PESCA EN GALICIA ATA 1880

Pesca da Sardiña Outras pescas

-Unidades familiares ou inclusive individualmente
-Traballo colectivo
-Acomodase ás necesidades da pesca da sardiña
-Carácter estacional: de Xuño a Xaneiro
-De escasa importancia
-Dentro das rías ou lugares preto da costa
-Dificultades derivadas de adaptarse legal e materialmente ás esixencias
-Hexemónica
das peixerías da sardiña
Cerco Real/Traíña: Anzol -Cordel de cañamo ou liño do que penden unha serie de
-Pano de rede que arrodea os bancos de sardiña impedíndolles anzois, xa direitamente ou en outros cordeis (palangre)
saír unha malla de pequeno tamaño
-A traiña máis pequena que o Cerco -Palangre:
-No cerco:  Introducido polos cataláns finais século XVIII
 Galeóns manexados por 30 ou 40 remeiros  Rápida difusión pois non dana tanto o peixe como as
 Embarcacións auxiliares para avistado, largado, redes
asegurado dos rizóns nas postas  Sobre todo na pesca da pixota
 Rapeta ou traíña extrae diariamente sardiña  Utilizado de marzo a Xullo
 Emprega a 100 homes  Desde lancha provista dunha gran vela (25
 So rentable con gran abundancia de peixe tripulantes) largábase o arte unido á lanxa por unha
 Desaparece logo dunha larga decadencia en 1850 corda
 Lanchas e aparellos pertencían aos patrianos ou
-Na traíña: fomentadores, rara vez aos mariñeiros
 Similar ao cerco pero de menor tamaño  Unha vez deducidos gastos do isco procedíase ao
 Largado dende un galeón, levantábase dende un cabo reparto da pesca, recibindo a tripulación a súa parte
en terra (postas) en metálico
 Unha vez fechado, extraíase a sardiña con salabardos
 Rentable con menos sardiña -Liñas e cordeis:
 Emprega 40 ou 50 homes  Congrio ou badexo
 Empregouse dabondo entre 1870 e comezos dos 80  Dornas de 7 ou 8 homes
 Para mellorar a productividade levántase o cabo non  Propietario patriano
dende as postas se non dende outro barco pudendo  Reparto de capturas
penetrar así nas rías
 Colocanse chumbos na relinga inferior para arrastrar -Cébanse con polbo, mais cando comezou a exportación de
 fondos
 Nos anos 80 apenas quedan traíñas que faenan dende
terra
 Conflitos con outras artes por arrastre de fondo
 En agosto de 1884 prohíbese nas Rías Baixas
polbo seco ao interior, comezouse a usar sardiña
-Baixo custo inicial e peixe de calidade
-O que se vende é o excedente

-A finais do século XIX en mans dos fomentadores cataláns

polo seu custo
-Forma de remuneración cerco: participación produto da
pesca
-Forma de remuneración traíña: “disfrutaban de un soldo
mensual de entre 5 e 7 pesos. Ademáis por cada 100 millares
de sardiña que entraban en fábrica, cada traiñeíro, percibía
200 sardiñas”

Enmalle -Xeito:
 Rede formada por varios panos, con chumbos na
relinga inferior e cordeis con rollas que manteñen a
rede vertical
 Pequena embarcación largao e esténdeo en forma de
cortina, esperando que as sardiñas enmallen polas
gerlas
 Polo seu baixo coste e pouca man de obra (3 ou 4)
sempre ao alcance dos mariñeiros
 En agosto de 1884 elimínase todo tipo de
regulamentación sobre as súas dimensións
 Xeneralízanse xeitos de gran altura (500 mallas)
introducidos polos cataláns, prohibidos por outras
artes
 En 1892 5.000 xeitos faenando
-Forma de renumeración depende do propietario
1. Fomentador catalán:
 Reparto preferentemente, tamén salario
 2. Patriano, pequeno industrial nativo de familia
mariñeira
 Reparto
-Xábegas/Boliche diferencianse polo tamaño. Boliche media
xábega

