CHÖÔNG 2 - XE TÖÏ ÑOÅ

I. COÂNG DUÏN G – YEÂU CAÀU

1.1 Coâng duïng – Ñaëc ñieåm:
Caùc loaïi haøng hoùa chuyeân chôû baèng xe taûi thöôøng laø haøng hoùa coù theå tích lôùn, do ñoù
thuøng xe taûi thöôøng phaûi coù kích thöôùc lôùn ñeå taän duïng heát coân g suaát cuûa ñoäng cô. Moät soá loaïi
haøng hoùa caàn traùnh möa naéng neân thuøng xe taûi coù mui. Hai böûng hoâng vaø böûng sau coù khôùp
baûn leà, coù theå môû böûng thuaän tieän cho vieäc xeáp haøng. Thuøng xe taûi thöôøng daøi neân tính naêng
quay voøng thaáp.
Trong khi ñoù, xe töï ñoå chuû yeáu duøng chuyeân chôû haøng rôøi raïc coù khoái löôïng rieâng lôùn
nhö caùt, ñaù, vaät lieäu xaây döïng, ñaát raùc . . . neân thuøng xe ñöôïc laøm ngaén vaø chaéc chaén, hai
böûng hoâng vaø böûng sau laät ñöôïc ñeå thaùo dôõ haøng. Vaät lieäu chuyeân chôû khoâng ñoøi hoûi baûo
quaûn möa naéng neân thuøng khoâng coù mui.
Xe coù chieàu daøi xe raát ngaén do ñoù coù tính naêng quay voøng toát neân. Xe thöôøng ñöôïc
trang bò loaïi baùnh xe coù tính naêng thoâng qua cao vaø coù theå chaïy ñöôïc treân ñaát meàm.
1.2 Yeâu caàu:
- Thoûa maõn caùc tieâu chuaån veà an toaøn kyõ thuaät vaø baûo veä moâi tröôøng (xem 22TCN 224
– 2001, 22 TCN 307 – 03) cuûa phöông tieän giao thoâng cô giôùi ñöôøng boä do Boä Giao thoâng
Vaän taûi ban haønh.
- Thuøng coù kích thöôùc, hình daùng phuø hôïp ñeå chöùa ñöôïc löôïng haøng hoùa lôùn nhaát, deã
thaùo saïch loøng thuøng khi ñoå.
Quy ñònh chung veà kích thöôùc cho pheùp lôùn nhaát:
Chieàu roäng thuøng xe khoâng quaù 2,5 m
Chieàu cao thuøng xe khoâng quaù 4,0 m
Chieàu daøi toaøn xe khoâng quaù 12,2 m
Ñoái vôùi xe cô giôùi côõ nhoû, ñeå kích thöôùc hình daùng baûo ñaûm tính haøi hoøa, Boä Giao thoâng
Vaän taûi quy ñònh nhö sau:
Chieàu daøi toaøn boä xe L  1,95 L0 (chieàu daøi cô sôû)
Chieàu cao toái ña xe Hmax  1,75 WT
Wt laø khoaûng caùch giöõa taâm veát tieáp xuùc cuûa hai baùnh xe sau vôùi maët ñöôøng tröôøng hôïp
truïc sau laép baùnh ñôn, hay laø khoaûng caùch giöõa taâm veát tieáp xuùc cuûa hai baùnh xe sau phía
ngoaøi tröôøng hôïp truïc laép baùnh ñoâi (hình 2.1)
- Ñaûm baûo tính an toaøn khi naâng, ñoå haøng cuõng nhö khi vaän chuyeån, khoâng laøm rôi vaõi
haøng hoùa khi vaän chuyeån. Xe phaûi trang bò cô caáu khoùa naép thuøng, cô caáu an toaøn, thuøng phaûi
ñuû beàn vaø cöùng vöõng, coù maùi baûo veä cabin khi chaát haøng.
- Goùc naâng thuøng phaûi ñuû lôùn ñeå truùt saïch haøng hoùa.

1
 Hình 2.1 – Phöông phaùp xaùc ñònh giaù trò W t

- Xe phaûi coù tính oån ñònh khi naâng, haï thuøng.

- Keát caáu goïn nheï, deã cheá taïo, giaù thaønh thaáp.
- Deã baûo trì, baûo döôõng, söûa chöõa, thao taùc vaän haønh ñôn giaûn . . .

