BỘ GIAO THÔNG VẬN TẢI

TRƯỜNG ĐẠI HỌC GIAO THÔNG VẬN TẢI TP. HỒ CHÍ MINH
Tổ Hàng Hải Kỹ Thuật

BÀI GIẢNG

MÁY VÔ TUYẾN ĐIỆN

HÀNG HẢI

HP: 011002

(Tài liệu lưu hành nội bộ)

1
CHƯƠNG 1 HỆ THỐNG VÔ TUYẾN DẪN ĐƯỜNG LORAN – C

1.1 Khái niệm hệ thống LORAN – C

Loran-C là hệ thống Vô tuyến dẫn đường sử dụng sóng vô tuyến mặt đất để xác
định vị trí ở tầm xa, được phát triển dựa trên nền tảng của hệ thống Loran A. Hệ thống
dùng sóng vô tuyến tần số thấp LF ( khoảng 100kHz ) dưới dạng xung. Tầm xa hoạt
động có thể đến khoảng 2000 hải lý nhờ sử dụng tần số thấp, đường cơ sở dài. Loran-C
kết hợp cả nguyên lý của hai hệ thống trước đó là Decca và Loran-A nên còn gọi là hệ
thống Xung-Pha.
Hiện tại Loran C đang dần được thay thế bởi các hệ thống định vị vệ tinh. Tuy
nhiên một số khu vực vẫn sử dụng hoặc duy trì và nâng cấp như là hệ thống dự phòng.

1.2 Nguyên lý xây dựng hệ thống

1.2.1 Cơ sở lý thuyết:
Máy thu Loran C sẽ thu nhận sóng vô tuyến từ các đài phát, và xác định hiệu thời
gian truyền sóng giữa máy thu với trạm chủ ( Master) và trạm phụ (Slave). Từ đó sẽ có
đường vị trí (Line of Position-LOP)là đường đẳng hiệu thời gian, chính là quỹ tích các
điểm có cùng giá trị hiệu thời gian đến các trạm chủ và trạm phụ (là đường hyperbol).
Xác định hiệu khoảng cách đến 02 cặp trạm Chủ - Phụ ta sẽ thu được 02 đường
vị trí, từ đó sẽ xác định được vị trí tàu (vị trí máy thu).

2
 Trong hệ thống Loran C, tín hiệu vô tuyến dưới dạng xung được phát liên tục từ
trạm chủ M và trạm phụ S.
Khoảng cách từ vị trí tàu P đến các trạm lần lượt là DM và DS, tương ứng với thời
gian truyền sóng là tM và tS.

Ta có: Δt = / tM - tS /
= / DM - D S /
=> / DM - DS / = Δt.C

Như vậy với 1 giá trị hiệu thời gian thu được sẽ cho ta 02 đường vị trí đối xứng
với nhau qua đường trung tâm, tức là hệ thống có tính lưỡng trị.

3
 Để loại trừ tính lưỡng trị người ta dùng kỹ thuật tạo thời gian trễ để đảm bảo tín
hiệu từ trạm phụ luôn đến sau tín hiệu từ trạm chính. Trong 1 chu kỳ phát, đầu tiên trạm
chính M sẽ phát tín hiệu. Trạm phụ S sẽ chờ cho đến khi nhận được tín hiệu từ trạm
chính mới phát tín hiệu của trạm mình. Như vậy trạm phụ luôn phát trễ hơn trạm chính
1 khoảng thời gian bằng thời gian truyền sóng giữa trạm chủ và trạm phụ ( thực tế sẽ còn
có 1 khoảng thời gian trễ khác do độ ì thiết bị). Khi đó tính lưỡng trị của hệ thống đã
được loại trừ, giản đồ đường vị trí sẽ có dạng như sau:

4
1.2.2 Nguyên lý hoạt động của hệ thống:
Hệ thống Loran-C bao gồm các trạm phát trên bờ, máy thu Loran-C và các hải đồ
chuyên dụng Loran-C. Ngoài các trạm phát chính và trạm phụ còn có một hệ thống điều
khiển và giám sát, tính toán thời gian.
Một trạm chủ và từ 2 đến 4 trạm phụ hợp thành một chuỗi trạm (mắt xích). Trạm
chủ được gán tên M và các trạm phụ lần lượt mang tên W, X, Y, Z như mô tả trên hình

Một trạm chủ phối hợp với 2, 3 hoặc 4 trạm phụ hình thành một mắt xích Loran-
C. Đường cơ sở của một cặp trạm M và S (đường nối giữa 2 trạm) có chiều dài 800
~1200 hải lý. Bằng cách bố trí như hình, trong tình huống bình thường, người sử dụng
có thể nhận được các đường vị trí có góc giao nhau hợp lý.

5
 Để phân biệt tín hiệu từ các trạm phụ với nhau, đảm bảo tránh nhiễu sóng giữa
các trạm phụ và tính đơn trị, các trạm phụ sẽ phát theo 1 trình tự nhất định. Theo đó,
nếu chuỗi có 3 trạm sẽ phát theo thứ tự M-X-Y, 4 trạm là M-X-Y-Z, nếu 5 trạm sẽ là
M-W-X-Y-Z.
Để thực hiện phát theo trình tự này các trạm phụ cũng áp dụng nguyên tắc tạo
thời gian trễ tương tự như trên.
Các trạm trong 1 mắt xích phát tín hiệu đồng bộ theo một trật tự nghiêm ngặt từ
trạm chính đến trạm phụ cuối cùng. Tín hiệu của trạm phụ gồm một bó 8 xung, mỗi xung
có chiều dài 200 μs, giãn cách các xung là 1000 μs. Tín hiệu trạm chính gồm 9 xung (để
phân biệt với tín hiệu trạm phụ) gồm 8 xung giống như trạm phụ và xung thứ 9 cách
xung thứ 8 một khoảng 2000 μs (xem hình vẽ).

Bắt đầu chu trình phát, trạm chính phát tín hiệu của nó gồm 1 nhóm 9 xung. Khi
xung trạm chính truyền tới trạm phụ thứ nhất thì trạm phụ này giữ chậm lại một khoảng
thời gian nhất định nào đó rồi phát tín hiệu của nó gồm một nhóm 8 xung. Khi xung tín
hiêu trạm phụ thứ nhất này truyền tới trạm phụ thứ hai thì trạm phụ này cũng giữ chậm
lại một khoảng thời gian rồi phát tín hiệu của nó gồm một nhóm 8 xung… cứ như vậy
6
cho tới trạm phụ cuối cùng. Khi xung trạm này truyền tới trạm chính thì trạm chính sẽ
giữ chậm lại một khoảng thời gian rồi phát xung tín hiệu của nó gồm một nhóm 9 xung,
bắt đầu chu trình phát tiếp theo.

1.3 Xác định vị trí tàu bằng máy thu Loran-C:

Việc xác định vị trí tàu bằng hệ thống LORAN-C thông qua sử dụng máy thu để
xác định thông số của cặp đường vị trí LOPs hoặc thông số tọa độ vị trí tùy thuộc vào
loại máy thu. Có 2 loại máy thu Loran C:

- Máy thu lưỡng dụng A/C: dùng phương pháp đo xung đồng bộ bằng nhân
công. Loại máy thu lưỡng dụng chỉ cho biết hiệu thời gian, việc xác định vị trí phải dùng
hải đồ chuyên dụng. Độ chính xác của loại này không cao, hiện nay đã không còn sử
dụng.

Với các máy thu lưỡng dụng (cổ điển), sử dụng màn chỉ thị để hiển thị tín hiệu
các trạm chính và trạm phụ trên màn ảnh, muốn xác định được vị trí tàu, sau khi thu
được hiệu thời gian của các cặp trạm trên máy thu, ta phải hiệu chỉnh sai số song truyền,
sau đó đưa các giá trị hiệu thời gian này thao tác trên các hải đồ chuyên dụng có vẽ sẵn

7
mạng lưới đưởng đẳng trị Hyperbol, từ đó có được vị trí tàu. Nếu chạy tàu đại dương thì
thường phải sử dụng hải đồ chuyên dụng Loran-C có tỉ lệ xích rất nhỏ, trên hải đồ này
thường thiếu nhiều thông tin cần thiết để dẫn tàu. Do đó hải đồ chuyên dụng như vậy
thường chỉ dùng để xác định vị trí, sau đó phải chuyển các vị trí này lên hải đồ đi biển
để dẫn tàu. Nếu chạy tàu ven biển, hải đồ chạy tàu cũng được in các mạng lưới Hyperbol
của mắt xích Loran-C bao phủ khu vực đó, ta có thể thao tác trực tiếp trên hải đồ chạy
tàu này để xác định vị trí bằng Loran-C.

Trường hợp không có hải đồ chuyên dụng Loran-C, nhưng nếu có các bảng toán
Loran-C thi ta có thể sử dụng để tính toán ra vị trí tàu. Nguyên tắc của phương pháp này
là sử dụng giá trị hiệu thời gian đo được trên máy thu để tính toán vẽ trực tiếp đường
Hyperbol vị trí lên hải đồ. Việc vẽ này được thực hiện bằng cách tìm giao của đường vị
trí Hyperbol với hai đường kinh độ hoặc vĩ độ chẵn liên tiếp nằm gần với vị trí dự đoán
tàu ta. Sau đó nối hai giao điểm này để có đường vị trí Hyperbol.

- Máy thu tự động: sử dụng phương pháp thu mã pha xung, kỹ thuật tương quan
tự động. Máy thu tự động có thể cho biết được thông số vị trí tàu. Độ chính xác cao, sử
dụng đơn giản.
8
 Các máy thu Loran-C cải tiến ngày nay được trang bị bộ xử lý để có thể nhanh
chóng tính toán vị trí tàu và hiển thị liên tục vị trí tàu theo kinh vĩ độ khi tàu đang nằm
trong tầm bao phủ của một mắt xích Loran-C và máy thu đã đồng bộ được với mắt xích
đó. Người sử dụng có thêm thời gian để phân tích đánh giá độ chính xác của vị trí thu
được và xử lý, sử dụng các vị trí này để dẫn tàu.

1.4 Độ chính xác của vị trí xác định bằng Loran-C:

Độ chính xác thiết kế của hệ thống Loran-C là 0.25 hải lý trong phạm vi tầm bao
phủ của mắt xích. Tuy nhiên do nhiều nguyên nhân nên thực tế sai số có thể lớn hơn hay
nhỏ hơn giá trị nói trên. Sau đây là một số nguyên nhân ảnh hưởng đến độ chính xác của
vị trí xác định bằng Loran-C:
- Góc giao giữa các đường vị trí và Gradient của các đường vị trí Loran
- Độ ổn định của tín hiệu phát đi từ trạm phát
- Các thông số điều khiển của mắt xích Loran (ví dụ thời gian trễ thực tế có đúng
với thời gian trễ thiết kế không, đang sử dụng trạm kiểm tra của khu vực nào…)
- Mức nhiễu ồn trong không khí và nhân tạo xung quanh máy thu.

9
 - Các yếu tố ảnh hưởng đến tốc độ truyền sóng (thời tiết, ảnh hưởng các mùa
trong năm, ảnh hưởng ngày đêm...)
- Các nhiễu loạn bất thường của tầng ion
- Chất lượng và độ nhạy máy thu
- Nhiễu ồn điện trên tàu
- Độ chính xác của mạng lưới đường vị trí Hyperbol trên hải đồ
- Độ chính xác của thuật toán máy tính trong máy thu trong việc chuyển đổi tọa
độ
- Sai số ở khâu người sử dụng.
Ngoài ra, việc lựa chọn các cặp trạm trong mắt xích sao cho có được góc giao tốt
nhất giữa các đường vị trí cũng có ảnh hưởng rất lớn đến độ chính xác định vị.

10
CHƯƠNG 2 HỆ THỐNG ĐỊNH VỊ TOÀN CẦU GPS

2.1. Khái quát chung về hệ thống GPS

2.1.1 Giới thiệu:
Töø naêm 1973, Heä Thoáng Ñònh Vò Toaøn Caàu GPS (Global Positioning System)
ñöôïc Boä Quoác Phoøng Myõ ñöa vaøo söû duïng. GPS coù ñoä chính xaùc cao hôn baát kyø heä
thoáng xaùc ñònh vò trí naøo ñang toàn taïi, vôùi taàm hoaït ñoäng toaøn caàu. Keá hoaïch döï tính
laø ñoä chính xaùc tieâu chuaån cho ngöôøi söû duïng laø 100m (daân söï). Rieâng ñoái vôùi löïc
löôïng quaân ñoäi Myõ vaø NATO cuõng nhö moät soá ñoái töôïng ñöôïng ñöôïc cho pheùp khaùc
thì ñoä chính xaùc seõ laø 16m.
Ngoaøi vieäc ñònh vò khoâng gian 3 chieàu (kinh ñoä, vó ñoä ñoä cao so vôùi möïc nöôùc
bieån) GPS cuõng cung caáp cho ngöôøi söû duïng nhöõng thoâng tin veà toác ñoä vaø giôø theá
giôùi.

2.1.2 Cấu trúc hệ thống GPS

Heä thống GPS bao goàm 3 khaâu chính: veä tinh, heä thoáng ñieàu khieån vaø ngöôøi
söû duïng.

Khaâu veä tinh:

11
 Bao goàm 24 veä tinh, caùc veä tinh naøy ñöôïc saép xeáp treân 6 maët phaúng quyõ ñaïo
nghieâng 550 so vôùi maët xích ñaïo. Moãi quyõ ñaïo coù cao ñoä danh nghóa laø 20183 Km.
Khoaûng thôøi gian caàn thieát ñeå bay quanh moät quyõ ñaïo töông öùng laø 12 giôø haønh tinh,
baèng moät nöûa thôøi gian quay cuûa traùi ñaát, neân moãi veä tinh bao phuû moät vuøng nhö nhau
hai laàn trong moät ngaøy. Moãi veä tinh phaùt ra 2 taàn soá voâ tuyeán phuïc vuï muïc ñích ñònh
vò: L1 treân taàn soá 1575.42 Mhz vaø L2 treân taàn soá 1227.6Mhz. Caùc taàn soá soùng mang
ñöôïc ñieàu bieán bôûi 2 maõ ngaãu giaû nhieân vaø moät thoâng ñieäp daãn höôùng ñöôøng ñi. Caùc
taàn soá soùng mang vaø coâng vieäc ñieàu bieán ñöôïc ñieàu khieån bôûi nhöõng ñoàng hoà nguyeân
töû ñaët treân veä tinh. Caùc veä tinh hoaït ñoäng döôùi söï giaùm saùt cuûa khaâu ñieàu khieån.

Sô doà boá trí caùc veä tinh cuûa GPS (a: ñang hoaït ñoäng; s: döï tröõ)

12
Khaâu ñieàu khieån:

Bao goàm caùc traïm giaùm saùt (monitor) ôû Diego Grarreia Ñaûo Ascension,
Kwajalein vaø Hawaii, ngoaøi ra coøn moät traïm ñieàu khieån chính taïi trung taâm ñieàu haønh
khoâng gian thoáng nhaát taïi Colorado Spring, tieåu bang Colorado Hoa Kyø. Muïc ñích
cuûa khaâu ñuieàu khieån laø hieån thò söï hoaït ñoäng cuûa caùc veä tinh, xaùc ñònh quyõ ñaïo cuûa
chuùng, xöû lyù caùc ñoàng hoà nguyeân töû, truyeàn caùc thoâng ñieäp caàn phoå bieán leân caùc veä
tinh.

Caùc traïm quan saùt (Monitor) vaø ñieàu khieån (Master Control) cuûa GPS

Khaâu söû duïng:

Boä phaän ngöôøi söû duïng bao goàm taát caû moïi ngöôøi söû duïng quaân söï vaø daân söï.
Caùc maùy thu rieâng bieät ñöôïc trang bò maùy tính ñieän töû theo doõi caùc maõ hoaëc phase
cuûa caùc soùng mang vaø trong haàu heát caùc tröôøng hôïp ñieàu tieáp nhaän caùc thoâng ñieäp
phaùt tin( broadcast message) töø veä tinh. Baèng caùch so haøng tín hieäu töø veä tinh tôùi baûn
sao cuûa maõ phaùt ñöôïc ghi trong maùy thu, ngöôøi ta coù theå xaùc ñònh ñöôïc 3 giaù trò toïa
ñoä ñòa taâm cuûa maùy thu. Ñoái vôùi caùc coâng taùc traéc ñòa chính xaùc, ngöôøi ta coøn ño vaø
ghi nhôù phase taàn soá cuûa maõ hoaëc soùng mang ñeå xöû lyù veà sau.

13
2.2. Nguyên lý hoạt động của hệ thống GPS
2.2.1 Nguyên lý xác định vị trí của GPS:
Ñeå ñôn giaûn tröôùc tieân ta giaû söû raèng vò trí veä tinh ñaõ bieát vaø veä tinh cuøng ngöôøi
quan saùt ñöôïc trang bò ñoàng hoà ñieän töû ñoàng boä vôùi nhau. Ngöôøi söû duïng thôøi ñieåm
veä tinh phaùt tín hieäu theo ñoàng hoà cuûa mình vaø nhaän ñöôïc tín hieäu t giaây sau ñoù.

S2

S1

D1=C.t1 D2=C.t2

Vị trí người quan sát

Rđ

Tâm O trái đất

14
 Nhö vaäy thôøi gian truyeàn soùng laø t vaø quaõng ñöôøng ñi ñöôïc laø D=C.t. Do ñoù vò
trí ngöôøi quan saùt ôû treân moät maët caàu coù baùn kính R=C.t, taâm laø vò trí veä tinh vaøo thôøi
ñieåm phaùt tín hieäu. Giao cuûa maët naøy vôùi maët ñaát laø moät ñöôøng troøn có taâm cầu laø
giao cuûa ñöôøng noái taâm traùi ñaát vôùi veä tinh vaø beà maët traùi ñaát. Thöïc hieän ñoàng thôøi
nhö theá vôùi moät veä tinh thöù hai noù cho ta moät ñöôøng troøn vò trí nöõa (hình 11).
Hai ñöôøng naøy seõ giao nhau taïi hai giao ñieåm, trong ñoù coù vò trí ngöôøi quan
saùt. Thöôøng hai ñieåm naøy thường rất xa nhau neân dễ dàng xác định được vị trí người
quan sát dựa vào vị trí dự đoán.
Nhö vaäy vôùi hai veä tinh laø ñuû ñeå xaùc ñònh kinh vó ñoä. Tuy nhieân thöïc teá laïi coù
moät giaù trò chöa bieát khaùc ñoù chính laø sai soá giöõa ñoàng hoà cuûa ngöôøi quan saùt vôùi ñoàng
hoà veä tinh. Do ñoù ñoøi hoûi phaûi söû duïng 3 phöông trình khoaûng caùch tôùi veä tinh.
Ngoaøi ra ñoái vôùi ngaønh haøng khoâng coøn phaûi xeùt ñoä cao so vôùi maët ñaát (ôû taøu
ñoä cao so vôùi maët bieån luoân xaùc ñònh ñöôïc) neân caàn coù ít nhaát 4 veä tinh.

Máy thu GPS thu tín hiệu từ 4 vệ tinh, tính toán xác định 4
đại lượng chưa biết là toạ độ (X,Y,Z) và thời gian GPS (T)

Nhaèm ñaït ñoä chính xaùc cao, vò trí hình hoïc cuûa veä tinh phaûi sao cho caùc ñöôøng vò trí
caét nhau taïo goùc caøng gaàn 900 caøng toát .
Nhö vaäy, ñeå xaùc ñònh vò trí, coù 3 vaán ñeà chính caàn phaûi giaûi quyeát:
15
 1) Xaùc ñònh vò trí veä tinh
2) Xaùc ñònh khoaûng caùch chính xaùc töø maùy thu ñeán veä tinh
3) Xaùc ñònh toïa ñoä ngöôøi quan saùt

• Xaùc ñònh vò trí veä tinh :

Nhö ñaõ noùi ôû treân, vò trí ngöôøi quan saùt coù theå xaùc ñònh baèng khoaûng caùch tôùi
4 veä tinh khi bieát vò trí caùc veä tinh ñoù vaøo thôøi ñieåm phaùt tín hieäu.
Ngöôïc laïi vôùi 4 traïm quan saùt coù vò trí ñaõ bieát khi nhaän ñöôïc tín hieäu phaùt ñi
töø moät veä tinh seõ xaùc ñònh ñöôïc vò trí cuûa veä tinh luùc phaùt. Bieát vò trí veä tinh luùc ñoù
cuõng nhö caùc löïc maø veä tinh phaûi chòu, traïm ñieàu khieån coù theå tính toaùn ñeå xaùc ñònh
lòch “thieân vaên” cuûa veä tinh vaø döï ñoaùn vò trí cuûa noù ôû baát kyø thôøi ñieåm naøo trong
nhieàu voøng quyõ ñaïo sau ñoù.
Boán traïm quan saùt khoâng chæ thu tín hiệu của rieâng moät veä tinh, thay vaøo ñoù seõ
nhaän tín hieäu cuûa taát caû caùc veä tinh khi coù theå. Töøng traïm quan saùt seõ xaùc ñònh thôøi
ñieåm ñeán cuûa taát caû caùc tín hieäu veä tinh nhaän ñöôïc vaø truyeàn thoâng tin naøy (döïa treân
ñoàng hoà traïm theo doõi-in GPS time) ñeán traïm ñieàu khieån. Töø 4 vò trí ñaõ bieát cuûa traïm
quan saùt vaø thôøi ñieåm ñeán cuûa tín hieäu maø traïm ñieàu khieån khoâng chæ xaùc ñònh vò trí
veä tinh trong khoâng gian 3 chieàu maø caû thôøi ñieåm caùc tín hieäu rôøi veä tinh. Caên cöù treân
caùc soá lieäu naøy, vò trí töông lai môùi cuûa veä tinh, sai soá ñoàng hoà môùi ñöôïc xaùc ñònh vaø
caùc traïm phaùt daãn ñoäng phaùt trở lại ñeán caùc veä tinh. Veä tinh seõ löu laïi thoâng tin naøy
trong boä nhôù cuûa noù roài phaùt ñeán ngöôøi söû duïng ôû nhöõng khoaûng thôøi gian ñeàu ñaën.
Vôùi ñoä cao 20200 Km caùc traïm theo doõi coù theå thu ñöôïc tín hieäu veä tinh trong
moät thôøi gian daøi ôû moãi voøng quyõ ñaïo. Nhôø ñoù traïm ñieàu khieån ñuû khaû naêng quan saùt
vaø saùt ñònh lòch trình cho töøng veä tinh .

• Phöông trình khoaûng caùch

Trong heä thoáng GSP, veä tinh phaùt tín hieäu taïi thôøi ñieåm tsv (theo GPS time) maø
ngöôøi söû duïng ñaõ bieát. Giaù trò hieäu chænh cho tsv ñöôïc töøng veä tinh phaùt ñeán ngöôøi söû
duïng. Treân ñoàng hoà ngöôøi söû duïng thôøi điểm ñeán của tín hieäu laø tu.
Neáu ñoàng hoà cuûa veä tinh vaø ngöôøi söû duïng ñoàng boä, khoaûng caùch lan truyeàn cuûa tín
hieäu seõ laø : C (tu - tsv).
Tuy nhieân ñoàng hoà cuûa ngöôøi söû duïng coù 1 ñoä leäch chöa bieát so vôùi ñoàng hoà
veä tinh. Giaû söû ñoàng hoà cuûa ngöôøi söû duïng chaäm hôn so vôùi ñoàng hoà veä tinh 1 löôïng
tbias. Nhö vaäy thôøi gian truyền cuûa tín hieäu laø :
t = tu + tbias - tsv
Vaø khoaûng caùch giöõa veä tinh vôùi ngöôøi söû duïng laø :
D = Ct = C(tu - tsv) +C.tbias (phöông trình khoaûng caùch)
16
Trong coâng thöùc:
C( tu-tsv) goïi laøø khoaûng caùch giaû

Khoaûng caùch khoâng ñoåi C.tbias phaûi ñöôïc theâm vaøo khoaûng caùch giaû ñeå buø cho
sai khaùc giöõa caùc ñoàng hoà (tbias=const).

• Hieäu chænh cho thôøi ñieåm phaùt tín hieäu tsv:

Veä tinh phaùt tín hieäu taïi thôøi ñieåm tsv theo ñoàng hoà cuûa mình. Tuy nhieân thôøi
ñieåm naøy coù theå taêng hay giaûm moät löôïng tsv so với giờ chuẩn GPS. Giaù trò naøy ñöôïc
traïm ñieàu khieån xaùc ñònh, sau ñoù caùc traïm daãn ñoàng phaùt cho töøng veä tinh rieâng leû,
roài veä tinh phaùt ñeán ngöôøi söû duïng. Maùy thu cuûa ngöôøi söû duïng seõ hieäu chænh giaù trò
naøy trong quùa trình sau ñoù. Vôùi sai soá laø 1 nanogiaây (1 nanosecond=10-9s) cuûa tsv seõ
sinh ra sai soá khoaûng caùch = 3.10.8.10-9 = 0,3m.

thieäu chænh t
tGPS=0
tsv=0 tGPS tmaùy thu=0
tbias tu - tsv tu tmaùy thu

Nhö vaäy vieäc xaùc ñònh khoaûng caùch ñeán veä tinh cuûa maùy thu GPS chính laø vieäc xaùc
ñònh thôøi ñieåm ñieåm ñeán cuûa tín hieäu töø veä tinh. Nguyeân taéc xaùc ñònh thôøi ñieåm ñeán
cuûa tín hieäu ñöôïc trình baøy ôû nội dung “Tín hieäu veä tinh vaø maõ hoùa tín hieäu”

• Xaùc ñònh vò trí ngöôøi quan saùt

Laäp moät heä truïc toïa ñoä vuoâng goùc coù goác truøng taâm traùi ñaát .

Maët phaúng toïa ñoä (x-y)  maët phaúng xích ñaïo, truïc x naèm trong maët phaúng
kinh tuyeán Greenwich

17
 Z

Ta bieát raèng vôùi 2 ñieåm baát kyø P1 (x1, y1,z2) vaø P2 (x2, y2,z2) thì khoaûng caùch
P1 P2 ñöôïc xaùc ñònh bôûi coâng thöùc :

P1 P2 = ( x1 − x2 ) 2 + ( y1 − y2 ) 2 + ( z1 − z2 ) 2 (32)

Nhö vaäy neáu ngöôøi söû duïng coù toaï ñoä P (xu, yu, zu) vaø 1 veä tinh (thöù i) coù toaï
ñoä S1 (x1,y1,z1) thì ta coù phöông trình :

( x1 − xu )2 + ( y1 − yu )2 + ( z1 − zu )2 = C (tu + tbias - tsv)

 (x1 -xu)2 + (y1 - yu)2 + (z1 - zu)2 = C 2 (tu + tbias - tsv)2 (33)

Thôøi ñieåm tsv cho töøng veä tinh laø ñaõ bieát, nhö vaäy coøn 4 giaù trò chöa bieát laø
xu,yu,zu vaø tbias  ta phaûi caàn 4 phöông trình ñoäc laäp, töùc laø caàn phaûi coù 4 veä tinh ñoàng
thôøi. Töø coâng thöùc(33) suy ra 4 phöông trình laø:

(x1-xu)2+(y1-yu)2+(z1-zu)2=C2(tu1+tbias-tsv1)2

(x2-xu)2+(y2-yu)2+(z2-zu)2=C2(tu2+tbias-tsv2)2
(34)
(x3-xu)2+(y3-yu)2+(z3-zu)2=C2(tu3+tbias-tsv3)2

(x4-xu)2+(y4-yu)2+(z4-zu)2=C2(tu4+tbias-tsv4)2

18
 Neáu coi traùi ñaát laø moät maët caàu baùn kính R, thì phöông trình maët caàu laø:

R2=xu2 +yu2+zu2

Khi ñoù chæ coøn coù 3 aån, töùc chæ caàn 3 phöông trìng trình vaø 3 veä tinh laø ñuû xaùc
ñònh vò trí ngöôøi quan saùt. Neáu ngöôøi quan saùt coù ñoàng hoà nguyeân töû coù khaû naêng xaùc
ñònh tbias thì chæ caàn 2 veä tinh laø ñuû ñeå ñònh vò. Ñieàu naøy cho pheùp GPS coù theå ñöôïc
söû duïng ñeå ñònh vò khi maø soá löôïng veä tinh coøn haïn cheá.

2.2.2 Tiêu chuẩn thời gian và tần số GPS

• Tieâu chuaån thôøi gian:

Heä thoáng ñònh vò toaøn caàu ñöôïc söû duïng ño thôøi gian ñeå tính khoaûng caùch tôùi
veä tinh phuïc vuï cho vieäc xaùc ñònh vò trí. Do vaäy yeâu caàu ñaàu tieân ñaët ra laø taát caû phaûi
ñoàng boä chính xaùc. Nhö ta ñaõ bieát trong haøng haûi voâ tuyeán ñieän moät phaàn tyû giaây (1
nanosecond) töông öùng 0,3m khoaûng caùch. Yeâu caàu ñoàng boä chính xaùc nhöng khoâng
caàn phaûi hieäu chænh lieân tuïc ñaõ ñöôïc giaûi quyeát baèng caùch söû duïng ñoàng hoà nguyeân
töû Rubidi vaø Cesium.

Qua soá lieäu ôû baûng döôùi ta thaáy ñoàng hoà nguyeân töû Rubidi oån ñònh hôn loaïi
Cesium trong khoaûng thôøi gian nhoû hôn moät phuùt. Neáu so saùnh trong khoaûng thôøi gian
daøi hôn thì loaïi Cesium coù toác ñoä ( chính xaùc) oån ñònh cao nhaát ñeå ñaûm baûo ñoä chính
xaùc cuûa heä thoáng, vieäc ño thôøi gian phaûi oån ñònh toát trong caû khoaûng ngaén laãn khoaûng
daøi, cho neân caùc veä tinh duøng caû hai loaïi ñoàng hoà noùi treân.

Neáu ñoàng hoà Cesium khôûi ñoäng töø 1250 naêm tröôùc coâng nguyeân thì ñeán naêm
1992 ñoàng hoà coù ñoä chính xaùc trong phaïm vi 1 giaây. Vieäc ñoàng hoà hoùa taàn soá vaø ñoàng
hoà cuûa heä thoáng ñònh vò toaøn caàu ñöôïc tieán haønh thoâng qua khaâu ñieàu khieån. Noù giaùm
saùt taát caû caùc ñoàng hoà thoâng qua caùc traïm kieåm tra. Soá hieäu chænh cuûa moãi ñoàng hoà
ñöôïc phaùt cuøng vôùi soá hieäu chænh chung. Caùc veä tinh phaùt soá hieäu chænh ñoàng hoà nhö
moät phaàn cuûa baûn tin haøng haûi.

ÑAËC ÑIEÅM Hydrogen Boä dao ñoäng Boä dao ñoäng ñ/k teá
Maser ñ/k tia Cesium baøo hôi Rubidi

OÅN ÑÒNH
(Ñoä leäch BPTB
so vôùi giaù trò
trung bình)
19
 1 giaây 5.10-13 5.10-11 1.10-11
1 phuùt 6.10-11 6.10-12 2.10-12
1 giôø 3.10-14 8.10-13 1.10-12
1 ngaøy 2.10-14 3.10-13 5.10-12
Ñoä troâi thoáng keâ Khoâng theå nhaän trong 1 naêm 3.10-11
ra 1.10-12/1 naêm
Giaù thaønh so 5,5 1,5
saùnh

Taát caû caùc taàn soá, taát caû caùc hoaït ñoäng ñöôïc ñoäng boä vôùi caùc ñoàng hoà veä tinh treân
taàn soá 10,23 Mhz

(Megabit/giaây) – 1.023.000 bit/giaây)

(Megabit/giaây:Mbps)

Haøng ngaøy ñoä leäch cuûa ñoàng hoà cöïc ñaïi laø 10-12 Mhz. Traïm ñieàu haønh chính
coù khaû naêng ñieàu khieån thôøi gian, taàn soá vaø pha. Maõ PRN ñöôïc ñoàng boä thôøi gian,taàn
soá vaø pha. Maõ PRN ñöôïc ñoàng boä thôøi gian vaø duy trì trong khoaûng thôøi gian 976  s
(micro giaây) so vôùi thôøi gian cuûa heä thoáng.

Caùc ñoàng hoà nguyeân töû cuûa caùc veä tinh hieän roõ hieäu öùng töông ñoái vaø heä
thoáng ñònh vò toaøn caàu laø moät ví duï thöïc teá laø thuyeát töông ñoái toång quaùt vaø rieâng bieät
Anhstanh.

Do coù toác ñoä töông ñoái giöõa ñoàng hoà treân veä tinh vaø ñoàng hoà treân maët ñaát neân
giaû söû moät ñoàng hoà treân veä tinh ñöôïc xem nhö bò chaäm neáu taàn soá thu nhaäp thaáp hôn
taàn soá quy ñònh.Ñaây chính laø tình töông ñoái rieâng bieät.

Ngoaøi ra coøn coù hieäu öùng khaùc. Moät ñoàng hoà bò chaäm hôn so vôùi ñoàng hoà khaùc
khi noù ñaët ôû vuøng coù tröôøng coù haáp daãn cao hôn. Ñoù laø thuyeát töông ñoái toång quaùt.
Aûnh höôûng cuûa troïng löïc ngöôïc laïi trong thuyeát töông ñoái rieâng bieät. Hai loaïi löïc naøy
phuû nhaän nhau neáu veä tinh ôû treân quyõ ñaïo coù baùn kính =1,5 baùn kính traùi ñaát.Nhömg
thöïc teá quyõ ñaïo veä tinh GPS coù ñoä cao gaàn 4 laàn baùn kính traùi ñaát neânâ ñoàng hoà cuûa
veä tinh chaïy nhanh hôn ñoàng hoà treân traùi ñaát. Neáu khoâng tieán haønh hieäu chænh thì
chuùng seõ bò leäch +38  s/1 ngaøy. Ñoä leäch naøy töông öùng vôùi cöï ly sai leäch 11 Km

• Tín hieäu veä tinh vaø maõ hoùa tín hieäu

- Taàn soá cuûa tín hieäu veä tinh:

20
 Moïi thaønh phaàn cuûa tín hieäu GPS ñeàu döïa treân cô sôû toác ñoä dô baûn cuûa ñoàng
hoà Cacsium laø f0=10,23 Mhz. Treân thöïc teá, toác ñoä ñoàng hoà veä tinh ñöôïc coá yù ñaët thaáp
hôn 4,45.10-10 so vôùi giaù trò f0 (töùc taàn soá chæ coøn f = 10229999,995 45 Hz, f0 laø giaù
trò danh nghóa) ñeå buø tröø caùc hieäu öùng töông quan trung bình : toång hieäu öùng töông
quan toång quaùt taïo bôûi trung bình cheânh leäch theá troïng löïc giöõa veä tinh vaø ngöôøi söû
duïng vaø hieäu öùng töông quan ñaëc bieät naûy sinh do toác ñoä töông ñoái trung bình giöõa
veä tinh vaø ngöôøi söû duïng.

Ñeå taïo soùng mang ngöôøi ta döïa vaøo taàn soá cô baûn f0 . Taàn soá naøy seõ ñöôïc nhaân
:

- f0 x 154 taïo taàn soá L1 = 1575,42 Mhz ( = 19cm).

- F0 x 120 taïo taàn soá L2 = 1227,6 Mhz ( = 24cm).

Hai taàn soá naøy söû duïng laøm tham soá soùng mang, phaùt tín hieäu tôùi ngöôøi söû duïng.

10,23Mbi
ts/s
Ñieàu bieán bôûi maõ
1227,6 P
X
MHz 10,23 Mbits/s
120
Ñoàng
hoà
nguyeâ Ñieàu bieán bôûi maõ
1575,42
X Maõ P :
154 10,23Mbits/s
Maõ C/A : 1,023
10,23Mbits/
s
1,023
Ñöôøng lan truyeàn vaø qua ñoù thôøi gian lan truyeàn cuûa tín hieäu chòu aûnh
höôûng cuûa söï khuùc xaï ôû taàng ion. Do ñoù seõ sinh ra sai soá trong vieäc s9o khoaûng caùch.
Vôùi vieäc phaùt maõ chính xaùc (P code – precision code) ôû 2 taàn soá L1 & L2 seõ xaùc ñònh
ñöôïc caùc sai soá ñoù vaø aùp duïng trong thôøi gian truyeàn. Maõ tieâu chuaån (maõ thu thoâ -
C/A - coarse acquisition code) chæ phaùt ôû taàn soá L1.

