TINH DẦU

& DƯỢC LIỆU CHỨA TINH DẦU

TS. Mã Chí Thành

Tháng 03/2021

1
 MUÏC TIEÂU HOÏC TAÄP

1. Ñònh nghóa vaø phaân bieät ñöôïc tinh daàu

2. Trình baøy ñöôïc coâng thöùc 16 thaønh phaàn chính cuûa tinh daàu

3. Trình baøy ñöôïc 4 phöông phaùp chieát xuaát tinh daàu.

4. Trình baøy ñöôïc caùc phöông phaùp kieåm nghieäm tinh daàu,

kieåm nghieäm döôïc lieäu coù chöùa tinh daàu.

5. Trình baøy ñöôïc 16 döôïc lieäu giaøu caùc thaønh phaàn treân

(teân Vieät nam, teân khoa hoïc, ñaëc ñieåm thöïc vaät – phaân boá,

boä phaän duøng, thaønh phaàn hoùa hoïc, coâng duïng chính)

2
 1. ÑÒNH NGHÓA

Tinh daàu laø

- moät hoãn hôïp goàm nhieàu thaønh phaàn

- chuû yeáu töø thöïc vaät

- thöôøng coù muøi thôm

- khoâng tan trong nöôùc, tan trong dung moâi höõu cô

- bay hôi ñöôïc ôû nhieät ñoä thöôøng, ñieåm soâi thaáp

- coù theå ñieàu cheá töø thaûo moäc baèng ph. phaùp caát keùo hôi nöôùc

nhöng töøng thaønh phaàn cuûa tinh daàu laïi coù ñieåm soâi raát cao
3
 PHAÂN BIEÄT TINH DAÀU VAØ DAÀU BEÙO

tinh daàu chaát beùo

nguoàn goác terpen glycerid

bay hôi deã raát khoù

muøi thôm coù khoâng

loâi cuoán theo hôi nöôùc ñöôïc khoâng

tan trong coàn, AcOH ñöôïc khoâng***

bò savon hoùa /KOH khoâng *** +

4
 2. THAØNH PHAÀN HOÙA HOÏC CUÛA TINH DAÀU

Tinh daàu laø moät hoãn hôïp goàm

 caùc hydrocarbon terpenic (maïch hôû, voøng, ∆’ coù Oxy)

 caùc ∆’ thôm ít voøng (aldehyd, phenol, phenylpropanoid)

 caùc hôïp chaát coù N, S (sulfit, isothiocyanat)

 caùc RCOOR maïch ngaén (formic, acetic, butyric, valeric)

hieän dieän vôùi tyû leä khaùc nhau → tính chaát raát khaùc nhau

5
 2. THAØNH PHAÀN HOÙA HOÏC CUÛA TINH DAÀU

Coù theå chia thaønh 5 nhoùm chính :

2.1. ∆’ monoterpen (10 C)

2.2. ∆’ sesquiterpen (15 C)

2.3. ∆’ voøng thôm (C6 – C3)

2.4. ∆’ chöùa N, S

2.5. Caùc thaønh phaàn khaùc

6
2.1. caùc monoterpen

2.1.1. monoterpen maïch hôû

a. khoâng coù oxy : ít ñöôïc quan taâm (ocimen, myrcen)

α β α β
ocimen myrcen

7
2.1.1. monoterpen maïch hôû
b. coù oxy : ñöôïc quan taâm nhieàu
- caùc alcol (nerol, geraniol, citronellol, linalol)

CH2OH
α
CH2OH CH2OH

nerol geraniol citronellol

CH2OH
β
CH2OH CH2OH

8
monoterpen maïch hôû, coù Oxy

- caùc aldehyd (neral, geranial, citronellal)

citral-b citral-a

CHO
α CHO CHO

neral geranial citronellal

CHO
β CHO CHO

9
2.1. caùc monoterpen
2.1.2. monoterpen 1 voøng

limonen phellandren carvon

α-terpinen β-terpinen γ-terpinen

10
2.1. caùc monoterpen
2.1.2. monoterpen 1 voøng

α-terpineol β-terpineol γ-terpineol

OH OH

OH

O O

pulegon piperiton
11
2.1. caùc monoterpen
2.1.2. monoterpen 1 voøng

O O
O
OH O

menthol menthon ascaridol 1,8-cineol

12
2.1. caùc monoterpen
2.1.1. monoterpen maïch hôû ...
2.1.2. monoterpen 1 voøng ...
2.1.3. monoterpen 2 voøng

