H˘x, JQÀK«~°
"≥∞ÿ# J#O`åHÍâ◊ѨÙ@OK«∞Å =~°‰õΩ "åºÑ≤Oz# *’ºu~°‡Ü«∞ x~°‡Å
ã¨fi~°∂ѨO, â◊HKΘ Õ P¢~"Ì° ∞≥ ÿ L#flk—— Jx WO^Œ∞Ö’ =i‚Oz# t=eOQÆO.
D UÉèˇ·S^Œ∞ Hõà◊Å UHÍ^Œâ◊ ~°∞„^Œ∞Å∞ ã¨OѨÓ~°‚OQÍ LO_Õ =∞~À
ã¨fi~°∂ѨO ã¨∂~°º=∞O_»ÅO. nx ^•fi~å =∞# Éèí∂q∞ "≥Ú^ŒÖˇ·#
„QÆǨ^Œ∞Å =º=ã¨÷ ™êQÆ∞`«∞#flk. Hõ#∞Hõ =∞# "Õ∞~°‰õΩ ã¨∂~°∞º_Õ
*’ºui¡OQÆO. JO^Œ∞ˆH ѨÙ~å}ÏÖ’¡ ã¨∂~°∞ºx t=eOQÆOQÍ ÉèÏqOz
P~åkèOK«=∞<åfl~°∞.
Pk`«ºO K« t=O q^•º`ü
t==∂k`«º~°∂Ñ≤}"£∞I
LÉèíÜ≥∂~°O`«~°O <åã≤Î
Pk`«ºã¨º t=㨺K«II (ÉèíqëȺ`«Î~° ѨÙ~å}O)
26 ™ê=∞"Õ^OŒ +¨}∞‡Yâ◊~‡°
 Pk`«∞º#‰õΩ, t=Ù#‰õΩ – JÉèË^•xfl K≥ѨÙÎ<åfl~Ú âߢ™êÎÅ∞.
™œ~°=∞O_»Å =∞^茺ã¨÷O
™êO|O ã¨O™ê~°ÉèË+¨["£∞I
hÅ„w=O q~°∂áêHõΔO
#=∂q∞ t==∞=ºÜ«∞"£∞II (t= ã≤^•úO`« ¢QÆO^ä•Å∞)
'ã¨∂~°º=∞O_»Å =∞^茺OÖ’ JO|`À L#fl hÅHõO~î°∞_»∞, q~°∂
áê‰õΔΩ_»∞, ã¨O™ê~° ~ÀQÍxH˜ B+¨^èŒO =O\˜"å_»∞ J~Ú# t=Ù_»∞——
L<åfl_»x D ^蕺# â’¡HÀH˜Î.
.....''ã¨OHõ~°¬} ã¨fi~°∂áÈ Ü≥∂- ™ê"åk`«ºó Ѩ~°=∞ѨÙ~°∞+¨ ã¨
U+¨ ~°∞„^À ^Õ=`å—— Jx ~°∞„^Œ=∞O„`« <åºã¨ qkè.
''UHÍ^Œâ◊ ~°∞„^Œ ~°∂ѨHõ"≥∞ÿ# Pk`«º `Õ[¿ãû ã¨OHõ~°¬} ~°∂ѨO—
J<Õ ^Œ$+≤ì t=q+¨μ‚ ã¨=∞#fiÜ«∞O. *’ºu+¨ âߢã¨ÎѨ~°OQÍ ã¨∂~°∞º#‰õΩ
~°∞„^Œ∞_Õ Jkè^Õ=`«.
ÃÑ· HÍ~°}ÏÅKÕ`« ã¨∂~°∞º_Õ *’ºui¡OQÆO.
XH˘¯Hõ¯ =∂ã¨OÖ’ XH˘¯Hõ¯ q^èOŒ QÍ â◊HhΘ , „ѨHÍâßxfl JOkã¨∞#Î fl
ã¨∂~°∞ºx PÜ«∂ =∂㨠ÉèË^•Å##∞ã¨iOz ^•fi^Œâßk`«∞ºÅ∞QÍ
=º=ǨÏiã¨∞Î<åfl~Ú ^è•i‡Hõ âߢ™êÎÅ∞. JO^Œ∞ˆH ^•fi^Œâ◊ *’ºui¡OQÆ
ÉèÏ=# Hõ∂_® =zÛOk.
U`Õ K« ѨOKåâ◊`ü ~°∞„^• Ü«∞„`« ã¨=∂¢t`åóI
`«^ÕHõO eOQÆ=∂MϺ`«O `«„`Õ^ŒO ã¨~°fi=∂ã≤÷`«"£∞II
''D UÉèˇ·S^Œ∞ Hõà◊Å∞ ZHõ¯_»∞O\ÏÜ≥∂ J^Õ eOQÆO. ^•x Ü«∞O^Õ
ã¨~fi° =¸ L#flk—— – J<Õ âߢãΨ =K«#O 't=eOQÆO—Ö’x Ѩ~"° ∞Õ â◊fi~°
ã¨∞Êù~°}#∞ JOk™ÈÎOk.
P Ѩ~°O*’ºui¡OQÍxH˜ #=∞ã¨∞ûÅ∞.

™ê=∞"Õ^OŒ +¨}∞‡Yâ◊~‡° 27
 ^•H˜Δ}Ϻxfl ‰õΩiÑ≤OKÕ '^ŒH˜Δ}Ï=∞∂iΗ
*Ï˝#O ÉèíQÆ=`üã¨fi~°∂ѨO. P *Ï˝<åxfl „Ѩ™êkOKåÅO>Ë ÉèíQÆ=O
`«∞_Õ ã¨=∞~°∞÷_»∞. JO^Œ∞ˆH QÆ∞~°∞=ÙÅH˜ QÆ∞~°∞=Ù P Ѩ~°=∂`«∞‡_Õ.
P Ѩ~"° ∞Õ â◊fi~°∞<Õ Pk QÆ∞~°∞=ÙQÍ P„â◊~∞∞ã¨∂Î – '<å~åÜ«∞} ã¨=∂
~°OÉèÏO— ÖË^• 'ã¨^•t= ã¨=∂~°OÉèÏO— – Jx „áêi÷™êÎO. <å~å
Ü«∞}∞_»<åfl ã¨^•t=Ù_»<åfl XˆH Ѩ~°"Õ∞â◊fi~°∞x Ô~O_»∞ <å=∂Å∞,
Ô~O_»∞ ~°∂áêÅ∞. `«`«Î fi"≥∞∞Hõ¯>Ë.
ã¨^•t=Ù_»∞ QÆ∞~°∞=ÙQÍ ™êHΔÍ`«¯iOz# ~°∂Ѩ"∞Õ N ^ŒH} Δ˜ Ï=∞∂iÎ.
=∞Ǩ=∞ø#=∞∂iÎÜ≥ÿ∞ „Ѩ`«ºHõΔ"≥∞ÿ, „|Ǩχ"å^Œ∞ŠǨÏ$^ŒÜ«∞ „QÆOkäx
ÉèË^Œ#O KÕã≤, P`å‡#∞Éèí"åxfl „Ѩ™êkOz# Hõ~°∞}Ï=∞∂iÎ.
Láê㨉Ωõ Å#∞ J#∞„QÆÇÏ≤ Oz, „Hõ=∞OQÍ *Ï˝<åxfl „Ѩ™êkOK«_®xH˜
Ѩ~„° |Ǩχ ^ŒH}Δ˜ Ï=∞∂iÎQÍ Pq~°ƒqù OKå_»∞. qq^èŒ ~°∂áêÅ∞QÍ qq^èŒ
ã¨O^Œ~åƒùÅÖ’ qq^èŒ `«Ñ¨ã¨∞ûʼnõΩ ™êHΔÍ`å¯~°"≥∞ÿ „|Ǩχq^Œº#∞ „Ѩ™ê
kOz# ™êfiq∞.
28 ™ê=∞"Õ^OŒ +¨}∞‡Yâ◊~‡°
 ã¨#Hõ ã¨#O^Œ<å^Œ∞Å∞ XHõ™êi „|Ǩχq^•º „áêÑ≤ÎÔH·, ÔH·ÖÏ™êxH˜
ã¨^•t=Ùx HÀã¨O "≥àϧ~°∞. P ã¨=∞Ü«∞OÖ’ ™êfiq∞ Q“sã¨"Õ∞`«∞_≥·
^Õ=QÆ} =∞^茺OÖ’ #~°Î#O KÕã¨∞Î<åfl_»∞. 'D #$`«º w`« q<À^Œ∞_≥·#
ã¨O™êi `«=∞H˜ „|Ǩχq^Œº#∞ ZÖÏ É’kè™êÎ_»—x ÉèÏqOz "≥#∞
kiQÍ~°∞ ã¨#HÍ^Œ∞Å∞.
JÖÏ =ã¨∞ÎO_»QÍ P ÔH·ÖÏã¨OÖ’<Õ XHõ =∞é˜]K≥@∞ì h_»# t=Ù_»∞
Ü«∞∞= ~°∂Ѩ=∞∞Ö’ ‰õÄ~°∞Ûx LO_»_®xfl QÆ=∞xOKå~°∞. UHÍO`«
=∞<ÀǨÏ~°"≥∞ÿ# P =∞∂iÎx K«∂_»QÍ<Õ 'D`«x #∞O_ç „|Ǩχq^Œº#∞
„QÆÇ≤ÏOK«=K«∞Û— Jx ÉèÏqOz ã¨g∞áêxH˜ "≥àϧ~°∞.
Jk Pâ◊Û~°ºHõ~° ^Œ$â◊ºO.
JHõ¯_» –™êfiq∞ K«∞@∂ì =$^Œ∞úÖˇ·# t+¨μºÅ∞ ‰õÄ~°∞Ûx L<åfl~°∞.
"å~°O`å „|Ǩχ"å^Œ∞Å∞. =∂@ ^•fi~å „QÆÇ≤ÏOK«=Åã≤#^ŒO`å
„QÆÇ≤ÏOz#"å~°∞. "åQÆf`«"≥∞ÿ# Ѩ~°`«`åÎ fi#∞ã¨O^è•#O HÀã¨O
Ѩ~°"Õ∞â◊fi~°∞x P„â◊~∞∞Oz#"å~°∞. "åi ã¨O^ÕǨÅxflO\˜h `«#
=∞ø#O`À<Õ x=$uÎ KÕâß_»∞ ™êfiq∞.
P ™êfiq∞x JÖÏ K«∂_»_»O`À<Õ ã¨#Hõã¨#O^•^Œ∞ʼnõΩ ‰õÄ_®
"åOzè`å~°÷"≥∞ÿ# „|Ǩ‡#∞Éèí=O Åaèã¨∞ÎOk.
ã¨HÅõ q^ŒºÅ QÆ=∞º"≥∞#ÿ Dâ◊fi~°∞_Õ ™êHΔÍ`«¯iOKåHõ WHõ „Ѩ=K«<å
Å`À Ѩ<Õ=∞∞Ok?
Ug∞ `≥eÜ«∞x `«#OÖ’ 'xâ◊≈|ÌO— LO@∞Ok. Jk ã¨|Î `ú .« JO`å
`≥eã≤# `«~°∞"å`« xâ◊≈|Ì"Õ∞ q∞QÆ∞Å∞`«∞Ok. Jk =∞ø#O. Jk
„ѨâßO`«`«. Jk ѨiѨÓ~°‚"≥∞ÿ# K≥·`«#ºO. ã¨zÛ^Œ#O^•#∞Éèí=O.
D ~Ô O_»∞ xâ◊≈ÉÏÌÅ =∞^躌 J<Õfi+¨}Ë ™ê^è#Œ – `«Ñ㨠∞¨ û – Láêã¨#.
™ê^è<Œ åѶŨ O *Ï˝#O. Jk ÅaèOKåHõ JO`å XHõ¯>Ë. P =∞Ǩ=∞ø#ã≤`÷ Õ
^ŒH˜Δ}Ï=∞∂iÎ ã¨fi~°∂ѨO.
z„`«O =@`«~À~°∂‡ÖË =$^•úó tëêºó QÆ∞~°∞~°∞º"åI
QÆ∞~Àã¨∞Î =∞ø#O "åºMϺ#O tëêºã¨∞Î zÛù#fl ã¨Oâ◊Ü«∂óII
''ZO`« Pâ◊Û~°ºO! =@=$HõΔ=∞∂ÅOÖ’ Ü«∞∞=‰õΩ_≥·# QÆ∞~°∞=Ù.
™ê=∞"Õ^OŒ +¨}∞‡Yâ◊~‡° 29
 =$^Œ∞úÖˇ·# t+¨μºÅ∞. QÆ∞~°∞=ÙQÍi "åºMϺ#O – =∞ø#O. ^•x`À<Õ
t+¨μºÅ ã¨Oâ◊Ü«∂Å∞ zè#fl=∞Ü«∂º~∞∞—— J<åfl~°∞ Pkâ◊OHõ~°∞Å∞.
=@=$HõOΔ – qã¨iÎ ÖË¡ ÅHõ}Δ O Hõey# qâßfixH˜ ã¨OHˆ `«O. qâßfixH˜
=∞∂Å"≥∞ÿ# Ѩ~°`«`«Î fi"Õ∞ =@=$HõΔ =∞∂ÖÏ# ™êHΔÍ`«¯iOz#
Ö’HõQ∞Æ ~°∞=Ù.
JO`ÕHÍ^Œ∞ – qã¨ÎiÖË¡ ÅHõΔ}=∞∞#fl |∞kúK≥·`«#º"Õ∞, ("Õ∞^èŒ)
=@=$HõΔO. ^•xH˜ =∞∂Å"≥∞ÿ# P`«‡ ã¨fi~°∂Ѩ=∞∞ ^ŒH˜Δ}Ï=∞∂iÎ.
✦ ™êfiq∞ XHõ KÕuÖ’ 'z#∞‡„^Œ—#∞ ^èŒiOKå_»∞. W^Õ *Ï˝#=∞∞„^Œ,
QÆ∞~°∞=∞∞„^Œ, JOQÆ∞+¨`ª ~« h˚° Ü≥∂QÆq∞k– (É∏@# „"ÕÅ∞, K«∂ѨÙ_»∞
"ÕÅ∞ HõeÑ≤# "≥#· O). Wk r=„|ÃÇÏ· ‡Hͺxfl `≥eÜ«∞*Ëã∞¨ OÎ k. '`«`Ϋ fi
=∞ã≤— =O\˜ =∞Ǩ"åHͺŠ"åºMϺ#q∞k.
✦ =∞~˘Hõ ÉèÏ=#Ö’–
1. Pã≤Î (ZÅ¡"àÕ Ö◊ Ï L#flk),2. ÉèÏu (J^Õ ã¨~fi° „`« „ѨHÍtã¨∞OÎ k),
3.„Ñ≤Ü∞« O (J^Õ x["≥∞#ÿ P#O^Œ =ã¨∞=Î Ù), 4.<å=∞O, 5. ~°∂ѨO.
D <å=∞ ~°∂áêÅ∞ [QÆ„^Œ∂ѨO. q∞ye# =∞∂_»∞ „|Ǩχ`«`«Î fiO.
<å=∞~°∂áêÅ∞ LѨâ◊=∞#"≥∞ÿ# =∞ø#"Õ∞ *Ï˝#O. z\˜ÔH# "ÕÅ∞
#∞O_ç É∏@# „"ÕÅ∞ =~°‰õΩ 'Pã≤Η #∞O_ç '~°∂ѨO— =~°‰õΩ J~∞∞^Œ∞
ÅHõΔ}ÏʼnõΩ ã¨OˆH`åÅ∞. É∏@#„"ÕÅ∞, K«∂ѨÙ_»∞ "ÕÅ∞ „Ѩ`ÕºH˜Oz
HõeÑ≤`Õ, q∞ye#q z\˜ÔH# „"ÕÅ∞, J<åq∞Hõ, #_çq∞ „"ÕÅ∞. J"Õ
Pã≤Î, ÉèÏu, „Ñ≤Ü«∞O. Wq ZѨÙÊ_»∂ q∞ye LO_Õ Ñ¨~°`«`«Î fiO. LѨ
ã¨OǨÏiOz# <å=∞~°∂áêʼnõΩ ã¨OˆH`åÅ∞ – HõeÑ≤ LOz# É∏@#
„"ÕÅ∞, K«∂ѨÙ_»∞ „"ÕÅ∞.
=∞iÜ≥ÚHõ ÉèÏ"åxfl ‰õÄ_® ^Œi≈OK«=K«∞Û– J~°KuÕ Ö’ z\˜HÔ #"Õe
#∞O_ç, #_çq∞ "Õe =~°‰õΩ „uQÆ∞}ÏÅH©, J=™ê÷„`«Ü«∂xH© (*Ï„QÆ`ü
ã¨fiѨfl ã¨∞+¨μѨÙÅÎ H˜) ã¨OHˆ `åÅ∞. K«∂ѨÙ_»∞ "ÕÅ∞ r=ÙxH©, ÉÁ@#"ÕÅ∞
Ѩ~°=∂`«‡H© „ѨfHõÅ∞.
QÆ∞}Ïf`«, J=™ê÷f`«"≥∞ÿ# `«∞sÜ«∞(<åÅæ=) Éèí∂q∞HõÖ’ r=
„|ÃÇÏ· ‡HõºO K≥Ñʨ |_»∞`ÀOk. „uQÆ∞}Ï`«‡Hõ"∞≥ #ÿ „ѨÑO¨ K« `å^•`出xfl
30 ™ê=∞"Õ^OŒ +¨}∞‡Yâ◊~‡°
=^Œe, „uQÆ∞}Ïf`« Ѩ~°=∂`«‡`À SHõº"≥∞ÿ ѨÓ~°‚`åfixfl á⁄O^Œ_»"Õ∞
'z#∞‡„^Œ— É’kèOKÕ *Ï˝#O.
WO`« `«`«Î fiO z#∞‡„^ŒÖ’ LOk. Wk „|Ǩχq^Œº‰õΩ(Ѩ~åq^Œº‰õΩ)
ã¨OˆH`«O.
✦ =∞iÜ≥∞∞Hõ KÕuÖ’ ѨÙã¨ÎHÍxfl ^èŒiOKå_»∞ ™êfiq∞. Wk ã¨=∞ã¨Î
Ö∫H˜Hõ q^ŒºÅ‰õΩ (JѨ~åq^ŒºÅ‰õΩ) ã¨OˆH`«O.
Ô~O_»∞ ~°HÍÅ q^ŒºÅ‰õΩ ^•`« P Ѩ~°=∂`«∞‡_Õ. âߢ™êÎÅ~°∂Ѩ"Õ∞
ѨÙãÎ̈HõO.
✦ q∞ye# Ô~O_»∞ KÕ`«∞Ö’¡– XHõ KÕ`« _»=∞~°∞HÍhfl, =∞~˘Hõ KÕ`«
Jyflh ^èŒiOKå_»∞. Jq â◊ÉÏÌxH©, HÍOuH© ã¨OˆH`åÅ∞.
=∞iH˘xfl =∞∂~°∞ÎÅÖ’ g}, JHõΔ=∂Å ^èŒiOz LO\Ï_»∞. g}
– <å^Œ q^ŒºH©, Ü≥∂QÆq^ŒºH© ã¨OˆH`«O. JHõΔ=∂Å JHõΔ~° q^Œº‰õΩ
ã¨OˆH`«O. =∞iH˘xfl KÀ@¡ J=∞$`« HõÅâ◊O ^èŒiOz LO\Ï_»∞.
Jk J=∞$`«`«`«Î fi"≥∞ÿ# Ѩ~°„|Ǩχ‰õΩ, q^Œº‰õΩ ã¨OˆH`«O.
✦ ™êfiq∞ HÍe„H˜O^Œ JѨ™ê‡~°∞_»<Õ ~åHõã Δ ∞¨ _»∞ =∞iÌOK«|_ç LO\Ï_»∞.
JѨ™ê‡~°∞_»O>Ë JѨ㨇 $u. P`«‡`«`«Î fi*Ï˝<åxH˜ J=~À^èŒ"≥∞ÿ#
J*Ï˝#=∞∞ JѨ㨇 $u. ^•xx =∞iÌOK«_»=∞O>Ë, J*Ï˝<åxfl
x~°∂‡eOK«_»"Õ∞.
|∞kú â◊H˜ÎH˜ J=~À^èŒ"≥∞ÿ# 'JѨ㨇 $u—x (㨇 $uÖ’áêxfl) #tOѨ
*Ë¿ãÎ<Õ "Õ∞^èŒã¨∞û qHõã≤ã¨∞ÎOk.
WÖÏ ™êfiq∞ ~°∂ѨO ã¨HÅõ q^•º=∞Ü«∞O. JO^Œ∞Hˆ ^ŒH}Δ˜ Ï=∞∂iÎx
^蕺x¿ãÎ KåÅ∞ ã¨HõÅ q^ŒºÅ∞ Åaè™êÎ~∞∞. Ö∫H˜Hõ q^ŒºÖˇ·<å,
„|Ǩχq^ŒºÖˇ<· å.
✦ ^ŒH˜Δ}Ï=∞∞YOQÍ ‰õÄ~°∞Û#fl ™êfiq∞ ^ŒH˜Δ}Ï=∞∂iÎ. P ™êfiq∞x
K«∂¿ã"åà◊√§ L`«Î~åaè=∞∞Y∞Öˇ· LO\Ï~°∞. L`«Î~°O *Ï˝#kâ◊. P
kâ◊Ö’ ‰õÄ~°∞Û#fl ™êfiq∞x K«∂ã¨∂Î L#fl"åiH˜ "≥#∞Hõ ÉèÏQÍ#
(Ѩ$+¨ªÉèÏQÍ#) ^ŒH˜Δ} kâ◊. JO>Ë Ü«∞=∞ (=∞$`«∞º) kâ◊. nx
ÉèÏ=O Z=~°∞ t=Ùx"≥Ñ· Ù¨ K«∂™êÎ~À, "å~°∞ Ü«∞=∞∞x (=∞$`«∞º=Ùx)
™ê=∞"Õ^OŒ +¨}∞‡Yâ◊~‡° 31
 K«∂_»~°∞. Ü«∞=∞∞x K«∂Ѩ٠=∞#ÃÑ· Ѩ_»‰õΩO_® ™êfiq∞ K«∂Ѩ٠'xѶ¨∂—
"Õã∞¨ OÎ k. J*Ï˝#"Õ∞ =∞$`«∞º=x LѨx+¨`∞« Î K≥ÑÙ¨ OÎ k. P`«‡ ã¨fi~°∂áêxfl
Z~°∞QÆHáõ È=_»"∞Õ =∞$`«∞º=Ù – '„Ѩ=∂^ŒO "≥· =∞$`«∞º=∞ǨÏO „|gq∞—.
Ü«∞=∞∞x Ãã·`«O âßã≤Oz# =∞$`«∞ºO[Ü«∞∞_Õ ^ŒH˜Δ}Ï=∞∂iÎ.
✦ '^ŒH˜Δ}— JO>Ë '^•H˜Δ}º ÉèÏ=O—.
U ^ŒÜ∞« =Å# ^Œ∞óYO ѨÓiÎQÍ x~°∂‡Å#=∞=Ù`«∞O^À P '^ŒÜ∞« —#∞
'^•H˜Δ}ºO— JO\Ï~°∞. D Ö’HõOÖ’ âßâ◊fi`«OQÍ ^Œ∞óMÏxfl
x~°∂‡eOK« QÆeQˆ â◊HΘ (^•H˜} Δ ºO) ÉèQí =Æ O`«∞xH˜ =∂„`«"∞Õ LOk.
P ^•H˜Δ}º ÉèÏ=O „ѨHõ\ ˜Oz# ~°∂Ѩ"Õ∞ ^ŒH˜Δ}Ï=∞∂iÎ.
Jxfl ^Œ∞óMÏÅH© HÍ~°}O J*Ï˝#O. J*Ï˝#O ѨÓiÎQÍ `˘Åy`Õ<Õ
âßâ◊fi`« ^Œ∞óYq"≥∂K«#O. P J*Ï˝<åxfl (Jq^Œº#∞) `˘ÅyOKÕ
*Ï˝# ã¨fi~°∂ѨÙx ^•H˜Δ}º q„QÆǨÏ"Õ∞ ^ŒH˜Δ}Ï=∞∂iÎ.
✦ ^ŒH} Δ˜ Ï=∞∂iÎ q„QÆÇ¨ xfl Ѩije¿ãÎ – ‰õΩ_ç K≥qH˜ =∞Hõ~‰° Ωõ O_»ÅO,
Z_»=∞ K≥qH˜ '`å@OHõO— JÅOHÍ~åÅ∞QÍ HõxÑ≤™êÎ~∞∞.
=∞Hõ~‰° Ωõ O_»ÅO ѨÙ~°∞+¨μÅ „â◊=}ÏÅOHÍ~°O. `å@OHõO „ã‘ÅÎ JÅO
Hõ$u. ^ŒH}Δ˜ Ï=∞∂iÎQÍ ™êHΔÍ`«¯iOz#k t=â◊‰Ωõ ÅÎ ã¨"∞≥ Hÿ ºõ ~°∂Ѩ"∞Õ
#x `≥eÜ«∞*Ë™êÎ~∞∞ D Ô~O_»∞ JÅOHÍ~åÅ∞.
ã¨#Hõã¨#O^Œ<å^Œ∞ʼnõΩ =∞∞O^Œ∞ Ô~O_»∞QÍ Hõ#|_ç# t=â◊‰õΩÎÖË,
WѨÙÊ_»∞ UHÍHõ$uQÍ ^Œ~°≈#q∞KåÛ~∞∞.
JO^Œ∞ˆH ^ŒH˜Δ}Ï=∞∂iÎ JÜ«∞º~°∂Ѩ"Õ∞ HÍHõ, J=∞‡=∞∂iÎ ‰õÄ_®.
D q+¨Ü«∂<Õfl Åe`åã¨Ç¨Ï„ã¨O –
''............. ^ŒH˜Δ}Ï=∞∂iÎ ~°∂Ñ≤}©
ã¨#HÍkã¨=∂~å^蕺 t=*Ï˝# „Ѩ^•~Úh—— Jx q=i™ÈÎOk.
=ã≤+¨μª_»∞ ‰õÄ_® `«Ñ¨ã¨∞û`À ^ŒH˜Δ}Ï=∞∂iÎx „Ѩ`«ºHõΔO KÕã¨∞H˘x,
„|Ǩχq^Œº#∞ ã¨OáêkOKå_»∞. =ã≤+μ¨ #ª ‰õΩ ^ŒH} Δ˜ Ï=∞∂iÎ ™êHΔÍ`«¯iO
z# ˆHΔ„`«"Õ∞ 'NHÍà◊ǨÏã≤Η. JO^Œ∞ˆH WѨÊ\˜H© PÅÜ«∞OÖ’ „Ѩ"ÕtOK«
QÍ<Õ ^ŒH˜Δ}Ï=∞∂iÎ q„QÆǨÏO Hõ#|_»∞`«∞Ok.
Wk *Ï˝#„Ѩ^•è # Hˆ „Δ `«O. WHõ¯_ç â◊HΘ ¿Ñ~°∞ ‰õÄ_® *Ï˝# „Ѩã∂¨ <åO|
32 ™ê=∞"Õ^OŒ +¨}∞‡Yâ◊~‡°
HÍ=_»O QÆ=∞<å~°›O.
'~°∞„^Œ! Ü«∞`ÕÎ ^ŒH˜Δ}O =∞∞YO `Õ# =∂O áêÇ≤Ï x`«º"£∞—
'F ~°∞„^•! h ^ŒH˜Δ} =∞∞YO`À x`«ºO =∞=∞∞‡ ~°H˜ΔOK«∞— Jx
âıfi`åâ◊fi`«~ÀѨx+¨`«∞Î ^ŒH˜Δ}Ï=∞∂iÎx „áêi÷OzOk.
Ѩ~=° ∞*Ï˝#=∞∂iÎÜ∞ÿ≥ # D PkQÆ∞~°∞=Ù#∞ ã¨∞uÎ ã¨∂Î Pkâ◊OHõ~∞° Å∞
~°zOz# ^ŒH˜Δ}Ï=∞∂iÎ ™È΄`«=∞∞ |Ǩïà◊ „Ѩã≤kú K≥OkOk.
''qâ◊fiO ^Œ~°Ê} ^Œ$â◊º=∂##QÆs`«∞źO....—— JO@∂ „áê~°OÉèí"≥∞ÿ
'`«Ãã·‡N QÆ∞~°∞=∞∂~°ÎÜÕ∞ #=∞ W^ŒO N ^ŒH˜Δ}Ï=∞∂~°ÎÜÕ∞— Jx =∞‰õΩ
@O`À ™êˆQ P ã¨∞ÎuÖ’ J^≥· fi`« "Õ^•O`«=∞O`å ã¨∞„Ѩu+≤ª`«
=∞~∞∞ºOk.
QÆ∞~°"Õ ã¨~°fiÖ’HÍ<åO aè+¨*Ë Éèí=~Ày}Ï"£∞I
x^èŒÜÕ∞ ã¨~°fi q^•º<åO ^ŒH˜Δ}Ï=∞∂iÎÜÕ∞ #=∞óII
^ŒH˜Δ}Ï=∞∂iÎ ã¨HõÅ [QÆ^Œ∞æ~°∞ =∞∂iÎ Hõ#∞Hõ – ™êfiq∞ P~å^èŒ#
ã¨HõÅ q^ŒºÅ#∞ „Ѩ™êkã¨∞ÎOk.
SÇ≤ÏHõOQÍ– |∞kúâ◊H˜Îx =$kúKÕã≤, q^ŒºÅ#∞ J#∞„QÆÇ≤ÏOKÕ D
™êfiq∞, áê~°=∂i÷HõOQÍ `«`«Î fi *Ï˝<åxfl „Ѩ™êkOKÕ ^≥·=O.

™ê=∞"Õ^OŒ +¨}∞‡Yâ◊~‡° 33
 t"åÜ«∞ QÆ∞~°"Õ #=∞ó
Jxfl q^ŒºÅ‰õΩ Dâ◊fi~°∞_»∞ Z=~À J`«_Õ =∞#‰õΩ `˘e QÆ∞~°∞=Ù.
J`«_»∞ q^ŒºÅ‰õΩ =∂„`«"Õ∞ HÍ^Œ∞, ã¨=∞ã¨Î r=ÙʼnõΩ Dâ◊fi~°∞_»∞. U
r=Ù_»∞ ^Õx`À `«iOKåÖ’ `≥eÜ«∞*ËÜ«∞_»"Õ∞ HÍ^Œ∞, "åxx `«iOѨ
*ËÜ«∞QÆÅ_»∞ ‰õÄ_®.
'Dâß#ó ã¨~°fi q^•º<åO – Dâ◊fi~°ó ã¨~°fiÉèí∂`å<åO— Jx
"Õ^Œ=∞O„`åÅ∞ PÜ«∞##∞ „Ѩã¨∞ÎuOKå~∞∞.
JO`ÕHÍ^Œ∞... „|Ǩ‡kèÑu¨ ó „|Ǩχ}ÀkèÑu¨ ó... "Õ^•xH©, ã¨$+≤Hì ~õ ΰ
Ü≥∞ÿ # „|Ǩχ‰õΩ, "Õ^=Œ ∞∞ÅÖ’x q_çq_ç =∞O„`åʼnõΩ, P =∞O„`åÅ`À
‰õÄ_ç# Hõ~°‡Å‰õΩ J`«_»∞ JkèѨu. J`«_Õ Ñ¨~°„|Ǩχ – ã¨^•t=Ù_»∞
– FOHÍ~° ã¨fi~°∂ѨÙ_»∞. „|Ǩ‡ t"À"Õ∞ Jã¨∞Î ã¨^•t"À"£∞. J@∞=O\˜
[QÆ^Œ∞æ~°∞=Ù ã¨fiÉèÏ=`«ó âßO`«â◊√Éèí (t=) ã¨fi~°∂ѨÙ_»∞. J`«_»∞
34 ™ê=∞"Õ^OŒ +¨}∞‡Yâ◊~‡°
x`«º=∞∂ t=Ù_Õ. q^ŒºÅ‰õΩ =∞∂Å"≥∞#ÿ â◊|Ì „|Ǩχ=∞∞ – FOHÍ~°=∞∞
– J`«_Õ. „Ѩ}= "åK«ºó t=ó. D HÍ~°}O KÕ`«<Õ 't"åÜ«∞ QÆ∞~°"Õ
#=∞ó— J<Õ =∞Ǩ=∞O„`åxfl J#∞x`«ºO 㨇iOKåe.
#HÍÅ xÜ«∞"≥∂^èŒ"å |∞∞}^èŒ<åk ã¨Oâ’^èŒ#O
#Éèí∂`« Ѩiâ◊√kú ~°Ñ¨º^äŒ #Kå„`« kQƃO^èŒ#OI
# KåOQÆ Hõ~°=∂`«$HÍ#ºã¨# =∂`«‡ã¨Oâ’^èŒ#O
't"åÜ«∞ QÆ∞~°"Õ #=∞ó— Ѩ~°=∞=∞O„`« 㨄=∂_»Ü«∞"£∞II
™ê^è•~°}OQÍ U =∞O„`å<≥·fl<å LѨ^ÕtOKåÅO>Ë âß„ã¨ÎO J<ÕHõ
xÜ«∞=∂Å#∞ xˆ~tÌ ™ÈÎOk. xÜ«∞=∞~°ÇÏ≤ `«OQÍ =∞O„`åÅ#∞ „QÆÇÏ≤ OK«
~å^Œ∞. <å=∂Å#∞ xÜ«∞=∞O ÖˉΩõ O_® [Ñ≤OK«=K«∞ÛQÍh, =∞O„`åʼnõΩ
=∂„`«O xÜ«∞=∂Å∞<åfl~∞∞.
=∞O„`åʼnõΩ HÍÅxÜ«∞=∞=∞∞O@∞Ok. J~°fi} âß„™êÎxfl ѨijeOz
QÆ∞~°∞=Ù =∞O„`«q∞"åfie. QÆ∞~°∞t+¨μºÅ #HõΔ„`åÅ#∞, P =∞O„`«O P
t+¨μºxH˜ W=fi=KåÛ? J<Õ q^è•<åÅ#∞ ѨsH˜ΔOz x~°‚~∞∞OKÕ^Õ
J~°fi} âß„ã¨ÎO. =∞O^Œ∞#∞ ~ÀyH˜ WKÕÛ@ѨÙÊ_»∞ "≥·^Œºâß„ã¨ÎO ZÖÏO
\˜^À, =∞O„`åxfl QÆ∞~°∞=Ù t+¨μºxH˜KÕÛ@ѨÙÊ_»∞ ѨijeOK«=Åã≤#
J~°fi} âß„ã¨ÎO JÖÏO\˜k. P âß„ã¨Î „ѨHÍ~°O =∞O„`åxfl „QÆÇ≤ÏOz
â◊√^Œú"≥∞ÿ# QÆ∞~°∞^ŒH˜Δ}#∞ ã¨=∞iÊOK«∞HÀ"åe. J@∞ÃÑ· Éèí∂`«â◊√kú,
kQƃO^èŒ#O, JOQÆ<åºã¨O, Hõ~°<åºã¨O, =∂`«$HÍ<åºã¨O, P`«‡â◊√kú
=O\˜q KÕã¨∞HÀ"åe. ^•xÃÑ· ѨÙ~°â◊Û~°}Ï^Œ∞Å∞. Whfl J~∞∞`ÕQÍh
=∞O„`åÅ∞ ã≤kúOK«=Ù.
HÍh D Q˘_»=ÖËg JHõ¯~° ÖˉõΩO_®<Õ ã≤kúxKÕÛ =∞Ǩ=∞O„`«O
't"åÜ«∞ QÆ∞~°"Õ #=∞ó—.
Wk Hˆ =ÅO â‹=· ÙÅ =∞O„`«O J#∞HÀ~å^Œ∞. Wk ã¨~fi° ^Õ==∞Ü«∞∞_≥#·
Ѩ~"° ∞Õ â◊fi~°∞<Õ QÆ∞~°∞=ÙQÍ ã‘fiHõiOz, P„â◊~∞∞OKÕ =∞O„`«O. â◊√Éè=í ∞∞,
âßO`«=∞∞, â◊√kú... 't=— â◊ÉÏÌxH˜ J~å÷Å∞. D ÅHõΔ}ÏÅ∞#fl"å_»∞
Ѩ~"° ∞Õ â◊fi~°∞_»∞ =∞#H˜KÛÕ k t=O. P t"åxfl HÀˆ~"å~°∞ D =∞O„`åxfl
[Ñ≤OKåe. P Ѩ~°=∂`«‡<Õ â‹·=ÙÅ∞ t=Ù_»x Láêã≤OKå~°∞.
™ê=∞"Õ^OŒ +¨}∞‡Yâ◊~‡° 35
 „|Ǩχ‰õΩ "Õ^•ezÛ# PkQÆ∞~°∞=`«_Õ.
''UHÀ~°∞„^Œó—— Jx K≥Ñ≤Ê# âıfi`åâ◊fi`«~ÀѨx+¨`«∞Î ''Ü≥∂„|Ǩ‡}O
q^Œ^è•u ѨÓ~°fiO, Ü≥∂Ç≤Ï "Õ^•ó „ѨÇ≤Ï}ÀÇ≤Ï `«Ãã·‡—.... J<Õ
=∞O„`«O`À ÃÑ· q+¨Ü«∂xfl „Ѩ™êÎqOzOk.
't"åÜ«∞ QÆ∞~°"Õ #=∞ó— J<Õ =∞O„`åxfl Ju ã¨∞ÅÉèíOQÍ, U
xÜ«∞=∂Å „Ѩã¨H˜Î ÖˉõΩO_® [Ñ≤Oz`Õ ã≤kú á⁄O^ŒQÆÅO.
JO^Œ∞ˆH nxx 'Ѩ~°=∞=∞O„`« 㨄=∂\ò— J<åfl~°∞.
Q˘Ñ¨Ê =∞O„`åÅÖ’ ™ê~°fiÉè∫=∞∞x=O\˜ =∞O„`«q∞k.
ã¨~°fiã¨=∞~°∞÷_≥·# Ѩ~°"Õ∞â◊fi~°∞_Õ ^Œ∞óY<åâ◊‰õΩ_≥·# t=Ù_»∞.
✦ ^ŒH˜Δ}– JO>Ë ã¨=∞~°ú`«. q^Œº ÅHõΔ}=∞^Õ. <≥·Ñ¨Ù}º"Õ∞ |∞kúâ◊H˜Î.
J^Õ Jxfl HÍ~åºÅH˜ =¸ÅO. P <≥Ñ· Ù¨ }ϺxH˜ – |∞kúâH◊ HΘ ˜ JkèÑu¨
QÆ∞~°∞=¸iÎÜ≥ÿ∞# t=Ù_»∞.
D Ѩ~°=∂`«‡#∞ |Ǩïq^è•Å∞QÍ ^Œi≈OKå~°∞ =∞ǨÏ~°∞¬Å∞.
=∞ǨÏ~°∞¬Å∞ ^Œi≈Oz# ^ŒH˜Δ}Ï=∞∂~°∞ÎÅ∞ J<ÕHõO. `˘Å∞`«QÍ
„|Ǩχ‰õΩ ^Œ~°≈#q∞zÛ# ^ŒH˜Δ}Ï=∞∂iÎ, J@∞ÃÑ· =ã≤+¨μª#‰õΩ, ã¨#Hõ
ã¨#O^Œ<å^Œ∞ʼnõΩ ™êHΔÍ`«¯iOKå_»∞. „|Ǩχq^•º=∞∂iÎÜ≥ÿ∞# ^ŒH˜Δ}Ï
=∞∂iÎx Láêã≤OKÕ"åiH˜ |∞kúâH◊ Θ J^Œ∞ƒù`O« QÍ Ñ¨xKÕã∞¨ OÎ k. JѨ~å
q^ŒºÖËHÍHõ, Ѩ~åq^Œº Ãã·`«O ã≤kúã¨∞ÎOk.
NHÍO`« „^Œ∞Ç≤Ï}ÀѨ#∞#∞º `«Ñ¨# 㨯<ÕÌ„#Ì #O^•º^ŒÜ«∞ó
„áêp<å QÆ∞~°"ÀÑ≤ Ü«∞㨺Hõ~°∞}ÏÖËâß`ü QÆ`å Q“~°="£∞I
`«O ã¨~åfik QÆ∞~°∞O =∞<À[˝=ѨÙ+¨O =∞O^Œã≤‡`åÅOHõ$`«O
z#∞‡„^•~z`«=∞∞QÆú áê}˜#o#O z`ÕÎ t=O ‰õΩ~°‡¿ÇÏII
q+¨μ,‚ „|Ǩχ, LѨ=∞#∞º, ã¨∂~°º, 㨯O^Œ, WO„^Œ, #Ok – "≥∞∞^ŒÖ#·ˇ
"å~°O^Œ~°∂ D t=QÆ∞~°∞=Ù#∞ Láêã≤Oz QÆ∞~°∞`åfixfl á⁄O^•~°∞.
J^Õq^èŒOQÍ –
''`«Ãã·‡ N QÆ∞~°∞=∞∂~°ÎÜÕ∞ #=∞ W^ŒO N^ŒH˜Δ}Ï=∞∂~°ÎÜÕ∞— Jx
Pkâ◊OHõ~°∞Å∞ D ™êfiq∞ Hõ$ѨKÕ`«<Õ „|Ǩχq^•º ã¨O„Ѩ^•Ü«∂xfl
ã¨∞„Ѩu+≤ª`«O KÕã≤# [QÆ^Œ∞æ~°∞=ÙÅÜ«∂º~°∞.
36 ™ê=∞"Õ^OŒ +¨}∞‡Yâ◊~‡°
 =∞O„`«âß„ã¨OΠѨÅ∞ ^ŒH}Δ˜ Ï=∞∂~°∞ÅÎ #∞ „Ѩ™êÎqOzOk. Wq PÜ«∂
=∞O„`«ÉèË^•Å ##∞ã¨iOz, Láê㨉õΩÅ „ѨÜ≥∂[<åÅÔH· U~°Ê_ç#
XˆH t=QÆ∞~°∞`«`«Î fiO Ü≥∞∞Hõ¯ ѨÅ∞q^è•Å ~°∂áêÅ∞.
1.â◊√^Œú ^ŒH}Δ˜ Ï=∞∂iÎ, 2."Õ∞^è•^ŒH}Δ˜ Ï=∞∂iÎ, 3.q^•º ^ŒH}Δ˜ Ï=∞∂iÎ,
4.ÅH©Δ ‡ ^ŒH˜Δ}Ï=∞∂iÎ, 5.N "åwâ◊fi~° ^ŒH˜Δ}Ï=∞∂iÎ, 6.=@=∞∂Å
x"å㨠^ŒH}Δ˜ Ï=∞∂iÎ, 7.™êO| ^ŒH}Δ˜ Ï=∞∂iÎ, 8.ǨÏO㨠^ŒH}Δ˜ Ï=∞∂iÎ,
9.ʼnõΩ@ ^ŒH}Δ˜ Ï=∞∂iÎ, 10.g~° ^ŒH}Δ˜ Ï=∞∂iÎ, 11.z^ŒO|~° ^ŒH}Δ˜ Ï
=¸iÎ 12. g~°Éèí„^Œ ^ŒH˜Δ}Ï=∞∂iÎ, 13. H©iÎ ^ŒH˜Δ}Ï=∞∂iÎ, 14.
„|Ǩχ^ŒH} Δ̃ Ï=∞∂iÎ, 15. â◊HÎ̃ ^ŒH} Δ̃ Ï=∞∂iÎ, 16. ã≤^úŒ ^ŒH}
Δ̃ Ï=∞∂iÎ.
„Ѩ^è•#"≥∞ÿ# D Ѩ^ŒÇ¨~°∞ =∞∂~°∞ÎÅÖ’ '=@=∞∂Åx"å㨠^ŒH˜Δ}Ï
=∞∂iΗ<Õ g}Ï^ŒH˜Δ}Ï=∞∂iÎQÍ =∞O„`«âß„ã¨ÎO K≥|∞`ÀOk. âߺ=∞ÖÏ
^ÕqQÍ [QÆ^ŒO| ÉèÏã≤ã¨∞ÎO>Ë, ™êO|∞_»∞ g}Ï^ŒH˜Δ}Ï=∞∂iÎQÍ nÑ≤
ã¨∞Î<åfl_»∞.
Éèí㨇"åº áêO_»∞~åOQÆó, â◊tâ◊HõÅ^èŒ~°ó, *Ï˝#ã¨=∞∞„^•HõΔ=∂ÖÏ,
g}ÏѨÙÃãÎó q~å[`«¯~° Hõ=∞Å^èŒ~À, Ü≥∂QÆѨ\Ïìaè~å=∞ó,
"åºMϺёˆ~îx+¨}À‚, =∞∞x=~°xHõÔ~· ¿ãû=º=∂#ó, „Ѩã¨#fló
ã¨"åºà◊ó Hõ$uÎ"å™êó ã¨`«`«=∞=`«∞ <À ^ŒH˜Δ}Ï=∞∂iÎsâ◊óII
Éèí™ê‡xfl JÅ^Œ∞‰õΩ#fl `≥Å¡x"å_»∞, K«O„^ŒHõàÏ^èŒ~°∞_»∞, *Ï˝#
=∞∞„^Œ#∞, JHõΔ=∂Å#∞, g}#∞, ѨÙãÎ̈HÍxfl <åÅ∞QÆ∞ KÕ`«∞ÅÖ’ ^èŒiO
z#"å_»∞, Ü≥∂QÍã¨<å# ã≤~÷ ∞° _≥#· "å_»∞. =∞ǨÏ~°∞¬Å`À ã¨=∂q+¨μ_ì #·≥
„Ѩã#¨ ∞fl_»∞, ã¨~åÊÅ#∞ ^•eÛ# Hõ$uÎ"åã¨∞_»∞, Ѩ~"° ∞Õ â◊fi~°∞_≥#· t=Ù_»∞
^ŒH˜Δ}Ï=∞∂iÎ =∞=∞∞‡Å#∞ ~°H˜ΔOK«∞QÍHõ!

™ê=∞"Õ^OŒ +¨}∞‡Yâ◊~‡° 37
 qâ◊fi QÆ∞~°∞=Ù qâıfiâ◊fi~°∞_»∞
=ºH˜Î B#fl`åºxH˜ t=`«`Ϋ fiO K«∂¿Ñ =∂~°^æ ~Œ fi° Hõ ã¨∂„`åÅ∞, P^Œ~≈°
"≥·Yix (Ö∫H˜HõOQÍ) Ѩije^•ÌO.
✦ ‰õΩ@∞O|ÉèÏ=#‰õΩ Ñ¨iѨÓ~°‚ B#fl`«ºã≤÷u t=‰õΩ@∞O|OÖ’ Hõx
Ñ≤ã¨∞ÎOk. XHõ Ѩ\ ˜+¨ì"≥∞ÿ# Ѩi"å~° ÉèÏ=# ÔH·ÖÏ㨉õΩ@∞O|OÖ’
QÀK«iã¨∞ÎOk. ^Õ=`«ÅÖ’ ‰õΩ@∞O| =Ú#fl ^Õ=Ù_»∞ t=Ù_Õ<Õ"≥∂!
PÜ«∞# =∞OzÜ≥∂y.
Pkâ◊HΘ J#flѨÓ~°=‚ ∞‡ WÖÏ¡Å∞. Hõ_∞» ѨÙxO¿Ñ Hõ#fl`«e¡ =∞=∞HÍ~°O.
ÃÑ·QÍ =∞Ǩâ◊H˜Î=∞O`«∞~åÅ∞. „¿Ñ=∞ JO>Ë gi^Õ. Z=i ã¨fi`«O„`«`«
38 ™ê=∞"Õ^OŒ +¨}∞‡Yâ◊~‡°
"åi^Õ. J~Ú<å, XHõi<˘Hõ~∞° =∞xflOK«∞H˘<Õ ã¨=∂#`«fiO P ^•OѨ
`«ºOÖ’ LOk. W^ŒiÌ n ã¨=∂#Q“~°=O. JÜ«∞º"åiH˜ ZO`« =∞#fl#
LO^À J=∞‡"åiH˜ JO`« „ѨuѨuÎ LOk.
~°∞H˜‡}© ^Õq ‰õÄ_® –
''#q∞‡u <å =∞#=Ú‡# ã¨<å`«#∞Öˇ·# L=∂ =∞¿ÇÏâ◊√Å<£I
q∞=Ú‡ ѨÙ~å} ^ŒOѨ`«∞Å "Õ∞e ÉèílO`«∞..—— Jx P P^Œ~°≈
^ŒOѨ`«∞Å<Õ #=∞㨯iOzOk.
^ŒOѨ`«∞ÅÖ’ Z=~°∞ Z‰õΩ¯= J<Õ „ѨâıflÖË^Œ∞. W~°∞=Ùin ã¨=∞
ÉèÏQÆO. JO^Œ∞Hˆ P ^ŒOѨ`∞« e^Œ~Ì ∂° UHõâs◊ ~°∞Å∞. J~°<ú åsâ◊fi~° ÉèÏ=#
Ö’ L#fl '^•OѨ`«º „¿Ñ=∞^èŒ~°‡O— ZO`« =∞Ǩϟ#fl`«"≥∞ÿ#k!
J@∞ `«~°∞"å`« ã¨=∞~°∞÷Öˇ·# ã¨O`å#O.
XHõ_»∞ qѶ¨∂flÅ#∞ JÅ"ÀHõQÍ ã¨OǨÏi™êÎ_»∞. WOH˘Hõ JÉσ~Ú
^Õ=¿ã#Å#∞ „Hõ=∞tHõΔ}`À UHÀ#∞‡YOQÍ #_çÑ≤Oz q[Ü«∂Å#∞
™êkè™êÎ_∞» . P HÔ Ö· Ïã¨OÖ’ K«∂¿ãÎ WOH˘Hõ qO`«! =$+¨ÉÏè xH©, ã≤OǨ
xH˜ ã¨ÇϨ ["≥~· =° Ú<åfl HÔ Ö· Ïã¨OÖ’ =$+¨ÉOíè (#Onâ◊√_»∞), ã≤OǨÏO`À
(J=∞‡"åi "åǨÏ#O) ã¨YºOQÍ LO@∞Ok. JÖψQ ™êfiq∞"åi
XO\˜g∞^Œ áê=ÚÅ∞ ÃÑ^ŒÉÌ Ïƒ~Ú (QÆ}Ѩu) QÍi ZÅ∞Hõ`À ¿ãflǨÏOQÍ
LO\Ï~Ú. ‰õΩ=∂~°™êfiq∞ <≥=∞e áê=ÚÅ`À K≥eq∞ KÕã¨∞ÎOk.
ã¨Ç¨Ï["≥·~åÅ∞ =∞~°z Jhfl t=ã¨xflkèÖ’ „¿Ñ=∞ ÉèÏ=O`À u~°∞
QÆ∞`«∂ WO\˜x âßO`«OQÍ LOK«∞`«∞<åfl~Ú. JO>Ë – ''„¿Ñ=∞ÜÕ∞
t=Ù_»∞—— (J}üÉË t="£∞) J<Õ â‹·= ã≤^•úO`«O „Ѩã¨∞Êù@OQÍ t=Ùx
WO\’¡<Õ HõxÑ≤ã¨∞ÎOk.
[QÆnâ◊fi~°∞_≥·, ã¨=∞ã¨Î qâ◊fiSâ◊fi~åºÅ‰õÄ JkèѨu J~Ú# qâ◊fi
<å^äŒ∞_Õ J~Ú<å x~å_»O|~°`«, "≥·~åQƺO PÜ«∞# ã¨fiÉèÏ=O! (Ö’Hõ)
áêʼnõΩxH˜ LO_»=Åã≤# `åºQÆ|∞kú qâıfiâ◊fi~°∞x ~°∂ѨOÖ’<Õ QÀK«i
ã¨∞OÎ k.
ã¨Ç¨Ï["≥·~å<Õfl áÈQ˘@ìQÆeˆQ x~°fiǨÏ} ™ê=∞~°÷ºO áêʼnõΩxÖ’
LO_®Åx ÔH·ÖÏã¨O ã¨∂z™ÈÎOk. WO\’¡ qaè#fl ÉèÏ"åÅ∞#fl ã¨Éèí∞º
™ê=∞"Õ^OŒ +¨}∞‡Yâ◊~‡° 39
 Å∞<åfl „¿Ñ=∞`À ã¨=∞#fiÜ«∂xfl ™êkèOK«=K«Ûx t=Ѩi"å~°O
É’kè™ÈÎOk.
✦ =∞~À "≥·Ñ¨Ù –
H©Δ~° ™êQÆ~° =∞^äŒ#OÖ’ ǨÅǨÏÅO ~åQÍ<Õ JO^Œ~°∂ ''t"å!
~°H˜ΔOK«∞—— Jx „áêi÷ã¨∂ΠѨx#∞Oz "≥·^˘ÅQÍ~°∞.
JѨC_»∞ JÉèÜ í ∞« q∞zÛ =ÚO^Œ∞‰õΩ =zÛ P^Œ∞‰õΩ#flk ǨÏ~°∞_˘Hõ¯_Õ!
J@∞ `«~°∞"å`« Z<Àfl ã¨OѨ^ŒÖÁKåÛ~Ú.
JѨC_»∞ Z=fiiH© â◊OHõ~°∞_»∞ QÆ∞~°∞Î~åÖË^Œ∞.
Hõ+"ì¨ Ú≥ zÛ#ѨC_Õ HÍ=Åã≤=KåÛ_»∞ HÍÅHÍÅ∞_»∞! ã¨OѨ^ÖŒ ÁKåÛHõ
^≥·=O QÆ∞~°∞ΉõΩ ~å=_»O Hõ+¨ì"Õ∞! ZÖÏ Ñ¨OK«∞‰õΩO^•=∂ J<Õ `åѨ
„`«Ü«∞O `«Ñ¨Ê ^Õ=^•#=ÙʼnõΩ Dâ◊fi~°∞_»∞ ã¨∞Êù~°}‰õΩ ~åÖË^Œ∞. ã¨OѨ
^ŒÅÖ’, ã¨∞MÏÅÖ’ XHõ¯^•x *’eH˜ ‰õÄ_® áÈÖË^Œ∞ t=Ù_»∞.
Wk ‰õÄ_® <åÜ«∞‰õΩx ÅHõΔ}Ï<Õfl `≥eÜ«∞*Ëã¨∞ÎOk.
Éè’QÍʼnõΩ H͉õΩO_®, `åºQÍʼnõΩ =ÚO^Œ∞O_Õ"å_Õ x["≥∞#ÿ <åÜ«∞
‰õΩ_»∞. =∞Ok "Õ∞Å∞ HÀã¨O ZO`«\ ˜ Hõëêì<fl·≥ <å ã¨ÇÏ≤ OKÕ x|ƒ~°=Ú#fl
Ö’HõáêʼnõΩx "≥·Éèí=O =∞Ǩϟ#fl`« áêÅHÍ^Œ~°≈OQÍ =∞#‰õΩ QÀK«
iã¨∞OÎ k.
✦ *Ï˝#O, "≥~ · åQƺO, `«Ñ㨠∞¨ û, JO`«~∞° ‡Y`«fiO, Hõ~∞° }, `åºQÆjÅ`«...
W=hfl t==¸iÎÖ’, bÅÖ’ ã¨∂ÊùiÎ =∞O`åÅ∞!
''Z‰õΩ¯= `«‰õΩ¯=ÖˇOK«Hõ JO^Œih J‰õΩ¯# KÕ~°∞Û‰õΩ<Õ Ñ¨~°=∞
^ŒÜ∂« à◊√=Ù â◊OHõ~∞° _»∞—— Jx ã≤ã~ì¨ ü x"Õk`« Ѩ~=° â◊O`À qâı+¡ O≤ zOk.
"Oh India! forget not that the God, thou worshippest
is the Great, Ascetic of ascetics, the all renouncing
Sankara" Jx ™êfiq∞ q"ÕHÍ#O^Œ ÉèÏ~°fÜ«∞ x~å_»O|~° `åºQÆ
ÉèÏ"åxH˜ â◊OHõ~°∞_»∞ „ѨfHõQÍ ÉèÏ=# KÕâß~°∞.
t=Ùx P~åkèOK«_»=∞O>Ë– âßO`åhfl, ã¨=∞`åfixfl, Ü≥∂QÍhfl,
x~å_»O|~°`«h, `åºQÍhfl, `«Ñ¨ã¨∞ûh P^Œ~°≈OQÍ ÉèÏqOK«_»O.
P`Ò‡#fl`«º"Õ∞ Ѩ~=° ∂=kè. P_»O|~°"∞≥ #ÿ Éè∫uHõ`« =∂„`«"∞Õ HÍ^Œ∞
40 ™ê=∞"Õ^OŒ +¨}∞‡Yâ◊~‡°
Jx Kå>Ë t=`«fi"Õ∞ ÉèÏ~°fÜ«∞ ^Œ~°≈#âß„™êÎÅ∞ „Ѩu áêkOz#
K«~°=∞ ã≤^•úO`«O.
"Siva embodies eternal India" âßâ◊fi`« ÉèÏ~°uH˜ (ÉèÏ~°fÜ«∞
ǨÏ$^ŒÜ«∂xH˜) ™êHÍ~°"Õ∞ t=Ù_»∞–Jx q"ÕHÍ#O^Œ "å}˜.
✦ „ѨѨOK«OÖ’ q~°∞^Œú ÉèÏ"åÅ∞O_»_»O ã¨Ç¨Ï[O. h\˜`À xѨC
LO@∞Ok. q+¨O`Àáê>Ë J=∞$`«O LO@∞Ok. "≥·~°∞^蕺Å#∞ "≥·q
^蕺Å∞QÍ `«Åz `«y# q^èOŒ QÍ xÜ«∞O„uOK«_O» Ö’<Õ, qaè#fl`«`åÎ fiÅ
=∞^茺 UHõ`åfixfl ™êkèOK«QÆÅO. J^Õ t=~°∂ѨOÖ’ HõxÑ≤ã¨∞ÎOk.
h~°∞ t~°ã¨∞û#–xѨC <˘ã¨\ ˜ÃÑ·, J=∞$`« H˜~°}∞_»∞ (K«O„^Œ∞_»∞)
ã≤QÆÃÑ·–q+¨O QÆà◊ ¿Ñ\˜HõÖ’.
WÖÏ ã¨~°fi qâ◊fiÉèÏ= ã¨=∂Ǩ~°=¸iΖ ã¨=∞#fiÜ«∞ ã¨∂ÊùiÎ –
™ê=∞~°ã¨º nÑ≤Î qâıfiâ◊fi~°*’ºu.
Jk QÆ∞~°∞ ã¨fi~°∂ѨHÍOu!