- Töông quan töï ñoäng :

Giaû söû coù hai ñöôøng cong hieäu ñieän theá bieán ñoåi baát kyø:

21
 t

Khi hieäu ñieän theá naøy döông, hieäu ñieän theá kia coù khaû naêng + hoaëc – (cuøng
khaû naêng) vaø ngöôïc laïi. Do ñoù laáy trung bình tích hieäu ñieän theá töùc thôøi trong moät
thôøi gian ñuû daøi, ta seõ coù giaù trò trung bình laø 0.

Cho hai ñöôøng cong gioáng nhau nhöng leäch nhau veà thôøi gian, khi ñoù tích hieäu
ñieän theá töùc thôøi coù cuøng khaû naêng döông hoaëc aâm. Tuy nhieân neáu dòch chuyeån cho
truøng thôøi gian thì khi ñoù hieäu ñieän theá töùc thôøi seõ ñoàng thôøi + hoaëc – neân tích cuûa
chuùng luoân +

Khi ñaït vò trí truøng nhau naøy, trung bình caùc tích seõ ñoät ngoät taêng ñeán cöïc ñaïi
roài sau ñoù ñoät ngoät trôû veà 0.

Phöông phaùp naøy cho pheùp xaùc ñònh moät caùch chính xaùc hieäu ñieän theá ñöôøng
cong gioáng nhau coù cuøng pha hay khoâng. Noù ñöôïc goïi laø töông quan töï ñoäng hay
töông quan cheùo.

Thay cho ñöôøng cong hieäu ñieän theá baát kyø nhö treân veä tinh phaùt ñi caùc tín hieäu
bao goàm caùc chuoãi hieäu ñieän theá döông hoaëc aâm (chips) (hình 17). Thôøi gian keùo
daøi cuûa caùc chip goïi laø ñoä daøi chip. Moät chuoãi nhö theá goïi laø chuoãi “ tín hieäu ngaãu
nhieân giaû” PRN (Pseudo Random Noise).
22
 Ví duï veà moät ñoaïn maõ PRN

Veä tinh phaùt ñi keá tieáp nhau caùc chuoãi gioáng nhau. Chuoãi naøy ñöôïc taïo bôûi boä
ghi xeâ dòch. ÔÛ moãi veä tinh boä naøy coù theå taïo raát nhieàu choãi khaùc nhau chuoãi naøo duøng
ôû veä tinh seõ traïm ñieàu khieån quy ñònh daãn ñoäng seõ phaùt leänh ñeán veä tinh cho bieát chuoãi
ñöôïc choïn. Maùy thu cuûa ngöôøi cuõng coù moät boä ghi xeâ dòch nhö theá. Khi ñöôïc baùo veà
maõ tín hieäu (daïng chuoãi) boä naøy seõ phaùt ra chuoãi gioáng nhö chuoãi ñöôïc choïn (ñeå phaùt
ôû veä tinh).

- Caùc maõ PRN (Psendo Random Noise Code)

Heä thoáng ñònh vò toaøn caàu söû duïng 2 loaïi maõ nhieãu ngaãu nhieân giaû PRN.

Maõ C/A : Maõ tieâu chuaån SPS (Standard Positioning Service) phuïc vuï ñònh vò
chính xaùc.

Taàn soá soùng mang L1 ñöôïc ñieàu bieán bôûi maõ P vaø C/A vaø döõ kieän haøng haûi.

Taàn soá soùng mang L2 ñöôïc ñieàu bieán bôûi maõ P vaø döõ kieän haøng haûi.

Moãi veä tinh phaùt ñi haïi loaïi maõ : C/A vaø P

+ Maõ C/A : Taàn soá “chip” (soá löôïng chip / s) laø f0 /10 = 1.023 Mhz, chieàu daøi
böôùc soùng khoaûng 300 meùt, ñoä daøi 1023bit vaø chu kyø 1ms. Ñoä daøi chip laø 0,9975. Ñoä
daøi maõ (ñoä daøi chuoãi)1ms = 1000 s nhö vaäy moät chuoãi goàm 1000/0,9975  1000 chip.
Chuoãi naøy laëp laïi moãi ms. Moãi veä tinh ñöôïc phaân 1 maõ C/A khaùc nhau.

+ Maõ P : taàn soá chip laø F0 = 10,23 Mhz, chieàu daøi böôùc soùng khoaûng 30 meùt, ñoä
daøi 235 459 592 765 000 bit vaø chu kyø laø 36 tuaàn (266 ngaøy) 9 giôø 45 phuùt vaø xaáp xæ
55,5 giaây. Ñoä daøi chip laø 99,75ns (= 1/10 cuûa maõ C/A). Moät toå hôïp maõ P ñöôïc phaân
ra thaønh nhieàu ñoaïn, moãi ñoaïn daøi 7 ngaøy vaø moãi veä tinh ñöôïc phaân moät ñoaïn. Ñieàu
naøy coù nghóa laø maõ P ñöôïc laëp laïi sau 1 tuaàn leã. Vaøo luùc 00 : 00 UTC toái thöù baûy raïng
saùng chuû nhaät baét ñaàu chuoãi môùi trong suoát tuaàn sau ñoù khoâng coù söï laëp laïi. Vôùi ñoä
23
daøi maõ nhö theá maùy thu bò khoù khaên vaø toán nhieàu thôøi gian cho vieäc tìm phaàn cuûa maõ
ñöôïc söû duïng ñeå tieán haønh laøm töông quan töï ñoäng. Vì theá moãi 6s maùy phaùt veä tinh
seõ phaùt ñi baûn tin veà thôøi gian ñaõ qua töø khi baét ñaàu maõ P. Nhôø ñoù maùy thu coù theå tìm
ñöôïc phaàn maõ thích hôïp moät caùch nhanh hôn. Thôøi gian ño ñöôïc ñôn vò phaùt ñi baèng
ñôn vò laø 1,5s goïi laø zecond soá ñeám z goïi laø HOW (Handover Word). Hai maõ C/A vaø
P ñöôïc phaùt ñoàng thôøi vaø lieân tuïc, duøng chung 1 tham soá soùng maïng. Maùy thu coù theå
taùch hai maõ naøy nhôø 1 phöông phaùp ñieän töû ñaëc bieät (ñöôïc aùp duïng ôû maùy phaùt vaø
maùy thu).

- Xaùc ñònh thôøi ñieåm ñeán cuûa maõ C/A:

Phöông phaùp xaùc ñònh thôøi ñieåm ñeán tu cuûa caùc chuoãi phaùt töø veä tinh thoâng qua
boä töông quan töï ñoäng ñöôïc tieán haønh nhö sau (hình 18) :

+ Giaû söû chuoãi nhaän ñöôïc töø veä tinh nhö ôû doøng 1 (caùc chuoãi keá tieáp ñöôïc
laëp laïi).

+ Moät baûn sao ñöôïc phaùt töø maùy thu nhö ôû doøng 2, baét ñaàu töø thôøi ñieåm tu
= 0 ôû ñoàng hoà ngöôøi söû duïng.
0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15

Chuoãi tín hieäu nhaän ñöôïc (giaû

söû 10 chip)

Chuoãi phieân baûn, baét ñaàu taïi tu= 0,

khoâng ñoàng pha vôùi chuoãi treân,
ñöôïc dòch chuyeån töøng chip.

Chuoãi phieân baûn ñaõ ñoàng pha

sau khi dòch chuyeån ñöôïc 5
chips (t = 5 s).

+ Ban ñaàu chuoãi phieân baûn vaø chuoãi nhaän ñöôïc khoâng cuøng pha. Chuoãi phieân
baûn ñöôïc dòch chuyeån daàn ñeán khi trung bình tích hieäu ñieän theá töùc thôøi ñaït giaù trò
cöïc ñaïi ngöng => hai chuoãi ñaõ ñoàng pha.

24
 + Neáu khoaûng caùch giöõa taøu vaø veä tinh thay ñoåi, caùc chuoãi phaùt töø veä tinh seõ
ñeán nhöõng thôøi ñieãm khaùc nhau. Tuy nhieân boä töông quan töï ñoäng sau khi ñaõ ôû traïng
thaùi ñoàng pha seõ töï ñoäng ñieàu chænh ñeå ñaûm baûo traïng thaùi naøy baèng caùch dòch
chuyeån chuoãi phieân baûn. Moãi dòch chuyeån 1 s töông ñöông khoaûng caùch C.t =
300m. Theo hình veõ chuoãi phieân baûn ñöôïc daãn chöùng 5 chips ñeå ñaït traïng thaùi ñoàng
pha. Nhö vaäy thôøi gian tu = 0 ñeán thôøi ñieåm ñeán cuûa chuoãi tín hieäu töø veä tinh laø 5
s.

ÔÛ maõ C/A sai soá 1 chuoãi (1ms) töông öùng vôùi sai soá khoaûng caùch = 300 km.
Ñieàu naøy gaây khoù khaên cho vieäc ñònh vò bôûi baát kyø chuoãi phieân baûn naøo cuõng coù
theå so saùnh vôùi baát kyø chuoãi tín hieäu nhaän ñöôïc töø veä tinh.

Boä T/quan
Boä thu tín Thoâng tin
Töï ñoäng
hieäu thôøi gian
Ñoàng hoà

Boä taïo
Maïch maõ
phieân baûn

Sô ñoà tieán haønh töông quan töï ñoäng nhö hình tren. Chuoãi maõ ngaãu nhieân
giaû nhaän ñöôïc (sau khi taùch ra vaø khueách ñaïi) thöôøng khoâng ñoàng pha vôùi chuoãi
phieân baûn taïo bôûi maùy thu. Caùc chuoãi ñöôïc phaùt bôûi boä taïo dòch chuyeån ñöôï c dòch
chuyeån theo pha cuûa ñoàng hoà. Khi ñoàng pha, boä töông quan töï ñoäng seõ sinh ra 1
ñieän theá ñeå ngöøng vieäc dòch chuyeån (thoâng qua 1 maïch maõ) vaø cung caáp giôø cuûa
ñoàng hoà cho maùy tính.

Xaùc ñònh thôøi ñieåm ñeán ôû maõ P.

Phöông phap xaùc ñònh thôøi ñieåm ñeán cuûa chuoãi tín hieäu veä tinh ôû maõ P veà cô baûn
töông töï C/A ngoaïi tröø :

+ Ñoä daøi maõ laø moät tuaàn, moãi tuaàn moät maõ môùi ñöôïc söû duïng, vì theá khoâng coù söï
nhaàm laãn.

25
+ Ñoä daøi chip laø 100ns = 1/10 ñoái vôùi C/A. Nhôø ñoù thôøi ñieåm ñeán ñöôïc boä töông
quan xaùc ñònh vôùi ñoä chính xaùc raát cao.

Phöông phaùp töông quan töï ñoäng töôïng töï ñöôïc aùp duïng ôû caùc traïm quan saùt
nhöng keát quaû ñöôïc ñöa ñeán traïm ñieàu khieån chính. ÔÛ ñaây seõ thöïc hieän moïi tính
toaùn ñeå xaùc ñònh tsv vaø tsv.

Öu ñieåm cuûa vieäc tieán haønh töông quan töï ñoäng :

Goàm caùc öu ñieåm chính sau :

1. Thoâng thöôøng tín hieäu veä tinh yeáu hôn nhieãu vaø coù theå khoâng nhaän ñöôïc. Theá
nhöng hieäu ñieän theá cao do boä töông quan taïo coù theå nhaän ñöôïc roõ raøng vì möùc
ñoä cuûa noù cao hôn nhieàu.

2. Taàn soá chip cao taïo ra moät hieäu ñieän theá ñænh raát maïnh ôû boä töông quan, ñaûm
baûo ñoä chính xaùc cao cho vieäc xaùc ñònh thôøi gian ñeán tín hieäu veä tinh ôû ns.

3. Bôûi vì heä thoáng GPS chæ söû duïng ñöôïc khi maùy thu cuûa ngöôøi söû duïng coù ñöôïc
phieân baûn cuûa chuoãi tín hieäu maõ hoùa, phöông phaùp töông quan töï ñoäng cho pheùp
nhaø chöùc traùch giôùi haïn möùc ñoä aùp duïng heä thoáng GPD cho caùc ñoá i töôïng khaùc
nhau.

4. Bôûi vì tín hieäu ñaõ maõ hoùa cuûa veä tinh döôùi möùc ñoä nhieãu, chuùng khoâng gaây ra
nhieãu giao thoa. Caùc taàn soá coù theå söû duïng maø khoâng caàn söï cho pheùp cuûa nhaø
chöùc traùch. Chuùng chæ laøm taêng ñoä nhieãu , chuùng khoâng gaây ra nhieãu giao thoa.
Caùc taàn soá söû duïng maø khoâng caàn söï cho pheùp cuûa nhaø chöùc traùch. Chuùng chæ
laøm taêng ñoä nhieãu voâ tuyeán chung trong khí quyeån.

5. Khoâng theå bò gaây nhieãu (phaù hoaïi)

26
 Sô ñoà khoái toång quaùt cuûa maùy thu GPS

• Bản tin hàng hải:

Taàn soá L1 vaø L2 cuûa veä tinh haøng haûi ñöôïc ñieàu bieán vôùi baûn tin haøng haûi. Noù ñöôïc
phaùt lieân tuïc vôùi toác ñoä 50bit/giaây (bps). Baûn tin bao goàm thoâng tin caàn thieát ñeå xaùc
ñònh vò trí gioáng nhö baûn thoâng baùo veà söùc khoeû con ngöôøi. Caùc döõ lieäu bao goàm :
lòch veä tinh, thôøi gian heä thoáng, soá hieäu chænh ñoàng hoà, lòch veä tinh vaø thoâng baùo traïng
thaùi hoaït ñoäng cuûa heä thoáng (hình 20).

Baûn tin haøng haûi bao goàm moät soá cô caáu döõ kieän 1500 bit. Cô caáu naøy goàm 5 cô
caáu nhoû vaø moãi cô caáu nhoû chöùa 300bit. Moät cô caáu nhoû ñöôïc phaùt trong 6 giaây vôùi
toác ñoä 50bit/giaây. Moät thoâng ñieäp caàn 30 giaây ñeå truyeàn.

CÔ CAÁU KHOÁI THOÂNG TIN

TLM HOW 1. Hieäu chænh ñoàng hoà DATABLOCK 1 1CÔ

CAÁU
TLM HOM 2.Lòch veä tinh DATABLOCK II 30 giaây
TLM HOW 3.Lòch veä tinh tieáp theo
1500 bit
TLM HOM 4. Baûn tin
DATABLOCK III
TLM HOW 3. Lòch
27

CÔ CAÁU NHOÛ – 6 giaây – 300 töø bit

 Moät cô caáu nhoû bao goàm 300 töø bit. Hai töø thöù nhaát trong moãi cô caáu nhoû laø töù
TLM (TLM : Telemety Message – Baûn tin xa) vaø HOW (Hand Over Word). Caùc
töø naøy ñöôïc phaùt töø veä tinh. Khaâu ñieàu khieån seõ phaùt 8 töø coøn laïi cuûa moãi cô caáu
nhoû.

TLM laø döõ kieän töø xa chuû yeáu söû duïng ôû khaâu ñieàu khieån. Noù ñöôïc söû duïng
ñeå kieåm tra caùc döõ kieän veä tinh. Trong caùc veä tinh khoái 1 noù coøn chöùa caû thoâng tin
veà khaû naêng laät cuûa moâmen laên khoâng aûnh höôûng ñeán quyõ ñaïo veä tinh. Do ñoù nhöõng
thoâng tin naøy bò caét boû. TLM thöôøng khoâng söû duïng trong caùc maùy thu haøng haûi heä
thoáng ñònh vò toaøn caàu. HOW (the Hand Over Word) laø töø thöù hai trong moãi cô caáu
nhoû noù cung caáp nhöõng thoâng tin caàn thieát ñeå chuyeån giao tôùi maõ P, söû duïng thoâng
tin soá ñeám Z trong HOW. Ngöôøi söû duïng maø P bieát chính xaùc traïng thaùi cuûa maõ P
caàn thieát ñeå tieáp nhaän khoaù chaën.

Taát caû caùc döõ kieän haøng haûi khaùc ñöôïc tính toaùn vaø phaùt töø khaâu ñieàu khieån.

Baûn tin haøng haûi ñöôïc phaân chia thaønh 3 khoái döõ kieän vaø moät khoái vôùi 5 cô caáu
nhoû chöùa caùc baûn tin ñaëc bieät. Moãi khoái ñeàu chöùa ñöïng soá lieäu chænh maõ P ñeå ñieàu
haønh vieäc thu nhaän.

- Khoái döõ kieän 1 ôû trong cô caáu ñaàu tieân noù ñöôïc laëp laïi sau 30 giaây vaø ñöôïc
phaùt töø khaâu ñieàu khieån. Khoái döõ kieän 1 bao goàm veà thoâng tin veà soá lieäu chænh
cuûa ñoàng hoà vaø tuoåi cuûa ñoàng hoà döõ kieän (Age Of Date Clock - AODC). Ngoaøi
ra noù coøn cung caáp thoâng tin veà ñoä treã khí quyeån cho ngöôøi söû duïng maùy thu
moät taàn soá. Soá lieäu chænh ñöôïc xaùc ñònh trong TGD, ñoä treã nhoùm (Group
Delay). . . Hôn nöõa noù coøn cho bieát söï khaùc nhau giöõa ñoä treã L1 vaø L2 trong khí
quyeån vaø thoâng tin ñoä treã L1 vaø L2 ôû beân trong veä tinh. Ñoä treã noäi taïi ñöôïc ño
vaø ñònh möùc tröôùc khi phoùng veä tinh. Maùy thu 2 taàn soá khoâng chòu söï taùc ñoäng
cuûa ñoä treã nhoùm. Chuùng coù theå so saùnh thôøi ñieåm tôùi cuûa hai tín hieäu vaø hieäu
chænh ñoä treã. Maùy thu 1 taàn soá coù theå söû duïng TGD (soá hieäu thôøi gian nhoùm)
ñeå ñònh giaù trò ñoä treã vaø ñöa noù vaøo ñeå tính toaùn.

- Khoái döõ kieän II ñöôïc chöùa trong cô caáu nhoû thöù 3 vaø thöù 2. Noù bao goàm thoâng
tin veà vò trí veä tinh chính xaùc vaø döï ñoaùn thaønh phaàn quyõ ñaïo trong töông lai.
Tuoåi cuûa lòch soá lieäu veä tinh (Age Of Date Ephemerides AODE) cuõng naèm trong

28
 khoái döõ kieän naøy. Ñieàu naøy giuùp cho ngöôøi söû duïng bieát thôøi gian hieäu chænh
lòch veä tinh. Noù ñöôïc söû duïng ñeå moâ hình hoùa sai soá. Ngay caû khi xem xeùt quyõ
ñaïo veä tinh coù daïng hình troøn thì lòch veä tinh heát söùc caån thaän. Do ñoù ñoä leäch
döï ñoaùn do tröôøng haáp daãn töø maët traêng, caùc haønh tinh khaùc vaø maët trôøi. Khaâu
ñieàu khieån theo doõi quyõ ñaïo veä tinh heát söùc caån thaân. Do ñoù ñoä leäch khoâng
ñöôïc döï ñoaùn (bôûi vì noù raát khoù döï ñoaùn neân soá hieäu chænh veä tinh chæ coù yù
nghóa trong vaøi giôø).

- Khoái döõ kieän III ôû trong cô caáu nhoû thöù 4 vaø 5, noù bao goàm “lòch”. Lòch cho
raát nhieàu quan saùt taát caû caùc veä tinh cuûa heä thoáng GPS, soá lieäu chænh ñoàng hoà
vaø ñoä treã khí quyeån. Döõ kieän bò caét xeùn baûn dòch tham khoái I vaø khoái II ñoái vôùi
töøng veä tinh .Do ñoù chuùng khoâng coøn chính xaùc nhö luùc ñaàu .Ngoaøi ra lòch coøn
cung caáp thoâng tin nhaän daïng vaø tình hình hoaït ñoäng cuûa töøng veä tinh .

Lòch caàn thieát ñeå tính toaùn quan saùt veä tinh vaø löïa choïn nhoùm veä tinh sao cho
ñònh vò coù ñoä chiùnh xaùc cao nhaát .Lòch cho pheùp eùinh eoùan khoaûng caùch gaàn ñuùng
,taêng toác ñoä thu nhaän maõ C/A.

Toång soá chieàu daøi cuûa lòch vöôït quùa khaû naêng löu tröõ cuûa cô caáu nhoû. Cöù 30 giaây
naêm cô caáu nhoû laïi phaùt moät phaàn cuûa lòch .Toaøn boä lòch bao haøm 25 cô caáu nhoû nghóa
laø 25 nhaân vôùi 6 giaây baèng 150 giaây .Do ñoù theo chu kyø 30 giaây thì chæ coù 6 giaây phaùt
lòch .Ñeå nhaän toaøn boä thoâng tin phaûi maát 750 giaây hay 12 ½ phuùt .Sau ñoù lòch baét
ñaàu phaùt laïi taát caû .

Caùc maùy thu löu tröõ lòch trong boä nhôù khoâng phaûi chôø chuyeån giao giöõa caùc laàn
ñònh vò trí. Thoâng thöôøng lòch coù gía trò khoaûng vaøi tuaàn vaø töï löu tröõ trong maùy thu.

2.3. Các nguyên nhân gây sai số định vị

2.3.1 Độ chính xác của vị trí GPS:

Xaùc ñònh vò trí taøu baèng heä thoáng ñònh vò toaøn caàu ñöôïc qui ñònh baèng hai möùc
ñoä chính xaùc:

• Söû duïng trong daân söï:

Thöôøng goïi laø phuïc vuï vò trí tieâu chuaån (GPS Standard Positioning Service). Cheá
ñoä ñònh vò tieâu chuaån cho pheùp xaùc ñònh vò trí theo khoâng gian hai chieàu vôùi ñoä
chính xaùc nhoû hôn 15-25m (xaùc suaát 95%, 5% coøn laïi vò trí xaùc ñònh coù toaï ñoä chính
xaùc keùm hôn.

29
 • Söû duïng trong quaân söï :

Coù soá lieäu ñaàu vaøo raát chính xaùc. Phaân thaønh caùc loaïi sau :

Phuïc vuï ñònh vò chính xaùc (PPS - Precision Positioning Service). Cheá ñoä ñònh vò
chính xaùc cho pheùp xaùc ñònh vò trí theo khoâng gian hai chieàu vôùi ñoä chính xaùc nhoû
hôn 18m vôùi xaùc suaát 95%.

Trong thôøi gian phaùt trieån heä thoáng ñònh vò toaøn caàu kinh nghieäm cho thaáy raèng
ñoä chính xaùc vò trí xaùc ñònh theo cheá ñoä ñònh vò tieâu chuaån toát nhieàu neáu Boä quoác
phoøng Myõ khoâng gaây haïn cheá ñoái vôùi ngöôøi söû duïng daân söï. Do vaäy khi heä thoáng
ñònh vò toaøn caàu hoaït ñoäng ñaày ñuû, Myõ seõ haïn cheá baûn tin haøng haûi ñoái vôùi daân söï
laøm cho ñoä chính xaùc vò trí giaûm ñi.

• Giôùi haïn ñoä chính xaùc khi söû duïng (Selective Availability - SA) :

Qua thöû nghieäm heä thoáng GPS, ngöôøi ta nhaän thaáy ñoä chính xaùc vò trí khi söû
duïng maõ C/A ñaõ vöôït quaù söï mong ñôïi vaø do vaäy Boä phoøng thuû Myõ muoán giaûm ñoä
chính xaùc caùc heä thoáng khi heä thoáng söû duïng roäng raõi.

Khi heä thoáng ñònh vò toaøn caàu hoaït ñoäng ñaày ñuû Boä quoác phoøng Myõ seõ thöïc
hieän keá hoaïch ñeå laø giaûm ñoä chính xaùc ñoái vôùi ngöôøi söû duïng daân söï. Nhö vaäy seõ coù
nhöõng löïa choïn sau :

Maõ C/A ñeå cho ngöôøi söû duïng daân söï, nhöõng baûn tin haøng haûi ñaõ bò caét xeùn.
Trong khi ñoù maõ P hoaøn toaøn bí maät khoâng thoâng baùo cho ngöôøi söû duïn g daân söï
bieát. Heä thoáng ñònh vò toaøn caàu coù hai möùc ñoä chính xaùc :

Phuïc vuï ñònh vò tieâu chuaån (SPS) duøng maõ C/A treân taàn soá soù ng mang L1 cho
ñoä chính xaùc 100m (95%)

Phuïc vuï ñònh vò chính xaùc (SPS) duøng caû hai taàn soá L1 vaø L2 cho maõ P vôùi ñoä
chính xaùc 16m (95%).

Hieän nay maõ chính xaùc laø maõ P phuïc vuï ñònh vò chính xaùc cho ngöôøi söû duïng
ñöôïc Myõ cho pheùp. Theo quan ñieåm cuûa Myõ phöông aùn ñònh vò chính xaùc chæ ñöôïc
söû duïng roäng raõi cho moïi ñoái töôïng khi quyeàn lôïi vaø an ninh cuûa nöôùc Myõ khoâng bò
toån haïi vaø ñe doïa.

• Söï suy giaûm ñoä chính xaùc veà caáu hình cuûa caùc veä tinh vaø maùy thu khi ño ñaïc
(DOP)

30
 Ñoä chính xaùc ñònh vò ñieåm baèng GPS phuï thuoäc vaøo 2 yeáu toá : ñoä chính xaùc ño
ñaïc (sai soá khoaûng caùch ño ñöôïc) vaø hình hoïc caáu hình vò trí veä tinh vaø maùy thu khi
ño ñaïc.

Ñoä chính xaùc ño ñaïc GPS theå hieän baèng söï aûnh höôûng toång hôïp cuûa möùc ñoä
tin caäy cuûa lòch thieân vaên, sai soá truyeàn soùng, sai soá ñoàng hoà ño thôøi gian vaø nhieãu
trong maùy thu ... vaø ñöôïc goïi laø “sai soá khoaûng caùch töông öùng cuûa ngöôøi söû duïng”
(User Equivalent Range Error – UERE).

AÛnh höôûng cuûa UERE daãn ñeán söï suy giaûm ñoä chính xaùc cuûa vò trí xaùc ñònh
ñoái vôùi hình hoïc caáu hình veä tinh vôùi maùy thu ñöôïc theå hieän baèng caùc yeáu toá ñoä suy
giaûm chính xaùc DOP (Dilution of Precision).

Ñoä suy giaûm chính xaùc laø moái quan heä hình hoïc giöõa caùc ñöôøng vò trí giao
nhau. Ñoä suy giaûm hình hoïc ôû möùc chính xaùc toát nhaát neáu goùc caét giöõa hai ñöôøng
vò trí caét nhau moät goùc 900. Caùc hình döôùi moâ taû caùc caáu hình veä tinh :

Caáu hình veä tinh keùm, cho Caáu hình veä tinh toát, cho
Giaù trò DOP lôùn neân ñoä chính xaùc keùm Giaù trò DOP nhoû neân ñoä
chính xaùc cao

31
 Hình 23: Hai ñöôøng vò trí caét nhau Hình 24: Hai ñöôøng vò trí caét
nhau ôû goùc nhoû, dieän tích sai soá lôùn neân ôû
goùc gaàn90 , dieän tích sai soá nhoû neân ñoä chính xaùc keùm
o

ñoä chính xaùc cao

Coù nhieàu trò soá DOP khaùc nhau, tuøy thuoäc chuùng ta quan taâm ñoä chính xaùc cuûa
moät soá toaï ñoä rieâng bieät hay laø toång hôïp cuûa caùc toïa ñoä. Caùc trò soá DOP thöôøng duøng
nhaát laø :

VDOP : laø ñoä suy giaûm chính xaùc theo chieàu cao (Vertical)

HDOP : laø ñoä suy giaûm chính xaùc theo phöông ngang 2D (Horizontal position)

PDOP : laø ñoä suy giaûm chính xaùc trong khoâng gian 3 chieàu 3D (Position)

TDOP : laø ñoä suy giaûm chính xaùc theo thôøi gian (Time)

HTDOP : laø ñoä suy giaûm chính xaùc theo phöông ngang vaø thôøi gian (Horizontal
and Time)

GDOP : laø ñoä suy giaûm chính xaùc trong khoâng gian 3D vaø thôøi gian
(Geometrical)

Trong haøng haûi thöôøng duøng giaù trò ñoä suy giaûm chính xaùc theo phöông ngang
HDOP.

Ñoä suy giaûm hình hoïc thöôøng ñöôïc bieåu thò baèng tyû soá giöõa sai soá vò trí vaø sai
soá heä thoáng. Ñoä suy giaûm toát nghóa laø caùc veä tinh ñaõ löïa choïn taïo thaønh choøm vôùi
ñaëc tính tình hình hoïc toái öu (theo quan ñieåm cuûa ngöôøi söû duïng). Ñoä suy giaûm hình
hoïc toát coù giaù trò thoâng thöôøng giöõa 2 vaø 4.

Ñoä chính xaùc toát nhaát khi 2 ñöôøng vò

trí caét nhau ôû goùc baèng 90o

32
 Trong heä thoáng ñònh vò toaøn caàu, thuaät ngöõ ñoä suy giaûm möùc chính xaùc vò trí
thöôøng ñöôïc söû duïng gioáng nhö ño ñaïc khoâng chaéc chaén. Ñoä suy giaûm möùc chính
xaùc vò trí theå hieän toaøn boä aûnh höôûng sai soá ño khoaûng caùch leân vò trí xaùc ñònh vaø
moái töông quan vò trí hình hoïc cuûa caùc veä tinh vôùi nhau.

Ñoä suy giaûm möùc chính xaùc coù giaù trò cao khi caùc veä tinh löïa choïn quaù gaàn
nhau (theo quan ñieåm ngöôøi söû duïng). Giaù trò ñoä suy giaûm möùc chính xaùc cao coù
nghóa laø choøm veä tinh coù ñaëc tính hình hoïc keùm. Do caùc veä tinh bay vôùi vaän toác
233Km/phuùt neân moái töông quan hình hoïc giöõa caùc veä tinh thay ñoåi raát nhanh trong
thôøi gian xaùc ñònh vò trí baèng heä thoáng ñònh vò toaøn caàu. Ñieàu ñoù coù nghóa laø ñoä suy
giaûm möùc chính xaùc cuõng thay ñoåi nhanh. Maùy thu GPS seõ töï ñoäng tính toaùn vaø chæ
thò ñoä suy giaûm möùc chính xaùc vò trí.

2.3.2 Các nguồn gây sai số của GPS:

Hiện tại sai số của hệ thống GPS sử dụng cho mục đích dân sự khoảng 15-30m.
Caùc nguoàn sai soá chuû yeáu trong GPS vi phaân laø :

1. Sai soá SA : laø sai soá coá yù theâm vaøo trong baûn tin haøng haûi vôùi muïc ñích
baûo maät quaân söï. Loaïi sai soá khoaûng caùch giaû naøy khoaûng 30m (95%). Maùy
thu haøng haûi loaïi PPS ghi nhaän sai soá naøy vaø coù theå loaïi tröø noù hoaøn toaøn.

Tháng 5/2000 sai số S/A đã được loại bỏ.

2. Ñoä treã ñieän ly : ôû nhöõng vuøng bieät laäp, caùc sai soá naøy ñaït toái 20-30m vaøo
ban ngaøy vaø 3-6m vaøo ban ñeâm. Maùy thu 2taàn soá coù theå nhaän ñöôïc caû taàn
soá L1 vaø L2, neân coù theå hieäu chænh sai soá naøy baèng caùch tính toaùn ñoä treã döï
baùo ñöôïc phaùt töø veä tinh. Phöông phaùp naøy laøm giaûm sai soá xuoáng coøn laïi
vaøi meùt.

3. Ñoä treã ñoái löu : chuùng coù theå ñaït tôùi 4m (95%) khi veä tinh ôû thaáp hôn ñöôøng
chaân trôøi. Khi veä tinh coù ñoä cao treân 50 thì ñoä treã naøy khoâng ñaùng keå, coù
theå boû qua trong tính toaùn .

4. Sai soá choøm veä tinh : laø hieäu soá giöõa vò trí döï ñoaùn vaø vò trí thaät cuûa veä tinh.
Thoâng thöôøng sai soá naøy raát nhoû (khoaûng vaøi meùt)

5. Sai soá ñoàng hoà veä tinh : laø hieäu soá giöõa thôøi gian chuaån cuûa heä thoáng GPS
vaø thôøi gian döï ñoaùn trong baûn tin haøng haûi cuûa veä tinh.

33
 6. Ñoä treã ñöôøng truyeàn tín hieäu: tín hieäu veä tinh coù theå truyeàn ñeán maùy thu
tröïc tieáp hoaëc phaûn xaï töø caùc vaät khaùc. Tín hieäu phaûn xaï coù theå gaây ra sai
soá khoaûng 3.0m (maùy thu SPS) vaø 1.2m (maùy thu PPS).

7. Nhieãu ôû maùy thu: phuï thuoäc vaøo töøng loaïi maùy thu, xaûy ra trong quaù trình
maùy thu nhaän tín hieäu, xöû lyù vaø tính toaùn, sai soá trung bình khoaûng 2.5m
(maùy thu SPS) vaø 0.5m (maùy thu PPS).

Để tăng độ chính xác người ta có thể sử dụng các kỹ thuật thu và xử lý dữ liệu
riêng tùy vào mục đích. Hoặc sử dụng các hệ thống phụ trợ như Vi phân GPS,
WAAS,…

2.4. Vi phân GPS

2.4.1 Cơ sở lý thuyết:

Vò trí döï ñoaùn cuûa veä tinh seõ coù sai soùt nhaát ñònh trong khoâng gian ba chieàu
,daãn tôùi sai soá trong vò trí cuûa ngöôøi söû duïng.

Neáu coù moät ngöôøi söû duïng thöù hai ôû khoaûng caùch giaû söû 100 km so vôùi ngöôøi
thöù nhaát (traïm vi phaân GPS) cuõng seõ chòu sai soá gaàn gioáng nhö theá .Ñoù laø do ñoä cao
veä tinh  20200 km lôùn hôn raát nhieàu so vôùi khoaûng caùch 100 km giöõa 2 ngöôøi söû
duïng, ñöôøng truyeàn tín hieäu töø veä tinh tôùi ngöôøi söû duïng seõgaàn nhö nhau neân soùng
voâ tuyeán gaàn nhö chòu cuøng söï khuùc xaï cuûa taàng Ion.

Tröôøng hôïp kinh, vó ñoä vaø ñoä cao cuûa traïm vi phaân GPS ñaõ bieát chính xaùc toång
sai soá treân caùc höôùng coù khi ñoù coù theå xaùc ñònh vôùi ñoä chính xaùc cuûa traïm vaø vò trí
tính toaùn töø vieäc thu tín hieäu cuûa veä tinh ñeå ñöa ra 1 giaù trò hieäu chænh. Caùc traïm vi
phaân GPS khoâng chæ tính toaùn ñoä cheânh leäch giöõa vò trí ño ñaïc vaø vò trí thaät, maø coøn
tính soá hieäu chænh ñoái vôùi khoaûng caùch giaû. Soá hieäu chænh vò trí hoaëc khoaûng caùch giaû.

Vi phaân GPS raát linh goaït khi yeâu caàu ñònh vò vôùi ñoä chính xaùc cao, chaúng haïn
haøng haûi trong caûng, treân soâng vaø trong luoàng heïp, hoaëc ñònh vò daøn khoan daàu, khaûo
saùt ño ñaïc vaø haûi döông hoïc, ñi laïi treân ñaát lieàn cuõng nhö haï caùnh maùy bay.