II. KEÁT CAÁU VAØ NGUYEÂN LYÙ HOAÏT ÑOÄNG

Coâng thöùc caáu taïo: Xe cô sôû + Thuøng haøng töï ñoå + Cô caáu naâng haït huøng haøng

Hình 2.2 – Xe töï ñoå KAMAZ 65111

2
 2.1 Xe cô sôû:
Caùc xe töï ñoå hieän nay thöôøng ñöôïc caûi taïo töø xe taûi thuøng hôû. Vieäc choïn löïa xe cô sôû
ñöôïc tieán haønh treân cô sôû phaân tích khoái löôïng rieâng loaïi haøng caàn chuyeân chôû, theå tích haøng
vaän chuyeån toái öu, töø ñoù xaùc ñònh ñöôïc taûi troïng xe.
Trong quaù trình caûi taïo töø xe taûi thuøng sang xe töï ñoå, thöôøng phaûi caét ngaén khung xe,
dôøi caàu vaø thay thuøng taûi baèng thuøng töï ñoå.
Thuøng sau caûi taïo thöôøng ñöôïc gia coá vöõng chaéc hôn, ngoaøi ra coøn phaûi boá trí theâm cô
caáu naâng haï thuøng, do ñoù töï troïng xe taêng leân, heä quaû laø taûi troïng xe giaûm xuoáng. Ñieàu naøy
caàn löu yù khi choïn xe cô sôû ban ñaàu, sao cho taûi troïng xe sau caûi taïo vaãn phuø hôïp vôùi yeâu caàu
vaän chuyeån haøng vaø yeâu caàu an toaøn cho xe.
Sau khi xaùc ñònh ñöôïc taûi troïng, vieäc choïn xe cô sôû coøn caên cöù vaøo caùc ñieàu kieän khaùc
nhö: Coù/khoâng hoäp phaân phoái, khaû naêng trích coâng suaát ñeå daãn ñoäng heä thoáng naâng thuøng,
giaù thaønh . . .
2.2 Thuøng haøng:
2.2.1 Keát caáu:

Hình 2.3 – Toång theå xe töï ñoå (Hyundai 15T)

Hình 2.4 – Thuøng tröôùc vaø sau caûi taïo

Thuøng ñöôïc cheá taïo töø theùp caùc loaïi. Khung thuøng laøm töø theùp caùn ñònh hình, thöôøng
laø theùp chöõ C, theùp L, sau ñoù haøn theùp taám taïo thaønh maët beân vaø ñaùy. Taám ñaùy chòu taûi troïng
lôùn neân thöôøng daøy hôn caùc taám beân. ÔÛ thuøng nguyeân thuûy, caùc taám beân coù theå laät ra; nhöng
thuøng sau caûi taïo thöôøng laøm thaønh beân coá ñònh ñeå taêng ñoä cöùng vöõng (hình 2.4).
Ñeå baûo ñaûm an toaøn cho ngöôøi ñieàu khieån xe, phaàn treân thuøng ñöôïc laøm daøi ra, che
phuû cabin.

3
 Phaàn sau thuøng coù theå laøm doác leân (hình 2.4), ngaên khoâng cho vaät lieäu traøn ra ngoaøi
khi vaän chuyeån, nhöng vaãn deã daøng thaùo saïch vaät lieäu khi naâng thuøng leân. Tuy nhieân, hieän
nay phaàn lôùn thuøng töï ñoå ñeàu boá trí taám böûng sau. Trong tröôøng hôïp naøy, baûn leà böûng pha ûi
ñöôïc boá trí phía treân, baûo ñaûm sau khi ñoå haøng taám böûng khoâng bò vöôùn g nhö tröôøng hôïp baûn
leà naèm döôùi.
Ñeå vieäc thaùo dôõ haøng thuaän tieän, thuøng ñöôïc boá trí cô caáu khoaù böûng sau töï ñoäng.