™ê=∞"Õ^OŒ +¨}∞‡Yâ◊~‡° 41
 J+¨ì=∞∂iÎ – `«`«Îfi qKå~°}
ÉèÏ~°fÜ«∞ ã¨<å`«# ^èŒ~°‡OÖ’ qâıfiâ◊fi~°∞x qâ◊fi~°∂ѨOQÍ Láê
ã≤OK«_O» L`«=Î ∞ ™ê÷~∞∞H˜ K≥Ok# ã¨O™ê¯~°O. 'ÉèQí =Æ O`«∞_»∞ HõxÑ≤O
K«_∞» — Jx =∞#O JO>Ë 'HõxÑ≤OKÕ^OŒ `å ÉèQí =Æ O`«∞_Õ— Jx K≥ÑÙ¨ #Î flk
P~°¬ q*Ï˝#O. 'ã¨~°fi=∞∞#fl`«x k=ºHõàÏ=∞Ü«∞=∞OK«∞ q+¨μ‚#O^Œ∞Å¡
=∞∞KÕiÛ..— Jx W^Õ ÉèÏ"åxfl „ѨÇ¨ ^¡ ∞Œ _»∞ ÉèÏQÆ=`«OÖ’ =Hͯ}˜OKå_»∞.
qâ◊fi"Õ∞ qâıfiâ◊fi~°∞x ~°∂ѨOQÍ 'ÉèÏqOz— P~åkè¿ã,Î qâ◊fiO qâıfiâ◊fi
~°∞xQÍ '^Œ~≈° #—q∞ã¨∞OÎ k. D ÉèÏ=#, D ^Œ~≈° #O HÀã¨O xˆ~tÌ Oz#
=º=ã¨÷ – 'J+¨ì=∞∂iÎ Láêã¨#—.
„ѨѨOK«=∞O`å Ѩ~°"Õ∞â◊fi~°=∞Ü«∞O. HÍh PÜ«∞# „ѨѨOKåxH˜
Jf`«∞_»∞ ‰õÄ_®. =∞∞O^Œ∞QÍ qâßfixfl t==∞Ü«∞OQÍ ÉèÏq¿ã,Î t=Ù_»∞
„Hõ=∞OQÍ qâßfif`«∞xQÍ J#∞Éèí"åxH˜ =™êÎ_»∞.
42 ™ê=∞"Õ^OŒ +¨}∞‡Yâ◊~‡°
 HõxÑ≤OKÕ [QÆuÖ’ „Ѩ^è•#OQÍ Zxq∞k JOâßÅ∞<åfl~∞∞. 1)
Éè∂í q∞, 2. h~°∞, 3. Jyfl, 4. "åÜ«∞∞=Ù, 5. PHÍâ◊O, 6. ã¨∂~°∞º_»∞,
7.K«O„^Œ∞_»∞, 8.Ü«∞[=∂x (ˆHΔ„`«A˝_»∞ ÖË^• r=Ù_»∞).
D Zxq∞kÖ’ L#fl Dâ◊fi~° K≥·`«#º"Õ∞, g\˜ LxH˜H©, =∞xH˜H©
=∞∂ÅO. g\˜x t=Ùx J+¨ì=∞∂~°∞ÎÅ∞QÍ ÉèÏqOz`Õ, qâ◊fiO Dâß
"å㨺O (Dâ◊fi~°∞xKÕ xO_ç#k) Jx J~°÷=∞ø`«∞Ok.
'Dâß"å㨺 q∞^ŒO ã¨~fi° O....— J<Õ LѨx+¨^•fiHõºO J#∞Éè"í åxH˜
=ã¨∞OÎ k.
D Zxq∞k D ã¨=∞+≤ì qâ◊fiOÖ’<Õ HÍHõ, „Ѩu =ºH˜Î (rq)
Ö’#∂ L<åfl~∞∞. =∞#Ö’ ã¨∂~°∞º_»∞ |∞kúH©, K«∂ѨىõÄ JkèѨu
(K«HΔÀó ã¨∂~Àº J*ÏÜ«∞`« – ѨÙ~°∞+¨ ã¨∂HõÎO). K«O„^Œ∞_»∞ =∞#ã¨∞û‰õΩ
JkèѨu (K«O„^Œ=∂ =∞#™È*Ï`«ó–ѨÙ~°∞+¨ã¨∂HõÎO). '<Õ#∞— (JǨÏO
HÍ~°O) J<Õ JO`«óHõ~} ° K≥`· #« º"Õ∞ r=Ù_»∞. ѨOK«É∂íè `åÅ`Àáê@∞,
ÃÑ· =∞∂_»∞ Hõeã≤ '„ѨHõ$u— Jx =º=Ǩ~°O. D Zxq∞k =¸~°∞ÎÅ
„ѨHõ$u Dâ◊fi~°∞x K≥·`«#ºO KÕ`«<Õ "åºÑ≤OѨ|_çOk.
Éèí∂q∞~åáÈ#Ö’"åÜ«∞∞ó YO =∞<À |∞kú ˆ~=K« I
JǨÏOHÍ~° WfÜ«∞O "Õ∞ aè#fl „ѨHõ$u ~°+¨ì^è• II (ÉèíQÆ=næ`«)
''Éèí∂q∞, h~°∞, Jyfl, "åÜ«∞∞=Ù, PHÍâ◊O, =∞#ã¨∞û, |∞kú,
JǨÏOHÍ~°O – Jx <å „Ñ¨Hõ$u Zxq∞k q^è•Å∞— Jx Ѩ~°=∂`«‡
=K«#O.
=∞#Ö’#∂, =∞# K«∞@∂ì L#fl [QÆ`«∞ÎÖ’#∂ L#fl^ŒO`å D
Zxq∞k ã¨fi~°∂áêÖË. JO^ŒiH© Wq „Ѩ`«ºHΔÍÖË. "å\˜x „Ѩ`«ºHõΔ
Ѩ~°"Õ∞â◊fi~°∞xQÍ ÉèÏqOKÕ"å_»∞ q"ÕH˜. ^Œi≈OKÕ"å_»∞ *Ï˝x.
ÃÑQ· Í „Ѩu XHõ¯~°∂ D Zxq∞k `«=∞‰õΩ J#∞‰õÄÅOQÍ LO_®Åx
Ptã¨∞OÎ \Ï~°∞. Wq „Ѩu‰õÄÅOQÍ, ÉÏ^è•Hõ~O° QÍ LO_»~å^Œx, J#∞
‰õÄÅOQÍ =∂~°∞Û‰õΩ<ÕO^Œ∞‰õΩ „Ѩܫ∞uflã¨∂Î<Õ LO\Ï~°∞. HÍh =∞#
JOK«<åʼnõΩ, Pâ◊ʼnõΩ JO^Œ‰Ωõ O_® D „ѨH$õ u H˘xfl=∂~°∞¡ Ѷ∞¨ ’~°O
QÍ#∂, H˘xfl™ê~°∞¡ JѶ¨∞’~°OQÍ#∞ (P#O^ŒHõ~°OQÍ) J#∞Éèí"åxH˜
™ê=∞"Õ^OŒ +¨}∞‡Yâ◊~‡° 43
 =ã¨∞ÎO@∞Ok. D Ô~O_»∂ t=Ùx â◊‰õΩÎÖË. "åi Hõ~°‡ÅHõ#∞QÆ∞}OQÍ
Wq (ã¨∞Y^Œ∞óMÏÅ∞ – Ѷ∞¨ ’~åѶ∞¨ ’~åÅ∞) J#∞Éè"í åÖ∫`å~∞∞. J~∞∞`Õ
Ô~O_»∂ t=Ùx J+¨ì=∞∂~°∞ÎÅ â◊H˜Î qâıëêÖË Jx P~åkè¿ãÎ – Wq
âßO`«OQÍ P#O^ŒHõ~°OQÍ Ñ¨i}q∞™êÎ~∞∞.
JO^Œ∞ˆH x`«ºO J+¨ì=∞∂~°∞ÎÅ∞QÍ t=Ùx P~åkèOK«_®xfl XHõ
ã¨O„Ѩ^•Ü«∞OQÍ U~åÊ@∞ KÕâß~°∞ |∞∞+¨μÅ∞. x`«ºO t"å~°Û#
KÕÜ«∞_»O – J+¨ìqkè „Ñ¨Hõ$ux 't=O— (â◊√ÉèíO)QÍ Ñ¨i}q∞OѨ*Ëã¨∞
HÀ=_»"Õ∞. =∞#Ö’ =∞#K«∞@∂ì L#fl J+¨ìq^èŒ „ѨHõ$u 'â◊√ÉèíHõ~°O—QÍ
LO_»_»O Hõ<åfl HÍ=Åã≤O^Õq∞\˜?
x`«º t=ѨÓ[Ö’ Zxq∞k <å=∂Å#∞ U~°Ê~°Kå~°∞ |∞∞+¨μÅ∞.
1. â◊~åfiÜ«∞ H˜Δu =∞∂~°ÎÜÕ∞#=∞ó
(Éèí∂q∞QÍ L#fl t=ã¨fi~°∂ѨO – â◊~°fi)
2. Éèí"åÜ«∞ [Å =∞∂~°ÎÜÕ∞ #=∞ó
(h~°∞QÍ L#fl t=ã¨fi~°∂ѨO–Éèí=)
3. ~°∞„^•Ü«∞ Jyfl =∞∂~°ÎÜÕ∞ #=∞ó
(JyflQÍ L#fl t=ã¨fi~°∂ѨO – ~°∞„^Œ)
4. L„QÍÜ«∞ "åÜ«∞∞ =∞∂~°ÎÜÕ∞ #=∞ó
(QÍeQÍ L#fl t=ã¨fi~°∂ѨO – L„QÆ)
5. cè=∂Ü«∞ PHÍâ◊ =∞∂~°ÎÜÕ∞ #=∞ó
(PHÍâ◊OQÍ L#fl t=~°∂ѨO–cè=∞)
6. Dâß<åÜ«∞ ã¨∂~°º =∞∂~°ÎÜÕ∞ #=∞ó
(ã¨∂~°∞ºxQÍ L#fl t=ã¨fi~°∂ѨO–Dâß#)
7. =∞Ǩ^Õ"åÜ«∞ K«O„^Œ =∞∂~°ÎÜÕ∞ #=∞ó
(K«O„^Œ∞xQÍ L#fl t=ã¨fi~°∂ѨO – =∞Ǩ^Õ=)
8. Ѩâ◊√Ѩ`«ÜÕ∞ Ü«∞[=∂# =∞∂~°ÎÜÕ∞ #=∞ó
(ˆHΔ„`«A˝xQÍ L#fl t=ã¨fi~°∂ѨO–Ѩâ◊√Ѩu)
(D Zxq∞^Œ= =∞∂iÎ ˆHΔ„`«A˝xQÍ, Ü«∞[˝O KÕ¿ã r=ÙxQÍ#∂
=º=Ǩ~°=∞∞Ok. "Õ^•O`« ^Œ~°≈#OÖ’ ˆHΔ„`«A˝xQÍ K≥áêÊ~°∞).
44 ™ê=∞"Õ^OŒ +¨}∞‡Yâ◊~‡°
 D <å=∂ʼnõΩ 't"åÜ«∞#=∞ó— J<Õ Ñ¨OKåHõΔix J#∞ã¨O^è•#O
KÕã≤ ѨiOî KÕ ([Ñ≤OKÕ) "åiH˜ `«=∞Ö’, `«=∞K«∞@∂ì 't="Õ∞— Åaèã∞¨ OÎ k
J<Õ L^ÕâÌ O◊ `À "å\˜x |∞∞+¨μÅ∞ P~å^è#Œ Ö’ XHõ „Hõ=∞OQÍ x~°~‚ ∞∞O
Kå~°∞. g\˜`À t=Ùx ѨÓlOz<å ÖË^• U J=ã¨Ö÷ ’<≥<· å 㨇iOz<å
Ѩ~°=∞ „ѨÜ≥∂[<åxfl á⁄O^Œ=K«∞Û.
[QÆ`« Dâ◊nè Ü«∞∞HõÎ ¿ã=#O.
J+¨ì=∞∂iÎ Éèí$^ÕÌ= ѨÓ[#"£∞II (LѨ^Õâ◊™ê~°O)
''[QÆ=∞O`å Dâ◊fi~°=∞Ü«∞=∞<Õ |∞kú`À ¿ãqã¨∂Î (Láêã≤ã¨∂Î)
J+¨ì=∞∂iÎ ~°∂ѨÙ_≥·# ^Õ=Ùx ѨÓlOKåe—— Jx ~°=∞} =∞ǨÏi¬
=K«#O. D ÉèÏ"å<Õfl Pkâ◊OHõ~° ÉèíQÆ=`åÊ^Œ∞Å∞ ^ŒH˜Δ}Ï=∞∂iÎ
™È΄`«OÖ’ Pq+¨¯iOKå~°∞.
Éèí∂~°OÉèÏO㨺#Ö’xÖ’O|~° =∞Ǩ~åfl^èÀ Ç≤Ï=∂Oâ◊√ó ѨÙ=∂<£
W`åºÉèÏu K«~åK«~å`«‡Hõq∞^ŒO Ü«∞Ãã·º= =∞∂~°Îº+¨ìHõ"£∞I
<å#ºu¯OK«# q^Œº`Õ q=∞$â◊`åO Ü«∞™ê‡`«Ê~À™ê‡kfiÉè’ó
`«Ãã·‡ N QÆ∞~°∞=∞∂~°ÎÜÕ∞ #=∞ W^ŒO N^ŒH˜Δ}Ï=∞∂~°ÎÜÕ∞ II
''ѨOK«É∂íè `åÅ∞QÍ, ã¨∂~°º, K«O„^Œ, ѨÙ~°∞+¨μÅ∞QÍ D K«~åK«~å`«‡Hõ
[QÆO Z=x Zxq∞k =∞∂~°∞ÖÎ ’, qKåiOz`Õ Z=xH˜ q∞Oz Ѩ~=° Ú
(Q˘Ñ¨Êk) ÖË^À P ^ŒH˜Δ}Ï=∞∂iÎ QÆ∞~°∞=∞∂iÎH˜ #=∞™ê¯~°=∞∞——.
„|Ǩχ q^•ºã≤kHú ˜ J+¨=ì ∞∂iÎ `«`Ϋ fi qKå~°} =∞∞Yº=∞x [QÆ^∞Œ ~æ ∞°
=ÙÅ ÉèÏ=O.
Ü«∂ ã¨$+≤óì „ã¨+μ¨ ~ì å^•º =ǨÏu qkè Ǩï`«O Ü«∂ ǨÏq~åºK«ÃÇ˙„f
ÜÕ∞ ^ÕfiHÍÅO q^è`Œ óΫ „â◊√uq+¨Ü∞« QÆ∞}Ï Ü«∂ ã≤`÷ å "åºÑ¨º qâ◊fiOI
Ü«∂=∂Ǩïó ã¨~°fic[ „ѨHõ$uiu Ü«∞Ü«∂ „áê}˜#ó „áê}=O`«ó
„Ѩ`«ºHΔÍaèó „Ѩã¨#flã¨Î#∞aè ~°=`«∞ =™êÎaè~°ëêìaèsâ◊óII
'ã¨$+≤ìH˜ =∞∞#∞Ѩ٠L#flk ([ÅO), PǨï`«∞Å#∞ =Ç≤ÏOK«∞#k
(Jyfl), ǨÏqã¨∞ûQÍ ÃÇ˙`« (Ü«∞[=∂x–ˆHΔ„`«A˝_»∞)QÍ L#flk,
~Ô O_»∞HÍÖÏÅ#∞ U~°Ê~°K∞« `«∞#flk (ѨQÅÆ ∞–ã¨∂~°∞º_»∞, ~å„u– K«O„^Œ∞
_»∞), qâ◊fi=∞O`å "åºÑ≤Oz L#flk (PHÍâ◊O), ã¨~°fic[=∞∞ʼnõΩ
™ê=∞"Õ^OŒ +¨}∞‡Yâ◊~‡° 45
 =∞∂Å"≥∞ÿ#kQÍ K≥ѨÊ|_»∞`«∞#flk (Éèí∂q∞), „áê}∞Å#∞ „áê}
=O`«∞Å#∞ KÕã¨∞Î#flk ("åÜ«∞∞=Ù) – Wq =∞#‰õΩ Hõ#|_»∞`«∞#fl
t=Ùx Zxq∞k ~°∂áêÅ∞. D „Ѩ`«ºHõΔ ~°∂áêÅ`À t=Ù_»∞ =∞#Å#∞
HÍáê_»∞QÍHõ! JO@∂ HÍo^•ã¨∞ =∞ǨHõq Jaè*Ï˝# â߉õΩO`«ÅO
<å@HÍxH˜ <åOk â’¡HõOÖ’ L^•`«ÎOQÍ J+¨ì=∞∂iÎ `«`åÎ fixfl
Pq+¨¯iOKå~°∞.
D J+¨ì=∞∂iÎ ÉèÏ=# – P~å^èŒ#ˆH HÍHõ, qâ◊fi`«`«Î fi qKå~°}‰õΩ
‰õÄ_® ã¨Ç¨ÏHõiã¨∞ÎOk. Hõq㨄=∂\ò qâ◊fi<å^äŒ ã¨`«º<å~åÜ«∞}QÍ~°∞
'N=∞„^•=∂Ü«∞} HõÅÊ=$HõOΔ —Ö’ KåÖÏ K«H¯õ x ^Œ~≈° <åxfl Pq+¨¯iO
Kå~°∞.
'ѨOK« Éèí∂`«=∞∞Å∞ k"åHõ~°∞_»∞ xâßHõ~°∞_»∞
h `«#∞ ã¨Ñ¨ÎHõO|ÜÕ∞x –
D â◊s~°O|∞ h^Õ
U`«^Œkèëêª`« Z=fi_À..
h J+¨ì=∞ `«#∞=Ù"å_»∞...
... ÔH~°e #<Õflq∞ q∞yeÛuq ™êfiq∞!
a@∞ì <Õ##fl Jaè[˝QÍHõ!
'ѨOK«Éèí∂`åÅ∞, ã¨∂~°ºK«O„^Œ∞Å∞ (|∞kú =∞#ã¨∞ûÅ∞) h U_»∞
`«#∞=ÙÖË J~∞∞`Õ – D â◊s~°O h^Õ. â◊s~°O <Õ##∞H˘<Õ â◊s~åkèëêª`«
r=Ù_»∞ h Zxq∞^Œ= ~°∂ѨO.
WOHõ #<Õflq∞ q∞yÖÏÛ=Ù! (D '<Õ#∞— ‰õÄ_® #∞"Õfi–Jx
`å`«Ê~°ºO). nxx `≥Å∞ã¨∞HÀÖËHõ ##∞fl <Õ#∞ h‰õΩ "Õ~∞° QÍ ÉèÏqOK«_O»
J*Ï˝#O. ¿Ñ~°∞H˜ =∂„`«"Õ∞ <Õ#∞. D '<Õ#∞— ‰õÄ_® h Zxq∞^Œ=
`«#∞=Ù–D ÉèÏ=# 't"ÀǨÏO— J<Õ *Ï˝<åxfl Hõey™ÈÎOk.
J+¨ì=∞∂~°∞ÎÅ∂ Dâ◊fi~°∞_Õ Jx `≥e¿ãÎ, r"Õâ◊fi~°∞Å JÉèË^ŒO J=
QÆ`"« ∞≥ ÿ HÔ =· ź ã≤kú Åaèã∞¨ OÎ k. Zxq∞k `«#∞=ÙÅ t=Ùx <å=∂Å#∞
J#∂Kå~°OQÍ =∞~À Ѩ^ŒúuÖ’ J#∞+≤ªOK«_»O LOk.
1. Éèí"åÜ«∞ ^Õ"åÜ«∞ #=∞ó
46 ™ê=∞"Õ^OŒ +¨}∞‡Yâ◊~‡°
 2. â◊~åfiÜ«∞ ^Õ"åÜ«∞ #=∞ó
3. Dâß<åÜ«∞ ^Õ"åÜ«∞ #=∞ó
4. Ѩâ◊√Ѩ`«ÜÕ∞ ^Õ"åÜ«∞ #=∞ó
5. ~°∞„^•Ü«∞ ^Õ"åÜ«∞ #=∞ó
6. L„QÍÜ«∞ ^Õ"åÜ«∞ #=∞ó
7. cè=∂Ü«∞ ^Õ"åÜ«∞ #=∞ó
8. =∞ǨÏ`Õ ^Õ"åÜ«∞ #=∞ó
SÇ≤ÏHõOQÍ XHõ PKå~°OÖÏ Hõ#|_Õ Ñ¨Ó[ÅÖ’ ‰õÄ_®, PÖ’zO
z`Õ J^Œ∞ƒù`« `«`Ϋ fi qKå~°}h, „|Ǩχ*Ï˝<åhfl x|kúOz JOkOz#
=∞ǨÏ~°∞¬Å‰õΩ =O^Œ<åÅ∞.

™ê=∞"Õ^OŒ +¨}∞‡Yâ◊~‡° 47
 Ѩâ◊√Ѩu – áêâ◊√Ѩ`«O
*Ï˝#=∞O>Ë Uq∞\˜?–J<Õ „Ѩâ◊fl‰õΩ 't= ѨÙ~å}O— K«Hõ¯x ã¨=∂
^è•#q∞zÛOk.
''Ѩâ◊√–áêâ◊–Ѩu*Ï˝#O *Ï˝#q∞`«ºaènèÜ«∞`Õ——
Ѩâ◊√=Ù, áêâ◊=Ú, Ѩu – g\˜ QÆ∞iOz# Z~°∞HõÜÕ∞ *Ï˝#=Ú.
KÕ`«#`«fiO Hõey#k Ѩâ◊√=Ù. [_»"≥∞ÿ#k áêâ◊O. Ô~O_çO\˜h xÜ«∞
q∞OKÕ"å_»∞ 'Ѩu—. D`«x<Õ 'Ѩâ◊√Ѩu— J#flk âß„ã¨ÎO.
^Œ∞óMÏxH˜ HÍ~°}O J*Ï˝#O. Hõ#∞Hõ J*Ï˝<åxfl x~°∂‡eOz,
*Ï˝<åxfl á⁄Ok#ѨC_»∞ ^Œ∞óYO #tã¨∞ÎOk.
[_»"≥∞ÿ# „ѨHõ$u 'áêâ◊O—. „ѨHõ$u |^Œ∞úÖˇ·# r=ÙÅ∞ 'Ѩâ◊√=ÙÅ∞—.
D ~Ô O_»∂ Dâ◊fi~ånè<åÅ∞. JO^Œ∞=Å¡<Õ Dâ◊fi~°∞x Ѩâ√◊ Ѩu J<åfl~°∞.
48 ™ê=∞"Õ^OŒ +¨}∞‡Yâ◊~‡°
 „ѨHõ$uH˜ '=∂Ü«∞— Jx ¿Ñ~°∞.
'=∂Ü«∂O `«∞ „ѨHõ$uO q^•º<å‡~Ú#O`«∞ =∞¿ÇÏâ◊fi~°O— Jx
LѨx+¨^•fiHõºO. =∂Ü«∂â◊HΘ Z=i^À J`«_∞» =∞¿ÇÏâ◊fi~°∞_»∞. =∂Ü«∞
Dâ◊fi~°∞xH˜ Jnè#O. r=ÙÅ∞ =∂Ü«∞‰õΩ Jnè#∞Å∞. =∂Ü«∞#∞ ^•\Ï
Å#∞‰õΩ<Õ =Ú=Ú‰õΔΩ=Ù, Dâ◊fi~°∞x P„â◊~ÚOK«=Åã≤#^Õ.
Ѩâ√◊ "≥#· r=Ù_»∞, áêâ◊(=∂Ü«∂) q=ÚH˜HÔÎ · Ѩâ√◊ Ѩux P„â◊~ÚOK«
_»"Õ∞ ™ê^èŒ#.
'=∂"Õ∞= ÜÕ∞ „ѨѨ^ŒºO`Õ =∂Ü«∂"Õ∞`åO `«~°xÎ`Õ—
'##∞fl Z=~°∞ P„â◊~Úã¨∞Î<åfl~À "å~°∞ =∂Ü«∞#∞ ^•@∞`«∞<åfl~°∞—
– Jx Dâ◊fi~° â◊~°}ÏQÆ`Õ =∂Ü«∞ #∞O_ç ^•\˜ã¨∞Î#fl^Œx 'ÉèíQÆ=næ`«—
Ö’x Ѩ~°=∂`«‡ "åHõºO.
HõΔ~°"≥∞ÿ# „ѨHõ$uH˜, JHõΔ~°∞_≥·# ѨÙ~°∞+¨μ#‰õΩ (r=Ù#‰õΩ) Jf`«"≥∞ÿ,
g\˜x „¿Ñˆ~Ñ≤OKÕ Ñ¨~°"Õ∞â◊fi~°∞_Õ Ñ¨â◊√Ѩu. P Ѩ~°`«`åÎ fixfl „QÆÇ≤ÏOKÕ
*Ï˝#™ê^èŒ# 'áêâ◊√Ѩ`«O—.
^Õâ◊ HÍÅ =ã¨∞ΠѨiq∞`«∞ÖË „ѨHõ$u. nxH˜ |^Œ∞úÖˇ·#"å~°∞ r=ÙÅ∞.
„ѨHõ$u ~°∂Ѩ áêâßxfl KèÕkOz`Õ r=Ù_»∞ t=Ù_Ò`«∞<åfl_»∞.
J#QÍ–t=ÙxÖ’ SHõº=∞ø`«∞<åfl_»∞. P ã≤u÷ <Õ 't"ÀǨÏO— JO\Ï~°∞.
„|Ǩ‡^•ºó ™ê÷=~åO`åâ◊Û Ñ¨â◊=ó ѨiH©iÎ`åó I
Ѩâ◊¥<å"Õ∞= 㨈~fiëêO „áÈHõÎ"Õ∞ `«xfl^Œ~°≈#"£∞II
„|Ǩχ^Õ=Ù_»∞ "≥Ú^ŒÅ∞H˘x QÆ_á¤ç ÈK« =~°‰Ωõ „ѨH$õ u |^Œ∞Öú .Ë Hõ#∞Hõ
g~°O^Œ~°∂ Ѩâ◊√=ÙÅ∞.
`ÕëêO Ѩu`åfi^ÕÌ"Õâ◊ó t=ó Ѩâ◊√Ѩuó 㨇 $`«ó II
"åiH˜ ѨuÜ≥ÿ∞# ^Õ=^Õ=Ù_»∞ t=Ù_»∞ Ѩâ◊√Ѩu.
™êOYºÜ≥∂QÍkèQÆ=∞ºO Ü«∞`å¯~°}O [QÆ`«ó Ѩu"£∞ II
'*Ï˝# Ü≥∂QÆOKÕ á⁄O^Œ|_Õ"å_»∞, [QÆuH˜ HÍ~°}"≥∞ÿ#"å_»∞, [QÆ
<åfl^ä∞Œ _»∞ –J~Ú# P ^Õ=Ùx (ã¨fiÜ«∞O„ѨHÍâ◊√x) `≥Å∞ã¨∞‰õΩ#fl Ѩâ√◊ =Ù
(r=Ù_»∞) Jxfl áêâßÅ #∞O_ç q=Ú‰õΩÎ_Ò`å_»∞—.
HÍÅáêâ◊, QÆ∞}áêâ◊, Hõ~°‡áêâßÖË „ѨHõ$u ~°∂Ѩ áêâßÅ∞.
™ê=∞"Õ^OŒ +¨}∞‡Yâ◊~‡° 49
 g\˜ #∞O_ç q"≥∂K«#"Õ∞ "≥∂HõΔO.
r=ÙÅ Hõ~‡° ʼnõΩ J#∞QÆ∞}OQÍ, Ѩu PÜ«∂ áêâ◊=ÚÅ`À r=ÙÅ#∞
|OkèOz #_çÑ≤ã¨∞Î<åfl_»∞–Ѩâ◊√=ÙÅ HÍѨi=Öˇ.
„ѨH$õ uh, r=ÙÅh, Dâ◊fi~°∞h q"ÕzOz `≥Å∞ã¨∞‰õΩx r=Ù_»∞ „ѨH$õ u
áêâßxfl =ke`Õ t=Ù#‰õΩ Jaè#∞fl_Ò`å_»∞.
N N N
PQÆ=∂Å „ѨHÍ~°O – Zxq∞k áêâßÅ∞ K≥ѨÊ|_®¤~Ú.
x*ÏxH˜ – Wq „ѨHõ$u qHÍ~åÖË. g\˜`À `å^•`«‡ºO (|O^èŒO)
á⁄Ok`Õ r=Ù_»∞. |O^èŒO =ke`Õ t=Ù_»∞.
''áêâ◊=ÚHõÎó ã¨fiÜ«∞O t=ó—— – Jx PQÆ=∞"åHõºO. J+¨ìáêâßÅ∞:
1. Ѷ¨∞$}, 2.Å[˚, 3.ÉèíÜ«∞, 4.â◊OHõ, 5.AQÆ∞Ѩû, 6. ‰õΩÅ, 7.jÅ,
8. *Ïu.
(^Œ∞óMÏxfl `«@∞ìHÀÖËx ÅHõΔ}O 'Ѷ¨∞$}—. "≥#∞HõO[ "ÕÜ«∞_»O,
`«#x`å#∞ `«‰Ωõ ¯=QÍ ÉèÏqOz =Ú_»∞K«∞H˘#_»O 'Å[˚— – Jx WHõ¯_ç
J~å÷Å∞)
Ѩâ√◊ áêâ◊ xÜ«∂=∞‰õΩ_≥#· Ѩ~"° ∞Õ â◊fi~°∞x Láêã≤OK«∞@, ^蕺xOK«∞@
Hõ~°Î"åºÅ∞QÍ Hõey#ѨC_»∞ `«iOK«QÆÅO.
nxÔH· '<å=∂+¨ìHõÜ≥∂QÆO— J<Õ „Ѩ„H˜Ü«∞#∞ ™ê^èŒ#QÍ LѨ^ÕtO
zOk t=ѨÙ~å}O.
t"À=∞¿ÇÏâ◊fi~°â‹·Û= ~°∞„^À q+¨μ‚ó Ñ≤`å=∞ǨÏó I
ã¨O™ê~°"≥·^Œº ã¨û~°fi[˝ó Ѩ~°=∂`Õ‡u „Ѩuáê^ŒHõ"£∞ II
1.t=, 2.=∞¿ÇÏâ◊fi~°, 3.~°∞„^Œ, 4.q+¨μ,‚ 5.Ñ≤`å=∞ǨÏ, 6.ã¨O™ê~°
"≥·^Œº, 7. ã¨~°fi[˝, 8. Ѩ~°=∂`«‡.
D Zxq∞k <å=∂Å∞ t=Ùx `«`åÎ fixfl `≥eÜ«∞*Ëã¨∞Î#flq.
g\˜x Ѩiîã¨∂Π㨇iã¨∂Î qKåiã¨∂Î Láêã≤OK«_»"Õ∞ ™ê^èŒ#.
1. t=: Ѩiâ◊√^Œú`«`«Î fiO t=Ù_»∞. ã¨=∞ãÎ̈ â◊√Éèí=ÚÅ ã¨fi~°∂ѨO. Wk
ѨOK«Hõ$`åºÅ`À 'J#∞„QÆǨÏHõ$`åºxfl— – J#QÍ "≥∂HõΔq∞KÕÛ
HÍ~åºxfl `≥eÜ«∞*Ë¿ã <å=∞O. Ü≥∂QÆ∞ºÅQÆ∞ r=ÙʼnõΩ "≥∂HΔÍxflKÕÛ
50 ™ê=∞"Õ^OŒ +¨}∞‡Yâ◊~‡°
 `«`Ϋ fiq∞k. 't"åÜ«∞#=∞ó—.
2. =∞¿ÇÏâ◊fi~° : =∂Ü«∞#∞ =â◊OÖ’ ÃÑ@∞ì‰Ωõ #fl"å_»∞ =∞¿ÇÏâ◊fi~°∞_»∞.
Hõ~å‡#∞QÆ∞}OQÍ r=ÙÅ#∞ ã¨O™ê~°O`À |OkèOK«∞"å_»∞. Wk
ѨOK«H$õ `åºÅÖ’ 'u~À^è•#Hõ$`åºxfl—–J#QÍ „ѨÑO¨ K«O`À |OkèO
z `«# Ѩ~`° `« åÎ fixfl =∞~°∞QÆ∞Ѩ~K° Õ HÍ~åºxfl `≥eÜ«∞*Ë¿ã <å=∞O.
'=∞¿ÇÏâ◊fi~åÜ«∞#=∞ó—.
3. ~°∞„^Œ: ^Œ∞óMÏhfl, ^Œ∞óY¿ÇÏ`«∞"≥#· áêáêhfl áÈQ˘>Ë"ì å_»∞ ~°∞„^Œ∞_»∞.
Wk =¸_»= Hõ$`«º"≥∞#ÿ 'ã¨OǨ~°— HÍ~åºxfl `≥eÜ«∞*Ë¿ã <å=∞O.
'~°∞„^•Ü«∞#=∞ó—.
4. q+¨μ‚: ã¨~°fi r=ÙÅÖ’ "åºÑ≤Oz, Jkè+≤ªOz# Ѩ~°=∂`«‡ Hõ#∞Hõ
t=Ù_Õ q+¨μ‚=Ù. 'q+¨μ‚— â◊ÉÏÌxH˜ '"åºÑ≤Oz#"å_»∞— Jx J~°÷O.
Wk ѨOK«Hõ$`åºÅÖ’ <åÅæ=^≥·# 'ã≤÷u—x `≥eÜ«∞*Ë¿ã <å=∞O.
'q+¨"‚ #Õ =∞ó—.
5. Ñ≤`å=∞ǨÏ: HÍ~°}ÏʼnõΩ HÍ~°}"≥∞ÿ#"å_»∞, ã¨~°∞fiʼnõΩ PkÜ≥ÿ∞#
"å_»∞ Hõ#∞Hõ Ñ≤`å=∞Ǩï_»∞. Wk „|Ǩχ~°∂ѨÙ_≥#· t=Ùx <å=∞O.
ѨOK«Hõ$`åºÅÖ’ S^Œ=^≥·# 'ã¨$+≤ì—x `≥eÜ«∞*Ë¿ã <å=∞O.
'Ñ≤`å=∞ǨÜ«∞#=∞ó—. D S^Œ∞ <å=∂Å∞ ѨOK«Hõ$`åºÅ#∞ KÕ¿ã
XˆH Ѩ~°"Õ∞â◊fi~°∞x <å=∂Å∞. „H˜Ok #∞O_ç ÃÑ·H˜ QÆ=∞xOz`Õ –
Ñ≤`å=∞ǨÏ, q+¨μ‚, ~°∞„^Œ, =∞¿ÇÏâ◊fi~°, t= – =¸~°∞ÎÅ∞ ã¨$+≤ì,
ã≤÷u, ã¨OǨ~°, u~À^è•#, J#∞„QÆǨÅ<Õ Ñ¨OK« Hõ$`åºÅ#∞ KÕ¿ã
XHõ Ѩâ◊√Ѩu Ü≥ÚHõ¯ ã¨fi~°∂áêÅ∞.
6. ã¨O™ê~° "≥^· ºŒ : Ü≥∂QÆ∞ºÖˇ#· r=ÙʼnõΩ =∂Ü«∂ qHÍ~°"∞≥ #ÿ ã¨O™ê~°
=∞<Õ [|∞ƒ#∞ áÈQ˘\˜,ì *Ï˝#=∞<Õ ã¨fiã¨`÷ #« ∞ „Ѩ™êkOK«∞"å_ô`_« .Õ
ã¨O™ê~åxH˜ =¸ÅHÍ~°}O J*Ï˝#O. P J*Ï˝<åxfl x~°∂‡eOKÕ
*Ï˝# *’ºu Dâ◊fi~°∞_»∞.
JO^Œ∞ˆH t=Ù#Hõ∞ 'Éèí=~ÀQÆǨÏ~°∞_»∞—, '"≥·^Œº<å^äŒ∞_»∞— Jx ‰õÄ_®
¿Ñ~°∞Å∞<åfl~Ú. 'ã¨O™ê~° "≥·^•ºÜ«∞#=∞ó—.
7 ã¨~fi° [˝: U WO„kÜ«∂Å J=ã¨~O° ÖˉΩõ O_®<Õ ã¨~fi° HÍÅ, ã¨~fi° =ã¨∞,Î
™ê=∞"Õ^OŒ +¨}∞‡Yâ◊~‡° 51
 ã¨~fi° ^Õâ◊ *Ï˝#=Ú HõÅ ÉèQí =Æ O`«∞_»∞ ã¨~fi° A˝_∞» . Z=ix ZѨÙÊ_»∞
J#∞„QÆÇÏ≤ OKåÖ’, |OkèOKåÖ’ `≥eã≤# Hõ~‡° ѶŨ „Ѩ^•`« P`«_.Õ
'ã¨~fi° *Ï˝Ü∞« #=∞ó—.
8. Ѩ~°=∂`«‡: JO^ŒiH© P`«‡ J~Ú#"å_»∞ D`«_Õ. PÜ«∞#‰õΩ
aè#flOQÍ =∞~˘Hõ P`«‡ÖË^Œ∞. JO^ŒiÖ’ LO@∂, Jxfl\˜H©
Jf`«"∞≥ #ÿ "å_»∞ Hõ#∞Hõ Ѩ~=° Ú_»∞ (ã¨~Àfi`«¯ $+¨μ_ì ∞» ). 'Ѩ~=° ∂`«‡<Õ
#=∞ó—.
Dâ◊fi~° Hõ$`«º=ÚÅ∞ "≥Ú^Œ\ ˜ S^Œ∞ <å=∂ÅÖ’ K≥Ñ≤Ê, PÜ«∞#
J#∞„QÆǨÏ"Õ∞ "≥∂HõΔHÍ~°Hõ=∞x P~°= <å=∞OÖ’ ã¨Ê+¨ìO KÕã≤, *Ï˝#
`«`Ϋ fiOQÍ U_»= <å=∂xfl „Ѩ™êÎqOz, â◊√^Œú Ѩ~`° `« Ϋ fi=∞x Zxq∞^Œ=
<å=∞OÖ’ „ѨuáêkOKå~°∞.
K«Hõ¯x „Hõ=∞OÖ’ "≥Ú`«ÎOQÍ t= *Ï˝<åxfl Zxq∞k <å=∂Å`À
É’kèOKå~°∞. D <å=∂Å#∞ J~°ã÷ ∞¨ Êù~}° `À 㨇iã¨∂ΠǨÏ$^ŒÜ∞« Ѩ^‡Œ O
Ö’ „Ѩã#¨ fl"≥∞#ÿ J~°<ú åsâ◊fi~°∞x ^蕺xã¨∂,Î ÉèÏ=ѨÙëêÊÅ`À ѨÓlOKÕ
"å_»∞ „Hõ=∞OQÍ =ÚH˜Îx á⁄O^Œ∞`å_»x t=ѨÙ~å}O K≥|∞`ÀOk.
ÉèÏ=<å`«‡Hõ"≥∞ÿ# 'áêâ◊√Ѩ`«Ü≥∂QÆO— W^Õ#x âß„™ÈÎH˜Î.
J~°ú<åsâ◊fi~°O ^Õ=O x~°‡ÅO =∞^èŒ∞~åHõ$u"£∞ I
â◊√^ŒÌ ã¨Êù\ ˜Hõã¨OHÍâ◊O „Ѩã¨#flO j`«Å^Œ∞ºu"£∞ II
^蕺`åfi Ç≤Ï =∂#¿ã ^Õ=O ã¨fiã¨÷ z`ÀÎ`«÷ =∂#=ó I
t=<å=∂+¨ìˆH<≥·# ÉèÏ= ѨÙÃ+ÂÊã¨û=∞~°ÛÜÕ∞`ü II (t=ѨÙ~å}O)

52 ™ê=∞"Õ^OŒ +¨}∞‡Yâ◊~‡°
 =∞$`«∞ºO[Ü«∞O Éè*í ÇË Ï¨ O
r=Ù_»∞ [## =∞~°} Ѩ~O° Ѩ~Ö° ’ u~°Q_Æ O» – =∞$`«∞º|O^è#Œ OÖ’
z‰õΩ¯|_»_»"Õ∞. J=∞$`« ã¨fi~°∂ѨÙ_≥·# t=Ùx Láêã≤Oz#"å~°∞ D
=∞$`«∞º |O^è#Œ O #∞O_ç q_ç=_ç âßâ◊fi`« HÔ =· ź ã≤kxú á⁄O^Œ∞`å~°∞.
Hõ#∞Hõ<Õ t=Ùx '=∞$`«∞ºO[Ü«Ú_»∞— J<åfl~°∞.
ã¨^•t=Ù_»∞ `«# XH˘¯Hõ¯ PHõ$u`À, XH˘¯Hõ¯ <å=∞O`À J<ÕHõ
k=ºÑ¶¨ÖÏÅ#∞ „Ѩ™êk™êÎ_»∞.
PÜ«Ú=Ù r=Ù#‰õΩ XHõ =∞Ǩ=HÍâ◊O. =∞$`«∞º|O^èŒ# =ÚH˜ÎH˜
`«y# ™ê^èŒ# KÕ¿ãO^Œ∞‰õΩ PÜ«Ú+¨μ¬ „Ѩ^è•<åÅO|#.
â◊s~°=∂^ŒºO YÅ∞ ^è~Œ ‡° ™ê^è#Œ O – Jx |∞∞+≤ "å‰õΩ¯. ^è~Œ ‡° ™ê^è#Œ Ö’
"≥Ú^Œ\ ˜k â◊s~°"Õ∞. Jk L#flѨC_Õ `«áÈ^èŒ~å‡^Œ∞ʼnõΩ J=HÍâ◊O
LO@∞Ok.
ÔH·=źã≤kúH˜ ÉèíQÆ=O`«∞_çzÛ# =~°O D â◊s~°O, PÜ«Ú=Ù.
™ê=∞"Õ^OŒ +¨}∞‡Yâ◊~‡° 53
 ''n~å…Ü«Ú~°ã¨∞Η— Jx ÃÑ^ŒÌÅ∞ nqOK«_»OÖ’ Ѩ~°=∂~°÷q∞^Õ.
n~å…Ü«Ú=Ù#flѨC_Õ – QÆ`« [#‡Å ã¨Oz`« áêѨHõ~°‡efl WѨÊ\˜ ã¨`«¯
~°‡Å ^•fi~å HõÜ Δ ∞« O KÕã∞¨ H˘x k=º"≥∞#ÿ xÜ«∞=∂Å, ™ê^è#Œ Å ^•fi~å
*Ï˝#O ã¨OáêkOz, WǨÏOÖ’<Õ =ÚHÍÎ=ã¨÷#∞ á⁄O^ŒQÆÅO.
D PÜ«Ú"Õ Ñ¨Ù}ºÑ¨Ó~°O‚ HÍ#ѨC_»∞, =∞m¡ =KÕÛ [#‡Ö’¡ ZÖÏO\˜
â◊s~åÅ∞ Åaè™êÎÜ≥∂!
Hõ#∞Hõ– PÜ«Ú=Ù#‰õΩ qѶ∂¨ `«O HõeyOK«‰Ωõ O_®, JHÍÅ =∞$`«∞º=Ù
"å`« Ѩ_»‰õΩO_® HÍáê_Õk P „`«ºO|‰õΩ_Õ („u<Õ„`«∞_Õ). „uHÍÅ^Œi≈
Ü≥ÿ∞# ã¨~°fiA˝_»∞ ã¨^•t=Ù_»∞. =∂~°¯O_ÕÜ«Úx =∞$`«∞ºáêâ◊O #∞O_ç
q=ÚH˜Îx KÕã≤# =∞$`«∞ºO[Ü«Úx QÍ^äŒ k"åºuk=ºO.
=∞$`«∞ºO[Ü«∞ <å=∞O`À L#fl ã¨^•t==¸iÎx 't=ѨÙ~å}O—
WÖÏ q=i™ÈÎOk.
ǨϙêÎOÉè’[Ü«ÚQÆã¨÷‰õΩOÉèíÜ«ÚQÆàÏ^Œ∞^Œú$`«º `ÀÜ«∞O t~°ó I
ã≤OzO`«O Hõ~°Ü≥∂~°∞ºˆQ# ^Œ^èŒ`«O ™êfiOˆH 㨉õΩOÉè∫ Hõ~“ I
JHõΔ„ã¨Vò=∞$QÆǨÏã¨Î=∞O|∞[QÆ`«O =¸~°úã¨÷ K«O„^Œ„ã¨=`ü
Ñ‘Ü«¸ëê¢~°Ì`«#∞O Éèí*Ë ã¨yi[O „`«ºHõΔO K« =∞$`«∞ºO[Ü«∞"£∞ II
Zxq∞k KÕ`«∞Å`À L#fl =∞$`«∞ºO[Ü«Ú_»∞, ^èŒ=à◊=~°‚ Ѩ^Œ‡OÖ’,
áê~°fif ã¨"Õ∞`«∞_≥· L<åfl_»∞.
‰õΩ_ç"≥·Ñ¨Ù# L#fl ÃÑ· Ô~O_»∞ KÕ`«∞Å`À XHõ J=∞$`« HõÅâßhfl,
Z_»=∞# Ô~O_»∞ T~°úfiHõ~åÅ`À =∞~À J=∞$`« HõÅâßhfl ^èŒiOz,
`«#ÃÑ· Jaè¿+H˜OK«∞‰õΩO@∂, =∞^茺 L#fl ‰õΩ_ç Z_»=∞ KÕ`«∞ÅÖ’
XHõ^•x`À ÖË_hç , =∞~À KÕu`À JHõ=Δ ∂Åh, q∞ye# ~Ô O_»∞ KÕ`∞« Å
`À Ô~O_»∞ J=∞$`« HõÅâßÅ#∞ `˘_»ÅÃÑ· LOK«∞‰õΩ#fl =¸iÎ, J=∞$
`«O`À `«_çã≤# ™êq∞.
=¸_»∞ Hõ#∞flÅ`À, K«O„^ŒâıY~°∞xQÍ „ѨHÍtã¨∞Î<åfl_»∞ t=Ù_»∞.
J=∞$`« HõÅâßÅ ^è•~°}, â◊s~°=∞O`å J=∞$`«O`À `«_çã≤ LO_»_»O
– =∞$`«∞ºO[Ü«∞`åfixfl „ѨH\õ 㘠∞¨ OÎ k. KÕ`« ^èiŒ Oz# ÖË_ç – =∞#ã¨∞û
#‰õΩ ã¨OˆH`«O. K«OK«Å"≥∞ÿ# =∞#ã¨∞û t"ånè#O HÍ"åe.
JHõΔ=∂Å – q^ŒºH©, *Ï˝<åxH© ã¨OˆH`«O.
54 ™ê=∞"Õ^OŒ +¨}∞‡Yâ◊~‡°
 =¸_»∞ Hõ#∞flÅ∞ ã¨∂~°ºK«O„^•yfl <Õ„`åÖË HÍHõ, „uHÍÖÏÅ∂
^Œi≈OKÕ ã¨~º° [˝ â◊HHΘ ˜ „ѨfHõÅ∞. K«O„^Œ∞_»∞ J=∞$`« H˜~}° ∞_»∞. PÜ«∞<Õ
t=Ùx `«ÅÃÑ· ѨÙ=Ùfi. Wk ‰õÄ_® J=∞$`«`«fi ã¨OˆH`«"Õ∞. â◊H˜Î`À
L#fl ã¨^•t=Ù_Õ ^èպܫ∞=¸iÎ (^蕺xOK«=Åã≤#"å_»∞). ^èŒ=à◊=~°‚
Hõ=∞ÅO – qHõã≤Oz# â◊√^Œú ǨÏ$^ŒÜ«∞ Ѩ^Œ‡"Õ∞.
Wk =∞$`«∞ºO[Ü«∞=¸iÎ `«`«Î fiO.
D =¸iÎx ^蕺xOz =∞$`«∞ºO[Ü«Úx <å=∂hfl, =∞O„`åhfl
=∞##O KÕÜ«∞_»O J=∞$`«`«fi ã≤kúH˜ ¿ÇÏ`«∞"Ò`«∞Ok.
FO „`«ºO|HõO Ü«∞*Ï=∞¿ÇÏ ã¨∞QÆOkèO ѨÙ+≤ì=~°ú#"£∞,
L~åfi~°∞Hõq∞= |O^èŒ<å`ü =∞$`Àº~°∞‡H©ΔÜ«∞ =∂=∞$`å`ü II
=¸_»∞ Hõ#∞flÅ ™êfiq∞ („`«ºO|‰õΩ_»∞) ã¨∞QÆO^èŒÉèíi`«∞_»∞, J#O`«
HõÖϺ}QÆ∞}ÏÖË ã¨∞QÆO^è•Å∞. HõÖϺ}QÆ∞}xkè Hõ#∞Hõ ã¨∞QÆOkè J<åfl~°∞.
áÈ+¨Hõ`åfihfl, PÜ«Ú~°fi~°ú<åhfl HõeyOz – ѨO_ç# ^Àã¨Ñ¨O_»∞
`˘_ç=∞ #∞O_ç ã¨∞ÅÉèOí QÍ q_»#@∞¡QÍ =∞$`«∞º|O^è#Œ O #∞O_ç Láêã¨
‰õΩx q_çÑ≤OKÕ ã¨^•t=Ù_»∞ =∞$`«∞ºO[Ü«Ú_»∞.
'„Ѩ=∂^ŒO"≥· =∞$`«∞º=∞ǨÏO„|gq∞— J#flk LѨx+¨`«∞Î.
U=∞~°áê@∞ÜÕ∞ =∞$`«∞º=Ù. P`«‡#∞ `≥Å∞ã¨∞H˘#ÖËx J*Ï˝#"Õ∞
U=∞~°áê@∞. P J*Ï„QÆ`«Î =Å#<Õ Ñ¶¨∞’~° =∞$`«∞º~°∂Ѩ"≥∞ÿ# ã¨O™ê~°
K«„HõOÖ’ u~°∞QÆ∞@. D J*Ï˝#<åâ◊#"Õ∞ =∞$`«∞ºO[Ü«∞`«fiO.
=∞$`«∞ºÅHõΔ}O Hõey# [QÆu`À =Ú_çÃÑ@∞ì‰õΩ#fl "≥∂ǨÏѨÓ~°fiHõ
`å^•`«‡º"Õ∞ =∞$`«∞º|O^èŒ#O. ^•xx `˘ÅyOK«=∞x "Õ_»∞H˘#_»"Õ∞
D =∞O„`«OÖ’x Ѩ~°=∂~°÷O. =∞#‰õΩ x`«º"≥∞ÿ#k J=∞$`«|O^èŒO.
JO>Ë – J=∞$`« ã¨fi~°∂ѨÙ_≥·# Ѩ~°=∂`«‡`À |O^èŒO. P ã¨Ê $ǨÏ
#∞O_ç =∞#O q_»‰õΩO_®, J=∞$`«"≥∞ÿ# Ѩ~°=∂`«∞‡x`À `å^•`«‡ºO
K≥O^Œ_»"Õ∞ "≥∂HõΔO. D J=∞$`« |O^èŒO „H˘`«Îk HÍ^Œ∞. L#fl^Õ. Jk
`≥eÜ«∞HõáÈ=_»"Õ∞ =∞$`«∞º|O^èŒ#O. nxx g_ç, J=∞$`«∞x |O^èŒO
`≥OK«‰õΩO_® PÜ«∞#`À Å~ÚOK«_»"Õ∞ =∞$`«∞ºO[Ü«∞O. ^•xx
ã≤kúOѨ*Ëã¨∞HÀ"åÅx '=∂ J=∞$`å`ü— Jx ¿Ñ~˘¯#fln =∞O„`«O.

