‫ﮐﻴﻤﻴﺎ اﺗﻢ ！ﻮﻟ‪／‬ﻰ‬

‫د ﭘﻮﻫﻨ‪ ３‬وزا‬
‫د ﺗﻌﻠﻴﻤﻲ ﻧﺼﺎب د ﭘﺮاﺧﺘﻴﺎ‬
‫د روزﻧ‪ ３‬او د ﺳﺎﻳﻨﺲ د ﻣﺮ‬
‫د ﺗﻌﻠﻴﻤﻲ ﻧﺼﺎب د ﭘﺮاﺧﺘ‬
‫ﮐﺘﺎﺑﻮﻧﻮ د ﺗﺎﻟﻴﻒ ﻟﻮی‬

‫درﺳﻲ ﮐﺘﺎﺑﻮﻧﻪ د ﭘﻮﻫﻨ‪ ３‬ﭘﻪ وزارت ﭘﻮرې اړه ﻟﺮي‪ .‬ﭘﻪ ﺑﺎزار ﮐ‪ ３‬ﻳ‪ ３‬ﭘﻴﺮودل او‬
‫اﺗﻢ ！ﻮﻟ‪／‬ﻰ‬ ‫ﭘﻠﻮرل ﭘﻪ ﮐﻠﮑﻪ ﻣﻨﻌﻪ دى‪ .‬ﻟﻪ ﺳﺮ ﻏ‪７‬ووﻧﮑﻮ ﺳﺮه ﺑﻪ ﻳ‪ ３‬ﻗﺎﻧﻮﻧﻲ ﭼﻠﻦ وﺷﻲ‪.‬‬
 ‫د ﭘﻮﻫﻨ‪ ３‬وزارت‬
‫د ﺗﻌﻠﻴﻤﻲ ﻧﺼﺎب د ﭘﺮاﺧﺘﻴﺎ‪ ،‬د ＊ﻮوﻧﮑﻮ د‬
‫روزﻧ‪ ３‬او د ﺳﺎﻳﻨﺲ د ﻣﺮﮐﺰ ﻣﻌﻴﻨﻴﺖ‬
‫د ﺗﻌﻠﻴﻤﻲ ﻧﺼﺎب د ﭘﺮاﺧﺘﻴﺎ او درﺳﻲ‬
‫ﮐﺘﺎﺑﻮﻧﻮ د ﺗﺎﻟﻴﻒ ﻟﻮى رﻳﺎﺳﺖ‬
‫ﻛــﻴـﻤـﻴـﺎ‬
‫‪C h e m i s t r y‬‬
‫ﺍﺗﻢ‬
‫！ﻮﻟ‪／‬ــــــــﻰ‬
‫ﺩ ﭼﺎپ ﻛﺎﻝ‪ 1390 :‬ﻫـ ‪ .‬ﺵ‬
‫ﺍﻟﻒ‬
 ‫ﺗﺎﻟﻴﻒ ﮐﻮوﻧﮑﻲ‪:‬‬
‫ﭘﻮﻫﻨﻤﻞ دوﮐﺘﻮر ﻧﻈﺮ ﻣﺤﻤﺪ »ﺣﻠﻴﻢ« د ﮐﺎﺑﻞ ﭘﻮﻫﻨﺘﻮن اﺳﺘﺎد‪.‬‬
‫دوﮐﺘﻮر ﻣﺤﻤﺪ ﺣﺴﻦ »ﺳﻠﻴﻤﯽ« د ﭘﻮﻫﻨ‪ ３‬وزارت د ﻋﻠﻤﻲ ﺷﻮرا ﻏ‪７‬ی‪.‬‬
‫ﭘﻮﻫﻨﻴﺎر ﻫﺪاﻳﺖ اﷲ »ﻫﺪاﻳﺖ« د ﺑﻠﺦ ﭘﻮﻫﻨﺘﻮن اﺳﺘﺎد‪.‬‬
‫د ﻣﺆﻟﻒ ﻣﺮﺳﺘﻴﺎل ﻋﺘﻴﻖ اﺣﻤﺪ»ﺷﻴﻨﻮاري« د ﺗﻌﻠﻴﻤﻰ ﻧﺼﺎب د ﭘﺮاﺧﺘﻴﺎ او درﺳﻲ ﮐﺘﺎﺑﻮﻧﻮ د ﺗﺎﻟﻴﻒ رﻳﺎﺳﺖ ﻋﻠﻤﯽ ﻏ‪７‬ی‪.‬‬
‫ﻋﻠﻤﻲ اډﻳ＂ﻮران‪:‬‬
‫دوﮐﺘﻮر ﻣﺤﻤﺪ ﺣﺴﻦ »ﺳﻠﻴﻤﻲ« د ﭘﻮﻫﻨ‪ ３‬وزارت د ﻋﻠﻤﻲ ﺷﻮرا ﻏ‪７‬ى‪.‬‬
‫ﭘﻮﻫﻨﺪوی دﻳﭙﻠﻮم اﻧﺠﻴﻨﻴﺮ ﻋﺒﺪاﻟﻤﺤﻤﺪ »ﻋﺰﻳﺰ« د ﮐﺎﺑﻞ ﭘﻮﻫﻨﺘﻮن اﺳﺘﺎد‪.‬‬
‫ﭘﻮﻫﻨﻴﺎر ﻣﺤﻤﺪ اﻧﻮر »ﺷﺮﻳﻔﯽ« د ﭘﺮوان د ﻋﺎﻟﻲ ﺗﺤﺼﻴﻼﺗﻮ د اﻧﺴﺘﻴﺘﻮت اﺳﺘﺎد‪.‬‬
‫د ژﺑ‪ ３‬اډﻳ＀ ﮐﻮوﻧﮑﻲ‪:‬‬
‫ﭘﻮﻫﻨﻮال ﻣﺤﻤﺪاﺟﺎن »ﺣﻘﭙﺎل« د ﮐﺎﺑﻞ ﭘﻮﻫﻨﺘﻮن اﺳﺘﺎد‪.‬‬
‫ﻣﺤﻤﺪ ﻗﺪوس »زﮐﻮﺧﻴﻞ« د ﺗﻌﻠﻴﻤﯽ ﻧﺼﺎب د ﭘﺮاﺧﺘﻴﺎ او درﺳﻲ ﮐﺘﺎﺑﻮﻧﻮ د ﺗﺎﻟﻴﻒ رﻳﺎﺳﺖ ﻋﻠﻤﯽ ﻏ‪７‬ی‪.‬‬
‫دﻳﻨﻲ‪ ،‬ﺳﻴﺎﺳﻲ او ﻓﺮﻫﻨ‪／‬ﻲ ﮐﻤﻴ＂ﻪ‪:‬‬
‫‪ -‬ﻣﻮﻟﻮي ﻋﺒﺪاﻟﺼﺒﻮر ﻋﺮﺑﻲ‬
‫‪ -‬دﮐﺘﻮر ﻣﺤﻤﺪ ﻳﻮﺳﻒ ﻧﻴﺎزى‬
‫‪-‬ﺣﺒﻴﺐ اﷲ راﺣﻞ د ﭘﻮﻫﻨ‪ ３‬وزارت ﺳﻼﮐﺎر د ﺗﻌﻠﻴﻤﻲ ﻧﺼﺎب د ﭘﺮاﺧﺘﻴﺎ ﭘﻪ رﻳﺎﺳﺖ ﮐ‪.３‬‬
‫د ＇ﺎرﻧ‪ ３‬ﮐﻤ‪＂５‬ﻪ‪:‬‬
‫_ دﮐﺘﻮر اﺳﺪاﷲ ﻣﺤﻘﻖ د ﺗﻌﻠﻴﻤﻲ ﻧﺼﺎب د ﭘﺮاﺧﺘﻴﺎ‪ ،‬د ＊ﻮوﻧﮑﻮ د روزﻧ‪ ３‬او د ﺳﺎﻳﻨﺲ ﻣﺮﮐﺰ ﻣﻌﻴﻦ‪.‬‬
‫_ دﮐﺘﻮر ﺷ‪５‬ﺮﻋﻠﻲ ﻇﺮﻳﻔﻲ د ﺗﻌﻠﻴﻤﻲ ﻧﺼﺎب د ﭘﺮاﺧﺘﻴﺎ د ﭘﺮوژې ﻣﺴﺆول‪.‬‬
‫_ د ﺳﺮﻣﺆﻟﻒ ﻣﺮﺳﺘﻴﺎل ﻋﺒﺪاﻟﻈﺎﻫﺮ ﮔﻠﺴﺘﺎﻧﻲ د ﺗﻌﻠﻴﻤﻲ ﻧﺼﺎب د ﭘﺮاﺧﺘﻴﺎ او درﺳﻲ ﮐﺘﺎﺑﻮﻧﻮ د ﺗﺎﻟﻴﻒ ﻟﻮى رﺋﻴﺲ‪.‬‬
‫ﮐﻤﭙﻴﻮ！ﺮ او ډﻳﺰاﻳﻦ‪:‬‬
‫وﺣﻴﺪاﷲ »اﻧﻮرزاد« ﺣﻤﻴﺪ ﮐﺮﻳﻤﻲ )ﺳﻨﺠﺪره ﻳﻲ(‬
‫ﺏ‬
‫ﺝ‬
 ‫ﻣﻠﻲ ﺳﺮود‬
‫دا ﻋﺰت د ﻫـــﺮ اﻓـــﻐﺎن دى‬
‫ﻫﺮ ﺑﭽﯽ ﻳ‪ ３‬ﻗﻬﺮﻣـــــﺎن دى‬
‫د ﺑـــــــﻠﻮ＇ــــﻮ د ازﺑﮑـــــﻮ‬
‫د ﺗــــــﺮﮐﻤﻨــــﻮ د ﺗﺎﺟﮑــــﻮ‬
‫ﭘـــﺎﻣﻴــﺮﻳﺎن‪ ،‬ﻧﻮرﺳﺘﺎﻧﻴــــﺎن‬
‫ﻫـــﻢ اﻳﻤـــﺎق‪ ،‬ﻫﻢ ﭘﺸـﻪ ‪４‬ﺎن‬
‫ﻟـــﮑــﻪ ﻟﻤــﺮ ﭘﺮ ﺷﻨﻪ آﺳﻤـﺎن‬
‫ﻟـــﮑـــﻪ زړه وي ﺟــﺎوﻳﺪان‬
‫واﻳﻮ اﷲ اﮐﺒﺮ واﻳﻮ اﷲ اﮐﺒﺮ‬
‫دا وﻃﻦ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘـــﺎن دى‬
‫ﮐﻮر د ﺳﻮﻟ‪ ３‬ﮐﻮر د ﺗﻮرې‬
‫دا وﻃﻦ د ！ﻮﻟﻮ ﮐـﻮر دى‬
‫د ﭘ‪＋‬ﺘــــﻮن او ﻫﺰاره وو‬
‫ورﺳﺮه ﻋﺮب‪－ ،‬ﻮﺟــﺮ دي‬
‫ﺑﺮاﻫﻮي دي‪ ،‬ﻗﺰﻟﺒﺎش دي‬
‫دا ﻫﻴـــﻮاد ﺑﻪ ﺗﻞ ‪＄‬ﻠﻴ‪８‬ي‬
‫ﭘﻪ ﺳﻴﻨــﻪ ﮐ‪ ３‬د آﺳﻴـــﺎ ﺑﻪ‬
‫ﻧﻮم د ﺣﻖ ﻣﻮ دى رﻫﺒـــﺮ‬
‫ﺩ‬
 ‫ﺑﺴﻢ اﷲ اﻟﺮﺣﻤﻦ اﻟﺮﺣﻴﻢ‬
‫د ﭘﻮﻫﻨ‪ ３‬د وزﻳﺮ ﭘ‪５‬ﻐﺎم‬
‫ﮔﺮاﻧﻮ ＊ﻮوﻧﮑﻮ او زده ﮐﻮوﻧﮑﻮ‪،‬‬
‫＊ﻮوﻧﻪ او روزﻧﻪ د ﻫﺮ ﻫ‪５‬ﻮاد د ﭘﺮاﺧﺘﻴﺎ او ﭘﺮﻣﺨﺘﮓ ﺑﻨﺴ＀ ﺟﻮړوي‪ .‬ﺗﻌﻠﻴﻤﻲ ﻧﺼﺎب د ＊ﻮوﻧ‪ ３‬او روزﻧ‪３‬‬
‫ﻣﻬﻢ ﺗﻮﮐﻰ دى ﭼ‪ ３‬د ﻣﻌﺎ‪請‬ﺮ ﻋﻠﻤﻲ ﭘﺮﻣﺨﺘﮓ او ！ﻮﻟﻨ‪ ３‬د اړﺗﻴﺎوو ﻟﻪ ﻣﺨ‪ ３‬راﻣﻨ‪％‬ﺘﻪ ﮐ‪８５‬ي‪＇ .‬ﺮﮔﻨﺪه ده ﭼ‪３‬‬
‫ﻋﻠﻤﻲ ﭘﺮﻣﺨﺘﮓ او ！ﻮﻟﻨﻴﺰې اړﺗﻴﺎوې ﺗﻞ د ﺑﺪﻟﻮن ﭘﻪ ﺣﺎل ﮐ‪ ３‬وي‪ .‬ﻟﻪ دې اﻣﻠﻪ ﻻزﻣﻪ ده ﭼ‪ ３‬ﺗﻌﻠﻴﻤﻲ ﻧﺼﺎب‬
‫ﻫﻢ ﻋﻠﻤﻲ او رﻏﻨﺪه اﻧﮑﺸﺎف وﻣﻮﻣﻲ‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ ﻧﻪ ＊ﺎﻳﻲ ﭼ‪ ３‬ﺗﻌﻠﻴﻤﻲ ﻧﺼﺎب د ﺳﻴﺎﺳﻲ ﺑﺪﻟﻮﻧﻮﻧﻮ او د اﺷﺨﺎ‪請‬ﻮ د‬
‫ﻧﻈﺮﻳﻮ او ﻫﻴﻠﻮ ﺗﺎﺑﻊ ﺷﻲ‪.‬‬
‫دا ﮐﺘﺎب ﭼ‪ ３‬ﻧﻦ ﺳﺘﺎﺳﻮ ﭘﻪ ﻻس ﮐ‪ ３‬دى‪ ،‬ﭘﺮ ﻫﻤﺪې ارز＊ﺘﻮﻧﻮ ﭼﻤﺘﻮ او ﺗﺮﺗﻴﺐ ﺷﻮى دى‪ .‬ﻋﻠﻤﻲ ﮔ＂ﻮرې‬
‫ﻣﻮﺿﻮﻋﮕﺎﻧ‪ ３‬ﭘﮑ‪ ３‬زﻳﺎﺗ‪ ３‬ﺷﻮې دي‪ .‬د زدهﮐ‪７‬ې ﭘﻪ ﺑﻬﻴﺮ ﮐ‪ ３‬د زدهﮐﻮوﻧﮑﻮ ﻓﻌﺎل ﺳﺎﺗﻞ د ﺗﺪرﻳﺴﻲ ﭘﻼن ﺑﺮﺧﻪ‬
‫ﮔﺮ‪５＄‬ﺪﻟ‪ ３‬ده‪.‬‬
‫ﻫﻴﻠﻪ ﻣﻦ ﻳﻢ دا ﮐﺘﺎب ﻟﻪ ﻻر＊ﻮوﻧﻮ او ﺗﻌﻠﻴﻤﻲ ﭘﻼن ﺳﺮه ﺳﻢ د ﻓﻌﺎﻟ‪ ３‬زدهﮐ‪７‬ې د ﻣﻴﺘﻮدوﻧﻮ د ﮐﺎروﻟﻮ ﻟﻪ ﻻرې‬
‫ﺗﺪرﻳﺲ ﺷﻲ او د زدهﮐﻮوﻧﮑﻮ ﻣﻴﻨﺪې او ﭘﻠﺮوﻧﻪ ﻫﻢ د ﺧﭙﻠﻮ ﻟﻮ‪１‬ﻮ او زاﻣﻨﻮ ﭘﻪ ﺑﺎﮐﻴﻔﻴﺘﻪ ＊ﻮوﻧﻪ او روزﻧﻪ ﮐ‪ ３‬ﭘﺮﻟﻪ‬
‫ﭘﺴ‪ ３‬ﮔ‪６‬ه ﻣﺮﺳﺘﻪ وﮐ‪７‬ي ﭼ‪ ３‬د ﭘﻮﻫﻨ‪ ３‬د ﻧﻈﺎم ﻫﻴﻠ‪ ３‬ﺗﺮﺳﺮه ﺷﻲ او زدهﮐﻮوﻧﮑﻮ او ﻫ‪５‬ﻮاد ﺗﻪ ＊‪ ３‬ﺑﺮﻳﺎوې ور ﭘﻪ‬
‫ﺑﺮﺧﻪ ﮐ‪７‬ي‪.‬‬
‫ﭘﺮ دې ！ﮑﻲ ﭘﻮره ﺑﺎور ﻟﺮم ﭼ‪ ３‬زﻣﻮږ ﮔﺮان ＊ﻮوﻧﮑﻲ د ﺗﻌﻠﻴﻤﻲ ﻧﺼﺎب ﭘﻪ رﻏﻨﺪه ﭘﻠﻲ ﮐﻮﻟﻮ ﮐ‪ ３‬ﺧﭙﻞ‬
‫ﻣﺴﺆوﻟﻴﺖ ﭘﻪ رﻳ‪＋‬ﺘﻮﻧﻲ ﺗﻮﮔﻪ ﺳﺮﺗﻪ رﺳﻮي‪.‬‬
‫د ﭘﻮﻫﻨ‪ ３‬وزارت ﺗﻞ زﻳﺎر ﮐﺎږي ﭼ‪ ３‬د ﭘﻮﻫﻨ‪ ３‬ﺗﻌﻠﻴﻤﻲ ﻧﺼﺎب د اﺳﻼم د ﺳﭙ‪（５‬ﻠﻲ دﻳﻦ ﻟﻪ ﺑﻨﺴ＂ﻮﻧﻮ‪ ،‬دوﻃﻦ‬
‫دوﺳﺘ‪ ９‬د ﭘﺎک ﺣﺲ ﭘﻪ ﺳﺎﺗﻠﻮ او ﻋﻠﻤﻲ ﻣﻌﻴﺎروﻧﻮ ﺳﺮه ﺳﻢ د ！ﻮﻟﻨ‪ ３‬د ＇ﺮﮔﻨﺪو اړﺗﻴﺎوو ﻟﻪ ﻣﺨ‪ ３‬ﭘﺮاﺧﺘﻴﺎ وﻣﻮﻣﻲ‪.‬‬
‫ﭘﻪ دې ډﮔﺮ ﮐ‪ ３‬د ﻫ‪５‬ﻮاد ﻟﻪ ！ﻮﻟﻮ ﻋﻠﻤﻲ ﺷﺨﺼﻴﺘﻮﻧﻮ‪ ،‬د ＊ﻮوﻧ‪ ３‬او روزﻧ‪ ３‬ﻟﻪ ﭘﻮﻫﺎﻧﻮ او د زدهﮐﻮوﻧﮑﻮ ﻟﻪ ﻣﻴﻨﺪو‬
‫او ﭘﻠﺮوﻧﻮ ＇ﺨﻪ ﻫﻴﻠﻪ ﻟﺮم ﭼ‪ ３‬د ﺧﭙﻠﻮ ﻧﻈﺮﻳﻮ او رﻏﻨﺪه وړاﻧﺪﻳﺰوﻧﻮ ﻟﻪ ﻻرې زﻣﻮږ ﻟﻪ ﻣﺆﻟﻔﺎﻧﻮ ﺳﺮه د درﺳﻲ ﮐﺘﺎﺑﻮﻧﻮ‬
‫ﭘﻪ ﻻ ＊ﻪ ﺗﺎﻟﻴﻒ ﮐ‪ ３‬ﻣﺮﺳﺘﻪ وﮐ‪７‬ي‪.‬‬
‫ﻟﻪ ！ﻮﻟﻮ ﻫﻐﻮ ﭘﻮﻫﺎﻧﻮ ＇ﺨﻪ ﭼ‪ ３‬د دې ﮐﺘﺎب ﭘﻪ ﭼﻤﺘﻮ ﮐﻮﻟﻮ او ﺗﺮﺗﻴﺐ ﮐ‪ ３‬ﻳ‪ ３‬ﻣﺮﺳﺘﻪ ﮐ‪７‬ې‪ ،‬ﻟﻪ ﻣﻠﻲ او ﻧ‪７‬ﻳﻮاﻟﻮ‬
‫درﻧﻮ ﻣﺆﺳﺴﻮ او ﻧﻮرو دوﺳﺘﻮ ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ ＇ﺨﻪ ﭼ‪ ３‬د ﻧﻮي ﺗﻌﻠﻴﻤﻲ ﻧﺼﺎب ﭘﻪ ﭼﻤﺘﻮ ﮐﻮﻟﻮ او ﺗﺪوﻳﻦ او د درﺳﻲ‬
‫ﮐﺘﺎﺑﻮﻧﻮ ﭘﻪ ﭼﺎپ او و‪４‬ﺶ ﮐ‪ ３‬ﻳ‪ ３‬ﻣﺮﺳﺘﻪ ﮐ‪７‬ې ده‪ ،‬ﻣﻨﻨﻪ او درﻧﺎوى ﮐﻮم‪.‬‬
‫وﻣﻦ اﷲ اﻟﺘﻮﻓﻴﻖ‬
‫ﻓﺎروق وردگ‬
‫د اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن د اﺳﻼﻣﻲ ﺟﻤﻬﻮرﻳﺖ د ﭘﻮﻫﻨ‪ ３‬وزﻳﺮ‬
‫ﻫـ‬
 ‫ﻣﺦ‬ ‫ﺳﺮﻟﻴﮏ‬ ‫ﺷﻤﻴﺮه‬
‫‪1‬‬ ‫ﺳﺮﻳﺰه‬ ‫‪1‬‬
‫‪2‬‬ ‫ﻟﻮﻣ‪７‬ى ＇ﭙﺮﮐﻰ‪ :‬د اﺗﻮم اﺳﺎﺳﻲ اﺟﺰاوې‬ ‫‪2‬‬
‫‪3‬‬ ‫د اﺗﻮم ﺗﺎرﻳﺨﭽ‪ ３‬ﺗﻪ ﮐﺘﻨﻪ‬ ‫‪3‬‬
‫‪10‬‬ ‫د ﻟﻮﻣ‪７‬ي ＇ﭙﺮﮐﻲ‪ :‬ﻟﻨ‪６‬ﻳﺰ او ﭘﻮ＊ﺘﻨ‪３‬‬ ‫‪4‬‬
‫دوﻳﻢ ＇ﭙﺮﮐﻰ‪ :‬ﭘﻪ دوراﻧﻲ ﺟﺪول ﮐ‪ ３‬د ﻋﻨﺎ‪請‬ﺮو ﺗﺮﺗﻴﺐ ‪12‬‬ ‫‪5‬‬
‫‪13‬‬ ‫د ﻋﻨﺎ‪請‬ﺮو دوره ﻳﻲ )ﺗﻨﺎوﺑﻲ( ﺟﺪول‬ ‫‪6‬‬
‫‪24‬‬ ‫د دوﻳﻢ ＇ﭙﺮﮐﻲ ﻟﻨ‪６‬ﻳﺰ او ﭘﻮ＊ﺘﻨ‪３‬‬ ‫‪7‬‬
‫‪26‬‬ ‫در‪４‬ﻢ ＇ﭙﺮﮐﻰ‪ :‬ﮐﻴﻤﻴﺎوي راﺑﻄﻲ‬ ‫‪8‬‬
‫‪27‬‬ ‫د ‪＄‬ﻴﻨﻮ ﻣﻬﻤﻮ ﻣﻔﻬﻮﻣﻮﻧﻮ ﻳﺎدوﻧﻪ‬ ‫‪9‬‬
‫‪42‬‬ ‫د در‪４‬ﻢ ＇ﭙﺮﮐ‪ ３‬ﻟﻨ‪６‬ﻳﺰ او ﭘﻮ＊ﺘﻨ‪３‬‬ ‫‪10‬‬
‫‪44‬‬ ‫＇ﻠﻮرم ＇ﭙﺮﮐﻰ ﮐﻴﻤﻴﺎوي ﺗﻌﺎﻣﻠﻮﻧﻪ او ﻣﻌﺎدﻟ‪３‬‬ ‫‪11‬‬
‫‪45‬‬ ‫ﮐﻴﻤﻴﺎوي ﺗﻌﺎﻣﻠﻮﻧﻪ‬ ‫‪12‬‬
‫‪46‬‬ ‫ﮐﻴﻤﻴﺎوي ﻣﻌﺎدﻟ‪３‬‬ ‫‪13‬‬
‫‪50‬‬ ‫د ﮐﻴﻤﻴﺎوي ﺗﻌﺎﻣﻠﻮﻧﻮ ډوﻟﻮﻧﻪ‬ ‫‪14‬‬
‫‪54‬‬ ‫د ＇ﻠﻮرم ＇ﭙﺮﮐﻲ ﻟﻨ‪６‬ﻳﺰ او ﭘﻮ＊ﺘﻨ‪３‬‬ ‫‪15‬‬
‫‪56‬‬ ‫ﭘﻨ‪％‬ﻢ ＇ﭙﺮﮐﻰ‪ :‬د اﮐﺴﺎﻳﺪوﻧﻮ ﺟﻮړ＊ﺖ او د ﮐﺎروﻟﻮ ‪＄‬ﺎﻳﻮﻧﻪ ﻳ‪３‬‬ ‫‪16‬‬
‫‪57‬‬ ‫اﮐﺴﻴﺠﻦ د ﺗﺤﻤﺾ ﮐﻮوﻧﮑ‪ ３‬ﻣﺎدې ﭘﻪ ﺣﻴﺚ‬ ‫‪17‬‬
‫‪61‬‬ ‫د اﮐﺴﺎﻳﺪوﻧﻮ ﻧﻮم اﻳ‪＋‬ﻮدل‬ ‫‪18‬‬
‫‪62‬‬ ‫د ﺳﻮن ﻣﻮادو ﺳﻮ‪＄‬ﻮل‬ ‫‪19‬‬
‫‪66‬‬ ‫د ﭘﻨ‪％‬ﻢ ＇ﭙﺮﮐﻲ ﻟﻨ‪６‬ﻳﺰ او ﭘﻮ＊ﺘﻨ‪３‬‬ ‫‪20‬‬
‫‪68‬‬ ‫ﺷﭙ‪８‬م ＇ﭙﺮﮐﻰ‪ :‬ﻣﻬﻢ ‪請‬ﻨﻌﺘﻲ ﻣﺮﮐﺒﻮﻧﻪ‬ ‫‪21‬‬
‫‪69‬‬ ‫ﺳﺮه ＇ﻪ ﺷﻰ ده؟‬ ‫‪22‬‬
‫‪78‬‬ ‫د ﺷﭙ‪８‬م ＇ﭙﺮﮐﻲ ﻟﻨ‪６‬ﻳﺰ او ﭘﻮ＊ﺘﻨ‪３‬‬ ‫‪23‬‬
‫‪80‬‬ ‫اووم ＇ﭙﺮﮐﻰ‪ :‬ﺗﻴﺰاﺑﻮﻧﻪ او اﻟﻘﻠﻲ ‪－‬ﺎﻧﻲ‬ ‫‪24‬‬
‫‪92‬‬ ‫د اووم ＇ﭙﺮﮐﻲ ﻟﻨ‪６‬ﻳﺰ او ﭘﻮ＊ﺘﻨ‪３‬‬ ‫‪25‬‬
‫‪94‬‬ ‫اﺗﻢ ＇ﭙﺮﮐﻰ‪ :‬ﻣﺎﻟ‪３／‬‬ ‫‪26‬‬
‫‪104‬‬ ‫د اﺗﻢ ＇ﭙﺮﮐﻲ ﻟﻨ‪６‬ﻳﺰ او ﭘﻮ＊ﺘﻨ‪３‬‬ ‫‪27‬‬
‫ﻭ‬
 ‫ﺳﺮﻳﺰﻩ‬
‫د ﮐﻴﻤﻴﺎ ﻋﻠﻢ د اﻧﺴﺎﻧﺎﻧﻮ د اوږدو ﮐﻠﻮﻧﻮ ﺗﺠﺮﺑﻮ د ﺗﺮﺳﺮه ﮐﻮﻟﻮ ﮔ＂ﻪ ده ﭼ‪ ３‬د ﻳﻮ ﺣﻴﺎﺗﻲ ﻣﻀﻤﻮن ﭘﻪ ﺗﻮ‪－‬ﻪ‬
‫＇ﺮﮔﻨﺪ ﺷﻮی دی او د ﻣﻌﺎ‪請‬ﺮو ارز＊ﺖ ﻟﺮوﻧﮑﻮ ﻋﻠﻮﻣﻮ ﻟﻪ ﺟﻤﻠ‪＇ ３‬ﺨﻪ ﺷﻤﻴﺮل ﮐ‪８５‬ي‪.‬‬
‫＇ﺮﻧﮕﻪ ﭼ‪ ３‬ﮐﻴﻤﻴﺎ د ﻣﺎدې ＇ﺨﻪ ﺑﺤﺚ ﮐﻮي او ﭘﻪ اووم ！ﻮﻟﮕﻲ ﮐ‪ ３‬د ﻣﺎدې او د ﻫﻐ‪ ３‬د ‪＄‬ﺎﻧ‪７／‬ﺗﻴﺎوو‬
‫ﭘﻪ اړه ﺑﺤﺚ ﺷﻮى دى‪ ،‬ﭘﻪ دې ﮐﺘﺎب ﮐ‪ ３‬د ﻣﺎدې د ﺑﻨﺴ＂ﻴﺰو ذرو ﭘﻪ اړه ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت وړاﻧﺪې ﺷﻮي دي‪.‬‬
‫د اﺗﻢ ！ﻮﻟﮕﻲ ﭘﻪ ﮐﻴﻤﻴﺎ ﮐ‪ ３‬ﻻﻧﺪې ﻣﻄﺎﻟﺐ د ﻟ‪７‬ﻟﻴﮏ ﭘﻪ ﺷﮑﻞ ‪＄‬ﺎى ﭘﺮ ‪＄‬ﺎى ﺷﻮي دي‪.‬‬
‫ﭘﻪ ﻟﻮﻣ‪７‬ي ＇ﭙﺮﮐﻲ ﮐ‪ ３‬د اﺗﻮم د اﺟﺰاو ﭘﻪ اړه ﺑﺤﺚ او د اﺗﻮم د ﺗﺎرﻳﺦ ﭘﻪ اړه ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت وړاﻧﺪې ﺷﻮى‬
‫دي‪ .‬د ﻫﺴﺘ‪ ３‬او د اﺗﻮم د اﻟﮑﺘﺮوﻧﻲ ﻗﺸﺮ د ！ﻮﻟﻮ ﻣﺸﺨﺼﺎﺗﻮ ﺳﺮه ﺗﻮﺿﻴﺢ ﺷﻮي دي‪.‬‬
‫دوﻫﻢ ＇ﭙﺮﮐﻲ د ﻋﻨﺼﺮوﻧﻮ دوره ﻳﻲ ﺟﺪول‪ ،‬د ﻋﻨﺼﺮوﻧﻮ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﺗﻮﺿﻴﺢ ﮐﻮي او ﻋﻤﻮﻣﺎً د دوره ﻳﻲ‬
‫ﺟﺪول د دورو او ﮔﺮوﭘﻮﻧﻮ‪ ،‬ﭘﻪ ！ﺎﮐﻠﻲ ﮔﺮوپ ﮐ‪ ３‬د ﻋﻨﺼﺮوﻧﻮ ورﺗﻪ ﮐﻴﻤﻴﺎوﻳﻲ ﺧﻮاص ﭘﻪ اړه ﻣﻠﻌﻮﻣﺎت‬
‫وړاﻧﺪې ﺷﻮي دي‪.‬‬
‫د دي ﮐﺘﺎب درﻳﻢ ＇ﭙﺮﮐﻲ د ﮐﻴﻤﻴﺎوي اړﻳﮑﻮ او د ﻫﻐﻮى د ډوﻟﻮﻧﻮ ﭘﻪ اړه ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت وړاﻧﺪې ﮐﻮي او‬
‫‪＄‬ﻴﻨﻲ اﺳﺎﺳﻰ ﻣﻔﻬﻮﻣﻮﻧﻪ؛ ﻟﮑﻪ‪ :‬ﺳﻤﺒﻮل‪ ،‬وﻻﻧﺲ‪ ،‬ﻓﺎرﻣﻮل او د اوﮐﺘﻴﺖ ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﺗﻮﺿﻴﺢ ﺷﻮي دي‪.‬‬
‫ﭘﻪ ＇ﻠﻮرم ＇ﭙﺮﮐﻲ ﮐ‪ ３‬ﺗﻌﺎﻣﻠﻮﻧﻪ او ﮐﻴﻤﻴﺎوي ﻣﻌﺎدﻟﻲ ﺗﻮﺿﻴﺢ ﺷﻮي دي او د ﮐﻴﻤﻴﺎوي ﺗﻌﺎﻣﻠﻮﻧﻮ ﭘﻪ‬
‫ﮐﻴﻤﻴﺎوي ﺗﻌﺎﻣﻠﻮﻧﻮ ﮐ‪ ３‬د ﮐﺘﻠ‪ ３‬د ﭘﺎﻳ‪＋‬ﺖ ﻗﺎﻧﻮن او د ﮐﻴﻤﻴﺎوي ﻣﻌﺎدﻟﻮ ﺗﻮزﻳﻦ ﭘﻪ اړه ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت ورﮐ‪７‬‬
‫ﺷﻮي دي‪.‬‬
‫ﭘﻪ ﭘﻨ‪％‬ﻢ ＇ﭙﺮﮐﻲ ﮐ‪ ３‬اﮐﺴﺎﻳﺪوﻧﻪ او د ﻫﻐﻮى اﮐﺴﻴﺪﻳﺸﻦ ﻧﻤﺒﺮ‪ ،‬د ﻣﻮادو ﻧﻮم اﻳ‪＋‬ﻮدﻧﻪ‪ ،‬د ﻓﻠﺰوﻧﻮ زﻧﮓ‬
‫وﻫﻞ او ﺧﺮاﺑ‪５‬ﺪل اود اﮐﺴﺎﻳﺪوﻧﻮ د اﺳﺘﻌﻤﺎل ‪＄‬ﺎﻳﻮﻧﻪ ＇ﺮﮔﻨﺪ ﺷﻮي دي‪.‬‬
‫ﺷﭙ‪８‬م ＇ﭙﺮﮐﻲ د ﻣﻬﻤﻮ ‪請‬ﻨﻌﺘﻲ ﻣﺮﮐﺒﻮﻧﻮ ＇ﺨﻪ ﺑﺤﺚ ﮐﻮي او ﻋﻤﻮﻣﺎ ً د ﮐﻴﻤﻴﺎوي ﺳﺮو‪ ،‬د ﻧﺒﺎﺗﺎﺗﻮ‬
‫ﺿﺮوري ﻋﻨﺼﺮوﻧﻪ‪ ،‬د ﺳﺮو ډوﻟﻮﻧﻪ او د ﮐﻠﻮرﻳﻦ ﻣﺮﮐﺒﻮﻧﻮ ﭘﻪ اړه ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت وړاﻧﺪى ﮐﻮي‪.‬‬
‫ﭘﻪ اووم ＇ﭙﺮﮐﻲ ﮐ‪ ３‬د ﺗﻴﺰاﺑﻮﻧﻮ او اﻟﻘﻠﻴﻮ ﭘﻪ اړه ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت وړاﻧﺪې ﺷﻮي او ﺧﻮاص‪ ،‬ﻻﺳﺘﻪ راوړل او‬
‫د ﻫﻐﻮى د ﮐﺎروﻟﻮ ‪＄‬ﺎﻳﻮﻧﻪ ﺗﻮﺿﻴﺢ ﺷﻮي دي‪.‬‬
‫ﭘﻪ اﺗﻢ ＇ﭙﺮﮐﻲ ﮐ‪ ３‬د ﻣﺎﻟﮕﻮ او د ﻫﻐﻮى ﺧﻮا‪請‬ﻮ ﭘﻪ اړه ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت او ﻋﺎدي ﻣﺎﻟﮕﻲ‪ ،‬د ﻫﻐﻮى اﻫﻤﻴﺖ‬
‫ﺗﻮﺿﻴﺢ ﺷﻮي دي‪.‬‬
‫د ﻫﺮ ＇ﭙﺮﮐﻲ ﭘﻪ ﻣﺘﻦ ﮐ‪ ３‬د ذﮐﺮ ﺷﻮ ﻣﻄﺎﻟﺒﻮ د ＊‪ ３‬زده ﮐ‪７‬ى ﭘﻪ ﻣﻮﺧﻪ ﮐ‪７‬ﻧ‪ ３‬وړاﻧﺪى ﺷﻮى دي‪ ،‬ﺗﺮ＇ﻮ‬
‫زده ﮐﻮوﻧﮑﻲ د ﻫﻐﻮى ﭘﻪ ﺳﺮﺗﻪ رﺳﻮﻟﻮ د ＊ﻰ زده ﮐ‪７‬ي ＇ﺨﻪ ﺑﺮﺧﻤﻦ ﺷﻲ‪ .‬ﻫﻤﺪارﻧﮕﻪ د ﻫﺮ ＇ﭙﺮﮐﻲ‬
‫ﭘﻪ ﭘﺎى ﮐ‪ ３‬د ﻣﻄﺎﻟﺒﻮ ﻟﻨ‪６‬ﻳﺰ‪ ،‬او ﻧﺎ ﺣﻞ ﺷﻮي ﭘﻮ＊ﺘﻨ‪ ３‬ﻟﻴﮑﻞ ﺷﻮي دي ﭼ‪ ３‬زده ﮐﻮوﻧﮑﻮ ﺳﺮه د درﺳﻰ‬
‫ﻣﻮﺿﻮﻋﮕﺎﻧﻮ ﭘﻪ ﭘﻮﻫﻴﺪﻟﻮ ﮐ‪ ３‬ﻣﺮﺳﺘﻪ ﮐﻮي‪ .‬ﭘﻪ دي ﮐﺘﺎب ﮐ‪！ ３‬ﻮل ﻟﻴﮑﻞ ﺷﻮي ﻣﻄﻠﺒﻮﻧﻪ ﭘﻪ ډﻳﺮ ﺳﺎده او‬
‫د ！ﻮﻟﻮ ﻟﭙﺎره د ﭘﻮﻫﻴﺪﻟﻮ وړ ﭘﻪ ﭘﺎم ﮐ‪ ３‬ﻧﻴﻮل ﺷﻮى دي ﭼ‪ ３‬د زده ﮐﻮوﻧﮑﻮ ﭘﻪ زده ﮐ‪７‬ي ﮐ‪ ３‬ﮔ＂ﻮر واﻗﻊ‬
‫ﺷﻲ‪.‬‬
‫‪1‬‬
 ‫ﻟﻮﻣ‪７‬ى ＇ﭙﺮﮐﻰ‬
‫د اﺗﻮم اﺳﺎﺳﻲ اﺟﺰاوې‬
‫ﻟــﻪ ډﻳﺮو ﭘﺨﻮاﻧﻴﻮ ﭘﻴ‪７‬ﻳﻮ راﻫﻴﺴــ‪ ３‬ﭘﻮﻫﺎﻧــﻮ د اﺗﻮم ﭘﻪ ﺑﺎره ﮐــ‪ ３‬ﻣﺨﺘﻠﻔ‪ ３‬ﻧﻈﺮ ﻳ‪３‬‬
‫وړاﻧــﺪې ﮐــ‪７‬ې دي‪ .‬د ﻫﻐﻮى ﻟــﻪ ﺟﻤﻠ‪＇ ３‬ﺨــﻪ د ﻟﺮﻏﻮﻧﻲ ﻳﻮﻧﺎن‪ ،‬ﻓﻴﻠﺴــﻮف‬
‫دﻳﻤﻮﮐﺮﻳﺖ داﺳ‪ ３‬ﻧﻈﺮ ورﮐ‪７‬ي دې‪ :‬ﮐﻪ ﭼﻴﺮې ﻣﺎده ﭘﻪ ﭘﺮﻟﻪ ﭘﺴ‪ ３‬ﺗﻮ‪－‬ﻪ ووﻳﺸﻮ ﭘﻪ‬
‫ﭘﺎې ﮐ‪ ３‬داﺳ‪ ３‬ذرې ﭘﻪ ﻻس را‪＄‬ﻲ ﭼ‪ ３‬ﻧﻮر ﻧﻪ وﻳﺸﻞ ﮐ‪８５‬ي‪ .‬دﻳﻤﻮﮐﺮﻳﺖ ﭘﺮدې‬
‫ذرې د اﺗﻮم ﻧﻮم ﮐﻴ‪＋‬ــﻮد‪ .‬د اﺗﻮم ﮐﻠﻤﻪ ﻟﻪ ﻳﻮﻧﺎﻧﻲ ا‪請‬ﻄﻼح د ‪＇ atomos‬ﺨﻪ‬
‫اﺧﻴﺴﺘﻞ ﺷﻮې ده ﭼ‪ ３‬د ﻧﻪ وﻳﺸﻞ ﮐﻴﺪوﻧﮑ‪ ３‬ﻣﻌﻨﻲ ﻟﺮي‪.‬‬
‫ﺟــﺎن داﻟﺘﻮن ﻫــﻢ د دﻳﻤﻮﮐﺮﻳﺖ ﻧﻈﺮﻳﻪ وﻣﻨﻠﻪ او د اﺗﻮم ﻟﭙــﺎره ﻳ‪ ３‬ﻳﻮ ډک ﮐﺮوي‬
‫ﺷــﮑﻠﻪ ﺟﻮړ＊ﺖ وړاﻧﺪې ﮐ‪ ،７‬اﻣﺎ ﻧﻦ ﺛﺎﺑﺘﻪ ﺷﻮې ده ﭼ‪ ３‬اﺗﻮم د وﻳﺸﻠﻮ وړ او ﻟﻪ‬
‫ﻧﻮرو وړو ذرو ＇ﺨﻪ ﺟﻮړ ﺷﻮى دى‪ .‬ﺗﺎﺳ‪ ３‬ﭘﻪ ﺷﭙ‪８‬م او اووم ！ﻮﻟ‪／‬ﻲ ﮐ‪ ３‬د اﺗﻮم‬
‫او د ﻫﻐﻪ د اﺟﺰاوو ﭘﻪ ﺑﺎره ﮐ‪ ３‬ﻻزم ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت ﺗﺮ ﻻﺳﻪ ﮐ‪７‬ي دي‪.‬‬
‫ﭘﻪ دي ﻓﺼﻞ ﮐ‪ ３‬د اﺗﻮم او د ﻫﻐﻪ د اﺳﺎﺳﻲ اﺟﺰاوو؛ ﻟﮑﻪ‪ :‬اﺗﻮﻣﻲ ﻧﻤﺒﺮ‪ ،‬د ﮐﺘﻠ‪３‬‬
‫ﻧﻤﺒﺮ او ﭘﻪ ﻣﺪاروﻧﻮ ﮐ‪ ３‬ﺑﻪ د اﻟﮑﺘﺮوﻧﻮﻧﻮ وﻳﺸﻞ او دې ﺗﻪ ورﺗﻪ ﻣﻄﺎﻟﺒﻮ ﭘﻪ زده ﮐ‪７‬ه‬
‫ﺑﻪ د ﮐﻴﻤﻴﺎوي ﺗﻌﺎﻣﻠﻮﻧﻮ او ﻋﻨﺎ‪請‬ﺮو ﻣﺎﻫﻴﺖ ﺳﺎده ﺷﻲ‪.‬‬
‫‪2‬‬
 ‫د اﺗﻮم ﺗﺎرﻳﺨﭽ‪ ３‬ﺗﻪ ﮐﺘﻨﻪ‬
‫د اﺗﻮم د ﭘﺎره ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺟﻮړ＊ــﺘﻮﻧﻪ وړاﻧﺪې ﺷــﻮﻳﺪي‪ .‬ﻳﻮ ﺷــﻤﻴﺮ ﭘﻮﻫﺎﻧﻮ د ﺟﺎن‬
‫داﻟﺘﻮن ﻧﻪ وروﺳﺘﻪ د اﺗﻮم د ﺟﻮړ＊ﺖ ﭘﻪ ﻫﮑﻠﻪ ډﻳﺮې ﻣﻄﺎﻟﻌ‪ ３‬او ﺗﺠﺮﺑ‪ ３‬ﺗﺮ ﺳﺮه‬
‫‪1803‬‬
‫ﮐ‪７‬ﻳﺪي او د اﺗﻮم د ﭘﺎره ﻳ‪ ３‬دﻗﻴﻘ‪ ３‬ﻧﻈﺮﻳ‪ ３‬او ﻣﻨﺎﺳﺐ ﻣﻮدﻟﻮﻧﻪ وړاﻧﺪې ﮐ‪７‬ﻳﺪي‪.‬‬
‫ﺟﻮزف ﺗﺎﻣﺴﻮن د داﻟﺘﻮن ﻧﻈﺮﻳﻪ ﭼ‪ ３‬اﺗﻮم ﺗﻪ ﻳ‪ ３‬ﻳﻮه ﮐﺮوي ﺷﮑﻠﻪ ذره وﻳﻠﻲ وه‬
‫وﻣﻨﻠــﻪ‪ ،‬ﻣ‪／‬ﺮ وﻳ‪ ３‬وﻳﻞ ﭼ‪ ３‬ﭘﻪ اﺗﻮم ﮐ‪ ３‬ﻣﻨﻔــﻲ ﭼﺎرج ﻟﺮوﻧﮑﻲ ذرې ﻣﻮﺟﻮدي‬
‫دي ﭼ‪ ３‬اﻟﮑﺘﺮون ﻧﻮﻣﻴ‪８‬ي‪＇ .‬ﺮﻧ‪／‬ﻪ ﭼ‪！ ３‬ﻮل ﻣﻮاد ﺧﻨﺜﻲ دي‪ ،‬ﻧﻮ ﻫﺮو ﻣﺮو ﺑﻪ د‬
‫اﺗﻮم ﭘﻪ ﺟﻮړ＊ﺖ ﮐ‪ ３‬ﻣﺜﺒﺖ ﭼﺎرج ﻟﺮوﻧﮑﻲ ذرې ﭼ‪ ３‬ﺗﻌﺪاد ﻳ‪ ３‬د ﻣﻨﻔﻲ ﭼﺎرج‬
‫‪1897‬‬ ‫ﻟﺮوﻧﮑﻮ ذرو ﺳﺮه ﻣﺴﺎوي وي‪ ،‬ﻫﻢ ﺷﺘﻮن وﻟﺮي‪.‬‬
‫ﺗﺎﻣﺴــﻮن د دې ﺳــﻮال ﭘﻪ ‪＄‬ﻮاب ﮐ‪ ３‬ﭼ‪ ３‬ﻣﻨﻔﻲ او ﻣﺜﺒﺖ ﭼﺎرﺟﻮﻧﻪ ＇ﺮﻧ‪／‬ﻪ د‬
‫ﻳﻮﺑﻞ ﭘﻪ ＇ﻨ‪ ，‬ﮐ‪ ３‬ﺷــﺘﻮن ﻟﺮي؟ داﺳــ‪ ３‬ووﻳﻞ‪ :‬اﻟﮑﺘﺮوﻧﻮﻧﻪ د ﻣﻤﻴﺰو ﭘﻪ ﺷﺎن ﭘﻪ‬
‫ﻣﻤﻴــﺰو ﻟﺮوﻧﮑﻲ ﮐﻴﮏ ﮐــ‪ ３‬د ﻣﺜﺒﺖ ﭼﺎرﺟﻮﻧﻮ د ﺧﻤﻴﺮي ﭘــﻪ ﻣﻨ‪ ＃‬ﮐ‪ ３‬ﺧﭙﺎره‬
‫ﺷﻮﻳﺪي‪.‬‬
‫‪1911‬‬ ‫ﻧﻴﻮزﻳﻼﻧﺪي ﭘﻮه رادرﻓﻮرد ﭘﻪ ‪ ١٩١١‬ﮐﺎل ﮐ‪ ３‬د ﺗﺎﻣﺴﻦ اﺗﻮﻣﻲ ﻣﻮدل رد ﮐ‪ ７‬او د‬
‫ﻫﻐﻪ ﭘﺮ ‪＄‬ﺎي ﻳ‪ ３‬ﺧﭙﻞ اﺗﻮﻣﻲ ﻣﻮدل داﺳ‪ ３‬ﻣﻌﺮﻓﻲ ﮐ‪:７‬‬
‫اﺗﻮم ﻳﻮه وړه ﻫﺴﺘﻪ ﻟﺮي ﭼ‪ ３‬د اﺗﻮم ﺗﻘﺮﻳﺒﺎ ً ！ﻮﻟﻪ ﮐﺘﻠﻪ ﭘﻪ ﻫﻐﻪ ﮐ‪ ３‬ﺗﻤﺮﮐﺰ ﻣﻮﻧﺪﻟ‪３‬‬
‫دي او دا ﻫﺴﺘﻪ ﻣﺜﺒﺖ ﭼﺎرج ﻟﺮي‪.‬‬
‫د ﻫﺴــﺘ‪ ３‬ﺣﺠﻢ د اﺗﻮم د ﺣﺠﻢ ﭘﻪ ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ډﻳﺮ ﮐﻮﭼﻨ‪ ３‬دي؛ ﻧﻮ ﻟﻪ دې ﮐﺒﻠﻪ د‬
‫‪1913‬‬
‫اﺗﻮم د ﺣﺠﻢ ډﻳﺮه ﺑﺮﺧﻪ ﺗﺸﻪ ﻓﻀﺎ ﺟﻮړوي‪.‬‬
‫د اﺗﻮم ﻫﺴﺘﻪ د اﻟﮑﺘﺮوﻧﻮﻧﻮ ﭘﻪ واﺳﻄﻪ ﭼﺎﭘﻴﺮه ﺷﻮﻳﺪه‪.‬‬
‫رادرﻓﻮرد د ﺷﻤﺴ‪ ３‬ﻣﻨﻈﻮﻣ‪ ３‬ﻣﻮدل د اﺗﻮم ﻟﭙﺎره داﺳ‪ ３‬ﻣﻌﺮﻓﻲ ﮐ‪:７‬‬
‫"＇ﺮﻧ‪／‬ﻪ ﭼ‪ ３‬ﻟﻤﺮ د ﺷﻤﺴﻲ ﻣﻨﻈﻤﻮﻣﻲ ﭘﻪ ﻣﺮﮐﺰ ﮐ‪＄ ３‬ﺎى ﻟﺮي‪ ،‬د اﺗﻮم ﭘﻪ ﻣﺮﮐﺰ‬
‫ﮐ‪ ３‬ﻫﺴــﺘﻪ ‪＄‬ﺎى ﻟﺮي‪ ،‬د ﻫﻐﻪ ﭘﻪ ﺷــﺎوﺧﻮا ﮐ‪ ３‬اﻟﮑﺘﺮوﻧﻮﻧﻪ ﭘﻪ داﻳﻤﻲ او داﻳﺮوي‬
‫ﺷﮑﻞ ＇ﺮﺧﻴ‪８‬ي‪.‬‬
‫اوﺳﻨ‪３‬‬
‫ﻧﻴﻠﺰ ﺑﻮر دﻧﻤﺎرﮐﻰ ﭘﻮه‪ ،‬د رادرﻓﻮرد ＇ﺨﻪ دوه ﮐﺎﻟﻪ وروﺳﺘﻪ ﭘﻪ ‪ ١٩١٣‬ﮐﺎل ﮐ‪３‬‬
‫)‪ (١-١‬ﺷﮑﻞ د اﺗﻮﻣﻲ ﻣﻮدﻟﻮﻧﻮ ﺗﺮﺗﻴﺐ‬
‫د ﭘﻮرﺗﻪ ＇ﺨﻪ ＊ــﮑﺘﻪ ﺧﻮاﺗــﻪ‪ :‬داﻟﺘﻮن‬ ‫ﺧﭙﻞ ﻧﻈﺮ داﺳ‪ ３‬وړاﻧﺪې ﮐ‪ :７‬اﻟﮑﺘﺮوﻧﻮﻧﻪ د ﻫﺴﺘ‪ ３‬ﭘﺮ ﺷﺎوﺧﻮا د اﻧﺮژي ﭘﻪ ！ﺎﮐﻠﻮ‬
‫اﺗﻮﻣ‪ ３‬ﻣﻮدل‪ ،‬ﺗﺎﻣﺴــﻮن اﺗﻮﻣﻲ ﻣﻮدل‪،‬‬
‫رادرﻓﻮرد اﺗﻮﻣﻲ ﻣــﻮدل‪ ،‬د ﺑﻮر اﺗﻮﻣﻲ‬ ‫ﺳﻮﻳﻮ ﮐ‪－ ３‬ﺮ‪＄‬ﻰ ﭼ‪ ３‬ﻧﻪ اﻧﺮژى ﺟﺬﺑﻮي اوﻧﻪ ﻳ‪ ３‬ﺁزادوي‪.‬‬
‫ﻣﻮدل او ﮐﻮاﻧﺘﻮﻣﻲ اﺗﻮﻣﻲ ﻣﻮدل‪.‬‬ ‫" اﻟﺒﺘــﻪ ‪＄‬ﻴﻨــﻲ ﻧﻤﻴ‪７／‬ﺗﻴﺎوي ﭘﻪ وړاﻧﺪې ﺷــﻮي ﻣﻮدﻟﻮﻧﻮ ﮐ‪ ３‬ﻟﻴــﺪل ﮐﻴ‪８‬ي‪ .‬ﻧﻦ‬
‫‪3‬‬
‫ﮐﻮاﻧﺘﻮﻣــﻲ ﻣــﻮدل د اﺗﻮم د ﺟﻮړ＊ــﺖ ﻟﻪ ﭘﺎره ﻣﻨﻞ ﺷــﻮى ﺷــﮑﻞ دى ﭼ‪ ３‬ﭘﻪ‬
‫ﭘﻮرﺗﻨﻴﻮ ！ﻮﻟ‪／‬ﻴﻮ ﮐ‪ ３‬د ﻫﻐﻪ ﭘﻪ ﺑﺎره ﮐ‪ ３‬ﺑﻪ ﺑﺸﭙ‪７‬ه ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت ﻻس ﺗﻪ راوړي‪.‬‬
‫ﭘﻪ دې ！ﻮﻟ‪／‬ﻲ ﮐ‪ ３‬د ﺑﻮرد اﺗﻮﻣﻲ ﻣﻮدل ＇ﺨﻪ ﭼ‪ ３‬ﻟ‪＇ ８‬ﻪ اﺳــﺎن دى او ﻫﻢ دا‬
‫ﭼ‪ ３‬ﺗﺮﻳﻮې اﻧﺪازې ﭘﻮرې د اﺗﻮم ﺧﻮاص ﭘﻪ ＊ــﻪ ﺗﻮ‪－‬ﻪ ﺗﻮﺿﻴﺢ ﮐﻮي‪ ،‬اﺳــﺘﻔﺎده‬
‫ﮐﻮو‪.‬‬
‫ﮐ‪７‬ﻧﻪ‬
‫ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﻳ‪ ３‬ﮐ‪７‬ي‪ :‬ﺳﺘﺎﺳﻮ ﻟﻪ ﻧﻈﺮه د ﺑﻮر او د ﺗﺎﻣﺴﻦ اﺗﻮﻣﻲ ﻣﻮدﻟﻮﻧﻪ ﮐﻮم ﺗﻮﭘﻴﺮوﻧﻪ او ورﺗﻪ واﻟﻰ ﺳﺮه ﻟﺮي؟‬
‫ﻫﺴﺘﻪ‬
‫اﻟﮑﺘﺮوﻧﻮﻧﻪ‬
‫)‪ (١-٣‬ﺷﮑﻞ د ﺗﺎﻣﺴﻦ اﺗﻮﻣﻲ ﻣﻮدل‬ ‫)‪ (١-٢‬ﺷﮑﻞ د ﺑﻮر اﺗﻮﻣﻲ ﻣﻮدل‬
‫د اﺗﻮم اﺟﺰاوى وﭘﻴﮋﻧﻰ‬
‫＇ﺮﻧ‪／‬ﻪ ﭼ‪ ３‬ﭘﻮﻫﻴ‪８‬ې‪ ،‬اﺗﻮم د دوو اﺳﺎﺳﻲ ﺑﺮﺧﻮ‪ ،‬ﻫﺴﺘ‪ ３‬او اﻟﮑﺘﺮوﻧﻲ ﻗﺸﺮوﻧﻮ‬
‫＇ﺨﻪ ﺟﻮړ ﺷﻮى دى‪.‬‬
‫د اﺗﻮم ﻫﺴــﺘﻪ د اﺗﻮم ﭘﻪ ﻣﺮﮐﺰ ﮐ‪ ３‬واﻗﻊ ده او ﻣﺜﺒﺖ ﭼﺎرج ﻟﺮي‪ .‬د اﺗﻮم ﻫﺴﺘﻪ د‬
‫اﺗﻮم د ﺣﺠﻢ ﭘﻪ ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ډﻳﺮه ﮐﻮﭼﻨ‪ ９‬ﻓﻀﺎ ﻧﻴﻮﻟﻲ ده‪.‬‬
‫ﮐﻪ ﭼﻴﺮ ﻳﻰ د اﺗﻮم ﻫﺴﺘﻪ د ﺗﻮپ ﭘﻪ اﻧﺪازه و ‪２－‬ﻞ ﺷﻲ‪ ،‬ﻧﻮ د اﺗﻮم د ﺣﺠﻢ ﻏ＀‬
‫واﻟﻰ ﺑﻪ د ﻓﻮټ ﺑﺎل د ﺳﺘﺪﻳﻮم د ﺣﺠﻢ ﭘﻪ اﻧﺪازه وي‪.‬‬
‫ﺑﻪ ﻫﺴﺘﻪ ﮐ‪ ３‬دوى اﺳﺎﺳﻲ ذرې‪ ،‬ﭘﺮوﺗﻮن او ﻧﻴﻮﺗﺮون ‪＄‬ﺎى ﻟﺮي ﭼ‪ ３‬د اﺗﻮم ﮐﺘﻠﻪ‬
‫ﭘﻪ ﻫﻐﻮي ﭘﻮرې اړه ﻟﺮي‪.‬‬
‫)‪ (١-٤‬ﺷﮑﻞ د اﺗﻮم د ﻫﺴﺘﻲ اود اﺗﻮم د ﺣﺠﻢ ﺗﺮﻣﻨ‪ ＃‬ﻣﻘﺎﻳﺴﻮي ﺷﮑﻞ‬
‫‪4‬‬
 ‫ﺍﻟﻜﺘﺮﻭﻥ‬
‫اﺗﻮم ﭘﻪ ﻫﺴﺘﻪ ﮐ‪＄ ３‬ﺎى ﻟﺮي‪.‬‬
‫ﭘﺮوﺗﻮﻧﻮﻧﻪ‪ :‬ﭘﺮوﺗﻮﻧﻮﻧﻪ ﮐﻮﭼﻨﻰ ذري دي ﭼ‪ ３‬د ﻮم‬
‫ﻧﻴﻮﺗﺮﻭﻥ‬
‫ﭘﺮﻭﺗﻮﻥ‬ ‫دي او د ‪ P‬ﺗﻮري ﭘﻪ‬
‫دا ذري د ﺑﺮﻳ‪＋‬ــﻨﺎﻳﻲ ﻣﺜﺒﺖ ﭼــﺎرج )‪ (+‬ﻟﺮوﻧﮑﻰ ي‬
‫واﺳﻄﻪ ＊ﻮدل ﮐ‪８５‬ي‪.‬‬
‫دي ﭼ‪ ３‬د‬ ‫ﻧﻴﻮﺗﺮوﻧﻮﻧـــﻪ‪ :‬ﻧﻴﻮﺗﺮوﻧﻮﻧــﻪ ﻫﻢ ﮐﻮﭼﻨــﻲ ذري ي‬
‫ﻫﻐﻮى ﮐﺘﻠﻪ د ﭘﺮوﺗﻮن د ﮐﺘﻠ‪ ３‬ﺳــﺮه ﺗﻘﺮﻳﺒﺎً ﻣﺴﺎوي ده‬
‫ى(‬
‫او ﮐــﻮم ﺑﺮﻗﻲ ﭼــﺎرج ﻧﻠﺮي‪) .‬ﭼــﺎرج ﺋﻲ ‪請‬ﻔﺮ دى(‬
‫او د ‪ n‬د ﺗﻮري ﭘﻪ واﺳــﻄﻪ ＊ــﻮدل ﮐ‪８５‬ي‪ .‬دا ذري د‬
‫ﻒ‬
‫اﻧ‪／‬ﻠﻴﺴــﻲ ﭘﻮه ﺟﻤﻴﺰ ﭼﺎدوﻳﮏ‪ ،‬ﭘﻪ واﺳــﻄﻪ ﮐﺸــﻒ‬
‫ﺷﻮﻳﺪي‪.‬‬
‫اﻟﮑﺘﺮوﻧﻮﻧـــﻪ‪ :‬اﻟﮑﺘﺮوﻧﻮﻧﻪ ﭘﻪ اﻟﮑﺘﺮوﻧﻲ ﻗﺸــﺮوﻧﻮﻮ ﮐ‪３‬‬
‫‪＄‬ﺎي ﻟــﺮي او ﺧﻮرا ډﻳﺮې ﮐﻮﭼﻨﻲ ذرې دى او د ﻫﺴــﺘﻲ‬
‫ﺪو ﭘﻪ ﺣﺎﻟﺖ‬
‫ﭘﻪ ﺷﺎوﺧﻮا ﭘﻪ ﻣﺨﺘﻠﻔﻮ اﻧﺮژﻳﮑ‪ ３‬ﺳﻮﻳﻮ ﮐ‪ ３‬د ‪－‬ﺮ‪＄‬ﻴﺪو‬
‫ﻣﻮدل‬
‫ﻫﻴﻠﻴﻮم اﺗاﺗﻮﻣﻰ دل‬
‫)‪ (١-٥‬ﺷﮑﻞ د ﻫ ﻠ‬
‫)‪(١ ٥‬‬ ‫ﻴ‪８‬ي‪ ،‬ﭼﺎرج ﻳﻳ‪ ３‬ﻣﻨﻔ‬
‫ﻣﻨﻔﻲ‬ ‫ﮐ‪ ３‬دى‪ .‬اﻟﮑﺘﺮوﻧﻮﻧﻪ د ‪ e‬ﺗﻮري ﭘﻪ واﺳﻄﻪ ＊ﻮدل ﮐﻴ‪８‬ي‪،‬‬
‫)‪ (-‬دى او د ﻳــﻮ اﻟﮑﺘــﺮون ﮐﺘﻠﻪ د ﻳﻮ ﭘﺮوﺗﻮن ﭘﻪ ﭘﺮﺗﻠﻪ ‪＄ ١٨٤٠‬ﻠ‪ ３‬ﺳــﭙﮑﻪ ده‪.‬‬
‫ﻫﻤــﺪا ﻋﻠﺖ دى ﭼ‪ ３‬د اﺗﻮم ﮐﺘﻠﻪ ﭘﻪ ﻃﺒﻴﻌﻰ ﺗﻮ‪－‬ﻪ د ﻫﻐﻲ ﭘﻪ ﻫﺴــﺘﻪ ﮐ‪ ３‬ﺗﻤﺮﮐﺰ‬
‫ﻣﻮﻧﺪﻟﻰ دى‪.‬‬
‫اﺗﻮﻣﻲ ﻧﻤﺒﺮ‬
‫د ﻋﻨﺼﺮوﻧﻮ ﻣﺎﻫﻴﺖ او اﺳﺎﺳــﻲ ﺧﺎ‪請‬ﻴــﺖ د ﻫﻐﻮي ﭘﻪ اﺗﻮﻣﻲ ﻧﻤﺒﺮ ﭘﻮرې ﺗ‪７‬ﻟﻰ‬
‫دى‪ .‬د ﭘﺮوﺗﻮﻧﻮﻧﻮ ﻣﺠﻤﻮﻋﻲ ﺷﻤﻴﺮه ﭼ‪ ３‬د اﺗﻮم ﭘﻪ ﻫﺴﺘﻪ ﮐ‪＄ ３‬ﺎي ﭘﺮ ‪＄‬ﺎي دى‬
‫د ﻫﻐﻪ ﻋﻨﺼﺮ د اﺗﻮﻣﻲ ﻧﻤﺒﺮ ﭘﻪ ﻧﻮم ﻳﺎدﻳ‪８‬ي؛ د ﻣﺜﺎل ﭘﻪ ﺗﻮ‪－‬ﻪ‪ :‬د ﻫﺎﻳﺪروﺟﻦ د اﺗﻮم‬
‫ﭘﻪ ﻫﺴــﺘﻪ ﮐ‪ ３‬ﻳﻮ ﭘﺮوﺗﻮن ﺷــﺘﻮن ﻟﺮي‪ ،‬ﻧﻮ د ﻫﻐﻪ اﺗﻮﻣﻲ ﻧﻤﺒﺮ ﻳﻮ دي‪ .‬ﻫﻤﺪارﻧ‪／‬ﻪ‬
‫د اﮐﺴﻴﺠﻦ د اﺗﻮم ﭘﻪ ﻫﺴﺘﻪ ﮐ‪ ٨ ３‬ﭘﺮوﺗﻮﻧﻮﻧﻪ ﺷﺘﻮن ﻟﺮي‪ ،‬ﻧﻮ د اﮐﺴﻴﺠﻦ اﺗﻮﻣﻲ‬
‫ﻧﻤﺒــﺮ اﺗــﻪ دى‪ .‬د ﻋﻨﺼﺮوﻧﻮ اﺗﻮﻣﻮﻧﻪ ﭘﻪ ﻋﺎدي ﺣﺎﻟﺖ ﮐ‪ ３‬ﻣﺴــﺎوي ﭘﺮوﺗﻮﻧﻮﻧﻪ او‬
‫اﻟﮑﺘﺮوﻧﻮﻧــﻪ ﻟــﺮي‪ ،‬ﻧﻮ ﻟﻪ دې ﮐﺒﻠــﻪ د ﻋﻨﺼﺮوﻧﻮ اﺗﻮﻣﻮﻧﻪ د ﭼــﺎرج ﻟﻪ ﻣﺨ‪ ３‬ﺗﻞ‬
‫ﺧﻨﺜﻲ وي‪.‬‬
‫‪5‬‬
 ‫ﮐ‪７‬ﻧﻪ‬
‫د اوﺳﭙﻨ‪ ３‬اﺗﻮم ‪ ٢٦‬اﻟﮑﺘﺮوﻧﻮﻧﻪ ﻟﺮي‪ ،‬ﻧﻮ دا اﺗﻮم ﭘﻪ ﺧﭙﻠﻪ ﻫﺴﺘﻪ ﮐ‪ .............. ３‬ﭘﺮوﺗﻮﻧﻮﻧﻪ ﻟﺮي او د ﻫﻐﻪ اﺗﻮﻣﻲ ﻧﻤﺒﺮ ‪............‬‬
‫دى‪.‬‬
‫د ﮐﺘﻠ‪ ３‬ﻧﻤﺒﺮ ＇ﻪ ﺷﺊ دى؟‬
‫＇ﺮﻧ‪／‬ﻪ ﭼ‪ ３‬ووﻳﻞ ﺷــﻮل‪ ،‬د اﻟﮑﺘﺮون ﮐﺘﻠﻪ ﺧــﻮرا ډﻳﺮه ﮐﻮﭼﻨ‪ ９‬ده‪ ،‬ﻧﻮ د ﻫﻐﻪ‬
‫ﮐﺘﻠﻪ د اﺗﻮﻣ‪ ３‬ﮐﺘﻠ‪ ３‬ﭘﻪ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﮐ‪ ３‬ﭘﻪ ﭘﺎم ﮐ‪ ３‬ﻧﻪ ﻧﻴﻮل ﮐﻴ‪８‬ئ؛ ﻧﻮ ﭘﻪ دې ډول د‬
‫ﭘﺮوﺗﻮﻧﻮﻧﻮ او ﻧﻴﻮﺗﺮوﻧﻮﻧﻮ ﻣﺠﻤﻮﻋﻲ ﺗﻪ ﭼ‪ ３‬د ﻳﻮ اﺗﻮم ﭘﻪ ﻫﺴــﺘﻪ ﮐ‪ ３‬ﺷﺘﻮن ﻟﺮي‪،‬‬
‫د ﻫﻐﻪ ﻋﻨﺼﺮ د ﮐﺘﻠ‪ ３‬ﻧﻤﺒﺮ وﻳﻞ ﮐﻴ‪８‬ي؛ د ﻣﺜﺎل ﭘﻪ ﺗﻮ‪－‬ﻪ‪ :‬د ﻫﻴﻠﻴﻢ ﻋﻨﺼﺮ ﭘﻪ ﺧﭙﻠﻪ‬
‫ﻫﺴﺘﻪ ﮐ‪ ３‬دوه ﻧﻴﻮﺗﺮوﻧﻮﻧﻪ او دوه ﭘﺮوﺗﻮﻧﻮﻧﻪ ﻟﺮي‪ ،‬ﻧﻮ د ﻫﻐﻪ د ﮐﺘﻠ‪ ３‬ﻧﻤﺒﺮ ‪ ٤‬دي‪.‬‬
‫ﻫﻤﺪارﻧ‪／‬ﻪ د ﻓﻠﻮرﻳﻦ د اﺗﻮم ﭘﻪ ﻫﺴﺘﻪ ﮐ‪ ٩ ３‬ﭘﺮوﺗﻮﻧﻮﻧﻪ او ‪ ١٠‬ﻧﻴﻮﺗﺮوﻧﻮﻧﻪ ﺷﺘﻮن‬
‫ﻟﺮي‪ ،‬ﻧﻮ‪ :‬د ﮐﺘﻠﻲ ﻧﻤﺒﺮ ﻳ‪ ١٩ ３‬دى‪.‬‬
‫د ﻳﻮ اﺗﻮم ﭘﻪ ﻫﺴﺘﻪ ﮐ‪ ３‬د ﭘﺮوﺗﻮﻧﻮﻧﻮ او ﻧﻴﻮﺗﺮوﻧﻮﻧﻮ ﻣﺠﻤﻮﻋﻲ ﺗﻪ د ﮐﺘﻠ‪ ３‬ﻧﻤﺒﺮ وﻳﻞ ﮐﻴ‪８‬ي‪.‬‬
‫د ﮐﺘﻠﻰ ﻧﻤﺒﺮ = ﭘﺮوﺗﻮﻧﻮﻧﻪ‪+‬ﻧﻴﻮﺗﺮوﻧﻮﻧﻪ د ﻋﻨﺼﺮوﻧﻮ د ﮐﺘﻠﻲ ﻧﻤﺒﺮ او اﺗﻮﻣﻲ ﻧﻤﺒﺮ د اﺗﻮم دوه ﺧﺎ‪請‬ﻴﺘﻮﻧﻪ دي ﭼ‪ ３‬ﭘﻪ ﻻﻧﺪې‬
‫ډول ＊ﻮدل ﮐﻴ‪８‬ي‪ :‬ﺳﻤﺒﻮل ‪ F‬د ﮐﺘﻠﻲ ﻧﻤﺒﺮ ‪ ١٩‬د اﺗﻮﻣﻲ ﻧﻤﺒﺮ ‪ ٩‬دى‪.‬‬
‫ﮐ‪７‬ﻧﻪ‬
‫ﻻﻧﺪې ﺟﺪول ﭘﻪ ﺧﭙﻠﻮ ﮐﺘﺎﺑﭽﻮ ﮐ‪ ３‬وﻟﻴﮑﺊ او د ﻫﻐﻪ ﺗﺶ ‪＄‬ﺎﻳﻮﻧﻪ ډک ﮐ‪７‬ئ‪.‬‬
‫ﭘﺘﺎﺷﻴﻢ‬ ‫ﻣﺲ‬ ‫ﮐﻠﻮرﻳﻦ‬ ‫د ﻋﻨﺼﺮ ﻧﻮم‬
‫‪19‬‬ ‫‪17‬‬ ‫اﺗﻮﻣﻲ ﻧﻤﺒﺮ‬
‫‪20‬‬ ‫‪34‬‬ ‫د ﻧﻴﻮﺗﺮوﻧﻮﻧﻮ ﺷﻤﻴﺮ‬
‫‪63‬‬ ‫‪35‬‬ ‫د ﮐﺘﻠ‪ ３‬ﻧﻤﺒﺮ‬
‫‪K‬‬ ‫‪Cu‬‬ ‫‪Cl‬‬ ‫ﺳﻤﺒﻮل‬
‫‪6‬‬
 ‫اﻟﮑﺘﺮوﻧﻲ ﻗﺸﺮوﻧﻪ‬
‫＇ﺮﻧ‪／‬ﻪ ﭼ‪ ３‬ووﻳﻞ ﺷــﻮل اﻟﮑﺘﺮوﻧﻮﻧﻪ د ﻫﺴــﺘﻲ ﭘﻪ ﺷــﺎوﺧﻮا ﮐ‪ ３‬د ＇ﺮﺧﻴﺪﻟﻮ‬
‫ﭘــﻪ ﺣﺎﻟﺖ ﮐ‪ ３‬دى او ﭼﺎرج ﻳ‪ ３‬ﻣﻨﻔﻲ دى‪ .‬د ﻫﻐــﻮى ﭼﺎرﺟﻮﻧﻪ د ﭘﺮوﺗﻮﻧﻮﻧﻮ د‬
‫ﭼﺎرﺟﻮﻧﻮ ﺳﺮه ﻣﻌﺎدل دى‪.‬‬
‫ﺁﻳﺎ ！ﻮل اﻟﮑﺘﺮوﻧﻮﻧﻪ د ﻫﺴــﺘﻲ ﭘﻪ ﺷــﺎوﺧﻮا ﭘﻪ ﻳﻮه اﻧﺮژﻳﮑﻲ ﺳــﻮﻳﻪ ﮐ‪ ３‬ﺣﺮﮐﺖ‬
‫ﮐــﻮي؟ ﻧﻪ‪ ،‬اﻟﮑﺘﺮوﻧﻮﻧﻪ ﭘﻪ ﻳﻮه ﺳــﻮﻳﻪ ﮐ‪ ３‬ﺣﺮﮐﺖ ﻧﻪ ﮐــﻮي؛ ﺑﻠﮑ‪ ３‬ﭘﻪ ﻣﺨﺘﻠﻔﻮ‬
‫اﻧﺮژﻳﮑﻲ ﺳــﻮﻳﻮ ﮐ‪ ３‬ﺣﺮﮐﺖ ﮐﻮي‪ .‬اﻟﮑﺘﺮوﻧﻮﻧﻪ ﭘﻪ ا‪請‬ﻠﻲ اﻧﺮژﻳﮑﻲ ﺳــﻮﻳﻮ ﮐ‪３‬‬
‫د ‪ 2n2‬ﻓﻮرﻣﻮل ﺳــﺮه د ﺗﻌﺪاد ﻟﻪ ﮐﺒﻠﻪ ﺳــﻤﻮن ﻟﺮي‪ ،‬ﭘﻪ دې ﻓﻮرﻣﻮل ﮐ‪ n ３‬د‬
‫اړوﻧﺪ اﻧﺮژﻳﮑﻲ ﻧﻤﺒﺮ را＊ــﻲ ﭼ‪ ٥،٤،٣،٢،١ ３‬او ﻧــﻮر ﻗﻴﻤﺘﻮﻧﻪ ‪＄‬ﺎﻧﺘﻪ ﻏﻮره‬
‫ﮐﻮي؛ د ﻣﺜﺎل ﭘﻪ ﺗﻮ‪－‬ﻪ‪ :‬ﭘﻪ ﻟﻮﻣ‪７‬ى ا‪請‬ﻠﻲ اﻧﺮژﻳﮑﻲ ﺳﻮﻳﻪ ﮐ‪ ３‬ﭼ‪ n = 1 ３‬دى‪،‬‬
‫د اﻟﮑﺘﺮوﻧﻮﻧﻮ اﻋﻈﻤﻲ ﺷﻤﻴﺮه داﺳ‪ ３‬ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﮐﻮﻻى ﺷﻮ‪:‬‬
‫‪2n2‬‬
‫‪n=1‬‬
‫‪2×12=2×1=2‬‬
‫د ﻓﻮرﻣﻮل ﻣﺤﺎﺳــﺒ‪ ３‬و＊ــﻮدﻟﻪ ﭼ‪ ３‬د اﻟﮑﺘﺮوﻧﻮﻧﻮ اﻋﻈﻤﻲ ﺷــﻤﻴﺮه ﭘﻪ ﻟﻮﻣ‪７‬ۍ‬
‫ا‪請‬ﻠــﻲ اﻧﺮژﻳﮑﻲ ﺳــﻮﻳﻪ ﮐ‪ ٢ ３‬دى؛ د ﻣﺜﺎل ﭘﻪ ﺗﻮ‪－‬ــﻪ‪ :‬د ﻫﺎﻳﺪروﺟﻦ او ﻫﻴﻠﻴﻮم‬
‫ﻋﻨﺼﺮوﻧــﻪ ﻳﻮا‪＄‬ــﻲ ﻳﻮه ﻳﻮه اﻧﺮژﻳﮑﻲ ﺳــﻮﻳﻪ ﻟﺮي‪＇ .‬ﺮﻧ‪／‬ﻪ ﭼــ‪ ３‬د ﻫﺎﻳﺪروﺟﻦ‬
‫اﺗﻮﻣﻲ ﻧﻤﺒﺮ ﻳﻮ او د ﻫﻴﻠﻴﻮم اﺗﻮﻣﻲ ﻧﻤﺒﺮ دوه دى‪ ،‬ﻧﻮ ﻣﻮﻧ‪ ８‬د ﻫﻐﻮى اﺗﻮﻣﻲ ﻣﻮدل‬
‫داﺳ‪ ３‬رﺳﻤﻮﻻى ﺷﻮ‪:‬‬
‫‪2p +‬‬
‫‪1p +‬‬
‫‪2n °‬‬
‫)‪ (١-٧‬ﺷﮑﻞ د ﻫﺎﻳﺪروﺟﻦ د اﺗﻮم ﻣﻮدل‬ ‫)‪ (١-٦‬ﺷﮑﻞ د ﻫﻴﻠﻴﻮم د اﺗﻮم ﻣﻮدل‬
‫‪7‬‬
 ‫د دوﻫﻤ‪ ３‬اﻧﺮژﻳﮑﻲ ﺳﻮﻳﻲ د اﻟﮑﺘﺮوﻧﻮﻧﻮ اﻋﻈﻤﻲ ﺷﻤﻴﺮه داﺳ‪ ３‬ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ‬
‫‪2n2‬‬
‫‪n=2‬‬ ‫ﮐﻴ‪８‬ي‪.‬‬
‫‪2×22=2×4=8‬‬
‫＇ﺮﻧ‪／‬ﻪ ﭼ‪ ３‬ﻟﻴﺪل ﮐﻴ‪８‬ي ﭘﻪ دوﻳﻤﻪ اﻧﺮژﻳﮑﻲ ﺳــﻮﻳﻪ ﮐ‪ ３‬ﻟﻪ ﻳﻮه اﻟﮑﺘﺮون ＇ﺨﻪ‬
‫ﻧﻴﻮﻟﻰ ﺗﺮ اﺗﻮ اﻟﮑﺘﺮوﻧﻮﻧﻮ ﭘﻮرې ‪＄‬ﺎى ﭘﻪ ‪＄‬ﺎى ﮐﻴﺪاى ﺷــﻲ؛ د ﺑﻴﻠ‪／‬ﻲ ﭘﻪ ﺗﻮ‪－‬ﻪ‪:‬‬
‫د اﮐﺴــﻴﺠﻦ ﻋﻨﺼﺮ د اﻟﮑﺘﺮوﻧﻮﻧﻮ وﻳﺸﻠﻮ ＇ﺮﻧ‪／‬ﻮاﻟﻰ ﭘﻪ ا‪請‬ﻠﻲ اﻧﺮژﻳﮑﻲ ﺳﻮﻳﻮ‬
‫ﮐــ‪ ３‬ﭼ‪ ３‬اﺗﻮﻣﻲ ﻧﻤﺒﺮ ﻳ‪ ３‬اﺗﻪ او د ﺑﻮرون د اﺗﻮم اﺗﻮﻣﻲ ﻧﻤﺒﺮ ﭘﻨ‪％‬ﻪ دى‪ ،‬داﺳــ‪３‬‬
‫＊ﻮدل ﮐﻴ‪８‬ي‪.‬‬
‫)‪ (١-٩‬ﺷﮑﻞ د اﮐﺴﻴﺠﻦ د اﺗﻮم ﻣﻮدل‬ ‫)‪ (١-٨‬ﺷﮑﻞ د ﺑﻮرون د اﺗﻮم ﻣﻮدل‬
‫ﮐﻪ ﭼﻴﺮﺗﻪ د اﻟﮑﺘﺮوﻧﻮﻧﻮ ﺷﻤﻴﺮ ﻟﻪ ﻟﺴﻮ ＇ﺨﻪ زﻳﺎت ﺷﻲ؛ ﻧﻮ اﺿﺎﻓﻲ اﻟﮑﺘﺮوﻧﻮﻧﻪ‬
‫ﭘﻪ در‪４‬ﻤﻲ ا‪請‬ﻠﻲ اﻧﺮژﻳﮑﻲ ﺳــﻮﻳﻲ ﮐ‪＄ ３‬ﺎى ﻧﻴﺴﻲ؛ د ﻣﺜﺎل ﭘﻪ ﺗﻮ‪－‬ﻪ‪ :‬د ﺳﻮدﻳﻢ‬
‫ﻋﻨﺼــﺮ اﺗﻮﻣﻲ ﻣﻮدل ﭼ‪ ３‬اﺗﻮﻣــﻲ ﻧﻤﺒﺮ ﻳﻲ ‪ ١١‬اود ﻣ‪／‬ﻨﻴﺰﻳﻢ اﺗﻮﻣﻲ ﻣﻮدل ﭼ‪３‬‬
‫اﺗﻮﻣﻲ ﻧﻤﺒﺮ ﻳ‪ ١٢ ３‬دى‪ ،‬ﭘﻪ ﻻﻧﺪې ډول ＊ﻮدل ﮐ‪８５‬ي‪:‬‬
‫)‪ (١-١١‬ﺷﮑﻞ د ﺳﻮدﻳﻢ د اﺗﻮم ﻣﻮدل‬ ‫)‪ (١-١٠‬ﺷﮑﻞ د ﻣ‪／‬ﻨﻴﺰﻳﻢ د اﺗﻮم ﻣﻮدل‬
‫اوس ﭘﻮه ﺷﻮﻟﻮ ﭼ‪ ３‬ﭘﻪ ﻟﻮﻣ‪７‬ى اودوﻫﻤﻪ اﻧﺮژﻳﮑﻲ ﺳﻮﻳﻮ ﮐ‪！ ３‬ﻮل ‪ ١٠‬اﻟﮑﺘﺮوﻧﻮ‬
‫ﭘﻮرې ‪＄‬ﺎي ﭘﻪ ‪＄‬ﺎي ﮐﻴﺪاى ﺷﻲ‪.‬‬
‫‪8‬‬
 ‫ﮐ‪７‬ﻧﻪ‬
‫د دوو ﻻﻧﺪﻳﻨﻴﻮ اﺗﻮﻣﻮﻧﻮ ﺟﻮړ＊ﺖ ﺳﺮه ﭘﺮﺗﻠﻪ ﮐ‪７‬ئ اود ﻫﻐﻮى ﺗﺮﻣﻨ‪ ＃‬ﺗﻮﭘﻴﺮ او ورﺗﻪ واﻟﻰ ﭘﻪ ﺧﭙﻠﻮ ﮐﺘﺎﺑﭽﻮ ﮐ‪ ３‬وﻟﻴﮑﺊ‪.‬‬
‫)‪ (١-١٣‬ﺷﮑﻞ د ﻫﺎﻳﺪروﺟﻦ د اﺗﻮم ﻣﻮدل‬ ‫)‪ (١-١٢‬ﺷﮑﻞ د اﻟﻤﻮﻧﻴﻢ د اﺗﻮم ﻣﻮدل‬
‫زﻳﺎﺗﻲ ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت‬
‫د اﺗﻮم اﻟﮑﺘﺮوﻧﻲ ا‪請‬ﻠﻲ اﻧﺮژﻳﮑﻲ ﺳﻮﻳﻲ د ﻫﺴﺘﻲ ﻟﻪ ﻟﻮري ﺑﻬﺮ ﺧﻮاﺗﻪ ﺳﺮﺑﻴﺮه ﭘﺮ ﺑﺸﭙ‪ ７‬ﻃﺒﻴﻌﻲ ﻋﺪدوﻧﻮ‬
‫ﻟﮑﻪ ‪ ٣،٢،١‬او ﻧﻮرو ﺗﻮرو ﭘﻪ واﺳﻄﻪ ﻫﻢ ﻣﻌﺮﻓﻲ ﮐﻴ‪８‬ي‪ ،‬داﺳﻲ ﭼ‪ ３‬ﻟﻮﻣ‪７‬ى اﻧﺮژﻳﮑﻲ ﺳﻮﻳﻪ ﭘﻪ )‪،(K‬‬
‫داﺳ‪ ３‬ﻧﻮر ＊ﻮدل ﮐﻴ‪８‬ي‪.‬‬
‫دوﻫﻤﻪ اﻧﺮژﻳﮑﻲ ﺳﻮﻳﻪ ﭘﻪ )‪ ،(L‬درﻳﻤﻪ اﻧﺮژﻳﮑﻲ ﺳﻮﻳﻪ ﭘﻪ )‪ (M‬او داﺳ‪３‬‬
‫ﻫﺴﺘﻪ‬
‫)‪ (١-١٤‬ﺷﮑﻞ د اﻟﮑﺘﺮوﻧﻲ ﻣﺪاروﻧﻮ ＊ﻮدل د ﺗﻮرې ﭘﻪ واﺳﻄﻪ‬
‫ﮐ‪７‬ﻧﻪ‬
‫د ﻻﻧﺪﻳﻨﻴﻮ ﻋﻨﺼﺮوﻧﻮ ﺟﻮړ＊＀ رﺳﻢ ﮐ‪７‬ئ‪.‬‬
‫ﮐﻠﻮرﻳﻦ ‪Cl‬‬ ‫ﺳﻠﻔﺮ ‪S‬‬ ‫ﻣ‪／‬ﻨﻴﺰﻳﻢ ‪Mg‬‬ ‫د ﻋﻨﺼﺮ ﻧﻮم او ﺳﻤﺒﻮل‬
‫‪17‬‬ ‫‪16‬‬ ‫‪12‬‬ ‫اﺗﻮﻣﻲ ﻧﻤﺒﺮ‬
‫‪35‬‬ ‫‪32‬‬ ‫‪24‬‬ ‫د ﮐﺘﻠ‪ ３‬ﻧﻤﺒﺮ‬
‫‪9‬‬
 ‫د ﻟﻮﻣ‪７‬ي ＇ﭙﺮﮐﻲ ﻟﻨ‪６‬ﻳﺰ‬
‫دﻳﻤﻮﮐﺮﻳﺖ او وروﺳﺘﻪ داﻟﺘﻮن دواړه ﭘﻪ دې ﺑﺎور وو ﭼ‪ ３‬اﺗﻮﻣﻮﻧﻪ ﺧﻮرا ډﻳﺮﮐﻮﭼﻨﻲ ډک ﮐﺮوي ذري دى‪،‬‬
‫ﭼ‪ ３‬د ﺗﺠﺰﻳ‪ ３‬وړ ﻧﻪ دى‪.‬‬
‫رادرﻓﻮرد د اﺗﻮم د ﭘﺎره د ﻟﻤﺮﻳﺰ ﻧﻈﺎم ﺟﻮړ＊ﺖ وړاﻧﺪې ﮐ‪ .７‬ﻳﻌﻨﻲ ﻫﺴﺘﻪ د اﺗﻮم ﭘﻪ ﻣﺮﮐﺰ ﮐ‪ ３‬ﺷﺘﻮن ﻟﺮي‬