Beân caïnh ñoä chính xaùc ñònh vò cao hôn, GPS vò phaân coøn naâng cao ñoä tin caäy
haøng haûi. Noù ñaûm baûo vôùi ngöôøi söû duïng taát caû caùc tín hieäu duøng ñeå ñònh vò vaø ñöôïc

34
kieåm tra vaø hieäu chænh. Tính toaøn veïn cuûa heä thoáng ñöôïc naâng cao bôûi vì khi coù moät
vaøi sai soùt trong hieäu chænh veä tinh vaø soá hieäu chænh ñoàng hoà thì ngay töùc khaéc traïm
GPS vi phaân seõ baùo ñoäng vaø thoâng baùo sai leäch.

2.4.2 Các phương pháp vi phân GPS:

• Traïm chæ daãn phaùt soá hieäu chænh ñoái vôùi khoaûng caùch giaû:

Maùy thu trong traïm chæ daãn ño khoaûng caùch giaû tôùi taát caû caùc veä tinh quan saùt ñöôïc
(thöôøng xuyeân coù 7 veä tinh quan saùt) vaø tính toaùn hieäu soá giöõa khoaûng caùch tính toaùn
vaø khoaûng caùch ño ñaïc. Soá hieäu khoaûng caùch giaû ñoái vôùi töøng veä tinh vaø ñöôïc phaùt
truyeàn ñeán ngöôøi söû duïng. Caàn löu yù raèng khoaûng caùch giaû cuõng ñöôïc hieäu chænh
theâm. Nhöõng öu ñieåm cuûa heä thoáng khi söû duïng soá hieäu chænh khoaûng caùch giaû :

- Caùc traïm chæ daãn phaùt soá hieäu chænh cho taát caû caùc veä tinh quan saùt ñöôïc. Ñieàu
naøy cho pheùp ngöôøi söû duïng löïa choïn caùc choøm veä tinh
- Ngöôøi söû duïng tuøy yù löïa choïn caùc loaïi maùy thu khaùc nhau. Trong heä thoáng hieäu
chænh khoaûng caùch giaû, caùc traïm chæ daãn chæ söû duïng ño khoaûng caùch giaû chöù
khoâng phuï thuoäc vaøo thuaät toaùn ñang söû duïng ñeå tính toaùn vò trí.
- Ngöôøi söû duïng coù theå loaïi boû nhöõng veä tinh coù soá hieäu chænh quaù lôùn.

Nhöôïc ñieåm cuûa vieäc phaùt soá hieäu chænh khoaûng caùch giaû laø ñoøi hoûi soá löôïng lôùn
phaàn meàm trong maùy thu. Nhö vaäy giaù thaønh maùy thu seõ cao hôn.

• Phaùt soá hieäu chænh sai soá vò trí.

Töông töï phöông phaùp thöù nhaát, ôû ñaây khoâng phaùt soá hieäu chænh khoaûng caùch giaû
maø phaùt soá hieäu chænh sai soá vò trí . Nhöôïc ñieåm cuûa phöông phaùp naøy laø ngöôøi söû
duïng phaûi coù tính toaùn cô baûn ñoái vôùi moät vaøi choøm veä tinh gioáng nhö traïm chæ daãn.
Chuùng ta töôûng töôïng xem vôùi 8 veä tònh quan saùt ñöôïc seõ coù gaàn 70 toå hôïp ñeå xaùc
ñònh vò trí. Nhö vaäy traïm chæ daãn phaûi coù khaû naêng lôùn ñeå phaùt taát caû soá hieäu chænh vò
trí cuûa taát caû caùc toå hôïp trong khoaûng thôøi gian nhaát ñònh.

Vôùi quan ñieåm chuaån hoùa quoác teá GPS vi phaân, Hoäi ñoàng voâ tuyeán Baéc Myõ phuïc
vuï haøng haûi (RTCM) ñaõ laäp moät uûy ban vaøo thaùng 11/83. UÛy ban ñoù goïi laø “UÛy ban
ñaëc bieät 104 veà NAVSTAR vi phaân/phuïc vuï GPS” vôùi ñieàu khoaûn höôùng daãn trieån
khai vi phaân GPS, döõ kieän, taàn soá. . . uûy ban löïa choïn phöông phaùp thöù nhaát coi ñoù laø
ñieàu tieâu chuaån cuûa caùc traïm vi phaân GPS töông lai.

Tuy nhieân, tröôùc khi vi phaân GPS söû duïng roäng raõi trong haøng haûi, vaán ñeà caáp
baùch laø söû duïng vi phaân GPS ngay trong nhöõng vuøng maät ñoä giao thoâng daøy ñaëc,
35
nhöõng nôi coù nhieàu chöôùng ngaïi nguy hieåm, keå caû nhöõng vuøng daàu moû taäp trung hoaëc
nhöõng nôi ñang thaêm doø daàu khí.

• Veä tinh giaû (traïm maãu chuaån bò phaân)

Traïm maãu chuaån vi phaân laø daïng ñaëc bieät cuûa vi phaân GPS. Gioáng nhö vi phaân
GPS noù bao goàm 1 maùy thu vaø 1maùy phaùt ñaët ôû vò trí ñaõ ñònh. Traïm maãu chuaån tính
toaùn taát caû caùc khoaûng caùch giaû ñeán caùc veä tinh quan saùt ñöôïc. Tín hieäu vi phaân GPS
bao goàm soá hieäu chænh khoaûng caùch giaû ño ñaïc. Caùc traïm maåu chuaån vi phaân phaùt
soá hieäu chænh ôû taàn soá L1 gioáng nhö veä tinh phaùt. Do ñoù noù coù teân goïi laø traïm maãu
chuaån (Psendolites) hoaëc veä tinh giaû (Psendo satellite).

Heä thoáng traïm maãu chuaãn vi phaân phaùt 1 tín hieäu töông hôïp vôùi veä tinh nghóa laø
treân cuøng 1taàn soá. Nhö vaäy khoâng caàn phaûi boå sung phaàn meàm ñeå löïa choïn vaø nhaän
daïng thoâng tin (veä tinh giaû).

Tín hieäu cuûa traïm maãu chuaån vi phaân bò giôùi haïn bôûi ñöôøng nhìn thaáy gaàn 80Km
treân beà maët traùi ñaát. Yeâu caàu nghieâm ngaët ñoái vôùi khaû naêng maùy thu ñeå ñieàu khieån
tín hieäu theo nhöõng coâng suaát khaùc nhau. Tín hieäu cuûa traïm maãu chuaån thöôøng coù
coâng suaát lôùn hôn tín hieäu veä tinh.

Thoâng qua vieäc öùng duïng caùc traïm maãu chuaån vi phaân GPS trong haøng khoâng –
noù caøng haáp daãn ñoái vôùi haøng haûi. Vaán ñeà thôøi söï haøng chuïc naêm nay trong haøng haûi
laø naâng cao ñoä chính xaùc vò trí xaùc ñònh trong caûng, vuøng heïp vuøng maät ñoä taøu qua
laïi nhieàu.

Töø tröôùc tôùi nay chöa heä thoáng haøng haûi naøo ñaùp öùng moät caùch tròn veïn. Duy coù
heä thoáng ñònh vò toaøn caàu vôùi vi phaân GPS hoaëc heä thoáng traïm maãu chuaån vi phaân
hoûa maõn moät caùch trieät ñeå caùc yeâu caàu daãn taøu trong vuøng heïp, ven bôø.

Tín hieäu cuûa traïm vi phaân chuaån ñöôïc ñoàng boä chính xaùc vôùi thôøi gian chuaån iPS
vaø ngöôøi söû duïng coù theå nhaäp ñöôïc soá ñoïc khoaûng caùch giaû boå sung baèng caùch söû
duïng traïm vi phaân chuaån thay theá veä tinh. Tính nhaân taïo naøy laøm taêng vuøng bao phuû
cuûa veä tinh vaø taêng ñaëc tính hình hoïc haøng haûi. Nhö theá haøng haûi chính xaùc coù theå
thöïc hieän ngay trong tröôøng hôïp vuøng bao phuû bò giaûm.

Baèng phöông phaùp söû duïng traïm maãu chuaån vi phaân, xaùc ñònh vò trí haøng haûi chæ
caàn 3 veä tinh.

36
 ÖÙng duïng phöông phaùp traïm maãu chuaån vi phaân ñaõ tieát kieäm ñöôïc 1 maùy thu boå
sung ñeå nhaän soá hieäu chænh vi phaân töø traïm chæ daãn. Nhö vaäy phöông aùn traïm maãu
chuaån vi phaân coù giaù thaønh reû hôn so vôùi phöông aùn khaùc cuûa GPS vi phaân.

2.5. Ứng dụng hệ thống GPS trong hàng hải

2.5.1 Nhöõng öu ñieåm cuûa heä thoáng ñoái vôùi haøng haûi :

• Ñoäi taøu vaän taûi :

Trong vaän taûi bieån coù caùc loaïi taøu daàu, taøu haøng rôøi, taøu container, taøu khaùch… Muïc
ñích chuû yeáu laø vaän chuyeån haøng hoaù töø nôi naøy ñeán nôi khaùc sao cho toán ít thôøi gian
nhaát, giaù thaønh haï nhaát trong moïi ñieàu kieän thôøi tieát vaø taát nhieân phaûi an toaøn nhaát.
Nhö vaäy haøng haûi chính xaùc coù yù nghóa quan troïng. Theo quan ñieåm kinh teá thì caàn
phaûi phaân tích, tính toaùn tìm con ñöôøng ngaén nhaát ñeå toán ít nhieân lieäu nhaát. Neáu xeùt
theo goùc ñoä an toaøn thì ngöôøi ta laïi phaân tích tuyeán ñöôøng treân cô sôû maät ñoä taøu qua
laïi vuøng ven bôø vôùi ñoä saâu nhoû.

Va chaïm taøu hoaëc maéc caïn coù khaû naêng xaûy ra vôùi caùc taøu daàu sieâu troïng vaø nhöõng
con taøu chôû saûn phaåm chuyeân duïng, chuyeân chôû haøng nguy hieåm. Tai hoaï khoâng chæ
gaây ra haäu quaû veà tính maïng con ngöôøi, vaät chaát maø coøn gaây ra haäu quaû sinh thaùi.

Heä thoáng ñònh vò GPS thöôøng xuyeân hieäu chænh vò trí chính xaùc. Ñaây laø thieát bò coù
vai troø quan troïng trong vieäc daãn taøu chính xaùc, nhanh choùng vaø loaïi tröø caùc ruûi ro,
tai naïn va chaïm.

Haøng haûi ñaïi döông thöôøng theo cung voøng lôùn. Heä thoáng ñònh vò toaøn caàu lieân tuïc
hieäu chænh vò trí ñeå baùm saùt cung voøng lôùn ñaõ vaïch saün. Neáu maùy thu ñònh vò toaøn caàu
ñöôïc trang bò cho haøng haûi daãn ñöôøng vaø truy theo vôùi caùc maùy laùi töï ñoäng thì con
taøu seõ töï ñoäng ñi theo cung voøng lôùn ñaõ vaïch tröôùc.

• Ñoäi taøu ñaùnh caù :

Caùc ngư trường truyeàn thoáng ngaøy caøng ít caù ñi, cho neân ngöôøi ta caàn tìm caùc ngö
tröôøng môùi phong phuù hôn. Maø vieäc ñaùnh daáu caùc baõi caù caàn phaûi chính xaùc cao cuõng
nhö vieäc ñaùnh daáu laïi nhöõng khu vöïc ñaém taøu, ñaù ngaàm, baõi raùc coâng nghieäp ngoaøi
bieån vaø caùc muïc tieâu döôùi ñaùy bieån maø coù theå gaây hö haïi cho caùc thieát bò ñaùnh caù.

Vôùi nhöõng yeâu caàu ñoù thì heä thoáng ñònh vò toaøn caàu lieân tuïc hieäu chænh vò trí chính
xaùc seõ ñaùp öùng ñöôïc vieäc daãn taøu ñeán baõi caù vaø vieäc ñaùnh daáu caùc chöôùng ngaïi vaät.
Caùc vò trí ñöôïc ñaùnh daáu naøy seõ löu laïi treân maùy.
37
 • Tìm kieám cöùu hoä :

Caùc con taøu khi haøng haûi trong moïi ñieàu kieän khoâng traùnh ñöôïc caùc ruûi ro xaûy ra.
Nguyeân nhaân caùc ruûi ro naøy moät phaàn laø do caùc yeáu toá khaùch quan baát khaû khaùng,
coøn phaàn lôùn laø do sai laàm cuûa con ngöôøi.

Moät khi con taøu gaëp ruûi ro, ñieàu caàn thieát khi caàn coù söï giuùp ñôõ töø beân ngoaøi laø phaûi
thoâng baùo caùc thoâng tin veà tai naïn : vò trí cuûa tai naïn, tính chaát tai naïn… Trong ñoù
thoâng tin veà vò trí cuûa taïi naïn raát quan troïng, bôûi vì neáu coù vò trí chính xaùc thì coâng
vieäc tìm kieám cöùu hoä seõ nhanh choùng vaø deã daøng hôn ñieàu naøy seõ laøm giaûm ñöôïc
thieät haïi cuûa tai naïn.

Heä thoáng ñònh vò toaøn caàu seõ ñaùp öùng ñöôïc caùc yeâu caàu ñoù, noù coù theå ghi laïi töùc
thôøi vò trí cuûa taïi naïn 1 caùch nhanh choùng vaø chính xaùc giuùp cho vieäc thoâng tin veà vò
trí deã daøng hôn.

2.6.2 Khả naêng öùng duïng cuûa heä thoáng GPS :

• Treân bieån :

+ Ñoäi taøu vaän taûi, taøu caù, taøu du lòch :

- Haøng haûi ñaïi döông, ven bôø vaø trong caûng.

- Haøng haûi trong keânh, soâng.

- Giaùm saùt giao thoâng thuûy.

- Ñieàu khieån taøu thuyeàn töø xa.

+ Tìm kieám cöùu hoä.

+ Thaêm doø daàu khí :

- Thaêm doø : khaûo saùt thuûy vaên, khaûo saùt ñòa chaán trong khoâng gian 3 chieàu vaø quy
öôùc khaûo sat ñaët daøn khoan vaø ñöôøng oáng.

- Khoan thöû : ñieàu kieän coâng trình ñòa chaán.

- Ñònh vò : caùc taøu khoan vaø caùc thieát bò ño.

- Môû roäng khu vöïc khai thaùc daàu.

38
+ Khaûo saùt thuûy vaên : thieát laäp haûi ñoà chính xaùc, hoaï ñoà ñaùy bieån, chöôùng ngaïi vaät
nguy hieåm.

+ Baûo veä bôø bieån, naïo veùt keânh luoàng : thieát keá xaây döïng caàu taøu, phaùt trieån caûng,
thieát keá xaây döïng ñaäp nöôùc.

• Haøng khoâng vaø treân ñaát lieàn:

+ Ñieàu khieån giao thoâng vaø xaùc ñònh vò trí treân ñaát lieàn:

- Caùc ñoái töôïng giao thoâng tö nhaân, xe taûi, taxi vaø xe buyùt.

- Toå chöùc baûo veä vaø cöùu hoä.

- Ñieàu khieån giao thoâng ñöôøng saét.

- Khaûo saùt ño ñaïc vaø ñoà hoaï.

- Nghæ ngôi, giaûi trí vaø thaùm hieåm du lòch.

+ Haøng khoâng:

- Laäp baûn ñoà khoâng gian, khoâng aûnh.

- Vaïch tuyeán ñöôøng ñieàu khieån caát caùnh haï caùnh maùy bay.

- Ñieàu khieån maùy bay tröïc thaêng hoaït ñoäng ven bôø.

- Thieát laäp saân bay khoâng caàn ngöôøi ñieàu khieån.

+ Khoâng gian: öùng duïng cho vieäc ñònh vò vaø ñònh höôùng bay cho caùc phöông tieän
khoâng gian khaùc.

2.7 Khai thác máy thu GPS

• Máy thu KODEN KGP – 913
• Máy thu FURUNO GP – 80

39
CHƯƠNG 4 HỆ THỐNG TỰ ĐỘNG NHẬN TÀU AIS
(Automatically Identification System)

4.1 Giới thiệu chung về hệ thống AIS

4.1.1 Chức năng hệ thống AIS:
Mục đích của việc lắp đạt AIS trên tàu là để nâng cao an toàn hàng hải và bảo vệ
môi trường biển. Theo yêu cầu của Quy định V/19 SOLAS, thiết bị AIS dùng để trao
đổi thông tin giữa tàu với tàu và giữa tàu với bờ. AIS có thể hỗ trợ việc nhận dạng tàu,
hỗ trợ truy theo mục tiêu, đơn giản hoá việc trao đổi thông tin (tức là làm giảm những
báo cáo từ tàu bằng khẩu ngữ) và cung cấp thêm thông tin để hỗ trợ việc nhận biết tình
huống chung quanh.

Nói chung, các dữ liệu thu thập qua thiết bị AIS giúp cải tiến chất lượng thông tin
cho sĩ quan trực ca (SQTC) trên buồng lái và cho các trạm kiểm soát trên bờ. Không
những chất lượng thông tin được cải tiến mà số lượng thông tin cũng tăng lên rất phong
phú. SQTC phải làm việc nhiều với AIS nghĩa là phải cung cấp thông tin cho các tàu
khác đồng thời cũng thu nhận liên tục thông tin từ tàu khác.

Để có thể cung cấp thông tin hữu ích cho các đối tượng khác nhau, SQTC phải
thực hiện một số công việc nhất định theo yêu cầu. Hướng dẫn của IMO đã liệt kê một
số công việc (nêu ở phần tiếp theo dưới đây) mà sĩ quan trực ca phải cam kết thực hiện
vì lợi ích của các tàu có trang bị AIS. Các dữ liệu của AIS cung cấp trở thành những
thông tin bổ trợ rất hữu ích cho các thông tin từ các hệ thống hàng hải khác (bao gồm
rađa), vì vậy nó là công cụ giúp tăng cường việc nhận biết tình trạng giao thông chung
quanh tàu mình.

Hình 1: Tổng quan hệ thống AIS

40
4.1.2 Nguyên lý hệ thống AIS:
Mỗi một thiết bị AIS trên tàu có nhiệm vụ:
− Phát liên tục các dữ liệu của tàu mình cho các tàu khác và cho các trạm VTS
(Vessel Traffic Service) trên bờ
− Tiếp nhận liên tục các dữ liệu của các tàu khác và các trạm VTS phát ra
− Hiển thị các dữ liệu ấy trên màn hình đồ hoạ của máy

Trước đây khi chưa có AIS trên tàu, các dữ liệu nói trên chỉ có thể có được thông
qua các trung tâm dịch vụ giao thông tàu thuyền (VTS) hiện đại cung cấp, còn bây giờ
thì chúng được cung cấp trực tiếp cho mỗi tàu vào bất cứ lúc nào từ các tàu thông qua
thiết bị AIS lắp đặt trên mỗi tàu.

Hệ thống tự động nhận dạng AIS của tàu đóng vai trò như một thiết bị phát đáp
(transponder) vận hành trên băng tần VHF hàng hải.

Mỗi hệ thống AIS bao gổm một máy phát VHF, hai máy thu VHF TDMA một
máy thu VHF DSC (gọi chọn số) hoạt động trên hai kênh VHF riêng (AIS1 – 161,975
MHz và AIS2 - 162, 025MHz). Mặc dù trên thực tế chỉ cần một kênh vô tuyến, nhưng
mỗi một trạm đều có thể phát và thu hai kênh vô tuyến nhằm mục đích chống nhiễu và
cho phép kênh sóng được dịch chuyển để không mất liên lạc với tàu khác. Ở những khu
vực không có các kênh sóng này thì AIS có thể tự động chuyển sang các kênh thay thế
bằng các thông điệp từ các thiết bị trên bờ.

Nguyên tắc phát của AIS

41
 Theo yêu cầu của IMO về tiêu chuẩn tính năng của AIS lắp trên tàu thì khả năng
phát báo cần thiết của nó tối thiểu là 2000 khe phát (slot) trong một phút (Hình 2). Tuy
nhiên, theo tiêu chuẩn kỹ thuật của ITU thì AIS phải cung cấp được 4500 khe phát trong
một phút (nghĩa là nó có thể phát 4500 báo cáo trong một phút). Như vậy thực tế, tiêu
chuẩn kỹ thuật của máy cao hơn yêu cầu của IMO rất nhiều. AIS cập nhật thông tin 2
giây một lần.

Mỗi trạm AIS đều tự quyết định khe phát (slot) của mình trên cơ sở dữ liệu kết
nối luồng thông tin quá khứ (traffic history) và các nhận biết về hành động tương lai của
các trạm khác. Một chu trình phát báo của một trạm AIS trùng khớp với một trong 2000
khe phát được thiết lập trong một phút. Các trạm AIS đồng bộ lẫn nhau một cách liên
tục để tránh trùng lặp khe phát. Khe phát được chọn của mỗi một trạm AIS là ngẩu nhiên
và kéo dài trong một giãn cách thời gian xác định. Khi một trạm thay đổi khe phát dự
định thì nó sẽ thông báo trước vị trí mới của khe và giáng cách thời gian cho vị trí đó.
Bằng cách đó, các trạm mới, bao gồm các trạm bổng nhiên xuất hiện tiếp cận với các tàu
khác trong tầm phủ sóng vô tuyến đều được các tàu này thu được tín hiệu của chúng.

Nhờ ứng dụng công nghệ SOTDMA (Self-Organizising Time Division Multiple
Access) trong thiết bị AIS cho phép thiết bị hoạt động quá tải 400 đến 500% thông qua
giải pháp chen khe phát và còn cung cấp gần như 100% năng lực liên thông cho các tàu
trong phạm vi 8 đến 10 hải lý theo phương thức giữa tàu và tàu. Trong trường hợp hệ
thống bị quá tải thì chỉ có những mục tiêu ở xa mới bị rớt sóng, và giành quyền ưu tiên
trước hết cho các mục tiêu gần và đáng chú ý hơn trong hoạt động của hệ thống giữa
tảu và tàu. Trên thực tế, khả năng của thiết bị gần như không giới hạn, cho phép một số
lượng lớn các tàu đồng thời cung cấp thông tin lẫn nhau.

Tầm với của hệ thống có thể thám sát các tàu nằm trong phạm vi tầm xa của
VHF/MF, thực tế, nó phụ thuộc vào chiều cao của anten. Sự truyền lan của sóng AIS tốt
hơn sóng rađa vì có bước sóng dài hơn, cũng vì vậy mà sóng có thể “nhìn thấy” những
chỗ khuất của bờ biển hoặc ở tận phía sau các hải đảo không cao lắm. Thông thường thì
tầm với đạt đến khoảng 20 đến 30 hải lý tuỳ độ cao của anten. Với sự hỗ trợ của các trạm
lặp trên bờ, tầm phủ sóng giữa tàu với VTS có thể tăng lên đáng kể.

Các thông tin từ thiết bị AIS của tàu được phát đi liên tục và tự động không cần
sự can thiệp của SQTC. Các trạm AIS trên bờ khi cần cập nhật thông tin từ một chiếc
tàu riêng biệt nào đó thì dùng phương pháp “sàn lọc” tàu đó, hoặc bằng giải pháp thay
thế, “tuyển chọn” tất cả các tàu trong khu vực.

Thiết bị AIS có thể tương thích với hệ thống gọi chọn số (DSC), cho phép các hệ
thống GMDSS trên bờ thiết lập các kênh hoạt động AIS với giá thành không cao lắm để
nhận dạng và truy theo các tàu có trang bị AIS. Nó cũng được dự định thay thế các hệ
thống phản xạ DSC hiện tại để thoả mãn tần suất phát rất cao của thiết bị và đảm bảo sự
hoạt động tin cậy giữa tàu và tàu.

42
 Thiết bị AIS còn có một đường dây thông tin điện tử hàng hải tiêu chuẩn (IEC
61162/NMEA0183) nối với hệ thống màn hình và các hệ thống cảm biến trên tàu, tiếp
nhận các thông tin về vị trí và thời gian được cung cấp từ máy thu hệ thống vệ tinh hàng
hải toàn cầu (chẳng hạn GPS) và máy thu vi phân tần số trung GNSS để hiển thị chính
xác vị trí tàu ven bờ và vùng nước nội hải. Hướng mũi tàu (Heading) và hướng đi qua
đất (COG) cũng như tốc độ qua đất (SOG) của tàu đều có thể được các tàu đó cung cấp
qua kênh thông tin cho các tàu có trang bị AIS.

Khi sử dụng màn hình đồ hoạ thích hợp, thiết bị AIS của tàu có thể cung cấp các
thông tin nhanh chóng và tự động bằng cách tính toán và chỉ báo điểm tiếp cận nhất
(CPA) và thời gian tiếp cận nhất (TCPA) từ các thông tin về vị trí do các tàu khác phát
đi.

Ngoài ra AIS còn cung cấp các thông tin khác như tốc độ vòng quay trở (ROT),
góc nghiêng, bổ và chúi, ETA của tàu.

4.1.3 Cấu trúc và phân loại AIS:

• Các bộ phận chính của AIS

Nói chung, AIS của tàu gồm có:

− Anten
− Một máy phát VHF
− Hai máy thu VHF đa kênh
− Một máy thu VHF kênh 70 để quản lý kênh
− Một bộ xử lý trung tâm (CPU)
− Một máy thu hệ thống xác định vị trí điện tử, GNSS để xác định thời gian…
− Giao diện cho thiết bị đo hướng, đo tốc độ và các cảm biến khác của tàu
− Giao diện cho RADAR/ARPA, hải đồ điện tử và hệ thống hiển thị hải đồ điện tử
và thông tin (ECD/ECDIS) và hệ thống hàng hải tích hợp (INS)
− Bộ thử kết nối BIIT
− Thiết bị hiển thị tối thiểu và thiết bị nhập dữ liệu

43
 Cấu tạo của một thiết bị AIS

• Kết nối hệ thống AIS

AIS có thể được kết nối với một màn chỉ báo phụ ngoại vi chẳng hạn một màn hình
đồ hoạ loại lớn hoặc một hệ thống hàng hải như rađa hoặc hải đồ điện tử.

AIS cũng có thể kết nối với một thiết bị hàng hải xách tay ngoại vi do hoa tiêu mang
lên tàu, hiển thị các mục tiêu cần thiết cho công tác hoa tiêu.

AIS nối với thiết bị ngoại vi liên lạc tầm xa (nhờ AIS có giao diện hai chiều để kết
nối)

• Phân loại thiết bị AIS:

Theo khuyến cáo M1371-1 của ITU-R, có các loại AIS sau đây:

• Loại A: là thiết bị trang bị trên tàu thoả mãn đầy đủ các yêu cầu của IMO.

• Loại B không cần thiết đáp ứng hoàn toàn theo yêu cầu của IMO như loại A, trên cơ
sở loại bỏ bớt các chức năng không cần thiết nhằm hạ giá thành sản xuất. Loại B cũng
gần giống như loại A trừ các thông tin sau đây không cần phát đi:
− Tần suất phát báo thấp hơn loại A
− Không phát số hiệu IMO và hô hiệu
− Không phát ETA và cảng tới

44
 − Không phát trạng thái hàng hải
− Chỉ thu nhận mà không phát bản tin an toàn
− Không phát tốc độ quay tàu
− Không phát mớn nước tàu.

4.1.4 Thông tin AIS

Thông tin mà thiết bị AIS của tàu phát đi có thể chia làm 3 loại khác nhau như
sau:

− Các thông tin cố định (tĩnh), chúng được cài đặt vào máy sau khi lắp ráp máy lên
tàu, chỉ thay đổi khi đổi tên tàu, hoặc tàu trải qua sự hoán cải rất lớn
− Thông tin động, ngoại trừ thông tin về “trạng thái hàng hải”, các thông tin này
được tự động cập nhật thông qua các bộ cảm biến nối vào AIS
− Thông tin có liên quan đến hành trình được đưa vào thiết bị bằng tay và cập nhật
cũng bằng tay suốt hành trình

Bảng dưới đây thống kê chi tiết các thông tin phát từ tàu vừa nói trên:

Loại thông tin Tạo thông tin, loại và số lượng thông tin
Tĩnh
MMSI Cài đặt vào máy sau khi lắp đặt
Phải chỉnh khi thay đổi chủ tàu
Hô hiệu & Tên tàu Cài đặt vào máy sau khi lắp đặt
Phải chỉnh khi thay đổi chủ tàu
Số IMO Cài đặt vào máy sau khi lắp đặt
Chiều dài và chiều rộng của Cài đặt vào máy sau khi lắp đặt hoặc sau khi hoán cải
tàu
Loại tàu Chọn từ thích hợp trong danh mục có sẵn khi lắp đặt
Vị trí lắp đặt anten Cài đặt vào máy sau khi lắp đặt và khi có thay đổi
Động
Vị trí tàu có chỉ báo độ Cập nhật tự động từ bộ cảm biến vị trí nối với AIS
chính xác và trạng thái toàn Chỉ báo độ chính xác khoảng 10m
vẹn
Thời gian tương ứng với vị Cập nhật tự động từ bộ cảm biến chính của tàu nối vào
trí theo giờ UTC AIS
Hướng đi qua đất (COG) Cập nhật tự động từ bộ cảm biến chính của tàu nối vào
AIS
Thông tin này có thể không có
Tốc độ qua đất (SOG) Cập nhật tự động từ bộ cảm biến chính của tàu nối vào
AIS
Thông tin này có thể không có

45
Hướng mũi Cập nhật tự động từ bộ cảm biến chính của tàu nối vào
AIS
Trạng thái hàng hải Thông tin về trạng thái hàng hải do SQTC cài đặt vào
máy bằng tay và thay đổi khi cần, ví dụ:
- Chạy bằng máy
- Đang neo
- Mất chủ động (NUC)
- Hạn chế khả năng điều động (RIATM)
- Buộc phao
- Mớn nước sâu
- Mắc cạn
- Đang đánh cá
- Đang chạy bằng buồm
Trong thực tế, vì tất cả những vấn đề kể trên đều có liên
quan đến COLREGs, cho nên bất cứ sự thay đổi nào cũng
phải đồng thời thay đổi đèn và dấu hiệu tương ứng.
Tốc độ quay trở (ROT) Cập nhật tự động từ bộ cảm biến ROT của tàu hoặc từ la
bàn con quay
Thông tin này có thể không có
Liên quan đến hành trình
Mớn nước của tàu Cài đặt bằng tay khi hành trình bắt đầu, sử dụng mớn
nước cực đại và thay đổi khi cần (chẳng hạn mớn nước
bơm bỏ ballast trước khi vào cảng)
Hàng nguy hiểm (chủng Cài đặt bằng tay vào máy khi hành trình bắt đầu, xác nhận
loại) có hay không có hàng nguy hiểm trên tàu, với các ký
hiệu:
- DG (Dangerous Goods): Hàng nguy hiểm
- HS (Harmful Substances): Chất độc hại
- MP (Marine Pollutants): Chất ô nhiễm hàng hải
Không cần thiết phải ghi số lượng
Cảng tới và ETA Cài đặt bằng tay khi hành trình bắt đầu và cập nhật khi
cần
Kế hoạch chạy tàu (các Cài đặt bằng tay khi hành trình bắt đầu theo diễn giải của
điểm hẹn) Thuyền Trưởng, cập nhật khi cần.
Các bản tin ngắn liên quan đến an toàn
Cài đặt bằng tay các bản tin ngắn theo mẫu tự do nhằm
tới một địa chỉ riêng biệt (MMSI) hoặc phát cho tất cả
các tàu và các trạm bờ.

Tần suất phát thông tin

Các dữ liệu được gửi đi một cách tự động theo các tần suất cập nhật khác nhau:

− Các thông tin động phụ thuộc vào sự biến đổi của tốc độ và hướng đi

46
 − Các dữ liệu tĩnh và các dữ liệu liên quan đến hành trình phát 6 phút một lần hoặc
theo yêu cầu (Thiết bị AIS tự động phản hồi không cần hành động của người sử
dụng)

Loại tàu Giáng cách thời gian phát báo

tổng quát
Tàu đang neo 3 phút
Tàu chạy 0-14 nơ 12 giây
Tàu chạy 0-14 nơ và đang đổi hướng 4 giây
Tàu chạy 14-23 nơ 6 giây
Tàu chạy 14-24 nơ và đang đổi hướng 2 giây
Tầu chạy> 23 nơ 3 giây
Tàu chạy > 23 nơ và đang đổi hướng 2 giây

4.1.5 Vận hành và ứng dụng AIS trên tàu

Tổ chức hàng hải quốc tế IMO khuyến cáo, trước khi sử dụng hệ thống AIS trên
tàu, người sử dụng phải hiểu đầy đủ những hướng dẫn của IMO và phải thành thạo việc
vận hành thiết bị, hiểu cặn kẽ những dữ liệu hiển thị trên máy đồng thời đặc biệt lưu ý
những vấn đề sau đây:
• Không phải tất cả các tàu đều có lắp AIS
• Sĩ quan trực ca phải biết những tàu khác có thể không được lắp AIS
• Ngay cả những tàu có lắp thiết bị AIS theo quy định bắt buộc cũng có thể
đang tắt máy

Mặc dù, theo quy định của IMO đến 1 tháng 7 năm 2008 tất cả các tàu SOLAS
đều phải lắp thiết bị AIS, tuy nhiên sĩ quan hàng hải không những phải thành thạo vận
hành và hiểu biết các dữ liệu do máy cung cấp mà còn phải hành động như thiết bị đó
có thể không hiện hữu trên các tàu khác ngay cả những tàu chắc chắn có lắp AIS.

Phải cho thiết bị AIS hoạt động khi tàu chạy hoặc neo đậu.

Nếu thuyền trưởng cho rằng tiếp tục để AIS tiếp tục hoạt động có thể làm tổn hại
đến an toàn và an ninh của tàu mình thì có thể tắt AIS. Đó là trường hợp biết tàu mình
đang chạy trong khu vực có cướp biển vũ trang hoạt động. Những quyết định đó cần ghi
vào nhật ký hàng hải và ghi rõ lý do hành động như vậy. Thuyền trưởng phải cho thiết
bị AIS hoạt động trở lại ngay sau khi nhận thấy nguy hiểm đã qua.

Khi tắt AIS thì các dữ liệu tĩnh và các dữ liệu liên quan đến hành trình vẫn còn
lưu lại trong máy.
47
 Việc khởi động lại AIS được thực hiện bằng cách bật công tắc nguồn. Các dữ liệu
của tàu ta sẽ được phát đi sau hai phút.

Trong cảng, việc vận hành AIS thực hiện theo nội quy của cảng.

SQTC phải hiểu rằng, thông tin do thiết bị AIS cung cấp không phải là một bức
tranh đầy đủ về tình hình thực tế chung quanh tàu.

Cũng cần nhấn mạnh, nếu từ thiết bị AIS của tàu phát đi những thông tin sai sót
thì điều đó sẽ chứa đựng nguy cơ không an toàn cho tàu khác. Sĩ quan hàng hải phải chịu
trách nhiệm những thông tin mà mình cho nhập vào máy và những thông tin đưa vào qua
các bộ cảm biến.

Người sử dụng cần phải hiểu nếu các bộ cảm biến được hiệu chuẩn kém (đặc biệt
các các bộ cảm biến tốc độ, hướng mũi ) thì máy sẽ phát đi những thông tin không chính
xác. Những thông tin không chính xác này sẽ hiển thị trên AIS ở buồng lái của các tàu
khác có thể dẫn tới sự nhầm lẫn nguy hiểm.

Nếu trên tàu không có các bộ cảm biến hoặc các bộ cảm biến (chẳng hạn la bàn
con quay) không cung cấp dữ liệu thì máy AIS sẽ tự động phát dữ liệu “không có”.

Nhập dữ liệu bằng tay

SQTC boong phải nhập bằng tay các dữ liệu sau đây khi bắt đầu hành trình:
− Mớn nước của tàu.
− Hàng nguy hiểm
− Cảng tới, ETA
− Kế hoạch chạy tàu ( các điểm hẹn)
− Trạng thái hàng hải chính xác.
− Các bản tin ngắn về an toàn hàng hải

Kiểm tra thông tin

Phải đảm bảo rằng các thông tin tĩnh của tàu mình là đúng và phải cập nhật, SQTC
phải kiểm tra các dữ liệu nhập vào ít nhất một chuyến một lần, hoặc một tháng một lần,
chọn thời gian ngắn hơn.

