Η προώθηση των εγγενών

κινήτρων στην εκπαίδευση

Αλέξης Αρβανίτης, επίκουρος καθηγητής κοινωνικής ψυχολογίας, Πανεπιστήμιο Κρήτης

 Τρεις εισαγωγικές ερωτήσεις

 Τι είναι η ψυχολογία;

 Τι είναι η κοινωνική ψυχολογία;

 Τι είναι τα κίνητρα;
 Τι είναι τα κίνητρα;

 Τα κίνητρα μπορούν να οριστούν ως η διεργασία

της διέγερσης, της κατεύθυνσης και της διατήρησης
της συμπεριφοράς προς έναν στόχο.
 Διέγερση: η ενέργεια πίσω από τις πράξεις μας.
 Κατεύθυνση: η πραγματοποιηθείσα επιλογή συμπεριφοράς.
 Διατήρηση: η προθυμία ενός ατόμου να συνεχίσει να
καταβάλει προσπάθεια μέχρι να επιτευχθεί ο στόχος.
 Τα κίνητρα δεν είναι συνώνυμα με την σχολική
επίδοση, αλλά αποτελούν καθοριστικό παράγοντα
που συμβάλλει σε αυτήν.
Από πού έρχεται η ενέργεια;
 Θεωρία X και Y

Θεωρία X Θεωρία Y
 Το καρότο ως κίνητρο

• Τακτικές ενίσχυσης στη μάθηση

• Η θεωρία του συμπεριφορισμού
 Κοινωνιογνωστικές θεωρίες
• Οι κοινωνιογνωστικές θεωρίες είναι βασισμένες σε
εξωτερικά κίνητρα
• Οι άνθρωποι προβαίνουν σε συμπεριφορές στο
βαθμό που νιώθουν ικανοί να πετύχουν
επιθυμητά αποτελέσματα
• Οι άνθρωποι είναι ενεργοί οργανισμοί στο βαθμό
που αναζητούν να πετύχουν επιθυμητά
αποτελέσματα
• Η συμπεριφορά κινείται από προσδοκίες για τα
αποτελέσματα
• Οι προσδοκίες διαμορφώνονται από το περιβάλλον
 Θεωρία αυτοπροσδιορισμού

Η θεωρία αυτοπροσδιορισμού είναι μία

οργανισμική θεωρία, όχι μία
κοινωνιογνωστική θεωρία
 Οργανισμικές θεωρίες

• Ο οργανισμός είναι ένα ενεργό σύστημα με

εγγενή τάση για ανάπτυξη και διευθέτηση
ασυμφωνιών
• Όταν λειτουργεί βέλτιστα, παρουσιάζει μία
ενσωμάτωση μεταξύ των διαφορετικών του
πλευρών
Ο οργανισμός γίνεται ολοένα
και πιο πολύπλοκος και
διαφοροποιημένος

Και γίνεται αρκετά

εξατομικευμένος

Αλλά διατηρεί την

ακεραιότητά του

Μόνο όταν οι ανάγκες του

ικανοποιούνται!
 Επιπτώσεις για παρεμβάσεις

Κοινωνιογνωστική προσέγγιση:

Διαμόρφωση, εκπαίδευση, τροποποίηση, έλεγχος

Οργανισμική προσέγγιση:

Υποστήριξη, διευκόλυνση, καλλιέργεια

 Η θεωρία αυτοπροσδιορισμού

Προτείνει ότι ο οργανισμός έχει μία εγγενή τάση

για ανάπτυξη, ενσωμάτωση στον εαυτό και την
επίλυση ψυχολογικών ασυμφωνιών

Τα άτομα θέλουν να αναπτυχθούν και να

εσωτερικεύσουν αυτά που βιώνουν

Η αρχή της οργανισμικής ενσωμάτωσης

 Η θεωρία αυτοπροσδιορισμού

6 μίνι-θεωρίες
• Θεωρία βασικών ψυχολογικών αναγκών
• Θεωρία γνωστικής αξιολόγησης
• Θεωρία οργανισμικής ενσωμάτωσης
• Θεωρία προσανατολισμών αιτιότητας
• Θεωρία περιεχομένου στόχων
• Θεωρία κινήτρου σχέσεων
 Basic psychological needs

Θεωρία βασικών ψυχολογικών

αναγκών
Οι τρεις βασικές ψυχολογικές ανάγκες

Συμπεριφορά σύμφωνα με τα
Αυτονομία  ενδιαφέροντα και τις αξίες
Autonomy του ατόμου

Ικανότητα  Αίσθηση ότι είμαστε ικανοί

Competence και μπορούμε να επιδρούμε
στο περιβάλλον μας

Σύνδεση  Αίσθηση σύνδεσης, συμμετοχής

Relatedness και ενδιαφέροντος από άλλους
 Οι τρεις βασικές ψυχολογικές ανάγκες

Αυτονομία

Βέλτιστα
Ικανότητα κίνητρα,
ενσωμάτωση,
ευημερία

Σύνδεση
 Cognitive Evaluation Theory

Θεωρία γνωστικής αξιολόγησης

 Παράγοντες που συνδέονται με τη
διευκόλυνση των ενδογενών κινήτρων

Αυτονομία Ενδογενή
(υποστήριξη κίνητρα
για βούληση,
IPLOC)