‫او اﻟﮑﺘﺮوﻧﻮﻧﻪ د ﻫﺴﺘﻲ ﭘﻪ ﺷﺎوﺧﻮا ﮐ‪ ３‬ﭘﻪ ﻣﺨﺘﻠﻔﻮ اﻧﺮژﻳﮑﻲ ﺳﻮﻳﻮ ﮐ‪ ３‬ﺣﺮﮐﺖ ﮐﻮي‪.‬‬
‫ﻧﻦ ﮐﻮاﻧﺘﻮﻣﻲ ﻧﻈﺮﻳﻪ د ﻣﻨﻠﻮ وړ ﮐ‪＄７‬ﻴﺪﻟﻲ ده‪.‬‬
‫د اﺗﻮم د ﻫﺴﺘﻲ ﭼﺎرج ﻣﺜﺒﺖ دي ﭼ‪ ３‬د اﺗﻮم ﭘﻪ ﻣﺮﮐﺰ ﮐ‪ ３‬ﺷﺘﻮن ﻟﺮي اود ﭘﺮوﺗﻮﻧﻮﻧﻮ او ﻧﻴﻮﺗﺮوﻧﻮﻧﻮ اﺳﺎﺳﻲ‬
‫ذرې ﭘﻪ ﻫﻐﻪ ﮐ‪＄ ３‬ﺎي ﻟﺮي‪.‬‬
‫اﻟﮑﺘﺮوﻧﻲ اﻧﺮژﻳﮑﻲ ﺳﻮﻳﻲ ﻫﻐﻪ ﺳﺎﺣ‪ ３‬ﻳﺎ ‪＄‬ﺎﻳﻮﻧﻪ دي ﭼ‪ ３‬ﭘﻪ ﻫﻐﻮي ﮐ‪ ３‬اﻟﮑﺘﺮوﻧﻮﻧﻪ د ﻫﺴﺘﻲ ﭘﻪ ﺷﺎوﺧﻮا‬
‫ﮐ‪ ３‬د ‪－‬ﺮ‪＄‬ﻴﺪﻟﻮ ﭘﻪ ﺣﺎﻟﺖ ﮐ‪ ３‬دي‪.‬‬
‫د ﻳﻮ اﺗﻮم د ﭘﺮوﺗﻮﻧﻮﻧﻮ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﭼ‪ ３‬ﭘﻪ ﻫﺴﺘﻪ ﮐ‪ ３‬ﺷﺘﻮن ﻟﺮي‪ ،‬د ﻫﻐﻪ اﺗﻮم د اﺗﻮﻣﻲ ﻧﻤﺒﺮ ﭘﻪ ﻧﺎﻣﻪ ﻳﺎدﻳ‪８‬ي‪.‬‬
‫د ﭘﺮوﺗﻮﻧﻮﻧﻮ او ﻧﻴﻮﺗﺮوﻧﻮﻧﻮ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﭼ‪ ３‬د اﺗﻮم ﭘﻪ ﻫﺴﺘﻪ ﮐ‪ ３‬ﺷﺘﻮن ﻟﺮي د ﮐﺘﻠ‪ ３‬ﻧﻤﺒﺮ ﭘﻪ ﻧﺎﻣﻪ ﻳﺎدﻳ‪８‬ي‪.‬‬
‫‪10‬‬
 ‫د ﻟﻮﻣ‪７‬ي ＇ﭙﺮﮐﻲ ﭘﻮ＊ﺘﻨ‪３‬‬
‫‪ -١‬ﻻﻧﺪﻳﻨ‪ ３‬ﺟﺪول ﭘﻪ ﺧﭙﻠﻮ ﮐﺘﺎﺑﭽﻮ ﮐ‪ ３‬وﻟﻴﮑﻲ او د ﻫﻐﻪ ﺗﺶ ‪＄‬ﺎﻳﻮﻧﻪ ډک ﮐ‪７‬ﺉ‪:‬‬
‫اﻟﻤﻮﻧﻴﻢ ‪Al‬‬ ‫ﺑﻴﺮﻳﻠﻴﻢ ‪Be‬‬ ‫ﭘﻮﺗﺎﺷﻴﻢ ‪K‬‬ ‫ﻧﻴﻮن‪Ne‬‬ ‫ﻓﺎﺳﻔﻮرس‪P‬‬ ‫د ﻋﻨﺼﺮ ﻧﻮم او ﺳﻤﺒﻮل‬
‫‪13‬‬ ‫‪19‬‬ ‫اﺗﻮﻣﻲ ﻧﻤﺒﺮ‬
‫‪27‬‬ ‫‪9‬‬ ‫‪39‬‬ ‫‪31‬‬ ‫د ﮐﺘﻠ‪ ３‬ﻧﻤﺒﺮ‬
‫‪15‬‬ ‫د اﻟﮑﺘﺮوﻧﻮﻧﻮ ﺷﻤﻴﺮ‬
‫‪4‬‬ ‫‪10‬‬ ‫د ﭘﺮوﺗﻮﻧﻮﻧﻮ ﺷﻤﻴﺮ‬
‫‪10‬‬ ‫د ﻧﻴﻮﺗﺮوﻧﻮﻧﻮ ﺷﻤﻴﺮ‬
‫د ﻫﺮى ﭘﻮ＊ﺘﻨ‪ ３‬ﻟﻪ ﭘﺎره ＇ﻠﻮر ‪＄‬ﻮاﺑﻮﻧﻪ ورﮐ‪７‬ل ﺷﻮﻳﺪي ﻳﻮازې ‪請‬ﺤﻴﺢ ‪＄‬ﻮاب ﺣﻠﻘﻪ ﮐ‪７‬ﺉ‪.‬‬
‫‪٢‬ـ ﭘﺮوﺗﻮﻧﻮﻧﻪ او ﻧﻴﻮﺗﺮوﻧﻮﻧﻪ ﭘﻪ ﮐﻮم ‪＄‬ﺎى ﮐ‪ ３‬وي؟‬
‫ج( د اﺗﻮم ﭘﻪ ﺧﺎرج د( ﻫﻴ＆ ﻳﻮ‬ ‫ب( ﭘﻪ اﻧﺮژﻳﮑﻲ ﺳﻮﻳﻮ ﮐ‪３‬‬ ‫اﻟﻒ( ﻫﺴﺘﻪ‬
‫‪٣‬ـ اﺗﻮﻣﻮﻧﻪ ﻟﻪ ＇ﻮ اﺳﺎﺳﻲ ﺑﺮﺧﻮ ＇ﺨﻪ ﺟﻮړ ﺷﻮﻳﺪي؟‬
‫د( ‪ ٢‬ﺑﺮﺧ‪３‬‬ ‫ج( ‪ ٤‬ﺑﺮﺧ‪３‬‬ ‫ب( ‪ ٣‬ﺑﺮﺧ‪３‬‬ ‫اﻟﻒ( ‪ ٥‬ﺑﺮﺧ‪３‬‬
‫‪٤‬ـ اﺗﻮﻣﻲ ﻧﻤﺒﺮ د ﮐﻮﻣﻮ ذرو ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ده؟‬
‫اﻟﻒ( اﻟﮑﺘﺮوﻧﻮﻧﻪ او ﭘﺮوﺗﻮﻧﻮﻧﻮ ب( ﭘﺮوﺗﻮﻧﻮﻧﻮ او ﻧﻴﻮﺗﺮوﻧﻮﻧﻮ‬
‫د( ﭘﺮوﺗﻮﻧﻮﻧﻮ‪ ،‬ﻧﻴﻮﺗﺮوﻧﻮﻧﻮ او اﻟﮑﺘﺮوﻧﻮﻧﻮ‬ ‫ج( ﭘﺮوﺗﻮﻧﻮﻧﻮ‬
‫ﺳﻤ‪ ３‬او ﻧﺎﺳﻤ‪ ３‬ﭘﻮ＊ﺘﻨ‪３‬‬
‫د ﺳﻤﻮ ﭘﻮ＊ﺘﻨﻮ ﭘﻪ ＇ﻨ‪ ，‬د اﻳ‪＋‬ﻮدل ﺷﻮو ﻗﻮﺳﻮﻧﻮ ﭘﻪ ﻣﻨ‪ ＃‬ﮐ‪ ３‬د )س( ﺗﻮري اود ﻧﺎﺳﻤﻮ ﭘﻮ＊ﺘﻨﻮ ﻟﻪ‬
‫ﭘﺎره د )ﻧﺎ( ﺗﻮري ﮐ‪８５‬دي‪.‬‬
‫(‬ ‫‪٥‬ـ ﭘﺮوﺗﻮﻧﻮﻧﻪ ﭼﺎرج ﻟﺮوﻧﮑﻰ ذرې دى ﭼ‪ ３‬د ﻫﺴﺘﻲ ﭘﻪ ﺷﺎوﺧﻮا ﮐ‪－ ３‬ﺮ‪＄‬ﻲ )‬
‫(‬ ‫‪٦‬ـ د ﭘﺮوﺗﻮﻧﻮﻧﻮ او ﻧﻴﻮﺗﺮوﻧﻮﻧﻮ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﭼ‪ ３‬ﭘﻪ ﻫﺴﺘﻪ ﮐ‪＄ ３‬ﺎي ﻟﺮي د ﮐﺘﻠ‪ ３‬د ﻧﻤﺒﺮ ﭘﻪ ﻧﺎﻣﻪ ﻳﺎدﻳ‪８‬ي )‬
‫(‬ ‫‪٧‬ـ اﻟﮑﺘﺮوﻧﻮﻧﻪ ﻣﻨﻔﻲ ﭼﺎرج ﻟﺮي‪) .‬‬
‫(‬ ‫‪٨‬ـ ﭘﺮوﺗﻮﻧﻮﻧﻪ وړى ذرې دى ﭼ‪ ３‬ﭘﻪ ﻫﺴﺘﻪ ﮐ‪＄ ３‬ﺎي ﭘﻪ ‪＄‬ﺎى دى او ﻣﺜﺒﺖ ﭼﺎرج ﻟﺮي‪) .‬‬
‫ﻻﻧﺪﻳﻨﯽ ﭘﻮ＊ﺘﻨ‪ ３‬ﭘﻪ دوو ﺑﺮﺧﻮ ﭼ‪ ３‬د ﭘﻮ＊ﺘﻨﻮ او ‪＄‬ﻮاﺑﻮﻧﻮ ﺑﺮﺧ‪ ３‬دى‪ ،‬د ﭘﺎ‪ ３１‬ﭘﻪ ＊‪ ３‬او ﮐﻴ‪２‬ﻮ‬
‫ﺧﻮاو ﮐ‪ ３‬ﻟﻴﮑﻞ ﺷﻮي دي‪ ،‬د ‪＄‬ﻮاﺑﻮﻧﻮ ﻫﻐﻪ ﻧﻤﺒﺮې ﭼ‪ ３‬ﭘﻪ اړوﻧﺪ ﭘﻮ＊ﺘﻨ‪ ３‬ﭘﻮرې اړه ﻟﺮي‪ ،‬ﭘﻪ‬
‫‪＄‬ﺎﻧ‪７／‬ى ﻗﻮس ﭼ‪ ３‬د ﻫﻐﻪ ﭘﻮ＊ﺘﻨ‪ ３‬ﭘﻪ ＇ﻨ‪ ，‬ﮐ‪＄ ３‬ﺎى ﻟﺮي‪،‬وﻟﻴﮑﺊ‪.‬‬
‫‪＄‬ﻮاﺑﻮﻧﻪ‬ ‫ﭘﻮ＊ﺘﻨ‪３‬‬
‫‪٩‬ـ د ﺷﻤﺴﻲ ﻧﻈﺎم ﻣﻮدل د اﺗﻮم د ﭘﺎره وړاﻧﺪې ﮐ‪７‬ئ) ( ‪١‬ـ د ﺗﺠﺰﻳﻲ وړ ﻧﻪ دى‪.‬‬
‫‪٢‬ـ ﺗﺎﻣﺴﻦ‬ ‫‪١٠‬ـ داﻟﺘﻮن ﭘﻪ دي ﺑﺎور وو ﭼ‪ ３‬اﺗﻮم ) (‬
‫‪٣‬ـ د ﺗﺠﺰﻳﻲ وړ دى‪.‬‬ ‫‪١١‬ـ ﭘﻪ دوﻫﻢ ﻣﺪار ﮐ‪ ３‬ﭘﻪ اﻋﻈﻤﻲ ﺗﻮ‪－‬ﻪ ) (‬
‫‪٤‬ـ دوه اﻟﮑﺘﺮوﻧﻪ ‪＄‬ﺎﻳ‪８‬ي‪.‬‬ ‫‪١٢‬ـ د اﺗﻮم ﺟﻮړ＊ﺖ د ﻣﻤﻴﺰ ﻟﺮوﻧﮑﻲ ﮐﻴﮏ ﭘﻪ ﺷﮑﻞ‬
‫‪ ٥‬ـ ‪ ٨‬اﻟﮑﺘﺮوﻧﻪ ‪＄‬ﺎﻳ‪８‬ي‪.‬‬ ‫دي) (‬
‫‪ ٦‬ـ رادرﻓﻮرد‪.‬‬
‫‪11‬‬
 ‫دوﻳﻢ ＇ﭙﺮﮐﻰ‬
‫ﭘــــﻪ دوراﻧﻲ ﺟﺪول ﮐ‪ ３‬د ﻋﻨﺼﺮوﻧﻮ‬
‫ﺗﺮﺗﻴﺐ د ﻫﻐﻮي د ﺧﻮا‪請‬ﻮ ﭘﺮﺑﻨﺴ＀‬
‫ﺗﺮاوﺳــﻪ ﭘــﻮرې ‪ ١١٨‬ﻋﻨﺼﺮه ﭘﻴﮋﻧﺪل ﺷــﻮي او ﭘﻪ‬
‫ﺟــﺪول ﮐ‪＄ ３‬ﺎى ﭘﺮ ‪＄‬ﺎى ﺷــﻮي دي‪ .‬ﻟﻪ ﻫﻐﻮي د‬
‫ډﻟﻮ ＇ﺨﻪ ‪ ٩٠‬ﻋﻨﺼﺮوﻧﻪ ﭘﻪ ﻃﺒﻴﻌﺖ ﮐ‪ ３‬ﭘﻴﺪاﮐ‪８５‬ي‬
‫او ﭘﺎﺗ‪ ３‬ﻳﻲ ﭘﻪ ﻫﺴﺘﻮي ﻻﺑﺮاﺗﻮاروﻧﻮ ﮐ‪ ３‬ﺟﻮړ ﺷﻮي‬
‫دي‪ ،‬ﭼ‪ ３‬د ﻣﺼﻨﻮﻋﻲ ﻋﻨﺼﺮوﻧﻮ ﭘﻪ ﻧﺎﻣﻪ ﻳﺎد‪８４‬ي‪.‬‬
‫دا ﭼ‪ ３‬دوره ﻳﻲ ﺟﺪول ＇ﻪ ﺷﻲ دي؟ ﻋﻨﺼﺮوﻧﻪ ＇ﻨ‪／‬ﻪ‬
‫ﭘﻪ ﻫﻐﻪ ﮐ‪＄ ３‬ﺎى ﭘﻪ ‪＄‬ﺎى ﺷــﻮي دي؟ د ﻋﻨﺼﺮوﻧﻮ ﭘﻪ‬
‫دوره ﻳــﻲ ﺟﺪول ﮐ‪ ３‬د ‪－‬ــﺮوپ او دوري ﺗﺮ ﻣﻨ‪＇ ＃‬ﻪ‬
‫ﺗﻮﭘﻴﺮ دي؟ د ﻓﻠﺰاﺗﻮ او ﻏﻴﺮ ﻓﻠﺰاﺗﻮ ﺗﺮ ﻣﻨ‪＇ ＃‬ﻪ ﺗﻮﭘﻴﺮوﻧﻪ‬
‫ﺷــﺘﻮن ﻟﺮي؟ دا ！ﻮﻟﻲ ﻫﻐﻪ ﭘﻮ＊ﺘﻨ‪ ３‬دي ﭼ‪ ３‬د ﻫﻐﻮي‬
‫‪＄‬ﻮاﺑﻮﻧﻪ ﭘﻪ دې ＇ﭙﺮﮐﻲ ﮐ‪ ３‬ﻣﻮﻧﺪ ﻻى ﺷﻲ‪.‬‬
‫د ‪＄‬ﻮاﺑﻮﻧﻮ ﻟﻪ ﻻﺳﺘﻪ را وړﻟﻮ ﺳﺮه ﺳﻢ ﺗﺎﺳﻮﺗﻪ د ﻋﻠﻢ‬
‫ﻧﻮى ﺑﺎب ﭘﺮاﻧﺴﺘﻞ ﮐ‪８５‬ي‪ ،‬ﭼ‪ ３‬ﻟﻪ دې ﻻرې ﺑﻪ ﺗﺎﺳ‪３‬‬
‫ﺗﻪ د ﺳﺎﻳﻨﺲ د ﻋﻠﻢ زده ﮐ‪７‬ه ﻻ ډ‪４‬ﺮه اﺳﺎﻧﻪ ﺷﻲ‪.‬‬
‫‪12‬‬
 ‫د ﻋﻨﺼﺮوﻧﻮ دوره ﻳﻲ )ﺗﻨﺎوﺑﻰ( ﺟﺪول‬
‫＇ﺮﻧ‪／‬ﻪ ﭼ‪ ３‬ﭘﻪ ﺳﺮﻳﺰه ﮐ‪ ３‬ووﻳﻞ ﺷﻮل‪ ،‬ﭘﻮﻫﺎﻧﻮ ﻫﻠ‪＄ ３‬ﻠ‪ ３‬وﮐ‪７‬ي ﭼ‪ ３‬ﻋﻨﺼﺮوﻧﻪ‬
‫ﻋﻨﺎﺻﺮ‬
‫د ﻫﻐﻮى د ورﺗﻪ ﺧﻮا‪請‬ﻮ ﭘﺮ ﺑﻨﺴ＀ ﭘﻪ ！ﺎﮐﻠﻮ ‪－‬ﺮوﭘﻮﻧﻮ ﮐ‪＄ ３‬ﺎى ﭘﺮ ‪＄‬ﺎى ﮐ‪７‬ي‪.‬‬
‫ددې ﻫﺪف ﺗﺮﺳــﺮه ﮐﻮﻟﻮ ﻟﭙﺎره ﻋﻨﺼﺮوﻧﻪ ﭘﻪ ﻟﻮﻣ‪７‬ي ﺳــﺮﮐ‪ ３‬ﭘــﻪ ﻓﻠﺰ او ﻏﻴﺮﻓﻠﺰ‬
‫ﻏﻴﺮ ﻓﻠﺰ‬ ‫ﺷﺒﻪ ﻓﻠﺰ‬ ‫ﻓﻠﺰ‬ ‫وو‪４‬ﺸﻞ ﺷــﻮل‪ ،‬وروﺳﺘﻪ ﻟﻪ ﻫﻐﻪ وﻟﻴﺪل ﺷــﻮل ﭼ‪＄ ３‬ﻴﻨ‪ ３‬ﻋﻨﺼﺮوﻧﻪ دوه ‪－‬ﻮﻧ‪３‬‬
‫ﺧﺎ‪請‬ﻴــﺖ )ﻫــﻢ ﻓﻠﺰ او ﻫﻢ ﻏﻴﺮﻓﻠﺰ( ﻟﻪ ‪＄‬ﺎﻧﻪ ＇ﺨﻪ ＊ــﻴﻲ؛ ﻧﻮ ﻟﻪ دې اﻣﻠﻪ ﺷــﺒﻪ‬
‫ﻓﻠﺰات ﭘﻪ ﭘﺎﺳﻨ‪ ３‬ﺗﻘﺴﻴﻤﺎت ﮐ‪ ３‬ورزﻳﺎت ﺷﻮل‪.‬‬
‫)‪ (٢-١‬ﺷﮑﻞ‬
‫اﻟﻒ‪ :‬ﺳﺮب‪ ،‬د ﻓﻠﺰ ﻧﻤﻮﻧﻪ‬
‫ب‪ :‬ﺳﻠﻔﺮ‪ ،‬د ﻏﻴﺮ ﻓﻠﺰ ﻧﻤﻮﻧﻪ‬ ‫ﺝ(‬ ‫ﺏ(‬ ‫ﺍﻟﻒ(‬
‫ج‪ :‬ﺳﻠﻴﮑﺎن‪ ،‬د ﺷﺒﻪ ﻓﻠﺰ ﻧﻤﻮﻧﻪ‬
‫ﮐﻠﻪ ﭼ‪ ３‬ﻧﻮي ﻋﻨﺼﺮوﻧﻪ ﮐﺸــﻒ ﺷــﻮل‪ ،‬دې و‪４‬ﺸــﻠﻮ ﻫﻢ وﻧﺸــﻮ ﮐﻮﻻى ﭼ‪ ３‬ډ‪４‬ﺮو‬
‫ﭘﻮ＊ــﺘﻨﻮﺗﻪ ‪＄‬ﻮاب ورﮐ‪７‬ي‪ ،‬ﭘﻮﻫﺎن د داﺳــ‪ ３‬ﺧﻮا‪請‬ﻮ د ﻣﻮﻧﺪﻟﻮ ﭘﻪ ﻓﮑﺮ ﮐ‪ ３‬وﻟﻮﻳﺪل‬
‫ﭼ‪ ３‬و ﮐ‪７‬اى ﺷﻲ د ﻫﻐﻪ ﭘﻪ واﺳﻄﻪ ﻋﻨﺼﺮوﻧﻪ داﺳ‪ ３‬ﺗﺮﺗﻴﺐ ﮐ‪７‬ي ﭼ‪ ３‬د ﻫﻐﻮي دﻳﻮه‬
‫ﻋﻨﺼﺮ د ﺧﻮا‪請‬ﻮ ﭘﻪ ﭘﻮﻫﻴﺪﻟﻮ د ‪＄‬ﻴﻨﻰ د ﻧﻮرو د ﺧﻮا‪請‬ﻮ ﭘﻪ ﻫﮑﻠﻪ ﻫﻢ ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت ﺗﺮ‬
‫ﻻﺳﻪ ﮐ‪７‬ي‪.‬‬
‫روﺳــﻲ ﭘﻮه د ﻳﻤﻴﺘﺮى اﻳﻮاﻧﻮ وﻳﭻ ﻣﻨﺪﻟﻴﻒ ﭘﻪ ‪ ١٨٦٩‬ﮐﺎل ﮐ‪ ３‬ﻋﻨﺼﺮوﻧﻪ دﻫﻐﻮي د‬
‫اﺗﻮﻣﻲ ﮐﺘﻠ‪ ３‬د زﻳﺎﺗﻮاﻟﻰ ﭘﺮ ﺑﻨﺴــ＀ دوراﻧﻲ ﺟﺪول ﺗﺮﺗﻴﺐ ﮐ‪ .７‬د ﻣﻨﺪﻟﻴﻒ ﺗﺮوﺧﺘﻪ ﺗﺮ‬
‫وﺧﺘﻪ ﭘﻮري‪ ٦٣‬ﻋﻨﺼﺮوﻧﻪ ﮐﺸﻒ ﺷﻮي وو‪ .‬ﻣﻨﺪﻟﻴﻒ ددې ﺧﺎ‪請‬ﻴﺖ )اﺗﻮﻣﻲ ﮐﺘﻠ‪(３‬‬
‫ﭘﻪ اﺳﺘﻔﺎدي ﺳﺮه د ﻫﻐﻮ ﻋﻨﺼﺮوﻧﻮ ‪＄‬ﺎﻳﻮﻧﻪ ﭼ‪ ３‬ﺗﺮ ﻫﻐﻪ وﺧﺘﻪ ﭘﻮرې ﮐﺸﻒ ﺷﻮي ﻧﻪ وو‬
‫ﺗﺶ ﭘﺮ ‪＋４‬ﻮدل‪ .‬دا ﮐﺎر ددې ﻻﻣﻞ ﺷﻮ ﭼ‪ ３‬ﭘﻮﻫﺎن ﻳﻮ ﻟﻪ ﺑﻞ ﻧﻪ وروﺳﺘﻪ د ﺧﭙﻠﻮ ﻫﻠﻮ‪＄‬ﻠﻮ‬
‫‪13‬‬
‫ﭘﻪ ﺗﺮڅ ﮐ‪ ３‬ﻫﻐﻪ ﻋﻨﺼﺮوﻧﻪ ﭼ‪ ３‬ﭘﻴﮋﻧﺪل ﮐﻴﺪل ﭘﻪ ﺗﺸﻮ ﭘﺮ‪＋４‬ﻮدل ﺷﻮو ‪＄‬ﺎﻳﻮﻧﻮ ﮐ‪＄ ３‬ﺎى ﭘﻪ ‪＄‬ﺎى ﮐ‪７‬ي‪ .‬ﻣﻨﺪﻟﻴﻒ‬
‫ﻓﮑﺮ ﮐﺎوه ﭼ‪ ３‬د ﻋﻨﺼﺮوﻧﻮ ！ﻮل ﺧﻮاص د ﻫﻐﻮي ﭘﻪ اﺗﻮﻣﻲ ﮐﺘﻠ‪ ３‬ﭘﻮرې ﺗ‪７‬ﻟﻲ دي‪ .‬ﻣﻨﺪﻟﻴﻒ د ﮐﺎر د أﺳﺎﻧﺘﻴﺎ د‬
‫ﭘﺎره ﻟﻪ ﻋﻨﺼﺮوﻧﻮ د ﻣﮑﻤﻞ ﻧﻮم ﭘﻪ ﻋﻮض دﻫﻐﻮي ﺳﻤﺒﻮﻟﻮﻧﻪ ﭘﻪ ﺧﭙﻞ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﺷﻮي ﺟﺪول ﮐ‪ ３‬وﻟﻴﮑﻞ‪.‬‬
‫د ﻣﻨﺪﻟﻴﻒ ﭘﻪ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﺷﻮي ﺟﺪول ﮐ‪ ３‬ﻋﻨﺼﺮوﻧﻪ د ﻫﻐﻮي د اﺗﻮﻣﻲ ﮐﺘﻠ‪ ３‬د زﻳﺎﺗﻮاﻟﻲ ﭘﻪ ﺑﻨﺴ＀ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﺷﻮي وو ‪＄،‬ﻴﻨﻲ‬
‫ﺳﺘﻮﻧﺰې راﻣﻨ‪ ＃‬ﺗﻪ ﺷﻮي؛ د ﻣﺜﺎل ﭘﻪ ﺗﻮ‪－‬ﻪ‪ :‬د ار‪－‬ﻮن ﻋﻨﺼﺮ )‪ (Ar‬ﭼ‪ ３‬اﺗﻮﻣﻲ ﮐﺘﻠﻪ ﻳ‪ ٤٠ ３‬ده ‪،‬ﺑﺎﻳﺪ ﻫﺴﻲ ﺗﺮﺗﻴﺐ‬
‫ﺷﻮى واى ﭼ‪ ３‬د ﭘﻮﺗﺎﺷﻴﻢ ﻋﻨﺼﺮ )‪＇ (K‬ﺨﻪ ﭼ‪ ３‬اﺗﻮﻣﻰ ﮐﺘﻠ‪ ﾢ‬ﻳ‪ ٣٩ ３‬ده ﺧﻮ وروﺳﺘﻪ راﻏﻠﻰ واى‪ ،‬ﻣﻨﺪﻟﻴﻒ د‬
‫ﺧﭙﻠ‪ ３‬ﻃﺮﺣﻲ ﭘﺮﺧﻼف ﻋﻨﺼﺮوﻧﻪ د ﻫﻐﻮى د ورﺗﻪ ﺧﻮا‪請‬ﻮ ﭘﺮ ﺑﻨﺴ＀ ﭘﻪ ﺧﭙﻠﻮ اړوﻧﺪ ‪－‬ﺮوﭘﻮﻧﻮ ﮐ‪＄ ３‬ﺎى ﭘﻪ ‪＄‬ﺎى‬
‫ﮐ‪７‬ل‪＄ ،‬ﮑﻪ ﭼ‪ ３‬ﻣﻨﺪﻟﻴﻒ ﻓﮑﺮ ﮐﺎوه ﭼ‪ ３‬ﻣﻤﮑﻦ ده ﭘﻪ ﺧﭙﻠﻪ د ﻋﻨﺼﺮوﻧﻮ د اﺗﻮﻣﻲ ﮐﺘﻠ‪ ３‬ﭘﻪ اﻧﺪازه ﮐﻮﻟﻮ ﮐ‪ ３‬اﺷﺘﺒﺎه‬
‫ﮐ‪７‬ي وي‪.‬‬
‫ﮐ‪７‬ﻧﻪ‬
‫د ﻣﻨﺪﻟﻴﻒ ﺟﺪول ﺗﻪ ‪＄‬ﻴﺮﺷﺊ او ﻫﻐﻪ ﻋﻨﺼﺮوﻧﻪ ﭘﻪ ﮐ‪ ３‬ﭘﻴﺪا ﮐ‪７‬ئ ﭼ‪ ３‬د ﻣﻨﺪﻟﻴﻒ د ﻗﺎﻋﺪي ﭘﻪ ﺧﻼف ﭘﺮ ﻫﻐﻪ ﮐ‪＄ ３‬ﺎى ﭘﻪ ‪＄‬ﺎى ﺷﻮي وي‪.‬‬
‫ﭘــﻪ ‪ ١٩١٤‬ﮐﺎل ﮐــ‪ ３‬ﻫﻨــﺮى ﻣﻮزﻟﻰ او را در ﻓــﻮرد اﻧ‪／‬ﻠﻴﺴــ‪ ３‬او ﻧﻴﻮزﻳﻼﻧﺪي ﭘﻮﻫﺎﻧــﻮ د ﻋﻨﺼﺮوﻧﻮ اﺗﻮﻣﻲ‬
‫ﻧﻤﺒﺮﮐﺸﻒ ＇ﺨﻪ وروﺳﺘﻪ ووﻳﻞ ﭼ‪ ３‬د ﻣﺨﺘﻠﻔﻮ ﻋﻨﺼﺮوﻧﻮ اﺗﻮﻣﻮﻧﻪ ﻣﺨﺘﻠﻒ اﺗﻮﻣﻲ ﻧﻤﺒﺮوﻧﻪ ﻟﺮي‪.‬‬
‫ﮐﻠﻪ ﭼ‪ ３‬اﺗﻮﻣﻲ ﻧﻤﺒﺮد ﻋﻨﺼﺮوﻧﻮ د ﺗﺮﺗﻴﺐ ﻟﻪ ﭘﺎره ﭘﻪ ﺟﺪول ﮐ‪ ３‬ﻣﻌﻴﺎر و ！ﺎﮐﻞ ﺷــﻮ‪ ،‬ﻧﻮ د ﻣﻨﺪﻟﻴﻒ د ﺟﺪول‬
‫ﺳﺘﻮﻧﺰه ﻟﻪ ﻣﻨ‪％‬ﻪ ﻻړه‪.‬‬
‫د ﻋﻨﺎ‪請‬ﺮو ﻧﻨﻨﻰ دوراﻧﻲ ﺟﺪول د اﺗﻮﻣﻲ ﻧﻤﺒﺮ ﭘﺮ ﺑﻨﺴ＀ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﺷﻮي دي‪.‬‬
‫‪14‬‬
 ‫)‪ (٦-٢‬ﺷــﮑﻞ د ﻋﻨﺼﺮوﻧﻪ‬
‫دوراﻧﻲ ﺟﺪول ﭼ‪ ３‬ﻣﻨﺪﻟﻴﻒ‬
‫د ﻟﻮﻣ‪７‬ۍ ‪＄‬ــﻞ دﭘﺎره ﺗﺮﺗﻴﺐ‬
‫ﮐ‪７‬‬
‫‪15‬‬
 ‫‪－‬ﺮوﭘﻮﻧﻪ او ﺗﻨﺎوﺑﻮﻧﻪ )دوري(‬
‫＇ﺮﻧ‪／‬ــﻪ ﭼــ‪ ３‬ﭘﻪ دوراﻧﻲ ﺟﺪول ﮐ‪－ ３‬ﻮرئ‪ ،‬ﭘﻪ ﻫﻐﻪ ﮐ‪ ３‬اﻓﻘﻲ او ﻋﻤﻮدي ﻗﻄﺎروﻧﻪ ﺷــﺘﻮن ﻟﺮي‪ .‬د دوراﻧﻲ‬
‫ﺟﺪول اﻓﻘﻲ ﻗﻄﺎروﻧﻪ د ﺗﻨﺎوب ﻳﺎ دورې )‪ (period‬ﭘﻪ ﻧﺎﻣﻪ ﻳﺎد‪８４‬ي‪ .‬ﻋﻨﺼﺮوﻧﻪ ﭘﻪ ﭘﺮﻳﻮدوﻧﻮ ﮐ‪ ３‬د ﻫﻐﻮي د‬
‫اﺗﻮﻣﻲ ﻧﻤﺒﺮ ﭘﺮﻟﻪ ﭘﺴﻰ د زﻳﺎﺗﻮاﻟﻰ ﭘﺮ ﺑﻨﺴ＀ ‪＄‬ﺎى ﭘﻪ ‪＄‬ﺎى ﺷﻮي دي؛ د ﻣﺜﺎل ﭘﻪ ﺗﻮ‪－‬ﻪ‪ :‬د ﻟﻴﺘﻴﻢ اﺗﻮﻣﻲ ﻧﻤﺒﺮ‪٣‬‬
‫د ﺑﻴﺮﻳﻠﻴﻢ اﺗﻮﻣﻲ ﻧﻤﺒﺮ‪ ،٤‬د ﺑﻮرون اﺗﻮﻣﻲ ﻧﻤﺒﺮ‪ ،٥‬د ﮐﺎرﺑﻦ اﺗﻮﻣﻲ ﻧﻤﺒﺮ‪ ٦‬او داﺳــ‪ ３‬ﻧﻮردي ﭼ‪！ ３‬ﻮل ﭘﻪ ﻳﻮه‬
‫دوره ﮐ‪＄ ３‬ﺎى ﻧﻴﻮﻟﻲ دي او د دوو ＇ﻨ‪ ，‬ﭘﻪ ＇ﻨ‪ ，‬ﻋﻨﺼﺮوﻧﻮ د اﺗﻮﻣﻲ ﻧﻤﺒﺮوﻧﻮ ﺗﺮﻣﻨ‪ ＃‬ﺗﻮﭘﻴﺮ ﻳﻮ دي‪.‬‬
‫)‪(٢-٣‬ﺷﮑﻞ د ﻋﻨﺼﺮوﻧﻮ د دوراﻧﻲ‬
‫ﺟﺪول دوﻳﻤﻪ دوره‬
‫＇ﺮﻧ‪／‬ــﻪ ﭼ‪ ３‬د ﻋﻨﺼﺮوﻧﻮ ﺧﻮاص ﭘﻪ ！ﺎﮐﻠﻮ وا！ﻨﻮ ﮐ‪ ３‬ﭘﻪ ‪－‬ﺮ‪＄‬ﻨﺪه ﺑ‪２‬ﻪ ﺗﮑﺮار ﮐﻴ‪８‬ې‪) ،‬د ﻋﻨﺼﺮوﻧﻮ ﺧﻮاص ﭘﻪ‬
‫ﺗﻨﺎوﺑﻲ ﺷــﮑﻞ ﺗﮑﺮار‪８４‬ي‪ (.‬ﻧﻮ ﻋﻨﺼﺮوﻧﻮ دﻳﻮې دوري د ﺑﺸــﭙ‪７‬ﻳﺪو ＇ﺨﻪ وروﺳﺘﻪ ﭘﻪ ﻋﻤﻮدي ﺳﺘﻨﻮ ﮐ‪ ３‬ﻳﻮ د‬
‫ﺑﻞ ﻻﻧﺪې ﻟﻴﮑﻞ ﮐ‪８５‬ي‪.‬‬
‫ﭘﻪ ﺟﺪول ﮐ‪ ３‬ﻋﻤﻮدي ﺳﺘﻨ‪ ３‬د ‪－‬ﺮوپ او ﻳﺎ ﮐﻮرﻧ‪ ９‬ﭘﻪ ﻧﻮم ﻳﺎد‪８４‬ي‪ .‬ﻋﻨﺼﺮوﻧﻮ ﭘﻪ ﻋﻤﻮدي ﺳﺘﻨﻮ ﮐ‪ ３‬د ﻫﻐﻮي‬
‫د وروﺳﺘﻲ اﻧﺮژﻳﮑﻲ ﺳﻮﻳ‪ ３‬د اﻟﮑﺘﺮوﻧﻮﻧﻮ د ﺷﻤ‪５‬ﺮ ﭘﺮ ﺑﻨﺴ＀ ‪＄‬ﺎى ﭘﻪ ‪＄‬ﺎى ﺷﻮي دي؛ د ﻣﺜﺎل ﭘﻪ ﺗﻮ‪－‬ﻪ‪ :‬ﻫﻐﻪ‬
‫！ﻮل ﻋﻨﺎ‪請‬ﺮ ﭼ‪ ３‬ﭘﻪ ﻟﻮﻣ‪７‬ى ‪－‬ﺮوپ ﮐ‪＄ ３‬ﺎى ﻟﺮي ﭘﻪ ﺧﭙﻞ وروﺳــﺘﻲ اﻧﺮژﻳﮑﻰ ﻗﺸــﺮ ﮐ‪ ３‬ﻳﻮ اﻟﮑﺘﺮون ﻟﺮى‪.‬‬
‫)‪ (٢-٤‬ﺷﮑﻞ ﺗﻪ و ‪－‬ﻮرئ‪.‬‬
‫ﺳﺮه ﻟﻪ دې ﭼ‪ ３‬ﻫﺎﻳﺪروﺟﻦ ﻳﻮ ﻏﻴﺮﻓﻠﺰ دى او د ﻫﻐﻪ ډﻳﺮ ﮐﻴﻤﻴﺎوي ﺧﻮاص د ﻟﻮﻣ‪７‬ى ‪－‬ﺮوپ ﻟﻪ ﻧﻮرو ﻋﻨﺼﺮوﻧﻮ‬
‫ﺳﺮه ﺗﻮﭘﻴﺮ ﻟﺮى او ﭘﻪ ﺟﻼ ﺗﻮ‪－‬ﻪ ﺗﺮ ﻣﻄﺎﻟﻌ‪ ３‬ﻻﻧﺪې ﻧﻴﻮل ﮐ‪８５‬ي؛ﺧﻮ د ﻟﻮﻣ‪７‬ۍ ‪－‬ﺮوپ ﭘﻪ ﺳﺮﮐ‪＄ ３‬ﺎى ﻟﺮي؛ ﻧﻮ‬
‫‪＄‬ﮑﻪ د ﻋﻨﺼﺮوﻧﻮ ﭘﻪ ﻟﻮﻣ‪７‬ي ‪－‬ﺮوپ ﮐ‪ ３‬ﺷﭙ‪ ８‬ﻓﻠﺰي ﻋﻨﺼﺮوﻧﻪ ﺷﺘﻪ دي‪ .‬ﻫﻐﻮي ！ﻮل ﭘﻪ ﺧﭙﻞ وروﺳﺘﻨ‪ ３‬ﻗﺸﺮ‬
‫‪16‬‬
 ‫ﮐ‪ ３‬ﻳﻮ اﻟﮑﺘﺮون ﻟﺮى‪ .‬ددې ‪－‬ﺮوپ ﻋﻨﺼﺮوﻧﻪ د اﻟﻘﻠﻰ ﻓﻠﺰوﻧﻮ د ‪－‬ﺮوپ ﭘﻪ ﻧﺎﻣﻪ ﻳﺎدﻳ‪８‬ي‪.‬‬
‫‪Na‬‬ ‫‪8e‬‬ ‫‪Li‬‬
‫‪H‬‬
‫)‪ (٢-٢‬ﺷﮑﻞ د ﻟﻮﻣ‪７‬ۍ ‪－‬ﺮوپ د ‪＄‬ﻴﻨﻮ ﻋﻨﺼﺮوﻧﻪ او د ﻫﺎﻳﺪروﺟﻦ د اﺗﻮم ﺟﻮړ＊ﺖ‬
‫ﻋﻨﺼﺮوﻧﻪ ﭘﻪ ‪－‬ﺮوﭘﻮﻧﻮ ﮐ‪ ３‬د ﻫﻐﻮي د ﮐﻴﻤﻴﺎوي ورﺗﻪ ﺧﻮا‪請‬ﻮ ﭘﺮ ﺑﻨﺴــ＀ ﺗﺮﺗﻴﺐ‬
‫ﺷﻮي دي‪ ،‬ﮐﻪ ﭼ‪５‬ﺮﺗﻪ ﭘﻪ ﻳﻮ ‪－‬ﺮوپ ﭘﻮرې ﺗ‪７‬ﻟﻲ د ﻳﻮه ﻋﻨﺼﺮ ﭘﻪ ﮐﻴﻤﻴﺎوي ﺧﻮا‪請‬ﻮ‬
‫ﭘﻮه ﺷﻮ‪ ،‬د ﻫﻐﻪ ‪－‬ﺮوپ د ﻧﻮرو ﻋﻨﺼﺮوﻧﻮ د ﺧﻮا‪請‬ﻮ ﭘﻪ ﻫﮑﻠﻪ وړاﻧﺪوﻳﻨﻪ ﮐﻮﻻى‬
‫ﺷﻮ؛ ﻧﻮ وﻳﻼى ﺷﻮ ﭼ‪ ３‬د ﻳﻮه ‪－‬ﺮوپ ！ﻮل ﻋﻨﺼﺮوﻧﻪ ﭘﻪ ﺗﻘﺮﻳﺒﻲ ډول ورﺗﻪ ﮐﻴﻤﻴﺎوي‬
‫ﺧﻮاص ﻟﺮي‪.‬‬
‫ﻣﻨﺪﻟﻴﻒ د ﺧﭙﻞ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﺷــﻮي ﺟﺪول ﭘﻪ واﺳﻄﻪ و ﮐﻮﻻى ﺷــﻮ ل د ＇ﻮ ﻋﻨﺼﺮوﻧﻮ‬
‫ﺧﻮاص ﭼ‪ ３‬ﺗﺮ ﻫﻐﻪ وﺧﺘﻪ ﭘﻮرې ﭘﻴﮋﻧﺪل ﺷﻮي ﻧﻪ وو‪ ،‬ﭘﻪ دﻗﺖ ﺳﺮه وړاﻧﺪوﻳﻨﻪ وﮐ‪７‬ي؛‬
‫د ﺑﻴﻠ‪／‬ــﻰ ﭘﻪ ﺗﻮ‪－‬ﻪ‪ :‬د ﻳــﻮه ﻋﻨﺼﺮ د ‪＄‬ﻴﻨﻮ ﺧﻮا‪請‬ﻮ ﭘﻪ ﻫﮑﻠﻪ د ﻫﻐﻪ د ﻻﻧﺪﻳﻨﻲ او‬
‫ﺑﺎﻧﺪﻳﻨ‪ ９‬ﻋﻨﺼﺮوﻧﻮ د ﺧﻮا‪請‬ﻮ د اوﺳﻂ ﻧﻴﻮﻟﻮ ﻟﻪ ﻻرې وړاﻧﺪ وﻳﻨﻪ وﮐ‪７‬ي‪ .‬ﻫﻐﻪ ﭘﻪ‬
‫ﺧﭙﻠﻪ ﭘﺎﻳﻠﻮ اﺧﺴــﺘﻠﻮ دوﻣﺮه ډاډﻣﻦ وو ﭼ‪ ３‬ﮐﻮم ﻋﻨﺼﺮوﻧﻪ ﺗﺮ ﻫﻐﻪ وﺧﺘﻪ ﮐﺸﻒ‬
‫ﺷــﻮي ﻧﻪ وو ‪＄‬ﺎﻳﻮﻧﻪ ﻳ‪ ３‬ﭘﻪ ﺟﺪول ﮐ‪ ３‬ﺗﺶ ﭘﺮ‪＋４‬ــﻮدل‪＇ .‬ﻪ ﻣﻮده وروﺳﺘﻪ ﭼ‪３‬‬
‫)‪ (٢-٥‬ﺟﺪول ﻟﻮﻣ‪７‬ى ‪－‬ﺮوپ او د‬
‫ﻫﻐﻮى واﻗﻌﻲ ﺷﮑﻞ‬ ‫ﻫﻐﻪ ﻋﻨﺼﺮوﻧﻪ ﮐﺸــﻒ ﺷــﻮل‪ ،‬ﻫﻐــﻪ ﺗﺶ ‪＄‬ﺎﻳﻮﻧﻪ ﻳ‪ ３‬ډک ﮐــ‪７‬ل‪ .‬د ﻣﻨﺪﻟﻴﻒ د‬
‫ﺷــﻬﺮت زﻳﺎﺗﻮاﻟﻲ ډ‪４‬ﺮه ﺑﺮﺧﻪ د ﻫﻐﻪ د ﺳــﻤ‪ ３‬او دﻗﻴﻘﻲ وړاﻧﺪوﻳﻨﻲ ﺳﺮه اړﻳﮑﻪ‬
‫ﻟﺮﻟﻪ‪.‬‬
‫‪17‬‬
 ‫زﻳﺎﺗﻲ ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت‬
‫ﻣﻨﺪﻟﻴﻒ د ﻧﺎ ﭘﻴﮋﻧﺪل ﺷﻮو ﻋﻨﺎ‪請‬ﺮو و د ﺧﻮا‪請‬ﻮ د ﭘﻮﻫﻴﺪﻟﻮ ﻟﻪ ﭘﺎره د ﻫﻐﻮ ﭘﻴﮋﻧﺪل ﺷﻮو ﻋﻨﺼﺮوﻧﻮ )＊ﮑﺘﻪ او ﭘﻮرﺗﻪ( ﺧﻮاص ﺟﻤﻊ او‬
‫ﭘﺮ‪ ٢‬ﻳﻲ وو‪４‬ﺸﻞ او اوﺳﻂ ﻳﻲ ﭘﻴﺪا ﮐ‪ .７‬دﻏﻪ ﻻﺳﺘﻪ راﻏﻠ‪ ３‬اوﺳﻂ د ﻫﻐﻪ ﻋﻨﺼﺮ د ﺧﻮا‪請‬ﻮ ﻟﻪ ډﻟﻲ ＇ﺨﻪ ﻋﺒﺎرت وو؛ د ﺑﻴﻠ‪／‬ﻰ ﭘﻪ ﺗﻮ‪－‬ﻪ‪:‬‬
‫ﻓﺮض ﮐ‪７‬ي ﭼ‪ ３‬ﮐﺮ ﻳﭙﺘﻮن )‪ (Kr‬ﻳﻮ ﻧﺎﭘﻴﮋﻧﺪل ﺷــﻮي ﻋﻨﺼﺮدى ﭼ‪ ３‬د ﻫﻐﻪ اﻳﺸــﻴﺪو ！ﮑﻰ ﻫﻢ ﻣﻌﻠﻮم ﻧﻪ دى‪ .‬ﻧﻮ د ﻫﻐﻪ د ﭘﻴﺪاﮐﻮﻟﻮ ﻟﻪ‬
‫ﭘﺎره د ار‪－‬ﻮن )‪ (Ar‬د اﻳﺸــﻴﺪﻟﻮ ！ﮑﻰ )‪ (-1860C‬د زﻳﻨﻮن )‪ (Xc‬د اﻳﺸــﻴﺪﻟﻮ ！ﮑﻰ )‪ (-1120C‬ﺳــﺮه ﺟﻤﻊ او ﭘﺮ ‪ ٢‬ﻳ‪ ３‬وو‪４‬ﺸﺊ‬
‫ﭼ‪ ３‬ﭘﻪ ﭘﺎﻳﻠﻪ ﮐ‪ ３‬د ﮐﺮﻳﭙﺘﻮن د اﻳﺸﻴﺪﻟﻮ ！ﮑﻰ داﺳ‪ ３‬ﻻﺳﺘﻪ را‪＄‬ﻲ‪:‬‬
‫د ‪ Ar‬د ‪＄‬ﻮښ اﻳﺸﻴﺪو ‪ +‬د ‪ Xe‬د ‪＄‬ﻮښ اﻳﺸﻴﺪو‬
‫= د ‪ Kr‬داﻳﺸﻴﺪﻟﻮ ！ﮑﻰ ﭘﻪ ﺗﻘﺮﻳﺒﻰ ﺗﻮﮔﻪ‬
‫‪2‬‬
‫‪ = (−186 C ) + (−112 C ) = −149 0C‬ﺣﺴﺎﺑﻲ اوﺳﻂ‬
‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬
‫‪2‬‬
‫ﺣﺎ‪請‬ﻞ ﺷﻮي ﻋﺪد ‪ -1490C‬د ﮐﺮﻳﭙﺘﻮن د اﻳﺸﻴﺪﻟﻮ ！ﮑﻲ )‪ (-١٥٣‬ﺳﺮه ﻟ‪＇８‬ﻪ ﻣﺴﺎوي دي‪.‬‬
‫د ﻋﻨﺼﺮوﻧــﻮ دوراﻧﻲ ﺟﺪول ！ﻮل د اﺗﻠﺴــﻮ ﻋﻤﻮدي ﺳــﺘﻨﻮ او اوو دورو ＇ﺨﻪ‬
‫ﺟﻮړ ﺷﻮي دى‪.‬‬
‫د ﻋﻨﺼﺮوﻧﻮ د دوراﻧﻲ ﺟﺪول ‪－‬ﺮوﭘﻮﻧﻪ ﭘﻪ دوو ا‪請‬ﻠﻲ او ﻓﺮﻋﻲ ډﻟﻮو‪４‬ﺸــﻞ ﺷﻮي‬
‫دي ﭼ‪ ３‬ﻟﻪ ﻫﻐﻮ ډﻟﻮ‪＇ ،‬ﺨﻪ اﺗﻪ ‪－‬ﺮوﭘﻪ ﻳ‪ ３‬ا‪請‬ﻠﻲ ‪－‬ﺮوﭘﻮﻧﻪ )‪ (A‬او ﻧﻮرﻳ‪ ３‬ﻓﺮﻋ‪３‬‬
‫‪－‬ﺮوﭘﻮﻧــﻪ )‪ (B‬دي‪ ،‬ﭘﻪ ﻟﻮړو ！ﻮﻟ‪／‬ﻴﻮﮐ‪ ３‬ﺑﻪ ﻳﻲ وﻟﻮﻟﺊ؛ﺧﻮ ا‪請‬ﻠﻲ ‪－‬ﺮوﭘﻮﻧﻪ ﭘﻪ ﻟﻨ‪６‬‬
‫ډول ﻻﻧﺪې ﻣﻌﺮﻓ‪ ３‬ﮐ‪８５‬ي‪:‬‬
‫ﭘﻪ ﻟﻮﻣ‪７‬ى ا‪請‬ﻠﻲ ‪－‬ﺮوپ )‪ (IA‬ﮐ‪ ３‬ﭼ‪ ３‬د ﻟﻴﺘﻴﻢ )‪＇ (Li‬ﺨﻪ ﭘﻴﻞ او ﭘﻪ ﻓﺮاﻧﺴﻴﻢ‬
‫)‪ (Fr‬ﺧﺘﻤ‪５‬ــ‪８‬ي‪ ،‬ﺷــﭙ‪ ８‬ﻋﻨﺼﺮه ﺷــﺘﻪ دي‪ .‬ﻫﻤﺪارﻧ‪／‬ﻪ ﭘﻪ دوﻳــﻢ ا‪請‬ﻠﻲ ‪－‬ﺮوپ‬
‫)‪ (IIA‬ﮐ‪ ３‬ﺷــﭙ‪ ８‬ﻋﻨﺼﺮه‪ ،‬ﭘﻪ ﻫﺮﻳــﻮ درﻳﻢ)‪＇ (IIIA‬ﺨﻪ ﺗــﺮ اووم )‪(VIIA‬‬
‫‪－‬ﺮوﭘﻮﻧــﻮ ﮐــ‪ ３‬ﭘﻨ‪％‬ﻪ‪ ،‬ﭘﻨ‪％‬ﻪ ﻋﻨﺼﺮوﻧﻪ او ﭘﻪ اﺗﻢ ا‪請‬ﻠــﻲ ﮔﺮوپ )‪ (VIIIA‬ﮐ‪３‬‬
‫ﺷــﭙ‪ ８‬ﻋﻨﺼﺮه ﺷــﺘﻮن ﻟﺮى‪ .‬د )‪ (VIIIA‬ا‪請‬ﻠﻲ ‪－‬ﺮوپ ﭼــ‪ ３‬د ﻧﺠﻴﺒﻪ ‪－‬ﺎزوﻧﻮ‬
‫＇ﺨﻪ ﺗﺸــﮑﻴﻞ ﺷــﻮى دى‪請 ،‬ﻔﺮي ‪－‬ﺮوپ ﻫﻢ واﻳﻲ؛ ‪＄‬ﮑﻪ ﭼ‪ ３‬دا ﻋﻨﺼﺮوﻧﻪ‬
‫ﻏﻴﺮ ﻓﻌﺎل دي او ﮐﻴﻤﻴﺎوي ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﻟﻪ ‪＄‬ﺎﻧﻪ ﻧﻪ ＊ﻴﻲ‪.‬‬
‫د ﻋﻨﺼﺮوﻧــﻮ د دوراﻧﻲ ﺟﺪول ﭘﻪ ﻟﻮﻣ‪７‬ۍ دوره ﮐ‪ ３‬دوه ﻋﻨﺼﺮه )‪ H‬او ‪،(He‬‬
‫ﭘــﻪ دوﻳﻤﻪ او درﻳﻤﻪ دوره ﮐ‪ ３‬اﺗﻪ‪ ،‬اﺗــﻪ ﻋﻨﺼﺮه‪ ،‬ﭘﻪ ＇ﻠﻮرﻣﻪ او ﭘﻨ‪％‬ﻤﻪ دوره ﮐ‪３‬‬
‫اﺗﻠﺲ‪ ،‬اﺗﻠﺲ ﻋﻨﺼﺮه‪ ،‬ﭘﻪ ﺷــﭙ‪８‬ﻣﻪ دوره ﮐ‪ ３‬دوه دﻳﺮش ﺷــﺘﻮن ﻟﺮي؛ ﺧﻮ اووم‬
‫ﭘﺮﻳﻮد ﺗﺮ اوﺳﺘﻪ ﺑﺸﭙ‪ ７‬ﺷﻮى ﻧﻪ دى‪.‬‬ ‫)‪ (٢-٤‬ﺟﺪول اﺗﻢ ‪－‬ﺮوپ ﻳﺎ ‪請‬ﻔﺮى‬
‫‪－‬ﺮوپ او د ﻫﻐﻮي ﺣﻘﻴﻘﻰ اﻧ‪％‬ﻮروﻧﻪ‬
‫‪18‬‬
 ‫ﮐ‪７‬ﻧﻪ‬
‫د ﻻﻧﺪﻳﻨﻴﻮ ﻋﻨﺼﺮوﻧﻮ ﻣﻮﻗﻌﻴﺖ ﭘﻪ دوراﻧﻲ ﺟﺪول ﮐ‪ ３‬د ‪－‬ﺮوپ او دورې ﭘﺮ ﺑﻨﺴ＀ و ！ﺎﮐﺊ‪:‬‬
‫ج‪ :‬ﻧﻴﻮن‬ ‫ب‪ :‬ﻓﻠﻮرﻳﻦ‬ ‫اﻟﻒ‪ :‬ﭘﻮﺗﺎﺷﻴﻢ‬
‫د ﻋﻨﺼﺮوﻧﻮ ورﺗﻪ ﮐﻴﻤﻴﺎوي ﺧﻮاص ﭘﻪ ﻳﻮ ‪－‬ﺮوپ ﮐ‪３‬‬
‫ﭘﻪ ﺗ‪５‬ﺮو ﻟﻮﺳــﺘﻮﻧﻮ ﮐ‪ ３‬ﻣﻮوﻟﻮﺳــﺘﻞ ﭼ‪ ３‬د ﻋﻨﺼﺮوﻧﻮ ﺗﺮﺗﻴﺐ او ‪＄‬ﺎى ﭘﻪ ‪＄‬ﺎى ﮐﻮل ﭘﻪ ﻳﻮه ‪－‬ﺮوپ ﮐ‪ ３‬د ﻫﻐﻮي‬
‫د ورﺗﻪ ﮐﻴﻤﻴﺎوي ﺧﻮا‪請‬ﻮ ﭘﺮ ﺑﻨﺴــ＀ ﺗﺮﺳــﺮه ﺷــﻮي دي؛ ﻫﻤﺪارﻧ‪／‬ﻪ زده ﮐ‪７‬ي ﻣﻮ دي ﭼ‪ ３‬ﮐﻪ ﭘﻪ ﻳﻮه ‪－‬ﺮوپ‬
‫ﮐــ‪ ３‬د ﻳــﻮه ﻋﻨﺼﺮ د ﮐﻴﻤﻴﺎوي ﺧﻮا‪請‬ﻮ ﭘﻪ ﻫﮑﻠﻪ ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت وﻟﺮو؛ ﻧﻮ ﮐﻮﻻى ﺷــﻮ ﭼ‪ ３‬د ﻫﻐﻪ ‪－‬ﺮوپ د ﻧﻮرو‬
‫ﻋﻨﺼﺮوﻧــﻮ دﮐﻴﻤﻴــﺎوي ﺧﻮا‪請‬ﻮ ﭘﻪ ﻫﮑﻠﻪ ﻻزﻣﻪ وړاﻧﺪوﻳﻨﻪ وﮐ‪７‬و؛ د ﻣﺜﺎل ﭘﻪ ﺗﻮ‪－‬ﻪ‪ :‬ﮐﺎرﺑﻦ )‪ (C‬او اﮐﺴــﻴﺠﻦ‬
‫)‪ (O2‬ﺳﺮه ﺗﻌﺎﻣﻞ ﮐﻮي او د ﮐﺎرﺑﻦ داي اﮐﺴﺎﻳﺪ )‪ (CO2‬ﻣﺮﮐﺐ ﺟﻮړوي‪ ،‬د وړاﻧﺪي ﺷﻮي ﻣﺜﺎل ﭘﻪ ﭘﺎم ﮐ‪３‬‬
‫ﻧﻴﻮﻟﻮ ﺳــﺮه ﺳــﻢ ﮐﻮﻻى ﺷــﻮ د ﻫﻐﻪ ﻣﺮﮐﺐ د ﺟﻮړﻳﺪو ﭘﻪ ﻫﮑﻠﻪ وړاﻧﺪوﻳﻨﻪ و ﮐ‪７‬و ﮐﻮم ﭼ‪ ３‬د ﮐﺎرﺑﻦ او ﺳﻠﻔﺮ‬
‫)‪ (S‬د ﺗﻌﺎﻣﻞ ﭘﻪ واﺳﻄﻪ ﻻﺳﺘﻪ را‪＄‬ﻲ‪ .‬ﻫﻐﻪ ﻣﺮﮐﺐ ﭼ‪ ３‬ﮐﺎرﺑﻦ او ﺳﻠﻔﺮ د ﺗﻌﺎﻣﻞ ﭘﻪ واﺳﻄﻪ ﺟﻮړ‪８４‬ي‪ .‬د ﮐﺎرﺑﻦ‬
‫ډاي ﺳﻠﻔﺎﻳﺪ )‪ (CS2‬ﻣﺮﮐﺐ ﺑﻪ وي‪.‬‬
‫ﮐ‪７‬ﻧﻪ‬
‫د ورﮐ‪ ７‬ﺷﻮو ﺑﻴﻠ‪／‬ﻮ ﭘﻪ ﮐﺎروړﻟﻮ ﺳﺮه ﻻﻧﺪﻳﻨ‪ ３‬ﺟﺪول ﺑﺸﭙ‪ ７‬ﮐ‪７‬ئ‪.‬‬
‫د ﻣﺮﮐﺐ ﻓﻮرﻣﻮل‬ ‫د ﻣﺮﮐﺐ ﻧﻮم ﻳﻰ‬ ‫د ﻋﻨﺼﺮوﻧﻮ ﻧﻮم او ﺳﻤﺒﻮل‬ ‫د ﻋﻨﺎ‪請‬ﺮو ﻧﻮم او ﺳﻤﺒﻮل‬
‫‪NaCl‬‬ ‫ﺳﻮدﻳﻢ ﮐﻠﻮراﻳﺪ‬ ‫ﮐﻠﻮرﻳﻦ ‪Cl‬‬ ‫ﺳﻮدﻳﻢ ‪Na‬‬
‫ﺑﺮوﻣﻴﻦ ‪Br‬‬ ‫ﺳﻮدﻳﻢ ‪Na‬‬
‫‪MgI2‬‬ ‫ﻣ‪／‬ﻨﻴﺰﻳﻢ آﻳﻮداﻳﺪ‬ ‫آﻳﻮدﻳﻦ ‪I‬‬ ‫ﻣ‪／‬ﻨﻴﺰﻳﻢ ‪Mg‬‬
‫‪MgF2‬‬ ‫ﻓﻠﻮرﻳﻦ ‪F‬‬ ‫ﻣ‪／‬ﻨﻴﺰﻳﻢ ‪Mg‬‬
‫‪AlCl3‬‬ ‫اﻟﻤﻮﻧﻴﻢ ﮐﻠﻮارﻳﺪ‬ ‫ﮐﻠﻮرﻳﻦ ‪Cl‬‬ ‫اﻟﻤﻮﻧﻴﻢ ‪Al‬‬
‫‪BCl3‬‬ ‫ﮐﻠﻮرﻳﻦ ‪Cl‬‬ ‫ﺑﻮرون ‪B‬‬
‫‪19‬‬
 ‫د ﻓﻠﺰوﻧﻮ او ﻏﻴﺮﻓﻠﺰوﻧﻮ ﺗﺮﻣﻨ‪ ＃‬ﺗﻮﭘﻴﺮ‬
‫ﻣﺨﮑ‪ ３‬ﻣﻮ زده ﮐ‪７‬ل ﭼ‪ ３‬د دوراﻧﻲ ﺟﺪول ！ﻮل ﻋﻨﺼﺮوﻧﻮ ﭘﻪ درې ﺑﻨﺴ＂ﻴﺰو ډﻟﻮ ﻓﻠﺰوﻧﻮ‪ ،‬ﻏﻴﺮﻓﻠﺰوﻧﻮ او ﺷﺒﻪ‬
‫ﻓﻠﺰوﻧﻮ و‪４‬ﺸﻞ ﺷﻮي دي‪.‬‬
‫ﻓﻠﺰوﻧﻪ د ﻫﻐﻮي د ﻓﻠﺰي اړﻳﮑﻮ ﭘﺮ ﺑﻨﺴ＀ ﭼ‪ ３‬ﭘﻪ راﺗﻠﻮﻧﮑﻮ ！ﻮﻟ‪／‬ﻴﻮ ﮐ‪ ３‬ﻟﻮﺳﺘﻞ ﮐ‪８５‬ي‪ ،‬د ﺑﺮ‪＋４‬ﻨﺎ او ﺗﻮدوﺧﻰ‬
‫دﺗﻴﺮوﻟﻮ ＊ــﻪ ﺧﺎ‪請‬ﻴﺖ ﻟﺮي او ﻏﻴﺮﻓﻠﺰوﻧﻪ د ﺑﺮ‪＋４‬ــﻨﺎ او ﺗﻮدوﺧ‪ ３‬ﺗﻴﺮوﻟﻮ ﺧﺎ‪請‬ﻴﺖ ډ‪４‬ﺮﮐﻢ ﻟﺮي‪ .‬ﺷــﺒﻪ ﻓﻠﺰوﻧﻪ‬
‫ﻣﻨ‪％‬ﻨﻰ ﺧﻮاص ﻳﻌﻨ‪ ３‬دوه ‪－‬ﻮﻧﻲ ﻓﻠﺰي او ﻏﻴﺮﻓﻠﺰي ﺧﻮاص ﻟﻪ ‪＄‬ﺎﻧﻪ ＊ﻴﻲ‪.‬‬
‫ﮐ‪７‬ﻧﻪ‬
‫د ﻓﻠﺰ او ﻧﺎﻓﻠﺰ د ﺗﻮدوﺧ‪ ３‬ﺗﻴﺮوﻟﻮ ﭘﺮﺗﻠﻪ‬
‫د اړﺗﻴﺎ وړ ﻟﻮازم او ﻣﻮاد‪ :‬ﻳﻮ ﺑﻴﮑﺮ اﻳﺸﻴﺪﻟﻲ اوﺑﻪ‪،‬‬
‫د ﮐﺎرﺑﻨﻲ )د ﭘﻨﺴﻞ ﺗﻮرﮐﻲ(‪ ،‬د اوﺳﭙﻨ‪ ３‬ﻣﻴﻠﻪ‪.‬‬
‫ﮐ‪７‬ﻧﻼره‪:‬ﮐ‪７‬ﻧ‪！ ３‬ﻮﻟ‪ ３‬ﭘﻪ ﻳﻮ وﺧﺖ ﺗﺮ ﺳﺮه ﮐ‪７‬ي‪.‬‬
‫د اوﺳــﭙﻨ‪ ３‬ﻣﻴﻠﻲ ﻳﻮﺳــﺮ ﭘﻪ ﺧﭙﻞ ﻻس ﮐ‪ ３‬وﻧﻴﺴﺊ او ﺑﻞ‬
‫ﺳﺮ ﻳﻲ ﭘﻪ اﻳﺸﻴﺪﻟﻮ اوﺑﻮ ﮐ‪ ３‬ډوب ﮐ‪７‬ئ‪.‬‬
‫د ﭘﻨﺴﻞ د ﮐﺎرٍ ﺑﻨﻲ ﻣﻴﻠﻲ ﻳﻮ ﺳﺮ ﭘﻪ ﻻس ﮐ‪ ３‬وﻧﻴﺴﺊ او ﺑﻞ‬
‫ﺳــﺮ ﻳﻲ ﭘﻪ اﻳﺸﻴﺪﻟﻮ اوﺑﻮ ﮐ‪ ３‬ﮐ‪８５＋‬دئ‪ .‬د دې ﮐ‪７‬ﻧ‪ ３‬د ﺳﺮﺗﻪ‬
‫رﺳﻮﻟﻮ ﭘﻪ ﭘﺎى ﮐ‪ ３‬ﻻﻧﺪﻳﻨﻴﻮ ﭘﻮ＊ﺘﻨﻮ ﺗﻪ ‪＄‬ﻮاب ورﮐ‪７‬ئ‪:‬‬
‫ﮐﻠﻪ ﭼ‪ ３‬د ﮐﺎرﺑﻦ د ﻣﻴﻠﻲ ﻳﻮ ﺳــﺮﻣﻮ ﭘﻪ اﻳﺸﻴﺪﻟﻮ اوﺑﻮ ﮐ‪３‬‬
‫ﻧﻨﻪ ﮐﻴ‪＋‬ــﻮدﻟﻲ وو‪ ،‬اﻳﺎ ﭘﻪ ﺑﻞ ﺳــﺮﻣﻮ د ﺗﻮدوﺧﻲ اﺣﺴــﺎس‬
‫وﮐ‪７‬؟‬
‫ﮐﻠﻪ ﭼ‪ ３‬د اوﺳﭙﻨ‪ ３‬د ﻣﻴﻠﻲ ﻳﻮ ﺳﺮﻣﻮ ﭘﻪ اﻳﺸﻴﺪﻟﻮ اوﺑﻮﮐ‪３‬‬
‫ډوب ﮐــ‪７‬ى وو‪ ،‬ﺁﻳــﺎ ﭘﻪ ﺑﻞ ﺳــﺮﻣﻮ د ﺗﻮدوﺧﻲ اﺣﺴــﺎس‬
‫وﮐ‪７‬؟‬
‫)‪ (٢-٣‬ﺷﮑﻞ د اوﺳﭙﻨ‪ ５‬د ﺗﻮدوﺧﻰ ﺗﻴﺮوﻟﻮ ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ دﮐﺎرﺑﻦ ﺳﺮه‬
‫‪20‬‬
‫ﻟﻪ ﻓﻠﺰوﻧﻮ او ﭘﻪ ‪＄‬ﺎﻧ‪７／‬ي ﺗﻮ‪－‬ﻪ ﻟﻪ ﻣﺴﻮ )‪ (Cu‬او اﻟﻤﻮﻧﻴﻤﻮ )‪ (Al‬د ﻏ‪＋‬ﺘﻠﻲ ﺑﺮ‪＋４‬ﻨﺎ او ﺗﻮدوﺧ‪ ３‬ﺗﻴﺮوﻟﻮ ﺧﺎ‪請‬ﻴﺖ‬
‫ﭘﺮ ﺑﻨﺴ＀ ﻟﻪ ﻫﻐﻮى ＇ﺨﻪ د ﮐﻮروﻧﻮ د ‪－‬ﺮﻣﻮﻟﻮ‪ ،‬رو＊ﺎﻧﻮﻟﻮ او د ﭘﺨﻠﻨ‪ ３％‬د ﻟﻮازﻣﻮ ﭘﻪ ﺗﻮ‪－‬ﻪ ‪＂－‬ﻪ اﺧﻠﻲ‪ .‬ﻟﻪ اوﺳﭙﻨ‪３‬‬
‫)‪＇ (Fe‬ﺨﻪ د اوﺳﭙﻨ‪ ３‬د ﭘ＂ﻠ‪ ９‬او د ﺗﺮاﻧﺴﭙﻮرﺗﻲ وﺳﺎﻳﻄﻮ ﺟﻮړوﻟﻮ او ﻫﻤﺪارﻧ‪／‬ﻪ ﻟﻪ ﺟﺴﺘﻮ )‪＇ (Zn‬ﺨﻪ د اوﺑﻮ‬
‫ﻣﺮﮐﺰ ‪－‬ﺮﻣﻲ او ﻧﻮرو ﺷﻴﺎﻧﻮ ﭘﻪ ﺟﻮړوﻟﻮﮐ‪ ３‬ډ‪４‬ﺮه ﭘﺮاﺧﻪ ‪＂－‬ﻪ اﺧﻴﺴﺘﻞ ﮐ‪８５‬ي‪.‬‬
‫ﮐﻪ ﭼﻴﺮي ﺑﺮ‪＋４‬ﻨﺎ د ﺳﻴﻢ او ﻓﻠﺰي ﻟﻴﻦ ﻟﻪ ﻻرې ﺑﻬﻴﺮ ﻧﻪ واى ﻣﻮﻧﺪﻟﻲ‪－ ،‬ﺮوپ ﺑﻪ رو＊ﺎﻧﻪ ﺷﻮى ﻧﻪ واى ﭼ‪ ３‬دا‬
‫ﭘﻪ ﺧﭙﻠﻪ د ﻓﻠﺰي ﺳﻴﻢ ﻟﻪ ﻻرې د ﺑﺮ‪＋４‬ﻨﺎ د ﺗﻴﺮﻳﺪو ﺑﻬﻴﺮ ور＊ﻲ‪.‬‬
‫ﮐ‪７‬ﻧﻪ‬
‫د ﻓﻠﺰ او ﻏﻴﺮﻓﻠﺰ د ﺑﺮ‪＋４‬ﻨﺎ ﺗﻴﺮوﻟﻮ ﭘﺮﺗﻠﻪ‬
‫د اړﺗﻴﺎ وړ ﻟﻮازم او ﻣﻮاد‪ :‬ﻓﻠﺰي ﭘﻮښ ﻟﺮوﻧﮑﻰ ﺳﻴﻢ‪ ،‬ﺗﺎر‪ ،‬د ﺑﺎﻳﺴﮑﻞ ‪－‬ﺮوپ‪ ،‬ﻗﻠﻤﻲ ﺑﺘﺮي‪.‬‬
‫ﮐ‪７‬ﺗﻼر‪ :‬دوه ﻟ‪５‬ﻨﻪ ﭘﻮښ ﻟﺮوﻧﮑﻲ ﺳــ‪５‬ﻢ ＇ﻮﮐ‪ ３‬ﻟﻮ＇‪ ３‬ﮐ‪７‬ئ‪ ،‬ﻳﻮه ＇ﻮﮐﻪ ﻳ‪ ３‬د ﺑﺮ‪＋４‬ــﻨﺎ ﺑ＂ﺮۍ ﭘﻪ ﻣﺜﺒﺖ اړخ او ﺑﻠﻪ ＇ﻮﮐﻪ ﻳ‪ ３‬د ﺑﺮ‪＋４‬ﻨﺎ‬
‫ﺑ＂ﺮۍ ﭘﻪ ﻣﻨﻔ‪ ３‬اړخ ﭘﻮرې وﺗ‪７‬ي او دﺳــﻴﻢ دوه ﻧﻮرې ＇ﻮﮐ‪ ３‬د ﺑﺎﻳﺴــﮑﻞ ﻟﻪ ‪－‬ﺮوپ ﺳــﺮه و‪請‬ﻠﻲ ﮐ‪７‬ئ‪ ،‬ﻫﻤﺪاﺳ‪ ３‬ﻋﻤﻞ ﻟﻪ ﺗﺎر ﺳﺮه‬
‫ﻫﻢ ﺗﺮ ﺳﺮه ﮐ‪７‬ئ‪.‬‬
‫ﺧﭙﻠ‪ ３‬ﻟﻴﺪﻧ‪ ３‬و ﻟﻴﮑﺊ او ﻻﻧﺪﻳﻨﻴﻮ ﭘﻮ＊ﺘﻨﻮﺗﻪ ‪＄‬ﻮاب ورﮐ‪７‬ﺉ‪:‬‬
‫آﻳﺎ ﮐﻠﻪ ﻣﻮ ﭼ‪ ３‬ﺑﺘﺮۍ د ﻓﻠﺰي ﺳﻴﻢ ﻟﻪ ‪－‬ﺮوپ ﺳﺮه وﺗ‪７‬ﻟﻪ‪－ ،‬ﺮوپ رو＊ﺎﻧﻪ ﺷﻮ ﮐﻪ ﻧﻪ؟‬
‫آﻳﺎ ﮐﻠﻪ ﻣﻮ ﭼ‪ ３‬ﺑﺘﺮۍ د ﺗﺎر ﭘﻪ واﺳﻄﻪ ﻟﻪ ‪－‬ﺮوپ ﺳﺮه وﺗ‪７‬ﻟﻪ‪－ ،‬ﺮوپ رو＊ﺎﻧﻪ ﺷﻮ ﮐﻪ ﻧﻪ؟‬
‫)‪ (٢-٤‬ﺷﮑﻞ د ﻓﻠﺰاو ﻏﻴﺮﻓﻠﺰ د ﺑﺮ‪＋４‬ﻨﺎ ﺗﻴﺮوﻟﻮ وړﺗﻴﺎ ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ‬
‫‪21‬‬
 ‫ﭘﻪ！ﺎﮐﻠﻲ‪－‬ﺮوپﮐ‪３‬دﻋﻨﺼﺮوﻧﻮداﻟﮑﺘﺮوﻧﻲﺟﻮړ＊ﺖورﺗﻪواﻟﻰ‬
‫＇ﺮﻧ‪／‬ﻪ ﭼ‪ ３‬ووﻳﻞ ﺷﻮل‪ ،‬دﻳﻮه ‪－‬ﺮوپ ﻋﻨﺼﺮوﻧﻪ د اﻟﮑﺘﺮوﻧﻲ ﺟﻮړ＊ﺖ او ﮐﻴﻤﻴﺎوي ﺧﻮا‪請‬ﻮ ﻟﻪ ﮐﺒﻠﻪ ﺳﺮه‬
‫ورﺗﻪ دي‪ .‬ﭘﻪ ﺧﭙﻞ وروﺳــﺘﻲ اﻧﺮژﻳﮑﻲ ﺳــﻮﻳﻪ ﮐ‪ ３‬د ﻣﺴﺎوي اﻟﮑﺘﺮوﻧﻮﻧﻮ ﻟﺮل د دوى ډﻳﺮ ﻣﻬﻢ ورﺗﻪ واﻟﻰ د‬
‫ﻫﻐﻮى د ﻣﺴﺎوى ﺗﻌﺪاد اﻟﮑﺘﺮوﻧﻮ ﻧﻪ ﭘﻪ ﺑﺎﻧﺪﻧﻲ ﻗﺸﺮ ﮐ‪ ３‬دي‪.‬‬
‫ﮐــﻪ ﭼ‪５‬ﺮي د ﻋﻨﺼﺮوﻧﻮ ﻟﻮﻣ‪７‬ى ا‪請‬ﻠ‪－ ３‬ﺮوپ )‪ (IA‬ﺗﻪ ‪＄‬ﻴﺮ ﺷــﻮ‪ ،‬ﻟﻴــﺪل ﮐﻴ‪８‬ي ﭼ‪ ３‬ﻫﻐﻮي ！ﻮل ﭘﻪ ﺧﭙﻞ‬
‫وروﺳــﺘﻲ ﻗﺸــﺮ ﮐ‪ ３‬ﻳﻮ اﻟﮑﺘﺮون ﻟﺮي‪ .‬ددې ‪－‬ﺮوپ د درى ﻋﻨﺼﺮو اﺗﻮﻣﻲ ﺟﻮړ＊ــﺖ د ﺑﻴﻠ‪ ３／‬ﭘﻪ ﺗﻮ‪－‬ﻪ ﭘﻪ‬
‫ﻻﻧﺪې ډول ＊ﻮدل ﺷﻮي دي‪.‬‬
‫‪3p‬‬ ‫‪19p‬‬ ‫)‪ (٢-٥‬ﺷﮑﻞ د ﻟﻮﻣ‪７‬ي‬
‫‪4n‬‬
‫‪11p‬‬
‫‪20n‬‬ ‫ا‪請‬ﻠﻲ ‪－‬ﺮوپ د درې‬
‫‪12n‬‬ ‫ﻋﻨﺼﺮو اﺗﻮﻣﻲ ﺟﻮړ＊＀‬
‫ﻟﻴﺘﻴﻢ‬ ‫ﺳﻮﺩﻳﻢ‬ ‫ﭘﺘﺎﺷﻴﻢ‬
‫＇ﺮﻧ‪／‬ﻪ ﭼ‪ ３‬د ﻋﻨﺼﺮوﻧﻮ ﮐﻴﻤﻴﺎوي ﺧﻮاص د دوى د وروﺳﺘﻲ ﻗﺸﺮ اﻟﮑﺘﺮوﻧﻮﻧﻮ ﻟﻪ ﺷﻤ‪５‬ﺮي ﺳﺮه ﺗ‪７‬ون ﻟﺮي؛‬
‫ﻧﻮ ﻫﻐﻪ ﻋﻨﺼﺮوﻧﻪ ﭼ‪ ３‬ﭘﻪ ﺧﭙﻞ وروﺳــﺘﻲ ﻗﺸﺮ ﮐ‪ ３‬ﻣﺴﺎوي اﻟﮑﺘﺮوﻧﻮﻧﻪ وﻟﺮي‪ ،‬د ورﺗﻪ ﺧﻮا‪請‬ﻮ ﻟﺮوﻧﮑﻲ دي‬
‫او ﮐﻴﻤﻴﺎوي ورﺗﻪ ﺗﻌﺎﻣﻠﻮﻧﻪ ﺗﺮ ﺳﺮه ﮐﻮى‪.‬‬
‫ﭘﻪ دې ﺗﺮﺗﻴﺐ د دوﻳﻢ ا‪請‬ﻠ‪－ ３‬ﺮوپ )‪ (IIA‬ﻋﻨﺼﺮوﻧﻪ ﻫﺮﻳﻮ ﭘﻪ ﺧﭙﻞ وروﺳــﺘﻲ ﻗﺸــﺮ ﮐ‪ ３‬دوه اﻟﮑﺘﺮوﻧﻮﻧﻪ او‬
‫د در‪４‬ﻢ ا‪請‬ﻠ‪－ (IIIA) ３‬ﺮوپ ﻋﻨﺼﺮوﻧﻪ ﻫﺮ ﻳﻮ درې اﻟﮑﺘﺮوﻧﻮﻧﻪ ﻟﺮي‪ ،‬ﭼ‪ ３‬دا ﺳﻠﺴــﻠﻪ ﭘﻪ ﻫﻤﺪې ﺷــﮑﻞ‬
‫ﺗــﺮ اﺗﻢ ا‪請‬ﻠﻲ ‪－‬ﺮوپ )‪ (VIIIA‬ﭘﻮرې اداﻣﻪ ﻣﻮﻣﻲ‪ .‬ﻫﻐﻪ ﻋﻨﺼﺮوﻧﻪ ﭼ‪ ３‬ﭘﻪ ﺧﭙﻞ وروﺳــﺘﻲ ﻗﺸــﺮ ﮐ‪ ３‬اﺗﻪ‬
‫اﻟﮑﺘﺮوﻧﻮﻧﻪ ﻟﺮي‪ ،‬ﻣﺸــﺒﻮع وﻳﻞ ﮐ‪８５‬ي او د ﮐﻴﻤﻴﺎوي ﺗﻌﺎﻣﻞ ﻣﻴﻞ ﻟﻪ ‪＄‬ﺎﻧﻪ ＇ﺨﻪ ﻧﻪ ＊ــﻴﻲ؛ ﻧﻮ ﻫﻤﺪا ﻋﻠﺖ دي‬
‫ﭼ‪ ３‬د ‪－ VIIIA‬ﺮوپ ﻋﻨﺼﺮوﻧﻪ دﻫﻴﻠﻴﻢ )‪＇ (He‬ﺨﻪ ﭘﺮﺗﻪ ) ﭼ‪ ３‬ﭘﻪ ﺧﭙﻞ ﻗﺸﺮ ﮐ‪ ３‬دوه اﻟﮑﺘﺮوﻧﻮﻧﻪ ﻟﺮي(‬
‫ﻫﺮ ﻳﻮ ﭘﻪ ﺧﭙﻞ وروﺳــﺘﻲ ﻗﺸــﺮ ﮐ‪ ３‬اﺗﻪ اﻟﮑﺘﺮوﻧﻮﻧﻪ ﻟﺮي؛ ﻧﻮ‪＄‬ﮑﻪ ﻏﻴﺮﻓﻌﺎل دي او د دوي د ﮐﻴﻤﻴﺎوي ﺗﻌﺎﻣﻞ‬
‫ﻣﻴﻞ ﻫﻢ ‪請‬ﻔﺮدى‪.‬‬
‫‪22‬‬
 ‫د ﻓﻠﺰوﻧﻮ او ﻏﻴﺮﻓﻠﺰوﻧﻮ د ﻓﺰﻳﮑﻰ ﺧﻮا‪請‬ﻮ ﭘﺮﺗﻠﻪ‬
‫د ﻓﻠﺰوﻧــﻮ او ﻏﻴﺮﻓﻠﺰوﻧــﻮ ﻓﺰﻳﮑﻲ ﺧﻮا‪請‬ــﻮ ﺗﺮﻣﻨ‪ ＃‬ﺗﻮﭘﻴﺮوﻧﻪ ﭘــﻪ ﻻﻧﺪﻧ‪ ３‬ډول ﭘﻪ‬
‫ﭘﺮﺗﻠﻴﺰه ﺗﻮﮔﻪ وړاﻧﺪې ﺷﻮي دي‪:‬‬
‫ﻏﻴﺮﻓﻠﺰوﻧﻪ‬ ‫ﻓﻠﺰوﻧﻪ‬
‫د ﺑﺮ‪＋４‬ــﻨﺎ او ﺗﻮدوﺧــ‪ ３‬ﺗﻴﺮول ﻳ‪ ３‬ډ‪４‬ﺮ ﺿﻌﻴﻔﻪ‬ ‫د ﺑﺮﻳ‪＋‬ﻨﺎ او ﺗﻮدوﺧ‪ ３‬ﺗﻴﺮووﻧﮑﻲ دي‪.‬‬
‫دي‪.‬‬ ‫د ＇＂ــﮏ ﺧﻮړﻟﻮ‪ ،‬وﻟﻲ ﮐﻴﺪو او د ﭘﺎ‪ ３１‬ﮐﻴﺪو‬
‫د ＇＂ﮏ ﺧﻮړﻟﻮ ﭘــﻪ وﺧﺖ ﮐ‪ ３‬ﻳﺎ ﻣﺎﺗ‪８５‬ي او‬ ‫وړﺗﻴﺎ ﻟﺮي‪.‬‬
‫ﻳﺎ ﻫﻢ ﺗﻴﺘ‪８５‬ي‪.‬‬
‫ﻓﻠﺰوﻧﻪ ‪＄‬ﻼ ﻟﺮوﻧﮑﻲ دي‪.‬‬
‫ﻏﻴﺮ ﻓﻠﺰوﻧﻪ ‪＄‬ﻼ ﻧﻪ ﻟﺮې‪.‬‬
‫د ﮐﺸــﻮﻟﻮ او ﻓﺸﺎر ﭘﻪ ﻣﻘﺎﺑﻞ ﮐ‪ ３‬ډ‪４‬ﺮ ﻣﻘﺎوﻣﺖ‬
‫د ﮐﺸــﻮﻟﻮ او ﻓﺸــﺎر ﭘﻪ ﻣﻘﺎﺑﻞ ﮐ‪ ３‬ﻟ‪ ８‬ﻣﻘﺎوﻣﺖ‬
‫ﻟﺮي‪.‬‬
‫ﻟﺮي‪.‬‬
‫د ﻟﻮړ ﮐﺜﺎﻓﺖ ﻟﺮوﻧﮑ‪ ３‬دې‪.‬‬
‫د ！ﻴ＀ ﮐﺜﺎﻓﺖ ﻟﺮوﻧﮑﻲ دې‪.‬‬
‫ﺗﻞ د اﻳﺸﻴﺪﻟﻮ او وﻳﻠﻰ ﮐﻴﺪﻟﻮ ﻟﻮړ ！ﮑ‪ ３‬ﻟﺮي‪.‬‬
‫د ډﻳﺮو ﻏﻴﺮ ﻓﻠﺰوﻧﻮ د اﻳﺸﻴﺪﻟﻮ او وﻳﻠﻲ ﮐﻴﺪﻟﻮ‬
‫！ــﻮل ﻓﻠﺰوﻧﻪ ﺟﺎﻣﺪ دي‪ ،‬ﭘﺮﺗﻪ ﻟﻪ ﭘﺎري )‪(Hg‬‬
‫！ﮑﻲ ！ﻴ＀ دي‪.‬‬
‫ﮐﺎرﺑﻦ)‪ ،(C‬ﺳﻠﻔﺮ )‪ ،(S‬ﻓﺎﺳﻔﻮرس )‪ (P‬او اﻳﻮدﻳﻦ‬ ‫ﭼ‪ ３‬د ﺗﻮدوﺧﻰ ﭘﻪ ﻋﺎدي درﺟﻪ ﮐ‪ ３‬ﻣﺎﻳﻊ ﺣﺎﻟﺖ‬
‫)‪ (I‬ﭘﻪ ﺟﺎﻣﺪ ﺣﺎﻟﺖ‪ ،‬ﺑﺮوﻣﻴﻦ )‪ (Br‬ﭘﻪ ﻣﺎﻳﻊ ﺣﺎﻟﺖ‪،‬‬ ‫ﻟﺮي‪.‬‬
‫ﻫﺎﻳﺪروﺟﻦ )‪ ،(H‬ﻧﺎﻳﺘﺮوﺟﻦ )‪ ،(N‬اﮐﺴﻴﺠﻦ )‪،(O‬‬
‫ﮐﻠﻮرﻳﻦ )‪ (Cl‬او ﻓﻠﻮرﻳﻦ )‪ (F‬ﭘﻪ ﻋﺎدي ﺷﺮاﻳﻄﻮ ﮐ‪ ３‬د‬
‫‪－‬ﺎز ﭘﻪ ﺣﺎﻟﺖ ﺷﺘﻮن ﻟﺮي‪.‬‬
‫)‪ (٢-١٠‬ﺷﮑﻞ د ﻓﻠﺰوﻧﻮ او ﻏﻴﺮ ﻓﻠﺰوﻧﻮ د ﻣﺎﺗﻴﺪﻧﻲ ﭘﺮﺗﻠﻪ ﮐﻮل‪.‬‬
‫‪23‬‬
 ‫د دوﻳﻢ ＇ﭙﺮﮐﻲ ﻟﻨ‪６‬ﻳﺰ‬
‫دﻳﻤﺘﻴﺮي ﻣﻨﺪﻟﻴﻒ ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧ‪ ９‬ﭘﻮه و ﭼ‪ ３‬د ﻧﻨﻨﻲ دوراﻧﻲ ﺟﺪول ﺑﻨﺴ＀ ﻳ‪ ３‬ﮐﻴ‪＋‬ﻮد‪.‬‬
‫د ﻋﻨﺼﺮوﻧﻮ ﭘﻪ دوره ﻳ‪ ３‬ﺟﺪول ﮐ‪ ３‬ﻋﻨﺼﺮوﻧﻪ د اﺗﻮﻣﻲ ﻧﻤﺒﺮ د زﻳﺎﺗﻮاﻟﻲ ﭘﺮ ﺑﻨﺴ＀ ﺗﺮﺗﻴﺐ او ﺗﻨﻈﻴﻢ ﺷﻮي‬
‫دي‪.‬‬
‫اﻓﻘﻲ ﻗﻄﺎروﻧﻪ د دورو ﻳﺎ ﺗﻨﺎوﺑﻮﻧﻮ ﭘﻪ ﻧﻮم ﻳﺎد‪８４‬ي‪.‬‬
‫د ﺟﺪول ﻋﻤﻮدي ﺳﺘﻨ‪ ３‬د ‪－‬ﺮوپ ﭘﻪ ﻧﻮم ﻳﺎد‪８４‬ي‪.‬‬
‫ﻫﻐﻪ ﻋﻨﺼﺮوﻧﻪ ﭼ‪ ３‬ﭘﻪ ﻋﻴﻦ ‪－‬ﺮوپ ﮐ‪ ３‬ﺷﺘﻮن ﻟﺮي‪ ،‬د ﮐﻴﻤﻴﺎوي ورﺗﻪ ﺧﻮا‪請‬ﻮ ﻟﺮوﻧﮑﻲ دي‪.‬‬
‫ﻫﻐﻪ ﻋﻨﺼﺮوﻧﻪ ﭼ‪ ３‬ﭘﻪ ﻳﻮه ‪－‬ﺮوپ ﮐ‪＄ ３‬ﺎى ﭘﻪ ‪＄‬ﺎى دي ورﺗﻪ اﻟﮑﺘﺮوﻧﻲ ﺑﺎﻧﺪﻳﻨ‪ ３‬ﻗﺸﺮ ﻟﺮي‪.‬‬
‫ﻋﻨﺼﺮوﻧﻪ ﭘﻪ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺗﻮ‪－‬ﻪ ﭘﻪ درې دﺳﺘﻮ؛ ﻟﮑﻪ‪ :‬ﻓﻠﺰوﻧﻮ‪ ،‬ﻏﻴﺮ ﻓﻠﺰوﻧﻮ او ﺷﺒﻪ ﻓﻠﺰوﻧﻮ ﺑﺎﻧﺪې و‪４‬ﺸﻞ ﺷﻮي‬
‫دي‪.‬‬
‫د دوﻳﻢ ＇ﭙﺮﮐﻲ ﭘﻮ＊ﺘﻨ‪３‬‬
‫ﺳﻤ‪ ３‬او ﻧﺎﺳﻤ‪ ３‬ﭘﻮ＊ﺘﻨ‪３‬‬
‫د ﻫﺮى ﭘﻮ＊ﺘﻨ‪ ３‬ﭘﻪ ﻣﺨﺎﻣﺦ ا‪＋４‬ﻮدل ﺷﻮي ﻗﻮس ﮐ‪ ３‬ﻟﻪ ﻟﻮﺳﺘﻠﻮ ＇ﺨﻪ وروﺳﺘﻪ ﮐﻪ ﺳﻤ‪ ３‬وي د )س( ﻧ‪＋‬ﻪ او‬