Các dữ liệu đã cài đặt vào máy chỉ được thay đổi khi được phép của thuyền trưởng.
SQTC phải kiểm tra định kỳ các thông tin động sau đây:
− Vị trí tàu cho theo WGS84.
− Tốc độ qua đất
− Thông tin qua các bộ cảm biến

48
Sau khi cho máy hoạt động việc thử kết nối tự động (BIIT) cũng được thực hiện. Trong
trường hợp AIS hoạt động không đúng thì có tín hiệu báo động và máy sẽ ngừng phát.

Tuy nhiên chất lượng và độ chính xác của các dữ liệu lấy từ các bộ cảm biến của
tàu đưa vào AIS không thể thử bằng mạch BIIT trước khi nó được phát đến các tàu khác
và trạm bờ. Vì vậy, tàu phải thực hiện việc kiểm tra thường xuyên trong suốt hành trình
để đảm bảo độ chính xác các thông tin phát đi. Khi đi gần bờ cần tăng cường chu kỳ các
lần kiểm tra đó.

Hiển thị dữ liệu trên AIS

Các dữ liệu do AIS cung cấp được hiển thị trên màn hình tối thiểu hoặc màn hình
đồ hoạ.

Màn hình tối thiểu

Màn hình chỉ báo tối thiểu cung cấp không dưới 3 dòng dữ liệu bao gồm hướng
ngắm, khoảng cách và tên của một chiếc tàu lựa chọn. Các dữ liệu khác của tàu có thể
hiển thị dữ liệu theo cách cuốn ngang, riêng hướng ngắm và khoảng cách thì không cuốn
ngang . Còn cách cuốn dọc thì hiển thị các tàu khác mà AIS nhận được thông tin của
chúng.

Hình 4: Mặt máy AIS model JHS-180 của hãng Japan Radio Co. (JRC)
49
Màn hình đồ hoạ
Khi thông tin AIS được hiển thị bằng màn hình đồ hoạ thì phải hiển thị các loại
mục tiêu sau:
▪ Mục tiêu tĩnh ( Sleeping target))
Một mục tiêu tĩnh chỉ biểu thị sự hiện diện một chiếc tàu có trang bị AIS
trong một khu vực quan tâm. Không có một thông tin nào khác trên mục
tiêu tĩnh trước khi khởi động nó để tránh quá tải thông tin.

▪ Mục tiêu hoạt động ( Activated target)

Nếu SQTC muốn biết nhiều hơn về chuyển động của một chiếc tàu thì đơn
giản là khởi động mục tiêu tĩnh, các dữ liệu sau đây hiển thị ngay lập tức
sau khi khởi động:
− Một vector (tốc độ và hướng đi qua đất)
− Hướng mũi tàu
− Tốc độ quay (ROT- nếu có) để chỉ báo sự biến đổi hướng đi thực tế

▪ Mục tiêu chọn (Selected target)

Nếu SQTC muốn biết những thông tin chi tiết hơn một mục tiêu nào đó
(mục tiêu tĩnh và mục tiêu động) thì có thể chọn mục tiêu đó. Các dữ liệu
thu nhận được cùng với CPA, TCPA sẽ hiển thị trên cửa sổ theo thứ tự chữ
và số.

Trạng thái hàng hải đặc biệt cũng được hiển thị theo thứ tự chữ và số,
không hiển thị trực tiếp cùng với mục tiêu.

▪ Mục tiêu nguy hiểm ( Dangerous target)

Nếu một mục tiêu trên AIS (động hay tĩnh) được tính toán vượt qua giới
hạn CPA và TCPA cài đặt trước thì chúng được phân loại và hiển thị trở
thành mục tiêu nguy hiểm và thiết bị AIS sẽ phát tín hiệu báo động.

▪ Mất mục tiêu ( Loss target)

Nếu tín hiệu của một mục tiêu AIS nào đó nằm trong khoảng cách cài đặt
trước mà máy không thu nhận được thì trên màn hình sẽ xuất hiện ký hiệu
mục tiêu bị mất và phát tín hiệu báo động

▪ Ký hiệu (Symbol)
SQTC phải quen thuộc các ký hiệu trên màn hình đồ hoạ

Sử dụng AIS trong tình huống tránh đâm va

Khả năng của AIS được thừa nhận như là một thiết bị tránh va, có thể điều đó sẽ
được khuyến nghị trong thời gian tới.

50
Tuy nhiên, hiện nay có thể dùng thông tin của AIS để hỗ trợ cho việc ra quyết định tránh
va. Khi sử dụng AIS cho mục đích tránh va theo thể thức giữa tàu và tàu cần phải ghi
nhớ những điều sau đây:
1. AIS chỉ cung cấp nguồn thông tin hàng hải phụ trợ, nó chỉ hỗ trợ mà không thay
thế cho các hệ thống hàng hải khác như rađa, theo đuổi mục tiêu??? và VTS.

2. Việc sử dụng AIS không loại bỏ trách nhiệm của SQTC tuân thủ thường xuyên
Luật tránh va.

Khi một tàu được phát hiện, AIS có thể hỗ trợ trong việc theo đuổi??? nó như là
một mục tiêu. Bằng cách giám sát thông tin do mục tiêu đó phát ra ta cũng có thể giám
sát hành động của nó. Chẳng hạn, khi thay đổi hướng đi hoặc hoặc hướng mũi thì nó
hiển thị ngay lập tức trên màn hình.

AIS có thể giúp nhận dạng mục tiêu bằng tên, hô hiệu loại tàu, hoặc trạng thái hàng
hải nó,
SQTC không được chỉ dựa vào thông tin trên AIS mà phải vận dụng các thông tin
khác liên quan đến an toàn có sẵn trên buồng lái để quyết định hành động.

Việc sử dụng AIS không ảnh hưởng gì đến việc cấu thành của ca trực hàng hải. Ca
trực hàng hải vẫn xác định theo Công ước STCW .

AIS và hoạt động của VTS

▪ Thông tin AIS gián tiếp
Các trạm VTS có thể phát đi thông tin về các chiếc tàu mà trên các chiếc
tàu đó lại không lắp đặt AIS. Trạm VTS chỉ theo dõi các tàu đó nhờ trạm
rađa của VTS và phát qua AIS trên các tàu có lắp AIS. Phải phân biệt rõ
ràng bất cứ mục tiêu AIS gián tiếp nào được phát đi từ VTS. Cần đặc biệt
thận trọng khi sử dụng thông tin được chuyển tiếp thông qua bên thứ ba.
Độ chính xác cúa các mục tiêu này có thể không hoàn toàn giống như các
mục tiêu thu trực tiếp, nội dung của nó không đủ.

▪ Bản tin minh ngữ

Trung tâm VTS có thể phát đi các bản tin ngắn cho một tàu hoặc cho tất
cả các tàu hoặc cho các tàu nằm trong một khoảng cách nhất định hoặc
một khu vực đặt biệt nào đó, chẳng hạn:
− Cảnh báo hàng hải ( khu vực)
− Thông tin về quản lý luồng giao thông
− Thông tin về quản lý cảng

Người điều khiển trạm VTS có thể yêu cầu, bằng bản tin minh ngữ, người
điều khiển AIS trên tàu phải xác nhận một điều gì đó.

Lưu ý rằng trạm VTS phải liên tục đàm thoại qua VHF. Không được xem
51
 nhẹ tầm quan trong của liên lạc khẩu ngữ. Liên lạc bằng khẩu ngữ quan
trọng vì làm cho người điều khiển VTS có thể:
− Đánh giá khả năng liên lạc hội thoại của tàu
− Việc thiết lập đường dây liên lạc hội thoại có thể cần thiết trong tình
huống hiểm nghèo.

Hệ thống báo cáo bắt buộc của tàu:

AIS đóng một vai trò rất lớn trong hệ thống báo cáo của tàu. Các thông tin cần
thiết cho Chính quyền hành chính vùng ven bờ trong hệ thống này bao gồm các dữ liệu
tĩnh và động có liên quan đến hành trình được AIS cung cấp một cách tự động

AIS có thể được ứng dụng trong tác nghiệp tìm kiếm và cứu nạn, đặc biệt khi tác
nghiệp có liên quan đến máy bay trực thăng và tìm trên mặt nước. AIS cho phép hiển
thị trực tiếp vị trí của tàu bị nạn trên màn hình rađa, ECS/ECDIS hỗ trợ cho việc tìm
kiếm trên các tàu/canô SAR. Đối với tàu bị nạn không có trang bị AIS thì Nhóm phối
hợp hiện trường (OSC) có thể tạo các mục tiêu AIS gián tiếp để thực hiện SAR.

Hỗ trợ hàng hải

AIS khi lắp ráp cho các thiết bị trợ hàng cố định hoặc trôi nổi có chọn lọc thì nó có
thể cung cấp cho người sử dụng các dữ liệu như:
− Vị trí
− Trạng thái
− Các dữ liệu về dòng chảy và thuỷ triều
− Thời tiết và tầm nhìn xa

4.2 Khai thác sử dụng máy thu AIS

- Khai thác máy JHS 182
- Khai thác máy FA 150

52
CHƯƠNG 6 HỆ THỐNG THÔNG TIN VÀ HIỂN THỊ HẢI ĐỒ ĐIỆN TỬ
- ECDIS

6.1 Giới thiệu chung về hệ thống ECDIS

6.1.1 Khái niệm về Hải đồ điện tử và ECDIS:
Hải đồ điện tử (Electronic Charts – NCs) là dạng hải đồ được xây dựng dựa trên
việc ứng dụng kỹ thuật số và công nghệ máy tính, nhằm dần thay thế cho khối lượng lớn
các hải đồ giấy hiện tại và phương pháp hàng hải truyền thống.
Hải đồ điện tử có đầy đủ các tính năng của hải đồ đi biển theo quy định của
SOLAS cùng với nhiều tiện ích hỗ trợ khác. Có thể nói, hải đồ điện tử là thế hệ kế tiếp
của các hải đồ giấy. Các hình thức lưu trữ dữ liệu điện tử làm đơn giản hóa công việc
hàng hải truyền thống như lập tuyến hành trình, quản lý và cập nhật hải đồ, cũng như có
khả năng tự động hiển thị đường di chuyển của con tàu thông qua thiết bị định vị vệ tinh.
Các đặc điểm này của hải đồ điện tử sẽ nâng cao tính an toàn hàng hải vì chúng ta có thể
bao quát được tình hình chung, đặc biệt khi hành hải ở khu vực có mật độ giao thông cao
hoăc khu vực nước hạn chế.
Khi hệ thống hải đồ điện tử sử dụng cơ sở dữ liệu địa lý do Cơ quan thủy văn có
thẩm quyền cung cấp, đáp ứng các tiêu chuẩn trong tài liệu S-57 của IHO, phù hợp với
yêu cầu của SOLAS 74 (quy định V/19 và V/27) sẽ tạo thành một Hệ thống thông tin
và hiển thị hải đồ điện tử – ECDIS.

Theo IMO, thiết bị ECDIS được định nghĩa như sau:

Hệ thống thông tin và hiển thị hải đồ điện tử (ECDIS) nghĩa là hệ thống thông tin hàng
hải, mà có sự chuẩn bị dự phòng chu đáo, có thể được chấp nhận khi tuân theo yêu cầu
cập nhật hải đồ theo điều 19 và 27 chương V của SOLAS. Bằng cách hiển thị lựa chọn
các thông tin từ hệ thống hải đồ điện tử (SENC) với thông tin vị trí, thông tin hàng hải
từ những thiết bị hàng hải để hỗ trợ cho người đi biển trong việc lập kế hoạch hành
trình, quản lý hành trình, và hiển thị các thông tin hàng hải liên quan nếu cần thiết (nghị
quyết A.817 (19) của IMO).

53
 ECDIS bao gồm cả thiết bị phần cứng và phần mềm được thiết kế cho mục đích
hành hải trên tàu phù hợp các tiêu chuẩn kỹ thuật được qui định. Hệ thống ECDIS sử
dụng kèm với hải đồ điện tử ENCs.
Một đặc điểm quan trọng của ECDIS là khả năng báo động – generating alarms (mắc
cạn, chệch hướng, v.v…), dựa trên các cảm biến, tín hiệu kết nối và phân tích thông tin
hải đồ.

6.1.2 Phân loại Hải đồ điện tử:

Dựa trên các nguyên lý xây dựng hải đồ cơ bản là phương pháp Vector (phương
pháp truy đọc) và phương pháp Raster ( phương pháp quét mành ), phân chia thành 02
loại tương ứng:
- Hải đồ Vector (Electronic Navigational Charts – ENCs): tuân thủ đầy đủ
những yêu cầu của IMO quy định trong SOLAS (V/19 và V/27).

54
 Nguyên lý xây dựng hải đồ theo phương pháp Vector là lấy thông số địa lý của
mỗi một đường bờ, độ sâu, mục tiêu riêng biệt… tạo thành một bộ giá trị dữ liệu số và
lưu giữ theo lớp. Phương pháp này cho phép hiển thị số liệu giống như một hải đồ liên
tục (không có đường nối) hoặc hiển thị từng phần tùy chọn. Với việc xếp lớp, các cửa sổ
dữ liệu khi chưa cần sử dụng sẽ không hiển thị, vì vậy không gây rối loạn trên mặt chỉ
báo.
Vì sử dụng phương pháp truy đọc các dữ liệu, ENCs cũng có thể kết nối với các
hệ thống khác trên tàu để tự động xử lý và đưa ra các tín hiệu báo động cảnh báo.
- Hải đồ Raster (Raster Navigational Charts – RNCs): chỉ được sử dụng trên
tàu như một thiết bị hỗ trợ. RNCs sử dụng phương pháp quét ảnh để tái hiện các hải đồ
giấy thành dạng điện tử. Hình ảnh quen thuộc của hải đồ giấy giúp người sử dụng tin
tưởng hơn trong việc dùng hải đồ điện tử khi so sánh trực tiếp hình ảnh giữa màn hình
và hải đồ đang có trên bàn hải đồ. RNCs gồm nhiều pixels tạo nên hình ảnh kỹ thuật số
phân bố theo bề mặt, mỗi pixel tương ứng với một điểm địa lý, tạo khả năng cập nhật
liên tục vị trí tàu khi kết nối với hệ thống định vị vệ tinh (GPS).

Khác với ENCs, RNCs không thể lựa chọn sự hiển thị theo yêu cầu. Dữ liệu hải
đồ không được truy cập tự động mà phải đưa vào bằng tay khi thao tác đường đi. Việc
lựa chọn các hải đồ có tỉ lệ xích khác nhau ( nhaèm chuyeån vò trí taøu sang haûi ñoà coù tæ leä
xích lôùn ñeå taêng ñoä chính xaùc) cũng không thể thực hiện được. Các chi tiết trên hải đồ
là cố định, người sử dụng có thể dùng chế độ Zoom để phóng to một vùng nào đó nhằm
quan sát, giống như chức năng một kính lúp chứ không phải lựa chọn hải đồ tỉ lệ xích
lớn có nhiều chi tiết và độ tin cậy cao hơn.

Haûi ñoà RNC phaûi tuaân thuû tieâu chuaån döõ lieäu S61 cuûa IHO vaø chæ ñöôïc ñem söû
duïng khi ñaõ ñöôïc Cô quan thuûy vaên coù thaåm quyeàn chaáp nhaän.

6.1.3 Thông tin trên ECDIS và nguyên tắc hiển thị:

Thông tin trên ECDIS bao gồm các thông tin cơ bản và chi tiết về:
- Các đèn biển và cung chiếu sáng của nó
- Các giá trị độ sâu

55
 - Tên các địa danh ghi trên hải đồ
- Các phao
- Các tuyến hành trình
- Hình ảnh radar
- Mạng lưới kinh vĩ độ
- Khu vực cấm
- Đường đẳng sâu
- Tuyến đi lại của phà
- Khu vực hạn chế và các cảnh báo
- Chi tiết về các nguy hiểm đặc biệt
- Chi tiết về các phương tiện trợ giúp hàng hải
- Nội dung của các thông báo; cảnh báo
- Ngày phát hành ENC
- Các số liệu trắc địa, độ biến thiên địa từ

Các thông tin trên được phân thành các nhóm và theo nguyên tắc hiển thị như sau:
- Nhóm thông tin cơ bản: gồm đường bờ biển, đường đẳng sâu, những nguy
hiểm cá biệt, cầu bến, hệ thống phân luồng, tỉ lệ xích hải đồ… Nhóm các thông tin này
luôn luôn được hiển thị, người sử dụng không xóa được.
- Nhóm thông tin chuẩn: gồm cả thông tin cơ bản và các thông tin về phương
tiện trợ giúp, các khu vực hạn chế, cảnh báo… Người sử dụng có khả năng lược khỏi
màn hình, nhưng khi một thông tin nào đó bị lược bỏ sẽ xuất hiện cảnh báo trên màn
hình.
- Nhóm thông tin bổ sung: Gồm các điểm độ sâu, chi tiết nguy hiểm cá biệt, số
liệu trắc địa, ngày phát hành hải đồ điện tử, độ biến thiên địa từ… Cho phép chọn lựa
hiển thị bất kỳ thông tin nào ở nhóm thông tin bổ sung. Việc giản lược hay bổ sung đều
có thể được thực hiện đơn giản.
ECDIS có thể hiển thị thông tin hải đồ ở nhiều mức độ chi tiết khác nhau. Người
sử dụng có thể chọn bổ sung thêm các chi tiết cho hải đồ hay xoá bỏ đi một số chi tiết
không cần thiết khỏi màn hình. Với chức năng này, ECDIS giúp cho ta có được hình ảnh
56
rõ ràng trên hải đồ, giảm thời gian quan sát, tăng cường thời gian cảnh giới. Trên cơ sở
các nguyên tắc hiển thị và mục đích sử dụng, người sử dụng có thể lựa chọn để giản lược
hình ảnh trên hải đồ sao cho việc quan sát thuận lợi nhất. Tuy nhiên phải lưu ý rằng việc
giản lược thông tin đó không được ảnh hưởng đến mức độ an toàn khi dẫn tàu.
Minh họa cho các mức hiển thị thông tin ECDIS: tối thiểu, trung bình và tối đa:

6.1.4 Các yêu cầu về pháp lý đối với ECDIS:

- Các tiêu chuẩn kỹ thuật: Ñeå moät haûi ñoà ñieän töû ECDIS thoûa maõn ñoä tin caäy
vaø coù chöùc naêng toái thieåu cuûa noù, IMO ñaõ ñöa ra Tieâu chuaån thöïc hieän tieân quyeát,
neâu roõ ECDIS phaûi laø moät thieát bò sao cho coù theå phuïc vuï vaø thay theá hôïp lyù haûi ñoà
giaáy. Nghò quyeát A.817(19) ñaõ quy ñònh nhöõng noäi dung cuï theå ñoái vôùi ECDIS. Phuï
luïc 7 (RCDS 1998) cuûa nghò quyeát naøy cuõng ñaõ quy ñònh vieäc söû duïng haûi ñoà Raster
(RCDS) sao cho ñaùp öùng nhöõng yeâu caàu ôû muïc V chöông 20 – SOLAS ñoái vôùi haûi ñoà
trang bò treân taøu. Vaán ñeà thay ñoåi haûi ñoà giaáy baèng haûi ñoà ñieän töû phaûi phuø hôïp vôùi
nhöõng yeâu caàu cuûa chöông V/20 – SOLAS, quy ñònh ñoái vôùi haûi ñoà giaáy theo phöông
phaùp haøng haûi truyeàn thoáng.
Xuaát baûn phaåm cuûa IHO – S 61 “Quy ñònh veà tieâu chuaån kyõ thuaät cuûa haûi ñoà
Raster” ñaõ ñöa ra höôùng daãn ñoái vôùi vieäc cung caáp döõ lieäu. Nghò quyeát cuûa Ban an
toaøn haøng haûi IMO – MSC. 86(70) cho pheùp thieát bò ECDIS hieån thò haûi ñoà raster
(RCDS) khi khoâng coù haûi ñoà vector (ENC). Kieåu hoaït ñoäng cuûa RCDS ñöôïc moâ taû
trong phuï luïc 7 – “Tieâu chuaån thi haønh cuûa IMO veà thieát bò ECDIS”

57
 Caùc tieâu chuaån cuûa IMO laø cô sôû ñeå caùc cô quan an toaøn haøng haûi cuûa quoác
gia xem xeùt lieäu ECDIS coù chöùc naêng töông ñöông vôùi haûi ñoà giaáy nhö yeâu caàu cho
trong quy ñònh V/ 20 – SOLAS 1974 hay khoâng. IMO ñaõ ñaëc bieät yeâu caàu caùc chính
phuû thaønh vieân ñoác thuùc caùc cô quan Thuûy vaên Quoác gia saûn xuaát caùc haûi ñoà ñieän töû
(ENCs) vaø cung caáp caùc dòch vuï caäp nhaät töông thích caøng sôùm caøng toát, nhöng phaûi
ñaûm baûo vieäc ñaùp öùng caùc tieâu chuaån theo quy ñònh khi thieát keá vaø saûn xuaát.

- Các yêu cầu về trang bị cho tàu biển: theo quy định đội ngũ Sĩ quan trực ca
phải được huấn luyện tổng quát về sử dụng ECDIS theo các tiêu chuẩn về huấn luyện
và đào tạo của IMO/STCW, đồng thời phải trải qua khóa huấn luyện của nhà chế tạo
ECDIS mà tàu được trang bị.

Quy định về thời hạn các tàu phải trang bị ECDIS như sau:

6.2 Khai thác sử dụng thiết bị ECDIS

Việc khai thác sử dụng thiết bị ECDIS dựa trên hướng dẫn cụ thể của nhà sản
xuất cho từng thiết bị, liên quan đến các nội dung chính sau:
- Cài đặt hệ thống
- Làm quen giao diện, tùy chọn công cụ và thông tin hiển thị
- Cài đặt, thay đổi và quản lý dữ liệu hải đồ
- Tu chỉnh hải đồ (bằng tay và tự động)
58
 - Tạo lập tuyến hành trình
- Quản lý, kiểm soát và tùy chỉnh cho tuyến hành trình
- Quản lý dữ liệu kết nối và báo động.

Tìm hiểu phần mềm mô phỏng ECDIS SEA PRO 3000

59
CHƯƠNG 5 NGUYÊN LÝ CỦA RADAR HÀNG HẢI

5.1 Khái niệm chung về Radar hàng hải:

Radar là phương tiện vô tuyến điện dùng để phát hiện và xác định vị trí của mục
tiêu so với trạm radar. Vì vậy radar được sử dụng rộng rãi trong cả lĩnh vực quân sự và
giao thông, đặc biệt là ngành đường biển và đường không.
Thuật ngữ RADAR là viết tắc của Radio Detection And Ranging, tức là dùng
sóng vô tuyến để xác định phương vị và khoảng cách tới mục tiêu.
Dù các nguyên lý cơ bản của radar được các nhàkhoa học Anh và Mỹ phát hiện
đầu tiên trong chiến tranh thế giới thứ hai, việc dùng tín hiệu dội như là một thiết bị hàng
hải không phải là một phát minh mới.
Trước khi có radar, khi hành hải trong sương mù ở gần bờ biển gồ ghề, tàu thuyền
có thể thổi một hồi còi, bắn một phát súng, hoặc gõ chuông. Khoảng thời gian từ khi phát
tín hiệu âm thanh đến khi nhận được tín hiệu phản hồi sẽ chỉ ra khoảng cách từ tàu tới
bờ biển hoặc vách đá, đồng thời hướng nghe được tín hiệu dội về cũng cho biết góc
phương vị tương đối (góc mạn) của bờ biển so với tàu.
Từ khi ra đời đến nay, radar không ngừng được cải tiến, ngày càng được hoàn
thiện. Cùng sự phát triển của các ngành khoa học, được ứng dụng thành tựu về tự động
hóa, kỹ thuật điện, cùng với sự phát triển về vô tuyến điện tử ; tính năng kỹ thuật, khai
thác và hoạt động của radar được nâng cao không ngừng. Đến nay với tính ưu việt của
nó, tất cả các loại tàu hàng hải trên biển đều trang bị radar. Radar đã càng ngày càng
ngày đi sâu phục vụ đời sống.
Với cán bộ hàng hải, để dẫn tàu an toàn cần phải biết chính xác vị trí tàu của mình
và sự chuyển động tương quan với các mục tiêu trên biển. Radar sẵn sàng cung cấp
những thông tin trên một cách chính xác và nhanh chóngtrong khoảng thời gian rất ngắn
để tránh va, xác định vị trí tàu … Từ những vấn đề quan trọng đó, radar đã trở thành
phương tiện dẫn đường chủ yếu và đảm bảo an toàn cho tàu khi hành hải. Đặc biệt là khi
hành hải ở nơi có mật độ tàu thuyền lớn, hành hải ven bờ, trong sương mù, trong băng,
trong đêm tối, khi tầm nhìn xa bị hạn chế …
Đặc biệt loại radar phát xung được sử dụng hầu hết trên các tàu biển.

5.2. Nguyên lý hoạt động của RADAR hàng hải

5.2.1 Nguyên lý chung:

Để đo khoảng cách, radar xung sử dụng nguyên lý như sau: dùng sóng điện từ
siêu cao tần (sóng radio) phát vào không gian dưới dạng xung radio và thu lại sóng phản
xạ từ mục tiêu trở về.
Công thức tính:

60
 C *t
D=
2
Trong đó: - D: khoảng cách từ radar đến mục tiêu
- C: tốc độ truyền sóng (3*108 m/s)
- t: thời gian truyền sóng (đi và phản xạ trở về)

Tính chất của sóng radio:

- Lan truyền trong không gian theo đường thẳng.
- Tốc độ lan truyền không đổi: C = 3*108 m/s
- Mang năng lượng lớn, gặp mục tiêu sẽ phản xạ trở về.

Mô tả nguyên lý chung của radar theo sơ đồ khối:

Khoái Maùy phaùt

ñoàng boä
Anten
Khoái
chuyeån maïch

Khoái Maùy thu

chæ baùo

Diễn giải: máy phát tạo ra 1 xung điện từ siêu cao tần, qua chuyển mạch, tới anten, bức
xạ vào không gian. Xung radio gặp mục tiêu phản xạ trở về, qua chuyển mạch vào máy
thu, qua bộ khuếch đại và sửa đổi tín hiệu cho ta tín hiệu quan sát được trên màn hình.

5.2.2 Nguyên lý hiện ảnh:

Trong radar sử dụng ống phóng tia điện tử CRT hoặc màn hình LCD để thể hiện ảnh
các mục tiêu. Giả sử tại thời điểm t1 có tín hiệu phản xạ từ mục tiêu trở về, sau khi biến
đổi sẽ tạo trên cathode tín hiệu âm hơn bình thường (tín hiệu dương vào lưới ống phóng
tia điện tử)  tại thời điểm đó mật độ các tia điện tử bắn về màn hình nhiều hơn, làm
điểm sáng sáng hơn lên – đó chính là ảnh của mục tiêu. Khi tia quét đi qua, nhờ có lớp
lưu quang nên điểm sáng vẫn còn lưu lại. Một mục tiêu khác ở xa tâm hơn nên tín hiệu
về sau (thời điểm t2) nên ảnh ở xa tâm hơn.

61
 Anten và tia quét quay đồng bộ, đồng pha. Mục tiêu 1 nhỏ, búp phát lướt qua nhanh
nên tín hiệu phản xạ trở về nhỏ → ảnh trên màn hình nhỏ. Giả sử có mục tiêu là 1 dãi
bờ, tín hiệu phản xạ trở về là 1 dãi sáng liên tục. Vậy các mục tiêu nhỏ thời gian sóng
phản xạ ít nên ảnh thể hiện nhỏ & ngược lại.
Để tia quét quay đồng bộ, đồng pha với anten, người ta tạo ra ở cổ CRT 1 từ trường
xoay bằng cách đưa vào cuộn lái tia để từ trường này điều khiển tia quét quay đồng bộ,
đồng pha với anten.
Để tia quét chuyển động từ tâm ra biên, người ta tạo ra xung răng cưa đưa vào cuộn
lái tia để xung này điều khiển các tia điện tử chuyển động từ tâm ra biên.

5.2.3 Nguyên lý đo khoảng cách

Radar phát xung radio bắt đầu từ anten lan truyền vào không gian thám sát mục tiêu
đồng thời điểm sáng (trên tia quét) cũng chạy từ tâm ra biên màn ảnh. Khi xung gặp mục
tiêu phản xạ trở về thì điểm sáng cũng chạy được 1 khoảng trên bán kính của màn ảnh
tương ứng tỉ lệ với khoảng cách ngoài thực tế. Tại điểm đó, điểm sáng sẽ sáng hơn lên
do có tín hiệu của mục tiêu đưa vào cathode của ống phóng tia điện tử. Như vậy sóng
phản xạ từ mục tiêu về sẽ gây 1 vùng sáng trên màn hình có hình dáng, kích thước phụ
thuộc hình dáng, kích thước của mục tiêu.
Do đó chỉ cần nhìn vị trí vùng sáng trên màn ảnh là có thể xác định được khoảng
cách thực tế của mục tiêu ngoài thực địa. Mục tiêu ở xa thì đốm sáng ở gần biên màn
ảnh, ngược lại mục tiêu ở gần thì đốm sáng ở gần tâm nàn ảnh (vị trí tàu ta). Độ sáng
của ảnh phụ thuộc mức độ phản xạ của mục tiêu.
Nếu gọi t là khoảng thời gian từ khi phát xung và cho đến khi thu được sóng phản
xạ từ mục tiêu trở về radar, thì khoảng cách từ anten tới mục tiêu sẽ là:
C *t
D=
2
Trong đó: - D: khoảng cách từ radar đến mục tiêu.
- t: thời gian truyền sóng
- C: vận tốc truyền sóng trong môi trường
-
d C *d
Mà t=  D= = k *d
v 2v

trong đó: d: khoảng cách từ tâm đến vị trí điểm sáng trên màn hình
v: tốc độ dịch chuyển của điểm sáng trên màn hình.

62
 Như vậy muốn đo khoảng cách từ tàu ta tới mục tiêu thì chỉ cần đo khoảng cách
từ tâm màn hình tới ảnh mục tiêu qua cơ cấu biến đổi tỉ lệ.
2 D max r Cr
Mặt khác: t max = =  v=
C v 2D max
Nghĩa là ở thang tầm xa khác nhau thì tốc độ tia quét cũng khác nhau.

Minh họa điều trên như sau: giả sử có 2 mục tiêu 1 & 2 cùng nằm trên 1 đường
phương vị so với tàu ta. Khi đó các mục tiêu 1 & 2 sẽ có ảnh tương ứng là I & II trên
cùng đường phương vị trên màn hình. Các khoảng cách d1 & d2 của I & II so với tâm
màn hình tỉ lệ với khoảng cách D1 & D2 của các mục tiêu 1 & 2 so với radar trong thực
tế.
D2
d D1
I II

II
I

d1 d2

5.2.4 Nguyên lý đo góc

Để đo được góc mạn của mục tiêu, khi anten quay và phát sóng vào không gian thám
sát mục tiêu, thì trên màn ảnh tia quét cũng quay. Người ta thiết kế sao cho chúng quay
đồng pha và đồng bộ với nhau, nghĩa là anten và tia quét có cùng tốc độ quay, và khi
búp phát trùng mặt phẳng trục dọc tàu thì tia quét chỉ đúng hướng 00 trên mặt chỉ báo.
Radar phải cùng lúc bao quát được cả khu vực quanh tàu, và đảm bảo phân biệt được
từng mục tiêu ở các hướng khác nhau khi chúng không nằm dính vào nhau. để thực hiện
điều này, người ta thiết kế sao cho anten quay tròn 3600 và có tính định hướng sóng phát:
anten radar bức xạ sóng điện từ vào không gian có giản đồ phát hình búp (gọi là búp phát
radar).
Đặc trưng của búp phát là góc mở ngang n và góc mở đứng đ, nghĩa là các góc
theo mặt cắt ngang và đứng. Búp phát radar có n << đ để tập trung năng lượng vào
góc mở đứng đồng thời đảm bảo phát hiện được các mục tiêu ngay khi tàu lắc. Thông
thường:
n = 005 ÷ 30
đ = 200 ÷ 300
63
 0

I
1 1 II

2

2

Giả sử có 2 mục tiêu 1 & 2 có góc mạn tương ứng 1,2 ngoài thực địa như hình
vẽ. Khi anten quay góc chụp vào mục tiêu 1 thì tia quét trên màn ảnh cũng quay được
góc 1. Do đó ảnh của mục tiêu 1 cũng nằm trên đường thẳng hợp với mũi tàu góc bằng
góc mạn thật 1 của mục tiêu. Tương tự, với mục tiêu 2 ta cũng xác định được góc trên
màn ảnh bằng góc mạn ngoài thực tế 2 của mục tiêu.
Như vậy theo nguyên lý trên ta đo được góc mạn của mục tiêu.
Độ sáng của ảnh trên màn hình phụ thuộc:
- Sự tăng, giảm độ sáng (do người dùng thay đổi)
- Sóng phản xạ, khoảng cách tới mục tiêu, thời tiết…

64
CHƯƠNG 6 THÔNG SỐ CỦA RADAR

6.1 Thông số khai thác:

6.1.1 Tầm xa cực đại của radar (tầm xa tác dụng) Dmax
Tầm xa tác dụng của radar là khoảng cách lớn nhất mà trong giới hạn đó radar có
thể phát hiện được mục tiêu, tức ảnh của mục tiêu còn xuất hiện đủ để quan sát trên màn
hình. Mục tiêu ở càng xa, tín hiệu phản xạ trở về càng yếu. Mục tiêu ở xa nhất là mục
tiêu có sóng phản xạ về anten yếu nhất mà bộ thu của radar còn có khả năng khuếch đại
lên đủ lớn thành tín hiệu mục tiêu.

• Tầm xa tác dụng của radar khi không có tác động của môi trường:
Ở đây ta bỏ qua ảnh hưởng của các yếu tố không khí, mặt nước và sóng đi thẳng từ
radar tới gặp mục tiêu phản xạ trở về.
Giả sử radar phát với công suất Px, khoảng cách từ radar tới mục tiêu là D. Nếu radar
phát không định hướng thì mật độ công suất tại vị trí có khoảng cách D là:
Px
M=
4 .D 2
trong đó 4D2 là diện tích mặt cầu tâm là tàu ta, bán kính D
Do anten phát có định hướng với hệ số định hướng Ga nên công suất tại mục tiêu
là:
Px * Ga
P1 = M * Ga =
4D 2
Gọi S0 là bề mặt hiệu dụng của mục tiêu. Công suất phát từ mục tiêu phản xạ trở
lại anten là:
Px * G a * S 0
P2 = P1 * S 0 =
4D 2
Tại vị trí anten thu được công suất:
1 P *G * S
P3 = P2 * = x 2a 4 0
4D 2
16 D
Gọi A0 là bề mặt hiệu dụng của anten, trong đó:
G a * 2
A0 =
4
Khi đó công suất ở đầu vào máy thu:

65
 Px * Ga2 * S 0 * 2
Pth = P3 * A0 =
43 * 3 * D 4

Px * Ga2 * S 0 * 2
 D=4
4 3 *  3 * Pth

Mục tiêu càng ở xa (D tăng) thì Pth càng nhỏ, tới 1 lúc nào đó tương ứng Pth.min
(ứng với Dmax), cuối cùng ta có tầm xa tác dụng của radar khi không có tác dụng của môi
trường là:
Px * G a2 * S 0 * 2
Dmax = 4
64 3 * Pth. min

với Pth.min = N.q.f.k.T

• Tầm xa tác dụng của radar khi có tác dụng của môi trường:
Ở đây xét khi sóng truyền từ anten tới mặt nước, sau đó phản xạ tới mục tiêu cùng
với sóng truyền trực tiếp từ anten tới mục tiêu.
Gọi E0 là cường độ điện trường thu được tại vị trí của mục tiêu do sóng truyền trực
tiếp, Ep là cường độ điện trường thu được tại vị trí mục tiêu do phản xạ.
Người ta chứng minh được: Ep = .E0
Trong đó  là hệ số phản xạ.
Khi đó điện trường tổng cộng tại vị trí mục tiêu:
ET = E0 + Ep = (1 + ).E0
Đặt 1 +  = 
 ET = .E0
Với : là hệ số giao thoa giữa sóng truyền trực tiếp và sóng phản xạ.
Tại vị trí của mục tiêu, nếu điện trường tổng ET càng lớn thì tầm xa tác dụng của
radar càng lớn.
Nếu chỉ có điện trường E0 thì tầm xa tác dụng là Dmax. Trong trường hợp xét tới
ảnh hưởng của môi trường, điện trường thu được tại vị trí mục tiêu là ET. Khi đó, ta có
tầm xa tác dụng là D’max: D’max = .Dmax
Xác định  theo công thức:
4 * h1 * h2
=
 * Dmax
'

Do đó:

66
 ' 4.Px .S 0 .G 2a .( h 1 .h 2 ) 4
D max = 8
Pth. min .2

trong đó: Px – công suất phát xung của radar.