Hình 2.5 – Sô ñoà nguyeân lyù

cô caáu khoùa böûng töï ñoäng
1. Loø xo giöõ choát khoaù
2. Xích
3. Choát khoùa
4. Böûng sau

Nguyeân lyù hoaït ñoäng nhö sau:

Taám böûng sau 4 ñöôïc giöõ bôûi choát khoùa 3. Treân truïc mang choát khoùa O 3, ngöôøi ta haøn
cöùng caùnh tay ñoøn ñieàu khieån 5, moät ñaàu lieân keát vôùi loø xo giöõ 1, ñaàu coøn laïi noái vôùi xích 2.
Ñaàu kia cuûa xích 2 noái baûn leà vôùi khung xe taïi O1. Truïc quay thuøng laø O 2. Nhö vaäy, khi naâng
thuøng leân goùc , ñieåm O 3 quay quanh O 2, coøn coøn ñieåm A quay quanh O1.
Ñaët O1O2 = l1 = const O1A = l4  const
O1O3 = l2  const O3A = l5 = const
O2O3 = l3 = const
Khi thuøng naâng leân:
Xeùt tam giaùc O1O2O3’: l22 = l32 + l12 – l3l1.cos(+)
Xeùt tam giaùc O1A’O3’: l42 = l22 + l52 – l2l5.cos(O1O 3’A’)
l 22  l52  l 42
cos O1O3' A' 
l 2 l5

Vaäy , khi  taêng thì l2 taêng (theo coâng thöùc treân). Nhöng ôû coâng thöùc döôùi, khi l2 taêng,
töû seõ taêng nhanh hôn maãu, do ñoù goùc O 1O3’A’ giaûm, coù nghóa laø khoùa 3 seõ quay quanh O 3 ñeå
môû böûng sau, thöïc hieän ñoå haøng.
Loø xo 1 coù taùc duïng giöõ böûng khoâng bung ra ôû vò trí naèm ngang.

4
 2.2.2 Phöông aùn laät thuøng:
Khi ñoå vaät lieäu, thuøng phaûi ñöôïc naâng leân moät goùc naøo ñoù so vôùi maët phaúng ngang. Ta
coù caùc phöông aùn laät thuøng nhö sau:
 Boá trí ñoå ngang

Öu khuyeát ñieåm:
- Ñoå vaät lieäu nhanh choùng do tieát dieän ñoå lôùn.
- Khoù taêng goùc nghieâng thuøng neân khoù ñoå heát
vaät lieäu.
- Khoâng thích hôïp ôû nhöõng nôi chaät heïp.
- Vaät lieäu caûn trôû söï di chuyeån cuûa xe.
- Kích thöôùc ngang lôùn, keùm oån ñònh

Hình 2.6 – Sô ñoà ñoå ngang

 Boá trí ñoå doïc

Öu khuyeát ñieåm:
- Raát thích hôïp cho vieäc ñoå haøng ôû nhöõng nôi chaät heïp.
- Coù theå luøi vaøo ñoå haøng, sau ñoù tieán ra hoaëc vöøa ñoå
vöøa di chuyeån.
- Xe coù tính oån ñònh cao khi ñoå haøng.
- Toán nhieàu thôøi gian ñoå vì tieát dieän beù.
Hình 2.7 – Sô ñoà ñoå doïc

Hieän nay, phöông aùn

ñoå doïc ñöôïc söû duïng phoå bieán
hôn caû. Tuy nhieân, coù nhöõng
xe ñöôïc boá trí ñoàng thôøi ñoå
ngang vaø ñoå doïc, raát thuaän
tieän cho söû duïng ôû nhöõng nôi
chaät heïp ôû ñoù xe khoâng theå
quay ñaàu, hoaëc khi chuyeân
chôû vaät coù hình daïng daøi, tieát
dieän nhoû nhö oáng nöôùc, saét
xaây döïng (hình 2.8)

Hình 2.8 – Phöông aùn ñoå phoái hôïp

5
 2.3 Cô caáu naâng haï
2.3.1 Heä thoáng naâng haï: Coù theå söû duïng heä thoáng cô khí, khí neùn hay thuûy löïc .
 Phöông aùn 1 : Duøng heä thoáng truyeàn ñoäng baèng cô khí
Öu ñieåm: Giaù thaønh thaáp, deã cheá taïo, ñôn giaõn, deã baûo trì, baûo döôõ ng, thay theá
Khuyeát ñieåm: - Keát caáu coàng keành, phöùc taïp
- Löïc naâng thuøng nhoû
- Laøm vieäc nguy hieåm, khoâng an toaøn

Hình 2.9 – Sô ñoà naâng haï duøng

truyeàn ñoäng cô khí
1. Thuøng xe
2. Truïc vít
3. Baùnh vít
4. Tôøi
5. Roøng roïc
6. Cô caáu keïp chaët ñaàu caùp

 Phöông aùn 2 : Duøng heä thoáng truyeàn ñoäng baèng khí neùn
Nhöôïc ñieåm: - Löïc naâng thuøng nhoû
- Keát caáu coàng keành
- Khoâng oån ñònh vì khoâng khí coù theå neùn ñöôïc

 Phöông aùn 3 : Duøng heä thoáng truyeàn ñoäng baèng thuûy löïc
Öu ñieåm: - Löïc naâng lôùn
- Keát caáu nhoû goïn
- Laøm vieäc oån ñònh
Khuyeát ñieåm: Giaù thaønh cao, baûo trì, baûo döôõng thöôø ng xuyeân . . .