‫ﮐﻪ ﭼ‪５‬ﺮﺗﻪ ﻧﺎﺳﻤ‪ ３‬وي د )ﻧﺎ( ﻧ‪＋‬ﻪ ﭘﻪ ﺧﭙﻠﻮ ﮐﺘﺎﺑﭽﻮ ﮐ‪ ３‬وﻟﻴﮑﻠﺊ‪.‬‬
‫( ﭘﻪ دوراﻧﻲ ﺟﺪول ﮐ‪ ３‬د ﻋﻨﺼﺮوﻧﻮ ﻓﺰﻳﮑﻲ او ﮐﻴﻤﻴﺎوي ﺧﻮاص ﭘﻪ ﻧﻮﺑﺘﻲ ﺗﻮ‪－‬ﻪ ﺗﮑﺮار‪８４‬ي‪.‬‬ ‫‪) -١‬‬
‫( ﻏﻴﺮﻓﻠﺰوﻧﻪ ‪＄‬ﻼ ﻟﺮي‪.‬‬ ‫‪) -٢‬‬
‫( د ﻋﻨﺼﺮوﻧﻪ ﭘﻪ دوراﻧﻲ ﺟﺪول ﮐ‪ ３‬ﻫﺮﻳﻮه ﻋﻤﻮدي ﺳﺘﻨ‪ ３‬ﺗﻪ ‪－‬ﺮوپ واﻳﻲ‪.‬‬ ‫‪) -٣‬‬
‫( د ﻋﻨﺼﺮوﻧﻮ د وروﺳﺘﻲ ﻗﺸﺮ اﻟﮑﺘﺮوﻧﻮﻧﻪ ﭼ‪ ３‬ﭘﻪ ﻋﻴﻦ ‪－‬ﺮوپ ﮐ‪ ３‬ﺷﺘﻮن ﻟﺮي‪ ،‬ﺳﺮه ﻣﺴﺎوي‬ ‫‪) -٤‬‬
‫دي‪.‬‬
‫( ﭘﻪ دوراﻧﻲ ﺟﺪول ﮐ‪ ３‬ﻋﻤﻮدي ﺳﺘﻨ‪ ３‬د ﺗﻨﺎوب ﭘﻪ ﻧﺎﻣﻪ ﻳﺎد‪８４‬ي‪.‬‬ ‫‪) -٥‬‬
‫( ﻣﻮزﻟﻲ اﺗﻮﻣﻲ ﮐﺘﻠﻪ ﮐﺸﻒ ﮐ‪７‬ه‪.‬‬ ‫‪)-٦‬‬
‫‪24‬‬
‫ﻻﻧﺪﻳﻨ‪ ９‬ﭘﻮ＊ﺘﻨ‪ ３‬او ‪＄‬ﻮاﺑﻮﻧﻪ ﭘﻪ دوه ﺳﺘﻨ‪ ３‬ﮐ‪) ３‬د ﭘﻮ＊ﺘﻨﻮ ﺳﺘﻨﻪ او د ‪＄‬ﻮاﺑﻮﻧﻮ ﺳﺘﻨﻪ(‬
‫ﻟﻴﮑﻞ ﺷﻮي دي‪.‬د ﻫﺮ ﻳﻮ ‪＄‬ﻮاب ﻫﻐﻪ ﺷﻤ‪５‬ﺮه ﭼ‪ ３‬د اړوﻧﺪ ﭘﻮ＊ﺘﻨ‪＄ ３‬ﻮاب ﺑﻠﻞ ﮐ‪８５‬ي‬
‫د ﻫﻐﻪ ﭘﻮ＊ﺘﻨ‪ ３‬ﭘﻪ اړوﻧﺪ ﻟﻴﻨﺪ‪ﾦ‬ﻮ ﮐ‪ ３‬ﭘﻪ ﺧﭙﻠﻮ ﮐﺘﺎﺑﭽﻮ ﮐ‪ ３‬وﻟﻴﻠﮑﻰ‪.‬‬
‫‪＄‬ﻮاﺑﻮﻧﻪ‬ ‫ﭘﻮ＊ﺘﻨ‪３‬‬
‫(‪ ١ .‬ـ وروﺳﺘﻲ ﻗﺸﺮ ﭘﻮرې ﺗ‪７‬ﻟﻰ دي‪.‬‬ ‫‪١‬ـ د ﻋﻨﺎ‪請‬ﺮو ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧ‪ ９‬و‪４‬ﺸﻞ ﭘﻪ )‬
‫‪٢‬ـ د ﻋﻨﺎ‪請‬ﺮو ﮐﻴﻤﻴﺎوي ﺧﻮاص د ﻫﻐﻮي ‪ ٢‬ـ د ﺗﻨﺎوب ﺟﺪول وو‪.‬‬
‫‪ ٣‬ـ ﻓﻠﺰ او ﻏﻴﺮﻓﻠﺰ وو‪.‬‬ ‫(‪.‬‬ ‫ﭘﻪ )‬
‫‪٣‬ـ د دوﻳﻢ ا‪請‬ﻠﻲ ‪－‬ﺮوپ ﻋﻨﺎ‪請‬ﺮ ﭘﻪ ﺧﭙﻞ ‪ ٤‬ـ اﺗﻪ اﻟﮑﺘﺮوﻧﻮﻧﻪ ﻟﺮي‪.‬‬
‫‪ ٥‬ـ دوه اﻟﮑﺘﺮوﻧﻮﻧﻪ ﻟﺮي‪.‬‬ ‫وروﺳﺘﻲ ﻗﺸﺮ ﮐ‪( ) ３‬‬
‫د ﺳﻢ ‪＄‬ﻮاب د ﺗﻮري ﭘﻪ ﺷﺎوﺧﻮا ﮐ‪ ３‬داﻳﺮه و ﺑﺎﺳﻲ‬
‫‪ ٤‬ـ ﭘﻪ ﺟﺪول ﮐ‪ ３‬ﻋﻤﻮدي ﺳﺘﻨ‪ ３‬ﭘﻪ ﮐﻮم ﻧﻮم ﻳﺎد‪８４‬ي؟‬
‫ج( دواړه ‪＄‬ﻮاﺑﻮﻧﻪ ﺳﻢ دي‪.‬‬ ‫ب( ﮔﺮوپ‬ ‫اﻟﻒ( دوره‬
‫‪ ٥‬ـ د ﻋﻨﺼﺮوﻧﻮ ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧﯽ و‪４‬ﺶ ﮐﻮم دى؟‬
‫ج( ﻓﻠﺰ او ﻏﻴﺮﻓﻠﺰ‬ ‫ب( ﺷﺒﻪ ﻓﻠﺰ او ﻏﻴﺮﻓﻠﺰ‬ ‫اﻟﻒ( ﻓﻠﺰ او ﺷﺒﻪ ﻓﻠﺰ‬
‫‪ ٦‬ـ د دوراﻧﻲ ﺟﺪول ﺳﺘﻮﻧﺰى ＇ﻪ وﺧﺖ ﻟﺮى ﺷﻮ؟‬
‫ب( ﮐﻠﻪ ﭼ‪ ３‬اﺗﻮﻣﻲ ﻧﻤﺒﺮ ﻣﻌﻴﺎر و！ﺎﮐﻞ ﺷﻮ‬ ‫اﻟﻒ( ﮐﻠﻪ ﭼ‪ ３‬اﺗﻮﻣﻲ ﮐﺘﻠﻪ ﻣﻌﻴﺎر و ！ﺎﮐﻞ ﺷﻮه‬
‫د( ﮐﻠﻪ ﭼ‪ ３‬د ﻧﻴﻮﺗﺮوﻧﻮﻧﻮ ﺷﻤ‪５‬ﺮ ﻣﻌﻴﺎرو ！ﺎﮐﻞ ﺷﻮ‬ ‫ج( ﮐﻠﻪ ﭼ‪ ３‬د اﻟﮑﺘﺮوﻧﻮﻧﻮ ﺷﻤ‪５‬ﺮ ﻣﻌﻴﺎر و ！ﺎﮐﻞ ﺷﻮ‬
‫ﺗﺸﺮﻳﺤﻰ ﭘﻮ＊ﺘﻨ‪.３‬‬
‫‪ ٧‬ـ وﻟ‪ ３‬د ﻳﻮه ‪－‬ﺮوپ ﭘﻮرې د اړوﻧﺪه ﻋﻨﺼﺮوﻧﻮ ﮐﻴﻤﻴﺎوي ﺧﻮاص ﺳﺮه ﻳﻮﺷﺎن دي؟‬
‫‪ ٨‬ـ د ﮐﻮﻣﻮ ﻓﻠﺰوﻧﻮ ＇ﺨﻪ ﭘﻪ ډ‪４‬ﺮه اﻧﺪازه د ﺳﺎﺧﺘﻤﺎﻧﻮﻧﻮ ﭘﻪ ﺟﻮړوﻟﻮ ﮐ‪ ３‬اﺳﺘﻔﺎده ﮐ‪８５‬ي؟‬
‫‪ ٩‬ـ د ﻋﻨﺼﺮوﻧﻮ دوراﻧﻲ ﺟﺪول د ＇ﻮ ‪－‬ﺮوﭘﻮﻧﻮ او ＇ﻮ دورو ＇ﺨﻪ ﺟﻮړ ﺷﻮي دي؟ د ﻫﻐﻪ ﭘﻪ ﺑﺎره ﮐ‪ ３‬ﻟﻨ‪６‬‬
‫ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت ورﮐ‪７‬ئ‪.‬‬
‫‪١٠‬ـ د ﻓﻠﺰوﻧﻮ او ﻏﻴﺮﻓﻠﺰوﻧﻮ ﺗﺮﻣﻨ‪ ＃‬ﺑﻨﺴ＂ﻴﺰ ﺗﻮﭘﻴﺮوﻧﻪ رو＊ﺎﻧﻪ ﮐ‪７‬ئ‪.‬‬
‫‪25‬‬
 ‫در‪４‬ﻢ ＇ﭙﺮﮐﯽ‬
‫ﮐﻴﻤﻴﺎوي اړﻳﮑﻲ‬
‫ﭘﻪ ﺗﻴﺮو ！ﻮﻟ‪／‬ﻴﻮ ﮐ‪ ３‬د ‪＄‬ﻴﻨﻮ ﻣﻬﻤﻮ ﻣﻄﻠﺒﻮﻧﻮ ﻟﮑﻪ‪ :‬ﺳﻤﺒﻮل‪ ،‬ﻓﻮرﻣﻮل او ﮐﻴﻤﻴﺎوي‬
‫ﻣﻌﺎدﻟﻮ ﺳــﺮه اﺷﻨﺎ ﺷــﻮي ﻳﻲ‪ .‬ﭘﻪ دې ＇ﭙﺮﮐﻲ ﮐ‪ ３‬ﺑﻪ ！ﻮل ﻳﺎد ﺷﻮي ﻣﻄﻠﺒﻮﻧﻪ ﭘﻪ‬
‫زﻳﺎت ﺗﻔﺼﻴﻞ ﺳﺮه وﻟﻮﻟﺊ‪＄ ،‬ﮑﻪ دﻏﻪ ﻣﻄﻠﺒﻮﻧﻪ د ﮐﻴﻤﻴﺎوي ﻣﺴﺎﻳﻠﻮ د ＊ﻪ درک‬
‫او زده ﮐ‪７‬ې ﻟﭙﺎره ارز＊ــﺖ ﻧﺎﮐﻪ دي‪ .‬دا ！ﻮل ﻳﺎد ﺷﻮي ﻣﻄﻠﺒﻮﻧﻪ ﺑﻪ ﻟﻪ ﺗﺎﺳ‪ ３‬ﺳﺮه‬
‫د ‪請‬ﻨﻌﺘﻲ ﻣــﻮادو او دوا‪－‬ﺎﻧﻮ ﭘﻪ ﭘﻴﮋﻧﺪﻟﻮ ﮐ‪ ３‬زﻳﺎت ﮐﻮﻣﮏ وﮐ‪７‬ي‪ .‬ﻫﻐﻪ ＇ﻮک‬
‫ﭼ‪ ３‬د ﮐﻴﻤﻴﺎوي ﻓﻮرﻣﻮﻟﻮﻧﻮ او ﺳــﻤﺒﻮﻟﻮﻧﻮ ﺳــﺮه اﺷــﻨﺎﻳﻲ ﻟﺮي‪ ،‬ﭘﻪ ﺗﺠﺎرت )ﭘﻪ‬
‫اﺧﻴﺴﺘﻠﻮ او ﺧﺮ＇ﻮﻟﻮ( ﮐ‪ ３‬ﺑﻪ زﻳﺎﺗﻪ ‪＂－‬ﻪ ﭘﺮ ﻻس راوړي‪.‬‬
‫ﺳــﺮ ﺑﻴﺮه د دې ＇ﭙﺮﮐﻲ ﭘﻪ درﺷــﻞ ﮐ‪ ３‬ﺑﻪ ‪＄‬ﻴﻨ‪ ３‬ﭘﻮ＊ﺘﻨﻮ ﺗﻪ ﻟﮑﻪ‪ :‬اﻳﻮن ＇ﻪ ﺷﻲ‬
‫دي؟ آﻳﻮﻧﻲ اړﻳﮑﻪ ＇ﺮﻧ‪／‬ﻪ ﺗﺸــﮑﻴﻠﻴ‪８‬ي؟ ﮐﻮم ډول اړﻳﮑ‪ ３‬ﺗﻪ اﺷﺘﺮاﮐﻲ اړﻳﮑﻪ‬
‫وﻳــﻞ ﮐ‪８５‬ي؟ ﻓﻠﺰي اړﻳﮑــﻪ ＇ﺮﻧ‪／‬ﻪ اړﻳﮑﻪ ده؟ ﻻزم ‪＄‬ﻮاﺑﻮﻧــﻪ ﭘﻴﺪا ﮐ‪７‬ى او د‬
‫＇ﭙﺮﮐﻲ ﭘﻪ ﭘﺎي ﮐ‪ ３‬ﺑﻪ د ﻣﺨﺘﻠﻔﻮ ﮐﻴﻤﻴﺎوي اړﻳﮑﻮ او ﮐﻴﻤﻴﺎوي ﻣﻌﺎدﻟﻮ ﭘﻪ ﻟﻴﮑﻠﻮ‬
‫＊ﻪ وﺗﻮاﻧ‪８５‬ئ‪.‬‬
‫‪26‬‬
 ‫د ‪＄‬ﻴﻨﻮ ﻣﻬﻤﻮ ﻣﻔﻬﻮﻣﻮﻧﻮﻳﺎدوﻧﻪ‬
‫ﺳﻤﺒﻮل‪ :‬ﻣﺨﮑ‪ ３‬ﻫﻢ د ﺳﻤﺒﻮل ﻟﻪ ﻣﻔﻬﻮم ﺳﺮه اﺷﻨﺎ ﺷﻮي ﻳﺎﺳﺖ او ﭘﻮﻫ‪８５‬ئ ﭼ‪ ３‬د ﻫﺮ ﺷﻲ د زده ﮐ‪７‬ې ﻟﻪ‬
‫ﭘﺎره ‪＄‬ﺎﻧ‪７／‬ي ﻻره ﭘﻪ ﮐﺎر ده‪＇ .‬ﺮﻧ‪／‬ﻪ ﭼ‪ ３‬ﮐﻴﻤﻴﺎ ﭘﻪ ﻋﻤﻮﻣﻲ ډول د ﮐﻴﻤﻴﺎوي ﺗﻌﺎﻣﻠﻮﻧﻮ او ﻣﻌﺎدﻟﻮ ﺳــﺮه ﺳــﺮو‬
‫ﮐﺎر ﻟــﺮي او ﭘﻪ ﮐﻴﻤﻴﺎوي ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﮐ‪ ３‬د ﻋﻨﺼﺮ ﺑﺸــﭙ‪ ７‬ﻧﻮم ﻟﻴﮑﻞ ﻟــﻪ ﻳﻮې ﺧﻮا د وﺧﺖ ﺿﺎﻳﻊ ﮐﻴﺪل او ﻟﻪ ﺑﻠﻲ‬
‫ﺧــﻮا دﮐﺎﻏــﺬ زﻳﺎت ﻣﺼﺮف دي‪ ،‬ﻧﻮ ﭘﻪ ﻫﻤﺪې ډول ﻋﻠﻤﺎوو دﮐﺎر د اﺳــﺎﻧﺘﻴﺎ او د ﻣﺼﺮف د ﻣﺨﻨﻴﻮي ﻟﭙﺎره‬
‫دﻋﻨﺼــﺮ د ﻣﮑﻤــﻞ ﻧﻮم د ﻟﻴﮑﻠﻮ ﭘﺮ ‪＄‬ﺎی د ﻧﻮم ﻟﻨ‪６‬ه ﻧ‪＋‬ــﻪ ﻣﻨ‪ ＃‬ﺗﻪ راوړه‪ ،‬د ﻳﺎدوﻧﻲ وړ ده ﭼ‪ ３‬د ﺳــﻤﺒﻮﻟﻮﻧﻮ‬
‫ﻟﻴﮑﻞ ﻧﻪ ﻳﻮازې ﭘﻪ ﮐﻴﻤﻴﺎ؛ ﺑﻠﮑ‪ ３‬ﭘﻪ زﻳﺎﺗﻮ ﻋﻠﻮﻣﻮ ﮐ‪ ３‬رواج ﻟﺮي‪.‬‬
‫ﺳــﻤﺒﻮل د ﻋﻨﺼﺮوﻧﻮ د ﻧﻮﻣﻮﻧﻮ ﻟﻨ‪６‬ه ﻧ‪＋‬ــﻪ ده ﭼ‪ ３‬ﻫﻐﻪ د ﻳﻮ ﻋﻨﺼﺮ د اﻧ‪／‬ﻠﻴﺴﻲ ﻳﺎ ﻻﺗﻴﻨﻲ ﻧﻮم ﻟﻪ ﻟﻮﻣ‪７‬ی ﺗﻮري‬
‫＇ﺨﻪ ﻋﺒﺎرت دى‪ ،‬ﮐﻪ ﭼﻴﺮي ﻟﻮﻣ‪７‬ی ﺗﻮري د ﻋﻨﺼﺮوﻧﻮ ﺳﺮه ﻳﻮ ډول وي؛ ﻧﻮ د ﻟﻮﻣ‪７‬ی ﺗﻮري ﭘﻪ ＇ﻨ‪ ，‬ﭼ‪３‬‬
‫ﭘــﻪ ﻏ＀ ﺗﻮري ﻟﻴﮑﻞ ﮐ‪８５‬ي‪ ،‬د ﻋﻨﺼﺮ د ﻧﻮم ﺑﻞ ＊ــﮑﺎره ﺗــﻮري ﭘﻪ وړو ﮐ‪ ３‬ﺗﻮري ﻟﻴﮑﻞ ﮐﻴ‪８‬ي؛ د ﺑﻴﻠ‪／‬ﻲ ﭘﻪ‬
‫ﺗﻮ‪－‬ــﻪ‪ :‬ﻫﺎﻳﺪروﺟﻦ )‪ (Hydrogen‬ﭘﻪ ‪ ،H‬ﮐﺎرﺑــﻦ )‪ (Carbon‬ﭘﻪ ‪ C‬او ﻓﻠﻮرﻳﻦ )‪ (Fluorine‬ﭘﻪ ‪F‬‬
‫＊ﻮدل ﮐ‪８５‬ي ﭼ‪ ３‬ددي ﻋﻨﺼﺮوﻧﻪ ﺳﻤﺒﻮﻟﻮﻧﻪ ﭘﻪ ﻳﻮه ﺗﻮرې ＊ﻮدل ﺷﻮﻳﺪى‪.‬‬
‫)‪ (٣-١‬ﺟﺪول د ﻳﻮه ﺗﻮري ﻟﺮوﻧﮑﻮ ﻋﻨﺼﺮوﻧﻮ ﺳﻤﺒﻮﻟﻮﻧﻪ‬
‫ﭘ‪＋‬ﺘﻮ ﻧﻮم‬ ‫اﻧ‪／‬ﻠﻴﺴﻲ ﻧﻮم‬ ‫ﻻﺗﻴﻨﻲ ﻧﻮم‬ ‫ﺳﻤﺒﻮل‬
‫ﻫﺎﻳﺪروﺟﻦ‬ ‫‪Hydrogen‬‬ ‫‪Hydrogen‬‬ ‫‪H‬‬
‫اﮐﺴﻴﺠﻦ‬ ‫‪Oxygen‬‬ ‫‪Oxygen‬‬ ‫‪O‬‬
‫ﻓﻠﻮرﻳﻦ‬ ‫‪Fluorine‬‬ ‫‪Fluorine‬‬ ‫‪F‬‬
‫اﻳﻮدﻳﻦ‬ ‫‪Iodine‬‬ ‫‪Iodine‬‬ ‫‪I‬‬
‫ﺳﻠﻔﺮ‬ ‫‪Sulfur‬‬ ‫‪Sulfur‬‬ ‫‪S‬‬
‫وﻟﻔﺮام‬ ‫‪Tungsten‬‬ ‫‪Wolfram‬‬ ‫‪W‬‬
‫ﭘﻮﺗﺎﺷﻴﻢ‬ ‫‪Potassium‬‬ ‫‪Kalium‬‬ ‫‪K‬‬
‫‪27‬‬
‫ﭘﻪ ﻻﻧﺪې ﻣﺜﺎﻟﻮ ﮐ‪ ３‬ﺗﺎﺳﻲ ﻫﻐﻪ ﻋﻨﺼﺮوﻧﻪ ‪－‬ﻮرئ ﭼ‪ ３‬ﻟﻮﻣ‪７‬ي ﺗﻮري ﻳ‪ ３‬ﺳﺮه ﻳﻮ ډول دي؛ ﻧﻮ ‪＄‬ﮑﻪ ﻳ‪ ３‬ﻳﻮ ﺑﻞ‬
‫ﺗﻮری ﻫﻢ ﻟﻴﮑﻞ ﺷﻮي دى‪.‬‬
‫ﮐﺮوﻣﻴــﻢ )‪ (Chromium‬ﭘﻪ ‪ ،Cr‬ﮐﻠﻮرﻳﻦ )‪( Chlorine‬ﭘﻪ ‪ ،Cl‬ﮐﻠﺴــﻴﻢ )‪ (Calcium‬ﭘﻪ ‪،Ca‬‬
‫ﺳــﻮدﻳﻢ)‪ (Natrium‬ﭘــﻪ ‪ ،Na‬ﻧﻴــﻮن‪ Neon‬ﭘﻪ ‪ ،Ne‬اوﺳــﻤﻴﻮم )‪ (Osmium‬ﭘــﻪ ‪ ،Os‬ﺑﺮوﻣﻴﻦ‬
‫)‪ (Bromine‬ﭘﻪ ‪ Br‬او ﺑﺎرﻳﻢ )‪ (Barium‬ﭘﻪ ‪＊ Ba‬ﻮدل ﮐ‪８５‬ي‪.‬‬
‫د ﻳــﻮ ﺷــﻤﻴﺮ ﻋﻨﺼﺮوﻧــﻮ ﺳــﻤﺒﻮﻟﻮﻧﻪ ﻟﻪ ﻻﺗﻴﻨــﻲ ﻧﻮم ＇ﺨﻪ اﺧﻴﺴــﺘﻞ ﺷــﻮي دي ﭘﻪ ﻻﻧﺪې ﺟــﺪول ﮐ‪ ３‬ﻳﻮ‬
‫ﺷﻤﻴﺮﻋﻨﺼﺮوﻧﻪ ﻟﻪ اﻧ‪／‬ﻠﻴﺴﻲ او ﻻﺗﻴﻨﻲ ﻧﻮﻣﻮﻧﻮ ﺳﺮه ＊ﻮدل ﮐ‪８５‬ي‪:‬‬
‫)‪ (٣-٢‬ﺟﺪول د ‪＄‬ﻴﻨﻮ ﻋﻨﺼﺮوﻧﻮ ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ ﭘﻪ ﻻﺗﻴﻨﻲ‪ ،‬اﻧ‪／‬ﻠﻴﺴﻲ ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ د ﭘ‪＋‬ﺘﻮ او ﺳﻤﺒﻮﻟﻮﻧﻮ ﺳﺮه ﻳﻲ‪:‬‬
‫د ﭘ‪＋‬ﺘﻮ ﻧﻮم‬ ‫د اﻧ‪／‬ﻠﻴﺴﻲ ﻧﻮم‬ ‫ﻻﺗﻴﻨﻲ ﻧﻮم‬ ‫ﺳﻤﺒﻮل‬
‫ﺳﭙﻴﻦ زر‬ ‫‪Silver‬‬ ‫‪Argentum‬‬ ‫‪Ag‬‬
‫ﺳﺮه زر‬ ‫‪Gold‬‬ ‫‪Aurum‬‬ ‫‪Au‬‬
‫ﻣﺲ‬ ‫‪Copper‬‬ ‫‪Cuprum‬‬ ‫‪Cu‬‬
‫اوﺳﭙﻨﻪ‬ ‫‪Iron‬‬ ‫‪Ferrum‬‬ ‫‪Fe‬‬
‫ﭘﺎره )ﺳﻴﻤﺎب(‬ ‫‪Mercury‬‬ ‫‪Hydrargyrum‬‬ ‫‪Hg‬‬
‫ﺳﻮدﻳﻢ‬ ‫‪Sodium‬‬ ‫‪Natrium‬‬ ‫‪Na‬‬
‫ﺳﺮب‬ ‫‪Lead‬‬ ‫‪Plumbum‬‬ ‫‪Pb‬‬
‫اﻧﺘﻴﻤﻮﻧﻲ‬ ‫‪Antimony‬‬ ‫‪Stibium‬‬ ‫‪Sb‬‬
‫ﻗﻠﻌﻲ‬ ‫‪Tin‬‬ ‫‪Stannum‬‬ ‫‪Sn‬‬
‫ﻓﻮرﻣﻮل‬
‫ﺗﻴﺮ ﮐﺎل ﮐ‪ ３‬ﻣﻮ د ﻓﻮرﻣﻮل ﭘﻪ ﻫﮑﻠﻪ ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت ﺗﺮﻻﺳﻪ ﮐ‪７‬ل‪ ،‬ﭘﻪ دې ！ﻮﻟ‪／‬ﻲ ﮐ‪ ３‬ﺑﻪ د ﻓﻮرﻣﻮل ﭘﻪ اړه ﻻ زﻳﺎت‬
‫ﻣﻄﻠﺒﻮﻧﻪ زده ﮐ‪７‬ئ‪.‬‬
‫ﻣﺮﮐﺒﻮﻧــﻪ د ﻋﻨﺼﺮوﻧــﻮ ﻟــﻪ ﻳﻮ ‪＄‬ﺎي ﮐﻴﺪو ＇ﺨﻪ ﺟﻮړﻳ‪８‬ي او ﻣﺮﮐﺒﻮﻧﻪ د ﻓﻮرﻣﻮل ﭘﻪ واﺳــﻄﻪ ＊ــﻮدل ﮐ‪８５‬ي‪،‬‬
‫ﻓﻮرﻣﻮل ﭘﻪ ﻳﻮ ﻣﺮﮐﺐ ﮐ‪ ３‬دﺷﺎﻣﻠﻮ ﻋﻨﺼﺮوﻧﻮ د ﺳﻤﺒﻮﻟﻮﻧﻮ ﻟﻪ ﻣﺠﻤﻮﻋﻲ ＇ﺨﻪ ﻋﺒﺎرت دى؛ د ﺑﻴﻠ‪／‬ﻲ ﭘﻪ ډول‪:‬‬
‫‪28‬‬
 ‫د اوﺑﻮ ﻓﻮرﻣﻮل )‪ ،(H2O‬د اﻣﻮﻧﻴﺎ ﻓﻮرﻣﻮل )‪ (NH3‬او د ﺧﻮړو د ﻣﺎﻟ‪／‬ﻲ ﻓﻮرﻣﻮل )‪ (NaCI‬دي‪.‬‬
‫ﭘﻪ ﻳﻮ ﮐﻴﻤﻴﺎوي ﻓﻮرﻣﻮل ﮐ‪ ３‬د ﺷــﺎﻣﻠﻮ ﻋﻨﺼﺮوﻧﻮ ﺳــﺮﺑﻴﺮه د ﻫﻐﻪ اﺗﻮﻣﻮﻧﻮ ﺷــﻤﻴﺮ او ﻧﺴــﺒﺖ ﭼ‪ ３‬ﭘﻪ ﻧﻮﻣﻮړي‬
‫ﻣﺮﮐــﺐ ﮐ‪ ３‬ﺑﺮﺧﻪ ﻟﺮي‪ ،‬ﻫﻢ ＊ــﻮدل ﮐ‪８５‬ي؛ د ﺑﻴﻠ‪／‬ــ‪ ３‬ﭘﻪ ډول‪ :‬د ‪－‬ﻮ‪７－‬و ﺗﻴــﺰاب )‪ ( H2SO4‬د ﻣﺮﮐﺐ ﭘﻪ‬
‫ﻓﻮرﻣﻮل ﮐ‪ ٢ ３‬ﭼ‪ ３‬د ‪ H‬د ﺳﻤﺒﻮل ﭘﻪ ＊ﻲ او ﻻﻧﺪﻳﻨﻲ ﺧﻮا ﮐ‪ ３‬ﻟﻴﮑﻞ ﺷﻮﻳﺪى‪ ،‬د ﻫﺎﻳﺪروﺟﻦ د اﺗﻮم ﺗﻌﺪاد‬
‫＊ﻴﻲ او ‪ ٤‬ﭼ‪ ３‬د اﮐﺴﻴﺠﻦ ﺳﻤﺒﻮل ﭘﻪ ＊ﻰ او ﻻﻧﺪ‪４‬ﻨﻰ ﺧﻮا ﮐ‪ ３‬ﻟﻴﮑﻞ ﺷﻮﻳﺪى‪ ،‬د اﮐﺴﻴﺠﻦ د اﺗﻮﻣﻮﻧﻮ ﺷﻤﻴﺮ‬
‫＊ﻴﻲ او د ﻫﻐﻪ ﻋﻨﺼﺮوﻧﻮ ﺳﻤﺒﻮﻟﻮﻧﻪ ﭼ‪ ３‬ﺿﺮﻳﺐ ﻧﻠﺮي‪ ،‬دﻫﻐﻮي ﺿﺮﻳﺐ ﻳﻮ دى‪ ،‬د ‪－‬ﻮ‪７－‬و ﺗﻴﺰاﺑﻮ ﭘﻪ ﻓﻮرﻣﻮل‬
‫ﮐ‪ ３‬د ﺳﻠﻔﺮ اﺗﻮم ﭼ‪ ３‬ﺿﺮﻳﺐ ﻧﻠﺮي د ﻫﻐ‪ ３‬ﺿﺮﻳﺐ ﻳﻮ دى‪ .‬ﻫﻤﺪارﻧ‪／‬ﻪ د ﺳﻮدﻳﻢ ﮐﻠﻮراﻳﺪ ‪ NaCl‬ﭘﻪ ﻣﺮﮐﺐ‬
‫ﮐ‪ ３‬د ﺳﻮدﻳﻢ او ﮐﻠﻮرﻳﻦ د اﺗﻮﻣﻮﻧﻮ ﺗﺮﻣﻨ‪ ＃‬ﻧﺴﺒﺖ ﻳﻮ ﭘﺮ ﻳﻮ )‪ (١:١‬دى‪.‬‬
‫)‪ (٣-٣‬ﺟﺪول د ﻳﻮ ﺷﻤﻴﺮ ﻣﺮﮐﺒﻮﻧﻮ ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ او ﻓﻮرﻣﻮﻟﻮﻧﻪ‬
‫د ﻣﺮﮐﺒﻮﻧﻮ ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ‬ ‫د ﻣﺮﮐﺒﻮﻧﻮ ﻓﻮرﻣﻮﻟﻮﻧﻪ‬
‫ﺳﻮدﻳﻢ ﮐﻠﻮراﻳﺪ‬ ‫‪NaCl‬‬
‫ﻫﺎﻳﺪروﺟﻦ ﮐﻠﻮراﻳﺪ‬ ‫‪HCl‬‬
‫ﮐﻠﺴﻴﻢ ﺑﺮوﻣﺎﻳﺪ‬ ‫‪CaBr2‬‬
‫اﻣﻮﻧﻴﺎ‬ ‫‪NH3‬‬
‫ﭘﻮﺗﺎﺷﻴﻢ ﮐﻠﻮراﻳﺪ‬ ‫‪KF‬‬
‫ﻣ‪／‬ﻨﻴﺰﻳﻢ ﮐﻠﻮراﻳﺪ‬ ‫‪MgCl2‬‬
‫ﺑﺎرﻳﻢ اﻳﻮداﻳﺪ‬ ‫‪BaI2‬‬
‫‪29‬‬
 ‫وﻻﻧﺲ‬
‫ﭘﻪ ﻣﺮﮐﺒﻮﻧﻮ ﮐ‪ ３‬د ﻋﻨﺼﺮوﻧﻮ د اﺗﻮﻣﻮﻧﻮ ﺗﺮﻣﻨ‪ ＃‬د اړﻳﮑﻮ د ＊ﻪ درک او ＇ﺮﻧ‪／‬ﻮاﻟﻲ‬ ‫‪3‬‬
‫‪+‬‬
‫‪°‬‬
‫‪4n‬‬
‫ﭘﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﻻزم دي د ﻋﻨﺼﺮوﻧﻮ د وﻻﻧﺲ د ﻣﻔﻬﻮم ﺳــﺮه اﺷــﻨﺎ ﺷــﺊ‪ ،‬ﭘﻮﻫﻴ‪８‬ئ‬
‫ﭼﻪ د ﻋﻨﺼﺮوﻧﻮ اﺗﻮﻣﻮﻧﻪ ﭘﻪ ﻋﺎدي ﺣﺎﻟﺖ )ﻣﺨﮑ‪ ３‬ﻟﻪ ﺗﻌﺎﻣﻞ ＇ﺨﻪ( د ﭼﺎرج ﻟﻪ‬ ‫ﻟﻴﺘﻴﻢ‬
‫ﮐﺒﻠﻪ ﺧﻨﺜﻲ دي ﭼ‪ ３‬ﭘﻪ دي ﺣﺎﻟﺖ د اﺗﻮم د ﻫﺴﺘﻲ ﻣﺜﺒﺖ ﭼﺎرج )د ‪ p‬ﺷﻤﻴﺮ(‬ ‫ﻟﻮﻣ‪７‬ي ﮔﺮوپ‬
‫د ﻗﺸــﺮوﻧﻮ ﻣﻨﻔﻲ ﭼﺎرج د )‪e‬ﺷــﻤﻴﺮ( ﺳــﺮه ﺑﺮاﺑﺮ دى‪ .‬وروﺳﺘﻪ ﻟﻪ ﻫﻐ‪ ３‬ﭼ‪ ３‬د‬
‫ﻋﻨﺼﺮوﻧﻮ اﺗﻮﻣﻮﻧﻪ ﻳﻮ ﻟﻪ ﺑﻞ ﺳــﺮه ﺗﻌﺎﻣﻞ وﮐ‪７‬ي‪ ،‬د ﻋﻨﺼﺮوﻧﻮ د اﺗﻮﻣﻮﻧﻮ ﭘﻪ ﻣﻨ‪＃‬‬
‫ﮐــ‪ ３‬اړﻳﮑﻲ ﻣﻨ‪ ＃‬ﺗﻪ را‪＄‬ﻲ ﻫﻤﺪې ﻋﻨﺼﺮوﻧﻮ د اﺗﻮﻣﻮﻧﻮ ﺗﺮﻣﻨ‪ ＃‬اړﻳﮑﻮ ！ﻴﻨ‪／‬ﻮﻟﻮ‬ ‫‪4‬‬
‫‪n‬‬

‫‪+‬‬
‫‪°‬‬
‫ﺗﻪ د ﻳﻮ ‪＄‬ﺎى ﮐﻴﺪو ﻗﻮه ﻳﺎ وﻻﻧﺲ واﻳﻲ؛ ﻧﻮ وﻳﻠﻲ ﺷﻮ ﭼ‪ ３‬د ﻋﻨﺼﺮوﻧﻮ د اﺗﺤﺎد‬
‫ﻗﻮه وﻻﻧﺲ دى‪.‬‬
‫ﺑﻴﺮﻳﻠﻴﻢ‬
‫ﻋﻨﺼﺮوﻧﻪ د وروﺳﺘﻲ ﻗﺸﺮ د اﻟﮑﺘﺮوﻧﻮﻧﻮ راﮐ‪７‬ي ورﮐ‪７‬ي او ﺷﺮﻳﮑﻮﻟﻮ ﭘﻪ واﺳﻄﻪ‬ ‫دوﻫﻢ ﮔﺮوپ‬
‫ﭘﻪ ﺧﭙﻞ ﻣﻨ‪ ＃‬ﮐ‪ ３‬اړﻳﮑﻲ ！ﻴﻨ‪／‬ﻮي‪.‬‬
‫د وﻳﻠــﻮ وړ ده ﭼــ‪ ３‬ﭘﻪ ﻳﻮه ‪－‬ــﺮوپ ﮐ‪ ３‬د ﻋﻨﺼﺮوﻧﻮ وﻻﻧﺲ ﺳــﺮه ﺑﺮاﺑﺮ دى؛ د‬
‫ﺑﻴﻠ‪／‬ــﻲ ﭘــﻪ ﺗﻮ‪－‬ــﻪ‪ :‬د ﻟﻮﻣــ‪７‬ى ‪－‬ــﺮوپ )‪ (Li , Na , K,Rb , Cs , Fr‬د‬ ‫‪9‬‬
‫‪+‬‬
‫‪°‬‬
‫ﻋﻨﺼﺮوﻧــﻮ وﻻﻧﺲ ﻳﻮ دي‪ .‬د دو‪４‬ﻢ ‪－‬ﺮوپ)‪(Be, Mg, Ca, Sr, Ba, Ra‬‬
‫‪10n‬‬
‫د ﻋﻨﺼﺮوﻧﻮ وﻻﻧﺲ دوه دى‪ ،‬د اووم ‪－‬ﺮوپ )‪ (F,Cl ,Br,I‬ﻋﻨﺼﺮوﻧﻮ د ﻳﻮه‬
‫ﻓﻠﻮرﻳﻦ‬
‫اﻟﮑﺘﺮون ﭘﻪ اﺧﻴﺴﺘﻠﻮ د ورﺳﺘﻲ ﻗﺸﺮ اﻟﮑﺘﺮوﻧﻮﻧﻪ ﭘﻪ اﺗﻪ اﻟﮑﺘﺮوﻧﻮﻧﻮ ﭘﻮره ﮐﻮي او‬ ‫اووم ﮔﺮوپ‬
‫‪＄‬ﺎﻧﺘﻪ ﻳﻮ وﻻﻧﺲ اﺧﺘﻴﺎروي؛ ﺧﻮ د دي ‪－‬ﺮوپ زﻳﺎﺗﺮه ﻋﻨﺼﺮوﻧﻪ ﻣﺘﺤﻮل وﻻﻧﺲ‬ ‫)‪ (٣-١‬ﺷــﮑﻞ د ﻋﻨﺎ‪請‬ــﺮو د دوراﻧﻲ‬
‫ﻟﺮي او ﮐﻮﻻي ﺷﻲ ﭼ‪ ３‬ﭘﻪ ﻣﺨﺘﻠﻔﻮ ﻣﺮﮐﺒﻮﻧﻮ ﮐ‪ ٥ ،٣ ،١ ３‬او ‪ ٧‬وﻻﻧﺲ وﻟﺮي‪.‬‬ ‫ﺟﺪول ﻟﻮﻣ‪７‬ى‪ ،‬دوﻫﻢ او اوم ‪－‬ﺮوپ‬
‫د وروﺳــﺘﻲ ﻗﺸــﺮ اﻟﮑﺘﺮوﻧﻮﻧــﻪ د وﻻﻧﺴــﻲ اﻟﮑﺘﺮوﻧﻮﻧﻮ ﭘﻪ ﻧﻮم ﻫــﻢ ﻳﺎدوي‪ .‬ﭘﻪ‬
‫)‪ (٣-١‬ﺷــﮑﻞ ﮐ‪ ３‬ﻟﻮﻣ‪７‬ى ‪－‬ﺮوپ ﭼ‪ ３‬د ﻳﻮه وﻻﻧﺴﻲ اﻟﮑﺘﺮون ﻟﺮوﻧﮑﻲ دى‪.‬‬
‫دو‪４‬ﻢ ‪－‬ﺮوپ ﭼ‪ ３‬د دوه وﻻﻧﺴﻲ اﻟﮑﺘﺮوﻧﻮﻧﻮ ﻟﺮوﻧﮑﻲ دي او اووم ‪－‬ﺮوپ ﭼ‪３‬‬
‫د اووه وﻻﻧﺴﻲ اﻟﮑﺘﺮوﻧﻮﻧﻮ ﻟﺮوﻧﮑﻲ دى‪＊ ،‬ﻮدل ﺷﻮﻳﺪي‪.‬‬
‫وﻻﻧــﺲ د )‪ (+‬او )‪ (-‬ﻋﻼﻣﻲ ﻟﺮوﻧﮑﻰ ﻧﻪ دي؛ ﺑﻠﮑ‪ ３‬ﺑ‪ ３‬ﻋﻼﻣﻲ ﻋﺪد وي؛ﻧﻮ‬
‫د ﻋﻨﺎ‪請‬ﺮوﻧﻮ وﻻﻧﺲ د ﺑﺎﻳﻠﻞ ﺷــﻮو‪ ،‬اﺧﻴﺴــﺘﻞ ﺷﻮو ﻳﺎ ﭘﻪ ﺷﺮﻳﮏ ډول اﻳ‪＋‬ﻮدل‬
‫ﺷــﻮو اﻟﮑﺘﺮوﻧﻮﻧــﻮ ﭘﻮري اړه ﻟﺮې؛ د ﺑﻴﻠ‪／‬ﻲ ﭘﻪ ﺗﻮ‪－‬ﻪ‪ :‬ﮐﻠﺴــﻴﻢ ﮐﻮﻻى ﺷــﻲ د‬
‫وروﺳــﺘﻲ ﻗﺸــﺮ دوه اﻟﮑﺘﺮوﻧﻮﻧﻪ وﺑﺎﻳﻠﻲ؛ ﻧﻮ وﻻﻧﺲ ﻳ‪ (٢) ３‬دى‪ .‬او اﮐﺴﻴﺠﻦ‬
‫ﻫﻢ ﮐﻮﻻي ﺷــﻲ ﭼ‪ (٢) ３‬اﻟﮑﺘﺮوﻧﻮﻧﻪ واﺧﻠﻲ ﻧﻮ د ﻫﻐﻪ وﻻﻧﺲ )‪ (٢‬دي او د‬
‫‪30‬‬
 ‫اﻟﻤﻮﻧﻴﻢ ﻓﻠﺰ ﭼ‪ ３‬ﭘﻪ ﮐﻴﻤﻴﺎوي ﺗﻌﺎﻣﻞ ﮐ‪ ３‬ﺧﭙﻞ درې )‪ (٣‬اﻟﮑﺘﺮوﻧﻮﻧﻪ ﻟﻪ ﻻﺳــﻪ‬
‫ورﮐﻮي‪ ،‬وﻻﻧﺲ ﻳ‪ (٣) ３‬دي‪.‬‬
‫اوﮐﺘﻴﺖ )د وروﺳﺘﻲ ﻗﺸﺮ اﺗﻪ اﻟﮑﺘﺮوﻧﻲ ﮐﻴﺪل(‬
‫ﭘﻪ ﺗﻴﺮ ＇ﭙﺮﮐﻲ ﮐ‪ ３‬ﻣﻮوﻟﻮﺳــﺘﻞ ﭼ‪ ３‬د دوره ﻳﻲ ﺟﺪول د اﺗﻢ ‪－‬ﺮوپ ﻋﻨﺼﺮوﻧﻪ‬
‫)ﭘﺮﺗﻪ د ﻫﻴﻠﻴﻮم ﭘﻪ ﺧﭙﻞ وروﺳﺘﻲ ﻗﺸﺮ ﮐ‪ ３‬دوه اﻟﮑﺘﺮوﻧﻮﻧﻪ ﻟﺮي( ﭘﻪ ﺧﭙﻞ وروﺳﺘﻲ‬
‫‪+‬‬
‫ﻗﺸﺮ ﮐ‪ ３‬د اﺗﻪ )‪ (٨‬اﻟﮑﺘﺮوﻧﻮﻧﻮ د ﻟﺮﻟﻮ ﻟﻪ ﮐﺒﻠﻪ د ‪請‬ﻔﺮي ‪－‬ﺮوپ ﻳﺎ ﻧﺠﻴﺒﻪ ﻏﺎزوﻧﻮ‬
‫‪10‬‬
‫‪10n‬‬
‫‪°‬‬
‫ﭘــﻪ ﻧﻮم ﻳﺎدﻳ‪８‬ي‪ .‬دا ﻋﻨﺼﺮوﻧﻪ د ﮐﻴﻤﻴﺎوي ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﻟﻪ اﻣﻠﻪ ﻏﻴﺮ ﻓﻌﺎل دي او ﭘﻪ ﻳﻮ‬
‫اﺗﻮﻣﻲ ډول ﭘﻴﺪا ﮐ‪８５‬ي‪ .‬د ﻫﻐﻮى وروﺳــﺘﻰ ﻗﺸــﺮ د اﻟﮑﺘﺮوﻧﻮﻧﻮ ﻟﻪ ﮐﺒﻠﻪ ﻣﺸﺒﻮع‬
‫ﻧﻴﻮﻥ‬ ‫دى او د اوﮐﺘﻴﺖ ﺣﺎﻟﺖ ﻟﺮي‪ .‬ﭘﻪ وروﺳﺘﻲ ﻗﺸﺮ ﮐ‪ ３‬د اﺗﻮ اﻟﮑﺘﺮوﻧﻮﻧﻮ )اوﮐﺘﻴﺖ(‬
‫)‪ (٣-٢‬ﺷــﮑﻞ د ﻧﺠﻴﺒــﻪ ﻏﺎزوﻧــﻮ‬ ‫ﺷﺘﻮن د اﺗﻢ ‪－‬ﺮوپ د ﻋﻨﺼﺮوﻧﻮ د ﭘﺎﻳﺪاري او ﺛﺒﺎت ﻻﻣﻞ ﺷﻮي دي‪.‬‬
‫ﺳــﻤﺒﻮﻟﻮﻧﻪ او د ﻧﻴــﻮن د ﻏــﺎز اﺗﻮﻣــﻲ‬
‫ﺟﻮړ＊ﺖ‬
‫د ﻧﺠﻴﺒــﻪ ﻏﺎزوﻧﻮ د دې ﺧﺎ‪請‬ﻴﺖ ﻧﻪ اﺳــﺘﻔﺎده ﮐ‪８５‬ي او ﭘﻪ ﻣﺨﺘﻠﻔﻮ ‪＄‬ﺎﻳﻮ ﮐ‪ ３‬ور‬
‫＇ﺨــﻪ ‪＂－‬ﻪ اﺧﻠﻲ؛ د ﺑﻴﻠ‪ ３／‬ﭘﻪ ﺗﻮ‪－‬ﻪ‪ :‬د ﻫﻴﻠﻴﻮم ﻏﺎز ﭘﻪ ﺑﺎﻟﻮﻧﻮﻧﻮ او د ﻧﻴﻮن ﻏﺎز ﭘﻪ‬
‫‪－‬ﺮوﭘﻮﻧﻮ او ﻧﻮرو ‪＄‬ﺎﻳﻮﻧﻮ ﮐ‪ ３‬ﮐﺎرول ﮐ‪８５‬ي‪.‬‬
‫ب‪ -‬ﭘﻮﮐﺎ‪１‬ﻲ ﭼ‪ ３‬د ﻫﻴﻠﻴﻮم د ﻏﺎز ＇ﺨﻪ ډﮐﻲ ﺷﻮﻳﺪي‬ ‫)‪ (٣-٣‬ﺷﮑﻞ د اﺳﺘﻌﻤﺎل ‪＄‬ﺎﻳﻮﻧﻪ‪:‬اﻟﻒ‪ -‬د ﻧﻴﻮن ‪－‬ﺮوﭘﻮﻧﻪ‬
‫‪31‬‬
‫ﻧﻮر ﻋﻨﺼﺮوﻧﻪ ﻫﻢ ﻣﻴﻞ ﻟﺮي ﭼ‪ ３‬ﮐﻴﻤﻴﺎوي ﺛﺎﺑﺖ ﺣﺎﻟﺖ ﺗﻪ د رﺳﻴﺪو ﻟﭙﺎره ﺧﭙﻞ‬
‫وروﺳــﺘﻲ ﻗﺸﺮ اوﮐﺘﻴﺖ )اﺗﻪ اﻟﮑﺘﺮوﻧﻲ( ﺗﻪ ورﺳﻮي؛ ﻳﻌﻨ‪ ３‬ﺧﭙﻞ وروﺳﺘﻰ ﻗﺸﺮ‬
‫ﭘﻪ اﺗﻮ اﻟﮑﺘﺮوﻧﻮ ډک ﮐ‪７‬ي‪ .‬د وروﺳﺘﻲ ﻗﺸﺮ اﻟﮑﺘﺮوﻧﻮﻧﻪ د وﻻﻧﺴﻲ اﻟﮑﺘﺮوﻧﻮﻧﻮ‬
‫ﭘﻪ ﻧﻮم ﻫﻢ ﻳﺎدوي‪.‬‬
‫ﻋﻨﺼﺮوﻧــﻪ د ﺧﭙــﻞ وروﺳــﺘﻲ ﻗﺸــﺮ د ﭘﻮره ﮐﻮﻟــﻮ )‪ Octet‬ﺣﺎﻟــﺖ( ﻟﭙﺎره د‬
‫اﻟﮑﺘﺮوﻧﻮ ﺑﺎﻳﻠﻠﻮ‪ ،‬اﺧﻴﺴــﺘﻠﻮ او ﺷــﺮﻳﮏ اﻳ‪＋‬ــﻮدﻟﻮ ﺗﻪ اړ دي؛ ﻧﻮ ﭘﻪ ﻫﻤﺪي ډول‬
‫ﻋﻨﺼﺮوﻧــﻪ د اﻟﮑﺘﺮوﻧﻮﻧــﻮ ﭘﻪ ﺑﺎﻳﻠﻠﻮ ﻣﺜﺒﺖ ﭼﺎرج او د اﻟﮑﺘﺮوﻧﻮﻧﻮ ﭘﻪ اﺧﻴﺴــﺘﻠﻮ‬
‫ﻣﻨﻔﻲ ﭼﺎرج ‪＄‬ﺎﻧﺘﻪ ﻏﻮره ﮐﻮي؛ د ﺑﻴﻠ‪／‬ﻲ ﭘﻪ ﺗﻮ‪－‬ﻪ‪ :‬د ﺳﻮدﻳﻢ اﺗﻮم ﭼ‪ ３‬ﭘﻪ ﺧﭙﻞ‬
‫وروﺳــﺘﻲ ﻗﺸﺮ ﮐ‪ ３‬ﻳﻮ اﻟﮑﺘﺮون او د ﮐﻠﻮرﻳﻦ اﺗﻮم اوه )‪ (٧‬اﻟﮑﺘﺮوﻧﻮﻧﻪ ﻟﺮي‪ ،‬ﻳﻮ‬
‫ﻟﻪ ﺑﻞ ﺳــﺮه ﺗﻌﺎﻣﻞ ﮐﻮي؛ ﻧﻮ ﺳﻮدﻳﻢ د ﺧﭙﻞ وروﺳﺘﻲ ﻗﺸﺮ ﻳﻮ اﻟﮑﺘﺮون ﮐﻠﻮرﻳﻦ‬
‫ﺗﻪ ورﮐﻮي‪:‬‬
‫‪-‬‬
‫‪+‬‬
‫‪11p+‬‬ ‫‪17p+‬‬
‫‪12n0‬‬ ‫‪18n0‬‬
‫ﺳﻮﺩﻳﻢ ﺍﻳﻮﻥ‬
‫)‪ (3-4‬ﺷﻜﻞ ﺩ ﻛﻠﻮﺭﻳﻦ ﺍﻳﻮﻥ‬
‫ﺳــﻮدﻳﻢ د ﻳﻮ اﻟﮑﺘﺮون ﭘﻪ ﺑﺎﻳﻠﻠﻮ وروﺳــﺘﻲ ﻗﺸﺮ )در‪４‬ﻢ ﻗﺸﺮ( ﻟﻪ ﻻﺳﻪ ورﮐﻮي او‬
‫د وروﺳــﺘﻲ ﻗﺸــﺮ ＇ﺨﻪ د ﻣﺨﻪ ﻗﺸﺮ ﻳ‪) ３‬دوﻫﻢ ﻗﺸــﺮ( اﺗﻪ اﻟﮑﺘﺮوﻧﻮﻧﻪ ﻟﺮي‪.‬‬
‫＇ﺮﻧ‪／‬ﻪ ﭼ‪－ ３‬ﻮرئ د ﺳــﻮدﻳﻢ ﭘﻪ ﭘﺎﺗ‪ ３‬ﺷــﻮي دوه ﻗﺸﺮوﻧﻮ ﮐ‪ ١٠ ３‬اﻟﮑﺘﺮوﻧﻮﻧﻪ‬
‫ﺷــﺘﻮن ﻟﺮي؛ﻧﻮ د ﺳﻮدﻳﻢ ﭘﻪ ﻫﺴــﺘﻪ ﮐ‪ ١١ ３‬ﭘﺮﺗﻮﻧﻮﻧﻪ ﺷﺘﻮن ﻟﺮي‪＇ ،‬ﺮﻧ‪／‬ﻪ ﭼ‪３‬‬
‫د ﺳــﻮدﻳﻢ د اﻟﮑﺘﺮوﻧﻮﻧﻮ ﺷــﻤﻴﺮد ﻫﻐ‪ ３‬د ﭘﺮﺗﻮﻧﻮﻧﻮ ﻟﻪ ﺷــﻤﻴﺮ ＇ﺨﻪ ﻳﻮ اﻟﮑﺘﺮون‬
‫ﮐــﻢ دي؛ ﻧﻮ‪＄‬ﮑــﻪ ﻳ‪ ３‬ﭼﺎرج ﻣﺜﺒﺖ ﻳﻮ دى او ﭘﻪ ﻣﻘﺎﺑﻞ ﮐ‪ ３‬ﻳ‪ ３‬ﮐﻠﻮرﻳﻦ ﭼ‪ ３‬ﭘﻪ‬
‫ﺳــﺮه وروﺳﺘﻲ ﻗﺸﺮ ﮐ‪ ３‬اوه اﻟﮑﺘﺮوﻧﻮﻧﻪ ﻟﺮي‪ ،‬د ﻳﻮ اﻟﮑﺘﺮون ﭘﻪ اﺧﻴﺴﺘﻠﻮ ﺧﭙﻞ‬
‫وروﺳــﺘﻰ ﻗﺸــﺮ ﻳ‪ ３‬اﺗﻪ اﻟﮑﺘﺮوﻧﻮﻧﻪ ﭘﻮره ﮐﻮي‪＇ ،‬ﻨ‪／‬ﻪ ﭼ‪ ３‬د ﮐﻠﻮرﻳﻦ ﭘﻪ ﻫﺴﺘﻪ‬
‫ﮐ‪ (١٧) ３‬ﭘﺮوﺗﻮﻧﻮﻧﻪ او ﭘﻪ درﻳﻮ ﻗﺸــﺮوﻧﻮ ﮐ‪ (١٨) ３‬اﻟﮑﺘﺮوﻧﻮﻧﻪ ﺷــﺘﻮن ﻟﺮي؛‬
‫ﻧﻮ ﭘﻪ دې ﺗﻮ‪－‬ﻪ د ﮐﻠﻮرﻳﻦ د اﻟﮑﺘﺮوﻧﻮ ﺷــﻤﻴﺮ ﻳﻮ واﺣﺪ د ﭘﺮوﺗﻮﻧﻮ د ﺷﻤﻴﺮ ＇ﺨﻪ‬
‫زﻳﺎت دى ﻧﻮ‪＄‬ﮑﻪ د ﮐﻠﻮرﻳﻦ ﭼﺎرج ﻣﻨﻔﻲ ﻳﻮ دى‪.‬‬
‫‪32‬‬
 ‫ﮐ‪７‬ﻧﻪ‬
‫ﺳﻮچ وﮐ‪７‬ي‪:‬‬
‫ا ـ د ﻫﻴﻠﻴﻮم ﻏﺎز د اﺗﻮﻣﻲ ﺟﻮړ＊ﺖ ﭘﻪ ﻫﮑﻠﻪ ﮐ‪ ３‬ﭼ‪ ３‬د ﻧﺠﻴﺒﻪ ﻏﺎزوﻧﻮ ﻟﻪ ډﻟﻲ ＇ﺨﻪ دي‪ ،‬ﺗﻮﺟﻪ وﮐ‪７‬ئ او وواﻳﻲ ﭼ‪ ３‬د ﻫﻐﻪ ﻗﺸﺮ‬
‫ﭘﻪ ＇ﻮ اﻟﮑﺘﺮوﻧﻮﻧﻮ ﭘﻮره ﺷﻮﻳﺪى‪ .‬اﺗﻮﻣﻲ ﺟﻮړ＊ﺖ ﻳ‪ ３‬رﺳﻢ ﮐ‪７‬ي‪.‬‬
‫‪ ٢‬ـ د ﻓﻠﻮرﻳﻦ او ﻟﻴﺘﻴﻢ ﺟﻮړ＊ﺖ ﺗﻪ ‪＄‬ﻴﺮﺷﻲ‪.‬‬
‫ﻟﻴﺘﻴﻢ‬ ‫ﻓﻠﻮرﻳﻦ‬
‫)‪ (٣-٥‬ﺷــﮑﻞ د ﻓﻠﻮرﻳﻦ اوﻟﻴﺘﻴﻢ‬
‫اﺗﻮﻣﻮﻧﻪ ﻣﺨﮑ‪ ３‬ﻟﻪ ﺗﻌﺎﻣﻞ ＇ﺨﻪ‬
‫اﻟﻒ(اﺗﻮﻣﻮﻧﻪ ﺑﻪ د اوﮐﺘﻴﺖ ﺣﺎﻟﺖ ﺗﻪ د رﺳﻴﺪو ﻟﭙﺎره ＇ﺮﻧ‪／‬ﻪ ﻋﻤﻞ وﮐ‪７‬ي؟‬
‫ب( د ﻟﻴﺘﻴﻢ ﻟﭙﺎره د اوو اﻟﮑﺘﺮوﻧﻮ اﺧﻴﺴﺘﻞ ﺁﺳﺎن دي او ﻳﺎ د ﻳﻮ اﻟﮑﺘﺮون د ﻻﺳﻪ ورﮐﻮل؟‬
‫ج( د ﻓﻠﻮرﻳﻦ دﻋﻨﺼﺮ ﻟﭙﺎره د اوو اﻟﮑﺘﺮوﻧﻮ د ﻻﺳﻪ ورﮐﻮل اﺳﺎن دي ﻳﺎ د ﻳﻮه اﻟﮑﺘﺮون اﺧﻴﺴﺘﻞ؟‬
‫د( د ﻟﻴﺘﻴﻢ او ﻓﻠﻮرﻳﻦ داﻳﻮﻧﻮﻧﻮ ﺟﻮړ＊ﺖ رﺳﻢ ﮐ‪７‬ئ‪.‬‬
‫آﻳﻮن ＇ﻪ ﺷﻲ دي؟‬
‫اﺗــﻮم ﻳــﺎ د اﺗﻮﻣﻮﻧﻮ ‪－‬ﺮوپ ﭼ‪ ３‬د ﮐﻴﻤﻴﺎوي ﺗﻌﺎﻣﻞ ﭘﻪ ﭘﺎﻳﻠﻪ ﮐ‪ ３‬ﻳ‪ ３‬اﻟﮑﺘﺮون اﺧﻴﺴــﺘﻲ او ﻳﺎ ﻳﻰ ﺑﺎﻳﻠﻠﻲ وي‪ ،‬د‬
‫اﻳــﻮن ﭘﻪ ﻧﻮم ﻳﺎدﻳ‪８‬ي‪ ،‬ﮐﻮم اﺗﻮم ﭼ‪ ３‬د اﻟﮑﺘﺮوﻧﻮﻧﻮ ﭘﻪ اﺧﻴﺴــﺘﻠﻮ ﻳــ‪ ３‬ﭼﺎرج ﻣﻨﻔﻲ ﮐ‪８５‬ي‪ ،‬د اﻧﻴﻮن ) ‪( n n‬‬
‫ﭘــﻪ ﻧــﻮم او ﮐﻮم اﺗﻮم ﭼ‪ ３‬اﻟﮑﺘﺮون ﻟﻪ ﻻﺳــﻪ ورﮐــﻮي او د ﻣﺜﺒﺖ ﭼﺎرج ﻳﻰ ‪＄‬ﺎﻧﺘﻪ ﻏــﻮره ﮐ‪７‬ى وي د ﮐﺘﻴﻮن‬
‫( ﭘــﻪ ﻧــﻮم ﻳﺎدﻳ‪８‬ي‪.‬د اﺗﻮﻣﻮﻧﻮ ﭼﺎرج د ﻳﻮه اﻟﮑﺘﺮون ﭘﻪ ﺑﺎﻳﻠﻠﻮ )‪ (+١‬ﭼﺎرج اﺧﺘﻴﺎر وي؛ د ﺑﻴﻠ‪／‬ﻲ ﭘﻪ‬ ‫)‪n‬‬
‫ﺗﻮ‪－‬ﻪ‪ :‬ﭘﻪ ‪ NaCl‬ﻣﺮﮐﺐ ﮐ‪ ３‬ﺳﻮدﻳﻢ ‪ (١+) Na+‬دي او ﮐﻪ ﭼﻴﺮي ﻋﻨﺼﺮ دوه اﻟﮑﺘﺮوﻧﻮﻧﻪ ﻟﻪ ﻻﺳﻪ ورﮐ‪７‬ي‬
‫ﭼﺎرج ﻳﻲ )‪ (٢+‬دى؛ د ﺑﻴﻠ‪／‬ﻲ ﭘﻪ ﺗﻮ‪－‬ﻪ‪ :‬د ‪ CaCl2‬ﭘﻪ ﻣﺮﮐﺐ ﮐ‪ ３‬د ﮐﻠﺴﻴﻢ) ‪( Ca+٢‬د اﻳﻮن ﭼﺎرج ﻣﺜﺒﺖ‬
‫دوه دي‪،‬د اﻟﻤﻮﻧﻴــﻢ ﻋﻨﺼــﺮ د اﻟﻤﻮﻧﻴﻢ ﮐﻠﻮراﻳﺪ )‪( AlCl3‬ﭘﻪ ﻣﺮﮐﺐ ﮐ‪ ３‬درې اﻟﮑﺘﺮوﻧﻮﻧﻪ ﻟﻪ ﻻﺳــﻪ ورﮐﻮي‬
‫)‪ (٣+‬ﭼﺎرج ﻳﻰ ‪＄‬ﺎﻧﺘﻪ ﻏﻮره ﮐ‪７‬ى دى‪ .‬او ﭘﻪ ﻣﻘﺎﺑﻞ ﮐ‪ ３‬د ﻫﻐﻮ ﻋﻨﺼﺮوﻧﻮ اﺗﻮﻣﻮﻧﻮ ﭼ‪ ３‬ﻳﻮ اﻟﮑﺘﺮون اﺧﺴﺘﻲ‬
‫دي‪ ،‬ﭼﺎرج ﻳﻲ ﻣﻨﻔﻲ ﻳﻮ دى؛ د ﺑﻴﻠ‪／‬ﻲ ﭘﻪ ﺗﻮ‪－‬ﻪ‪ :‬ﮐﻠﻮرﻳﻦ د ﻳﻮه اﻟﮑﺘﺮون ﭘﻪ اﺧﻴﺴﺘﻠﻮ )‪ (١-‬ﭼﺎرج ‪＄‬ﺎﻧﺘﻪ ﻏﻮره‬
‫‪33‬‬
‫ﮐــ‪７‬ى دى او ﻫﻐــﻪ ﻋﻨﺼﺮوﻧﻪ ﭼ‪ ３‬دوه اﻟﮑﺘﺮوﻧﻪ اﺧﻠﻲ ﭼﺎرج ﻳ‪ (-٢) ３‬ﮐ‪８５‬ي؛ ﻟﮑﻪ‪ :‬د )‪(Na2O‬ﭘﻪ ﻣﺮﮐﺐ‬
‫ﮐ‪ ３‬د اﮐﺴﻴﺠﻦ ﭼﺎرج د دوو اﻟﮑﺘﺮوﻧﻮ ﭘﻪ اﺧﻴﺴﺘﻠﻮ ﺳﺮه ﻣﻨﻔﻲ دوه دى؛ ＇ﻨ‪／‬ﻪ ﭼ‪－ ３‬ﻮرئ د آﻳﻮﻧﻮﻧﻮ ﭼﺎرج‬
‫د آﻳﻮﻧﻮ د ﺳﻤﺒﻮل ﭘﻪ ＊ﻲ او ﭘﻮرﺗﻨﻲ ﺧﻮا ﮐ‪ ３‬ﻟﻴﮑﻞ ﮐ‪８５‬ي‪ :‬ﻟﮑﻪ ‪ Na+‬او ‪O2-‬؛ ﺧﻮ د ﻣﺮﮐﺒﻮﻧﻮ ﭘﻪ ﻓﻮرﻣﻮﻟﻮ‬
‫ﮐ‪ ３‬د ﻋﻨﺼﺮوﻧﻮ ﭼﺎرج ﻧﻪ ﻟﻴﮑﻞ ﮐ‪８５‬ي؛ ﻟﮑﻪ‪ NaCl :‬او ‪AlCl3‬‬
‫‪.‬‬
‫ﺏ(‬ ‫ﺍﻟﻒ(‬
‫)‪ (٣-٦‬ﺷﮑﻞ اﻟﻒ‪ :‬د ﺧﻮړو د ﻣﺎﻟ‪／‬ﻲ ﮐﺮﺳﺘﻠﻮﻧﻪ‬
‫ب‪ :‬د ﺧﻮړو د ﻣﺎﻟ‪／‬ﻲ ﭘﻪ ﮐﺮﺳﺘﻠﻮﻧﻮ ﮐ‪ ３‬د آﻳﻮﻧﻮﻧﻮ‬
‫ﺟﻮړ＊ﺖ‬
‫اﻳﻮﻧﻮﻧﻪ ﭘﻪ دوه ‪－‬ﺮوﭘﻮ‪ ،‬ﺳــﺎده او ﻣﺮﮐﺐ وﻳﺸــﻞ ﺷــﻮﻳﺪي‪ ،‬ﺳــﺎده اﻳﻮﻧﻮﻧﻪ ﻟﻪ ﻳﻮه اﺗﻮم ＇ﺨﻪ ﺗﺸﮑﻴﻞ‬
‫ﺷــﻮي دي او ﺗﺮﮐﻴﺒﻲ اﻳﻮﻧﻮﻧﻪ د دو ﻳﺎ ＇ﻮ اﺗﻮﻣﻮﻧﻮ ＇ﺨﻪ ﺟﻮړﻳ‪８‬ي ﭼ‪ ３‬ﭘﻪ ﮐﻴﻤﻴﺎوي ﺗﻌﺎﻣﻠﻮﻧﻮ ﮐ‪ ３‬د‬
‫ﻳﻮه ﻋﻨﺼﺮ ﭘﻪ ﺷــﺎن ﻋﻤﻞ ﮐﻮي‪ .‬ﭘﻪ )‪ (٣-٥) ،(٣-٤‬او )‪ (٣-٦‬ﺟﺪوﻟﻮﻧﻮ ﮐ‪ ３‬د دې ډول اﻳﻮﻧﻮﻧﻮ‬
‫ﺳﺮه آﺷﻨﺎ ﮐ‪８５‬ئ‪:‬‬
‫‪34‬‬
 ‫)‪ (٣-٤‬ﺟﺪول ﺳﺎده اﻧﻴﻮﻧﻮﻧﻪ‬
‫د آﻳﻮن ﻧﻮم‬ ‫د اﻳﻮن ﺳﻤﺒﻮل‬ ‫د اﺗﻮم ﻧﻮم‬ ‫د اﺗﻮم ﺳﻤﺒﻮل‬
‫ﻓﻠﻮراﻳﺪ‬ ‫‪F‬‬
‫‪-‬‬
‫ﻓﻠﻮرﻳﻦ‬ ‫‪F‬‬
‫‪-‬‬
‫ﮐﻠﻮراﻳﺪ‬ ‫‪Cl‬‬ ‫ﮐﻠﻮرﻳﻦ‬ ‫‪Cl‬‬
‫‪-‬‬
‫ﺑﺮوﻣﺎﻳﺪ‬ ‫‪Br‬‬ ‫ﺑﺮوﻣﻴﻦ‬ ‫‪Br‬‬
‫‪-‬‬
‫أﻳﻮداﻳﺪ‬ ‫‪I‬‬ ‫اﻳﻮدﻳﻦ‬ ‫‪I‬‬
‫اﮐﺴﺎﻳﺪ‬ ‫‪O‬‬
‫‪2-‬‬
‫اﮐﺴﻴﺠﻦ‬ ‫‪O‬‬
‫ﺳﻠﻔﺎﻳﺪ‬ ‫‪S‬‬
‫‪2-‬‬
‫ﺳﻠﻔﺮ‬ ‫‪S‬‬
‫ﻧﺎﻳﺘﺮاﻳﺪ‬ ‫‪N‬‬
‫‪3-‬‬
‫ﻧﺎﻳﺘﺮوﺟﻦ‬ ‫‪N‬‬
‫ﻓﺎﺳﻔﺎﻳﺪ‬ ‫‪P‬‬
‫‪3-‬‬
‫ﻓﺎﺳﻔﻮرس‬ ‫‪P‬‬
‫‪-‬‬
‫ﻫﺎﻳﺪراﻳﺪ‬ ‫‪H‬‬ ‫ﻫﺎﻳﺪروﺟﻦ‬ ‫‪H‬‬
‫)‪ (٣-٦‬ﺟﺪول ﻣﻨﻔﻰ ﭼﺎرج ﻟﺮوﻧﮑﻲ‬ ‫)‪ (٣-٥‬ﺟﺪول ﺳﺎده ﮐﺘﻴﻮﻧﻮﻧﻪ‬
‫آﻳﻮن‬ ‫د آﻳﻮن ﻧﻮم‬ ‫د اﻳﻮن ﻧﻮم‬ ‫د اﻳﻮن‬ ‫د ﻋﻨﺼﺮ ﻧﻮم‬ ‫د ﻋﻨﺼﺮ‬
‫ﺳﻤﺒﻮل‬ ‫ﺳﻤﺒﻮل‬
‫‪-‬‬
‫‪IO 4‬‬ ‫ﭘﺮاﻳﻮدﻳﺖ‬ ‫‪+‬‬
‫ﻟﻴﺘﻴﻢ اﻳﻮن‬ ‫‪Li‬‬ ‫ﻟﻴﺘﻴﻢ‬ ‫‪Li‬‬
‫‪CIO 4‬‬
‫‪-‬‬
‫ﭘﺮﮐﻠﻮرﻳ＀‬ ‫‪+‬‬
‫ﺳﻮدﻳﻢ اﻳﻮن‬ ‫‪Na‬‬ ‫ﺳﻮدﻳﻢ‬ ‫‪Na‬‬
‫‪C‬‬ ‫‪2−‬‬
‫ﮐﺎرﺑﻮﻧﻴ＀‬ ‫ﭘﻮﺗﺎﺷﻴﻢ اﻳﻮن‬ ‫‪+‬‬
‫ﭘﻮﺗﺎﺷﻴﻢ‬ ‫‪K‬‬
‫‪3‬‬
‫‪K‬‬
‫‪3−‬‬
‫ﻓﺎﺳﻔﻴ＀‬ ‫ﮐﻠﺴﻴﻢ اﻳﻮن‬ ‫‪2+‬‬
‫ﮐﻠﺴﻴﻢ‬ ‫‪Ca‬‬
‫‪4‬‬
‫‪Ca‬‬
‫‪2−‬‬
‫‪4‬‬
‫ﺳﻠﻔﻴ＀‬ ‫ﻣ‪／‬ﻨﻴﺰﻳﻢ اﻳﻮن‬ ‫‪Mg‬‬
‫‪2+‬‬
‫ﻣ‪／‬ﻨﻴﺰﻳﻢ‬ ‫‪Mg‬‬
‫‪NO3‬‬
‫‪-‬‬
‫ﻧﺎﻳﺘﺮﻳﺖ‬ ‫اﻟﻤﻮﻧﻴﻢ اﻳﻮن‬ ‫‪Al‬‬
‫‪3+‬‬
‫اﻟﻤﻮﻧﻴﻢ‬ ‫‪Al‬‬
‫‪+‬‬
‫‪HO-‬‬ ‫ﻫﺎﻳﺪروﮐﺴﺎﻳﺪ‬ ‫ﭘﺮوﺗﻮن اﻳﻮن‬ ‫‪H‬‬ ‫ﻫﺎﻳﺪورﺟﻦ‬ ‫‪H‬‬
‫ﻧﺎﻳﺘﺮوﺟﻦ‪ ،‬ﻫﺎﻳﺪروﺟﻦ‬
‫اﻣﻮﻧﻴﻢ اﻳﻮن‬ ‫‪NH‬‬ ‫‪4‬‬
‫‪H,N‬‬
‫‪35‬‬
 ‫آﻳﻮﻧﻲ اړﻳﮑﻪ )‪(Ionic Bond‬‬
‫اﻳﻮﻧﻲ اړﻳﮑﻪ ﻫﻐﻪ اړﻳﮑﻪ ده ﭼ‪ ３‬د اﻟﮑﺘﺮوﻧﻮﻧﻮ د راﮐ‪７‬ې ورﮐ‪７‬ې ﻟﻪ اﻣﻠﻪ ﺟﻮړﻳ‪８‬ي د ﺑﻴﻠ‪ ３／‬ﭘﻪ ﺗﻮ‪－‬ﻪ‪ :‬د ﺳﻮدﻳﻢ‬
‫ﮐﻠﻮراﻳﺪ ﭘﻪ ﻣﺮﮐﺐ ﮐ‪ ３‬ﺟﻮړه ﺷــﻮى اړﻳﮑﻪ ﺑﺮﻳ‪＋‬ــﻨﺎﻳﻲ اړﻳﮑﻪ ده‪ .‬ﺗﺎﺳــﻲ ﭘﻮﻫ‪８５‬ئ ﭼ‪！ ３‬ﻮل ﻣﺮﮐﺒﻮﻧﻪ د ﭼﺎرج‬
‫ﻟﻪ ﮐﺒﻠﻪ ﺧﻨﺜﻰ دي؛ ﻧﻮ د ﺳــﻮدﻳﻢ ﮐﻠﻮراﻳﺪ )‪ (NaCl‬ﻣﺮﮐﺐ د‪ Na+‬او‪ Cl-‬ﻟﻪ ﺁﻳﻮﻧﻮﻧﻮ ＇ﺨﻪ ﺗﺸﮑﻴﻞ ﺷﻮى‬
‫دى او د ﭼﺎرج ﻟﻪ ﮐﺒﻠﻪ ﺧﻨﺜﻰ دى‪.‬‬
‫ﺑﺎﻳﺪ ﻳﺎدوﻧﻪ ﺷﻲ ﭼ‪ ３‬اﻳﻮﻧﻲ اړﻳﮑﻪ د اﻧﻴﻮﻧﻮﻧﻮ او ﮐﺘﻴﻮﻧﻮﻧﻮ ﭘﻪ ﻣﻨ‪ ＃‬ﮐ‪ ３‬د ﺟﺎذﺑﻲ ﻗﻮي ﭘﻪ ﭘﺎﻳﻠﻪ ﮐ‪ ３‬ﺟﻮړﻳ‪８‬ي‪ .‬دا‬
‫ﻗﻮه د دى ﻻﻣﻞ ‪－‬ﺮ‪＄‬ﻲ ﭼ‪ ３‬ﺁﻳﻮﻧﻮﻧﻪ ﭘﻪ ﺑﺸﭙ‪７‬ه ﺗﻮ‪－‬ﻪ ﻳﻮ ﻟﻪ ﺑﻠﻪ ﺳﺮه وﻧ‪＋‬ﻠﻲ او ﺁﻳﻮﻧﻲ اړﻳﮑﻪ ﺟﻮړه ﮐ‪７‬ي‪.‬‬
‫ﻓﻠﺰوﻧــﻪ ﭘﻪ ﻋﻤﻮﻣــﻲ ډول ﭘﻪ ﮐﻴﻤﻴﺎوي ﺗﻌﺎﻣﻠﻮﻧﻮ ﮐ‪ ３‬ﺧﭙﻞ وﻻﻧﺴــﻲ اﻟﮑﺘﺮوﻧﻮﻧﻪ ﻟﻪ ﻻﺳــﻪ ورﮐﻮي؛ ﺧﻮ ﻏﻴﺮ‬
‫ﻓﻠﺰوﻧﻪ ﭘﻪ ﮐﻴﻤﻴﺎوي ﺗﻌﺎﻣﻠﻮﻧﻮ ﮐ‪ ３‬اﻟﮑﺘﺮوﻧﻮﻧﻪ اﺧﻠﻲ‪.‬‬
‫ﺩ ﺳﻮﺩﻳﻢ ﺍﺗﻮﻡ‬ ‫ﺩ ﻛﻠﻮﺭﻳﻦ ﺍﺗﻮﻡ‬ ‫ﺩ ﺳﻮﺩﻳﻢ ﻛﺘﻴﻮﻥ‬ ‫ﺩ ﻛﻠﻮﺭﺍﻳﺪ ﺁﻧﻴﻮﻥ‬
‫)‪ (٣-٧‬ﺷﮑﻞ د ﺳﻮدﻳﻢ ＇ﺨﻪ ﮐﻠﻮرﻳﻦ ﺗﻪ د اﻟﮑﺘﺮون‬
‫اﻧﺘﻘﺎل د اﻧﻴﻮن او ﮐﺘﻴﻮن ﭘﻪ ﻣﻨ‪ ＃‬د اﻳﻮﻧﻲ اړﻳﮑﻲ ﺟﻮړﻳﺪل‬
‫)‪ (٣-٨‬ﺷﮑﻞ د ﺳﻮدﻳﻢ ﮐﻠﻮراﻳﺪ ﮐﺮﻳﺴﺘﺎل‬
‫‪36‬‬
 ‫اﺷﺘﺮاﮐﻲ اړﻳﮑﻪ )‪(Covalent bond‬‬
‫اﺷــﺘﺮاﮐﻲ ﻳﺎ ﮐﻮوﻻﻧﺖ اړﻳﮑﻪ د دوو ﻳﺎ زﻳﺎﺗﻮ اﺗﻮﻣﻮﻧﻮ ﭘﻪ ﻣﻨ‪ ＃‬ﮐ‪ ３‬د اﻟﮑﺘﺮوﻧﻮﻧﻮ د ﺷــﺮﻳﮑﻮﻟﻮ ﻟﻪ اﻣﻠﻪ ﻣﻨ‪％‬ﺘﻪ‬
‫را‪＄‬ﻲ‪ .‬اﺷــﺘﺮاﮐﻲ اړﻳﮑﻪ ﻫﻐﻪ ﻣﺤﺎل ﺟﻮړﻳ‪８‬ي ﭼ‪ ３‬د اﻟﮑﺘﺮون ﻏﻮ＊ــﺘﻨﻰ ﺗﻮﭘﻴﺮ د اﺗﻮﻣﻮﻧﻮ ﭘﻪ ﻣﻨ‪ ＃‬ﮐ‪ ３‬ﮐﻢ‬
‫وي‪ .‬اﺷــﺘﺮاﮐﻲ اړﻳﮑﻪ د ﻳﻮ ډول ﻋﻨﺼﺮوﻧﻮ اﺗﻮﻣﻮﻧﻮ او ﻣﺨﺘﻠﻔﻮ ﻋﻨﺼﺮوﻧﻮ د اﺗﻮﻣﻮﻧﻮ ﭘﻪ ﺗﺮ ﻣﻨ‪ ＃‬ﺟﻮړﻳ‪８‬ي د‬
‫ﺑﻴﻠ‪ ３／‬ﭘﻪ ﺗﻮ‪－‬ﻪ‪ :‬د ﻫﺎﻳﺪروﺟﻦ ﻋﻨﺼﺮ ﭘﻪ ازاد ﺑ‪２‬ﻪ ﭘﻪ ﻳﻮ اﺗﻮﻣﻲ ﺑ‪２‬ﻪ ﻧﻪ ﭘﻴﺪا ﮐﻴ‪８‬ي ﺑﻠﮑ‪ ３‬د دوه اﺗﻮﻣﻲ ﻣﺎﻟﻴﮑﻮل‬
‫ﭘــﻪ ﺑ‪２‬ــﻪ ﻣﻮﻧﺪل ﮐ‪８５‬ي‪ ،‬د ﻫﺎﻳﺪروﺟﻦ د ﻣﺎﻟﻴﮑﻮل د ﺟﻮړﻳﺪو ﻟﭙــﺎره د ﻫﺎﻳﺪروﺟﻦ دوه اﺗﻮﻣﻮﻧﻪ ﭘﻪ ﻣﻨ‪ ＃‬ﮐ‪３‬‬
‫ﺧﭙﻞ ﻳﻮ‪ ،‬ﻳﻮ اﻟﮑﺘﺮون ﺳﺮه ﺷﺮﻳﮑﻮي‪ ،‬د ﻫﺎﻳﺪروﺟﻦ ﭘﻪ ﻣﺎﻟﻴﮑﻮل ﮐ‪ ３‬ﺟﻮړه اﻟﮑﺘﺮوﻧﻮﻧﻪ ﭼ‪ ３‬د ﻫﺎﻳﺪروﺟﻦ‬
‫د دو اﺗﻮﻣﻮﻧﻮ ﺗﺮﻣﻨ‪ ＃‬ﺷﺘﻮن ﻟﺮې‪ ،‬د ﻳﻮه ﻟﻴﮑﻰ )‪ (-‬ﭘﻪ واﺳﻄﻪ ﻧ‪＋‬ﻠﻮل ﮐﻴ‪８‬ي‪:‬‬
‫‪H‬‬ ‫‪+‬‬ ‫‪H‬‬ ‫‪2‬‬
‫ﺎﻳﺎ‬ ‫‪-‬‬
‫)‪ (٣-٩‬ﺷــﮑﻞ د ﻫﺎﻳﺪروﺟــﻦ ﭘــﻪ‬
‫ﻣﺎﻟﻴﮑﻮل ﮐــ‪ ３‬د ﻫﺎﻳﺪروﺟﻦ د اﺗﻮﻣﻮﻧﻮ‬
‫ﭘــﻪ ﻣﻨــ‪ ＃‬د ﻳﻮ‪－‬ﻮﻧﻲ اﺷــﺘﺮاﮐﻲ اړﻳﮑﻲ‬
‫ﺟﻮړ＊ﺖ‬
‫ﺑﺎﻳﺪ ووﻳﻞ ﺷﻲ ﭼ‪ ３‬ﭘﻪ ﺷﺮﻳﮏ ﺷﻮي اﻟﮑﺘﺮوﻧﻮﻧﻪ دواړو اﺗﻮﻣﻮﻧﻮ ﭘﻮرې اړه ﻟﺮي؛ ﭘﻪ ﭘﻮرﺗﻨ‪ ３‬ﺑﻴﻠ‪／‬ﻪ ﮐ‪ ３‬ﺟﻮړه‬
‫اﻟﮑﺘﺮوﻧﻮﻧﻪ د ﻫﺎﻳﺪروﺟﻦ ﭘﻪ ﻫﺮ ﻳﻮه اﺗﻮم ﭘﻮري اړه ﻟﺮي‪ ،‬اﺷــﺘﺮاﮐﻲ اړﻳﮑﻲ ﮐﻮﻻى ﺷــﻲ ﻳﻮ ‪－‬ﻮﻧﻲ‪ ،‬دوه ‪－‬ﻮﻧﻲ‬
‫ﻳﺎ درې ‪－‬ﻮﻧﻲ وي؛ د ﺑﻴﻠ‪／‬ﻲ ﭘﻪ ﺗﻮ‪－‬ﻪ‪ :‬د اﮐﺴــﻴﺠﻦ ﭘﻪ ﻣﺎﻟﻴﮑﻮل ﮐ‪ ３‬دوه اﺗﻮﻣﻮﻧﻪ ﻳﻮ ‪＄‬ﺎي ﺷــﻮي دي او ﺧﭙﻞ‬
‫دوه‪-‬دوه اﻟﮑﺘﺮوﻧﻮﻧﻪ ﻳ‪ ３‬ﭘﻪ ﺧﭙﻞ ﻣﻨ‪ ＃‬ﮐ‪ ３‬ﺷﺮﻳﮏ ﮐ‪７‬ى دي او دوه ‪－‬ﻮﻧﻲ اﺷﺘﺮاﮐﻲ اړﻳﮑﻪ ﻳ‪ ３‬ﻣﻴﻨ‪％‬ﺘﻪ راوړي‬
‫ده ﭼ‪ ３‬ﭘﻪ ﭘﺎﻳﻠﻪ ﮐ‪ ３‬د اﮐﺴﻴﺠﻦ دوه اﺗﻮﻣﻲ ﻣﺎﻟﻴﮑﻮل ﻳﻲ ﺟﻮړﮐ‪７‬ى دى‪ ،‬د اﮐﺴﻴﺠﻦ ﭘﻪ ﻣﺎﻟﻴﮑﻮل ﮐ‪＇ ３‬ﻠﻮر‬
‫اﻟﮑﺘﺮوﻧﻮﻧﻪ ﭘﻪ ﺷﺮﻳﮏ ډول اﻳ‪＋‬ﻮدل ﺷﻮﻳﺪي ﭼ‪ ３‬د اﮐﺴﻴﺠﻦ دواړو اﺗﻮﻣﻮﻧﻮ ﭘﻮري اړه ﻟﺮي‪.‬‬
‫‪37‬‬
 ‫‪O‬‬ ‫‪+‬‬ ‫‪O‬‬ ‫‪O2‬‬ ‫‪ O = O‬ﺎﻳﺎ‬
‫درې ‪－‬ﻮﻧﻲ اﺷــﺘﺮاﮐﻲ اړﻳﮑــﻪ د ﻧﺎﻳﺘﺮوﺟﻦ ﭘﻪ ﻣﺎﻟﻴﮑﻮل ﮐ‪ ３‬ﺷــﺘﻪ ده‪ ،‬ﭘﻪ درې‬ ‫)‪ (٣-١٠‬ﺷﮑﻞ د دوه ‪－‬ﻮﻧﻲ اړﻳﮑﻲ‬
‫ﺟﻮړ＊ﺖ او د اﮐﺴﻴﺠﻦ دوه اﺗﻮﻣﻲ‬
‫‪－‬ﻮﻧــﻲ اﺷــﺘﺮاﮐﻲ اړﻳﮑﻪ ﮐ‪ ３‬د ﻧﺎﻳﺘﺮوﺟــﻦ ﻫﺮ اﺗــﻮم درې‪-‬درې اﻟﮑﺘﺮوﻧﻮﻧﻪ ﭘﻪ‬ ‫ﻣﺎﻟﻴﮑﻮل‬
‫ﺷﺮﻳﮏ ﮐﻮى او درې ‪－‬ﻮﻧﻲ اﺷﺘﺮاﮐﻲ اړﻳﮑﻪ ﺟﻮړوي ﭼ‪ ３‬درې ‪－‬ﻮﻧ‪ ３‬اړﻳﮑﻪ د‬
‫درې ﺧﻄﻮﻧﻮ ) ≡ ( ﭘﻪ واﺳﻄﻪ ＊ﻮدل ﮐ‪８５‬ي‪:‬‬
‫‪N‬‬ ‫‪+‬‬ ‫‪N‬‬ ‫‪N2‬‬ ‫‪ N ≡ N‬ﺎﻳﺎ‬
‫درې ‪－‬ﻮﻧﻲ اﺷــﺘﺮاﮐﻲ اړﻳﮑﻪ ﮐﻴﺪاى ﺷــﻲ د ﻳﻮه ﻋﻨﺼﺮ د اﺗﻮﻣﻮﻧﻮ ﺗﺮﻣﻨ‪ ＃‬ﺟﻮړه‬ ‫)‪ (٣-١١‬ﺷــﮑﻞ د درې ‪－‬ﻮﻧ‪ ３‬اړﻳﮑﻲ‬
‫ﺟﻮړ＊ﺖ او د ﻧﺎﻳﺘﺮوﺟﻦ ﻣﺎﻟﻴﮑﻮل‬
‫ﺷﻲ ﭼ‪ ３‬ﭘﻮرﺗﻪ ور ﺳﺮه اﺷﻨﺎ ﺷﻮى‪ ،‬ﻫﻤﺪارﻧ‪／‬ﻪ ﮐﻴﺪاي ﺷﻲ دا اړﻳﮑﻪ د ﻣﺨﺘﻠﻔﻮ‬
‫ﻋﻨﺼﺮوﻧﻮ د اﺗﻮﻣﻮﻧﻮ ﭘﻪ ﺗﺮ ﻣﻨ‪ ＃‬ﻫﻢ ﺟﻮړي ﺷــﻲ‪ .‬اﺷﺘﺮاﮐﻲ اړﻳﮑﻲ ﭘﻪ ﻋﻤﻮﻣﻲ‬
‫ﺗﻮﮔــﻪ د ﻏﻴﺮ ﻓﻠﺰوﻧﻮ ﺧﭙﻞ ﻣﻨ‪％‬ــﻲ ﺗﻌﺎﻣﻠﻮﻧﻮ ﭘﻪ ﭘﺎﻳﻠﻪ ﮐــ‪ ３‬ﺟﻮړﻳ‪８‬ي‪ .‬د ﻣﺨﺘﻠﻔﻮ‬
‫ﻋﻨﺼﺮوﻧﻮ د اﺗﻮﻣﻮﻧﻮ ﭘﻪ ﻣﻨ‪ ＃‬ﮐ‪ ３‬د اړﻳﮑﻮ ﭘﻪ ﺟﻮړﻳﺪو ﻣﺮﮐﺒﻮﻧﻪ ﺗﺸــﮑﻴﻠﻴ‪８‬ي؛ د‬