Ga – hệ số phát định hướng của radar (=4/n. đ)
S0 – bề mặt hiệu dụng của mục tiêu
h1, h2 – chiều cao của anten và mục tiêu
Pth.min – độ nhạy máy thu
 - bước sóng
Ta thấy rằng tầm xa cực đại của radar không chỉ phụ thuộc vào khoảng cách định
sẵn trên màn ảnh mà còn phụ thuộc vào:
- độ nhạy máy thu
- công suất máy phát
- điều kiện môi trường
- độ cao anten và mục tiêu
- kích thước, hình dáng, cấu tạo của mục tiêu
Hai hiện tượng chính ảnh hưởng đến Dmax:
(a) Đường chân trời radar:
Do bề mặt trái đất là hình cầu nên với radar cũng xuất hiện hiện tượng đường
chân trời như đối với thị giác (tuy nhiên trong điều kiện bình thường, chân trời
radar xa hơn chân trời thị giác khoảng 6%). Nếu mục tiêu không cao hơn đường
chân trời, sóng điện từ phát đi từ radar không thể phản xạ từ mục tiêu trở về.
Trong khi ta có thể thấy các mục tiêu thấp ở gần thì radar lại có thể bắt được
các mục tiêu ở xa hơn mà cao trên mặt nước. Hơn nữa, radar được lắp đặt càng
cao thì càng tăng khả năng phát hiện mục tiêu ở xa. Tuy nhiên lắp đặt anten quá
cao sẽ làm tăng nhiễu biển.
Công thức tính Dmax trong thực tế:
Dmax = 2.2( h1 + h2 )

trong đó: Dmax – có đơn vị tính là dặm

h1, h2 – có đơn vị tính là mét

(b) Tính chất của mục tiêu:

67
 Nguyên tắc chung là mục tiêu càng lớn càng dễ phát hiện ở khoảng cách lớn.
Tuy nhiên nếu mục tiêu lớn mà tính phản xạ lại yếu có thể khó nhận biết hơn mục
tiêu nhỏ lại có tính phản xạ tốt.
Cấu tạo của vỏ tàu mục tiêu có ảnh hưởng đến tầm xa phát hiện. Một con tàu
có vỏ bằng kim loại sẽ cho tín hiệu phản xạ tốt, ngược lại vỏ tàu bằng gỗ hay sợi
thủy tinh sẽ cho tín hiệu phản xạ yếu hơn.
Các mục tiêu thẳng đứng như vách núi, là các mục tiêu tốt. Các bề mặt nằm
ngang, phẳng như bãi bùn, bờ cát… là các mục tiêu xấu vì chúng làm khúc xạ
sóng hơn là phản xạ sóng.
Những tín hiệu phản xạ từ các công trình xây dựng, cầu cảng… là những tín
hiệu mạnh bởi ít phụ thuộc vào sự thay đổi hình dạng. Chúng có 3 mặt rộng,
phẳng và vuông góc với nhau; và người ta lợi dụng cách sắp xếp này đối với các
phao radar để tăng khoảng cách nhận biết của chúng.

6.1.2 Tầm xa cực tiểu của radar (vùng chết của radar) Dmin:
Tầm xa cực tiểu của radar là khoảng cách gần nhất từ radar tới mục tiêu mà radar
còn có khả năng nhận biết được mục tiêu. Đối với những mục tiêu nằm ở khoảng cách
gần hơn, radar không có khả năng phát hiện.
Tầm xa cực tiểu của radar phụ thuộc chiều dài xung phát, chiều cao anten và đ.
(a) Theo chiều dài xung phát x:
Theo nguyên lý phát xung của radar, thì radar phát xung với chiều dài x xong,
chờ sóng phản xạ trở về mới phát xung thứ 2. Nếu có 1 mục tiêu ở rất gần radar, khi máy
phát vừa phát xung xong thì tín hiệu phản xạ của
mục tiêu đã trở về tới anten. Như vậy thời
gian từ khi phát đến lúc thu xung là x. Với t =0
1

mục tiêu ở quá gần anten, khi xung thứ nhất t =  /2

1 x
tới
mục tiêu và phản xạ về anten mà phần tử cuối t =
1 x

cùng của xung phát chưa rời khỏi anten, tức Soùng phaûn xaï là
chưa phát xong thì máy thu sẽ không thu đựơc vì
bộ chuyển mạch đang ngắt máy thu. Mặt khác do bộ chuyển mạch, máy thu, chuyển
động của điện tử… để chuyển từ trạng thái này sang trạng thái khác cần khoảng thời gian
gọi là thời gian ì i. Như vậy mục tiêu ở gần nhất mà radar có thể phát hiện được có
khoảng cách:
Dmin= ½ C.(x + I)
Thông thường: x = 0.3s
i = 0.2s
Do đó Dmin = 75 m

68
(b) Theo chiều cao anten và đ
Búp phát có góc mở đứng đ giới
đ
hạn, do đó có 1 vùng gần anten sóng điện h

từ không tới được nên không phát hiện

được mục tiêu. đ/2

Dmin = h * cotg ½ đ

A B C
6.1.3 Độ phân giải theo khoảng cách:
Độ phân giải theo khoảng cách là khả
c
năng phân biệt giữa ảnh các mục tiêu a b
đứng gần nhau ở hiện trường trên cùng
phương vị, tức là các mục tiêu tách rời
nhau thì ảnh của chúng không bị chập
trên màn ảnh của radar.
• Điều kiện phân giải theo khoảng cách:
Giả sử mục tiêu A và B ở gần nhau, khi phần tử đầu tiên từ B phản xạ về đến A mà
phần tử cuối cùng phản xạ từ A chưa rời khỏi A thì sóng phản xạ của 2 mục tiêu sẽ nối
tiếp nhau về anten gây nên 1 vệt sáng của cả 2 mục tiêu trên màn chỉ báo, vì vậy không
phân biệt được ảnh của 2 mục tiêu này.
Để ảnh của 2 mục tiêu không trùng nhau trên màn hình thì khoảng cách d giữa chúng
phải là:
C * x
d
2
Ngoài ra do điểm sáng trên mặt máy có kích thước nên độ phân giải theo khoảng

cách phải đảm bảo:

C * x d *D
D  + a
2 0.5 Dmax

Trong đó: da: đường kính điểm sáng trên mặt chỉ báo
D: thang tầm xa
Dmax: đường kính màn ảnh

69
6.1.4 Độ phân giải theo góc:
Độ phân giải theo góc là khả năng phân biệt giữa ảnh các mục tiêu đứng gần trên
màn hình khi chúng có cùng khoảng cách tới tâm (tức là các mục tiêu đứng gần nhau, có
cùng khoảng cách tới radar ngoài thực tế).
Trường hợp 2 mục tiêu có cùng khoảng cách tới radar và nằm gần nhau, ảnh của
chúng trên màn hình bị chập làm một.
• Điều kiện phân giải theo góc:
Nếu 2 mục tiêu có cùng khoảng cách tới radar, góc kẹp giữa chúng với radar  ng
thì ảnh của chúng là 1 vệt sáng nối liền nhau do tín hiệu phản xạ về kế tiếp nhau, không
phân biệt được. Để ảnh của 2 mục tiêu này không trùng nhau thì góc kẹp giữa chúng:
0 > ng
Ngoài ra độ phân giải theo góc còn phụ thuộc vào đường kính điểm sáng và

khoảng cách từ tâm màn hình tới ảnh mục tiêu.

0 > ng + 57.3da/D

A A

B
B

ab a

 > ng

6.2 Thông số kỹ thuật của Radar:

6.2.1 Chiều dài bước sóng :
Người ta chọn bước sóng  (tương ứng tần số f = C/) sao cho thỏa mãn các yêu
cầu: sóng truyền thẳng, tập trung năng lượng vào 1 búp phát hẹp, có khả năng định hướng
cao và loại bỏ được ảnh hưởng của các yếu tố khí tượng thủy văn. Đồng thời để cho sóng
có thể mang đủ năng lượng đi xa thì trong chiều dài xung phát x phải có từ 300 ÷ 500
dao động toàn phần.

70
 Tuy nhiên để tăng độ phân giải theo khoảng cách thì phải giảm x tức giảm  (tăng
f). Radar ngày nay dùng sóng có bước sóng cm, truyền thẳng toàn bộ đối với mục tiêu
lớn. Thường có 3 loại bước sóng:
 = 10 cm  = 3.2 cm  = 0.8 cm
Bước sóng dài thì tầm tác dụng lớn song độ phân giải kém, trái lại bước sóng ngắn
có tầm tác dụng nhỏ nhưng lại phân giải tốt hơn. Vì vậy tùy từng loại radar mà chế tạo
theo bước sóng phù hợp. Hiện nay radar dùng chủ yếu bước sóng 3.2 cm tức có tần số
9400 Mhz.

6.2.2 Chiều dài xung phát x:

Với các loại radar khác nhau, sẽ có x khác nhau. x càng lớn thì năng lượng của
xung tới mục tiêu càng lớn, tăng tầm xa tác dụng nhưng giảm độ phân giải, tăng bán kính
vùng chết. Ngược lại, x nhỏ, tầm xa tác dụng nhỏ, giảm bán kính vùng chết nhưng độ
phân giải tốt hơn.
Ngày nay radar được sản xuất với 2 chế độ xung dài và ngắn, tùy thang tầm xa và
yêu cầu thực tế hàng hải mà chuyển chế độ xung phát cho phù hợp. Người ta tạo ra công
tắc chuyển đổi chế độ PULSE SWITCH với 2 chế độ LONG và SHORT (với một số
máy của Nhật thì 2 chế độ này là NORMAL và NARROW)
Thông thường x = 0.01 ÷ 3 s

6.2.3 Chu kỳ lập xung Tx. Tần số lập xung Fx = 1/Tx:

Chu kỳ lập xung là khoảng thời gian giữa 2 lần phát xung kế tiếp, tần số lập xung
là lượng xung xuất hiện trong một đơn vị thời gian, phụ thuộc vào tốc độ quay của anten.
Để thu được sóng phản xạ từ mục tiêu xa nhất (ở thang cự li đang sử dụng) thì
trong thời gian thu xung:
Tx  2Dmax/C
(do x << Tx nên có thể coi Tx là thời gian thu xung)
C
 Fx 
2 * Dmax
Ngoài ra để ảnh mục tiêu luôn hiện rõ và tốt trên màn hình, phải đảm bảo trong 1
vòng quay của anten phải có từ 8 → 12 xung đập vào mục tiêu (giá trị 8 → 12 xung được
gọi là Nmin). Vậy tần số lập xung tối thiểu:
Fxmin = 6Nmin* n / ng
Như vậy tần số lập xung để phát hiện mục tiêu ở Dmax là:
6Nmin * n / ng ≤ Fx ≤ C / 2Dmax

71
Trong đó: n: tốc độ quay của anten (vòng / phút)
N: số xung đập vào mục tiêu trong một vòng quay của anten
Tần số lập xung của các radar hiện nay: Fx = 400 → 3200 xung / giây

6.2.4 Công suất phát xung:

Công suất phát xung Px là công suất máy phát phát P
Px
đi trong thời gian x.
x

 Pdt
Px = 0
t
x x

Công suất trung bình Ptb của máy phát trong cả chu kỳ Tx.
Ptb * Tx = Px * x
Do đó:
Px *  x
Ptb =
Tx

6.2.5 Độ nhạy máy thu Pth.min:

Độ nhạy máy thu là công suất nhỏ nhất phản xạ từ mục tiêu trở về mà máy thu
còn có khả năng khuếch đại lên đưa sang máy chỉ báo thể hiện thành ảnh trên màn hình.
Độ nhạy máy thu tính theo công thức:
Pth.min = N * q * K * f * T
Trong đó: N: hệ số tạp âm
q: hệ số phân giải
K: hằng số Bozman (= 1.38 * 10-3 J/độ)
f: độ rộng dãi lọt (dãi thông)
T: nhiệt độ tuyệt đối nơi thu (0K)
Trong máy thu, Pth.min càng nhỏ, độ nhạy càng tốt, radar càng có khả năng khuếch
đại tín hiệu mục tiêu ở xa. Một số cách để tăng độ nhạy máy thu:
- Giảm hệ số tạp âm N: thay linh kiện điện tử bằng linh kiện bán dẫn
- Giảm độ rộng dãi lọt f
- Giảm hệ số phân giải q.

72
6.2.6 Độ rộng dãi lọt (dãi thông) f
Dãi thông là khoảng tần số mà trong đó máy thu thu được tín hiệu:
f = (0.8 → 1.2) / x  1 / x

6.2.7 Hệ số định hướng của anten Ga:

Đại lượng này đặc trưng cho khả năng tập trung năng lượng bức xạ về 1 phía
(trong 1 búp phát) của anten radar.
Hệ số này phụ thuộc vào góc mở của búp phát (ng và đ).
Ga = 4 / (ng * đ)
Đối với anten khe có chiều dài l, độ rộng d thì ng và đ tính theo:
ng = 70 / l đ = 70 / d

6.2.8 Tốc độ vòng quay của anten: n (vòng / phút)

Tốc độ thường được thiết kế trong các loại anten hiện nay là 18 → 30 vòng / phút.
Thông thường hay dùng n = 22 → 24 vòng / phút.

73
CHƯƠNG 7 MỤC TIÊU, ẢNH TRÊN MÀN HÌNH RADAR

7.1 MỤC TIÊU RADAR

7.1.1 Mục tiêu riêng biệt:
Là những mục tiêu nằm riêng biệt với nhau, ảnh của chúng là những điểm sáng riêng
biệt trên màn hình.
Điều kiện để có mục tiêu riêng biệt:
C * x d *D
- Độ phân giải theo khoảng cách: D  +
2 0.5Dma
d
- Độ phân giải theo góc:  0   ng + 57.3
D

7.1.2 Mục tiêu nhóm:

Là cụm mục tiêu không phân biệt được về góc và khoảng cách. Những mục tiêu
này trên màn ảnh sẽ chập lại với nhau không phân biệt được. Trong trường hợp này, để
khử ta hạ thang tầm xa và chuyển sang chế độ phát xung ngắn.

7.1.3 Mục tiêu khối:

Hiện tượng này do các đám mây huyền phù, mây tích điện gây ra. Anh các mục
tiêu này trên màn ảnh tương đối lớn, biên mờ và biến đổi theo thời gian. Để phân biệt,
dựa vào tính chất quan trọng nhất là hình ảnh có độ lớn thay đổi theo thời gian và hạ
thang tầm xa xuống.

7.2 Các loại ảnh ảo trên màn hình Radar:

Thông thường ảnh ảo hiện trên màn hình ở những nơi không có mục tiêu. trong
một số trường hợp có thể làm giảm hay mất ảnh trên hướng đó.
7.2.1 Anh ảo do phản xạ nhiều lần.
Khi tàu ta đi gần các mục tiêu lớn phản xạ
sóng tốt, thì sóng phản xạ qua lại giữa tàu và
mục tiêu nhiều lần dẫn tới ngoài ảnh thật ra còn
có 1 hoặc nhiều ảnh ảo nằm phía sau ảnh thật. AÛnh thaät
Đặc điểm các ảnh ảo này là cách xa tâm và nhỏ
dần, ảnh thật nằm gần tâm và lớn nhất. Các ảnh
này nằm trên cùng 1 hướng và cách đều nhau. Tín hiệu phản xạ nhiều lần có thể giảm
hay loại bỏ bằng cách giảm độ khuếch đại hay chỉnh đúng A/C SEA.

74
7.2.2 Anh ảo do búp phát phụ:
Mỗi khi bộ phận quét quay, một vài năng
Buùp phaùt phuï
lượng bức xạ sẽ vượt ra khỏi giới hạn của búp
phát được gọi là các búp phát phụ. Nếu có 1 mục
tiêu xuất hiện ở nơi mà búp phát chính cũng như
AÛnh thaät
búp phát phụ phát hiện được nó, các tín hiệu do
Muïc tieâu
búp phát phụ gây nên sẽ xuất hiện ở 2 bên ảnh
thật ở cùng 1 khoảng cách tới tàu. Các búp phát
phụ thường chỉ ảnh hưởng ở khoảng cách ngắn và từ các mục tiêu cho sóng phản xạ
mạnh. Ta có thể giảm hay loại bỏ bằng cách giảm độ khuếch đại hay chỉnh đúng A/C
SEA.

7.2.3 Anh do phản xạ thứ cấp:

Nếu gặp những mục tiêu phản xạ tốt như Vaät phaûn xaï
thöù caáp
AÛnh aûo
đê chắn sóng, cầu… thì sóng từ radar đập vào
các mục tiêu đó rồi phản xạ tới các mục tiêu
khác. Tới gặp mục tiêu sau này nó lại phản xạ AÛnh thaät
về mục tiêu 1, sau đó mới phản xạ trở về anten. Taøu ta

Như vậy tín hiệu phản xạ sau khi phản hồi từ

mục tiêu sẽ về anten bằng con đường gián tiếp.
Khi đó trên màn hình sẽ xuất hiện ảnh ảo của mục tiêu thứ 2, có cùng hướng với
bề mặt phản xạ và có khoảng cách tới tàu khác so với tín hiệu phản xạ trực tiếp, cách bề
mặt phản xạ với khoảng cách từ mục tiêu thật tới bề mặt này. Anh ảo này không xác
định, khi vị trí tương đối giữa tàu ta và mục tiêu thay đổi thì ảnh này mất.

7.2.4 Anh ảo do nhiễu giao thoa:

Nếu tàu ta đi gần tàu khác mà trên tàu đó có radar
đang hoạt động có cùng tần số với radar tàu ta thì nhiễu
do radar tàu đó gây nên đối với tàu ta là những đường cong
đứt nét chạy từ tâm ra biên màn ảnh. Để khử nhiễu này,
trên radar có nút IR (Interference rejection).
7.2.5 Anh của mây:
Khi tàu chạy trong vùng có thời tiết xấu, trời có nhiều mây thấp, khi bật radar thì
trên màn hình cũng bắt được ảnh của chúng do chùm búp phát cũng chụp vào các đám
mây và các đám mây này cũng phản xạ tín hiệu sóng radar về anten. Anh của chúng là
những đám sáng trôi bồng bềnh không cố định. Để giảm ảnh do mây ta giảm thang tầm
xa.

75
7.3 Ảnh nhân tạo
7.3.1 Anh của RAMARK:
RAMARK là 1 mục tiêu nhân tạo, thực chất
là 1 trạm phát sóng liên tục có bước sóng tương
đương bước sóng làm việc của radar. Khi tàu đi
ngang khu vực có lắp đặt Ramark thì radar sẽ nhận
được sóng của trạm này. Trên radar xuất hiện những
đường xuyên tâm kéo dài từ tâm ra biên màn ảnh.
Các đường này có thể là chuỗi các nét đứt, chuỗi các
chấm hay chuỗi hỗn hợp. Những đường này đi qua vị trí Ramark, có độ rộng 10 → 30.
Do đó radar chỉ xác định được phương vị tới trạm Ramark mà thôi. Các trạm này thường
lắp đặt ở những khu vực nhiều tàu qua lại hay gần những vùng hành hải nguy hiểm như
bãi ngầm, bãi cạn hay những mục tiêu xung quanh mà radar khó phát hiện.

7.3.2 Anh của RACON:

Racon là 1 trạm thu phát sóng, phát ra 1 dấu
hiệu dễ phân biệt khi được khởi động bởi xung đến từ
radar. Khi sóng radar truyền tới anten của Racon thì Taøu ta RACON

trạm này thu tín hiệu đó đồng thời phát ngay tín hiệu
của mình trên cùng tần số với radar. Tín hiệu Racon
hiện trên màn hình là 1 đường xuyên tâm có gốc là 1
điểm nằm ngay bên ngoài phao tiêu radar, hoặc là tín hiệu mã Morse được thể hiện xuyên
tâm ngay từ phía ngoài phao tiêu. Trạm Racon cho biết khoảng cách và phương vị từ tàu
ta đến trạm. Khi mở các mạch FTC hay IR những dấu hiệu của trạm Racon có thể mất.

7.3.3 Anh của SART:

SART là phương tiện chính trong
GMDSS dùng xác định vị trí tàu thuyền đang
SART
gặp nạn. Nó hoạt động ở dãi tần số 9 Ghz, phát
ra tín hiệu khi được khởi động bởi sóng tới từ
SART xa taøu khoaûng 1 Nm raát gaàn
bất kỳ radar nào đang hoạt động trên tàu hay
trên máy bay ở dãi tần số này. Trên màn hình,
ảnh của nó là những chấm, bắt đầu từ vị trí của trạm SART, kéo dài theo đường phương
vị, khoảng cách giữa các chấm là 0.6 nm. Để dễ phân biệt, nên sử dụng thang tầm xa 6
→ 12 nm. Khi tàu cứu hộ đến gần SART ở khoảng cách 1 nm thì các chấm chuyển thành
các cung tròn, và thậm chí khi quá gần SART chúng sẽ biến thành các đường tròn để báo
cho tàu cứu hộ biết và xử lý.

7.4 Các yếu tố ảnh hưởng đến ảnh mục tiêu và tầm xa Radar:

76
7.4.1 Phản xạ sóng radio và khúc xạ dị thường
Tất cả mọi vật có tính chất khác với tính chất của môi trường truyền sóng và nằm
trên đường lan truyền của sóng điện từ, khi có tác dụng của điện từ trường sẽ xảy ra
hiện tượng xuất hiện dòng điện cao tần. Nguồn năng lượng thứ cấp này sẽ bức xạ
năng lượng ngược trở lại về phía nguồn phát. Sự phản xạ này phụ thuộc vào kích
thước vật thể so với bước sóng .

- Phản xạ gương:
Xảy ra theo định luật quang hình (góc tới = góc
phản xạ). Muốn vậy bề mặt phản xạ (bề mặt vật thể)
phải nhẵn và vật thể phải có kích thước lớn hơn
nhiều so với . Đối với những vật thể như vậy, năng
lượng trở về radar lớn nên ảnh của mục tiêu rõ nét
hơn. Phaûn xaï göông

- Phản xạ phân kỳ:

Hiện tượng này xảy ra đối với các vật thể có kích
thước lớn hơn rất nhiều so với  nhưng có bề mặt gồ
Phaûn xaï phaân kyø
ghề. Trường hợp này năng lượng phản xạ trở về nhỏ
và ảnh mục tiêu trên màn hình mờ nhạt.

- Phản xạ cộng hưởng:

Hiện tượng này xảy ra đối với các vật thể có kích thước bằng hoặc xấp xỉ .
Trường hợp này vật thể bị kích thích, sóng phản xạ trở lại rất mạnh, ảnh mục tiêu
rõ nét trên màn hình nhưng không bền do ít khi gặp những vật thể có kích thước
nhỏ như vậy.

- Khúc xạ vòng:
Đối với những vật thể có kích thước nhỏ hơn , sóng radio sẽ đi qua vật thể
mà không trở lại.

- Hiện tượng khúc xạ thấp: sub-refraction

Trong những điều kiện khí quyển đặc biệt, chỉ số khúc xạ có thể thay đổi làm
cho sự bức xạ sóng sẽ khúc xạ lên trên hoặc xuống dưới hơn bình thường.
Hiện tượng khúc xạ thấp thường xảy ra ở vĩ độ cao khi 1 khối khí lạnh thổi tới
1 bề mặt nóng. Khi đó nhiệt độ giảm nhanh theo độ cao so với điều kiện bình
thường, còn độ ẩm có thể tăng theo độ cao. Do đó mức suy giảm chỉ số khúc xạ
77
 (theo độ cao) thấp hơn bình thường, làm chùm tia radar cong lên. Mức độ suy
giảm càng chênh lệch so với điều kiện bình thường thì chùm tia càng bị bẻ cong
nhiều hơn, vì vậy tầm xa tác dụng của radar bị giảm.

đường biến thiên hệ số

khúc xạ trung bình

- Hiện tượng khúc xạ cao: super-refraction

Hiện tượng này là chùm tia radar bị bẻ cong xuống dưới nhiều hơn so với điều
kiện khí quyển bình thường. Nó xảy ra sau khi không khí thổi qua 1 vùng đất
nóng lại thổi tới 1 vùng biển lạnh hơn. Chênh lệch nhiệt độ giữa không khí và
biển càng lớn thì hiện tượng này càng dễ xảy ra. Hiện tượng này thường xảy ra ở
vùng lân cận đất liền ở vùng nhiệt đới. Nó cũng có thể xảy ra trong vùng biển có
gió mậu dịch. Anh hưởng của hiện tượng này là tầm xa tác dụng của radar sẽ lớn
hơn mức bình thường.
Trường hợp sóng bị khúc xạ nhiều hơn nữa, nó đập vào mặt biển rồi phản xạ
lên trên, sau đó lại uốn cong xuống mặt biển. Cứ như vậy chùm tia radar sẽ men
theo bề cong của trái đất làm tầm xa tác dụng tăng lên rất nhiều. Trường hợp khúc
xạ cao hiếm hoi này coi như chùm tia radar được dẫn trong ống dẫn và giới hạn
trong ống dẫn đó, gọi là hiện tượng ống dẫn.

7.4.2 Ảnh hưởng của vùng chết – vùng mù – vùng râm – góc chết
- Vùng mù (rẽ quạt mù) :
Là vùng bị các cấu trúc của tàu như ống
Vuøng muø
khói, cần cẩu… che không cho sóng của radar Muïc tieâu
vượt qua dẫn tới toàn bộ khu vực phía sau các Vuøng raâm
Coät che
cấu trúc đó không nhận được sóng radar. Do đó
radar không phát hiện được các mục tiêu nằm
trong khu vực đó.

78
 - Vùng râm:
Là vùng cũng do ảnh hưởng của các cấu trúc trên tàu nên sóng radar bức xạ rất
yếu, dẫn tới việc là radar lúc phát hiện được lúc không phát hiện được các mục tiêu nằm
trong khu vực đó.

- Góc chết:
Do tàu ta đi gần những vật thể hay mục tiêu có kích thước lớn ngăn không cho
sóng radar vượt qua dẫn tới radar không phát hiện được các mục tiêu nằm sau vật thể đó.
Góc bị ngăn bởi mục tiêu mà radar không phát hiện được gọi là góc chết.

- Vùng chết:
Là 1 vùng nằm xung quanh tàu mà búp phát
anten không chụp xuống được, nên radar không phát Goùc cheát
hiện được các mục tiêu nằm trong vùng đó.

Đối với mỗi con tàu, ta cần xác định được vùng
chết, vùng râm, vùng mù để từ đó khi dùng radar cần phải chú ý tới những vùng này.
Việc xác định vùng mù và râm thường dựa vào sóng biển. Vùng nào không có tín
hiệu nhiễu là vùng mù, vùng nào tín hiệu nhiễu yếu là vùng râm. Còn vùng chết thì xác
định bằng phương pháp theo dõi ảnh của xuồng. Khi xác định các yếu tố trên nên xác
định trên thang tầm xa nhỏ nhất.

79
CHƯƠNG 8 CÁC KHỐI CƠ BẢN CỦA RADAR HÀNG HẢI

8.1 Khối ăn ten:

8.1.1 Yêu cầu:

Anten radar là thiết bị phát sóng radio và thu sóng phản xạ trở về đưa vào ống dẫn
sóng, là loại anten định hướng, lắp đặt trên tàu thõa mãn các yêu cầu sau:
- Phải quét tròn 3600 và chụp năng lượng xuống mặt biển.
- Tạo ra búp phát có tính định hướng cao, đảm bảo khả năng phân giải theo
góc và theo khoảng cách, loại được các búp phát phụ nếu năng lượng búp
phát phụ nhỏ hơn 1% búp phát chính.
- Tốc độ quay của anten sao cho trong 1 vòng quay của anten phải có ít nhất
10 ÷12 xung đập vào mục tiêu (n = 22 ÷24 vòng / phút)
- Bề mặt hiệu dụng của anten phải đủ lớn để đảm bảo tầm xa tác dụng của
anten.
- Dãi lọt phải đủ lớn để thu tất cả các tín hiệu phản xạ trở về.
- Chiều cao anten phải đủ lớn để tăng tầm xa nhưng không quá lớn sẽ làm tăng
bán kính vùng chết. Đồng thời bố trí sao cho tránh được ảnh hưởng của các
dụng cụ nghi khí hàng hải, cột cờ, cần cẩu… để giảm vùng râm vùng mù.
- Phải gọn nhẹ, độ bền cơ học cao, chịu được sóng gió.
Để có tính năng trên người ta chế tạo 2 loại anten: anten parabol và anten khe.
Thực tế hiện nay trên tàu chỉ dùng anten khe, anten parabol chỉ dùng cho radar bờ.

8.1.2 Các thông số chính của anten:

- Thông số giản đồ phát: đặc trưng bởi ng và đ biểu hiện sự phụ thuộc cường
độ điện trường hoặc mật độ công suất vào các hướng khi phát.
- Hệ số định hướng G: khả năng tập trung năng lượng về 1 hướng. Nếu búp phát
càng hẹp thì khả năng phân biệt càng tốt, độ chính xác định hướng cao và còn
có tác dụng tăng tầm xa tác dụng, giảm nhiễu xạ từ các hướng vào anten.
- Hệ số hiệu dụng: là tỉ số năng lượng có ích / năng lượng phát.
- Hệ số khuếch đại: hệ số hiệu dụng * hệ số định hướng.
- Tốc độ quay của anten : đảm bảo 20 ÷ 30 vòng / phút.

80
8.1.3 Một số chú ý khi sử dụng :
- Năng lượng bức xạ từ anten là năng lượng siêu cao tần có ảnh hưởng đến sức
khỏe, khi anten quét không nên nhìn vào anten.
- Không sơn vào mặt bịt nước của loa bức xạ.
- Anten phải kín nước
- Trong khi lắp đặt phải chú ý tới khoảng cách an toàn với la bàn từ và la bàn
điện theo hướng dẫn của nhà sản xuất.

8.1.4 Một số thiết bị:

- Cáp đồng trục:
Năng lượng siêu cao tần có thể truyền theo đường dây dài, cáp đồng trục hay các
ống dẫn sóng. Nếu truyền tải bằng các đường dây trần song song thì sẽ bị tổn hao năng
lượng rất lớn do bức xạ ra ngoài không gian (vì công suất bức xạ tỉ lệ bình phương tần
số) và chịu ảnh hưởng rất nhiều bởi dao động điện từ bên ngoài. Do đó người ta sử dụng
cáp đồng trục.

- Vector E : đường sức của điện trường dọc theo bán kính.
- Vector H : đường sức từ trường là những vòng tròn đồng tâm
Từ trường nằm giữa lưới kim loại và lõi, do đó nó tránh được tổn hao do bức xạ.
Vỏ bọc bên ngoài giúp tránh được ảnh hưởng điện từ trường bên ngoài. Ta thấy rằng
dòng điện và điện tích tập trung ở bề mặt ngoài của lõi và lưới kim loại, nên bề mặt lõi
người ta mạ bạc, còn lưới kim loại được nối đất. Như vậy lưới kim loại và lõi như hai
cực của nguồn điện.
Cáp đồng trục thường chỉ dùng để truyền tải năng lượng với tần số < 3000 Mhz
tương đương bước sóng  > 10 cm.
Trong radar người ta dùng cáp đồng trục để nối các khối và lấy năng lượng từ
chúng. Khi năng lượng với tần số > 3000 Mhz thì dùng ống dẫn sóng.

81
 - Ống dẫn sóng:
Dùng truyền tải năng lượng sóng siêu cao tần từ máy phát tới anten và sóng phản
xạ trở về anten tới máy thu.
Thành ống dẫn sóng được làm bằng vật liệu dẫn điện tốt (thường là đồng hay Ni),
có tiết diện tròn hay chữ nhật. Để tránh hiện tượng bức xạ năng lượng vào không gian
do hiệu ứng dòng điện gây ra, bề mặt trong ống dẫn sóng được phủ 1 lớp bạc mỏng.
Ống dẫn sóng tròn được dùng trong khớp nối giữa ống cố định và anten khi quay,
việc dẫn sóng chủ yếu dùng ống chữ nhật với thành rộng là a, thành hẹp là b.
Sóng radar hiện nay  = 3.2 cm thì a*b = 22.9*10.2 mm
a*b = 28.6*12.7 mm
Ống dẫn sóng chữ nhật được đặc trưng bởi bước sóng tới hạn, là bước sóng dài
nhất của sóng điện từ mà ống có thể truyền mà không tổn hao.
th  2a
Bước sóng lan truyền trong ống được tính bởi công thức:

b =
 2
1− ( )
th
Nguyên lý lan truyền sóng: sóng đi tới phản xạ từ thành nọ sang thành kia, lan
truyền từ đầu đến cuối ống.
Điện trường, từ trường trong ống phân bố như hình vẽ :

Cách uốn ống dẫn sóng : Có 2 cách :

+ Uốn theo điện trường 900 : sau khi uốn điện trường dổi chiều 900 còn tư trường
vẫn giữ nguyên hướng.
+ Uốn theo từ trường 900 : từ trường đổi hướng 900, điện trường giữ nguyên
hướng.

82
 Các dạng ống dẫn sóng đặc biệt :

+ Ống dẫn sóng cong biến đổi từ tiết diện nằm ngang sang thẳng đứng.
+ Ống dẫn sóng thu nhỏ – phóng to tiết diện.
+ Ống dẫn sóng chuyển đổi tiết diện từ tròng sang vuông ( chữ nhật ).
Để tránh hiện tượng phản xạ năng lượng thì chiều dài của những đoạn ống này
thường vào khoảng vài lần bước sóng.

Phân nhánh năng lượng :

Trong radar nhiều khi phải phân nhánh năng lượng từ 1 ống dẫn chính ra nhiều
ống dẫn phụ, vì vậy cần có những đoạn phân hánh năng lượng.
+ Phân nhánh năng lượng theo điện trường : sau khi phân nhánh, điện trường ở 2
nhánh phụ sẽ ngược chiều nhau.

83
 + Phân nhánh năng lượng theo từ trường : sau khi phân nhánh từ trường ở 2 nhánh
phụ cùng chiều.

Ghép nối :
Để thuận tiện cho việc ghép ống dẫn sóng, người ta chế tạo từng đoạn ống một
rồi ghép lại với nhau theo đúng nguyên lý hở ngắn mạch để trở kháng bằng 0. Để làm
như vậy ở 2 đầu ống dẫn sóng ( nối với nhau ) người ta chế tạo các mặt bích có kích
thước như hình vẽ. Để tránh nước vào ở các mối ghép, người ta sử dụng đệm cao su.

. Cách truyền tải năng lượng vào ống dẫn sóng :

a/2 b/2

Để truyền tải năng lượng vào ống dẫn sóng người ta dùng 1 cáp đồng trục có vỏ
ngoài nối với thành ống dẫn sóng bên dưới. Đầu của đoạn cáp đồng trục đó được đưa lên
ống dẫn sóng di động như hình vẽ. Cách ghép nối này được sử dụng khi nối ghép ống
dẫn sóng cố định với ống dẫn sóng di động ở anten.