-Rapetas e boliches introducidas polos fomentadores cataláns

ocasionando graves conflitos

-Rede en forma de saco con mallas que se ensancha cara aos

extremos, rematada por dúas longas pernadas e provista de
rollas na relinga superior e chumbos na inferior
-Pesca da pixota, abadexo e distintas especies de fondo
-Faenan cun cabo en terra e en lugares fixos (postas) de fondo
-Os máis comúns: volante e trasmallo, e estrutura
areoso
rectangular con un so pano vertical na rede (volante) ou 3
(trasmallo) e cosidos arriba e abaixo
Arrastre -Xábegas ou rapetas 180 brazas e 30 homes, pequeno galeón Enmalle
de 16 a 18 remos
-A súa lonxitude variaba dependendo do número de
mariñeiros que se reunían para a pesca.
-Boliche ao trabuquetes ou ao valo, faenan lonxe da costa
cunha boia (década dos 80)
-Non necesitan carnada o que rebaixa os custos
-Recorren ao embalo (tocar con remos a superficie do mar)
axudados da dinamita

-Polo seu baixo coste e alta produtividade os boliches eran

propiedade dos mariñeiros e a rapeta dos fomentadores

-Pago: á parte ou ao xornal, variando ao longo da costeira

-Chegada dos fomentadores cataláns na segunda metade do século XVIII: apertura novos mercados e introdución métodos máis produtivos na captura e
transformación

- Durante a segunda metade do século XVIII Galicia foi a primeira rexión pesqueira de España. Condicións naturais privilexiadas e unha profunda tradición
histórica que se remontaba séculos atrás xogando ao seu favor; por que non era a principal potencia na extracción de peixe fresco , se non tamén na
transformación do mesmo mediante una serie de métodos tradicionais que facían posible a comercialización dos seus produtos en distintos mercados extra
rexionais. e

-A actividade pesqueira Galega realizábase cun abondoso mostrario de artes de pesca tanto familiares como colectivas. Entre as familiares están as liñas,
anzois e nasas. As colectivas son de dúas categorías: as de deriva ou enmalle sendo o xeito a máis importante de todas, as de cerco dedicadas á pesca da
sardiña; principalmente son o cerco real, a traíña o chicharro, a sacada e a rapeta.

-A parcería mariña era a principal forma de distribuír a pesca realizada colectivamente pero non era esta unha modalidade de reparto libre, xa que estaba
suxeita a diversos gravámenes tardo feudais que os mariñeiros tiñan que satisfacer previamente: dezmo de mar cobrado pola igrexa, dereitos señoriais e
porción correspondente ao gremio; o resto das capturas dividíase en cotas chamadas Quiñóns entre os que interviñan na faena marítima

-Ao final de 1740 comerciantes cataláns dedicados ao tráfico de alcoholes e viño ampliaron as súas bases de negocio interesándose no sector pesqueiro
galego primeiro no salazón e logo na propia pesca impoñendo un novo sistema de pesca a xábega facendo baixar os prezos de venta estando exentos de
pagar ao clero e á nobreza, e en definitiva, arruinando aos pescadores tradicionais galegos da época, aos que lles pagaban a pesca en alcohol ou viño,
producíndose conflitos con altercados públicos contra os cataláns que en todo momento estaban apoiados polas cortes de Castela.

-Trabas ao crecemento do sector: estanco do sal, matrícula do mar e nivel de inversión mínimas

-Industria conserveira comeza na década de 1840: dificultades en subministro aceite e folla de lata

-A primeira conserveira en Oza (A Coruña) en 1841

-Desestanco do sal en novembro1867

-Durante todo este século produción salazonera orientada ao mercado nacional, clases populares urbanas: principal mercado Cataluña

-A partir dos anos 70 orientase a mercados exteriores, pola perda de competitividade ao abrirse as liñas ferroviarias cos litorais cantábrico e andaluz e
grazas ao desestanco do sal en Huelva