™ê=∞"Õ^OŒ +¨}∞‡Yâ◊~‡° 55
 N™È=∞<å^äŒO N=∞e¡HÍ~°∞#˚ N=∞ǨHÍÖËâfi◊ ~°

NFOH͈~â◊fi~°∞_»∞ NˆH^•~ü<å^ä£ Ncè=∞â◊OHõ~ü

Nqâ◊fi<å^è∞Œ _»∞ N„`Ü

« ∞« O|ˆHâ◊fi~ü N"≥^· ºŒ <å^ä∞Œ _»∞

N<åˆQâ◊fi~ü N~å"Õ∞â◊fi~°"∞£ NѶ¨Ú¿+‡â◊fi~ü

t= t= =∞Ǩ^Õ=
Ѩ~°=∂`«‡#∞ 'ã¨`«ºO t=O ã¨∞O^Œ~°O— – J<åfl~°∞. Ѩ~°=∞"≥∞ÿ#
ã¨`«º=¸, Ѩ~°=∞ (ultimate) t==¸ (â◊√Éèí=Ú), Ѩ~°=∞ ã¨∞O^Œ
~°=¸ U^À– J^Õ Ñ¨~°`«`«Î fiO. P Ѩ~°=∞ t=`«`«Î fi"Õ∞ ã¨~°fi HÍ~°}
HÍ~°}=∞x ã¨<å`«#OQÍ "≥·kHõ ã¨O㨯 $uÖ’ P~å^茺=∞~ÚºOk.
xQÆ=∞ PQÆ=∞ Ѩ^Œú`«∞Ö’¡ Ѩ~°=∞t=Ùx P~åkèOK«_»O ÉèÏ~°fÜ«∞
ã¨O㨯 $uÖ’ ÉèÏQÆO.
xifiHÍ~°, x~åHÍ~° *’ºu~°‡Ü«∞ Ѩ~`° `« Ϋ fiOQÍ t=Ùx P~åkèOK«_"» ∞Õ
t=eOQÍ~°Û# ã¨O„Ѩ^•Ü«∞O. ã¨$+≤ìH˜ ѨÓ~°fi"Õ∞ L#fl J<åk
56 ™ê=∞"Õ^OŒ +¨}∞‡Yâ◊~‡°
Ѩ~„° |Ǩχ‰õΩ zǨÏflOQÍ eOQÍxfl JiÛ™êÎO. ('eOQÆO— JO>Ë 'zǨÏflO—
Jx J~°÷O).
''bÜ«∞=∂# q∞^ŒO ã¨~°fiO
„|Ǩχ}˺= Ç≤Ï bÜ«∞`Õ–—— Jx ã¨=∞ã¨Î [QÆ`∂« Î ^ÕxÜ«∞O^Œ∞ b#"≥∞ÿ
L#fl^À J^Õ 'eOQÆO—. x~åHÍ~°, x~°=Ü«∞=, P^ŒºO`«~°Ç≤Ï`« *’ºu
ã¨fi~°∂ѨÙxQÍ eOQÆ ~°∂ѨOÖ’ JiÛOK«|_Õ Ñ¨~°`«`«Î fiO–
''UHÀ-ǨÏO |Ǩï™êº"£∞—— Jx J<ÕHõ ~°∂áêÅ∞ ^èŒiOzOk.
JÖÏ ^èŒiOz# t= Ѩ~°=∂`«∞‡x ~°∂áêÅ∞ J<ÕHõO. t=Ùx x~°∞æ}
Ѩ~°„|ǨχQÍ `≥eÜ«∞*Ë¿ã ''JHõÅ—— ~°∂ѨO eOQÆ"≥∞ÿ`Õ, P x~°∞æ}∞_Õ
ã¨QÆ∞}∞xQÍ Pq~°ƒùqOz# K«O„^ŒâıY~°, [\Ï^èŒ~°, „uâ◊¥Å^è•iQÍ
''ã¨HõÅ—— ~°∂áêÅ∞ ^èŒiOKå_»∞. D JHõÅ=¸, ã¨HõÅ=¸ ‰õÄ_®
P~å^蕺ÖË.
eOQÆ`«`«Î fiO ^•fi~å Ѩ~°=∞t=Ùx *Ï˝#*’ºu ã¨fi~°∂ѨO ã¨OÉèÏ
qOz#@∞¡QÍ<Õ, PÜ«∞# ã¨Q∞Æ } ~°∂áêÅ∞ ‰õÄ_®, JYO_» k=ºÜ≥∂QÆ
*Ï˝<åxH˜ „ѨfHõÅ∞QÍ ÉèÏã≤ã¨∞Î<åfl~Ú. P ã¨QÆ∞} ã¨HõÅ ~°∂áêÅ#∞
eOQÆaO|OÖ’ ^蕺xOz, JiÛOK«_»O P~å^èŒ<å ã¨O„Ѩ^•Ü«∞O.
P HÍ~°}O KÕ`«<Õ J<ÕHõ KÀ@¡ J<ÕHõ ¿Ñ~°¡`À t=Ù_»∞ P~åkèOѨ
|_»∞`«∞<åfl_»∞.
`«#O`« `å#∞QÍ, *Ï˝#*’ºuó ã¨fi~°∂ѨÙxQÍ Pq~°ƒùqOz# KÀ@∞¡
12. "å\˜<Õ ^•fi^Œâ◊ *’ºui¡OQÍÅ∞ – J<åfl~°∞.
™œ~å„¿+ì ™È=∞<å^äŒOK«, Nâ‹·ÖË =∞e¡HÍ~°∞˚#O,
L[˚~Ú<åºO =∞ǨHÍÅO, FOHÍ~°=∞=∞ÖËâ◊fi~°O,
Ѩ~°ÖϺO („Ѩ[fiÖϺO) "≥·^Œº<å^äŒOK«, _®H˜<åºO cè=∞â◊OHõ~°O,
¿ã`«∞|O^èÕ K« ~å"Õ∞â◊O, <åˆQâ◊O ^•~°∞HÍ="Õ,
"å~å}™êºO`«∞ qâıfiâ◊O, „`«ºO|HõO Q“`«g∞ `«>Ë,
Ç≤Ï=∂ÅÜÕ∞ `«∞ ˆH^•~°O, Ѷ¨Úâı‡â◊O K« t"åÅÜÕ∞II
– Jx 12 *’ºui¡OQÍÅ∞. D ã¨fiÜ«∞OÉèí∂ *’ºui¡OQÍÅ∞QÍ
Pq~°ƒùqOz, qâ◊fi~°HõΔ KÕã¨∞Î<åfl_»∞ Ѩ~°"Õ∞â◊fi~°∞_»∞.
™ê=∞"Õ^OŒ +¨}∞‡Yâ◊~‡° 57
 Wq HÍHõ – ѨOK«Éèí∂`åÅ∞QÍ =ºHõÎ=∞~Ú „ѨѨOK«=∞O`å L#flk
„ѨѨOK«HÍ~°‰õΩ_»∞ PÜ«∞<Õ. JO^Œ∞ˆH–ѨOK«Éèí∂`« eOQÍÅ∞QÍ
"≥Åâß_»∞.
1.Ѩ$näfi eOQÆO (HÍOpˆH„Δ `«O), 2.[Å eOQÆO (u~°∞K«<åѨe¡ ^ŒQ~æÆ °
[O|∞ˆHâ◊fi~°O), 3.JyfleOQÆO (J~°∞}ÏK«ÅO – u~°∞=¨}Ï‚=∞Öˇ·),
4."åÜ«ÚeOQÆO (NHÍà◊ǨÏã≤Î), 5. PHÍâ◊eOQÆO (z^ŒO|~°O).
WÖÏ J<ÕHõ ¿Ñ~°¡`À, J<ÕHõ t=ˆHΔ„`åÅ∞ JO^ŒiKÕ`« P~åkèOK«
|_»∞`«∞<åfl~Ú.
t=Ѩ~=° ∂`«‡ ^èiŒ Oz# ~°∂ѨOÖ’ ‰õÄ_® XHõ J^Œ∞ƒù`"« ∞≥ #ÿ `«`Ϋ fiO
^Àº`«H=õ ∞=Ù`«∞O@∞Ok.
=∞Ǩ[\ÏE@O, K«O„^ŒÖËMÏ ^è•~°}O, QÆOQÍ^èŒ~°`«fiO, „u<Õ
„`åÅ∞, QÆ~°à◊HõO~î°O, <åQÍÉèí~°}ÏÅ∞, Éèí㨇^è•~°}, K«~°‡ =„™êÎ
KåÛù^#Œ O... ''ZO`À QÆ∂_è®~°=÷ Ú#fl ™êfiq∞ W`«_∞» —— JxÑ≤OKÕ qO`≥#·
~°∂Ѩ=∞k.
Ѩ~=° ∞`åѨãQ≤ Í, q^ŒºÅhfl [@Å∞QÍ `Õ[iÖË¡ =∞Ǩ*Ï˝<åyfl t=Ù_∞» .
J=∞$`«`«fi"Õ∞ K«O„^ŒÖËY. [Å=¸, Jwfl – Ô~O_»∂ ^èŒiOz# qâ◊fi
~°∂ѨÙ_»∞, Ö’Hõ ~°HõΔ} HÀã¨O qëêxfl QÆ~°àÏ# ^•K«∞H˘#fl ^Õ=Ù_»∞.
Ѩ=<åǨ~°∞Öˇ·# Ü≥∂QÆ∞ÖË t=Ù<å„â◊~ÚOK«∞‰õΩ#fl ã¨~åÊÅ∞. Hõ~°‡Å∞
*Ï˝<åyflKÕ ^ŒQ=úÆ ∞Ü«∂ºHõ q∞yÖË `«`Ϋ fi"Õ∞ Éèãí ‡¨ =Ú. `åѨãH≤ õ `«`åÎ fixH˜
„ѨfHõ K«~°‡=ã¨#O.
ã¨Ô~· fiâ◊fi~åºÅH© HÍ~°}"≥∞ÿ# P =∞¿ÇÏâ◊fi~°∞x – H˘xfl ~°∂áêÅ∞,
"≥·Éèí=O `≥Å∞ã¨∞‰õΩO^•O...
Pk QÆ$ǨÏã¨∞÷ – J~°ú<åsâ◊fi~°∞_»∞:
â◊H˜Î ã¨Ç≤Ï`«∞_≥·# t=Ù_»∞ P~å^èŒ∞º_»∞.
''t"åâ◊≈HÍκܫÚHÀÎ Ü«∞kÉèí=u â◊HõÎó...—— Jx „Ѩã≤^Œú â’¡HõO.
„|Ǩχ q^•ºâ◊HΘ áê~°fiuQÍ, „|Ǩχ=Ú t=ÙxQÍ ^ÀºuOz# `«`åÎ fixfl
"≥·kHõ ã¨O„Ѩ^•Ü«∞O =i‚¿ãÎ – „ѨHõ$f ѨÙ~°∞ëê`«‡Hõ [QÆK≥·Ûù`«#º"Õ∞
t=â◊‰Ωõ ÅÎ ™ê=∞~°ãº¨ =∞h PQÆ=∞O Pq+¨¯i™ÈÎOk. D ~Ô O_»∞ ÉèÏ"å
58 ™ê=∞"Õ^OŒ +¨}∞‡Yâ◊~‡°
Å#∂ `≥eÜ«∞*Ë¿ãÖÏ – <Õ\ ˜ q*Ï˝# âß„ã¨Î"Õ`«ÎÅ∞ Ãã·`«O J|∞ƒ~°Ñ¨_Õ
J~°ú<åsâ◊fi~° J^Œ∞ƒù`« =¸iÎ =i‚OK«|_çOk.
xQÆ=∂QÆ=∂ÖË HÍHõ, â‹=· ã¨O„Ѩ^•Ü«∂xH˜ K≥Ok# J<ÕHõ =∞`åÅ∞
t=â◊‰õΩÎÅ `«`åÎ fixfl |Ǩï=ÚMÏÅ∞QÍ x~°fizOKå~Ú. ã¨~°fi[˝`å,
ã¨~fi° `«$Ñ≤,Î J<åkÉ’^è,Œ ã¨fi`«O„`«`,« x`«º`«, JÅ∞ѨâÎ H◊ .Θ .. Wq t=Ùx
'ã¨Ç¨Ï[„^èŒ∞= â◊‰õΩΗÅ∞. 'ã¨Ç¨Ï*Ï „^èŒ∞"å âßâ◊fif— J~Ú# t=Ùx â◊HÎ̃<Õ
'áê~°fiu— J<åfl~°∞. 'Ѩ~å㨺â◊H˜Îó qq^è≥·= „â◊¥Ü«∞`ÕI ™êfiÉèÏqH©
*Ï˝#|Å„H˜Ü«∂ K«— (âıfi`åâ◊fi`«~ÀѨx+¨`«∞Î)
Ѩ~°"Õ∞â◊fi~°∞x Ѩ~åâ◊H˜Î ™êfiÉèÏqHõ *Ï˝# |Å „H˜Ü«∞Å∞QÍ qq^èŒ
q^è•Å∞QÍ K≥Ñʨ |_»∞`«∞Ok.
L=∂ã¨Ç¨Ü«∞O Ѩ~°"Õ∞â◊fi~°O qÉèí∞O
„uÖ’K«#O hÅHõO~î°O „ѨâßO`«OI
^蕺`åfi =Úx~°æK«Ûùu Éèí∂`«Ü≥∂xO
ã¨=∞ã¨Î ™êH˜ΔO `«=∞ã¨ó Ѩ~°™êÎ`üII
Jx ÔH·=Ö’ºÑ¨x+¨`ü "åHõºO.
L=∂ã¨Ç≤Ï`«∞_≥·# Ѩ~°"Õ∞â◊fi~°∞x ^蕺#"Õ∞ "≥∂HõΔ^•Ü«∞Hõ=∞x –
„|Ǩχq^Œº LѨx+¨`ÕÎ É’kè™ÈÎOk. ˆH<ÀѨx+¨`«∞ÎÖ’ ‰õÄ_® ™êHΔÍ`«∞Î
L=∂^Õq, Ѩ~°„|Ǩχ J~Ú# t=Ùx `«`åÎ fixfl ^Õ=`«Å‰õΩ LѨ^ÕtO
z#@∞¡ QÍ^äŒ.
„Ѩu ÉèÏ=#H© Pk Ѩ~"° ∞Õ â◊fi~°∞_Õ Hõ#∞Hõ, QÆ$ǨÏã¨÷ ÉèÏ"åxH˜ ‰õÄ_®
PÜ«∞<Õ Pk.
„ã‘ΠѨÙOã¨Ü≥∂QÀ^Œƒù="≥∞ÿ# ã¨$+≤ìH˜ ¿ÇÏ`«∞â◊H˜Î t=t"å`«‡HõO.
XHõ q`«Î#O =$HõΔOQÍ =∂~°_®xH˜ =ÚO^Œ∞– P¢~°Ì"≥∞ÿ "≥ÚÅÔH`«∞Î
`«∞Ok. D JO‰õΩ~°^⌠‰◊ Ωõ ѨÓ~°fiO UHõOQÍ L#fl yO[, "≥ÚÅHõ^⌠Ö◊ ’
QÆ=∞x¿ãÎ Ô~O_»∞QÍ J=Ù`«∞Ok. JÖψQ ã¨$+¨μì º}∞‡Y"≥∞ÿ# XˆH Ѩ~°"Õ∞
â◊fi~° `«`«Î fiO [QÆ`å¯~°}"≥∞ÿ#ѨC_»∞ Ô~O_»∞QÍ =ºHõÎ=∞=Ù`«∞Ok. P
Ô~O_çO\˜ UHõ`«fi"Õ∞ J~°ú<åsâ◊fi~° `«`«Î fiO.

™ê=∞"Õ^OŒ +¨}∞‡Yâ◊~‡° 59
 #@~å[ ™êfiq∞
„ѨÑO¨ K«=∞O`å Pâ◊Û~°ºK«H`˜ "« ∞≥ #ÿ ÉèÏ~°fÜ«∞ Láê㨺=¸~°∞ÅÎ Ö’
#@~å[ q„QÆÇ¨Ï "≥ÚHõ\ ˜.
ã¨=∞ã¨Î [QÆ`∂« Î XHõ ÅÜ«∞‰õΩ J#∞QÆ∞}OQÍ ã¨ÊOk™ÈÎO^Œh, J}∞Kå
Å#O`À ™êˆQ ã¨=∞ã¨Î qâ◊fi=¸–XHõ =∞Ǩ K≥·`«#º #~°Î#=∞x –
`«# q*Ï˝# ѨikèÖ’ „QÆÇ≤ÏOz# „Ѩ=ÚY q*Ï˝#âß„ã¨Î"Õ`«Î _®. ZѶπ.
HÍ„áê `«# ''Tao of Physics—— J<Õ „QÆO^äOŒ Ö’ =i‚ã∂¨ Î – W^ŒO`å
XHõ ''gigantic Cosmic dance—— Jx ¿Ñ~˘¯<åfl_»∞.
"I knew that this was the 'Dance of Siva' the Lord of
Dancers, worshipped by the Hindus"– Jx #@~å[=¸iÎH˜
#=∞ã¨∞ûÅiÊOKå_»∞.
60 ™ê=∞"Õ^OŒ +¨}∞‡Yâ◊~‡°
 qâ◊fiOÖ’ „Ѩu Ѩ~°=∂}∞=ÙÖ’#∂ [iˆQ ã¨ÊO^Œ# – ã¨$+≤ì, ã≤÷u,
ÅÜ«∂`«‡HõOQÍ ™êˆQ t= <å@º=∞h, P qâ◊fi K≥·`«#º ã¨ÊO^Œ#<Õ
ÉèÏ~°fÜ«∞ =∞ǨÏ~°∞¬Å∞ `«Ñ㨠û¨ =∂kèÖ’ #@~å[™êfiq∞QÍ ^Œi≈OKå~°∞.
=ºH˜Î K≥`· <« åºxfl qâ◊fi K≥`· #« ºO`À J#∞ã¨O^è•#O KÕã≤ P#OkOK«_"» ∞Õ
#@~å*’áêã¨#.
Kenneth Ford J<Õ q*Ï˝# âß„ãÎ̈"Õ`«Î t= <å\Ϻxfl J}∞=ÙÖ’¡
[iˆQ 'qâ◊fiK≥·`«#º #~°Î#— "Energy dnace" Jx Jaè=i‚ã¨∂Î WÖÏ
J<åfl_»∞– "The metaphor of cosmic dance has found its
most profound and beautiful expression in Hindusim in
the image of dancing God Siva."
â◊|=Ì ¸, HÍOf (<å=∞~°∂áê`«‡HõO) D ~Ô O_Õ qâ◊fi=∞O`å L#flq.
g\˜H˜ =¸Å"≥∞ÿ, xÜ«∞O„uOKÕ K≥·`«#ºO `å<Õ#x `≥eÜ«∞*Ëã¨∂Î –
_»=∞~°∞HÍhfl, Jyflh `«# KÕ`«∞ÅÖ’ ^èŒiOz, JÉèíÜ«∞ ǨϙêÎhfl,
_ÀÖÏ Ç¨Ï™êÎhfl – JÉèíÜ«∞bÖÏ „Ѩ^•Ü«∞‰õΩxQÍ „ѨHõ\ ˜Oz, "å=∞
áê^Œ"≥∞uÎ â◊HÎ̃ ã¨ÊO^Œ#x É’kèã¨∂Î, JѨ™ê‡~°^≥·`«∞ºx =∞iÌã¨∂Î xeKÕ
t=<å@º=¸iÎ ZO`À `«`åÎ fixfl ã¨Ê+‘ìHõi™ÈÎOk. XHõ K≥qH˜ =∞Hõ~°
‰õΩO_»ÅO, =∞~˘Hõ K≥qH˜ `å@OHõO ^èŒiOz t=â◊‰õΩÎÅ UHõ`åfixfl
K≥áÈÎOk P q„QÆǨÏO.
'P~°ƒù\ ©— =$uÎ`À L^Œú`«"≥∞ÿ# `åO_»=O–P#O^Œ, cÉèí`«û L„^ÕHÍ
ʼnõΩ HÍ}ÏzQÍ qaè#fl q^è•Å∞QÍ qã¨Î $`«=∞~ÚºOk. P#O^Œ
`åO_»=O, „Ѩà◊Ü«∞`åO_»=O, QÆ*Ïã¨∞~°ã¨OǨ~° `åO_»=O, T~°úfi
`åO_»=O... WÖÏ qaè#fl `åO_»"åÅ∞ ã¨$+≤ìã≤÷uÅÜ«∞ qÖÏ™êʼnõΩ
zǨflÅ∞. Pkâ◊H˜Î, 'ÔH·tH©— =$uÎ`À KÕ¿ã ÖÏ㨺O, Pk ^Õ=Ùx
`åO_»=O... D Ô~O_Õ K«~åK«~°[QÆKåÛÅHõ â◊‰õΩÎÅ∞.

™ê=∞"Õ^OŒ +¨}∞‡Yâ◊~‡° 61
 Pk QÆ∞~°∞=Ù – ^ŒH˜Δ}Ï =¸iÎ
ã¨#Hõã#¨ O^Œ<åk „|Ǩχ"Õ`ÅΫ ‰õΩ ã¨^•t=Ù_»∞ QÆ∞~°∞~°∂ѨO`À ™êHΔÍ
`«¯iOKå_»∞. z#∞‡„^Œ, ѨÙã¨HÎ Oõ , ã¨Ê\ù H˜ =õ ∂Å, Jyfl ^èiŒ Oz =@=$HõΔ
~°∂ѨOÖ’ Hõ#|_ç, ˆH=ÅO =∞ø#O`À<Õ–"åi ã¨O^ÕǨÅ#∞ ã¨=∂
^è•#ѨiKå_»∞.
=∞~˘Hõ=∂~°∞ =ã≤+μ¨ #ª ‰õΩ Ãã`· O« J^Õ q^èOŒ QÍ Hõ#|_ç „|Ǩχq^Œº#∞
É’kèOKå_»∞. ^ŒH}Δ˜ Ïaè=ÚYOQÍ, qâ◊fi=∞<Õ =@=$HΔÍxH˜ `å<Õ =¸Å
=∞x `≥eÜ«∞*Ëã¨∂Î Pã‘#∞_»Ü«∂º_»∞. PÜ«∞##∞ K«∂¿ã"å~°∞ L`«Î~å
62 ™ê=∞"Õ^OŒ +¨}∞‡Yâ◊~‡°
aè=ÚYOQÍ ‰õÄ~°∞ÛO\Ï~°∞.
JÖÏ ^ŒH}Δ˜ kâ◊‰Ωõ (Ü«∞=∞kâ◊‰Ωõ ) "å~°∞ q=ÚY`åfixfl „Ѩ^iŒ ≈ã¨∂Î
=∞$`«∞ºO[Ü«∞`åfixfl ™êkèOK«QÆÅ~°∞. ^•H˜Δ}º ÉèÏ=O ~°∂ѨÙHõ_ç`Õ
^ŒH˜Δ}Ï=¸iÎ.
x`«ºO ëÈ_»â=◊ ~°¬„áêÜ«∞O LO_Õ ^ŒH}Δ˜ Ï=¸iÎ J<ÕHõ Ѩ~åºÜ«∂Å∞,
KåÖÏ=∞Ok „|Ǩχ"Õ`ÅΫ KÕ Láêã≤OK«|_ç „|Ǩχq^•º „Ѩ^•#O KÕã≤
#@∞¡ áœ~å}˜Hõ Wu=$`åÎÅ∞<åfl~Ú.
"åºÑ¨HõjÅ"≥∞ÿ# ™êOYº Ü≥∂QÍk q^ŒºÖË T_»Å∞QÍ L#fl =∞Ǩ
q*Ï˝#"Õ∞ =@=$HõOΔ . P q*Ï˝# =$HΔÍxH˜ =¸ÅO t=Ù_∞» . PÜ«∞##∞
P„â◊~Ú¿ãÎ ã¨~°fi q^ŒºÅ∂ Åaè™êÎ~Ú. "Õ∞^è•â◊H˜Îx HÍáê_ç, ÃÑOá⁄O
kOKÕ ^≥·=O "Õ∞^è• ^ŒH˜Δ}Ï=¸iÎ.
QÆ∞~°"Õ ã¨~°fiÖ’HÍ<åO
aè+¨*Ë Éèí=~Ày}Ï"£∞I
x^èŒÜÕ∞ ã¨~°fi q^•º<åO
^ŒH˜Δ}Ï=¸~°ÎÜÕ∞ #=∞óII
''ã¨~°fiÖ’Hõ=Ú#‰õΩ QÆ∞~°∞=Ù, ã¨O™ê~° ~ÀQÆ∞ʼnõΩ "≥·^Œ∞º_»∞, ã¨~°fi
q^ŒºÅ‰õΩ xkè – J~Ú# ^ŒH˜Δ}Ï=¸iÎH˜ #=∞ã¨∞ûÅ∞.——
✦ WKÕÛ ^•`«, ѨÙK«∞ÛH˘<Õ Éè’HÍÎ – Ô~O_»∂ Ѩ~°"Õ∞â◊fi~°∞_Õ. P q+¨
Ü«∞"Õ∞ Pk aèHõΔ‰õΩxQÍ x~°∂Ñ≤OKå_»∞.
✦ =∂Ü«∂=∞$QÍÅ#∞ "Õ\Ï_Õ g~°=¸iÎ PkH˜~å`« t=Ù_»∞.
✦ J=∞$`« ‰õΩOÉèÏÅÖ’ Jaè¿+H˜OK«∞‰õΩO@∂ x`庄~°" Ì ∞≥ #ÿ =∞$`«∞ºO
[Ü«∞=¸iÎ.
✦ L„QÆHõà◊Å`À nÑ≤OKÕ â◊~°ÉèËâ◊fi~°=¸iÎ
WÖÏ J<ÕHÍ<ÕHõ ~°∂áêÅ`À „ѨHÍtã¨∞<Î åfl_»∞ ''UHõO JkfifÜ«∞O——
Jx „Ѩã¨∞ÎuOK«|_ç# Ѩ~°=∂`«‡.
D q^èŒOQÍ J#O`«, Jáê~°, JYO_» `«`«Î fiO t=Ùxk.

™ê=∞"Õ^OŒ +¨}∞‡Yâ◊~‡° 63
 Ѷ∞¨ ’~° – JѶ∞¨ ’~°
qâ◊fi=∞O`å LO_Õ Dâ◊fi~° â◊H˜Î Ѷ¨∞’~° – JѶ¨∞’~° – ~°∂áêÅ`À
L#flk. Ѷ¨∞’~° – JO>Ë tHΔÍHõ~°"≥∞ÿ# `«`«Î fiO. JѶ¨∞’~° – JO>Ë ~°HΔÍ
¿ÇÏ`«∞"≥·# âßOuHõ~° `«`«Î fiO. "åi "åi Hõ~å‡#∞QÆ∞}OQÍ ÃÑ·Ô~O_»∞
~°∂áêÅ`À Dâ◊fi~°∞_»∞ [QÆ`«∞Îx áêe™êÎ_»∞.
D ã¨=∞ã¨Î ~°∂áêÅH©, ÉèÏ"åÅH© ˆHO„^Œ 'aO^Œ∞=Ù—QÍ „Ѩ^è•#
¿ÇÏ`«∞"≥,· HÍ~°}HÍ~°}"≥∞#ÿ UHõK`·≥ #« ºO t=*’ºuQÍ t=eOQÍHÍ~°OQÍ
„ѨHÍt™ÈÎOk.
„Éèí∂„Ѷ¨∂}=ڇŠã¨Okè (Hõ#∞ÉÁ=∞Å #_»∞=∞)Ö’ t=eOQÍxfl
QÍh, t==¸iÎQÍh, ^蕺xOK«_»O Ѩ~°=∞"≥∞ÿ# Ü≥∂QÆ=∞x LѨx
+¨#‡`«O.
64 ™ê=∞"Õ^OŒ +¨}∞‡Yâ◊~‡°
 t=~å„u
ÅÜ«∞HÍ~°‰õΩ_≥·# =∞ǨHÍÅ∞x =Å# ã¨~°fi|O^è•Å∞ ã¨OǨ~°"≥∞ÿ
u~ÀÇ≤Ï`«"≥∞ÿ, ˆH=Å b#"≥∞ÿ# 'ÔH·=źO— Åaèã¨∞ÎOk. =∂™êO`åxH˜
ã¨O^茺QÍ LO_Õ |Ǩïà◊ K«`«∞~°Ìt '=∂ã¨t=~å„u—QÍ, ã¨O=`«û
~åO`åxH˜ ã¨OkèQÍ LO_Õ '=∂Ѷ∞¨ |Ǩïà◊ K«`∞« ~°tÌ — '=∞Ǩt=~å„u—QÍ
=º=ǨÏiOѨ|_»∞`«∞<åfl~Ú.
HÍeá¶ÈiflÜ«∂H˜ K≥Ok# P~åflÖò¤ bɡ~ü J<Õ âß„ã¨Î"Õ`«Î – ''™œ~°
HõàÅ◊ ∞, K«O„^ŒHàõ Å◊ P^è•~°OQÍ [iˆQ qâ◊fi K«Å#OÖ’ "å\˜ =∂~°∞ÊÅ
„ѨÉèÏ=O, ã¨ÊO^Œ<å „Ñ¨u „áê}˜ÃÑ· LO@∞O^Œ——x `≥eÜ«∞*Ëâß~°∞. P
HõàÅ◊ =∂~°∞ÊÅ#∞ QÆ=∞xOz, "å\˜H˜ J#∞QÆ∞}OQÍ `«=∞ K≥`· <« åºxfl
ѨÙh`«O KÕã¨∞H˘x, t=K≥·`«<åºxfl Pq+¨¯iOK«∞‰õΩ<ÕO^Œ∞‰õΩ `«y#
q^èŒOQÍ Ñ¨~°fik<åÅ#∞ U~°Ê~°Kå~°∞ =∞# =∞ǨÏ~°∞¬Å∞.
Ü≥∂QÆÉèí∂q∞HõÖ’ K≥·`«#ºO ã¨ÊOkOz, =∞# Ü≥∂QÆ™ê^èŒ#Å#∞
qâ◊fi K≥·`«#ºOÖ’ J#∞ã¨O^è•#O KÕ¿ã XHõ =∞Ǩ Ü≥∂QÆ `«~°∞}O –
=∞Ǩ t=~å„u. =∂Ѷ¨∞|Ǩïà◊ K«`«∞~°Ìt J~°ú~å„u ã¨=∞Ü«∞O.
Ü≥∂QÆ™ê^茉õΩʼnõΩ Wk ã¨∞=~å‚=HÍâ◊O. ''Ö’Hõ=Ú‡Å∞ Ö’ˆHâ◊√Å∞
Ö’Hõã¨∞÷Å∞ `≥y#, `«∞k#Ö’HõO|QÆΩ ÃÑOrHõ\ ˜H˜—— P=Å Pq+¨¯ $`«
=∞ÜÕ∞º HÍOu Ѩ~°=∂`«‡, =∞ǨO^èŒHÍ~åxfl ÉèËkã¨∂Î Pq+¨¯iOz#
âßâ◊fi`« *’ºu t=Ù_»∞.
ã¨zÛ^•#O^Œ=∞Ü«∞"≥∞ÿ# t=*’ºux ™êHΔÍ`«¯iOK«∞‰õΩ<ÕO^Œ∞‰õΩ
*ÏQÆ~°∂‰õΩÖˇ· Ü≥∂QÆ™ê^èŒ# KÕ¿ã =∞Ǩt=~å„u Ѩ~°fik#O <å_»∞ –
x„^Œ=∂x–J#QÍ `«"≥∂QÆ∞}Ïxfl q_»z – UHÍ„QÆOQÍ t=
^蕺#=∞QÆ∞flÖˇ· `«iOK«_»"Õ∞ r=# Ѩ~°=∂~°÷O.

™ê=∞"Õ^OŒ +¨}∞‡Yâ◊~‡° 65
 Ü≥∂QÆ=¸iÎ t=Ù_»∞
Ѩ~"° ∞Õ â◊fi~°∞_»∞ `«# `«`åÎ fihfl, Hõ$Ѩh qq^èŒ =¸~°∞ÅÎ ∞QÍ „ѨH\õ O˜
Kå_»∞. „Ѩu ã¨fi~°∂Ѩ=¸ J#∞„QÆÇϨ "Õ∞. x~åHÍ~° *’ºui¡OQÆ =¸iÎ
t=Ù_»∞. ™êHÍ~°∞_≥· k=º =∞OQÆà◊ q„QÆǨÏ^è•iÜ≥ÿ∞ ÉèíHÍÎ#∞„QÆǨÏ
HÍ~°‰õΩ_»Ü«∂º_»∞.
^ŒH˜Δ}Ï=¸iÎ, #@~åA, J~°ú<åsâ◊fi~°∞_»∞, H˜~å`« ™êfiq∞ –
"≥Ú^ŒÖ#·ˇ J<ÕHõ k"åºHõ$`«∞Å#∞ ^èiŒ Oz# ™êO|t=Ùx =¸~°∞ÅÎ Ö’
^蕺#=¸iÎ XHõ\ ˜.
t=Ù_»∞ *Ï˝<å#O^Œ ã¨fi~°∂ѨÙ_»∞. t=ÉèíH˜Î ™ê^茉õΩʼnõΩ `ÕeHõQÍ
JO`«~°∞‡Y`åfihfl, P`«‡*Ï˝<åhfl „Ѩ™êkã¨∞ÎOk. D JO`«~°Ω‡v#
™êfi`«‡`«`«Î fi"Õ∞ t=^蕺#=¸iÎÖ’ „ѨHõ\ ˜`«=∞ø`ÀOk.
t=Ù_»∞ Z=ix ^蕺xã¨∞Î#fl@∞¡? – Jx „ѨtflOK«_»O Jq"ÕHõO.
Jk ^èպܫ∞O, ^蕺`« ÖËx ˆH=ÅO ^蕺#ã≤÷u. „uѨÙ\˜ `˘Åy#
UHõ`fi« "Õ∞ –„uѨÙ~åã¨∞~° ã¨OǨ~°‰Ωõ x ^蕺#"≥É· =íè O. t=^蕺#=¸iÎx
^蕺xOKÕ"å~°∞, P~åkèOKÕ"å~°∞ ^蕺#OÖ’, P`«‡*Ï˝#OÖ’ LfÎ~°∞‚
Ö∫`å~°∞. `«áÈ=¸iÎ, *Ï˝#=¸iÎ D ^蕺#=¸iÎÖ’<Õ QÀK«i™êÎ~∞° .
D ^蕺#=∞OQÆàÏHõ$ux =i‚ã∂¨ Î HÍo^•ã¨∞ ǨÏ$^ŒºOQÍ H©iOÎ Kå_»∞.
66 ™ê=∞"Õ^OŒ +¨}∞‡Yâ◊~‡°
 Ѩ~°ºOHõ|O^èŒã≤÷~° ѨÓ~°fiHÍÜ«∞O
|∞∞*ÏfiÜ«∞`«O ã¨#flq∞`À ÉèíÜ«∂Oã¨"£∞I
L`åÎ# áê}˜^ŒfiÜ«∞ ã¨xfl"Õâß`ü
„ѨѶ¨ÙÅ¡ ~år= q∞"åV¯ =∞^èÕºII
''Ѩ~°ºOHõ|O^èŒO– Wk X_çx |OkèOz# ^蕺#Ü≥∂Qͺã¨#O
(Ѩ^•‡ã¨#O). D Pã¨#OÖ’ ‰õÄ~˘Ûx â◊s~° ÃÑÉ· Ïè QÆO(#_»∞=Ú #∞O_ç
t~°ã∞¨ û =~°‰Ωõ ) x\Ï~°∞QÍ L#flk. X_çÖ’ XHõ ^•xÃÑ· XHõ\ ˜ LOz#
Ô~O_»∞ J~°KÕ`«∞Å ã≤÷u, P JOHõOÖ’ qHõã≤Oz# Ѩ^Œ‡O L#fl^•?
–J#fl@∞¡#flk.——
D ^Œ$âߺxfl N<å^äŒ∞_»∞ ~°=∞}©Ü«∞OQÍ z„fHõiOKå_»∞:
=Å∞^Œ ÔHO[_» H˘Ñ¨C =^Œe g_»HõÜ«ÚO_»
ÃÑ#∞áêѨ `«ÅáêQÆ ayÜ«∞A\˜ì
"≥∞_»H˘Ñ¨C`À QÆ∂_ç q∞H˜¯e #Å∞ÃÑ·#
Hõ=∞hÜ«∞ Hõ$ëê‚l#=Ú ^èŒiOz
„Éèí∂qHÍ~°=Ú ÖËx á⁄_»=Ù éˇÑ¨ÊÅÖ’x
Ѷ¨∞# ^Œ$+≤ì <åã≤HÍ„QÆ=Ú# xeÊ
Ü≥∂QÆѨ\ ˜ìHõ *ˇOk Ü≥ÚéÃÑ·# xÅ∞Hõ_»
<å ã¨# ã≤÷~°|O^èŒ =∞#∞=ÙѨ~°z
xã¨Î~°OQÆHõ"≥∞ÿ# =Úhfl~°∞ "ÀÖˇ
QÆi˚`«=ÚÖËx Ѷ¨∞# Ѷ¨∞<åѶ¨∞#=Ú "ÀÖˇ
^蕺#xâ◊ÛÅ∞_»QÆ∞ xO^Œ∞^èŒ~°∞x Ez
„Ѩã¨=<å~åK«∞ _»uÉèíÜ«∞ „ÉèÏO`«∞_»QÆ∞K«∞...
''ÖË`« Z~°∞Ѩ٠KåÜ«∞ [_»Å ayOz, P [\ÏE\Ïxfl ã¨~Ê° ~åA`À
|OkèOz† HõO~î°he=∞=O\˜ #Å∞Ѩ٠KåÜ«∞`À ‰õÄ_ç# Hõ$ëê‚l#O
^èiŒ Oz† qHÍ~°=Ú ÖËx q^èOŒ QÍ x~°‡Å"≥∞#ÿ á⁄_»"#·≥ Hõ#∞Ô~ѨÊÅÖ’x
^Œ$+≤ì „Éèí∂=∞^茺OÖ’ xeÑ≤† Ü≥∂QÆѨ\ ˜ìHõ`À Pã¨#O #∞O_ç K≥^Œ~°x
ã≤÷~°"≥∞ÿ# xÅ∞Hõ_»`À† `«~°OQÍÅ∞ ÖËx =∞Ǩ ã¨=Ú„^ŒO =Öˇ, QÆ~°˚#
ÖËx xO_»∞ =∞|∞ƒ =Öˇ ^蕺#xâ◊ÛÅ∞_≥·# K«O„^ŒâıY~°∞x ...
=∞#‡^äŒ∞_»∞ K«∂ã≤ ÉèíÜ«∞O`À K≥k~å_»∞.——
HÍ=∂k qHÍ~åÅ#∞ [~ÚOz# Ü≥∂ˆQâ◊fi~°∞_»∞ =∞¿ÇÏâ◊fi~°∞_»∞ –
ÉèíHõÎ =`«ûÅ∞_»∞.
™ê=∞"Õ^OŒ +¨}∞‡Yâ◊~‡° 67
 #=∞t≈"åÜ«∞ #>Ëâ◊fi~åÜ«∞
t=Ùx Láê㨺=¸~°∞ÎÅÖ’ #@~å[ã¨fi~°∂ѨO qt+¨ì"≥∞ÿ#k.
nxx ^蕺xOz, P~åkèOz# "å~°∞ ã¨=∞ã¨Î ã≤^Œ∞úÅ#∞ á⁄O^Œ∞
`å~°x âß„ã¨Î=K«#O.
D =¸iÎÖ’ =∞O„`«, Ü«∞O„`«, `«`«Î fi ã¨OˆH`åÅ∞ KåÖÏ ^•y
L<åfl~Ú.
XHõ HÍOu =∞O_»Å =∞^茺OÖ’ #@~å[=¸iÎ LO@∞Ok.
<åÅ∞QÆ∞KÕ`«∞Å`À L#fl #@~åA `«# ‰õΩ_çáê^ŒO H˜O^Œ XHõ
~åHõãΔ ∞¨ x =∞iÌã∞¨ OÎ \Ï_»∞. Z_»=∞ áê^•xfl ZuÎ H˘OK≥O =Oz LOKå
_»∞. nx<Õ '‰õΩOz`« áê^ŒO— JO\Ï~°∞. <åÅ∞QÆ∞ KÕ`«∞Ö’¡ XHõ KÕ`«
_»=∞~°∞HõO, =∞iÜ≥ÚHõ KÕ`« Jyfl ^èiŒ OKå_»∞. q∞ye# ~Ô O_»∞ KÕ`∞« Ö’¡
Z_»=∞ KÕ~Ú J^èÀ=ÚYOQÍ LO@∞Ok. Wk P ‰õΩOz`« áê^•<Õfl
K«∂Ñ≤ã¨∞Î#fl@∞¡Ok. ‰õΩ_çKÕ~Ú JÉèíÜ«∞ǨÏã¨ÎO.

68 ™ê=∞"Õ^OŒ +¨}∞‡Yâ◊~‡°
 WO^Œ∞Ö’ _»=∞~°∞HõO ã¨ÊO^Œ# â◊H˜ÎH˜ ã¨OˆH`«O. ã¨ÊO^Œ#ÜÕ∞
ã¨$ëêì ºq~åƒù= ã¨fi~°∂ѨO. JO^Œ∞ˆH _»=∞~°∞Hõ ǨÏãÎ̈O 'ã¨$+≤ìHõ$`店xH˜
ã¨OˆH`«O.
JÉèíÜ«∞ǨÏã¨ÎO 'ã≤÷u Hõ$`åºx—H˜ ã¨OˆH`«O. Jyfl ǨÏã¨ÎO 'ã¨OǨ~°
Hõ$`店xH˜ „ѨfHõ. Éèí∂q∞ÃÑ· ^Œ#∞Ax =∞iÌOKÕ áê^ŒO 'u~À^è•#
Hõ$`«ºO—. ÃÑ·H˜ ZuÎ# ‰õΩOz`« áê^ŒO 'J#∞„QÆÇ¨Ï Hõ$`«ºO—.
D q^èŒOQÍ Ñ¨Å∞ Hõ$`åºÅ#∞ x~°fiÇ≤ÏOKÕ Ñ¨~°=∞t= ã¨fi~°∂Ѩ"Õ∞
#@~åA. HÍOu =∞O_»ÅO J}∞=∞O_»ÖÏxH©, „|Ǩ‡O_»=∞O_»ÖÏxH©
ã¨OˆH`«O. „Ѩ`«º}∞=ÙÖ’#∂, D „|Ǩ‡O_»OÖ’#∂ x~°O`«~°O ™êˆQ
K≥·`«#º"Õ∞ #@~å[ `«`«Î fiO.
qâ◊fi=∞O`å ÅÜ«∂`«‡Hõ"≥∞ÿ# K≥·`«#ºO x~°O`«~°O ™êQÆ∞`ÀOk.
„Ѩu L^ŒÜ∞« O, Jã¨=Î ∞Ü«∞O XHõ ÅÜ«∞. „Ѩu Hõ}Δ OÖ’, „Ѩu Hõ}OÖ’
D ÅÜ«∞ LOk. ^Õâ◊ HÍÖÏÅ∞ ÅÜ«∂`«‡HÍÅ∞. K≥·`«#º ã¨fiÉèÏ="Õ∞
ÅÜ«∞. D ÅÜ«∞Å q<åºã¨"Õ∞ HÍÅK≥·`«#ºO. ÅÜ«∞ HÍ~°‰õΩ_≥·#
HÍÅHÍÅ∞_»∞ #@~åA.
x~°O`«~° QÆ=∞#jÅ"≥∞ÿ# [QÆkfi<åºã¨"Õ∞ <å@ºO. Wk t=â◊HÍκ
`«‡HõO. JO^Œ∞Hˆ #@~åA Z_»=∞ K≥qH˜ „ã‘Î PÉè~í } ° "≥∞#ÿ `å@OHõO,
‰õΩ_ç K≥qH˜ ѨÙ~°+¨Hõ~å‚Éèí~°}"≥∞ÿ# =∞Hõ~°‰õΩO_»ÅO LO\Ï~Ú. Wk
t=â◊HÍκ`«‡Hõ J~°ú<åsâ◊fi~° ã¨fi~°∂Ѩ"Õ∞.
PQÆ=∞âß„ã¨Î „ѨHÍ~°OQÍ #@~åA q„QÆǨÏO Ô~O_»∞ Ü«∞O„`åÅ#∞
P^è•~°O KÕã¨∞H˘x xi‡OK«|_»∞`«∞Ok.
1. +¨\’¯} Ü«∞O„`«O, 2. N K«„Hõ Ü«∞O„`«O.
ÃÑ·H˜ =ÚYO Hõey# (T~°úfi=ÚY) „uHÀ}O`À, J^èÀ=ÚY
„uHÀ}O HõÅ∞ã¨∞HÀQÍ U~°Ê_ç#^Õ +¨\’¯}O. T~°÷fi=ÚY „uHÀ}O
t=Ù#‰õΩ „ѨfHõ. J^èÀ=ÚY „uHÀ}O â◊H˜ÎH˜ ã¨OˆH`«O.
J^Õ q^èOŒ QÍ <åÅ∞QÆ∞ T~°fiú =ÚY „uHÀ}ÏÅ∞ (t= ã¨fi~°∂áêÅ∞),
S^Œ∞ J^èÀ=ÚY „uHÀ}ÏÅ∞ (â◊H˜Î ~°∂áêÅ∞) HõeÜ«∞QÍ U~°Ê_ç#
NK«„HõO ‰õÄ_® t=â◊HÍκ`«‡Hõ"Õ∞.
™ê=∞"Õ^OŒ +¨}∞‡Yâ◊~‡° 69
 D Ô~O_»∞ Ü«∞O„`åÅ ã¨fi~°∂Ѩ"Õ∞ #@~å[ q„QÆǨÏO.
K«∞@∂ì L#fl =ÅÜ«∂xH˜ ǨϙêÎÅ∞ `«ye#@∞¡ LO>Ë +¨\’¯}
Ü«∞O„`«O`À xi‡OKå~°x `≥Å∞ã¨∞HÀ"åe.
KÕ`∞« Å∞ =ÅÜ«∂xH˜ `«QÅÆ ‰õΩO_® =∞^躌 Ö’ LO>Ë NK«„HÍ^è•~°OQÍ
`«Ü«∂~°∞KÕâß~°x „QÆÇ≤ÏOKåe.
"≥Ú`åÎxH˜ #@~å[ q„QÆǨ~å^èŒ#ÜÕ∞ NK«„HÍ~å^èŒ# Jx ã¨Ê+¨ì
=∞ø`ÀOk.
J^Õ q^èŒOQÍ ™êfiq∞ ã¨fi~°∂ѨOÖ’ #, =∞ó, t, "å, Ü«∞ – J<Õ
S^ŒHõΔ~åÅ∞ ‰õÄ_® b#"≥∞ÿ L<åfl~Ú.
L^Œúu`À, J~°ƒù\ ©=$uÎ`À ™êˆQ `åO_»=O t=Ùxk. HÀ=∞ÅOQÍ,
ÔH·tH© =$uÎ`À ™êˆQ ÖÏ㨺O L=∂^Õq #$`«ºO. D ÖÏ㨺 `åO_»=
q<åºã¨"Õ∞ <å@ºO.
D <å@º"Õ∞ L=∂=∞¿ÇÏâ◊fi~°=∞Ü«∞"≥∞ÿ# #@~å*’áêã¨#.
qâ◊fi=∞O`å ™êfiq∞"åi â◊s~°O. „Ѩu â◊|Ì=¸ <å\ϺxH˜ ™êÇ≤Ï
`«º"Õ∞. ã¨=∞ã¨Î „QÆǨÏ`å~°HõÅ∞ JÅOHõ~°}Ïk PǨ~åºÅ∞.
qâ◊fiOÖ’x „Ѩu =ºH©ÎHõ~°} PÜ«∞# Jaè#Ü«∞"Õ∞. D ÉèÏ="Õ∞
#OkˆHâ◊fi~° HÍiHõÖ’ ã¨∞ÎuOK«|_çOk.
POyHõO Éèí∞=#O Ü«∞㨺
"åzHõO ã¨~°fi "åV‡Ü«∞OI
PǨ~°ºO K«„#Ì`å~åk
`«O =O^Õ ™êuÎ fiHõO t="£∞II
t=Ùx KÕu _»=∞~°∞HõO â◊|Ì â◊HhΘ , JyflǨÏã¨OÎ HÍOu â◊HhΘ `≥eÜ«∞
*Ëã¨∞Î<åfl~Ú. â◊|ÌO–<å=∞[QÆ`«∞ÎH©, HÍOu – ~°∂Ѩ [QÆ`«∞ÎH© ã¨OˆH
`åÅ∞.
<å=∞~°∂áê`«‡Hõ [QÆux x~°fiÇ≤ÏOKÕ <å=∞~°∂áêf`« Ѩ~`° `« Ϋ fi"Õ∞
#>Ëâfi◊ ~°∞_»∞. r=ÙŠǨÏ$^ŒÜ∂« HÍâ◊OÖ’, ã¨~fi° QÆ=∞<åÅH© P^è•~°"∞≥ #ÿ
P`«‡K≥·`«#º"Õ∞ #@~å[ ã¨fi~°∂ѨO. P ^ŒÇ¨Ï~åHÍâ◊"Õ∞ z^ŒO|~°O.
Wk ã¨~°fi qâßfixH© Jf`«O, P^è•~°O.
70 ™ê=∞"Õ^OŒ +¨}∞‡Yâ◊~‡°
 '#=∞ã¨ûÉèÏÉèíºó ã¨ÉèÏѨuÉèíºâ◊Û— – Jx "Õ^ŒO ã¨ÉèÏѨu J~Ú#
ã¨^•t=Ùx H©iÎOzOk.
WO„kÜ«∞QÆ}ÏÅ∞ ã¨=∂"Õâ◊"≥∞ÿ# ^Õ=ã¨Éèí D â◊s~°O. nxH˜
ˆHO„^Œ"≥∞ÿ# z`«ûÉèí ǨÏ$^ŒÜ«∞O. JHõ¯_» L#fl Ѩ~°O*’ºu #@~åA.
#>Ëâ◊fi~°∞x =¸iÎ *Ï˝# ã¨fi~°∂ѨO. QÆ∞~°∞`«`«Î fiO.
'z^ŒO|~° ^ŒH˜Δ}Ï=¸iΗÜÕ∞ #@~åA Jx ã¨OÉèÏqOK«=K«∞Û.
^ŒHΔ̃}Ï=¸iÎ JK«Å`«`«Î fiO. #@~åA KÕ`«<å `«`«Î fiO. ã≤÷~°~°∂ѨÙ_≥·#
™ê÷}∞=Ó t=Ù_Õ. x~°O`«~° ÅÜ«∞HÍ~°Hõ K≥·`«#º=¸ t=Ù_Õ.
'`«^Õ [u `«<≥·fl[u— – 'Jk Hõ^Œ∞Å∞`«∞Ok. Jk Hõ^ŒÅ_»O ÖË^Œ∞—
– Jx Jx~°fiK«hÜ«∞ P`«‡K≥·`«<åºxfl Dâß"å™ÈºÑ¨x+¨`«∞Î
=i‚OzOk.
'#@^è•`Àóã¨ÊO^Œ<åˆ~÷....— Jx âß„ã¨Î =K«#O.
'#@— ^è•`«∞=ÙH˜ 'ã¨ÊO^Œ#— Jx J~°÷O. ã¨ÊO^Œ# K≥·`«#º ÅHõΔ}O.
qâ◊fiOÖ’ "åºÑ≤Oz# ã¨ÊO^Œ#â◊H˜Î Jxfl QÆ=∞<åÅH© =¸ÅO.
P ã¨ÊO^ŒâH◊ <Θ Õ <å@ºO JO\Ï~°∞. =ºHõ=Î ∞ÜÕ∞º Jxfl Ѩi}Ï=∂Å∞,
Jxfl ÉèÏ"åÅ∞ qâıfiâ◊fi~°∞x <å@º"Õ∞. D ÉèÏ=#`À QÆ=∞xOz`Õ
'ã¨~°fiO t==∞Ü«∞O [QÆ`ü— J<Õ `«`«Î fi ~°Ç¨Ï㨺O J=QÆ`«=∞=Ù`«∞Ok.
`«`«∞Ê~°∞ëêÜ«∞ q^Œ‡¿ÇÏ I
`åO_»"ÕâßÜ«∞ nè=∞Ç≤ÏI
`«<Àfl #>Ëâ◊ó „ѨKÀ^ŒÜ«∂`ü II
=¸HõO Hõ~Àu "åKåÅO
ѨOQÆ∞O ÅOѶ¨∞Ü«∞`Õ yi"£∞ I
Ü«∞`«¯ $áê`«=∞ǨÏO =<ÕÌ
Ѩ~°=∂##Ì =∂^èŒ="£∞ II