84
 Anten khe:
Là loại anten trực tiếp bức xạ sóng
vào không gian không cần loa bức xạ và Vaät haáp thuï soùng
gương phản xạ.
Khe hẹp được khoét trên thành ống
dẫn sóng ở thành rộng hay thành hẹp, khe có ô/2
chiều dài ô / 2, chiều rộng << ô.
Để khe hẹp có thể bức xạ sóng vào không gian, người ta khoét sao cho khe nằm
cắt ngang chiều của dòng điện siêu cao tần chạy trên thành ống dẫn sóng tức là khe phải
nằm trùng theo chiều vector từ trường H hay cắt H với góc < 900. Thông thường khe
hẹp nghiêng góc 700 với trục ống dẫn sóng.
Khi dòng điện siêu cao tần tới gặp khe hẹp, dòng này sẽ vòng quanh khe hẹp, khe
bị kích thích điện áp. Khi đó khe trở thành nguồn bức xạ năng lượng siêu cao tần vào
không gian. Để tăng cường độ búp phát, trên thành ống người ta khoét nhiều khe hẹp,
khoảng cách giữa mỗi khe là ô / 2. Khi đó sóng phát ra từ các khe sẽ cùng pha. Giản đồ
búp phát phụ thuộc số lượng khe, tăng số lượng khe → giảm ng nhưng lại tăng chiều
dài anten → cồng kềnh.
Để tránh sự tác động tương hỗ giữa các khe, bóp nghẹt giản đồ phát (giảm ng),
đồng thời giảm các búp phụ ký sinh, người ta ngăn cách giữa các khe bằng những tấm
kim loại mỏng, tất cả đặt trong 1 loa bằng đuy-ra. Trên bề mặt của loa này người ta phủ
1 lớp bột xốp mỏng để tránh ảnh hưởng tới sự bức xạ sóng. Mặt trước của loa người ta
làm bằng xốp đặc biệt nhằm giúp anten không bị ảnh hưởng của môi trường. Cuối ống
dẫn sóng người ta đặt 1 vật hấp thụ sóng có tác dụng tiêu tán dưới dạng nhiệt sóng tới
nó để đảm bảo hình thành sóng chạy trong anten.
Điện từ trường bức xạ qua anten có búp phát phụ thuộc chiều dài và rộng anten:
 
 ng = 70 . ,  ñ = 70.
l d

8.2 Khối chuyển mạch anten:

Anten radar đồng thời thực hiện 2 nhiệm vụ: phát và thu sóng radio. Theo nguyên
lý, thời gian phát xung (rồi nghỉ để thu xung phản xạ trở về, sau đó phát xung tiếp theo)
rất ngắn, khoảng 0.01 ÷ 3 s. Máy phát phát năng lượng rất lớn, máy thu lại có độ nhạy
cao, do đó phải ngắt máy thu khi máy phát phát để bảo vệ máy thu. Ngược lại khi máy
thu thu sóng, do sóng phản xạ về có năng lượng nhỏ, Để đảm bảo toàn bộ năng lượng về
máy thu để tín hiệu nhận được có đủ độ lớn thể hiện lên mặt chỉ báo, cần ngắt máy phát
ra khỏi máy thu. Vì vậy để thực hiện các chức năng trên cần có bộ chuyển mạch.
Yêu cầu đối với bộ chuyển mạch:

85
 - Khi máy phát phát sóng, công suất lọt vào máy thu < 0.2w.
- Khi máy thu thu sóng, năng lượng lọt vào máy phát < 0.1% năng lượng sóng
phản xạ.
- Tính ì của bộ chuyển mạch phải nhỏ, khoảng 0.1 s.
- Độ tổn hao năng lượng nhỏ.

8.2.1 Chuyển mạch anten điện tử ( dùng đèn phóng điện ) :

a. Cấu tạo của đèn 2 cực :
Bình thủy tinh có 2 cực nối với điện áp mồi 800 ÷1000 v. Đèn này khi có
sóng siêu cao tần năng lượng lớn tới sẽ có hiện tương phóng điện ngắn mạch.
b. Chuyển mạch :

 Cấu tạo :
Trên ống dẫn sóng phân nhánh người ta đặt các đèn điện tử ATR ( đèn phát )
và đèn TR ( đèn bảao vệ máy thu ) lần lượt trước máy phát và máy thu như
hình vẽ.
 Nguyên lý hoạt động :
. Khi phát : năng lượng sóng rất lớn làm cho các đèn phóng điện ngắn mạch.
Đối với đèn ATR : nối liền thành ống dẫn sóng. Đối với đèn TR : đèn phóng
điện gây ra hiện tượng ngắn mạch /2 làm trở kháng giữa 2 điểm a và b bằng
0, tách máy thu ra ngoài. Khi đó toàn bộ năng lượng sẽ từ máy phát đưa tới
anten.
. Khi thu : năng lượng sóng phản xạ trở về nhỏ, 2 đèn điện tử đều không phóng
điện. Đèn ATR cách c một khoảng /4 nên xảy ra hiện tượng ngắn mạch /4 làm
cho trở kháng giữa 2 điểm b và c bằng 0, ngắt máy phát ra ngoài. Khi đó toàn
bộ năng lượng sóng phản xạ trở về sẽ đến máy thu.

86
 Trường hợp năng lượng phản xạ về quá mạnh, đèn TR sẽ phóng điện, không
cho sóng phản xạ vào máy thu làm hỏng máy thu.
Hơi nước và hydro ở áp suất thấp trong đèn điện tử có tác dụng dập nốt những
ion còn lại sau khi đèn không phóng điện ( giảm ơi ).
 Ưu nhược điểm :
. Ưu : gọn nhẹ, rẻ tiền, dễ thay thế.
. Nhược : tính ì lớn do phụ thuộc vào thời gian phóng điện của đèn điện tử.

8.2.2 Chuyển mạch fe-rit:

 Cấu tạo :
- Ống dẫn sóng kép, có đoạn uốn cong sao cho chiều dài ống dưới lớn hơn ống
trên là /4 để khi đi qua sóng dưới sẽ chậm hơn sóng trên là 900 ( đoạn dịch pha
DF ).
- Hai cầu khe CK1 và CK2 có tác dụng khi đi qua cầu khe sẽ chậm pha 900.
- Hai thanh fe-rit Ư1 và Ư2 đặt ở ống trên và ống dưới trong từ trường vĩnh cữu.
Thanh fe-rit có tác dụng :
+ Khi phát sóng, sóng đi qua đoạn ống bên dưới sẽ chậm pha so với sóng
bên trên là 900.
+ Khi thu sóng, sóng đi bên trên sẽ chậm pha so với sóng đi bên dưới là
0
90 .
Kích thước thanh fe-rit khoảng 100 * 8 * 6 mm.
Nguyên lý hoạt động :

87
 - Khi phát : sóng tới CK1 chia làm 2 phần. Một phần đi qua CK1 sẽ bị chậm pha
900. Nếu sóng này tới máy thu, năng lượng lớn, đèn TR sẽ chập mạch ngăn
không cho vào máy thu. Sóng dưới đi qua thanh fe-rit sẽ chậm pha thêm 900,
qua đoạn dịch pha DF tiếp tục chậm pha đi 900 nữa. Khi sóng bên dưới qua
CK2 lên bên trên lại tiếp tục chậm pha thêm 900, tổng cộng chậm pha 3600,
cùng pha với sóng bên trên tới anten, năng lượng vào anten cực đại.
Tại CK2, một phần sóng bên trên sẽ đi xuống dưới, bị chậm pha 900,
ngược pha với sóng –2700 bên dưới. Hai sóng này sẽ triệt tiêu nhau và tiêu
hủy dưới dạng nhiệt ở vật hấp thụ.
- Khi thu : sóng từ anten phản xạ trở về, 1 phần qua CK2 đi xuống dưới chậm
pha 900, qua đoạn DF chậm đi 900 nữa. Đồng thời sóng ở bê trên đi qua thanh
fe-rit bị chậm đi 900, qua CK1 chậm thêm 900, hai sóng trên và dưới cùng pha
tới máy thu.
Thành phần sóng bên dưới qua CK1 lên trên sẽ chậm pha tiếp 900 ( -
270 ) ngược pha với sóng bên trên ( -900 ) sẽ bị triệt tiêu.
0

 Ưu nhược điểm :
- Ưu điểm : tính ì nhỏ
- Nhược điểm : chế tạo đắt tiền, phức tạp.

8.3 Khối phát:

Máy phát radar có nhiệm vụ tạo ra dao động siêu cao tần có công suất đủ lớn, độ
dài x và chu kỳ Tx nhất định tương ứng với các thang tầm xa khác nhau để bức xạ vào
không gian.
Hiện nay, người ta thường thiết kế radar có x = 0.01  3 s, tần số lập xung =
400  3200 s, ứng với công suất xung đỉnh là 10 kw đối với thang tầm gần, 25 kw đối
với thang tầm xa.

• Sơ đồ khối máy phát:

x
88
 Boä ñieàu cheá Boä taïo
dao ñoäng Chuyeån
xung vuoâng maïch
sieâu cao taàn

- Xung từ bộ khởi động đến khởi động bộ điều chế

- Bộ điều chế (có kèm theo bộ tiền điều chế) sẽ tạo ra 1 xung vuông có bề rộng
để đưa vào cathode của đèn magnetron. Độ rộng xung này tùy thuộc vào thang
tầm xa và vị trí của công tắc chiều dài xung.
- Đèn magnetron là bộ phận chủ yếu trong máy phát, tạo ra các xung radio siêu
cao tần. Đèn hoạt động trong khoảng thời gian tác động của x tạo dao động
có tần số f = 9400 Mhz trong thời gian x (có khoảng 300  500 dao động hình
sin). Xung này được đưa vào ống dẫn sóng, qua chuyển mạch anten, tới anten
và bức xạ ra không gian.

8.3.1 Bộ điều chế xung:

Bộ điều chế xung có nhiệm vụ tạo ra 1 xung cao áp khi có xung khởi động đưa tới. Xung
cao áp này có độ dài x và có chu kỳ Tx nhất định để đưa sang bộ tạo sóng siêu cao tần.
Ở bộ này có công tắc PULSE SWITCH để chuyển đổi chiều dài xung phát.

Haïn cheá Tích naêng

Magnetron

Chænh löu Trigger Ñaûo maïch Phaân doøng

Sơ đồ khối:
Sơ đồ khối bộ điều chế xung
- Bộ chỉnh lưu cao áp: cung cấp điện 1 chiều (từ 10  20 Kv) cho mạch điều
chế.

89
- Bộ hạn chế: hạn chế bớt biên độ dòng điện cao áp, giữ cho điện áp bộ tích
năng ổn định.
- Bộ đảo mạch:
• Khi chưa có xung khởi động (trigger) tới sẽ không hoạt động. Dòng 1 chiều
cao áp sẽ qua bộ hạn chế, tích năng và phân dòng để nạp năng lượng cho
bộ tích năng.
• Khi có xung khởi động tới, bộ đảo mạch sẽ hoạt động. Năng lượng từ bộ
tích năng qua đảo mạch tới đèn magnetron. Đèn hoạt động sinh ra sóng
siêu cao tần. Lúc này bộ phân dòng không cho dòng điện chạy qua do xung
điện quá nhanh.
- Bộ phân dòng: phân dòng cho nhánh, gồm cuộn cảm và tụ điện.
- Bộ tích năng: tích trữ năng lượng cung cấp cho tải.
Căn cứ vào bộ tích năng người ta phân loại bộ điều chế:
+ Dùng tụ tích năng.
+ Dùng từ tích năng.
+ Dùng đường dây tích năng.
Lưu ý:
- Xung khởi động đưa đến bộ đảo mạch đồng thời cũng đưa đến bộ chỉ báo
để khởi động tia quét chạy từ tâm ra biên.
- Công tắc chuyển đổi xung phát PULSE SWITCH: ứng với các thang tầm
xa khác nhau sẽ phát xung có chiều dài phù hợp. Muốn xung dài thì làm
sao cho bộ tích năng phóng điện chậm và ngược lại.

90
8.3.2 Bộ tạo dao động siêu cao tần:
Bộ này nhận xung vuông có chiều dài x, tần số lập xung Fx từ bộ điều chế: tạo
xung siêu cao tần công suất lớn có độ dài xung x, tần số lập xung Fx đưa vào ống dẫn
sóng. Dụng cụ tạo dao động siêu cao tần chủ yếu là đèn magnetron có nguyên lý giống
đèn điện tử 2 cực, song mắc giữa anode và cathode 1 mạch dao động đặc biệt gọi là hốc
cộng hưởng. Người ta đặt từ trường có đường sức song song với mạch anode và cathode,
vuông góc với điện trường anode và cathode. Hốc cộng hưởng tương ứng với mạch cộng
hưởng có tần số cộng hưởng với tần số dao động siêu cao tần, thành thẳng tương ứng với
tụ, phần quay tương ứng với cuộn dây.

Anode Caùnh ñaùm maây ñieän töû

Cathode
K A S

U Ea
- +

 Cấu tạo và nguyên lý hoạt động của đèn magnetron:

Cấu tạo đèn Magnetron
Anode được làm bằng đồng hình trụ, trên đó có khoét 1 số chẵn các hốc cộng
hưởng. Các hốc cộng hưởng này được thông với khoang bên trong của anode bởi các
khe hẹp vuông góc.
Cathode, ở bên trong, cũng có hình trụ và là loại được đốt gián tiếp. Để tăng
cường sự bức xạ điện tử ở cathode, trên bề mặt của cathode người ta phủ 1 lớp oxit.
Khoảng giữa anode và cathode được hút chân không. Tất cả được bọc kín và được
đặt trong từ trường của nam châm vĩnh cửu NS. Nam châm vĩnh cửu này được chế tạo
đặc biệt để tạo ra cường độ từ trường lớn.
Cathode bắn ra các điện tử khi bị nung nóng. Nếu bỏ nam châm vĩnh cửu NS thì
hệ thống giống đèn điện tử 2 cực, các điện tử sau khi thoát khỏi cathode sẽ bắn thẳng về
anode dưới tác dụng của điện trường E. Nhưng do có từ trường của nam châm, quỹ đạo
của các điện tử bị thay đổi. Chúng chuyển động theo đường xoắn ốc về phía anode. Sự
chuyển động này phụ thuộc vào độ lớn của từ trường H:
- Khi H = 0 (không có nam châm): các điện tử bắn thẳng về anode
- Khi H < Htới hạn: các điện tử chuyển động đập vào anode không trở về.

91
 - Khi H = Htới hạn: các điện tử chuyển động tiếp xúc với anode rồi trở về.
- Khi H > Htới hạn: các điện tử chuyển động không tới anode đã quay ngược trở
về.
Các điện tử chuyển động theo đường cong tới sát anode rồi bật ngược trở lại
cathode tạo thành những đám mây điện tử (rotor điện tử) hình cánh sao (số lượng cánh
sao = ½ số lượng hốc cộng hưởng). Các rotor điện tử kích thích các điện tử trên bề mặt
anode. Các điện tử này sẽ chuyển động gây ra các dao động siêu cao tần với rất nhiều
tần số, trong đó có tần số f mà ta mong muốn. Nếu anode được nối với khung dao động
LC thì ta lấy ra được các dao động đó. Nhưng thực tế các dao động đó là các dao động
siêu cao tần nên người ta phải thay khung dao động LC bằng các hốc cộng hưởng, cộng
hưởng với tần số f mong muốn. Muốn đưa được các dao động siêu cao tần này ra ống
dẫn sóng người ta lấy ở bất cứ 1 hốc nào bằng móc ghép.

Cách mắc đèn magnetron vào mạch:

Đèn magnetron được đặt vào với xung điều chế từ 10  20 kv đề tạo điện trường
xoay chiều siêu cao tần. Vậy để đảm bảo an toàn, người ta không đưa trực tiếp xung
dương vào anode mà cho anode nối đất và đưa xung âm vào cathode.
Có 2 cách mắc:
+ Mắc trực tiếp: đưa thẳng xung điều chế vào cathode.
+ Mắc gián tiếp: đưa xung điều chế vào cathode thông qua 1 biến áp.

Tröïc tieáp Giaùn tieáp

U U

Cách mắc đèn magnetron vào mạch

. Điện áp đốt Uđ khoảng 6.3V
. Do đèn hoạt động ở điện thế rất cao và công suất lớn từ 10  25 kw, vì vậy người ta
phải dùng quạt gió để làm mát cho đèn.
. Tụ C có nhiệm vụ dập tia lửa điện.

92
 . Khóa K có nhiệm vụ ngắt ra sau khi đèn hoạt động 1 thời gian.

Lưu ý đối với máy phát:

- Do điện áp đặt vào cathode và anode của đèn magnetron rất lớn nên để đảm
bảo an toàn người ta nối anode tiếp đất và đặt điện áp âm vào cathode. Xung
từ bộ điều chế vào đèn magnetron là xung âm.
- Do sự bắn phá của các điện tử lên anode nên 1 phần năng lượng điện trở
thành năng lượng nhiệt, do vậy anode bị đốt nóng. Vì vậy người ta làm mát
đèn magnetron bằng các lá tỏa nhiệt, bằng quạt gió… Khi bật radar sang chế
độ phát, nghe tiếng rào rào trong máy là do bộ làm mát làm việc. Nếu bộ phận
này không hoạt động thì đèn nóng, dòng tăng lên, bộ phận bảo vệ đèn sẽ tự
ngắt. Công tắc thường đặt trong mạch này (OVERLOAD) sẽ nhảy sang vị trí
OFF.
- Tầm tác dụng của radar lớn hay nhỏ phụ thuộc vào sự làm việc của đèn
magnetron tốt hay xấu. Vì vậy yêu cầu đèn phải hoạt động ổn định nên trên
mặt máy có công tắc kiểm tra và chỉ báo của đèn magnetron. Đèn phải hoạt
động đúng quy trình, phải có thời gian cho đèn chuẩn bị trước khi phát.
- Khi đã điều chỉnh tất cả các núm nút ở vị trí thích hợp để có ảnh rõ nét mà
ảnh vẫn mờ, nghĩa là đèn magnetron phát xạ yếu.
- Trên phương diện sử dụng và bảo quản, đèn magnetron hoạt động theo nguyên
lý điện và từ, nên không được làm mất hay ảnh hưởng đến nguồn từ của đèn.
- Các radar hiện nay đều sử dụng đèn magnetron để tạo dao động siêu cao tần.
Đó là đèn tạo dao động theo nguyên tắc cổ điển nên cần có thời gian đốt nóng
cathode. Khi tín hiệu báo radar đã sẵn sàng ta mới bật radar sang chế độ phát
xung. Ở một số tàu trọng tải lớn, người ta thường lắp thêm radar có chế độ
khẩn cấp EMERGENCY. Khi sử dụng chế độ này radar có thể hoạt động được
ngay mà không cần thời gian chuẩn bị. Tuy nhiên không nên lợi dụng chức
năng này vì sẽ gây hại cho radar.
- Nếu trên màn hình, ảnh của các mục tiêu thẳng đứng, phẳng như: đê chắn
sóng, cầu cảng,… bị biến dạng, thì có nghĩa có sự không đồng bộ giữa máy
chỉ báo và máy phát và cần phải kiểm tra lại.

8.4 Khối thu:

Máy thu radar có nhiệm vụ nhận tín hiệu siêu cao tần từ mục tiêu về, qua anten,
biến thành tín hiệu điện rồi khuếch đại lên đưa sang máy chỉ báo.
Yêu cầu đối với máy thu:
- Độ nhạy cao.
- Tạp âm nhỏ, thu được những tín hiệu yếu.
93
 - Dãi lọt đủ rộng để đảm bảo các xung tín hiệu không bị biến dạng.
- Có khả năng chịu va chạm cơ học, độ bền cao, kích thước gọn nhẹ, khả năng
làm việc ổn định.
- Phải có bộ điều chỉnh tốt để có ảnh rõ nét.

• Sơ đồ khối :

CONTRAST
GAIN S.T.C STC

Chuyeån Haïn Boä K/ñaïi Taùch K/ñaïi

maïch cheá troän trung soùng F.T.C xung
taàn aûnh

TUNE dao Ñ/chænh AFC CRT

ñoäng taàn soá FTC
noäi AFC

8.4.1 Bộ hạn chế :

Trường hợp xung phản xạ trở về máy thu quá mạnh có nguy cơ làm hỏng máy
thu thì bộ hạn chế có nhiệm vụ hạn chế bớt xung phản xạ (hạn chế bớt biên độ nhưng
vẫn đảm bảo giữ nguyên tần số).
Bộ hạn chế thường dùng diode cản biên lắp vào ống dẫn sóng trước khi vào bộ
trộn, cũng có thể dùng đèn phóng điện.

94
8.4.2 Bộ trộn đối xứng:

Bộ trộn đối xứng có nhiệm vụ nhận tín hiệu phản xạ từ mục tiêu trở về (qua
chuyển mạch anten) và tín hiệu từ bộ dao động nội đưa sang để kết hợp tạo ra tín hiệu
trung tần.
Bộ trộn được lắp ở tầng đầu máy thu. Một đoạn ống dẫn sóng cấu tạo như hình
vẽ. Nhánh trên thành rộng đưa tín hiệu phản xạ từ mục tiêu trở về vào ( ft ). Nhánh hẹp
đưa tín hiệu từ bộ dao động nội tới ( fk ). Hai bên thành ống chính đặt 2 đèn trộn D1 và
D2 giống hệt nhau. Hai đèn này được nối với biến áp trung tần để đưa tới các khối sau.
Do đặc tính phân nhánh điện trường của ống dẫn sóng, tín hiệu ft sau khi phân nhánh
ngược pha nhau 1800 khi qua 2 đèn, fk qua 2 đèn cùng pha. Tín hiệu ft và fk được trộn tại
đèn D1và D2, lấy ra tín hiệu trung tần :
ftt = fk – ft
Tần số trung tần nhỏ hơn rất nhiều nhưng vẫn đảm bảo nguyên dạng của tín hiệu phản
xạ. Sở dĩ làm như vậy là để chọn tần số thích hợp cho máy thu làm việc, nâng cao tính
kinh tế và chất lượng máy thu. Thường :
ftt = 60 Mhz fk = 9460 Mhz ft = 9400 Mhz
Theo sơ đồ tương đương, tín hiệu phản xạ qua phân nhánh T1, tín hiệu từ bộ dao động
ội qua phân nhánh T2. Nhờ tác dụng của D1, D2 và khung LC ta lấy ra được ftt. Tạp âm
của máy thu chủ yếu do bộ dao động nội gây ra. Với sơ đồ trộn cân bằng, phần tạp âm
chủ yếu được loại trừ. Xét về pha :
D1 dòng có pha ưtt1 = ưk – ưt
D2 dòng có pha ưtt2 = ưk – (ưt – ð ) = ưtt1 + ð
Vậy tín hiệu trung tần qua cuộn L sẽ cùng chiều và được lấy ra qua biến áp T3.
Tạp âm : dòng tạp âm do fk gây ra qua 2 đèn cùng pha và ngược chiều nên chúng sẽ được
loại trừ khi qua cuộn L.

95
8.4.3 Bộ dao động nội:
Bộ dao động nội có nhiệm vụ tạo ra dao động siêu cao tần với công suất nhỏ đưa
sang bộ trộn, với tần số sao cho nó trừ đi tần số tín hiệu phản xạ trở về thì bằng tần số
trung tần chuẩn. Công suất do bộ dao động nội tạo ra khoảng 5 ìw.
Bộ dao động nội có yêu cầu :
. Có hệ số nhiễu ồn nhỏ.
. Hoạt động ở tần số ổn định.
. Khi cần có thể thay đổi tần số bằng phương pháp cơ hay điện.
Bộ dao động nội thường sử dụng đèn siêu cao tần cổ điển Klistron hoặc diode Gunn.

 Đèn Klistron :

96
 Đèn bao gồm ống hình trụ bằng thủy tinh có độ chân không cao, liên kết với một
hộp cộng hưởng. Anode của đèn có dâng lưới. Ngoài ra đèn còn có cực phản xạ
được gắn với nguồ 1 chiều tạo điện áp âm so với cathode. Ơ hộp cộng hưởng có
vít điều chỉnh thể tích của buồng cộng hưởng và có móc ghép để lấy dao động
siêu cao tần đưa sang bộ trộn.
Hoạt động : Các điện tử bật ra từ cathode, dưới tác dụng của điện trường anode-
cathode sẽ chuyển động về anode. Vì anode có dạng lưới nên một số điện tử sẽ
tới anode tạo thành dòng anode ia, còn một số điện tử do gia tốc sẽ chuyển động
vượt qua anode về phía cực F. Khi qua hốc cộng hưởng, các điện tử này sẽ kích
thích hốc cộng hưởng. Trên hốc cộng hưởng sẽ xuất hiện các dao động siêu cao
tần, trong đó có tần số f mà ta mong muốn.
Trong quá trình dao động, hốc cộng hưởng sẽ tạo ở hai vách lưới của hốc điện
trường biến thiên. Khi các điện tử đi tới vách lưới vào thời điểm trên – dưới +,
các điện tử này sẽ được tăng tốc độ đi tới cực phản xạ. Do cực phản xạ mang điện
áp âm so với cathode, các điện tử sẽ bị bật ngược trở lại với vận tốc nhỏ. Những
điện tử tiếp theo khi tới vách lưới vào thời điểm trên + dưới -, sẽ bị cản và đi qua
vách lưới với vận tốc nhỏ, bị cực phản xạ đẩy trở lại với vận tốc lớn. Các điện tử
tới vách lưới vào thời điểm điện trường bằng 0 sẽ bị bật ngược trở lại với vận tốc
trung bình. Người ta chế tạo ( bằng cách thay đổi điện áp và thể tích hốc cộng
hưởng ) sao cho 3 lớp điện tử nói trên sẽ trở về hốc cộng hưởng cùng một lúc và
các điện tử này sẽ bổ sung năng lượng để duy trì tần số fk.
Ở đây người ta dùng móc ghép lấy ra tần số fk đưa sang bộ trộn. Người ta dùng
vít điều chỉnh thể tích để hộp cộng hưởng với tần số fk khi cần thay đổi lớn. Để
điều chỉnh tần số fk trong khoảng thay đổi nhỏ, người ta sẽ thay đổi điện áp đặt
vào cực phản xạ và đây chính là núm điều chỉnh TUNE trên mặt máy radar.

Ưu điểm : việc chế tạo tương đối đơn giản, dễ điều chỉnh tần số, làm viện ổn định,
kích thước nhỏ, đảm bảo công suất đủ lớn để biến đổi tần số ở dãi sóng cm.

Nhược điểm : Độ nhiễu ồn bản thân tương đối lớn.

 Diode Gunn :

97
 . Cấu tạo : là loại diode không tiếp giáp, thường dùng các loại hợp chất GeAs,
InSb, InAs … đặt bên trong hộp cộng hưởng.
. Hoạt động : Dựa trên hiện tượng Gunn : Khi có một điện trường đủ lớn đặt vào
2 đầu của 1 thanh hợp chất bán dẫn như trên ( hoàn toàn tinh khiết ) thì sẽ nhận
được trong hợp chất bán dẫn này 1 dao động siêu cao tần, kết hợp với hốc cộng
hưởng chúng ta có thể lấy được dao động siêu cao tần này ra làm dao động nội.
Để điều chỉnh tần số của bộ dao động nội, ta có thể thay đổi thể tích của hốc cộng
hưởng hoặc thay đổi điện áp dặt vào diode Gunn.
Diode Gunn thường dùng trong mạch có công suất nhỏ.
. Ưu điểm :
+ Gọn, nhẹ, dễ chế tạo, công suất tiêu thụ nhỏ.
+ Đường đặt tính tuyến tính hơn đèn Klistron.
+ Độ nhiễu ồn bản thân nhỏ.
+ Công suất phát ra đủ lớn, dãi tần làm việc rộng.
. Nhược điểm : dễ hư hỏng.

8.4.4 Bộ tự động điều chỉnh tần số:

Hiệu quả làm việc của radar phụ thuộc rất nhiều vào sự ổn định của tần số trung
tần ftt. Khi ftt thay đổi thì hệ số khuếch đại máy thu thay đổi rất lớn. Vì vậy người ta lắp
mạch tự động điều chỉnh tần số đảm bảo máy thu cộng hưởng tốt nhất.
Để điều chỉnh tần số trung tần bằng tần số trung tần chuẩn người ta điều chỉnh tần
số dao động nội. Có 2 cách : bằng tay hoặc tự động.
 Sơ đồ mạch tự động điều chỉnh tần số :

98
 . Hạn chế AFC : giảm công suất tín hiệu rồi đưa vào bộ trộn AFC.
. Trộn AFC : trộn tín hiệu từ bộ hạn chế AFC đưa sang với tần số dao động nội.
. Phân biệt tần số : kiểm tra xem tần số trung tần AFC lớn hay nhỏ hơn so với tần
số trung tần chuẩn.
. Bộ điều khiển : tạo điện áp điều khiển Uđkh đặt vào cực phản xạ của đèn Klistron.
 Hoạt động :
Khi máy phát phát sóng một phần tín hiệu sẽ qua hạn chế AFC tới bộ trộn cân bằng AFC
của mạch điểu chỉnh tần số giống hệt bộ trộn máy thu và có cùng thông số. Bộ trộn AFC
sẽ trộn tín hiệu này với tín hiệu từ bộ dao động nội đưa sang thành tín hiệu trung tần
AFC ( fttAFC ).
Khi đèn magnetron phát sóng tăng thì fttAFC sẽ giảm và ngược lại, qua mạch phân biệt
tần số cho thấy có sự thay đổi tần số so với tần số trung tần chuẩn, thay đổi thành tín
hiệu điện để đưa sang mạch điều khiển. Mạch điều khiển sẽ tác động làm cho bộ dao
động nội thay đổi sao cho tần số fk phát ra đảm bảo khi đưa sang bộ trộn máy thu trộn
với tín hiệu phản xạ trở về đạt đúng bằng tần số trung tần chuẩn.

8.4.5 Bộ khuếch đại trung tần :

Tín hiệu phản xạ về máy thu có năng lượng rất thấp. Để có đủ khả năng làm việc,
người ta khuếch đại lên để cho tín hiệu giữ nguyên hình dạng và độ dài nhưng biên độ
lớn lên rất nhiều, với năng lượng lớn hơn.
Tùy từng loại radar mà bộ khuếch đại trung tần sử dụng đèn điện tử hay bán dẫn, bố trí
số tầng khuếch đại nhiều hay ít, hệ số khuếch đại lớn hay nhỏ. Thông thường điện áp ra
khỏi tầng khuếch đại cỡ 1 ÷ 1.5 v. Khi sử dụng nhiều tầng khuếch đại thì hệ số khuếch
đại bằng tích các hệ số khuếch đại của từng tầng. Ta có thể thay đổi hệ số này qua nút
điều chỉnh GAIN bố trí ở mặt máy và trong máy thu.
Thông thường khuếch đại trung tần được thiết kê để khuếch đại ở tần số 60 Mhz, tuy
nhiên cũng có loại ở tần số 35 Mhz, 40 Mhz …
99
Số lượng và hệ số khuếch đại được thiết kế sao cho :
. Hệ số khuếch đại lớn, khộng bị méo và có thể điều chỉnh theo thời gian.
. Thay đổi được dãi thông cho xung ngắn và dài khác nhau.
. Tránh được nhiễu tạp âm, giảm được độ ồn, tăng được độ nhạy máy thu.

8.4.6 Bộ tách sóng :

Tín hiệu phản xạ, qua khuếch đại trung tần có tần số cao, để đưa tới ống phóng tia điện
tử phải tách xung thị tần ra. Muốn vậy dùng mạch tách sóng tách xung thị tần khỏi xung
cao tần.
Bộ tách sóng có 2 loại : tách sóng cả chu kỳ và nửa chu kỳ. Nó có cấu tạo đơn giản gồm
tụ điện C1 đóng vai trò bộ lọc xung cao tần, tụ điện C2 lấy xung thị tần, diode ( hoặc
đèn điện tử ) tách sóng và điện trở để thoát thành phần 1 chiều.

Dao động nằm trong đường bao không gây sụt áp khi qua tụ C1 ( Uc = Ic * Xc << ) còn
thành phần đường bao không qua C mà qua R, gây trên R một sụt áp và ta lấy ra được
tín hiệu xung ảnh ( là những xung vuông có biên độ như nhau ).

8.4.7 Mạch khử nhiễu giáng thủy FTC ( Fast Time Constant ) :
Khi có mưa, tuyết… ; các hạt này nhỏ nhưng dày và liên tục nên nó cũng phản xạ lại
đáng kể sóng radar. Sóng phản xạ này tạo nên nhiễu giáng thủy mà thông thường nhất là
nhiễu mưa. Nó có tính chất là gây nhiễu xung quanh các mục tiêu và mang tính chất là
hằng số. Nhiễu giáng thủy làm chập ảnh các mục tiêu gần nhau, đặc biệt khi tàu chạy
ven bờ thường bị chập ảnh với bờ.
Để khử nhiễu mưa ( mang tính chất hằng số ) ta dùng mạch vi phân ( U r = duv/dt ) kết
hợp với mạch lọc để loại ảnh do nhiễu này gây nên.

100
Cấu tạo của mạch đơn giản gồm 1 tụ điện biến dung để có thể thay đổi hệ số vi phân, 1
điện trở và 1 diode tách phần xung âm hay dương.
Tín hiệu từ khuếch đại trung tần gồm tín hiệu của cả mục tiêu và nhiễu, sau khi qua mạch
khử nhiễu mưa ( giáng thủy ) sẽ tách được nhiễu ra và đưa tín hiệu mục tiêu sang khuếch
đại xung ảnh.
Mạch vi phân còn có tác dụng tăng độ phân giải của các mục tiêu nhỏ ở gần nhau.

8.4.8 Mạch khử nhiễu biển ( Sensitivity Time Control ):

Khi mặt biển có sóng mà sử dụng radar ở thang tầm gần, ta thấy trên màn ảnh vùng xung
quanh tâm tia quét bị lóa sáng do ảnh phản xạ rất mạnh của sóng biển vùng xung quanh
tàu gây nên, làm cho ảnh của các mục tiêu nhỏ nằm trong khu vực đó không thể hoặc rất
khó phát hiện. Hơn nữa các mục tiêu xa nằm gần biên màn hình bị mờ khó phát hiện.
Để khắc phục người ta lắp mạch khử nhiễu biển, thực chất là mạch điều chỉnh độ khuếch
đại theo tầm xa: mục tiêu gần khuếch đại ít, mục tiêu xa khuếch đại nhiều, bằng cách tạo
ra 1 điện áp giảm dần theo hàm mũ, đặt vào bộ khuếch đại trung tần. Để điều chỉnh trên

101
mặt máy có lắp núm điều chỉnh STC, điều chỉnh mức độ khử nhiễu biển cho phù hợp
với trạng thái mặt biển.

8.4.9 Mạch khuếch đại xung ảnh :

Mạch khuếch đại xung ảnh có nhiệm vụ khuếch đại tín hiệu xung thị tần của mục tiêu để
tín hiệu xung thị tần có đủ độ lớn hiện lên màn hình.
102
Mạch khuếch đại gồm 1 hoặc vài tầng, không đòi hỏi hệ số khuếch đại cao song dãi lọt
phải đủ lớn để tránh méo tín hiệu. Tùy theo phương pháp đưa xung ảnh vào ống phóng
tia điện tử mà người ta bố trí mạch sao cho ra khỏi mạch khuếch đại xung ảnh sẽ là xung
âm hay dương. Thông thường tín hiệu được đưa đến cathode nên thường là xung âm.
Mạch này tùy radar mà có thể dùng khuếch đại điện tử hay bán dẫn.