Ικανότητα
(Βέλτιστη Σύνδεση(Ασφάλ
πρόκληση, θετική εια δεσμού)
ανατροφοδότηση)
 Συνθήκες που διευκολύνουν
τα ενδογενή κίνητρα
Σχετικές με αυτονομία
 Απουσία πίεσης
 Επιλογή στόχου
 Επιλογή στρατηγικής
 Εμπλοκή έργου (Task
Involvement)
 Προώθηση του ενδιαφέροντος
στο έργο
Σχετικές με ικανότητα
 Βέλτιστη πρόκληση
 Θετική ανατροφοδότηση
 Πληροφοριακές ανταμοιβές
Σχετικές με σύνδεση
 Ενσυναίσθηση
 Ζεστασιά
 Ασφάλεια δεσμού
Συνθήκες που υπονομεύουν τα
ενδογενή κίνητρα
Σχετικές με αυτονομία
 Πίεση για συγκεκριμένα
αποτελέσματα
 Απειλή τιμωριών
 Επιβολή στόχων
 Προθεσμίες
 Ανταμοιβές ελέγχου
 Εμπλοκή του εγώ (ego-
involvement)
 Παρακολούθηση, δημόσια
κριτική
Σχετικές με ικανότητα
 Μη-Βέλτιστες προκλήσεις
 Αρνητική ανατροφοδότηση
Σχετικές με σύνδεση
 «Ψυχρές» αλληλεπιδράσεις
 Απουσία θετικής εμπλοκής
Organismic Integration Theory

Θεωρία οργανισμικής
ενσωμάτωσης
Οργανισμική ενσωμάτωση

Ο οργανισμός έχει
βασικές ανάγκες που
πρέπει να
ικανποιηθούν
Δύο είδη κινήτρων

Ενδογενή κίνητρα: Η πράξη είναι αυτοσκοπός

Εξωγενή κίνητρα: Η πράξη αποβλέπει σε κάποιο άλλο,

διακριτό αποτέλεσμα
 Intrinsic & Extrinsic Motivation
REGULATORY S TYLES :

Amotivation Extrinsic Intrinsic

motivation motivation

External Introjection Identification Integration

regulation
AS S OCIATED PROCES S ES :
Perceived non- Salience of Ego Conscious Hierarchical Interest &
contingency extrinsic Involvement valuing of synthesis of Enjoyment
Low perceived rewards or Focus on activity goals Inherent
competence punishments approval from Self- Congruence satisfaction
Non-relevance Compliance/ self and others endorsement
Non-intentionality Reactance of goals

PERCEIVED LOCUS OF CAUS ALITY:

Impersonal External Somewhat Somewhat Internal Internal
External Internal

From: Ryan & Deci (2000)

(Ryan & Deci, 2000)

 Ένα υποστηρικτικό περιβάλλον

Υποστήριξη
Δομή Εμπλοκή
αυτονομίας

Αυτονομία Ικανότητα Σύνδεση

 Αυτονομία Δομή Εμπλοκή
Autonomy Support
Κατανοητή σχέση
Παροχή επιλογών συμπεριφοράς- Στήριξη
αποτελέσματος
Μείωση πίεσης Γνήσιο ενδιαφέρον
Καθαρές και
Ενθάρρυνση ρεαλιστικές Ενσυναίσθηση
δράσης προσδοκίες
Θετική
ανατροφοδότηση

Αυτονομία Ικανότητα Σύνδεση

Amotivation External Introjected Identified Integrated Intrinsic

Regulation Regulation Regulation Regulation Regulation

Αύξηση αυτοπροσδιορισμού
Causality Orientations Theory

Θεωρία προσανατολισμών
αιτιότητας
 Προσανατολισμοί αιτιότητας

• Αυτόνομος προσανατολισμός
• Οι άνθρωποι δρουν με βάση τα ενδιαφέροντά τους
• Προσανατολισμός ελέγχου
• Η εστίαση είναι στα κέρδη, στις ανταμοιβές, στην έγκριση των άλλων
• Απρόσωπος προσανατολισμός
• Άγχος για την ικανότητα
 Goal Content Theory