™ê=∞"Õ^OŒ +¨}∞‡Yâ◊~‡° 71
 ѨOK«=ÚY t=`«`«ÎfiO
Ѩ~O° *’ºu J~Ú# t=Ù_»∞ ã¨~fi° [QÆ`å¯~°}∞_»∞, [QÆ^•fi ºÑ¨‰Ωõ _»∞.
P `«`«Î fi"Õ∞ J`«x ѨOK«=^Œ<åÅÖ’ QÀK«iã¨∞Î#flk.
ã¨~fi° `À=ÚY"≥∞#ÿ *’ºu `«`Ϋ fi"Õ∞ S^Œ∞ =ÚMÏÅÖ’ =ºHõ=Î ∞ø`«∞#flk.
Jxfl kâ◊Å#∂ ѨijeOKÕ, T~°fiú „Ѩã~¨ }° Hõey# „ѨHÍâ◊ ã¨fi~°∂Ѩ"∞Õ
ѨOK«=ÚY`«`Ϋ fiO.
D „ѨÑO¨ K«=∞O`å ѨOK«``« Ϋ fi q™êÎ~"° ∞Õ . ѨOK«`<« 凄`«Å∞, ѨOK«
Éèí∂`åÅ∞, ѨOK«„áê}ÏÅ∞, ѨOKÕO„kÜ«∂Å∞ Ѩ~°=∂`«∞‡x #∞O_ç
=ºHõÎ"≥∞ÿ PÜ«∞#KÕ "åºÑ¨Î"≥∞ÿ<å~Ú. D qâ◊fi q*Ï˝<åxH˜ ™êHÍ~°"Õ∞
t=Ùx ѨOK«=ÚY ã¨fi~°∂ѨO.
t=Ùx S^Œ∞=ÚMÏÅ ¿Ñ~°∞¡: ã¨^Àº*Ï`«, "å=∞^Õ=, JѶ¨∞’~°,
`«`«∞Ê~°∞+¨, Dâß#... gi<Õ Ñ¨OK«„|ǨχÅ∞ JO\Ï~°∞. D S^Œ∞
72 ™ê=∞"Õ^OŒ +¨}∞‡Yâ◊~‡°
=ÚMÏÅ`À<Õ „Ѩ'ѨOK«— x~°fiǨÏ} KÕã¨∞Î<åfl_»∞. QÍÜ«∞„f ã¨fi~°∂ѨO
t=Ù_Õ#<Õ ã¨`åºxH˜ D ~°∂Ѩ"Õ∞ `å~å¯}O.
„áêKåºO `«`«∞Ê~°∞+¨O q^•º`ü
JѶ¨∞’~°O ^ŒH˜Δ}Ï=ÚYO I
ã¨^Àº*Ï`«O „ѨfKåºO`«∞
"å=∞^Õ= =Ú^ŒV√‡YOI
Dâß#=¸~°úfi =„HõO ™êº`ü
â◊OÉè’ó ѨOK«=ÚY„Hõ=∞"£∞ II
`«∂~°∞Ê# `«`∞« Ê~°∞+¨ =^Œ#O, ^ŒH}Δ˜ Ï# JѶ∞¨ ’~°=^Œ#O, ѨtÛ=∂#
ã¨^Àº*Ï`« =ÚYO, L`«~Î å# "å=∞^Õ"å㨺O, T~åúfi# Dâß#=ÚYO.
D S^Œ∞ =ÚMÏÅ =~å‚Å∞ „Hõ=∞OQÍ: "≥∞~°∞Ѩ٠~°OQÆ∞, hÅ=~°‚O,
^èŒ=à◊=~°‚O, Z~°∞ѨÙ~°OQÆ∞, â◊√^Œú ã¨Êù\ ˜Hõ HÍOu. Wq QÆ∞}™ê=∞º,
`«"≥∂QÆ∞}, ã¨`«Î fiQÆ∞}, ~°*’QÆ∞}, QÆ∞}Ïf`« `«`åÎ fiʼnõΩ ã¨OˆH`åÅ∞.
ѨOK«=^Œ<åÅ∞ Ѩ~"° ∞Õ â◊fi~°∞x ѨOK«H$õ `åºÅ‰õΩ (ã¨$+≤ì ã≤u÷ ã¨OǨ~°
u~À^è•# J#∞„QÆǨÅ∞) ã¨OˆH`åÅ∞. W^Õ 'S^Œ∞ KÕ`«Å P@—.
Éè∂í q∞Ü«∞O^Œ∞ ã¨$+≤,ì h\˜Ö’ ã≤u÷ , JyflÜ«∞O^Œ∞ ã¨OǨ~°O, "åÜ«Ú=Ù
Ö’ u~À^è•#O, PHÍâ◊OÖ’ J#∞„QÆǨÏO... L<åfl~Ú.
FOHÍ~° ã¨fi~°∂ѨÙ_»∞ t=Ù_»∞. FOHÍ~°OÖ’<Õ S^Œ∞ JOQÍÅ∞:
J,L,=∞,aO^Œ∞,<å^ŒO. D ѨOKåOQÍÖË =^Œ<åÅ∞. D =^Œ<åÅ
#∞O_Õ „Hõ=∞OQÍ #, =∞ó, t, "å, Ü«∞– J<Õ S^Œ∞ JHõΔ~åÅ =∞Ǩ
=∞O„`«O Pq~°ƒqù OzOk. D ѨOKåHõsΔ =∞O„`« [Ѩ"∞Õ Ñ¨~`° `« Ϋ fi"≥∞#ÿ
t=™êÜ«Ú*Ϻxfl „Ѩ™êkã¨∞ÎOk.
UHõ U= t=™êûHΔÍ`«û`«º*Ï˝<åkÅHõΔ}ó I
qHÍ~° ~°Ç≤Ï`« â◊√≈^Œúã¨ûfiâ◊HÍκ ѨOK«^è•ã≤÷`«ó II (ã¨∂`« ã¨OÇ≤Ï`«)
JkfifÜ«Ú_»∞, ã¨`«º*Ï˝# J#O`« ã¨fi~°∂ѨÙ_»∞, qHÍ~°=ÚÅ∞
(=∂~°∞ÊÅ∞) ÖËx"å_»∞ J~Ú# â◊√^Œú „|Ǩχ ã¨^•t=Ù_»∞. J`«_»∞
t= (=∂Ü«∂) â◊H˜ÎKÕ S^Œ∞~°∂áêÅ∞QÍ L#fl"å_»∞.
™ê=∞"Õ^OŒ +¨}∞‡Yâ◊~‡° 73
 Dâß# `«`«∞Ê~°∞+¨ JѶ∞¨ ’~° "å=∞^Õ= ã¨^Àº*Ï`«
â◊|Ì ã¨Ê~°≈ ~°∂Ѩ ~°ã¨ QÆO^èŒ
PHÍâ◊O "åÜ«Ú=Ù Jyfl h~°∞ Éèí∂q∞
„â’„`«O K«~‡° O <Õ„`«O <åÅ∞Hõ <åã≤Hõ
„áê} Jáê# "åº# L^•# ã¨=∂#
D q^èŒ"≥∞ÿ# ѨOK«`«`«Î fi=ÚÅhfl t=Ùx =∂Ü«∂â◊H˜Î qÖÏ™êÖË.
ã¨=∞„QÆ qâ◊fix~åfiǨÏHõ"∞≥ #ÿ Ѩ~"° ∞Õ â◊fi~° `«`åÎ fixfl Ѩ\ì˜ WKÕÛ qâıfiâ◊fi~°∞x
ѨOK«=ÚY ã¨fi~°∂ѨO Éèí‰õΩÎʼnõΩ Láê㨺O.
"Õ^Œ=ÚÅO^Œ∞ K≥ѨÊ|_ç# FOHÍ~°O, ™êfiǨHÍ~°O, ã¨fi^è•HÍ~°O,
=+¨\ϯ~°O, #=∞™ê¯~°O... J<Õ Ñ¨OK« „Ѩ}"åʼnõΩ ÅHõΔ º"≥∞ÿ# Ѩ~°
„|Ǩχ W`«_»∞. WO`«\ ˜ Ѩ~°=∂~°÷O ^•y LOk Hõ#∞Hõ<Õ 'ѨOKåHõΔs—
=∞O„`«O ^•fi~å P ѨOK«=^Œ#∞x Láêã≤OKåÅx |∞∞+¨μÅ∞ xˆ~Ì
tOKå~°∞.
Dâß# `Õ `«`«∞Ê~°∞+¨ ! #"≥∂-Ѷ¨∞’~åÜ«∞ `Õ ã¨^• I
"å=∞^Õ= #=∞ã¨∞ÎÉèíºO ã¨^Àº*Ï`åÜ«∞"≥· #=∞ó II
– J<Õ =∞O„`åxfl ѨiîOz t=Ùx ^蕺xOK«_»O „âı+¨ªO.
âßO`«O Ѩ^•‡ã¨#ã¨÷O â◊t^èŒ~°=∞‰õΩ@O ѨOK«=„HõÎO „u<Õ„`«"£∞
â◊¥ÅO =„[OK« Y_»æO Ѩ~°â◊√=∞ÉèíÜ«∞^ŒO ^ŒHõΔÉèψQ=ǨÏ#ÎO
<åQÆO áêâ◊OK« Ѷ¨∞O\ÏO „Ѩà◊Ü«∞ Ǩï`«=ǨÏO ™êO‰õΩâ◊O
"å=∞ÉèÏQˆ
ã¨~åfiÅOHÍ~°Ü«ÚHõÎO ã¨Êù\ ˜Hõ =∞}˜xÉèíO áê~°fifâ◊O Éèí*Ïq∞II
– Jx t=^蕺#O „Ѩã≤kú
t=â◊HÎ̃ J~Ú# [QÆ^ŒO| ã¨~°fi=∞OQÆà◊ ã¨fi~°∂Ñ≤}˜. K≥q Hõ=∞‡Å∞,
=∞OQÆà◊ã¨∂„`«O, QÍAÅ∞, =∞>ˇìÅ∞, Ѩã¨∞Ѩ٠‰õΩO‰õΩ=∞Å∞ –D S^Œ∞
ã¨OѨ^ŒÅ∞ Hõey# ™œÉèÏQƺ"Õ∞ S^Œ=`«#O. =∞$`«∞ºO[Ü«Úx ~å}˜
J~Ú# áê~°fif^Õq D S^Œ=`«<åxH˜ Jkè^Õ=`«. P `«e¡ ™êfiq∞
"å=∂OHõOÖ’ â’aèÅ∞¡`«∞#flk.
XHõ nѨ*’ºu S^Œ∞kâ◊Å#∞ K«∂¿ã q^èOŒ QÍ<Õ t=Ù_»∞ qâ◊fi`À=ÚY
74 ™ê=∞"Õ^OŒ +¨}∞‡Yâ◊~‡°
*’ºui¡OQÆ=∞<Õ ÉèÏ=O D ã¨fi~°∂ѨOÖ’ =ºHõ=Î ∞ø`«∞Ok. náê~å^è#Œ
„Ѩ^è•#"≥∞ÿ# HÍiÎHõ=∂ã¨OÖ’ D t=*’ºux =∞# ǨÏ$^ŒÜ«∞OÖ’
^蕺xOz J*Ï˝<åO^èŒHÍ~åxfl ~°∂ѨÙ=∂ѨÙH˘<Õ „Ѩܫ∞`«flO KÕÜ«∂e.
ã¨^Àº*Ï`« =ÚYO (ѨtÛ=∞ =ÚYO)
„áêÖËÜ«∂K«Å K«¢#̉õΩ#Ì ^èŒ=à◊O QÀH©Δ~°¿Ñ¶# „ѨÉèíO
Éèí™ê‡ÉèíºH˜Î =∞#Væ ^ÕÇ¨Ï ^ŒÇ¨Ï# *ÏfiÖÏ=mÖ’K«#OI
„|¿Çχ¢<åÌk =∞~°∞^Œæ}ˇÿ ã¨∞û ÎuѨÔ~·~°ÉèíºiÛ`«O Ü≥∂yaèó
=<ÕÌǨÏO ã¨HõÅO Hõà◊OHõ ~°Ç≤Ï`«O ™ê÷}À~°∞‡YO ѨtÛ=∞"£∞ II
=∞OK«∞H˘O_» =Öˇ, K«O„^Œ∞x =Öˇ, =∞Öˇ¡Ñ¨Ó=Ù =Öˇ `≥Å¡<≥·#n,
P=ÙáêÅ #∞~°∞QÆ∞ =Öˇ `≥Å¡x HÍOu HõÅn, qÉèí∂u ѨÓÜ«∞|_ç#n,
=∞#‡^äŒ^ÕǨxfl ^ŒÇ≤ÏOKÕ *ÏfiÅʼnõΩ =¸Å"≥∞ÿ# Hõ#∞fl HõÅn, ã¨∞Îu
KÕÜ«ÚK«∞#fl „|¿ÇχO„^•k ^Õ=`«ÅKÕ Ü≥∂QÆ∞ÅKÕ Ñ¨ÓlOѨ|_»∞#n,
x~°‡Å"≥∞ÿ#n, xO_≥·#n J~Ú# t=Ùx ѨtÛ=∞ =ÚMÏxH˜ #=∞
™ê¯~°=Ú.
ã¨`«Î fi QÆ∞} „Ѩ^è•#"≥∞ÿ# =^Œ#O. ~°HõΔ}HÍ~°Hõq∞k.
`«Åz# "≥O@<Õ L^ŒƒùqOz J#∞„QÆÇ≤ÏOK«∞"å_»∞
ZÅ¡"Õà◊ÖÏ HõÅ∞QÆ∞"å_»∞ (ã¨^£–ã¨^•–Ü«∞Ñ≤–*Ï`«ó)
U<å_»∂ ѨÙ@ìx "å_»∞ (ѨÙ@∞ìHõ ÖËx"å_»∞)
(ã¨^£–ã¨^•–Ü«∞ó–J*Ï`«ó) x`«º#∂`«#∞_»∞, x`«ºã≤^Œ∞ú_»∞
– J<Õ =¸_»∞ J~å÷Å#∞ 'ã¨^Àº*Ï`«— â◊ÉÏÌxH˜ K≥ѨÊ=K«∞Û.
ã¨^Àº*Ï`«O „ѨѨ^•ºq∞ ã¨^Àº*Ï`åÜ«∞"≥· #"≥∂#=∞óI
Éèí"Õ Éèí"Õ<åuÉèí"Õ Éèí=ã¨fi=∂"£∞ I Éèí"À^Œƒù"åÜ«∞ #=∞ó II
ã¨^Àº*Ï`«∞x P„â◊~Úã¨∞Î<åfl#∞. PÜ«∞#‰õΩ #=∞™ê¯~°=Ú. <åHõ∞
=∞~°Å [x‡OK«‰õΩO_® J#∞„QÆÇ≤ÏOK«∞. D [#‡ Ѩ~°OѨ~°#∞ ^•\˜
=ÚH˜Î ™êkèOKÕÖÏ „¿Ñˆ~Ñ≤OK«∞. ã¨O™ê~°=Ú #∞O_ç L^ŒúiOKÕ h‰õΩ
#=∞ã¨∞û.
"å=∞^Õ= =ÚYO (L`«Î~°=ÚYO) :
Q“~°O ‰õΩO‰õΩ=∞ ѨOH˜ÅO ã¨∞uÅHõO "åºáê}∞¤QÆ}¤ã¨÷ÅO
™ê=∞"Õ^OŒ +¨}∞‡Yâ◊~‡° 75
 „Éèí∂qˆHΔѨ Hõ\ÏHõΔ gHõΔ}Åã¨`«ûOã¨HõÎ Hõ~À‚`«ÊÅ"£∞I
ã≤flQÆúO aO| Ѷ¨ÖÏ^èŒ~° „ѨǨÏã≤`«O hÖÏÅHÍÅOHõ$`«O
=<ÕÌ Ñ¨Ó~°‚â◊âßOHõ=∞O_»ÅxÉèíO =¢HõÎO ǨÏ~°™Èº`«Î~°"£∞ II
Q“~°=~°‚O (Z~°∞ѨÙ`À HõeÑ≤# `≥Å∞ѨÙ) HõÅn, ‰õΩO‰õΩ=∞ ѨÓ`«`À
xO_ç#n, K«Hõ¯x uÅHÍxfl ^•eÛ#n, `Õ@ K≥H˜¯à◊√§ HõÅn, Hõ#∞
ÉÁ=∞Å Hõ^eŒ Hõ`À ‰õÄ_ç#n, Hõ_Q» OÆ \˜ K«∂Ѩ٠HõÅn, #Å¡x =ÚOQÆ∞
~°∞Å∞ HõÅn, ѨÓ~°‚ K«O„^Œ=∞O_»Å=Ú =Öˇ „ѨHÍtOK«∞#n– J~Ú#
t=Ùx L`«Î~°=ÚMÏxH˜ #=∞™ê¯~°=Ú.
QÆ∞}„`«Ü«∞ q∞„â◊"≥∞ÿ# Dâ◊fi~°`«`«Î fiq∞k.
=∂Ü«∂â◊H˜Î`À ‰õÄ_ç# Dâ◊fi~°∞_»∞ (=∂Ü«∂â◊|e`« „|Ǩχ=Ú)
"å=∞^Õ"åÜ«∞ #"≥∂ *˺ëêªÜ«∞ #"≥∂ ~°∞„^•Ü«∞ #=∞ó
HÍÖÏÜ«∞ #=∞ó HõÅqHõ~°}ÏÜ«∞ #"≥∂ |ÅqHõ~°}ÏÜ«∞ #"≥∂
|ÖÏÜ«∞ #"≥∂ |ńѨ=∞^ä<Œ åÜ«∞ #"≥∂ã¨û~°fiÉè∂í `«^=Œ ∞<åÜ«∞ #"≥∂
=∞<À#‡<åÜ«∞ #=∞ó.
=∞Ǩ^Õ=Ùx "å=∞^Õ= =^Œ#=Ú#‰õΩ (ã¨fi~°∂Ѩ=Ú#‰õΩ) #=∞
™ê¯~°O.
*˺+¨ª, ~°∞„^Œ, HÍÅ, HõÅqHõ~°}, |ÅqHõ~°}, |Å, |ńѨ=∞^äŒ#,
ã¨~°fi Éèí∂`«^Œ=∞#, =∞<À#‡# – J#|_»∞ `˘q∞‡k â◊H˜Î~°∂áêÅ`À
L#fl "å=∞^Õ=Ù#‰õΩ #=∞ã¨∞ûÅ∞.
"å=∞Ü«∂ qã¨$*Ë`«û~°fiO – *˺+¨ªÜ«∂ áêÅÜÕ∞`«∞Ê#ó I
~“„^•ºÖ’HÀѨã¨OǨ~°O ‰õΩ~°∞`Õ ¿ãfiK«ÛùÜ«∂ „ѨÉèí∞ó II
HÍÖϺHõÅu Éèí∂`åx qHõ~°}Ϻ H˜ˆ~`ü „ѨÉèí∞ó I
|Å=∞Ѩº#ºÜ«∂ ã¨~°fiO |ÅO =∞^è•flu Kå#ºÜ«∂ II
^Œ=∞<åº ^Œ=∞~Ú`åfi `«∞ =∞#ó ã¨OHõÅÊ ~°∂ѨHõO I
#Ü«∞`Õ Ñ¨~°=∞O ™ê÷#=Ú#‡<åº `«∞ =∞¿ÇÏâ◊fi~°ó II
(Å∞áêÎQÆ=∞ ã¨O„QÆǨÏó)
1. [QÆ`«Êu J~Ú# =∞¿ÇÏâ◊fi~°∞_»∞ `«# '"å=∂—â◊H˜Î`À qâßfixfl
=ºHõÎѨ~°K«∞`å_»∞ (==∞u–"≥e„QƉõΩ¯#∞) – "å=∞^Õ=ó.
76 ™ê=∞"Õ^OŒ +¨}∞‡Yâ◊~‡°
2. `«# '*˺ëꪗâ◊H˜Î`À áêeOK«∞`å_»∞. *˺+¨μª_»∞.
3. '~“„n—â◊H˜Î`À Ö’HÍÅ#∞ LѨã¨OǨÏi™êÎ_»∞. ~°∞„^Œ∞_»∞.
4. 'HÍb—â◊H˜Î`À ã¨HõÅ=Ú#∞, „áê}∞Å#∞ 'HõÅ#=Ú— (=º=ã¨÷
KÕÜ«Ú@) KÕ™êÎ_»∞. HÍb.
5. 'Hõ Å qHõ ~ ° } © — â◊ H ˜ Î ` À „áê}∞Å#∞ Ö’Hõ O Ö’ "åºÑ≤ O KÕ Ö Ï
"≥^Œ[Å∞¡`å_»∞ (qH˜~°}=Ú–"≥^Œ[Å∞¡@) HõÅqHõ~°}∞_»∞.
6. |Åã¨fi~°∂ѨÙ_»∞. |Å∞_»∞.
7. |ÅqHõ~°}© â◊H˜Î`À „áê}∞ʼnõΩ "åi"åiH˜ `«y# q^èŒOQÍ
|ÖÏÅ#∞ "åºÑ≤Î K≥OkOK«∞`å_»∞. |ÅqHõ~°}∞_»∞.
8. |ńѨ=∞^äŒh â◊H˜Î`À „áê}∞Å |ÖÏxfl =∂~°∞Ê K≥OkOK«∞`å_»∞,
HõÖ’¡Å Ѩ~°K«∞`å_»∞. |Å „Ѩ=∞^äŒ#∞_»∞.
9. '^Œ=∞h—â◊H˜Î`À ã¨~°fiÉèí∂`«=ÚÅ#∂ x„QÆÇ≤ÏOK«∞`å_»∞.
ã¨~°fiÉèí∂`«^Œ=∞#∞_»∞.
10. '=∞<À#‡h— â◊H˜Î`À „áê}∞Å =∞#ã¨∞û#∞ L#fl`«ã≤÷uH˜
("≥∂HõΔ=Ú#‰õΩ) KÕ~°∞Û`å_»∞ – =∞<À#‡#∞_»∞.
JѶ¨∞’~°=ÚYO (^ŒH˜Δ}=ÚYO) :
HÍÖÏ„Éèí„Éèí=∞~åO[#^Œ∞ºuxÉèíO "åº=$`«Î Ñ≤OˆQHõΔ}O
Hõ~À‚^•ƒùã≤`« Éè’y=∞ã¨ÎHõ=∞}˜ „áÈkƒù#fl^ŒO¢ëêìO‰õΩ~°O I
ã¨~°Ê„áÈ`«HõáêÅ â◊√H˜Îâ◊HõÅ "åºH©~°‚ ã¨OKå~°QÆO
=<ÕÌ ^ŒH˜Δ}g∞â◊fi~°ã¨º ‰õΩ\˜Å„Éèí∂ÉèíOQÆ~“„^ŒO =ÚY"£∞ II
#Å¡x =∞|∞ƒÅ∞, `«∞"≥∞‡^ŒÅ∞, HÍ@∞Hõ – =O\˜ HÍOu`À „ѨHÍtO
K«∞#n, J@∞x@∞ u~°∞QÆ∞`«∞#fl Ñ≤OQÆà◊=~°‚Ѩ٠Hõ#∞flÅ∞ HõÅn, ã¨~°Ê
t~À~°`åflÅ`À „ѨHÍtã¨∞Î#fl K≥=ÙÅ`À, HÀ~°Å`À, ã¨~°ÊǨ~°O`À,
HõáêÅO`À, =Ú`«ºÑ¨Ù zѨÊÅ =ÚHõ¯Å`À JÅOHõ$`«"∞≥ ,ÿ =OHõ~Å° ∞QÍ
L#fl Hõ#∞ÉÁ=∞Å =Ú_»∞Å`À ~“„^Œ"≥∞ÿ# Dâ◊fi~°∞x ^ŒH˜Δ} =ÚY
=Ú#‰õΩ #=∞™ê¯~°=Ú.
JѶ¨∞’ˆ~Éè’º^äŒ Ñ¶¨∞’ˆ~Éè’º Ѷ¨∞’~°Ñ¶¨∞’~°`«ˆ~Éèíºó I
™ê=∞"Õ^OŒ +¨}∞‡Yâ◊~‡° 77
 㨈~fiÉèíºó ã¨~°fiâ◊ˆ~fiÉè’º #=∞¿ãÎ Jã¨∞Î ~°∞„^ÕÉèíºó II
F â◊~åfi! âß#Î=ÚÅ#∞ =∞iÜ«Ú L„QÆ=ÚÅ∞#∞, ÉèíÜ«∞OHõ~°=ÚÅ∞
#∞, Ѷ¨∞’~°=ÚÅ HõO>Ë Ñ¶¨∞’~°=ÚÅ#∞ J~Ú# h ã¨=∞ã¨Î ~°∞„^Œ ~°∂Ѩ
=ÚʼnõΩ Jxfl HÍÅ=ÚÅÖ’ ^Õâ◊=ÚÅÖ’ #=∞™ê¯~°=Ú.
`«"≥∂QÆ∞} „Ѩ^è•#"≥∞ÿ# ÅÜ«∞Hõ~°Î $`«fi=Ú D =^Œ# `«`«Î fi=Ú.
`«`«∞Ê~°∞+¨ =ÚY=Ú (`«∂~°∞Ê =ÚY=Ú) :
ã¨O=~åÎyfl `«\ ˜„`«ÊnѨΠHõ#Hõ „Ѩã¨Êiú `Õ*’=∞Ü«∞O
QÆOcè~°^èŒfix q∞„t`À„QÆ^ŒÇ¨Ï# „áÈ^•ƒùã≤`å„=∂^èŒ~°"£∞ I
Jˆ~ú#∞Ì^Œ∞ºuÖ’Å Ñ≤OQÆà◊ [\ÏÉèÏ~° „Ѩ|^Àú~°QÆO
=<ÕÌ ã≤^Œú ã¨∞~åã¨∞ˆ~¢#Ì#q∞`«O ѨÓ~°fiO =ÚYO â◊¥e#ó II
„Ѩà◊Ü«∞ HÍÅѨ٠ã¨O=~åÎyfl`À, "≥∞~°∞ѨÙÅ `Õ[O`À, Hõ~°QÆ∞`«∞#fl
|OQÍ~°∞ HÍOu`À áÈ\©Ñ_¨ Õ `Õ[=ÚÅ ~°∂Ѩ"∞≥ #ÿ =^Œ#q∞k. QÆOcè~°
^èŒfix Hõey, ÉèíÜ«∞OHõ~åyfl =Öˇ „ѨHÍtOK«∞ Zé]x ÃÑ^Œq`À#∂,
K«O„^ŒÖYË `À "≥∞~°ÜÚ« Ñ≤OQÆà=◊ ~°Ñ‚ Ù¨ (Ѩã∞¨ =Ù, Z~°∞Ѩ٠Hõeã≤# HÍOu)
[_»ÅQÆ∞OѨÙ#∞ K«∞\˜#ì ã¨~åÊÅ#∞ Hõey#k, ã≤^∞Œ Åú KÕ ã¨∞~åã¨∞~°∞ÅKÕ
#=∞㨯iOѨ|_»∞`«∞#fln J~Ú# t=Ùx `«∂~°∞Ê =ÚY=Ú#‰õΩ
#=∞™ê¯~°=Ú.
~°*’QÆ∞} „Ѩ^è•#"≥∞ÿ# ã¨$+≤ìHõ~°Î $`«fi=Ú D =^Œ# `«`«Î fi=Ú.
`«`«∞Ê~°∞ëêÜ«∞ q^Œ‡¿ÇÏ =∞Ǩ^Õ"åÜ«∞ nè=∞Ç≤Ï
`«<Àfl ~°∞„^Œó „ѨKÀ^ŒÜ«∂`ü II
'`«`∞« Ê~°∞+¨— <å=∞O HõÅ t=Ùx ^蕺xOK«∞K«∞<åfl#∞. P =∞Ǩ^Õ=Ùx
^蕺xã¨∞Î<åfl#∞. P ~°∞„^Œ∞_»∞ =∞=Ú‡Å#∞ „¿Ñˆ~Ñ≤OK«∞QÍHõ!
Dâß#=ÚYO (T~°÷fi=ÚYO) :
=ºHÍÎ=ºHõÎ QÆ∞}Ë`«~°O ã¨∞q=∞ÅO +¨\ò„uOâ◊`«`åÎ fi`«‡HõO
`«™ê‡^Œ∞`«Î~°`«`«Î fi=∞HõΔ~°q∞u ^èպܫ∞O ã¨^• Ü≥∂yaèó I
=<ÕÌ `å=∞ã¨=i˚`«O „u}Ü«∞#O ã¨∂HΔ͇uã¨∂HõΔ ‡`«Ê~°O
78 ™ê=∞"Õ^OŒ +¨}∞‡Yâ◊~‡°
 âß#ÎO ѨOK«=∞ g∞â◊fi~°ã¨º =^Œ#O Y"åºÑ≤`Õ*’=∞Ü«∞"£∞ II
=ºHÍÎ=ºHõÎ=ÚÅ HõO>ˇ (HÍ~°º HÍ~°}=ÚÅ HõO>ˇ) qÅHõΔ}"≥∞ÿ#n,
=ÚѨÊk P~°∞ `«`«Î fi=ÚÅ`À "åºÑ≤Oz#n, Jxfl `«`«Î fi=ÚÅ HõO>ˇ
Jf`«"∞≥ #ÿ n, <åâ◊~Ç° Ï≤ `« (JHõ~Δ )° `«`Ϋ fi=ÚQÍ ZÅ¡ÑC¨ _»∂ Ü≥∂QÆ∞ÅKÕ
^蕺xOK«|_»^Œy#n, `å=∞ã¨=Ú ÖËxn, ã¨∂HΔ͇uã¨∂HõΔ ‡"≥∞ÿ# ^•x
HõO>ˇ Q˘Ñ¨Ên, âß#Î"∞≥ #ÿ n, PHÍâ◊=∞O`«\Ï "åºÑ≤OKÕ K≥`· #« º ã¨fi~°∂Ѩ
"≥∞ÿ#n J~Ú# Dâ◊fi~°∞x (Dâß#) =ÚY=Ú#‰õΩ #=∞™ê¯~°=Ú.
Wk QÆ∞}Ïf`« x~°∞áêkèHõ Ѩ~°„|Ǩχ `«`«Î fi=Ú.
Dâß#ã¨û~°fiq^•º<å g∞â◊fi~°ó ã¨~°fiÉèí∂`å<åO
„|Ǩ‡kèѨu¢~°ƒÇ¨Ï‡}ÀkèѨu¢~°ƒÇ¨‡ t"À"Õ∞ Jã¨∞Î ã¨^•t"À"£∞II
ã¨~°fi q^ŒºÅ‰õΩ xÜ«∂=∞‰õΩ_»∞, ã¨~°fi Éèí∂`«=ÚʼnõΩ „ѨÉèí∞=Ù, "Õ^Œ
=ÚÅ#∞ ~°H˜ΔOK«∞"å_»∞, „|Ǩχ^Õ=Ù#‰õΩ JkèѨu, ã¨~°fi "åºÑ¨Hõ"≥∞ÿ#
|$ǨÏ`«Î=∞ ~°∂Ѩ=Ú HõÅ"å_»∞–J~Ú# Dâ◊fi~°∞_»∞ <å Ѩ@¡ â◊√Éèí
Hõ~°∞_»QÆ∞QÍHõ!
„Ѩ}= `«`åÎ fi~°÷ ~°∂ѨÙ_≥·# P ã¨^•t=Ù_»∞ ##fl#∞„QÆÇ≤ÏOK«∞ QÍHõ!
(P`«_Õ <Õ#∞QÍ JQÆ∞^Œ∞#∞ QÍHõ!)– J#QÍ t"≥·Hõº=Ú.
UHõ U= t=ó ™êHΔÍ`ü ã¨`«º*Ï˝<åk ÅHõΔ}óI
qHÍ~° ~°Ç≤Ï`«ó â◊√^Œúó ã¨fiâ◊HÍκ ѨOK«^è•ã≤÷`«ó II
ã¨`«º*Ï˝<å#O^Œ~°∂ѨÙ_»∞, qHÍ~°~°Ç≤Ï`«∞_»∞, â◊√^Œ∞ú_»∞ J~Ú#
t=Ù_»∞. XHõ¯_Õ J~Ú#ѨÊ\˜H©, `«# â◊H˜Î`À (ѨOK«Hõ$`«º â◊‰õΩÎÅ`À)
S^Œ∞ ~°HÍÅ∞QÍ L<åfl_»∞.
1. ã¨^Àº*Ï`«=ÚYO #∞O_ç ѨÓ~åfi=∂flÜ«∞ =∞O„`«=ÚÅ∞ L^ŒƒùqO
Kå~Ú. Wq QÍÜ«∞„`åºk Ô~O_»∞ HÀ@¡ "≥·kHõ =∞O„`åÅ∞.
2. "å=∞^Õ= =ÚYO #∞O_ç ^ŒH}Δ˜ Ï=∂flÜ«∞ =∞O„`«=ÚÅ∞ HõeQÍ~Ú.
Wq â‹·"åQÆ=∂xH˜ K≥Ok# HÀ\˜ =∞O„`«=ÚÅ∞.
3. JѶ¨∞’~°=ÚYO #∞O_ç ѨtÛ=∂=∂flÜ«∞ =∞O„`«=ÚÅ∞ "≥Å∞=_ç
<å~Ú. Wq "≥·+¨‚"åQÆ"≥∂HÍÎÖˇ·# HÀ\˜ =∞O„`åÅ∞.
™ê=∞"Õ^OŒ +¨}∞‡Yâ◊~‡° 79
 4. `«`«∞Ê~°∞+¨ =ÚYO #∞O_ç L`«Î~å=∂flÜ«∞ =∞O„`åÅ∞ =ºHõÎ=∞
Ü«∂º~Ú. =∞Ǩq^•ºk XHõ HÀ\˜ =∞O„`«=Úeq.
5. Dâß# =ÚYO T~å÷fi=∂flÜ«∞ =∞O„`«=ÚʼnõΩ =¸ÅO. P`«‡
*Ï˝#O „Ѩ™êkOKÕ |Ǩï=∞O„`åeO^Œ∞#∞O_ç =ºHõÎ=∞Ü«∂º~Ú.
– WÖÏ "≥Ú`«ÎOQÍ U_»∞ HÀ@¡ =∞O„`åÅ∞ Ѩ~°"Õ∞â◊fi~°∞x S^Œ∞
=ÚMÏÅ #∞O_ç Pq~°ƒqù OKå~Ú. g\˜ ^蕺#O, <å=∞O ã¨~fi° =∞O„`«
[Ѩó Ѷ֨ Ïxfl™êÎÜ∞« x 'â‹"· åQÆ=∞ `«O„`«™ê~° ã¨O„QÆÇϨ O— =O\˜ „QÆO^ä•
Å∞ K≥|∞`«∞<åfl~Ú.
ѨOK«=ÚY t=ã¨fi~°∂ѨO ã¨~fi° =∞O„`å`«‡HõO– ã¨~fi° qâßfi`«‡HõO–
ã¨~°fi`«`åÎ fi`«‡HõO.

80 ™ê=∞"Õ^OŒ +¨}∞‡Yâ◊~‡°
 =ÚO^Œ∞QÍ #Ok, `«~°∞"å`« t=Ù_»∞
`«`∞« Ê~°∞ëêÜ«∞q^Œ‡¿ÇÏ
K«„Hõ`«∞}Ϥܫ∞ nè=∞Ç≤Ï I
`«<Àfl #xÌó „ѨKÀ^ŒÜ«∂`üII
''=$ëÈÇ≤Ï ÉèíQÆ"å<£ ^èŒ~°‡ó—— – ^èŒ~°‡ÉèíQÆ"å#∞_Õ =$+¨ÉèíO.
D =$+¨ÉèíO `≥Å¡QÍ LO@∞Ok. JO>Ë ^èŒ~°‡Ñ¨Ù ÅHõΔ}O ã¨fiK«Ûù`«.
^èŒ~°‡ =$+¨ÉèÏxH˜ <åÅ∞QÆ∞ HÍà◊√¡.
Jq 1. ã¨`«ºO, 2.JÇ≤ÏOã¨, 3. J¿ãÎÜ«∞O, 4.â∫K«O
ã¨`º« =∞O>Ë Uq∞\˜? –D „Ѩâfl◊ ‰õΩ LѨx+¨`∞« Î K«H¯õ x ã¨=∂^è•<åxfl
WzÛOk.
''Éè∂í `«ÇÏ≤ `« Ü«∞^ä•~°÷ ÉèÏ+¨}"Õ∞= ã¨`º« O——– „áê}˜ Ç≤Ï`«O HõeyOKÕ
Ü«∞^ä•~°÷ =K«#"Õ∞ ã¨`«ºO.
Ü«∞^ä•~°÷ =K«#"Õ∞ ã¨`«ºO (L#fl^Œ∞#fl@∞¡ =∂\Ï¡ _»_»O)– Jx
K≥¿ÑÎ KåÅ∞ Hõ^•! HÍh ^•xHõ<åfl =ÚO^Œ∞ 'Éèí∂`«Ç≤Ï`«O— =ÚYºO.
L#fl^•xx L#fl@∞¡QÍ K≥ѨÊ_»O ZÖÏQÆ∂ J=ã¨~°"Õ∞. J~Ú`Õ Jxfl
Ѩiã≤÷`«∞Ö’¡#∂ Jk ˆHΔ=∞Hõ~°O HÍ^Œ∞. „áê}˜HÀ\˜ ˆHΔ=∂xH˜ ÉèíOQÆO
HõeyOKÕ ã¨`«ºO ‰õÄ_® Jã¨`«º"Õ∞.
™ê=∞"Õ^OŒ +¨}∞‡Yâ◊~‡° 81
 ^èŒ~å‡xfl =¸~°öOQÍ, "≥ÚO_çQÍ HÍHõ PK«~°}jÅ"≥∞ÿ# qâı¡+¨}`À
JOkOz# Ѷ∞¨ #`« ã¨<å`«# ã¨O㨯 $uÖ’ LOk. D q^è"Œ ∞≥ #ÿ ã¨Ê $ǨÏ
`À, =∂@H© =∞#ã¨∞H© á⁄O`«# Hõey# Hõ@∞ìÉÏ@∞`À LO_»_»"Õ∞
ã¨`«ºO.
Ô~O_»=k JÇ≤ÏOã¨. =∂@`À HÍh, =∞#ã¨∞`À HÍh, „H˜Ü«∞`À
HÍh =∞~˘Hõ „áê}˜x <˘Ñ≤ÊOK«HõáÈ=_»"Õ∞ JÇ≤ÏOã¨.
=¸_»=k J¿ãÜ Î ∞« O. ¿ãÜ
Î ∞« O JO>Ë ^˘OQÆ`#« O. J¿ãÜ
Î ∞« O JO>Ë
^˘OQÆ`«#O ÖËHõáÈ=_»O.
Wà◊g¡ ∞^ŒÑ_¨ ç ^ÀK«∞HÀ=_»"∂≥ , Ѩ~å~Ú "å_ç „^Œ"åºxfl JѨÇϨ iOK«
_»"≥∂ =∂„`«"Õ∞ ^˘OQÆ`«#O HÍ^Œ∞. J„Hõ=∂~°˚##∂ ^˘OQÆ`«#O
J<åfl~°∞.
P~°˚#Ö’ J„Hõ=∞O LO_»~å^Œ∞. JÖψQ qxÜ≥∂QÆO Ö’#∂
J„Hõ=∞O ѨxH˜~å^Œ∞. `«# ÉÏ^茺`«efl `å#∞ ã¨iQÍæ x~°fiiÎOKÕÖÏ
^èŒ<åxfl qxÜ≥∂yOKåe.
=∂`å Ñ≤`~« ∞° Å∞, ÉèÏ~åºa_»Å¤ ∞, J#fl^Œ=Ú‡Å∞... WÖÏ ‰õΩ@∞O|O
Ѩ@¡, ã¨=∂[O Ѩ@¡ `å#∞ KÕÜ«∞ =Åã≤# Hõ~°Î"åºÅ‰õΩ ^èŒ<åxfl Y~°∞Û
KÕÜ∂« e.
D q^èOŒ QÍ P~°#˚ , qxÜ≥∂QÆO 㨄Hõ=∞OQÍ LO_»_"» ∞Õ 'J¿ãÜ Î ∞« O.—
<åÅ∞QÆ=k â∫K«O. â◊√z Hõey LO_»_»O. D â◊√z ÉÏǨϺ â◊√z,
JO`«ó â◊√z – Jx Ô~O_»∞ q^è•Å∞. ™êfl<å^Œ∞Å∞ ÉÏǨϺ â◊√z.
f~°÷¿ã=#O, PKå~°O "≥Ú^ŒÖˇ·#q ÉÏǨϺ â◊√zH©, JO`«óâ◊√zH©
#_»∞=∞# LO\Ï~Ú. Jq =∞# ã¨∂HõΔ ‡ „ѨѨOKåxfl â◊√kúKÕ™êÎ~Ú.
JO`«ó â◊√kú L`«Î=∞ ÉèÏ"åÅ`À, =∞#ã¨∞û#∞ x~°‡ÅO KÕã¨∞HÀ =_»O.
„¿Ñ=∞ÉèÏ=#, ÉèíQÆ=zÛO`«#, ã¨O`«$Ñ≤Î =∞<À x~°‡Å`«‰õΩ ™ê^èŒ#Å∞.
D <åÅ∞ˆQ ^èŒ~å‡xH˜ „Ѩ^è•<å^è•~åÅ∞.
JO^Œ∞ˆH ^èŒ~°‡=$+¨ÉèÏxH˜ <åÅ∞QÆ∞ HÍà◊√¡ J<åfl~°∞. D =$+¨Éèí
ã¨fiÉèÏ=O P#O^ŒO.
D <åÅ∞QÆ∂ áê\˜OKÕ"åxH˜ ÉèíÜ«∞=¸, ^Œ∞óY=¸ LO_»=Ù.
82 ™ê=∞"Õ^OŒ +¨}∞‡Yâ◊~‡°
ã¨O`«∞+≤ì`À ‰õÄ_ç# P#O^Œ"Õ∞ LO@∞Ok. P#O^ŒOQÍ LO_»_®<Õfl
'#Ok— JO\Ï~°∞. JO^Œ∞ˆH ^èŒ~°‡=$+¨ÉèÏxH˜ #Onâ◊fi~°∞_»x ¿Ñ~°∞.
D #Ok Ѩ~"° ∞Õ â◊fi~°∞x "åǨÏ#O. JO>Ë Ñ¨~"° ∞Õ â◊fi~°∞_»∞ ^è~Œ å‡xfl
Jkè +≤ªOz LO\Ï_»x J~°÷O. ^èŒ~°‡O Z=i =^ŒÌ LO@∞O^À "åix
Jkè+≤ªOz ÉèíQÆ=O`«∞_»∞ „ѨHÍt™êÎ_»∞.
JO`ÕHÍ^Œ∞ – =∞#O t"åÅÜ«∂xH˜ "≥o`Õ =ÚO^Œ∞ #Onâ◊fi~°∞x
ѨÓlOz, `«~∞° "å`« t=Ùx P~åkè™êÎO. #Ok H˘=ڇŠ^•fi~å t=Ùx
^Œi≈™êÎO.
nxÖ’ JO`«~å~°÷O: =ÚO^Œ∞ ^èŒ~å‡K«~°}. `«^•fi~å ^Õ=`å~°Û#.
^èŒ~°‡O ^•fi~å ÉèíQÆ=O`«∞_»∞ ^Œ~°≈#q∞™êÎ_»∞.
<åÅ∞QÆ∞ JOâßÅ#∞ J^茺ܫ∞#O KÕã≤ PK«~°}Ö’H˜ `≥K«∞ÛH˘<Õ
Hõh㨠„Ѩܫ∞`«flO ‰õÄ_® KÕÜ«∞# ѨÙÊ_»∞ z`«Îâ◊√kú ã≤kúOK«^Œ∞. â◊√^ŒúO
HÍx z`åÎxfl t"å~°Ê}O KÕÜ«∞QÆÅ=∂!
<åÅ∞QÆ∞ "Õ^•Å∞ <åÅ∞QÆ∞ áê^•Å∞QÍ HõÅ ^èŒ~°‡ã¨fi~°∂Ѩ"Õ∞
=$+¨Éèí=∞x =∞ǨÏ~°∞¬Å ^Œ~°≈#O.
''`«`«∞Ê~°∞ëêÜ«∞ q^Œ‡¿ÇÏ "Õ^Œ~°∂áêÜ«∞ nè=∞Ç≤Ï `«<Àfl =$+¨Éèíó
„ѨKÀ^ŒÜ«∂`ü—— – ÉèíQÆ=O`«∞x ^Œ$+≤ìÖ’ ÃÑ@∞ìH˘x PK«iOKÕ ^èŒ~°‡"Õ∞
P#O^Œã¨fi~°∂ѨO. JO^Œ∞ˆH #Ok ZÅ¡"Õà◊ÖÏ ÉèíQÆ=^Œaè=ÚYOQÍ
LO\Ï_»∞. ^èŒ~å‡xH˜ ÅHõΔ ºO ‰õÄ_® Ѩ~°=∂`«‡ÜÕ∞.

™ê=∞"Õ^OŒ +¨}∞‡Yâ◊~‡° 83
 ÉÏÅ t=Ù_»∞
ã¨^•t=Ùx ÉÏÅ~°∂ѨOQÍ =i‚OK«_»O =∞#‰õΩ ™ê^è•~°}OQÍ
`å~°ã¨Ñ¨_»^Œ∞. HÍh–™êfiq∞ ÉÏÅ~°∂ѨO ѨÙ~å}ÏÖ’¡#∂, Láê
ã¨#Ö’#∂ „Ѩ™êÎq`«O.
XHõ â◊H˜Î ѨÙ~å}O „ѨHÍ~°O – [QÆ<å‡`« ~åHõΔ㨠ã¨OǨ~°O KÕã≤#
`«~°∞"å`« P"≥∞ „HÀ^èŒO âßOuOK«Hõ, JHÍÅ „Ѩà◊Ü«∞O ã¨OÉèíqã¨∞Î#fl
ã¨=∞Ü«∞OÖ’ ^Õ=`«ÅO`å P"≥∞#∞ âßOuOѨ*Ë¿ãO^Œ∞‰õΩ t=Ùx
„áêi÷OKå~°∞.
t=Ù_»∞ "≥O@<Õ ÉÏÅ~°∂ѨO ^èŒiOz, z#fl áê=ÚÅ∂, z#fl
ѨÙe`ÀÅ∂, z#fl z#fl [@Å∂, zxfl K«O„^ŒÖYË ... "≥Ú^ŒÖ#·ˇ JÅO
HÍ~åÅ`À =ÚQÆú"≥∂ǨÏ#OQÍ =∂i, ÉÏÅ ã¨Ç¨Ï["≥∞ÿ# ~À^Œ#O
KÕâß_»∞. Jk qx J@∞K«∂ã≤# [QÆ^ŒO|Ö’ =∂`«$"å`«ûź ÉèÏ=O
á⁄Oy P"≥∞ âßOuã¨∞ÎOk.
™ê¯O^ŒOÖ’x HÍjYO_»OÖ’ 'ÉÏÅt=Ùx— „Ѩ™êÎ=# LOk.
qâßfi#~°∞_»<Õ =∞Ǩ`«∞‡_»∞ ã¨`ü ã¨O`å<åi÷Ü≥ÿ∞ HÍj ˆHΔ„`«OÖ’
qâ◊fi<å^ä∞Œ x Láêã≤OKå_»∞. JѨC_»∞ qâıfiâ◊fi~° eOQÍ# ÉÏÅt==¸iÎ
qâßfi#~°∞#‰õΩ ™êHΔÍ`«¯iOzOk. P ÉÏÅt=Ùx Hõq™ê~°fiÉè∫=∞
N<å^äŒ∞_»∞ ǨÏ$^ŒºOQÍ =i‚OKå~°∞.
84 ™ê=∞"Õ^OŒ +¨}∞‡Yâ◊~‡°
 t=Éè‰í Ωõ ÅÎ Ö’ „Ѩã^≤ ∞Œ ~ú åÖˇ#· ɡ[=˚ ∞Ǩ^Õq, P â◊OHõ~∞° x tâ◊√=ÙQÍ
KÕã≤ ÖÏeOz, ÔH·=ÖϺxfl á⁄OkOk.
''t=Ù#‰õΩ `«e¡ ÖËHõ áÈ=_»OKÕ`<« ,Õ áêѨO! Wxfl J=ã¨Å÷ ∞ Ѩ_®¤_∞» .
`«e¡QÍh L#fl@¡~Ú`Õ Wxfl W|ƒO^Œ∞Å∞O_Õ"å!
`«e¡ QÆeæ# <ÕÅ `«Ñ¨ã≤QÍxK«∞Û!
`«e¡QÆeæ# <ÕÅ `«Å [_»Åæ@∞ì?
`«e¡Ü«Ú#fl q+¨O|∞ „`å=<ÕeK«∞Û?
`«e¡ Ü«ÚO_ç# `Àà◊√§ ^•ÅÊ<ÕeK«∞Û?
`«e¡ áê=ÚÅ <Õ~° ^èŒi~ÚOѨxK«∞Û?
... `«e¡ ѨÙK«∞Û<≥ ã¨∞`«∞ =Å¡HÍ\˜H˜x——
(áêÅ∞¯iH˜ ™È=∞<å^äŒ∞_»∞ – |ã¨=ѨÙ~å}O)
Jx ÉèÏqOz# P J=∂Ü«∞Hõ =x`«, Ѩ~°"Õ∞â◊√x `«#Ü«ÚxQÍ
HÍqOz, ™êfl<åÅ∞ KÕ~ÚOz, ÖÏeOz, Ѩã≤Ñ≤Å¡"åxx Hõ#fl`«e¡ÖÏ,
"å`«ûźÉèÏ=O`À P^ŒiOzOk.
''<åÜ«∞#fl! <å ‰õ#fl! <å Ѩ\ ˜ì! <å z#fl=_»∞QÆ!——
Jx ÉÏÅtâ◊√=Ùx =Ú^•Ì_çOk. P Ѩ~°=∞ "å`«ûź ÉèÏ"åxH˜
Ѩ~°=∂#O^ŒÑ¨_ç t=Ù_®"≥∞‰õΩ "≥∂HΔÍxfl „Ѩ™êkOKå_»∞. U q^è•#
ÉèÏqOz P~åkèOz`Õ P q^è•# J#∞„QÆÇÏ≤ OKÕ ÉèÏ="Õ^∞Œ º_»∞ t=Ù_»∞.
ÉèíH˜ÎÖ’x "å`«ûÖϺã¨H˜ÎH˜ J#∞"≥·# ÉÏÅ t==¸iÎx L`«Î~°„Ѩ^Õâò,
=∞^茺„Ѩ^ÕâòÅÖ’ P~åkèOK«_»O HõxÑ≤ã¨∞ÎOk. â◊Ü«∞xOz L#fl ÉÏÅ
t=~°∂ѨO P „áêO`åÅÖ’ „Ѩã^≤ OúŒ QÍ z„`«Ñ\¨ ÏÅÖ’ ^Œ~≈° #q∞ã¨∞OÎ k.
Náê^Œ=ÚÅ Éˇ·_ç zé∞QÆl˚Ü«∞Å`À_»
~î°=}˜OK«∞ QÆO_»ÃÑO_®~° =∞=∞~°
"≥e^•=∞~°ÅÉ’Å∞ "≥_»^Œ„HÍÅæ#∞flÅ∞
=∞kÌHÍÜ«∞Å`À_» #∞kÌ=_»Ü«∞
"≥ÚÅHõ‰õÄHõ\ ˜ „QÍÅ∞ =ÚHÍÎÅÖÏ=∞O|∞
Éèíã≤`«OѨ٠ÉÁ@∞ì`À ÉÏ^ŒiOѨ
ÉÏÅ|∞QÆæÅ nÑ≤ΠѨš=O|∞Å`À_»
™ê=∞"Õ^OŒ +¨}∞‡Yâ◊~‡° 85
 lxflÖË#QÆ=ÙÅ∞ K≥eq∞ ¿ãÜ«∞
Å[˚Ü≥∞é∞QÆx Hõ\ ˜=∞O_»ÅO|∞g∞^Œ
=Å∞^Œ=„*ÏÅ Hõ=∞~°∞ QÆ~°fiO|∞ ã¨∂Ѩ
k=ºÉÏʼnõΩ_˘Hõ~°∞O_»∞ `Õ[iÖˇ¡
QÍt qâıfiâ◊ â◊OÉèí∞eOQÆO|∞#_»∞=∞.
z<åfli t=~°∂áêxfl K«∂ã≤, qâßfi#~°∞_»∞,
''.... Z=fix =Å# ã¨~fi° O|∞#∞ <≥=fiO_»∞ ã¨~fi° O|∞#∞ Hõ#∞OQ˘#∞,
<≥=fiO_»∞ ã¨OѨ#∞flO, _≥=fi_»∞ ^Œi„^Œ∞, _≥=fiO_»∞ =$^Œ∞úO, _≥=fiO_»∞
Ü«Ú=, Ü≥∞=fi_»∞ ÉÏÅ∞O_»\ ˜ì h‰õΩ #=∞™ê¯~°O|∞—— – Jx
™È΄uOKå_»∞.
t=Ù_»∞ `«# JOâ◊`À, P =∞Ǩ`«∞‡#‰õΩ ‰õΩ=∂~°∞xQÍ 'QÆ$ǨÏѨu—
<å=∞O`À J=`«iOKå_»∞. J`«_Õ `«Ñ⨠≈◊ HÎ̃`À Jyfl ã¨fi~°∂ѨÙ_≥,· Jyfl
Ö’HÍkèѨu JÜ«∂º_»∞. qâßfi#~°∞x ‰õΩ=∂~°∞_»∞ Hõ#∞Hõ, ''"≥·âߺ
#~°∞_»∞—— Jx ¿Ñ~°∞á⁄O^•_»∞. '#"≥∂-ѨQÆÖσùÜ«∞ K«— – '#"≥∂
*˺ëêªÜ«∞ K« HõxëêªÜ«∞ K«— =O\˜ ~°∞„^Œ =∞O„`åÅ∞ D ÉèÏ=#‰õΩ
|ÖÏxfl™êÎ~Ú.