OH O

α-pinen β-pinen borneol camphor

α- β- γ- δ-fenchen

13
2.2. Caùc daãn chaát töø sesquiterpen

2.2.1. sesquiterpen khoâng chöùa Oxy

farnesen zingiberen curcumen

2.2.2. Caùc hôïp chaát azulen

Me Me

iPr

Me iPr Me Et
Me

guajazulen vetivazulen chamazulen

14
2.2. Caùc daãn chaát töø sesquiterpen

2.2.3. sesquiterpen lacton (SQL)

O
O O
O O

sausurea lacton santonin

Coøn coù artemisinin (trong Thanh hao hoa vaøng, θ soát reùt)

→ khoâng bay hôi ôû tO thöôøng

→ khoâng caát keùo baèng hôi nöôùc.

→ chieát xuaát baèng dung moâi höõu cô

→ khoâng phaûi tinh daàu chính danh

15
2.3. Caùc daãn chaát coù voøng thôm

OH

OH

p-cymen thymol carvacrol

OH OH OMe OMe
OMe OMe OMe

CHO

vanilin eugenol Me-eugenol Me-chavicol

16
2.3. Caùc daãn chaát coù voøng thôm (t.t)
OMe
COOMe

OH
CHO

anethol aldehyd methyl

cinnamic salicylat

Ñaïi hoài Queá Long naõo

17
2.4. Caùc daãn chaát coù chöùa N, S

O NH2 O
S S
COOH S

Alliin Allicin

O NH2 O NH2
S S
COOH COOH

S-propyl S-methyl
cystein sulfoxid cystein sulfoxid

2.5. caùc thaønh phaàn khaùc : acid höõu cô maïch ngaén (acid
formic, acetic, butyric, valeric) , thöôøng ôû daïng ester

18
 3. LYÙ HOÙA TÍNH

Theå chaát : Loûng (neáu laãn chaát beùo → theå ñaëc)

Maøu saéc : khoâng maøu → vaøng nhaït (oxy-hoùa → saäm maøu)

(xanh : camomille, ñoû : thymus, naâu saäm : queá, höông nhu)

Muøi vò : thôm – (t.daàu Giun); Cay – (t.daàu Queá, Hoài)

Tyû troïng : thöôøng < 1; – (Queá, Ñinh höông, Höông nhu).

Ñoä tan : ít tan / nöôùc (1 soá tan / sulfit, bisulfit, resorcin)

tan / ROH vaø nhieàu dung moâi höõu cô khaùc.

αD  : cao; n = 1,450 – 1,560

19
 3. LYÙ HOÙA TÍNH

 Keùm beàn (nhieät, hν, oxy-hoùa : alcol → aldehyd → acid)

 Deã truøng hôïp (→ nhöïa), coäng hôïp (halogen)

 Deã bay hôi, ñoä soâi tuøy thaønh phaàn caáu taïo

 Nhieät ñoä soâi thöôøng thaáp hôn caùc caáu töû thaønh phaàn

- ∆’ monoterpen : ñieåm soâi 150 - 180OC

- ∆’ sesquiterpen : ñieåm soâi > 250OC

- ∆’ nhaân thôm : ñieåm soâi > 300OC

 moät soá tinh daàu ñeå laïnh coù theå cho keát tinh caùc caáu töû thaønh

phaàn ( → menthol, borneol, camphor, cineol, anethol ...)