‫ﺑﻴﻠ‪／‬ــ‪ ３‬ﭘﻪ ﺗﻮ‪－‬ﻪ‪ :‬د اﮐﺴــﻴﺠﻦ او ﻫﺎﻳﺪروﺟﻦ ﻟﻪ ﺗﻌﺎﻣــﻞ ＇ﺨﻪ د اوﺑﻮ )‪(H2O‬‬
‫ﻣﺮﮐﺐ ﺟﻮړﻳ‪８‬ي‪ .‬ﻫﻤﺪارﻧ‪／‬ﻪ درې اﺗﻮﻣﻪ ﻫﺎﻳﺪروﺟﻦ د ﻳﻮه اﺗﻮم ﻧﺎﻳﺘﺮوﺟﻦ ﺳﺮه‬
‫ﺗﻌﺎﻣــﻞ ﮐﻮي او د اﻣﻮﻧﻴﺎ )‪ (NH3‬ﭘﻪ ﻧﻮم ﻳﻮ ﻣﺮﮐﺐ ﺟﻮړوي ﭼ‪ ３‬ﭘﻪ راﺗﻠﻮﻧﮑﻲ‬
‫＇ﭙﺮﮐﻲ ﮐ‪ ３‬ﺑﻪ ﻳ‪ ３‬ﭘﻪ ﺑﺸﭙ‪ ７‬ﺗﻮﮔﻪ وﻟﻮﻟﺊ‪.‬‬
‫ﭘــﻪ ﮐﻴﻤﻴﺎ ﮐ‪ ３‬دوه ډوﻟﻪ ﻓﻮرﻣﻮﻟﻮﻧﻪ؛ ﻳﻌﻨﻲ ﻣﺎﻟﻴﮑﻮﻟﻲ او ﻣﺸــﺮح ﻳﺎ ﺳــﺎﺧﺘﻤﺎﻧﻲ‬
‫ﻓﻮرﻣﻮﻟﻮﻧﻪ رواج ﻟﺮي‪.‬‬
‫‪38‬‬
 ‫ﻣﺎﻟﻴﮑﻮﻟﻲ ﻓﻮرﻣﻮل‪ :‬ﻣﺎﻟﻴﮑﻮﻟﻲ ﻓﻮرﻣﻮل ﻳﻮازې د اﺗﻮﻣﻮﻧﻮ د ﺷــﺘﻮن او د‬
‫ﻫﻐﻮي ﺷــﻤﻴﺮ ﭘﻪ ﻳﻮه ﻣﺎﻟﻴﮑﻮل ﮐ‪＊ ３‬ــﻴﻲ؛ د اوﺑﻮ )‪ ،(H2O‬اﻣﻮﻧﻴﺎ )‪(NH3‬‬
‫‪－‬ﻮ‪７－‬و ﺗﻴــﺰاب )‪ ،(H2SO4‬دﻣﺎﻟ‪／‬ــﻲ ﺗﻴــﺰاب )‪ (HCl‬ﻧﺎﻳﺘﺮوﺟﻦ )‪(N2‬‬
‫ﻓﻮرﻣﻮﻟﻮﻧﻪ او داﺳ‪ ３‬ﻧﻮر ﻣﺎﻟﻴﮑﻮﻟﻲ ﻓﺎرﻣﻮل ﺑﻴﻠ‪／‬ﻲ دى‪.‬‬
‫ﺳﺎﺧﺘﻤﺎﻧﻲ )ﻣﺸﺮح( ﻓﻮرﻣﻮل‪ :‬ﺳﺎﺧﺘﻤﺎﻧﻲ ﻓﻮرﻣﻮل ﺳﺮﺑﻴﺮه د اﺗﻮﻣﻮﻧﻮ‬
‫ﺷﻤﻴﺮ‪ ،‬د اړﻳﮑﻮ ﺷﻤﻴﺮ او د اﺗﻮﻣﻮﻧﻮ ‪＄‬ﺎى ﻫﻢ ＇ﺮ‪－‬ﻨﺪوي ﻟﮑﻪ‪:‬‬
‫‪−‬‬ ‫‪−‬‬ ‫اﻣﻮﻧﻴﺎ‬
‫ﻧﺎﻳﺘﺮوﺟﻦ ‪N ≡ N‬‬ ‫=‬ ‫اﮐﺴﻴﺠﻦ‬
‫ﻓﻠﺰي اړﻳﮑﻪ )‪(Metalic bond‬‬
‫ﻓﻠــﺰي اړﻳﮑﻪ ﻫﻐﻪ اړﻳﮑﻪ ده ﭼ‪ ３‬د اﺷــﺘﺮاﮐﻲ )ﮐﻮوﻻﻧﺖ( او د اﻳﻮﻧﻲ اړﻳﮑﻲ‬
‫ﺳــﺮه ﺑﺸــﭙ‪ ７‬ﺗﻮﭘﻴﺮ ﻟﺮي‪ .‬ﻓﻠﺰوﻧﻪ د ﻧﻮرو ﻣﻮادو ﺳــﺮه د ﺑﺮ‪＋４‬ــﻨﺎﻳ‪ ３‬او ﺗﻮدوﺧﻲ‬
‫ﺗﻴﺮوﻧﻰ ＊ــﻪ ﺧﺎ‪請‬ﻴﺖ ﭘﺮ ﺑﻨﺴــ＀ ﺗﻮﭘ‪５‬ﺮ ﮐﻴﺪاى ﺷــﻲ‪ .‬ﭘﻪ ﻓﻠﺰوﻧﻮ ﮐ‪ ３‬وﻻﻧﺴ‪３‬‬
‫اﻟﮑﺘﺮوﻧﻮﻧﻪ )د وروﺳﺘﻲ ﻗﺸﺮ اﻟﮑﺘﺮوﻧﻮﻧﻪ( ﻟﻪ اړوﻧﺪ اﺗﻮم ﺳﺮه ﺗ‪７‬ﻟﻲ ﻧﻪ وي؛ ﺑﻠﮑ‪３‬‬
‫د ﻓﻠﺰﻧﻮ ﭘﻪ ！ﻮﻟﻮ ﺑﺮﺧﻮ ﮐ‪ ３‬د ﺣﺮﮐﺖ ﭘﻪ ﺣﺎل ﮐ‪ ３‬وي او ﮐﻮﻻي ﺷــﻲ ﻟﻪ ﻫﺮې‬
‫ﺧﻮا ﺳﺮه اړﻳﮑﻪ ！ﻨﮕﻪ ﮐ‪７‬ي‪.‬‬
‫ﭘﻪ ﻓﻠﺰوﻧﻮ ﮐ‪ ３‬وﻻﻧﺴــﻲ اﻟﮑﺘﺮوﻧﻮﻧﻪ ﻟﻪ اړوﻧﺪو اﺗﻮﻣﻮﻧﻮ ＇ﺨﻪ ﺟﻼ ﭘﻪ ﭼ＂ﮑﺘﻴﺎ‬
‫د ﻣﺜﺒﺘــﻮ اﻳﻮﻧﻮﻧﻮ ﭘﻪ ﻣﻨــ‪ ＃‬ﮐ‪－ ３‬ﺮ‪＄‬ﻨﺪه دي‪ .‬د ﻣﺜﺒﺘﻮ اﻳﻮﻧﻮﻧﻮ او ！ﻮﻟﻮ وﻻﻧﺴــﻲ‬
‫اﻟﮑﺘﺮوﻧﻮﻧﻮ ﺗﺮﻣﻨ‪ ＃‬د ﺟﺎذﺑﻲ ﻗﻮه ﺷــﺘﻪ ده ﭼ‪ ３‬د ﻓﻠﺰ د ﺟﻮړ＊ــﺖ د ﮐﻠﮑﻮاﻟﻲ‬
‫ﻻﻣﻞ ‪－‬ﺮ‪＄‬ﻲ او د ﻓﻠﺰي اړﻳﮑﻲ ﭘﻪ ﻧﻮم ﻳﺎدﻳ‪８‬ي‪.‬‬
‫‪39‬‬
 ‫ﮐ‪７‬ﻧﻪ‬
‫ﺑﺮ‪＋４‬ﻨﺎ ﺗ‪５‬ﺮﻳﺪﻧﻪ او د اﻟﮑﺘﺮوﻧﻮﻧﻮ ﺑﻬﻴﺮ ﭘﻪ ﻓﻠﺰوﻧﻮ ﮐ‪３‬‬
‫د اړﺗﻴﺎ وړ ﻟﻮازم او ﻣﻮاد‪ :‬وﭼ‪ ３‬ﺑ＂ﺮۍ ﭘﻮښ ﻟﺮوﻧﮑﻲ دوه ﻟﻴﻨﻪ ﺳﻴﻢ‪ ،‬ﭘﻼﺳﺘﻴﮏ ﻳﺎ ﺗﺎر‪.‬‬
‫ﮐ‪７‬ﻧﻼر‪:‬دوه ！ﻮ！ﻲ ﭘﻮښ ﻟﺮوﻧﮑﻰ ﺳﻴﻢ ﭼ‪ ３‬دواړه ﺳﺮوﻧﻪ ﻳ‪ ３‬ﻟﻮڅ وي او د ﺑ＂ﺮي دواړو ＇ﻨ‪６‬و ﭘﻮرې ﮐﻠﮏ وﺗ‪７‬ئ‪ ،‬وروﺳﺘﻪ د دواړو‬
‫ﺳﻴﻤﻮﻧﻮ ﺳﺮوﻧﻪ ﻳﻮ ﻟﻪ ﺑﻞ ﺳﺮه وﻟ‪／‬ﻮئ ﺑﻴﺎﻳ‪ ３‬دﻻﺳﻲ ﭼﺮاغ ‪－‬ﺮوپ ﭘﻪ ﻫﻐﻪ ډول ﺳﺮه وﻟ‪／‬ﻮئ ﭼ‪ ３‬ﭘﻪ ﺷﮑﻞ ﮐ‪ ３‬ﻟﻴﺪل ﮐ‪８５‬ي‪.‬‬
‫ﺧﭙﻠﻲ ﻟﻴﺪﻧﻲ ﭘﻪ ‪＄‬ﻴﺮ ﺳﺮه وﻟﻴﮑﺊ او ﻻﻧﺪې ﭘﻮ＊ﺘﻨﻮ ﺗﻪ ‪＄‬ﻮاب ورﮐ‪７‬ئ‪.‬‬
‫اﻟﻒ‪ -‬د دوو ﺳﻴﻤﻮﻧﻮ د ＇ﻮﮐﻮ د ﻟ‪／‬ﻴﺪو ﭘﻪ ﭘﺎﻳﻠﻪ ﮐ‪＇ ３‬ﻪ ﭘﻴ‪＋‬ﻪ ﻣﻨ‪ ＃‬ﺗﻪ را‪＄‬ﻰ؟‬
‫ب‪ -‬ﮐﻠﻪ ﭼ‪ ３‬ﺳﻴﻤﻮﻧﻪ د ‪－‬ﺮوپ ﺳﺮه و‪請‬ﻞ ﺷﻲ ＇ﻪ ﭘﻴ‪＋‬ﻪ ﺑﻪ ﺗﺮﻣﻨ‪ ＃‬ﺷﻲ؟‬
‫ج‪ -‬ورﺗﻪ ﻋﻤﻞ ﻣﻮ ﭼ‪ ３‬ﭘﻪ ﭘﻼﺳﺘﻴﮏ ﻳﺎ ﺗﺎر ﺗﺮ ﺳﺮه ﮐ‪＇ ،７‬ﻪ ﻣﻮوﻟﻴﺪل؟‬
‫)‪ (٣-١٢‬ﺷــﮑﻞ د ﻓﻠﺰوﻧــﻮ د ﺑﺮ‪＋４‬ــﻨﺎ‬
‫ﺗ‪５‬ﺮﻳﺪﻧﻰ ＊ﻮدل‬
‫‪40‬‬
 ‫ﭘﻮرﺗﻨﻴﻮ ﺗﺠﺮﺑﻮ و＊ــﻮدﻟﻪ ﭼ‪３‬‬
‫ﻓﻠﺰوﻧﻪ ﭘﻪ آﺳﺎﻧﻲ ﺑﺮ‪＋４‬ﻨﺎ ﺗﻴﺮوي‬
‫او ﭘــﻪ ﻫﻤــﺪي ډول ﻓﻠﺰوﻧــﻪ‬
‫ﭘــﻪ ډﻳﺮ ＊ــﻪ ﺷــﮑﻞ ﺗﻮدوﺧﻪ‬
‫ﻟﻴ‪８‬دوي او د ﺗﻮدوﺧﻲ ﻟﻴ‪８‬دوﻧﻪ‬
‫ﭘﻪ ﻏﻴﺮ ﻓﻠﺰوﻧﻮ ﮐــ‪ ３‬ډﻳﺮه ﮐﻤﻪ‬
‫ده‪ .‬ﺗﻮدوﺧــﻪ د ﺁﻳﻮﻧﻮﻧــﻮ او‬
‫اﻟﮑﺘﺮوﻧﻮﻧﻮ د ﺣﺮﮐﻲ اﻧﺮژي د‬
‫زﻳﺎﺗﻴﺪو ﻻﻣﻞ ‪－‬ﺮ‪＄‬ﻲ‪ .‬د ذراﺗﻮ‬
‫اﻫﺘــﺰازي ﺣﺮﮐــﺖ داﻧــﺮژي‬
‫ﭘــﻪ ﺗﻴﺮوﻟﻮ ﮐ‪ ３‬ﻟــﻪ ﻳﻮي ﻧﻘﻄﻲ‬
‫＇ﺨﻪ ﺑﻠــ‪ ３‬ﻧﻘﻄ‪ ３‬ﺗﻪ ﺑﻨﺴــ＂ﻴﺰ‬
‫رول ﻟﻮﺑــﻮي‪ ،‬د ﺗﻮدوﺧــﻲ د‬
‫ﻟﻴ‪８‬دﻳــﺪو ﻻﻣــﻞ ‪－‬ﺮ‪＄‬ﻲ ﭼ‪３‬‬
‫ﭘﻪ ﻟــﻮړو ！ﻮﻟﮕﻴﻮ ﮐ‪ ３‬ﺑﻪ د دې‬
‫ﻣﻮﺿــﻮع ﺳــﺮه زﻳﺎﺗﺮه ﺁﺷــﻨﺎ‬
‫ﺷﻲ‪.‬‬
‫)‪ (٣-١٣‬ﺷﮑﻞ د ﻓﻠﺰي ﻋﻨﺼﺮوﻧﻮ د ﭘﺮې ﺷﻮي ﺑﺮﺧ‪＄ ３‬ﻼ او د اﺗﻮﻣﻮﻧﻮ ﺟﻮړ＊ﺖ‬
‫‪41‬‬
 ‫د در‪４‬ﻢ ＇ﭙﺮﮐﻲ ﻟﻨ‪６‬ﻳﺰ‬
‫د ﻋﻨﺼﺮوﻧﻮ د ﻧﻮﻣﻮﻧﻮ ﻟﻨ‪６‬ي ﻧ‪ ３＋‬ﺗﻪ ﺳﻤﺒﻮل واﻳﻲ ﭼ‪ ３‬د ﻋﻨﺼﺮوﻧﻮ د اﻧ‪／‬ﻠﻴﺴﻲ ﻳﺎ ﻻﺗﻴﻨﻲ ﻧﻮﻣﻮﻧﻮ د ﻟﻮﻣ‪７‬ی‬
‫ﺗﻮري ＇ﺨﻪ اﺧﻴﺴﺘﻞ ﺷﻮﻳﺪى او＊ﻮدل ﮐﻴ‪８‬ي‪.‬‬
‫د ﻋﻨﺼﺮوﻧﻮ د اﺗﺤﺎد ﻗﻮه وﻻﻧﺲ دي‪ .‬ﮐﻪ ﭼﻴﺮي ﻳﻮ اﻟﮑﺘﺮون داړﻳﮑﻲ ﭘﻪ ﺟﻮړوﻟﻮ ﮐ‪ ３‬ﺑﺮﺧﻪ وﻟﺮي د ﻫﻐﻪ‬
‫ﻋﻨﺼﺮ وﻻﻧﺲ ﻳﻮ او ﮐﻪ دوه اﻟﮑﺘﺮوﻧﻪ ﺑﺮﺧﻪ واﺧﻠﻲ د ﻫﻐﻪ ﻋﻨﺼﺮ وﻻﻧﺲ دوه او ﮐﻪ درې اﻟﮑﺘﺮوﻧﻪ د اړﻳﮑﻲ‬
‫ﭘﻪ ﺟﻮړوﻟﻮ ﮐ‪ ３‬ﺑﺮﺧﻪ واﺧﻠﻲ‪ ،‬د ﻫﻐﻪ ﻋﻨﺼﺮ وﻻﻧﺲ درې دى‪.‬‬
‫ﭘﻪ ﻳﻮ ﻣﺮﮐﺐ ﮐ‪ ３‬د ﺷﺎﻣﻠﻮﻋﻨﺼﺮوﻧﻮ د ﺳﻤﺒﻮﻟﻮﻧﻮ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﮐﻴﻤﻴﺎوي ﻓﻮرﻣﻮل دى‪.‬‬
‫اﺗــﻮم او ﻳــﺎ د اﺗﻮﻣﻮﻧﻮ ‪－‬ــﺮوپ ﭼ‪ ３‬د ﮐﻴﻤﻴﺎوي ﺗﻌﺎﻣﻞ ﭘﻪ ﭘﺎﻳﻠﻪ ﮐ‪ ３‬اﻟﮑﺘﺮون اﺧﻴﺴــﺘﻰ او ﻳﺎ ورﮐ‪７‬ى وي د‬
‫ﺁﻳﻮن ﭘﻪ ﻧﻮم ﻳﺎدﻳ‪８‬ي‪.‬‬
‫د وروﺳﺘﻲ ﻗﺸﺮ اﻟﮑﺘﺮوﻧﻮﻧﻪ دوﻻﻧﺴﻲ اﻟﮑﺘﺮوﻧﻮﻧﻮ ﭘﻪ ﻧﻮم ﻳﺎدوي‪.‬‬
‫اوﮐﺘﻴﺖ د وروﺳﺘﻲ ﻗﺸﺮ اﺗﻪ اﻟﮑﺘﺮوﻧﻲ ﮐﻴﺪل دي‪.‬‬
‫وﻻﻧﺲ د ﻣﺜﺒﺖ ﻳﺎ ﻣﻨﻔﻲ )‪+‬ﻳﺎ‪ (-‬ﻧ‪ ３＋‬ﻟﺮوﻧﮑﻰ ﻧﻪ دى‪.‬‬
‫ﺁﻳﻮﻧﻲ اړﻳﮑﻪ ﻫﻐﻪ اړﻳﮑﻪ ده ﭼ‪ ３‬د وﻻﻧﺴﻲ اﻟﮑﺘﺮوﻧﻮﻧﻮ د راﮐ‪７‬ې ورﮐ‪７‬ې ﻟﻪ اﻣﻠﻪ ﻣﻨ‪ ＃‬ﺗﻪ را‪＄‬ﻲ‪.‬‬
‫ﻓﻠﺰوﻧﻪ ﭘﻪ ﺗﻌﺎﻣﻞ ﮐ‪ ３‬ﻏﻴﺮ ﻓﻠﺰوﻧﻮ ﺗﻪ اﻟﮑﺘﺮون ورﮐﻮي او ﭘﻪ ﻣﻘﺎﺑﻞ ﮐ‪ ３‬ﻏﻴﺮ ﻓﻠﺰوﻧﻪ اﻟﮑﺘﺮون اﺧﻠﻲ ‪.‬‬
‫اﺷﺘﺮاﮐﻲ اړﻳﮑﻪ د اﺗﻮﻣﻮﻧﻮ ﭘﻪ ﻣﻨ‪ ＃‬ﮐ‪ ３‬د اﻟﮑﺘﺮوﻧﻮﻧﻮ ﭘﻪ ﺷﺮﻳﮏ اﻳ‪＋‬ﻮدﻟﻮ ﺳﺮه ﻣﻴﻨ‪％‬ﺘﻪ را‪＄‬ﻲ‪.‬‬
‫اﺷﺘﺮاﮐﻲ اړﻳﮑﻪ ﮐﻮﻻي ﺷﻲ ﭼ‪ ３‬ﻳﻮ ‪－‬ﻮﻧﻲ‪ ،‬دوه ‪－‬ﻮﻧﻲ او درې ‪－‬ﻮﻧﻲ اوﺳﻲ‪.‬‬
‫ﻏﻴﺮ ﻓﻠﺰوﻧﻪ ﭘﻪ ﺧﭙﻞ ﻣﻨ‪ ＃‬ﮐ‪ ３‬اﺷــﺘﺮاﮐﻲ )ﮐﻮوﻻﻧﺖ( اړﻳﮑﻪ ﺟﻮړوي ﭘﻪ ﻫﻤﺪې ﺗﺮﺗﻴﺐ اﺷــﺘﺮاﮐﻲ اړﻳﮑﻪ د‬
‫ﻳﻮ ډول اﺗﻮﻣﻮﻧﻮ ﭘﻪ ﻣﻨ‪ ＃‬ﮐ‪ ３‬ﻫﻢ ﺟﻮړﻳ‪８‬ي‪.‬‬
‫ﻓﻠﺰي اړﻳﮑﻪ ﻫﻐﻪ ﮐﺶ ﮐﻮوﻧﮑﻲ ﻗﻮه ده ﭼ‪ ３‬د وﻻﻧﺴــﻲ اﻟﮑﺘﺮوﻧﻮﻧﻮ او د ﻓﻠﺰوﻧﻮ د ﻣﺜﺒﺘﻮ اﻳﻮﻧﻮﻧﻮ ﭘﻪ ﻣﻨ‪＃‬‬
‫ﮐ‪ ３‬ﺷﺘﻮن ﻟﺮي‪.‬‬
‫ﻓﻠﺰوﻧﻪ د ﺑﺮ‪＋４‬ﻨﺎ ﺗﻴﺮﻳﺪﻧ‪ ،３‬ﺗﻮدوﺧ‪ ３‬ﺗﻴﺮﻳﺪﻧ‪ ３‬اوﻓﻠﺰي ‪＄‬ﻼ ﻟﺮوﻧﮑﻲ دي‪.‬‬
‫‪42‬‬
 ‫د در‪４‬ﻢ ＇ﭙﺮﮐﻲ ﭘﻮ＊ﺘﻨ‪３‬‬
‫ﻻﻧﺪې ﭘﻮ＊ﺘﻨ‪ ３‬وﻟﻮﻟﺊ د ﺳﻤﻮ ﭘﻮ＊ﺘﻨﻮ ﭘﻪ ﻣﻘﺎﺑﻞ ﻟﻴﻨﺪﻳﻮ ﮐ‪) ３‬س( ﺗﻮرى او د ﻧﺎﺳﻤ‪３‬‬
‫ﭘﻮ＊ﺘﻨ‪ ３‬ﭘﻪ ﻣﻘﺎﺑﻞ ﮐ‪ ３‬د )ﻧﺎ( ﺗﻮري وﻟﻴﮑﺊ‪.‬‬
‫‪١‬ـ د ﻋﻨﺼﺮ د ﻧﻮم ﻟﻨ‪６‬ه ﻧ‪＋‬ﻪ ﺳﻤﺒﻮل دى) (‬
‫‪ ٢‬ـ ﭘﻪ ﻳﻮه ﻣﺮﮐﺐ ﮐ‪ ３‬د ﺷﺎﻣﻠﻮ ﻋﻨﺼﺮوﻧﻮ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ د ﮐﻴﻤﻴﺎوي ﻣﻌﺎدﻟﻲ ﭘﻪ ﻧﻮم ﻳﺎدوي‪( ).‬‬
‫‪٣‬ـ دﻋﻨﺼﺮوﻧﻮ ﭘﻪ ﻣﻨ‪ ＃‬ﮐ‪ ３‬د اﺗﺤﺎد ﻗﻮې ﺗﻪ وﻻﻧﺲ واﻳﻲ) (‬
‫(‬ ‫‪ ٤‬ـ زﻳﺎﺗﺮه ﻋﻨﺼﺮوﻧﻪ ﻣﻴﻞ ﻟﺮي ﭼ‪ ３‬ﺧﭙﻞ وروﺳﺘﻰ ﻗﺸﺮ ﭘﻪ اﺗﻪ اﻟﮑﺘﺮوﻧﻮ )اوﮐﺘﻴﺖ( ﺑﺸﭙ‪７‬ه ﮐ‪７‬ي)‬
‫‪ ٥‬ـ اﻳﻮﻧﻲ اړﻳﮑﻪ د اﻟﮑﺘﺮوﻧﻮﻧﻮ د ﺷﺮﻳﮏ اﻳ‪＋‬ﻮدﻟﻮ ﭘﻪ واﺳﻄﻪ ﺟﻮړﻳ‪８‬ي‪( ).‬‬
‫‪ ٦‬ـ ﻋﻨﺼﺮوﻧﻪ د اﻟﮑﺘﺮون اﺧﻴﺴﺘﻠﻮ ﭘﻪ واﺳﻄﻪ ‪＄‬ﺎﻧﺘﻪ ﻣﻨﻔﻲ ﭼﺎرج ﻏﻮره ﮐﻮي ) (‬
‫(‬ ‫‪ ٧‬ـ اﺷﺘﺮاﮐﻲ اړﻳﮑﻪ داﺗﻮﻣﻮﻧﻮ ﭘﻪ ﻣﻨ‪ ＃‬ﮐ‪ ３‬د اﻟﮑﺘﺮوﻧﻮﻧﻮ د راﮐ‪７‬ي ورﮐ‪７‬ي ﻟﻪ اﻣﻠﻪ ﺟﻮړﻳ‪８‬ي)‬
‫(‬ ‫‪ ٨‬ـ ﮐﻠﻮرﻳﻦ د ﻳﻮه اﻟﮑﺘﺮون ﭘﻪ اﺧﻴﺴﺘﻠﻮ ﺧﭙﻞ وروﺳﺘﻰ ﻗﺸﺮ ﭘﻮره ﮐﻮي)‬
‫ﻻﻧﺪې ﭘﻮ＊ـــﺘﻨﻮ ﺗﻪ ＇ﻠﻮر ‪＄‬ﻮاﺑﻮﻧﻪ ورﮐ‪ ７‬ﺷـــﻮﻳﺪي د ﺳﻢ ‪＄‬ﻮاب د ﺗﻮري ＇ﺨﻪ ﮐ‪７‬ۍ‬
‫ﺗﺎو ﮐ‪７‬ﺉ‪.‬‬
‫‪٩‬ـ اړﻳﮑﻪ ﭼ‪ ３‬د اﻟﮑﺘﺮوﻧﻮﻧﻮ د راﮐ‪７‬ي او ورﮐ‪７‬ي ﭘﻪ اﺛﺮ ﺗﺸﮑﻴﻠﻴ‪８‬ي ＇ﻪ ﻧﻮﻣﻴ‪８‬ي؟‬
‫د( ﻓﻠﺰي‬ ‫ج( اﻳﻮﻧﻲ‬ ‫اﻟﻒ( ﮐﻮوﻻﻧﺖ ب( اﺷﺘﺮاﮐﻲ‬
‫‪١٠‬ـ دﻫﺎﻳﺪروﺟﻦ ﭘﻪ ﻣﺎﻟﻴﮑﻮل ﮐ‪ ３‬د اﺗﻮﻣﻮﻧﻮ ﭘﻪ ﻣﻨ‪ ＃‬ﮐ‪＇ ３‬ﻪ ډول اړﻳﮑﻪ ﺷﺘﻮن ﻟﺮي؟‬
‫د( ﮐﻮوﻻﻧﺖ‬ ‫ج( ﻓﻠﺰي‬ ‫ب( اﺷﺘﺮاﮐﻲ‬ ‫اﻟﻒ( ﺁﻳﻮﻧﻲ‬
‫‪ -١١‬ﭘﻪ ﻓﻠﺰوﻧﻮ ﮐ‪ ３‬ﺑﻨﺴ＂ﻴﺰ ﻋﺎﻣﻞ د ﺗﻮدوﺧﻲ او ﺑﺮ‪＋４‬ﻨﺎ ﺗﻴﺮوﻟﻮ وړﺗﻴﺎ ﭘﺮ ﻻﻧﺪې ﮐﻮم ﻳﻮ ا‪請‬ﻄﻼح ﭘﻮرې اړه ﻟﺮي؟‬
‫ج( ازاد اﻟﮑﺘﺮوﻧﻮﻧﻪ د( ﻓﻠﺰي ‪＄‬ﻼ‬ ‫ب( د اﻟﮑﺘﺮوﻧﻮﻧﻮ اﺧﻴﺴﺘﻞ‬ ‫اﻟﻒ( د اﻟﮑﺘﺮون ﺑﺎﻳﻠﻞ‬
‫‪ -١٢‬ﻫﻐــﻪ ذرې ﭼــﻪ د ﮐﻴﻤﻴــﺎوي ﺗﻌﺎﻣﻠﻮﻧــﻮ ﭘﻪ ﭘﺎﻳﻠﻪ ﮐــ‪ ３‬اﻟﮑﺘﺮون اﺧﻴﺴــﺘﻠﻰ او ﻳﺎ ﻳﻲ ورﮐــ‪７‬ى دى‪＇ ،‬ﻪ‬
‫ﻧﻮﻣﻴ‪８‬ي؟‬
‫د( اﻳﻮن‬ ‫ج( ﻋﻨﺼﺮ‬ ‫اﻟﻒ( ﻣﺎﻟﻴﮑﻮل ب( ﻣﺮﮐﺐ‬
‫‪-١٣‬اﻳﻮﻧﻮﻧﻪ ﭘﻪ ﻋﻤﻮﻣﻲ ډول ﭘﻪ ＇ﻮ ډﻟﻮ وﻳﺸﻞ ﺷﻮﻳﺪي؟‬
‫د( ＇ﻠﻮر ډﻟﻮ‬ ‫ج( ﺷﭙ‪ ８‬ډﻟﻮ‬ ‫ب( درې ډﻟﻮ‬ ‫اﻟﻒ( دوه ډﻟﻮ‬
‫ﻻﻧﺪې ﭘﻮ＊ﺘﻨ‪ ３‬ﺷﺮﺣﻪ ﮐ‪７‬ﺉ‪:‬‬
‫‪١٤‬ـ د اوﮐﺘﻴﺖ ﺣﺎﻟﺖ د ﻣﺎدي ﮐﻮم ﺣﺎل ﺗﻪ واﻳﻲ‬
‫‪ -١٥‬وﻟﻲ ﻓﻠﺰوﻧﻪ ﺑﺮ‪＋４‬ﻨﺎ او ﺗﻮدوﺧﻪ ﻟﻴ‪８‬دوي‪.‬‬
‫‪١٦‬ـ د ‪ NO -‬اﻧﻴﻮن د ﺳــﻮدﻳﻢ د ﮐﺘﻴﻮن ‪ +‬او د ‪ SO42-‬اﻧﻴﻮن د ﮐﻠﺴــﻴﻢ د ﮐﺘﻴﻮن ‪ Ca2‬ﺳــﺮه ﮐﻮم‬
‫‪3‬‬
‫ﻣﺮﮐﺒﻮﻧﻪ ﺟﻮړوي؟‬
‫‪43‬‬
 ‫＇ﻠﻮرم ＇ﭙﺮﮐﻰ‬
‫ﺗﻌﺎﻣﻠﻮﻧﻪ او ﮐﻴﻤﻴﺎوي ﻣﻌﺎدﻟﻲ‬
‫ﺗﺎﺳ‪ ３‬ﭘﻪ ﺧﭙﻞ ﮐﻮر او ﺷﺎوﺧﻮا ﮐ‪ ３‬د ﻣﻮادو ﺧﺴﺎ ﮐﻴﺪل‪ ،‬د او ﺳﭙﻨﻴﺰو ﺳﺎﻣﺎﻧﻮ‬
‫او ﻟﻮازﻣﻮ؛ ﻟﮑﻪ‪ :‬ﻳﻮم‪ ،‬ﻓﻠﺰي دروازي او ﺗﻴﺸﻰ زﻧ‪ ，‬وﻫﻞ ﻟﻴﺪﻟﻲ دي او ﻫﺮه‬
‫ورځ د ﻟﺮ‪－‬ﻲ‪ ،‬ﮐﺎﻏﺬ او ﻧﻮرو د ﺳــﻮ‪＄‬ﻮﻟﻮ ﺳــﺮه ﺑﻪ ﻣﺨﺎﻣﺦ ﺷــﻮي ﻳﺎﺳﺖ‪ .‬ﺁﻳﺎ‬
‫ﭘﻮﻫﻴ‪８‬ئ ﭼ‪ ３‬دا ！ﻮﻟ‪ ３‬ﭘﻴ‪ ３＋‬ﮐﻴﻤﻴﺎوي ﻋﻤﻞ ﻳﻌﻨ‪ ３‬ﮐﻴﻤﻴﺎوي ﺗﻌﺎﻣﻠﻮﻧﻪ دي؟‬
‫ﺗﺮ اوﺳﻪ ﺗﺎﺳ‪＄ ３‬ﻴﻨ‪ ３‬ﻗﺎﻋﺪي او ﮐﻴﻤﻴﺎوي ﻣﻄﻠﺒﻮﻧﻪ زده ﮐ‪７‬ل او ﭘﻪ ﺗﻴﺮ ＇ﭙﺮﮐﻲ‬
‫ﮐ‪ ３‬ﻣﻮد ﮐﻴﻤﻴﺎوي ﻣﺮﮐﺒﻮﻧﻮ ﭘﻪ ﻫﮑﻠﻪ اړوﻧﺪ ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت ﭘﻪ ﻻس راوړل‪.‬‬
‫ﭘــﻪ دې ＇ﭙﺮﮐﻲ ﮐ‪ ３‬ﺑﻪ ﭘﻪ ډﻳﺮ ﺗﻔﺼﻴﻞ ﺳــﺮه ﺗﻌﺎﻣﻠﻮﻧــﻪ او ﮐﻴﻤﻴﺎوي ﻣﻌﺎدﻟﻲ‬
‫وﻟﻮﻟﺊ‪ .‬ﺳﺮﺑﻴﺮه ﻟﻪ دي ﭘﻪ دې ＇ﭙﺮﮐﻲ ﭘﻪ ﭘﺎى ﮐ‪ ３‬ﺑﻪ و ﮐﻮﻻي ﺷﺊ ﭼ‪＄ ３‬ﻴﻨﻮ‬
‫ﭘﻮ＊ﺘﻨﻮ ﺗﻪ؛ ﻟﮑﻪ‪ :‬ﮐﻴﻤﻴﺎوي ﺗﻌﺎﻣﻞ ＇ﻪ ﻣﻔﻬﻮم ﻟﺮي؟ د ﮐﺘﻠﻲ د ﭘﺎﻳ‪＋‬ﺖ ﻗﺎﻧﻮن‬
‫＇ﻪ ﺷﻰ دى؟ د ﮐﻴﻤﻴﺎوي ﻣﻌﺎدﻟﻮ اﻧ‪６‬ول ＇ﻪ ډول ﺗﺮﺳﺮه ﮐﻴ‪８‬ي؟ د ﮐﻴﻤﻴﺎوي‬
‫ﺗﻌﺎﻣﻠﻮﻧﻮ ډوﻟﻮﻧﻪ ﮐﻮم دي؟ ﻗﺎﻧﻊ ﮐﻮوﻧﮑﻲ ‪＄‬ﻮاﺑﻮﻧﻪ ﭘﻴﺪا ﮐ‪７‬ئ‪ ،‬ﺳﺘﺎﺳــﻲ ﮐﺘﻨﻪ‬
‫د ﻣﺤﻴــﻂ او د ﻫﻐــﻪ د ﺗﻐﻴﻴﺮاﺗﻮ ﭘﻪ ﻧﺴــﺒﺖ د ﻳﻮه ﺳــﺎﻳﻨﺲ دان ﮐﺘﻨﻪ ده او ﻫﺮ‬
‫ﻫﻐﻪ ﺗﻐﻴﻴﺮ ﭼ‪ ３‬ﺳﺘﺎﺳــﻲ ﭘﻪ ﺷــﺎوﺧﻮا ﮐ‪ ３‬ﻟﻴﺪل ﮐ‪８５‬ي‪ ،‬ﭘﻪ ‪＄‬ﻴﺮ ﮐﺎﻧﻪ ډول ﻳ‪３‬‬
‫و‪－‬ﻮرئ‪.‬‬
‫‪44‬‬
 ‫ﮐﻴﻤﻴﺎوي ﺗﻌﺎﻣﻠﻮﻧﻪ‬
‫＇ﺮﻧ‪／‬ﻪ ﭼ‪ ３‬ﺗﺮ ﻣﺨﻪ ووﻳﻞ ﺷــﻮل‪ ،‬د ﺷــﻴﺪو ﺗﺒﺪﻳﻠﻴﺪل ﭘﻪ ﻣﺴﺘﻮ‪ ،‬د ﻣﻮادو ﺧﺴﺎ‬
‫ﮐﻴﺪل د ﺁﭼﺎر رﺳﻴﺪل‪ ،‬د ﮐﺎﻏﺬ او ﻟﺮ‪－‬ﻲ ﺳﻮ‪＄‬ﻴﺪل‪ ،‬د اوﺳﭙﻨﻴﺰو اﻟﻮ او ﺳﺎﻣﺎﻧﻮﻧﻮ‬
‫زﻧ‪ ，‬وﻫﻞ او داﺳــﻰ ﻧﻮر‪ ،‬د ﮐﻴﻤﻴﺎوي ﺗﻌﺎﻣﻠﻮﻧﻮ ﭘﻪ ﭘﺎﻳﻠﻪ ﮐ‪ ３‬ﭘﻴ‪＋‬ــﻴ‪８‬ي‪ .‬ﭘﻪ دې‬
‫＇ﭙﺮﮐﻲ ﺑﻪ د ﺗﻌﺎﻣﻠﻮﻧﻮ ﻟﻪ ﻣﺨﺘﻠﻔﻮ ډوﻟﻮﻧﻮ ﺳﺮه ﺁﺷﻨﺎ ﺷﺊ‪.‬‬
‫ﮐﻴﻤﻴﺎوي ﺗﻌﺎﻣﻞ ﻋﺒﺎرت ﻟﻪ ﻫﻐﻪ ﻋﻤﻠﻴﻲ ＇ﺨﻪ دى ﭼ‪ ３‬د ﻫﻐﻲ ﭘﻪ واﺳــﻄﻪ ﻳﻮه‬
‫ﻣــﺎده ﻳﺎ ﻣــﻮاد ﭘﻪ ﻳﻮه ﺑﻠﻪ ﻣﺎده ﻳﺎ ﻣﻮادو ﺗﺒﺪﻳﻠﻴ‪８‬ي ﭼ‪！ ３‬ﻮل ﺧﻮاص ﻳ‪ ３‬د ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧﻴﻮ‬
‫ﻣﻮادو ﺳﺮه ﺗﻮﭘﻴﺮ ﻟﺮي‪ .‬ﮐﻴﻤﻴﺎوي ﺗﻌﺎﻣﻠﻮﻧﻪ د ﮐﻴﻤﻴﺎوي ﻣﻌﺎدﻟﻮ ﭘﻮاﺳﻄﻪ ＊ﻮدل ﮐ‪８５‬ي‪.‬‬
‫د ﮐﻴﻤﻴــﺎوي ﺗﻌﺎﻣﻠﻮﻧﻮ ﭘﻪ ﭘﺎﻳﻠــﻪ ﮐ‪ ３‬ﭘﻪ ﻣﻮادو ﮐ‪ ３‬ﺑﺪﻟﻮﻧﻮﻧــﻪ را‪＄‬ﻲ او ﻧﻮي ﻣﻮاد‬
‫ﺟﻮړﻳ‪８‬ي؛ ﺧﻮ د ﻧﻮو ﺟﻮړ ﺷــﻮو ﻣﻮادو ﮐﺘﻠــﻪ د ﺗﻌﺎﻣﻞ ﮐﻮوﻧﮑﻮ ﻣﻮادو ﻟﻪ ﮐﺘﻠﻲ‬
‫ﺳﺮه ﺑﺮاﺑﺮه وي دا ﻣﻮﺿﻮع د ﮐﺘﻠﻲ د ﭘﺎﻳ‪＋‬ﺖ ﭘﻪ ﻗﺎﻧﻮن ﭘﻮرې اړه ﻟﺮي‪.‬‬
‫د ﮐﺘﻠ‪ ３‬د ﭘﺎﻳ‪＋‬ﺖ ﻗﺎﻧﻮن‬
‫ﻟﻮﻣ‪７‬ى د ﻧﻴﻞ ﺗﻮﺗﻴﺎ )‪ (CuSO 4 ⋅ 5H 2O‬ﻳﻮه اﻧﺪازه ﻣﺤﻠﻮل ﭼ‪ ３‬د ﺁﺑﻲ رﻧ‪，‬‬
‫ﻟﺮوﻧﮑﻰ دى‪ ،‬دﻳﻮي اﻧﺪازي ﺳــﻮدﻳﻢ ﻫﺎﻳﺪروﮐﺴــﺎﻳﺪ ﺳﺮه ﭼ‪ ３‬ﭘﻪ اوﺑﻮ ﮐ‪ ３‬ﺣﻞ‬
‫ﺷﻮى دى‪ ،‬د ﺗﻠﻲ ﭘﻪ ﭘﻠﻪ ﮐ‪ ３‬ﮐ‪８５‬دئ او ﭘﻴﻤﺎﻳﺶ ﻳﻲ ﮐ‪７‬ئ‪.‬‬
‫وروﺳــﺘﻪ دواړه ﻣﻮاد ﻳﻮ ﻟﻪ ﺑﻞ ﺳــﺮه ﻣﺨﻠﻮط ﮐ‪７‬ي‪ ،‬ﺗﺮ ＇ﻮ ﻳﻮ ﻟﻪ ﺑﻞ ﺳﺮه ﺗﻌﺎﻣﻞ‬
‫وﮐ‪７‬ي‪ .‬ﭘﻪ ﭘﺎﻳﻠﻪ ﮐ‪ ３‬د ﻣﻮادو رﻧ‪ ，‬ﺗﻐﻴﻴﺮ ﮐﻮي او ﺳﭙﻴﻦ رﻧ‪／‬ﻰ رﺳﻮب ﺟﻮړﻳ‪８‬ي‪.‬‬
‫اوس د دوﻫــﻢ ‪＄‬ــﻞ ﻟﭙﺎره ﻧﻮي ﺟﻮړ ﺷــﻮي ﻣــﻮاد دﺗﻠﻲ ﭘﻪ ﭘﻠﻪ ﮐــ‪ ３‬ﮐ‪８５‬دئ او‬
‫ﭘﻴﻤﺎﻳــﺶ ﻳﻲ ﮐ‪７‬ي‪ .‬د دواړو ﮐﺘﻠﻲ )ﻟﻪ ﺗﻌﺎﻣــﻞ ＇ﺨﻪ د ﻣﺨﻪ د ﻣﻮادو ﮐﺘﻠﻪ او ﻟﻪ‬
‫ﺗﻌﺎﻣﻞ ＇ﺨﻪ وروﺳــﺘﻪ د ﻣﻮادو ﮐﺘﻠﻪ( ﻳﻮ ﻟﻪ ﺑﻞ ﺳــﺮه ﺑﺮاﺑﺮه ده؛ ﻳﻌﻨﻲ د ﺗﻌﺎﻣﻞ ﭘﻪ‬
‫ﻣﺨﮑ‪ ３‬د ﺗﻌﺎﻣﻞ‬ ‫ﭘﺎﻳﻠــﻪ ﮐــ‪ ３‬ﭘﻪ ﻣﺎدي ﮐ‪ ３‬ﺗﻐﻴﻴﺮات راﻏﻠﻲ دي‪ ،‬وﻟﻲ د ﻣــﺎدي ﮐﺘﻠﻲ ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻧﻪ دى‬
‫ﮐ‪７‬ى‪ .‬ﻧﻮ وﻳﻼى ﺷــﻮ ﭼ‪ ３‬د ﺗﻌﺎﻣﻞ ﭘﻪ ﭘﺎﻳﻠﻪ ﮐ‪ ３‬د ﻣﻮادو ﮐﺘﻠﻪ ﻧﻪ د ﻣﻨ‪％‬ﻪ ‪＄‬ﻲ او‬
‫ﻧﻪ زﻳﺎﺗﻴ‪８‬ي ﭼ‪ ３‬دا ﻣﺴﺌﻠﻪ د ﮐﺘﻠﻲ د ﭘﺎﻳ‪＋‬ﺖ د ﻗﺎﻧﻮن ﭘﻪ ﻧﻮم ﻳﺎدﻳ‪８‬ي‪.‬‬
‫ﻛﺘﻠﻪ ‪ = AB‬ﻛﺘﻠﻪ ‪ + B‬ﻛﺘﻠﻪ ‪A‬‬
‫وروﺳﺘﻪ د ﺗﻌﺎﻣﻞ‬
‫)‪ (٤-١‬ﺷــﮑﻞ د ﺗﻠ‪ ３‬ﮐﺎرول ﭘﻪ ﮐﻴﻤﻴﺎوي‬
‫ﺗﻌﺎﻣﻠﻮ ﮐ‪３‬‬
‫‪45‬‬
‫ﮐﻠﻪ ﭼ‪ ３‬د ﻣﻌﺎدﻟﻲ د دواړو ﺧﻮاو د ﻣﻮادو ﮐﺘﻠﻪ ﺳﺮه ﺑﺮاﺑﺮه وي؛ ﻧﻮ د اﺗﻮﻣﻮﻧﻮ ﺗﻌﺪاد ﻫﻢ د ﻣﻌﺎدﻟﻲ ﭘﻪ دواړو‬
‫ﺧﻮاوﮐ‪ ３‬ﺑﺮاﺑﺮﻳ‪８‬ي؛ ﻟﻪ دى ﮐﺒﻠﻪ د ﮐﺘﻠ‪ ３‬د ﭘﺎﻳ‪＋‬ﺖ ﻗﺎﻧﻮن ﭘﻪ ﮐﻴﻤﻴﺎوي ﺗﻌﺎﻣﻠﻮﻧﻮ ﮐ‪ ３‬د ﺗﻄﺒﻴﻖ وړ دى‪.‬‬
‫ﮐ‪７‬ﻧﻪ‬
‫د ﮐﺘﻠ‪ ３‬د ﭘﺎﻳ‪＋‬ﺖ ﻗﺎﻧﻮن ﺗﻮﺿﻴﺢ‬
‫د اړﺗﻴﺎ وړ ﻟﻮازم او ﻣﻮاد‪ :‬ﺷﻤﻊ‪ ،‬د ﻟﻤﭙﻲ ＇ﺮاغ ＊ﻴ‪＋‬ﻪ‪＊ ،‬ﻴ‪＋‬ﻪ ﻳﻰ ！ﻮﺗﻪ‪ ،‬ﺑﻴﮑﺮ‪ ،‬ﻳﺨ‪ ３‬اوﺑﻪ‪ ،‬ﺗﻠﻪ او وزﻧﻮﻧﻪ ﻳﻰ‪.‬‬
‫ﮐ‪７‬ﻧﻼره‪:‬ﻳﻮ ﺷــﻤﻊ‪ ،‬د ﻟﻤﭙ‪＇ ３‬ﺮاغ ＊ﻴ‪＋‬ــﻪ‪ ،‬د ＊ﻴ‪！ ３＋‬ﻮ！ﻪ او د ﺳــ‪７‬و اوﺑﻮ ﺑﻴﮑﺮ د ﺗﻠﻲ ﭘﻪ ﭘﻠﻪ ﮐ‪ ３‬ﮐﻴ‪８‬دئ او وزن ﻳ‪ ３‬ﮐ‪７‬ئ‪ ،‬وروﺳﺘﻪ‬
‫ﺷــﻤﻊ د ＊ﻴ‪＋‬ــﻲ ！ﻮ！ﻲ ﻟﻪ ﭘﺎﺳــﻪ ﮐ‪８５‬دئ او د اورﻟ‪／‬ﻴﺖ ﭘﻮاﺳــﻄﻪ ﻳﻲ رو＊ﺂﻧﻪ ﮐ‪７‬ئ‪ ،‬ﺑﻴﺎ د ﻟﻤﭙ‪＊ ３‬ﻴ‪＋‬ــﻪ د ﻫﻐﻪ د ﭘﺎﺳﻪ ﮐ‪８５‬دئ او د ﻳﺨﻮ‬
‫اوﺑﻮ ﻳﻮ ‪－‬ﻴﻼس د ＊ﻴ‪＋‬ــﻴ‪ ３‬ﻟﻤﭙ‪ ３‬ﭘﻪ ﺧﻮﻟﻲ داﺳــ‪ ３‬ﮐ‪８５‬دئ ﭼ‪ ３‬ﻟﻪ ﻫﻐ‪＇ ３‬ﺨﻪ ﻫﻴ＆ ﻣﺎده )ﮐﺎرﺑﻦ ډاي اﮐﺴﺎﻳﺪ‪ ،‬د اوﺑﻮ ﺑ‪７‬اس اوﻧﻮر( د‬
‫ﻧﻨﻪ ﻳﺎ وﻧﻪ وزى‪.‬‬
‫ﺧﭙﻠﻲ ﻟﻴﺪﻧﻲ وﻟﻴﮑﺊ او ﻻﻧﺪې ﭘﻮ＊ﺘﻨﻮ ﺗﻪ ‪＄‬ﻮاﺑﻮﻧﻪ ورﮐ‪７‬ئ‪:‬‬
‫ﺁﻳﺎ د ﺷﻤﻊ د ﺳﻮ‪＄‬ﻴﺪو ﭘﻪ دوام د ﺗﻠﻲ ﺷﺎﻫﻴﻦ ﺗﻮازون ﺑﺪﻟﻮن ﻣﻮﻣﻰ ﮐﻪ ﻧﻪ؟‬
‫د اوﺑﻮ ＇ﺎ＇ﮑﻲ ﭼ‪ ３‬د ‪－‬ﻴﻼس ﻻﻧﺪې ﻟﻴﺪل ﮐ‪８５‬ي‪＇ ،‬ﻨ‪／‬ﻪ ﺟﻮړ ﺷﻮﻳﺪي؟‬
‫)‪ (٤-٢‬ﺷﮑﻞ د ﮐﺘﻠﻲ د ﭘﺎﻳ‪＋‬ﺖ ﻗﺎﻧﻮن ﭘﻪ ﮐﻴﻤﻴﺎوي ﺗﻌﺎﻣﻞ ﮐ‪３‬‬
‫ﮐﻴﻤﻴﺎوي ﻣﻌﺎدﻟﻲ‬
‫د ﺗﻴﺮ ﻟﻮﺳــﺘﻮﻧﻮ ＇ﺨﻪ ﭘﻪ ﻳﺎد ﻟﺮئ ﭼ‪ ３‬ﮐﻴﻤﻴﺎوي ﺗﻌﺎﻣﻠﻮﻧﻪ د ﮐﻴﻤﻴﺎوي ﻣﻌﺎدﻟﻮ ﭘﻪ واﺳﻄﻪ ＊ﻮدل ﮐ‪８５‬ي‪ .‬ﻫﻤﺪارﻧ‪／‬ﻪ‬
‫ﭘﻮﻫﻴ‪８‬ئ ﭼ‪ ３‬ﻓﻮرﻣﻮل د ﻳﻮه ﻣﺮﮐﺐ د ﺷﺎﻣﻠﻮ ﻋﻨﺼﺮوﻧﻮ د ﺳﻤﺒﻮﻟﻮﻧﻮ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ده‪ ،‬ﭘﻪ ﮐﻴﻤﻴﺎوي ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﮐ‪ ３‬د ﺗﻌﺎﻣﻞ‬
‫ﻟﻮرى د ﺗﻴﺮ ﭘﻪ واﺳﻄﻪ ＊ﻮدل ﮐﻴ‪８‬ي‪ .‬ﭘﻪ ﻋﻤﻮﻣﻲ ډول ﺗﺮﮐﻴﺒﻲ ﺗﻌﺎﻣﻠﻮﻧﻪ داﺳ‪ ３‬ﻟﻴﮑﻞ ﮐﻴ‪８‬ي‪:‬‬
‫‪46‬‬
 ‫‪A+B‬‬ ‫‪AB‬‬
‫ﭘﻪ ﭘﻮرﺗﻨ‪ ３‬ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﮐ‪ A ３‬او ‪ B‬ﻫﺮ ﻳﻮ ﻟﻪ ﻳﻮه ﻋﻨﺼﺮ ﻳﺎ ﻣﺮﮐﺐ ＇ﺨﻪ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪه ‪－‬ﻲ‬
‫ﮐﻮي ﭼ‪ ３‬ﻳﻮ ﻟﻪ ﺑﻞ ﺳﺮه ﺗﻌﺎﻣﻞ ﮐﻮي او د ﺗﻌﺎﻣﻞ ﮐﻮوﻧﮑﻮ ﻣﻮادو ﭘﻪ ﻧﻮم ﻳﺎدﻳ‪８‬ي‪،‬‬
‫！ﻮل ﺗﻌﺎﻣﻞ ﮐﻮوﻧﮑﻲ ﻣﻮاد د ﻣﻌﺎدﻟﻲ ﮐﻴ‪２‬ﻲ ﺧﻮاﺗﻪ ﻟﻴﮑﻞ ﮐ‪８５‬ي‪ AB ،‬د ﻻﺳــﺘﻪ‬
‫‪ ،‬د ﺗﻌﺎﻣﻞ ﻟﻮرى را＊ﻴ‪.３‬‬ ‫راﻏﻠﻲ ﻣﺮﮐﺐ ＇ﺨﻪ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪه ﮔﯽ ﮐﻮي او‬
‫ﺑﺎﻳﺪ ووﻳﻞ ﺷﻲ ﭼ‪ ３‬ﭘﻪ ﮐﻴﻤﻴﺎوي ﻣﻌﺎدﻟﻮ ﮐ‪ ３‬د ﻣﺎدي ﺣﺎﻟﺖ د ﻫﻐﻮي د اﻧﮕﺮﻳﺰى‬
‫ﻧــﻮم ﻟﻮﻣــ‪７‬ى ﺗﻮره ﭘﻪ وړي اﻟﻔﺒﺎ ﺗﻮرى ＊ــﻮدل ﮐﻴ‪８‬ي؛ د ﺑﻴﻠﮕــﻲ ﭘﻪ ﺗﻮﮔﻪ‪ :‬د ‪－‬ﺎز‬
‫ﺣﺎﻟــﺖ ﭘﻪ )‪ ،(g‬ﻣﺎﻳــﻊ ﺣﺎﻟﺖ ﭘﻪ )‪ ،(l‬ﺟﺎﻣــﺪ ﺣﺎﻟﺖ ﭘــﻪ )‪ (s‬او د اوﺑﻮ ﻣﺤﻠﻮل‬
‫ﺣﺎﻟــﺖ ﭘﻪ )‪＊ (aq‬ــﻮدل ﮐ‪８５‬ي او دا ﻋﻼﻣ‪ ３‬د ﺳــﻤﺒﻮﻟﻮﻧﻮ ﻳﺎ ﻓﻮرﻣﻮﻟﻮﻧﻮ ＊ــﻲ‬
‫ﺧﻮاﺗﻪ ﻟﻴﮑﻞ ﮐ‪８５‬ي‪.‬‬
‫ﭘﻮرﺗﻨﻰ ﻣﻄﻠﺐ ﭘﻪ ﻻﻧﺪې ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﮐ‪ ３‬ﭼ‪ ３‬د اوﺳــﭙﻨﻰ د زﻧ‪ ，‬وﻫﻠﻮ ﻣﻌﺎدﻟﻪ ده‪،‬‬
‫＊ﻮدل ﮐ‪８５‬ي‪:‬‬
‫)‪2Fe(s) +3O2(g‬‬ ‫)‪2Fe2O3(s‬‬
‫ﭘﻪ ﭘﻮرﺗﻪ ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﮐ‪ ３‬اوﺳــﭙﻨﻲ ﻟﻪ اﮐﺴﻴﺠﻦ ﺳــﺮه ﺗﻌﺎﻣﻞ ﮐ‪７‬ي او ﻳﻮه ﺳﺮه رﻧ‪／‬ﻲ‬
‫ﻣﺎده ﭼ‪ ３‬د اوﺳــﭙﻨ‪ ３‬اﮐﺴﺎﻳﺪ )زﻧ‪ (，‬ﭘﻪ ﻧﻮم ﻳﺎدﻳ‪８‬ي‪ ،‬ﺟﻮړه ﮐ‪７‬ي ده‪ .‬ﭘﻪ ﭘﻮرﺗﻨﻲ‬
‫ﺗﻌﺎﻣﻞ ﮐ‪ ３‬اوﺳــﭙﻨ‪ ３‬ﻟﻪ اﮐﺴﻴﺠﻦ ﺳﺮه ورو ورو ﺗﻌﺎﻣﻞ ﮐ‪７‬ي ﭼ‪ ３‬دا ډول ﺗﻌﺎﻣﻞ‬
‫د ورو )ﺑﻄﻲ( اﮐﺴﻴﺪﻳﺸﻦ ﭘﻪ ﻧﻮم ﻳﺎدوي‪.‬‬
‫اوس ﭼ‪ ３‬ﭘﻮه ﺷﻮى د ﻓﻠﺰي اﻟﻮ او ﺳﺎﻣﺎﻧﻮ زﻧ‪ ，‬وﻫﻞ د اﮐﺴﻴﺠﻦ او اوﺳﭙﻨ‪ ３‬او‬
‫ﻧﻮرو ﻓﻠﺰوﻧﻮ ﻟﻪ ﺗﻌﺎﻣﻞ ＇ﺨﻪ ﻋﺒﺎرت دى؛ ﻧﻮ ﻻزﻣﻪ ده ﭼ‪ ３‬د ﻓﻠﺰي اﻟﻮ او ﺳﺎﻣﺎﻧﻮ‬
‫ﻣﺦ د ﻟﻨﺪه ﺑﻞ او اﮐﺴــﻴﺠﻦ ﻟﻪ ﻧ‪＋‬ــﺘﻮ ＇ﺨﻪ ﻟﺮې وﺳــﺎﺗﺊ؛ د دې ﻟﭙﺎره ﻻزﻣﻪ ده‬
‫ﭼ‪ ３‬د ﻓﻠﺰوﻧﻮ ﻣﺦ د ﻏﻮړﻳﻮ رﻧ‪ ，‬ﭘﻪ واﺳﻄﻪ رﻧ‪ ，‬ﮐ‪７‬ئ او ﭘﻪ دواﻣﺪاره ډول ﻳ‪３‬‬
‫ﻟﻪ اﺳﺘﻔﺎدي ＇ﺨﻪ وروﺳﺘﻪ ﭘﺎک او ﭘﻪ وچ ‪＄‬ﺎي ﮐ‪ ３‬ﻳﻲ ﮐ‪８５‬دئ‪ .‬ﺗﺮ ＇ﻮ ﺳﺘﺎﺳﻲ‬
‫ﻓﻠﺰى ﻟﻮازم د زﻧ‪ ，‬ﭘﻪ واﺳﻄﻪ ﻟﻪ ﻣﻨ‪％‬ﻪ ﻻړ ﻧﺸﻲ‪.‬‬
‫)‪ (٤-٣‬ﺷﮑﻞ د اوﺳﭙﻨﻲ زﻧ‪ ，‬وﻫﻞ‬
‫‪47‬‬
 ‫د ﮐﻴﻤﻴﺎوي ﻣﻌﺎدﻟﻮ ﺑﺮاﺑﺮول‬
‫د ﻣﻌﺎدﻟــﻮ د ﺳــﻢ ﻟﻴﮑﻠﻮ ﻟﭙﺎره ﻻزﻣﻪ ده ﭼــ‪ ３‬د ﻫﻐﻮ د ﺑﺮاﺑﺮوﻟﻮ ﭘﻪ ﻻرې ﭘﻮه ﺷــﻮ‪.‬‬
‫د ﮐﻴﻤﻴﺎوي ﻣﻌﺎدﻟﻮ ﺑﺮاﺑﺮول د ﮐﺘﻠ‪ ３‬او اﺗﻮﻣﻮﻧﻮ د ﭘﺎﻳ‪＋‬ــﺖ ﻗﺎﻧﻮن ﭘﺮ ﺑﻨﺴــ＀ ﺗﺮﺳــﺮه‬
‫ﮐﻴــ‪８‬ي‪ ،‬د دي ﻗﺎﻧﻮن ﭘﻪ ﺑﻨﺴــ＀ ﭘــﻪ ！ﻮﻟﻮ ﮐﻴﻤﻴﺎوي ﺗﻌﺎﻣﻠﻮﻧﻮ ﮐــ‪ ３‬د ﺗﻌﺎﻣﻞ ﮐﻮوﻧﮑﻮ‬
‫ﻣﻮادو د ﻋﻨﺼﺮوﻧﻮ د اﺗﻮﻣﻮﻧﻮ ﺗﻌﺪاد او د ﺣﺎ‪請‬ﻞ ﺷﻮو ﻣﻮادو د ﻋﻨﺼﺮوﻧﻮ د اﺗﻮﻣﻮﻧﻮ‬
‫ﻟﻪ ﺗﻌﺪاد ﺳــﺮه ﺑﺮاﺑﺮﻳــ‪８‬ي‪ .‬د ﺗﻮازن ﮐﻮﻟﻮ ﻟﭙﺎره د اوﺑﻮ د ﺟﻮړﻳــﺪو ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﭘﻪ ﭘﺎم ﮐ‪３‬‬
‫ﻧﻴﺴﻮ‪:‬‬
‫)‪H2(g) + O2(g‬‬ ‫)‪H2O(l‬‬
‫ﭘــﻪ ﭘﻮرﺗﻨــﯽ ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﮐــ‪ ３‬د ﻣﻌﺎدﻟﻲ ﮐﻴ‪ ０‬ﺧﻮاﺗــﻪ د ﻫﺎﻳﺪروﺟــﻦ دوه اﺗﻮﻣﻪ او د‬
‫اﮐﺴﻴﺠﻦ دوه اﺗﻮﻣﻪ ﻣﻮﺟﻮد دي او د ﻣﻌﺎدﻟﻲ ＊ﻲ ﺧﻮاﺗﻪ دوه اﺗﻮﻣﻪ ﻫﺎﻳﺪروﺟﻦ‬
‫او ﻳﻮ اﺗﻮم اﮐﺴــﻴﺠﻦ ﺷــﺘﻪ دي‪ ،‬د ﻣﻌﺎدﻟﻲ د دواړو ﺧﻮاو د اﮐﺴﻴﺠﻦ اﺗﻮﻣﻮﻧﻮ د‬
‫ﺑﺮاﺑﺮوﻟﻮ ﻟﭙﺎره د ﻣﻌﺎدﻟﻲ ＊ﻲ ﺧﻮا د دوه )‪ (٢‬ﺳﺮه ﺿﺮب ﮐ‪７‬ئ‪:‬‬
‫)‪H2(g) + O2(g‬‬ ‫)‪2H2O(l‬‬
‫اوس و‪－‬ــﻮرئ ﭼــ‪ ３‬د ﻣﻌﺎدﻟــﻲ ＊ــﻰ ﺧﻮاﺗﻪ ‪ ٢‬اﺗﻮﻣــﻪ اﮐﺴــﻴﺠﻦ او ‪ ٤‬اﺗﻮﻣﻪ‬
‫ﻫﺎﻳﺪروﺟــﻦ ﻣﻮﺟــﻮد دى او د ﻣﻌﺎدﻟﻲ ﮐﻴ‪２‬ﻲ ﺧﻮاﺗﻪ ‪ ٢‬اﺗﻮﻣﻪ اﮐﺴــﻴﺠﻦ او ‪٢‬‬
‫اﺗﻮﻣﻪ ﻫﺎﻳﺪروﺟﻦ ﺷﺘﻪ‪ ،‬ﮐﻴ‪２‬ﻪ ﺧﻮا د ＊ﻰ ﺧﻮا ﭘﻪ ﻧﺴﺒﺖ ‪ ٢‬اﺗﻮﻣﻪ ﻫﺎﻳﺪروﺟﻦ ﮐﻢ‬
‫ﻟﺮي ﻧﻮ د ﻣﻌﺎدﻟﻲ ﮐﻴ‪２‬ﻲ ﺧﻮا ﻫﺎﻳﺪروﺟﻦ د دوو )‪ (٢‬ﭘﻪ ﻋﺪد ﮐ‪ ３‬ﺿﺮﺑﻮو‪:‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬
‫) (‬ ‫‪2‬‬
‫) (‬ ‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬
‫)(‬
‫ﺗﻌﺎﻣﻞ ﮐﻮوﻧﮑﻲ ﻣﻮاد‬ ‫د ﺗﻌﺎﻣﻞ ﻣﺤﺼﻮل‬
‫‪ 4‬د ﻫﺎﻳﺪروﺟﻦ‪ H‬د اﺗﻮﻣﻮﻧﻮ ﺗﻌﺪاد‬ ‫=‬ ‫‪4‬‬
‫‪ 2‬د اﮐﺴﻴﺠﻦ )‪ (O‬د اﺗﻮﻣﻮﻧﻮ ﺗﻌﺪاد‬ ‫=‬ ‫‪2‬‬
‫د ﭘﻮرﺗﻪ ﻣﻌﺎدﻟﻲ دواړه ﺧﻮاوي ﻟﻪ ﻫﺮه ﭘﻠﻮه ﺳﺮه ﺑﺮاﺑﺮي دي‪.‬‬
‫د اﺗﻮﻣﻮﻧﻮ ﺗﻌﺪاد و！ﺎﮐﺊ‪ ،‬وروﺳــﺘﻪ ﻳﻮ ﻣﺮﮐﺐ ﭼ‪ ３‬د اﺗﻮﻣﻮﻧﻮ ډﻳﺮ ﺗﻌﺪاد وﻟﺮي ﭘﻪ‬
‫ﻧﻈﺮ ﮐ‪ ３‬وﻧﻴﺴﺊ د ﻫﻐ‪ ３‬ﭘﺮ ﺑﻨﺴ＀ د دواړو ﺧﻮاو د اﺗﻮﻣﻮﻧﻮ ډﻳﺮ ﺗﻌﺪاد ﭘﻪ اړوﻧﺪه‬
‫ﺿﺮﻳﺒﻮﻧﻮ ﺳﺮه ﺑﺮاﺑﺮ ﮐ‪７‬ئ‪.‬‬
‫‪48‬‬
 ‫ﭘﻪ ﻻﺑﺮاﺗﻮار ﮐ‪ ３‬د ﻻﻧﺪې ﺗﻌﺎﻣﻞ ﺳــﺮه ﺳﻢ ﭘﻮﺗﺎﺷﻴﻢ ﮐﻠﻮرﻳﺖ )‪ (KClO3‬ﺗﻪ د‬
‫ﺗﻮدوﺧ‪ ３‬ورﮐﻮﻟﻮ ﭘﻪ واﺳﻄﻪ ﻳﻮه ﻟ‪ ８‬اﻧﺪازه اﮐﺴﻴﺠﻦ ﭘﻪ ﻻس راوړي‪.‬‬
‫)‪KClO3(s‬‬ ‫)‪KCl(s) + O2(g‬‬
‫ﭘﻮرﺗﻨﻰ ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﭘﻪ ﻻﻧﺪې ﻃﺮﻳﻘﻮ ﺗﻮازن ﮐﻮﻟﻰ ﺷﺊ‪:‬‬
‫ﭘﻪ ﻟﻮﻣ‪７‬ي ﭘ‪７‬او ﮐ‪ ３‬د ﺷﺎﻣﻠﻮ ﻋﻨﺼﺮوﻧﻮ د اﺗﻮﻣﻮﻧﻮ ﺷﻤﻴﺮ د ﻣﻌﺎدﻟﻲ دواړو ﺧﻮاوﺗﻪ‬
‫وﺷﻤﻴﺮئ‪:‬‬
‫‪KClO (s) Δ‬‬‫‪3‬‬
‫)‪KCl(s) + O2(g‬‬
‫ﺗﻌﺎﻣﻞ ﮐﻮوﻧﮑﻲ ﻣﻮاد‬ ‫د ﺗﻌﺎﻣﻞ ﺣﺎ‪請‬ﻞ ﺷﻮي ﻣﻮاد‬
‫د ‪ K‬د اﺗﻮﻣﻮﻧﻮ ﺷﻤﻴﺮ‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬
‫د ‪ Cl‬داﺗﻮﻣﻮﻧﻮﺷﻤﻴﺮ‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬
‫د ‪ O‬دا ﺗﻮﻣﻮﻧﻮﺷﻤﻴﺮ‬ ‫‪3‬‬ ‫‪2‬‬
‫ﭘﻪ دوﻳﻢ ﭘ‪７‬او ﮐ‪ ３‬د اﮐﺴﻴﺠﻦ د اﺗﻮﻣﻮﻧﻮ ﺗﻌﺪاد د ﻣﻌﺎدﻟﻲ ﭘﻪ دواړو ﺧﻮاو ﮐ‪ ３‬ﺳﺮه ﺑﺮاﺑﺮ‬
‫ﻧﻪ دي‪ ،‬ﻧﻮ د ‪ KClO3‬ﻣﺮﮐﺐ د ‪ ٢‬ﭘﻪ ﻋﺪد او د ‪ O2‬ﻋﻨﺼﺮ د ‪ ٣‬ﭘﻪ ﻋﺪد ﮐ‪３‬‬
‫ﺿﺮب ﮐ‪７‬ئ ﺗﺮ ＇ﻮ د اﮐﺴﻴﺠﻦ د اﺗﻮﻣﻮﻧﻮ ﺷﻤﻴﺮ د ﻣﻌﺎدﻟﻲ دواړو ﺧﻮاو ﮐ‪ ３‬ﺳﺮه ﺑﺮاﺑﺮ‬
‫ﺷﻲ‪.‬‬
‫)‪2KClO3(s‬‬ ‫)‪KCl(s) + 3O2(g‬‬
‫ﭘﻪ درﻳﻢ ﭘ‪７‬او ﮐ‪ KCl ３‬ﭼ‪ ３‬د ﻣﻌﺎدﻟﻲ ＊ﻲ ﺧﻮاﺗﻪ ﺷﺘﻮن ﻟﺮي‪ ،‬د ‪ ٢‬ﭘﻪ ﻋﺪد ﺿﺮب‬
‫ﮐ‪７‬ئ ﺗﺮ ＇ﻮ ﭼ‪ ３‬د ‪ K‬او ‪ Cl‬اﺗﻮﻣﻮﻧﻪ د ﻣﻌﺎدﻟﻲ دواړو ﺧﻮاو ﮐ‪ ３‬ﺑﺮاﺑﺮ ﺷﻲ‪:‬‬
‫)‪2KClO3(s‬‬ ‫)‪2KCl(s) + 3O2(g‬‬
‫ﺗﻌﺎﻣﻞ ﮐﻮوﻧﮑﻲ ﻣﻮاد‬ ‫د ﺗﻌﺎﻣﻞ ﻣﺤﺼﻮل‬
‫د ‪ K‬د اﺗﻮﻣﻮﻧﻮ ﺷﻤﻴﺮ‬ ‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬
‫د ‪ Cl‬داﺗﻮﻣﻮﻧﻮ ﺷﻤﻴﺮ‬ ‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬
‫د ‪ O‬دا ﺗﻮﻣﻮﻧﻮ ﺷﻤﻴﺮ‬ ‫‪6‬‬ ‫‪6‬‬
‫ﻫﻤﺪارﻧ‪／‬ﻪ ﮐﻮﻻي ﺷﺊ ﭼ‪ ３‬ﻧﻮري ﻣﻌﺎدﻟﻲ ﻫﻢ ﺗﻮازن ﮐ‪７‬ئ‪.‬‬
‫‪49‬‬
 ‫ﮐ‪７‬ﻧﻪ‬
‫ﻻﻧﺪې ﻣﻌﺎدﻟﻲ ﭘﻪ ﺧﭙﻠﻮ ﮐﺘﺎﺑﭽﻮ ﮐ‪ ３‬وﻟﻴﮑﺊ او ﺑﺮاﺑﺮي ﻳ‪ ３‬ﮐ‪７‬ي‪.‬‬
‫) (‪C 4‬‬ ‫‪2‬‬
‫) (‬ ‫‪2‬‬
‫)(‬ ‫‪C‬‬ ‫) (‬
‫‪2‬‬
‫) (‪( ) C 2‬‬ ‫) (‪C‬‬
‫د ﮐﻴﻤﻴﺎوي ﺗﻌﺎﻣﻠﻮﻧﻮ ډوﻟﻮﻧﻪ‬
‫ﮐﻴﻤﻴﺎوي ﺗﻌﺎﻣﻠﻮﻧﻪ ﺑﻴﻼﺑﻴﻞ ډوﻟﻮﻧﻪ ﻟﺮي ﭼ‪ ３‬ﭘﻪ ﻣﺨﺘﺼﺮ ډول ﻳ‪＇ ３‬ﻴ‪７‬و‪.‬‬
‫ﺗﺠﺰﻳﻮي ﺗﻌﺎﻣﻠﻮﻧﻪ‬
‫ﻫﻐﻪ ﺗﻌﺎﻣﻠﻮﻧﻮ ﺗﻪ واﻳﻲ ﭼ‪ ３‬د ﻫﻐ‪ ３‬ﭘﻪ واﺳــﻄﻪ ﻳﻮه ﺗﺮﮐﻴﺐ ﺷــﻮي ﻣﺎده ﭘﻪ دوو ﻳﺎ‬
‫＇ــﻮ ﻣﺎدو ﺗﺠﺰﻳﻪ ﺷــﻲ؛ ﻟﮑﻪ‪ :‬د اوﺑﻮ ﻣﺮﮐﺐ ﭘﻪ ﺧﭙﻠــﻮ ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧﻴﻮ اﺟﺰاو ﺑﺎﻧﺪى ﭘﻪ‬
‫ﻻﻧﺪې ﺗﻮ‪－‬ﻪ ﺗﺠﺰﻳﻪ ﮐﻴ‪８‬ي‪.‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬
‫)(‬ ‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬
‫) (‬‫) (‬ ‫‪2‬‬
‫د اﮐﺴﻴﺠﻦ د را！ﻮﻟﻴﺪو ﺗﻴﻮب‬ ‫د ﻫﺎﻳﺪروﺟﻦ د را！ﻮﻟﻴﺪو ﺗﻴﻮب‬
‫)‪ (٤-٤‬ﺷﮑﻞ د اوﺑﻮ ﺑﺮ‪＋４‬ﻨﺎﻳ‪ ３‬ﺗﺠﺰﻳﻪ‬
‫ﺰﻳﻪ‬
‫ﺟﻤﻌﻲ ﺗﻌﺎﻣﻠﻮﻧﻪ‬
‫ﻌﻲ‬
‫ﻫﻐــﻪ ﺗﻌﺎﻣﻠﻮﻧﻮ ﺗﻪ واﻳﻲ ﭼ‪ ３‬د دوه ﻳﺎ ＇ﻮ ﻣــﺎدو د ﻳﻮ ‪＄‬ﺎي ﮐﻴﺪو ＇ﺨﻪ ﻳﻮه ﻧﻮى‬
‫ﻣﺎده ﺟﻮړﻳ‪８‬ي؛ﻟﮑﻪ‪:‬‬
‫اﻟﻤﺎﺳﮏ‬
‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬
‫) (‬ ‫‪2‬‬
‫) (‬ ‫)(‬ ‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬
‫د ﺳﻮن ﺗﻌﺎﻣﻠﻮﻧﻪ‬
‫د ﻣﻮادو ﭼ＂ﮏ ﺗﻌﺎﻣﻞ ﻟﻪ اﮐﺴﻴﺠﻦ ﺳﺮه ﭼ‪ ３‬ﻟﻪ ﻟﻤﺒ‪ ３‬او ﺗﻮدوﺧ‪ ３‬ﺳﺮه ﻳﻮ‪＄‬ﺎى‬
‫وي؛ د ﺳﻮن ﺗﻌﺎﻣﻞ ﭘﻪ ﻧﻮم ﻳﺎدﻳ‪８‬ي؛ ﻟﮑﻪ‪:‬‬
‫⎯ ) ‪C ( s ) + O2 ( g‬‬
‫‪⎯→ CO2 ( g ) + E‬‬
‫‪50‬‬
 ‫ﺗﻌﻮﻳﻀﻲ ﺗﻌﺎﻣﻠﻮﻧﻪ‬
‫ﻫﻐــﻪ ﺗﻌﺎﻣﻠﻮﻧــﻮ ﺗﻪ واﻳﻲ ﭼ‪ ３‬د ﻳــﻮه ﻣﺮﮐﺐ د‪＄‬ﻴﻨــﻮ ﻋﻨﺼﺮوﻧﻮ د اﺗﻮﻣﻮﻧــﻮ ‪＄‬ﺎي د ﻧﻮره‬
‫ﻋﻨﺼﺮوﻧﻮ ﭘﻪ واﺳﻄﻪ ﻋﻮض ﺷﻲ‪:‬‬
‫⎯) ( ‪( )+2 C‬‬
‫→⎯‬ ‫‪C 2( ) +‬‬ ‫‪2‬‬ ‫) (‬
‫‪2 C( ) 2‬‬ ‫) (‬ ‫‪2‬‬ ‫) ( ‪C‬‬ ‫‪2‬‬
‫)(‬
‫د ﻓﻠﺰوﻧﻮ ﺗﻌﺎﻣﻠﻮﻧﻪ ﻟﻪ ﻏﻴﺮ ﻓﻠﺰوﻧﻮ ﺳﺮه‬
‫ﻓﻠﺰوﻧﻪ ﻟﻪ ﻏﻴﺮ ﻓﻠﺰوﻧﻮ ﺳﺮه ﭘﻪ ﺁﺳﺎﻧﻲ ﺗﻌﺎﻣﻞ ﮐﻮي او ﻣﺎﻟ‪／‬ﻲ ﺟﻮړوي‪ ،‬ﻳﻮه ﻟﻪ دي ﻣﺎﻟ‪／‬ﻮ‬
‫＇ﺨــﻪ ﭼ‪ ３‬ﻫــﺮه ورځ ﭘﻪ ﺧﻮړو ﮐ‪ ３‬ﺗﺮي ‪＂－‬ﻪ اﺧﻠﻮ‪ ،‬د ﺧﻮړو ﻣﺎﻟ‪／‬ﻪ ده‪ .‬د ﺳــﻮدﻳﻢ ﻓﻠﺰ‬
‫ﭼــ‪ ３‬ﭘﻪ ﻟﻮﻣ‪７‬ی ‪－‬ﺮوپ او ﮐﻠﻮرﻳﻦ ﭼــ‪ ３‬ﭘﻪ اووم ‪－‬ﺮوپ ﮐ‪＄ ３‬ﺎى ﻟﺮي‪ ،‬د ﺗﻌﺎﻣﻞ ＇ﺨﻪ‬
‫ﻳــ‪ ３‬ﻣﺎﻟ‪／‬ﻪ ﺟﻮړه ﺷــﻮي ده‪ .‬ﻓﻠﺰوﻧﻪ ﭘﻪ ﮐﻴﻤﻴﺎوي ﺗﻌﺎﻣﻠﻮﻧﻮ ﮐ‪ ３‬ﻏﻴــﺮ ﻓﻠﺰوﻧﻮ ﺗﻪ اﻟﮑﺘﺮون‬
‫ورﮐﻮي‪ ،‬ﭘﻪ ﻫﺮ اﻧﺪازه ﭼ‪ ３‬ﻓﻠﺰوﻧﻪ ﭘﻪ ﺁﺳــﺎﻧﻲ اﻟﮑﺘﺮوﻧﻮﻧﻪ د ﻻﺳــﻪ ورﮐ‪７‬ي‪ ،‬ﻓﻌﺎل ﻓﻠﺰوﻧﻪ‬
‫دي‪ ،‬ﻏﻴﺮ ﻓﻠﺰوﻧﻪ ﻟﻪ ﻓﻠﺰوﻧﻮ ＇ﺨﻪ اﻟﮑﺘﺮون اﺧﻠﻲ‪ .‬ﮐﻪ ﻏﻴﺮ ﻓﻠﺰوﻧﻪ ﻫﻢ ﭘﻪ ﺁﺳﺎﻧﻲ اﻟﮑﺘﺮون‬
‫واﺧﻠﻲ‪ ،‬ﻓﻌﺎل ﻏﻴﺮ ﻓﻠﺰ ﺑﻠﻞ ﮐﻴ‪８‬ي‪:‬‬
‫) (‪2 ( ) C 2‬‬ ‫) (‪2 C‬‬
‫ﭘﻪ ﻫﻤﺪې ډول ﻓﻠﺰوﻧﻪ؛ ﻟﮑﻪ‪ :‬ﮐﻠﺴــﻴﻢ )‪ ،(Ca‬ﺟﺴــﺖ )‪ ،(Zn‬اوﺳــﭙﻨﻪ )‪ (Fe‬او ﻧﻮر‬
‫ﮐﻮﻻي ﺷــﻲ ﭼ‪ ３‬ﭘﻪ ﺁﺳﺎﻧﻲ ﻟﻪ ﻏﻴﺮ ﻓﻠﺰوﻧﻮ ﺳﺮه ﺗﻌﺎﻣﻞ وﮐ‪７‬ي او ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻣﺮﮐﺒﻮﻧﻪ ﺟﻮړ‬
‫ﮐ‪７‬ي؛ ﻟﮑﻪ‪ :‬د ﮐﻠﺴﻴﻢ ﺗﻌﺎﻣﻞ ﭼ‪ ３‬ﻟﻪ ﺑﺮوﻣﻴﻦ ﺳﺮه ﺗﺮ ﺳﺮه ﮐ‪８５‬ي‪.‬‬
‫) ( ‪2C‬‬ ‫‪2‬‬
‫)(‬ ‫) (‪C 2‬‬
‫)‪ (٤-٥‬ﺷﮑﻞ د ﺳﻮدﻳﻢ ﺗﻌﺎﻣﻞ ﻟﻪ ﮐﻠﻮرﻳﻦ ‪－‬ﺎز ﺳﺮه‬
‫‪51‬‬
 ‫ﮐ‪７‬ﻧﻪ‬
‫د ﭘﻮﺗﺎﺷــﻴﻢ )‪ (K‬ﺗﻌﺎﻣﻞ ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﻟﻪ ﻓﻠﻮرﻳﻦ )‪(F٢‬ﺳــﺮه‪ ،‬ﻟﻴﺘﻴﻢ )‪ (Li‬د ﺗﻌﺎﻣﻞ ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﻟﻪ ﺑﺮوﻣﻴﻦ )‪(Br٢‬ﺳﺮه‪،‬د ﻣ‪／‬ﻨﻴﺰﻳﻢ )‪ (Mg‬ﺗﻌﺎﻣﻞ‬
‫ﻣﻌﺎدﻟﻪ د اﻳﻮدﻳﻦ )‪ (I٢‬ﺳﺮه وﻟﻴﮑﺊ او ﺗﻮازن ﻳﻲ ﮐ‪７‬ئ‪.‬‬
‫د ﭘﻮﺗﺎﺷﻴﻢ ﮐﻴﻤﻴﺎوي ﺗﻌﺎﻣﻞ ﻟﻪ اﮐﺴﻴﺠﻦ ﺳﺮه‬
‫اﮐﺴﻴﺠﻦ ) ‪ ( 2‬د ﻋﻨﺼﺮوﻧﻮ د دوره ﻳ‪ ３‬ﺟﺪول ﭘﻪ ﺷﭙ‪８‬م ا‪請‬ﻠﻲ ‪－‬ﺮوپ )‪(VIA‬‬
‫ﮐ‪＄ ３‬ﺎي ﻟﺮي؛ ﻧﻮ اﮐﺴﻴﺠﻦ د ﻋﻨﺼﺮ اﺗﻮم ﭘﻪ وروﺳﺘﻲ ﻣﺪار ﮐ‪ ３‬ﺷﭙ‪ ８‬اﻟﮑﺘﺮوﻧﻮﻧﻪ‬
‫ﻟﺮى؛ ‪＄‬ﮑﻪ ﻣﻴﻞ ﻟﺮي ﭼ‪ ３‬د ﺧﭙﻞ ﻣﻘﺎﺑﻞ ﻋﻨﺼﺮ ＇ﺨﻪ د ‪ ٢‬اﻟﮑﺘﺮوﻧﻮ ﭘﻪ اﺧﻴﺴﺘﻠﻮ‬
‫ﺧﭙﻞ وروﺳــﺘﻰ ﻗﺸــﺮ ﭘﻮره ﮐ‪７‬ي؛ ﺧﻮ د ﭘﻮﺗﺎﺷــﻴﻢ د ﻋﻨﺼﺮ اﺗﻮم ﭼ‪ ３‬ﭘﻪ ﻟﻮﻣ‪７‬ي‬
‫ا‪請‬ﻠﻲ ‪－‬ﺮوپ )‪ (IA‬ﮐ‪＄ ３‬ﺎي ﻟﺮي‪ ،‬ﻳﻮازې ﻳﻮ وﻻﻧﺴﻲ اﻟﮑﺘﺮون ﻟﺮي؛ ﻧﻮ ﻧﺸﻲ‬
‫ﮐﻮﻻي ﭼ‪ ３‬د اوو اﻟﮑﺘﺮوﻧﻮ ﭘﻪ اﺧﻴﺴــﺘﻠﻮ ﺧﭙﻞ وروﺳــﺘﻰ ﻗﺸــﺮ ﭘﻮره ﮐ‪７‬ي او د‬
‫اوﮐﺘﻴﺖ ﺣﺎﻟﺖ ﺗﻪ د رﺳﻴﺪﻟﻮ ﻟﭙﺎره د ﺧﭙﻞ وروﺳﺘﻲ ﻗﺸﺮ ﻳﻮ اﻟﮑﺘﺮون اﮐﺴﻴﺠﻦ ﺗﻪ‬
‫ورﮐﻮي؛ ﻧﻮ دا ﭼ‪ ３‬د اﮐﺴــﻴﺠﻦ اﺗﻮم دوه اﻟﮑﺘﺮوﻧﻮ ﺗﻪ اړﺗﻴﺎ ﻟﺮي‪ ،‬د ﭘﻮﺗﺎﺷــﻴﻢ دوه‬
‫اﺗﻮﻣﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﭘﻪ ﺗﻌﺎﻣﻞ ﮐ‪ ３‬ﺑﺮﺧﻪ واﺧﻠﻲ‪ ،‬دا ﺗﻌﺎﻣﻞ ﭘﻪ داﺳﻲ ﻟﻴﮑﻼي ﺷﻮ‪:‬‬