-Posibilidade de embarcar o sal a bordo dende 1880, para evitar o fraude do “peixe dos cataláns”, o que multiplicaba os ciclos pesqueiro e o volume de
capturas, co subseguinte aumento do prezo da sardiña e tamén da man de obra
-Artes e barcos foron vendidos aos pescadores que adquiren artes e embarcacións menores, o que conviña aos fomentadores, que se desentendían das
faenas de pesca

-Crise por escaseza de sardiña 1883-1885, desprazados do mercado interior e incapaces de competir co bocareu escocés e escandinavo as salazóns entran
en decadencia

-Década de 1880: crise pesqueira bretona, apertura liñas de ferrocarril, forte demanda de peixe o que trouxo o aumento da actividade extractiva

-En 1883, a industria transformadora, fundamentalmente do salazón orientaba a produción pesqueira galega

-A mediados da década dos 80 coa apertura de liñas de ferrocarril e a crise bretona a industria salazonera deixa paso á conserveira e ao consumo de peixe
fresco

-Esta industria conserveira experimenta un acusado retraso con respecto a outros países e zonas do litoral polas dificultades no abastecemento de aceite
refinado e folla de lata, a inadecuada rede de transportes e o retraso do ferrocarril galego.

-Fechados os mercados interior e exterior son os mercados de Cuba e Filipinas os que absorben a produción galega ata 1880, unha produción modesta pola
competencia das conservas cantábricas

-Na década de 1880 a pesca da sardiña prolongábase de xuño a febreiro, o resto do ano estaba vedada, salvo par iso ou consumo en momentos de escaseza

-A altura de 1880 só 6 fábricas, mais en 1885 a cifra duplícase chegando a 50 no cambio de século, o que supón un aumento da produción inda meirande

-En 1889 desaparece a veda da sardiña

-A ocasión para o despegue foi a crisis pesqueira que sufriu entre 1880 e 1887 Bretaña a primeira produtora mundial de conserva e o acordo hispano-
francés de 1882 que rebaixaba os aranceis para as conservas españolas

-Este desenrolo inicial estimulou o das pesqueirías, pola aparición dunha importante demanda de sardiña como pola acumulación do capital invertible na
pesca en fresco que cobra importancia pola apertura das liñas de ferrocarril galegas: A Coruña-Monforte-Ponferrada-Madrid (1883) e Vigo-Ourense (1885)

-Este rápido crecemento do pescado fresco repercutiu no aumento das captura e a adoptar o VAPOR como medio de tracción en embarcacións.

-En 1888 hai 8 vapores na ría de Vigo, en 1890 son 13 e en 1891 30 dedicados á captura do ollomol e a pixota.

-O vapor supón prolongar o período de captura, ampliar os días de pesca ao ano, os ciclos de pesca pois a faena e menos penosa que nos faluchos e
estender o radio de acción a zonas máis produtivas. Ademais podía adaptarse ao horario imposto polo ferrocarril.
-A finais dos 80, os efectos da competencia do fresco déixanse sentir na industria conserveira que pouco a pouco ten que elevar o prezo da materia prima.

-Na década dos 90 é cando os palangres deixan de usar o polbo, a competencia do fresco promove unha radical transformación técnica na sardiña.

-Nas rías baixas coexisten dos sistemas de produción:

1. Patrianos
 Pesca repartida en dúas metades: unha para o fomentador e pagábase polo prezo fixado de antemán e outra para o patriano, que a dividía
entre os mariñeiros. O fomentador reservábase o dereito de comprar esa metade “ao prezo corrente da ría”

2. Fomentadores

 Sistema de retribución á parte que en ocasións se conxuga co xornal.

Traíñas: sardiña conserva

Boliches e xeitos: sardiña fresca, carnada e en menor medida para a salgazón.