6
 Hình 2.10 – Chu trình môû heä thoáng thuûy löïc
1. Xy lanh thuûy löïc
2. Piston thuûy löïc
3. Van tieát löu
4. Van moät chieàu
5. Van phaân phoái 5/3
6. Van ñieän töø
7. Bôm daàu
8. Ñöôøng daàu
9. Van an toaøn
10. Ñöôøng daàu veà
11. Thuøng daàu

2.3.2 Phöông aùn naâng haï: Treân cô sôû phaân tích ôû treân, ta chæ ñi saâu vaøo phöông aùn
naâng haï söû duïng heä thoáng thuûy löïc.
 Naâng haï tröïc tieáp
 Duøng xy lanh moät taàng
Öu khuyeát ñieåm:
- Keát caáu ñôn giaûn, giaù thaønh thaáp
- AÙp suaát laøm vieäc nhoû
- Goùc naâng nhoû vì chòu aûnh höôûng chieàu
daøi xy lanh thuûy löïc.
- Chieám khoaûng khoâng gian lôùn

Hình 2.12 – Xy lanh moät taàng tröïc tieáp

 Duøng xy lanh nhieàu taàng

Khi naâng thuøng, daàu töø bôm qua cô caáu ñieàu khieån vaøo buoàng A ñaåy piston 2 leân, ñoàng
thôøi daàu töø buoàng B chaûy veà thuøng. Khi piston 2 ñi heát haønh trình, daàu tieáp tuïc vaøo cöûa A
naâng piston 1 ñi leân, coøn daàu töø cöûa C veà buoàng chöùa.

7
 Öu khuyeát ñieåm:
- Coù theå naâng thuøng cao, ñaûm baûo ñoå heát
haøng
- Khoâng gian boá trí nhoû
- AÙp suaát laøm vieäc phuø hôïp vôùi söï giaûm daàn
taûi troïng khi taêng goùc nghieâng thuøng
- Keát caáu xy lanh phöùc taïp
- Heä thoáng ñieàu khieån phöùc taïp, gia thaønh
Hình 2.13 – Xy lanh nhieàu taàng tröïc tieáp
cao.

 Naâng haï giaùn tieáp

Hình 2.14 – Naâng giaùn tieáp-ñoøn baåy di ñoäng
 Ñoøn baåy coá ñònh
 Ñoøn baåy di ñoäng
Khi naâng hay haï thuøng, piston 3
ñaåy ra hay ñi vaøo, khi ñoù ñieåm C quay
quanh O1, coøn A quay quanh O2.
- Haønh trình xy lanh nhoû vaãn baûo daûm
naâng thuøng leân goùc lôùn.
- Cô caáu goïn nheï, ñôn giaûn, khoâng gian
boá trí nhoû
- Phaûi cheá taïo theâm cô caáu ñoøn baåy laøm
taêng giaù thaønh.

Cuõng söû duïng xy lanh moät taàng keát

hôïp vôùi ñoøn baåy töông töï nhö treân, nhöng ñaàu
C baét coá ñònh vaøo khung xe.
- Cô caáu coù ñoä cöùng vöõng cao.
- Cô caáu phöùc taïp vì phaûi baét ñieåm C vaøo
khung xe.
- Haønh trình nhoû vaãn ñaûm bao naâng thuøng
Hình 2.15 – Naâng giaùn tieáp ñoøn baåy coá ñònh haøng goùc lôùn, tuy nhieân phaûi söû duïng löïc
lôùn

2.4 Sô ñoà nguyeân lyù heä thoáng:

Töø taát caû caùc phöông aùn treân, hieän nay ta thöôøng thaáy phöông aùn ñoå doïc, naâng haï thuøng
baèng cô caáu thuûy löïc vôùi xy lanh moät taàng naâng giaùn tieáp coù ñoøn baåy di ñoäng.