86 ™ê=∞"Õ^OŒ +¨}∞‡Yâ◊~‡°
 hÅHõO~î° =∞ǨÏOÉè*í Ë
qëêxfl Ãã`· O« kQÆq∞Oy# =∞$`«∞ºO[Ü«Ú_»∞ `å#∞ âßâ◊fi`«"∞≥ #ÿ
J=∞$`« ã¨fi~°∂Ѩ Ѩ~°„|Ǩχ#x Kå\˜# bÅ Wk.
H©~Δ ™° êQÆ~O° #∞O_ç ѨÙ\˜#ì ã¨OѨ^ÅŒ h, J=∞$`åxfl <Õ#O>Ë <Õ#x
áÈ~å_ç ѨÙK«∞Û‰õΩ<åfl~°O^Œ~∂° . t=Ù#‰õΩ =∂„`«O J„QÆ`åO|∂ÅOQÍ
qëêxflKåÛ~°∞. Ö’ˆHâ◊fi~°∞_»∞ Éè’QÍʼnõΩ H͉õΩO_® `åºQÍxˆH
=ÚO^Œ∞<åfl_»∞. 'áêʼnõΩÅ ÅHõΔ}q∞k— – Jx Kå@∞`«∞<åfl_»∞ P
qâıfiâ◊fi~°∞_»∞.
qëêhfl, J=∞$`åhfl – Ô~O_çO\˜h ã¨=∞OQÍ K«∂_»QÆeˆQ Ü≥∂w
â◊fi~°∞_®`«_»∞. ^ŒfiO^•fif`«"≥∞ÿ# Ѩ~°`«`«Î fi ã¨fi~°∂ѨÙ_»∞.
™ê=∞"Õ^OŒ +¨}∞‡Yâ◊~‡° 87
 q+¨O ‰õÄ_® PÜ«∞# HõO~îO° Ö’ JÅOHÍ~°OQÍ J=∞iOk. JO^Œsfl
ÉèÜ
í ∞« ÃÑ\˜#ì q+¨O t=Ùx HõO~îO° Ö’ KÕ~Q° Í<Õ, JO^ŒiH© x~°ƒÜ
ù ∞« OQÍ<Õ
QÀK«iOzOk. ÉèQí =Æ O`«∞x P„â◊~ÚOz# "åiH˜ Z=i #∞O_ô ÉèÜ í ∞«
=ÚO_»^Œ∞– "åi #∞O_ç „Ñ¨Ñ¨OKåxH© ÉèíÜ«∞=ÚO_»^Œ∞.
Ö’HÍ#flO`«\ ˜h =ÚO^Œ∞ ÉèíÜ«∞ÃÑ\˜ì# qëêxfl t=Ù_»∞ âßã≤Oz
áê#O KÕã¨∞ÎO>Ë PÜ«∞# XO\˜ÃÑ· áê=∞∞Å∞QÍh, `«ÅÃÑ· K«O„^Œ∞_»∞
QÍh Hõ^ÅŒ ÖË^∞Œ , HõO^ŒÖ^Ë ∞Œ . ZO^Œ∞=Å¡? t=Ùx P„â◊~ÚOz# "å_»∞
^ÕxH© ÉèíÜ«∞Ѩ_»^Œ∞–K«eOK«^Œ∞–^≥|ƒu#_»∞. JO^Œ∞‰õΩ PÜ«∞##∞
P„â◊~ÚOz# ã¨~°ÊK«O„^•^Œ∞Å∞ ˆHΔ=∞OQÍ x|ƒ~°OQÍ L<åfl~Ú.
qëêxfl x„QÆÇÏ≤ Oz# P J=∞$`Õâ√◊ x J#∞„QÆÇϨ O`À Pkè"åº^è∞Œ efl
JkèQÆq∞Oz, =∞$`«∞ºÉÏ^èŒefl áÈQ˘@∞ìHÀQÆÅO.
PÜ«Úˆ~fi^Œ „QÆO^ä•ÅÖ’ K«~°Hõ ã¨OÇ≤Ï`« =Öˇ |Ç¨ï „Ñ¨ã≤^Œú"≥∞ÿ#
"≥·^Œºâߢã¨Î áês}∞_≥·# N |ã¨=~åA J<Õ q^•fiOã¨∞_»∞ Ö’HõÇ≤Ï`«O
HÀã¨O ã¨O㨯 $`«OÖ’ ''|ã¨=~årÜ«∞O—— „QÆO^ä•xfl ~°zOKå_»∞.
P HÍÅOÖ’ „Ѩã≤kú á⁄Ok# K«~°Hõ=Ú, =∂^èŒ= HõÅÊ=Ú, Éèˇ·~°=
HõÅÊ=Ú, JtfihÜ«∞O, PÜ«Úˆ~fi^Œ ã≤O^èŒ∂~°=∞}˜^Œ~°Ê=Ú, zH˜`åû
™ê~° ã≤^Œúã¨O„QÆǨÏO... WÖÏ Z<Àfl „QÆO^ä•Å#∞ HõΔ}‚OQÍ Ñ¨ijeOz
J<ÕHõ ~ÀQÍÅH˜ x^•#=Ú ™ê^茺 J™ê^茺 ÅHõΔ}ÏÅ∞, ã¨~°fi ~ÀQÆ
zH˜`«ûÅ#∞ ''|ã¨=~årÜ«∞O——Ö’ xH˜ΔѨÎO KÕâß~°∞.
''q^ŒfizÛùO`å=∞}˜—— J~Ú# N=∞^Œƒã¨=~åA t=Éèí‰õΩÎ_»∞. `«#∞
~°zOz# |ã¨=~årÜ«∞O „QÆO^äŒOÖ’ 25 „ѨHõ~°}Å∞ L<åfl~Ú.
Jxfl „ѨHõ~°}ÅÖ’#∞ "≥Ú^Œ\ ˜ â’¡HõO t=Ùx ã¨∞ÎuOKÕ „áê~°OÉèíO
HÍ=_»O qâı+¨O. JO^Œ∞ˆH D =∞Ǩ`«∞‡x‰õΩ#fl J<ÕHõ a~°∞^Œ∞Ö’¡
''N hÅHõO~î° K«~°}Ï~°qO^Œf~°÷ „Ѩ™ê^Œ áê~å"å~°—— J<Õk =ÚYº
"≥∞#ÿ k.
„áê~°÷<å â’¡HÍÅ∞QÍ N |ã¨=~åA ~°zOz# ã¨∞ÅÉèí"≥∞ÿ# 25
ã¨O㨯 $`« â’¡HÍÅ#∞ ѨiîOz P~ÀQͺxfl á⁄O^Œ=K«∞Û.
â’¡II N hÅHõO~îO° Éè∞í [ˆQO„^Œ Éè∂í +¨O <åQÍl#O ~å[HõàÏHõÖÏѨ"∞£ I
88 ™ê=∞"Õ^OŒ +¨}∞‡Yâ◊~‡°
 Q“sâ◊fi~°O ^Õ= =ÚhO„^Œ ¿ã=ºO ^Õ=OÉè*í Ë N yi*Ïkè<å^ä"Œ ∞£ II
â’ÉèÏHõ~"° ∞≥ #ÿ hÅHõO~îO° Hõe,æ „âı+"ª¨ ∞≥ #ÿ ã¨~åÊÅ#∞ PÉè~í }
° ÏÅ∞QÍ
^èŒiOz# QÆ[ K«~°‡^èŒ~°∞_»∞, K«O„^ŒHõàÏÉèí∂+¨}∞_»∞ J~Ú# áê~°fif
Ѩux, <å~°^•k =Ú#∞Å∞ ¿ãqOKÕ HÔ Ö· Ïã¨Ñu¨ J~Ú# Ѩ~"° ∞Õ â◊fi~°∞x
<Õ#∞ ÉèílOK≥^Œ#∞.
â’¡II Hõ$uÎ"åã¨O ѨÙ~å~åu =∞O^èŒHÍã¨∞~° ÉèíO[#"£∞ I
Éèí~°æO â‹·Åã¨∞`ånèâ◊O hÅHõO~î° =∞ǨÏOÉèí*Ë II
QÆ*ÏK«~å‡O|~°∞_»∞, „uѨÙ~åO`«‰õΩ_»∞, JO^èŒHÍã¨∞~° ã¨OǨi,
ã¨~fi° Ö’Hõ ѨÓl`«∞_»∞, áê~°fifѨu J~Ú# hÅHõO~î∞° x <Õ#∞ Éèlí OK«∞
K«∞<åfl#∞.
â’II ^ŒHõΔÜ«∞*Ï˝Ñ¨Ç¨~°O K« ã¨~°fi^Õ= =∞^•Ñ¨Ç¨Ï"£∞ I
g~°K«∂_®=∞}˜O g~°O g~°Éèí„^Œ =∞ǨÏOÉèí*Ë II
^ŒHõΔÜ«∞[˝ ã¨OǨ~°‰õΩ_»∞, WO„^•k^Õ=`«Å =∞^Œ=∞}z# â◊¥~å„QÆ
QÆ}∞º_»∞, „ѨÉÏè Hõe`«∞_»∞ J~Ú# g~°É„íè ^Œ∞x <Õ#∞ Éèlí OK«∞K«∞<åfl#∞.
â’¡II „|Ǩχ q+¨μ‚ ã¨∞~ånèâ◊ ¿ã=ºáê^Œ ã¨~À~°∞ǨÏ"£∞ I
Ѩ~å`«Ê~«`«~°O ^Õ=O hÅHõO~î° =∞ǨÏOÉèí*Ë II
K«`«∞~°∞‡Y∞_»∞, q+¨μ‚=Ù, ^Õ"ÕO„^Œ∞_»∞ J#∞"å~°ÅKÕ ¿ãqOѨ|_Õ
áê^ŒÑ¨^Œ‡=ÚÅ∞ Hõeæ#"å_»∞, Ç≤Ï~°}ºQÆ~°∞ƒù# HõO>Ë Ñ¨~°∞_»∞, ã¨fiÜ«∞O
„ѨHÍâ◊ ã¨fi~°∂ѨÙ_≥·# hÅHõO~î°∞x <Õ#∞ ÉèílOK≥^Œ#∞.
â’¡II #Onâ◊ âı+¨ j`åOâ◊√ ã≤OǨÏHõ~°∂Ê~° ™ê~°Ãã·ó I
K«O^Œ<Õ# K« `«∞ÖϺOQÆO hÅHõO~î° =∞ǨÏOÉèí*Ë II
#Onâ◊fi~°∞_»∞, Pkâı+¨μ_»∞, K«O„^Œ∞_»∞, ã≤OǨÏ=Ú, Hõ~°∂Ê~°=Ú,
™ê~°ã¨Ñ¨H˜Δ, K«O^Œ#=Ú J#∞ "åx`À `«∞ź"≥∞ÿ# â◊s~°O HõÅ hÅ
HõO~î°∞x <Õ#∞ ÉèílOK≥^Œ#∞.
â’¡II =$¿+O„^Œ QÍq∞#O â◊√ÉèíO 㨈~fiâ◊O ÉèíHõÎ=`«ûÅ"£∞ I
Éèí∂`Õâ◊O Ö’Hõ Hõ~åÎ~°O hÅHõO~î° =∞ǨÏOÉèí*Ë II
„âı+¨ª"≥∞ÿ# =$+¨Éèí=Ú<≥H˜¯ ã¨OKå~°O KÕ¿ã"å_»∂, ã¨∞YHõ~°∞_»∂,
[QÆnâ◊fi~°∞_»∞, Éèí‰õΩÎÅ Ü«∞O^Œ∞ "å`«ûźO HõÅ"å_»∂, Éèí∂`«=ÚʼnõΩ
™ê=∞"Õ^OŒ +¨}∞‡Yâ◊~‡° 89
 „ѨÉèí∞=Ù, [QÆ`ü ã¨$+≤ì ã≤÷u ã¨OǨ~°‰õΩ_»∞ J~Ú# hÅHõO~î°∞x <Õ#∞
Éèlí OK≥^#Œ ∞.
â’¡II â◊¥e#O "Õ∞~°∞ HÀ^ŒO_»O Ѩ^Œ‡Ö’K«#™êÜ«∞Hõ"£∞ I
„uѨÙ~åã¨∞~° ã¨OǨ~°O hÅHõO~î° =∞ǨÏOÉèí*Ë II
â◊¥ÅǨÏã¨∞Î_≥·, "Õ∞~°∞ Ѩ~°fi`åxfl ^èŒ#∞ã¨∞ûQÍ HõÅ"å_≥·, N=∞Ǩ
q+¨μ‚=Ù<Õ ÉÏ}OQÍ HõÅ"å_≥·, „uѨÙ~åã¨∞~°∞Åx ã¨OǨÏiOz# hÅ
HõO~î°∞x <Õ#∞ ÉèílOK≥^Œ#∞.
â’¡II Y\ÏfiOQÆ ^è•i}O ~°∞„^ŒO K«O„^Œã¨∂~åºyflÖ’K«#"£∞ I
q+¨μ‚=Å¡Éèí g∞âß#O ^Õ=^Õ= =∞ǨÏOÉèí*Ë II
Y\ÏfiOQÆ"Õ∞ PÜ«Ú^èŒ=ÚQÍ HõÅ"å_»∞, K«O„^Œã¨∂~åºQÆ∞flÖË
<Õ„`«=ÚÅ∞QÍ HõÅ"å_»∞, q+¨μ‚=¸iÎH˜ „Ñ≤Ü«∞Hõ~°∞_»∞, ã¨HõÖˇ·â◊fi~°º
=ÚÅ#∞ HõeæÜ«Ú#fl ã¨~°fi ^Õ=`«Å‰õΩ „ѨÉèí∞"≥·# Dâ◊fi~°∞x <Õ#∞
Éèlí OK«∞K«∞<åfl#∞.
â’¡II ã¨~°fi[˝O ã¨zÛ^•#O^ŒO Ö’Hõ<å^äŒO [QÆ^Œ∞æ~°∞"£∞ I
"Àº=∞ˆHâ◊O Éèí"åhâ◊O ~å[Éèí∂+¨ =∞ǨÏOÉèí*Ë II
ã¨~°fiA˝_»∞, ã¨zÛ^•#O^Œ ã¨fi~°∂ѨÙ_»∞, Ö’ˆHâ◊√_»∞, [QÆ^Œ∞æ~°∞=Ù,
PHÍâ◊"Õ∞ ˆHâ◊=ÚÅ∞QÍ Hõeæ#"å_»∞, áê~°fiuH˜ „ѨÉèí∞=Ù J~Ú#
K«O„^Œ∞x JÅOHÍ~°OQÍ ^èŒiOz# hÅHõO~î°∞x <Õ#∞ ÉèílOK≥^Œ#∞.
â’¡II =∞Ǩ^Õ=O q~°∂áêHõΔO â◊OHõ~°O Ѩ~°"Õ∞â◊fi~°"£∞ I
^Õ"Õâ◊O, Hõ~°∞}ÏáêOQÆO [QÆnâ◊ =∞ǨÏOÉèí*Ë II
=∞Ǩ^Õ=Ù_»∞, q~°∂áê‰õΩΔ _»∞, â◊OHõ~∞° _»∂, Hõ~∞° }Ï~°ãO¨ Ü«ÚHõ"Î ∞≥ #ÿ
Hõ_»QÆO\˜ K«∂Ѩ٠HõÅ"å_»∞, [QÆnâ◊fi~°∞_»∞ J~Ú# Ѩ~°"Õ∞â◊fi~°∞x
<Õ#∞ ÉèílOK≥^Œ#∞.
â’¡II â◊OHõ~°O x~°‡ÖÏHÍ~°O ÉÏÅK«O„^ŒHõàÏ^èŒ~°"£∞ I
™ê÷}∞O KÀ=∂ѨuO â◊~°fiO Éèí*ËǨÏO =∞e¡HÍ~°∞˚#"£∞ II
ã¨∞YHõ~°∞_»∂, x~°‡Å ã¨fi~°∂ѨÙ_»∞, ÉÏÅK«O„^Œ∞x ^èŒ~°Oz# "å_»∞,
JK«OK«Å_»∂, áê~°fif=Å¡Éèí∞_»∞, â◊~°∞fi_»∞ J~Ú# =∞e¡HÍ~°∞˚#∞x
<Õ#∞ ÉèílOK≥^Œ#∞.
90 ™ê=∞"Õ^OŒ +¨}∞‡Yâ◊~‡°
 â’¡II hÅHõO~î° =∞Ǩ^Õ=O `å~°HõO Hõ~°∞}Ï~°‚="£∞ I
^Õ"Õâ◊O ÉèíHõÎ=∞O^•~° =∞+¨ì=¸iÎ =∞ǨÏOÉèí*Ë II
=∞Ǩ^Õ=Ù_»∞, ã¨O™ê~° `å~°‰õΩ_»∞, Hõ~°∞}Ï~°ã¨ ѨiѨÓ~°∞‚_»∞, ã¨~°fi
^Õ=`«Å‰õΩ „ѨÉ∞íè =Ù, Éè‰í Ωõ ÅÎ HÀÔ~¯b_Õ~∞° Û"å_»∞, J+¨=ì ¸iÎ ã¨fi~°∂ѨÙ_≥#·
hÅHõO~î°∞x <Õ#∞ ÉèílOK«∞K«∞<åfl#∞.
â’¡II =∞Ǩ^Õ=O =∞Ǩ`å‡#O ^Õ"Õâ◊O âı+¨Éèí∂+¨}"£∞ I
â◊OHõ~°O áê~°fif<å^äŒO hÅHõO~î° =∞ǨÏOÉèí*Ë II
^Õ=`«ÅÖ’ ÃÑ^ŒÌ"å_»∞, =∞Ǩ`«∞‡_»∞, ^Õ=`«Å‰õΩ „ѨÉèí∞=Ù, <åQÍ
Éè~í }° ∞_»∞, Éè‰í Ωõ ÅÎ ‰õΩ ã¨∞Y=ÚxKÕÛ áê~°fif<å^ä∞Œ _≥#· hÅHõO~î∞° x <Õ#∞
Éèlí OK≥^#Œ ∞.
â’¡II N [OQÆ"Õ∞â◊ áê^•|˚ Éèí$OQÆO â◊√^ŒúO =∞¿ÇÏâ◊fi~°"£∞ I
ã¨~°fi[˝O ã¨HõÖÏ^è•~°O |ã¨"Õâ◊ =∞ǨÏOÉèí*Ë II
[OQÆ"Õ∞â◊fi~°∞x áê^ŒÑ¨^Œ‡=ÚÅ∞ ¿ãqOK«∞"å_»∞, â◊√^Œ∞ú_»∞, =∞¿ÇÏ
â◊fi~°∞_»∞, ã¨~°fiA˝_»∞, ã¨HõÅ [QÆ`«∞Î#‰õΩ P^è•~°Éèí∂`«∞_»∞ J~Ú#
|ã¨"Õâ◊fi~°∞x <Õ#∞ ÉèílOK≥^Œ#∞.
â’¡II ã¨~°fi[˝O [QÆ^•^è•~°O â◊¥ÅǨÏã¨ÎO #ˆQâ◊fi~°"£∞ I
=ÚH˜Î „Ѩ^•Ü«∞HõO ^Õ=O hÅHõO~î° =∞ǨÏOÉèí*Ë II
ã¨~fi° A˝_∞» , [QÆ`∞« HÎ ˜ P^è•~°É∂íè `«∞_»∞, â◊¥ÅǨÏã¨∞_Î ∞» , HÔ Ö· Ï™êkèÑu¨ ,
=ÚH˜Î „Ѩ^•`«, ã¨fiÜ«∞O „ѨHÍâ◊Éèí∂`«∞_»∞ J~Ú# hÅHõO~î°∞x <Õ#∞
Éèlí OK≥^#Œ ∞.
â’¡II â◊OÉèí∞O Ñ≤<åH˜#O ÉÏÅK«O„^ŒÉèí∂+¨O Hõ$áê~°‚="£∞ I
ã¨~°fiáêѨǨÏ~°O x`«ºO hÅHõO~î° =∞ǨÏOÉèí*Ë II
ã¨∞Yã¨fi~°∂ѨÙ_»∞, Ñ≤<åHõ=∞<Õ ^èŒ#∞ã¨∞û ^èŒiOz# "å_»∞, ÉÏÅ
K«O„^Œ∞}˜‚ JÅOHÍ~°OQÍ Hõe#æ "å_»∞, Hõ~∞° }ÏѨiѨÓ~°∞_‚ ∞» , ã¨~fi° áê`«
HÍÅx áÈQ˘>Ëì"å_»∞, P^ŒºO`«~°Ç≤Ï`«∞_»∞ J~Ú# hÅHõO~î°∞x <Õ#∞
Éèlí OK≥^#Œ ∞.
â’¡II g~°Éèí„^ŒO q~°∂áêHõΔO <å~°ã≤OÇ¨Ï =∞^•O`«Hõ"£∞ I
JÇ≤ÏÉèí∂+¨O â◊√ÉèÏHÍ~°O Éèí*ËǨÏO g~° âıY~°"£∞ II
™ê=∞"Õ^OŒ +¨}∞‡Yâ◊~‡° 91
 q+¨=∞^Œ$+≤ì HõÅ"å_»∞, #$ã≤OǨïx =∞^Œ=Ú J}z#"å_»∞, ã¨~°Ê
=ÚÖË Éè∂í +¨}=ÚÅ∞QÍ HõÅ"å_»∞, =∞OQÆàH◊ ~õ "° ∞≥ #ÿ PHÍ~°O HõÅ"å_»∞,
â◊¥~å„QÆQÆ}∞º_»∞ J~Ú# g~°Éèí„^Œ∞x <Õ#∞ ÉèílOK≥^Œ#∞.
â’¡II Éèí∂`Õâ◊O ã¨~°fiÉèí∂`Õâ◊O <åÜ«∞HõO ã¨~°fi<åÜ«∞Hõ"£∞ I
^Õ=O^Õ= =∞Ǩ^Õ=O â◊OÉèí∞=¸iÎ =∞ǨÏOÉèí*Ë II
Éèí∂`«„¿Ñ`«Ñ≤âß^Œ∞ʼnõΩ „ѨÉèí∞=Ù, ѨOK«Éèí∂`«=ÚʼnõΩ <åÜ«∞‰õΩ_»∞,
ã¨=∞ã¨Î „ѨÑO¨ KåxH© „ѨÉ∞íè =Ù, ã¨~fi° ^Õ=`«Å‰õΩ ^Õ=Ù_»∞, =∞Ǩ^Õ=Ù_»~Ú#
Ѩ~°"Õ∞â◊fi~°∞x <Õ#∞ „áêi÷OK≥^Œ#∞.
â’¡II HõO^Œ~°Ê <åQÆѨOKå㨺O QÆ[^≥·`«ºq<åâ◊#"£∞ I
=∞Ǩ`åO_»= âßb#O eOQÆ=¸iÎ =∞ǨÏOÉèí*Ë II
=∞#‡^äŒ∞_çx [~ÚOz#"å_»∞, QÆ*Ïã¨∞~°∞x ã¨OǨÏiOz#"å_»∞,
#@#„Ñ≤Ü«Ú_»∞ J~Ú# eOQÆã¨fi~°∂ѨÙ_≥·# Ѩ~°"Õ∞â◊fi~°∞xH˜ <å
#=∞™ê¯~°=ÚÅ∞.
â’¡II Éèˇ·~°=O Éèˇ·~°"åHÍ~°O g~°O gˆ~â◊fi~°O „ѨÉèí∞"£∞ I
~°∞„^ŒO ~°∞„^ŒQÆ}Ïnèâ◊O g~°Éèí„^Œ =∞ǨÏOÉèí*Ë II
Éèˇ·~°=Ù_»<Õ ¿Ñ~°∞ HõÅ"å_»∂, ÉèíÜ«∞OHõ~°ã¨fi~°∂ѨÙ_»∞, â◊¥~°∞_»∞,
gˆ~â◊fi~°∞_»∞, [QÆ„`«ÊÉè∞í =Ù, ~°∞„^ŒQ} Æ ÏkèÑu¨ J~Ú# g~°É„íè ^Œ∞x <Õ#∞
Éèlí OK≥^#Œ ∞.
â’¡II Éèí∂~°^äŒO "Õ∞~°∞HÀ^ŒO_»O "Õ^•â◊fiO ѨÙ~°<åâ◊Hõ"£∞ I
ã¨~°fiÖ’HõѨuO â◊OÉèí∞O eOQÆ=¸iÎ =∞ǨÏOÉèí*Ë II
Éè∂í "Õ∞ ~°^=Œä ÚQÍ HõÅ"å_»∞, "Õ∞~°∞Ѩ~fi° `«=Ú ^è#Œ ∞ã¨∞ûQÍ, "Õ^•Å∞
QÆ∞éÏ]Å∞QÍ Hõeæ „uѨÙ~åã¨∞~°∞x ã¨OǨÏiOz#"å_»∞, ã¨=∞ã¨Î Ö’HÍʼnõΩ
„ѨÉèí∞=Ù J~Ú# eOQÆã¨fi~°∂ѨÙ_≥·# t=Ùx <Õ#∞ Éèí[OK≥^Œ#∞.
â’¡II [QÆ`å¯~°} g∞âß#O [\Ï=∞O_»Å =∞O_ç`«"£∞ I
"庄Ѷ¨∞ K«~å‡O|~°^èŒ~°O eOQÆ=¸iÎ =∞ǨÏOÉèí*Ë II
[QÆ`å¯~°} Éèí∂`«∞_»∞, [QÆ`ü ѨiáêʼnõΩ_»∂, [\Ï=∞O_»ÖÏ
Hõ$`«∞_»∞, "庄Ѷ¨∞ K«~å‡xfl ^èŒiOz#, eOQÆ ã¨fi~°∂ѨÙ_≥·# t=Ùx
<Õ#∞ ÉèílOK≥^Œ#∞.
92 ™ê=∞"Õ^OŒ +¨}∞‡Yâ◊~‡°
 â’¡II ÉÏÅ K«O„^ŒHõàÏ=∞øoO Éèí∞[ˆQO„^Œ qÉèí∂+¨}"£∞ I
`å~°HõO ã¨zÛ^•#O^ŒO eOQÆ=¸iÎ =∞ǨÏOÉèí*Ë II
ÉÏÅK«O„^Œ∞x `«ÅÃÑ· ^èiŒ Oz# "å_»∞, ã¨~Ê° =ÚÅ∞ PÉè~í }° =ÚÅ∞QÍ
HõÅ"å_»∞, [QÆ`∞« #Î ∞ `«iOѨ*Ü Ë Ú« "å_»∞, ã¨zÛ^•#O^Œ~∂° ѨÙ_»∞, eOQÆ
ã¨fi~°∂ѨÙ_»∞ J~Ú# Ѩ~°"Õ∞â◊fi~°∞x <Õ#∞ ÉèílOK≥^Œ#∞.
â’¡II JOaHÍѨu g∞âß#O K«O„^ŒâıY~° =∞K«∞º`«"£∞ I
Éèí™È‡^Œ∂úo`« ã¨~åfiOQÆO hÅHõO~î° =∞ǨÏOÉèí*Ë II
áê~°fif =Å¡É∞íè _»∞, [QÆ`∞« xÎ xÜ«∞O„uOKÕ"å_»∞, K«O„^Œ∞}˜‚ t~°ã∞¨ û#
^èŒiOz#"å_»∞, <åâ◊~°Ç≤Ï`«∞_»∞, ã¨~åfiOQÆ=Ú# Éèí㨇=Ú Ñ¨Óã¨∞H˘#fl
"å_»∞ J~Ú# hÅHõO~î°∞x <Õ#∞ ÉèílOK≥^Œ#∞.
â’II qâ◊fi<å^äŒO [QÆ<åfl^äŒO Ö’Hõ<å^äŒO [QÆ^Œ∞æ~°∞"£∞ I
ã¨~°fi[˝O áê~°fif<å^äŒO eOQÆ=¸iÎ =∞ǨÏOÉèí*Ë II
ã¨HõÅ „ѨѨOKåxH© „ѨÉèí∞=Ù, [OQÆ=∞ „ѨѨOKåxH˜ <åÜ«∞‰õΩ_»∞,
™ê÷=~° „ѨѨOKåxH˜ „ѨÉèí∞=Ù, [QÆ^Œ∞æ~°∞=Ù, ã¨~°fiA˝_»∞, eOQÆ=¸iÎ
ã¨fi~°∂ѨÙ_»∞ J~Ú# áê~°fifѨux <Õ#∞ ÉèílOK≥^Œ#∞.

™ê=∞"Õ^OŒ +¨}∞‡Yâ◊~‡° 93
 QÆOQÍ^è~Œ ∞° _»∞
h\˜x f~°O÷ QÍ, <ÕÅ#∞ Hˆ „Δ `«OQÍ ^Œi≈OK«QeÆ Qˆ =∞ǨÏ~°∞¬Å `«Ñ⨠≈◊ H˜Î
=Å# Z<Àfl #^Œ∞Å#∞ ѨÙ}º #^Œ∞Å∞QÍ, "å\˜ f~åÅÖ’ Ѩq„`«
ã¨÷ÖÏÅ#∞ k=º^è•=∂Å∞QÍ ÉèÏqOKÕ ã¨O„Ѩ^•Ü«∞ ã¨O™ê¯~åÅ∞
=∞#‰õΩ ã¨O„áêÑ≤ÎOKå~Ú.
„ѨѨOK«OÖ’ Zxfl #^Œ∞Å∞<åfl 'QÆOQÆ— ™ê÷#O =∂„`«O „Ѩ`ÕºHõO.
ˆH=ÅO ÉèÏ~°fÜ«ÚňH HÍHõ áêâßÛ`«∞ºÅ‰õΩ ‰õÄ_® QÆOQÆÃÑ· L#fl
„Ѩ`ÕºHõ „Ñ‘u Pâ◊Û~åºxfl Hõeyã¨∞ÎOk.
'„™È`«™ê=∞ã≤‡ *ÏǨÏflg— – '„Ѩ"åǨÅÖ’ QÆOQÆ#∞ <Õ#∞— – Jx
94 ™ê=∞"Õ^OŒ +¨}∞‡Yâ◊~‡°
qÉè∂í uÜ≥∂QÆOÖ’ w`åKå~°∞º_≥#· ÉèQí "Æ å#∞x =∂@. ''QÆOQÆÖ’ aO^Œ∞
aO^Œ∞=Ó QÀqO^Œ∞_Õ—— J<åfl~°∞ ~å=∞Hõ$+¨‚ Ѩ~°=∞ǨÏOã¨.
ÉèÏ~°fÜ«ÚÅ ÉèÏ=#Ö’ QÆOQÆ ™êHΔÍ`«∞Î ^Õ=`«. QÆOQÍ f~åÅÖ’
"≥Åã≤# Ѩq„`« ^è•=∂Å`Àáê@∞, Éèí=º K«i„`«, k=º ã¨O㨯 $u
Jáê~°O.
QÆOQƉΩõ ã¨O|OkèOz Z<Àfl QÍ^äÅŒ #∞, ѨÙ~å} =∞Ç≤Ï=∞Å#∞ =∞#
^è•i‡Hõ "åV‡Ü«∞O |Ǩï^è• JOk™ÈÎOk.
q+¨μ‚áê^ŒO #∞O_ç L^ŒƒùqOz, t= [\ÏE\˜x KÕ~°∞H˘x,
J@∞#∞Oz WʼnõΩ ky#^Œx Jxfl ѨÙ~å}ÏÖ’¡#∂ „Ѩ^è•# Hõ^äŒ.
^•xx K≥Ñʨ _»OÖ’ qq^èŒ Ñ¨Ù~å}ÏÖ’¡ qq^èŒ s`«∞Å∞. JO^Œ∞Ö’ Z<Àfl
`åuÎ fiHõ, Ü≥∂QÆ, k=º *Ï˝# ã¨OˆH`åÅ∞<åfl~Ú.
Éèíw~°^äŒ∞_»∞ `«# ѨÓsfi‰õΩÅ#∞ `«iOѨ*Ë¿ãO^Œ∞‰õΩ `«Ñ¨ã¨∞û ^•fi~å
™êkèOz#k QÆOQÆ. JO^Œ∞ˆH 'ÉèÏw~°kä— Jx ¿Ñ~°∞. ''Éèíw~°^äŒ
„Ѩܫ∞`«flO—— J<Õ =∂@ <å#∞_ç J~ÚOk.
k=º Éè∂í q∞HõÅ #∞O_ç ky#k QÆOQÆ J#_»OÖ’ ã¨O^ÕÇϨ O ÖË^∞Œ .
Éè∫uHõ q*Ï˝#Ѩ~°OQÍ ‰õÄ_® QÆOQƉõΩ#fl â◊√^Œú`«, ~ÀQÆǨÏ~°} â◊H˜Î
J^Œ∞ƒù`«O. ''B+¨^èŒO *ÏǨÏflg `ÀÜ«∞O—— J<Õ =∂@ „Ѩã≤kú.
XHõ Jx~°fiK«hÜ«∞ k=º`«fiO QÆOQÆÖ’ L#flk J<Õ q+¨Ü∞« O „Ѩ`º«
HõΔ~° ã¨`«ºO. q+¨μ‚áê^ŒO, ~°∞„^Œ t~°ã¨∞û... J<Õ =∂@Ö’¡ ‰õÄ_®
k=º ã¨OˆH`«=ÚOk.
'qÜ«∞kfi+¨μÑ‚ ^¨ OŒ — – Jx "Õ^"Œ åHõºO. qÜ«∞`ü – JO>Ë JO`«iHõOΔ .
nxˆH 'q+¨μ‚Ѩ^ŒO— Jx ¿Ñ~°∞. ÉèíQÆ=K«ÛùH˜Î k=º *’ºu~°‡Ü«∞OQÍ
"åºÑ≤Oz# â◊HΘ Hˆ „Δ `«"∞Õ JO`«iHõOΔ . Wk JQÍ^è"Œ ∞≥ #ÿ k, q™êÎ~"° ∞≥ #ÿ k,
J#O`«"≥∞ÿ#k. nxx =∞#O „H˜Ok #∞O_ç QÆ=∞x¿ãÎ 'ÃÑ·ÉèÏQÆO—QÍ
HõxÑ≤OKÕ JO`«iHΔÍOâ◊O 't~°ã¨∞û—QÍ ÉèÏqOѨ|_»∞`«∞Ok. ^•xH©
=∞#H© #_»∞=∞#∞#fl ÉèÏQÆO ~À^Œã≤.
''~À^Œã‘ ~°∞„^ŒÑ¨ffl—— Jx „â◊√u. ~°∞„^Œâ◊H˜Î – J+¨ì=¸~°∞ÎÅ∞QÍ
~À^ŒãÖ≤ ’ "åºÑ≤Oz L#flk. ѨOK« Éè∂í `åÅ∞, ã¨∂~°ºK«O„^Œ∞Å∞, Ü«∞[˝
™ê=∞"Õ^OŒ +¨}∞‡Yâ◊~‡° 95
 ã¨fi~°∂ѨO (r=K≥`· #« ºO) –Wg J+¨=ì ¸~°∞ÅÎ ∞. D ~°∞„^Œ∞x t~ÀÉèÏQÆO
"Àº=∞O. ÃÑ· JO`«iHΔÍÅ #∞O_ç K«∂ã¨∂,Î =∞#‰õΩ Hõ#|_Õ PHÍâ◊`Å« O
áê^ŒOQÍ ÉèÏqOK«|_»∞`«∞Ok. Jk q+¨μ‚Ѩ^ŒO.
P k=º Éèí∂q∞Hõ #∞O_ç ky=zÛOk QÆOQÆ. JO>Ë J#O`åO`«
iHõΔOÖ’ U^À XHõ JÖ∫H˜Hõ ÉèÏQÍxH˜ K≥Ok# Ѩq„`« „Ѩ"åǨÏq∞k
Jx nx ÉèÏ=O.
q+¨μ‚áê^À^Œƒù=, t= [\ÏE@ ã¨OKåi}˜ – Jx D `«e¡H˜
<å=∂Å∞. ÃÑQ· Í – =ÚO^Œ∞QÍ [QÆ[#˚ x [Å~°∂ѨOÖ’ „|Ǩχ Hõ=∞O
_»ÅOÖ’ „Ѩ"ÕtOzOk. <å~åÜ«∞}∞_»∞ "å=∞<å=`å~°"≥∞uÎ, „uq
„Hõ=Ú_≥· Ö’HÍÅ#∞ H˘ez#ѨC_»∞ XHõ áê^ŒO „|Ǩ‡O_®Å‰õΩ ÃÑ·#
ã¨`º« Ö’HÍxfl KÕiOk. ^•xx K«∂ã≤ „|Ǩχ^Õ=Ù_»∞ ÉèHí `Θ À `«# Hõ=∞O
_»Å [ÅO`À Jaè¿+H˜OKå_»∞. ''„|Ǩχ Hõ_çy# áê^Œ=Ú „|Ǩχ=Ú
`å<≥ h áê^Œ=Ú——– Jn q+¨μ‚Ѩ^ŒO.
J@∞ `«~°∞"å`« – P áê^ŒOÖ’ ã≤÷~°Ñ¨_»¤ QÆOQÆHÀã¨O Éèíw~°^äŒ∞_»∞
`«Ñ¨ã¨∞û KÕâß_»∞.
''P Ö’HÍf`« Ѩ^OŒä #∞O_ç ^Œ∂HõÉ’ÜÕ∞ QÆOQÍ~°≠ix Éèií OK«QeÆ Qˆ
â◊H˜Î – P qâ◊fi<å^äŒ∞x^Õ—— J<Õ q+¨μ‚x =K«<åxfl J#∞ã¨iOz =∞m§
Éèíw~°^äŒ∞_»∞ t=Ù#ÔH· `«Ñ¨ã¨∞û<åK«iOKå_»∞.
Hõ$áêà◊√"≥·# â◊OÉèí∞_»∞ `«# '"Àº=∞ˆHâßxfl— qã¨ÎiOѨ*Ëã≤ QÆOQÆ#∞
^•ÖÏÛ_»∞. QÆOQÍ^èŒ~°∞_»Ü«∂º_»∞.
^Œ∞=Ú‰õΩÖÏ@ `«yæ x^•#"≥∞ÿ# QÆOQÆ#∞ „Hõ=∞OQÍ XHõ¯ áêÜ«∞#∞
=∂„`«"∞Õ t=Ù_»∞ q_çzÃÑ\Ïì_∞» . Jk Éèwí ~°^∞Œä x "≥O@ |Ü«∞Å∞"≥_e»
=ÚÖ’¡HÍÅ#∞ áê=#O KÕã≤Ok – KÕã¨∂Î<Õ L#flk.
.... Wn ѨÙ~å} Hõ^äŒ. WO^Œ∞Ö’ =ÚMϺOâßÅ∞ –
✦ „|Ǩχ q+¨μ‚ t"å`«‡Hõ"≥∞ÿ# â◊HÎ̃ „Ѩ"åǨÏ"Õ∞ QÆOQÆ. Ü≥∂QÆѨ~°OQÍ
ã¨Ç¨Ï„™ê~°O #∞O_ç, =¸ÖÏ^è•~°O =~°‰õΩ (=ºuˆ~Hõ „Hõ=∞OÖ’
‰õÄ_®) „|Ǩχ„QÆOkä, q+¨μ‚„QÆOkä, ~°∞„^Œ„QÆOkä ÉèË^Œ#O`À „Ѩ=
Ç≤ÏOKÕ ‰õΩO_»eh â◊HÜ Î˜ ∞Õ QÆOQÆ, ã¨∞+¨μ=∂flÖ’ ã¨OK«iOKÕ 'z^ÕHõ
96 ™ê=∞"Õ^OŒ +¨}∞‡Yâ◊~‡°
 ~°ã¨~°∂Ñ≤}©—.
✦ `«# `å`«ÅѨ@¡ ~°∞}O f~°∞Û‰õΩ#fl Éèwí ~°^∞Œä x ѨÓsfi‰õΩÅÃÑ· L#fl
ÉèíH˜ÎÉèÏ=O =∞~˘Hõ Q˘Ñ¨Ê JOâ◊O.
✦ ÃÑ·H˜ [Å~°∂ѨOQÍ Hõ#Ѩ_Õ QÆOQÆ, #n ^Õ=`«Å`À H˘Å∞=Ù ni
[ÖÏkè^Õ=`«QÍ Láêã≤OK«|_»∞`«∞#flk.
=∞Hõ~° "åǨÏ#OÃÑ· ‰õÄ~˘Ûx, J=∞$`«HõÅâßxfl ^èŒiOz L#fl
QÆOQÍ ã¨fi~°∂áêxfl Láê㨺^Õ=`«QÍ =i‚OKå~°∞ |∞∞+¨μÅ∞.
✦ <å~åÜ«∞} ã¨fi~°∂Ѩ"∞Õ QÆOQÆQÍ =∂iO^Œx ^Õg ÉèÏQÆ=`« =K«#O.
<å^Œ~∂° ѨÙ_≥#· t=Ùx QÍ#O`À Hõiy# q+¨μx‚ ~°∂Ѩ"∞Õ QÆOQÆQÍ
Jaè=i‚OK«|_çOk.
"≥Ú`«ÎOQÍ QÆOQÆÖ’x k=º`åfixfl |Ǩïq^è•Å∞QÍ ^Œi≈Oz#
=∞ǨÏ~°∞¬Å k=º*Ï˝#O <Õ\ ˜H© D ѨÙ}º#k =∞# J#∞Éèí"åxH˜
`≥ã¨∞Î#flk.

™ê=∞"Õ^OŒ +¨}∞‡Yâ◊~‡° 97
 „uѨÙ~åã¨∞~° ã¨OǨ~°O
t=bÅÖ’ '„uѨÙ~åã¨∞~° ã¨OǨ~°bÅ— XHõ =∞Ǩ^Œ∞ƒù`O« . D bÅÖ’
qâ◊fi q*Ï˝# ~°Ç¨Ï™êºÅ∞, `«`«Î fi ã¨OˆH`åÅ∞, Ü≥∂QÆ=∞O„`« qâıëêÅ∞
^•y L<åfl~Ú. "Õ^Œ ѨÙ~å}ÏÅÖ’ D QÍ^äŒ#∞ ѨÅ∞ ~°HÍÅ∞QÍ
=∞ǨÏ~°∞¬Å∞ q=iOKå~°∞.
ã¨^•t=Ù_»∞ '„uѨÙ~åã¨∞~°∞—xQÍ ã¨∞Î`«∞ÅO^Œ∞‰õΩ#fl HÍÅq∞k.
N N N
`å~°H͉õΩΔ _»∞, q^Œ∞º<å‡e, Hõ=∞ÖωõΩΔ _»∞ – J<Õ =ÚQÆ∞~æ ∞° ~åHõãΔ ∞¨ Å∞
nHõΔQÍ `«Ñ¨ã¨∞û <åK«iOKå~°∞.
`«Ñ¨óѶ¨ÅOQÍ „|Ǩχ^Õ=Ù_»∞ =~åÅ#∞ HÀ~°∞HÀ=∞#QÍ<Õ "å~°∞
J[~°`fi« , J=∞~°`åfiÅ#∞ PtOKå~°∞. Jq J™ê^蕺Å∞ Jx qiOz
K≥ѨÊQÍ<Õ "å~°∞ Ü≥∂K«# KÕã≤ J*ËÜ«∞ Ѩ~å„Hõ=∂xfl =~°OQÍ
á⁄O^•~°∞. nx`À áê@∞ =¸_»∞ „Ѩ`ÕºHõ ѨÙ~åÅ#∞ Ji÷OKå~°∞.
Jq Ü«∞^èÕK«ÛùQÍ ã¨OK«iOKÕ Ñ¨@ì}ÏÅ∞. XHõ\ ˜ ã¨fi~°‚O, Ô~O_»=k
~°[`«O, =¸_»=k JÜ≥∂=∞Ü«∞O (W#∞=Ú).

98 ™ê=∞"Õ^OŒ +¨}∞‡Yâ◊~‡°
 D =¸_»∞ ã¨~°fi ã¨=∞$kú`À, PÜ«Ú^è•Å`À ã¨=∞‰õÄi#q.
=∞Ü«Ú_»∞ „Ѩ`ÕºHõ „â◊^Œú`À, „|Ǩ‡[˝`À D ѨÙ~åÅ#∞ xi‡Oz
=ÚQÆ∞~æ ∞° ~åHõãΔ ∞¨ ʼnõΩ JOkOKå_»∞. P „uѨÙ~åÅ#∞ =ÚQÆ∞~æ ∞° ѨOK«∞
H˘x Ü«∞^èKÕ Û« Qù Í ã¨OK«iã¨∂Î qq^èŒ Ö’HÍÅÃÑ· ^•_çKãÕ ∂¨ Î ^Õ"å^Œ∞Å#∞
Pnè#∞efl KÕã¨∞H˘x, J*ËÜ«ÚÖˇ· q„Hõq∞OKå~°∞.
D =¸_»∞ Ѩ@ì}ÏÅ∞ XˆH ˆ~YQÍ L#flѨC_»∞, ã¨~°fiã¨=Ú_≥·#
Hõ~°∞}Ïà◊√_»∞ t=Ù_»∞ XˆH ÉÏ}Ïxfl TǨf`« ~°^èŒOÃÑ· Jkè~ÀÇ≤ÏOz
„ѨÜ≥∂yOz`Õ JѨC_»∞ `å=Ú =∞~°}˜OKÕ q^èŒOQÍ =~åxfl
™êkèOKå~°∞. "åi ^Œ$+≤Öì ’ ÃÑ· ã¨xfl"ÕâßÅ∞ ^Œ∞~°É¡ Ïè Å∞ – Jx ÉèÏ=O.
HÍh Dâ◊fi~°∞xH˜ Un ^Œ∞~°¡ÉèíO HÍ^Œ∞ Hõ^•!
z„`«OQÍ –D Jã¨∞~°∞Å∞ Ö’Hõ HõO@‰õΩÖˇ#· ѨÊ\˜H© `«=∞ ~å*ϺʼnõΩ
=∂„`«O ˆHΔ=∞OHõ~°∞Å∞. ^•xH˜ `À_»∞ "åi Ѩ`«∞flÅ∞ áêu „#`åºk
^èŒ~°‡ =∂~åæÅÖ’ L<åfl~°∞. "åi ^èŒ~°‡|ÅO ‰õÄ_® „uѨÙ~°∞ʼnõΩ `À_»
~ÚOk. D ^èŒ~°‡|ÅOKÕ`« "åix KèÕkOK«_»O ^Œ∞™êû^茺=∞~ÚOk.
^Õ=`«ÅO^Œi „áê~°÷# "Õ∞~°‰õΩ ã¨HõÅ qâ◊fi ~°HõΔ} HÀã¨"≥∞ÿ <å~å
Ü«∞}∞_»∞ XHõ =∂Ü«∞ ^è~Œ ‡° É’^艌 Ωõ _çQÍ bÖÏ ~°∂ѨO ^èiŒ Oz „uѨÙ~°
~å*ϺÅÖ’ qǨÏiOKå_»∞. JHõ¯_ç „Ñ¨[ʼnõΩ, ¢ã‘ÎʼnõΩ âߢã¨Îq~°∞^Œú
=∞~Ú# Hõ~°‡Å#∞ ^èŒ~å‡Å∞QÍ É’kèOKå_»∞.
J^è~Œ å‡xfl ^è~Œ ‡° OQÍ `≥eq`Õ@Å`À É’kèOK«_O» =∂Ü«∂ qÖÏã¨"∞Õ .
(ѨÙ~å}ÏÅÖ’ |∞^•ú=`å~°O W^Õ).
J`«_ç =∂Ü«∂ „Ѩɒ^è•Å‰õΩ "≥∂Ç≤Ï`«∞Öˇ· „uѨÙ~°∞Å ÉèÏ~°ºÅ∞ J`«x
=Åz `«=∞ áêu„=`åºxÜ«∞=∂Å#∞ q_çzÃÑ\Ïì~∞° . „Ѩ[ÅÖ’ ^è•i‡Hõ
„Ѩ=$uÎ H©Δ}˜OzOk. ‰õΩ`«~å¯Å‰õΩÖ’<≥· âߢ™êÎKå~åÅ#∞ ¿ÇÏà◊# KÕã≤
"å\˜x `«ºlOKå~°∞.
ã¨^•Kå~°O`À ‰õÄ_ç# ^è~Œ ‡° OÃÑ· „â◊^úŒ HÀÖ’Ê`Õ â◊HΘ |ÅÇ‘Ï#=∞=_»O
ã¨ÇϨ [O. „Hõ=∞OQÍ ^è~Œ ‡° |ÅO H©}Δ O˜ zOk. ^•O`À Ö’HõHOõ @‰õΩÖˇ#·
Jã¨∞~°∞Å∞ |ÅÇ‘Ï#Ѩ_®¤~°∞.
|ǨïHÍÅO ã¨~°fiÖ’HÍ„Hõ=∞}`À ^Õ"å^Œ∞Å#∞ ÉÏkèOz# "åix
™ê=∞"Õ^OŒ +¨}∞‡Yâ◊~‡° 99
 tH˜ΔOK«_®xÔH· Ѩ~°"Õ∞â◊fi~°∞_»∞ ã¨#fl^Œ∞ú_»Ü«∂º_»∞.
Dâ◊fi~°∞xHÀã¨O XHõ „Ѩ`ºÕ Hõ ~°^•è xfl ^Õ=`«Å∞ xi‡OKå~°∞. ^Œ^•ä Å∞
J^Œ∞ƒù`« qâ◊fiâ◊‰õΩÎÅ ã¨=∂Ǩ~åÅ∞. P ~°^äŒ =~°‚# J<ÕHõ ã¨OˆH`å
~å÷Å`À ‰õÄ_ç#k. ^•x ^蕺#„â◊=}ÏÅ∞ KÕ¿ãÎ J^Œ∞ƒù`«=∞Ç≤Ï=∞Å#∞
„ѨHõ\ ˜ã¨∞ÎOk ‰õÄ_®.
qâ◊fiHõ~‡° xi‡Oz# D k=º ~°^OŒä ã¨HÅõ qâ◊fi x~°fiǨÏ} JOâßÅ
UHõ ã¨fi~°∂ѨO. P ~°^ä•xH˜ P^è•~°O Éèí∂q∞. ã¨∂~°º K«O„^Œ∞Å∞
K«„HÍÅ∞. ‰õΩ_ç (ã¨∂~°º) K«„HÍxH˜ Ѩ<fl≥ O_»∞, Z_»=∞ (K«O„^Œ) K«„HÍxH˜
Ѩ^ŒÇ¨~°∞ Hõg∞‡Å∞ L<åfl~Ú. Jq ^•fikâßk`«º, ëÈ_»â◊HõÖÏ
ã¨fi~°∂áêÅ∞.
"Õ^•Å∞ QÆ∞éÏ]Öˇ·, „|Ǩχ^Õ=Ù_»∞ ™ê~°käÜ≥ÿ∞ J=∞i# ~°^èŒq∞k.
Kè«O^Œã¨∞ûÅ∞ ѨQÍæÖˇ·, FOHÍ~°"Õ∞ H˘~°_®QÍ U~åÊ@Ü«∂º~Ú.
ã¨$+≤Öì ’ L#fl HÍÅâ◊‰Ωõ ÅÎ ∞, *’ºuâ◊≈‰õΩÅÎ ∞, ^Õ=`åâ◊‰Ωõ ÅÎ ∞ D ~°^OŒä Ö’
qq^èŒ ÉèÏQÍÅ∞QÍ U~°Ê_®¤~Ú. "≥Ú`«OÎ QÍ–ã¨=∞ã¨Î qâ◊fi"Õ∞ XHõ ~°^OŒä .
~°^äŒOÖ’ „Ѩu ÉèÏQÍxH© =∞~˘Hõ ÉèÏQÆO`À J#∞|O^èŒ=Ú#fl>Ë¡.
qâ◊fiOÖ’ Jhfl Ѩ~°ã¨Ê~å#∞|O^èŒO`À ѨxKÕ™êÎ~Ú. QÆ=∞#
(Ѩi„Éèí=∞}) ÅHõΔ}O Hõey# qâßfixfl Jkè~ÀÇ≤ÏOz# "å_»∞ ã¨=∞ãÎ̈
qâßfixH˜ Dâ◊fi~°∞_»∞. J`«_Õ D ~°^è•xH˜ JkèHÍi, xÜ«∂=∞‰õΩ_»∞.
PÜ«∞# KÕ`« ^•eÛ# qÅ∞¡ "Õ∞~°∞ Ѩ~°fi`«O. qO\˜<åi "åã¨∞H˜.
ÉÏ}=Ú q+¨μ‚=Ù. ^•x "≥Ú# Jyfl^Õ=Ù_»∞.
ÅHõΔ ºO – „uѨÙ~° <åâ◊#O.
N N N
– D ~°^äŒO qâßfixH˜ „ѨfHõ.
=∞~˘Hõ HÀ}OÖ’ â◊s~°"Õ∞ ~°^èŒO. =¸ÖÏ^è•~°™ê÷#"Õ∞ P^è•~°O.
"≥#∞fl ^ŒO_»"∞Õ "Õ∞~°∞=Ù. ‰õΩO_»eh â◊HÜ Î˜ ∞Õ <å^Œ ~°∂Ѩ"∞≥ #ÿ qO\˜<åi.
ã¨~°fi "åºÑ¨Hõ"≥∞ÿ# (q+¨μ‚) ÉèíQÆ=^蕺#"Õ∞ ÉÏ}O. *Ï˝#"Õ∞ Jyfl~°∂Ѩ
"≥∞ÿ# "≥Ú#.
Ѩ~=° ∂`«‡ J#∞„QÆÇϨ OÖ’<Õ D 'ã¨~fi° „|Ǩχ=∞Ü«∞—=∞<Õ q+¨μ*‚ Ï˝#O
100 ™ê=∞"Õ^OŒ +¨}∞‡Yâ◊~‡°
HõÅ∞QÆ∞`«∞Ok. ^•x`À<Õ „uѨÙ~åÅ J*Ï˝#O ^ŒÇ¨Ï#=∞ø`«∞Ok.
=¸_»∞ Ѩ@}ì ÏÅ∞ XˆH ~ˆ YÖ’ LO_»‰Ωõ O_® „Éèqí ∞OK«_O» – ã≤~÷ `° fi« O
ÖËx ÅHõΔ}O. „|Ǩχ„QÆOkä, q+¨μ‚„QÆOkä, ~°∞„^Œ„QÆOkä J<Õ =¸_»∞
„uѨÙ~åÅ#∞ XˆH ~ˆ YÖ’ Ü≥∂QÆâH◊ Θ ^•fi~å LOK«QeÆ y`Õ— =¸_çO\˜h
t"å#∞„QÆǨÏO`À UHõ HÍÅOÖ’ KèÕkOK«QÆey`Õ r=Ù_»∞ =ÚH˜Î
á⁄O^ŒQÅÆ _»∞.
'Ü≥∂QÆѨ~°O—QÍ D ã¨OˆH`å~å÷xfl K≥ѨÊ=K«∞Û.
1. '`«`«Î fiѨ~°OQÍ – ã¨∂÷Å ã¨∂HõΔ ‡ HÍ~°} â◊s~åÅ∞ „uѨÙ~åÅ∞ ã¨`Ϋfi
(ã¨∞=~°‚) ~°[ó ("≥O_ç) `«"≥∂ (W#∞Ѩ) QÆ∞}ÏÖË „uѨÙ~åÅ∞.
g\˜`À `å^•`«‡ºO K≥Ok Ѩ~°=∂~å÷xfl =∞~°záÈ~Ú# r=Ù_Õ
„uѨÙ~åã¨∞~°∞_»∞. D =¸_»∞ â◊s~åÅ#∞, =¸_»∞ QÆ∞}ÏÅ#∞ KèkÕ ™êÎ<Õ
"≥∂HõOΔ . Dâ◊fi~å#∞„QÆÇϨ O`À<Õ Jk ™ê^躌 O. P J#∞„QÆÇϨ O`ÀHõey#
„|Ǩχ*Ï˝#O (q+¨μ‚ÉÏ}O) =ÚH˜ÎH˜ ¿ÇÏ`«∞"Ò`«∞Ok.
D â◊s~°~°^äŒOÖ’ L#fl Ѩ~°=∂`«‡ÜÕ∞ t=Ù_»∞. PÜ«∞# ã¨~°fi
"åºÑ¨‰õΩ_»∞ J<Õ *Ï˝#"Õ∞ q+¨μ‚ÉÏ}O. Jk PÜ«∞# ^ŒÜ«∞`À<Õ
ÅaèOKåe. D qâ◊fi~°^äŒO ã¨∂~°ºK«O„^Œ∞Å<Õ HÍÅHÍ~°HÍÅ =Å#
#_»∞ã¨∞Î#flk. D ^ÕǨÏ~°^äŒO W_», Ñ≤OQÆà◊ – J#|_Õ K«O„^Œ, ã¨∂~°º
<å_»∞Å ™êÜ«∞O`À #_»∞ã¨∞Î#flk.
D J^Œ∞ƒù`« ã¨OˆH`åÅ∞ ~°^äŒ =~°‚#Ö’, Jã¨∞~° ã¨OǨ~°OÖ’
Hõ#|_»∞`«∞<åfl~Ú.
N N N
t=Ù_»∞ Ü«Ú^•úxH˜ ~åQÍ<Õ =¸_»∞ Ѩ@ì}ÏÅ∞ XˆH ˆ~YÖ’H˜
~å‰õΩO_® *Ï„QÆ`«Î Ѩ_®¤~Ú. HÍx t=Ùx HÀiHõ "Õ∞~°‰õΩ QÆ}Ѩu
(=¸ÖÏ^è•~° Ü≥∂QÆâ◊H˜Î) `«# `˘O_»O`À =¸_çO\˜h XˆH ˆ~YÃÑ·
ã≤÷~°OQÍ xÅɡ\Ïì_»∞. UHõ"≥∞ÿ# q+¨μ‚ÉÏ}O`À t=Ù_»∞ ã¨∞ÅÉèíOQÍ
„uѨÙ~åã¨∞~°∞Å#∞ ^ŒÇ≤ÏOKå_»∞.
^Õ=`«Å∞ [Ü«∞[Ü«∞ ^è•fi<åÅ∞ ѨeHÍ~°∞.
N N N
™ê=∞"Õ^OŒ +¨}∞‡Yâ◊~‡° 101
 Ü≥∂QÆ, `«`«Î fi, qâ◊fi q*Ï˝# ã¨OˆH`åÅ#∞ XHõ Hõ^ä• ~°∂ѨOÖ’
^Œi≈Oz JOkOKå~°∞ |∞∞+¨μÅ∞.
*Ï˝#O, *Ï˝`«, *˽ܫ∞O ... J<Õ „uѨÙ\˜ D „ѨѨOK«OÖ’ LOk.
HÍh *Ï˝`«, *˽ܫ∞O (`≥Å∞ã¨∞H˘<Õ"å_»∞, `≥eÜ«∞|_Õk) – J<Õ ^≥· fi`«
ÉèÏ=O '*Ï˝#O— J<Õ K≥·`«#ºOÖ’ b#"≥∞ÿ UHõO HÍ"åe. J^Õ J^≥· fi`«
"Õ^•O`«O. „uѨÙ\˜ UHõ"≥∞ÿ#ѨC_»∞ HõeˆQ '"≥∂HõΔO— J#|_Õ
Ѩ~°„|Ǩ‡#O^Œ"Õ∞ „uѨÙ~°ã¨∞O^Œs `«`«Î fiO.
„uѨÙ\˜QÍ q_çq_çQÍ L#flѨC_»∞ P =¸_çO\˜Ö’ "åºÑ≤Oz#
Dâ◊fi~° K≥·`«#ºO XHõ¯>Ë. D "åºÑ¨Hõ K≥·`«#º"Õ∞ '„uq„Hõ=∞`«`«Î fiO—.
„uѨÙ\˜ J<ÕHõO! D K≥·`«#ºO UHõO.
q_çq_çQÍ L#fl „uѨÙ\˜x q_»z UHõ"≥∞ÿ# Ѩ~°=∞K≥·`«<åºxfl
„QÆÇ≤ÏOK«_»"Õ∞ '„uѨÙ~åã¨∞~° ã¨OǨ~°O—.
P HÔ =· źã≤u÷ Ö’x JYO_» ã¨zÛ^•#O^•#∞Éè=í ã¨fi~°∂Ѩ"∞Õ '„uѨÙ~°
ã¨∞O^Œs— "≥·Éèí=O.
q+¨μ‚, t=, ^Õg=¸~°∞ÎÅ∞ – XˆH Ѩ~°`«`åÎ fixfl K≥ѨÊ_®xH˜ D
=¸_»∞ <å=∂Å`À bÅÅ#∞ PK«iOKå~°∞.
J^Œ∞ƒù`« `«`«Î fi*Ï˝<åxH˜ ã¨OˆH`«"Õ∞ „uѨÙ~åO`«Hõ bÅ.

102 ™ê=∞"Õ^OŒ +¨}∞‡Yâ◊~‡°

 ^蕺#ã≤u÷ ÜÕ∞ t=~å„u
=∂Ѷ¨∞ |Ǩïà◊ K«`«∞~°Ìj J~°ú~å„u eOQÀ^Œƒù= HÍÅO.
nx<Õ '=∞Ǩ t=~å„u— JO\Ï~°∞. Wk '~å„u— Ѩ~°fiO.
LѨ"åã¨O, *ÏQÆ~}° PK«iOz P~åkèOK«=Åã≤# Ѩ~fi° O. nxÖ’x
ã¨OHˆ `åÅ#∞ QÆ=∞x¿ãÎ ™ê^è#Œ Ѩ~"° ∞≥ #ÿ J<ÕHõ ~°ÇϨ ™êºÅ∞ QÀK«i™êÎ~Ú.
'~å„u— J<Õk Jxfl ã¨O^Œ_∞» Å∂, Ö’Hõ =º=Ǩ~åÅ∂ ã¨^∞Œ =Ì ∞}˜y#
ã≤÷u. JO^Œ∞<å– J~°ú~å„u. nxx '`«∞sÜ«∞ ã¨O^茺— – JO\Ï~°∞.
„áê`«óã¨O^茺, =∞^蕺ǨÏfl ã¨O^茺, ™êÜ«∞Oã¨O^茺 – =º=Ǩ~°OÖ’
QÀK«iOKÕq.
D <åÅ∞QÀ (`«∞sÜ«∞) ã¨O^躌 ѨÓiÎQÍ ^蕺<åxH˜ ã¨O|OkèOz#k.
Jxfl JÅ[_»∞Å∂, QÀÅÅ∂ J}y# JK«Åã≤÷u ^蕺#OÖ’
J`«ºO`« =ÚYºO.
P ã≤÷uÖ’ =∞#ã¨∞û b#"≥∞ÿ á⁄O^Õk Ѩ~°=∂#O^•#∞Éèí=O. P
`å^•`«‡º ã≤u÷ Ö’ Ö’HõÑÙ¨ ÅOѨ\ÏÅhfl J}QÆ∞`å~Ú. J^Õ Ñ¨~=° ∞"≥∞#ÿ
ÅÜ«∞. P ÅÜ«∞<Õ ÔH·=źO JO\Ï~°∞.
™ê=∞"Õ^OŒ +¨}∞‡Yâ◊~‡° 103
 D ~å„u J<Õk ™ê^茉õΩ_»∞ ™êkèOK«=Åã≤# ã≤÷u.
|Ç≤Ï~°∞‡Y ^Œ$+≤xì =^Œe, |∞kúx JO`«~∞° ‡YO KÕã≤ JO`«~O° QÆOÖ’
Dâ◊fi~° *’ºuÃÑ· ˆHO„nHõ$`«O KÕÜ«∞_»"Õ∞ ~å„u. ѨQÆÅ∞ |Ç≤Ï~°∞‡YO,
~å„u JO`«~°∞‡YO. ™ê^è•~°} rq`«OÖ’ ‰õÄ_® ѨQÆÅO`å ɡ·@
ã¨OK«iOz# r=ÙÅ∞, ~å„u ã¨fiã¨÷ÖÏxfl KÕi q„âßOu á⁄O^Œ∞`å~°∞.
Ö’`«∞QÍ PÖ’z¿ãÎ JO^Œi ã¨fiã¨÷ÅO Dâ◊fi~°^è•=∞"Õ∞. Jk =∞#
ǨÏ$^ŒÜ«∞OÖ’<Õ LOk.
WO„kÜ«∂Å ^•fi~å |Ç≤Ï~À¡Hõ q+¨Ü∂« Å`À JO@∞H˘<Õ =∞#ã¨∞û#∞,
=∞#Ö’x K≥·`«<åºxH˜ =¸Å ˆHO„^Œ"≥∞ÿ# t= (P`«‡) *’ºuÖ’ b#O
KÕ¿ã JO`«~°∞‡Y „Ѩܫ∂}"Õ∞ ~å„u. P ^蕺#ã≤÷u JO>Ë x„^Œ HÍ^Œ∞.
=∞~°Ñ¨Ù HÍ^Œ∞. J^Õ =ºH˜Î *ÏQÆ~°∂Hõ`«.
=∞#efl =∞#O =∞~°z uiˆQ "≥Å∞Ѩe u~°∞QÆ∞_»∞ Hõ<åfl, JO`«~°∞‡
v#"≥∞#ÿ D ^蕺#ã≤u÷ Ö’<Õ =∞# K≥`· #« ºO ѨÓ~°*‚ ÏQÆ$uÖ’ LO@∞Ok.
J*Ï˝#Ѩ٠ÃÑ#∞x^Œ∞Ì~° =^ŒÖË D '*ÏQÆ~°}—ÜÕ∞ t=~å„u „=`«O. Wk
LѨ"å㨠„=`«O ‰õÄ_®.
PǨ~° xÜ«∞=∞"Õ∞ LѨ"åã¨O, =∞# WO„kÜ«∂Å`À J#∞ÉèíqOKÕ
Éè’QÍÖË PǨ~åÅ∞. "å\˜x xÜ«∞O„uOKÕ WO„kÜ«∞ x„QÆǨÏ}"Õ∞
x["≥∞ÿ# LѨ"åã¨O. P LѨ"åã¨O ^•fi~å, *ÏQÆ~°} ^•fi~å ã¨~°fi
"åºÑ¨Hõ, JO`«~åºq∞ t=K≥·`«#ºO Ö’ `å^•`出xfl á⁄O^ŒQÆÅO.
„Ѩu <≥ÖÏ J=∂"å㨺 =ÚO^Œ∞ =KÕÛ (|Ǩïà◊) K«`«∞~°Ìt ~å„ux
'=∂㨠t=~å„u— JO\Ï~°∞. Wk <≥ÅÖ’ `«∞sÜ«∞ ã¨O^躌 , ã¨O=`«û~°ÑÙ¨
z=i =∂™êxH˜ (á¶êÅ∞æ}ÏxH˜) =ÚO^Œ∞ =KÕÛ =∂Ѷ¨∞=∂ã¨O
ã¨O=`«û ~åxH˜ ã¨O^茺 =O\˜k. P ã¨O^茺֒ ã¨O^蕺 ™ê÷#OÖ’
=∂Ѷ¨∞ |Ǩïà◊ K«`«∞~°Ìt ~å„u. JO^Œ∞ˆH Wk ã¨O=`«û ~åxˆH
ã¨O^蕺HÍÅO.
D ã¨=∞Ü«∂xH˜ '=∞Ǩt=~å„u— J<Õ ¿Ñ~°∞ ~å=_»OÖ’ "≥t· +¨ìºq∞k.
Hõ~°‡ ÅOѨ\ÏÅhfl KåeOz r=Ù_»∞ Ѩ~°=∂`«‡ ™êxfl^茺OÖ’
âßOux á⁄O^Œ_»"Õ∞ ÅÜ«∞. P b<å=ã¨÷Ö’<Õ JYO_®#O^ŒO Åaè
104 ™ê=∞"Õ^OŒ +¨}∞‡Yâ◊~‡°
ã¨∞OÎ k. |Ç≤Ï~°∞‡Y „Éè=í ∞ }ÏÅÖ’ JÅã≤# r=Ù_»∞ 'JÅã≤u ™⁄Åã≤u
WO`«@ h â◊~°}˜^≥ *ÁzÛ ux— Jx U JO`«~åºq∞`À `«#‡Ü«∞O
K≥O^Œ∞`å_À P JO`«~åºq∞<Õ 't=O— J<åfl~°∞.
„uQÆ∞}ÏʼnõΩ, „u J=ã¨Å÷ ‰õΩ, â◊s~° „`«Ü∂« xH© (ã¨∂Å÷ ã¨∂HõΔ ‡ HÍ~°}
â◊s~åʼnõΩ) Jf`«"∞≥ ,ÿ P =¸_çO\˜h #_ç¿Ñ Ѩ~O° ^è•=∞"Õ∞ t=*’ºu.
^•xx JO`«~°OQÆOÖ’ Pq+¨¯iOK«∞H˘<Õ `«`«Î fi"Õ∞ t=~å„uÖ’
JO`«~å~°O÷ .
'~åu ã¨∞YO ^Œ^•fu ~å„u—–ã¨∞MÏxflKÕÛ HÍÅO ~å„u. Éè’QÍ
#O^•Å =∂@#∞ =^Œe, Ü≥∂QÍ#O ^•xfl á⁄O^Õ J=ã¨÷ Jã¨Öˇ·#
~å„u.
'Ü«∂xâß ã¨~°fiÉèí∂`å<åO `«ã¨º *ÏQÆiÎ ã¨OÜ«∞g∞— (ÉèíQÆ=næ`«)
JO^ŒiH© ~å„u U^À, Ü≥∂yH˜ Jk ѨQÆÅ∞. =∞# ѨQÆÅ∞. "åiH˜
~å„u. |Ç≤Ï~°∞‡Y∞Å∞ U P`«‡ q+¨Ü«∞OÖ’ x„^ŒáÈ`å~À, P P`«‡
ã≤u÷ Ö’ Ü≥∂y x`«º =¸ "≥∞ʼnõΩ= HõeyLO\Ï_»∞. Ö∫H˜Hõ ÅOѨ@∞Å∞
U ÉÏǨϺ q+¨Ü«∞OÖ’ "≥∞ʼnõΩ= Hõey LO\Ï~À, P ÉÏǨϺ
q+¨Ü«∞OÖ’ xã¨Ê $ǨïÖˇ· LO\Ï~°∞ Ü≥∂QÆ∞Å∞. *Ï˝<å#O^Œ ã¨fi~°∂
ѨÙ_»∞, x`«º *ÏQÆ~°∂‰õΩ_»∞ t=Ù_»∞.
JO`«~∞° ‡Y „Ѩ[‰˝ Ωõ QÀK«iOKÕ P âßâ◊fi`« ã¨`º« `«`åÎ fixfl Pq+¨¯iO
K«∞H˘<Õ ™ê^èŒ# t=~å„u.