‫⎯ ) ‪4 K ( s) + O2 ( g‬‬
‫) ‪⎯→ 2 K 2 O( s‬‬
‫د ﻣ‪／‬ﻨﻴﺰﻳﻢ ﮐﻴﻤﻴﺎوي ﺗﻌﺎﻣﻞ ﻟﻪ اﮐﺴﻴﺠﻦ ﺳﺮه‬
‫د ﻣ‪／‬ﻨﻴﺰﻳــﻢ )‪ (Mg‬ﻓﻠــﺰ ﭘﻪ دوﻳﻢ ا‪請‬ﻠﯽ ﮔﺮوپ )‪ (IIA‬ﮐــ‪＄ ３‬ﺎي ﻟﺮي‪ ،‬د دي‬
‫‪－‬ــﺮوپ ﻋﻨﺼﺮوﻧﻪ وروﺳــﺘﻪ د ﻟﻮﻣ‪７‬ی ا‪請‬ﻠﻲ ‪－‬ﺮوپ ﻟــﻪ ﻋﻨﺼﺮوﻧﻮ ＇ﺨﻪ زﻳﺎت‬
‫ﮐﻴﻤﻴــﺎوي ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﻟﺮي‪ ،‬ﻣ‪／‬ﻨﻴﺰﻳــﻢ او د دوﻫﻢ ا‪請‬ﻠﻲ ‪－‬ﺮوپ ！ﻮل ﻧﻮر ﻋﻨﺼﺮوﻧﻪ‬
‫ﺧﭙﻞ وروﺳﺘﻲ ﻗﺸﺮ ﮐ‪ ３‬دوه اﻟﮑﺘﺮوﻧﻪ ﻟﺮي؛ ﻧﻮ ﻧﻪ ﺷﻲ ﮐﻮﻻي ﭼ‪ ３‬ﺷﭙ‪ ８‬اﻟﮑﺘﺮوﻧﻪ‬
‫واﺧﻠﻲ ﭼ‪ ３‬ﺧﭙﻞ ا‪請‬ﻠﻲ وروﺳــﺘﻰ ﻗﺸــﺮ ﭘﻪ اﺗﻮ اﻟﮑﺘﺮوﻧﻮ ډک ﮐ‪７‬ي؛ ﻧﻮ‪＄‬ﮑﻪ د‬
‫ﮐﻴﻤﻴﺎوي ﺗﻌﺎﻣﻠﻮﻧﻮ ﭘﻪ ﺑﻬﻴﺮ ﮐ‪ ３‬د ﺧﭙﻞ وروﺳﺘﻲ ﻗﺸﺮ دوه اﻟﮑﺘﺮوﻧﻮﻧﻪ اﮐﺴﻴﺠﻦ ﺗﻪ‬
‫ورﮐﻮي او د اﮐﺴﻴﺠﻦ ﭼﺎرج ﻣﻨﻔﻲ دوه )‪ (-٢‬ﮐﻴ‪８‬ي د دي ذرو ﭘﻪ ﻣﻨ‪ ＃‬ﮐ‪ ３‬ﺁﻳﻮﻧﻲ‬
‫اړﻳﮑﻪ ﺷﺘﻮن ﻟﺮي‪ .‬ﭘﻪ ﻻﻧﺪې ﻣﻌﺎدﻟﻲ ﮐ‪ ３‬د ‪ Mg‬او ‪ 2‬ﺗﻌﺎﻣﻞ ﻟﻴﺪﻻى ﺷﺊ‪:‬‬
‫)( ‪2‬‬ ‫‪2‬‬
‫) (‬ ‫‪2‬‬ ‫)(‬
‫د ﻣ‪／‬ﻨﻴﺰﻳﻢ ﻓﻠﺰ ﻟﻪ ﺗﻌﺎﻣﻞ ＇ﺨﻪ ﭘﻪ اورﻟﻮﺑﻮ ﮐ‪ ３‬اﺳﺘﻔﺎده ﮐ‪８５‬ي‪:‬‬
‫‪52‬‬
‫)‪ (٤-٦‬ﺷــﮑﻞ د ﻣ‪／‬ﻨﻴﺰﻳــﻢ ﺗﻌﺎﻣﻞ د‬ ‫اﮐﺴﻴﺠﻦ ﻟﻪ ﮐﻠﺴﻴﻢ ‪ Ca‬ﻓﻠﺰ ﺳﺮه ﻫﻢ ﺗﻌﺎﻣﻞ ﮐﻮي او ﮐﻠﺴﻴﻢ اﮐﺴﺎﻳﺪ ﺟﻮړوي‪:‬‬
‫اﮐﺴﻴﺠﻦ ﺳﺮه‬ ‫) ( ‪2C‬‬ ‫‪2‬‬
‫) (‬ ‫) ( ‪2C‬‬
‫ﭘﻪ ﻫﻤﺪې ډول ﺟﺴﺖ ﭘﻪ ﻟﻮړه ﺗﻮدوﺧﻪ ﮐ‪ ３‬ﻟﻪ اﮐﺴﻴﺠﻦ ﺳﺮه ﺗﻌﺎﻣﻞ ﮐﻮي او ﭘﻪ‬
‫＊ﺎﻳﺴﺘﻪ رﻧ‪ ，‬ﺳﻮزي او د ﺟﺴﺘﻮاﮐﺴﺎﻳﺪ ﺟﻮړوي‪:‬‬
‫) (‪2 n‬‬ ‫‪2‬‬
‫) (‬ ‫)( ‪2 n‬‬
‫د ﻏﻴﺮ ﻓﻠﺰوﻧﻮ ﺗﺮﮐﻴﺐ ﻟﻪ ﻳﻮ ﺑﻞ ﺳﺮه‬
‫ﻏﻴــﺮ ﻓﻠﺰوﻧــﻪ ﭘﻪ ﺧﭙﻞ ﻣﻨ‪ ＃‬ﮐــ‪ ３‬ﺗﻌﺎﻣﻞ ﮐﻮي او ﻣﺨﺘﻠــﻒ ﻣﺮﮐﺒﻮﻧﻪ ﺟﻮړوي‪ .‬د‬
‫ﺟﻮړو ﺷــﻮو ﻣﺮﮐﺒﻮﻧﻮ د اﺗﻮﻣﻮﻧﻮ ﭘﻪ ﻣﻨ‪ ＃‬ﮐ‪ ３‬اﺷﺘﺮاﮐﻲ )ﮐﻮوﻻﻧ＀( اړﻳﮑﻲ وي‪،‬‬
‫ﺗﺎﺳﻲ د اوﺑﻮ د ﺣﻴﺎﺗﻲ ﻣﺮﮐﺐ ﻟﻪ ﻣﻌﺎدﻟﻲ ﺳﺮه ﭘﻮره ﺁﺷﻨﺎﻳﻲ ﻟﺮئ‪ ،‬ﭼ‪ ３‬دوو ﻏﻴﺮ‬
‫ﻓﻠﺰي ﻋﻨﺼﺮوﻧﻮ اﮐﺴــﻴﺠﻦ )‪(O٢‬او ﻫﺎﻳﺪروﺟﻦ )‪＇ (H٢‬ﺨﻪ ﺟﻮړ ﺷﻮى دى‪.‬‬
‫د اوﺑﻮ ﭘﻪ ﻣﺮﮐﺐ ﮐ‪ ３‬د اﮐﺴــﻴﺠﻦ او ﻫﺎﻳﺪروﺟﻦ ﭘﻪ ﻣﻨ‪ ＃‬ﮐ‪ ３‬اﺷــﺘﺮاﮐﻲ اړﻳﮑﻪ‬
‫ﺑﺮ＊ﻨﺎ‬
‫ﺷﺘﻪ ده‪:‬‬
‫) (‪2 2‬‬ ‫‪2‬‬
‫) (‬ ‫)( ‪2 2‬‬
‫د ﻧﺎﻳﺘﺮوﺟﻦ ﺗﻌﺎﻣﻞ ﻟﻪ ﻫﺎﻳﺪروﺟﻦ ﺳــﺮه د اﻣﻮﻧﻴﺎ ‪ NH٣‬ﻣﻬﻢ ﻣﺮﮐﺐ ﺟﻮړوي‪.‬‬
‫)‪ (٤-٧‬ﺷﮑﻞ د ﺟﺴﺘﻮ د ﺳﻮ‪＄‬ﻴﺪﻟﻮ‬ ‫ﭘﻪ دي ﻣﺮﮐﺐ ﮐ‪ ３‬د ﻧﺎﻳﺘﺮوﺟﻦ او ﻫﺎﻳﺪروﺟﻦ ﭘﻪ ﻣﻨ‪ ＃‬ﮐ‪ ３‬اﺷﺘﺮاﮐﻲ اړﻳﮑﻪ ﺷﺘﻪ ده‪.‬‬
‫ﺗﻌﺎﻣﻞ د اﮐﺴﻴﺠﻦ ﺳﺮه‬
‫‪2‬‬
‫) (‪( ) 3 2‬‬ ‫) (‪2 3‬‬
‫ﺳﻠﻔﺮ ﻟﻪ اﮐﺴﻴﺠﻦ ﺳﺮه ﺗﻌﺎﻣﻞ ﮐﻮي او ﺳﻠﻔﺮ داى اﮐﺴﺎﻳﺪ ﺟﻮړوي‪:‬‬
‫‪8‬‬
‫) (‪( ) 8 2‬‬ ‫) (‪8 2‬‬
‫ﮐﺎرﺑﻦ ﻟﻪ اﮐﺴﻴﺠﻦ ﺳﺮه ﺗﻌﺎﻣﻞ ﮐﻮي او ﮐﺎرﺑﻦ ډاي اﮐﺴﺎﻳﺪ ﺟﻮړوي‪:‬‬
‫) (‪C‬‬ ‫‪2‬‬
‫) (‬ ‫) (‪C 2‬‬
‫‪53‬‬
 ‫د ＇ﻠﻮرم ＇ﭙﺮﮐﻲ ﻟﻨ‪６‬ﻳﺰ‬
‫ﻫﻐﻪ ﻋﻤﻠﻴﻪ ﭼ‪ ３‬د ﻫﻐ‪ ３‬ﭘﻪ درﺷﻞ ﮐ‪ ３‬ﻳﻮه ﻣﺎده ﭘﻪ ﺑﻠﻪ ﻣﺎده ﺑﺪﻟﻪ او ！ﻮل ﺧﻮاص ﻳ‪ ３‬ﺗﻐﻴﻴﺮ وﮐ‪７‬ي‪ ،‬ﮐﻴﻤﻴﺎوي‬
‫ﺗﻌﺎﻣﻞ ﺑﻠﻞ ﮐ‪８５‬ي‪.‬‬
‫ﭘﻪ ﻳﻮه ﮐﻴﻤﻴﺎوي ﺗﻌﺎﻣﻞ ﮐ‪ ３‬د ﺷﺎﻣﻠﻮ ﻣﺮﮐﺒﻮﻧﻮ او ﻋﻨﺼﺮوﻧﻮ ﺳﻤﺒﻮﻟﻮﻧﻮ او ﻓﻮرﻣﻮﻟﻮﻧﻮ ﻣﺠﻤﻮﻋﻲ ﺗﻪ ﮐﻴﻤﻴﺎوي‬
‫ﻣﻌﺎدﻟﻪ وﻳﻞ ﮐ‪８５‬ي‪.‬‬
‫د ﮐﺘﻠ‪ ３‬د ﭘﺎﻳ‪＋‬ــﺖ د ﻗﺎﻧﻮن ﺳــﺮه ﺳﻢ‪ ،‬ﭘﻪ ﻳﻮ ﮐﻴﻤﻴﺎوي ﺗﻌﺎﻣﻞ ﮐ‪ ３‬د ﺗﻌﺎﻣﻞ ﮐﻮوﻧﮑﻮ ﻣﻮادو ﻣﺠﻤﻮﻋﻲ ﮐﺘﻠﻪ‬
‫د ﺗﻌﺎﻣﻞ د ﺣﺎ‪請‬ﻞ ﺷﻮو ﻣﻮادو ﻟﻪ ﻣﺠﻤﻮﻋﻲ ﮐﺘﻠﻲ ﺳﺮه ﺑﺮاﺑﺮه ده‪.‬‬
‫ﮐﻴﻤﻴﺎوي ﺗﻌﺎﻣﻠﻮﻧﻪ ﻣﺨﺘﻠﻒ ډوﻟﻮﻧﻪ ﻟﺮي؛ ﻟﮑﻪ‪ :‬ﺗﺠﺰﻳﻮي‪ ،‬ﺟﻤﻌﻲ‪ ،‬ﺳﻮن او ﺗﻌﻮﻳﻀﻲ ﺗﻌﺎﻣﻠﻮﻧﻪ‪.‬‬
‫ﻓﻠﺰوﻧﻪ ﻟﻪ ﻏﻴﺮ ﻓﻠﺰوﻧﻮ ﺳﺮه ﭘﻪ ﺁﺳﺎﻧﻲ ﺗﻌﺎﻣﻞ ﮐﻮي او ﻣﺎﻟ‪／‬ﻲ ﺟﻮړوي‪،‬ﺟﻮړ ﺷﻮي ﻣﺮﮐﺒﻮﻧﻪ د اﻳﻮﻧﻲ اړﻳﮑﻮ‬
‫ﻟﺮوﻧﮑﻲ دي‪.‬‬
‫ﮐﻪ ﭼﻴﺮى ﻏﻴﺮ ﻓﻠﺰوﻧﻪ ﺳــﺮه ﺗﻌﺎﻣﻞ وﮐ‪７‬ي ﭘﻪ ﭘﺎﻳﻠﻪ ﮐ‪ ３‬داﺳــ‪ ３‬ﻣﺮﮐﺒﻮﻧﻪ ﺟﻮړﻳ‪８‬ي ﭼ‪ ３‬اﺷــﺘﺮاﮐﻲ اړﻳﮑﻲ‬
‫ﻟﺮي‪.‬‬
‫د ＇ﻠﻮرم ＇ﭙﺮﮐﻲ ﭘﻮ＊ﺘﻨ‪３‬‬
‫ﻻﻧـــﺪې ﭘﻮ＊ـــﺘﻨ‪ ３‬ﭘﻪ ‪＄‬ﻴﺮ وﻟﻮﻟﺊ او ﺧﭙﻠـــﻮ ﮐﺘﺎﺑﭽﻮﺗﻪ ﻳ‪ ３‬ﻧﻘﻞ ﮐ‪７‬ﺉ ﮐﻪ ﺳـــﻤ‪ ３‬وي د‬
‫ﻗﻮس ﭘﻪ ﻣﻨ‪ ＃‬ﮐ‪ ３‬د )س( ﻋﻼﻣﻪ او ﮐﻪ ﻧﺎﺳﻤ‪ ３‬وي د )ﻧﺎ( ﻋﻼﻣﻪ ﮐ‪８５‬دﺉ‪.‬‬
‫‪ -١‬د ﻣﻮادو ﺧﺴﺎ ﮐﻴﺪل ﻳﻮ ﻓﺰﻳﮑﻲ ﺑﺪﻟﻮن دى‪( ).‬‬
‫‪ -٢‬د ﮐﻴﻤﻴﺎوي ﺗﻌﺎﻣﻞ ﭘﻮاﺳﻄﻪ ﻣﺎده ﻧﻪ ﻟﻪ ﻣﻨ‪％‬ﻪ ‪＄‬ﻲ او ﻧﻪ ﻳ‪ ３‬ﭘﻪ ﮐﺘﻠﻪ ﮐ‪ ３‬زﻳﺎﺗﻮاﻟﻲ ﭘﻴﺪا ﮐ‪８５‬ي) (‬
‫‪ -٣‬د ﮐﺘﻠﻲ د ﭘﺎﻳ‪＋‬ﺖ )ﺗﺤﻔﻆ( د ﻗﺎﻧﻮن ﭘﺮ ﺑﻨﺴ＀ ﺑﺎﻳﺪ د ﻣﻌﺎدﻟﻲ دواړه ﺧﻮاوي ﺳﺮه ﺑﺮاﺑﺮي وي ) (‬
‫‪ -٤‬ﭘﻪ ﻳﻮه ﻣﺮﮐﺐ ﮐ‪ ３‬د ﺷﺎﻣﻠﻮ ﻋﻨﺼﺮوﻧﻮ د ﺳﻤﺒﻮﻟﻮﻧﻮ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ د ﮐﻴﻤﻴﺎوي ﻣﻌﺎدﻟ‪ ３‬ﭘﻪ ﻧﻮم ﻳﺎدوي) (‬
‫‪ -٥‬د اوﺳﭙﻨ‪ ３‬زﻧ‪ ，‬وﻫﻞ ﻳﻮ ﮐﻴﻤﻴﺎوي ﺗﻌﺎﻣﻞ دى ) (‬
‫‪54‬‬
 ‫‪ -٦‬د ﻓﻠﺰوﻧﻮ د ﺳﻄﺤﻮ رﻧ‪／‬ﻮل ﻟﻪ زﻧ‪ ，‬وﻫﻠﻮ ＇ﺨﻪ ﻣﺨﻨﻴﻮى ﮐﻮي ) (‬
‫‪ -٧‬ﮐﻪ دوه ﻳﺎ زﻳﺎت ﻣﻮاد ﻳﻮ ﻟﻪ ﺑﻞ ﺳﺮه ﺗﻌﺎﻣﻞ وﮐ‪７‬ي اوﻧﻮى ﻣﺮﮐﺐ ﺗﺸﮑﻴﻞ ﮐ‪７‬ي‪ ،‬دا ﺗﻌﺎﻣﻞ ﺟﻤﻌﻲ ﺗﻌﺎﻣﻞ‬
‫دى) (‬
‫ﻻﻧﺪې ﭘﻮ＊ـــﺘﻨﻮﺗﻪ ＇ﻮ ‪＄‬ﻮاﺑﻮﻧﻪ ورﮐﻮل ﺷﻮﻳﺪي‪ ،‬د ﺳـــﻢ ‪＄‬ﻮاب ﺗﻮري ＇ﺨﻪ ﮐ‪７‬ۍ‬
‫ﺗﺎوﺉ ﮐ‪７‬ﺉ‪.‬‬
‫‪ -٨‬ﻫﻐﻪ ﺗﻌﺎﻣﻞ ﭼ‪ ３‬د ﻫﻐﻪ ﭘﻪ واﺳﻄﻪ ﻣﺮﮐﺒﻮﻧﻪ ﭘﻪ ﺧﭙﻠﻮ ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧﻴﻮ اﺟﺰاو ！ﻮﺗﻪ ﮐ‪８５‬ي‪ ،‬ﮐﻮم ډول ﺗﻌﺎﻣﻞ دى؟‬
‫د( ﺗﺠﺰﻳﻮي ﺗﻌﺎﻣﻞ‬ ‫ج( ﺗﻌﻮﻳﻀﻲ ﺗﻌﺎﻣﻞ‬ ‫ب( د ﺳﻮن ﺗﻌﺎﻣﻞ‬ ‫اﻟﻒ( ﺟﻤﻌﻲ ﺗﻌﺎﻣﻞ‬
‫‪ -٩‬د ﺑﺎرﻳﻢ )‪ (Ba‬ﺗﻌﺎﻣﻞ ﻟﻪ اﮐﺴﻴﺠﻦ ﺳﺮه‪ ،‬د ﺑﺎرﻳﻢ ﭼﺎرج ﺑﻪ ＇ﻮ اوﺳﻲ؟‬
‫د( ‪١+‬‬ ‫ج( ‪٢+‬‬ ‫ب( ‪٣+‬‬ ‫اﻟﻒ( ‪٢-‬‬
‫ﻻﻧﺪې ﭘﻮ＊ﺘﻨ‪ ３‬رو＊ﺎﻧﻪ ﮐ‪７‬ﺉ‬
‫‪ -١٠‬د ﮐﺘﻠ‪ ３‬د ﭘﺎﻳ‪＋‬ﺖ ﻗﺎﻧﻮن ﭘﻪ ﻟﻨ‪ ６‬ډول ﺷﺮﺣﻪ ﮐ‪７‬ئ‪.‬‬
‫‪ -١١‬ﮐﻴﻤﻴﺎوي ﺗﻌﺎﻣﻞ ＇ﻪ ﺷﻰ دئ؟ رو＊ﺎﻧﻪ ﻳ‪ ３‬ﮐ‪７‬ئ‪.‬‬
‫ﻻﻧﺪې ﭘﻮ＊ﺘﻨ‪ ３‬دوه ﺳﺘﻮﻧﻪ ﻟﺮي د ﭘﻮ＊ﺘﻨﻮ ﺳﺘﻮن او د ‪＄‬ﻮاﺑﻮﻧﻮ ﺳﺘﻮن‪.‬‬
‫د ﺳـــﻢ ‪＄‬ﻮاب ﺷﻤﻴﺮه د ‪＄‬ﻮاﺑﻮﻧﻮ ﻟﻪ ﺳﺘﻮن ＇ﺨﻪ ﻫﻐﻪ ﻗﻮﺳﻮﻧﻮ ﮐ‪ ３‬ﭼ‪ ３‬د ﭘﻮ＊ﺘﻨﻮ ﭘﻪ‬
‫ﭘﺎى ﮐ‪ ３‬اﻳ‪＋‬ﻮدل ﺷﻮﻳﺪي‪،‬وﻟﻴﮑﺊ‪:‬‬
‫‪ ١‬ـ ﻓﺰﻳﮑﻲ ﻋﻤﻠﻴﻪ ده‬ ‫‪١٢‬ـ د اﭼﺎر ﺟﻮړول ＇ﻪ ډول ﻋﻤﻠﻴﻪ ده‪( ) .‬‬
‫‪ ٢‬ـ د ‪ MgO‬ﻣﺮﮐﺐ ﺟﻮړﻳ‪８‬ي‪.‬‬ ‫‪١٣‬ـ د ﮐﻮﻣ‪ ３‬ﻋﻤﻠﻴ‪ ３‬ﭘﻪ واﺳﻄﻪ د ﻣﻌﺎدﻟ‪ ３‬دواړه‬
‫‪ ٣‬ـ ﮐﻴﻤﻴﺎوي ﻋﻤﻠﻴﻪ ده‬ ‫ﺧﻮاوې ﺳﺮه ﺑﺮاﺑﺮرﻳ‪８‬ي‪( ).‬‬
‫‪ ٤‬ـ ‪ MgS‬ﻣﺮﮐﺐ ﺟﻮړوي‬ ‫‪١٤‬ـ ﻓﻠﺰوﻧﻪ ﻟﻪ ﻏﻴﺮ ﻓﻠﺰوﻧﻮ ﺳﺮه ＇ﻪ ډول ﻣﺮﮐﺒﻮﻧﻪ‬
‫‪ ٥‬ـ د ﺗﻮازن ﭘﻪ واﺳﻄﻪ‬ ‫ﺟﻮړوي) (‬
‫‪ ٦‬ـ د ﮐﺘﻠ‪ ３‬د ﭘﺎﻳ‪＋‬ﺖ ﻗﺎﻧﻮن‬ ‫‪١٥‬ـ د ﻣ‪／‬ﻨﻴﺰﻳﻢ د ﺳﻮ‪＄‬ﻴﺪو وروﺳﺘﻪ ﮐﻮم ﻣﺮﮐﺐ‬
‫‪ ٧‬ـ ﻣﺎﻟ‪ ３／‬ﺟﻮړوي‬ ‫ﺟﻮړﻳ‪８‬ي) (‬
‫‪ ٨‬ـ اﮐﺴﺎﻳﺪوﻧﻪ ﺟﻮړوي‬
‫ﻻﻧﺪې ﻣﻌﺎدﻟﻲ ﺗﻮازن ﮐ‪７‬ﺉ‪:‬‬
‫) (‪C‬‬ ‫‪2‬‬
‫) (‬ ‫) ( ‪C‬‬
‫‪2‬‬
‫) (‬ ‫‪2‬‬
‫) (‬ ‫‪2‬‬
‫) (‬
‫‪55‬‬
 ‫ﭘﻨ‪％‬ﻢ ＇ﭙﺮﮐﻰ‬
‫د اﮐﺴــــﺎﻳﺪوﻧﻮ ﺟﻮړ＊ــــﺖ او د ﮐﺎروﻟﻮ ‪＄‬ﺎﻳﻮﻧﻪ‬
‫ﻳ‪３‬‬
‫ﭘﻪ ＇ﻠﻮرم ＇ﭙﺮﮐﻲ ﮐ‪ ３‬د ﮐﻴﻤﻴﺎوي ﺗﻌﺎﻣﻠﻮﻧﻮ ﭘﻪ ﺑﺮﺧﻪ ﮐ‪ ３‬د اﮐﺴــﻴﺠﻦ ﺗﻌﺎﻣﻞ ﻟﻪ‬
‫ﻓﻠﺰوﻧﻮ او ﻏﻴﺮ ﻓﻠﺰوﻧﻮ ﺳــﺮه‪ ،‬ﭘﻪ ‪＄‬ﺎﻧ‪７／‬ي ډول د ﻣ‪／‬ﻨﻴﺰﻳﻢ د ﻓﻠﺰ ﺳــﻮ‪＄‬ﻮل ﻣﻮ ﭘﻪ‬
‫ﺁزاده ﻫﻮا ﮐ‪ ３‬وﻟﻴﺪل‪ .‬ﺁﻳﺎ د اﮐﺴــﺎﻳﺪ ﮐﻠﻤ‪ ３‬ﺳﺮه ﭘﻮره ﺑﻠﺪﻳﺎﺳﺖ؟ د ﻟﺴﻢ ＇ﭙﺮﮐﻲ‬
‫وړاﻧﺪې ﺷﻮي ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت ﭘﻪ ﻳﺎد راوړئ‪ .‬اوﺑﻪ ﻧﺎرﺳﻴﺪﻟﻲ ﭼﻮﻧﻪ ﭼ‪ ３‬زﻳﺎﺗﺮه ﺳﺎﺧﺘﻤﺎﻧﻲ‬
‫او ‪請‬ﻨﻌﺘﻲ ﭼﺎرو ﮐ‪ ３‬ﭘﻪ ﮐﺎروړل ﮐ‪８５‬ي‪ ،‬ﮐﻠﺴﻴﻢ اﮐﺴﺎﻳﺪ )‪ (CaO‬دي‪ .‬ﻫﻤﺪارﻧ‪／‬ﻪ‬
‫ﭘﻪ ﻃﺒﻴﻌﺖ ﮐ‪ ３‬د ﺗﻴ‪８‬و اﺳﺎﺳﻲ ﺑﺮﺧﻪ ﺳﻠﻴﮑﺎن ډاي اﮐﺴﺎﻳﺪ )‪ ( SiO2‬ﺟﻮړه ﮐ‪７‬ﻳﺪه‪.‬‬
‫د اوﺳﭙﻨ‪ ３‬زﻧ‪ ，‬ﭼ‪ ３‬ﻣﻮﻧ‪ ８‬ﻫﺮ ﮐﻠﻪ ﻫﻐﻪ ﻟﻴﺪﻟﻰ دى‪ ،‬د اوﺳﭙﻨ‪ ３‬دوه وﻻﻧﺴﻪ )‪(FeO‬‬
‫او درې وﻻﻧﺴﻪ )‪ (Fe2O3‬اﮐﺴﺎﻳﺪوﻧﻪ دي‪ .‬اﮐﺴﺎﻳﺪوﻧﻪ ﭘﻪ ﻋﻤﻮﻣﻲ ډول د ﻋﻨﺼﺮوﻧﻮ‬
‫ﻟﻪ اﮐﺴﻴﺪﻳﺸﻦ )‪＇ (Oxidation‬ﺨﻪ ﻻﺳﺘﻪ را‪＄‬ﻲ‪.‬‬
‫ﻫﻤﺪارﻧ‪／‬ﻪ د ﮐﺎرﺑﻦ ډاي اﮐﺴــﺎﻳﺪ )‪ (CO2‬ﻏﺎز د ﺳــﻮن ﻣﻮادو د ﺳﻮ‪＄‬ﻮﻟﻮ او ﻳﺎ‬
‫د ﺗﻨﻔﺲ ﭘﻪ ﺑﻬﻴﺮ ﮐ‪ ３‬ﺗﻮﻟﻴﺪﻳ‪８‬ي‪ .‬ﭼ‪ ３‬ﮐﺎرﺑﻦ اﮐﺴــﺎﻳﺪ دي‪ ،‬د ﺳــﻠﻔﺮ ډاي اﮐﺴﺎﻳﺪ‬
‫)‪ (SO2‬ﻏﺎز ﭼ‪ ３‬د ﻧﻔﺘﻲ ﻣﻮادو د ﺳــﻮن ﭘﻪ ﺑﻬﻴﺮ او ﻳﺎ د ‪－‬ﻮ‪７－‬و ﺗﻴﺰاﺑﻮ د ﺗﻮﻟﻴﺪ ﭘﻪ‬
‫درﺷــﻞ ﮐ‪ ３‬ﺗﻮﻟﻴﺪﻳ‪８‬ي‪ .‬دواړه ﻏﺎزوﻧﻪ د ﻫﻮا د ﮐﮑ‪７‬ﺗﻴﺎ ﻻﻣﻞ ‪－‬ﺮ‪＄‬ﻲ او د ﻫﻤﺪې‬
‫ﻋﻠﺖ ﭘﺮ ﺑﻨﺴ＀ دى ﭼ‪ ３‬د ﻧ‪７‬ۍ ﭘﻪ ډﻳﺮو ﻟﻮﻳﻮ ‪請‬ﻨﻌﺘﻲ ＊ﺎروﻧﻮ ﻟﮑﻪ ﺗﻮﮐﻴﻮ‪ ،‬ﻟﻨﺪن‬
‫او ﻫﻤﺪارﻧ‪／‬ﻪ زﻣﻮﻧ‪ ８‬د ‪－‬ﺎوﻧ‪６‬ي ﻫﻴﻮاد اﻳﺮان ﭘﻪ ﭘﺎﻳﺘﺨﺖ ﮐ‪ ３‬ﺗﻴﺰاﺑﻲ ﺑﺎران اورﻳ‪８‬ي‬
‫＇ﺮﻧ‪／‬ﻪ ﭼ‪ ３‬ووﻳﻞ ﺷــﻮل ！ﻮل اﮐﺴﺎﻳﺪوﻧﻪ د ﻋﻨﺎ‪請‬ﺮو ﻟﻪ اﮐﺴﻴﺪﻳﺸﻦ ＇ﺨﻪ ﻻﺳﺘﻪ‬
‫را‪＄‬ﻲ‪.‬‬
‫اﮐﺴﻴﺪﻳﺸــﻦ ＇ﻪ ﺷﻲ دى؟ ﮐﻮم ﻋﻨﺼﺮ د اﮐﺴﻴﺪﻳﺸﻦ د ﻋﻤﻠﻴﻲ د ﭘﻴ‪＋‬ﻴﺪو ﻻﻣﻞ‬
‫‪－‬ﺮ‪＄‬ﻲ؟ د اﮐﺴﺎﻳﺪو ﻧﻮم اﻳ‪＋‬ﻮدل ＇ﻪ ډول ﺗﺮ ﺳﺮه ﮐ‪８５‬ي؟ د اﻧﺴﺎﻧﺎﻧﻮ ﭘﻪ ژوﻧﺪ ﮐ‪３‬‬
‫اﮐﺴﺎﻳﺪوﻧﻪ ＇ﻪ اﻫﻤﻴﺖ ﻟﺮي؟ ﺗﻴﺰاﺑﻲ او اﻟﻘﻠﻲ اﮐﺴﺎﻳﺪوﻧﻪ ＇ﻪ ﺷﻰ دي؟ او ﻳﻮ ﻟﻪ‬
‫ﺑــﻞ ＇ﺨﻪ ＇ﻪ ﺗﻮﭘﻴﺮ ﻟﺮي؟ د دي ＇ﭙﺮﮐﻲ ﭘﻪ ﻟﻮﺳــﺘﻠﻮ ﺑﻪ اړوﻧﺪه ‪＄‬ﻮاﺑﻮﻧﻪ ﭘﻮرﺗﻨﻴﻮ‬
‫ﭘﻮ＊ﺘﻨﻮ ﺗﻪ ﭘﻴﺪا ﮐ‪７‬ئ‪.‬‬
‫‪56‬‬
 ‫اﮐﺴﻴﺠﻦ د ﺗﺤﻤﺾ ﮐﻮوﻧﮑﻲ ﻣﺎدي ﭘﻪ ﺗﻮﮔﻪ‬
‫د اﮐﺴــﻴﺠﻦ ﻋﻨﺼــﺮ ﻳﻮه ﻓﻮق اﻟﻌﺎده ﻣﻬﻤﻪ ﺣﻴﺎﺗﻲ او ‪請‬ﻨﻌﺘﻲ ﻣــﺎده ده ﭼ‪ ３‬ﭘﻪ اووم ！ﻮﻟ‪／‬ﻲ ﮐ‪ ３‬ﻣﻮ‪ ،‬زﻣﻮږ ﭘﻪ‬
‫ژوﻧﺪ ﮐ‪ ３‬د ﻣﻬﻤﻮ ﻋﻨﺼﺮوﻧﻮ ﺗﺮ ﻋﻨﻮان ﻻﻧﺪى وﻟﻮﺳﺘﻞ‪ .‬ﭘﻪ ＊ﮑﺎره ډول اﮐﺴﻴﺠﻦ ﭘﻪ ﻃﺒﻴﻌﺖ ﮐ‪ ３‬د ﺗﺤﻤﺾ‬
‫او اﺣﺘﺮاق ﺑﻨﺴ＂ﻴﺰه وﺳﻴﻠﻪ ده‪ .‬اﮐﺴﻴﺠﻦ ﻫﻢ د ﻓﻠﺰوﻧﻮ؛ ﻟﮑﻪ‪ :‬ﺳﻮدﻳﻢ )‪ ،(Na‬ﮐﻠﺴﻴﻢ )‪(Ca‬او اوﺳﭙﻨ‪(Fe) ３‬‬
‫او ﻫﻢ د ﻏﻴﺮ ﻓﻠﺰوﻧﻮ؛ ﻟﮑﻪ‪ :‬ﻧﺎﻳﺘﺮوﺟﻦ )‪ ،(N2‬ﺳــﻠﻔﺮ )‪ (S‬او ﮐﺎرﺑﻦ )‪ (C‬ﺳــﺮه ﺗﻌﺎﻣﻞ ﮐﻮي‪ ،‬او اﮐﺴــﺎﻳﺪوﻧﻪ‬
‫ﺟﻮړوي‪.‬‬
‫ﮐ‪７‬ﻧﻪ‬
‫اﮐﺴﻴﺠﻦ د ﺗﺤﻤﺾ ﮐﻮوﻧﮑﻲ ﻣﺎدې ﭘﻪ ﺗﻮﮔﻪ‬
‫د اړﺗﻴﺎ وړ ﻟﻮازم او ﻣﻮاد‪ :‬د ﻟﺮ‪－‬ﻲ ﺳﮑﺎره‪ ،‬ﺑﺮﻗﻲ ﺑﺎدﭘﮑﻪ ﻳﺎ ﻻﺳﻲ ﺑﺎدﭘﮑﻪ‬
‫ﮐ‪７‬ﻧﻼره‪ :‬ﻟﻮﻣ‪７‬ى د ﻟﺮ‪－‬ﻮ د ﺳﮑﺮو ﻳﻮه ﻣﻌﻠﻮﻣﻪ اﻧﺪازه ﭘﻪ ﻧﻴﻤﻮ ﺳﻮ‪＄‬ﻴﺪﻟﻮ ﺳﮑﺮو！ﻮ ﺗﺒﺪﻳﻠﻰ ﮐ‪７‬ئ‪ .‬د ﻧﻴﻤﻮ ﺳﻮ‪＄‬ﻴﺪﻟﻮ ﺳﮑﺮو ﭘﮑﻪ ﮐﻮل‬
‫＇ﻮ ‪＄‬ﻠﻪ ﺑﻪ وﻗﻔﻪ ﻳ‪ ３‬ډول ﺗﺮ ﺳﺮه ﮐ‪７‬ئ‪ ،‬ﺧﭙﻠﻲ ﻟﻴﺪﻧﻲ وﻟﻴﮑﺊ او ﻻﻧﺪې ﭘﻮ＊ﺘﻨﻮ ﺗﻪ ‪＄‬ﻮاﺑﻮﻧﻪ ورﮐ‪７‬ئ‪.‬‬
‫‪ -١‬ﻫﺮ ﮐﻠﻪ ﭼ‪ ３‬د ﻟﺮ‪－‬ﻴﻮ د ﺳــﮑﺮو ﻧﻴﻤ‪ ３‬ﺳــﻮ‪＄‬ﻴﺪﻟﻲ ﺳــﮑﺮو！‪ ３‬ﭘﮑﻪ ﻧﺸﻲ‪＇ ،‬ﻪ ﭘﻴ‪＋‬ﻪ ﻣﻨ‪％‬ﺘﻪ را‪＄‬ﻲ؟ اﻳﺎ ﺳﮑﺮو！‪ ３‬ﺷﻮى ﺳﮑﺎره ﭘﻪ‬
‫ﺧﭙﻞ ﺣﺎل ﭘﺎﺗﻲ ﮐ‪８５‬ي؟ او ﻳﺎ دا ﭼ‪ ３‬دوﻫﻢ وار ﺗﻮرﻳ‪８‬ي؟‬
‫‪ -٢‬د ﺳﮑﺮو！ﻰ د ﮐﻴﻔﻴﺖ د ﺑﺪﻟﻮن ﻻﻣﻞ رو＊ﺎﻧﻪ ﮐ‪７‬ئ‪.‬‬
‫)‪ (٥-١‬ﺷﮑﻞ د ﻟﺮ‪－‬ﻮ ﻧﻴﻢ ﺳﻮ‪＄‬ﻴﺪﻟﻲ ﺳﮑﺎره‬
‫‪57‬‬
 ‫د اﮐﺴﻴﺠﻦ ﺣﻴﺎﺗﻰ اﻫﻤﻴﺖ‬
‫اﮐﺴﻴﺠﻦ د ！ﻮﻟﻮ ژوﻧﺪﻳﻮ ﻣﻮﺟﻮداﺗﻮ د ژوﻧﺪاﻧﻪ ﻟﭙﺎره ﻳﻮه ﻣﻬﻤﻪ ﻣﺎده ﺣﺴﺎﺑﻴ‪８‬ي‪ .‬اﮐﺴﻴﺠﻦ‬
‫د ﺗﻨﻔﺲ ﭘﻪ وﺧﺖ ﮐ‪ ３‬ﺑﺪن او د وﻳﻨ‪ ３‬ﺑﻬﻴﺮ ﺗﻪ داﺧﻠﻴ‪８‬ي او د ﺗﺤﻤﺾ ﮐﻮوﻧﮑﻲ ﻣﺎدي‬
‫ﭘﻪ ﺗﻮ‪－‬ﻪ د ﺑﺪن د ﻏﺬاﻳﻲ ﻣﻮادو ﭘﻪ اﮐﺴﻴﺪﻳﺸﻦ )‪ (Oxidation‬ﮐ‪ ３‬ډﻳﺮ زﻳﺎت اﻫﻤﻴﺖ‬
‫ﻟﺮي‪ .‬ﻧﺒﺎﺗﺎت د ﺧﭙﻞ ﺗﻨﻔﺲ‪ ،‬ودې او ﻧﻤﻮ ﻟﭙﺎره ﻟﻪ دې ﺣﻴﺎﺗﻲ ﻣﺎدې ＇ﺨﻪ اﺳﺘﻔﺎده ﮐﻮي‪.‬‬
‫ﺑﺤﺮي ﺣﻴﻮاﻧﺎت ﻫﻢ د ﺗﻨﻔﺲ اود ژوﻧﺪ د دوام ﻟﭙﺎره ﭘﻪ اوﺑﻮ ﮐ‪ ３‬ﻟﻪ ﻣﻨﺤﻞ اﮐﺴﻴﺠﻦ ＇ﺨﻪ‬
‫‪＂－‬ﻪ اﺧﻠﻲ‪ .‬دﻏﻪ ژوﻧﺪ ﺑﺨ‪＋‬ﻮﻧﮑﻲ ﻣﺎده د ‪＄‬ﻤﮑ‪ ３‬د اﺗﻤﻮﺳﻔﻴﺮ ‪ 1‬ﺑﺮﺧﻪ ﺗﺸﮑﻴﻠﻮي‪.‬‬
‫‪5‬‬
‫اﮐﺴﻴﺪﻳﺸﻦ )‪(Oxidation‬‬
‫د اﮐﺴﻴﺠﻦ ﻳﻮ ‪＄‬ﺎي ﮐﻴﺪﻟﻮ ﻟﻪ اﻣﻠﻪ ﻓﻠﺰي او ﻳﺎ ﻏﻴﺮ ﻓﻠﺰي ﻋﻨﺼﺮوﻧﻪ اﮐﺴﺎﻳﺪوﻧﻪ ﺟﻮړﻳ‪８‬ي‪.‬‬
‫د اﮐﺴﺎﻳﺪ ﺟﻮړﻳﺪﻧﻪ اﮐﺴﻴﺪﻳﺸﻦ ﺑﻠﻞ ﮐﻴ‪８‬ي‪ ،‬ﻳﺎ ﭘﻪ ﺑﻞ ﻋﺒﺎرت د اﮐﺴﻴﺠﻦ د ﻋﻨﺼﺮ ﻧﺼﺒﻮل‬
‫ﭘﻪ ﻳﻮه ﻣﺎده ﺑﺎﻧﺪې د اﮐﺴﻴﺪﻳﺸﻦ ﭘﻪ ﻧﻮم ﻳﺎدﻳ‪８‬ي‪ .‬د ﻋﻨﺼﺮوﻧﻮ اﮐﺴﻴﺪﻳﺸﻦ د اﮐﺴﻴﺠﻦ ﭘﻪ‬
‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬
‫واﺳــﻄﻪ ﺗﻞ اﮐﺴــﺎﻳﺪوﻧﻪ ﻻﺳــﺘﻪ را‪＄‬ﻲ‪ ،‬ﺑﻴﻠ‪／‬ﻰ ﻳ‪C ３‬‬
‫‪2‬‬
‫‪ C‬او ﻧﻮردى‪.‬‬
‫د ﻓﻠﺰوﻧﻮ اﮐﺴﻴﺪﻳﺸﻦ‬
‫د اﮐﺴــﻴﺠﻦ ﭘﻪ واﺳــﻄﻪ د ﻓﻠﺰوﻧﻮ ﻟﻪ اﮐﺴﻴﺪﻳﺸــﻦ ＇ﺨﻪ‪ ،‬د ﻓﻠﺰوﻧﻮ اﮐﺴﺎﻳﺪوﻧﻪ ﻻس ﺗﻪ‬
‫‪ e2 3 2 3‬او ﻧﻮردى‪.‬‬ ‫‪2‬‬
‫را‪＄‬ﻲ؛ ﺑﻴﻠ‪／‬ﻰ ﻳ‪C ３‬‬
‫＇ﻨ‪／‬ﻪ ﻣﻮ ﭼ‪ ３‬وﻟﻴﺪل‪ ،‬د اﮐﺴــﻴﺠﻦ ﻋﻨﺼﺮ ﭘﻪ ！ﻮﻟﻮ ﮐ‪ ３‬د ﺗﺤﻤﺾ ﮐﻮوﻧﮑﻲ ﻣﺎدي ﭘﻪ‬
‫＇ﻴﺮ ﻋﻤﻞ ﮐ‪７‬ى او د ﻫﻐﻮي ﭘﻪ ﺗﺮﮐﻴﺐ ﮐ‪ ３‬ﺷﺎﻣﻞ دى؛ د ﺑﻴﻠ‪／‬ﻲ ﭘﻪ ﺗﻮ‪－‬ﻪ‪ :‬ﻣﻮﻧ‪ ８‬ﮐﻮﻻي‬
‫ﺷﻮ ﭼ‪ ３‬د ﮐﻠﺴﻴﻢ )‪ (Ca‬ﻳﺎ ﻣ‪／‬ﻨﻴﺰﻳﻢ )‪ (Mg‬ﻓﻠﺰ ﭘﻪ ازاده ﻫﻮا ﮐ‪ ３‬وﺳﻮ‪＄‬ﻮو او د ﺗﻌﺎﻣﻞ‬
‫＇ﺮﻧ‪／‬ﻮاﻟﻰ ﻳ‪ ３‬ﻟﻪ اﮐﺴﻴﺠﻦ ﺳﺮه د ﻧﻴ‪８‬دې ＇ﺨﻪ و‪－‬ﻮرو‪.‬‬
‫) (‪2C ( ) 2‬‬ ‫) ( ‪2C‬‬
‫اﮐﺴﻴﺠﻦ‪ +‬ﮐﻠﺴﻴﻢ‬ ‫ﮐﻠﺴﻴﻢ اﮐﺴﺎﻳﺪ‬
‫‪58‬‬
 ‫ﮐ‪７‬ﻧﻪ‬
‫د ﺳﻮدﻳﻢ )‪ (Na‬اﮐﺴﻴﺪﻳﺸﻦ‬
‫د اړﺗﻴﺎ وړ ﻟﻮازم او ﻣﻮاد‪ :‬د ﺳﻮدﻳﻢ )‪ (Na‬د ﻓﻠﺰ ﻳﻮه ！ﻮ！ﻪ‪ ،‬ﭘﻨﺲ‪ ،‬د ﺳﺎﻋﺖ ＊ﻴ‪＋‬ﻪ‪ ،‬دﺳﺘﮑﺶ‪ ،‬ﭼﺎﻗﻮ‬
‫ﮐ‪７‬ﻧﻼره‪ :‬دﺳــﻮدﻳﻢ د ﻓﻠﺰ ！ﻮ！ﻪ ﭘﻪ ﭘﻨﺲ ﺑﺎﻧﺪې وﻧﻴﺴــﺊ او ﻫﻐﻪ د ﭼﺎﻗﻮ ﭘﻪ واﺳــﻄﻪ و‪－‬ﺮوئ او د ﺳﺎﻋﺘﻰ ＊ﻴ‪＋‬ﻲ ﮐ‪ ３‬ﻳ‪ ３‬ﮐ‪８５‬دئ‪ ،‬ﻟﻪ )‪(٥‬‬
‫دﻗﻴﻘﻮ ＇ﺨﻪ ﺗﺮ )‪ (١٠‬دﻗﻴﻘﻮ ﭘﻮرې د ﺳــﻮدﻳﻢ د ﻓﻠﺰ ‪請‬ﻴﻘﻠﻲ ‪－‬ﺮول ﺷــﻮي ﺳــﻄﺤﻪ ﺑﻴﺎ و‪－‬ﻮرئ‪ ،‬راوړل ﺷــﻮي ﺑﺪﻟﻮﻧﻮﻧﻮ ﺗﻪ ﭘﻪ ‪＄‬ﻴﺮ ﺳــﺮه‬
‫و‪－‬ﻮرئ‪ ،‬ﺧﭙﻠﻲ ﻟﻴﺪﻧﻲ وﻟﻴﮑﺊ او ﻻﻧﺪې ﭘﻮ＊ﺘﻨﻮ ﺗﻪ ‪＄‬ﻮاب ورﮐ‪７‬ئ‪:‬‬
‫‪-١‬ﮐﻮم ﺑﺪﻟﻮن د ﺳﻮدﻳﻢ د ‪－‬ﺮول ﺷﻮى ﺳﻄﺤﻲ ﭘﻪ ‪＄‬ﻼ ﮐ‪ ３‬د وﺧﺖ ﭘﻪ ﺗﻴﺮﻳﺪو ﺳﺮه ﻟﻴﺪﻻى ﺷﺊ؟‬
‫‪ -٢‬د ﺗﻌﺎﻣﻞ ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﻳ‪ ３‬وﻟﻴﮑﺊ‪.‬‬
‫)‪ (٥-٢‬د ﺳﻮدﻳﻤﻲ ‪＄‬ﻼ او ‪＄‬ﻼ‬
‫ﻟﺮوﻧﮑﻲ ‪－‬ﺮول ﺷﻮي ﺳﻄﺤﻪ‬
‫د ﻓﻠﺰوﻧﻮ د اﮐﺴﺎﻳﺪوﻧﻮ او اوﺑﻮ ﻟﻪ ﺗﻌﺎﻣﻞ ＇ﺨﻪ ﭘﻪ ‪＄‬ﺎﻧ‪７／‬ى ﺗﻮ‪－‬ﻪ د ﻟﻮﻣ‪７‬ی )‪(IA‬‬
‫او دوﻫــﻢ )‪ (IIA‬ا‪請‬ﻠﻲ ‪－‬ﺮوﭘﻮﻧﻮ د ﻓﻠﺰوﻧﻮ اﮐﺴــﺎﻳﺪوﻧﻪ ﭘﻪ ﻋﻤﻮﻣﻲ ډول اﻟﻘﻠﻲ‬
‫ﺟﻮړوي‪:‬‬
‫‪2‬‬
‫)(‬ ‫‪2‬‬
‫)‪(1‬‬ ‫‪2‬‬ ‫) (‬
‫ﺳﻮدﻳﻢ ﻫﺎﻳﺪروﮐﺴﺎﻳﺪ‬
‫)(‬ ‫‪2‬‬
‫)‪(1‬‬ ‫(‬ ‫) (‪)2‬‬
‫ﻣﮕﻨﻴﺰﻳﻢ ﻫﺎﻳﺪروﮐﺴﺎﻳﺪ‬
‫‪59‬‬
 ‫د ﻏﻴﺮ ﻓﻠﺰوﻧﻮ اﮐﺴﻴﺪﻳﺸﻦ‬
‫د ﻏﻴﺮ ﻓﻠﺰوﻧﻮ اﮐﺴﻴﺪﻳﺸﻦ د ﻋﻤﻠﻴﻲ ﭘﻪ ﭘﺎﻳﻠﻪ ﮐ‪ ３‬د ﻏﻴﺮ ﻓﻠﺰوﻧﻮ اﮐﺴﺎﻳﺪوﻧﻪ ﺟﻮړﻳ‪８‬ي‪ .‬ﭼ‪ ３‬ﺑﻴﻠ‪／‬ﻰ‬
‫ﻳ‪ N2O5, NO2, N2O3, SO3, SO2 , CO2 ３‬او ﻧﻮر دى‪.‬‬
‫ﮐ‪７‬ﻧﻪ‬
‫د ﺳﻠﻔﺮ اﮐﺴﻴﺪﻳﺸﻦ‬
‫د اړﺗﻴﺎ وړ ﻟﻮازم او ﻣﻮاد‪ :‬د ﺳﻠﻔﺮ )‪ (S‬ﭘﻮډر‪ ،‬د ﺑﻨﺴﻦ ＇ﺮاغ او ﻳﺎ ﻫﺮ ﻣﻨﺎﺳﺐ ﺑﻞ ＇ﺮاغ‪ ،‬ﻋﺎدي ﻗﺎﺷﻮﻏﻪ‪ ،‬د ﺳﻮ‪＄‬ﻴﺪو ﻗﺎﺷﻮﻏﻪ‪،‬‬
‫ﻋﻴﻨﮑ‪ ３‬او ﭘﻨﺲ‪.‬‬
‫ﮐ‪７‬ﻧﻼره‪ :‬ﻳﻮه ﻟ‪８‬ه اﻧﺪازه ﺳﻠﻔﺮ د ﺳﻮ‪＄‬ﻴﺪو ﭘﻪ ﻗﺎﺷﻮﻏﻪ ﮐ‪ ３‬واﭼﻮئ او د ﺑﻨﺴﻦ ﭼﺮاغ وړاﻧﮕﻮ ﺑﺎﻧﺪې ﻳ‪ ３‬ﮐ‪８５‬دئ ﻋﻤﻠﻴﻪ ﭘﻪ ﺁزاده ﻫﻮا‬
‫ﮐ‪ ３‬ﺗﺮ ﺳﺮه ﮐ‪７‬ئ‪ .‬د ﺳﻠﻔﺮ د ﺳﻮ‪＄‬ﻴﺪو د ﺑﻬﻴﺮ ﭘﻪ وﺧﺖ ﮐ‪ ３‬د ﺗﻨﻔﺲ او ﻫﻤﺪارﻧ‪／‬ﻪ د وﺗﻠﻲ ‪－‬ﺎز ﻟﻪ ﻧﻴﻎ ﺑﻮى ＇ﺨﻪ ‪＄‬ﺎن وﺳﺎﺗﺊ ﺧﭙﻠﻪ‬
‫ﻟﻴﺪﻧﻪ وﻟﻴﮑﺊ او ﻻﻧﺪې ﭘﻮ＊ﺘﻨﻮﺗﻪ ‪＄‬ﻮاب ورﮐ‪７‬ئ‪:‬‬
‫‪ -١‬ﺁﻳﺎ ﺳﻠﻔﺮ وروﺳﺘﻪ ﻟﻪ ﺳﻮ‪＄‬ﻴﺪو ＇ﺨﻪ د ﺳﻮ‪＄‬ﻮﻟﻮ ﭘﻪ ﻗﺎﺷﻮﻏﻪ ﮐ‪ ３‬ﻟﻴﺪل ﮐ‪８５‬ي؟ ﮐﻪ ﻧﻪ ﻟﻴﺪل ﮐ‪８５‬ي ﻧﻮ وﻟ‪３‬؟‬
‫‪ -٢‬ﺁﻳﺎ د ازﻣﺎﻳ‪＋‬ﺖ ﭘﻪ وﺧﺖ ﮐ‪ ３‬ﺑﻮى ﻫﻢ ﺣﺲ ﮐﻮئ؟‬
‫‪ -٣‬ﺁﻳﺎ د ﺑﻨﺴﻦ ﭼﺮاغ د وراﻧﮕﻮ رﻧ‪ ，‬د ﺳﻠﻔﺮ د ﺳﻮ‪＄‬ﻴﺪو ﭘﻪ وﺧﺖ ﮐ‪ ３‬ﺑﺪﻟﻮن ﻣﻮﻣﻲ؟‬
‫‪ -٤‬ﺧﭙﻠ‪ ３‬ﻟﻴﺪﻧ‪ ３‬ﻳﺎدداﺷﺖ ﮐ‪７‬ئ‪.‬‬
‫)‪ (٥-٣‬ﺷﮑﻞ د ﺳﻠﻔﺮ ﺳﻮ‪＄‬ﻴﺪل د‬
‫ﺳﻮ‪＄‬ﻴﺪو ﭘﻪ ﻗﺎﺷﻮﻏﻪ ﮐ‪３‬‬
‫‪60‬‬
 ‫！ﻮل د ﻏﻴﺮ ﻓﻠﺰوﻧﻮ اﮐﺴﺎﻳﺪوﻧﻪ ﺗﻴﺰاﺑﻲ اﮐﺴﺎﻳﺪوﻧﻪ دي ﭼ‪ ３‬د ﻫﻐﻮ ﺗﻌﺎﻣﻞ ﻟﻪ اوﺑﻮ ﺳﺮه د‬
‫اړوﻧﺪ ﺗﻴﺰاب ﺟﻮړوي؛ ﺑﻴﻠ‪／‬ﻰ ﭘﻪ ﺗﻮ‪－‬ﻪ‪:‬‬
‫‪3‬‬
‫) (‬ ‫‪2‬‬
‫)‪(1‬‬ ‫‪2‬‬
‫) (‬
‫‪4‬‬
‫ﺳﻠﻔﻮﺭﻳﻚ ﺍﺳﻴﺪ‬
‫) (‪C 2‬‬ ‫‪2‬‬
‫)‪(1‬‬ ‫(‪2C 3‬‬ ‫)‬
‫ﻛﺎﺭﺑﻮﻧﻴﻚ ﺍﺳﻴﺪ‬
‫د اﮐﺴﺎﻳﺪوﻧﻮ ﻧﻮم اﻳ‪＋‬ﻮدل‬
‫د ﻓﻠﺰوﻧﻮ او ﻏﻴﺮ ﻓﻠﺰوﻧﻮ د اﮐﺴﺎﻳﺪوﻧﻮ ﭘﻪ ﻧﻮم اﻳ‪＋‬ﻮدﻟﻮ ﮐ‪ ３‬ﭘﻪ ﻋﻤﻮﻣﻲ ډول ﻟﻪ دوه‬
‫ﻃﺮﻳﻘﻮ‪ ،‬ﻣﻌﻤﻮﻟﻲ او اﻳﻮﭘﺎک * )‪＇ ( IUPAC‬ﺨﻪ اﺳﺘﻔﺎده ﮐ‪８５‬ي‪.‬‬
‫د ﻓﻠﺰوﻧـــﻮ د اﮐﺴـــﺎﻳﺪوﻧﻮ ﻧـــﻮم اﻳ‪＋‬ـــﻮدل ﭘـــﻪ ﻣﻌﻤﻮﻟﻲ‬
‫ﻃﺮﻳﻘﻪ‬
‫ﭘﻪ دي ﻃﺮﻳﻘﻪ ﮐ‪ ３‬ﻟﻮﻣ‪７‬ى د ﻓﻠﺰ ﻧﻮم او ورﭘﺴ‪ ３‬د اﮐﺴﺎﻳﺪ ﮐﻠﻤﻪ ﻟﻴﮑﻞ ﮐ‪８５‬ي؛ ﻟﮑﻪ‪:‬‬
‫‪2‬‬
‫‪e‬‬ ‫ﺳﻮﺩﻳﻢ ﺍﻛﺴﺎﻳﺪ‬
‫‪C‬‬ ‫‪C‬‬ ‫‪e‬‬ ‫ﻛﻠﺴﻴﻢ ﺍﻛﺴﺎﻳﺪ‬
‫ﮐﻪ ﭼﻴﺮې ﻳﻮ ﻓﻠﺰ ﻣﺨﺘﻠﻒ وﻻﻧﺴــﻮﻧﻪ ﭘﻪ ﻣﺨﺘﻠﻔﻮ اﮐﺴﺎﻳﺪوﻧﻮ ﮐ‪ ３‬وﻟﺮي‪ ،‬ﭘﻪ ﻫﻐﻪ‬
‫ﮐ‪ ３‬ﭼ‪ ３‬ﻓﻠﺰ ﭘﻪ ！ﻴ＀ وﻻﻧﺲ ﻋﻤﻞ ﮐ‪７‬ى وي د ‪ ous‬وروﺳــﺘﺎړى د ﻓﻠﺰ ﻟﻪ ﻧﻮم‬
‫ﺳــﺮه ﻳﻮ ‪＄‬ﺎى ﮐ‪８５‬ي او ﭘﻪ ﻫﻐﻪ اﮐﺴــﺎﻳﺪ ﮐ‪ ３‬ﭼ‪ ３‬ﻓﻠﺰ ﭘﻪ ﻟﻮړ وﻻﻧﺲ ﻋﻤﻞ ﮐ‪７‬ى‬
‫وي‪ ،‬د ‪ ic‬وروﺳﺘﺎړى ﻟﻪ ﻓﻠﺰ د ﻧﻮم ﺳﺮه ﻳﻮ ‪＄‬ﺎى ﮐ‪８５‬ي‪:‬‬
‫‪C‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪C‬‬ ‫‪e‬‬ ‫ﻛﺎﭘﺮﺱ ﺍﻛﺴﺎﻳﺪ‬
‫‪C‬‬ ‫‪C‬‬ ‫‪e‬‬ ‫ﻛﺎﭘﺮﻳﻚ ﺍﻛﺴﺎﻳﺪ‬
‫د ﻓﻠﺰي اﮐﺴــــﺎﻳﺪوﻧﻮ ﻧﻮم اﻳ‪＋‬ــــﻮدل د اﻳﻮﭘــــﺎک ‪ IUPAC‬ﭘﻪ‬
‫ﻃﺮﻳﻘﻪ‬
‫ﭘــﻪ دې ﻃﺮﻳﻘﻪ ﮐ‪ ３‬ﭘﻪ ﻣﻌﻤﻮﻟﻲ ډول د ﻓﻠــﺰ د وﻻﻧﺲ ﻟﻴﮑﻞ ﭘﻪ روﻣﻲ رﻗﻤﻮﻧﻮ د‬
‫ﮐﻮﭼﻨﻴﻮ ﻗﻮﺳﻮﻧﻮ ﭘﻪ ﻣﻨ‪ ＃‬ﮐ‪ ３‬ﭘﻪ دې ډول ﭼ‪ ３‬د ﻓﻠﺰ ﻟﻪ ﻧﻮم ﺳﺮه ﻳﻮ ‪＄‬ﺎي وﻟﻴﮑﻞ‬
‫ﺷﻲ‪ ،‬ﺗﺮ ﺳﺮه ﮐ‪８５‬ي‪ ).‬ﮐﻪ ﭼﻴﺮې ﻓﻠﺰ ﻣﺘﺤﻮل وﻻﻧﺲ وﻟﺮي(‬
‫‪C‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪C‬‬ ‫)(‪e‬‬ ‫‪e‬‬ ‫ﻣﺲ)‪ (I‬ﺍﻛﺴﺎﻳﺪ‬
‫‪C‬‬ ‫‪C‬‬ ‫) ( ‪e‬‬ ‫‪e‬‬ ‫ﻣﺲ)‪(II‬ﺍﻛﺴﺎﻳﺪ‬
‫‪(nen‬‬ ‫‪n‬‬ ‫‪n n‬‬ ‫‪e n‬‬ ‫‪e C e‬‬ ‫)‬
‫‪61‬‬
 ‫د ﻏﻴﺮ ﻓﻠﺰي اﮐﺴﺎﻳﺪوﻧﻮ ﻧﻮم اﻳ‪＋‬ﻮدل‬
‫د ﻏﻴﺮ ﻓﻠﺰوﻧﻮ د اﮐﺴــﺎﻳﺪوﻧﻮ د ﻧﻮم اﻳ‪＋‬ــﻮدﻟﻮ ﻃﺮﻳﻘﻪ داﺳ‪ ３‬ده ﭼ‪ ３‬ﻟﻮﻣ‪７‬ى د ﻏﻴﺮ ﻓﻠﺰ ﻧﻮم او ورﭘﺴ‪ ３‬د اﮐﺴﺎﻳﺪ‬
‫‪ Oxide‬ﮐﻠﻤﻪ ذﮐﺮ ﮐﻴ‪８‬ي ﻫﻤﺪارﻧ‪／‬ﻪ ﻳﻮ ﻏﻴﺮ ﻓﻠﺰ ﭘﻪ ﻣﺨﻠﺘﻔﻮ وﻻﻧﺴﻮ ﻣﺨﺘﻠﻒ اﮐﺴﺎﻳﺪوﻧﻪ ﺟﻮړوي‪ ،‬ﻟﻪ دې‬
‫ﮐﺒﻠﻪ ﭘﻪ ﻫﻐﻮ اﮐﺴــﺎﻳﺪوﻧﻮ ﮐ‪ ３‬ﭼ‪ ３‬د اﮐﺴــﻴﺠﻦ ﻳﻮ اﺗﻮم ﺷــﺎﻣﻞ وي د ﻣﻮﻧﻮ )‪ (Mono‬رﻗﻢ او ﮐﻪ دوه اﺗﻮﻣﻪ‬
‫ﺷﺎﻣﻞ وي د ډاى )‪ (Di‬رﻗﻢ او ﮐﻪ درې اﺗﻮﻣﻪ ﺷﺎﻣﻞ وي د ﺗﺮاى )‪ (Tri‬او ﭘﻪ ﻫﻤﺪې ﺗﺮﺗﻴﺐ ﺗﺘﺮا )‪(Tetra‬‬
‫او ﭘﻨﺘﺎ )‪ (Pent‬رﻗﻤﻮﻧﻪ ﻟﻪ اﮐﺴﺎﻳﺪ )‪ (Oxide‬ﺳﺮه ﭘﻪ ﻣﺨﺘﺎړي ﺑ‪２‬ﻪ ﻳﻮ ‪＄‬ﺎي ﮐ‪８５‬ي‪:‬‬
‫‪CO‬‬ ‫‪Carbon monoxide‬‬ ‫ﮐﺎرﺑﻦ ﻣﻮﻧﻮ اﮐﺴﺎﻳﺪ‬
‫‪CO2‬‬ ‫‪Carbon dioxide‬‬ ‫ﮐﺎرﺑﻦ ډاي اﮐﺴﺎﻳﺪ‬
‫‪SO3‬‬ ‫‪Sulfur trioxide‬‬ ‫ﺳﻠﻔﺮ ﺗﺮاى اﮐﺴﺎﻳﺪ‬
‫ﮐﺎرﺑــﻦ د ‪ CO‬ﭘــﻪ ﻣﺮﮐــﺐ ﮐ‪ ３‬د ‪ ٢‬ﭘﻪ وﻻﻧﺲ او ‪ CO2‬ﭘﻪ ﻣﺮﮐﺐ د ‪ ٤‬وﻻﻧﺴــﻪ ﻋﻤﻞ ﮐﻮي د اﻳﻮﭘﮏ ﭘﻪ‬
‫ﻃﺮﻳﻘﻪ د ﻏﻴﺮ ﻓﻠﺰي اﮐﺴﺎﻳﺪوﻧﻮ ﻧﻮم اﻳ‪＋‬ﻮدوﻧﻪ د ﻓﻠﺰي اﮐﺴﺎﻳﺪوﻧﻮ د ﻧﻮم اﻳ‪＋‬ﻮدوﻧﻮ ﺳﺮه ﻳﻮ ﺷﺎن ده‪ ،‬ﺁﻳﺎ وﻳﻼي‬
‫ﺷﺊ ﭼ‪ ３‬ﺳﻠﻔﺮد ‪ SO3‬ﭘﻪ ﻣﺮﮐﺐ ﮐ‪ ３‬ﭘﺨﭙﻞ ﮐﻮم وﻻﻧﺴﻪ ﻋﻤﻞ ﮐ‪７‬ﻳﺪي؟‬
‫ﮐ‪７‬ﻧﻪ‬
‫د اﮐﺴﺎﻳﺪوﻧﻮ ﻧﻮم اﻳ‪＋‬ﻮدل‬
‫ﮐ‪７‬ﻧﻼره‪:‬ﺷﺎ‪－‬ﺮدان دې ﭘﻪ درې ډﻟﻮ ووﻳﺸﻞ ﺷﻲ او ﭘﻪ ﻻﻧﺪې ډول دې‪ ،‬ﻋﻤﻞ وﮐ‪７‬ي‪.‬‬
‫ﻟﻮﻣ‪７‬ی ډﻟﻪ‪ :‬ﻟ‪ ８‬ﺗﺮ ﻟ‪８‬ه د ＇ﻠﻮر ﻣﺨﺘﻠﻔﻮ ﻓﻠﺰوﻧﻮ اﮐﺴﺎﻳﺪوﻧﻪ دې ﭘﻴﺪا ﮐ‪７‬ي ﭼ‪ ３‬ﭘﻪ ﻫﻐﻮ ﮐ‪ ３‬ﻫﺮ ﻓﻠﺰ ﻣﺨﺘﻠﻒ وﻻﻧﺴﻮ ﻧﻪ وﻟﺮي‪.‬‬
‫دوﻳﻤﻪ ډﻟﻪ‪ :‬د ﻫﻐﻮي ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ او ﻓﻮرﻣﻮﻟﻮﻧﻪ دې ﭘﻪ ﻣﻌﻤﻮﻟﻲ او د اﻳﻮﭘﺎک )‪ (IUPAC‬ﭘﻪ ﻃﺮﻳﻘﻮ وﻟﻴﮑﻲ‪.‬‬
‫درﻳﻤﻪ ډﻟﻪ‪:‬ﻟ‪ ８‬ﺗﺮ ﻟ‪８‬ه د ＇ﻠﻮرو ﻣﺨﺘﻠﻔﻮ ﻏﻴﺮ ﻓﻠﺰوﻧﻮ اﮐﺴﺎﻳﺪوﻧﻪ دي‪ ،‬ﭘﻪ ﻣﺨﺘﻠﻔﻮ وﻻﻧﺴﻮﻧﻮ ﺳﺮه ﭘﻴﺪا ﮐ‪７‬ي او د ﻫﻐﻮ اړوﻧﺪ ﮐﻴﻤﻴﺎوي‬
‫ﻓﻮرﻣﻮﻟﻮﻧﻪ او ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ دې وﻟﻴﮑﻲ‪.‬‬
‫د ﺳﻮن ﻣﻮادو ﺳﻮ‪＄‬ﻮل‬
‫د ﺳــﻮن ﻣﻮادو ﻟﮑﻪ‪ :‬ﻟﺮ‪－‬ﻲ‪ ،‬ډﺑﺮو ﺳــﮑﺎره‪ ،‬ﻧﻔﺘﻲ ﻣﻮاد او ﻃﺒﻴﻌﻲ ﻏﺎزوﻧﻪ د ﻫﻮا د اﮐﺴــﻴﺠﻦ ﭘﻪ ﺷــﺘﻮن ﮐ‪３‬‬
‫‪62‬‬
‫ﺳﻮ‪＄‬ﻲ‪ .‬ﻃﺒﻴﻌﻲ ده‪ ،‬ﮐﻠﻪ ﭼ‪ ３‬اﮐﺴﻴﺠﻦ ﻟﻪ ﻳﻮې ﻣﺎدې ﺳﺮه ﺗﻌﺎﻣﻞ ﮐﻮي‪ ،‬ﻫﻐﻪ ﻣﺎده ﺗﺤﻤﺾ ﮐ‪８５‬ي‪ .‬د ﻣﻮادو‬
‫ﺳــﻮ‪＄‬ﻴﺪل د اﮐﺴﻴﺠﻦ ﭘﻪ واﺳــﻄﻪ ﭼ＂ﮏ ﺗﺤﻤﺾ ﻳﺎ ﭼ＂ﮏ اﮐﺴﻴﺪﻳﺸﻦ ﺑﻠﻞ ﮐ‪８５‬ي او اﮐﺴﻴﺠﻦ د ﻣﻮادو ﭘﻪ‬
‫ﺳﻮ‪＄‬ﻮﻟﻮ ﮐ‪ ３‬د ﺗﺤﻤﺾ ﮐﻮوﻧﮑﻲ ﻣﺎدي ﭘﻪ ﺗﻮﮔﻪ ﺑﺮﺧﻪ اﺧﻠﻲ‪ .‬د ﺳﻮ‪＄‬ﻴﺪﻟﻮ او اﮐﺴﻴﺪﻳﺸﻦ ﭘﻪ ﻣﻨ‪ ＃‬ﮐ‪ ３‬ﺑﻨﺴ＂ﻴﺰ‬
‫ﺗﻮﭘ‪５‬ــﺮ دا دى ﭼــ‪ ３‬د ﺳــﻮ‪＄‬ﻮﻟﻮ د ﻋﻤﻠﻴﻲ ﭘﻪ ﺑﻬﻴﺮ ﮐ‪ ３‬ﺗﻞ ﺗﻮدوﺧﻪ او ر‪１‬ﺎ ازادﻳ‪８‬ي‪ ،‬ﭘﺪاﺳــ‪ ３‬ﺣﺎل ﮐ‪ ３‬ﭼ‪ ３‬د‬
‫ﻋﺎدي اﮐﺴﻴﺪﻳﺸــﻦ ﭘﻪ ﺑﻬﻴﺮ ﮐ‪ ３‬ر‪１‬ﺎ ﻧﻪ راو‪＄‬ﻲ‪ ،‬ﭘﻪ ﻻﻧﺪې ﮐﻴﻤﻴﺎوي ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﮐ‪ ３‬د ﺳــﻮن د ﻣﻮادو ﺳــﻮ‪＄‬ﻮل د‬
‫اﮐﺴﻴﺠﻦ ﭘﻮاﺳﻄﻪ ＊ﻮدل ﮐ‪８５‬ي‪.‬‬
‫)‪2C2H6(g)+7O2(g‬‬ ‫‪6H2O(g) + 4CO2(g) + E‬‬
‫اﮐﺴﻴﺠﻦ‪ +‬اﻳﺘﺎن‬ ‫ﺗﻮدوﺧﻪ ‪ +‬ﮐﺎرﺑﻦ ډاي اﮐﺴﺎﻳﺪ‪ +‬داوﺑﻮ ﺑ‪７‬اس‬
‫د ﺳــﻮن د ！ﻮﻟﻮ ﻣﻮادو ﻟﻪ ﺳــﻮ‪＄‬ﻮﻟﻮ ＇ﺨﻪ ﻳﻮه اﻧﺪازه ‪＂－‬ﻮره اﻧﺮژي د ﺗﻮدوﺧ‪ ３‬ﭘﻪ ﺑ‪２‬ﻪ ازادﻳ‪８‬ي ﭼ‪ ３‬ﻟﻪ ﻻﺳــﺘﻪ‬
‫راﻏﻠﻲ اﻧﺮژي ＇ﺨﻪ د ‪請‬ﻨﻌﺖ ﭘﻪ ﻣﺨﺘﻠﻔﻮ ﺑﺮﺧﻮ؛ ﻟﮑﻪ‪ :‬د ﻓﻠﺰوﻧﻮ وﻳﻠﻲ ﮐﻮل او ﭘﻪ ﻻس راوړل‪ ،‬د ﺳــﻤﻨ＂ﻮ‪،‬‬
‫＊ﻴ‪＋‬ــﻮ او ﮐﺎﺷــﻲ ‪－‬ﺎﻧﻮ ﺗﻮﻟﻴﺪ‪ ،‬د ﻏﺬاﻳﻲ ﻣﻮادو ﭘﺨﻮل او ﻫﻤﺪارﻧ‪／‬ﻪ د ﮐﻮروﻧﻮ ﭘﻪ ‪－‬ﺮﻣﻮﻟﻮ ﮐ‪ ３‬ﻻزﻣﻪ اﺳﺘﻔﺎده‬
‫ﮐ‪８５‬ي‪ .‬د ﺳﻮن ﻣﻮادو د ﺳﻮ‪＄‬ﻮﻟﻮ د ﺣﺎ‪請‬ﻠﻮ＇ﺨﻪ ﻳﻮ ﻫﻢ د ﮐﺎرﺑﻦ ډاي اﮐﺴﺎﻳﺪ ‪－‬ﺎز ﻻس را‪＄‬ﻲ ﭼ‪ ３‬ﺑﻲ ﺑﻮﻳﻪ‪،‬‬
‫ﺑﻲ ﺧﻮﻧﺪه او ﺑﻲ رﻧ‪／‬ﻪ ﻏﺎز دى؛ ﺧﻮ ﺗﺎﺳ‪ ３‬ﭘﻪ ﻋﺎدي ډول ﺗﻮر ﻟﻮ‪－‬ﻰ د ﺳﻮن ﻣﻮادو د ﺳﻮ‪＄‬ﻮﻟﻮ ﭘﻪ وﺧﺖ ﮐ‪３‬‬
‫‪－‬ﻮرئ‪ .‬دا ﺗﻮر رﻧ‪／‬ﻪ ﻟﻮ‪－‬ﻰ د ﮐﺎرﺑﻦ د ذراﺗﻮ ﻧﺎﺳــﻮ‪＄‬ﻴﺪﻟﻲ ﻳﺎ د ﺳــﻮن ﻣﺎدي د ﻧﻴﻤ‪７／‬ي ﺳﻮ‪＄‬ﻴﺪﻟﻮ ﭘﻪ ﭘﺎﻳﻠﻪ ﮐ‪３‬‬
‫ﺟﻮړﻳ‪８‬ي‪ .‬د ﮐﺎرﺑﻦ ډاي اﮐﺴﺎﻳﺪ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﺷﻮي ﻏﺎز او ﻧﻮر ﺣﺎ‪請‬ﻞ ﺷﻮي ﻏﺎزوﻧﻪ د ﺳﻮ‪＄‬ﻮﻟﻮ ﭘﻪ ﺑﻬﻴﺮ ﮐ‪ ３‬ﻫﻮا ﺗﻪ‬
‫ﭘﻮرﺗﻪ ﮐ‪８５‬ي د ﺗﻮر رﻧ‪／‬ﻪ ﻏﻠﻴﻆ دود ﭘﻮرﺗﻪ ﮐﻴﺪل د ‪請‬ﻨﻌﺘﻲ ﻓﺎﺑﺮﻳﮑﻮ د ﻟﻮ‪－‬ﻲ اﻳﺴﺘﻠﻮ ﻧﻠﻮﻧﻮ ﭼ‪ ３‬ﻟﻪ ډﺑﺮو ﺳﮑﺮو‬
‫او ﻳﺎ ﻧﻔﺘﻮ ＇ﺨﻪ د ﺳــﻮن ﻣﺎدې‬
‫ﭘــﻪ ﺗﻮﮔﻪ ﭘــﻪ ﻫﻐﻮى ﮐــ‪ ３‬ﺗﺮی‬
‫اﺳﺘﻔﺎده ﮐ‪８５‬ي‪ ،‬ﻟﻴﺪﻟﺊ ﺷﺊ‪.‬‬
‫)‪ (٥-٤‬ﺷﮑﻞ د ﺑﻮې ﻓﺎﺑﺮﻳﮑ‪ ３‬د ﻟﻮ‪－‬ﻲ‬
‫وﺗﻠﻮ د ﻟﻮ‪－‬ﻲ ډک ﻧﻠﻮﻧﻪ‬
‫‪63‬‬
 ‫د ﻓﻠﺰوﻧﻮ ﺧﻮړل ﮐﻴﺪل )د ﻓﻠﺰوﻧﻮ زﻧ‪ ，‬وﻫﻞ(‬
‫د اﮐﺴﺎﻳﺪي ﻗﺸﺮ ﺟﻮړ＊ﺖ د ﻓﻠﺰوﻧﻮ ﭘﺮ ﺳﻄﺤ‪ ３‬ﺑﺎﻧﺪې د ﻓﻠﺰوﻧﻮ د زﻧ‪ ，‬ﭘﻪ ﻧﻮم‬
‫ﻳﺎدﻳ‪８‬ي او دﻏﻪ ﻗﺸــﺮ د ﻣﺤﺎﻓﻈﻮي ﻗﺸــﺮ ﭘﻪ ﺣﻴﺚ د اﮐﺴﻴﺠﻦ ﻟﻪ وروﺳﺘﻲ ﻧﻔﻮذ‬
‫＇ﺨــﻪ د ‪＄‬ﻴﻨﻮ ﻓﻠﺰوﻧﻮ ﻣﻨ‪％‬ﻨﻰ ﺑﺮﺧﻮﺗــﻪ ﻣﺨﻨﻴﻮى ﮐﻮي او ﭘﻪ ‪＄‬ﻴﻨﻮ ﺣﺎﻻﺗﻮ او د‬
‫ﻓﻠﺰوﻧﻮ د ﻧﻮﻋﻴﺖ ﭘﻪ ﭘﺎم ﮐ‪ ３‬ﻧﻴﻮﻟﻮ ﺳﺮه؛ ﻟﮑﻪ‪ :‬اوﺳﭙﻨﻪ‪ ،‬دا ﻗﺸﺮ ﺧﻼ ﻟﺮوﻧﮑﻰ وي‬
‫او ﻟﻪ ﻓﻠﺰ ＇ﺨﻪ د ﭘﺎ‪１‬ﻮ ﭘﻪ ＇ﻴﺮ ﺟﻼ ﮐ‪８５‬ي ﭼ‪ ３‬ﭘﻪ دې ډول د ﻓﻠﺰ ﻻﻧﺪﻳﻨﻲ ﺑﺮﺧ‪３‬‬ ‫)‪ (٥-٥‬ﺷﮑﻞ آوﺳﭙﻨﻪ زﻧ‪ ，‬وﻫﻲ آو‬
‫ﺧﻮړل ﮐ‪８５‬ي‪.‬‬
‫ﻫﻢ اﮐﺴﻴﺪي ﮐﻴ‪８‬ي‪ ،‬د دې ﻋﻤﻠﻴ‪ ３‬د دوام ﭘﻪ ﭘﺎ‪ﾦ‬ﻠﻪ ﮐ‪ ３‬د وﺧﺖ ﭘﻪ ﺗﻴﺮﻳﺪو ﺳﺮه‬
‫ﻓﻠﺰﺧﻮړول او ﻟﻪ ﻣﻨ‪％‬ﻪ ‪＄‬ﻲ‪.‬‬
‫ﮐ‪７‬ﻧﻪ‬
‫د اوﺳﭙﻨ‪ ３‬ﻓﻠﺰ د زﻧ‪ ，‬ﺧﻮړﻟﻮ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ‬
‫د اړﺗﻴﺎ وړ ﻟﻮازم او ﻣﻮاد‪ ٣ :‬داﻧ‪ ３‬د اوﺳﭙﻨ‪ ３‬ﭘﺎک او ‪請‬ﻴﻘﻞ ﺷﻮى ﻣﻴﺨﻮﻧﻪ‪ ٣ ،‬داﻧ‪ ３‬ازﻣﻴ‪＋‬ﺘﻲ ﻧﻠﻮﻧﻪ‪ ،‬ﻣﻘﻄﺮې اوﺑﻪ‪ ،‬ﭘﻨﺲ‪،‬‬
‫ﻏﻮړي‪ ،‬د ﺧﻮړﻟﻮﻣﺎﻟ‪／‬ﻪ او رﻳ‪ ，‬ﻣﺎل‪.‬‬
‫ﮐ‪７‬ﻧﻼره‪ :‬ﭘﻪ ﻳﻮه ازﻣﻴ‪＋‬ﺘﻲ ﻧﻞ ﮐ‪ ３‬ﺟﻮش ﺷﻮي ﻣﻘﻄﺮې اوﺑﻪ ﭼ‪ ３‬اﮐﺴﻴﺠﻦ و ﻧﻪ ﻟﺮي واﭼﻮئ او د ﻫﻐﻪ ﭘﻪ ﻣﻨ‪ ＃‬ﮐ‪ ３‬ﻳﻮ ﻣﻴﺦ ﭼ‪ ３‬ﭘﻪ‬
‫رﻳ‪ ，‬ﻣﺎل ﭘﺎک او ‪請‬ﻴﻘﻞ ﺷﻮي وي‪ ،‬ﮐ‪８５‬دئ او وروﺳﺘﻪ ﻏﻮړې ورزﻳﺎت ﮐ‪７‬ئ؛ ﺗﺮ＇ﻮ ﻳﻮ ﻧﺎزک ﭘﻮښ ﺟﻮړ او د اﮐﺴﻴﺠﻦ د وروﺳﺘﻲ‬
‫ﻧﻨﻮﺗﻠﻮ ＇ﺨﻪ ﻣﺨﻨﻴﻮى وﮐ‪７‬ي‪ ،‬ﭘﻪ ﺑﻞ ﺗﺴﺖ ﺗﻴﻮب ﮐ‪ ３‬د ﻣﺎﻟ‪／‬ﻲ اوﺑﻪ ﭼ‪ ３‬د ﺧﻮړو د ﻣﺎﻟ‪／‬ﻲ ﭘﻪ زﻳﺎﺗﻮﻟﻮ )ﻟﻪ ﻫﺮي ﻣﻨﺤﻠﻲ ﻣﺎﻟ‪／‬ﻲ ＇ﺨﻪ‬
‫اﺳﺘﻔﺎده ﮐﻮﻻي ﺷﻲ( زﻳﺎﺗﺮه ﺗﺮﻳﻮ او ﻣﺎﻟ‪／‬ﻴﻦ ﮐ‪７‬ي وي‪ ،‬واﭼﻮئ ﺑﻴﺎ ﻫﻢ ﻳﻮ ﺑﻞ ﻣﻴﺦ ﻟﻪ ‪請‬ﻴﻘﻞ ﺷﻮو ﻣﻴﺨﻮﻧﻮ ＇ﺨﻪ ﭘﻪ دې ازﻣﻴ‪＋‬ﺘﻲ ﻧﻞ‬
‫ﮐ‪ ３‬داﺧﻞ ﮐ‪７‬ئ او ﭘﻪ در‪４‬ﻢ ﺗﺴــﺖ ﺗﻴﻮب ﮐ‪ ３‬ﻣﻘﻄﺮي اوﺑﻪ واﭼﻮئ‪ ،‬ﭘﻪ ﻫﻐﻪ ازﻣﻴ‪＋‬ــﺘﻲ ﻧﻞ ﮐ‪ ３‬در‪４‬ﻢ ‪請‬ﻴﻘﻞ ﺷﻮي ﻣﻴﺦ داﺧﻞ ﮐ‪７‬ي‪،‬‬
‫ﺑﺎﻳﺪ ﭘﺎم وﮐ‪７‬ئ ﭼ‪ ３‬دوﻳﻢ او در‪４‬ﻢ ازﻣﻴ‪＋‬ﺘﻲ ﻧﻠﻮﻧﻮ د ﻟﻮﻣ‪７‬ي ازﻣﻴ‪＋‬ﺘﻲ ﻧﻞ ﭘﻪ ﺷﺎن ﺟﻮش ﻧﻪ وي او د ﻏﻮړﻳﻮ ﭘﻮښ ﻫﻢ وﻧﻪ ﻟﺮي‪ ،‬ﻟﻪ ﻳﻮې‬
‫ﻫﻔﺘ‪ ３‬وروﺳــﺘﻪ درې واړه ﻣﻴﺨﻮﻧﻪ د ازﻣﻴ‪＋‬ــﺘﻲ ﻧﻠﻮﻧﻮ ＇ﺨﻪ د ﺑﺎﻧﺪې راوﺑﺎﺳــﺊ او ﻳﻮ ﻟﻪ ﺑﻞ ﺳﺮه ﻳ‪ ３‬ﭘﺮﺗﻠﻪ ﮐ‪７‬ئ‪ ،‬ﺧﭙﻠ‪ ３‬ﻟﻴﺪﻧ‪ ３‬وﻟﻴﮑﺊ‬
‫او ﻻﻧﺪې ﭘﻮ＊ﺘﻨﻮﺗﻪ ‪＄‬ﻮاﺑﻮﻧﻪ وواﻳﺊ‪.‬‬
‫‪ -١‬د ﻟﻴﺪل ﺷﻮو ﺗﻐﻴﻴﺮاﺗﻮ ﻻﻣﻞ وﻟﻴﮑﺊ‪.‬‬
‫‪ -٢‬د ﻓﻠﺰوﻧﻮ د زﻧ‪ ，‬ﺧﻮړﻟﻮ د ﻣﺨﻨﻴﻮي ﻟﭙﺎره ＇ﻪ ډول ﻻرې ﭼﺎرې ﺗﺮﺳﺮه ﮐ‪７‬و‪.‬‬
‫‪＄‬ﻴﻨ‪ ３‬ﻓﻠﺰوﻧﻪ د ﻫﻐﻮى د ﻃﺒﻴﻌﺖ او ﺧﻮا‪請‬ﻮ ﭘﺮ ﺑﻨﺴ＀؛ ﻟﮑﻪ‪ :‬اﻟﻤﻮﻧﻴﻢ )‪ ،(Al‬ﺟﺴﺖ )‪ ،(Zn‬ﻣﺲ )‪(Cu‬‬
‫او ﻧﻮر ﭘﻪ ﺳــﺨﺘﻲ زﻧــ‪ ，‬وﻫﻲ؛ ﺧﻮ ＇ﻮ ﻧﻮر ﻟ‪ ８‬ﻓﻠﺰوﻧﻪ ﭼ‪ ３‬د )ﻧﺠﻴﺒﻪ ﻓﻠﺰوﻧــﻮ( ﭘﻪ ﻧﻮم ﻳﺎدﻳ‪８‬ي اود ﮐﻴﻤﻴﺎوي‬
‫‪64‬‬
 ‫ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﻟﻪ ﮐﺒﻠﻪ ﻏﻴﺮ ﻓﻌﺎل دي؛ ﻟﮑﻪ‪ :‬ﺳــﺮه زر )‪ ،(Au‬ﭘﻼﺗﻴﻦ )‪ (Pt‬او ﺳــﭙﻴﻦ‬
‫زر )‪ (Ag‬ﭘﻪ ﻋﻤﻠﻲ ﺗﻮ‪－‬ﻪ زﻧ‪ ，‬ﻧﻪ وﻫﻲ؛ ﻳﻌﻨ‪ ３‬ﭘﻪ ﻋﺎدي اﻗﻠﻴﻤﻲ ﺷــﺮاﻳﻄﻮ ﮐ‪３‬‬
‫اﮐﺴﺎﻳﺪ ﻧﻪ ﺷﻲ ﺟﻮړوﻟﯽ‪.‬‬
‫د اﮐﺴﺎﻳﺪوﻧﻮ د اﺳﺘﻌﻤﺎل ‪＄‬ﺎﻳﻮﻧﻪ‬
‫ﻓﻠﺰي او ﻏﻴﺮ ﻓﻠﺰي اﮐﺴــﺎﻳﺪوﻧﻪ د ‪請‬ﻨﻌﺖ ﭘﻪ ﻣﺨﺘﻠﻔﻮ ﺑﺮﺧﻮ او د ﺑﺸﺮي ﻧ‪７‬ۍ ﭘﻪ‬
‫)‪ (٥-٦‬د ﭼﻮﻧﻲ د ﭘﺨﻮﻟﻮ ﺑ＂‪９‬‬
‫ﺗﻮﻟﻴﺪي ﻓﻌﺎﻟﻴﺘﻮﻧﻮ ﮐ‪ ３‬ﮐﺎرول ﮐ‪８５‬ي‪.‬‬
‫‪ 2‬او د ‪＄‬ﻴﻨﻮ ﻓﻠﺰوﻧﻮ‬ ‫‪2 3‬‬ ‫‪e2 3‬‬ ‫‪2 C‬‬ ‫د‬
‫رﻧ‪／‬ﻪ اﮐﺴــﺎﻳﺪوﻧﻪ د ﺳﻤﻨ＂ﻮ‪＊ ،‬ﻴ‪＋‬ﻮ‪ ،‬ﮐﺎﺷــﻲ ﭘﻪ ‪請‬ﻨﻌﺖ او د ﺧﺎﻟﺼﻮ ﻓﻠﺰوﻧﻮ ﭘﻪ‬
‫ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻳﺎ ﻣﺘﺎﻟﻮرﺟﻲ‪ ،‬دواو او ﻧﻮرو ﮐ‪ ３‬ﮐﺎرول ﮐ‪８５‬ي‪.‬‬
‫د ﻓﻠﺰوﻧــﻮ د اﮐﺴــﺎﻳﺪوﻧﻮ ﻟﻪ ډﻟﻰ ＇ﺨﻪ ﭼﻮﻧــﻪ )‪ (CaO‬ﭼ‪ ３‬ﭘﻪ ﻋﺎدي ډول اوﺑﻪ‬
‫ﻧﺎرﺳــﻴﺪﻟﻲ ﭼﻮﻧﻪ ورﺗﻪ وﻳﻞ ﮐ‪８５‬ي‪ ،‬ﻳﻮازﻳﻨﻰ ﻓﻠﺰي اﮐﺴــﺎﻳﺪ دى ﭼ‪ ３‬ﭘﻪ ‪請‬ﻨﻌﺖ‬
‫او ﺳــﺎﺧﺘﻤﺎﻧﻲ ﭼﺎرو ﮐ‪ ３‬زﻳﺎت اﺳﺘﻌﻤﺎﻟﻴ‪８‬ي‪ .‬د ﭼﻮﻧ‪ ３‬ﺗﻴ‪８‬ې د ﻟﻮړې ﺗﻮدوﺧ‪３‬‬