Θεωρία περιεχομένου στόχων

 Δείκτης φιλοδοξιών
 Extrinsic Aspirations
Financial Success
 I will be a very wealthy person.
 I will have many expensive possessions.
 I will be financially successful.
Fame (Social Recognition)
 My name will be known by many people.
 I will be admired by many people.
 I will be famous.
Physical Attractiveness (Image)
 I will successfully hide the signs of aging.
 I will have people comment often about how
attractive I look.
 I will keep up with fashions in hair and
clothing.
 Intrinsic Aspirations
 Meaningful Relationships
 I will have good friends I can count on.
 I will share my life with those I love.
 I will have committed, intimate relationships.
 Community Contributions
 I will work for the betterment of society.
 I will assist people who need it.
 I will work to make the world a better place.
 Physical Health
 I will be physically healthy.
 I will feel good about my level of physical
fitness.
 I will keep myself healthy and well
 Personal Growth
 I will continue to grow and learn new things.
 At the end of my life, I will look back on my
life as meaningful and complete.
 I will choose what I do, instead of being pushed
along by life.
Relationships motivation theory

Θεωρία κινήτρων σχέσεων

 Μαθητές με μαθησιακές δυσκολίες

 Σε σύγκριση (α) με μαθητές με αντίστοιχο δείκτη

νοημοσύνης, (β) με ένα τυχαίο δείγμα μαθητών και
(γ) με μαθητές με χαμηλές επιδόσεις, οι μαθητές με
μαθησιακές δυσκολίες έχουν χαμηλότερη αντιληπτή
ικανότητα και αυτονομία από τους (α) και (β) αλλά
δεν υπήρχε διαφορά με (γ)
 Δεν είναι απαραίτητα οι «μαθησιακές δυσκολίες»
αλλά οι χαμηλές επιδόσεις που υπονομεύουν τα
κίνητρά τους

(Grolnick & Ryan, 1990)

 Μαθητές με μαθησιακές δυσκολίες

 Στην πρωτοβάθμια εκπαίδευση οι κηδεμόνες

διαδραματίζουν πρωταρχικό ρόλο ενώ στις επόμενες
βαθμίδες οι καθηγητές (υποστήριξη αυτονομίας και
εμπλοκή)
 Η αντίληψη των μαθητών για υποστήριξη της
αυτονομίας τους συσχετίζεται με υψηλότερη
αντιλαμβανόμενη ικανότητα και αυτοεκτίμηση
 Ιδιαίτερο ρόλο παίζει η υποστήριξη από τη μητέρα
 Η υποστήριξη της αυτονομίας ήταν πιο σημαντική για
τους μαθητές με συναισθηματικές δυσκολίες (emotional
handicaps) ενώ η εμπλοκή πιο σημαντική για τους
μαθητές με μαθησιακές δυσκολίες (learning disabilities)

(Deci, Hodges, Pierson, & Tomassone, 1992)

Ένα πείραμα σε παιδιά με νοητική υστέρηση

 66 συμμετέχοντες με ήπια νοητική υστέρηση

 Τους δόθηκαν κάποια έργα να επιλύσουν (π.χ. Ο
χαρακτήρας μιας ιστορίας παρήγγειλε μακαρόνια και
της έφεραν σαλάτα, τι μπορεί να κάνει;)
 Δύο συνθήκες
 1) επεξήγηση, ενσυναίσθηση, παροχή επιλογής,
απρόσωπη δομή, περιγραφική ανατροφοδότηση
 2)καμία επεξήγηση, ενσυναίθηση ή παροχή επιλογής,
προσωπική δομή και αξιολογική ανατροφοδότηση:
μπράβο! Είσαι καλός!
(Pelletier & Joussemet, 2017)
 Αποτελέσματα

 Στην υποστηρικτική της αυτονομίας συνθήκη οι

συμμετέχοντες έδειξαν μεγαλύτερο ενδιαφέρον για το
έργο και λιγότερο άγχος

(Pelletier & Joussemet, 2017)

 Παιδιά στο φάσμα του αυτισμού

 Σύνδεση υποστήριξης της αυτονομίας με σχολική

επιτυχία

 Ο αυτοπροσδιορισμός στις φιλίες συσχετίζεται με

κοινωνική αποδοχή

(Shea, Millea & Diehl, 2013)

 «Στην πραγματικότητα, είναι θαύμα που οι
σύγχρονες μέθοδοι εκπαίδευσης δεν έχουν
στραγγαλίσει ολοκληρωτικά την ιερή περιέργεια της
έρευνας. Για αυτό το ευαίσθητο φυτό, πέραν της
διέγερσης, υπάρχει κυρίως η ανάγκη ελευθερίας.
Χωρίς αυτή, οδηγείται οπωσδήποτε στην
καταστροφή. Είναι πολύ σοβαρό λάθος να
πιστεύουμε ότι η απόλαυση της ανακάλυψης και της
αναζήτησης μπορεί να προωθηθεί μέσω του
εξαναγκασμού και της αίσθησης του καθήκοντος.»
www.selfdeterminationtheory.org
a.arvanitis@uoc.gr
 Βίντεο

Συντελεστική μάθηση (big bang theory):

https://www.youtube.com/watch?v=Mt4N9GSBoMI

Συντελεστική μάθηση (Skinner):

https://www.youtube.com/watch?v=I_ctJqjlrHA

Ενδογενείς και εξωγενείς αξίες:

https://vimeo.com/37441662