-As traíñas ao trabuquete ao largar en calquera lugar da ría, restrinxían enormemente as posibilidades de faenar dos xeitos

-A escaseza de peixe que sufriron durante a guerra Carlista os mercados casteláns dende os portos vascos, foi o motivo de que se pensara en Vigo como
alternativa para os mercados da meseta Norte

-Os altos prezos que o peixe acadaba nos mercados finais, aseguraban un amplo marxe de beneficios, e posto que xa non era preciso salgar ou escochar a
pesca para o seu transporte, “ a operación do comerciante queda reducida á compra, arranxar alí mesmo o peixe, conducilo á estación, facturalo e ...
esperar o resultado.
-Os altos beneficios obtidos co comercio do peixe deron lugar a unha forte competencia, cuxo resultado inmediato foi o alza dos prezos nos mercados de
orixe. Este aumento favoreceu directamente aos armadores, impulsou o crecemento da produción e a acumulación de capital para transformar as técnicas
pesqueiras

-Non se adoptara aínda o sistema métrico decimal e seguía manténdose a medida por unidades (millares). O peso dos millares variaba duns a outros e daba
lugar a todo tipo de fraudes: “os armadores ou encargados da venta preparan as partidas “colocando debaixo as pequenas... e non se ocupan de quitarlle
as magas á pixota coa sa intención de que os gases que nela se producen, efecto do principio de descomposición, as faga máis voluminosas e aparezan aos
ollos do comprador con máis peso dos que realmente teñen”

Cada cesta de sardiña contiña 80 kilos e 2214 individuos tomado de Buen (1928)

As cestas de pescada eran de 40 kgs

-Desde os últimos anos do século XIX os armadores foran perdendo capacidade de intervención nos mercados, polo que trataron de buscar avantaxes na
produción: perfeccionamento do equipo pesqueiro e o aceso a augas e especies inexplotadas.

-A resposta primeira ao cuestionario remitido pola Comisión Central de Pesca en 1900 a raíz do conflicto provocado pola introdución dos cercos de xareta:
“En toda a provincia empréganse todo o ano os cercos de xareta, xeitos e xábegas, salvo Marín e a Guarda, que non teñen traíñas”RPM 28-II-1901

-Produción pesqueira galega no século XX:

 Crecemento na primeira década do século XX

 Só desde 1899 se comezou a abastecer Lugo dende Vigo Faro de Vigo 3-XI-1899
 Excelente costeira 1908
 Crecen os desembarcos de espadín, especie que palia a crise sardiñeira
 Introdución do vapor na pesca da sardiña (1911-1912)
 Só a partir de 1912, cando toca fondo a captura de sardiña, comeza a comprarse xurelo pero en pequenas cantidades
 No outono de 1913 e inverno de 1914 mariñeiros galegos a bordo de vapores acceden a augas portuguesas a procura de sardiña
 En 1915 o palangre dedicarase ao ollomol e os novos artes de arrastre -bous e parellas- utilizaranse para a pixota
 Freado nos anos previos á Guerra Europea
 Recuperación durante os anos do conflito
 Forte crecemento nos anos finais ata 1921 onde se acada o máximo do período
  A crise posbélica faise patente en 1922 co descenso da produción e ten maior gravidade, e é a partir de agora cando se produza o despegue
definitivo dos desembarcos de bocareu e a reorientación da conserva galega cara a anchoa
 Empeza a pescarse a palometa por escaseza de ollomol
 En 1926 a depresión remata e dende 1928 os desembarcos recupéranse medrando ata a Guerra Civil
 A partir de 1928 comeza a explotación dos arrastreiros galegos dos bancos situados na plataforma continental do Atlántico europei (Grand Sole,
Petite Sole, La Chapelle...) de marzo a maio

-As pesquerías exercidas dende moi pronto con vapores respecto ao ollomol, a pixota e a pescada e orientadas ao consumo directo, motivou que se
concentraran naqueles portos quen lles proporcionara medios de transporte rápidos e directos, quen lle asegurase un subministro inmediato de xeo,
carbón, efectos navais, etc... e ao mesmo tempo dispuxeran de establecementos axeitados para o mantemento e reparación de buques

-Desde 1920 non se contabiliza a merluza por unidades senón por cestas