™ê=∞"Õ^OŒ +¨}∞‡Yâ◊~‡° 105

 ã¨~åficè+ãì¨ k≤ ^ú •Ü«∞HõO t=Ѩi"å~å~°Û#
t"Àáêã¨# |Ǩï=Úv#"≥∞ÿ, ã¨~åfiOw}OQÍ ã¨OѨÓ~°‚ suÖ’
qã¨iÎ e¡Ok.
"Õ^Œ ѨÙ~å}Ï^Œ∞Å ^•fi~å J<ÕHõ s`«∞ÅÖ’ t=Ùx P~åkèOKÕ
q^è•<åÅ∞, ^蕺xOKÕ Ñ¨^Œú`«∞Å∞ É’kèOѨ|_®¤~Ú.
x~åHÍ~°, x+¨¯à◊, Ѩ~°O*’ºu ã¨fi~°∂ѨOQÍ ^蕺xOKÕ `«`«Î fi"Õ∞
t=eOQÆOQÍ *’ºu~°‡Ü«∞"≥∞ÿ Pq~°ƒqù OzOk. ã¨Q∞Æ } ™êHÍ~° „|Ǩχ
=ÚQÍ P Ѩ~°"Õ∞â◊fi~°∞_Õ ^ŒH˜Δ}Ï=¸iÎ, #@~å[=¸iÎ, PkH˜~å`«
=¸iÎ, Éè̌·~°==¸iÎ, g~°Éèí„^Œ=¸iÎ, `«áÈ=¸iÎ, Pkaè‰õΔΩHõ=¸iÎ,
J~°ú<åsâ◊fi~°=¸iÎ, Ѩi"å~°=¸iÎ... WÖÏ Láêã¨<å ™œÅÉèϺxÔH·
Z<Àfl k=º=¸~°∞ÎÅ#∞ ^èŒiOKå_»∞.
WO^Œ∞Ö’ Ѩi"å~°=¸iÎx „Ѩ`ºÕ HõOQÍ ^蕺xOz`Õ Z<Àfl J^Œ∞ƒù`«
106 ™ê=∞"Õ^OŒ +¨}∞‡Yâ◊~‡°
HÀ}ÏÅ∞ HõxÑ≤™êÎ~Ú.
ˆHO„^Œ=¸iΠѨ~°"Õ∞â◊fi~°∞_»∞. PÜ«∞# Ü≥ÚHõ¯ Ѩ~åâ◊H˜Î áê~°fiu
„ѨHõ¯<Õ LOk. Wk [#h[#Hõã¨fi~°∂ѨO. W~°∞"≥·Ñ¨ÙÅ `«#Ü«ÚÅ∞
QÆ}Ѩu +¨}∞‡Y∞Å∞. QÆ}Ѩu qѶ∞¨ fl ã¨OǨ~°‰Ωõ _»∞. â◊‰Ωõ ÅÎ #∞ ¿ã#Å∞QÍ
KÕã≤ âßã≤OKÕ =∞Ǩ¿ã<åx 㨯O^Œ∞_»∞.
QÆ}Ëâ◊ ^蕺#O`À<Õ Jcè+¨ìã≤kú, qѶ¨∞flѨiǨ~°O ™ê^茺=∞=Ù`å~Ú.
WHõ – ã¨∞„|Ǩχ}º 㨇~°} k=ºâ◊‰õΩÎÅ#∞ JO^Œ*Ëã≤, â◊„`«∞ÉÏ^èŒ#∞
áÈQ˘_»∞`«∞Ok.
#Onâ◊fi~°∞_»∞ „Ѩ=∞^äŒQÆ}ÏÅÖ’ =ÚY∞º <åÜ«∞‰õΩ_»∞. ¿ã=‰õΩxQÍ
LO@∂, t"å#O^•#∞Éèí"åxfl ™êHÍ~°"≥∞ÿ „ѨHÍtã¨∞Î<åfl_»∞. <åÅ∞QÆ∞
"Õ^•ÖË <åÅ∞QÆ∞ áê^•Å∞QÍ L#fl âßâ◊fi`« ^èŒ~°‡ã¨fi~°∂ѨÙ_»∞ =$+¨ÉèíO.
^Õ=`«Å#∞ Ãã`· O« x„QÆÇÏ≤ OK«QÅÆ ã¨~fi° ã¨=∞~°∞Å÷ ∞ „Ѩ=∞^ä∞Œ Å∞. Éè‰í Ωõ ÅÎ
áêe@ ~°H‰Δõ Ωõ Å∞. HÔ Ö· Ïã¨O D k=º Ѩi"å~åxH˜ x"åã¨ãÅ÷¨ O. ã¨zÛ^•
#O^Œ"Õ∞ ÔH·ÖÏã¨Ö’HõO. D Ѩi"å~°=¸iÎ P~å^èŒ# ^蕺#O, 㨇~°}
– SÇ≤ÏHõ áê~°=∂i÷Hõ „ѨÜ≥∂[<åÅ#∞ „Ѩ™êk™êÎ~Ú.
#=∞t≈"åÜ«∞ ™êOÉÏÜ«∞ ã¨QÆ}ÏÜ«∞ ã¨ã¨∂#"Õ I
ÔH·ÖÏ™êK«Å "å™êÜ«∞ =∞Ǩ^Õ"åÜ«∞ â◊OÉèí"Õ II
– D â’¡HOõ `À t=Ѩi"å~°=¸iÎx ^蕺xOz, QÆO^èŒ Ñ¨Ù+¨Ê ^è∂Œ Ѩ
nѨ <≥·"Õ^•ºÅ`À ѨÓlOz`Õ, Jcè+¨ì ã≤^Œ∞úÅ#∞ á⁄O^Œ=K«∞Û.
HÔ Ö· Ïã¨Ñi¨ "å~°OÖ’x k=ºâ◊‰Ωõ ÅÎ ~°H}Δõ ÅaèOz# "åiH˜ WǨÏ=¸,
Ѩ~°=¸ P#O^Œ^•Ü«∞Hõ"Õ∞. =∞Ǩâ◊H˜Î=∞O`«"≥∞ÿ# ÔH·ÖÏ㨠‰õΩ@∞O|
ã¨Éèí∞ºÅ∞ ^Õ=`«ÅKÕ, |∞∞+¨μÅKÕ Ñ¨ÓlOK«|_Õ =∞Ç≤Ï=∂=¸~°∞ÎÅ∞.
bÅÅ∞–PO`«~åºÅ∞

™ê=∞"Õ^OŒ +¨}∞‡Yâ◊~‡° 107

 t=Ùx ~°∂áêÅ∞ |Ǩï q^è•Å∞.
'ÉèíHõοÇÏ`À~°ú$`åHõ$uó— – Jx t= ѨÙ~å} "åHõºO. Éèí‰õΩÎÅ#∞
J#∞„QÆÇϨ OK«_®xÔH· bÅQÍ ÉèQí "Æ å#∞_»∞ ™êHÍ~°∞_≥· QÀK«i™êÎ_∞» . JÖÏ
^Œi≈Oz# Éèí‰õΩÎÖˇ·# |∞∞+¨μÅ∞ P ~°∂áêÅ#∞ =i‚OKå~°∞. "å\˜x
âߢã¨Î=ÚYOQÍ „QÆÇ≤ÏOz ^蕺xOz H©iÎOz#"å~°∞ t"å#∞„QÆǨÏ
áê„`«∞Ö∫`å~°∞. ™œ=∞º ~°∂áêÅ`À#∂, Ѷ∞¨ ’~° ~°∂áêÅ`À#∂, q∞„â◊=∞
~°∂áêÅ`À#∂ `«# â◊‰õΩÎÅ#∞, HÍ~°∞}Ϻxfl „ѨHõ\ ˜OKÕ â◊OÉèí∞_»∞
„Ѩu ~°∂ѨOÖ’#∂ `«# `«`åÎ fixfl qâ◊^ŒÑ¨~°K«∞`«∂<Õ LO\Ï_»∞.
kQÆO|~°O – K«~å‡O|~°O:
✦ J=^èŒ∂`å=`å~°OQÍ t=Ù_»∞ |$ǨÏã¨ÊuH©, WO„^Œ∞xH© ™êHΔÍ
`«¯iOKå_»x t= ѨÙ~å}O K≥|∞`ÀOk. ^ÕÇ¨ `å‡aè=∂#O ÖËx â◊√^Œú
*Ï˝# `«`åÎ fixH˜ ã¨OHˆ `«"∞Õ D kQÆO|~° ~°∂ѨO. ^Œ`Ϋ ã¨O„Ѩ^•Ü«∞OÖ’
‰õÄ_® J=^èŒ∂`« ã¨fi~°∂áêxfl 'kQÆO|~°— â◊|ÌO`À ¿Ñ~˘¯O\Ï~°∞.
qkèx¿+^è•Å‰õΩ Jf`«"≥∞ÿ# „uQÆ∞}Ïf`« ã≤÷u D ã¨fi~°∂ѨOÖ’
QÀK«iã¨∞OÎ k.
x~å=} q*Ï˝# ã¨fi~°∂áÈ Ç≤Ï ã¨fiÜ«∞O ǨÏ~°ó I
Ãã· fi~°O K«~°u ã¨O™êˆ~ `Õ# „áÈHÀÎ kQÆO|~°ó II (É’^èŒ ™ê~°O)
108 ™ê=∞"Õ^OŒ +¨}∞‡Yâ◊~‡°
 'U P=~°}Å∂ ÖËx =∂Ü«∂f`« ã¨fi~°∂ѨÙ_»∞ ¿ãfiK«ÛùQÍ [QÆuÖ’
ã¨OK«iã¨∂Î 'kQÆO|~°∞—xQÍ QÀK«iã¨∞Î<åfl_»∞.
✦ 'JO|~°— â◊ÉÏÌxH˜ '"åºÑ¨Hõ`«fiO— Jx J~°÷O. k‰õΩ¯ÅO`«\Ï
"åºÑ≤Oz# Ѩ~"° ∞Õ â◊fi~° K≥`· #« º"Õ∞ 'kQÆO|~°O— J<Õ J~å÷xfl ‰õÄ_®
„QÆÇÏ≤ OK«=K«∞Û.
✦ JyflH˜ JO|~åÅ#∞ HõѨÊÖËO. *Ï˝#*’ºu J~Ú# t=Ù#‰õΩ
=∂Ü«∂=~°}Å∞ ÖË=Ù.
WOHõ, K«~å‡O|~°O q+¨Ü«∂xH˜ =¿ãÎ –
QÆ*Ïã¨∞~°∞x Ö’Hõ HõÖϺ}O HÀã¨O t=Ù_»∞ =kèOz<å, Éèí‰õΩÎ_≥·#
P Jã¨∞~°∞_»∞ W<åflà◊¥§ ÔH·OHõ~°ºO KÕã¨∞‰õΩ#fl `«# ^ÕǨÏO ™êfiq∞H˜
=¢ãOΨ HÍ"åÅx HÀ~°∞‰õΩ<åfl_»∞. Éè‰í Ωõ xÎ HÀiHõ#∞ =∞xflOz â◊OHõ~∞° _»∞
QÆ[ K«~å‡xfl =¢ã¨ÎOQÍ ^èŒiOKå_»∞. Ѩ~°=∞t=Ùx k=º `«#∞=Ù#∞
`åH˜ P =¢ã¨ÎO k=º"≥∞ÿ# ™œ‰õΩ=∞~åºxfl, =∂~°Ì"åxfl, ã¨∞QÆO^è•xfl
á⁄OkOk.
XHõ ã¨O^Œ~°ƒùOÖ’ ^•~°∞HÍ=#OÖ’x H˘O^Œ~°∞ Ü«∂l˝‰õΩÅ∞ t=
`«`åÎ fixfl „QÆÇ≤ÏOK«ÖËHõ, P`«xÃÑ· JaèKå~° Ǩϟ=∂xfl KÕâß~°∞. P
Ǩϟ=∞ *ÏfiÅÅ #∞O_ç L^ŒƒùqOz t=Ùx ÃÑ·H˜ ^Œ∞q∞H˜# ѨÙex
™êfiq∞ KÕ`∞« Å`À Ѩ\ ,ì˜ XHõ ^Œ∞Å∞Ѩ٠^Œ∞eÑ≤ Hˆ =ÅO K«~‡° O =∂„`«"∞Õ
q∞yÖËÖÏ KÕã≤ ^•xx JO|~°OQÍ ^èiŒ OKå_»x ѨÙ~å}QÍ^ä.Œ ^•x`À
"庄Ѷ¨∞ K«~å‡O|~°^è•i JÜ«∂º_»∞.
✦ „Ѩu"åi`À#∂ JO`«~åºq∞QÍ L#fl Ѩ~°=∂`«‡‰õΩ K«~°‡=Ú
=¢ã"Ψ ∞Õ . Ö’#∞#fl Dâ◊fi~° K≥`· #« ºO KÕ`<« Õ K«~‡° O =¢ã=Ψ Ú =Öˇ ÉèÏã≤Å∞¡
`ÀOk. K«~å‡xfl JÅOHÍ~°"∞≥ #ÿ =¢ãOÎ̈ QÍ ÉèÏqOKÕ"å_»∞ *Ï˝x. Jk
^ÕǨaè=∂#O ÖËx ã≤÷u.
K«~å‡xfl JǨÏOHÍ~°OQÍ (^ÕǨxfl <Õ#∞ J<Õ „ÉèÏOu) ^èŒiOz`Õ
J`«_»∞ Jq"ÕH˜.
â◊‡âß# "åã≤

™ê=∞"Õ^OŒ +¨}∞‡Yâ◊~‡° 109

 ✦ Ü≥∂QÆOÖ’ 'ã¨=∂kè— U^À – ^•xˆH Ѩ~åºÜ«∞ Ѩ^ŒO 'â◊‡âß#O—.
Ü≥∂QÆ ÉèÏ+¨Ö’x 'ã¨=∂kè—x =º=Ǩ~°OÖ’x 'QÀsÅ∞— J<Õ J~°÷OÖ’
„QÆÇ≤ÏOK«~å^Œ∞. JÖψQ â◊‡âß<åxfl '=Å¡HÍ_»∞— J<Õ ™ê=∂<åº~°÷O`À
ã‘fiHõiOK«~å^Œ∞.
Jhfl ^ÕxÖ’ ÅÜ«∞=∞ø`åÜ≥∂ J^Õ â◊‡âß#O. Jxfl `«#Ö’
ÅÜ«∞"≥∞ÿ<å `«#‰õΩ ÅÜ«∞O ÖËx âßâ◊fi`« `«`«Î fi"Õ∞ â◊‡âß#O. [QÆux
`«#Ö’ b#O KÕã¨∞H˘x, `å#∞ âßâ◊fi`«OQÍ LO_Õ"å_Õ â◊‡âß# "åã≤.
„Ѩà◊Ü«∞HÍÅOÖ’ Jhfl ÅÜ«∞"≥∞ÿ<å ã≤÷~°OQÍ LO_Õ âßâ◊fi`« ˆHΔ„`«O
"å~°}Ïã≤H˜ ‰õÄ_® 'ÅÜ«∞O KÕã¨∞‰õΩx, ÅÜ«∞O HÍx ^è•=∞O— ‰õ#ΩHõ<Õ
'=∞Ǩ â◊‡âß#O— J<Õ ¿Ñ~°∞Ok.
✦ â◊Ü«∂<å^•fi â◊=∞<å^•fi â◊‡âß#O – Jx =Ùº`«ÊuÎ.
â◊Ü«∞xOK«∞ KÀ@∞, â◊q∞OK«∞ KÀ@∞ – â◊‡âß#O.
r=ÙÅ q„âßOu ™ê÷#O „Ѩà◊Ü«∞ã≤÷u. J ™ê÷#OÖ’ LO_Õ ã¨zÛ^•
#O^Œ „|Ǩχ"Õ∞ t=Ù_»∞. JO^Œ∞ˆH â◊‡âß# "åã≤.
Ü≥∂QÆ∞Å∞ J<å`«‡ q+¨Ü«∂Å#∞ P`«‡*Ï˝#OÖ’ ÅÜ«∞O KÕ™êÎ~°∞.
P *Ï˝# Éèí∂q∞HõÜÕ∞ â◊‡âß#O. P Éèí∂q∞HõÖ’ J#∞Éèí"åxH˜ =KÕÛ
„|Ǩχ"Õ∞ â◊‡âß# "åã≤.
✦ ™ê^è•~°}OQÍ â◊‡âß<åxfl J=∞OQÆà◊Hõ~°=∞x =º=Ǩ~°OÖ’ ÉèÏq
™êÎ~°∞. JÖÏO\˜ KÀ@ L#flѨÊ\˜H© `«# =∞OQÆà◊`åfixH˜ Ö’@∞~åx
"å_Õ Ñ¨~=° ∞ =∞OQÆà√◊ _»∞. 't=— â◊ÉÏÌxH˜ 'Ѩ~=° ∞ =∞OQÆà—◊ =∞<Õ J~°O÷
Hõ^•!
J=∞OQÆàO◊ Ö’ xÅz<å `«# =∞OQÆà`◊ fi« O `«~Q° ^Æ ∞Œ . Hõ#∞Hõ t=Ù_»∞
â◊‡âß# "åã≤. J=∞OQÆàÏʼnõΩ =∞OQÆàÏxflKÕÛ ã¨ÇϨ [ â◊√Éèí ã¨fi~°∂ѨÙ_»∞.
Jã¨Å∞ J*Ï˝#|O^èŒ∞~°"≥∞ÿ# ã¨O™ê~°"Õ∞ J=∞OQÆà◊ xÅÜ«∞"≥∞ÿ#
â◊‡âß#O. ^•xÖ’ JO`«~åºq∞QÍ L#fl Ѩ~°=∂`«‡ â◊‡âß# "åã≤.
x`«ºO „H©_»u Ü«∞„`åÜ«∞O ã¨fiÜ«∞O ã¨O™ê~°Éèˇ·~°=ó I
`«„`« â◊‡âß<Õ ã¨O™êˆ~ t"åã¨û~°fi„`« ^Œ$â◊º`Õ II
*Ï˝xH˜ ã¨O™ê~°O â◊‡âß#"Õ∞. ã¨~fi° "åºÑ¨‰Ωõ _»∞ nxÖ’<Õ 'ã¨zÛ`ü—QÍ
110 ™ê=∞"Õ^OŒ +¨}∞‡Yâ◊~‡°
L#fl"å_»∞. P`«_ç<Õ ™êfi`«‡QÍ ^Œi≈™êÎ_»∞ *Ï˝x.
Z<Àfl =$`«∞ÎÅ∞ ѨÙ\˜ì, Å~ÚOz# ^ÕǨÏ, =∞#ã¨∞ûÖË â◊‡âß<åÅ∞.
"å\˜Ö’ JO`«~åºq∞ â◊‡âß# "åã≤.
'„ѨѨOKÀѨâ◊=∞O âßO`«O— – Jx `«∞sÜ«∞ Éèí∂q∞Hõ#∞ ã¨~°fi
„ѨÑO¨ K«=¸ LѨ'â◊q∞OKÕ— KÀ@∞QÍ =∂O_»∞HÀºÑ¨x+¨`∞« Î K≥|∞`ÀOk.
P `«∞sÜ«∞ Éèí∂q∞HõÖ’ „ѨHÍtOKÕ Ñ¨~°„|Ǩχ â◊‡âß#"åã≤.
ÔH·ÖÏã¨"åã≤
ÔH·ÖÏã¨O t=Ùx Ѩ~°O^è•=∞O Jx ã¨∞„Ѩã≤^ŒúO.
J~Ú`Õ „|Ǩ‡O_®Åxfl\˜H© P=Å L#fl Ѩ~°O^è•=∞q∞k. ^•xˆH
'=∞ǨÔH·ÖÏã¨O— Jx <å=∂O`«~°O. D âßâ◊fi`« *’ºu~°‡Ü«∞ Ö’HõO
â◊√^•ú#O^Œ ã¨fi~°∂ѨO.
'ˆHm<åO ã¨=¸Ç¨Ïó ÔH·ÅO. ÔH·Å㨺 P"åã¨O – ÔH·ÖÏã¨O—
ã¨$+≤ì ã≤÷u ã¨OǨ~° u~À^è•# J#∞„QÆǨÅ<Õ Ñ¨OK«Hõ$`åºÖË t=Ùx
bÅÅ∞ (ˆHm qÖÏ™êÅ∞). P bÅÅ#∞ PK«iOKÕ qâ◊fiˆHO„^Œ ™ê÷#"Õ∞
ÔH·ÖÏã¨O.
'ˆH t~°ã≤ t=Ü≥∂ó ÖÏ㨺O =~°Î`Õ—
'Hõ— J#QÍ t~°ã∞¨ û – „|Ǩχ~°O„^虌 ê÷#O. W^Õ ã¨ÇϨ „™ê~°O. WHõ¯_»
t=â◊‰õΩÎÅ ÖÏ㨺O q~ålÅ∞¡`«∞Ok. P ÖÏ™êºxH˜ P"åã¨"≥∞ÿ#
ã¨Ç¨Ï„™ê~°O (Hõ) – ÔH·ÖÏã¨O.
D âßâ◊fi`« Ѩ~°O^è•=∞O Ü≥ÚHõ¯ XHÍ<˘Hõ qÉèí∂u ã¨fi~°∂Ѩ"Õ∞
=∂#㨠ã¨~À=~°O =^ŒÌ #∞#fl HÔ Ö· Ï㨠Ѩ~fi° `«O. =∞Ǩ HÔ Ö· Ïã¨O ^Õ=`«
ÅH˜ Hõ∂_® ^Œ∞~°æ=∞O. "å~°∞ ‰õÄ_® Éèí∂q∞ÃÑ·#∞#fl ÔH·ÖÏ㨠Ѩ~°fi`«O
=^ŒÌ‰õΩ =zÛ ™ê^èŒ#`À WHõ¯_Õ t=Ùx J#∞„QÆǨÏO á⁄O^ŒQÆÅ~°∞.
=Ú‰õΩÎÖˇ·# t=Éèí‰õΩÎÅ∞ KÕˆ~k „|Ǩ‡O_®ÅH˜ ÃÑ·#∞#fl =∞Ǩ
ÔH·ÖÏã¨"Õ∞. =∞}˜nfiѨ "≥·‰õΩO~îåÅ =Öˇ<Õ Wk t=Éèí‰õΩÎʼnõΩ Ñ¨~°=∞
QÆ=∞ºO.
*Ï˝# Ѩ~°OQÍ – JYO_» ã¨zÛ^•#O^Œ „|Ǩ‡#∞Éèí="Õ∞ ÔH·ÖÏã¨O.
~°∞„^Œ
™ê=∞"Õ^OŒ +¨}∞‡Yâ◊~‡° 111
 t=Ùx <å=∂ÅÖ’ XHõ J^Œ∞ƒù`«<å=∞O '~°∞„^Œ—.
Ѩ~°=∂`«‡‰õΩ "åK«HõO Wk.
''Ü≥∂ ^Õ"å<åO „ѨÉèí=â’Û^Œƒù=â◊Û
qâßfikèáÈ '~°∞„^À— =∞ǨÏi¬ó II
Ç≤Ï~°}ºQÆ~°ƒùO [#Ü«∂=∂㨠ѨÓ~°fiO
ã¨<À |∞^•úº â◊√ÉèíÜ«∂ ã¨OÜ«Ú#‰õΩΗ—
''U ~°∞„^Œ∞_»∞ ^Õ=`«Å L`«ÊuÎH˜ ‰õÄ_® ¿ÇÏ`«∞"À (^Õ=^Õ=Ù_À),
ã¨=∞ã¨Î qâßfixH˜ JkèѨuÜ≥∂, JfO„kÜ«∞ ã¨`åºÅ#∞ ^Œi≈OKÕ
™êH˜ΔÜ≥∂, Ç≤Ï~°}ºQÆ~°∞ƒùx („|Ǩχ^Õ=Ùx) ã¨$+≤ìOz#"å_À – P
~°∞„^Œ∞_»∞ =∂‰õΩ â◊√Éèí|∞kúxK«∞Û QÍHõ!— Jx Ü«∞Aˆ~finÜ«∞"≥∞ÿ#
'âıfi`åâ◊fi`«~° LѨx+¨`«∞Η „Ѩã¨∞ÎuOzOk.
Ü≥∂ JQ“fl ~°∞„^ÀÜ≥∂ JѨûfi#Î~°º
F+¨nèsfi~°∞^èŒ Pq"Õâ◊ I
Ü«∞ W=∂ qâßfi Éèí∞=<åx Kå‰õΔΩº¿Ñ
`«Ãã·‡ ~°∞„^•Ü«∞ #"≥∂ã¨ÎºQÆflÜÕ∞ II (J^äŒ~°fi"Õ^ŒO)
'U ~°∞„^Œ∞_»∞ JyflÖ’, [Å=ÚÖ’, B+¨nè =#ã¨Ê`«∞ÅÖ’ "åºÑ≤Oz,
D ã¨=∞ã¨Î Éèí∞=<åÅ#∞ xi‡Oz<å_À P `Õ[ã≤fi J~Ú# ~°∞„^Œ∞#‰õΩ
#=∞™ê¯~°=Ú—.
Éèí∞=#㨺 Ñ≤`«~°O QÀiƒù~åcè
~°∞„^ŒO k"å=i÷Ü«∂ ~°∞„^Œ=∞H“Î I
|$ǨÏ#Î=∞$+¨ì º =∞[~°O ã¨∞+¨μ=∞fl
=∞$^èŒQÆ∞ú"Õ=∞ Hõq<Õ+≤`å ã¨ó II (|∞∞ˆQfi^ŒO)
''Éèí∞=#=ÚʼnõΩ `«O„_ç (HÍ~°}Ω_»∞, ~°HõΔ‰õΩ_»∞), ÃÑ^ŒÌ"å_»∞, *Ï˝x,
„¿Ñ~°‰õΩ_»∞, [~åÖËx"å_»∞ – J~Ú# ~°∞„^Œ∞x k"å~å„`«∞Å∞ „Ѩâ◊Oã≤
ã¨∞Î<åfl=Ú——.
J#ÎiK«ÛùxÎ `«O [<Õ ~°∞„^ŒO Ѩ~À =∞h+¨Ü«∂ II (|∞∞ˆQfi^ŒO)
'=Ú=Ú‰õΔΩ=ÙÅ∞ Ѩ~°=∂`«‡Ü≥ÿ∞# ~°∞„^Œ∞x J#ÎóHõ~°∞}OÖ’ |∞kú
^•fi~å (â◊√^Œú *Ï˝#=Ú`À) `≥Å∞ã¨∞HÀ"åÅ#∞‰õΩO@∞<åfl~°∞—.
112 ™ê=∞"Õ^OŒ +¨}∞‡Yâ◊~‡°
 ǨÏ$^ŒÜ«∞OÖ’ Ü≥∂QÆ∞ʼnõΩ J#∞Éèí"åxH˜ =KÕÛ „|Ǩχ"Õ∞ ~°∞„^Œ∞_»∞
– Jx D =∞O„`«O.
WÖÏ "Õ^ŒO, J<ÕHõ `å=ÙÅÖ’ Ѩ~°„|ǨχÜ≥ÿ∞# t=Ùx '~°∞„^Œ—
<å=∞O`À H©iÎOzOk. '~°∞„^Œó Ѩ~°"Õ∞â◊fi~°ó— Jx ã¨Ê+¨ìѨ~°zOk.
~ÀQÆ Ç¨Ï~°∞_»∞, ^Œ∞óY <åâ◊‰Ωõ _»∞ – Jx ~°∞„^Œ â◊ÉÏÌxH˜ „Ѩ^•è <å~°O÷ .
Éèí㨇^è•~°} – qâıëêÅ∞
Éèí㨇^è•~°} "≥·kHõ ã¨O㨯 $u. â‹·= =∞`åÅhfl "Õ^ŒO #∞O_ç
ã‘fiHõiOz# ã¨O„Ѩ^•Ü«∞q∞k. â‹=· "≥+· "‚¨ åk âßYʼnõΩ K≥Ok# ™ê‡~°Î
„â∫`« ^è~Œ å‡#∞Ü«∂Ü«ÚÅO^Œ~∂° Éèãí ‡¨ ^è•~°} KÕÜ∞« _»O QÆ=∞xOK«^yŒ #
JOâ◊O. JyflǨϟ„`« q^èŒ∞ÅÖ’ Ü«∞[˝ „Ѩ™ê^ŒOQÍ Éèí™ê‡xfl ^èŒiOK«∞
`å~°∞.
Ü«∞[˝ ã¨fi~°∂Ѩ"Õ∞ t=ÙxQÍ ^Œ~°≈Oz# âߢ™êÎÅ∞ Éèí㨇^è•~°}#∞
¿Ñ~˘¯<åfl~Ú.
Hõ~°‡HÍO_»Ö’ Ü«∞[˝ã¨fi~°∂ѨOQÍ ¿Ñ~˘¯#|_ç#^Õ *Ï˝#HÍO_»Ö’
*Ï˝<åyflH˜ ã¨OˆH`«OQÍ K≥ѨÊ|_»∞`ÀOk.
''Jyfl™ê~°O Éèí㨇O——
''Jyfl<å ~°~Ú=∞â◊fl=`ü—— – Jx "Õ^ÀHÎ̃. Sâ◊fi~°ºHõ~°"≥∞ÿ#k Jyfl.
P Jyfl ã¨fi~°∂áêxfl ™È=∞ ~°∂Ѩ"≥∞ÿ# [ÅO`À HõeÑ≤ ^èŒiOK«_»O
qkè. 'JwflëÈ=∂`«‡HõO [QÆ`ü— – J#fl q^èŒOQÍ t=â◊HÍκ`«‡Hõ"≥∞ÿ#
JyflëÈ=∞ `«`åÎ fi#∞ã¨O^è•#"Õ∞ [ÅO`À HõeÑ≤ Éèí™ê‡xfl ^èŒiOK«_»O
Ö’x PO`«~°ºO.
'ÉèÏã¨<å`ü Éèãí `≤ O« „áÈHõOÎ Éèãí ‡¨ H˜eƒ+¨ ÉèHí }
Δõ Ï`ü— Jx t= ѨÙ~å}
"åHõºO.
'Éèí~°Îû<å`ü ã¨~°fi áêáê<åO ÉèÏã¨#O `«ã¨º q^ŒºÜ«∂— – Jx ã¨∂`«
ã¨OÇ≤Ï`«.
ÉèÏã¨#=Ú KÕ`« Éèãí ‡¨ O. J#QÍ '„ѨHÍâ◊ ã¨fi~°∂ѨO—. *Ï˝# „ѨHÍâ◊O
KÕ`«<Õ Hõ~°‡Å∞ ^ŒÇ≤ÏOѨ|_»`å~Ú. ã¨~°fi áêáêÅ#∞ #tOѨ*Ëã≤,

™ê=∞"Õ^OŒ +¨}∞‡Yâ◊~‡° 113

 *Ï˝#nÑ≤Îx JOkOKÕk Éèí㨇O.
Jyfl™ê~°"≥∞ÿ# Éèí㨇O Sâ◊fi~°º ã¨fi~°∂ѨO Hõ#∞Hõ<Õ 'qÉèí∂u— Jx
<å=∂O`«~O° . 'Éè∂í uifiÉè∂í uÔ~â· fi◊ ~°ºO— – Jx xѶ¨∞O@∞=Ù. Sâ◊fi~°º
"åK«Hõ"≥∞ÿ# 'qÉèí∂u— <å=∞O`À<Õ Éèí™ê‡xfl =º=ǨÏiOK«_»O ^•x
=∞ǨÏ`«∞Î#∞ =ºHõÎѨ~°∞ã¨∞Î#flk.
=∞ǨÉèãí ‡¨ =∞Ǩ^Õ"À =∞Ǩ=∂Ü«∂= ÉèÏã¨Hóõ I (ã¨∂`« ã¨OÇ≤Ï`«).
=∂Ü«∂â◊H˜Î #∞O_ç Hõey# [QÆ`«∞Î#‰õΩ ã¨`åÎã¨∂Êù~°∞ÎÅ#∞ J#∞
„QÆÇ≤ÏOz# =∞Ǩ^Õ=Ù_Õ '„ѨHÍâ◊‰õΩ_»∞—. Hõ#∞Hõ P Ѩ~°=∂`«‡ˆH
'=∞ǨÉèí㨇— Jx ¿Ñ~°∞.
Éèí™ê‡xH©, Éèí~°∞æxH© JÉèË^ŒO ÉèÏ=O. Éèí㨇O t= ã¨fi~°∂ѨO.
*Ï˝<åyfl ã¨û~°fi Hõ~å‡}˜ Éèí㨇™ê`«∞¯~°∞`ÕH˜Å I
`Õ<≥·= Éèí㨇<åQÍ„`« =Ú^Œ∂úà◊Ü«∞u ^èŒ∂~°˚\ ˜ó II (É’^茙ê~°O)
*Ï˝<åyflÜ«∞O^Œ∞ ã¨~fi° Hõ~‡° |O^è=Œ ÚÅ∞ #tã¨∞<Î åfl~Ú. x„+≤¯Ü«∞"≥∞#ÿ
„|Ǩχ`«`«fiO „áêѨÎ"≥∞ÿ#ѨC_»∞ =∂Ü«∂ ã¨O|O^èŒ"≥∞ÿ# „|Ǩχ`«`«Î fiO
„áêѨ"Î ∞≥ #ÿ ѨC_»∞ =∂Ü«∂ã¨O|O^è"Œ ∞≥ #ÿ Hõ~‡° Å∞ =∞i [#‡Å#∞ HõeyO
K«_O» Ö’ ã¨=∞~°=ú ÚÅ∞ HÍ=Ù– Éèãí ‡¨ =∞~Ú# q`«<Î åÅ∞ =∞i "≥ÚÅÔH`«xÎ
q^èOŒ QÍ.
*Ï˝<åyfl^ŒQÆúHõ~å‡}O `«=∂Ǩïó =O_ç`«O |∞^è•ó I (ÉèíQÆ=næ`«)
*Ï˝<åyflÜ«∞O^Œ∞ Hõ~‡° Å∞ ^ŒÇϨ #"≥∞#ÿ ã≤u÷ x á⁄Ok#"å_Õ Ñ¨O_ç`∞« _»x
|∞^èŒ∞Å∞ K≥ѨÙÎ<åfl~°∞.
aè#fl`«fi=ÚÅhfl Éèãí ‡¨ ã≤u÷ Ö’ UHõ`åfixfl á⁄O^Œ∞`«∞<åfl~Ú. P UHõ`fi«
ã≤÷uÜÕ∞ „ÉÏǑχã≤÷uH˜ ã¨OˆH`«OQÍ ÉèÏã≤™ÈÎOk. [QÆnƒ[<åâ◊‰õΩ_≥·#
(Hõ~°‡Å #∞O_ç =ÚH˜ÎxKÕÛ) *Ï˝#=¸iÎÜ≥ÿ∞# t=Ù#‰õΩ „Ñ≤Ü«∞"≥∞ÿ
„ѨHÍt™ÈÎOk.
ÉèÏã¨`Õ aè#fl ÉèÏ"å<å=∞Ñ≤ ÉèË^À#ÉèÏ㨇x I
ã¨fiã¨fiÉèÏ= ã¨fiÉèÏ"Õ# Éèí㨇 Éèí~°æ㨺 =Å¡Éèí"£∞ II (É’^茙ê~°O)
=∞O„`« ã¨Ç≤Ï`«OQÍ#∂, =∞O„`« ~°Ç≤Ï`«OQÍ#∂ Éèí™ê‡xfl ^èŒiOK«
=K«∞Û.
114 ™ê=∞"Õ^OŒ +¨}∞‡Yâ◊~‡°
 L^Œ∂úÅ#O „uѨÙO„_»OK« *Ï˝<åOQÆ`Õfi# ™ê^Œ~°"£∞ I
P=∞#xÎ =Úx„âıëêªó âıfi`åâ◊fi`«~° âßd#ó II (ã¨∂`« ã¨OÇ≤Ï`«)
Éèãí ‡¨ O *Ï˝# "≥~· åQͺʼnõΩ zǨÏflO. JO^Œ∞Hˆ Éèãí ‡¨ „uѨÙO„_»^•è ~°},
L^Œ∂úà◊#O *Ï˝<åxH˜ ã¨Ç¨ÏHõiã¨∞ÎO^Œx âıfi`åâ◊fi`«~ÀѨx+¨`«∞Î
™ê^Œ~°OQÍ qkèã¨∞Î#flk.
Éèãí ‡¨ =ÚÖ’ Jyfl, h~°∞, Ѩ$käq – J<Õ =¸_»∞ „Ѩ`º« HõΔ Éè∂í `«=ÚÅ
"Õ∞à◊#O LOk. Wk LѨx+¨`«∞ÎÅ∞ K≥Ñ≤Ê# '`Õ*’|#fl—=ÚÅ#∞
(`Õ[ã¨∞û, PѨã∞¨ û ([ÅO), J#flO) `≥eÜ«∞*Ëã∞¨ #Î fl^Œx ÉèÏqOK«=K«∞Û.
ã¨∂`« ã¨OÇ≤Ï`« „ѨHÍ~°OQÍ – J_»¤=ÚQÍ =¸_»∞ ˆ~YÅ`À Éèí㨇
^è•~°} KÕÜ«∂e.
Éèí™È‡^Œ∂úà◊O K≥·= `«^è• u~°fi<£ „uѨÙO„_»"£∞ I
1. =∞ǨáêѨ q<åâßÜ«∞ q^èŒ`ÕÎ "≥·kH© „â◊√uó II
2. ~°HΔÍ~°÷O ã¨~°fi [O`«∂<åO q^èŒ`ÕÎ "≥·kH© „â◊√uó II
3. =∞OQÆàÏ~°÷O K« 㨈~fiëêO ....
4. Ѩq„`å~°÷O K« 㨈~fiâßO ...
5. ™êfl#`Õfi<≥·= 㨈~fiëêO ...
6. „=`«`Õfi<≥·= 㨈~fiëêO ...
7. `«Ñ¨¿ãÎ fi<≥·= 㨈~fiëêO ...
8. Ü«∞[˝`Õfi<≥·= 㨈~fiëêO ...
WÖÏ Zxq∞k „ѨÜ≥∂[<åÅ∞ K≥áêÊ~°∞.
1. =∞Ǩ áêѨ<åâ◊O, 2. ã¨~fi° [O`«∞=ÙʼnõΩ ~°H,Δõ 3. =∞OQÆà=◊ ÚÅ∞
HõeyOK«∞#k, 4. Ѩq„`«`#« ∞ WK«∞Û#k, 5. [Å™êfl#O KÕã#≤ ѨÊ\˜H,©
Éèãí ‡¨ ^è•~°} KÕ`<« Õ Ñ¨ÓiÎâ√◊ kú J=Ù`«∞Ok, 6.„=`«xÜ«∞=∂ʼnõΩ J~°›`«
xã¨∞ÎOk, 7. `«Ñ¨ã¨∞fiʼnõΩ `«áÈxÜ«∞=∂ÅÖ’ Éèí㨇^è•~°} =ÚYºO,
Ѷ¨Å^•Ü«∞HõO, 8. Ü«∞[˝=ÚʼnõΩ ‰õÄ_® Éèí㨇^è•~°}ÜÕ∞ J~°›`«h,
â◊H˜Îh „Ѩ™êkã¨∞ÎOk.
Jyfliu Éèí㨇 I "åÜ«Úiu Éèí㨇 I
[Åq∞u Éèí㨇 I ã¨÷Åq∞u Éèí㨇 I
™ê=∞"Õ^OŒ +¨}∞‡Yâ◊~‡° 115
 "Àº"Õ∞u Éèí㨇 I ã¨~°fiO ǨÏ"å W^ŒO Éèí㨇 I
=∞# U`åx K«‰õΔÄO+≤ Éèí™ê‡x I
– J<Õ =∞O„`«O`À Éèí™ê‡xfl ^èŒiOKåÅx 'Éèí㨇*ÏÉÏ֒Ѩx+¨`«∞Η
K≥|∞`«∞#flk. ã¨^Àº*Ï`åk =∞O„`åÅ`À, =∞$`«∞ºO[Ü«∞ =∞O„`«O`À
‰õÄ_® Éèí㨇^è•~°} KÕÜ«∞=K«Ûx âß„™ÈÎH˜Î.
ÅÖÏ>Ë K≥·= ^À~°ÌfiO^Õfi `«^ä≥·"À~°ã≤ |∞kú=∂<£ I
„uѨÙO„_»O ^è•~°ÜÕ∞xfl`«ºO Éèí∞H˜Î =ÚH˜Î Ѷ¨Å„Ѩ^ŒO II
(ã¨∂`« ã¨OÇ≤Ï`«)
q"ÕH=õ O`«∞_»∞ #∞^Œ∞\˜ÃÑ,· ~Ô O_»∞ Éè∞í *ÏÅÃÑ,· =HõóΔ ã¨Å÷ OÃÑ· „uѨÙO
„_®xfl ^èiŒ OKåe. ^•x Ѷe¨ `«OQÍ WǨÏÖ’HõOÖ’ ã¨∞Y ™œÉèÏQͺÅ#∞
á⁄O^Œ_»"Õ∞ HÍHõ, „Hõ=∞OQÍ "≥∂HΔÍxfl ‰õÄ_® á⁄O^ŒQÆÅ~°∞.
WÇ¨Ï Éèí∞HÍÎ fidÖÏ<£ Éè’QÍ<£ n~å…Ü«Ú~åfi ºkè =i˚`«ó I
rq`åO`ÕK« =∞~°}O ã¨∞MË<≥·= „ѨѨ^Œº`Õ II
Éèí™ê‡xfl „uѨÙO„_»OQÍ x`«ºO ^èŒiOK«∞"å~°∞ WǨÏÖ’HõOÖ’ n~å…
Ü«Ú~åúÜ∞« O Hõey, "åºkè~Ç° Ï≤ `«∞Öˇ· Éè’QÍÅ##∞Éèqí Oz rq`åO`«OÖ’
J<åÜ«∂ã¨OQÍ `«#∞=Ù KåeOK«∞`å~°∞. Ѩ^=Œ ∞Ѩ^•xfl á⁄O^Œ∞`å~°∞
(t=ѨÙ~å}O).
[Å™êfl#O â◊√„Éèí`«#∞ Wã¨∞ÎOk. Éèí㨇™êfl#O 'â◊√z—x (ã¨∂HõΔ ‡
â◊s~° â◊√kú) Wã¨∞ÎOk.
[Å™êfl#O =∞Å`庈Q Éèí㨇™êfl#O ã¨^• â◊√zó II
„uѨÙO„_»^è•~°} KÕÜ«∞‰õΩO_® PK«iOz# Hõ~°‡Å∞ =º~°÷=ÚÖ∫`å
Ü«∞x âߢ™ÈÎH˜Î.
=∞^茺=∂<åq∞HÍOQÆ∞ÖϺ =∞^èÕº`«∞ „ѨuÖ’=∞`«ó I
JOQÆ∞¿+ª# Hõ$`åˆ~MÏ „uѨÙO„_®MϺaènèÜ«∞`Õ II
=∞^èÕºO QÆ∞eaè~å^•Ü«∞ uã¨$aè~°ƒù㨇 Ü«∞`«fl`«ó I
„uѨÙO„_»O ^è•~°ÜÕ∞^ŒƒùHÍκ Éèí∞H˜Î =ÚH˜Î „Ѩ^ŒO Ѩ~°"£∞ II
=∞^茺"ÕÅ∞, J<åq∞Hõ`À Éèí™ê‡xfl (Z_»=∞ #∞O_ç ‰õΩ_ç) ^èŒiOz,
P ˆ~YÅ =∞^茺 ÉÁ@# "Õe`À qÖ’=∞OQÍ (‰õΩ_ç #∞O_ç Z_»=∞)
116 ™ê=∞"Õ^OŒ +¨}∞‡Yâ◊~‡°
^èŒiOz`Õ „uѨÙO„_»=∞x ¿Ñ~°∞. =¸_»∞ "Õà◊§`À Éèí㨇 „uѨÙO„_»
~°∂ѨOQÍ ^èiŒ OK«=K«∞Û.
Éèí㨇 „uѨÙO„_»OÖ’ „Ѩu ˆ~YH© „Ѩ`ÕºHõOQÍ Jkèëêª# ^Õ=`«
Å∞O\Ï~°∞.
„Ѩ^äŒ=∞ ˆ~Y‰õΩ : 'J— HÍ~°O (FOHÍ~°OÖ’x "≥Ú^Œ\ ˜ JHõΔ~°O), QÍ~°›
Ѩ`åºyfl, Éèí∂q∞, ^èŒ~°‡O, ~°*’QÆ∞}O, |∞∞ˆQfi^ŒO, „H˜Ü«∂â◊H˜Î,
„áê`«ã¨û=#O, =∞Ǩ^Õ=Ù_»∞ – ^Õ=`«Å∞.
kfifÜ«∞ ~ˆ Y‰õΩ: 'L—HÍ~°O (FOHÍ~°OÖ’x ~Ô O_»= JHõ~Δ O° ), ^ŒH}Δ˜ Ïyfl,
PHÍâ◊`«`«Î fiO, Ü«∞Aˆ~fi^ŒO, =∂^茺Ok# ã¨=#O, WKåÛùâ◊H˜Î,
JO`«~å`«‡, =∞¿ÇÏâ◊fi~°∞_»∞–^Õ=`«Å∞.
`«$fÜ«∞ ~ˆ Y‰õΩ: '=∞—HÍ~°O (FOHÍ~°OÖ’x =¸_»= JHõ~Δ O° ), PǨÏ=
hÜ«∂yfl, Ѩ~°=∂`«‡, `«"≥∂QÆ∞}O, ^Œ∞ºÖ’HõO, *Ï˝#â◊H˜Î,
™ê=∞"Õ^ŒO, `«$fÜ«∞ ã¨=#O, t=Ù_»∞–^Õ=`«Å∞.
–WÖÏ XH˘¯Hõ¯ ˆ~Y‰õΩ `˘q∞‡k K˘Ñ¨C# =¸_»∞ ˆ~YʼnõΩ 27
^Õ=`å â◊‰õΩÎÅ∞ ^Õ=`«Å∞.
Éèãí ‡¨ O`À t=Ùx P~åkèOz`Õ ã¨~fi° „âı+Oª¨ . t=<å=∞O`À, =∞O„`«O
`À Jaè=∞O„uOz# Éèí㨇O ^èŒiOK«_»O J^Œ∞ƒù`« Ѷ¨Å^•Ü«∞HõO.
Dâß#`Õ `«`«∞Ê~°∞+¨ #"≥∂-Ѷ¨∞’~åÜ«∞`Õ ã¨^• I
"å=∞^Õ= #=∞ã¨∞ÎÉèíºO ã¨^Àº*Ï`åÜ«∞"≥· #=∞ó II
'N t"åÜ«∞ #=∞ó—.
– J<Õ =∞O„`«O`À ‰õÄ_® Éèí™ê‡xfl ^•ÅÛ=K«∞Û.
¢ãÅΑ ∞ Éè™í ê‡xfl #∞^Œ∞\˜ÃÑ· =ÚOQÆ∞~°∞Å∞ Ѩ_Õ ÉèÏQÆO =~°‰Ωõ =∂„`«"∞Õ
^èŒiOKåe. ѨÙ~°∞+¨μÅ∞ Hõ#∞ÉÁ=∞Å#Ω ^•@x=fi~å^Œ∞.
Éèí㨇^è•~°} KÕã≤ ~°∞„^•HõΔ#∞ ^èŒiOz t=<å=∂xfl 㨇iOKÕ"å_»∞
„u"Õ}© ã¨OQÆ=∞O =Öˇ Ѩq„`«"≥∞ÿ#"å_»∞. J`«x ^Œ~°≈#O, ã¨Ê~°≈#O
Ѩq„`«∞efl KÕã¨∞ÎOk.
kèH± Éèí㨇 ~°Ç≤Ï`«O á¶êÅO kèH± „QÍ=∞=∞t"åÅÜ«∞O I
kèQÆhâß~°Û#O [#‡ kèyfi^•º=∞t"å„â◊Ü«∂"£∞ II (t= ѨÙ~å}O)
™ê=∞"Õ^OŒ +¨}∞‡Yâ◊~‡° 117
 Éèí㨇O ÖËx #∞^Œ∞~°∞ =º~°÷O. J^Õ q^èŒOQÍ – t"åÅÜ«∞O ÖËx
T~°∞, Dâ◊fi~å~°Û# KÕÜ∞« x [#‡, t=Ùx P„â◊~ÚOK«x (É’kèOK«x)
K«^Œ∞=Ù =º~°÷O.
<åQÆÉèí∂+¨}∞_»∞
✦ t=Ù_»∞ ã¨~åÊÅ<Õ PÉèí~°}ÏÅ∞QÍ ^èŒiOKÕ ™êfiq∞. D ã¨~åÊÅ∞
k=º"≥∞ÿ#q. ^Õ=`å~°∂áêÖˇ·# D <åQÆ∞Å∞ Zxq∞k *Ï`«∞Åq.
1. J#O`«, 2."åã¨∞H˜, 3.`«HHΔõ ,õ 4.Hõ~À¯@Hõ, 5.â◊OY, 6. ‰õΩoHõ,
7. Ѩ^Œ‡, 8. =∞ǨѨ^Œ‡.
– D k=º*Ïu ã¨~åÊÅ∞ t=ÙxH˜ JÅOHÍ~åÅ∞QÍ P~åkèOK«∞
‰õΩO@∞<åfl~Ú.
✦ Pk`«º ~°∂ѨÙ_≥·# t=Ùx `«`åÎ fixfl ã¨~°ÊÉèí∂+¨}∞xQÍ ÉèÏq¿ãÎ,
XHÍ<˘Hõ JO`«iHõΔ*’ºuã¨Î`«fiO QÀK«iã¨∞ÎOk.
ã¨∂~°∞ºx K«∞@∂ì „QÆÇ¨Ï HõHõΔ ºÅ∞ '‰õΩO_»b—~°∂ѨOQÍ (K«∞@∞ì
K«∞@∞ì‰õΩ#fl@∞¡QÍ) LO\Ï~Ú. '‰õΩO_»e— ã¨~åÊHõ$`«∞ÖË. P „QÆǨÏ
=∞O_»ÅOÖ’ ÉèÏã≤OKÕ Pk`«∞º_»∞ ã¨~åÊÉèí~°}∞_Õ.
✦ â◊s~°OÖ’ P`«‡ Ü≥ÚHõ¯ â◊HΘ „áê}â◊HQ Θ Í <å_ô =∞O_»ÖÏÅÖ’ „Ѩãi¨
ã¨∞OÎ k. P <å_»∞Å∞ ã¨~åÊHÍ~åÅ∞QÍ K«∞@∞¡ K«∞@∞ì‰Ωõ <Õ LO\Ï~Ú.
D „áê}â◊‰õΩÎÅ`À ÉèÏã≤OKÕ P`«‡ ã¨~°ÊÉèí∂+¨}∞_Õ.
„áê}â◊‰õΩÎÅ∞ xÜ«∞O„`«} Ü≥∂QÆO. P Ü≥∂QÍxH˜ K≥Ok# qq^èŒ
â◊‰õΩÎÖË <åQÆ∞Å∞. ã¨~°fi Ü≥∂QÍʼnõΩ QÆ=Úº_≥·# Dâ◊fi~°∞_Õ <åQÍ
Éè~í }° ∞_»∞.
Ü≥∂y#ó Ѩ=<åǨ~åã¨Î^ä• yiaÖËâ◊Ü«∂ó I
x[~°∂¿Ñ ^èŒ$`å¿ãÎ# Éèí∞[OQÍÉèí~°}ÀǨÏ~°ó II
Ü≥∂QÆ∞Å∞ ‰õÄ_® <åQÆ∞Å =Öˇ "åÜ«Ú=Ù<Õ „QÆÇÏ≤ ã¨∂,Î H˘O_» QÆ∞ǨÏ
ÅÖ’ UHÍO`«OQÍ ã¨OK«iã¨∂ÎO\Ï~°∞.
Ü≥∂QÆ∞ÅO^Œ~∂° U Ü≥∂wâ◊fi~°∞x P„â◊~ÚOK«∞`å~À P`«_Õ t=Ù_»∞.
P Ü≥∂QÆ∞ʼnõΩ ã¨OˆH`åÖË <åQÆ∞Å∞.