‫ﭘﻪ واﺳــﻄﻪ ﭘﻪ اوﺑﻪ ﻧﺎرﺳــﻴﺪﻟﻲ ﭼﻮﻧﻲ او د ﮐﺎرﺑﻦ ډاي اﮐﺴــﺎﻳﺪ ﭘﻪ ﻏﺎز د ﻻﻧﺪې‬
‫ﻣﻌﺎدﻟﻲ ﺳﺮه ﺳﻢ ﺗﺠﺰﻳﻪ ﮐﻴ‪８‬ى‪.‬‬
‫‪C C‬‬ ‫‪3‬‬
‫)(‬ ‫‪C‬‬ ‫‪() C‬‬ ‫‪2‬‬
‫) (‬
‫د ﻏﻴﺮ ﻓﻠﺰوﻧﻮ ﻟﻪ اﮐﺴﺎﻳﺪوﻧﻮ؛ ﻟﮑﻪ‪ ،CO2, NO2, SO3, SO2 :‬او‬
‫ﻧﻮرو ＇ﺨﻪ د ﻏﻴﺮ ﻋﻀﻮي ﺗﻴﺰاﺑﻮﻧﻮ ﭘﻪ ﺟﻮړوﻟﻮ ﮐ‪ ３‬ﮐﺎر اﺧﻴﺴﺘﻞ‬
‫ﮐﻴ‪８‬ى؛ ﻟﮑﻪ‪ :‬ﺳﻠﻔﻮرس اﺳﻴﺪ)‪ ،(H2SO3‬ﺳﻠﻔﻮرﻳﮏ اﺳﻴﺪ‬
‫)‪(H2SO4‬او ﻧﺎﻳﺘﺮﻳﮏ اﺳﻴﺪ )‪.(HNO3‬‬
‫ﻏﺎز ﻟﺮوﻧﮑﻲ ﺷﺮﺑﺘﻮﻧﻮ ﮐ‪ ３‬د ‪－ C 2‬ﺎز ﺷﺘﻮن ﻟﺮي‪.‬‬
‫)‪ (٥-٧‬ﺷﮑﻞ ‪－‬ﺎز ﻟﺮوﻧﮑﻲ ﺷﺮﺑﺘﻮﻧﻪ ﭼ‪ ３‬ﻟﻪ‬
‫ﮐﺎرﺑﻦ ډاي اﮐﺴﺎﻳﺪ ＇ﺨﻪ ډک دي‬
‫‪65‬‬
 ‫د ﭘﻨ‪％‬ﻢ ＇ﭙﺮﮐﻲ ﻟﻨ‪６‬ﻳﺰ‬
‫اﮐﺴﺎﻳﺪوﻧﻪ ﻫﻐﻪ ﻣﺮﮐﺒﻮﻧﻪ دي ﭼ‪ ３‬د اﮐﺴﻴﺠﻦ او ﻧﻮرو ﻋﻨﺎ‪請‬ﺮو د ﺗﻌﺎﻣﻞ ﭘﻪ ﭘﺎﻳﻠﻪ ﮐ‪ ３‬ﻻس ﺗﻪ را‪＄‬ﻲ‪.‬‬
‫اﮐﺴﺎﻳﺪوﻧﻪ ﭘﻪ دوه ‪－‬ﺮوﭘﻮ ﻓﻠﺰي او ﻏﻴﺮ ﻓﻠﺰي اﮐﺴﺎﻳﺪوﻧﻮ وﻳﺸﻞ ﺷﻮﻳﺪي‪.‬‬
‫د اﮐﺴــﻴﺠﻦ ﻧ‪＋‬ــﻠﻮل ﭘﺮ ﻳﻮي ﻣﺎدي ﺑﺎﻧﺪې د اﮐﺴﻴﺪﻳﺸــﻦ ﭘﻪ ﻧﻮم ﻳﺎدﻳ‪８‬ي‪ ،‬ﮐﻪ ＇ﻪ ﻫﻢ دا ﻣﺎده ﻋﻨﺼﺮ وي او‬
‫ﻳﺎ ﻣﺮﮐﺐ‪.‬‬
‫اﮐﺴﻴﺠﻦ د ﺗﻌﺎﻣﻞ ﭘﻪ ﺟﺮﻳﺎن ﮐ‪ ３‬ﻟﻪ ﻫﺮ ﻋﻨﺼﺮ ＇ﺨﻪ )ﭘﺮﺗﻪ د ﻓﻠﻮرﻳﻦ( اﻟﮑﺘﺮون اﺧﻠﻲ‪ ،‬ﻟﻪ ﻫﻤﺪي ﮐﺒﻠﻪ ﻟﻪ‬
‫ﻳﻮ ﻋﻨﺼﺮ ＇ﺨﻪ د اﻟﮑﺘﺮون اﺧﻴﺴﺘﻞ اﮐﺴﻴﺪﻳﺸﻦ ﻧﻮﻣﻴ‪８‬ي‪.‬‬
‫د ﺳﻮن ﻣﻮادو د ﺳﻮ‪＄‬ﻴﺪﻟﻮ ﭘﻪ ﭘﺎﻳﻠﻪ ﮐ‪ ３‬د ﻏﻴﺮ ﻓﻠﺰوﻧﻮ اﮐﺴﺎﻳﺪوﻧﻪ او ﭘﻪ زﻳﺎﺗﻪ اﻧﺪازه اﻧﺮژي د ر‪１‬ﺎ او ﺗﻮدوﺧﻲ‬
‫ﭘﻪ ＇ﻴﺮ ﺗﻮﻟﻴﺪﻳ‪８‬ي‪.‬‬
‫د ﻓﻠﺰوﻧﻮ زﻧ‪ ，‬وﻫﻞ د ﺧﻮړﻟﻮ او ﻳﺎد ﻓﻠﺰوﻧﻮ د ﭘﺮﻟﻪ ﭘﺴﻲ ﺧﺮاﺑﻴﺪو ﻻﻣﻞ ‪－‬ﺮ‪＄‬ﻲ‪.‬‬
‫د ﭘﻨ‪％‬ﻢ ＇ﭙﺮﮐﻲ ﭘﻮ＊ﺘﻨﻲ‬
‫ﻫﺮې ﭘﻮ＊ـــﺘﻨﻲ ﺗﻪ ＇ﻠﻮر ‪＄‬ﻮاﺑﻮﻧﻪ ورﮐ‪ ７‬ﺷـــﻮﻳﺪي ﭼ‪ ３‬ﻟﻪ ﻫﻐﻮ ﻟﻪ ډﻟ‪＇ ３‬ﺨﻪ ﻳﻮازې‬
‫ﻳﻮﻳ‪ ３‬ﺳﻢ دى‪ ،‬ﺗﺎﺳ‪ ３‬ﺳﻢ ‪＄‬ﻮاب ﭘﺨﭙﻠﻮ ﮐﺘﺎﺑﭽﻮ ﮐ‪ ３‬ﻏﻮره ﮐ‪７‬ﺉ‪.‬‬
‫‪-١‬اﮐﺴﻴﺪﻳﺸﻦ ﻋﺒﺎرت دي ﻟﻪ‪:‬‬
‫ب( د اﻟﮑﺘﺮون اﺧﻴﺴﺘﻞ د ﻳﻮې ﻣﺎدې ﭘﻪ واﺳﻄﻪ‬ ‫اﻟﻒ( د اﮐﺴﻴﺠﻦ ﻧﺼﺐ ﭘﻪ ﻳﻮې ﻣﺎدې ﺑﺎﻧﺪې‬
‫د( ﻟﻪ ﻳﻮې ﻣﺎدې ＇ﺨﻪ د اﮐﺴﻴﺠﻦ اﻳﺴﺘﻞ‬ ‫ج( د ﻫﺎﻳﺪروﺟﻦ ﻧﺼﺐ ﭘﻪ ﻳﻮ ﻋﻨﺼﺮ ﺑﺎﻧﺪې‬
‫‪ – ٢‬د ﭼﻮﻧ‪ ３‬ﺗﻴ‪８‬ه ﻳﻮ ﻟﻪ ﻻﻧﺪې ﻓﻮرﻣﻮﻟﻮ ﻟﺮوﻧﮑﻲ ده‪.‬‬
‫د( ‪CaSO4‬‬ ‫ج(‪CaCO3‬‬ ‫ب( ‪Ca(OH)2‬‬ ‫اﻟﻒ( ‪CaO‬‬
‫‪ -٣‬ﮐﻮم ﻳﻮ ﻟﻪ ﻻﻧﺪې ﻓﻠﺰوﻧﻮ ＇ﺨﻪ ﭘﻪ ازاده او ﻣﺮﻃﻮﺑﻪ ﻫﻮا ﮐ‪ ３‬د زﻧ‪ ，‬ﭘﻪ واﺳﻄﻪ ډﻳﺮ ﺧﺮاﺑﻴ‪８‬ي‪.‬‬
‫د( اوﺳﭙﻨﻪ‬ ‫ج( ﺳﭙﻴﻦ زر‬ ‫ب( ﮐﻮﺑﺎﻟﺖ‬ ‫اﻟﻒ( ﻣﺲ‬
‫‪66‬‬
 ‫‪ -٤‬ﭘﻪ ﻃﺒﻴﻌﺖ ﮐ‪ ３‬ډﻳﺮ ﻗﻮي اﻟﮑﺘﺮون اﺧﻴﺴﺘﻮﻧﮑﻰ ﻋﻨﺼﺮ‪ ....‬دى‪.‬‬
‫د( ‪Au‬‬ ‫ج(‪F2‬‬ ‫ب(‪Cl2‬‬ ‫اﻟﻒ(‪O2‬‬
‫‪ -٥‬ﭘﻪ ﻫﻮا ﮐ‪ ３‬د اﮐﺴﻴﺠﻦ اﻧﺪازه د ﺣﺠﻢ ﭘﻪ ﺑﻨﺴ＀ ﻣﺴﺎوي‪....‬دى‪:‬‬
‫‪1‬‬
‫ﺩ( د ﻫﻮا‪% 50‬‬ ‫ﺝ( د ﻫﻮا‪% 80‬‬ ‫ﺏ( ‪ 4‬ﺑﺮﺧﻪ د ﻫﻮا‬ ‫ﺍﻟﻒ( ‪ 1‬ﺑﺮﺧﻪ د ﻫﻮا‬
‫‪5‬‬
‫ﺗﺶ ‪＄‬ﺎﻳﻮﻧﻪ ﭘﻪ ﻣﻨﺎﺳﺒﻮ ﮐﻠﻤﻮ ډک ﮐ‪７‬ﺉ‪.‬‬
‫( ﺣﺎ‪請‬ﻠﻴ‪８‬ي‪.‬‬ ‫‪ -٦‬د اﮐﺴﻴﺠﻦ د ﺗﺮﮐﻴﺐ ﻟﻪ اﻣﻠﻪ د ﻓﻠﺰوﻧﻮ او ﻏﻴﺮ ﻓﻠﺰوﻧﻮ ﺳﺮه )‬
‫( ﺗﺸﮑﻴﻠﻴ‪８‬ي‪.‬‬ ‫‪ -٧‬د اﮐﺴﻴﺠﻦ ﺗﻌﺎﻣﻞ ﻟﻪ ﻳﻮ ﻋﻨﺼﺮ ﺳﺮه )‬
‫( ﺗﻮﻟﻴﺪﻳ‪８‬ي‪.‬‬ ‫‪ -٨‬د اﮐﺴﻴﺠﻦ ﺗﻌﺎﻣﻞ ﻟﻪ ﻫﺎﻳﺪروﺟﻦ ﺳﺮه د ژوﻧﺪاﻧﻪ ﻳﻮه ﻣﻬﻤﻪ ﻣﺎده )‬
‫( دى او د ﺗﻮدوﺧ‪ ３‬ﭘﻪ واﺳــﻄﻪ ﻳ‪ ３‬ﻟﻪ ﺗﺠﺰﻳ‪＇ ３‬ﺨﻪ‬ ‫‪ -٩‬د ﭼﻮﻧ‪ ３‬د ﺗﻴ‪８‬ې ﮐﻴﻤﻴﺎوي ﻓﻮرﻣﻮل )‬
‫( ﻣﺮﮐﺒﻮﻧﻪ ﻻﺳﺘﻪ را‪.３＄‬‬ ‫( او )‬ ‫)‬
‫( ﭘﻪ ﻃﺮﻳﻘﻮ ﺳﺮه ﻧﻮم اﻳ‪＋‬ﻮدل ﮐ‪８５‬ي‪.‬‬ ‫( او )‬ ‫‪ -١٠‬اﮐﺴﺎﻳﺪوﻧﻪ د )‬
‫ﭘﻪ ＊ﻲ ﺧﻮا ﮐ‪ ３‬ﭘﻮ＊ﺘﻨ‪ ３‬او ﭘﻪ ﮐﻴ‪２‬ﻪ ﺧﻮا ﮐ‪＄ ３‬ﻮاﺑﻮﻧﻪ وړاﻧﺪې ﺷﻮﻳﺪي‪ ،‬د ‪＄‬ﻮاﺑﻮﻧﻮ‬
‫ﺷﻤﻴﺮه د ﭘﻮ＊ﺘﻨﻮ ﻣﺨﺎﻣﺦ ﻗﻮﺳﻮﻧﻮ ﮐ‪ ３‬وﻟﻴﮑﺊ‪.‬‬
‫‪ -١‬د ﻏﻴﺮ ﻓﻠﺰ اﮐﺴﺎﻳﺪ دي‪.‬‬ ‫‪－ C2H6 -١١‬ﺎز د ﺳﻮ‪＄‬ﻴﺪو ﻣﺤﺼﻮل دي ) (‬
‫‪BaO -٢‬‬ ‫‪ -١٢‬اﮐﺴﻴﺪﻳﺸﻦ وﻳﻞ ﮐ‪８５‬ي ) (‬
‫‪Magnetite (Fe O ) -٣‬‬
‫‪3 4‬‬
‫‪( ) Cl2O7-١٣‬‬
‫‪ H O ، CO -٤‬ﺗﻮدوﺧﻪ او ر‪１‬ﺎ‬
‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪ -١٤‬ﻣﻘﻨﺎﻃﻴﺴﻲ ﺧﺎ‪請‬ﻴﺖ ﻟﺮي) (‬
‫‪ -٥‬ﭘﻪ ﻋﻤﻮﻣﻲ ډول د اﻟﮑﺘﺮون ﺑﺎﻳﻠﻞ‬ ‫‪ -١٥‬د ﺑﺎرﻳﻢ اﮐﺴﺎﻳﺪ ﮐﻴﻤﻴﺎوي ﻓﻮرﻣﻮل دي ) (‬
‫ﻻﻧﺪى ﭘﻮ＊ﺘﻨﻮ ﺗﻪ ﻣﻨﺎﺳﺐ ‪＄‬ﻮاﺑﻮﻧﻪ ورﮐ‪７‬ﺉ‪.‬‬
‫‪ -١٦‬ﺗﮑﻤﻴﻞ او ﺗﻮازن ﺷــﻮي ﻣﻌﺎدﻟﻲ د ﺳــﮑﺮو د ﺳــﻮ‪＄‬ﻴﺪﻟﻮ )ﮐﺎرﺑﻦ(‪ ،‬ﺳــﻠﻔﺮ‪ ،‬ﻣ‪／‬ﻨﻴﺰﻳﻢ او ﻓﺎﺳﻔﻮرس د‬
‫ﺗﻌﺎﻣﻠﻮﻧﻮ وﻟﻴﮑﺊ‪.‬‬
‫‪ -١٧‬د ﮐﺎرﺑﻦ او اﮐﺴﻴﺠﻦ ﻟﻪ ﺗﻌﺎﻣﻞ ＇ﺨﻪ ﮐﻮم اﮐﺴﺎﻳﺪوﻧﻪ ﺟﻮړﻳ‪８‬ي؟‬
‫‪-١٨‬ﮐﻮﻣﻮ ﻣﺮﮐﺒﻮﻧﻮ ﺗﻪ اﮐﺴﺎﻳﺪ وﻳﻞ ﮐ‪８５‬ي؟‬
‫‪ -١٩‬د ‪ Fe2O3, PbO‬او ‪ SrO‬ﻣﺮﮐﺒﻮﻧﻮ ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ وﻟﻴﮑﺊ‪.‬‬
‫‪ H2S -٢٠‬د ﻣﺮﮐﺐ ﻟﻪ ﺳﻮ‪＄‬ﻴﺪو ＇ﺨﻪ ﮐﻮم ﻣﺮﮐﺒﻮﻧﻪ ﺣﺎ‪請‬ﻠﻴ‪８‬ي؟ ﮐﻴﻤﻴﺎوي ﻣﻌﺎدﻟﻲ ﻳ‪ ３‬وﻟﻴﮑﺊ‪.‬‬
‫‪ -٢١‬اﮐﺴﻴﺪﻳﺸﻦ ‪ Oxidation‬ﺗﻌﺮﻳﻒ ﮐ‪７‬ئ‪.‬‬
‫‪67‬‬
 ‫ﺷﭙ‪８‬م ＇ﭙﺮﮐﻰ‬
‫ﻣﻬﻢ ‪請‬ﻨﻌﺘﻲ ﻣﺮﮐﺒﻮﻧﻪ‬
‫ﺗﺮ اوﺳــﻪ ﻣﻮ ډﻳﺮ ﻣﻬﻢ ﮐﻴﻤﻴﺎوي ﻣﺴــﺎﻳﻞ؛ ﻟﮑﻪ‪ :‬د اﺗﻮم ﺟﻮړ＊ﺖ‪ ،‬د ﻋﻨﺎ‪請‬ﺮو دوره‬
‫ﻳﻲ ﺟــﺪول‪ ،‬ﮐﻴﻤﻴﺎوي ﺗﻌﺎﻣﻠﻮﻧﻪ او اړﻳﮑﻲ ﻟﻮﺳــﺘﻲ دي‪ .‬اوس ﻫﻐﻪ ﺗﻐﻴﻴﺮات ﭼ‪３‬‬
‫ﺳﺘﺎﺳــ‪ ３‬ﭘﻪ اﻃﺮاﻓﻮ ﮐ‪ ３‬ﭘﻴ‪＋‬ــﻴ‪８‬ي ﭘﻪ اړوﻧﺪﻳ‪ ３‬ﻋﻠﻤﻲ ﻧﻈﺮ ﻟﺮى‪ .‬ﭘﻪ دي ﺧﭙﺮ ﮐﻲ ﮐ‪３‬‬
‫ﻳﻮ ﭘﻞ وړاﻧﺪي ږدو‪ ،‬د ﻣﻬﻤﻮ ‪請‬ﻨﻌﺘﻲ ﻣﺮﮐﺒﻮﻧﻮ؛ ﻟﮑﻪ‪ :‬ﮐﻴﻤﻴﺎوي ﺳــﺮى او ﮐﻠﻮرﻳﻦ‬
‫ﻟﺮوﻧﮑﻲ ﻣﺮﮐﺒﻮﻧﻪ او د ﻫﻐﻮي د اﺳﺘﻌﻤﺎل ‪＄‬ﺎﻳﻮﻧﻮ ﺳﺮه اﺷﻨﺎ ﮐ‪８５‬و؛ ﺳﺮﺑﻴﺮه ﭘﺮ ﻣﻬﻤﻮ‬
‫ﻣﺮﮐﺒﻮﻧﻮ ﺑﻪ ﮐﻠﻮرﻳﻦ ﻫﻢ وﻟﻮﻟﺊ‪ .‬د ﻧﻨﻨ‪ ９‬ﻧ‪７‬ۍ ﺑﺪ ﻟﻮﻧﻮﻧﻪ د ﻣﻬﻤﻮ ‪請‬ﻨﻌﺘﻲ ﻣﺮﮐﺒﻮﻧﻮ ﻟﻪ‬
‫‪ ３＂－‬اﺧﻴﺴﺘﻨ‪ ３‬ﭘﺮﺗﻪ ﻧﻪ ﺷﻲ ﺗﺼﻮر ﮐﻴﺪاى‪.‬‬
‫زﻣﻮﻧ‪ ８‬د ﻫ‪５‬ﻮاد د ﻣﺰار ﺷــﺮﻳﻒ ﭘﻪ ＊ــﺎر ﮐ‪ ３‬د ﮐﻴﻤﻴﺎوي ﺳﺮې د ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻓﺎﺑﺮﻳﮑﻪ ﺷﺘﻪ‬
‫ﭼ‪ ３‬زﻣﻮﻧ‪ ８‬ﻫ‪５‬ﻮاد د ﺑﺰ‪－‬ﺮاﻧﻮ د اړﺗﻴﺎ ﻳﻮه ﺑﺮﺧﻪ د ﻳﻮرﻳﺎ )ﮐﻴﻤﻴﺎوي ﺳﺮې( ﻟﻪ درﮐﻪ ﭘﻮره‬
‫ﮐﻮي‪.‬‬
‫‪68‬‬
 ‫ﺳﺮه ＇ﻪ ﺷﻰ ده؟‬
‫ﭘﻮﻫﻴ‪８‬ئ ﭼ‪ ３‬ﻧﺒﺎﺗﺎت د اﻧﺴﺎﻧﺎﻧﻮ او ﺣﻴﻮاﻧﺎﺗﻮ د ﺧﻮراک ﺑﻨﺴ＂ﻴﺰه ﺳﺮﭼﻴﻨﻪ ده‪ .‬ﻧﺒﺎﺗﺎت د ﺧﭙﻞ ودي او ﻧﻤﻮ ﻟﭙﺎره د‬
‫اﻧﺴﺎﻧﺎﻧﻮ او ﺣﻴﻮاﻧﺎﺗﻮ ﻏﻮﻧﺪې ﻏﺬا ﺗﻪ اړﺗﻴﺎ ﻟﺮي‪ :‬ﻧﺒﺎﺗﺎت د ﺧﭙﻠ‪ ３‬ﻏﺬا ﻳﻮه ﺑﻨﺴﺘﻴﺰه ﺑﺮﺧﻪ ﻟﻪ ‪＄‬ﻤﮑﻲ ＇ﺨﻪ اﺧﻠﻲ‪،‬د‬
‫دې ﻟﭙﺎره ﭼ‪ ３‬ﻧﺒﺎﺗﺎت ﺧﭙﻠﻪ وده ﭘﻪ ﻋﺎدي ډول ﺳــﺮﺗﻪ ورﺳــﻮي‪ ،‬ﻻزﻣﻪ ده ﭼ‪ ３‬ﭘﻪ ﮐﺎل ﮐ‪ ３‬د ﻧﺒﺎﺗﺎﺗﻮ داړﺗﻴﺎ وړ ﻳﻮه‬
‫اﻧﺪازه ﺿﺮوري ﻣﻮاد ﭘﻪ ‪＄‬ﻤﮑﻪ ﮐ‪ ３‬ور زﻳﺎت ﮐ‪７‬و‪ ،‬ﭼ‪ ３‬د ﺳــﺮې ﭘﻪ ﻧﻮم ﻳ‪ ３‬ﻳﺎدوي‪ .‬ﺳــﺮې ﮐﻴﺪاى ﺷــﻲ ﭼ‪３‬‬
‫ﻃﺒﻴﻌﻲ او ﻳﺎ ﻣﺼﻨﻮﻋﻲ وي‪ ،‬ﭘﻪ دې ‪＄‬ﺎى ﮐ‪ ３‬ﻻزﻣﻪ ده ﭼ‪ ３‬د ﻧﺒﺎﺗﺎﺗﻮ دﺿﺮوري ﻋﻨﺼﺮوﻧﻮ ﺳﺮه ﺁﺷﻨﺎ ﺷﺊ‪.‬‬
‫)‪ (٦-١‬ﺷــﮑﻞ د ﮐﻴﻤﻴــﺎوي ﺳــﺮو‬
‫ﻣﺨﺘﻠﻒ ډوﻟﻮﻧﻪ‬ ‫د ﻧﺒﺎﺗﺎﺗﻮ د اړﺗﻴﺎوو ﻋﻨﺼﺮوﻧﻪ‬
‫ﻧﺒﺎﺗﺎت د ﺧﭙﻠ‪ ３‬ودې او ﻧﻤﻮ ﻟﭙﺎره زﻳﺎﺗﻮ ﻋﻨﺼﺮوﻧﻮ ﺗﻪ ﺿﺮورت ﻟﺮي ﭼ‪ ３‬ﻟﻪ ﻫﻐ‪３‬‬
‫ډﻟ‪＇ ３‬ﺨﻪ درې ﻋﻨﺼﺮه ﻧﺎﻳﺘﺮوﺟﻦ‪ ،‬ﻓﺎﺳﻔﻮرس او ﭘﻮﺗﺎﺷﻴﻢ د ﻧﺒﺎﺗﺎﺗﻮ ﭘﻪ وده او ﻧﻤﻮ‬
‫ﮐ‪ ３‬ډﻳﺮه ﻣﻬﻤﻪ وﻧ‪６‬ه ﻟﺮي ﭼ‪ ３‬ﻻﻧﺪې ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﮐ‪８５‬ي‪.‬‬
‫‪69‬‬
 ‫د ﻧﺒﺎﺗﺎﺗﻮ ﭘﻪ وده او ﻧﻤﻮ ﮐ‪ ３‬د ﻫﻐﻮى اﻏﻴﺰې‬ ‫ﻋﻨﺼﺮ‬
‫ﻧﺎﻳﺘﺮوﺟﻦ د ﮐﻠﻮروﻓﻴﻞ‪ ،‬اﻣﻴﻨﻮ اﺳﻴﺪوﻧﻮ او ﭘﺮوﺗﻴﻨﻮﻧﻮ ﭘﻪ ﺗﺮﮐﻴﺐ ﮐ‪ ３‬ﺷﺎﻣﻞ دى او د‬ ‫ﻧﺎﻳﺘﺮوﺟﻦ‬
‫ﻧﺒﺎﺗﺎﺗﻮ د ﺗﻨﻮ او ﭘﺎ‪１‬ﻮ ﭘﻪ ودې او ﻧﻤﻮ ﮐ‪ ３‬زﻳﺎﺗﻪ ﺑﺮﺧﻪ ﻟﺮي‬
‫ﭘﻮﺗﺎﺷﻴﻢ د ﻧﺒﺎﺗﺎﺗﻮ ﭘﻪ وده او ﻧﻤﻮ ﮐ‪ ،３‬ﻫﻤﺪارﻧ‪／‬ﻪ د ﻧﺸﺎﻳﺴﺘﻲ‪ ،‬ﻗﻨﺪوﻧﻮ‪ ،‬ﭘﻨﺒ‪ ３‬او ﮐﺘﺎن د‬ ‫ﭘﻮﺗﺎﺷﻴﻢ‬
‫رﺷﺘﻮ ﭘﻪ زﻳﺎﺗﻮاﻟﻲ ﮐ‪ ３‬ﺑﺮﺧﻪ ﻟﺮي‪ ،‬د ﻧﺒﺎﺗﻲ ﻧﺎروﻏﻴﻮ ﻣﺨﻨﻴﻮى او د ﻧﺎﻳﺘﺮوﺟﻦ د زﻳﺎﺗﻮاﻟﻲ‬
‫ﻣﻨﻔﻲ اﻏﻴﺰې را！ﻴ＂ﻮي‪.‬‬
‫ﻓﺎﺳﻔﻮرس د ﻧﺒﺎﺗﺎﺗﻮ د ﻣﻴﻮو او داﻧﻮ د ودې‪ ،‬ﻧﻤﻮ او د ﺟﻮړ＊ﺖ ﭘﻪ ﻋﻤﻠﻴﻮ ﮐ‪ ３‬ﭼ＂ﮑﺘﻴﺎ‬ ‫ﻓﺎﺳﻔﻮرس‬
‫راوﻟﻲ‪.‬‬
‫ﻧﺒﺎﺗــﺎت د ﺧﭙﻠ‪ ３‬ﻃﺒﻴﻌﻲ ودې او ﻧﻤــﻮ ﻟﭙﺎره ﻣﺨﺘﻠﻔﻮ ﻣﻨﺮاﻟﻮﻧﻮ او ﻋﻨﺼﺮوﻧﻮ ﺗﻪ اړﺗﻴﺎ‬
‫ﻟﺮي‪ .‬د ‪ ٦٠‬ﻋﻨﺼﺮوﻧﻮ ﭘﻪ ﺷﺎوﺧﻮا ﮐ‪ ３‬د ﻣﺮﮐﺒﻮﻧﻮ ﭘﻪ ﺑ‪２‬ﻪ ﭘﻪ ﻧﺒﺎﺗﺎﺗﻮ ﮐ‪ ３‬ﺷﺘﻮن ﻟﺮي‪ .‬ﭘﻪ‬
‫ﻧﺒﺎﺗﺎﺗﻮ ﮐ‪！ ３‬ﻮل ﺷﺎﻣﻞ ﻋﻨﺼﺮوﻧﻪ د ‪＄‬ﻤﮑ‪ ３‬ﭘﻪ ﭘﻮرﺗﻨﻲ ﺣﺎ‪請‬ﻞ ورﮐﻮوﻧﮑﻲ ﻗﺸﺮ او د‬
‫ﻧﺒﺎﺗﺎﺗﻮ ﭘﻪ ﺷﺎوﺧﻮا اﺗﻤﻮﺳﻔﻴﺮ ﮐ‪ ３‬ﺷﺘﻮن ﻟﺮي ﭼ‪ ３‬د ﻧﺒﺎﺗﺎﺗﻮ ﭘﻪ واﺳﻄﻪ اﺧﻴﺴﺘﻞ ﮐ‪８５‬ي‪.‬‬
‫د ﮐﺎرﺑﻦ‪ ،‬ﻫﺎﻳﺪروﺟﻦ‪ ،‬اﮐﺴــﻴﺠﻦ‪ ،‬ﻧﺎﻳﺘﺮوﺟﻦ‪ ،‬ﭘﻮﺗﺎﺷﻴﻢ‪ ،‬ﻓﺎﺳﻔﻮرس‪ ،‬ﻣ‪／‬ﻨﻴﺰﻳﻢ‪،‬‬
‫ﺳﻠﻔﺮ‪ ،‬ﮐﻠﺴﻴﻢ او اوﺳﭙﻨ‪ ３‬ﻋﻨﺼﺮوﻧﻪ د ﻧﺒﺎﺗﺎﺗﻮ ﭘﻪ ژوﻧﺪ ﮐ‪ ３‬ﺑﻨﺴ＂ﻴﺰه وﻧ‪６‬ه ﻟﺮي‪ .‬ﭘﻮرﺗﻨﻲ‬
‫ﻳﺎد ﺷﻮو ﻋﻨﺼﺮوﻧﻮ ﻟﻪ ‪＇ ٪٩٩‬ﺨﻪ زﻳﺎت د ﻧﺒﺎﺗﺎﺗﻮ ﮐﺘﻠﻪ ﺟﻮړ ﮐ‪７‬ى دى‪ ،‬ﻟﻪ دې ډﻟﻮ‬
‫＇ﺨﻪ درې ﻋﻨﺼﺮه ﮐﺎرﺑﻦ‪ ،‬ﻫﺎﻳﺪروﺟﻦ او اﮐﺴﻴﺠﻦ د ﻧﺒﺎﺗﺎﺗﻮ ﭘﻪ ﺣﺠﺮوي ﻧﺴﺠﻮﻧﻮ‬
‫ﮐ‪ ３‬ﺷﺎﻣﻞ دي‪.‬‬
‫ﺑﺎﻳﺪ ووﻳﻞ ﺷﻲ ﭼ‪ ３‬ﻧﻮر ﻋﻨﺼﺮوﻧﻪ ﺳﺮه ﻟﻪ دې ﭼ‪ ３‬ﭘﻪ ډ‪４‬ﺮه ﻟ‪８‬ه اﻧﺪازه ﭘﻪ ﻧﺒﺎﺗﺎﺗﻮ ﮐ‪３‬‬
‫ﺷﺘﻮن ﻟﺮي؛ ﺧﻮ د ﻧﺒﺎﺗﺎﺗﻮ ﭘﻪ وده او ﻧﻤﻮ ﮐ‪ ３‬زﻳﺎت اﻫﻤﻴﺖ ﻟﺮي‪.‬‬
‫ﻧﺒﺎﺗﺎت ＇ﻨ‪／‬ﻪ ﺧﭙﻞ ﺧﻮاړه )ﻏﺬا( ﭘﻪ ﻻس راوړي؟‬
‫ﻧﺒﺎﺗﺎت د ﮐﺎرﺑﻦ زﻳﺎت ﻣﻘﺪار د ﮐﺎرﺑﻦ داي اﮐﺴﺎﻳﺪ ﭘﻪ ﺷﮑﻞ د ﻓﻮﺗﻮﺳﻨﺘﻴﺰ د ﻋﻤﻠﻴ‪３‬‬
‫ﭘﻪ واﺳﻄﻪ ﻟﻪ ﻫﻮا ＇ﺨﻪ ﺟﺬﺑ‪８５‬ي‪ ،‬ډ‪４‬ﺮ ﮐﻢ ﻣﻘﺪار ﮐﺎرﺑﻦ ﻟﻪ ﺧﺎورې ＇ﺨﻪ د ﻧﺒﺎﺗﺎﺗﻮ د‬
‫رﻳ‪＋‬ﻮ ﭘﻪ واﺳﻄﻪ ﺟﺬﺑ‪８５‬ي‪ .‬ﻫﺎﻳﺪروﺟﻦ او اﮐﺴﻴﺠﻦ ﭘﻪ ﺑﻨﺴﺘﻴﺰ ډول د اوﺑﻮ ﭘﻪ ﺗﺮﮐﻴﺐ‬
‫ﮐ‪ ３‬د رﻳ‪＋‬ــﻮ ﭘﻪ واﺳﻄﻪ او ﻧﻮر ﻋﻨﺼﺮوﻧﻪ د ﻣﻨﺮاﻟﻮﻧﻮ او د ﻣﻨﺤﻠﻮ ﻣﺎﻟ‪／‬ﻮ د ﺟﺬب ﻟﻪ‬
‫ﻻرې ﻳﺎ د ﺿﻌﻴﻔﻮ ﺗﻴﺰاﺑﻮﻧﻮ د ﺟﺬب ﻟﻪ ﻻرې ﻧﺒﺎﺗﺎﺗﻮﺗﻪ اﻧﺘﻘﺎﻟﻴ‪８‬ي‪ ،‬ﭘﻪ ﻣﻌﻤﻮﻟﻲ ﺗﻮ‪－‬ﻪ‬
‫ﻣﻨﺮاﻟﻲ ﻣﺎﻟ‪／‬ﻲ ﭼ‪ ３‬د ﻧﺎﻳﺘﺮوﺟﻦ‪ ،‬ﭘﻮﺗﺎﺷﻴﻢ او ﻓﺎﺳﻔﻮرس ﻟﺮوﻧﮑﻲ دي‪＇ ،‬ﻨ‪／‬ﻪ ﭼ‪３‬‬
‫د ﻧﺒﺎﺗﺎﺗﻮ ﻟﻪ ﺧﻮا ﭘﻪ ﭼ＂ﮑ‪ ３‬ﭘﻪ ﻣﺼﺮف رﺳــﻴ‪８‬ي او اﻧﺪازه ﻳ‪ ３‬ﭘﻪ ﺧﺎوره ﮐ‪ ３‬ﮐﻤﻴ‪８‬ي‬
‫ﺑﺎﻳﺪ د ﺳﺮو ﭘﻪ ﺑ‪２‬ﻪ ‪＄‬ﻤﮑ‪ ３‬ﺗﻪ ورزﻳﺎﺗﻲ ﺷﻲ‪.‬‬
‫‪70‬‬
‫)‪ (٦-٢‬ﺷﮑﻞ د ﺿﻴﺎﻳﻲ ﺗﺮﮐﻴﺐ ﻋﻤﻠﻴﻪ‬
‫د ﻧﺒﺎﺗﺎﺗﻮ ﭘﻪ ﭘﺎ‪１‬ﻮ ﮐ‪.３‬‬
‫ﮐﻴﻤﻴﺎوي ﺳﺮې‬
‫اﻧﺴﺎﻧﺎﻧﻮ ﻟﻪ ډﻳﺮې ﭘﺨﻮا زﻣﺎﻧ‪ ３‬راﻫﻴﺴ‪ ３‬ﻳﻮ ﺷﻤﻴﺮ ﻃﺒﻴﻌﻲ ﻣﺎﻟ‪／‬ﻲ د ﮐﺮﻟﻮ او ﮐﺮﻫ‪３２‬‬
‫د ﺿﺮورت د ﭘﻮره ﮐﻮﻟﻮ ﻟﭙﺎره د اﺳــﺘﻔﺎدي ﻻﻧﺪې ﻧﻴﻮﻟﻲ‪ .‬د ﺑﺸــﺮي ！ﻮﻟﻨﻮ ﭘﺮ ﻣﺦ‬
‫ﺗﮏ د دي ﻻﻣﻞ ﺷــﻮ ﭼ‪ ３‬د ﻏﻴﺮ ﻋﻀﻮي ﻣﺎﻟ‪／‬ﻮ ＇ﺨﻪ د ﺧﭙﻞ اړﺗﻴﺎ وړ ﺳــﺮې د‬
‫ﻧﺒﺎﺗﺎﺗﻮ ﻟﭙﺎره ﺗﺮﮐﻴﺐ ﮐ‪７‬ي‪ .‬ﻏﻴﺮ ﻋﻀﻮي ﺗﺮﮐﻴﺒﻲ ﺳﺮې ﭼ‪ ３‬د ﻣﻌﺪﻧﻲ ﺳﺮو ﭘﻪ ﻧﻮم‬
‫ﻫﻢ ﻳﺎدﻳ‪８‬ي‪ ،‬د ﻣﺎﻟ‪／‬ﻮ ﻟﻪ ډﻟﻮ ＇ﺨﻪ ﺣﺴﺎﺑﻴ‪８‬ي‪ .‬دا ﺳﺮې د ﻃﺒﻴﻌﻲ ﻣﻨﺮاﻟﻮﻧﻮ او ﻫﻢ‬
‫)‪ (٦-٣‬ﺷﮑﻞ ﭘﻪ اﺑﺘﺪاﻳﻲ ډول د ﺳﺮې‬
‫ﺷﻴﻨﺪﻟﻮ ﻋﻤﻠﻴﻪ زراﻋﺘﻲ ‪＄‬ﻤﮑ‪ ３‬ﺗﻪ‬
‫دا رﻧ‪／‬ﻪ د ﻫﻮا ﻟﻪ ﻧﺎﻳﺘﺮوﺟﻦ ＇ﺨﻪ ﭘﻪ ﻻس راوړل ﮐﻴ‪８‬ي‪.‬‬
‫‪71‬‬
‫ﺳــﺮې ﻫﻐﻪ ﻣﻮاد دي ﭼ‪ ３‬د زراﻋﺘــﻲ ﻣﺤﺼﻮﻻﺗﻮ د ﮐﻤﻴﺖ او ﮐﻴﻔﻴﺖ د ﻟﻮړوﻟﻮ‬
‫ﻟﭙﺎره ﭘﻪ ﺧﺎوره ﮐ‪ ３‬ور زﻳﺎﺗﻴ‪８‬ي‪ .‬د ﻣﺤﺼﻮﻻﺗﻮ ﻟﻪ اﺧﻴﺴــﺘﻮ ＇ﺨﻪ وروﺳﺘﻪ ﮐﻪ ﻫﺮ‬
‫ﮐﺎل ﭘﻪ ﺧﺎوره ﮐ‪ ３‬ﮐﻴﻤﻴﺎوي ﺳﺮې ور زﻳﺎﺗ‪ ３‬ﻧﺸﻲ‪ ،‬د ﻣﺤﺼﻮﻻﺗﻮ اﺧﻴﺴﺘﻞ ﭘﻪ ﭘﺮﻟﻪ‬
‫ﭘﺴﻲ ډول ﮐﻤﻴ‪８‬ي‪ ،‬ﭘﻪ ﭘﺎي ﮐ‪＄ ３‬ﻤﮑﻪ د ﺣﺎ‪請‬ﻞ ورﮐﻮﻟﻮ ＇ﺨﻪ ﭘﺎﺗ‪ ３‬ﮐ‪８５‬ي‪.‬‬
‫)‪ (٦-٤‬ﺷــﮑﻞ زراﻋﺘــﻲ‬
‫‪＄‬ﻤﮑﻮﺗــﻪ د ﺳــﺮى ﺷــﻴﻨﺪل د‬
‫ﺗﺮاﮐﺘﻮر ﭘﻪ وﺳﻴﻠﻪ‬
‫ﻟﮑﻪ ＇ﻨ‪／‬ﻪ ﭼ‪ ３‬ووﻳﻞ ﺷﻮل‪ :‬ﻧﺒﺎﺗﺎت د ﺧﭙﻠﻮ ﻏﺬاﻳﻲ ﻣﻮادو ﺑﻨﺴﺘﻴﺰه ﺑﺮﺧﻪ ﻟﻪ ‪＄‬ﻤﮑﻲ ＇ﺨﻪ اﺧﻠﻲ‬
‫ﻫﻤﺪارﻧ‪／‬ﻪ ﻫــﺮ ﮐﺎل دواﻣﺪاره ﮐﺮل )د ﻳﻮ ډول ﻧﺒﺎت ﮐﺮل( ددې ﻻﻣﻞ ‪－‬ﺮ‪＄‬ﻲ ﺗﺮ‬
‫＇ﻮ د ‪＄‬ﻤﮑ‪ ３‬د ﺿﺮورت وړ ﻣﻮاد د ﻧﺒﺎﺗﺎﺗﻮ ﭘﻪ واﺳــﻄﻪ ﭘﻪ ﻣﺼﺮف ورﺳــﻴ‪８‬ي او‬
‫‪＄‬ﻤﮑﻪ د ﻧﺒﺎﺗﺎﺗﻮ د ﮐﺮﻟﻮ ﻟﭙﺎره ﭘﻪ راﺗﻠﻮﻧﮑﻮ ﮐﻠﻮﻧﻮ ﮐ‪ ３‬د اړﺗﻴﺎ وړ ﻣﻮاد ﻧﺸــﻲ ﺑﺮاﺑﺮ‬
‫وﻻي؛ ﭘــﻪ ﻫﻤــﺪې ډول ﺣﺎ‪請‬ﻼت د ﮐﻤ‪ ３‬او ﮐﻴﻔﻲ ﻟﻪ ﮐﺒﻠﻪ ！ﻴﺘﻴ‪８‬ي‪ .‬د ‪＄‬ﻤﮑﻲ‬
‫د ﻗــﻮي ﮐﻮﻟﻮ ﻟﭙﺎره ﻣﻮﻧ‪ ８‬اړ ﻳﻮ ﭼ‪ ３‬ﻫﻐﻪ ﻣﻮاد )ﺿﺮوري ﻋﻨﺼﺮوﻧﻪ( ﭼ‪ ３‬د ﮐﺎﻟﻮﻧﻮ‬
‫ﭘﻪ اوږدو ﮐ‪ ３‬د ﻧﺒﺎﺗﺎﺗﻮ ﭘﻪ واﺳــﻄﻪ ﭘﻪ ﻣﺼﺮف رﺳــﻴﺪﻟﻲ دي‪ ،‬ﺑﻴﺮﺗﻪ ‪＄‬ﻤﮑ‪ ３‬ﺗﻪ ور‬
‫زﻳﺎت ﮐ‪７‬و‪ ،‬ﺗﺮ ＇ﻮ ﭼ‪ ３‬د ﮐﺮل ﺷــﻮو ﻧﺒﺎﺗﺎﺗﻮ ﻟﭙﺎره د اړﺗﻴﺎ وړ ﻣﻮاد ﺑﺮاﺑﺮ ﺷــﻲ‪ .‬ﺑﺎﻳﺪ‬
‫د اړﺗﻴﺎ وړ ﻋﻨﺼﺮوﻧﻪ د ﻣﺮﮐﺒﻮﻧﻮ ﭘﻪ ﺑ‪２‬ﻪ ‪＄‬ﻤﮑ‪ ３‬ﺗﻪ ورﮐﻮل ﺷــﻲ ﭼ‪ ３‬ﻧﺒﺎﺗﺎت ﻫﻐﻪ‬
‫د ﻣﺤﻠﻮل ﭘﻪ ډول ﻟﻪ ‪＄‬ﻤﮑ‪＇ ３‬ﺨﻪ واﺧﻴﺴــﺘﻠﻰ ﺷﻲ‪ .‬د ﺳﺮو اﺳﺘﻌﻤﺎل د ﻧﺒﺎﺗﺎﺗﻮ‬
‫ﻣﻘﺎوﻣــﺖ د ﻣﺮﺿﻮﻧﻮ د اوﺑــﻮ ﮐﻤﻮاﻟﻲ او د ﺗﻮدوﺧ‪ ３‬درﺟــ‪！ ３‬ﻴ＂ﻮاﻟﻲ او ﻧﻮرو ﭘﻪ‬
‫ﻣﻘﺎﺑﻞ ﮐ‪ ３‬ﭘﻮرﺗﻪ وړي‪.‬‬
‫د ﺳﺮو ډوﻟﻮﻧﻪ‬
‫ﺳﺮى ﭘﻪ دوه ډوﻟﻪ وﻳﺸﻞ ﺷﻮي دي‪:‬‬
‫‪ -١‬ﻋﻀﻮي ﺳﺮې )‪(Organic Fertilizers‬‬
‫‪ -٢‬ﻏﻴﺮ ﻋﻀﻮي ﺳﺮې )‪(Inorganic Fertilizers‬‬
‫‪72‬‬
‫‪ -١‬ﻋﻀﻮي ﺳﺮې‪ :‬ﭘﻪ دې ﺳﺮو ﮐ‪ ３‬ﺣﻴﻮاﻧﻲ ﻓﺎﺿﻠﻪ ﻣﻮاد‪ ،‬د ﻏﺬاﻳﻲ ﻣﻮاد و د ‪請‬ﻨﺎﻳﻌﻮ ﭘﺎﺗ‪ ３‬ﺷﻮﻧ‪ ،３‬ﻧﺎرﺳﻴﺪﻟﻲ‬
‫ﺳﮑﺎره ﭘﻪ ﺧﺎورو ﮐ‪ ３‬د ﻧﺒﺎﺗﺎﺗﻮ ＊ﺨ‪ ３‬ﺷﻮى ﭘﺎ‪１‬ﻲ او ﺗﻨﻲ‪ ،‬ﺷﺎﻣﻠ‪ ３‬دي‪ .‬ﻫﻤﺪارﻧ‪／‬ﻪ د ﻳﻮرﻳﺎ ﺳﺮه ﭼ‪ ３‬ﭘﻪ ‪請‬ﻨﻌﺖ‬
‫ﮐ‪ ３‬ﺗﻮﻟﻴﺪﻳ‪８‬ي ﻟﻪ ﻣﻬﻤﻮ ﻋﻀﻮي ﺳﺮو ＇ﺨﻪ ده‪.‬‬
‫)‪ (٦-٥‬د ﺣﻴﻮاﻧــﻲ ﺳــﺮي ډوﻟﻮﻧﻪ او د‬
‫اﺳﺘﻌﻤﺎل ‪＄‬ﺎﻳﻮﻧﻪ ﻳ‪.３‬‬
‫‪ -٢‬ﻏﻴﺮ ﻋﻀﻮي )ﻣﻨﺮاﻟﻲ( ﺳﺮې‪ :‬د دي ﺳﺮو ‪＄‬ﻴﻨ‪ ３‬ډوﻟﻮﻧﻪ ﭘﻪ ﻃﺒﻴﻌﺖ ﮐ‪ ３‬ﭘﻪ ﻃﺒﻴﻌﻲ ﺷﮑﻞ ﺷﺘﻪ دي‪،‬‬
‫ﻟﮑﻪ‪ :‬د ﮐﻠﺴﻴﻢ ﻓﺎﺳﻔﻴ＂ﻮﻧﻪ‪－ ،‬ﭻ‪ ،‬د ﭼﻴﻠ‪ ３‬ﺷﻮره او ﻧﻮر‪.‬‬
‫د ﻏﻴﺮ ﻋﻀﻮي ﺳﺮو ډﻳﺮه اﻧﺪازه؛ ﻟﮑﻪ‪ :‬اﻣﻮﻧﻴﺎ‪ ،‬ﮐﻠﺴﻴﻢ ﻫﺎﻳﺪروﺟﻦ ﻓﺎﺳﻔﻴﺖ او ﻧﻮر د ！ﻮﻟ‪ ３‬ﻧ‪７‬ۍ ﭘﻪ ﻓﺎﺑﺮﻳﮑﻮ ﮐ‪３‬‬
‫ﭘﻪ ډﻳﺮ ﻟﻮړ او ＊ﻪ ﮐﭽﻪ ﺗﻮﻟﻴﺪﻳ‪８‬ى‪.‬‬
‫د ﻏﻴﺮ ﻋﻀﻮي ﮐﻴﻤﻴﺎوي ﺳﺮو ډوﻟﻮﻧﻪ‬
‫ﭘﻪ ﻏﻴﺮ ﻋﻀﻮي ﺳــﺮو ﮐ‪ ３‬ﻓﺎﺳــﻔﻴ＂ﻮﻧﻪ‪ ،‬ﭘﻮﺗﺎﺷــﻴﻤ‪ ３‬ﻣﺎﻟ‪ ،３／‬ﺳــﻠﻔﻴ＂ﻮﻧﻪ‪ ،‬ﻧﺎﻳﺘﺮﻳﺘﻮﻧﻪ‪ ،‬اﻣﻮﻧﻴﻢ ﻓﺎﺳﻔﻴ＂ﻮﻧﻪ او‬
‫ﻧــﻮر ﺷــﺎﻣﻞ دي‪＄ .‬ﻴﻨ‪ ３‬ﻣﺎﻟ‪ ３／‬او ﻧﻮر ﻣﺤﺼﻮﻻت ﭼــ‪ ３‬د ﻧﺒﺎﺗﺎﺗﻮ د اړﺗﻴــﺎ وړ ﻋﻨﺼﺮوﻧﻮ ﻟﺮوﻧﮑﻲ دي‪،‬‬
‫د ﻏﻴﺮ ﻋﻀﻮي ﺳــﺮو ﭘﻪ ﺗﻮﮔﻪ اﺳــﺘﻌﻤﺎﻟﻴ‪８‬ي‪＄ ،‬ﮑﻪ ﭘﻪ ﻫﻐﻮ ﮐ‪ ３‬ﺷــﺎﻣﻞ ﻋﻨﺼﺮوﻧﻪ د ﻧﺒﺎﺗﺎﺗﻮ د ودي او ﻧﻤﻮ‬
‫‪73‬‬
‫ﻟﭙــﺎره ﭘﻪ ﻣﺼﺮف رﺳــﻴ‪８‬ي‪ .‬د ﺳــﺮو ﻋﻤﺪه او ﻣــﺮوج ډوﻟﻮﻧﻪ ﻻﻧﺪې ﭘﻴﮋﻧﺪل‬
‫ﮐ‪８５‬ي‪.‬‬
‫ﻓﺎﺳﻔﻮرس ﻟﺮوﻧﮑﻲ ﺳﺮې‬
‫د ﻓﺎﺳﻔﻮرس ﻋﻨﺼﺮ د ﻧﺒﺎﺗﺎﺗﻮ د ودې او ﻧﻤﻮ ﺑﻨﺴ＂ﻴﺰ ﻣﺤﺮک دى او د ﻧﺒﺎﺗﺎﺗﻮ د ﻣﻴﻮ‬
‫او داﻧﻮ د ﺟﻮړﻳﺪو ﻋﻤﻠﻴ‪ ３‬ﺗﻪ ﭼ＂ﮑﺘﻴﺎ ورﮐﻮي؛ د ﻧﺒﺎﺗﺎﺗﻮ د ＊‪ ３‬ودې او ﻧﻤﻮ او ﭘﻪ‬
‫وﺧﺖ ﺣﺎ‪請‬ﻼﺗﻮ ﻻﺳﺘﻪ راوړﻟﻮ ﻟﭙﺎره ﻻزﻣﻪ ده ﭼ‪ ３‬ﻫﺮ ﮐﺎل د اړﺗﻴﺎ وړ ﻓﺎﺳﻔﻮرس‬
‫د ﻓﺎﺳــﻔﻮرس ﻟﺮوﻧﮑﻮ ﺳــﺮو ﻟﻪ ﻻرې ‪＄‬ﻤﮑ‪ ３‬ﺗﻪ ور زﻳﺎت ﮐ‪７‬و‪ .‬ډﻳﺮي ﻣﺮوﺟﻲ‬
‫ﻓﺎﺳﻔﻮرس ﻟﺮوﻧﮑﻲ ﺳــﺮې ﭼ‪ ３‬ﭘﻪ ﮐﺮﻫ‪２‬ﻪ ﮐ‪ ３‬ﻟﻪ ﻫﻐ‪＇ ３‬ﺨﻪ ډﻳﺮه ‪＂－‬ﻪ اﺧﻴﺴﺘﻞ‬
‫ﮐ‪８５‬ي‪ ،‬ﻟﻪ اﻣﻮﻧﻴﻢ ﻣﻮﻧﻮ ﻫﺎﻳﺪروﺟﻦ ﻓﺎﺳﻔﻴ＀ ] ‪ [(NH 4 )2 H O4‬او ﺗﺮاي اﻣﻮﻧﻴﻢ‬
‫ﻓﺎﺳــﻔﻴﺖ ] ‪＇ [(NH 4 )3 O4‬ﺨﻪ ﻋﺒﺎرت دي‪ .‬د ﭘﻮرﺗﻨﻴﻮ ﺳﺮو ＇ﺨﻪ ﺳﺮه ﺑﻴﺮه‬
‫دوه ‪－‬ﻮﻧ‪ ３‬ﺳــﻮﭘﺮ ﻓﺎﺳﻔﻴ＂ﻮﻧﻪ ﻳﺎ ﻣﻀﺎﻋﻒ )د ＇ﻮ ﺳﺮو ﻣﺨﻠﻮط( ﺳﺮې د اﺳﺘﻌﻤﺎل‬
‫ډﻳﺮ ‪＄‬ﺎﻳﻮﻧﻪ ﻟﺮي‪.‬‬
‫ﭘﻮﺗﺎﺷﻴﻢ ﻟﺮوﻧﮑﻲ ﺳﺮې‬
‫د ﭘﻮﺗﺎﺷﻴﻢ ﻋﻨﺼﺮ د ﻧﺸﺎﻳﺴﺘﻲ‪ ،‬ﻗﻨﺪي ﻣﻮادو‪ ،‬د ﮐﺘﺎن او ﭘﻨﺒﻲ د رﺷﺘﻮ د زﻳﺎﺗﻮاﻟﻲ‬
‫ﻟﭙﺎره ﺿﺮوري دى او د ﻣﺮﺿﻮﻧﻮ د ﭘﻴﺪا ﮐﻴﺪو ﻣﺨﻨﻴﻮى ﻫﻢ ﮐﻮي د ﻧﺎﻳﺘﺮوﺟﻦ د‬
‫زﻳﺎﺗﻲ اﻧﺪازې ﻣﻨﻔﻲ اﻏﻴﺰې ﮐﻤﻮي‪ ،‬ﭘﻮﺗﺎﺷــﻴﻤﻲ ﺳﺮې ﻟﻪ ﻣﻨﺮاﻟﻮﻧﻮ ＇ﺨﻪ ﭼ‪３‬‬
‫د ﭘﻮﺗﺎﺷــﻴﻤﻲ ﻣﺎﻟ‪／‬ــﻮ ﻟﺮوﻧﮑــﻲ دي‪ ،‬ﭘﻪ ﻻس راوړي ﭼــ‪ ３‬د ﻫﻐ‪ ３‬ډﻟﻰ ＇ﺨﻪ‬
‫ﺳــﻴﻠﻮ ﻧﺎﻳﺖ ‪ Cl ⋅ NaCl‬او ﮐﺮﻧﺎﻻﻳﺖ ] ‪ [KC ⋅ gC 2 ⋅ 2O‬د‬
‫ﭘﻮﺗﺎﺷــﻴﻤﻲ ﺳــﺮو د ﺟﻮړوﻟﻮ ﻟﭙﺎره د اﺳــﺘﻌﻤﺎل زﻳﺎت ‪＄‬ﺎﻳﻮﻧﻪ ﻟﺮي‪ .‬ﭘﻮډر ﺷﻮي‬
‫ﺳﻴﻠﻮﻧﺎﻳﺖ ﭘﻪ ﻧﻴﻎ ډول ‪＄‬ﻤﮑ‪ ３‬ﺗﻪ د ﺳﺮې ﭘﻪ ﺗﻮﮔﻪ ورﮐﻮل ﮐ‪８５‬ي‪.‬‬
‫ﻧﺎﻳﺘﺮوﺟﻦ ﻟﺮوﻧﮑﻲ ﺳﺮې‬
‫ﻧﺎﻳﺘﺮوﺟﻦ ﻳﻮ ﻋﻨﺼﺮ دى ﭼ‪ ３‬د ﻧﺒﺎت د ﭘﺎ‪ ３１‬او ﺗﻨ‪ ３‬ﭘﻪ وده او ﭘﺮاﺧﺘﻴﺎ‪ ،‬ﻫﻤﺪارﻧ‪／‬ﻪ‬
‫د ﭘﺮوﺗﻴﻨﻲ ﻣﻮادو د ﺟﻮړوﻟﻮ ﻟﭙﺎره ﭘﻪ ﻧﺒﺎﺗﺎﺗﻮ او ﺣﻴﻮاﻧﺎﺗﻮ د ﺿﺮورت ﻟﭙﺎره ﭘﻪ ﻣﺼﺮف‬
‫رﺳــﻴ‪８‬ي‪ .‬د ﺧــﺎورې ﺑ‪６‬اى ﮐﻮل د دې ﻋﻨﺼﺮ ﻟــﻪ ﭘﻠﻮه‪ ،‬ﻳﻮرﻳﺎ ‪، CO(NH 2 )2‬‬
‫اﻣﻮﻧﻴﺎ او ﻧﻮرې ﺳﺮې ‪＄‬ﻤﮑ‪ ３‬ﺗﻪ ور زﻳﺎﺗﻴ‪８‬ي‪.‬‬
‫‪74‬‬
‫اوﺑﻪ ﻧﻪ ﻟﺮوﻧﮑﻲ اﻣﻮﻧﻴﺎ )‪ : (NH3‬دا ﺳﺮه ‪ ٪٨٣‬ﻧﺎﻳﺘﺮوﺟﻦ ﻟﺮي او د زﻳﺎت ﻓﺸﺎر ﭘﻪ وﺳﻴﻠﻪ د اوﺳﭙﻨ‪ ３‬ﭘﻪ‬
‫ﮐﭙﺴﻮل ﮐ‪ ３‬ﺳﺎﺗﻞ ﮐ‪８５‬ي‪ .‬دا ﺳﺮه ﭘﻪ ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ ډول ‪＄‬ﻤﮑ‪ ３‬ﺗﻪ ورﮐﻮل ﮐ‪８５‬ي‪.‬‬
‫)‪ (٦-٦‬ﺷﮑﻞ د اﻣﻮﻧﻴﺎ ﺷﻴﻨﺪل ﮐﺮﻧﻴﺰو‬
‫‪＄‬ﻤﮑﻮ ﺗﻪ‬
‫ﮐ‪７‬ﻧﻪ‬
‫د اﻣﻮﻧﻴﻢ ﻧﺎﻳﺘﺮﻳﺖ ﻣﺎﻟﻴﮑﻮﻟﻰ ﮐﺘﻠﻪ )‪ (٨٠‬او د ﻳﻮرﻳﺎ ﻣﺎﻟﻴﮑﻮﻟﻲ ﮐﺘﻠﻪ )‪ (٦٠‬ده‪ .‬ﻣﻌﻠﻮم ﮐ‪７‬ئ ﭼ‪ ３‬د ﻧﺎﻳﺘﺮوﺟﻦ ﻣﻘﺪار ﭘﻪ ﺳﻠﻨﻪ ﮐ‪ ３‬ﭘﻪ ﮐﻮﻣﻪ‬
‫ﻳﻮه ﺳﺮه ﮐ‪ ３‬زﻳﺎﺗﻪ ده؟‬
‫‪ CO (NH 2 )2‬ﮐ‪.３‬‬ ‫ﭘﻪ اﻣﻮﻧﻴﻢ ﻧﺎﻳﺘﺮﻳﺖ ) ‪ (NH 4 NO3‬ﻳﺎ ﭘﻪ ﻳﻮرﻳﺎ‬
‫‪CO (NH 2 )2‬‬ ‫د ﻳﻮرﻳﺎ ﺳﺮه‬
‫ﻳﻮرﻳﺎ ﻳﻮ ﻋﻀﻮي ﻣﺮﮐﺐ دى ﭼ‪ ３‬ﮐﺮﺳــﺘﻠﻮﻧﻪ ﻳ‪ ３‬ﺳﭙﻴﻦ رﻧ‪ ，‬ﻟﺮي‪ .‬د ﺣﻴﻮاﻧﺎﺗﻮ ﭘﻪ‬
‫ﺗﺸﻮ ﻣﺘﻴﺎزو ﮐ‪ ３‬ﭘﻪ زﻳﺎﺗﻪ اﻧﺪازه ﺷﺘﻮن ﻟﺮي‪ ،‬د اﻳﺸﻴﺪو )ﺟﻮش( ﻧﻘﻄﻪ ﻳ‪32 C ３‬‬
‫ده‪ ،‬او ﭘــﻪ ‪ g‬اوﺑــﻮ د ﺣﺮارت ﭘﻪ ‪ 25°C‬ﮐــ‪ ３‬د ﻳﻮرﻳﺎ ‪ g‬ﺣﻞ ﮐ‪８５‬ي‪،‬‬
‫زﻣﻮﻧ‪ ８‬ﭘﻪ ﻫ‪５‬ﻮاد ﮐ‪ ３‬د ﺳﭙﻴﻨ‪ ３‬ﺳﺮې ﭘﻪ ﻧﻮم ﺷﻬﺮت ﻟﺮي ﭼ‪ ３‬د ﻣﻬﻤﻮ او ﺑﻨﺴ＂ﻴﺰو‬
‫ﺳــﺮو ﻟﻪ ډﻟﻰ ＇ﺨﻪ ﺷــﻤﻴﺮل ﮐ‪８５‬ي‪ .‬ﻳﻮرﻳﺎ د ﮐﻴﻤﻴﺎوي ﺳــﺮې ﭘــﻪ ﺗﻮﮔﻪ د ﻻﻧﺪې‬
‫ﺧﺼﻮ‪請‬ﻴﺎﺗﻮ ﻟﻪ اﻣﻠﻪ د اﺳــﺘﻌﻤﺎل زﻳﺎت ‪＄‬ﺎﻳﻮﻧﻪ ﻟﺮي‪ :‬ﭘﻪ ﺧﺎوره ﮐ‪ ３‬ﭘﻪ اﺳﺎﻧﻲ ﺳﺮه‬
‫ﭘــﻪ اﻣﻮﻧﻴﺎ ﺑﺪﻟﻴ‪８‬ي‪ ،‬ﭼﺎودﻳﺪوﻧﮑﻲ ﺧﺎ‪請‬ﻴﺖ ﻧﻪ ﻟﺮي‪ ،‬اور ﻧﻪ اﺧﻠﻲ او د اوﺳــﻴﺪو‬
‫)‪ (٦-٧‬ﺷــﮑﻞ ﻳﻮرﻳــﺎ ﻧﺎﻳﺘﺮوﺟــﻦ‬
‫ﭼﺎﭘﻴﺮﻳﺎل ﺗﻪ ﺗﺎوان ﻧﻪ رﺳﻮي‪ .‬د ﺟﺎﻣﺪ او ﻣﺤﻠﻮل ﭘﻪ ﺷﮑﻞ ﮐﻴﺪاي ﺷﻲ ﭼ‪ ３‬ﮐﺮﻧﻴﺰو‬
‫ﻟﺮوﻧﮑﻲ ډﻳﺮه ﻣﻬﻤﻪ ﺳﺮه‬ ‫‪＄‬ﻤﮑﻮ ﺗﻪ ورﮐ‪７‬ل ﺷﻲ‪.‬‬
‫‪75‬‬
‫ﭘﻪ ‪請‬ﻨﻌﺖ ﮐ‪ ３‬ﻳﻮرﻳﺎ د اﻣﻮﻧﻴﺎ ) ‪ (NH3‬او ﮐﺎرﺑﻦ ډاى اﮐﺴــﺎﻳﺪ ) ‪ (CO2‬ﻟﻪ ﺗﺮﮐﻴﺐ‬
‫＇ﺨﻪ ﭘﻪ ﻟﻮړ ﻓﺸــﺎر ﮐ‪ ３‬ﭘﻪ دوه ﭘ‪７‬اووﻧﻮ ﮐ‪ ３‬ﭘــﻪ ﻻس راوړي‪ .‬ﭘﻪ ﻟﻮﻣ‪７‬ي ﭘ‪７‬او ﮐ‪３‬‬
‫اﻣﻮﻧﻴﻢ ﮐﺎرﺑﺎﻣﻴﺖ )‪ (Ammonium Carbamate‬ﺟﻮړﻳ‪８‬ي‪.‬‬
‫⎯⎯ )‪2NH 3 (g)+CO 2 (g‬‬
‫)‪→ NH 2 COONH 4 (aq‬‬
‫دا ﺗﻌﺎﻣﻞ اﮐﺰوﺗﺮﻣﻴــﮏ )‪ (Exothermic‬دي‪ .‬اﮐﺰوﺗﺮﻣﻴﮏ ﻫﻐﻪ ﺗﻌﺎﻣﻞ دي‬
‫ﭼ‪ ３‬د ﺗﻌﺎﻣﻞ ﭘﻪ ﭘﺎﻳﻠﻪ ﮐ‪ ３‬ﺗﻮدوﺧﻪ ﺗﻮﻟﻴﺪﻳ‪８‬ي‪ .‬د دې ﭘﻪ ﺧﻼف اﻧﺪوﺗﺮﻣﻴﮏ ﺗﻌﺎﻣﻞ‬
‫ﻫﻐﻪ ﺗﻌﺎﻣﻞ دي ﭼﻲ ﺗﻮدوﺧ‪ ３‬ﺗﻪ اړﺗﻴﺎ ﻟﺮي‪ .‬ﭘﻪ دوﻳﻢ ﭘ‪７‬او ﮐ‪ ３‬اﻣﻮﻧﻴﻢ ﮐﺎرﺑﺎﻣﻴﺖ ﺗﻪ‬
‫ﺗﻮدوﺧﻪ ورﮐﻮي ﭼ‪ ３‬ﭘﻪ ﭘﺎﻳﻠﻪ ﮐ‪ ３‬ﻟﻪ ﻳﻮرﻳﺎ ﺳﺮه او اوﺑﻪ ﺟﻮړﻳ‪８‬ي‪:‬‬
‫⎯ )‪NH 2COONH4 (aq‬‬
‫)‪⎯→ NH 2CONH2 (aq) + H 2O(l‬‬
‫＇ﺮﻧ‪／‬ﻪ ﭼ‪ ３‬ﻟﻪ ﻳﻮرﻳﺎ ﺳــﺮه ﭘﻪ ﺧﭙﻞ ﺗﺮﮐﻴﺐ )ﺟﻮړ＊ــﺖ( ﮐ‪ ３‬د ﻧﺎﻳﺘﺮوﺟﻦ زﻳﺎﺗﻪ‬
‫اﻧــﺪازه ﻟــﺮي؛ ﻧﻮ د ﻧﺒﺎﺗﺎﺗﻮ د ﭘﺎ‪１‬ﻮ او ﺗﻨﻮ ﭘــﻪ ودې او ﻧﻤﻮ ﮐ‪ ３‬زﻳﺎت ﮐﻮﻣﮏ ﮐﻮي‪.‬‬
‫ﻟﻪ ﻳﻮرﻳﺎ‪ -‬ﺳــﺮه د ﻣﺨﻠﻮط ﭘﻪ ډول او ﻳﺎ ﭘﻪ ﺧﺎﻟﺺ ډول ﮐﺮﻧﻴﺰو ‪＄‬ﻤﮑﻮ ﺗﻪ ورﮐﻮل‬
‫ﮐ‪８５‬ي‪ .‬د ﻣﺰارﺷﺮﻳﻒ د ﺳﺮې او ﺑﺮ‪＋４‬ﻨﺎ ﻓﺎﺑﺮﻳﮑﻪ ﭘﻪ ﻳﻮه ﮐﺎل ﮐ‪ ３‬ﻟﻪ ‪＇ ٣٥‬ﺨﻪ ﺗﺮ‬
‫‪ ٣٦‬زرو ！ﻨــﻮ ﭘــﻮرې ﻳﻮرﻳﺎ او ﻟﻪ ‪＇ ٢٦‬ﺨﻪ ﺗــﺮ ‪ ٢٨‬زرو ！ﻨﻮ ﭘﻮرې د اﻣﻮﻧﻴﺎ ‪－‬ﺎز‬
‫ﺗﻮﻟﻴﺪوي‪.‬‬
‫د ﮐﻠﻮرﻳﻦ ﻣﺮﮐﺒﻮﻧﻪ )‪(Cl2‬‬
‫＇ﻨ‪／‬ــﻪ ﭼ‪ ３‬ﭘﻮ ﻫﻴ‪８‬ئ‪ ،‬د ﮐﻠﻮرﻳﻦ ﻋﻨﺼﺮ د ﻋﻨﺼﺮوﻧــﻮ د دوره ﻳﻲ ﺟﺪول ﭘﻪ اوم‬
‫‪－‬ﺮوپ )ﻫﻠﻮﺟﻨﻮ( ﮐ‪＄ ３‬ﺎي ﻟﺮي‪ .‬د ﻏﻴﺮ ﻓﻠﺰوﻧﻮ ﻟﻪ ډﻟ‪＇ ３‬ﺨﻪ ﻓﻌﺎل او ﻣﻬﻢ ﻋﻨﺼﺮ‬
‫دي‪ .‬د ﮐﻠﻮرﻳــﻦ ﻏﺎز ﺷــﻴﻦ زﻳ‪ ７‬ﺗــﻪ ﻣﺎﻳﻞ رﻧ‪ ，‬ﻟﺮي او اور ﻧــﻪ اﺧﻠﻲ‪ .‬د ﮐﻠﻮرﻳﻦ‬
‫‪－‬ﺎز ‪ ٢٫٥‬ﻣﺮﺗﺒــﻲ دﻫــﻮا ＇ﺨﻪ دروﻧــﺪ او زﻫــﺮي ‪－‬ﺎز دى‪ .‬ﮐﻠﻮرﻳﻦ ﭘﻪ ﻃﺒﻴﻌﺖ‬
‫ﮐــ‪ ３‬د ﻣﺨﺘﻠﻔﻮ ﻣﺮﮐﺒﻮﻧﻮ ﭘــﻪ ﺑ‪２‬ﻪ ﭘﻴﺪا ﮐ‪８５‬ي ﭼ‪ ３‬ډﻳﺮ ﻣﻬــﻢ ﻣﺮﮐﺒﻮﻧﻪ ﻳﻲ د ﺧﻮړو‬
‫ﻣﺎﻟ‪／‬ﻪ )‪ ،(NaCl‬ﭘﻮﺗﺎﺷﻴﻢ ﮐﻠﻮراﻳﺪ )‪ (KCl‬او اوﺑﻪ ﻟﺮوﻧﮑﻲ ﻣ‪／‬ﻨﻴﺰﻳﻢ ﮐﻠﻮراﻳﺪ )‬
‫‪ ( gC 2‬دي‪ .‬دا ﻋﻨﺼﺮ د ډﻳﺮو ‪請‬ﻨﻌﺘﻲ ﻣﺮﮐﺒﺎﺗﻮ ﭘﻪ ﺗﺮﮐﻴﺐ ﮐ‪ ３‬ﺷﺎﻣﻞ‬ ‫‪2‬‬ ‫‪O‬‬
‫دي‪ ،‬د ‪＄‬ﺎﻧ‪７／‬و ﺧﻮا‪請‬ﻮ ﻟﻪ اﻣﻠﻪ د اﺳﺘﻌﻤﺎل ډﻳﺮ ‪＄‬ﺎﻳﻮﻧﻪ ﻟﺮي‪ ،‬ﻟﻪ ﮐﻠﻮرﻳﺖ ＇ﺨﻪ‬
‫‪76‬‬
 ‫ﻛﺘﻮﺩ‬ ‫ﺍﻧﻮﺩ‬
‫د ﺳﻮدﻳﻢ ﻓﻠﺰ‬ ‫دﮐﻠﻮرﻳﻦ ‪－‬ﺎز‬
‫د ＇‪＋‬ــﻠﻮ اوﺑــﻮ‪ ،‬د ﻻﻣﺒﻠﻮ ډﻧ‪６‬وﻧﻮ د ﺳــﺎﺑﻮ او ﺗﺮ ﮐﺎري‬
‫د ﺗﻌﻘﻴــﻢ ﮐﻮﻟﻮ ﻟﭙﺎره ‪＂－‬ﻪ اﺧﻠــﻲ‪ .‬د ﮐﻠﻮرﻳﻦ د ﻣﺮﮐﺒﻮﻧﻮ‬
‫＇ﺨــﻪ د ﭘﻼﺳــﺘﻴﮏ ﺟﻮړوﻟــﻮ ﭘﻪ ‪請‬ﻨﻌﺖ ﮐــ‪ ３‬زﻳﺎﺗﻪ‬
‫اﺳﺘﻔﺎده ﮐ‪８５‬ي‪.‬‬
‫ﮐﻠﻮرﻳــﻦ د ﺧــﻮړو ﻣﺎﻟ‪／‬ــﻲ ) ‪ (NaCl‬د ﻣﺤﻠــﻮل د‬
‫ﻭﻳﻠﻲ‬
‫ﺑﺮﻳ‪＋‬ﺎﻳﻲ ﺗﺠﺰﻳﻲ ＇ﺨﻪ ﭘﻪ ﻻس راوړي‪:‬‬
‫)‪ (٦-٨‬ﺷﮑﻞ د ﮐﻠﻮرﻳﻦ اﺳﺘﺤﺼﺎل د‬
‫ﺳﻮدﻳﻢ ﮐﻠﻮراﻳﺪ ＇ﺨﻪ‬ ‫ﺑﺮﻗﻰ ﺗﺠﺰﻳﻪ‬
‫⎯ )‪2 NaCl(s‬‬
‫) ‪⎯→ 2 Na (s) + Cl2 (g‬‬
‫ﮐﻠﻮرﻳﻦ ﭘﻪ اوﺑﻮ ﮐ‪ ３‬ﭘﻪ ﻣﻨ‪％‬ﻨﻰ ډول ﺣﻞ ﮐ‪８５‬ي او ﻻﻧﺪې ﻣﺮﮐﺒﻮﻧﻪ ﺟﻮړوي‪:‬‬
‫⎯⎯ )‪Cl2 (g)+H 2 O(l‬‬
‫‪→ HCl(aq)+H‬‬
‫) ‪HClO(aq‬‬
‫ﻫﺎﻳﭙﻮ ﮐﻠﻮرس اﺳﻴﺪ او ﻫﺎﻳﺪروﮐﻠﻮرﻳﮏ اﺳﻴﺪ دواړه ﺗﺨﺮﻳﺶ ﮐﻮوﻧﮑﻲ دي‪.‬‬
‫د ﮐﻠﻮرﻳــﻦ ﻣﻬــﻢ ﻣﺮﮐﺒﻮﻧــﻪ ﺳــﻮدﻳﻢ ﻫﺎﻳﭙــﻮ ﮐﻠﻮراﻳــ＀ ‪ ،NaClO‬ﭘﻮﺗﺎﺷــﻴﻢ‬
‫ﻫﺎﻳﭙﻮﮐﻠﻮراﻳ＀ ‪ KClO‬او ﮐﻠﺴﻴﻢ ﻫﺎﻳﭙﻮﮐﻠﻮراﻳ＀ ‪ Ca(ClO)2‬دي‪.‬‬
‫ﺳﻮدﻳﻢ ﻫﺎﻳﭙﻮﮐﻠﻮراﻳ＀‪ :‬د ﺳﻮدﻳﻢ ﻫﺎﻳﭙﻮﮐﻠﻮراﻳ＀ ﻣﺮﮐﺐ ﻫﻢ د ﮐﻠﻮرﻳﻦ ﻟﻪ‬
‫ﻣﺮﮐﺒﺎﺗﻮ ＇ﺨﻪ دي ﭼ‪ ３‬ﻓﻮرﻣﻮل ﻳﻲ ‪ NaClO‬دى‪ .‬دا ﻣﺮﮐﺐ ﻫﻢ اﻧﺘﻲ ﺳﭙﺘﻴﮏ‬
‫)ﻋﻔﻮﻧﻲ ﺿﺪ( دى‪ .‬د ＇ﺎه ‪－‬ﺎﻧﻮ او ذﺧﻴﺮه ﺷﻮو او ﺑﻮ د ﮐﻠﻮرﻧﻴﺸﻦ)د ﮐﻠﻮرﻳﻨﻮ زﻳﺎﺗﻮل‬
‫د ﻣﮑﺮوﺑﻮﻧﻮ ﻟﻪ ﻣﻨ‪％‬ﻪ وړﻟﻮ ﻟﭙﺎره( ﻟﭙﺎره ﮐﺎرول ﮐﻴ‪８‬ي‪.‬‬
‫ﭼﺮﻧﮕﻪ ﭼ‪ ３‬ﺳﻮدﻳﻢ ﻫﺎﻳﭙﻮ ﮐﻠﻮراﻳ＀ د رﻧ‪ ，‬وړﻟﻮ ﺧﺎ‪請‬ﻴﺖ ﻟﺮي؛ ﻧﻮ ‪＄‬ﮑﻪ ﻳ‪ ３‬د‬
‫داﻏﻮﻧﻮ ﭘﺎﮐﻮﻟﻮ او د ﮐﺎﻟﻴﻮ ﺳــﭙﻴﻨﻮﻟﻮ ﻟﭙﺎره اﺳﺘﻌﻤﺎﻟﻮي او ‪ ٪١‬ﻣﺤﻠﻮل ﻳ‪ ３‬د ﮐﺎﻟﻴﻮ د‬
‫ﻣﻴﻨ‪％‬ﻠﻮ او د ﻏﺎ＊ﻮﻧﻮ د ﺿﺪ ﻋﻔﻮﻧﻲ ﺑﺪ ﺑﻮي د ﻣﻴﻨ‪％‬ﻪ وړﻟﻮ ﻟﭙﺎره اﺳﺘﻌﻤﺎﻟﻴ‪８‬ي‪.‬‬
‫دا ﻣﺮﮐﺐ د ﺳﻮدﻳﻢ ﻫﺎﻳﺪروﮐﺴﺎﻳﺪ او ﮐﻠﻮرﻳﻦ ﻟﻪ ﺗﻌﺎﻣﻞ ＇ﺨﻪ ﭘﻪ ﻻس را وړي‪:‬‬
‫⎯ ) ‪2 NaOH(aq) + Cl2 (g‬‬
‫)‪⎯→ NaOCl(aq) + NaCl(aq) + H 2O(l‬‬
‫)‪ (٦-٩‬ﺷﮑﻞ د ‪ NaClO‬ﭘﻪ‬
‫واﺳﻄﻪ د ﻻﻣﺒﺎ ډﻧ‪６‬وﻧﻮ د اوﺑﻮ ﺗﻌﻘﻴﻢ‬
‫‪77‬‬
 ‫د ﺷﭙ‪８‬م ＇ﭙﺮﮐﻲ ﻟﻨ‪６‬ﻳﺰ‬
‫د ﻧﺎﻳﺘﺮوﺟﻦ ﻋﻨﺼﺮ د ﮐﻠﻮروﻓﻴﻞ‪ ،‬اﻣﻴﻨﻮ اﺳﻴﺪوﻧﻮ او ﭘﺮوﺗﻴﻨﻮ ﭘﻪ ﺟﻮړ＊ﺖ ﮐ‪ ３‬ﺷﺎﻣﻞ دى د ﻧﺒﺎﺗﺎﺗﻮ د ﭘﺎ‪１‬ﻮاو ﺗﻨﻮ‬
‫ﭘﻪ وده ﮐ‪ ３‬ﻣﻬﻤﻪ وﻧ‪６‬ه اﺧﻠﻲ‪.‬‬
‫ﭘﻮﺗﺎﺷﻴﻢ د ﻧﺒﺎﺗﺎﺗﻮ د ودي او د ﻧﺸﺎﻳﺴﺘﻲ‪ ،‬ﭘﻨﺒﻲ او ﮐﺘﺎن د ﺗﺎروﻧﻮ د زﻳﺎﺗﻮواﻟﻲ ﻟﭙﺎره ﺿﺮوري دى‪.‬‬
‫ﻓﺎﺳﻔﻮرس د ودې ﭘﻪ ﺗﺤﺮﻳﮏ د ﻣﻴﻮې او داﻧﻲ د ﺟﻮړ＊ﺖ ﭘﻪ ＊ﻪ واﻟﻲ ﮐ‪ ３‬ﮐﻮﻣﮏ ﮐﻮي‪.‬‬
‫ﺳﺮې ﭘﻪ ﻋﻤﻮﻣﻲ ډول ﭘﻪ دوو ﺑﻨﺴ＂ﻴﺰ ‪－‬ﺮوﭘﻮﻧﻮ ﻋﻀﻮي او ﻏﻴﺮ ﻋﻀﻮي ﺳﺮو وﻳﺸﻞ ﺷﻮﻳﺪي‪.‬‬
‫‪ ٦٠‬ﻋﻨﺼﺮوﻧﻪ د ﻣﺮﮐﺒﻮﻧﻮ ﭘﻪ ﺑ‪２‬ﻪ د ﻧﺒﺎﺗﺎﺗﻮ ﭘﻪ ﺗﺮﮐﻴﺐ ﮐ‪ ３‬ﺷﺘﻮن ﻟﺮي‪.‬‬
‫ﻧﻮرې ﺳﺮې د ﺣﻴﻮاﻧﻲ ﻓﺎﺿﻠﻪ ﻣﻮادو د ﻏﺬاﻳﻲ ﻣﻮادو د ‪請‬ﻨﺎﻳﻌﻮ ﭘﺎﺗﻲ ﺷﻮﻧﻲ‪ ،‬ﻧﺎرﺳﻴﺪﻟﻲ ﺳﮑﺎره‪ ،‬د ﻧﺒﺎﺗﺎﺗﻮ ﭘﺎ‪３１‬‬
‫او ﺗﻨ‪ ３‬د ﺧﺎورو ﻻﻧﺪې ＊ﺨ‪ ３‬ﺷﻮي او ﻧﻮرو ＇ﺨﻪ ﺟﻮړ ﺷﻮي دي‪.‬‬
‫ﮐﻴﻤﻴــﺎوي ﺳــﺮې ﻫﻐﻪ ﻣﺎدې دي ﭼ‪ ３‬د ﮐﺮﻧﻴــﺰو ﺣﺎ‪請‬ﻼﺗﻮ د ﮐﻤﻴﺖ او ﮐﻴﻔﻴــﺖ د ﻟﻮړوﻟﻮ ﻟﭙﺎره ﺧﺎورې ﺗﻪ‬
‫ورﮐﻮل ﮐ‪８５‬ي‪.‬‬
‫د ﻏﻴﺮ ﻋﻀﻮي ﺳﺮو ﻟﻮﻳﻪ ﺑﺮﺧﻪ ﭘﻪ ﻓﺎﺑﺮﻳﮑﻮ ﮐ‪ ３‬ﺗﻮﻟﻴﺪﻳ‪８‬ي او د دي ﺳﺮو ‪＄‬ﻴﻨ‪ ３‬ډوﻟﻮﻧﻪ ﭘﻪ ﻃﺒﻴﻌﺖ ﮐ‪ ３‬ﺷﺘﻮن‬
‫ﻟﺮي‪.‬‬
‫ﺳــﻮدﻳﻢ ﻫﺎﻳﭙﻮﮐﻠﻮراﻳ＀‪ ،‬ﭘﻮﺗﺎﺷــﻴﻢ ﻫﺎﻳﭙﻮﮐﻠﻮراﻳ＀ او ﮐﻠﺴــﻴﻢ ﻫﺎﻳﭙﻮﮐﻠﻮراﻳ＀ د ﮐﻠﻮرﻳﻦ ﻣﺮﮐﺒﻮﻧﻪ دي ﭼ‪ ３‬د‬
‫ﺗﻌﻘﻴﻢ او داﻏﻮﻧﻮ ﻟﻪ ﻣﻴﻨ‪％‬ﻪ وړﻟﻮ ﻟﭙﺎره اﺳﺘﻌﻤﺎﻟﻴ‪８‬ي‪.‬‬
‫ﻳﻮرﻳﺎ ﻳﻮه ﻟﻪ ﻧﺎﻳﺘﺮوﺟﻦ ﻟﺮوﻧﮑﻮﻣﻬﻤﻮ ﺳﺮو ＇ﺨﻪ ده‪.‬‬
‫د ﻳﻮرﻳﺎ ﺳﺮه د دې ﮐﺒﻠﻪ ﭼ‪ ３‬ﭘﻪ ﺧﺎوره ﮐ‪ ３‬ﭘﻪ ﺁﺳﺎﻧﻲ ﺳﺮه ﭘﻪ اﻣﻮﻧﻴﺎ ﺑﺪﻟﻴ‪８‬ي‪ ،‬ﭼﺎودﻳﺪوﻧﮑﻰ ﺧﺎ‪請‬ﻴﺖ ﻧﻪ ﻟﺮي‪،‬‬
‫اور ﻧﻪ اﺧﻠﻲ او د اوﺳﻴﺪﻟﻮ ﭼﺎﭘﻴﺮﻳﺎل ﺗﻪ زﻳﺎن ﻧﻪ رﺳﻮي؛ ﻧﻮ ‪＄‬ﮑﻪ د اﺳﺘﻌﻤﺎل زﻳﺎت ‪＄‬ﺎﻳﻮﻧﻪ ﻟﺮي‪.‬‬
‫ﭘﻪ ‪請‬ﻨﻌﺖ ﮐ‪ ３‬ﻳﻮرﻳﺎ د اﻣﻮﻧﻴﺎ او ﮐﺎرﺑ‪ ０‬ډاى اﮐﺴــﺎﻳﺪ ﻟﻪ ‪－‬ﺎز ＇ﺨﻪ د زﻳﺎت ﻓﺸــﺎر ﭘﻪ واﺳﻄﻪ ﭘﻪ دوو ﭘ‪７‬اوﻧﻮ ﮐ‪３‬‬
‫ﭘﻪ ﻻس راوړي‪.‬‬
‫‪78‬‬
 ‫د ﺷﭙ‪８‬م ＇ﭙﺮﮐﻲ ﭘﻮ＊ﺘﻨ‪３‬‬
‫د ﺳﻤﻮ ﺟﻤﻠﻮ ﭘﻪ ﻣﻘﺎﺑﻞ ﮐ‪ ３‬د )س( ﺗﻮرى او د ﻧﺎﺳﻤﻮ ﺟﻤﻠﻮ ﭘﻪ ﻣﻘﺎﺑﻞ ﮐ‪ ３‬د )ﻧﺎ( ﺗﻮري وﻟﻴﮑﺊ‪.‬‬
‫(‬ ‫‪١‬ـ ﻟﺲ )‪ (١٠‬ﻋﻨﺼﺮه د ﻧﺒﺎﺗﺎﺗﻮ ‪ ٩٩٪‬وزن ﺗﺸﮑﻴﻠﻮي )‬
‫(‬ ‫‪٢‬ـ ﻧﺒﺎﺗﺎت د ﺧﭙﻠ‪ ３‬اړﺗﻴﺎ وړ ﮐﺎرﺑﻦ د ﺧﭙﻠﻮ ﭘﺎ‪１‬ﻮ ﭘﻪ واﺳﻂ ﭘﻪ ﻻس راوړي‪).‬‬
‫(‬ ‫‪٣‬ـ ﺳﺮې ﭘﻪ دوو ﻣﻬﻤﻮ ‪－‬ﺮوﭘﻮ ﻋﻀﻮي او ﻏﻴﺮ ﻋﻀﻮي وﻳﺸﻞ ﺷﻮي دي‪) .‬‬
‫(‬ ‫‪٤‬ـ ﻳﻮرﻳﺎ د ﻏﻴﺮ ﻋﻀﻮي ﺳﺮو ﻟﻪ دﻟ‪＇ ３‬ﺨﻪ ده‪) .‬‬
‫(‬ ‫‪ ٥‬ـ د ﺳﻮدﻳﻢ ﻫﺎﻳﭙﻮ ﮐﻠﻮراﻳ＀ )‪ (NaClO‬ﻣﺮﮐﺐ ＇ﺨﻪ د ﺗﻌﻘﻴﻢ ﻟﭙﺎره اﺳﺘﻔﺎده ﮐ‪８５‬ي‪) .‬‬
‫(‬ ‫‪ ٦‬ـ د ﺣﻴﻮاﻧﺎﺗﻮ ﻓﻀﻠﻪ ﻣﻮاد د ﻏﻴﺮ ﻋﻀﻮي ﺳﺮو ﻟﻪ دﻟ‪＇ ３‬ﺨﻪ دي‪).‬‬
‫(‬ ‫‪ ٧‬ـ د ﻧﺎﻳﺘﺮوﺟﻦ ﻋﻨﺼﺮ‪ ٪٤٦.٣‬د ﻳﻮرﻳﺎ ﺳﺮه ﺟﻮړ وي‪) .‬‬
‫ﻻﻧﺪې ﭘﻮ＊ﺘﻨ‪ ３‬ﭘﻪ ﻣﻨﺎﺳﺒﻮ ﮐﻠﻤﻮ ﭘﻮره ﮐ‪７‬ﺉ‪.‬‬
‫‪ ٨‬ـ د ) ‪＇ (NH 2 COONH 4‬ﺨﻪ د ﻳﻮ ﻣﺎﻟﻴﮑﻮل اوﺑﻮ اﻳﺴﺘﻠﻮ ﭘﻪ ﭘﺎﻳﻠﻪ ﮐ‪ ........ ３‬ﻣﺮﮐﺐ ﺟﻮړﻳ‪８‬ي‪.‬‬
‫‪٩‬ـ د ﻳﻮرﻳﺎ ﺳﺮه زﻣﻮﻧ‪ ８‬د ‪－‬ﺮان ﻫ‪５‬ﻮاد ﭘﻪ ‪ ...........‬وﻻﻳﺖ ﮐ‪ ３‬ﭘﻪ زﻳﺎﺗﻪ اﻧﺪازه ﺗﻮﻟﻴﺪﻳ‪８‬ي‪.‬‬
‫‪١٠‬ـ ‪ ................‬د ﻏﻴﺮ ﻋﻀﻮي ﻣﻬﻤﻮ ﺳﺮو ﻟﻪ ډﻟﻮ ＇ﺨﻪ ده‪.‬‬
‫ﻻﻧﺪې ﭘﻮ＊ـــﺘﻨﻮﺗﻪ ＇ﻠﻮر ‪＄‬ﻮاﺑﻪ ورﮐ‪ ７‬ﺷـــﻮﻳﺪي‪ ،‬د ﺳـــﻢ ‪＄‬ـــﻮاب د ﺗﻮري ﭘـــﻪ ﭼﺎﭘﻴﺮه داﻳﺮه‬
‫وﺑﺎﺳﺊ‪.‬‬
‫‪١١‬ـ د اوﺑﻮ ﺟﺬب د رﻳ‪＋‬ﻮ ﻟﻪ ﻻري د ﮐﻮﻣﻮ ﻋﻨﺼﺮوﻧﻮ ﭘﻪ واﺳﻄﻪ ﺑﺮاﺑﺮ ﻳ‪８‬ي؟‬
‫ب( ﻧﺎﻳﺘﺮوﺟﻦ او اﮐﺴﻴﺠﻦ‬ ‫اﻟﻒ( ﮐﺎرﺑﻦ او ﻓﺎﺳﻔﻮرس‬
‫د( ﮐﻠﻮرﻳﻦ او ﺳﻮدﻳﻢ‬ ‫ج( اﮐﺴﻴﺠﻦ او ﻫﺎﻳﺪروﺟﻦ‬
‫‪١٢‬ـ د ﻳﻮرﻳﺎ ﺳﺮې ﻓﻮرﻣﻮل ﮐﻮم ﻳﻮ د ﻻﻧﺪې ﻓﻮرﻣﻮﻟﻮﻧﻮ ＇ﺨﻪ دى؟‬
‫د( ‪NaOCl‬‬ ‫ج( ‪Ca (CN )2‬‬ ‫ب( ‪CO (NH 4 )2‬‬ ‫اﻟﻒ( ‪CO (NH 2 )2‬‬
‫‪١٣‬ـ دﮐﺎرﺑﻦ د ﻋﻨﺼﺮوﻧﻮ زﻳﺎﺗﻪ اﻧﺪازه د ﮐﻮم ﻣﺮﮐﺐ ﭘﻪ ﺑ‪２‬ﻪ د ﭘﺎ‪１‬ﻮ ﭘﻪ واﺳﻄﻪ ﺟﺬﻳ‪８‬ي؟‬