8.5 Khối chỉ báo:

Máy chỉ báo đặt ở buồng lái, là thiết bị đầu cuối của radar thể hiện mọi thông tin
cần thiết và đặt toàn bộ các núm nút điều khiển. Người sử dụng trực tiếp điều khiển trạm
radar lấy các thông số mục tiêu cần thiết. Máy chỉ báo cho 2 thông số chính của mục tiêu
là khoảng cách và góc. Máy chỉ báo có các loại: chỉ báo chuyển động tương đối, chỉ báo
chuyển động thật, radar + ARPA.
Các yêu cầu với máy chỉ báo:
- Gọn nhẹ
- Tiêu hao năng lượng ít
- Độ bền cơ học cao
- Các chỉ tiêu kỹ thuật đáp ứng
- Khả năng tự động lớn
- Có các núm nút điều khiển với chức năng mở rộng
- Độ phân giải cao, cho ảnh rõ.
- Các vòng cự li phải được điều chỉnh chính xác
- Độ nhạy thích hợp.
Sơ đồ khối (phần chính là ống phóng tia điện tử)

103
 cao aùp

Taïo xung treã giaõn taïo queùt K/ñaïi maïch

xung queùt Anten
khôûi ñoäng coá ñònh queùt troøn

FOCUS

treã hoäi tuï

taïo daáu daäp queùt
bieán ñoåi RR cöï li nghòch CENTER
coá ñònh CONTRAST chænh
taâm
BRILLIANCE
taïo daáu K/ñaïi taêng
cöï li
di ñoäng xung aûnh saùng

VRM Control taïo SHM

VRM Brilliance MT daáu muõi

8.5.1 Cơ cấu đo cự li :
Đo cự li tới mục tiêu là đo khoảng cách tỉ lệ ở màn hình từ tâm tia quét đến ảnh mục
tiêu. Thường để đo cự li người ta thiết kế cơ cấu đo bằng vòng cự li cố định và di động.
. Đo bằng vòng cự ly di động : Đưa một xung vuông dương có thể di chuyễn được
trên đường quét, khi tia quét quay ta được một vòng tròn. Vòng tròn này có thể
thay đổi được bán kính. Việc thay đổi bán kính vòng tròn do một nút điều khiển
trên mặt máy, quay nút thì bán kính vòng tròn thay đổi đồng thời làm làm thay
đổi giá trị của đèn điện tử chỉ thị khoảng cách tên đồng hồ chỉ báo, tương ứng với
khoảng cách ngoài thực địa. Muốn đo khoảng cách ta điều chỉnh cho vòng tròn
này tiếp xúc với mục tiêu và đọc giá trị trên đồng hồ.
. Đo bằng vòng cự ly cố định : có 2 cách
+ Cách 1 : người ta vạch trên một tấm mica những vòng tròn đồng tâm hoặc
những đường thẳng song song để đo khoảng cách bằng nội suy. Tâm của tấm
mica được đặt trùng với tâm tia quét của màn hình.
+ Cách 2 : đưa các xung dương cách đều nhau lên tia quét, khi tia quét quay
sẽ tạo thành những vòng tròn đồng tâm cách đều nhau để có thể nội suy ra cự
ly.
Ngoài ra ở các radar mới ngày nay trên màn hình người ta còn tạo ra con trỏ có thể sử
dụng để đo khoảng cách đến các mục tiêu.

8.5.2 Cơ cấu đo hướng :

Người ta bố trí thước đo độ( còn gọi là vòng khắc độ hoặc vòng phương vị ) ở mép màn
ảnh. Thước đo cố định ( vòng khắc độ cố định hoặc vòng phương vị cố định ) cho ta góc
mạn ( hay còn gọi là phương vị tương đối ), thước di động ( vòng khắc độ di động hoặc
vòng phương vị đi động ) dùng đo phương vị. Tùy loại radar mà người ta bố trí 1 hoặc
cả 2 loại trên.

104
Ở màn hình radar người ta bố trí thước ngắm cơ khí ( thước song song ) hay điện tử (
đường phương vị điện tử – EBL ), chúng xoay được nhờ nút điều khiển. Khi muốn đo
hướng đến mục tiêu ta xoay thước ngắm lên mục tiêu và đọc giá trị ở thước đo độ hoặc
các đồng hồ chỉ thị.
Ngoài ra cũng giống như đo khoảng cách, ở các radar mới nhười ta cũng có thể sử dụng
con trỏ để xác định gía trị này.

8.5.3 Ống phóng tia điện tử

Ống phóng tia điện tử có nhiệm vụ biến tín hiệu điện thành tín hiệu ánh sáng quan sát
được trên màn hình.
Cấu tạo :
Maøn
• Cathode K Cuoän hoäi tuï X X
huyønh
quang
• Cực điều chế M Nguoàn
cao aùp
• Anode A1 có dạng trụ
K M A1
Y Y
• Anode A2 là màn than dẫn điện, nối Cuoän gaây leäch
với nguồn cao áp.
• Cuộn dây hội tụ để hội tụ tia điện tử.
• Cuộn dây gây lệch XX, YY có 2 loại là cố định hay quay, nhiệm vụ quay tia
quét.
• Màn huỳnh quang phát sáng khi điện tử đập vào và giữ lại 1 thời gian.
• Điện áp nung khoảng 6 – 12 v
• Đường kính CRT thường khoảng 10 ÷ 16”

8.5.4 Bộ tạo xung khởi động :

Bộ tạo xung khởi động có nhiệm vụ điều khiển toàn bộ trạm radar hoạt động đồng bộ
với nhau, đảm bảo các khối quan hệ thời gian chặt chẽ với nhau.
Thông thường là bộ blocking tự kích thích tạo xung khởi động từ những dao động hình
vuông hoặc trực tiếp từ nguồn nuôi trạm radar.
Xét mạch điện blocking :

105
 Khi
cung cấp nguồn điện Ea, đèn sẽ hoạt động. Trong cuộn 2 sẽ có dòng ia chạy qua. Do được
ghép từ với nhau, cuộn 2 sẽ cảm ứng sang cuộn 1 & 3. Trên cuộn 1 sinh ra 1 suất điện
động. Người ta thiết kế sao cho đầu dương của cuộn này đặt vào lưới của đèn, đầu âm
đặt vào cathode. Khi đó đèn hoạt động rất mạnh, dòng ia tăng đột ngột. Lúc này ở cuộn
3 ta cũng lấy ra được một điện áp tăng.
Đồng thời khi đèn hoạt động thì sẽ có dòng lưới ig chạy qua đèn : từ đầu + của cuộn 1
qua tụ C, qua đèn rồi về đầu -. Dòng lưới sẽ nạp điện cho tụ, đầu âm của tụ đặt vào lưới
của đèn.
Khi đó có 2 điện áp đặt vào lưới của đèn : + do cuộn 1 tạo ra và – do tụ C đặt vào. Tới
lúc nào đó điện áp – sẽ lớn hơn điện áp + làm cho điện áp lưới giảm đến giá trị tới hạn
và đèn khóa. Vì thế dòng ia mất, điện áp cảm ứng sang cuộn 3 giảm đột ngột. Đồng thời
khi đó dòng ig mất, tụ C phóng điện qua cuộn 1 & Rg. Tới 1 lúc nào đó điện áp + đặt vào
lưới của đèn lại lớn hơn điện áp -, đèn lại hoạt động tiếp tục qúa trình tiếp theo.

8.5.5 Bộ gây trễ :

Bộ gây trễ ( bộ trễ xung ) có nhiệm vụ đưa xung khởi động tới các mạch có yêu cầu xung
khởi động ở những khoảng thời gian khác nhau.
Có 2 phương pháp tạo trễ :
1. Tạo trễ điện tử :

106
Xung khởi động kích thích tạo xung vuông nhằm tạo ra xung vuông âm, sau đó đưa qua
mạch vi phân và mạch xén. Bằng cách đó ta có khoảng thời gian chênh lệch giữa xung
vào và ra là ∆t. Giá trị này có thể thay đổi được nhờ độ dài của xung vuông.
2. Tạo trễ theo phương pháp dùng đường dây gây trễ:
Đường dây gây trễ gồn các mắt xích LC liên kết với nhau. Tín hiệu qua bộ này sẽ chậm
đi khoảng thời gian cần thiết thích hợp cho từng khối.
Thời gian trễ xác định theo công thức :
∆t = n L * C
Trong đó : n : số mắt xích LC

8.5.6 Mạch tạo quét :

Mạch tạo quét có nhiệm vụ đưa 1 điện áp có dạng xung răng cưa biến thiên tuyến
tính theo thời gian vào cuộn gây lệch làm tia điện tử chạy từ tâm ra biên tương ứng với
việc xung siêu cao tần đi thám sát mục tiêu rồi phản xạ trở về. Mạch này chính là thước
đo thời gian. Để radar có nhiều thang tầm xa, người ta thiết kế bộ tạo quét có xung răng
cưa có độ dài khác nhau tương ứng từng thang tầm xa. Là mạch đo thời gian nên nó phải
quét từ khi xung thám sát mục tiêu rời anten, việc này do xung điều khiển làm đồng bộ
phát và quét. Để tạo xung răng cưa người ta dựa vào đường đặc tính nạp điện cho tụ, nó
là đường tuyến tính nên đảm bảo tia điện tử chạy đều.
Mạch tạo quét có yêu cầu là đường dặc tính của điện áp phải thẳng và thời gian quét
nghịch của tia quét phải nhỏ. Khi tụ điện tích điện thì tia điện tử cũng bắt đầu dịch chuyển
từ tâm.
 Nguyên lý hoạt động của sơ đồ :

107
 Khi
cung cấp nguồn điện +Ea cho mạch đồng thời chưa có xung khởi động tới, do có điện áp
dương qua Rg đặt vào lưới của đèn nên đèn hoạt động rất mạnh.
Khhi có xung âm ( rộng bằng đường quét ) đưa tới đặt điện áp âm vào giữa lưới và
cathode, đèn bị khóa. Khi đó dòng điện từ Ea qua Ra, C1 về đất nạp điện cho tụ. Điện áp
lấy ra trên tụ C sẽ tăng dần theo thời gian. Người ta thiết kế Ra và C sao cho điện áp này
là tuyến tính. Điện áp này sẽ được đưa qua khuếch đại để đặt vào cuộn lái tia. Khi xung
khởi động mất đèn lại hoạt động rất mạnh, tụ sẽ phóng điện. Thời gian phóng nhỏ tương
ứng lúc radar phát xung.
Khóa K ở đây thay đổi điện dung tụ điện ( C1, C2, C3…) để thay đổi thời gian thu xung.
Vì vậy khóa K chính là thang tầm xa trên máy.

8.5.7 Mạch khuếch đại quét :

Xung răng cưa từ bộ tạo quét có năng lượng yếu không điều khiển được tia điện tử nên
phải được đưa qua bộ khuếch đại quét. Sau khi qua bộ này xung răng cưa có biên độ lớn
hơn rất nhiều, đủ năng lượng để điều khiển tia điện tử. Nó được đưa tới cuộn gây lệch.
Mạch này dùng bán dẫn hay điện tử.

8.5.8 Mạch tạo quét tròn :

Nhiệm vụ của mạch tạo quét tròn là làm cho tia quét trên màn ảnh quay đồng bộ, đồng
pha với anten, đảm bảo khi anten quay được góc  so với mũi tàu thì tia quét cũng quay
góc  so với dấu mũi tàu để mục tiêu hiện đúng góc so với thực tế. Để quay tia quét
người ta dùng các sensin làm quay cuộn gây lệch hay tạo từ trường quay để quay tia điện
tử. Quay cuộn gây lệch gọi là phương pháp cơ, tạo từ trường quay là phương pháp điện.
 Phương pháp cơ ( cuộn gây lệch di động ) :

108
 Thời
điểm ban đầu, do được cấu tạo như nhau và làm đồng pha, hai motor quay hệ thống
truyền bánh răng làm anten và cuộn lái tia quay đồng bộ đồng pha với nhau. Khi đó rotor
của 2 sensin quay đồng pha vớn nhau, các sensin cân bằng nên không có dòng trong
rotor sensin thu.
Nếu vì lý do bên ngoài tác động, motor lai anten quay nhanh lên ( hoặc chậm đi), 2 sensin
quay với tốc độ khác nhau làm cho 2 sensin không còn cân bằng, sinh ra dòng trong
sensin thu. Dòng này qua khuếch đại phù trợ, đến motor lai cuộn lài tia làm tăng ( hoặc
giảm ) tốc độ để đạt bằng với motor lai anten. Mạch sensin trở lại cân bằng.
 Phương pháp điện ( cuộn gây lệch cố định ) :

Cuộn gây lệch gồn 3 cuộn dây đặt cố định lệch nhau 1200.
Tín hiệu từ bộ tạo quét được đưa tới khuếch đâi quét, sau đó đưa tới bộ phân giải quét.
Đây là bộ vi xử lý. Từ bộ phân giải quét này tín hiệu sẽ được đưa đến motor lai anten,
cũng như đưa tới 3 cuộn dây của cuộn gây lệch để tạo ra từ trường xoay ở cuộn này.
Việc đồng bộ đồng pha giữa anten và từ trường quay ở cuộn gây lệch do bộ phân giải
quét đảm nhiệm.

8.5.9 Mạch tạo dấu cự li cố định :

Nhiệm vụ của mạch tạo dấu cự ly cố định là tạo ra các xung vuông cách đều nhau rãi
trên tia quét để đưa vào cathode ống phóng tia điện tử. Khi tia quét quay sẽ tạo thành các
vòng sáng cố định đồng tâm cách đều nhau trên màn ảnh.

109
 Sơ đồ khối :

Bộ
tạo dao động hình sine tạo ra dao động với số chu kỳ tương ứng với số vòng cự ly cố
định mong muốn treên màn ảnh. Khi qua bộ hạn chế sẽ cắt phần âm, lấy phần dương đưa
sang bộ vi phân. Bộ này có nhiệm vụ bóp hẹp giản đồ phát và làm cho khoảng cách giữa
mỗi xung tương ứng với thời gian xung đi được trong một khoảng cách D. Bộ dao động
nghẹt blocking, tương ứng với 1 xung điện áp đưa từ bộ vi phân sang, sẽ tạo ra 1 xung
vuông dương. Tín hiệu này khi đưa qua khuếch đại xung ảnh sẽ được khuếch đại cũng
như đảo chiều xung để đưa tới cathode. Để có được sự đồng bộ, bộ này sẽ hoạt động
trong sự kiềm chế của xung khởi động.

8.5.10 Mạch tạo dấu cự li di động :

Nhiệm vụ của mạch tạo dấu cự ly di động là tạo ra xung dương di chuyển được trên
đường quét và đồng bộ với đồng hồ chỉ thị khoảng cách. Khi tia quét quay ta có được
vòng tròn bán kính thay đổi được. Thay đổi bán kính vòng tròn kết hợp với chỉ thị khoảng
cách ta có thể xác định khoảng cách đến mục tiêu 1 cách chính xác.
Để tạo được xung dương có thể di chuyển trên đường quét cần phải tạo được dao động
hình sine có pha thay đổi được theo thời gian. Để làm được việc đó người ta thực hiện
như sau :

Hai cuộn dây A và B ( gọi là stator ) được đặt vuông góc với nhau. Cuộn C ( gọi là
rotor ) đặt trong lòng 2 cuôn A & B, hợp với trục cuôn A một góc là . Cuộn A & B mắc
nối tiếp và mắc nối tiếp với cuôn thứ cấp của biến áp T. Cuộn sơ cấp của biến áp T được
mắc với nguồn dao động tần số f.

110
Điều chỉnh tụ C cho cộng hưởng với tần số f. Khi đó dòng điện qua A & B lệch pha nhau
900 (do trục A & B vuông góc với nhau ). Giả sử gọi dòng điện chạy trong cuộn A là :
iA = IA sint
Dòng điện chạy trong cuộn B sẽ là :
iB = IB cost
Hai dòng điện này chạy trong cuộn A & B sẽ cảm ứng sang cuộn C các suất điện động
EA và EB. Vì cuộn C đặt lệch trục so với cuộn A một góc , ta có :
EA = - sin diA/dt = - sin. IA  cost
EB = - cos diB/dt = + cos. IB  sint
Suất điện động tổng cộng trên C sẽ là :
Ura = EA + EB
= - sin. IA  cost + cos. IB  sint
Điều chỉnh điện dung tụ C và R sao cho dòng IA = IB = I, ta có :
Ura =  I  (sint cos - cost sin )
=  I  sin(t -  )
Vậy ở đầu ra cuộn C ta đã tạo được 1 dao động có thể thay đổi được pha theo thời gian,
phụ thuộc vào góc lệch .
Xung khởi động ở đây được đưa qua điện trở R1 để khống chế mạch hoạt động trong thời
gian nhất định.
.
8.5.11 Mạch tạo dấu mũi tàu :
Tạo vệt sáng đánh dấu hướng mũi tàu để thuận tiện quan sát theo dõi mục tiêu. Việc này
được thực hiện bởi xung điện áp dương hay âm đưa vào cực điều chế hay cathode ống
phóng tia điện tử làm tia điện tử mạnh lên thành 1 vệt sáng khi anten quay qua hướng
mũi tàu. Cường độ sáng dấu mũi tàu có thể điểu chỉnh bằng nút điều khiển trên mặt chỉ
báo, thực chất là chỉnh xung điện áp.
 Mạch tạo dấu mũi tàu :

111
Khi tiếp điểm K hở ( búp phát anten chưa chụp vào mặt phẳng trục dọc tàu), dòng điện
lưới ig sẽ tích điện cho tụ C có dấu như hình vẽ. Do có điện áp qua Rg đặt vào lưới của
đèn nên dòng điện chạy qua đèn rất lớn → điện thế ở anode sẽ sụt xuống = Uamin  0.
Khi búp phát chụp vào mặt phẳng trục dọc tàu, do motor lai M quay đồng bộ đồng pha
với anten cho nên lúc này tiếp điểm K được đóng lại. Khi đó đầu dương của tụ C được
nối đất ( hay cũng chính là cathode của đèn ), còn đầu âm của tụ C được đặt vào lưới của
đèn làm cho đèn ngưng hoạt động. Điện thế của anode sẽ tăng từ Uamin → Ea.
Tóm lại, tại thời điểm búp phát trùng mặt phẳng trục dọc tàu, trên anode của de9èn ta
lấy được một xung điện áp dương đưa đến bộ khuếch đại xung ảnh rồi từ đó đưa vào
cathode của CRT. Lúc đó trên màn hình radar sẽ có 1 vệt sáng từ tâm tia quét chạy ra
biên màn hình đánh dấu hướng mũi tàu ( SHM ).
 Chú ý :
. Khi muốn kiểm tra xem dưới SHM có mục tiêu nhỏ nào lẫn trong đó không, ta
tắt tạm thời dấu mũi tàu (nếu là núm vặn : vặn sang hết trái và giữ, nếu là nút ấn
: ấn và giữ ).
. Người ta cũng sử dụng diode quang để tạo dấu mũi tàu : ở khối quét người ta đặt
diode quang ở về phía mũi tàu. Bên trên có 1 bộ phận xoay theo anten có khoét
1 rãnh. Khi rãnh này quay qua diode quang ( anten quay về hướng mũi tàu ), diode
sẽ phát tín hiệu đưa vào CRT để thể hiện dấu mũi tàu.
. Khi SHM lệch khỏi 00 của vòng khắc độ cố định, ta điều chỉnh bánh răng lai
anten ở trên khối quét bằng 1 vít lục lăng dịch theo chiều ngược lại sao cho vệt
sáng dừng lại ở vạch 00 độ là được.

112
CHƯƠNG 9 CÁC CHẾ ĐỘ ĐỊNH HƯỚNG VÀ CHUYỂN ĐỘNG CỦA
RADAR

9.1 Các chế độ chỉ hướng:

9.1.1 Chế độ chỉ hướng mũi tàu (HEAD UP):

Trên màn ảnh radar, dấu mũi tàu SHM luôn cố định tại vạch 00 của vòng khắc độ
cố định. Khi tàu quay trở, SHM vẫn đứng yên, ảnh các mục tiêu cố định sẽ quay ngược
huớng quay trở của tàu.
Ưu điểm: sự phân bố của ảnh các mục tiêu trên màn hình giống thực tế hiện trường
khi nhìn từ buồng lái trên tàu về phía mũi nên thường sử dụng khi điều động tàu, khi
ra vào luồng hay hành hải ở nơi đông tàu thuyền qua lại.
Khuyết điểm:
- Khi tàu quay trở, ảnh các mục tiêu quay trở theo chiều ngược lại tạo các vệt
nhòe trên màn hình, làm khó quan sát, không xác định được các mục tiêu gần
nhau, đo thiếu chính xác.
- Không cho biết hướng thật 1 cách trực quan.
- Chỉ đo được góc mạn ( phương vị tương đối ) của mục tiêu. Muốn xác định
được phương vị của mục tiêu phải lấy giá trị góc mạn cộng hướng đi, hoặc ở
một số radar có thể kết hợp việc sử dụng vòng phương vị di động.

9.1.2 Chế độ chỉ hướng bắc thật (NORTH UP):

Ở chế độ này radar phải nối với la bàn. Vạch dấu mũi tàu trên màn ảnh sẽ lệch đi
1 góc so với điểm 00 đúng bằng hướng đi thực tế của tàu (dấu mũi tàu cùng toàn bộ màn
ảnh xoay đi 1 góc đúng bằng hướng chạy tàu). Khi đó ta đọc góc kẹp giữa vạch 0 0 và
đường ngắm qua ảnh mục tiêu sẽ cho ta biết phương vị của nó. Khi tàu quay trở, SHM
quay theo, luôn đảm bảo chỉ báo đúng hướng thực tế của tàu, ảnh các mục tiêu cố định
sẽ cố định.
Ưu điểm:
- Anh các mục tiêu cố định giữ nguyên khi tàu quay trở nên màn ảnh không bị
nhòe, dễ quan sát, xác định vị trí chính xác.
- Quang cảnh trên màn hình radar giống trên hải đồ. Thường được dùng khi
hành hải xa bờ hay khi dùng xác định vị trí tàu làm người quan sát dễ nhận
mục tiêu hơn.
Khuyết điểm:
- Màn ảnh xoay đi 1 góc đúng bằng hướng chạy tàu nên dễ gây cảm giác sai
nhất là khi chạy hướng Nam.

113
 - Quang cảnh thực tế phía trước mũi tàu và màn hình khác nhau, không dùng
để ra vào luồng.

9.1.3 Chế độ chỉ hướng lái tàu: COURSE UP

Chế độ là chế độ mà trong đó màn hình được cài đặt ở 1 hướng nào đó, thường là
hướng chạy tàu. Vì thế khi quan sát trên màn hình ta thấy chế độ này tương tự chế độ
chỉ hướng mũi tàu, chỉ khác là vạch dấu mũi tàu sẽ dao động khi tàu bị đảo hướng quanh.
Ưu điểm : tương tự như chế độ hướng mũi tàu. Ngoài ra, khi tàu quay trở, vì dấu
mũi tàu quay còn các mục tiêu đứng yên nên màn ảnh không bị nhòe.
Chú ý : ở chế độ này khi tàu thay đổi hướng ở góc lớn, ta phải cài đặt lại hướng
cho màn hình.

9.2 Chế độ chỉ báo chuyển động trên màn hình radar:

9.2.1 Chế độ chuyển động tương đối

Ở chế độ này, vị trí tàu ta, tâm tia quét luôn cố định tại một điểm trên màn hình.
Các mục tiêu trên màn ảnh sẽ chuyển động với hướng và tốc độ tương đối so với tàu ta.
Các radar hiện nay hầu hết đều có chức năng dịch tâm tia quét đến các vị trị tùy
ý trên màn hình. Khi đó có thể mở rộng tầm quan sát về một phía nào đó mà không cần
tăng thang tầm xa.
9.2.2 Chế độ chuyển động thật
Radar có màn ảnh chỉ báo chuyển động thật là radar có màn ảnh thể hiện ảnh của
mục tiêu đúng với thực tế của nó ngoài hiện trường nghĩa là các mục tiêu chuyển động
thì ảnh của chúng cũng chuyển động với hướng và tốc độ tương ứng, các mục tiêu cố
định sẽ đứng yên. Tàu ta (tâm tia quét) cũng chuyển động tương ứng hướng và tốc độ
ngoài thực tế.
Về mặt cấu tạo, radar chỉ báo chuyển động thật chỉ khác với radar chuyển động
tương đối ở cơ cấu chỉ báo chuyển động thật. Cơ cấu này có nhiệm vụ nhận tín hiệu tốc
độ từ tốc độ kế hay đặt bằng tay và tín hiệu hướng đi từ la bàn con quay (hay nhận 2 loại
tín hiệu này từ GPS). Sau đó nó sẽ phân tích, biến đổi các tín hiệu này thành các tín hiệu
đưa vào các cuộn dây gây lệch để tạo ra từ trường điều khiển tâm quét. Do đó ảnh của
các mục tiêu di chuyển tương ứng ngoài thực tế. Căn cứ sự di chuyển ảnh các mục tiêu
trên màn hình ta có hướng đi và vận tốc thực tế của nó.
Một số chú ý khi sử dụng chế độ này:
- Radar chỉ báo chuyển động thật đòi hỏi phải có 1 lớp dư huy tốt hơn radar
thường và nên hoạt động ở thang tầm gần (< 24 nm).
- Radar chỉ báo chuyển động thật bao giờ cũng có chế độ chỉ báo tương đối. Vì
thế khi hoạt động ở chế độ nào chuyển công tắc về nơi tương ứng.
114
 - Trước khi đưa về chế độ chỉ báo chuyển động thật, phải đưa tín hiệu tốc độ
và hướng đi vào radar. Tín hiệu hướng đi phải nối trực tiếp từ la bàn, tín hiệu
tốc độ có thể nhập bằng tay.
- Thường ta đặt vị trí tàu ở cách biên 1/3 bán kính và cho dấu mũi tàu đi qua
tâm màn ảnh để tăng khả năng quan sát ở phía trước và thời gian đặt lại vị
trí tàu sẽ lâu hơn. Khi tới bên kia cách 1/3 bán kính thì phải đặt lại vị trí tàu,
nếu không đặt lại, radar sẽ tự động chuyển về chế độ chuyển động tương đối
(vị trí tàu ta ở tâm màn hình)
- Việc đo khoảng cách cũng sử dụng các vòng cự li bình thường vì tâm các vòng
cự li đó là tàu ta. Do đó chúng có thể chỉ là 1 cung tròn. Việc đo hướng không
thể dùng thước cơ khí mà phải dùng tia điện tử, ta chỉ cần xoay tia điện tử qua
mục tiêu, cơ cấu chỉ báo cho ta biết hướng mục tiêu.

Ở loại rada này có nút ZERO SPEED. Khi dùng nút này, ta dừng màn ảnh radar.
Sử dụng khi đo đạc tới mục tiêu, hay cần quan sát kỹ hiện trạng quang cảnh màn hình
lúc đó.

115
CHƯƠNG 10 NGUYÊN LÝ HOẠT ĐỘNG CỦA THIẾT BỊ ARPA

10.1 Tổng quan:

ARPA, Automatic Radar Plotting Aid, là một thiết bị hổ trợ cho việc quan sát và
đồ giải các mục tiêu thu nhận được của radar.
Nhiều phương tiện sẵn có trợ giúp người quan sát lấy dữ liệu ra từ màn hình radar cho
mục đích theo dõi nhưng chỉ những phương tiện mà phù hợp với qui định của IMO về
ARPA mới được gọi là thiết bị ARPA.
ARPA được chế tạo để cung cấp cho sĩ quan trực ca bức tranh toàn cảnh về tình
huống xung quanh tàu ông ta. Tình huống được phản ảnh trên màn hình ARPA chỉ ra
khả năng mà tàu quan sát có thể phải điều động để tình huống trở nên tốt hơn. Mục đích
của hệ thống ARPA là giúp đỡ các sĩ quan trực ca trong việc phân tích các mối tương
quan giữa tàu ông ta và các tàu khác ở xung quanh. Từ đó người sĩ quan sẽ không phải
mất nhiều thời gian cho việc thu nhập dữ liệu, thao tác mà chỉ tập trung vào việc suy xét
để cho ra quyết định điều động và áp dụng các qui tắc tránh va. Đặc trưng then chốt của
ARPA là khả năng cho phương án điều động thử và kiểm tra kết quả trước khi thực sự
thay đổi hướng đi và/hoặc tốc độ. So sánh với phương pháp đồ giải radar bằng tay chúng
ta thấy sự tiện lợi của ARPA về thời gian và sự đầy đủ thông tin cho quyết định điều
động.
Ngoài ra ARPA còn có các chức năng mở rộng đáng lưu ý:
• Mở rộng chức năng báo động và cảnh báo như:
− Báo động mất tín hiệu cảm biến vào.
− Trực neo.
− Báo động theo dõi mục tiêu.
− Báo lỗi hoặc hư hỏng.
− Thời gian trễ của điều động.
− Báo động giới hạn an toàn.
− Báo động thử.
• Tuyến đường hàng hải (navlines) và bản đồ (map).
• Điểm nguy cơ va chạm PPC – Potential Point of Collision.
• Vùng nguy hiểm dự tính PAD – Predicted Area of Dangerous.
• Vùng quạt nguy hiểm SOD – Sector Of Dangerous.
• Vùng quạt ưu tiên SOP – Sector Of Preference...
Tuy nhiên ARPA không thể thay thế được cho con người và tàu có trang bị ARPA
cũng không phải hoàn toàn tránh được va chạm trên biển. Dù tiện ích đến đêu đi chăng
nữa thì ARPA vẫn có những nhược điểm mà người sử dụng cần quan tâm.
116
Trong xử lí dữ liệu :
− Chế độ thu nhận tự động còn phụ thuộc vào độ nhạy của mạch phát hiện.
Nếu mạch phát hiện được đặt quá cao sẽ thu nhận tín hiệu nhiễu, dẫn đến các
báo động giả, trong khi nếu giảm độ nhạy các mục tiêu phản hồi kém có thể tránh
khỏi sự phát hiện.
− Nếu mục tiêu điều động sẽ gây khó khăn cho quá trình theo dõi bởi vì trong
thời gian mục tiêu điều động cổng theo dõi rất khó xác định vị trí dự tính kế tiếp
của mục tiêu.
− Nếu tàu quan sát điều động thì hướng và tốc độ của vết tương đối của mục
tiêu sẽ thay đổi, gây khó khăn cho việc tích lũy vết tương đối. Do đó làm cho việc
tích lũy vết tương đối không ổn định.
− Quá trình tính toán xử lí tự động rất phức tạp gây không ít khá khăn cho
người thiết kế chế tạo.
Trong tính toán hình học dữ liệu : ARPA thể hiện dưới dạng vector, kí tự và dạng đồ
họa. Độ chính xác phụ thuộc vào việc giải tam giác vector OWA. Tuy nhiên việc giải
tam giác vector rất phức tạp và dữ liệu tính toán phục thuộc vào độ chính xác của dữ liệu
nhập. Nếu dữ liệu nhập có sai số lớn thì sẽ ảnh hưởng nghiêm trọng đến dữ liệu của
ARPA.
Trong hiển thị thông tin : ARPA hiển thị thông tin ở các dạng sau:
Dạng hình vẽ, đồ họa Dạng kí tự
- Vector - Khoảng cách mục tiêu
- PPC, PAD - Phương vị mục tiêu
- Điểm đã qua - CPA, TCPA
- Dấu hiệu chỉ báo mục tiêu - Hướng thật, tốc độ thật của mục tiêu
- Dấu hiệu cảnh báo, báo động - Khoảng cách cắt mũi-BCR, thời
- Các dấu hiệu khác gian đến điểm cắt mũi-BCT
Nếu số lượng mục tiêu theo dõi quá nhiều sẽ gây nhiễu ARPA và gây khó khăn
cho việc quan sát màn hình. Hiển thị thông tin bằng hình vẽ có thể gây nhầm lẫn do
người quan sát thiếu kinh nghiệm, thiếu kiến thức hiểu biết hoặc do ngẫu nhiên.
Ngoài ra nó còn chịu ảnh hưởng của dữ liệu nhập hướng và tốc độ từ LBCQ và
tốc độ kế. Khả năng xử lí dữ liệu phụ thuộc phần lớn vào cấu trúc, tốc độ xử lí, dung
lượng của bộ xử lí và bộ nhớ. Thông tin hiển thị còn phụ thuộc vào loại màn hình, độ
phân giải, khả năng lưu ảnh, màu thể hiện... của màn hình. chương trình viết cho ARPA
(phần mềm) có thể sinh ra các lỗi kĩ thuật như : hiện tượng mục tiêu đổi chỗ, mất mục
tiêu.
Về mặt kích thước ARPA có nhiều kích thước phù hợp với nhiều loại tàu thuyền
khác nhau nhưng không cồng kềnh. Giao diện ngoại vi rất thuận tiện cho người sử dụng.

117
Tuổi thọ của thiết bị ARPA đều đã được các nhà chế tạo tính toán sẵn nhưng còn tùy
thuộc vào cách sử dụng và bảo quản của người sử dụng.
Tóm lại, bên cạnh những lợi ích thiết thực ARPA còn có những nhược điểm gây
ảnh hưởng đến việc phòng tránh va chạm trên biển, đặc biệt là yêu tố con người. Tuy
nhiên các vấn đề đó có thể hạn chế và khác phục được. Vì vậy, thuyền trưởng và người
sĩ quan hàng hải cần phải có những kiến thức và sự hiểu biết đúng đắn khi sử dụng
ARPA.

10.2 Nguyên lý hoạt động của ARPA:

Hoạt động của chức năng ARPA được tóm tắt thành các bước:
- Bước 1: Phát hiện mục tiêu (thông tin từ radar)
Giống như việc đồ giải mục tiêu bằng tay trên màn hình radar, khi một mục tiêu
tiến đến tàu ta, bạn sẽ bắt được ảnh của mục tiêu trên màn hình radar, bộ xử lí dữ liệu
sẽ xử lí tín hiệu mục tiêu như là phương vị, khoảng cách đến tàu ta rồi chuyển đến máy
tính. Ở bước này, hệ thống có chức năng lượng tử hóa tín hiệu mục tiêu từ thông tin trên
màn hình radar, khử nhiễu, loại trừ các thông tin khác ngoại trừ thông tin mục tiêu tàu
sau đó chuyển dữ liệu vị trí của tàu đến máy tính
- Bước 2: Theo dõi mục tiêu
Cũng giống việc đồ giải mục tiêu bằng tay trong các khoảng thời gian 3 đến 6
phút trên màn hình radar. Hệ thống theo dõi mục tiêu để đồ giải trong khoảng thời gian
cố định. Hệ thống sẽ so sánh dữ liệu vị trí hiện tại của mục tiêu với dữ liệu trước đó để
phát hiện sự dịch chuyển của mục tiêu, kiểm tra nếu chúng là cùng một mục tiêu và lưu
dữ liệu của chúng vào cùng một file để tính toán sự thay đổi dữ liệu vị trí của mục tiêu.
- Bước 3: Đánh giá nguy cơ va chạm
Ở bước này, hệ thống sẽ tính toán tốc độ, hướng của tàu mục tiêu dựa trên sự thay
đổi dữ liệu vị trí có được ở bước 2 đế đánh giá nguy cơ va chạm. Hệ thống dễ dàng tính
toán được điểm tiếp cận gần nhất Closest Point of Approach (CPA) và thời gian đến
điểm tiếp cận gần nhất Time to Closest Point of Approach (TCPA), cả CPA và TCPA
được so sánh với giá trị cài đặt trước đó để đánh giá nguy cơ va chạm
- Bước 4: Chỉ báo
Những thông tin trên phải được cung cấp cho sỹ quan hành hải của tàu. Có nhiều
phương thức để chỉ báo bao gồm hiển thị dạng hình ảnh trên màn hình và hiển thị dạng
số và nhiều thông tin, dữ liệu được cung cấp.
Hệ thống hiển thị dạng hình ảnh, vector (vector thật, vector tương đối) của tàu
mục tiêu và dấu hiệu nhận biết mục tiêu nguy hiểm hay an toàn. Khi có mục tiêu nguy
hiểm, hệ thống sẽ cảnh báo bằng tín hiệu âm thanh và tín hiệu đèn để cảnh báo sỹ quan
hành hải.

118
10.3 Tiêu chuẩn của IMO đối với thiết bị ARPA:
1. Sự phát hiện mục tiêu
Nếu ARPA được trang bị riêng biệt, ngoài sự phát hiện bởi người quan sát radar, ARPA
phải có khả năng thực hiện không thua kém khả năng thực hiện có thể nhận được bằng
sử dụng màn hình radar.