118 ™ê=∞"Õ^OŒ +¨}∞‡Yâ◊~‡°

 „uâ◊¥Å^è•~°}
t=Ù_»∞ ^•eÛ# „uâ◊¥ÅO ‰õÄ_® K«Hõ¯x PO`«~åºxfl `≥eÜ«∞
*Ëã∞¨ OÎ k.
=∞=∞ǨÏãÎ̈QÆ`åã¨∞Î q+ì̈Ѩ
„`«Ü«∞ ã¨$+≤ìã≤÷u ã¨OǨÏ$u „H˜Ü«∂ó I
Wu ã¨∂K«~Ú`«∞O =ǨÏxfl=
„utYO â◊¥Å=∞Ü«∞O t"À-=`«∞ II(t=Hõ~å‚=∞$`«O–Éè~í ^° •fi[=Úx)
''=¸_»∞Ö’HÍÅ ã¨$+≤ìã≤÷uÅÜ«∂Å∞, <å KÕuÖ’<Õ (Jnè#OÖ’<Õ)
L<åflÜ«∞x ã¨∂zOK«_®xˆH „uâ◊¥ÖÏxfl ^•eÛ#@∞¡#fl t=Ù_»∞
HÍáê_»∞QÍHõ!——.
ã¨$+≤ãì u÷≤ ÅÜ«∞Å∞, „uÖ’HÍÅ∞, „uHÍÖÏÅ∞, „`Õ`åQÆ∞flÅ∞, WKåÛù*Ï˝#
â◊‰õΩÎÅ∞ .... WÖÏ qâ◊fi x~åfiǨÏHÍÖˇ·# =¸_»∞ `«`åÎ fiÅhfl Ѩ~°"Õ∞
â◊fi~°∞x KÕuÖ’x"Õ#<Õ ÉèÏ=O „uâ◊¥Å^è•~°}Ö’ LOk.
=¸_»∞ Ö’HÍÅh, =¸_»∞ HÍÖÏÅh, ã¨$+≤ì ã≤÷uÅÜ«∞Å<Õ =¸_»∞
„H˜Ü«∞Åh, ã¨`«Î fi~°[ã¨Î=∞ã¨∞ûÅ<Õ =¸_»∞ QÆ∞}ÏÅh `«# KÕu`À
(Jnè#OÖ’) xÜ«∞O„uOz x~°fiÇ≤ÏOK«∞"å_Õ „uâ◊¥Å^è•i.
âßOu, "≥·~åQƺO, É’^èŒ (*Ï˝<åxfl „QÆÇ≤ÏOK«∞@)– J<Õ Ñ¨^Œ∞<≥·#
*Ï˝# â◊‰õΩÎÖË „uâ◊¥ÖÏÅ∞. g\˜`À<Õ ã¨∂÷Å ã¨∂HõΔ ‡ HÍ~°} ^ÕǨÅ`À
`å^•`«‡ºO –J<Õ „uѨÙ~åã¨∞~°`fi« O #tã¨∞OÎ k. D xt`« *Ï˝#âߢ™êÎxfl
^èŒiOKÕ *Ï˝<å#O^Œ=¸iÎ â◊OHõ~°∞_»∞. „uQÆ∞}ÏÅ#∞ [~ÚOKÕ
„uq^èÀáêÜ«∂Å „uâ◊¥ÖÏxfl ^èŒiOKÕ Ñ¨~°=∂`«‡.
âßOu "≥·~åQƺ É’^è•Mˇ·ºó „uaè~°ÔQ·fl ã¨Î~°ã≤fiaèó I
„uQÆ∞} „uѨÙ~°O ǨÏOu „uâ◊¥ÖË# „uÖ’K«#ó II

™ê=∞"Õ^OŒ +¨}∞‡Yâ◊~‡° 119

 „ÑਠÜ
◊ ∞« O
ã¨$+≤ìã≤÷`«∞ÅÖ’ ã¨O‰õΔΩaè`«"≥∞ÿ# [QÆ`«∞Î#Hõ∞ q„âßOu x=fi_»"Õ∞
„Ѩà◊Ü«∞O. („ѨHõ$+¨ì"≥∞ÿ# ÅÜ«∞O– ѨiѨÓ~°‚OQÍ b#=∞=_»O–
„Ѩà◊Ü«∞O)
'âı~°`Õ „áê}˜<À Ü«∞„`« 㨠t=ó— – ã¨~°fi r=ÙʼnõΩ q„âßOu
™ê÷#"Õ∞ t=™ê÷#O.
D q„âßOu J<ÕHõ ã≤÷`«∞ÅÖ’ r=Ù#‰õΩ Åaèã¨∞ÎOk. U ã≤÷uÖ’
<≥·<å – q„âßOu, „ѨâßO`«`« ÅaèOz#ѨC_»∞ Jk t=™ê÷#"Õ∞#x
„QÆÇÏ≤ OKåe.
D q„âßOu<Õ '„Ѩà◊Ü«∞O— J<åfl~°∞.
D „Ѩà◊Ü«∞O =¸_»∞ q^è•Å∞–
1. x`«º „Ѩà◊Ü«∞O.
2. =∞Ǩ „Ѩà◊Ü«∞O.
3. P`«ºOuHõ „Ѩà◊Ü«∞O.
1. „Ѩu~ÀE x„^Œ x`«º„Ѩà◊Ü«∞O. P ã¨=∞Ü«∞OÖ’ =∞# WO„kÜ«∞
=$`«∞ÎÅhfl JO`«s¡#=∞ø`å~Ú. â◊s~åxH˜ q„âßOu Åaèã¨∞ÎOk.
120 ™ê=∞"Õ^OŒ +¨}∞‡Yâ◊~‡°
 D LѨâ◊=∞#O `«~åfi`« =∞m¡ x„^ŒÖËz QÆuOz# ~ÀAÅ #∞O_ç
H˘xfl 㨇 $`«∞Å`À 'â◊s~°— Jaè[`˝ À "Õ∞ÖÁ¯O\Ï_»∞ r=Ù_»∞. J<ÕHõ
Hõ}ÏÅ <åâ◊#O, H˘`«Î"å\˜ Lr˚=#O x„^• „Ѩà◊Ü«∞OÖ’ [iˆQ
„H˜Ü«∞.
2. ã¨$+≤ìH˜ ã¨O|OkèOz, HõÖÏÊO`åÅÖ’ [iˆQ „Ѩà◊Ü«∂xfl '=∞Ǩ
„Ѩà◊Ü«∞O— JO\Ï~°∞. r=Ù#‰õΩ ã¨O|OkèOz# =∞~°}"Õ∞ '=∞Ǩ
„Ѩà◊Ü«∞O—. D [#‡Ö’ â◊s~°O WOHõ r=Ù#‰õΩ ™ê÷#OQÍ Ñ¨xH˜
~å#ѨC_»∞ Jk #tOK«|_»∞`«∞Ok. r=Ù_»∞ HÍ~°}Ï=ã¨Ö÷ ’ q„âßO
u á⁄O^Œ∞`å_»∞. HÍh D q„âßOu âßâ◊fi`«O HÍ^Œ∞. WHõ¯_»
WOHÍ r=Ù#‰õΩ Hõ~°‡HõΔÜ«∞O HÍÖË^Œ∞. x„^Œ =ÚyâßHõ r=Ù_»∞
ѨÓ~°fi â◊s~°O`À "Õ∞ÖÁ¯O\Ï_»∞. WO`Õ `Õ_®. JO^Œ∞ˆH Kå=Ù#∞
'ÃÑ^ŒÌx„^Œ— J<åfl~°∞. QÆ`«[#‡Å Hõ~°‡efl `«~°∞"åu [#‡ ʼnõΩ
"åã¨#Å∞QÍ ã‘fiHõiOz H˘#™êy™êÎ_»∞ r=Ù_»∞.
3. J`«ºOuHõ „Ѩà◊Ü«∞O: W^Õ x["≥∞ÿ# QÆ=∞ºO. ã¨HõÅ â◊√ÉèÏâ◊√Éèí
Hõ~‡° Åhfl HõÜ Δ ∞« "≥∞,ÿ |O^è<Œ åÅhfl #tOz, r=Ù_»∞ x~å=~°}OQÍ,
Ѩ~°=∂`«‡Ö’ qb#"≥∞ÿ, ѨÙ#~å=$uÎ ~°Ç≤Ï`«`«fiã≤÷uH˜ KÕ~°_»"Õ∞
„ѨàÜ ◊ ∞« O. W^Õ ~°∞„^Œ∞x J#∞„QÆÇϨ Hõ$`«ºO. W^Õ HÔ =· źO, "≥∂HõOΔ ,
Ѩ~=° ∞Ѩ^„Œ áêÑ≤.Î nxHÀã¨"∞Õ Ü≥∂QÆ∞Å, *Ï˝#∞Å, Éè‰í Ωõ ÅÎ ™ê^è#Œ Å∞.
D =¸_»∞ „ѨàÜ ◊ ∂« ÅH© HÍ~°‰Ωõ _»∞– t=Ù_Õ. q„âßOu^•Ü«∞‰õΩ_≥#·
„Ѩà◊Ü«∂nèâ◊√x ^蕺x¿ãÎ `åáêÅhfl `˘ÅQÆ∞`å~Ú.
Láêã¨#Ö’, Dâ◊fi~°∞x ^蕺xOKÕ@ѨC_»∞ – =¸_»∞ q+¨Ü∂« Å∞
LO\Ï~Ú. 1. ^èºÕ Ü«∞O (^蕺xOѨ|_Õk), 2. ^蕺#O (^蕺xOK«_=» ∞<Õ
Hõ~°‡), 3. ^蕺`« (^蕺xOKÕ"å_»∞).
^蕺#OÖ’ „Hõ=∞OQÍ r=Ù_»∞ `«##∞ `å#∞ q_»z – 'JǨÏO—
ÉèÏ"åxfl =^Œe – t=~°∂Ѩ ÉèÏ=#QÍ<Õ q∞yeáÈ`å_»∞. J^Õ „uѨÙ\©
UHõ`«fiO. J^Õ J`«ºOuHõ „Ѩà◊Ü«∞O.

™ê=∞"Õ^OŒ +¨}∞‡Yâ◊~‡° 121

 J~°∞}ÏK«Å t=! J~°∞}ÏK«Å t=!
''J~°∞}ÏK«ÅO——
– D ¿Ñ~ˆ t=Ùx <å=∞O. k"åºuk=ºO. 㨇iOz#O`« =∂„`å#
=ÚH˜ÎxKÕÛ ˆHΔ„`«O J~°∞}ÏK«ÅO.
`«q∞à◊<å_»∞Ö’x D Ѩ~°fi`åxfl `«q∞à◊√ÅO`å 'J}Ï‚=∞Öˇ·—
'u~°∞=}Ï‚=∞Öˇ—· Jx H©iOÎ K«∞K«∞O\Ï~°∞. nx Z`«∞Î 2668 J_»∞QÆ∞Å∞.
D J~°∞}ÏK«Å =∞Ç≤Ï=∞ ѨÙ~å} „Ѩã≤^ŒúO. t=ѨÙ~å}O, ™ê¯O^Œ
ѨÙ~å}O, eOQÆѨÙ~å}O =O\˜ ѨÙ~å}ÏÖ’¡<Õ HÍHõ H˘xfl |∞∞ˆQfi^Œ
=∞O„`åÅÖ’, J^äŒ~°fi} "Õ^Œ =∞O„`åÅÖ’ ‰õÄ_® D yi „Ѩâ◊H˜Î
¿Ñ~˘¯<åfl~°∞.
â◊~É° ’è Ѩx+¨`∞« ,Î ÉèÏ㨯~° ã¨OÇ≤Ï`«, ã¨∂`« ã¨OÇ≤Ï`«, ~°∞„^ŒãO¨ Ç≤Ï`«Ö’¡
‰õÄ_® „Ѩâ◊ã¨ÎOQÍ H©iÎOKå~°∞.
122 ™ê=∞"Õ^OŒ +¨}∞‡Yâ◊~‡°
 J~°∞}ÏK«ÖÏxH˜ – â’}Ï„k (Zé]x H˘O_»), *Ï˝# #QÆ~°O, Q“s
#QÆ~°O, =ÚH˜Î#QÆ~°O, J~°∞}ѨÙi, J#Åyi, t=Ö’HõO, ã¨÷ÖËâ◊fi~°O
"≥Ú^ŒÖˇ·# =º=Ǩ~°<å=∂Å∞<åfl~Ú.
t=~å„uH˜ – J~°∞}ÏK«ÖÏxH˜ ã¨O|O^èŒO LOk.
ѨÙ~å} Hõ^äŒÅ „ѨHÍ~°O –
„|Ǩχ q+¨μ‚=ÙÅÖ’ Z=~°∞ Jkè‰õΩÅ∞? J<Õ „Ѩâ◊fl =Úki,
JǨÏOHÍ~°ÑÓ¨ i`«∞Öˇ· Ѩ~㰠ʨ ~° HõÅǨxH˜ kQÍ~°∞. P Ü«Ú^ŒOú cèH~õ "° ∞≥ ÿ
[QÆ`∞« #Î JÅ¡HÖõ ’¡ÅO U~°Ê~°zOk. JѨC_»∞ ^Õ=`«ÅO`å ã¨^•t=Ùx
â◊~}° ∞"Õ_®~°∞.
x~åHÍ~°∞_»∂, ™êHÍ~°∞_»∂ J~Ú# ã¨^•t= Ѩ~°„|Ǩχ, „|Ǩχ
q+¨μ‚=ÙÅ #_»∞=∞ XHõ =∞Ǩyflã¨ÎOÉèíOQÍ Pq~°ƒùqOKå_»∞. `å=Ú
TÇ≤ÏOK«x P =∞ǨÏ`ÕÎ*Ïyflx ^Œi≈OK«QÍ<Õ „|Ǩχ q+¨μ‚=ÙÅ∞
J„ѨuÉèí∞ÅÜ«∂º~°∞.
P =∞Ǩyfl ã¨OÎ Éè=í Ú Ü≥ÚHõ¯ P^ŒºO`åÅ∞ `≥Å∞ã¨∞HÀ"åÅx „|Ǩχ
q+¨μ‚=ÙÅ∞ ã≤^ŒúѨ_®¤~°∞. Jk „QÆÇ≤ÏOK«_®xH˜ q+¨μ‚=Ù =~åǨÏ~°∂ѨO
^èŒiOz „H˜OkH˜ "≥àϧ_»∞.
„|Ǩχ ǨÏOã¨~∂° ѨO ^•eÛ JO`«O „QÆÇÏ≤ OK«_®xH˜ ÃÑH· ˜ Zy~å_»∞.
HÍh W~°∞=ÙiH© `«∞k"≥Ú^Œà◊√§ QÍ#ÖË^Œ∞.
P^ŒºO`«~°Ç≤Ï`«"≥∞ÿ# =∞ǨÏ`ÕÎ[ã¨fi~°∂Ѩ"Õ∞ Wk Jx „QÆÇ≤ÏOKå_»∞
q+¨μ‚=Ù. HÍx „|Ǩχ `«# JǨÏOHÍ~åxfl áÈQ˘@∞ìHÀÖËHõ, JO`«O
„QÆÇ≤ÏOKå#x Jã¨`«º=∂_®_»∞. t=Ù_»∞ „Ѩ`«ºHõΔ"≥∞ÿ Jã¨`«º ^ÀëêxH˜
QÍ#∞ „|Ǩχ#∞ =∞O^ŒeOKå_»∞.
„|Ǩχ q+¨μ‚=ÙÅ∞ ѨâßÛ`«ÎѨÙÎÖˇ· t=Ùx P~åkèOKå~°∞ (WHõ¯_» –
^Õ=`«Å∞ =∞^茺 ÉèË^ŒO LO^Œx „Éèíq∞OK«~å^Œ∞).
'Hõfiz„^ŒƒÇ¨‡ Hõfizkfi+¨μ‚ó „Ѩâ◊㨺`Õ— Jx ѨÙ~å}=K«#O.
XHõKÀ@ „|Ǩχ, XHõ `å=Ù# q+¨μ=‚ Ù, "Õ~˘HõKÀ@ ~°∞„^Œ∞_»∞ „Ѩâã◊ QÎ≤ Í
Hõ#|_»`å~°∞. JO`«=∂„`å# "åi =∞^茺 ÉèË^ŒO HõÅ^Œ#∞HÀ~å^Œ∞.
WHõ¯_» ã¨$+≤Qì `Æ "« ∞≥ #ÿ JǨÏOHÍ~°O, ã≤u÷ QÆ`"« ∞≥ #ÿ JǨÏOHÍ~°O, „|Ǩχ
™ê=∞"Õ^OŒ +¨}∞‡Yâ◊~‡° 123
 q+¨μ‚=ÙÅ∞QÍ ã¨OˆHuOѨ|_®¤~Ú. D JǨÏOHÍ~åÅ∞ =∞ǨÅÜ«∞
ã¨fi~°∂ѨOÖ’ b#=∞=_»"Õ∞ WO^Œ∞Ö’ `«`«Î fiO.
=∞iÜ≥ÚHõ `«`«fiO – J#O`«HÍÅOQÍ qã¨ÎiOz# Ѩ~°=∂`«‡
K≥`· #« º"Õ∞ HÍÖÏyfl ~°∞„^Œãfi¨ ~°∂ѨO. J^Õ D =∞ǨeOQÆO. D J#O`«
HÍÖÏxH˜ QÆ`«O, Éèíq`«=ºO `«~°z K«∂ã≤# JO`«∞ Ѩ@ì=Ù. QÆ`åxfl
`«=ÙfiH˘x "≥àı¡ ÅHõΔ}O =~åǨÏOQÍ, Éèíq`«"åºxfl TÇ≤Ïã¨∂Î Zyˆ~
ã¨fiÉèÏ=O „|ǨχQÍ ã¨∂zOK«|_®¤~Ú.
D Ô~O_çO\˜H© ‰õÄ_® P^ŒºO`åÅ∞ JO^Œ=Ù.
„|Ǩχ q+¨μÅ‚ ѨÓ[ʼnõΩ t=Ù_»∞ ã¨O`À+≤Oz P =∞Ǩyflã¨OÎ ÉèOí Ö’
`«# â◊|Ì „|Ǩ‡Hõ$ux, J#O`« *’ºu~°‡Ü«∞ `«`åÎ fixfl ^Œi≈OѨ*âË ß_»∞.
^Œ∞iflsHõΔ º"≥∞ÿ# P `Õ*’~åtx K«∂_»ÖËHõ „Ѩã¨#fl =¸iÎQÍ
™êHΔÍ`«¯iOK«=∞x „áêi÷OKå~°∞.
t=Ù_»∞ ^èŒ=à◊HÍO`«∞Å∞ "≥^Œ[ÖË¡ k=º^ÕǨÏO`À „u<Õ„`åÅ`À,
K«O„^ŒâYı ~°∞_≥,· [\ÏE@^è•iÜ≥∞ÿ „Ѩã#¨ fl =¸iÎQÍ ^Œ~≈° #q∞KåÛ_»∞.
™êfiq∞x „|Ǩχ=Ú~å~°∞Å∞ #=∞㨯iOz JiÛOKå~°∞.
"åi ѨÓ[ʼnõΩ Ñ¶¨ÅOQÍ Ñ¨~°=∞t=Ù_»∞ 'JyfleOQÆO—QÍ Pq~°ƒù
qOKå_»∞. Jyfl ãÎ̈OÉèíO XHõ =∞ǨѨ~°fi`«OQÍ#∞, Jyfl eOQÆOQÍ#∞
xezOk. JyflãÎ̈OÉèOí (P^ŒºO`« ~°ÇÏ≤ `« t=eOQÆO) Pq~°ƒqù Oz#
ã¨=∞Ü«∞O – =∂~°æt~°=∂ã¨O P„~°Ì #HõΔ„`«O—, JyfleOQÆOQÍ ã¨∂HõΔ ‡
~°∂ѨOÖ’ "≥Åã≤# ukä =∂Ѷ∞¨ |Ǩïà◊ K«`∞« ~°tÌ (W^Õ =∞Ǩt=~å„u).
Ѩ~°fi`«OQÍ =∂i# t=Ù_Õ 'J~°∞}yi—QÍ =∞Ç≤Ï=∂xfi`« HÍ~°∞
}Ϻxfl „ѨHõ\ ˜ã¨∞Î<åfl_»∞. P yi „H˜O^Œ<Õ 'JyfleOQÆOQÍ— "≥Åâß_»∞.
Wk HÍHõ J~°∞}yi Ü≥∂yQÍ (^ŒH}Δ˜ Ï=¸iÎ ã¨fi~°∂ѨO) P Ѩ~fi° `å#
<≥ÅH˘<åfl_»∞.
Ѩ~°fi`« ~°∂ѨOÖ’ Ѩ~°=∞t=Ù_»∞
D ˆHΔ„`«OÖ’ J`«ºO`« „Ѩ^è•#O – ''J~°∞}ÏK«ÅO——.
ã¨$+≤ìH˜ ѨÓ~°fi"Õ∞ Jyflã¨ÎOÉèíOQÍ (=∞ǨyfleOQÆO) Pq~°ƒùqOz#
ã¨^•t=Ù_»∞, Ö’HÍ#∞„QÆǨ~°÷O, 'J~°∞}yi—QÍ =∂i xÅKå_»∞.
124 ™ê=∞"Õ^OŒ +¨}∞‡Yâ◊~‡°
JO^Œ∞ˆH D Ѩ~°fi`åxH˜ „Ѩ^ŒH˜Δ} KÕã≤, P Ѩ~°fi`«O „Ѩã¨iOKÕ t=
qÉèí∂`«∞Å J#∞„QÆǨxfl „QÆÇ≤ÏOK«_®xH˜ "ÕÖÏk Éèí‰õΩÎÅ∞ =™êÎ~°∞.
x`«ºO =∞#‰õΩ QÀK«iOK«x k=º ^ÕǨÅ`À ã≤^Œ∞úÅ∞, Ü≥∂QÆ∞Å∞,
=∞ǨÏ~°∞¬Å∞, ^Õ=`«Å∞ D yiH˜ „Ѩ^ŒH˜Δ} KÕã¨∞ÎO\Ï~°∞.
Jyflã¨ÎOÉèí=∞Ü«∞O ~°∂ѨO
J~°∞}Ï„kiu „â◊√`«óII – Jx ™ê¯O^ŒÑ¨Ù~å}O K≥áÈÎOk.
'J~°∞}O— JO>Ë<Õ Z~°∞ѨÙ. Wk JyflH˜ ã¨OˆH`«O.
ã¨$+≤Hì ˜ ѨÓ~°fi"Õ∞ L#fl =∞Ǩ*’ºu Hõ#∞Hõ (J„QÆ=Ú#O^Œ∞#fl "å_»∞)
Jyfl ã¨fi~°∂ѨOQÍ Pq~°ƒùqOKå_»∞. D Jyfl J*Ï˝<åO^èŒHÍ~åxfl
`˘ÅyOKÕ *’ºu~°‡Ü«∂Hõ$u, =∞# ^ÀëêÅ#∞ ^ŒÇϨ #O KÕ¿ã `Õ[ã¨∞û.
*’ºu „Ѩã¨iOKÕk "≥Å∞QÆ∞. ã¨^•t=Ù_»∞ „Ѩã¨iOKÕ "≥Å∞QÆ∞ (â◊H˜Î)
J~°∞}O. J^Õ Ñ¨~åâ◊H.Θ *’ºux q_»∞=x HÍOuÖÏ t=Ѩ~=° ∂`«‡#∞
q_»∞=x [QÆ^ŒOaHõ J~°∞}. PÜ«∞# JK«Å`«`«Î fiO, K«Å#"≥∞~°∞QÆx
™ê÷#=Ú. PÜ«∞# #∞O_ç „Ñ¨ã¨iOKÕ â◊H˜Î qÖÏã¨"Õ∞ D [QÆ=∞O`å,
JO^Œ∞ˆH P `«e¡x 'J~°∞}— J<åfl~°∞.
''J~°∞}ÏO Hõ~°∞}Ï `«~°Oy`åH©ΔO—— ''ã¨~åfi~°∞}Ï—— "≥Ú^ŒÖˇ·#
<å=∂ÖË WO^Œ∞‰õΩ „Ѩ=∂}O. 'J~°∞}ÏK«ÅO— J#fl ¿Ñ~°∞ t=â◊‰õΩÎÅ
UHõ`åfixfl `≥eÜ«∞*Ë¿ã <å=∞O. Hõ#∞Hõ D Ѩ~°fi`«O t=â◊HÍκHõ$u.
''N K«„HõO t=Ü≥∂~°fiѨÙó—— – J<Õ âß„™êÎ#∞™ê~°O, t=â◊‰õΩÎÅ
UHõ`åfixfl `≥eÜ«∞*Ë¿ã NK«„HÍHõ$`Õ D Ѩ~fi° `«O. J~°∞}ÏK«ÅO áê^ŒO
`˘q∞‡k HÀ}ÏÅ`À NK«„HÍHõ$uÖ’ LOk.
J<ÕHõ ™ê^茉õΩʼnõΩ t=â◊‰õΩÎÅ J#∞„QÆǨÏO ÅaèOz# x^Œ~°≈<åÅ∞
QÍ^èŒÅ∞QÍ qÉèílOK«|_®¤~Ú. =∞Ǩt= Éèí‰õΩÎÖˇ·# 63 <åÜ«∞<å~°¡Ö’
J<Õ‰Ωõ Å∞ *Ï˝# ã¨O|O^è~Œ ,ü JѨÊ~ü, =∂}˜Hºõ "åK«H~õ ,ü ã¨∞O^Œ~=° ¸iÎ
"≥Ú^ŒÖˇ·# "å~°∞ yi# „Ѩ^ŒH˜Δ} KÕã≤, D ˆHΔ„`« "≥·Éèí"åxfl ѨÅ∞q^è•Å
H©iOÎ Kå~°∞.
~°=∞}∞Å *Ï˝#HÍOu
J~°∞}ÏK«Å=∞O>Ë WѨC_»∞ =∞#O^ŒiH© QÆ∞~°∞ΉõΩ =KÕÛ ¿Ñ~°∞ –
™ê=∞"Õ^OŒ +¨}∞‡Yâ◊~‡° 125
 N ~°=∞}=∞ǨÏi¬. ÉÏźOÖ’<Õ D Ѩ~°fi`åxfl KÕ~°∞H˘x ™êfiq∞x
¿ãqOz |ǨïHÍÅO `«Ñ¨ã¨∞û KÕã≤ =∞ø#™êfiq∞QÍ ÉèÏã≤Oz# N
"≥OHõ„\Ï=∞<£ `«##∞ Hõ#∞Q˘#fl =∞Ǩ`«Ñ¨ã≤fi N HÍ=ºHõO~î° "åã≤+¨ª
QÆ}Ѩu=Úx ^•fi~å '~°=∞}— <å=∂xfl ^•ÖÏÛ~°∞. P ¿Ñ~°∞`À<Õ
[QÆ`«∞Î#‰õΩ `«# `«`«Î fiã¨O^Õâßxfl JOkOKå~°∞. `«# LxH˜`À<Õ
ZO^Œi<À `«iOѨKÕ™ê~°∞.
N ~°=∞}∞Å∞ `«~K° ∞« J~°∞}ÏK«ÖÏxH˜ „Ѩ^HŒ }Δ˜ KÕã,≤ Éè‰í Ωõ ÅÎ O^ŒiH©
„Ѩ^HŒ }Δ˜ KÕÜ∞« =∞x P^ÕtOKå~°∞. P`«‡ `«`Ϋ fi Pq+¨¯~°}H˜ J~°∞}yi
„Ѩ^ŒH˜Δ}O =∂~°æ=∞x É’kèOKå~°∞.
''㨇~°} =∂„`«=Ú#<Õ Ñ¨~°=ÚH˜Î Ѷ¨Å^Œ
Hõ~°∞}Ï=∞$`« [Åkè – J~°∞}ÏK«Åq∞k—— Jx H˘xÜ«∂_®~°∞.
''D J~°∞}ÏK«ÖÏxfl K«∂ã≤ Wk ~åà◊§`À, K≥@∂¡ KÕ=∞Å`À ‰õÄ_ç#
™ê^è•~°} Ѩ~fi° `«=∞x ÉèÏqOK«=K«∞Û. Wk Ѩ~"° ∞Õ â◊fi~°∞x ã¨fi~°∂ѨO——
Jx ZÅ¡"Õà◊ÖÏ ÃÇÏK«ÛiOKÕ"å~°∞.
J#ÖÏK«Åã¨OHÍâ◊O Ü«∞k^ŒO eOQÆ=Úu÷`«"£∞,
J~°∞}ÏK«Å q∞`Õº^Œ `«k^ŒO MϺu"Õ∞Ѩºu II
J„`« f~°÷OK« |Ǩï^è• Éèíq+¨ºu =∞ǨÏ`«Î~°"£∞,
=ÚH˜Î~°Ñ¨º`«, [O`«∂<åO "å¿ã# =∞~°}Ë#K« II
... J„`« ã¨O㨯 $u =∂„`Õ} =ÚH˜Î~°ƒù=u ^ÕÇ≤Ï<å"£∞ II
''J~°∞}yi "åã¨O, WHõ¯_ç =∞~°}O– Ô~O_»∂ =ÚH˜Î ^•Ü«∞HõO.
Wk Q˘Ñ¨Êf~°÷O.
WHõ¯_» ##∞fl 㨇iOz#O`« =∂„`å# =ÚH˜Î HõÅ∞QÆ∞`«∞Ok—— Jx
t=ѨÙ~å}OÖ’ ™êHΔÍ`«∞ΠѨ~°"Õ∞â◊fi~°∞x =K«#O.
''J~°∞}O – â◊HΘ – áê~°fiu – _≥#· q∞H± á¶È~üû. JK«ÅO – xâ◊ÛÖÏ`«‡
t=Ù_»∞ (™êì\ ˜H± á¶È~üû). ã¨QÆ∞} x~°∞æ}ÏÅ UHõ~°∂ѨO Wk—— Jx
~°=∞}∞Å =∂@.
ã¨∂~°∞ºx #∞O_ç q_ç=_ç Éè∂í q∞ Jyfl=∞Ü«∞OQÍ L#fl ^Œâ◊ #∞O_ç
K«ÖÏ¡~°∞K«∞~åQÍ U~°Ê_ç# „Ѩ^äŒ=∞ áêëê}=∞Ü«∞ ™ê÷#q∞k—— Jx
126 ™ê=∞"Õ^OŒ +¨}∞‡Yâ◊~‡°
Éèí∂QÆ~°ƒù âß„ã¨ÎA˝Å Ѩiâ’^èŒ#Ö’ `Õe# q+¨Ü«∞O.
Wk Pã≤Ü∂« YO_»OÖ’ ÉèÏQÆO HÍ^Œx, WѨÊ\˜ =∞Ǩã¨=Ú„^ŒOÖ’
=Úxy# Öˇ"≥∂iÜ«∂ YO_»O (‰õΩ=∂i YO_»O)Ö’ XHõ ÉèÏQÆ=∞h,
Ç≤Ï=∂ÅÜ«∂Å Hõ<åfl „áêp# Ѩ~°fi`«=∞x "å~°∞ q=iOKå~°∞. =∞#
ѨÙ~å}Hõ^äŒÅÖ’x ã¨`åºxfl ^èŒ$=Ѩ~°KÕ âß„ã¨Î q+¨Ü«∂eq.
QÆOQÍK« =¸ÅÉèÏQÆ™ê÷
Ü«∞=Ú<å QÆQÆ#ã≤÷`å,
™È"≥∂^Œƒù= t~ÀÉèψQ
¿ã=O`Õ â’} Ѩ~°fi`«ó II
QÆOQÆ, Ü«∞=Ú#, #~°‡^•k #^Œ∞Åhfl D Ѩ~fi° `å# ã¨∂HõΔ ‡~°∂ѨOÖ’
L<åflÜ«∞x ™ê¯O^Œ ѨÙ~å}O K≥áÈÎOk.
J~°∞}ÏK«ÅO K«∞@∂ì qq^èŒ ^Õ=`«Å∞, kHÍÊʼnõΩÅ∞, „QÆÇϨ ^Õ=`«Å∞,
„Ѩu+≤Oª z JiÛOz# t=eOQÍÅ∞<åfl~Ú. g\˜ ^Œ~≈° #, J~°Û<å^Œ∞Å∞
Q˘Ñ¨Ê Ѷ¨ÖÏÅx™êÎ~Ú.
áê~°fiu, WO„^Œ∞_»∞, „|Ǩ‡^Œ∞Å∞, [_»É~íè `° ∞« _»∞ "≥Ú^ŒÖ#·ˇ "å~°O`å
J~°∞}yi „Ѩ^ŒH˜Δ} KÕã≤ `«~°OKå~°x ѨÙ~å}ÏÅ∞ K≥ѨÙÎ<åfl~Ú. q+¨μ‚
ѨÙ~å}OÖ’ J~°∞}yi ã¨∞^Œ~≈° # K«„HõOQÍ =i‚OKå~°∞. (ã¨∞^Œ~≈° #∞_»∞
Jyfl`«`«Î fi"Õ∞ Hõ^•) JO^Œ∞ˆH "≥·‰õΩO~î° UHÍ^Œt<å_»∞ "≥·+¨‚=ÙÅ∞ D
yix „Ѩ^ŒH˜Δ™êÎ~°∞.
''Wk Éèí∂q∞ˆH ǨÏ$^ŒÜ«∞O. ã¨`«ºã¨fi~°∂ѨO *Ï˝# `Õ[ã¨∞û. „âı+¨ª
`«=∞O—— Jx |∞∞ˆQfi^Œ =∞O„`åÅ∞ J~°∞}yix H©iÎOKå~Ú.
J~° ∞ }ÏK« Å O H˘xfl Ü≥ ∂ [<åÅ =~° ‰ õ Ä J#O`« â◊ H ˜ Î x
„Ѩãi¨ ã¨∞OÎ @∞Ok. D Ѩ~fi° `åxfl „Ѩ^HŒ }Δ˜ KÕ¿ã"åiH˜ D â◊HΘ „ѨÉÏè =O
=Å¡ WǨÏѨ~åÅ∞ ã≤kú™ê÷~Ú. ã¨∂HõΔ ‡ ^Œ$+≤ìQÆÅ "åiH˜ t=Ù_»∞ D
Ѩ~°fi`å# *’ºu ã¨fi~°∂ѨÙxQÍ ™êHΔÍ`«¯iOz# "≥·<åÅ∞ KåÖÏ
L<åfl~Ú.
t=Ùx *’ºu ~°∂ѨOQÍ ^Œi≈Oz, JiÛOKÕ L`«û=O HÍiÎHõ ѨÓi‚=∞
(Hõ$uÎHÍ #Hõ„Δ `«O) <å_»∞ x~°fiÇ≤Ï™êÎ~∞° . D ~ÀA H˘O_»ÃÑ· "≥eyOz#
™ê=∞"Õ^OŒ +¨}∞‡Yâ◊~‡° 127
 k=º*’ºux ^Œi≈OK«_®xH˜ Jã¨OMϺHõ [#"åÇ≤Ïx `«~°e =ã¨∞ÎOk.
Hõ$`«ÜÚ« QÆOÖ’ *’ºu~°∂ѨOQÍ, „`Õ`åÜ«ÚQÆOÖ’ |OQÍ~°∞ ~°∂ѨO
QÍ, ^•fiѨ~° Ü«ÚQÆOÖ’ `å„=∞ (~åy) ~°∂ѨOQÍ QÀK«iOKÕ D
J~°∞}Ï„k HõeÜ«ÚQÆOÖ’ tÖÏ~°∂ѨOÖ’ Hõ#|_»∞`«∞O^Œx ™ê¯O^Œ
ѨÙ~å}O q=i™ÈÎOk.
WÇ¨Ï Ö’HõOÖ’ PÜ«Ú~å~ÀQƺ Sâ◊fi~åºÅ#∞ „Ѩ™êkOKÕ â◊H˜Î
J~°∞}yi „Ѩ^ŒH˜Δ}H˜ LOk. ZO^Œ~À qHõÖÏOQÆ∞Å∞, ~ÀQÆ„QÆã¨∞ÎÅ∞,
J~°∞}ÏK«Å ¿ã=#O =Å¡ ã¨fiã¨`÷ « á⁄O^•~°∞. ^ŒHΔõ Ü«∞[˝OÖ’ g~°É„íè ^Œ∞x
KÕuÖ’ J=Ü«∞"åÅ∞ qiy# ^Õ=`«ÅO^Œ~°∂ uiy J=Ü«∞"åÅ#∞
á⁄O^•~°∞.
JO`ÕHÍHõ áê~°=∂i÷Hõ"≥∞ÿ# P`«‡*Ï˝<åxfl Ãã·`«O „Ѩ™êkOKÕ â◊H˜Î
D ˆHΔ„`åxH˜ LOk.
#ÅK«„Hõ=iÎ, J+¨ì=ã¨∞=ÙÅ∞ J~°∞}yi „Ѩ^ŒH˜Δ}Ö’ `«=∞ ѨÓ~°fi
"≥É· "íè åÅ#∞ ™êkèOKå~°∞.
„Ѩ^ŒH˜Δ} ZÖÏ KÕÜ«∂e?
J~°∞}yix ZÖÏ „Ѩ^ŒH˜Δ} KÕÜ«∂Ö’ q=iOK«∞`«∂ ™ê¯O^ŒO
WÖÏ K≥áÈÎOk.
Pã¨#fl„Ѩã¨"å <ås Ü«∞^è•QÆKÕÛù^Œ<å‰õΩÅO
`«^è• „Ѩ^ŒH˜Δ}O ‰õÄ~åº ^Œ„â◊√}fiOK« Ѩ^Œ^èŒfix"£∞ I
™êfl`À qâ◊√^Œú"Õ+¨ã¨û<£ Éèí㨇~°∞„^•HõΔ Éèí∂+≤`«O
t= 㨇~°} ã¨O`«∞ëÈì =∞O^ŒO ^Œ^•º`«Ê^ŒO |∞^èŒó II
✦ ™êfl#O KÕã≤ â◊√^Œú =„™êÎÅ#∞ ^èŒiOz, qÉèí∂u ^èŒiOz, ~°∞„^•
HõΔÅ#∞ ^•eÛ t=㨇~°} KÕã¨∂Î ã¨O`À+¨OQÍ „Ѩ^ŒH˜Δ} KÕÜ«∂e.
✦ J_»∞QÆ∞efl <≥=∞‡kQÍ, „â◊^ŒúQÍ "Õã¨∂Î „Ѩ^ŒH˜Δ} KÕÜ«∂e. ZO`«
„â◊^QúŒ Í JO>Ë „Ѩã=¨ HÍÅO ã¨g∞Ñ≤Oz# QÆiƒù}˜ (xO_»∞ QÆiƒù})˜
`˘O^Œ~°QÍ J_»∞QÆ∞Å∞ "ÕÜ«∞‰õΩO_® ZÖÏ <≥=∞‡kQÍ J_»∞QÆ∞Å∞
"Õã¨∞ÎO^À, JÖÏ "≥∞Å¡QÍ J_»∞QÆ∞Å∞ "ÕÜ«∂e. z=~°‰õΩ áê^•Å
â◊|ÌO ‰õÄ_® qxÑ≤OK«‰õΩO_® xâ◊≈|ÌOQÍ „Ѩ^ŒH˜Δ} KÕÜ«∂e.
128 ™ê=∞"Õ^OŒ +¨}∞‡Yâ◊~‡°
 HÍeH˜ K≥ѨCÅ∞ "ÕÜ«∞~å^Œ∞.
J~°∞}yi K«∞@∂ì „Ñ¨^HŒ }Δ˜ KÕÜ∞« _®xH˜ J#∞=ÙQÍ ^•~°O`å K«H¯õ x
~À_»∞,¤ W~°∞"≥Ñ· Ù¨ Å K≥@∞¡, q^Œ∞ºnÌáêÅ∞ =O\˜ ã¨^∞Œ áêÜ«∂Å∞ KÕâß~°∞.
t=㨇~°} KÕã∂¨ Î „Ѩ^HŒ }Δ˜ KÕ¿ã"åiH˜ ã¨`Ê« eù `åÅ∞ Åaè™êÎÜ∞« #_»OÖ’
ã¨O^ÕǨÏO ÖË^Œ∞.
„Ѩ^HŒ }Δ˜ Ѩ٠^•iÖ’ J<ÕHõ KÀ@¡ #Ok q„QÆÇ¨ Å∞ `å~°ã|¨ _»`å~Ú.
J<ÕHõ f~å÷Å∞ =ÚYºOQÍ J+¨kì ‰õΩ¯Ö’¡ J+¨ì f~å÷Å∞ "≥Åã≤ L<åfl~Ú.
t=Ѩi"å~°=∞O`å D Ѩ~°fi`«OÖ’ ™êHΔÍ`«¯iã¨∞ÎO^Œx ѨÙ~å}ÏÅ∞,
Ü≥∂QÆ∞Å∞ q=iã¨∞Î<åfl~°∞.
Ѩ~åfiÅ∞
J~°∞}ÏK«ÅOÖ’ =ÚYº Ѩ~°fik<åÅÖ’ t=~å„u „Ѩ=ÚY"≥∞ÿ#k.
P ~ÀA# ѨQÆÅ∂ ~å„f yi„Ѩ^ŒHΔ̃}Å∞ [~°∞QÆ∞`«∞O\Ï~Ú. J~°∞}Ï
K«ÖâË fi◊ ~°∞x PÅÜ«∞OÖ’ x~°O`«~O° J~°Û#Å∞ [~°∞QÆ∞`å~Ú. J~°~ú å„u
eOQÀ^Œƒù= ã¨=∞Ü«∞OÖ’ QÆ∞_çQÆO@Åhfl "≥∂yOz Ǩ~°`«∞e™êÎ~°∞.
Wk J^Œ∞ƒù`« ^Œ$â◊ºO. ™êfiq∞<Õ ^Œi≈ã¨∂Î Éè‰í Ωõ ÅÎ O`å *ÏQÆ~}° KÕ™êÎ~∞° .
=O`« |∞∞`«∞=ÙÖ’ =ã¨O`À`«û=O Ѷ¨∞#OQÍ [~°∞QÆ∞`«∞Ok.
Pâ◊fiÜ«Ú[ #=~å„u L`«û"åÅ∞ J`«ºO`« „Ѩ=ÚY"≥∞ÿ#q. WHõ¯_»
[QÆ^ŒO| 'JÑ‘`« ‰õΩKåO|— J<Õ ¿Ñ~°∞`À "≥Åã≤ LOk. áêÅ∞
`åQÆ∞`«∞#fl ‰õΩ=∂~°™êfiq∞x =ke J~°∞}yix „Ѩ^HŒ } Δ˜ KÕ¿ãO^Œ∞‰õΩ
[QÆ^ŒO| =zÛ#^Œx P ¿Ñ~°∞`À „ѨMϺ`«"≥∞ÿ#^Œx ѨÙ~å} Hõ^äŒ.
HÍiÎHõ ѨÓi‚=∞ náÈ`«û=O =∞~À =∞ǨѨ~°fik#O.
D ã¨=∞Ü«∞OÖ’ H˘xfl ~ÀAÅáê@∞ J~°∞}ÏK«ÖËâ◊fi~°∞xH˜ L`«û
"åÅ∞ [~° ∞ QÆ ∞ `å~Ú. 㨠∞ =∂~° ∞ 16 ~ÀAÅ áê@∞ [iˆ Q
=∞Ǩϟ`«û"åÅÖ’ ™êfiq∞x qq^èŒ q^è•Å∞QÍ JÅOHõi™êÎ~°∞.
HÍiÎHõ náÈ`«û= "Õà◊Ö’ Ѩ~°fi`å„QÍ# *’ºux "≥eyOK«QÍ<Õ
''J}Ï‚=∞Öˇ·‰õΩ¯ ǨÏ~À ǨÏ~å!—— Jx H˘O^Œ~°∞, ''J~°∞}ÏK«Å t"å!
J~°∞}ÏK«Å t"å!—— Jx =∞iH˘O^Œ~°∞ ZÅ∞ÔQuÎ x#kã¨∞ÎO_»QÍ
t=*’ºu „ѨHÍtã¨∞ÎOk.
™ê=∞"Õ^OŒ +¨}∞‡Yâ◊~‡° 129
 „Ѩu ѨÓi‚=∞‰õΩ J~°∞}yix JkèHõ ã¨OYºÖ’ „Ѩ[Å∞ „Ѩ^ŒH˜Δ}
KÕã≤ JkèHõ â◊√ÉèÏÅ#∞ á⁄O^Œ∞`å~°∞.
PÅÜ«∞ "≥·Éèí=O
P~°∞ „áêHÍ~åÅ∞#fl D =∞Ǩϟ#fl`« PÅÜ«∞O Pâ◊Û~°ºHõ~°
tÅÊ~°∂ѨOÖ’ JÅ~å~°∞`ÀOk. J`«ºO`« „áêp#"≥∞#ÿ D =∞Ok~°O
Kåi„`«Hõ „Ѩã≤kú K≥Ok#k ‰õÄ_®.
N Hõ$+¨‚ ^Õ=~åÜ«∞Å∞ xi‡Oz# =∞O_»Ñ¨Ù QÀѨÙ~å^Œ∞Å∞ ‰õÄ_®
WHõ¯_» L<åfl~Ú. QÆ}Ѩu, ã¨∞„|Ǩχ}∞º_»∞, HÍÅÉèˇ·~°=Ù_»∞ "≥Ú^ŒÖˇ·#
^Õ=`«Å∞ PÅÜ«∞OÖ’ ѨÓ[ÅO^Œ∞H˘O@∞<åfl~°∞. =∞^Œ∞~Ô x· áêeOz#
áêO_»º~åAÅ∞ ™êfiq∞x ¿ãqOK«∞‰õΩ<åfl~°∞.
t=â◊‰õΩÎÅ ã¨"≥∞ÿHõº =¸iÎÜ≥ÿ∞# ã¨∞„|Ǩχ}∞ºx P~å^èŒ# D
PÅÜ«∞OÖ’ qt+¨ì"≥∞ÿ#k. ã¨∞„|Ǩχ}∞º_»∞ ~°∞„^•yfl ã¨fi~°∂ѨÙ_»∞.
WHõ¯_» HÍiΈHÜ«∞ `Õ[O „Ѩ^è•#O. J~°∞}yi <å^äŒ∞_»∞ J<Õ =∞Ǩ
Ü≥∂yH˜ ã¨∞„|Ǩχ}∞º_»∞ WHõ¯_» ™êHΔÍ`«¯iOKå_»∞. „ѨÉ∞íè ^è^Œ =Õ ~åÜ«∞Å∞
ã¨∞„|Ǩχ}º ^Œ~°≈<åxfl HÀi J~°∞}yi <å^äŒ∞x „áêi÷OK«QÍ, J`«x
q#u "Õ∞~°‰õΩ ™êfiq∞ ^Œ~°≈#q∞KåÛ_»∞. J^Õ 'HõO|uÎ ÅÜ«∞<å~ü—
QÆ∞_ç. WHõ¯_Õ N âıëê„k ™êfiq∞ J<Õ =∞Ǩ`«∞‡_»∞ `«Ñ¨ã¨∞û KÕâß~°∞.
ã¨∞„|Ǩχ}º ™êHΔÍ`å¯~°O`À ^è#Œ ∞º_≥#· J~°∞}yi <å^ä∞Œ _»∞ 'u~°∞ѨÙÊ
QÆàò—, 'HõO^Œ~å#∞Éèí∂u— =O\˜ 㨄^ŒæO^ä•Å∞ ~°zOKå_»∞.
ã¨∞„|Ǩχ}Ϻ=`å~°"≥∞ÿ# ÉèíQÆ"å<£ N~°=∞} =∞ǨÏi¬, D ˆHΔ„`åxfl
`«# ã≤^ŒúÉèí∂q∞QÍ KÕã¨∞H˘x `«# *Ï˝# =∞ø# `Õ[O`À „ѨѨOKåxfl
„ѨÉÏè q`«O KÕâß~°∞.
ѨOK«Éèí∂`åÅ∞ Ѩ~°"Õ∞â◊fi~°∞x ã¨fi~°∂áêÅ∞ – Jx âß„™êÎÅ∞ K≥|∞
`«∞<åfl~Ú. JO^Œ∞Ö’ Jyfl Ü«∞[˝=∞Ü«Ú_»∞, ã¨~°fi^Õ=`å`Õ[ã¨∞ûÅ
ã¨fi~°∂ѨÙ_»∞. P JyflH˜ =¸Å"≥∞ÿ# Ѩ~°=∞t= `Õ["Õ∞ WHõ¯_» t=
eOQÆOQÍ, J~°∞}yiQÍ, ^ŒH}Δ˜ Ï=¸iÎQÍ P~å^è#Œ ÅO^Œ∞‰õΩO\’Ok.
ѨOK«Éèí∂`«eOQÆ ˆHΔ„`åÅÖ’ JyfleOQÆ ˆHΔ„`«q∞k.
1. Ѩ$näfieOQÆO – HÍOpѨÙ~°O – UHÍ„=∞<å^äŒ∞_»∞
130 ™ê=∞"Õ^OŒ +¨}∞‡Yâ◊~‡°
2. [ÅeOQÆO – [O|∞ˆHâ◊fi~°O – [O|∞ˆHâ◊fi~°∞_»∞
3. JyfleOQÆO – J~°∞}ÏK«ÅO – J~°∞}ÏK«ÖËâ◊fi~°∞_»∞
4. "åÜ«ÚeOQÆO – NHÍà◊ǨÏã≤Î – NHÍà◊ǨÏã‘Îâ◊fi~°∞_»∞
5. PHÍâ◊eOQÆO – z^ŒO|~°O – z^ŒO|ˆ~â◊fi~°∞_»∞
't=~å„u— *Ï˝# „Ѩ^•è #"≥∞#ÿ Ѩ~fi° O. J~°∞}ÏK«ÅO *Ï˝#*’ºuˆH„Δ `«O.
D Ѩ~°fik<å# J~°∞}ÏK«Å t=Ùx 㨇iOK«_»O Hõ<åfl ÉèÏQƺ
=ÚO@∞O^•!
Ѩ~fi° `«O, t=eOQÆO (J~°∞}ÏK«ÖâË fi◊ ~°∞_»∞) ~Ô O_»∂ t=Ùx ~°∂áêÖˇ·
P~å^è#Œ ÅO^Œ∞‰õΩO@∞<åfl~Ú. Ѩ~fi° `«OÃÑ· ^ŒH}Δ˜ Ï=¸iÎ Ü≥∂wâ◊fi~°∞x
~°∂ѨOÖ’ <≥ÅH˘x L<åfl~°x ~°=∞} =∞ǨÏi¬ K≥¿ÑÊ"å~°∞.
Jã¨∞κ`«Î ˆ~ã≤‡<£ tY~“ ^Œ$â◊º`Õ =@Éèí∂~°∞ǨÏó
ã≤^Œú "Õ+¨ã¨û^≥·"å¿ãÎ Ü«∞㨺 =¸ÖË =∞¿ÇÏâ◊fi~°ó,
Ü«∞㨺KåÛùÜ«∂u =∞ǨÏf, ã¨~°fi^• =∞O_»ÖÏHõ$uó,
ÅHõΔ º`Õ q㨇Ü≥∂¿Ñ`≥·ó ã¨~°fi^• ^Õ==∂#"≥·ó II
qâßÅOQÍ "åºÑ≤Oz, ã¨^• =∞O_»ÖÏHÍ~°OQÍ „ѨHÍtã¨∂Î, ^Õ=
=∂#=ÙÅKÕ`« Pâ◊Û~°ºHõ~°OQÍ K«∂_»|_»∞`«∂ XHõ =∞Ǩ=@=$HõΔO
J~°∞}yi L`«Î~° tY~å# LO^Œh, P =$HõΔO „H˜O^Œ ã≤^Œú"Õ+¨O
^èŒiOz# =∞¿ÇÏâ◊fi~°∞_»∞ (J~°∞}yi Ü≥∂y–^ŒH˜Δ}Ï=¸iÎ) =ã≤Oz
L<åfl_»x ™ê¯O^ŒO =i‚OzOk.
P k=º=¸iÎ ^Œ~°≈#O ^Œ∞~°¡ÉèíO. P J~°∞^≥·# =@=$HõΔѨÙ
qâßÅѨ„`« "≥ÚHõ\ ˜ N~°=∞} =∞ǨÏi¬H˜ ÅÉèíº"≥∞ÿ#k.
J~°∞}yi `Õ[â◊≈H˜Î (P~å) =¸_»∞ Ü≥∂[<åÅ (24 "≥∞ÿà◊√§)
qã‘Î~°‚O. P "Õ∞~°Ö’ LO_ç U ™ê^èŒ# KÕã≤<å J^Œ∞ƒù`«"≥∞ÿ# j„Ѷ¨∞
Ѷ¨ÖÏÅ#∞ „Ѩ™êkã¨∞ÎOk.
t=ÉèHí HΘ ˜ „Ѩ^•è # Hˆ O„^•ÅÖ’ XHõ>#ÿˇ D J~°∞}ÏK«ÖÏxfl P^è•~°O
KÕã¨∞H˘x ZO`À „áêp# â‹·="åV‡Ü«∞O qÅã≤e¡Ok. L`«Î~°, ^ŒH˜Δ}
ÉèÏ~°`åÅÖ’ L#fl J`«ºO`« „áêp# k=º â‹·=ˆHΔ„`åÅÖ’ J~°∞}Ï
K«ÖÏxk „Ѩ`ÕºHõ ™ê÷#O.
™ê=∞"Õ^OŒ +¨}∞‡Yâ◊~‡° 131
 =∞ǨHÍÅ∞x xÅÜ«∞O
ÉèÏ~°`« Kåi„`H« õ =∞Ǩ#QÆ~O°
=∞# ÉèÏ~°`«^Õâ◊ „áêp# #QÆ~åÖ’¡ 'L[˚~Úx— XHõ\ ˜. J=Ou,
J=OuHÍ J<Õ ¿Ñ~°`¡ À Ñ≤Å∞=|_Õ D #QÆ~åxfl ~å[^è•xQÍ KÕã∞¨ H˘x
'J=Of ™ê„=∂*ºO— qã¨ÎiOzOk.
ÉèÏ~°fÜ«∞ ã¨O㨯 $uH˜ K≥Ok# Jxfl Éè∂í q∞HõÅ∞ D ™ê„=∂[ºOÖ’
qã¨ÎiÖÏ¡~Ú. DKÀ@ J_»∞QÆ∞ÃÑ_ç`Õ KåÅ∞ ѨÙ~å`«# ÉèÏ~°`« K«i„`«
㨇 $`«∞Å∞ "åÜ«Ú `«~°OQÍÅ`À Hõeã≤ ѨÅ∞Hõi™êÎ~Ú.
áœ~å}˜Hõ „Ѩâ◊ã≤Î, Kåi„`«Hõ qt+¨ì`« HõÅQÆeã≤# D k=ºˆHΔ„`«O...
Ѩ~°=∞t=Ùx Ѩ<≥flO_»∞ *’ºui¡OQÍÅÖ’ XHõ>ˇÿ# '=∞ǨHÍÖËâ◊fi~°∞x—
xÅÜ«∞O. Jëêì^⌠◊ â◊HÑÎ̃ ~‘ åî ÅÖ’ XHõ>#ÿ̌ '=∞ǨHÍm— ^Õq x"åã¨O.
NHõ$+¨μ‚_»∞ q^•ºÉèϺã¨O KÕã≤# ˆHΔ„`«q∞k. HÍâ◊ºÑ¨ |∞∞+≤ J~Ú#
™êOnѨx P„â◊=∞O WHõ¯_Õ LOk. PÜ«∞# =^Œ<Ì Õ <å~åÜ«∞}Ï=`å~°
"≥∞ÿ# NHõ$+¨‚Ѩ~°=∂`«‡ |Å~å=Ú_»∞, ã¨∞^•=Ú_»∞ "≥Ú^ŒÖˇ·#"åi`À
ã¨Ç¨ q^Œº <Õ~°∞Û‰õΩ<åfl_»∞. WѨÊ\˜H© '™êOnѨx P„â◊=∞O— ^Œ~°≈hÜ«∞
132 ™ê=∞"Õ^OŒ +¨}∞‡Yâ◊~‡°
ã¨÷ÅOQÍ =∞#fl#ÅO^Œ∞‰õΩO\’Ok.
'<å^ä—Œ ã¨O„Ѩ^•Ü«∞ Ѩ^uúŒ H˜ K≥Ok# Éè~í ΰ $ǨÏi ™ê^è<Œ åã¨e÷ ‰õÄ_®
W^Õ. PÜ«∞# ã¨∞ÉèÏ+≤`åÅ∞ [QÆ„`«Êã≤kú á⁄O^•~Ú. P =∞Ǩ#∞ÉèÏ=Ùx
™È^Œ~°∞_»∞ q„Hõ=∂k`«º (q„Hõ=∂~°¯) =∞Ǩ~åA D #QÆ~å<Õfl
~å[^è•xQÍ KÕã¨∞H˘x `«# áêÅ# ™êyOKå_»∞. PÜ«∞# P™ê÷#OÖ’
=∞ǨHõq HÍo^•ã¨∞, "≥·^Œ∞º_»∞ '^èŒ#fiO`«i—, ™êÇ≤Ï`«ºHÍ~°∞_»∞
'J=∞~°ã≤OǨï_»∞—, <åºÜ«∞, ^Œ~°≈# âߢã¨ÎA˝_»∞ 'HõΔѨ}‰õΩ_»∞—, Hõq
'=~°~°∞z—, hu âߢã¨Î"Õ`«Î 'ÉèË`åà◊√_»∞—, QÆ}˜`« âß„ã¨Î"Õ`«Î, *’ºu+¨"Õ`«Î
'=~åǨÏq∞Ç≤Ï~°∞_»∞—, *’ºu+¨ q^•fiOã¨∞_»∞ 'â◊OY∞_»∞—, q^Œfi`«¯q
'Ѷ¨∞@Hõ~°Ê~°∞_»∞—... g~°∞ '#=~°`åflÅ∞—QÍ „Ѩã≤kú K≥O^•~°∞. ™êÇ≤Ï`«º
*’ºuëêk ÉèÏ~°fÜ«∞ q^ŒºÅÖ’ gik J„QÆ™ê÷#O.
=∞ø~°º ™ê„=∂@∞ì Jâ’‰õΩx Ѩل`«∞_»∞ =∞¿ÇÏO„^Œ∞_»∞, ‰õΩ=∂Ô~Î
ã¨OѶ¨∞q∞„`«Å [#‡ã¨÷ÅO W^Õ.
ÉÏ}Éè@í ∞ì, Pkâ◊OHõ~∞° Å∞, =Å¡ÉÏè Kå~°∞ºÅ∞ =O\˜"å~°∞ ã¨O^Œi≈Oz
¿ãqOz# k=ºã¨Å÷ q∞k. gi 㨇 $u zǨflÅ∞ WѨÊ\˜H© L[˚~ÚxÖ’
^Œ~≈° #q∞™êÎ~Ú.
=∞Ç≤Ï=∂xfi`«"≥∞ÿ# 'H˜Δ„áê— #n f~°OÖ’ "≥Åã≤# D „áêp#
#QÆ~O° – =∞^躌 „Ѩ^âÕ òÖ’ LOk. „áêp# HÍÅOÖ’ =∂Å"å, |∞O^èÖÕ ò
YO_£, |^èÖÕ ò YO_£ "≥Ú^ŒÖ#·ˇ qÉèÏQÍÅ`À D =∞^躌 „Ѩ^âÕ ò LO_Õk.
JO^Œ∞Ö’ ã¨=∞$^Œú ™êO㨯 $uHõ Ѩ~°OѨ~°H˜ HÍ}ÏzQÍ ¿Ñ~˘Ok#
'=∂Å"å— Éèí∂ÉèÏQÍxH˜ K≥Ok#k D L[˚~Úx.
D =∞Ǩ#QÆ~åxH˜ 'L[˚~Úx—, 'J=OuHÍ— J<Õ ¿Ñ~°¡`À áê@∂
J=∞~å=u, ã¨∞=~°‚â◊$OQÆ, ‰õΩâ◊ã¨÷b, Hõ#Hõâ◊$OQÆ, qâßÅ, Éè’QÆ=u,
Ѩ^•‡=u, „ѨuHõÅÊ "≥Ú^ŒÖˇ·# ¿Ñ~°∞¡ =∞# „áêp# „QÆO^ä•ÅÖ’
Hõ#|_»`å~Ú.
=∞Ǩ`«∞‡Å∞, =∞ǨѨÙ~°∞+¨μÅ∞, =∞Ǩ q^•º"Õ`ÅΫ ∞ ÃÑOz áÈ+≤Oz#
XHõ =∞Ǩ ã¨O㨯 $uH˜ P@Ѩ@~ì Ú# D =∞Ǩ#QÆ~O° `«O„`« q^Œº‰õΩ
‰õÄ_® =ÚYºã¨÷ÅO.
™ê=∞"Õ^OŒ +¨}∞‡Yâ◊~‡° 133
 'L[˚~Ú<åºO =∞ǨHÍÅ"£∞—
D ˆHΔ„`åxH˜ Jkè<å^äŒ∞_≥·# Ѩ~°"Õ∞â◊fi~°∞_»∞ *’ºui¡OQÆã¨fi~°∂ѨÙ_»∞
'=∞ǨHÍÅ∞_»∞—, x`«º J~°Û#Å`À qÅã≤Å∞¡`«∞<åfl_»∞. J^Õq^èŒOQÍ
Pkâ◊H˜Î =∞ǨHÍoQÍ Ñ¨Ó[ÅO^Œ∞‰õΩO\’Ok.
'L[˚~Ú<åºO =∞ǨHÍm— Jx Jëêì^Œâ◊ â◊H˜ÎÑ‘~îåÅ ã¨∞ÎuÖ’
¿Ñ~˘¯#|_çOk.
J=OuHÍÜ«∂O qÇ≤Ï`å=`å~°O
=ÚH˜Î „Ѩ^•<åÜ«∞ K« ã¨[˚<å<å"£∞I
JHÍÅ =∞$`Àºó Ѩi~°HõΔ}Ï~°÷O
=O^Õ =∞ǨHÍÅ =∞Ǩã¨∞ˆ~â◊"£∞ II
Jx Jkâ◊OHõ~°∞Å∞ =∞ǨHÍÖËâ◊√x ã¨∞ÎuOKå~°∞.
PHÍâı `å~°HõO eOQÆO
áê`åÖË Ç¨@ˆHâ◊fi~°"£∞ I
=∞~°ÎºÖ’ˆH =∞ǨHÍÅO
eOQÆ„`«Ü«∞! #"≥∂ã¨∞Î`Õ II
PHÍâ◊OÖ’ '`å~°HõeOQÆO—, áê`åà◊OÖ’ 'Ǩ@ˆHâ◊fi~°eOQÆO—,
Éèí∂Ö’HõOÖ’ '=∞ǨHÍÅ eOQÆO— „Ѩã≤^ŒúO Jx K≥ѨÊ|_çOk.
^•fiѨ~Ü° Ú« QÆO <å_Õ =∞Ǩ HÍÖËâfi◊ ~°∞xH˜ =∞ǨÅÜ«∞O xi‡OKå~°x
Kåi„`«Hõ P^è•~åÅ∞<åfl~Ú. P `«~∞° "å`« =zÛ# =∞Ǩ ™ê„=∂*ϺÅ
=Å¡ ‰õÄ_® PÅÜ«∞O =∞Oz Jaè=$kú K≥OkOk. WѨÊ\˜H© ZO`À
"≥·Éèí=O D PÅÜ«∞OÖ’ Hõ#|_»∞`«∞Ok. L^ŒÜ«∂<Õfl 4 QÆO@ÅH˜
`≥~°KÕ =∞Ok~°O ~å„u 11 =~°‰õΩ J~°Û<å qâıëêÅ`À Hõà◊Hõà◊ÖÏ_»∞
`«∞O@∞Ok. =¸_»O`«ã∞¨ ÅÎ ∞QÍ LO_Õ D =∞Ok~°OÖ’ Jxfl\˜Hé Ñ#·
'<åQÆK«O„^Õâ◊fi~°∞_»∞—, ^•x `«~åfi`« 'FOH͈~â◊fi~°∞_»∞—, P `«~°∞"å`«
'=∞ǨHÍÖËâfi◊ ~°∞_»∞— (=ÚYº *’ºui¡OQÆO) L<åfl~Ú. <åQÆKO« „^Õâfi◊ ~°∞x
=∞Ok~°O <åQÆѨOK«q∞<å_»∞ =∂„`«"Õ∞ `≥~°∞™êÎ~°∞.
HÍÅO J<Õk Jxfl\˜H© P^è•~°"≥∞ÿ#n, JO`«∞Ѩ@ìxn, Jxfl\˜h
ÅÜ«∞O KÕã¨∞H˘<Õk. JÖÏO\˜ HÍÖÏ<Õfl `«#Ö’ ÅÜ«∞O KÕã¨∞H˘<Õ
134 ™ê=∞"Õ^OŒ +¨}∞‡Yâ◊~‡°
'=∞ǨHÍÅ—"Õ∞ t=`«`«Î fiO. ã¨~°fiO Å=∞Ü«∞=∞ÜÕ∞º "≥∂HõΔ<å^䌙ê÷#"Õ∞
D ˆHΔ„`«O. WÖÏ t=`«`åÎ fixfl =ºH©ÎHõiOKÕ D ˆHΔ„`« ^Œ~°≈#O XHõ
JѨÓ~åfi#∞Éèí=O. ''=∞ǨHÍÅ—— <å=∞"Õ∞ =∞Ç≤Ï=∂xfi`«=∞x Pk
â◊OHõ~°∞Å =K«#O.
=∞ǨHÍÅ *’ºui¡OQÆ =∞Ç≤Ï=∞ =Å¡... J<ÕH=õ ∞Ok =∞O„`« `«O„`«
âߢã¨Î"Õ`«ÎÅ∞ WѨÊ\˜H© WHõ¯_ç QÆ∞ǨÏÅ „áêO`åÅÖ’ LO@∂ `«=∞
™ê^èŒ#efl Ѷ¨eOѨ*Ëã¨∞‰õΩO@∞<åfl~°∞. J<ÕHõ =∞Ok ã≤^Œ∞úÅ∞ `«=∞
=∞O„`« `«O„`åŠѶ¨ÖÏefl D *’ºui¡OQÍxH˜ ^è•~°áÈâß~°x, HÍ|\˜ì
D t=™êHΔÍ`å¯~°O =∞Ç≤Ï=∂xfi`«=∞x „Ѩfu.
D ˆHΔ„`«OÖ’ =∞~°}˜Oz#"å~°∞. =∞i [#‡<˘O^Œ~°x ѨÙ~å}
=K«#O. nxH˜ ‰õÄ_® HÍjH˜ =Öˇ<Õ '=∞Ǩâ◊‡âß#— =∞x ¿Ñ~°∞.
ã¨~åfihfl ÅÜ«∞O KÕã¨∞H˘<Õ =∞ǨHÍÅ `«`åÎ fixfl Láêã≤OKÕ q^è•
#OÖ’ ÉèÏQÆOQÍ x`«ºO `≥Å"¡ å~°∞ *Ï=Ú# (=Ú#∞Ѩ\ ˜ ~ÀA HÍe#)
z`åÉè™í ê‡xfl `≥zÛ ^•x`À t=Ùx Jaè¿+H˜OKÕ"å~°∞. J~Ú`Õ WѨC_®
q^è•<åxfl "Õˆ~ q^èŒOQÍ H˘#™êyã¨∞Î<åfl~°∞. U<å_À Éèí„^ŒÑ¨~°z#
JyfltYx H˘#™êyã¨∂Î, `«^•fi~å =zÛ# Éèí™ê‡xfl WѨC_»∞ ~ÀE
J~°Û#ʼnõΩ qxÜ≥∂yã¨∞Î<åfl~°∞.
`åO„uHõ q^è•<åÅÖ’ D ˆHΔ„`åxH˜ L#fl „Ѩâ◊ã≤Î D<å\˜k HÍ^Œ∞.
q„Hõ=∂~°∞¯_ç HÍÅOÖ’<Õ Wk „Ѩã≤kú. q„Hõ=∂~°¯ – ÉèË`åà◊ Hõ^äŒÖË
g\˜H˜ ™êHõΔ ºO.
=∞ǨHÍÅ∞x =∞Ok~åxH˜ ^ŒQÆæˆ~ Ju ÃÑ^ŒÌ ~°∂ѨOÖ’ L#fl
QÆ}Ëâ◊√_»∞ '|_Õ QÆ}Ëâò— J<Õ ¿Ñ~°∞`À J~°Û#ÅO^Œ∞‰õΩO@∞<åfl_»∞.
ǨÏ~°ãk≤ ú
=∞ǨHÍm^Õq 'ǨÏ~°ã≤kú— J<Õ ¿Ñ~°∞`À ‰õÄ_® =º=ǨÏiOѨ
|_»∞`ÀOk. Jëêì^Œâ◊ â◊HÎ̃ Ñ‘~îåÅÖ’ XHõ>ÿ̌# D Ñ‘~î°OÖ’ =∞ǨHÍm
^Õq =∞ǨÅH©Δ ‡, =∞Ǩã¨~°ã¨fif, J#flѨÓ~å‚ ^Õ=ÙÅ`À ã¨Ç¨ H˘Å∞"≥·
LOk. NÜ«∞O„`«O WHõ¯_» J~°Û#ÅO^Œ∞HÀ=_»"Õ∞ HÍHõ, ֒Ѩe
=∞Ok~°O ÃÑ·HõѨCÃÑ· XHõ =∞Ǩ NK«„HõO PÜ«∂ P=~°} ^Õ=`«Å
™ê=∞"Õ^OŒ +¨}∞‡Yâ◊~‡° 135
 q=~åÅ`À ã¨Ç¨ z„uOK«|_ç LOk. D Ñ‘~î°O J<åkQÍ â߈HÎÜ«Ú
ʼnõΩ KåÖÏ „Ѩ=ÚY"≥∞ÿ# P~å^茺 ã¨÷ÅO.
q„Hõ=∂~°∞¯_»∞ D ^Õ=`«#∞ P~åkèOK«_»"Õ∞ HÍHõ, ã¨~°fi #QÆ~°
"åã¨∞Å∂ x`«ºO D `«e¡x P~åkèOKåÅx âßã¨#O KÕ~ÚOKå_»∞.
H˜Δ„áê#k
JÜ≥∂^蕺 =∞^èŒ∞~å=∂Ü«∂
HÍj HÍOp J=OuHÍ I
ѨÙs ^•fi~°=f K≥·=
ã¨ÃÑÎÂ`Õ "≥∂HõΔ Ñ¨@ì}Ïó II
Ö’x U_»∞ "≥∂HõΔ Ñ¨@ì}ÏÅÖ’ XHõ\ ˜QÍ L[˚~Úx K≥ѨÊ|_çOk.
L[˚~Úx „Ѩâ◊ã≤ÎH˜ =∞~À =ÚYº HÍ~°}O H˜Δ„áê#k. "≥O@<Õ
áêáêÅ#∞ áÈQ˘\˜ì, ѨÙ}Ϻxflã¨∞ÎOk QÆ#∞Hõ D #kH˜ D ¿Ñ~°∞.
HΔ̃„áê#kH˜ [iˆQ '‰õΩOÉèíѨ~°fiO—<å_»∞ Jã¨OMϺHõOQÍ [#"åÇ≤Ïx
D ˆHΔ„`åxH˜ =zÛ H˜Δ„áêÖ’ ™êfl#O KÕã≤, t"å~°Û# KÕã¨∞‰õΩO\Ï~°∞.
=ÚYºOQÍ „Ѩu K≥·„`« ѨÓi‚=∞ #∞O_ç "≥·âßY ѨÓi‚=∞ =~°‰õΩ
qaè#fl u^äŒ∞ÅÖ’ #n =∂`« ѨÓ[ÅO^Œ∞‰õΩO\’Ok. D #k =Å¡
D ˆHΔ„`«O 'f~°÷O—QÍ ‰õÄ_® „Ѩtã≤Î á⁄OkOk.
"Õ∞+¨~åt QÆ`Õ ã¨∂ˆ~º
ã≤OǨÏ~åt |$ǨÏã¨Ê`Ò I
J=OuˆH Éèí"Õ`«∞¯OÉèíó
ã¨^• =ÚH˜Î„Ѩ^•Ü«∞Hõó II
ã¨∂~°∞º_»∞ "Õ∞+¨~åtÖ’#∂, |$ǨÏã¨Êu ã≤OǨÏ~åtÖ’#∂ „Ѩ"tÕ Oz
#ѨC_»∞ J=Of ˆHΔ„`«OÖ’ ‰õΩOÉè’`«û=O [~°∞QÆ∞`«∞Ok.
"≥â· ßY=∂ã¨O, â◊√HõÑ¡ H¨ OΔõ , ѨÓi‚=∞ ukä, ã¨∂~°∞º_»∞ "Õ∞+¨~åtÖ’#∂,
|$ǨÏã¨Êu ã≤OǨÏ~åtÖ’#∂, K«O„^Œ∞_»∞ `«∞ÖÏ~åtÖ’#∂ L#fl "Õà◊
™êfiu #HõΔ„`«O, =ºfáê`«Ü≥∂QÆO, ™È=∞"å~°O, J=Of ˆHΔ„`«O...
W=hfl Hõeã≤ '^Œâ◊ =∞ǨÜ≥∂QÆO— JO\Ï~°∞.
D #nf~°OÖ’ Z<Àfl ™êfl#Ѷ∞¨ \ÏìÅ∞<åfl~Ú. g\˜Ö’ =ÚYº"≥∞#ÿ k
136 ™ê=∞"Õ^OŒ +¨}∞‡Yâ◊~‡°
'~å"£∞Ѷ¨∂\ò—. D Ѷ¨∞\ÏìÅÖ’ J<ÕHõ z#fl z#fl =∞Ok~åÅ∞ ‰õÄ_®
L<åfl~Ú.
QÀáêÖò =∞Ok~ü
=∞~åsî tÅÊ â‹·eÖ’x L`«¯ $+¨ì`«x Ѩ\ ˜ì K«∂Ñ≤OKÕ QÀáêÅHõ$+¨‚
=∞Ok~°O =∞~À "≥·t+¨ì ºO. D =∞Ok~° QÆ~°ƒù QÆ$ǨÏOÖ’ QÀáêÅ
Hõ$+¨μ‚x`À áê@∂ t=áê~°fi`«∞Å „Ѩu=∞Å∞, QÆ~°∞_»∞x „Ѩu=∞,
PÅÜ«∞O xi‡Oz# =∞Ǩ~å*Ï ÉÏ[Ü«∂ÉÏ~Ú „Ѩu=∞Å∞<åfl~Ú.
ѨÓiÎ "≥O_ç`À JÅOHõiOK«|_»¤ D QÆ~°ƒùQÆ$ǨÏO XHõ Kåi„`«Hõ
J^Œ∞ƒù`O« .
KÒcãπ YOÉÏ
QÀáêÖò=∞Ok~ü – =∞ǨHÍÖò ~À_£ÃÑ· L#fl D ã¨Å÷ O W~°"·≥ <åÅ∞QÆ∞
ã¨ÎOÉèÏÅ`À L#fl ^•fi~°O. „áêp# HÍÅOÖ’ WHõ¯_ç =~°‰õΩ =∞Ǩ
HÍÅ=∞Ok~°O qã¨ÎiOz LO_Õk. WѨC_çHõ¯_» =∞Ǩ=∂Ü«∂,
=∞ǨÅÜ«∂ ^ÕgÅ „Ѩu=∞Å∞<åfl~Ú.
„u"Õ}©
#QÆ~åxH˜ H˘O`« ^Œ∂~°OQÍ H˜Δ„Ѩ, MÏ<£, ã¨~°ã¨fif #^Œ∞Å ã¨OQÆ=∞
ã¨÷ÅO LOk. Wk XHõ „u"Õ}˜. WHõ¯_» #=„QÆÇ¨Ï =∞Ok~°O „Ѩã≤kú.
zO`å=∞}˜ QÆ}Ëâ◊√_»∞
D ˆHΔ„`«OÖ’ K«∂_»^ŒQÆæ =∞~À =∞Ok~°O 'zO`å=∞}˜ QÆ}Ëâ◊—
=∞Ok~°O. WHõ¯_» WKåÛù=∞<£, zO`å=∞}ü (zO`åǨ~°}ü), =∞OMÏ
=∞<£ – J<Õ =¸_»∞ QÆ}Ѩu „Ѩu=∞Å∞ L<åfl~Ú. N~å=∞ „Ѩuëêª`å
Å∞QÍ Wq „Ѩã≤kú.
"Õ^âŒè ßÅ
=∞Ǩ 'HÍÅ∞x— ˆHΔ„`«O QÆ#∞Hõ D ˆHΔ„`«OÖ’ 'HÍÅQÆ}#— „Ѩã≤kú.
„áêp# ÉèÏ~°`åxH˜ D 'L[˚~Úx— – „w<£qKü =O\˜k. Hõ~å¯@Hõ
ˆ~Y D L[˚~Úx ˆHΔ„`«O g∞^Œ∞QÍ "≥à◊√`«∞Ok. WѨÊ\˜H© WHõ¯_»
L#fl '"Õ^èŒâßÅ— ^•fi~å ѨOKåOQÆQÆ}# [~°∞QÆ∞`ÀOk.
YQÀà◊âß„™êÎxH©, HÍÅQÆ}#H˜ ã¨O|OkèOz# "≥*· Ï˝xHõ ã¨^∞Œ áêÜ«∞O
™ê=∞"Õ^OŒ +¨}∞‡Yâ◊~‡° 137
 L#fl ˆHΔ„`«OQÍ L[˚~Úxx ѨiQÆ}˜OKåe. D ^Œ$+≤ì`À *’ºu+¨
âß„ã¨Î"Õ`«ÎÅ∞ Ѩiâ’kè¿ãÎ KåÖÏ ~°Ç¨Ï™êºÅ∞ ɡ·@Ѩ_»=K«∞Û.
[Ü«∞ѨÓ~ü ~åA [Ü«∞ã≤OǨïx ^•fi~å =∞#^Õâ◊OÖ’ – _èçb¡,
[Ü«∞ѨÓ~ü, =∞^èŒ∞~°, "å~°}Ïã≤, L[˚~Úh ˆHΔ„`åÅÖ’ "Õ^èŒâßÅÅ∞
™ê÷Ñ≤OK«|_®¤~Ú. WHõ¯_ç "Õ^èŒâßÅÖ’ 㨄=∂\ò Ü«∞O„`«O, ã¨∂~°º
QÆ_çÜ«∂~°O, <å_ô =ÅÜ«∞ Ü«∞O„`«O, kQÆOâ◊ Ü«∞O„`«O, aèuÎ
Ü«∞O„`«O, â◊O‰õΩ Ü«∞O„`«O Jx J~Ú^Œ∞ Ü«∞O„`åÅ∞<åfl~Ú. â◊O‰õΩ
Ü«∞O„`«O H˘`«Îk. Wk NQÀYÖË xi‡OKå~°∞.
ã¨∂~°º QÆ_Ü ç ∂« ~°O ^•fi~å ™ê÷xHõ ã¨=∞Ü«∞ x~åú~}° [~°∞QÆ∞`«∞Ok.
q∞ye# Ü«∞O„`åÅ∞ ã¨∂~°º, W`«~° „QÆǨÏ, #HõΔ„`åÅ ã≤÷uh "å\˜
`«∂~°∞Ê – L`«Î~° K«Å<åhfl `≥eÜ«∞*ËÜ«∞_®xH˜ ã¨Ç¨Ü«∞Ѩ_»∞`«∞Ok.
kQÆOâ◊ Ü«∞O„`«O ^•fi~å „QÆÇϨ #Hõ„Δ `åÅ kQÆOâ◊Å∞ `≥Å∞ã¨∞HÀ=K«∞Û.
Éèí~°Î $ǨÏi `«Ñ¨ã¨∞û KÕã≤# Éèí~°Î $ǨÏi QÆ∞Ç¨Ï WHõ¯_ç =∞~À „Ѩ`ÕºHõ`«.
nxH˜ ^ŒQÆæˆ~ QÀÑ‘<å^äŒ QÆ∞Ç¨Ï „Ѩã≤kú. WHõ¯_» HõàÏ`«‡Hõ ã¨ÎOÉèíO
Ѩ~=° ∂Hõ~¬° }Ü© ∞« O. WѨÊ\˜H© J<ÕHõ =∞Ok `«Ñ™¨ êû^艌 Ωõ Å∞ D UHÍO`«
QÆ∞ǨÏÅ#∞ x"åã¨OQÍ KÕã¨∞‰õΩx LO@∞<åfl~°∞.
QÆ_è£ HÍoHÍ
''J=Ou ã¨O[˝ˆH ^Õâı HÍoHÍ `«„`« u+¨ªu——
D â◊H˜Î ˆHΔ„`«OÖ’ `«O„`« âß„ã¨Î xiÌ+¨ì"≥∞ÿ# HÍm^Õq =∞Ok~°O
Wk. D `«e¡H˜ K≥Ok# `«O„`« âß„™êÎÖ’¡ K≥ѨÊ|_®¤~Ú. =ÚYºOQÍ
'â◊H˜Î ã¨OQÆ=∞ `«O„`«— ™êÇ≤Ï`«ºOÖ’ D HÍm „Ѩâ◊ã≤Î LOk.
D QÆ~°ƒùQÆ∞_çÖ’ QÆ_è£HÍo`À áê@∂ Kå=ÚO_ç ^Õq, yiâ◊~°∞„^Œ∞x
„Ѩu=∞Å∞ ‰õÄ_® L<åfl~Ú.
=∞ǨHÍo HÍo^•ã¨∞ D `«e<¡ Õ Láêã≤Oz, ™êHΔÍ`«¯iOѨ*ãË ∞¨ H˘x,
'HÍo^•ã¨∞—QÍ ¿Ñ~°∞ á⁄O^•_»x SuǨϺO. HÍo^•ã¨∞x P~å^躌 ^ÕqQÍ
WHõ¯_ç „áêOfÜ«ÚÅ∞ „Ѩ`ÕºHõ Pf‡Ü«∞`«`À D ^Õqx H˘Å∞K«∞
‰õΩO@∞<åfl~°∞.
Éèˇ·~°"å~å^èŒ#H˜ ‰õÄ_® „Ѩâ◊ã≤Î á⁄Ok# D ˆHΔ„`«OÖ’ 'Éèˇ·~°"£QÆ_裗
138 ™ê=∞"Õ^OŒ +¨}∞‡Yâ◊~‡°
^ŒQÆæ~°∞#fl JHõΔÜ«∞ =@O 'ã≤^Œú=@O—QÍ „ѨMϺu K≥OkOk. nx=^ŒÌ
'ã≤^Œú<å^äŒ â◊OHõ~°∞_»∞— H˘Å∞"≥· Ü«Ú<åfl_»∞.
"≥·+¨‚= ã¨O„Ѩ^•Ü«∂#∞™ê~°O – q+¨μ‚x K«`«∞~°∂fi ºÇ¨Ïã¨fi~°∂áêÅ∞
– "åã¨∞^Õ=, ã¨O~°HõΔ}, „Ѩ^Œ∞º=∞fl, Jx~°∞^Œú ~°∂áêÅ∞. Wq QÆ_è£
HÍoH͈HΔ„`« ã¨g∞ѨOÖ’ L<åfl~Ú. `≥Å¡x ~åà◊¡ÃÑ· K≥H˜¯# D tÖÏÊÅ∞
Kåi„`«Hõ „Ѩâ◊ã≤Î =Ç≤ÏOKå~Ú.
â‹=· , âßHõ,Î "≥+· =‚¨ , ™œ~°, QÍ}Ѩ`º« =∞`åÅH˜ ‰õÄ_»eQÍ D =∞Ǩ
#QÆ ~ ° O Éè Ï ã≤ e ¡ O ^Œ x Kåi„`« H õ Ѷ ¨ ∞ \Ïì Å ∞, 㨠‡ $u zǨ  flÅ∞
`≥eÜ«∞*Ëã¨∞Î<åfl~Ú.
Éè~·ˇ "° Q£ _Æ H£è ˜ =¸_»∞ H˜Ö’g∞@~°¡ ^Œ∂~°OÖ’ ѨtÛ=∞OQÍ XHõ =∞Ǩ
ã¨∂~°º=∞Ok~°O LO_Õk. ^•xx 'HÍoÜ«∂^ÕÇπÏ =∞ǨÏÖò—QÍ 15=
â◊`åaÌÖ’<Õ =∂~°Û_»O [iyOk. 1458Ö’ db˚KÕ D =∞ǨÏÖò =∂~°Û
|_çOk. ™œO^Œ~°º ã¨OѨ#flOQÍ =∞ÅK«|_çOk.
HÍÅÉè̌·~°=Ù_»∞
㨯O^ŒÑÙ¨ ~å}Ï#∞™ê~°O t=Ùx =¸_»= HõO\˜ #∞O_ç L^Œƒqù Oz#
"å_»∞ HÍÅÉèˇ·~°=Ù_»∞. â‹·=^èŒ~°‡OÖ’x HÍáêeHõ, JѶ¨∞’~° ã¨O„Ѩ^•
Ü«∂ÅÖ’ JiÛOK«|_Õ „Ѩ=ÚY ^≥·=q∞`«_»∞.
L[˚~ÚxÖ’ „Ѩã≤kú K≥Ok# J+¨ì Éèˇ·~°=ÙÅÖ’ D HÍÅÉèˇ·~°=Ù_»∞,
WHõ¯_çH˜ ã¨g∞Ѩ â◊‡âß#OÖ’ ™ê÷Ñ≤Oz# q„HÍO`« Éèˇ·~°=Ù_»∞ „Ѩã≤kú.
HÍÅÉèˇ·~°=Ùx „Ѩu=∞ XHõ qt+¨ì "≥·Éèí=O HõÅk. W`«x x"Õ^Œ#Å`À
áê@∂ '=∞k~°— (™ê~å)#∞ D ^Õ=ÙxH˜ x"Õk™êÎ~°∞. Éèˇ·~°"å+¨ìq∞
<å_»∞ D Éèˇ·~°=ÙxH˜ qâı+¨ ѨÓ[Å∞ [~°∞QÆ∞`å~Ú.
™êOnѨx P„â◊=∞O
NHõ$+¨μ‚x QÆ∞~°∞"≥·# ™êOnѨx P„â◊=∞O =∞~À „Ѩ`ÕºHõ ã¨÷ÅO.
WHõ¯_» |∞∞+≤ ™êOnѨx „Ѩu=∞ LOk. "≥·+¨‚= ã¨O„Ѩ^•Ü«∂xH˜
K≥Ok# =Å¡ÉèÏKå~°∞ºÅ∞ WHõ¯_Õ LO_Õ"å~°∞.
=∞OQÆà<◊ å^ä∞Œ _»∞
XHõ z#fl H˘O_»ÃÑ·#∞#fl =∞OQÆà◊<å^äŒ∞x ^Õ"åÅÜ«∞O J`«ºO`«
™ê=∞"Õ^OŒ +¨}∞‡Yâ◊~‡° 139
 qt+¨ì"≥∞ÿ# =∞Ok~°O.
=∞~À „QÆǨkèѨuKÕ „Ѩu+≤ªOѨ|_»¤ t=eOQÆq∞k. nx J~°Û#
=Å¡ ‰õΩ[ ^ÀëêÅ∞ `˘ÅQÆ∞`å~Ú. =∞OQÆà◊ Ü«∞O„`«O ‰õÄ_® WHõ¯_»
LOk.
=ÚYºOQÍ DKÀ@∞ #∞O_ç JOQÍ~°Hõ (=∞OQÆà◊O) „QÆǨxfl
ã¨Ê+¨ìOQÍ K«∂_»=K«∞Û. =∞# „áêp#∞Å "≥·*Ï˝xHõ ~°Ç¨Ï㨺 ^Œ$+≤ìH˜ Wk
XHõ L^•Ç¨Ï~°}.
Wq HÍHõ – ~å=∞[<å~°Ì# =∞Ok~°O, #=^Œ∞~åæ=∞Ok~°O, ~å=∞
=∞Ok~°O, #QÆ~° ^Õ=`« =∞Ok~°O ‰õÄ_® „Ѩã≤^•úÅ∞.
WHõ¯_ç ѨÙ~å=ã¨∞Î „Ѩ^Œ~°≈#âßÅÅ∞, HÍo^•ã¨∞ JHÍ_≥g∞, q„Hõ=∞
qâ◊fi q^•ºÅÜ«∞O– <å\˜ J=Of ã¨O㨯 $u "≥·Éèí"åxfl Ѩ\ ˜ì K«∂ѨÙ
`«∞<åfl~Ú.
WѨÊ\˜H© =∞Ǩϟáê㨉õΩÅ∞, ѨO_ç`«∞Å∞, HõàÏHÍ~°∞Å∞ – ZO^ŒÔ~O
^Œ~À WHõ¯_» ™êO㨯 $uHõ ã¨"Õ∞‡à◊<åÅ∞ x~°fiÇ≤Ïã¨∞Î<åfl~°∞. J<ÕHõ *ˇ·#
=∞Ok~åÅ∞ ‰õÄ_® D ˆHΔ„`«OÖ’ „Ѩâ◊ã≤Î á⁄O^•~Ú.
ÉèÏ~°fÜ«∞ ã¨<å`«# ã¨O㨯 $u#O`«\h˜ XHõ¯KÀ@ „Ѩu+≤Oª K«∞‰õΩ#fl
D =∞Ǩ#QÆ~O° ¿Ñ~°∞ qO>Ë<Õ – =∞# „áêp# "≥É· =íè O Hõà§◊ =ÚO^Œ∞
K«HKõ Û« H˜`=« ∞=Ù`«∞Ok.
WHõ nx ^Œ~°≈#O J#∞Éèí∂ux „ѨQÍ_è»O KÕã¨∞ÎO^Œ#_»OÖ’
Juâ◊Ü≥∂H˜Î ÖË^Œ∞.