‫د( ‪NH 3‬‬ ‫ج( ‪NaOCl‬‬ ‫ب( ‪CaCO3‬‬ ‫اﻟﻒ( ‪CO 2‬‬
‫‪١٤‬ـ ﮐﻮم ﻣﺮﮐﺐ د ډﻧ‪６‬وﻧﻮ اوﺑﻮ د ﺗﻌﻘﻴﻢ ﻟﭙﺎره ﭘﻪ ﮐﺎروړل ﮐ‪８５‬ي؟‬
‫ب( ﺳﻮدﻳﻢ ﻫﺎﻳﭙﻮ ﮐﻠﻮراﻳ＀‬ ‫اﻟﻒ( ﺳﻮدﻳﻢ ﮐﻠﻮراﻳﺪ‬
‫د( ﻳﻮرﻳﺎ‬ ‫ج( اﻣﻮﻧﻴﺎ‬
‫ﻻﻧﺪې ﭘﻮ＊ﺘﻨ‪ ３‬ﺗﺸﺮﻳﺢ ﮐ‪７‬ﺉ‪.‬‬
‫‪١٥‬ـ ﻧﺒﺎﺗﺎت ＇ﻨ‪／‬ﻪ ﺧﭙﻞ ﻏﺬاﻳﻲ ﻣﻮاد )ﺧﻮاړه( ﭘﻪ ﻻس راوړي؟‬
‫‪١٦‬ـ وﻟﻲ ﮐﺮﻧﻴﺰو ‪＄‬ﻤﮑﻮ ﺗﻪ ﺳﺮې و رزﻳﺎﺗﻴ‪８‬ي؟‬
‫‪١٧‬ـ ﮐﻮم ﻋﻨﺼﺮوﻧﻪ د ﻧﺒﺎﺗﺎﺗﻮ ‪ %٩٩‬ﮐﺘﻠﻪ ﺟﻮړ وي؟‬
‫‪١٨‬ـ د ﻳﻮرﻳﺎ ﻻس ﺗﻪ راوړﻧﻪ دﮐﻴﻤﻴﺎوي ﻣﻌﺎدﻟﻮ ﭘﻪ واﺳﻄﻪ وﻟﻴﮑﺊ‪.‬‬
‫‪79‬‬
 ‫اووم ＇ﭙﺮﮐﻰ‬
‫ﺗﻴﺰاﺑﻮﻧﻪ او اﻟﻘﻠﻲ ‪－‬ﺎﻧﻲ‬
‫د اﮐﺴــﺎﻳﺪوﻧﻮ ﭘﻪ ＇ﭙﺮﮐﻲ )ﭘﻨ‪％‬ﻢ ＇ﭙﺮﮐﻲ( ﮐ‪ ３‬د ﺗﻴﺰاﺑﻮﻧﻮ او اﻟﻘﻠﻴﻮ د ﺟﻮړ＊ﺖ‬
‫ﭘﻪ ﻫﮑﻠﻪ ﭘﻪ ﻟﻨ‪ ６‬ډول ﺑﺤﺚ ﺷــﻮي و‪ ،‬اﻳﺎ ﮐﻠﻪ ﻣﻮ د ﺗﺮوو ﻣﺎﺳــﺘﻮ او ‪＄‬ﻴﻨﻮ ﺗﺮوو‬
‫ﻣﻴــﻮو؛ ﻟﮑﻪ ﻟﻴﻤﻮ‪ ،‬ﻣﺎﻟ＂ــﻪ‪ ،‬ﻧﺎرﻧﺞ او ﻧﻮرو ﭘﻪ ﻫﮑﻠﻪ ﻓﮑــﺮ ﮐ‪７‬ﻳﺪى؟ ﺗﻴﺰاﺑﻮﻧﻪ او‬
‫اﻟﻘﻠــﻲ ‪－‬ﺎﻧﻲ د ﮐﻴﻤﻴﺎوي ﻣﺮﮐﺒﻮﻧﻮ د ﻣﻬﻤــﻮ ‪請‬ﻨﻔﻮﻧﻮ ﻟﻪ دﻟ‪＇ ３‬ﺨﻪ دي‪＄ ،‬ﮑﻪ‬
‫د ور‪＄‬ﻴﻨــﻲ ژوﻧﺪ ﺳــﺮه ﻧﻴﻐﻴــﻲ اړﻳﮑﻲ ﻟﺮي او ﭘﻪ ‪請‬ﻨﻌــﺖ ﮐ‪ ３‬ﺿﺮوري ﮔ‪２‬ﻞ‬
‫ﮐﻴ‪８‬ي‪ .‬ﺑﺎﻳﺪ ﭘﻮه ﺷﻮ ﭼ‪ ３‬ﺗﻴﺰاﺑﻮﻧﻪ او اﻟﻘﻠﻲ ＇ﻪ ډول ﻣﻮاد دي؟ د ﻫﻐﻮ ﻋﻤﻮﻣﻲ‬
‫ﺧﻮاص ＇ﻪ ﺷــﻰ دي؟ او ＇ﻨ‪／‬ﻪ ﮐﻮﻻي ﺷــﻮ ﭼ‪ ３‬ﻫﻐﻪ ﻳــﻮ ﻟﻪ ﺑﻞ ＇ﺨﻪ ﺑ‪５‬ﻞ‬
‫ﮐ‪７‬و؟ ﺗﻴﺰاﺑﻮﻧﻪ او اﻟﻘﻠﻲ ‪－‬ﺎﻧﻲ د ﮐﻮﻣﻮ ﻣﻮادو ﭘﻪ واﺳــﻄﻪ ﭘﻴﮋﻧﺪﻻى ﺷــﻮ؟ ﺗﺎﺳ‪３‬‬
‫ﮐﻮﻻى ﺷــﺊ ﭼ‪ ３‬ددې ﻓﺼﻞ ﻟﻪ ﻟﻮﺳﺘﻠﻮ ＇ﺨﻪ وروﺳﺘﻪ دې ﭘﻮ＊ﺘﻨﻮ ﺗﻪ ‪＄‬ﻮاب‬
‫ورﮐ‪７‬ئ او د ﺗﻴﺰاﺑﻮﻧﻮ او اﻟﻘﻠﻴﻮ ﭘﻪ اړه ﺑﻪ ﻻزم ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت ﭘﻪ ﻻس راوړئ‪.‬‬
‫‪80‬‬
 ‫د ﺗﻴﺰاﺑﻮﻧﻮ او اﻟﻘﻠﻴﻮ ﺗﻌﺮﻳﻒ‬
‫د ﺗﻴﺰاب ﻳﺎ اﺳــﻴﺪ ﮐﻠﻤــﻪ )‪ (acid‬د ﻳﻮﻧﺎﻧﻲ ﮐﻠﻤ‪＇ (acidus) ３‬ﺨﻪ اﺧﻴﺴــﺘﻞ‬
‫)ﻣﺸﺘﻖ( ﺷﻮي ده ﭼ‪ ３‬ﻣﻌﻨﻰ ﻳ‪ ３‬ﺗﺮﻳﻮاﻟﻰ دى‪ .‬د اﻟﻘﻠﻲ ﮐﻠﻤﻪ )‪ (alkali‬ﻳﻮه ﻋﺮﺑﻲ‬
‫ﮐﻠﻤــﻪ ده ﭼــ‪ ３‬اﻳﺮو ﺗــﻪ وﻳﻞ ﮐﻴ‪８‬ي ﭼ‪ ３‬زﻳﺎﺗــﺮه د ﻟﺮ‪－‬ﻴﻮ اﻳﺮو ﺗﻪ ﭼ‪ ３‬د ﭘﻮﺗﺎﺷــﻴﻢ‬
‫ﮐﺎرﺑﻮﻧﻴﺖ ) ‪ ( 2C 3‬ﻟﺮوﻧﮑﻲ دي‪ ،‬ﻧﺴﺒﺖ ورﮐﻮل ﺷﻮي دى‪.‬‬
‫د ﺗﻴﺰاﺑﻮﻧﻮ د ﺧﺎص‪ ،‬ﺳﺎده او ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧ‪ ９‬ﺗﻌﺮﻳﻒ ﺳﻮﻳ‪６‬ﻧ‪ ９‬ﻣﺸﻬﻮر ﭘﻮه ﺳﻮاﻧﺖ ارﻳﻨﻮس‬
‫)‪ (Svante Arhenius‬داﺳ‪ ３‬ﺗﻮﺿﻴﺢ ﮐ‪７‬ي دي‪ .‬ﺗﻴﺰاﺑﻮﻧﻪ ﻫﻐﻪ ﻣﺮﮐﺒﻮﻧﻪ دي‬
‫ﭼــ‪ ３‬ﭘــﻪ اوﺑﻮ ﮐــ‪ ３‬د ﺣﻞ ﮐ‪５‬ﺪو ﭘﻪ وﺧﺖ ﮐــ‪ ３‬د ﻫﺎﻳﺪروﺟﻦ اﻳــﻮن )‪ (H+‬ﺟﻮړ‬
‫ﮐ‪７‬ى‪.‬‬
‫اﻟﻘﻠﻲ ﻫﻐﻪ ﻣﺮﮐﺒﻮﻧﻪ دي ﭼ‪ ３‬ﭘﻪ اوﺑﻮ ﮐ‪ ３‬د ﺣﻞ ﮐ‪５‬ﺪو ﭘﻪ وﺧﺖ د ﻫﺎﻳﺪرو ﮐﺴﺎﻳﺪ‬
‫‪-‬‬
‫اﻳﻮن ) ‪ (OH‬ﺗﻮﻟﻴﺪ ﮐ‪７‬ي‪.‬‬
‫د ﺗﻴﺰاﺑﻮﻧﻮ او اﻟﻘﻠﻴﻮ اوﺑﻠﻦ ﻣﺤﻠﻮﻟﻮﻧﻪ‬
‫ﺗﻴﺰاﺑﻮﻧــﻪ او اﻟﻘﻠــﻲ ‪－‬ﺎﻧ‪ ３‬ﭘﻪ اوﺑﻠﻨﻮ ﻣﺤﻠﻮﻟﻮﻧﻮ ﮐ‪ ３‬ﭘﻪ اﻳﻮﻧﻮﻧﻮ ！ﻮ！ﻪ ﮐﻴ‪８‬ي‪ .‬ﺗﻴﺰاﺑﻮﻧﻪ ﭘﻪ‬
‫ﺧﭙــﻞ اوﺑﻠﻦ ﻣﺤﻠﻮل ﮐ‪＇ ３‬ﺮﻧﮕﻪ ﭼ‪ ３‬ﻣﺨﮑ‪ ３‬د ﺗﻴﺰاﺑﻮﻧــﻮ ﭘﻪ ﺗﻌﺮﻳﻒ ﮐ‪ ３‬ووﻳﻞ‬
‫ﺷﻮل د ﻫﺎﻳﺪروﺟﻦ اﻳﻮن )‪ (H+‬د ﻣﻌﺎدﻟﻲ ﺳﺮه ﺳﻢ ﺟﻮړوى‪:‬‬
‫‪+‬‬
‫⎯⎯⎯ ) ( ‪C‬‬
‫‪2‬‬
‫→‬ ‫) (‪( ) + C −‬‬
‫ﻧﻮر ﻣﺮﮐﺒﻮﻧﻪ ﻫﻢ ﺷــﺘﻮن ﻟﺮي ﭼ‪ ３‬ﭘﻪ ﺧﭙﻞ ﺗﺮﮐﻴﺐ ﮐ‪ ３‬د ﻫﺎﻳﺪروﺟﻦ اﺗﻮم ﻧﻠﺮي؛‬
‫ﺧــﻮ د ﻫﻐــﻮ ﺗﻌﺎﻣﻞ ﻟﻪ اوﺑﻮ ﺳــﺮه ﺗﻴﺰاب ﺗﻮﻟﻴﺪوي ‪ ،‬ﭘــﻪ دي ﻣﻌﻨﻲ ﭼ‪ ３‬د ﻫﻐﻮى‬
‫اوﺑﻠﻦ ﻣﺤﻠﻮﻟﻮﻧﻪ د ﻫﺎﻳﺪروﺟﻦ د ﺁﻳﻮن ﻟﺮوﻧﮑﻲ دي؛ ﻧﻮ دا ډول ﻣﺮﮐﺒﻮﻧﻪ د ﺗﻴﺰاﺑﻲ‬
‫ﺧﺎ‪請‬ﻴﺖ ﻟﺮوﻧﮑﻲ دي؛ ﻟﮑﻪ‪ :‬ﮐﺎرﺑﻦ ډاى اﮐﺴﺎﻳﺪ ) ‪ (C 2‬او ﺳﻠﻔﺮ ډاى اﮐﺴﺎﻳﺪ‬
‫)‪:( 2‬‬
‫‪C‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪( )+‬‬ ‫‪2‬‬ ‫[→‬
‫⎯⎯ ) (‬ ‫‪2‬‬ ‫‪C‬‬ ‫‪3‬‬ ‫⎯⎯ ] ) (‬
‫→‬ ‫‪+‬‬
‫‪( )+ C‬‬ ‫‪−‬‬
‫‪3‬‬ ‫) (‬
‫‪-‬‬
‫اﻟﻘﻠﻲ ‪－‬ﺎﻧﻲ ﭘﻪ ﺧﭙﻞ اوﺑﻠﻦ ﻣﺤﻠﻮل ﮐ‪ ３‬د ﻫﺎﻳﺪروﮐﺴــﺎﻳﺪ ﺁﻳﻮن ) ‪ (OH‬د ﻻﻧﺪې‬
‫ﻣﻌﺎدﻟﻲ ﺳﺮه ﺳﻢ ﺟﻮړوى‪:‬‬
‫‪+‬‬ ‫‪−‬‬
‫⎯⎯⎯ ) (‬
‫‪2‬‬
‫→‬ ‫‪( )+‬‬ ‫) (‬
‫ﭘﻮﺗﺎﺷﻴﻢ ﻫﺎﻳﺪروﮐﺴﺎﻳﺪ‬ ‫د ﻫﺎﻳﺪروﮐﺴﺎﻳﺪ اﻳﻮن د ﭘﻮﺗﺎﺷﻴﻢ اﻳﻮن‬
‫‪81‬‬
 ‫‪-‬‬
‫اﻣﻮﻧﻴﺎ ﭘﻪ ﺧﭙﻞ ﺗﺮﮐﻴﺐ ﮐ‪ ３‬د ) ‪－ (OH‬ﺮوپ ﻧﻠﺮي‪ ،‬ﻟﻪ اوﺑﻮ ﺳــﺮه د ﺗﻌﺎﻣﻞ ﭘﻪ‬
‫وﺧﺖ ﮐ‪ ３‬د ﻫﺎﻳﺪروﮐﺴﺎﻳﺪ ﺁﻳﻮن ﺗﻮﻟﻴﺪوي او ﻳﻮه اﻟﻘﻠﻲ ﺷﻤﻴﺮل ﮐﻴ‪８‬ي‪:‬‬
‫‪+‬‬ ‫‪−‬‬
‫‪3‬‬ ‫‪( )+‬‬ ‫‪2‬‬ ‫⎯⎯ ) (‬
‫→‬ ‫‪4‬‬ ‫‪( )+‬‬ ‫) (‬
‫د اﻣﻮﻧﻴﺎ ‪－‬ﺎز‬ ‫اوﺑﻪ‬ ‫د اﻣﻮﻧﻴﻢ اﻳﻮن‬ ‫د ﻫﺎﻳﺪروﮐﺴﺎﻳﺪ اﻳﻮن‬
‫د ﻟﻮﻣ‪７‬ي او دوﻳﻢ ا‪請‬ﻠﻲ ‪－‬ﺮوپ د ﻓﻠﺰوﻧﻮ اﮐﺴــﺎﻳﺪوﻧﻪ؛ ﻟﮑﻪ‪ K2O :‬او ‪CaO‬‬
‫او ﻧﻮر د اوﺑﻮ ﺳــﺮه ﻳــ‪ ３‬ﺗﻌﺎﻣﻞ ﮐﻮي او ﭘﻪ ﭘﺎﻳﻠﻪ ﮐ‪ ３‬اﻟﻘﻠﻲ ﺟﻮړوي‪،‬د ﻳﺎدو ﺷــﻮو‬
‫اﮐﺴــﺎﻳﺪوﻧﻮ ﺗﻪ اﻟﻘﻠﻲ اﮐﺴﺎﻳﺪوﻧﻪ وﻳﻞ ﮐﻴ‪８‬ي ﭼ‪ ３‬ﻣﻮﻧ‪ ８‬ﻫﻐﻪ د اﮐﺴﺎﻳﺪوﻧﻮ ﭘﻪ ﻓﺼﻞ‬
‫ﮐ‪ ３‬ﻟﻮﺳﺘﻠﻲ دي‪.‬‬
‫ﭘﻪ‬ ‫او‬ ‫‪3‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪4‬‬ ‫ﻋــﺎدي ﺗﻴﺰاﺑﻮﻧــﻪ او اﻟﻘﻠﻲ ‪－‬ﺎﻧــ‪３‬؛ ﻟﮑﻪ‪C :‬‬
‫ﻻﻧﺪې ﻟﻮﻟﻮ‪:‬‬
‫د ﻣﺎﻟ‪／‬ـــﻲ ﺗﻴﺰاب ) ‪ : ( C‬دا ﺗﻴــﺰاب ﭼ‪ ３‬د ﻗﻮي ﺗﻴﺰاﺑﻮﻧــﻮ ﻟﻪ ډﻟ‪＇ ３‬ﺨﻪ‬
‫ﺷــﻤﻴﺮل ﮐ‪５‬ــ‪８‬ي‪ ،‬د ﻫﺎﻳﺪروﺟﻦ ﮐﻠﻮراﻳﺪ د ﻏﺎز او اوﺑﻮ ﻟﻪ ﺗﻌﺎﻣﻞ ＇ﺨﻪ ﺗﺮ ﻓﺸــﺎر‬
‫ﻻﻧــﺪې ﺗﻮﻟﻴﺪﻳــ‪８‬ي‪ .‬دا ﺗﻴــﺰاب د ﻧﻠﻮﻧﻮ د ﻣﻨــ‪ ，‬د ﭘﺎﮐﻮﻟﻮ ﻟﭙﺎره ﭼ‪ ３‬د ﮐﻠﺴــﻴﻢ‬
‫ﮐﺎرﺑﻮﻧﻴ＂ﻮ ＇ﺨﻪ ﺟﻮړ ﺷﻮي دي‪ ،‬اﺳﺘﻌﻤﺎﻟﻴ‪８‬ي‪.‬‬
‫د ﻫﺎﻳﺪروﺟــﻦ ﮐﻠﻮراﻳﺪ ‪－‬ﺎز او اوﺑﻮ ﺗﻌﺎﻣﻞ ﭘﻪ ﻻﻧــﺪي ﻣﻌﺎدﻟﻲ ﮐ‪ ３‬ﻟﻴﺪل ﮐﻴ‪８‬ي‪،‬‬
‫ددي ﺗﻌﺎﻣﻞ ﺳﺮه ﺳــﻢ ﻫﺎﻳﺪروﺟﻦ ﮐﻠﻮراﻳﺪ ﭘﻪ اوﺑﻮ ﮐ‪ ３‬د ﻫﺎﻳﺪروﺟﻦ او ﮐﻠﻮرﻳﻦ‬
‫ﭘﻪ اﻳﻮﻧﻮﻧﻮ ！ﻮ！ﻪ ﮐﻴ‪８‬ي‪:‬‬
‫‪+‬‬
‫⎯⎯⎯ ) ( ‪C‬‬
‫‪2‬‬
‫→‬ ‫) (‪( ) + C −‬‬
‫د‪－‬ﻮ‪－‬ـــ‪７‬و ﺗﻴﺰاب ) ‪ : ( 2 4‬دا ﺗﻴﺰاب دﺳــﻠﻔﺮﺗﺮاى اﮐﺴــﺎﻳﺪ ) ‪( 3‬‬
‫ﮔﺎز ﺗﻌﺎﻣﻞ ﻟﻪ اوﺑﻮ ﺳــﺮه د ﻓﺸــﺎر ﻻﻧﺪې ﺗﻮﻟﻴﺪﻳ‪８‬ي‪ .‬زﻳﺎﺗﺮه د ﻣﻮ！ﺮو ﭘﻪ ﺑ＂ﺮﻳﻮ او د‬
‫‪請‬ﻨﻌﺖ ﭘﻪ ﻧﻮرو ﺑﺮﺧﻮ ﮐ‪ ３‬ور ＇ﺨﻪ ﮐﺎر اﺧﻴﺴﺘﻞ ﮐﻴ‪８‬ي‪:‬‬
‫‪3‬‬ ‫‪( )+‬‬ ‫‪2‬‬ ‫⎯⎯⎯ ) (‬
‫→‬ ‫‪2‬‬ ‫‪4‬‬ ‫) (‬
‫اﻣﻮﻧﻴـــﺎ ) ‪ : ( 3‬د اﻣﻮﻧﻴــﺎ ‪－‬ﺎز ﺗﻴﺰ او ﺗﺨﺮﻳﺶ ﮐﻮوﻧﮑﻰ ﺑــﻮى ﻟﺮى‪ .‬د ﭘﻮرﺗﻪ‬
‫ﺗﻮﺿﻴﺤﺎﺗﻮ ﭘﻪ ﺑﻨﺴ＀ ﻳﻮه اﻟﻘﻠﻲ دي‪ ،‬دا ﻣﺮﮐﺐ د ﻫﺎﻳﺪروﺟﻦ او ﻧﺎﺗﻴﺮوﺟﻦ د ﻧﻴﻎ‬
‫ﺗﻌﺎﻣﻞ ﭘﻪ ﺑﻨﺴــ＀ ﻟﻪ ﻓﺸــﺎر او ﺗﻮدوﺧﻲ ﻻﻧﺪې ﺣﺎ‪請‬ﻠﻴ‪８‬ي او د ﻳﻮرﻳﺎ د ﮐﻴﻤﻴﺎوي‬
‫ﺳــﺮې ﭘﻪ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﮐ‪ ３‬ﺑﻨﺴــ＂ﻴﺰ وﻧ‪６‬ه ﻟﺮي‪ .‬ﻟﻪ ﻧﻴﮑﻪ ﻣﺮﻏﻪ زﻣﻮږ ﭘﻪ ‪－‬ﺮان ﻫ‪５‬ﻮاد ﮐ‪ ３‬د‬
‫ﻣﺰارﺷﺮﻳﻒ د ﺳﺮې او ﺑﺮ‪＋４‬ﻨﺎ ﭘﻪ ﻓﺎﺑﺮﻳﮑﻲ ﮐ‪ ３‬ﭘﻪ ﺗﻘﺮﻳﺒﻲ ﺗﻮ‪－‬ﻪ ﮐﻠﻨﻰ ﺗﻮﻟﻴﺪ ‪٢٨‬‬
‫زره ！ﻨﻮﺗﻪ رﺳﻴ‪８‬ي‪.‬‬
‫ﻓﺸﺎر ﺣﺮارت او ﮐﺘﻠﺴﺖ‬
‫‪82‬‬
 ‫‪2‬‬ ‫‪( )+3‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪( ) ⎯⎯→ 2‬‬ ‫‪3‬‬ ‫) (‬
‫‪ :‬ﻟﻪ ﺳﻮدﻳﻢ ﻫﺎﻳﺪروﮐﺴــﺎﻳﺪ ＇ﺨﻪ د ﮐﺎﻏﺬ ﺟﻮړوﻟﻮ ﭘﻪ ‪請‬ﻨﻌﺖ او د‬ ‫ﺳـــﻮدﻳﻢ ﻫﺎﻳﺪروﮐﺴـــﺎﻳﺪ‬
‫ﻓﻠﺰي ﺳــﻮدﻳﻢ ﭘﻪ ﺑﺮاﺑﺮوﻟﻮ ﮐ‪ ３‬اﺳــﺘﻔﺎده ﮐﻴ‪８‬ي‪＇ ،‬ﺮﻧ‪／‬ﻪ ﭼ‪ ３‬د اﻟﻘﻠﻴﻮ ﭘﻪ ﺗﻌﺮﻳﻒ ﮐ‪ ３‬وﻳﻞ ﺷــﻮي دي‪ :‬اﻟﻘﻠﻲ‬
‫ﻫﻐﻪ ﻣﻮاد دي ﭼ‪ ３‬ﭘﻪ اوﺑﻠﻦ ﻣﺤﻠﻮل ﮐ‪ ３‬د ﻫﺎﻳﺪروﮐﺴــﺎﻳﺪ ﺁﻳﻮﻧﻮﻧﻪ ﺟﻮړ وي‪ .‬دا اﻟﻘﻠﻲ د ﺳــﻮدﻳﻢ اﮐﺴــﺎﻳﺪ او‬
‫اوﺑﻮ ﻟﻪ ﻧﻴﻎ ﺗﻌﺎﻣﻞ ＇ﺨﻪ ﺟﻮړﻳ‪８‬ي‪:‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪( )+‬‬ ‫‪2‬‬ ‫⎯⎯ ) (‬
‫‪→2‬‬ ‫) (‬
‫د ﺗﻴﺰاﺑﻮﻧﻮ او اﻟﻘﻠﻲ ‪－‬ﺎﻧﻮ ﺧﻮاص‬
‫د ﺗﻴﺰاﺑﻮﻧﻮ ﻓﺰﻳﮑﻲ ﺧﻮاص‪ :‬ﺗﻴﺰاﺑﻮﻧﻪ د ＇ﻮ ﮔ‪６‬و ﺧﻮا‪請‬ﻮ ﻟﺮوﻧﮑﻲ دي‪ ،‬ﺗﺎﺳ‪ ３‬ﺑﻪ د دوي ‪＄‬ﻴﻨ‪ ３‬ﺧﻮاص‬
‫ﭘﻪ دې ﺑﺮﺧﻪ ﮐ‪ ３‬زده ﮐ‪７‬ئ‪.‬‬
‫ﺗﻴﺰاﺑﻮﻧـــﻪ د ﺗﺮﻳـــﻮ ﺧﻮﻧﺪ ﻟﺮوﻧﮑﻲ دي‪ :‬ﮐﻪ ﺗﺎﺳــ‪ ３‬ﻟﻴﻤﻮ ＇ﮑﻠﻰ وي) )‪ (٧ -١‬ﺷــﮑﻞ (د ﺗﻴﺰاﺑﻮ ﺗﺮﻳﻮ‬
‫ﺧﻮﻧﺪ ﺑﻪ ﻣﻮ ﺣﺲ ﮐ‪７‬ى وي‪ .‬ﺗﻴﺰاﺑﻮﻧﻪ د ﺗﺮوې ﻣﺰې ﭘﻪ‬
‫ﺑﻨﺴ＀ ﭘﻴﮋﻧﺪل ﮐ‪８５‬ي‪.‬‬
‫د ﻟﻴﻤــﻮ ﺗﺮﻳــﻮ ﺧﻮﻧﺪ ﭘــﻪ دوي ﮐ‪ ３‬د ﻟﻴﻤــﻮ د ﮐﻮرﻧ‪９‬‬
‫ﻣﻴﻮي د ﺳــﺘﺮﻳﮏ ﺗﻴﺰاب ﺷﺘﻮن ＊ــﻴﻲ‪ .‬ﻧﻮر ﺧﻮاړه؛‬
‫ﻟﮑــﻪ‪ :‬ﭘ‪＋‬ــ‪) ９‬رواش(‪ ،‬ﺁﭼﺎر او ﻣﺎﺳــﺘﻪ ﺗﺮ ﻳﻮ ﺧﻮﻧﺪ‬
‫ﻟﺮي‪ .‬ددې ﺧﻮړو ﺗﺮﻳﻮ ﺧﻮﻧﺪ د ﻳﻮ ډول ﻣﻮادو ﺷــﺘﻮن‬
‫دى ﭼ‪ ３‬د ﺗﻴﺰاﺑﻮﻧﻮ ﭘﻪ ﻧﻮم ﻳﺎدﻳ‪８‬ي‪.‬‬
‫ﻳﻮ ﺷــﻤﻴﺮ زﻳﺎت ﻣﺮﮐﺒﻮﻧﻪ ﺷﺘﻮن ﻟﺮي ﭼ‪ ３‬د ﺗﻴﺰاﺑﻮ ﭘﻪ‬
‫ﺗﻮﻟ‪／‬ــﻲ ﭘﻮرې اړه ﻟﺮي ‪ ،‬ﻫﻐﻪ ﺑﺎﻳﺪ وﻧﻪ ＇ﮑﻞ ﺷــﻲ‪،‬‬
‫‪＄‬ﮑﻪ ﺗﺨﺮﻳﺶ ﮐﻮوﻧﮑﻲ دي‪ .‬ﺗﻴﺰاﺑﻮﻧﻪ د ﺑﺪن اﻧﺴﺎج‪،‬‬
‫ﻣﻨﺴــﻮﺟﺎت او ﻧــﻮر ﻣﻮاد ﺗﺨﺮﻳﺒــﻮي او ﻟﻪ ﻣﻨ‪％‬ﻪ ﻳ‪３‬‬
‫وړي‪＄ ،‬ﻴﻨــ‪ ３‬ﺗﻴﺰاﺑﻮﻧﻪ زﻫﺮي وي او د اﺳــﺘﻌﻤﺎل ﭘﻪ‬
‫وﺧﺖ ﮐ‪ ３‬ﺑﺎﻳﺪ زﻳﺎت اﺣﺘﻴﺎط ور ﺳﺮه وﺷﻲ‪.‬‬
‫)‪ (٧-١‬ﺷﮑﻞ د ﻟﻴﻤﻮ ﺗﺮﻳﻮﺧﻮﻧﺪ ﺣﺲ ﮐﻮل‬
‫‪83‬‬
 ‫ﮐ‪７‬ﻧﻪ‬
‫د ﺧﻮراﮐﻲ ﻣﻮادو ﻟﺴﺖ ﮐﻮل ﭼ‪ ３‬د ﺗﻴﺰاﺑﻮﻧﻮ ﻟﺮوﻧﮑﻲ دي‪.‬‬
‫ﺗﺎﺳ‪ ３‬د ﺧﻮراﮐﻲ ﻣﻮادو ﻟﺴﺖ د ﻣﻴﻮو ﭘﻪ ﺷﻤﻮل ﭼ‪ ３‬ﭘﻪ ﮐﻮر ﻳﺎ ﻣﺤﻴﻂ ﮐ‪ ３‬ﻣﻮ ﺧﻮړﻟﻲ ﻳﺎ ﻟﻴﺪﻟﻲ وي ﭼ‪ ３‬د ﺗﻴﺰاﺑﻮ ﻟﺮوﻧﮑﻲ وي ‪ ،‬ﺗﺮﺗﻴﺐ‬
‫او ﭘﻪ ！ﻮﻟ‪／‬ﻲ ﮐ‪ ３‬ﻳ‪ ３‬وﻟﻮﻟﺊ‪.‬‬
‫‪ ٧ -١‬ﺟﺪول د ‪＄‬ﻴﻨﻮ ﺗﻴﺰاﺑﻮﻧﻮ ﺷﺘﻮن ﭘﻪ ﺧﻮراﮐﻲ ﻣﻮادو ﮐ‪:３‬‬
‫دﺧﻮاړو ډول‬ ‫ﺗﻴﺰاب‬
‫د ﺳﻴﺘﺮوس ﻣﻴﻮى) د ﻟﻴﻤﻮ ﮐﻮرﻧ‪(９‬‬ ‫د ﺳﺘﺮﻳﮏ ﺗﻴﺰاب‬
‫ﺳﺮﮐﻪ‬ ‫د ﺳﺮﮐﻰ ﺗﻴﺰاب‬
‫ﻣﺎﺳﺘﻪ‬ ‫د ﻟﮑﺘﻴﮏ ﺗﻴﺰاب‬
‫د ﻟﻴﻤﻮ د ﮐﻮرﻧ‪ ９‬ﻣﻴﻮې‬ ‫د ﺳﮑﺎر ﺑﻴﮏ ﺗﻴﺰاب‬
‫ﺷﺮﺑﺘﻮﻧﻪ‬
‫(‬ ‫‪2‬‬ ‫‪C‬‬ ‫‪3‬‬ ‫د ﮐﺎر ﺑﻮﻧﻴﮏ ﺗﻴﺰاب )‬
‫ﻧﻮر ﺗﻴﺰاﺑﻮﻧﻪ ﭼ‪ (٧-٢) ３‬ﺟﺪول ﮐ‪＊ ３‬ﻮدل ﺷﻮي دي‪ .‬ﺗﺨﺮﻳﺶ ﮐﻮوﻧﮑﻲ دي ﻧﻮ د‬
‫اﺳﺘﻌﻤﺎل ﭘﻪ وﺧﺖ ﮐ‪ ３‬ﺑﺎﻳﺪ اﺣﺘﻴﺎط وﮐ‪７‬و‪.‬‬
‫‪ ٧ -٢‬ﺟﺪول ‪＄‬ﻴﻨ‪ ３‬ﺗﺨﺮﻳﺶ ﮐﻮوﻧﮑﻲ ﺗﻴﺰاﺑﻮﻧﻪ‬
‫ﮐﻴﻤﻴﺎوي ﻓﻮرﻣﻮل‬ ‫د ﺗﻴﺰاﺑﻮ ﻧﻮم ﭘﻪ ﭘ‪＋‬ﺘﻮ‬ ‫د ﺗﻴﺰاب ﻧﻮم ﭘﻪ اﻧ‪／‬ﻠﻴﺴﻲ‬
‫‪C‬‬ ‫د ﻣﺎﻟ‪／‬ﻰ ﺗﻴﺰاب‬ ‫‪Hydrochloric acid‬‬
‫ﻫﺎﻳﺪرو ﺑﺮوﻣﻴﮏ اﺳﻴﺪ‬ ‫‪Hydrobromic acid‬‬
‫د ＊ﻮري ﺗﻴﺰاب‬ ‫‪Nitric acid‬‬
‫‪3‬‬
‫د ‪－‬ﻮ‪７－‬و ﺗﻴﺰاب‬ ‫‪Sulfuric acid‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪4‬‬
‫ﻓﺎﺳﻔﻮرﻳﮏ اﺳﻴﺪ‬ ‫‪Phosphoric acid‬‬
‫‪3‬‬ ‫‪4‬‬
‫‪84‬‬
 ‫ﮐ‪７‬ﻧﻪ‬
‫د ﺗﻴﺰاﺑﻮﻧﻮ ﭘﻴﮋﻧﺪﻧﻪ‬
‫د اړﺗﻴﺎ وړ ﻟﻮازم او ﻣﻮاد‪ :‬ازﻣﻴ‪＋‬ﺘﻲ ﻧﻞ‪＊ ،‬ﻴ‪＋‬ﻪ ﻳﻲ ﻣﻴﻠﻪ‪،‬‬
‫د ﻟﺘﻤﺲ ﺁﺑﻲ ﮐﺎﻏﺬ‪ ،‬د ﻣﺎﻟ‪／‬ﻲ‪－ ،‬ﻮ‪７－‬و او ﺳﺮﮐﻲ ﺗﻴﺰاﺑﻮﻧﻮ ﻧﺮي‬
‫)رﻗﻴﻖ( ﻣﺤﻠﻮﻟﻮﻧﻪ او ﻣﻘﻄﺮى اوﺑﻪ‪.‬‬
‫ﮐ‪７‬ﻧـــﻼره‪＇ :‬ﻮ ﻣﻠﻲ ﻟﻴﺘﺮه د ‪ HCl‬ﻣﺤﻠﻮل ﭘﻪ ﻳﻮ ازﻣﻴ‪＋‬ــﺘﻲ ﻧﻞ‬
‫ﮐ‪ ３‬واﭼﻮئ‪ ،‬د ＊ﻴ‪＋‬ــﻪ ﻳﻲ ﻣﻴﻠﻲ ﭘﻪ وﺳــﻴﻠﻪ ﻳﻮ ＇ﺎ＇ﮑﻰ د ‪HCl‬‬
‫ﻣﺤﻠﻮل د ﻟﺘﻤﺲ ﭘــﺮ ﮐﺎﻏﺬ واﭼﻮئ او د ﮐﺎﻏﺬ د رﻧ‪ ，‬ﺑﺪﻟﻮن ﻳﺎد‬
‫داﺷــﺖ ﮐ‪７‬ئ‪ ،‬وروﺳــﺘﻪ ＊ﻴ‪＋‬ــﻪ ﻳﻲ ﻣﻴﻠﻪ د ﻣﻘﻄﺮو اوﺑﻮ ﭘﻪ واﺳﻄﻪ‬
‫وﻣﻴﻨ‪％‬ﻲ‪ ،‬ﭘﻪ ﭘﻮرﺗﻪ ډول د ‪－‬ﻮ‪７－‬و او ﺳــﺮﮐ‪ ３‬ﭘﻪ ﺗﻴﺰاﺑﻮﻧﻮ ﺑﺎﻧﺪې ﻫﻢ‬
‫ﺗﺠﺮﺑــﻪ ﺗﮑﺮار ﮐ‪７‬ئ‪ ،‬ﺧﭙﻠﻲ ﻟﻴﺪﻧ‪ ３‬وﻟﻴﮑﺊ او ﻻﻧﺪې ﭘﻮ＊ــﺘﻨ‪ ３‬ﺗﻪ‬
‫‪＄‬ﻮاب ورﮐ‪７‬ي‪.‬‬
‫ﺁﻳﺎ ﺗﻴﺰاﺑﻮﻧﻪ د ﻟﺘﻤﺲ ﭘﺮ ﮐﺎﻏﺬ ﻳﻮ ډول اﻏﻴﺰه ﮐﻮي؟‬
‫)‪ (7-2‬ﺷﻜﻞ ﺩ ﺗﻴﺰﺍﺑﻮﻧﻮ ﭘﻴﮋﻧﺪﻝ ﺩ ﺍﺑﻲ ﻟﺘﻤﺲ ﭘﻪ ﻭﺍﺳﻄﻪ‬
‫د ﺗﻴﺰاﺑﻮﻧﻮ ﮐﻴﻤﻴﺎوي ﺧﻮاص‬
‫ﺗﻴﺰاﺑﻮﻧﻪ ﻟﻪ ‪＄‬ﻴﻨﻮ ﻓﻠﺰوﻧﻮ ﺳﺮه ﺗﻌﺎﻣﻞ ﮐﻮي‪ ،‬ﻧﻮ د ﺗﻴﺰاﺑﻮﻧﻮ ﻫﺎﻳﺪروﺟﻦ د ﻓﻠﺰ ﭘﻪ واﺳﻄﻪ ﻟﻪ ﻻﻧﺪې ﻣﻌﺎدﻟ‪ ３‬ﺳﺮه ﺳﻢ‬
‫ﺑ‪＄ ３‬ﺎﻳﻪ ﮐ‪８５‬ي‪.‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪( )+2 C ( )→2‬‬ ‫‪C ( )+‬‬ ‫‪2‬‬ ‫) (‬
‫ﮐ‪７‬ﻧﻪ‬
‫د ﻣﺎﻟ‪／‬ﻲ ﺗﻴﺰاﺑﻮ) ‪ (HCl‬ﻧﺮي ﻣﺤﻠﻮل ﺗﻌﺎﻣﻞ د ﻣ‪／‬ﻨﻴﺰﻳﻢ ﻟﻪ ﻓﻠﺰ ﺳﺮه‬
‫د اړﺗﻴﺎ وړ ﻟﻮازم او ﻣﻮاد‪ :‬د ﻣ‪／‬ﻨﻴﺰﻳﻢ ﺳﻴﻢ‪ ،‬د ‪ HCl‬ﻧﺮى ﻣﺤﻠﻮل‪ ،‬ازﻣﻴ‪＋‬ﺘﻲ ﻧﻞ‪ ،‬درﺟﻪ ﻟﺮوﻧﮑﻰ ﺳﻠﻨﺪر ﭼ‪ ١٠mL ３‬ﺣﺠﻢ ﻟﺮي‪.‬‬
‫ﮐ‪７‬ﻧﻼره‪ ٥mL :‬د ﻣﺎﻟ‪ ３／‬ﺗﻴﺰاب ﭘﻪ ﻳﻮه ازﻣﻴ‪＋‬ــﺘﻲ ﻧﻞ ﮐ‪ ３‬واﭼﻮئ‪ ،‬وروﺳــﺘﻪ ﻳﻮه ！ﻮ！ﻪ ﻣ‪／‬ﻨﻴﺰﻳﻢ ﭘﻪ ﻳﻮه ازﻣﻴ‪＋‬ــﺘﻲ ﻧﻞ ﮐ‪３‬‬
‫ﭼ‪ ３‬د ‪ HCl‬ﻟﺮوﻧﮑﻲ وي‪ ،‬واﭼﻮئ او ﻳﻮ رو＊ــﺎﻧﻪ اورﻟ‪／‬ﻴﺖ د ﻳﺎد ﺷــﻮي ازﻣﻴ‪＋‬ــﺘﻲ ﻧﻞ ﻟﻪ ﭘﺎﺳــﻪ ﮐﻴ‪８‬دئ‪ .‬ﺧﭙﻠ‪ ３‬ﻟﻴﺪﻧ‪３‬‬
‫وﻟﻴﮑﺊ او ﻻﻧﺪې ﭘﻮ＊ﺘﻨﻮ ﺗﻪ ﻫﻢ ‪＄‬ﻮاب ورﮐ‪７‬ئ‪:‬‬
‫‪ -١‬ﺁﻳﺎ ﻣﻨ‪ ＃‬ﺗﻪ راﻏﻠﻰ ‪－‬ﺎز ﭘﻪ رو＊ﺎﻧﻪ ﻟﻤﺒﻪ ﺳﻮ‪＄‬ﻴ‪８‬ي؟‬
‫ﺳﺮه ﺗﻌﺎﻣﻞ ﮐﻮي؟‬ ‫او ‪3‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪ -٢‬ﺁﻳﺎ ﻣ‪／‬ﻨﻴﺰﻳﻢ ﻟﻪ ‪4‬‬
‫‪ -٣‬ﭘﻪ ﺗﻌﺎﻣﻞ ﮐ‪ ３‬ﺗﻮﻟﻴﺪ ﺷﻮى ‪－‬ﺎز ＇ﻪ ﻧﻮﻣﻴ‪８‬ي‪.‬‬
‫‪ -٤‬د ﻣ‪／‬ﻨﻴﺰﻳﻢ د ﺗﻌﺎﻣﻞ ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﻟﻪ ‪ HCl‬ﺳﺮه وﻟﻴﮑﺊ‪.‬‬
‫‪85‬‬
 ‫ﺗﻴﺰاﺑﻮﻧﻪ ﺑﺮ‪＋４‬ﻨﺎ ﺗﻴﺮوي‬
‫ﻫﻐﻪ ﻣﻮاد ﭼ‪ ３‬ﭘﻪ اوﺑﻮ ﮐ‪ ３‬ﺣﻞ او ﭘﻪ اﻳﻮﻧﻮﻧﻮ ﺗﻮﺗﻪ ﺷﻲ‪ ،‬دا ﻣﻮاد د اﻟﮑﺘﺮوﻟﻴﺘﻮﻧﻮ ﭘﻪ ﻧﻮم ﻳﺎدﻳ‪８‬ي او د ﻫﻐﻮى اوﺑﻠﻦ‬
‫ﻣﺤﻠﻮل ﺑﺮ‪＋４‬ﻨﺎ ﺗﻴﺮوي؛ ﻟﮑﻪ ﺗﻴﺰاﺑﻮﻧﻪ‪ ،‬اﻟﻘﻠﻲ او ﻣﺎﻟ‪／‬ﻲ‪ .‬ﻫﻐﻪ ﻣﻮاد ﭼ‪ ３‬ﭘﻪ اوﺑﻮ ﮐ‪ ３‬ﭘﻪ ﺁﻳﻮﻧﻮﻧﻮ د ！ﻮ！ﻪ ﮐﻴﺪو وړﻧﻪ‬
‫وي‪ ،‬د ﻏﻴﺮ اﻟﮑﺘﺮوﻟﻴﺖ ﭘﻪ ﻧﻮم ﻳﺎدﻳ‪８‬ي‪ ،‬د ﻫﻐﻮى ﻣﺤﻠﻮﻟﻮﻧﻪ ﺑﺮ‪＋４‬ﻨﺎ ﻧﻪ ﺗﻴﺮوي‪.‬‬
‫ﭼ‪ ３‬ﺑﻴﻠ‪／‬ﻲ ﻳ‪ ３‬ﺑﻮره‪ ،‬اﻟﮑﻮل او ﻧﻮر دي‪.‬‬
‫ﮐ‪７‬ﻧﻪ‬
‫ﻣﺤﻠﻮل ﺑﺮﻳ‪＋‬ﻨﺎ ﺗﻴﺮوﻧﻪ‬ ‫‪2‬‬ ‫د ‪O4‬‬
‫د اړﺗﻴﺎ وړ ﻟﻮازم او ﻣﻮاد‪ :‬د ‪ 2 4‬ﻧﺮى ﺗﻴﺰاب‪ ،‬ﺑﻴﮑﺮد‬
‫‪ ٢٠٠mL‬ﭘﻪ ﻇﺮﻓﻴﺖ‪ ،‬ﺑ＂ﺮى‪ ،‬وړوﮐﻰ ‪－‬ﺮوپ‪ ،‬د ﺑﺮ‪＋４‬ﻨﺎ ﻫﺎدي ﺳﻴﻢ‪٢،‬‬
‫داﻧ‪ ３‬ﮐﺎرﺑﻨﻲ اﻟﮑﺘﺮودوﻧﻪ‪.‬‬
‫ﮐ‪７‬ﻧـــﻼره‪ ١٠٠mL :‬ﻳﺎد ﺷــﻮي ﺗﻴﺰاب ﭘﻪ ﻳــﻮه ‪ ٢٠٠mL‬ﺑﻴﮑﺮ ﮐ‪３‬‬
‫واﭼﻮئ‪ .‬وروﺳــﺘﻪ دوه داﻧﻲ ﮐﺎرﺑﻨــﻲ اﻟﮑﺘﺮودوﻧﻪ د ﺗﻴﺰاﺑﻮ ﭘﻪ ﻣﺤﻠﻮل ﮐ‪３‬‬
‫ور دﻧﻨﻪ ﮐ‪７‬ئ‪ .‬د ﺑﺮﻳ‪＋‬ــﻨﺎ ﺗﻴﺮوﻧﮑﻲ ﺳــﻴﻢ ﭘﻪ واﺳــﻄﻪ ﻟﻪ ﺑ＂ﺮى ﺳﺮه ﭼ‪ ３‬ﭘﻪ‬
‫)‪ (٧-٣‬ﺷﮑﻞ ﮐ‪＊ ３‬ﻮدل ﺷﻮﻳﺪي‪ ،‬وﻧ‪＋‬ﻠﻮئ‪ .‬ﺧﭙﻠ‪ ３‬ﻟﻴﺪﻧ‪ ３‬وﻟﻴﮑﺊ‪ .‬او‬
‫ﻻﻧﺪې ﭘﻮ＊ﺘﻨﻮ ﺗﻪ ‪＄‬ﻮاب ورﮐ‪７‬ئ‪.‬‬
‫‪ -١‬ﺁﻳﺎ ‪－‬ﺮوپ رو＊ﺎﻧﻪ ﺷﻮ؟‬
‫‪ -٢‬ﺁﻳﺎ د ﺗﻴﺰاب ﻣﺤﻠﻮل ﺑﺮ‪＋４‬ﻨﺎ ﺗﻴﺮوي؟‬
‫)‪ (٧-٣‬ﺷﮑﻞ د ‪－‬ﻮ‪７－‬و ﺗﻴﺰاﺑﻮ ﺑﺮ‪＋４‬ﻨﺎ ﺗﻴﺮﻳﺪﻧﻰ ＊ﻮدﻧﻪ‬
‫ﮐﻠﻪ ﭼ‪ ３‬ﺗﻴﺰاب ﭘﻪ اوﺑﻮ ﮐ‪ ３‬ﺣﻞ ﺷــﻲ‪ ،‬ﺟﻼ ﮐﻴ‪８‬ي او ﺁﻳﻮﻧﻮﻧﻪ ﺟﻮړﻳ‪８‬ي‪ ،‬ﺁﻳﻮﻧﻮﻧﻪ ﭼﺎرج ﻟﺮوﻧﮑﻲ ذري دي ‪ ،‬ﻟﻪ‬
‫‪+‬‬
‫دي ﮐﺒﻠﻪ د ﺑﺮ‪＋４‬ﻨﺎ ﺗﻴﺮﻳﺪﻧ‪ ３‬ﻻﻣﻞ ‪－‬ﺮ‪＄‬ﻲ‪ ،‬د ﻫﺎﻳﺪروﺟﻦ ﻣﺜﺒﺖ اﻳﻮن ) ‪ (H‬د ﭘﺮوﺗﻮن ﭘﻪ ﻧﻮم ﻫﻢ ﻳﺎدﻳ‪８‬ي‪ ،‬ﭘﻮرﺗﻨﻰ‬
‫‪86‬‬
‫ﺗﻌﺮﻳــﻒ دا ﻣﻌﻨﻰ ﻧــﻪ ورﮐﻮي ﭼ‪ ３‬ﻫﺎﻳﺪروﺟﻦ ﻟﺮوﻧﮑﻲ ！ﻮل ﻣﺮﮐﺒﻮﻧﻪ دې ﺗﻴﺰاﺑﻮﻧــﻪ وي؛ د ﺑﻴﻠ‪ ３／‬ﭘﻪ ډول‪ :‬ﮐﻠﻪ‬
‫ﭼ‪ ３‬داي اﻳﺘﺎﻳﻞ اﻳﺘﺮ )‪ (C2H5OC2H5‬ﭘﻪ اوﺑﻮ ﮐ‪ ３‬ﺣﻞ ﺷﻲ ﭘﻪ ﺁﻳﻮﻧﻮﻧﻮ ﻧﻪ ﺟﻼ ﮐﻴ‪８‬ي ﻧﻮ ﻟﻪ دې ﮐﺒﻠﻪ د ﺗﻴﺰاﺑﻮﻧﻮ‬
‫ﭘﻪ ډﻟﻪ ﮐ‪ ３‬ﻧﻪ ﺷﻤﻴﺮل ﮐﻴ‪８‬ي‪.‬‬
‫)‪ (٧-٤‬ﺷــﮑﻞ ﭘﻪ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﺳﺮه ﻟﻪ ＊ﻲ‬
‫ﺧــﻮا ＇ﺨــﻪ ﮐﻴ‪２‬ــ‪ ３‬ﺧﻮاﺗــﻪ‪ ،‬ﻣﻴﻮي د‬
‫اﺳﭙﺮﻳﻦ ！ﺎﺑﻠﻴ＀ ﺳﺮﮐﻪ او د وﻳﺘﺎﻣﻴﻦ ﺳﻰ‬
‫)‪！ (C‬ﺎﺑﻠﻴﺖ‪.‬‬
‫اﻟﻘﻠﻲ ‪－‬ﺎﻧ‪ ３‬او د ﻫﻐﻮي ﺧﻮاص‬
‫اﻟﻘﻠﻲ ‪－‬ﺎﻧ‪ ３‬ﻫﻢ د ﺗﻴﺰاﺑﻮﻧﻮ ﻏﻮﻧﺪې‪ ،‬د ‪６－‬و ﺧﻮا‪請‬ﻮ ﻟﺮوﻧﮑﻲ دي ﭼ‪ ３‬ﭘﻪ ﻳﻮه ‪－‬ﺮوپ ﮐ‪ ３‬ﺗﻮﻟ‪／‬ﻰ ﺑﻨﺪي ﮐﻴ‪８‬ي‪.‬‬
‫ﭘﻪ دي ﺑﺮﺧﻪ ﮐ‪ ３‬ﺑﻪ ﺗﺎﺳ‪ ３‬د ‪＄‬ﻴﻨﻮ اﻟﻘﻠﻴﻮ د ﺧﻮا‪請‬ﻮ ﭘﻪ ﺑﺎره ﮐ‪ ３‬ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت ﺗﺮﻻﺳﻪ ﮐ‪７‬ئ‪ .‬ډﻳﺮ ﻣﻮاد ﭼ‪ ３‬ﭘﻪ ور‪＄‬ﻨﻲ‬
‫ژوﻧﺪ ﮐ‪ ３‬ور ＇ﺨﻪ ‪＂－‬ﻪ اﺧﻠﺊ؛ ﻟﮑﻪ‪請 :‬ﺎﺑﻮن‪ ،‬د ﻟﻮ＊ــﻮ ﻣﻴﻨ‪％‬ﻠﻮ ﻣﺎﻳﻊ ‪ ،‬د ﮐﺎﻟﻴﻮ ﻣﻴﻨ‪％‬ﻠﻮ ﭘﻮډر او ﻧﻮر‪ ،‬ﭘﻪ ﺧﭙﻞ‬
‫ﺗﺮﮐﻴﺐ ﮐ‪ ３‬اﻟﻘﻠﻲ ‪－‬ﺎﻧ‪ ３‬ﻟﺮي‪.‬‬
‫‪87‬‬
‫د اﻟﻘﻠﻲ ﻣﺤﻠﻮل ＊ـــﻮﻳﻨﺪه او ﺗﺮﻳﺦ ﺧﻮﻧﺪ ﻟﺮي‪ :‬ﮐﻪ ﺗﺎﺳ‪ ３‬د ‪請‬ﺎﺑﻮن‬
‫＊ــﻮﻳﻮاﻟﻰ ﺣﺲ ﮐ‪７‬ى وي؛ ﻧﻮ ﺗﺎﺳــ‪ ３‬د اﻟﻘﻠﻲ ﺳﺮﻳ‪＋‬ــﻨﺎﮐﻮاﻟﻲ ﻫﻢ ﺣﺲ ﮐﻮﻻي‬
‫ﺷــﺊ‪ .‬ﻫﻐﻪ ﻫﻢ د ‪請‬ﺎﺑﻮن ﺧﻮﻧﺪ ﻟﺮي؛ﺧﻮ د ‪請‬ﺎﺑﻮن ﭘﻪ ﺧﻼف زﻳﺎﺗ‪ ３‬اﻟﻘﻠﻲ ‪－‬ﺎﻧ‪３‬‬
‫ﺳــﻮ‪＄‬ﻮوﻧﮑﻲ )ﺗﺨﺮﻳﺶ ﮐﻮوﻧﮑﻲ( دي‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ د ﻫﻐﻪ ﺧﻮﻧﺪ د ژﺑ‪ ３‬ﭘﻪ واﺳــﻄﻪ وﻧﻪ‬
‫＇ﮑﻞ ﺷﻲ‪ .‬د ﺑﺪن ‪＄‬ﻴﻨ‪ ３‬ﺑﺮﺧ‪ ３‬او ﮐﺎﻟﻲ ﭼ‪ ３‬د ﻫﻐﻮي ﭘﻪ واﺳﻄﻪ ﮐﮑ‪７‬ﺷﻮي وي‪،‬‬
‫ﺑﺎﻳﺪ ﺳﻤﺪﺳﺘﻲ د اوﺑﻮ ﭘﻪ واﺳﻄﻪ وﻣﻴﻨ‪％‬ﻞ ﺷﻲ‪.‬‬
‫‪ ٧-٣‬ﺟﺪول ‪＄‬ﻴﻨ‪ ３‬ﻋﺎدي اﻟﻘﻠﻲ‬
‫د اﻟﻘﻠﻴﻮ د اﻳﻮﭘﮏ ﻧﻮم‬ ‫د اﻟﻘﻠﻲ ﻧﻮم ﭘﻪ ﭘ‪＋‬ﺘﻮ‬ ‫د اﻟﻘﻠﻲ ﮐﻴﻤﻴﺎوي ﻓﻮرﻣﻮل‬
‫‪Sodium hydroxide‬‬ ‫ﮐﺎﺳﺘﮏ ﺳﻮدا‬ ‫‪NaOH‬‬
‫‪Potassium hydroxide‬‬ ‫ﭘﻮﺗﺎﺷﻴﻢ ﻫﺎﻳﺪروﮐﺴﺎﻳﺪ‬ ‫‪KOH‬‬
‫‪Calcium hydroxide‬‬ ‫د ﭼﻮﻧ‪ ３‬ا وﺑﻪ‬ ‫( ‪C‬‬ ‫‪)2‬‬
‫اﻟﻘﻠﻲ د ﻟﺘﻤﺲ رﻧ‪ ，‬ﺗﻪ ﺗﻐﻴﻴﺮ ورﮐﻮي‪ :‬اﻟﻘﻠﻲ د ﺗﻴﺰاﺑﻮ ﭘﻪ ﺷﺎن د ﻟﺘﻤﺲ‬
‫ﮐﺎﻏــﺬ رﻧ‪ ，‬ﺗﻪ ﺑﺪﻟﻮن ورﮐﻮي؛ ﺧﻮ د ﻫﻐــﻮي د رﻧ‪ ，‬ﺑﺪﻟﻮن د ﺗﻴﺰاﺑﻮ د رﻧ‪ ，‬د‬
‫ﺑﺪﻟﻮن ﭘﻪ ﻧﺴﺒﺖ ﺗﻮﭘﻴﺮ ﻟﺮي‪ .‬ﺗﻴﺰاﺑﻮﻧﻪ اﺑﻲ ﻟﺘﻤﺲ ﺗﻪ ﺳﻮر رﻧ‪ ，‬او اﻟﻘﻠﻲ د ﻟﺘﻤﺲ د‬
‫ﮐﺎﻏﺬ ﺳﻮر رﻧ‪ ，‬ﺗﻪ ＇ﻨ‪／‬ﻪ ﭼ‪ ３‬ﭘﻪ )‪ ٧-٥‬ﺷﮑﻞ( ﮐ‪ ３‬ﻟﻴﺪل ﮐﻴ‪８‬ي‪ ،‬ﭘﻪ ﺁﺑﻲ رﻧ‪，‬‬
‫ﺑﺪﻟﻮن ورﮐﻮي‪！ ،‬ﻮﻟ‪ ３‬اﻟﻘﻠﻲ د ‪６－‬و ﺧﻮا‪請‬ﻮ ﻟﺮوﻧﮑﻲ دي‪.‬‬
‫)‪ (٧-٥‬ﺷﮑﻞ ﭘﻪ اﻟﻘﻠﻲ‬
‫ﻣﺤﻴــﻂ ﮐــ‪ ３‬د ﺳــﺮه‬
‫ﻟﺘﻤﺲ ﮐﺎﻏــﺬ د رﻧ‪，‬‬
‫ﺗﻐﻴﻴﺮ‬
‫‪88‬‬
‫د اﻟﻘﻠﻴﻮ اوﺑﻠﻦ ﻣﺤﻠﻮﻟﻮﻧﻪ د ﺗﻴﺰاﺑﻮﻧﻮ ﻏﻮﻧﺪې ﺑﺮ‪＋４‬ﻨﺎ ﺗﻴﺮوي او ﻫﻢ ﭘﻪ ﺧﭙﻞ اوﺑﻠﻦ ﻣﺤﻠﻮل ﮐ‪ ３‬د ﻫﺎﻳﺪروﮐﺴﺎﻳﺪ ﭘﻪ‬
‫او د ﻓﻠﺰوﻧﻮ ﭘﻪ ﺁﻳﻮﻧﻮﻧﻮ ！ﻮ！ﻪ ﮐﻴ‪８‬ي‪.‬‬
‫‪-‬‬
‫د ﻫﻐﻮي د ！ﻮ！ﻪ ﮐ‪５‬ﺪو ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﻣﺨﮑ‪ ３‬ﻟﻴﮑﻞ ﺷﻮ‪４‬ﺪه؛ ﻧﻮ‪＄‬ﮑﻪ د ﻫﺎﻳﺪروﮐﺴﺎﻳﺪ ) ‪ (OH‬د اﻳﻮﻧﻮﻧﻮ ﺷﺘﻮن د اﻟﻘﻠﻴﻮ‬
‫ﺧﻮا‪請‬ﻮﺗﻪ ﻧﺴﺒﺖ ورﮐﻮل ﺷﻮﻳﺪي‪.‬‬
‫)‪ (٧-٦‬ﺷــﮑﻞ د ﭼﻮﻧــ‪ ３‬ﺗﻴــ‪８‬ه ﻳــﻮه‬
‫ﻣﻬﻤﻪ اﻟﻘﻠﻲ ده ﭼ‪ ３‬د ‪＄‬ﻤﮑ‪ ３‬ﻻﻧﺪې‬
‫ﮐﺎﻧﻮﻧﻮ ＇ﺨﻪ را اﻳﺴﺘﻞ ﮐﻴ‪８‬ي‪.‬‬ ‫ﮐ‪７‬ﻧﻪ‬
‫دا ﻣﺎده د ‪請‬ﺪﻓﻮﻧﻮ او ﻧﻮرو ﺳــﻤﻨﺪري‬
‫ﻣﻮﺟﻮداﺗﻮ ﻟﻪ ﭘﺎﺗ‪ ３‬ﺷﻮﻧﻮ ＇ﺨﻪ د ﻓﺸﺎر‬ ‫د ‪ NaOH‬د اوﺑﻠﻦ ﻣﺤﻠﻮل ﺑﺮﻳ‪＋‬ﻨﺎ ﺗﻴﺮﻳﺪﻧﻪ‬
‫ﻻﻧﺪي ﻣﻴﻠﻴﻮﻧﻮﻧﻪ ﮐﺎﻟﻪ ﻣﺨﮑ‪ ３‬ﭘﻪ ﻻس‬
‫راﻏﻠﻰ ده‪.‬‬ ‫ﮐ‪７‬ﻧﻼره‪ :‬د ﺗﻴﺰاﺑﻮﻧﻮ د ﺑﺮ‪＋４‬ﻨﺎ ﺗﻴﺮﻳﺪﻧ‪ ３‬د ﮐﺎر ﻃﺮﻳﻘﻪ د ﺳﻮدﻳﻢ ﻫﺎﻳﺪروﮐﺴﺎﻳﺪ ﭘﻪ اﻟﻘﻠﻲ ﺑﺎﻧﺪې‬
‫ﻫﻢ ﺗﻄﺒﻴﻖ ﮐ‪７‬ئ‪ ،‬ﺧﭙﻠ‪ ３‬ﻟﻴﺪﻧ‪ ３‬وﻟﻴﮑﺊ او ﻻﻧﺪې ﭘﻮ＊ﺘﻨﻮ ﺗﻪ ‪＄‬ﻮاب ورﮐ‪７‬ئ‪.‬‬
‫‪ -١‬ﺁﻳﺎ ‪－‬ﺮوپ رو＊ﺎﻧﻪ ﺷﻮ؟‬
‫‪ -٢‬ﺁﻳﺎ د اﻟﻘﻠﻲ ﻣﺤﻠﻮل ﺑﺮ‪＋４‬ﻨﺎ ﺗﻴﺮ وي؟‬
‫‪89‬‬
 ‫د ﺗﻴﺰاﺑﻮ او اﻟﻘﻠﻴﻮ ＊ﻮدوﻧﮑﻲ‬
‫ﻫﻐــﻪ ﻣــﺎده ﭼ‪＇ ３‬ﻮ＇ﺎ＇ﮑﻲ ﻳ‪ ３‬ﭘﻪ ﻳﻮه اﻟﻘﻠﻲ ﻳﺎ ﺗﻴﺰاﺑﻲ ﻣﺤﻠﻮل و＇（ﻮل ﺷــﻲ او ﻳﺎ ور دﻧﻨﻪ ﮐ‪７‬اي ﺷــﻲ او ﭘﻪ‬
‫ﭘﺎﻳﻠــﻪ ﮐــ‪ ３‬ﺧﭙﻞ رﻧ‪ ，‬ﺑﺪل ﮐ‪７‬ي د ﻣﻌﺮف ﭘﻪ ﻧــﻮم ﻳﺎدﻳ‪８‬ي‪ .‬ﻟﺘﻤﺲ د ډﻳﺮو ﻋﺎدي ＊ــﻮدوﻧﮑﻮ ﻳﺎ اﻧﺪﻳﮑﺎﺗﻮروﻧﻮ‬
‫)‪ (Indicators‬ﻟــﻪ ډﻟــ‪＇ ３‬ﺨﻪ دى‪ ،‬ﻟﺘﻤﺲ ﻳﻮ ﻃﺒﻴﻌﻲ رﻧ‪ ，‬دى ﭼ‪ ３‬د ﺗﻴــﺰاب او اﻟﻘﻠﻲ ﻟﻪ ﺧﻮا اﻏﻴﺰﻣﻦ‬
‫ﮐﻴ‪８‬ي او ﺧﭙﻞ رﻧ‪ ，‬ﺗﻪ ﺗﻐﻴﻴﺮ ورﮐﻮي‪.‬‬
‫ﻟﺘﻤﺲ د ﺗﻴﺰاب او اﻟﻘﻠﻲ ﻟﭙﺎره ﻳﻮازﻳﻨ‪＊ ９‬ــﻮدوﻧﮑﻰ ﻧﻪ دې‪ ،‬ﻧﻮر ＊ــﻮدوﻧﮑﻲ ﻫﻢ ﺷــﺘﻮن ﻟﺮي ﭼ‪＄ ３‬ﻴﻨ‪ ３‬د‬
‫ﻫﻐــﻮي د ﻧﺒﺎﺗﺎﺗــﻮ ﻃﺒﻴﻌﻲ رﻧ‪／‬ﻮﻧﻪ دي؛ ﻟﮑﻪ‪ :‬ﻫﻐﻪ ＊ــﻮدوﻧﮑﻲ ﭼ‪ ３‬د ﺳــﺮه ﮐﺮم او د ﺗــﻮرو ﭼﺎ‪ﾦ‬ﻮ ﭘﻪ ﭘﺎ‪１‬ﻮ ﮐ‪３‬‬
‫ﭘﻴﺪا ﮐﻴ‪８‬ي‪ ،‬ﻫﻤﺪارﻧ‪／‬ﻪ ﻣﺼﻨﻮﻋﻲ رﻧ‪／‬ﻮﻧﻪ ﻫﻢ ﺷــﺘﻮن ﻟﺮي؛ ﻟﮑﻪ‪ :‬ﻓﻴﻨﻮل ﻓﺘﺎﻟﻴﻦ او ﻣﺘﺎﻳﻞ ﺁرﻧﺞ‪ ،‬ﻫﺮ ﻳﻮ ددي‬
‫＊ﻮدوﻧﮑﻮ ＇ﺨﻪ ﻣﻌﻠﻮم او ﻣﺨﺼﻮص رﻧ‪ ，‬د ﺗﻴﺰاﺑﻮﻧﻮ او اﻟﻘﻠﻴﻮ ﻣﺤﻠﻮﻟﻮﻧﻮ ﮐ‪ ３‬ﻟﻪ ‪＄‬ﺎﻧﻪ ＊ﻴﺊ‪ ،‬د ＊ﻮدوﻧﮑﻮ‬
‫او د ﻫﻐﻮي د رﻧ‪／‬ﻮﻧﻮ ﺑﺪﻟﻮن د ﭘﻮﻫ‪５‬ﺪﻟﻮ ﻟﭙﺎره ﻻﻧﺪې ﮐ‪７‬ﻧﻪ ﺗﺮ ﺳﺮه ﮐ‪７‬ئ‪:‬‬
‫ﮐ‪７‬ﻧﻪ‬
‫＊ﻮدوﻧﮑﻲ او د ﻫﻐﻮي اﻏﻴﺰه ﭘﻪ ﺗﻴﺰاﺑﻲ او اﻟﻘﻠﻲ ﻣﺤﻠﻮﻟﻮﻧﻮ ﺑﺎﻧﺪې‬
‫د اړﺗﻴﺎ وړ ﻟﻮازم او ﻣﻮاد‪ :‬د ﺳﺮه ﮐﺮم ‪＄‬ﻮ＊ﺎ‪،‬د ﻓﻴﻨﻮل ﻓﺘﺎﻟﻴﻦ ﻣﺤﻠﻮل‪ ،‬د ﻣﻴﺘﺎﻳﻞ ارﻧﺞ ﻣﺤﻠﻮل‪ ،‬د ‪ HCl‬رﻗﻴﻖ ﻣﺤﻠﻮل‪ ،‬د‬
‫رﻗﻴﻖ ﻣﺤﻠﻮل‪ ،‬د ﻟﻴﻤﻮ ﺟﻮس‪ ،‬د ‪請‬ﺎﺑﻮن ﻣﺤﻠﻮل‪ ١٠ ،‬داﻧﻲ ازﻣﻴ‪＋‬ﺘﻲ ﻧﻠﻮﻧﻪ‪ ٢،‬داﻧﻲ ＇（ﻮوﻧﮑﯽ‪٢ ،‬داﻧﻲ ‪ ١٠mL‬درﺟﻪ‬
‫ﻟﺮوﻧﮑﻲ ﺳﻠﻨﺪر‪.‬‬
‫ﮐ‪７‬ﻧﻼره‪ ٥mL :‬د ﻟﻴﻤﻮ ﺟﻮس ﻣﺤﻠﻮل‪ ،‬د ‪請‬ﺎﺑﻮن ﻣﺤﻠﻮل‪ ،‬د ‪ NaOH‬رﻗﻴﻖ ﻣﺤﻠﻮل او د ﻣﺎﻟ‪／‬ﻲ ﺗﻴﺰاب ﭘﻪ ﺑﻴﻠﻮ ‪＄‬ﺎﻧ‪７／‬و ازﻣﻴ‪＋‬ﺘﻲ‬
‫ﻣﻠﻲ ﻟﻴﺘﺮ د ﺳﺮه ﮐﺮم ‪＄‬ﻮ＊ﺎ ورزﻳﺎﺗﻪ ﮐ‪７‬ئ‪ ،‬د رﻧ‪ ，‬ﺑﺪﻟﻮﻧﻮﻧﻪ ﻳ‪ ３‬وﻟﻴﮑﺊ‪.‬‬ ‫ﻧﻠﻮﻧﻮ ﮐ‪ ３‬ورزﻳﺎت ﮐ‪７‬ئ او ﻫﺮ ﻳﻮه ﮐ‪ ３‬ﻳ‪ ３‬ﻳﻮ ﻳﻮ‬
‫ورﺗﻪ ﮐ‪７‬ﻧﻪ د ﻓﻴﻨﻮل ﻓﺘﺎﻟﻴﻦ او ﻣﻴﺘﺎﻳﻞ ارﻧﺞ د ＊ﻮدوﻧﮑﻮ ﭘﻪ اﺳﺘﻌﻤﺎل ﺑﺎﻧﺪې ﺗﮑﺮار ﮐ‪７‬ئ ﺧﭙﻠ‪ ３‬ﻟﻴﺪﻧ‪ ３‬وﻟﻴﮑﺊ او ﻻﻧﺪې ﭘﻮ＊ﺘﻨﻮ ﺗﻪ ‪＄‬ﻮاب‬
‫ورﮐ‪７‬ئ‪:‬‬
‫‪ -١‬د ﺳﺮه ﮐﺮم ‪＄‬ﻮ＊ﺎ ﭘﻪ ﺗﻴﺰاب ﮐ‪ ３‬ﮐﻮم رﻧ‪ ，‬ﻟﺮي؟ او ﭘﻪ اﻟﻘﻠﻲ ﮐ‪ ３‬ﮐﻮم رﻧ‪＄ ，‬ﺎﻧﺘﻪ ﻏﻮره ﮐﻮي؟‬
‫‪ -٢‬ﺁﻳﺎ د ﺳﺮه ﮐﺮم ‪＄‬ﻮ＊ﺎ د ＊ﻮدوﻧﮑﻲ ﭘﻪ ﺗﻮﮔﻪ اﺳﺘﻌﻤﺎﻟﻴﺪاي ﺷﻲ؟ رو＊ﺎﻧﻪ ﻳ‪ ３‬ﮐ‪７‬ئ‪.‬‬
‫‪ -٣‬ﺧﭙﻠ‪ ３‬ﻟﻴﺪﻧ‪ ３‬د راﺗﻠﻮوﻧﮑﻲ ﻣﺦ د ﺟﺪول ﭘﻪ ＇ﻴﺮ ﺟﺪول ﭘﻪ ﺧﭙﻠﻮ ﮐﺘﺎﺑﭽﻮ ﮐ‪ ３‬وﻟﻴﮑﺊ‪.‬‬
‫‪90‬‬
 ‫د ﻣﻴﺘﺎﻳﻞ ارﻧﺞ رﻧ‪ ，‬ﭘﻪ د ﺳﺮه ﮐﺮم د ﺷﻴﺮي رﻧ‪ ，‬ﭘﻪ‬ ‫د ﻓﻴﻨﻮل ﻓﺘﺎﻟﻴﻦ رﻧ‪ ，‬ﭘﻪ ﻣﺤﻠﻮﻟﻮﻧﻮ ﮐ‪３‬‬ ‫ﻣﺤﻠﻮﻟﻮﻧﻪ‬
‫ﻣﺤﻠﻮﻟﻮﻧﻮ ﮐ‪３‬‬ ‫ﻣﺤﻠﻮﻟﻮﻧﻮ ﮐ‪３‬‬
‫د ﻣﺎﻟ‪／‬ﻲ ﺗﻴﺰاب‬
‫ﺳﻮدﻳﻢ ﻫﺎﻳﺪروﮐﺴﺎﻳﺪ‬
‫د ﻟﻴﻤﻮ ﺟﻮس‬
‫ﻣﺎﻳﻊ ‪請‬ﺎﺑﻮن‬
‫د ﺗﻴﺰاﺑﻮ او اﻟﻘﻠﻴﻮ اﻫﻤﻴﺖ ﭘﻪ ور‪＄‬ﻴﻨﻲ ژوﻧﺪ ﮐ‪３‬‬
‫ﺗﻴﺰاﺑﻮﻧﻪ او اﻟﻘﻠﻲ ﭘﻪ ﮐﻮروﻧﻮ او ‪請‬ﻨﻌﺖ ﮐ‪ ３‬زﻳﺎت اﺳﺘﻌﻤﺎل ﻟﺮي‪ .‬ﺳﺮﮐﻪ ﭼ‪ ３‬ﭘﻪ ﺳﻼد ﮐ‪ ３‬ﺗﺮې اﺳﺘﻔﺎده ﮐﻴ‪８‬ي‪،‬‬
‫د ﺳﺮﮐﻲ د ﺗﻴﺰاﺑﻮ ﻟﺮوﻧﮑﻰ ده‪ .‬د ﻟﻴﻤﻮ ﺟﻮس د ﺳﺘﺮﻳﮏ ﺗﻴﺰاﺑﻮ ﻟﺮوﻧﮑﻲ دى‪ ،‬وﻳﺘﺎﻣﻴﻦ ‪ C‬ﭼ‪ ３‬د ﻟﻴﻤﻮ د ﻣﻴﻮي‬
‫ﭘــﻪ ﮐﻮرﻧــﻰ ﮐ‪ ３‬ﭘﻴﺪا ﮐﻴ‪８‬ي )ﭼ‪ ３‬زﻣﻮﻧ‪ ８‬د وﺟﻮد ﻣﻘﺎوﻣﺖ د ﻳﺨﻨــﻲ ﺧﻮړﻟﻮ ﭘﻪ وﺧﺖ ﻟﻮړ ﺑﻴﺎﻳﻲ( ﻳﻮ ﺗﻴﺰاب دى‬
‫ﭼ‪ ３‬د ﺳــﮑﺎر ﺑﻴﮏ اﺳــﻴﺪ ﭘﻪ ﻧﻮم ﻳﺎدﻳ‪８‬ي‪ .‬ﮐﺎرﺑﻮﻧﻴﮏ اﺳــﻴﺪ او ﻓﺎﺳﻔﻮرﻳﮏ اﺳﻴﺪ د ＇‪＋‬ﻠﻮ ﭘﻪ ﺷﺮﺑﺘﻮﻧﻮ ﮐ‪ ３‬ﭘﻪ‬
‫ﮐﺎروړل ﮐﻴ‪８‬ي او ﺷﺮﺑﺘﻮﻧﻮﺗﻪ ﻳﻮ ﺧﺎص ﺧﻮﻧﺪ ورﮐﻮي‪ .‬د ‪－‬ﻮ‪７－‬و ﺗﻴﺰاب ﭘﻪ ﺑ＂ﺮﻳﻮ ﮐ‪ ３‬اﺳﺘﻌﻤﺎﻟﻴ‪８‬ي ﭼ‪ ３‬دﮐﻴﻤﻴﺎوي‬
‫‪請‬ﻨﻌﺘﻲ ﻣﻮادو ﻟﻪ ډﻟ‪＇ ３‬ﺨﻪ دي‪ ،‬دا ﺗﻴﺰاب د ﮐﺎﻏﺬ ﺟﻮړوﻟﻮ‪請 ،‬ﺎﺑﻮن ﺟﻮړوﻟﻮ او د ﮐﻴﻤﻴﺎوي ﺳﺮې د ﺟﻮړوﻟﻮ‬
‫ﭘﻪ ‪請‬ﻨﻌﺖ ﮐ‪ ３‬ﮐﺎرول ﮐﻴ‪８‬ي‪.‬‬
‫د ﻣﺎﻟ‪／‬ﻲ ﺗﻴﺰاب ﭘﻪ ﻣﻌﺪه ﮐ‪ ３‬ﺷــﺘﻮن ﻟﺮي او د ﻏﺬا ﭘﻪ ﻫﻀﻢ ﮐ‪ ３‬ﻣﺮﺳــﺘﻪ ﮐﻮي‪ .‬ﻫﻤﺪارﻧ‪／‬ﻪ اﻟﻘﻠﻲ د اﺳــﺘﻌﻤﺎل‬
‫زﻳﺎت ‪＄‬ﺎﻳﻮﻧﻪ ﻟﺮي‪ ،‬ﺳﻮدﻳﻢ ﻫﺎﻳﺪروﮐﺴﺎﻳﺪ د ‪請‬ﺎﺑﻮن ﺟﻮړوﻟﻮ او ﮐﺎﻏﺬ ﺟﻮړوﻟﻮ ﮐ‪ ３‬ﭘﻪ ﮐﺎر وړل ﮐﻴ‪８‬ي‪ ،‬ﮐﻠﺴﻴﻢ‬
‫ﻫﺎﻳﺪروﮐﺴﺎﻳﺪ د ﺳﻤﻨ＂ﻮ ﭘﻪ ﺟﻮړوﻟﻮ او ﭘﻠﺴﺘﺮ ﮐ‪ ３‬اﺳﺘﻌﻤﺎﻟﻴ‪８‬ي‪.‬‬
‫اﻣﻮﻧﻴــﺎ د ﮐﻮروﻧﻮ ﭘــﻪ ډﻳﺮو ﭘﺎﮐﻮوﻧﮑﻮ ﻣﺤﻠﻮﻟﻮﻧﻮ او ﻫﻤﺪارﻧ‪／‬ﻪ د ﮐﻴﻤﻴﺎوي ﺳــﺮې ﭘﻪ ﺟﻮړوﻟــﻮ ﮐ‪ ３‬ﭘﻪ ﮐﺎر وړل‬
‫ﮐﻴ‪８‬ي‪.‬‬
‫‪91‬‬
 ‫د اووم ＇ﭙﺮﮐﻲ ﻟﻨ‪６‬ﻳﺰ‬
‫ﺗﻴﺰاﺑﻮﻧﻪ ﻫﻐﻪ ﻣﻮاد دي ﭼ‪ ３‬د ﻫﺎﻳﺪروﺟﻦ )‪ (H+‬ﺁﻳﻮﻧﻮﻧﻪ ﭘﻪ اوﺑﻮ ﮐ‪ ３‬ﺗﻮﻟﻴﺪ وي‪.‬‬
‫ﺗﻴﺰاﺑﻮﻧﻪ ﺗﺮ ﻳﻮ ﺧﻮﻧﺪ ﻟﺮي‪ ،‬د ﺁﺑﻲ ﻟﺘﻤﺲ رﻧ‪ ，‬ﭘﻪ ﺳﻮر رﻧ‪ ，‬ﺑﺪﻟﻮي او ﻟﻪ ‪＄‬ﻴﻨﻮ ﻓﻠﺰوﻧﻮ ﺳﺮه ﺗﻌﺎﻣﻞ ﮐﻮي او‬
‫د ﻫﺎﻳﺪروﺟﻦ ﻏﺎز ﺗﻮﻟﻴﺪوي‪.‬‬
‫‪-‬‬
‫اﻟﻘﻠﻲ ﻫﻐﻪ ﻣﻮاد دي ﭼ‪ ３‬د ) ‪ (OH‬ﺁﻳﻮن ﭘﻪ اوﺑﻮ ﮐ‪ ３‬ﺗﻮﻟﻴﺪوي‪.‬‬
‫اﻟﻘﻠﻲ د ﺗﺮﻳﺦ ﺧﻮﻧﺪ ﻟﺮوﻧﮑﻲ دي‪ ،‬ﺳﺮﻳ‪＋‬ﻨﺎﮐﻪ ﺧﺎ‪請‬ﻴﺖ ﻟﺮي او ﺳﻮر ﻟﺘﻤﺲ ﮐﺎﻏﺬ ﺗﻪ ﺁﺑﻲ رﻧ‪ ，‬ورﮐﻮي‪.‬‬
‫د ﺗﻴﺰاﺑﻮﻧﻮ او اﻟﻘﻠﻴﻮ ﻣﺤﻠﻮﻟﻮﻧﻪ ﺑﺮ‪＋４‬ﻨﺎ ﺗﻴﺮوي‪.‬‬
‫د ﺗﻴﺰاﺑﻮﻧﻮ او اﻟﻘﻠﻴﻮ ＊ﻮدوﻧﮑﻲ ﻫﻐﻪ ﻣﻮاد دي ﭼ‪ ３‬د ﺗﻴﺰاﺑﻮﻧﻮ او اﻟﻘﻠﻴﻮ ﭘﻪ ﺷﺘﻮن ﮐ‪ ３‬ﺧﭙﻞ رﻧ‪ ，‬ﺗﻪ ﺗﻐﻴﻴﺮ ورﮐﻮي‪.‬‬
‫ﺗﻴﺰاﺑﻮﻧﻪ او اﻟﻘﻠﻲ ﭘﻪ ﮐﻮرو او ‪請‬ﻨﻌﺖ ﮐ‪ ３‬د اﺳﺘﻌﻤﺎل زﻳﺎت ‪＄‬ﺎﻳﻮﻧﻪ ﻟﺮي‪.‬‬
‫د اووم ＇ﭙﺮﮐﻲ ﭘﻮ＊ﺘﻨ‪３‬‬
‫ﻻﻧﺪې ﭘﻮ＊ﺘﻨﻮ ﺗﻪ ﭘﻪ ﭘﻮره ډول ‪＄‬ﻮاب ورﮐ‪７‬ﺉ‪.‬‬
‫‪ -١‬ﻻﻧﺪې ﻣﺮﮐﺒﻮﻧﻪ ﭘﺨﭙﻠﻮ ﮐﺘﺎﺑﭽﻮ ﮐ‪ ３‬ﭘﻪ ﺗﻴﺰاﺑﻮﻧﻮ او اﻟﻘﻠﻴﻮ ‪－‬ﺮوﭘﻮﻧﻮ ﺑﻴﻞ ﮐ‪７‬ئ‪.‬‬
‫‪2‬‬ ‫ﻫـ (‬ ‫د( ‪C 2‬‬ ‫‪3‬‬ ‫ج( ‪4‬‬ ‫ب( ‪2 C 3‬‬ ‫اﻟﻒ( ‪KOH‬‬
‫‪ -٢‬ﺟﺴﺖ د ﻣﺎﻟ‪／‬ﻲ ﻟﻪ ﻧﺮﻳﻮ ﺗﻴﺰاﺑﻮ ﺳﺮه ﺗﻌﺎﻣﻞ ﮐﻮي او ﻫﺎﻳﺪروﺟﻦ ﻏﺎز ﺗﻮﻟﻴﺪوي د ﻳﺎد ﺷﻮي ﺗﻌﺎﻣﻞ ﻣﻌﺎدﻟﻪ وﻟﻴﮑﺊ‪.‬‬
‫‪-‬‬
‫‪ -٣‬ﮐﻠﻪ ﭼ‪ 2C 3 ３‬ﭘﻪ اوﺑﻮ ﮐ‪ ３‬ﺣﻞ ﺷﻲ د ) ‪ (OH‬ﺁﻳﻮن ﭘﻪ اوﺑﻮ ﮐ‪ ３‬ﺗﻮﻟﻴﺪوي‪ .‬د ﺳﻮدﻳﻢ ﮐﺎرﺑﻮﻧﻴ＀ د‬
‫ﻣﺤﻠﻮل ﺧﻮﻧﺪ ＇ﻨ‪／‬ﻪ دي؟‬
‫‪ -٤‬د ﻳﻮې ﻣﺎدي ﻧﻮﻋﻴﺖ ﭘﻪ ﻻﺑﺮاﺗﻮار ﮐ‪＇ ３‬ﻨ‪／‬ﻪ ازﻣﻴ‪＋‬ﺖ ﮐﻮﻟﻰ ﺷﺊ ﭼ‪ ３‬ﺗﻴﺰاب دي ﻳﺎ اﻟﻘﻠﻲ؟‬
‫‪ -٥‬ﭘﻪ ﺧﭙﻠﻮ ﮐﻮرو ﮐ‪ ３‬د ﺗﻴﺰاﺑﻮ او اﻟﻘﻠﻴﻮ د دوه ډوﻟﻪ اﺳﺘﻌﻤﺎل ‪＄‬ﺎﻳﻮﻧﻮ ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ واﺧﻠﺊ‪.‬‬
‫ﻫﺮې ﻳﻮې ﭘﻮ＊ﺘﻨ‪ ３‬ﺗﻪ ＇ﻠﻮر ‪＄‬ﻮاﺑﻪ ورﮐ‪ ７‬ﺷﻮﻳﺪي‪＇ ،‬ﻨ‪／‬ﻪ ﭼ‪ ３‬ﻳﻮ ‪＄‬ﻮاب ﺳﻢ دى‪،‬ﺗﺎﺳ‪３‬‬
‫ﻳﻮازې ﺳﻢ ‪＄‬ﻮاب و！ﺎﮐﻰ‪.‬‬
‫‪ -٦‬ﮐﻮم ﻻﻧﺪﻧ‪ ３‬ﻣﺮﮐﺒﻮﻧﻪ ﺳﺘﺎﺳ‪ ３‬ﭘﻪ ﻧﻈﺮ د ﺑﺮ‪＋４‬ﻨﺎ ﺗﻴﺮوﻧﮑﻲ دي؟‬
‫ب( د ﺳﻮدﻳﻢ ﮐﻠﻮراﻳﺪ ﻣﺤﻠﻮل‬ ‫اﻟﻒ( د اﺳﻴﺘﻴﮏ اﺳﻴﺪ ﻣﺤﻠﻮل‬
‫د( د ﮐﻠﺴﻴﻢ ﻫﺎﻳﺪروﮐﺴﺎﻳﺪ ﻣﺤﻠﻮل‬ ‫ج( ﺧﺎﻟﺼ‪ ３‬اوﺑﻪ‬
‫‪92‬‬
 ‫＇ﻪ ﺷﻲ دى؟‬ ‫(‬ ‫(‬ ‫)‬ ‫)‪2‬‬
‫‪ -٧‬ﻣ‪／‬ﻨﻴﺰﻳﻢ ﻫﺎﻳﺪروﮐﺴﺎﻳﺪ‬
‫د( ﻳﻮ اﮐﺴﺎﻳﺪ دى‪.‬‬ ‫ج( ﻳﻮ ﺗﻴﺰاب دى‬ ‫ب( ﻳﻮه اﻟﻘﻠﻲ ده‬ ‫اﻟﻒ( ﻋﻨﺼﺮ دى‬
‫‪ -٨‬د ﻣﺎﻟ‪ ３／‬د ﺗﻴﺰاﺑﻮ ﻓﻮرﻣﻮل ﮐﻮم دى؟‬
‫‪2‬‬ ‫د( ‪4‬‬ ‫ج( ‪C‬‬ ‫ب( ‪3‬‬ ‫اﻟﻒ( ‪C‬‬
‫‪ -٩‬ﻟﻪ ﻻﻧﺪې ﺗﻴﺰاﺑﻮﻧﻮ ＇ﺨﻪ ﮐﻮم ﻳﻮ د ﻣﻮ！ﺮو ﭘﻪ ﺑ＂ﺮﻳﻮ ﮐ‪ ３‬زﻳﺎت اﺳﺘﻌﻤﺎﻟﻴ‪８‬ي؟‬
‫‪2‬‬ ‫د( ‪4‬‬ ‫ج( ‪2‬‬ ‫‪3‬‬ ‫ب( ‪4‬‬ ‫اﻟﻒ( ‪C‬‬
‫‪ -١٠‬ﭘﻪ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺗﻮ‪－‬ﻪ اﻟﻘﻠﻲ ＇ﻪ ډول ﺧﻮﻧﺪ ﻟﺮي؟‬
‫د( ﺑ‪ ３‬ﺧﻮﻧﺪه‬ ‫ج( ﺗﺮﻳﺦ‬ ‫ب(ﺧﻮږ‬ ‫اﻟﻒ( ﺗﺮﻳﻮ‬
‫‪ -١١‬اوﺑﻠﻦ اﻟﮑﺘﺮوﻟﻴﺖ ﻣﺤﻠﻮﻟﻮﻧﻪ ﮐﻮم ﺧﺎ‪請‬ﻴﺖ ﻟﺮي؟‬
‫د( ﻓﻠﺰي راﺑﻄﻪ‬ ‫اﻟﻒ( ﺑﺮ‪＋４‬ﻨﺎ ﺗﻴﺮﻳﺪﻧﻪ ب(ﺗﻮدوﺧ‪ ３‬ﺗﻴﺮوﻧﻪ ج( د ر‪１‬ﺎ ﺧﭙﺮ‪４‬ﺪل‬
‫‪ -١٢‬د ﻳﻮه ﻣﺮﮐﺐ ！ﻮ！ﻪ ﮐ‪５‬ﺪل ﭘﻪ اوﺑﻠﻦ ﻣﺤﻠﻮل ﮐ‪ ３‬ﭘﻪ ﻣﺮﺑﻮط اﻳﻮﻧﻮﻧﻮ ﺑﺎﻧﺪې ﻋﺒﺎرت ﻟﻪ ‪ ...‬دى‪.‬‬
‫د( اﻟﻘﻠﻲ‬ ‫ج( ﺗﻔﮑﻴﮏ‬ ‫ب( ﺗﻴﺰاب‬ ‫اﻟﻒ( ﺗﺠﺰﻳﻪ‬