8
 Sô ñoà khoái nguyeân lyù naâng thuøng:

Hoäp trích Hoäp soá

coâng suaát

Caàu chuû ñoäng

Bôm thuûy löïc Van ñieàu khieån

(2)
Thuøng daàu Xy lanh thuûy löïc Cô caáu ñoøn baåy

(1)
Truyeà n ñoäng cô khí
Thuøng xe Thuøng xe
Truyeàn ñoäng thuûy löïc

Hình 2.16 - Sô ñoà khoái nguyeân lyù naâng thuøng

Nguyeân lyù hoaït ñoäng:

- Khi xe di chuyeån treân ñöôøng, truyeàn ñoäng töø hoäp soá qua hoäp trích coâng suaát ñöôïc
ngaét. Moment xoaén truyeàn qua hoäp soá ñeán caàu sau.
- Khi xe ñoå vaät lieäu, truyeàn ñoäng töø hoäp soá ñeán caàu sau coù theå ngaét hoaëc khoâng tuøy
thôøi ñieåm, coøn truyeàn ñoäng töø hoäp soá ñeán hoäp trích coâng suaát ñöôïc keát noái (nhôø
caàn ñieàu khieån trong cabin) ñieàu kieån bôm hoaït ñoäng. Bôm huùt daàu töø thuøng chöùa,
neùn ñeán heä thoáng van ñieàu khieån roài ñeán xy lanh thuûy löïc. AÙp suaát daàu trong xy
lanh taïo aùp löïc baèng giaù trò löïc caûn P ñaåy piston di chuyeån. Thuøng haøn g lieân keát
vôùi cô caáu naâng haï seõ ñöôïc naâng leân töï ñoå vaät lieäu.

III. PHÖÔNG PHAÙP XAÙC ÑÒNH CAÙC THOÂNG SOÁ CÔ BAÛN CUÛA XE TÖÏ ÑOÅ
3.1 Caùc tham soá kyõ thuaät cô baûn cuûa xe töï ñoå
1) Chæ soá troïng löôïng / theå tích (kg/m 3, taán/m3):
Cho bieát khaû naêng taän duïng theå tích thuøng chöùa. Tuyø thuoäc tính chaát khoái haøng, kích
thöôùc caùc haït cuûa khoái haøng, phöông phaùp chaát haøng maø ta coù hieäu suaát söû duïng thuøng xe.
Vôùi caùc loaïi than, xæ, caùt, ñaù daêm, soûi, xi maêng . . . hh = 1,6 – 1,8 taán/m3
2) Chæ soá hieäu suaát taûi troïng:

9
 Laø tyû soá giöõa taûi troïng coù ích treân töï troïng xe
hh = Ghh / G0
Giaù trò naøy thöôøng 1,1 – 1,3
3) Goùc naâng toái ña thuøng:
Tuøy thuoäc tính chaát cô lyù cuûa haøng. Thoâng thöôøng trong khoaûng 50 o – 60o
4) Thôøi gian naâng, haï thuøng:
Thôøi gian naâng : 15 – 20 s
Thôøi gian haï: 10 – 15s

3.2 Caùc böôùc thieát keá

1) Töø taûi troïng vaø loaïi haøng hoùa, xaùc ñònh kích thöôùc thuøng:
Töø vaät lieäu chuyeân chôû vaø taûi troïng cho pheùp cuûa xe neàn, neân choïn loaïi coù khoái löôïng
rieâng nhoû nhaát ñeå xaùc ñònh theå tích thuøng caàn thieát. Sau ñoù, caên cöù treân xe neàn choïn kích
thöôùc daøi, roäng vaø cao thuøng cho phuø hôïp.
Theå tích thuøng = Taûi troïng / Khoái löôïng rieâng
Khoái löôïng rieâng moät soá vaät lieäu thoâng duïng:
Baûng 2.1
STT Vaät lieäu Khoái löôïng rieâng (Kg/m 3)
1 Ñaát khoâ, aåm 1500 – 1700
2 Beâ toâng 2300
3 Ñaát seùt 17% ñoä aåm 2160
4 Ñaát pha caùt 1900
5 Soûi 1840
...

2) Thieát keá sô boä thuøng: Keát caáu khung xöông maët saøn, maët beân, maët tröôùc, maët sau: Vaät
lieäu, quy caùch, phöông phaùp lieân keát caùc chi tieát vôùi nhau . . .
3) Xaùc ñònh phöông aùn lieân keát thuøng vôùi chassis:
 Vò trí choát laät thuøng

10