140 ™ê=∞"Õ^OŒ +¨}∞‡Yâ◊~‡°

 ÔH·ÖÏã¨<å^ä•Ü«∞ #=∞t≈"åÜ«∞
ÔH·ÖÏ㨠– =∂#㨠ã¨~À=~° Ü«∂„`«! ... J#QÍ<Õ Ç≤ÏO^Œ∞=ÙÅH˜
XHõ Q˘Ñ¨Ê Ѩq„`« ÉèÏ=# HõÅ∞QÆ∞`«∞Ok. rq`«OÖ’ XHõ¯™êÔ~·<å P
Ü«∂„`« KÕÜ«∂Å<Õ `«Ñ¨# KåÖÏ =∞OkH˜ LOk.
XHõѨC_»∞ ZO`À H˜¡+¨ì"≥∞ÿ#^Œ#∞‰õΩ#fl D Ü«∂„`«, WѨC_»∞ H˘O`«
`ÕeHõ J~ÚOk. qq^èŒ Ü«∂„`å x~åfiǨωõΩÅ∞ U~°Ê_ç, U_®^Õ_®kH©
Ü«∂„u‰õΩÅ ã¨OYº ÃÑ~°QÆ_®xH˜ ^ÀǨÏ^ŒÑ¨_»∞`«∞<åfl~°∞.
1962 `«~∞° "å`«, =∞# <åÜ«∞‰õΩÅ x~°H¡ ÍΔ º^Œ∞Å =Å¡, Ѩ~Ç° Ϩ ã¨QÎ `Æ «
"≥∞ÿ# \˜Éˇ\òÖ’ LOn =∂#㨠ã¨~À=~°O. J`«ºO`« Hõ+¨ì`«~°"≥∞ÿ# D
Ü«∂„`«#∞ ZÖÏÔQ·<å KÕ^•Ì=∞#∞‰õΩ#fl ™êǨÏã≤‰õΩÅH˜ ‰õÄ_® 1962
#∞O_ç 1981 =~°‰õΩ J=HÍâ◊O ÖË^Œ∞. =∞m§ =∞# „ѨÉèí∞`«fiOÖ’
H˘O^Œ~°∞ ã¨`«∞Ê~°∞+¨μÅ K˘~°= =Å¡, K≥·<å P„Hõq∞`« \˜Éˇ\òÖ’ „Ѩ"Õ
tOz ÔH·ÖÏ™êxfl K«∂¿ã J=HÍâ◊O U~°Ê_çOk.
„ѨÉèí∞`«fiO "å~°∞ x~°fiÇ≤ÏOKÕ Ü«∂„`å=∂~°æO XHõ"≥·Ñ¨Ù LO_»QÍ,
<ÕáêÖò "≥o§ JHõ¯_ç qq^èŒ Ü«∂„`å x~åfiǨÏHõ |$O^•Å ^•fi~å "≥àı§
ã¨^Œ∞áêÜ«∂Å∞ U~°Ê_®¤~Ú.
™ê=∞"Õ^OŒ +¨}∞‡Yâ◊~‡° 141
 ˆH=Å =∂#㨠– ÔH·ÖÏ㨠^Œ~°≈<åxˆH J~Ú`Õ HÍe #_»Hõ J=ã¨~°O
ÖË^Œ∞. ~å#∞~å#∂ Jaè=$kú K≥O^Œ∞`«∞#fl ~À_»∞¤ x~å‡}ÏÅ =Å¡
„Ѩܫ∂}O ã¨∞QÆ=∞"Õ∞. HÍh L#fl`« Ѩ~°fi`« „áêO`åÅ =Å# U~°Ê_Õ
=∂~°∞Ê „ѨÉÏè =O`À P~ÀQƺOÖ’ H˘O`« J=ã¨÷ U~°Ê_»∞`«∞Ok. ^•xH˜
QÍ#∞ =ÚO^Õ "≥·^Œº ѨsHõΔÅ∞ `«y# =∞O^Œ∞Å∞ J=ã¨~°O.
<ÕáêÖò #∞O_ç UHõay# ÔH·ÖÏ™êxH˜ "≥à◊§_»O H͉õΩO_®, =∞^茺֒
[OQÆ∂‡, <åºÅO, ^˘~åƒùOQ∑, Ѩ~åºOQ∑ ÖÏO\˜ „áêO`åÅÖ’ |ã¨
KÕã∂¨ ΠѨ~fi° `« „áêO`« Ѩiã≤`÷ ∞« efl JÅ"å@∞ KÕ™êÎ~∞° . „Hõ=∞OQÍ =∂#ã¨
f~åxH˜ KÕ~°∞‰õΩO\ÏO.
<ÕáêÖò #∞O_ç \˜Éˇ\ò ã¨iǨÏ^Œ∞Ì g∞^Œ∞QÍ '<åºÅO— KÕˆ~ =~°‰õΩ
J^Œ∞ƒù`«"≥∞ÿ# ѨK«Ûx Ç≤Ï=∞=`«Ê~°fi`åÅ∞ ^Œ~°≈#q∞™êÎ~Ú. K«Hõ¯x
[Åáê`åÅ∞, #^Œ∞Å∞, z#fl z#fl „QÍ=∂Å∞ ... D „Ѩܫ∂}"Õ∞
XHõ k=º^Œ~°≈#O.
J@∞ÃÑ· ѨK«Û^Œ#O ÖËx ã¨=Ú`«∞ÎOQÆ Ñ¨~°fi`åÅ∞, ^•iá⁄_»∞QÆ∞<å
#n „Ѩ"åǨÅ∞, qq^èŒ ~°HÍÅ tÅÅ∞, z„`«qz„`« Ѩ~°fi`åHõ$`«∞Å∞.
D ^Œ~°≈#O =∞~À J#∞Éèí=O. ^•x JO^ŒO ^•x^Õ.
f„="≥∞ÿ# K«eÜ≥ÿ∞#ѨÊ\˜H©, Éèí„^Œ"≥∞ÿ# HÍ~°¡Ö’ „Ѩܫ∂}O H˘O`«
"Õ∞~°‰õΩ LѨâ◊=∞#O. ^•xH˜ `À_»∞ – K«ex x"åiOKÕ ^Œ∞ã¨∞ÎÅ∞
ZÖÏQÆ∂ ^èŒi™êÎO.
ã¨∞n~°… „Ѩܫ∂}Ï#O`«~°O – =∂#㨠ã¨~À=~° f~åxH˜ KÕ~°∞HÀ
QÍ<Õ, JO`«\ ˜ „â◊=∞h, =∞# LxH˜h ‰õÄ_® q㨇iOKÕ k"åº#∞
Éèí∂uH˜ Ö’#=Ù`åO.
`À=Ö’ Zxfl ã¨~°ã¨∞ûÅ∞, =∞OK«∞ H˘O_»Å∂ K«∂ã≤<å HõÅQÆx
k=º áê~°=â◊ºO–D =∂#ã¨ã~¨ À=~°O–ÔHÖ· Ï㨠^Œ~≈° #OÖ’ Åaèã∞¨ OÎ k.
QÆQÆ# Ѩ^ä•xfl K«∞OaOKÕ ã¨=Ú`«∞ÎOQÆ ÔH·ÖÏ㨠tY~°O – ^èŒ=à◊
Ç≤Ï=∂=∞$`«O`À Jaè¿+H˜OK«|_»∞`«∞#fl =∞Ǩ ã¨Êù\ ˜Hõ *’ºui¡OQÆO
=Öˇ JQÆ∞Ѩ_Q» Í<Õ – ^Œi≈Oz# "åi Hõ#∞Å∞ P¢~"Ì° ∞≥ ,ÿ HõO~îO° QÆ^^æŒ "Œ ∞≥ ÿ
'#=∞t≈"åÜ«∞— J<Õ Ñ¨OKåHõΔi `«#O`«`å<Õ Ñ¨Å∞‰õΩ`«∞Ok.
142 ™ê=∞"Õ^OŒ +¨}∞‡Yâ◊~‡°
 Hõ@ìx =∞Ok~°O =Öˇ qq^èŒ Ñ¨~°fi`« „áêHÍ~åÅ #_»∞=∞ QÆ~°ƒùQÆ∞_ç
Ö’x =∞ǨeOQÆOÖÏ LO@∞Ok Ѩ~fi° `«O. PHÍâ◊=∂~°Oæ ^•fi~å K«∂¿ãÎ
áê#=@ìO`À L#fl |$ǨÏe¡OQÆOQÍ HõxÑ≤ã¨∞ÎOk.
=∂#㨠ã¨~À=~°OÖ’ ™êfl#O ã¨∂Å÷ ^ÕÇ¨ <Õfl HÍHõ, ã¨∂HõΔ ‡ â◊s~åxfl
‰õÄ_® â◊√kú KÕã≤# „Ѩã¨<åfl#∞Éèí"åxfl HõeyOzOk. JHõ¯_ç #∞O_ç
ÔH·ÖÏ™êxfl K«∂_»_»O XHõ ^蕺#Ü≥∂QÆã≤÷u.
=∂#㨠ã¨~À=~åxfl ^ŒH}Δ˜ =∂~°Oæ Ö’ QÆ=∞xOz`Õ, `À=Ö’ '~åHõãΔ π
`åÖò— `å~°ã¨Ñ¨_»∞`«∞Ok. Wn XHõ ã¨~°¿ãû. HÍh nxx Z=~°∂
`åHõ~°∞ – `åQÆ~°∞. WO^Œ∞Ö’ U^Àî Pã¨∞sâ◊‰õΩÎÅ∞<åflÜ«∞x ÉèÏ=#.
~å=}∞_çHõ¯_Õ `«Ñ¨ã¨∞û KÕâß_»x H˘O^Œi Hõ^äŒ#O. z„`«"Õ∞q∞@O>Ë
Ѩâ◊√Ѩ‰õΔΩÅ∞ ‰õÄ_® D [ÖÏxfl `åHõ=Ù. =∂#㨠ã¨~°ã¨∞û =^ŒÌ
=∂#=ÙÅ`À áê@∞, Ѩ‰õΔΩÅ ã¨O^Œ_ç, [O`«∞=ÙÅ∞ H˘xfl (Ü«∂H±û)
HõxÑ≤™êÎ~Ú. HÍh D ~åHõΔãπ`åÖò =^ŒÌ LO_»=Ù.
WHõ¯_çH˜ ã¨g∞ѨOÖ’<Õ =∂O^è•`« K«„Hõ=iÎ `«Ñ㨠∞¨ û KÕã#≤ '=∂O^è•`«
Ѩ~°fi`«O— ^Œ~°≈#q∞ã¨∞ÎOk.
ÔH·ÖÏ㨠á⁄^Œ „áêO`«O ^•Ô~Û<£. Wk ÉËãπ HͺOÑπ. WHõ¯_Õ q_çk
KÕã≤ H˘O^Œ~°∞ ÔH·ÖÏ㨠Ѩi„â◊=∞H˜ ã≤^Œú=∞=Ù`å~°∞. Ѩi„â◊=∞ KÕÜ«∞x
"å~°∞ uiy "≥àı§ =~°‰õΩ, "å~°∞ Z^Œ∞~°∞ K«∂_»=Åã≤O^Õ.
D „áêO`«O #∞O_ç ÔH·ÖÏ㨠^Œ~°≈#O K«Hõ¯QÍ LO@∞Ok. WHõ¯_ç
#∞O_ç „Ñ¨^ŒH˜Δ} |Ü«∞Å∞^Õi`Õ – J_»∞QÆ_»∞QÆ∞<å 'XHõ k=º ã¨÷ÖÏxfl,
`«áÈÉè∂í q∞x, ^Õ= ã¨OKå~° „áêO`åxfl K«∂ã¨∞<Î åflO— J<Õ J#∞Éè∂í u
`«Ñ¨ÊHõ HõÅ∞QÆ∞`«∞Ok. JHõ¯_ç <ÕÅÖ’, QÍeÖ’, xOyÖ’ ‰õÄ_® t=
K≥·`«#ºO "åºÑ¨Î"≥∞ÿ LOk.
'Ü«∞=∞^•fi~ü— #∞O_ç „Ñ¨^ŒHΔ̃} „áê~°OÉèí=∞=Ù`«∞Ok. WHõ¯_ç #∞O_ç
ÔH·ÖÏã¨O K«Hõ¯QÍ HõxÑ≤ã¨∞ÎOk. =∞~˘Hõ "≥·Ñ¨Ù 'JëêìѨ^Œ— J<Õ „áêO`«O
#∞O_ç ‰õÄ_® ÔH·ÖÏ㨠^ŒH˜Δ} =ÚYO J^Œ∞ƒù`«OQÍ ^Œ~°≈#q∞ã¨∞ÎOk.
XH˘¯Hõ¯"Õà◊ =∞OK«∞`«∞á¶ê#∞ =Å¡, "å#Å =Å¡ ѨÓiÎ „Ѩ^HŒ } Δ˜ ™ê^躌 O
HÍ^Œ∞.
™ê=∞"Õ^OŒ +¨}∞‡Yâ◊~‡° 143
 "Õ∞=Ú "Õ∞ <≥ÅÖ’ "≥àϧO. Ç≤Ï=∞áê`«O „Ѩ^ŒH˜Δ}H˜ J"åO`«~°
=∞~ÚOk.
J~Ú#ѨÊ\˜H© Ü«∞=∞^•fi~ü =~°‰Ωõ [iy# ^Œ~≈° <åÅ∞, J#∞Éè"í åÅ∞
k"åºÅ∞. H˘O`«=∞Ok ™êǨÏã≤Oz =¸_»∞ ~ÀAÅ∞ ^•Ô~Û<£Ö’
LO_ç, H˘O`«"Õ∞~°‰õΩ K«∂_»QÆeQÍ~°∞. HÍh „Ѩ^ŒH˜Δ}#∞ KÕÜ«∞ÖËHõ
áÈÜ«∂~°∞.
\˜Éˇ\ò „Ѩ"Õâ◊O #∞O_ç uiy =KÕÛ =~°‰õΩ 'Ã+~åÊÅ∞— J#|_Õ
x~åfiǨÏHõ |$O^ŒOÖ’x "å~°∞ KÕ¿ã ¿ã= Jx`«~° ™ê^茺O. f„="≥∞ÿ#
K«eÖ’ "Õ_ç"Õ_ç PǨ~°áêhÜ«∂Å#∞ ã¨HÍÅOÖ’ J=∞~°∞Û`«∂
P^Œ~°OQÍ JOkOKÕ "åi B^•~°º ã¨O™ê¯~åÅ∞ Jaè#O^ŒhÜ«∂Å∞.
N N N
'ÔHÅ· O— J<Õ =∂@‰õΩ 'P#O^•Å ã¨=¸Ç¨ÏO— Jx J~°O÷ . 'ã¨zÛ^•
#O^ŒO— Jx JO`«~å~°÷O. D ã¨zÛ^•#O^Œ Éèí∂q∞HõÜÕ∞ ÔH·ÖÏã¨O.
`«`Ϋ fiѨ~O° QÍ HÔ =· ÖϺ#O^ŒO. Wk =∞Ǩϟ#fl`«"∞≥ #ÿ k Hõ#∞Hõ Ѩ~fi° `«O.
Ü≥∂QÆO Ѩ~°OQÍ 'ÔH·ÖÏã¨O— JO>Ë ã¨Ç¨Ï„™ê~°™ê÷#O. t=â◊‰õΩÎÅ
P#O^ŒÖÏ㨺 Éèí∂q∞ ã¨Ç¨Ï„™ê~°O. J^Õ Éèí∂q∞Ü«∞O^Œ∞ ÔH·ÖÏã¨O.
D Éèí∂q∞x Ü≥∂QÆ^Œ$ëêì º XHõ â◊s~°OQÍ ÉèÏq¿ãÎ 'HÍj— P*Ï˝K«„Hõ
™ê÷#O – 'ÔH·ÖÏã¨O— ã¨Ç¨Ï„™ê~°O.
ã¨QÆ∞}Àáêã¨#Ö’ W^Õ t=Ö’HõO. *Ï˝<å#O^Œ~°∂ѨÙ_≥·# t=Ù_»∞
<≥ÅH˘#fl KÀ@∞. „|Ǩ‡O_®ÅH˜ P=Å L#fl t=Ö’HõO ÔH·ÖÏã¨O.
J^Õ Éè∂í q∞Ü«∞O^Œ∞ D ~°∂ѨOÖ’ LO^Œx ѨÙ~å}=K«#O. Ѩ^•è flÅ∞QÆ∞
P=~°}Å`À L#fl =∞Ǩ ÔH·ÖÏã¨O, [QÆ„^ŒHõΔ} HÀã¨O `«# qÉèí∂u`À
Éèí∂q∞Ü«∞O^Œ∞ ÔH·ÖÏ㨠Ѩ~°fi`«OQÍ Pq~°ƒùqOzOk. nѨO #∞O_ç
=∞~À náêxfl "≥eyOz#@∞¡QÍ! uiy „Ѩà◊Ü«∞OÖ’ Wk P =∞Ǩ
ÔH·ÖÏã¨OÖ’ ÅÜ«∞=∞ø`«∞Ok.
ÔH·ÖÏã¨O =Öˇ WO^Œ∞Ö’ ZO^Œ~À Ѩi"å~° ^Õ=`«Å∞<åfl~°∞. D
k=ºâ◊‰õΩÎÅ∞ HÍOu H˜~°}ÏÖˇ·`Õ, g\˜H˜ =¸Å"≥∞ÿ# *’ºu ™êO|
t=Ù_»∞. D Ѩ~°`«`åÎ fi<Õfl É∫^Œ∞úÅ∞ XHõ Ѩq„`«=¸iÎQÍ ÔH·ÖÏã¨OÖ’
144 ™ê=∞"Õ^OŒ +¨}∞‡Yâ◊~‡°
ã¨OÉèÏqOz H˘Å∞K«∞‰õΩO@∞<åfl~°∞. XˆH `«`åÎ fixfl Z=i Ѩ^ŒúuÖ’
"å~°∞ P~åkèã¨∞Î<åfl~°x ã¨Ê+¨ì=∞ø`«∞Ok.
D ÔH·ÖÏ™êxH˜ ã¨g∞ѨOQÍ #Ok Ѩ~°fi`«O J<Õ LѨ Ѩ~°fi`åÅ∞
<åfl~Ú. ™ê^è•~°} Ѩi„Hõ=∞O – ÔH·ÖÏã¨O K«∞@∂ì „áêHÍ~°OÖÏ L#fl
Ѩ ~ ° fi `åň H [~° ∞ QÆ ∞ `« ∞ Ok. "å\˜ #_» ∞ =∞ #∞O_ç Ô H · Ö Ï㨠O
Hõ#|_»∞`«∞Ok.
D „áêHÍ~åÅ∞ ^•\˜ ֒Ѩe „Ѩ^ŒH˜Δ} – J`«ºO`« H˜¡+¨ìO. J<ÕHõ
=∂~°∞¡ ÉÏǨϺ „Ѩ^ŒH˜Δ} KÕ¿ã"å~°∞ =∂„`«"Õ∞, â◊s~° Ѩ@∞`«fiO,
=∞#ã¨ûOHõÖÏÊÅ P^è•~°OQÍ JO`«ó„Ѩ^ŒH˜Δ} KÕÜ«∞QÆÅ~°∞. \˜Éˇ\ò
ÉèÏ+¨Ö’ „Ѩ^HŒ }Δ˜ #∞ 'HÀ~å— JO\Ï~°∞. JO^Œ∞Hˆ 'B@~ü HÀ~å—, 'W#fl~ü
HÀ~å— Jx J#_»O WHõ¯_» ™ê=∂#ºO.
â߈HÎÜ«∂xfl J#∞ã¨iOz – t=â◊‰õΩÎÅ UHõã¨fi~°∂Ѩ"≥∞ÿ#, "Õ∞~°∞
„Ѩ™êÎ~° ~°∂ѨOÖ’ L#fl XHõ =∞Ǩ NK«„HõOQÍ "Õ∞~°∞ Ѩ~°fi`åxfl
ÉèÏqOK«=K«∞Û.
ѨÙ~å}ÏÖ’¡ nx QÆ∞iOz „Ѩ™êÎ=# LOk. Éèí∂ÔH·ÖÏã¨OQÍ
=º=ǨÏiOѨ|_Õ D Ѩ~°fi`åxfl ^Õ=`«Å∞, *’ºu~°æ}ÏÅ∞ ‰õÄ_®
„Ѩ^HŒ } Δ˜ KÕã∞¨ OÎ \ÏÜ«∞x âߢ™ÈÎH.Î̃ t=^Œ~≈° #O HÀã¨O, t"å#∞„QÆÇϨ O
HÀã¨O <å\˜ HÍÅOÖ’ ZO^Œ~À Ü≥∂QÆ∞Å∞, ^Õ=`«Å∞ `«Ñ㨠∞¨ û <åK«iã¨∞Î
<åfl~°h, k=º ã¨=∂kèÖ’ L<åfl~°h J<ÕHõ =∞Ok Hõ^äŒ#O. g\˜H˜
âߢã¨Î „Ѩ=∂}ÏÅ∂ L<åfl~Ú.
Ѩi„Hõ=∞ =∂~°æOÖ’ `å~°ã¨Ñ¨_Õ J^Œ∞ƒù`åÅ∞ Z<Àfl!
=∞^茺֒ H˘xfl É∫^•ú~å=∂Å∞ „ѨâßO`«`«‰õΩ P"å™êÖˇ· Hõ#|_»
`å~Ú. Ô~O_»= ~ÀA „Ѩ^ŒH˜Δ} „Hõ=∞OÖ’ Q“s‰õΩO_»O, t=ã¨÷Öò
QÀK«i™êÎ~Ú. Wq J`«ºO`« â◊H˜Î=∞O`«"≥∞ÿ# ˆHO„^•Å∞. Q“s‰õΩO_»O
„áêO`åxfl É∫^Œ∞úÅ∞ `å~åâ◊H˜Î xÅÜ«∞OQÍ ÉèÏq™êÎ~°∞.
H˘xfl =O^ŒÅ Uà◊§ „H˜`«O – 'q∞Öψ~áê— J<Õ ã≤^Œ∞ú_»∞ XHõ¯_»
=∂„`«"Õ∞ Ü≥∂QÆâ◊H˜Î`À ÔH·ÖÏ㨠tY~°O H˘#‰õΩ "≥à◊§QÆeQÍ_»x K≥|∞
`å~°∞. <åºÅOÖ’ q∞Öψ~áê x"å㨠ˆHO„^Œ=ÚOk.
™ê=∞"Õ^OŒ +¨}∞‡Yâ◊~‡° 145
 =∞# `≥Å∞QÆ∞"åiÖ’ ™êfig∞ „Ѩ}"å#O^Œ J<Õ =∞Ǩ#∞ÉèÏ=Ù_»∞
™êǨϙȿÑ`«OQÍ, P^蕺u‡Hõ|ÅO`À KåÖÏHÍÅO ÔH·ÖÏ㨠ܫ∂„`«
KÕÜ∞« QÆeQÍ~°∞. JHõ¯_» |ǨïHÍÅO x=ã≤OKå~°∞. K«∞@∞ìÑH¨ ¯õ Å L#fl
\˜Éˇ\ò „QÍ=∂Å „Ѩ[Å∞ "åix P^ŒiOKå~°∞. `«# J#∞Éèí"åÅ#∞
‰õÄ_® „QÆO^äŒã¨÷O KÕâß~åÜ«∞#.
ѨÙ~å}ÏÖ’¡ =i‚Oz# „áêO`åÅ∞ WHõ¯_» WѨÊ\˜H© ^Œ~≈° #q∞™êÎ~Ú.
XHõ<å\˜ HÍÅOÖ’–ˆH^ä•~ü<å^ä£ „áêO`«O #∞O_ç, HÔ Ö· Ï™êxH˜ =KåÛ~°x
H˘xfl „QÆO^ä•Å∞ K≥|∞`«∞<åfl~Ú.
WHõ¯_Õ Pk â◊OHõ~∞° Å∞ '™œO^Œ~º° ÅǨÏi— „QÆO^ä•xfl Q“s^Õq #∞O_ç,
S^Œ∞ ã¨Êù\ ˜Hõ eOQÍÅ#∞ t=Ùx #∞O_ç „Ñ¨™ê^ŒOQÍ „QÆÇ≤ÏOKå~°x
H˘xfl „QÆO^ä•Å Hõ^äŒ#O.
W\©=e HÍÅOÖ’ 'ǨÏO㨗 J<Õ Ü≥∂y, ÔH·ÖÏã¨OÖ’x Q“s‰õΩO_£
=^ŒÌ ^Œ`å΄`ÕÜ«∞ ^Œ~°≈#O á⁄O^•~°x K«i„`« K≥|∞`ÀOk.
t=â◊‰Ωõ ÅÎ ∞ Hõ~∞° }`À D Ѩ~fi° `« ~°∂ѨO ^èiŒ Oz, nxx Hˆ O„^ŒOQÍ
Éèí∂q∞Ü«∞O`«\ ˜H© k=ºâ◊H˜Îx „Ѩ™êkã¨∞Î<åfl~°<Õ ÉèÏ=# – D ÔH·ÖÏã¨
^Œ~°≈#O`À HõeyOk.

146 ™ê=∞"Õ^OŒ +¨}∞‡Yâ◊~‡°