‫‪ -١٣‬د ﮐﻠﺴﻴﻢ ‪ Ca‬د ﻓﻠﺰ ﺗﻌﺎﻣﻞ ﻟﻪ ‪ HCl‬ﺗﻴﺰاﺑﻮ ﺳﺮه ﮐﻮم ‪－‬ﺎز ﺁزادﻳ‪８‬ي؟‬
‫ب( د اﮐﺴﻴﺠﻦ ‪－‬ﺎز ج( د ﻫﺎﻳﺪروﺟﻦ ﮔﺎز د( د اوﺑﻮ ﺑ‪７‬اس‪.‬‬ ‫اﻟﻒ( د ﮐﻠﻮرﻳﻦ ‪－‬ﺎز‬
‫د ﻻﻧﺪې ﭘﻮ＊ﺘﻨﻮ ﻗﻮﺳﻮﻧﻪ د ﻣﻨﺎﺳﺒﻮ ﮐﻠﻤﻮ ﭘﻪ ﻟﻴﮑﻠﻮ ﺳﺮه ډک ﮐ‪７‬ﺉ‪.‬‬
‫( رﻧ‪，‬‬ ‫‪ -١٤‬ﻓﻨــﻮل ﻓﺘﺎﻟﻴــﻦ ﭘــﻪ ﺗﻴﺰاﺑــﻲ ﻣﺤﻠــﻮل ﮐ‪ ３‬ﭘــﻪ ) ( رﻧ‪ ，‬او ﭘــﻪ اﻟﻘﻠﻲ ﻣﺤﻠﻮل ﮐ‪ ３‬ﭘــﻪ )‬
‫ﻣﻌﻠﻮﻣﻴ‪８‬ي‪.‬‬
‫( او ﺗﻴﺰاﺑﻲ ﻣﺤﻴﻂ د ﺳﻮر ﻟﺘﻤﺲ ﮐﺎﻏﺬ رﻧ‪，‬‬ ‫‪ -١٥‬اﻟﻘﻠﻲ ﻣﺤﻴﻂ د ﻟﺘﻤﺲ ﮐﺎﻏﺬ اﺑﻲ رﻧ‪ ，‬ﭘﻪ )‬
‫( ﺑﺪﻟﻮي‪.‬‬ ‫ﭘﻪ )‬
‫( رﻧ‪＄ ，‬ﺎﻧﺘﻪ‬ ‫‪ -١٦‬ﮐﻠﻪ ﭼ‪ ３‬د ﻣﻴﺘﺎﻳﻞ ارﻧﺞ دوه ＇ﺎ＇ﮑﻲ د ﻟﻴﻤﻮ ﭘﻪ ﭘﺮې ﺷﻮى ﺳﻄﺤﻲ واﭼﻮل ﺷﻲ)‬
‫( ﻟﺮي‪.‬‬ ‫اﺧﺘﻴﺎروي ﭘﻪ دې ﺧﺎﻃﺮ ﭼ‪ ３‬ﻟﻴﻤﻮ )‬
‫( ﻣﻮﺟﻮدﻳﺖ ﭘﻪ ﻣﺤﻠﻮل ﮐ‪ ３‬دى او د‬ ‫‪ -١٧‬د ﺗﻴﺰاﺑﻮﻧﻮ او اﻟﻘﻠﻴﻮ د ﻣﺤﻠﻮﻟﻮﻧﻮ د ﺑﺮﻳ‪＋‬ﻨﺎ ﺗﻴﺮﻳﺪﻧ‪ ３‬ﻻﻣﻞ د )‬
‫‪+‬‬
‫( ﭘﻪ ﻧﻮم ﻫﻢ ﻳ‪ ３‬ﻳﺎدوي‪.‬‬ ‫‪)H‬‬
‫‪＄‬ﻴﻨ‪ ３‬ﭘﻮ＊ـــﺘﻨ‪ ３‬او ‪＄‬ﻮاﺑﻮﻧﻪ ﭘﻪ دوو ﻻﻧﺪې ﺳﺘﻮﻧﻮ ﮐ‪ ３‬ﺗﻨﻈﻴﻢ ﺷﻮﻳﺪي ﺗﺎﺳ‪ ３‬ﻟﻪ ژورې‬
‫ﻣﻄﺎﻟﻌـــﻲ وروﺳـــﺘﻪ د ﻫﺮې ﭘﻮ＊ـــﺘﻨ‪ ３‬د ‪＄‬ﻮاب ﺷـــﻤﻴﺮه د ﻫﻐﻮي ﭘـــﻪ ﻣﻘﺎﺑﻞ ﻗﻮس ﮐ‪３‬‬
‫وﻟﻴﮑﺊ‪.‬‬
‫‪ -١‬ﺗﻴﺰاﺑﻲ اﮐﺴﺎﻳﺪ دى‪.‬‬ ‫) (‬ ‫‪ -١٨‬زﻳﺎﺗﺮه ﭘﻪ ‪＄‬ﻮ＊ﺎ ﮐ‪ ３‬ﺷﺘﻮن ﻟﺮي‬
‫‪ -٢‬ﻳﻮه اﻟﻘﻠﻲ ده‬ ‫‪ -١٩‬د ＊ﻮرې د ﺗﻴﺰاﺑﻮ ﮐﻴﻤﻴﺎوي ﻓﻮرﻣﻮل دى ) (‬
‫‪2 C 3 -٣‬‬ ‫) (‬ ‫‪C ( ) 2 -٢٠‬‬
‫‪ -٤‬اﺳﺘﻴﮏ اﺳﻴﺪ‬ ‫) (‬ ‫‪3 -٢١‬‬
‫‪3‬‬‫‪-٥‬‬ ‫) (‬ ‫‪ -٢٢‬ﭘﻪ اﭼﺎر ﮐ‪ ３‬ﺗﺮي اﺳﺘﻔﺎده ﮐﻴ‪８‬ي‪.‬‬
‫‪93‬‬
 ‫اﺗﻢ ＇ﭙﺮﮐﻰ‬
‫ﻣﺎﻟ‪／‬ﻲ‬
‫ﭘﻪ اووم ＇ﭙﺮﮐﻲ ﮐ‪ ３‬د ﺗﻴﺰاﺑﻮ او اﻟﻘﻠﻴﻮ د ﺗﻌﺎﻣﻼﺗﻮ ﺗﺮ ﻋﻨﻮان ﻻﻧﺪې ﻣﻮ زده ﮐ‪７‬ل‬
‫ﭼــ‪ ３‬ﻣﺎﻟ‪／‬ــﻲ د ﺗﻴﺰاﺑﻮ او اﻟﻘﻠﻴــﻮ د ﺗﻌﺎﻣﻞ ﭘﻪ ﭘﺎﻳﻠﻪ ﮐ‪ ３‬ﭘــﻪ ﻻس را‪＄‬ﻲ‪ .‬ﭘﻪ دې‬
‫＇ﭙﺮﮐ‪ ３‬ﮐ‪ ３‬دا ﻣﻮﺿﻮع ﭘﻪ دﻗﻴﻖ ډول ﺗﺮ ＇ﻴ‪７‬ﻧ‪ ３‬او ﻣﻄﺎﻟﻌﻲ ﻻﻧﺪې ﻧﻴﺴﻮ؛ ﻧﻮ ﭘﻪ‬
‫ﻟﻨ‪ ６‬او ﺳﺎده ډول ﻣﺎﻟ‪／‬ﻪ داﺳ‪ ３‬ﺗﻌﺮﻳﻒ ﮐﻮو‪.‬‬
‫ﻣﺎﻟ‪／‬ﻪ ﺟﺎﻣﺪه ﮐﺮﺳﺘﻠﻲ ﻣﺎده ده ﭼ‪ ３‬د ﺗﻴﺰاﺑﻮ د ﻣﻨﻔﻲ اﻳﻮن )اﻧﻴﻮن( او د اﻟﻘﻠﻴﻮ د‬
‫ﻣﺜﺒﺖ اﻳﻮن )ﮐﺘﻴﻮن( د ﺗﻌﺎﻣﻞ ﭘﻪ ﭘﺎﻳﻠﻪ ﮐ‪ ３‬ﺟﻮړﻳ‪８‬ي‪.‬‬
‫ﺁﻳﺎ ！ﻮﻟﻲ ﻣﺎﻟ‪ ３／‬د ﺧﻮړو دﻣﺎﻟ‪ ３／‬ﭘﻪ ﺷﺎن ﺗﺮو ﺧﻮﻧﺪ ﻟﺮي؟‬
‫ﻣﺎﻟ‪／‬ﻲ د ﮐﻴﻤﻴﺎ ﻟﻪ ﻧﻈﺮه ＇ﻪ ډول ﻣﺮﮐﺒﻮﻧﻮ ﺗﻪ وﻳﻞ ﮐ‪８５‬ي؟‬
‫دﻣﺎﻟ‪／‬ﻲ ﺗﻌﺎﻣﻞ ﻟﻪ ﻣﺎﻟ‪ ３／‬ﺳﺮه او ﻫﻤﺪارﻧ‪／‬ﻪ د ﻣﺎﻟ‪ ３／‬ﺗﻌﺎﻣﻞ د ﺗﻴﺰاﺑﻮ‪ ،‬اﻟﻘﻠﻴﻮ‬
‫او ﻓﻠﺰوﻧﻮ ﺳﺮه ﮐﻮم ﻣﺮﮐﺒﻮﻧﻪ ﺟﻮړﻳ‪８‬ي؟ د ﻣﺎﻟ‪／‬ﻮﻧﻮم اﻳ‪＋‬ﻮدﻧﻪ ﭘﻪ ﮐﻮﻣ‪ ３‬ﻃﺮﻳﻘ‪３‬‬
‫ﺗﺮ ﺳﺮه ﮐ‪８５‬ي؟‬
‫دا ！ﻮﻟــ‪ ３‬ﻫﻐﻪ ﭘﻮ＊ــﺘﻨ‪ ３‬دي ﭼ‪ ３‬ﭘــﻪ دې ＇ﭙﺮﮐﻲ ﮐ‪ ３‬ورﺗﻪ ‪＄‬ــﻮاب ورﮐﻮل‬
‫ﮐ‪８５‬ي‪.‬‬
‫‪94‬‬
 ‫د ﺗﻴﺰاﺑﻮ او اﻟﻘﻠﻴﻮ د ﺗﻌﺎﻣﻞ ﭘﻪ واﺳﻄﻪ د ﻣﺎﻟ‪／‬ﻮ ﺟﻮړﻳﺪﻧﻪ‬
‫ﻣﺎﻟ‪／‬ــﻪ ﻫﻐﻪ وﺧــﺖ ﺟﻮړﻳ‪８‬ي ﭼ‪ ３‬د ﺗﻴﺰاﺑــﻮ د ﻫﺎﻳﺪروﺟﻦ ﺁﻳﻮﻧﻮﻧــﻪ د ﻳﻮه ﻓﻠﺰ د‬
‫ﻣﺜﺒﺘــﻮ ﺁﻳﻮﻧﻮﻧﻮ ﻳــﺎ د ﻧﻮرو ﻣﺜﺒﺘﻮ ﺁﻳﻮﻧﻮﻧﻮ ﭘﻪ وﺳــﻴﻠﻪ؛ ﻟﮑــﻪ‪ :‬اﻣﻮﻧﻴﻢ ) ‪ ( 4+‬ﺑﻰ‬
‫‪＄‬ﺎﻳﻪ ﺷــﻲ‪＇ .‬ﺮﻧ‪／‬ﻪ ﭼ‪ ３‬د ﺧﻮړو ﻣﺎﻟ‪／‬ﻪ )‪ (NaCl‬د ﻣﺎﻟ‪ ３／‬د ﺗﻴﺰاب؛ ﻳﻌﻨ‪３‬‬
‫ﻫﺎﻳﺪروﮐﻠﻮرﻳﮏ اﺳــﻴﺪ )‪ (HCl‬او ﺳﻮدﻳﻢ ﻫﺎﻳﺪرو اﮐﺴﺎﻳﺪ )‪ (NaOH‬ﻗﻠﻮي‬
‫ﭼ‪ ３‬د ﮐﺎﺳﺘﻴﮏ ﺳﻮډا ﭘﻪ ﻧﻮم ﻫﻢ ﻳﺎدﻳ‪８‬ي‪،‬ﺟﻮړﻳ‪８‬ي؛ﻧﻮ د دې ﺗﻴﺰاﺑﻮﻧﻮ او اﻟﻘﻠﻴﻮ‬
‫د ﺗﻌﺎﻣﻞ ﻣﻌﺎدﻟ‪ ３‬ﭘﻪ ﻻﻧﺪى ډول دي‪:‬‬
‫‪C ( )+‬‬ ‫⎯⎯ ) (‬
‫→‬ ‫‪C ( )+‬‬ ‫‪2‬‬ ‫)(‬
‫⎯⎯ ﺳﻮدﻳﻢ ﻫﺎﻳﺪروﮐﺴﺎﻳﺪ‪+‬دﻣﺎﻟ‪ ３／‬ﺗﻴﺰاب‬
‫اوﺑﻪ ‪ +‬ﺳﻮدﻳﻢ ﮐﻠﻮراﻳﺪ →‬
‫‪C ( )+‬‬ ‫‪4‬‬ ‫⎯⎯ ) (‬
‫→‬ ‫‪4‬‬ ‫‪C ( )+‬‬ ‫‪2‬‬ ‫)(‬
‫⎯⎯ اﻣﻮﻧﻴﻢ ﻫﺎﻳﺪروﮐﺴﺎﻳﺪ ‪ +‬د ﻣﺎﻟ‪ ３／‬ﺗﻴﺰاب‬
‫اوﺑﻪ ‪ +‬اﻣﻮﻧﻴﻢ ﮐﻠﻮراﻳﺪ →‬
‫د ﺗﻴﺰاﺑﻮﻧــﻮ او اﻟﻘﻠﻴﻮ ﺗﻌﺎﻣﻠﻮﻧﻮ ﺗﻪ ﺗﻞ د ﺧﻨﺜﻰ ﮐﻴــﺪو) ‪( Neutralization‬‬
‫ﺗﻌﺎﻣﻠﻮﻧــﻪ واﻳ‪ .３‬ﺗﻴﺰاﺑﻮﻧــﻪ او اﻟﻘﻠﻲ ﻫﻐﻪ وﺧﺖ ﻳﻮ ﺑﻞ ﺧﻨﺜﻰ ﮐﻮﻻى ﺷــﻲ ﭼ‪３‬‬
‫دواړه ﻗﻮي اوﺳﻲ‪.‬‬
‫ﺗﻴﺰاب‬ ‫‪+‬‬ ‫اﻟﻘﻠﻲ‬ ‫⎯⎯‬
‫→‬ ‫‪ +‬ﻣﺎﻟ‪／‬ﻪ‬ ‫اوﺑﻪ‬
‫ﮐ‪７‬ﻧﻪ‬
‫د اﻣﻮﻧﻴﻢ ﻫﺎﻳﺪروﮐﺴﺎﻳﺪ او د ﺳﺮﮐ‪ ３‬ﺗﻴﺰاﺑﻮ ﺗﻌﺎﻣﻞ‬
‫د اړﺗﻴﺎ وړ ﻟﻮازم او ﻣﻮاد‪ :‬اﻣﻮﻧﻴﻢ ﻫﺎﻳﺪروﮐﺴﺎﻳﺪ )‪ (NH4OH‬ﺁﺑﻲ ﻣﺤﻠﻮل‪ ،‬د ﺳﺮﮐ‪ ３‬د ﺗﻴﺰاﺑﻮ)‪(CH COOH‬‬
‫‪3‬‬
‫ﺁﺑﻲ ﻣﺤﻠﻮل‪ ،‬ارﻟﻴﻦ ﻣﺎﻳﺮ ‪ ٣‬ﺗﻮﮐ‪ ،３‬ﭘﻴﭙﺖ ‪ ٣‬ﺗﻮﮐ‪＇ ،３‬ﺎ＇ﮑﻲ ＇（ﻮوﻧﮑﻲ او ﭘﺎﻳﻪ ﻟﻪ ‪－‬ﻴﺮا ﺳﺮه ‪٣‬ﻋﺪده‪.‬‬
‫ﮐ‪７‬ﻧﻼره‪ :‬د اﻣﻮﻧﻴﻢ ﻫﺎﻳﺪروﮐﺴــﺎﻳﺪ ‪ ٢٠mL‬ﻣﺤﻠﻮل ﻟﻪ ﭘﻴﭙﺖ ＇ﺨﻪ ﭘﻪ اﺳــﺘﻔﺎدي ﺳــﺮه ﭘﻪ ارﻟﻴﻦ ﻣﺎﻳﺮ ﮐ‪ ３‬واﭼﻮئ او ﺑﻴﺎ وروﺳــﺘﻪ د‬
‫ﻓﻴﻨــﻮل‪ -‬ﻓﺘﺎﻟﻴﻦ ＇ﻮ＇ﺎ＇ﮑﻲ د ＇ﺎ‪＄‬ﮑﻲ ＇（ﻮوﻧﮑﻲ ﭘﻪ واﺳــﻄﻪ ﭘﻪ ﻫﻐــ‪ ３‬ﺑﺎﻧﺪې ور زﻳﺎت ﮐ‪７‬ئ او و‪－‬ﻮرئ ﭼ‪ ３‬ﻣﺤﻴﻂ ﮐﻮم رﻧ‪，‬‬
‫‪＄‬ﺎﻧﺘﻪ ﻏﻮره ﮐﻮي‪ ،‬وروﺳﺘﻪ د ﺳﺮﮐﻲ ﺗﻴﺰاب ﭘﻪ ﭘﺮﻟﻪ ﭘﺴﻲ ډول ﭘﻪ ﻫﻐ‪ ３‬ﺑﺎﻧﺪې زﻳﺎت ﮐ‪７‬ئ او د ﻣﺤﻴﻂ د رﻧ‪ ，‬ﺑﺪﻟﻮن ﭘﻪ ﭘﺎﻣﻠﺮﻧﻲ ﺳﺮه‬
‫ﺗﻌﻘﻴﺐ ﮐ‪７‬ئ ＇ﻪ ﻣﻮ ﭼ‪ ３‬ﻟﻴﺪﻟﻲ دي‪ ،‬وﻳ‪ ３‬ﻟﻴﮑﺊ او ﻻﻧﺪې ﭘﻮ＊ﺘﻨﻮ ﺗﻪ ﻣﻨﺎﺳﺐ ‪＄‬ﻮاب ور ﮐ‪７‬ئ‪.‬‬
‫ﻓﻴﻨــﻮل ﻓﺘﺎﻟﻴــﻦ ﭘــﻪ اﻟﻘﻠــﻲ ﻣﺤﻴﻂ ﮐــ‪ ３‬ﻟﻮﻣ‪７‬ى ﮐﻮم رﻧــ‪ ，‬او وروﺳــﺘﻪ د ﺗﻴﺰاﺑﻮﻧــﻮ او اﻟﻘﻠﻴﻮ ﻟــﻪ ﺗﻌﺎﻣﻞ ＇ﺨﻪ ﮐــﻮم رﻧ‪＄ ，‬ﺎﻧﺘﻪ‬
‫اﺧﺘﻴﺎروي؟‬
‫د اﻣﻮﻧﻴﻢ ﻫﺎﻳﺪروﮐﺴﺎﻳﺪ او ﺳﺮﮐ‪ ３‬د ﺗﻴﺰاﺑﻮ )اﺳﻴﺘﻴﮏ اﺳﻴﺪ( دﺗﻌﺎﻣﻞ ﻣﻌﺎدﻟﻪ وﻟﻴﮑﺊ‪.‬‬
‫د ﺟﻮړې ﺷﻮي ﻣﺎﻟ‪ ３／‬ﻧﻮم وﻟﻴﮑﺊ‪.‬‬
‫‪95‬‬
 ‫ﺝ‬ ‫ﺏ‬ ‫ﺍﻟﻒ‬
‫)‪ (٨-١‬ﺷﮑﻞ د ＊ﻮدوﻧﮑﻰ )اﻧﺪﻳﮑﺎﺗﻮر( د رﻧ‪ ，‬ﺑﺪﻟﻮى د ﺧﻨﺜﻰ ﮐﻮﻟﻮ ﺗﻌﺎﻣﻞ ﮐ‪３‬‬
‫دﻣﺎﻟ‪／‬ﻮ ﻧﻮم اﻳ‪＋‬ﻮدﻧﻪ‬
‫د ﻣﺎﻟ‪／‬ﻮ د اﻧ‪／‬ﻠﻴﺴــﻲ ﻧﻮم ﭘﻪ ﻟﻴﮑﻠﻮ ﮐ‪ ３‬ﭼ‪ ３‬د ﮐﻴ‪ ０‬ﻧﻪ ＊ــﻲ ﺧﻮاﺗﻪ ﻟﻮﺳــﺘﻞ ﮐ‪８５‬ي‪ ،‬ﻟﻮﻣ‪７‬ى د ﮐﺘﻴﻮن ﻧﻮم )ﮐﻪ‬
‫دا ﮐﺘﻴﻮن ﻓﻠﺰ اوﺳــﻲ او ﻳﺎﮐﻮم ﺑﻞ ﮐﺘﻴﻮن( او وروﺳــﺘﻪ د اﻧﻴﻮن ﻧﻮم اﺧﻴﺴــﺘﻞ ﮐ‪８５‬ي‪ ،‬د ﻣﺎﻟ‪／‬ﻮ ﻧﻮم اﻳ‪＋‬ﻮدﻧﻪ ﭘﻪ‬
‫)‪ (٨-١‬ﺟﺪول ﮐ‪ ３‬ﭘﻪ ﻟﻨ‪ ６‬ډول ﻟﻴﮑﻞ ﺷﻮي‪:‬‬
‫د )‪ (٨-١‬ﺟﺪول‪ :‬د ﻳﻮ ﺷﻤﻴﺮ ﻣﺎﻟ‪／‬ﻮ ﮐﻴﻤﻴﺎوي ﻓﻮرﻣﻮل‪ ،‬اﻧ‪／‬ﻠﻴﺴﻲ او ﭘ‪＋‬ﺘﻮ ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ‬
‫د ﻣﺎﻟ‪ ３／‬ﻧﻮم ﭘﻪ ﭘ‪＋‬ﺘﻮ ﺗﻮرو‬ ‫د ﻣﺎﻟ‪ ３／‬ﻧﻮم ﺗﻮرو ﭘﻪ اﻧ‪／‬ﻠﻴﺴﻲ‬ ‫د ﻣﺎﻟ‪ ３／‬ﮐﻴﻤﻴﺎوي ﻓﻮرﻣﻮل‬
‫ﺳﻮدﻳﻢ ﮐﻠﻮراﻳ‪) ６‬د ﺧﻮړو ﻣﺎﻟ‪／‬ﻪ(‬ ‫‪C‬‬
‫‪e‬‬
‫ﻣ‪／‬ﻨﻴﺰﻳﻢ ﻓﻠﻮراﻳ‪６‬‬
‫‪ne‬‬ ‫‪e‬‬ ‫‪2‬‬
‫ﭘﻮﺗﺎﺷﻴﻢ ﺳﻠﻔﺎﻳ‪６‬‬
‫‪e‬‬ ‫‪2‬‬
‫ﮐﻠﺴﻴﻢ ﻧﺎﻳ＂ﺮﻳ＀‬ ‫( ‪C‬‬ ‫)‬
‫‪C‬‬ ‫‪n‬‬ ‫‪e‬‬ ‫‪3 2‬‬
‫ﺳﻮدﻳﻢ ﺳﻠﻔﺎﻳﺖ‬
‫‪e‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪3‬‬
‫ﭘﻮﺗﺎﺷﻴﻢ ﮐﺎرﺑﻮﻧﻴ＀‬ ‫‪Potassium carbonate‬‬ ‫‪C‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪3‬‬
‫اﻟﻤﻮﻧﻴﻢ ﺳﻠﻔﻴ＀‬
‫‪Aluminium sulfate‬‬ ‫‪2‬‬
‫(‬ ‫‪4 3‬‬
‫)‬
‫ِزﻧﮏ ﻓﺎﺳﻔﻴﺖ )د ﺟﺴﺘﻮ ﻓﺎﺳﻔﻴ＀(‬ ‫(‪n3‬‬ ‫)‬
‫‪n‬‬ ‫‪e‬‬ ‫‪4 2‬‬
‫‪96‬‬
‫ﮐﻪ ﭼﻴﺮې ﻓﻠﺰوﻧﻪ ﭘﻪ ﻣﺨﺘﻠﻔﻮ وﻻﻧﺴــﻮﻧﻮ د ﺗﻴﺰاﺑﻮﻧﻮ ﻟﻪ اﻧﻴﻮﻧﻮﻧﻮ ﺳــﺮه دوه ډوﻟﻪ ﻣﺨﺘﻠﻔ‪ ３‬ﻣﺎﻟ‪ ３／‬ﺟﻮړي ﮐ‪７‬ي‪ ،‬ﭘﻪ دې‬
‫‪請‬ﻮرت ﮐ‪ ３‬د ﻣﺎﻟ‪ ３／‬د ﮐﺘﻴﻮن ﺳﺮه )‪ (-ous‬او )‪ (-ic‬روﺳﺘﺎړي ﻳﻮ ‪＄‬ﺎي ﻟﻮﺳﺘﻞ ﮐ‪８５‬ئ‪.‬‬
‫د ﺑﻴﻠ‪ ３／‬ﭘﻪ ﺗﻮ‪－‬ﻪ‪ -ous :‬وروﺳــﺘﺎړى د ﻓﻠﺰ ﭘﻪ ＊ــﮑﺘﻪ وﻻﻧﺲ او ‪ -ic‬وروﺳﺘﺎړى د ﻓﻠﺰ د ﻟﻮړ وﻻﻧﺲ ﺳﺮه ﻳﻮ ‪＄‬ﺎي‬
‫ﮐ‪８５‬ي‪ ،‬ﭼ‪ ３‬دا ﻗﺎﻋﺪه ﭘﻪ ！ﻮﻟﻮ ﻣﺎﻟ‪／‬ﻮ ﮐ‪ ３‬د ﺗﻄﺒﻴﻖ وړده‪.‬‬
‫د ﺁﻳﻮﭘﮏ )‪ (IUPAC‬ﭘﻪ ﻃﺮﻳﻘﻪ ﻟﻮﻣ‪７‬ى ﺳﺮﮐ‪ ３‬د ﻓﻠﺰ ﻧﻮم‪ ،‬ور ﭘﺴ‪ ３‬ﻓﻠﺰ د وﻻﻧﺲ ﻧﻤﺒﺮ ﭘﻪ روﻣﻲ رﻗﻢ ﺑﺎﻧﺪې ﭘﻪ ﻗﻮس‬
‫ﮐ‪ ３‬ﻟﻴﮑﻞ ﮐ‪８５‬ي او ﭘﻪ ﭘﺎى ﮐ‪ ３‬د ﻣﻨﻔﻲ ﺁﻳﻮن ﻧﻮم )اﻧﻴﻮن( ورﺳﺮه ﮔ‪ ６‬ﻟﻴﮑﻞ ﮐﻴ‪８‬ي‪.‬‬
‫)‪ (٨-٢‬ﺟﺪول ﺗﻪ و‪－‬ﻮرئ‪.‬‬
‫‪ ٨-٢‬ﺟﺪول‪ :‬د ‪＄‬ﻴﻨﻮ ﻣﺎﻟ‪／‬ﻮ ﻓﻮرﻣﻮل او ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ ﭘﻪ ﻣﻌﻤﻮﻟﻲ او د ﺁﻳﻮﭘﮏ ﭘﻪ ﻃﺮﻳﻘﻪ‬
‫د اﻳﻮﭘﮏ ﭘﻪ ﻃﺮﻳﻘﻪ د ﻣﺎﻟ‪／‬ﻮ‬ ‫د اﻳﻮﭘﮏ ﭘﻪ ﻃﺮﻳﻘﻪ د ﻣﺎﻟ‪／‬ﻮ ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ ﭘﻪ‬ ‫ﻣﻌﻤﻮﻟﻲ اﻧ‪／‬ﻠﻴﺴﻲ ﻧﻮم د ‪-ic‬‬ ‫ﮐﻴﻤﻴﺎوي ﻓﻮرﻣﻮل‬
‫ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ ﭘﻪ ﭘ‪＋‬ﺘﻮ ﺗﻮرو‬ ‫اﻧ‪／‬ﻠﻴﺴﻲ ﺗﻮرو‬ ‫او ‪ -ous‬د وروﺳﺘﺎړي ﺳﺮه‬
‫داوﺳﭙﻨﻰ)‪ (II‬ﺳﻠﻔﻴ＀‬ ‫) (‪n‬‬ ‫‪e‬‬ ‫‪ee‬‬
‫‪e‬‬ ‫‪e‬‬ ‫‪44‬‬
‫د اوﺳﭙﻨﻰ )‪ (III‬ﺳﻠﻔﻴ＀‬
‫) (‪n‬‬ ‫‪e‬‬ ‫‪e‬‬ ‫‪e‬‬ ‫‪Fe2(SO4)3‬‬
‫د ﻣﺴﻮ )‪ (I‬ﺑﺮوﻣﺎﻳ‪６‬‬ ‫‪C‬‬
‫‪C‬‬ ‫)(‪e‬‬ ‫‪e‬‬ ‫‪C‬‬ ‫‪e‬‬
‫د ﻣﺴﻮ )‪ (II‬ﺑﺮوﻣﺎﻳ‪６‬‬ ‫‪C‬‬ ‫) (‪e‬‬ ‫‪e‬‬ ‫‪C‬‬ ‫‪e‬‬ ‫‪C‬‬ ‫‪2‬‬
‫ﮐ‪７‬ﻧﻪ‬
‫ﭘﻪ ﻻﻧﺪې ﺟﺪول ﮐ‪ ３‬د ‪＄‬ﻴﻨﻮ ﮐﺘﻴﻮﻧﻮﻧﻮ او اﻧﻴﻮﻧﻮﻧﻮ ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ ﻟﻴﮑﻞ ﺷﻮي دې د دوې ﭘﻪ ﭘﺎم ﮐ‪ ３‬ﻧﻴﻮﻟﻮ ﺳﺮه‬
‫‪ C e( ) C C ( ) e (C ) C ( ) C‬ﻣﺎﻟ‪／‬ﻮ ﻧﻮم اﻳ‪＋‬ﻮدﻧﻪ‬
‫‪3‬‬ ‫‪3 2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪4 2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫ﺳﻢ د ‪CuCl‬‬
‫‪3 3‬‬ ‫‪3 2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬
‫ﭘﻪ ﻣﻌﻤﻮﻟﻲ او ﺁﻳﻮﭘﮏ ﭘﻪ ﻻر＊ﻮدﻧﻪ ﻋﻤﻠﻲ ﮐ‪７‬ئ‪.‬‬
‫د اﻧﻴﻮن ﺳﻤﺒﻮل‬ ‫د اﻧﻴﻮن ﻧﻮم ﭘﻪ اﻧ‪／‬ﻠﻴﺴﻲ د اﻧﻴﻮن ﻧﻮم ﭘﻪ ﭘ‪＋‬ﺘﻮ‬ ‫د ﮐﺘﻴﻮن ﺳﻤﺒﻮل‬ ‫د ﮐﺘﻴﻮن ﻧﻮم ﭘﻪ ﭘ‪＋‬ﺘﻮ‬ ‫د ﮐﺘﻴﻮن ﻧﻮم ﭘﻪ‬
‫اﻧ‪／‬ﻠﻴﺴﻲ‬
‫‪I‬‬
‫‪-‬‬ ‫اﻳﻮډاﻳ‪６‬‬ ‫‪Iodide‬‬ ‫‪Cu 2+‬‬ ‫ﻣﺲ )‪(II‬‬ ‫‪Copper‬‬
‫‪Br -‬‬ ‫ﺑﺮوﻣﺎﻳ‪６‬‬ ‫‪Bromide‬‬ ‫‪Fe 3+‬‬ ‫اوﺳﭙﻨﻪ )‪(III‬‬ ‫‪Iron‬‬
‫ﮐﻠﻮراﻳ‪６‬‬ ‫‪chlorate‬‬ ‫‪Cu+‬‬ ‫ﻣﺲ )‪(I‬‬ ‫‪Copper‬‬
‫‪Cl-‬‬
‫ﻧﺎﻳ＂ﺮﻳ＀‬ ‫‪nitrate‬‬ ‫ﺳﻴﻤﺎب )‪(II‬‬ ‫‪Mercury‬‬
‫‪NO3-‬‬ ‫‪Hg 2+‬‬
‫ﮐﺎرﺑﻮﻧﻴ＀‬ ‫‪carbonate‬‬ ‫اوﺳﭙﻨﻪ )‪(II‬‬ ‫‪Iron‬‬
‫‪CO23-‬‬ ‫‪Fe 2+‬‬
‫ﻓﺎﺳﻔﻴ＀‬ ‫‪phosphate‬‬ ‫ﺑﺎرﻳﻢ‬ ‫‪Barium‬‬
‫‪PO34-‬‬ ‫‪Ba 2+‬‬
‫‪97‬‬
 ‫دﻣﺎﻟ‪／‬ﻮ ﺧﻮاص‬
‫د ﻣﺎﻟ‪／‬ـــﻮ ﻓﺰﻳﮑﻲ ﺧﻮاص‪ :‬د ﻣﺎﻟ‪／‬ﻮ ﻟﻪ ﻓﺰﻳﮑﻲ ﺧﻮا‪請‬ــﻮ ＇ﺨﻪ ﻳﻮ ﻳﻲ دا دى ﭼ‪ ３‬ﻣﺎﻟ‪／‬ﻲ ﺟﺎﻣﺪ‪،‬‬
‫ﮐﺮﺳــﺘﻠﻲ او ﻣﺎﺗﻴﺪوﻧﮑــﻲ ﻣﺮﮐﺒﻮﻧﻪ دي او ﭘﻪ ﻣﺨﺘﻠﻔﻮ رﻧ‪／‬ﻮﻧﻮ ﻣﻮﻧﺪل ﮐ‪５‬ــ‪８‬ي‪.‬د ﻣﺎﻟ‪／‬ﻮ د وﻳﻠﻲ ﮐ‪５‬ﺪو！ﮑﻲ او‬
‫ﮐﺜﺎﻓﺖ ﻳﻮ ﻟﻪ ﺑﻠﻪ ﺗﻮﭘﻴﺮ ﻟﺮي‪ .‬او ﻳﻮ ﺗﻌﺪاد ﻳ‪ ３‬ﭘﻪ اوﺑﻮ ﮐ‪ ３‬ﭘﻪ زﻳﺎﺗﻪ اﻧﺪازه ﺣﻞ ﮐ‪８５‬ي؛ د ﺑﻴﻠ‪ ３／‬ﭘﻪ ﺗﻮ‪－‬ﻪ‪ :‬ﺳﻮدﻳﻢ‬
‫ﻧﺎﻳ＂ﺮﻳ＀ )‪ (NaNO3‬ﭘﻪ اوﺑﻮﮐ‪ ３‬زﻳﺎد ﺣﻠﻴ‪８‬ي‪＄،‬ﻴﻨ‪ ３‬ﻧﻮرې ﻣﺎﻟ‪ ３／‬ﭘﻪ اوﺑﻮ ﮐ‪ ３‬ﭘﻪ ﻟ‪ ８‬اﻧﺪازه ﺣﻞ ﮐ‪８５‬ي‪ ،‬داﺳ‪３‬‬
‫ﻣﺎﻟ‪／‬ــﻮ ﺗﻪ ﻟــ‪８‬ي ﻣﻨﺤﻠﻪ ﻣﺎﻟ‪ ３／‬وﻳﻞ ﮐ‪８５‬ي؛ د ﺑﻴﻠ‪／‬ــﻲ ﭘﻪ ﺗﻮ‪－‬ﻪ‪－:‬ﭻ )‪ (CaSO4.2H2O‬او ﮐﻠﺴــﻴﻢ ﮐﺎرﺑﻮﻧﻴ＀‬
‫)‪ (CaCO3‬د ﻫﻐﻮ ﻣﺎﻟ‪／‬ﻮ ﻟﻪ ډﻟ‪＇ ３‬ﺨﻪ دي ﭼ‪ ３‬ﭘﻪ اوﺑﻮ ﮐ‪ ３‬ډﻳﺮ ﻟ‪ ８‬ﺣﻞ ﮐ‪８５‬ي‪.‬‬
‫ﮐ‪７‬ﻧﻪ‬
‫ﭘﻪ اوﺑﻮ ﮐ‪ ３‬د ﻣﺎﻟ‪／‬ﻮ د ﺣﻠﻴﺪو ﭘﺮﺗﻠﻪ‬
‫د اړﺗﻴـــﺎ وړ ﻟـــﻮازم او ﻣﻮاد‪ :‬ﮔــﭻ)‪ ،(CaSO4.2H2O‬اﻫــﮏ )‪ ،(CaCO3‬ﻧﻴﻞ ﺗﻮﺗﻴﺎ )‪ ،(CuSO4.5H2O‬ﭘﻮﺗﺎﺷــﻴﻢ‬
‫ﺳﻠﻔﻴ＀ )‪ ٤ ،(K2SO4‬ﻋﺪده ازﻣﻴ‪＋‬ﺘﻲ ﻧﻠﻮﻧﻪ‪ ،‬د ＊ﻮروﻟﻮ ﻣﻴﻠﻪ‪ ،‬ﻗﺎﺷﻮﻏﻪ‪.‬‬
‫ﮐ‪７‬ﻧﻼره‪ :‬ﻟﻪ ﻫﺮې ﭘﻮرﺗﻪ ﻳﺎدي ﺷﻮي ﻣﺎﻟ‪＇ ３／‬ﺨﻪ د ﭼﺎﻳﻮ ﺧﻮړﻟﻮ د ﻗﺎﺷﻮﻏ‪ ３‬ﭘﻪ اﻧﺪازه ﭘﻪ ‪＄‬ﺎﻧ‪７／‬و ازﻣﻴ‪＋‬ﺘﻲ ﻧﻠﻮﻧﻮ ﮐ‪ ３‬واﭼﻮئ او ﭘﻪ‬
‫ﻫﻐﻮى ﺑﺎﻧﺪې ازﻣﺎﻳ‪＋‬ﺘﻲ ﻧﻞ ‪ 1‬ﺑﺮﺧ‪ ３‬ﮐ‪ ３‬ﻣﻘﻄﺮې اوﺑﻪ ورزﻳﺎﺗﻲ ﮐ‪７‬ئ او د ازﻣﻴ‪＋‬ﺘﻲ ﻧﻞ دﻣﻨ‪ ＃‬ﻣﻮاد د ﻣﻴﻠﻲ ﭘﻪ واﺳﻄﻪ ＊ﻪ و＊ﻮروئ‪،‬‬
‫ﻻﻧﺪې ﭘﻮ＊ﺘﻨﻮ ﺗﻪ ‪＄‬ﻮاب ورﮐ‪７‬ئ‪:‬‬ ‫ﺧﭙﻠ‪ ３‬ﻟﻴﺪﻧ‪ ３‬ﻳﺎدداﺷﺖ او ‪4‬‬
‫‪ -١‬د ﮐﻮﻣﻮ ﻣﺎﻟ‪／‬ﻮ ﻣﺤﻴﻂ روڼ او د ﮐﻮﻣﻮ ﻣﺎﻟ‪／‬ﻮ ﺗﻴﺎره دي؟‬
‫‪ -٢‬ﮐﻮﻣﻪ ﻳﻮه ﻟﻪ ﭘﻮرﺗﻪ ﻣﺎﻟ‪／‬ﻮ ＇ﺨﻪ ﭘﻪ اوﺑﻮ ﮐ‪＊ ３‬ﻪ ﺣﻞ او ﮐﻮﻣﻪ ﻳﻮه ﻟﻪ ﻫﻐﻮي ＇ﺨﻪ ډﻳﺮه ﮐﻤﻪ ﺣﻞ ﮐﻴ‪８‬ي‪.‬‬
‫وﻳﻠﻲ ﺷﻮى ﺣﺎﻟﺖ او ﻫﻤﺪارﻧ‪／‬ﻪ د ﻣﺨﺘﻠﻔﻮ ﻣﺎﻟ‪／‬ﻮ اوﺑﻠﻦ ﻣﺤﻠﻮﻟﻮﻧﻪ د ‪＄‬ﺎﻧ‪７／‬ي‬
‫ﺑﺮ‪＋４‬ﻨﺎ ﺗﻴﺮﻳﺪﻧﻲ ﻟﺮوﻧﮑﻲ دي؛ ‪＄‬ﮑﻪ ﭼ‪ ３‬ﻣﺎﻟ‪ ３／‬ﭘﻪ ﺧﭙﻞ اوﺑﻠﻦ ﻣﺤﻠﻮل ﮐ‪ ３‬ﭘﻪ‬
‫ﺧﭙﻠﻮ اړوﻧﺪو ﺁﻳﻮﻧﻮﻧﻮ ！ﻮ！ﻪ )ﺗﻔﮑﻴﮏ( ﮐ‪８５‬ي‪ .‬او دا ﺁﻳﻮﻧﻮﻧﻪ ﭼ‪ ３‬د ﻣﺜﺒﺘﻮ او ﻣﻨﻔﻲ‬
‫ﭼﺎرﺟﻮﻧﻮ ﻟﺮوﻧﮑﻲ دي‪ ،‬ﭘﻪ ﺑﺮ‪＋４‬ــﻨﺎﻳﻲ ﺳــﺮﮐﻴﺖ ﮐ‪ ３‬ﺣﺮﮐﺖ ﮐﻮي‪ ،‬د دوي د‬
‫ﺣﺮﮐﺖ ﻟﻪ اﻣﻠﻪ ﭘﻪ ﭘﺎى ﮐ‪ ３‬د ﺑﺮ‪＋４‬ﻨﺎ ‪－‬ﺮوپ ＇ﺮﻧ‪／‬ﻪ ﭼ‪ ３‬ﭘﻪ )‪ (٨-٢‬ﺷﮑﻞ ﮐ‪３‬‬
‫＊ــﻮدل ﺷﻮي دى‪ ،‬رو＊ــﺎﻧﻪ ﮐ‪８５‬ي‪ .‬ﻫﻤﺪارﻧ‪／‬ﻪ ﭘﻪ ﺛﺒﻮت رﺳﻴ‪８‬ي ﭼ‪ ３‬د ﻣﺎﻟ‪／‬ﻮ‬
‫اوﺑﻠﻦ ﻣﺤﻠﻮﻟﻮﻧﻪ د ﺑﺮﻳ‪＋‬ــﻨﺎ ﺗﻴﺮوﻧﮑﻲ دي‪ .‬د ﺧﻮړو ﻣﺎﻟ‪ ３／‬د ！ﻮ！ﻪ ﮐﻴﺪو ﻣﻌﺎدﻟﻪ‬
‫ﭘﻪ اوﺑﻮ ﮐ‪ ３‬داﺳﻲ ﻟﻴﮑﻞ ﮐﻴ‪８‬ي‪:‬‬
‫‪+‬‬
‫⎯⎯ ‪C‬‬
‫⎯‬ ‫→‬ ‫(‪)+C −‬‬
‫‪O‬‬
‫‪2‬‬
‫(‬ ‫)‬
‫‪ ٨-٢‬ﺷﮑﻞ د ﺧﻮړو د ﻣﺎﻟ‪／‬ﻲ ﻣﺤﻠﻮل‬
‫ﺑﺮ‪＋４‬ﻨﺎ ﺗﻴﺮﻳﺪﻧﻪ‬
‫‪98‬‬
 ‫د ﻣﺎﻟ‪／‬ﻮ ﮐﻴﻤﻴﺎوي ﺧﻮاص‪ :‬د ﻣﺎﻟ‪／‬ﻮ ﮐﻴﻤﻴﺎوي ﺗﻌﺎﻣﻠﻮﻧﻪ د ﻫﻐﻮي ﮐﻴﻤﻴﺎوي ﺧﻮاص ＇ﺮ‪－‬ﻨﺪ وي‪.‬‬
‫ﻣﺎﻟ‪／‬ﻲ ﻟﻪ ﺗﻴﺰاﺑﻮ‪ ،‬اﻟﻘﻠﻴﻮ‪ ،‬ﻓﻠﺰوﻧﻮ او ﻧﻮرو ﻣﺎﻟ‪／‬ﻮ ﺳﺮه ﮐﻴﻤﻴﺎوي ﺗﻌﺎﻣﻠﻮﻧﻪ ﺳﺮﺗﻪ رﺳﻮي‪ ،‬ﭼ‪ ３‬ﭘﻪ ﭘﺎﻳﻠﻪ ﮐ‪ ３‬ﻧﻮي‬
‫ﻣﺎﻟ‪／‬ﻲ‪ ،‬ﻧﻮي اﻟﻘﻠﻲ اوﻧﻮې ﺗﻴﺰاب ﻻﺳــﺘﻪ را‪＄‬ﻲ‪.‬ﭘﻪ ﻣﻌﻤﻮل ډول ﺗﻌﺎﻣﻞ ﻫﻐﻪ وﺧﺖ ＊ــ‪ ３‬ﺧﻮاﺗﻪ ﻣﺦ ﺗﻪ ‪＄‬ﻲ‬
‫ﭼ‪ ３‬ﻳﻮ ﻏﻴﺮ ﻣﻨﺤﻞ ﻣﺮﮐﺐ ﺟﻮړ ﺷﻲ؛ د ﺑﻴﻠ‪／‬ﻲ ﭘﻪ ﺗﻮ‪－‬ﻪ‪:‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪C 2( )+‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪4‬‬ ‫⎯⎯ ) (‬
‫→‬ ‫‪4‬‬ ‫) ( ‪( )+2 C‬‬
‫د ‪－‬ﻮ‪７－‬و ﺗﻴﺰاب ‪ +‬ﺑﺎرﻳﻢ ﮐﻠﻮراﻳﺪ‬ ‫د ﻣﺎﻟ‪／‬ﻲ ﺗﻴﺰاب ‪ +‬ﺑﺎرﻳﻢ ﺳﻠﻔﻴ＀‬
‫‪2‬‬ ‫‪C‬‬ ‫‪3‬‬ ‫( ‪( )+C‬‬ ‫⎯⎯ ) ( ‪) 2‬‬
‫‪→C C‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪( )+2‬‬ ‫) (‬
‫ﮐﻠﺴﻴﻢ ﻫﺎﻳﺪروﮐﺴﺎﻳﺪ ‪ +‬ﺳﻮدﻳﻢ ﮐﺎرﺑﻮﻧﻴﺖ‬ ‫ﺳﻮدﻳﻢ ﻫﺎﻳﺪرواﮐﺴﺎﻳﺪ ‪ +‬ﮐﻠﺴﻴﻢ ﮐﺎرﺑﻮﻧﻴﺖ‬
‫‪4‬‬ ‫⎯⎯ ) ( ‪e( ) + C C 2‬‬
‫) ( ‪→ C ( ) + eC 2‬‬
‫ﺳﺮب )‪ (II‬ﻧﺎﻳ＂ﺮﻳ＀ ‪ +‬ﺳﻮدﻳﻢ ﺳﻠﻔﻴ＀‬ ‫ﺳﻮدﻳﻢ ﻧﺎﻳ＂ﺮﻳ＀ ‪ +‬ﺳﺮب )‪ (II‬ﺳﻠﻔﻴ＀‬
‫‪3‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪( )+‬‬ ‫(‬ ‫‪3 2‬‬ ‫⎯⎯ ) ( )‬
‫→‬ ‫‪4‬‬ ‫‪( )+2‬‬ ‫‪3‬‬ ‫) (‬
‫ﻣﺲ )‪ (II‬ﮐﻠﻮراﻳ‪ + ６‬د اوﺳﭙﻨﻲ ﻓﻠﺰ‬ ‫اوﺳﭙﻨﻪ )‪ (II‬ﮐﻠﻮراﻳ‪ + ６‬د ﻣﺲ ﻓﻠﺰ‬
‫ﮐ‪７‬ﻧ‪３‬‬
‫‪ -١‬د ‪ AgNO3‬او ‪ NaCl‬د اوﺑﻠﻨﻮ ﻣﺤﻠﻮﻟﻮﻧﻮ ﭘﻪ ﻣﻨ‪ ＃‬ﮐ‪ ３‬ﺗﻌﺎﻣﻞ‬
‫د اړﺗﻴﺎ وړ ﻟﻮازم او ﻣﻮاد‪ :‬د ﺳﭙﻴﻨﻮزرو ﻧﺎﻳ＂ﺮﻳ＂ﻮ او د ﺧﻮړو دﻣﺎﻟ‪ ３／‬اوﺑﻠﻦ ﻣﺤﻠﻮﻟﻮﻧﻪ ﭘﻪ ﺑﻴﻠﻮ ﺑﻮﺗﻠﻮﻧﻮ ﮐ‪ ،３‬ازﻣﻴ‪＋‬ﺘﻲ ﻧﻞ ﻳﻮ ﻋﺪد‬
‫او ﻳﻮه ﺟﻮړه دﺳﺘﮑﺸﻲ‪.‬‬
‫ﮐ‪７‬ﻧﻼره‪ :‬ﭘﻪ ﻟﻮﻣ‪７‬ى ﺳــﺮﮐﻲ ‪ 5mL‬ﭘﻪ د ﺳــﻮدﻳﻢ ﮐﻠﻮراﻳ‪ ６‬اوﺑﻠﻦ ﻣﺤﻠﻮل ﭘﻪ ﻳﻮه ﺗﺴــﺖ ﺗﻴﻮب ﮐ‪ ３‬واﭼﻮئ او وروﺳــﺘﻪ ‪ 5mL‬د‬
‫ﺳــﭙﻴﻨﻮزرو د ﻧﺎﻳ＂ﺮﻳ＂ﻮ اوﺑﻠﻦ ﻣﺤﻠﻮل ﭘﻪ ﻫﻐ‪ ３‬ﺑﺎﻧﺪې ورزﻳﺎت ﮐ‪７‬ئ‪،‬ﺧﭙﻠ‪ ３‬ﻟﻴﺪﻧ‪ ３‬ﻳﺎدداﺷــﺖ ﮐ‪７‬ئ او ﻻﻧﺪې ﭘﻮ＊ﺘﻨﻮ ﺗﻪ اړوﻧﺪه ‪＄‬ﻮاﺑﻮﻧﻪ‬
‫ور ﮐ‪７‬ئ‪.‬‬
‫‪ -١‬ﺁﻳﺎ د ﻣﺤﻠﻮﻟﻮﻧﻮ روڼ ﻣﺤﻴﻂ ﭘﻪ ﺧﭙﻞ ﺣﺎل ﭘﺎﺗ‪ ３‬ﮐﻴ‪８‬ي؟‬
‫‪ -٢‬ﮐﻮﻣﻪ ﻏﻴﺮ ﻣﻨﺤﻠﻪ ﻣﺎده د رﺳﻮب ﭘﻪ ډول ﺗﺸﮑﻴﻠﻴ‪８‬ي؟‬
‫‪ -٣‬د ﮐﻴﻤﻴﺎوي ﺗﻌﺎﻣﻞ ﻣﻌﺎدﻟ‪ ﾢ‬وﻟﻴﮑﺊ‪.‬‬
‫‪99‬‬
 ‫‪-٢‬د ‪ AlCl3‬او ‪ NaOH‬د اوﺑﻠﻦ ﻣﺤﻠﻮﻟﻮﻧﻮ ﺗﻌﺎﻣﻞ‬
‫اوﺑﻠﻦ ﻣﺤﻠﻮﻟﻮﻧﻪ ﭘﻪ ﺑﻴﻠﻮ ﺑﻮﺗﻠﻮ ﮐ‪ ،３‬ازﻣﻴ‪＋‬ــﺘﻲ ﻧﻞ ﻳــﻮ ﻋﺪد‪ ،‬ﻳﻮه ﺟﻮړه‬ ‫‪C‬‬ ‫‪3‬‬
‫او‬ ‫د اړﺗﻴـــﺎ وړ ﻟـــﻮازم او ﻣﻮاد‪:‬‬
‫دﺳﺘﮑﺸ‪.３‬‬
‫ﮐ‪７‬ﻧﻼره‪ :‬دا ﮐ‪７‬ﻧﻪ د ﺗﻴﺮ اﺟﺮا ﺷﻮي ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﭘﻪ ﺷﺎن ﻣﺦ ﺗﻪ ﻳﻮﺳﺊ داﺳ‪ ３‬ﭼ‪ ３‬ﻟﻮﻣ‪７‬ى د ﺳﻮدﻳﻢ ﻫﺎﻳﺪروﮐﺴﺎﻳﺪ ‪ ٥mL‬اوﺑﻠﻦ ﻣﺤﻠﻮل‬
‫ﭘﻪ ﻳﻮ ازﻣﻴ‪＋‬ــﺘﻲ ﻧﻞ ﮐ‪ ３‬واﭼﻮئ او ﺑﻴﺎ اﻟﻤﻮﻧﻴﻢ ﮐﻠﻮراﻳﺪ ‪ ٥mL C‬اوﺑﻠﻦ ﻣﺤﻠﻮل ﭘﻪ ﻫﻐﻪ ﺑﺎﻧﺪې ورزﻳﺎت ﮐ‪７‬ئ ﺧﭙﻠ‪ ３‬ﻟﻴﺪﻧ‪３‬‬
‫‪3‬‬
‫وﻟﻴﮑﺊ او ﻻﻧﺪې ﭘﻮ＊ﺘﻨﻮ ﺗﻪ ﻣﻨﺎﺳﺐ ‪＄‬ﻮاب ور ﮐ‪７‬ئ‪.‬‬
‫‪ -١‬ﺁﻳﺎ د ﻣﺤﻠﻮﻟﻮﻧﻮ رو＊ﺎﻧﻪ ﻣﺤﻴﻂ ﭘﻪ ﺧﭙﻞ ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧﻲ ﺣﺎﻟﺖ ﭘﺎﺗ‪ ３‬ﮐ‪８５‬ي‪.‬‬
‫‪ -٢‬ﮐﻮﻣﻪ ﻏﻴﺮ ﻣﻨﺤﻞ ﻣﺎده درﺳﻮب ﭘﻪ ډول ﺗﺸﮑﻴﻠﻴ‪８‬ي؟‬
‫‪ -٣‬د ﺗﻌﺎﻣﻞ ﮐﻴﻤﻴﺎوي ﻣﻌﺎدﻟﻪ وﻟﻴﮑﺊ‪.‬‬
‫)‪ (٨-٣‬ﺷﮑﻞ د ﻏﻴﺮ ﻣﻨﺤﻞ ﻣﺮﮐﺐ ﺟﻮړﻳﺪل د رﺳﻮب ﭘﻪ ＇ﻴﺮ د دوو ﻣﺎﻟ‪／‬ﻮ د اوﺑﻠﻦ ﻣﺤﻠﻮل‪ ،‬ﻳﺎ ﻟﻪ ﻣﺎﻟ‪／‬ﻲ او‬
‫ﺗﻴﺰاﺑﻮ ﻳﺎ ﻟﻪ ﻣﺎﻟ‪／‬ﻲ او اﻟﻘﻠﻴﻮ ＇ﺨﻪ را＊ﻴﻲ‪.‬‬
‫‪100‬‬
 ‫د ﻣﺎﻟ‪／‬ﻮ اﻫﻤﻴﺖ ﭘﻪ ور‪＄‬ﻴﻨﻲ ژوﻧﺪ ﮐ‪３‬‬
‫دﺳﻮدﻳﻢ ﮐﻠﻮراﻳﺪ‪ (NaCl):‬اﻫﻤﻴﺖ‪＇ :‬ﺮﻧ‪／‬ﻪ ﭼ‪ ３‬ﻟﻪ ﺗﻴﺮو ﻟﻮﺳﺘﻮ ＇ﺨﻪ‬
‫ﭘﻮﻫﻴ‪８‬ي دا ﻣﺮﮐﺐ د ﺧﻮړو ﭘﻪ ﻣﺎﻟ‪／‬ﻲ ﺷﻬﺮت ﻟﺮي‪ .‬د ﻏﺬاﻳﻲ ﻣﻮادو ﭘﻪ ﺧﻮﻧﺪور‬
‫ﮐﻮﻟﻮ ﮐ‪ ３‬ور ＇ﺨﻪ ‪＂－‬ﻪ اﺧﻴﺴﺘﻞ ﮐ‪８５‬ي‪ .‬دا ﻳﻮه ﺳﭙﻴﻦ رﻧ‪／‬ﻲ‪ ،‬ﺟﺎﻣﺪه‪ ،‬ﮐﺮﺳﺘﻠﻲ‬
‫ﭘﻪ ﻻﺑﺮاﺗﻮار ﮐ‪ ３‬د‬ ‫ﻣﺎﺗﻴﺪوﻧﮑﻲ او د اﻳﻮﻧﻴﮏ اړﻳﮑ‪ ３‬ﻟﺮوﻧﮑﻲ ﻣﺎده ده‪C .‬‬
‫ﻣﺎﻟ‪／‬ﻲ د ﺗﻴﺰاﺑﻮ او ﺳﻮدﻳﻢ ﻫﺎﻳﺪروﮐﺴﺎﻳﺪ )‪ (NaOH‬د اوﺑﻠﻦ ﻣﺤﻠﻮل ﻟﻪ ﺗﻌﺎﻣﻞ‬
‫＇ﺨﻪ ﭘﻪ ﻻس راوړي‪:‬‬
‫‪C ( )+‬‬ ‫⎯⎯ ) (‬
‫→‬ ‫‪C ( )+‬‬ ‫‪2‬‬ ‫)(‬
‫د ﺧﻮړو ﻣﺎﻟ‪／‬ﻪ ﭘﻪ ﻃﺒﻴﻌﺖ ﮐ‪ ３‬ﭘﻪ ﺟﺎﻣﺪ ډول ﭘﻪ ﮐﺎﻧﻮ او ﻫﻢ د ﺳﻤﻨﺪروﻧﻮ ﭘﻪ ﺗﺮوو‬
‫اوﺑﻮ ﮐ‪ ３‬د ﻣﺤﻠﻮل ﭘﻪ ډول ﺷﺘﻮن ﻟﺮي ﭼ‪ ３‬د ﺗﺨﻨﻴﮑﻲ وﺳﺎﻳﻠﻮ ﭘﻪ واﺳﻄﻪ ﻟﻪ ﮐﺎن‬
‫＇ﺨﻪ او ﻫﻢ د ﺳــﻤﻨﺪروﻧﻮ ﻟﻪ ﺗﺮوو اوﺑﻮ ＇ﺨﻪ د اوﺑﻮ ﺗﺒﺨﻴﺮ د ﻟﻤﺮ د اﻧﺮژي ﭘﻪ‬
‫واﺳﻄﻪ ﭘﻪ ﻻس راوړي او د ﺑﺸﺮي ！ﻮﻟﻨﻮ ﭘﻪ واک ﮐ‪ ３‬ورﮐﻮل ﮐ‪８５‬ي‪.‬‬
‫زﻳﺎﺗﻲ ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت‬
‫د ﺧﻮړو ﻣﺎﻟ‪／‬ﻪ ﻧ‪７‬ۍ ﮐ‪ ３‬د اﻫﻤﻴﺖ وړ ﻣﺎﻟ‪／‬ﻪ ده‪ ،‬او د ﻧﻮرو ﻣﺎﻟ‪／‬ﻮ ﭘﻪ ﭘﺮﺗﻠﻪ زﻳﺎت ﻣﺼﺮف او د اﺳﺘﻌﻤﺎل‬
‫‪＄‬ﺎﻳﻮﻧﻪ ﻟﺮي‪.‬‬
‫د ﺧﻮړو ﻣﺎﻟ‪／‬ﻪ ﺳﺮﺑﻴﺮه ﭘﻪ ﻏﺬاﻳﻲ ﻣﻮادو‪ ،‬د ﻳﻮ ﺷﻤﻴﺮ ﻏﻴﺮ ﻋﻀﻮي ﻣﺮﮐﺒﻮﻧﻮ او ﻋﻨﺎ‪請‬ﺮو ﭘﻪ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﮐ‪３‬؛‬
‫ﻟﮑﻪ‪ :‬د ﮐﻠﻮرﻳﻦ ﻏﺎز‪ ،‬ﺳﻮدﻳﻢ ﻫﺎﻳﺪروﮐﺴﺎﻳﺪ‪ ،‬د ﺳﻮدﻳﻢ ﻓﻠﺰ‪ ،‬د ﻫﺎﻳﺪروﺟﻦ ﻏﺎز )دا ﻏﺎز ﻣﻌﻤﻮ ًﻻ د ﻣﺎﻟ‪／‬ﻲ‬
‫د ﺗﻴﺰاﺑﻮ ﭘﻪ ﺑﺮ‪＋４‬ﻨﺎﻳ‪ ３‬ﺗﺠﺰﻳﻪ ﮐ‪ ３‬ﭘﻪ ﻻس را‪＄‬ﻲ( او ﭘﻪ ﺳﻮدﻳﻢ ﮐﺎرﺑﻮﻧﻴ＂ﻮ ﮐ‪ ３‬ﻫﻢ ‪＂－‬ﻪ اﺧﻴﺴﺘﻞ ﮐﻴ‪８‬ي‪ ،‬او‬
‫ﻫﻤﺪارﻧ‪／‬ﻪ د ﻻرو او ﺳﺮﮐﻮﻧﻮ د واورى د وﻳﻠﻲ ﮐﻮﻟﻮ ﻟﭙﺎره ور ＇ﺨﻪ اﺳﺘﻔﺎده ﮐ‪８５‬ي او ﭘﻪ ﻳﻮه ﮐﺎل ﮐ‪ ３‬ددې‬
‫ﻣﺮﮐﺐ ﻣﺼﺮف ‪ ١٥٠‬ﻣﻴﻠﻴﻮن ！ﻨﻮﺗﻪ رﺳﻴ‪８‬ي‪.‬‬
‫د ﺳﻮدﻳﻢ ﮐﻠﻮراﻳﺪ زﻳﺎت ﺷﺘﻮن ﭘﻪ ﮐﺮﻫ‪２‬ﻴﺰو ﺧﺎورو ﮐ‪ ３‬د ﻧﺒﺎﺗﺎﺗﻮ ﻟﭙﺎره ﺗﺎوان ﻟﺮي او ﻟﻪ وﺳﺎﻳﻄﻮ ﺳﺮه ﻳ‪３‬‬
‫‪101‬‬
 ‫ﺗﻤﺎس د ﺗﺨﺮﻳﺐ ﻻﻣﻞ ‪－‬ﺮ‪＄‬ﻲ‪ .‬د ﺳﻤﻨﺪروﻧﻮ ﭘﻪ زﻳﺎﺗﻮ ﺗﺮوو اوﺑﻮ ﮐ‪١٦.٥٪ ３‬ﺳﻮدﻳﻢ ﮐﻠﻮراﻳﺪ)‪(NaCl‬‬
‫ﺷﺘﻮن ﻟﺮي‪.‬‬
‫)‪ (٨-٤‬ﺷﮑﻞ د ﻣﺎﻟ‪／‬ﻮ د ﺗﻬﻴﻪ ﮐﻮﻟﻮ اﻧ‪％‬ﻮر د ﺳﻤﻨﺪروﻧﻮ ﻟﻪ ﺗﺮوو اوﺑﻮ ＇ﺨﻪ‬
‫ﭘﻮﺗﺎﺷـــﻴﻢ ﮐﻠﻮراﻳﺪ )‪ (KCl‬اﻫﻤﻴﺖ‪ :‬دا ﻣﺮﮐــﺐ ﻟﻪ ﻣﻬﻤﻮ ﻣﺎﻟ‪／‬ﻮ ＇ﺨﻪ ﮔ‪２‬ﻞ ﮐﻴــ‪８‬ي‪ .‬ﭘﻪ ﻻﺑﺮاﺗﻮاري‬
‫ﮐ‪ ３‬ﭘﻪ ﻧﻴﻎ ډول د ﻣﺎﻟ‪／‬ﻲ ﺗﻴﺰاﺑﻮ اوﺑﻠﻦ ﻣﺤﻠﻮل او د )‪ (KOH‬ﭘﻮﺗﺎﺷــﻴﻢ ﻫﺎﻳﺪروﮐﺴــﺎﻳﺪ اوﺑﻠﻦ ﻣﺤﻠﻮل ＇ﺨﻪ‬
‫ﻻﺳﺘﻪ را‪＄‬ﻲ‪.‬‬
‫) (‪C‬‬ ‫) (‪( )→ C‬‬ ‫‪2‬‬ ‫)(‬
‫‪ KCl‬د ﺳﻤﻨﺪروﻧﻮ ﭘﻪ ﺗﺮوو اوﺑﻮ ﮐ‪ ٤.٨٥٪ ３‬او ﭘﻪ ﺟﺎﻣﺪ ډول د ﺳﻠﻮﻳﻨﺎﻳﺖ )‪(Sylvenite,NaCl.KCl‬‬
‫ﭘــﻪ ﮐﺎﻧﻲ ډﺑﺮو )ﺗﻴ‪８‬و( ﭘﻪ ＇ﻴﺮ ﭘﻪ ﻃﺒﻴﻌﺖ ﮐ‪ ３‬ﭘﻴﺪا ﮐ‪８５‬ي‪ .‬د ﭘﻮﺗﺎﺷــﻴﻢ ﮐﻠﻮراﻳــﺪ ﻣﺎﻟ‪／‬ﻪ د ﻧﺒﺎﺗﺎﺗﻮ ﭘﻪ وده او ﻧﻤﻮ‬
‫ﮐ‪ ３‬او د زړه د ﺗﻘﻠﺼﺎﺗﻮ ﭘﻪ ﺗﻨﻈﻴﻢ ) د زړه ﺗﻘﻮﻳﻪ( ﮐ‪ ３‬وﻧ‪６‬ه ﻟﺮي‪ .‬د ﭘﻮﺗﺎﺷــﻴﻢ ﮐﻠﻮراﻳﺪ ﻣﺎﻟ‪／‬ﻪ ﺗﻘﺮﻳﺒﺎً ‪ %٩٠‬د‬
‫ﮐﻴﻤﻴﺎوي ﺳﺮي ﭘﻪ ﺣﻴﺚ د ﺳﺮو ﭘﻪ ﺗﺮﮐﻴﺐ ﮐ‪ ３‬ﭘﻪ ﻣﺼﺮف رﺳﻴ‪８‬ي‪.‬‬
‫‪102‬‬
 ‫دﺳـــﻮدﻳﻢ ﻧﺎﻳ＂ﺮﻳ＀ )‪(NaNO3‬اﻫﻤﻴﺖ‪ :‬دا ﻣﺎﻟ‪／‬ﻪ د ﭼﻴﻠﻲ ﭘﻪ ＊ــﻮره‬
‫)‪ (Chilesaltpeter‬ﺑﺎﻧﺪې ﻣﺸــﻬﻮره ده‪ .‬ﺳــﻮدﻳﻢ ﻧﺎﻳ＂ﺮﻳ＀ ﭘﻪ ﻻﺑﺮاﺗﻮار ﮐ‪３‬‬
‫د ＊ــﻮري ﺗﻴﺰاﺑﻮ او ﺳــﻮدﻳﻢ ﻫﺎﻳﺪروﮐﺴــﺎﻳﺪ د اﻟﻘﻠﻲ ﻟﻪ ﺗﻌﺎﻣﻞ ＇ﺨﻪ ﻟﻪ ﻻﻧﺪې‬
‫ﮐﻴﻤﻴﺎوي ﻣﻌﺎدﻟ‪ ３‬ﺳﺮه ﺳﻢ ﭘﻪ ﻻس را‪＄‬ﻲ‪:‬‬
‫‪3‬‬ ‫‪( )+‬‬ ‫⎯⎯ ) (‬
‫→‬ ‫‪3‬‬ ‫‪( )+‬‬ ‫‪2‬‬ ‫)(‬
‫دا ﻣﺎﻟ‪／‬ﻪ ﭘﻪ ﻃﺒﻴﻌﺖ ﮐ‪ ３‬ﻫﻢ ﺷــﺘﻮن ﻟﺮي او ﻣﺸــﻬﻮرﮐﺎن ﻳ‪ ３‬د ﭼﻴﻠﻲ ﭘﻪ ﻫ‪５‬ﻮاد‬
‫ﮐ‪ ３‬ﺷــﺘﻪ ﭼــ‪ ３‬د ﻫﻤﺪې ﮐﺒﻠﻪ د ﭼﻴﻠﻲ ﭘﻪ ﺷــﻮري ﺑﺎﻧﺪې ﻣﺸــﻬﻮره ده‪ .‬ﻟﻪ دې‬
‫ﻣﺎﻟ‪＇ ３／‬ﺨﻪ د ﮐﻴﻤﻴﺎوي ﺳــﺮې ﭘﻪ ﺗﻮﮔﻪ د ﻧﻮرو ﺳــﺮو ﭘﻪ ﺗﺮﮐﻴﺐ ﮐ‪ ３‬اﺳــﺘﻔﺎده‬
‫ﮐ‪８５‬ي‪ ،‬اوﻫﻢ ﭘﻪ ﻧﻮرو ﺑﺮﺧﻮ ﮐ‪３‬؛ ﻟﮑﻪ‪ :‬د اور ﻟﻮﺑﻲ‪ ،‬د ＇ﺮ ﻣﻨﻮ ‪請‬ﻨﻌﺖ او د اور‬
‫ﻟ‪／‬ﻮوﻧﮑﻲ ﻣﺎدي ﭘﻪ ﺗﻮﮔﻪ اﺳﺘﻌﻤﺎﻟﻴ‪８‬ي‪.‬‬
‫)‪ (٨-٥‬ﺷــﮑﻞ‬
‫اور ﻟﻮﺑﻲ‬
‫‪103‬‬
 ‫د اﺗﻢ ＇ﭙﺮﮐﻲ ﻟﻨ‪４６‬ﺰ‬
‫ﻣﺎﻟ‪／‬ــ‪ ３‬ﺟﺎﻣﺪ ﮐﺮﺳــﺘﻠﻲ ﻣﺮﮐﺒﻮﻧﻪ دي ﭼ‪ ３‬د اﻟﻘﻠﻲ ﻟﻪ ﻣﺜﺒﺖ او د ﺗﻴﺰاﺑﻮ ﻟــﻪ ﻣﻨﻔﻲ ﺁﻳﻮﻧﻮﻧﻮ ＇ﺨﻪ ﺗﺮﮐﻴﺐ‬
‫ﺷﻮي او ﻳﺎ د ﺗﻴﺰاﺑﻮ او اﻟﻘﻠﻴﻮ د ﺗﻌﺎﻣﻞ ﭘﻪ ﭘﺎﻳﻠﻪ ﮐ‪ ３‬ﺣﺎ‪請‬ﻠﻴ‪８‬ي‪.‬‬
‫ﻣﺎﻟ‪／‬ﻲ ﻣﺎﺗﻴﺪوﻧﮑﻲ ﻣﻮاد دي ﭼ‪ ３‬د وﻳﻠﻲ ﮐﻴﺪو ！ﮑﻲ‪ ،‬ﮐﺜﺎﻓﺖ او رﻧ‪／‬ﻮﻧﻪ ﻳ‪ ３‬ﻳﻮ ﻟﻪ ﺑﻠﻪ ＇ﺨﻪ ﺗﻮﭘﻴﺮ ﻟﺮي‪.‬‬
‫زﻳﺎﺗﺮه ﻳ‪ ３‬ﭘﻪ ﻃﺒﻴﻌﺖ ﮐ‪ ３‬ﭘﻪ ﺳﭙﻴﻦ رﻧ‪ ，‬ﺷﺘﻮن ﻟﺮي‪.‬‬
‫د ﻣﺎﻟ‪／‬ﻮ ﭘﻪ ﻧﻮم اﻳ‪＋‬ــﻮدﻟﻮ ﮐ‪ ３‬ﻟﻮﻣ‪７‬ى د ﻓﻠﺰ ﻧﻮم او وروﺳــﺘﻪ د ﻣﺎﻟ‪／‬ﻲ ﺗﺸــﮑﻴﻠﻮوﻧﮑﯽ ﺁﻳﻮن ﻧﻮم اﺧﻴﺴــﺘﻞ‬
‫ﮐ‪８５‬ي‪ ،‬د ﻣﺎﻟ‪／‬ﻮ د ﺣﻞ ﮐﻴﺪﻟﻮ اﻧﺪازه ﭘﻪ اوﺑﻮ ﮐ‪ ３‬ﻳﻮ ﻟﻪ ﺑﻞ ＇ﺨﻪ ﺗﻮﭘﻴﺮ ﻟﺮي‪.‬‬
‫د ﻣﺎﻟ‪／‬ــﻮ ﺗﻌﺎﻣــﻞ ﻳﻮ ﺗﺮ ﺑﻠﻪ دوه ﻧﻮي ﻣﺎﻟ‪ ،３／‬د ﻣﺎﻟ‪／‬ﻮ او ﺗﻴﺰاﺑــﻮ د ﺗﻌﺎﻣﻞ ＇ﺨﻪ ﻧﻮي ﻣﺎﻟ‪ ３／‬او ﺗﻴﺰاﺑﻮﻧﻪ د‬
‫ﻣﺎﻟ‪／‬ﻮ او اﻟﻘﻠﻴﻮ د ﺗﻌﺎﻣﻞ ＇ﺨﻪ ﻧﻮي ﻣﺎﻟ‪ ３／‬او ﻧﻮي اﻟﻘﻠﻲ ﺟﻮړﻳ‪８‬ي‪.‬‬
‫د ﻣﺎﻟ‪／‬ﻮ ﺗﻌﺎﻣﻞ د زﻳﺎﺗﻮ ﻓﻌﺎﻟﻮ ﻓﻠﺰوﻧﻮ ﺳﺮه ﻧﻮي ﻣﺎﻟ‪／‬ﻲ او ﭘﻪ ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧﯽ ﻣﺎﻟﮑﻪ ﮐ‪ ３‬ﺷﺎﻣﻞ ﻓﻠﺰ ﺣﺎ‪請‬ﻠﻴ‪８‬ي‪.‬‬
‫‪＄‬ﻴﻨ‪ ３‬ﻣﺎﻟ‪ ３／‬د ژوﻧﺪاﻧﻪ ﭘﻪ ور‪＄‬ﻴﻨﻲ ﻓﻌﺎﻟﻴﺘﻮﻧﻮ او ‪請‬ﻨﻌﺖ ﮐ‪ ３‬اﻫﻤﻴﺖ ﻟﺮي؛ ﻟﮑﻪ‪NaNO3،KCl،NaCl‬‬
‫او ﻧﻮرې ﻣﻬﻤ‪ ３‬ﻣﺎﻟ‪.３／‬‬
‫د اﺗﻢ ＇ﭙﺮﮐﻲ ﭘﻮ＊ﺘﻨ‪３‬‬
‫‪ -١‬د ﻻﻧﺪى ﮐﻴﻤﻴﺎوي ﺗﻌﺎﻣﻠﻮﻧﻮ ﻣﻌﺎدﻟ‪ ３‬ﺗﮑﻤﻴﻠﻲ ﮐ‪７‬ئ‪:‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪C‬‬ ‫‪3‬‬ ‫( ‪( )+C‬‬ ‫‪3‬‬ ‫⎯ ) ( ‪)2‬‬
‫→⎯‬ ‫اﻟﻒ(‬
‫‪C ( )+‬‬ ‫⎯) (‬
‫→⎯‬ ‫ب(‬
‫‪(( )) +‬‬ ‫⎯ )) ((‬
‫→⎯‬ ‫ج(‬
‫‪2‬‬ ‫‪4‬‬
‫‪ –٢‬د ﻻﻧﺪى ﻣﺮﮐﺒﻮﻧﻮ د ﮐﻴﻤﻴﺎوي ﺗﻌﺎﻣﻠﻮﻧﻮ ﻣﻌﺎدﻟﻲ وﻟﻴﮑﺊ‪.‬‬
‫اﻟﻒ( ﺑﺎرﻳﻢ ﮐﺎرﺑﻮﻧﻴ＀ او د ＊ﻮري ﺗﻴﺰاب ﺗﻌﺎﻣﻞ‬
‫ب( د ﻣﺴﻮ )‪(II‬ﺳﻠﻔﻴ＀ او ﺑﺎرﻳﻢ ﮐﻠﻮراﻳ‪ ６‬ﺗﻌﺎﻣﻞ‬
‫ج( ﭘﻮﺗﺎﺷﻴﻢ ﮐﻠﻮراﻳﺪ او د ﺳﭙ‪５‬ﻨﻮ زرو ﻧﺎﻳﺘﺮﻳﺖ ﺗﻌﺎﻣﻞ‬
‫‪ –٣‬وﻟﻲ ‪ NaNO3‬د ﮐﻴﻤﻴﺎوي ﺳﺮې ﭘﻪ ﺗﻮ‪－‬ﻪ اﺳﺘﻌﻤﺎﻟﻮي؟ د ﮐﻮﻣﻮ د ﻟﻴﻠﻮﻧﻮ ﻟﻪ ﻣﺨ‪ ３‬دا ﻣﺎﻟ‪／‬ﻪ د ﭼﻴﻠﻲ د ＊ﻮري ﭘﻪ ﻧﻮم ﻳﺎدﻳ‪８‬ي؟‬
‫‪ –٤‬د ﮐﻠﺴﻴﻢ ﻧﺎﻳﺘﺮﻳﺖ‪ ،‬ﭘﻮﺗﺎﺷﻴﻢ ﺑﺮوﻣﺎﻳﺪ‪ ،‬اﻟﻤﻮﻧﻴﻢ ﺳﻠﻔﻴ＀‪ ،‬ﻣ‪／‬ﻨﻴﺰﻳﻢ ﮐﺎرﺑﻮﻧﻴ＀ او ﻓﻴﺮﻳﮏ ﻓﺎﺳﻔﻴ＀ ﮐﻴﻤﻴﺎوي ﻓﻮرﻣﻮﻟﻮﻧﻪ وﻟﻴﮑﺊ‪.‬‬
‫‪104‬‬
 ‫‪ –٥‬د ‪BaSO4،SrI2،NaClO3،Li2CO3،Be(NO3)2‬او‪ CuCl‬ﻣﺮﮐﺒﻮﻧﻮ ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ وﻟﻴﮑﺊ‪.‬‬
‫‪ –٦‬د ﮐﻮم دوه ډوﻟﻪ ﮐﻴﻤﻴﺎوي ﻣﺮﮐﺒﻮﻧﻮ ﻟﻪ ﺗﻌﺎﻣﻞ ＇ﺨﻪ ﻳﻮازې ﻣﺎﻟ‪／‬ﻲ او اوﺑﻪ ﺣﺎ‪請‬ﻠﻴ‪８‬ي؟‬
‫‪–٧‬د ﺧﻨﺜﻰ ﮐﻴﺪو ﺗﻌﺎﻣﻞ) ‪ (Neutralization‬ﮐﻮم ډول ﺗﻌﺎﻣﻞ ﺗﻪ وﻳﻞ ﮐ‪８５‬ي‪.‬‬
‫ﻫﺮې ﭘﻮ＊ـــﺘﻨ‪ ３‬ﺗﻪ ＇ﻠﻮر ‪＄‬ﻮاﺑﻪ ورﮐ‪ ７‬ﺷـــﻮي دي ﭼ‪ ３‬ﻟﻪ ﻫﻐ‪ ３‬ډﻟﻮ ＇ﺨﻪ ﻳﻮازې ﻳﻮ ‪＄‬ﻮاب ﺳﻢ دى‪ ،‬ﺗﺎﺳﻲ‬
‫ﺳﻢ ‪＄‬ﻮاب ﭘﻪ ﻧ‪＋‬ﻪ ﮐ‪７‬ﺉ‪.‬‬
‫‪ -٨‬ﻣﺎﻟ‪／‬ﻲ او اوﺑﻪ د ﻻﻧﺪې دوو ﻣﺨﺘﻠﻔﻮ ﻣﺮﮐﺒﻮﻧﻮ ﻟﻪ ﺗﻌﺎﻣﻞ ＇ﺨﻪ ﺣﺎ‪請‬ﻠﻴ‪８‬ي‪.‬‬
‫ب( د اﻟﻘﻠﻲ اوﺗﻴﺰاﺑﻮﻧﻮ اوﺑﻠﻦ ﻣﺤﻠﻮﻟﻮﻧﻪ‬ ‫اﻟﻒ( د ﻣﺎﻟ‪／‬ﻲ او ﺗﻴﺰاﺑﻮﻧﻮ اوﺑﻠﻦ ﻣﺤﻠﻮل‬
‫د( د ﻣﺎﻟ‪／‬ﻲ او اﻟﻘﻠﻲ اوﺑﻠﻦ ﻣﺤﻠﻮﻟﻮﻧﻪ‬ ‫ج( د ﻳﻮ اﻟﻘﻠﻲ اوﺑﻠﻦ ﻣﺤﻠﻮل د ﺑﻠﻲ اﻟﻘﻠﻲ اوﺑﻠﻦ ﻣﺤﻠﻮل‬
‫‪ Al2(CO3)3 -٩‬ﻣﺮﮐﺐ ﻧﻮم ﻋﺒﺎرت دى ﻟﻪ‪:‬‬
‫ب( اﻟﻤﻮﻧﻴﻢ ﮐﺎرﺑﻦ ډاي اﮐﺴﺎﻳﺪ‬ ‫اﻟﻒ( اﻣﻮﻧﻴﻢ ﮐﺎرﺑﻮﻧﻴ＀‬
‫د( اﻟﻤﻮﻧﻴﻢ ﮐﺎرﺑﺎﻳ‪６‬‬ ‫ج( اﻟﻤﻮﻧﻴﻢ ﮐﺎرﺑﻮﻧﻴ＀‬
‫‪ -١٠‬د ﺑﺎرﻳﻢ ﻧﺎﻳﺘﺮﻳﺖ ﮐﻴﻤﻴﺎوي ﻓﻮرﻣﻮل ﻋﺒﺎرت دي ﻟﻪ‪:‬‬
‫ب( ‪B(NO3)3‬‬ ‫اﻟﻒ( ‪Ba(NO3)2‬‬
‫د( ‪B2(SO4)3‬‬ ‫ج( ‪Ba(CO3)2‬‬
‫‪ Fe3(PO4)2 -١١‬د ﻣﺮﮐﺐ ﻧﻮم د اﻳﻮﭘﮏ ﭘﻪ ﺳﻴﺴﺘﻢ ﻋﺒﺎرت دى ﻟﻪ‪:‬‬
‫ب( ‪Iron(III) phosphate‬‬ ‫اﻟﻒ( ﻓﻴﺮس ﻓﺎﺳﻔﻴ＀ )‪(Pherous phosphate‬‬
‫د( ‪Iron(II) phosphate‬‬ ‫ج( ﻓﻴﺮﻳﮏ ﺳﻠﻔﻴ＀ )‪(Ferric sulfate‬‬
‫‪ -١٢‬ﭘﻪ ﻋﻤﻮﻣﻲ ډول ﻣﺎﻟ‪ ３／‬د ﻻﻧﺪې اړﻳﮑﻲ ﻟﺮوﻧﮑﻲ دي‪:‬‬
‫ب( ﻫﺎﻳﺪروﺟﻨﻲ دي‬ ‫اﻟﻒ( اﺷﺘﺮاﮐﻲ دي‬
‫د( اﻳﻮﻧﻴﮏ دي‬ ‫ج( ﮐﻮواﻟﻨ＀ دي‬
‫د ﻻﻧﺪې ﭘﻮ＊ﺘﻨﻮ ﺗﺶ ﻗﻮﺳﻮﻧﻪ ﭘﻪ ﻣﻨﺎﺳﺒﻮ ‪＄‬ﻮاﺑﻮ ډک ﮐ‪７‬ي‪.‬‬
‫( دي‬ ‫( او )‬ ‫‪ -١٣‬د ﻣﺎﻟ‪ ３／‬ﻣﺮﮐﺒﺎت ﺟﺎﻣﺪ )‬
‫( ﭘﻪ ﻻس را‪＄‬ﻲ‬ ‫( او )‬ ‫‪ -١٤‬د ﺗﻴﺰاﺑﻮ اواﻟﻘﻠﻴﻮ ﻟﻪ ﺗﻌﺎﻣﻞ ＇ﺨﻪ )‬
‫( ﻣﺮﮐﺒﻮﻧﻪ ﺣﺎ‪請‬ﻠﻴ‪８‬ي‪.‬‬ ‫( او )‬ ‫‪ -١٥‬د )‪ AgNO3(aq‬او )‪ HCl(aq‬د اوﺑﻠﻦ ﻣﺤﻠﻮﻟﻮﻧﻮ ﻟﻪ ﺗﻌﺎﻣﻞ ＇ﺨﻪ )‬
‫( ﮐﻴﻤﻴﺎوي ﻓﻮرﻣﻮل ﻟﺮوﻧﮑﻰ دى‬ ‫‪ -١٦‬د ‪ Sylvenite‬ﻣﻨﺮال د )‬
‫( د ﻻﺳﺘﻪ راوړﻟﻮ ﻟﭙﺎره اﺳﺘﻔﺎده ﮐ‪８５‬ي‪.‬‬ ‫( او )‬ ‫(‪) ،‬‬ ‫‪ -١٧‬د ﺧﻮړﻟﻮ ﻟﻪ ﻣﺎﻟ‪／‬ﻲ ＇ﺨﻪ د )‬
‫ﭘﻪ ＊ـــ‪ ９‬ﺧﻮا ﮐ‪ ３‬ﭘﻮ＊ـــﺘﻨ‪ ３‬او ﭘﻪ ﮐﻴ‪２‬ﻲ ﺧﻮاﮐ‪＄ ３‬ﻮاﺑﻮﻧﻪ ﻟﻴﮑﻞ ﺷﻮي دي‪ ،‬ﺗﺎﺳ‪ ３‬د دواړو ﺳﺘﻨﻮ ﭘﻪ ﭘﺮﺗﻠﻪ د‬
‫‪＄‬ﻮاﺑﻮﻧﻮ ﺷﻤﻴﺮه د ﭘﻮ＊ﺘﻨﻮ د ﻣﺨﻮ ﻟﻴﻨﺪﻳﻮ ﮐ‪ ３‬ﭘﻪ ﺧﭙﻠﻮ ﮐﺘﺎﺑﭽﻮ ﮐ‪ ３‬وﻟﻴﮑﺊ‪.‬‬
‫‪＄‬ﻮاﺑﻮﻧﻪ‬ ‫ﭘﻮ＊ﺘﻨ‪３‬‬
‫‪C‬‬ ‫‪-1‬‬ ‫(‬ ‫‪ -١٨‬د ﮐﻴﻤﻴﺎوي ﺳﺮې ﭘﻪ ﺗﻮﮔﻪ اﺳﺘﻌﻤﺎﻟﻴ‪８‬ي )‬
‫‪4‬‬
‫‪C -2‬‬ ‫(‬ ‫‪ -١٩‬ﻫﻤﺪارﻧ‪／‬ﻪ د ﺳﻤﻨﺪروﻧﻪ ﻟﻪ ﺗﺮوو اوﺑﻮ ＇ﺨﻪ ﻻﺳﺘﻪ را‪＄‬ﻲ)‬
‫‪-3‬‬
‫‪3‬‬
‫(‬ ‫‪) AgNO3(aq)+ NaCl(aq) -٢٠‬‬
‫‪C -4‬‬ ‫(‬ ‫‪) Copper(II) sulfate -٢١‬‬
‫‪3‬‬
‫) (‬ ‫‪C ( )-5‬‬ ‫(‬ ‫‪ -٢٢‬د زړه د ﺗﻘﻠﺼﺎﺗﻮ ﭘﻪ ﺗﻨﻈﻴﻢ ﮐ‪ ３‬ﺑﺮﺧﻪ اﺧﻠﻲ )‬
‫‪105‬‬