2. Sự thu nhận
a. Sự thu nhận mục tiêu có thể bằng tay hoặc tự động. Tuy nhiên sẽ luôn luôn có
một thiết bị để dùng cho sự thu nhận bằng tay và hủy bỏ: ARPA với sự thu nhận
tự động sẽ có một thiết bị để loại bỏ sự thu nhận ở những diện tích nhất định, diện
tích thu nhận sẽ được chỉ ra trên màn hình.
b. Sự thu nhận tự động hay bằng tay sẽ có khả năng thực hiện không thua kém khả
năng thực hiện mà có thể nhận được bởi người sử dụng màn hình radar.

3. Sự theo dõi
a. ARPA có khả năng theo dõi tự động, xử lí, hiển thị đồng thời và cập nhật liên tục
dữ liệu trên tối thiểu:
− 20 mục tiêu, nếu chọn sự thu nhận tự động hoặc được thu nhận tự động hoặc
được thu nhận bằng tay.
− 10 mục tiêu nếu chỉ cho sự thu nhận bằng tay.
b. Nếu chọn sự thu nhận tự động thì sự miêu tả tiêu chuẩn chọn lựa các mục tiêu để
theo dõi phải được cung cấp cho ngườisử dụng. Nếu ARPA không theo dõi tất cả
các mục tiêu có thể nhìn thấy trên màn hình, các mục tiêu đang được theo dõi sẽ
được chỉ ra rõ ràng trên màn hình. Độ tin cậy của việc theo dõi sẽ không thấp hơn
độ tin cậy có thể nhận được bằng cách sử dụng sự ghi bằng tay các vị trí liên tiếp
của mục tiêu nhận được trên màn hình radar.
c. Với điều kiện là mục tiêu kông thuộc loại mục tiêu đổi chỗ, ARPA sẽ tiếp tục
theo dõi một mục tiêu được thu nhận có thể phân biệt được rõ ràng trên màn hình
trong vòng 5 trên 10 vòng quét liên tiếp của anten radar.
d. Khả năng xảy ra các sai số theo dõi, kể cả sự tráo đổi mục tiêu sẽ được giảm đến
mức nhỏ nhất bởi thiết kế của ARPA. Sự miêu tả định tính các ảnh hưởng của các
nguồn sai số tới sự theo dõi tự động và các sai số tương ứng phải được cung cấp
cho người sử dụng, kể cả các ảnh hưởng của tỉ lệ tín hiệu thấp trên nhiễu âm và tỉ
lệ tín hiệu thấp trên vệt dội tạp do sự phản hồi của sóng biển, mưa, tuyết, các đám
mây thấp và sự phản xạ không đồng bộ gây ra.
e. ARPA có khả năng hiển thị theo yêu cầu ít nhất 4 vị trí quá khứ ở các khoảng thời
gian cách đều nhau của các mục tiêu bất kì đang được theo dõi qua một khoảng
thời gian tối thiểu 8 phút.
119
 4. Màn hình
a. Màn hình có thể là bộ phận độc lập hoặc là bộ phận tổ hợp của radar của tàu. tuy
nhiên màn hình ARPA sẽ bao gồm tất cả dữ liệu yêu cầu do màn hình radar cung
cấp phù hợp với các tiêu chuẩn đặc tính của radar hàng hải.
b. Thiết kế là như vậy rằng sự trục trặc bất kì nào đó của các bộ phận của ARPA tạo
ra dữ liệu thêm vào dữ liệu do radar tạo ra như các tiêu chuẩn đặc tính yêu cầu
đối với thiết bị hàng hải có thể không ảnh hưởng đến tính toàn vẹn của sự trình
bày radar cơ bản.
c. Màn hình mà trên đó dữ liệu ARPA được hiển thị có đường kính hiệu dụng tối
thiểu bằng 340 mm.
d. Các thiết bị ARPA ít nhất có thể sử dụng được trên các thang khoảng cách sau:
− 12 hoặc 16 hải lí
− 3 hoặc 4 hải lí
e. Phải có sự chỉ dẫn rõ ràng về thang khoảng cách đang sử dụng.
f. ARPA có khả năng hoạt động với màn hình chuyển động tương đối với sự định
hướng màn hình ‘north-up’ và/hoặc sự ổn định phương vị ‘head-up’ hoặc ‘course-
up’. Ngoài ra, ARPA cũng có thể cung cấp màn hình chuyển động thật. Nếu
chuyển động thật được cung cấp, thao tác viên có thể chọn màn hình của mình
hoặc là chuyển động thật hoặc là chuyển động tương đối. Sẽ có một chỉ dẫn rõ
ràng về chế độ màn hình và sự định hướng đang sử dụng.
g. Dữ liệu hướng đi và tốc độ của các mục tiêu được thu nhận do ARPA tạo ra sẽ
được biểu thị bằng một vector hoặc dạng hình ảnh chỉ rõ ràng chuyển động dự
đoán của mục tiêu. Về mặt này:
− ARPA biểu thị dữ liệu dự đoán chỉ ở dạng vector có sự tùy chọn về vector thật
lẫn vector tương đối.
− Một ARPA có khả năng hiển thị dữ liệu hướng đi và tốc độ của mục tiêu ở
dạng hình ảnh theo yêu cầu cũng sẽ cho vector thật và/hoặc vector tương đối
của mục tiêu.
− Các vector hiển thị phải hoặc có thể điều chỉnh được theo thời gian hoặc có
một thang thời gian cố định.
− Một chỉ báo rõ ràng về thang thời gian của vector đang sử dụng phải được đưa
ra.
h. Dữ liệu ARPA không được che khuất dữ liệu radar đến mức làm thoái biến tiến
trình phát hiện mục tiêu. Sự hiển thị dữ liệu ARPA phải dưới sự điều khiển của
người quan sát radar. Người ta có thể xóa sự hiển thị của dữ liệu ARPA không
cần đến.

120
 i. Các thiết bị phải được cung cấp để điều chỉnh một cách độc lập độ sáng của dữ
liệu ARPA và của dữ liệu radar, kể cả việc loại bỏ hoàn toàn dữ liệu ARPA.
j. Phương pháp trình bày phải bảo đảm rằng dữ liệu ARPA có thể nhìn thấy rõ nói
chung với hơn một người quan sát trong các điều kiện cảm thấy ánh sáng bình
thường ở trong buồng điều khiển của một con tàu vào ban ngày và ban đêm. Có
thể che chắn để màn hình khỏi bị ánh sáng mặt trời lọt vào nhưng không đến mức
độ nó sẽ làm giảm khả năng duy trì cảnh giới thích đáng của người quan sát. Các
thiết bị để điều chỉnh sáng phải được cung cấp.
k. Những qui định phải được thực hiện để nhận được nhanh chóng khoảng cách và
phương vị của bất kì mục tiêu nào xuất hiện trên màn hình ARPA.
l. Khi một mục tiêu xuất hiện trên màn hình radar và trong trường hợp thu nhận tự
động, mục tiêu đi vào trong diện tích thu nhận đã được chọn bởi người quan sát
hoặc trong trường hợp thu nhận bằng tay, mục tiêu đã được thu nhận bởi người
quan sát, trong thời gian không lớn hơn một phút ARPA sẽ biệu thị một chỉ báo
về hướng chuyển động của mục tiêu và trong ba phút hiển thị chuyển động dự
đoán của mục tiêu phù hợp với các mục 10.4g, 10.6, 10.8b, 10.8c.
m. Sau khi thay đổi các thang khoảng cách mà các thiết bị ARPA có thể sử dụng
được hoặc sau khi tu chỉnh lại màn hình, dữ liệu thao tác đầy đủ sẽ sẽ được hiển
thị trong khoảng thời gian không vượt quá bốn vòng quét của radar.

5. Những cảnh báo vận hành

a. ARPA phải có khả năng cảnh báo người quan sát bằng hình ảnh và/hoặc tín hiệu
âm thanh về bất cứ mục tiêu nào có thể phân biệt được mà đi gần đến một khoảng
cách hoặc đi gần qua một vùng đã chọn bởi người quan sát. Mục tiêu gây ra cảnh
báo phải được chỉ ra rõ ràng trên màn hình.
b. ARPA phải có khả năng cảnh báo người quan sát bằng hình ảnh và/hoặc tín hiệu
âm thanh về bất cứ mục tiêu nào được theo dõi được dự đoán đi đến phạm vi
khoảng cách nhỏ nhất và thời gian đã chọn bởi người quan sát. Mục tiêu gây ra
cảnh báo phải được chỉ ra rõ ràng trên màn hình.
c. ARPA phải chỉ ra rõ ràng khi một mục tiêu được theo dõi bị mất, trừ mục tiêu ở
ngoài phạm vi theo dõi, và vị trí lần cuối của mục tiêu được theo dõi phải được
chỉ ra rõ ràng trên màn hình.
d. Có thể khởi động hoặc loại bỏ những cảnh báo vận hành.

6. Những yêu cầu về dữ liệu

Theo yêu cầu của người quan sát, dữ liệu sau phải có ngay từ ARPA ở dạng chữ số, đối
với bất kì mục tiêu nào được theo dõi:
a. Khoảng cách hiện thời đến mục tiêu

121
 b. Phương vị hiện thời đến mục tiêu
c. Khoảng cách dự đoán của mục tiêu ở điểm tiếp cận gần nhất (CPA)
d. Thời gian dự đoán đến CPA
e. Hướng đi thật được tính toán của mục tiêu
f. Tốc độ thật được tính toán của mục tiêu
7. Điều động thử
ARPA phải có khả năng mô phỏng tác động của tàu quan sát điều động lên tất cả các
mục tiêu được theo dõi mà không ngắt việc cập nhật hóa dữ liệu của mục tiêu. Sự mô
phỏng sẽ được khởi đầu bằng cách nhấn công tắc lò xo chịu tải hoặc nhấn nút chức năng
xuống, với sự nhận biết rõ ràng trên màn hình.

8. Độ chính xác
a. ARPA phải cho độ chính xác không kém hơn độ chính xác được cho ở các mục b và
c đối với bốn hiện trường xác định. Với các sai số cảm biến được xác định, các giá
trị được cho liên quan đến khả năng thực hiện việc thao tác bằng tay có thể thực hiện
được trong các điều kiện môi trường xung quanh bằng ? 100 nguyên.
b. Một ARPA phải biểu thị trong mỗi phút theo dõi ở trạng thái ổn định hướng
chuyển động tương đối của một mục tiêu với các giá trị sau về độ chính xác (các
giá trị với xác suất 95%).

Dữ liệu

Hiện Hướng đi tương

Tốc độ tương đối (knot) CPA (hải lí)
trường đối (độ)

1 11 2.8 1.6

2 7 0.6

3 14 2.2 1.8

4 15 1.5 2.0

c. Một ARPA phải biểu thị trong ba phút theo dõi ở trạng thái ổn định chuyển động
của một mục tiêu với các giá trị sau về độ chính xác (các giá trị với xác suất 95%).

Dữ liệu

122
 Hướng đi Tốc độ Tốc độ
Hiện CPA TCPA Hướng đi
tương đối tương đối thật
trường (hải lí) (phút) thật (độ)
(độ) (knot) (knot)

1 3.0 0.8 0.5 1.0 7.4 1.2

2 2.3 0.3 2.8 0.8

3 4.4 0.9 0.7 1.0 3.3 1.0

4 4.6 0.8 0.7 1.0 2.6 1.2

d. Khi một mục tiêu được theo dõi hoặc tàu quan sát đã kết thúc việc điều động, hệ
thống phải biểu thị trong một thời gian không lớn hơn một phút một chỉ báo về
hướng chuyển động của mục tiêu, và hiển thị trong ba phút chuyển động dự đoán
của mục tiêu phù hợp với các mục 10.4g, 10.6, 10.8b, 10.8c.
e. Một ARPA phải được thiết kế theo một phương pháp mà trong những điều kiện
thuận lợi nhất của chuyển động của tàu quan sát, sự đóng góp sai số từ ARPA vẫn
không có ý nghĩa so với các sai số được kết hợp với các sensor nhập đối với các
hiện trường xác định.

9. Sự kết nối với thiết bị khác

ARPA không được làm mất khả năng thực hiện của bất cứ thiết bị nào tạo ra các tín hiệu
nhập của sensor. Sự kết nối của ARPA với bất cứ thiết bị nào khác không được làm mất
khả năng thực hiện của thiết bị đó.

10. Kiểm tra đặc tính và cảnh báo

ARPA sẽ cung cấp những cảnh báo thích hợp về sự trục trặc của ARPA cho phép người
quan sát kiểm tra sự hoạt động chính xác của hệ thống. Ngoài ra các chương trình kiểm
tra phải sẵn có để có thể đánh giá có định kì toàn bộ khả năng thực hiện của ARPA dựa
vào cách giải quyết đã biết.

11. Thiết bị được sử dụngvới ARPA

Máy đo tốc độ và các chỉ báo tốc độ cung cấp các tín hiệu nhập đến thiết bị ARPA có
khả năng cho tốc độ tàu so với nước.

123
CHƯƠNG 11 ỨNG DỤNG RADAR TRONG HÀNG HẢI
11.1 Trình tự vận hành và điều chỉnh radar:
Trên hầu hết các radar, các núm nút điều chỉnh thường được bố trí ở bảng điều
khiển ở mặt trước của máy. Tuy nhiên, trên một số radar cỡ nhỏ, đặc biệt là loại thiết kế
để lắp đặt bên ngoài khi sử dụng thì các chức năng điều chỉnh này có thể trong phần
menu. Trong mọi trường hợp, Sỹ quan hàng hải phải điều chỉnh radar cho phù hợp để có
được ảnh mục tiêu hiển thị rõ nét nhất trên màn hình.
Ngày nay, một số chức năng có thể được điều chỉnh tự động. Tuy nhiên khi hiểu
rõ về nguyên lý làm việc của thiết bị, tính chất phản xạ khác nhau của từng loại mục tiêu,
điều kiện cụ thể khi hành hải và kinh nghiệm, Sỹ quan hành hải nên cẩn trọng khi sử
dụng các chức năng điều chỉnh tự động. Thực tế cho thấy, trong hầu hết các trường hợp,
việc khử nhiễu bằng tay có thể điều chỉnh ở nhiều mức độ khử khác nhau thường cho
hiệu quả và độ tin câu cao hơn so với khử nhiễu tự động
Trước khi khởi động, đảm bảo rằng:
➢ Kiểm tra đảm bảo anten không có người trên đó (thợ sửa chữa, thủy thủ bảo
dưỡng…) chướng ngại vật gây vướng (dây treo cờ bị đứt quấn vào, nước
đóng băng khi tàu hoạt động ở vùng lạnh…)
➢ Các núm nút “Brilliance”, “khử nhiễu biển”, “khử nhiễu mưa” ở vị trí tắt
hoặc nhỏ nhất, riêng nút điều hưởng TUNE có thể ở vị trí công tác hiện tại.
Cấp nguồn: Power on
Hầu hết các radar cần thời gian hâm nóng trước khi sẵn sàng phát, thông thường 2
đến 3 phút hoặc hơn. Đồng hồ đếm ngược về Zero 0 sau đó hiển thị thông báo “Standby”
trên màn hình báo hiệu thiết bị sẵn sàng chuyển sang chế độ phát xung.
Khi ở chế độ “Standby”, lúc này radar chưa phát xung nhưng sẵn sàng phát khi nhấn
nút “Tx”
Phát xung: Tx/Stby
Khi radar đang ở trạng thái “Standby” nhấn nút “Tx/Stby” thiết bị sẽ bắt đầu phát
xung và ngược lại khi ta nhấn nút “Tx/Stby” lần nữa.
Điều chỉnh thang tầm xa: thông thường 6-12 nm
Điều chỉnh độ sáng màn hình “Brilliance”: nếu là dạng nút xoay, vặn chúng về nhỏ
nhất sau đó vặn tăng dần dần cho đến khi nhìn rõ tia quét quay quanh màn hình (vào ban
đêm) hoặc tăng dần cho đến khi độ sáng trên màn ảnh phù hợp với điều kiện ánh sáng
trong buồng lái để tiện quát.
Điều chỉnh độ khuếch đại Gain:
Cũng giống như điều chỉnh âm lượng trên máy casttse, khi vặn xuống mức thấp bạn
sẽ không thấy gì trên màn hình và ngược lại màn hình sẽ xuất hiện toàn tín hiệu nhiễu
khi vặn mức lớn quá mức.

124
 Vặn nút Gain về vị trí off sau đó tăng lên dần dần đến ảnh các mục tiêu xuất hiện rõ
trên màn hình và xuất hiện lấm tấm nhiễu rài đều màn hình, mật độ dầy hơn tại tâm tia
quét.
Điều hưởng Tune:
- Khi có mục tiêu ngoài thực địa, điều chỉnh sao cho ảnh mục tiêu rõ nét nhất
trên màn hình
- Khi ngoài biển rộng không có mục tiêu, điều chỉnh từ từ sao cho đèn chỉ thị
trên thanh Tuning bar sáng nhiều nhất.
- Sau khi radar hoạt động ổn định khoảng 10-15 phút, cần điều chỉnh lại Tune,
Gain.
Các radar hiện nay đều có chức năng điều hưởng tự động và đạt kết quả tốt trong
thực tế sử dụng trên các tàu.
Khử nhiễu biển, nhiễu mưa:
Khử nhiễu biển Anti – Sea clutter: nhiễu biển do sóng biển quanh tàu phản xạ sóng
radar gây nên, làm xuất hiện vùng sáng quanh tâm tia quét có thể chê lấp ảnh các mục
tiêu nhỏ ở gần tàu. Khi khử nên giảm thang tầm xa (3nm) để nhiễu xuất hiện rõ nét trên
màn hình, tăng dần dần nút A/C Sea cho đến khi:
- Nếu có mục tiêu nhỏ (tàu cá, du thuyền…) lẫn trong vùng nhiễu, tăng dần cho
đến khi ảnh mục tiêu tách biệt ra khỏi tín hiệu nhiễu mà vẫn còn ít lấm tấm
nhiễu quanh tâm tia quyét.
- Nếu không có mục tiêu, tăng dần dần cho đến khi khử hết nhiễu mạn trên dưới
gió, mạn trên gió còn lấm tấm nhiễu.
Khử nhiễu mưa, giáng thủy Anti – Rain clutter: sử dụng nút A/C Rain để khử khi
xuất hiện tín hiệu nhiễu mưa, giáng thủy trên màn hình.
Khi tắt radar:
- Nếu chỉ tắt tạm thời sau thời gian ngắn sử dụng lại: vặn Gain về nhỏ nhất hoặc
off, nhấn “Tx/Stby” đưa thiết bị về trạng thái STANDBY
- Nếu tắt hẳn: vặn các núm nút về vị trị nhỏ nhất hoặc off, riêng Tune có thể để
ở vị trí hiện tại, giảm thang tầm xa (để có thị trường quan sát phù hợp và hạn
chế công suất quá lớn cho lần mở sau), đưa thiết bị về trạng thái STANDBY
sau đó tắt nguồn hẳn.

11.2 Khai thác các chức năng cơ bản:

11.2.1 Đo khoảng cách đến mục tiêu

Để đo khoảng cách từ mục tiêu đến tàu ta có thể sử dụng vòng cự ly cố định, vòng
cự ly di động VRM, sử dụng con trỏ trên màn hình.

125
 Để đảm bảo an toàn, tăng độ chính xác trước khi đo cần điều chỉnh để ảnh mục
tiêu thể hiện rõ nét nhất trên màn hình radar. Khi đo, thao tác sao cho mép ngoài của
vòng cự ly di động, con trỏ tiếp xúc với mép trong của mục tiêu.
Sử dụng vòng cự ly cố định Range Rings Marker – RR hoặc RM
Điều chỉnh độ sáng các vòng cự ly cho phù hợp, xác định số vòng cự lỵ và tiến hành
nội suy để xác định được khoảng cách từ tàu đến mục tiêu.
Ưu điểm: nhanh chóng xác định được khoảng cách gần đúng đến nhiều mục tiêu xuất
hiện cùng lúc trên màn hình.
Nhược điểm: độ chính xác kém.
Sử dụng vòng cự ly di động Variable Rings Marker – VRM
Bật và điều chỉnh độ sáng của VRM phù hợp với điều kiện quan sát. Điều chỉnh VRM
control để vòng cự ly di động tiếp xúc với mép trong của mục tiêu cần đo. Quan sát giá
trị thể hiện ở góc dưới màn hình cho ta khoảng cách đến mục tiêu
Sử dụng con trỏ trên màn hình.
Các radar hiện nay thường có cơ cấu con trỏ cùng với thông tin liên quan đến vị trí
con trỏ thể hiện trên màn hình (kinh độ vĩ độ hoặc phương vị khoảng cách đến tàu). Để
xác định khoảng cách: chọn giá trị hiển thị là phương vị - khoảng cách, dùng trackball
di chuyển con trỏ đến tiếp giáp với mép trong của mục tiêu cần đo ta có được khoảng
cách đến mục tiêu.
11.2.2 Xác định phương vị đến mục tiêu
Để đo phương vị đến mục tiêu có thể sử dụng đường phương vị điện tử (EBL), con
trỏ trên màn hình
Theo nguyên lý đo góc của radar thì ta chỉ xác định được góc mạn đến mục tiêu, để
xác định phương vị đến mục tiêu radar cần kết nối với thiết bị chỉ hướng như la bàn.
Đường phương vị điện tử Electronic Bearing Line - EBL
Bật và điều chỉnh độ sáng của đường EBL phù hợp với điều kiện quan sát trên buồng
lái. Dùng EBL control xoay đường EBL đến tâm của ảnh mục tiêu trên màn hình. Đọc
giá trị thể hiện góc dưới màn hình cho ta phương vị đến mục tiêu.
Sử dụng con trỏ trên màn hình:
Tương tự xác định khoảng cách, thông tin con trỏ hiển thị trên màn hình cho ta giá
trị phương vị đến mục tiêu.
11.2.3 Xác định khoảng cách và phương vị giữa 2 mục tiêu
Chức năng EBL offset hoặc float EBL cho phép cho Sỹ quan hàng hải xác định
khoảng cách và phương vị giữa 2 mục tiêu riêng biệt nhằm xác định khoảng cách an toàn
cho toàn khi đi qua những vùng mật độ giao thông cao, mối tương quan giữa các tàu theo
quy tắc tránh va, xác định nguy cơ va chạm CPA, TCPA

126
 Bật và điều chỉnh độ sáng đường EBL cho phù hợp điều kiện quan sát trên buồng lái.
Bật chức năng EBL offset hoặc float EBL, lúc này gốc của đường EBL gắn liền với vị
trí con trỏ, dùng trackball di chuyển con trỏ (gốc của EBL) đến vị trí mục tiêu thứ I cần
đo, dùng EBL control, VRM control điều chỉnh EBL đến vị trí mục tiêu thứ II cần đo.
Đọc giá trị hiển thị ở phía dưới màn hình ta có được phương vị và khoảng cách giữa 2
mục tiêu.
11.2.4 Off centering, Room
Chức năng OFF CENTERING cho phép mở rộng thị trường quan sát về một
hướng bất kỳ mà không phải thay đổi thang tầm xa đang sử dụng, cho phép di chuyển
đến 2/3 bán kính màn hình (thang tầm xa đang sử dụng). Dùng trackball di chuyển con
trỏ đến vị trí mong muốn, nhấn nút OFF CENTER, tâm tia quét sẽ gắn liền với vị trí con
trỏ vừa đặt.
Để quan sát kỹ một khu vực nào đó, chức năng ROOM cho phép phóng lớn khu vực
giữa tàu và vị trí con trỏ lên gấp 2 lần.
11.2.5 Cảnh giới
Chức năng cảnh giới cho phép sỹ quan hàng hải cài đặt vủng cảnh giới trên màn hình
radar. Khi có mục tiêu tàu, dãy bờ….vi phạm vùng cảnh giới thiết bị sẽ báo động bằng
âm thanh và tín hiệu nhấp nháy để cảnh báo sỹ quan hàng hải.
Báo động vào: khi có mục tiêu đi vào vùng đã cài đặt, thiết bị sẽ báo động
Báo động ra: thường sử dụng cho mục đích hỗ trợ trực neo, nếu một mục tiêu cố
định rời khỏi vùng đã cài đặt, theo nguyên tắc chuyển động tương đối, nghĩa là tàu ta bị
trôi neo.
Cài đặt: thao tác theo hướng dẫn của nhà sản xuất.

11.3 Khai thác các chức năng nâng cao:

11.3.1Xác định nguy cơ van chạm: CPA, TCPA

Đánh giá đúng và kịp thời nguy cơ va chạm giúp sỹ quan đưa ra những quyết định
chính xác nâng cao an toàn hàng hải. Công tác đồ giải tránh va xác định CPA, TCPA,
xác định góc đổi hướng, tốc độ thay đổi là nhiệm vụ bắt buộc của sỹ quan hàng hải.
Trong hàng hải, công tác này có những bước phát triển như sau:
• Thời kỳ ban đầu, công tác đồ giải được theo dõi thủ công rồi tác nghiệp trên giấy
radar plotting sheet (tìm hiểu ở bộ môn điều động tránh va)
• Sau một số radar trang bị mặt đồ giải (tấm mica trong suốt có cấu tạo gương cầu )
thay cho plotting sheets, việc theo dõi đánh dấu và tác nghiệp được thực hiện trực
tiếp lên mặt đồ giải này.
• Với chức năng dịch gốc đường EBL (floating EBL hay EBL offset), việc xác định
CPA, TCPA được tiến hành thuận lợi và nhanh chóng hơn

127
 Thao tác chung:
Bật EBL on => di chuyển con trỏ đến vị trí mục tiêu => nhấn EBL offset => theo
dõi 3 đến 6 phút => dùng EBL control xoay đường EBL qua vị trí mới của mục tiêu
=> bật và điều chỉnh VRM có tâm trùng với tâm tia quét tiếp tuyến với đường EBL
vừa xoay => đọc giá trị VRM hiển thị ta xác đinh được CPA của mục tiêu cần đo.
Bật và điều chỉnh VRM có tâm tại gốc đường EBL => đo khoảng cách vị trí trước
đó đến vị trí hiện tại (ví dụ giá trị A), đo khoảng cách đến vị trí tiếp tuyến ở trên (ví
dụ giá trị B) =>TCPA = B/A * thời gian theo dõi
• Với chức năng ARPA được trang bị riêng hoặc tích hợp trên radar, công tác đồ giải
được tiến hành tự động hoặc bán tự động
Tự động: thiết bị sẽ tự động theo dõi khi mục tiêu vào vùng cảnh giới và báo động
khi mục tiêu có nguy cơ va chạm
Bán tự động: công tác lựa chọn mục tiêu được thực hiện bằng tay, do sỹ quan hàng
hải lựa chọn.
Thao tác thực tế: hướng dẫn của nhà sản xuất thiết bị.
11.3.2Xác định độ dạt của tàu bằng radar
Dưới tác dụng của các yếu tố bên ngoài như thủy triều, dòng chảy, gió…tàu hành
trình bị lệnh khỏi hướng đi đã lập. Xác định và hiệu chỉnh độ dạt trong quá trình hành
hải là điều bắt buộc đối với sỹ quan. Việc thực hiện được mô ta như hinh bên dưới:

128
 - Chọn mục tiêu cố định, dễ nhận dạng
- Điều chỉnh radar để ảnh mục tiêu thể hiện rõ nét trên màn hình
- Ví dụ: lúc 14.30’ khoảng cách và phương vị đến mục tiêu tại vi trí A (290;
4.5nm).
- Sử dụng chức năng EBL offset tạo đường MN song song với hướng đi của tàu
như hình vẽ.
- Theo dõi sau 15 phút, đến 14.45’, vị trí mới của mục tiêu tại B, nếu B không
nằm trên đường MN => tàu ta bị dạt.
- Dùng EBL, VRM xác định phương vị, độ lớn AB, so sánh với hướng đi và tốc
độ ta xác định được độ dạt của tàu
11.4 Công tác kiểm tra, bảo dưỡng:
11.4.1Kiểm tra tính năng hoạt động của radar (Performance Test):
Công suất máy phát, độ nhạy máy thu là yếu tố rất quan trọng đảm bảo radar của
bạn hoạt động bình thường. Bên cạnh chức năng self test, life expectancy of magnetron,
các radar ngày nay thường được lắp đặt thêm các bo mạch để thực hiện chức năng
performance test để kiểm tra công suất máy phát và độ nhạy máy thu. Trong quá trình
hành hải, trước khi nhận ca Sỹ quan hàng hải cần được bàn giao và kiểm tra lại chức
năng này của radar.

129
 Thao tác và đọc kết quả : thực hiện theo hướng dẫn của nhà sản xuất nêu trong
catalogue cho từng thiết bị
Ghi vào nhật ký radar (radar logbook) kết quả sau mỗi lần kiểm tra.
11.4.2Những chú ý khi sử dụng và bảo quản radar:
Khi sử dụng, thực hiện đúng quy tình tắt mở, không tác dụng những vật cứng
(thước kẻ, móng tay…) trực tiếp lên các phím bấm. Tuổi thọ của đèn magnetron có giới
hạn, nên tắt radar khi không cần thiết (tàu cập cầu…).
Khi lắp đặt, giữ đúng khoảng cách đến các thiết bị có từ tính mạnh, kiểm soát
nguồn nhiệt xung quanh thiết bị, không sử dụng các hóa chất để vệ sinh lau rửa, không
sơn lên các bề mặt bức xạ sóng, theo định kỳ bôi mỡ đúng chủng loại lên các cơ cấu
chuyển động …Tóm lại, thực hiện đúng theo hướng dẫn của nhà sản xuất.
11.4.3Cách xử lý khắc phục những trục trắc thông thông
Thực hiện theo hướng dẫn của nhà sản xuất nêu trong catalogue của từng thiết bị.

Chương 12. Khai thác sử dụng một số RADAR

130
Phụ lục:

CÁC ĐẶC TÍNH TIÊU CHUẨN THEO YÊU CẦU CỦA IMO VỀ RADAR
( Áp dụng cho những radar lắp đặt sau 01/01/1999)

Radar phải đảm bảo yêu cầu khai thác tron g điều kiện bình thường, cung cấp ảnh vị
trí các phương tiện nổi, chướng ngại nguy hiểm, phao tiêu, đường bờ… cũng như các
dấu hiệu hàng hải khác để định vị, dẫn tàu và tránh va.

1- Tầm hoạt động :

Trong điều kiện bình thường, nếu anten radar đặt ở độ cao 15 m so với mặt biển
thì phải bắt được ảnh rõ ràng các mục tiêu sau:
(a) Mép bờ :
- Hbờ: = 60 m từ khoảng cách 20 Nm
- Hbờ: = 6 m từ khoảng cách 7 Nm
(b) Các mục tiêu nổi:
- Tàu có trọng tải 5000 GRT từ khoảng cách 7 Nm.
- Tàu có chiều dài 10 m từ khoảng cách 3 Nm.
- Mục tiêu nhỏ, như là các phao tiêu hàng hải có bề mặt hiệu dụng 10 m2 từ
khoảng cách 2 Nm.

2- Tầm cực tiểu:

Các mục tiêu ở mục 1.b phải có hiển thị được rõ ràng ở cự li từ 50 m đến 1 Nm
tính từ vị trí anten mà không cần điều chỉnh thêm nút nào ngoài việc lựa chọn thang
tầm xa.

3- Màn ảnh của radar:

Radar phải có màn ảnh thỏa mãn:
- Tàu có trọng tải 150 – 1000 GRT: đường kính tối thiểu 9 inches (180 mm)
- Tàu có trọng tải 1000 – 10,000 GRT: đường kính tối thiểu 12 inches (250 mm)
- Tàu có trọng tải 10,000 GRT trở lên: đường kính tối thiểu 16 inches (340 mm)

4- Thang tầm xa:

131
 Radar phải có mức thang tầm xa sau:
0.25, 0.5, 0.75, 1.5, 3, 6, 12, 24
Ngoài ra radar cũng có thể hiển thị ở những thang tầm xa lớn hơn hoặc nhỏ hơn

5- Thang đo khoảng cách:

- Giá trị thang tầm xa và khoảng cách giữa các vòng cự li cố định RM phải được
ghi rõ ràng.
- Ở các thang tầm xa 0.25, 0.5, 0.75 Nm vòng cự li cố định RM phải có tối thiểu
2 vòng và tối đa 6 vòng, còn ở các thang khác phải có 6 vòng.
- Radar phải có vòng cự li di động VRM và khoảng cách được chỉ báo bằng số.
- Sai số đo khoảng cách bằng VRM và RM không được vượt quá 1% thang đo
đang dùng hay 30 m, tùy theo giá trị nào lớn hơn, kể cả khi sử dụng chế độ
lệch tâm.
- Phải thay đổi được độ sáng của vòng VRM và RM, có thể tắt hẳn.

6- Vạch dấu mũi tàu:

- Radar phải thể hiện được vạch dấu mũi tàu SHM có độ mảnh không được lớn
hơn 0.50 và sai số < 10.
- Có thể tắt tạm thời SHM bằng nút ấn hoặc xoay, không được tắt hẳn.

7- Đo hướng ngắm tới mục tiêu:

- Có thể đo hướng ngắm nhanh chóng với bất cứ mục tiêu nào xuất hiện trên
màn hình bằng đường phương vị điện tử EBL, sai số < 10.
- Có thể tắt hoặc thay đổi độ sáng của EBL.
- Có thể xoay EBL theo 2 chiều thuận /ngược chiều kim đồng hồ, mỗi nhịp thay
đổi không vượt quá 0.20.

8- Khả năng phân giải:

- Phân giải theo khoảng cách: radar hoạt động ở thang tầm xa 1.5 Nm, ảnh mục
tiêu xuất hiện trên 50% bán kính màn hình thì 2 mục tiêu riêng biệt có khoảng
cách giữa chúng là 40 m nằm trên cùng 1 hướng, ảnh của chúng phải thể hiện
riêng biệt.
- Phân giải theo góc: ở thang đo 1.5 Nm, ảnh mục tiêu xuất hiện ở nữa ngoài
bán kính màn hình, 2 mục tiêu riêng biệt ở cùng 1 khoảng cách có góc kẹp
giữa chúng là 2.50, ảnh của chúng phải thể hiện riêng biệt.

132
9- Khả năng làm việc khi tàu nghiêng hoặc chúi:
Khi tàu bị lắc dọc hay ngang một góc 100 thì các tiêu chuẩn ở mục 1 vẫn phải thực
hiện được.

10- Anten:
Phải quay thuận chiều kim đồng hồ, quay liên tục với góc 3600, tốc độ không nhỏ
hơn 20 vòng / phút, và ổn định với vận tốc gió 100 knots.

11- Ổn định phương vị:

- Yêu cầu cung cấp ảnh ổn định theo hướng la bàn, độ chính xác có sai số trong
phạm vi 0.50 với tốc độ quay của đĩa la bàn là 2 vòng / phút.
- Thiết bị radar phải làm việc bình thường với cách chỉ hướng mũi tàu khi la
bàn con quay không hoạt động.
- Thời gian thay đổi chế độ chỉ hướng trong khoảng 5 giây.

12- Kiểm tra:

Khi lắp ráp radar xuống tàu phải được kiểm tra trước khi chạy biển sao cho thỏa
mãn các yêu cầu trên.

13- Bộ phận khử nhiễu:

Radar phải có bộ phận khử nhiễu biển, mưa… Yêu cầu kiểm tra bằng tay và không
có tác dụng khi hết trái. Có thể trang bị khử nhiễu tự động nhưng phải có khả năng tắt
nó.

14- Thao tác:

- Thao tác (khởi động) từ vị trí màn ảnh.
- Các núm nút phải dễ nhận dạng để sử dụng, các yêu cầu đúng theo qui định
của IMO.
- Sau khi bật công tắc nguồn, radar có thể hoạt động với đầy đủ các chức năng
sau 4 phút.
- Từ trạng thái Stand-by sang On khoảng 15 giây.

15- Miscellaneous items:

133
- Radar phải có chế độ chỉ báo chuyển động tương đối có khả năng hỗ trợ hay
phòng ngừa va chạm xảy ra trên biển.
- Theo SOLAS, khi lắp 2 radar thì mỗi radar phải hoạt động độc lập, cả 2 có thể
hoạt động đồng thời không phụ thuộc vào nhau, hoạt động bình thường khi sử
dụng nguồn sự cố.

134