20
 thaønh phaàn ñieåm soâi ñieåm chaûy

ald. cinnamic 251OC −7.5OC

borneol 210 207

camphor 207 177

cineol 176 1

eugenol 251 −9.2

menthol 212 45

safrol 232 11.2

thymol 233 48 - 51

21
 4. PHAÂN BOÁ

 Trong thöïc vaät :

Apiaceae Araceae Asteraceae

Illiciaceae Lamiaceae Lauraceae

Myrtaceae Pinaceae Piperaceae

Rutaceae Scrophulariaceae Zingiberaceae

 Trong ñoäng vaät :

Höôu xaï Caø cuoáng Boï xít

22
 Trong caùc boä phaän cuûa caây

Khí sinh : Lamiaceae Voû quaû : Citrus

Laù : Lamiaceae, Myrtaceae Voû thaân : Queá

Hoa : Hoàng ... Goã : Long naõo

Nuï hoa : Ñinh höông Nhöïa : Thoâng

Quaû : Amomum Thaân reã, reã : Th.nieân kieän, Zingiber

 Tinh daàu ñöôïc taïo thaønh trong

oáng tieát : Apiaceae tuùi tieát : Rutaceae, Myrtaceae

loâng tieát : Lamiaceae teá baøo tieát : hoa Hoàng, Queá, Göøng

23
 thaønh phaàn hoùa hoïc cuûa tinh daàu trong moät caây

- gioáng nhau

voû thaân vaø laù C. cassia : aldehyd cinnamic

- khaùc nhau

voû thaân C. zeylanicum : aldehyd cinnamic

laù cuûa C. zeylanicum : Eugenol

 haøm löôïng tinh daàu

thöôøng : 0.1% – 2%
ñoâi khi : 10% (Ñaïi hoài); 20% (Ñinh höông)

24
# 10%
Tinh daàu

25
 5. ÑÒNH LÖÔÏNG TINH DAÀU TRONG DÖÔÏC LIEÄU

5.1. Nguyeân taéc

Phöông phaùp : Caát loâi cuoán theo hôi nöôùc
Duïng cuï : Tieâu chuaån hoùa theo Döôïc ñieån
Caùc thoâng soá : Quy ñònh tuøy döôïc lieäu cuï theå
5.2. Duïng cuï ñònh löôïng tinh daàu : Goàm 2 phaàn chính

Bình ñun (nuùt maøi 500 – 1000 ml)

Boä ñònh löôïng :

- oáng daãn hôi (nöôùc vaø tinh daàu)

- oáng sinh haøn raø (ñöùng hoaëc ngang)

- oáng höùng tinh daàu coù khaéc vaïch (d < 1 vaø d > 1)

- nhaùnh hoài löu

26
 Boä ñònh löôïng tinh daàu

sinh haøn

oáng höùng tinh daàu

(1 ml; 0.01 ml)

raùp vaøo
bình caàu 27
 1 ml

0 ml

100 vaïch = 1 ml

1 ml

bình ñun 28
 Moät boä duïng cuï
ñònh löôïng tinh daàu

sinh haøn C

oáng daãn hôi D

oáng höùng
50 vaïch = 5 ml bình ñun A

khoùa xaû 29
 B D

C E A

30
 5.3. Coâng thöùc tính haøm löôïng tinh daàu (v/p)

Tinh daàu coù d < 1

a a = ml tinh daàu caát ñöôïc
X% = 100 ×
b
Tinh daàu coù d > 1 b = gam döôïc lieäu khoâ

(a − c)
X% = 100 × c = ml xylen theâm vaøo
b

Ñaïi cöông
31
 6. CHIEÁT XUAÁT TINH DAÀU

6.1. Phöông phaùp caát keùo theo hôi nöôùc

Nguyeân taéc

- Thaønh phaàn : goàm nhöõng caáu töû khoâng hoøa tan trong nhau,

- Nhieät ñoä soâi : hoãn hôïp soâi ôû ñieåm haèng phò.

(toång aùp suaát hôi cuûa hoãn hôïp caân baèng vôùi aùp suaát khí quyeån.)

moïi caáu töû bay hôi (ôû tyû leä taïo haèng phò) roài ngöng tuï vaø taùch lôùp

- Tyû leä ngöng tuï : [tyû leä sau] > [tyû leä tröôùc].

Trong nghieân cöùu : Söû duïng keát hôïp loø vi ba (microwave)

Chuù yù 1 soá t.daàu coù thaønh phaàn deã keát tinh (borneol, camphor)

32
 SÔ ÑOÀ MOÄT BOÄ CAÁT LOÂI CUOÁN THEO HÔI NÖÔÙC

nhieät keá + tieáp nöôùc

hôi nöôùc soâi

döôïc lieäu
vaøo boä
ñònh löôïng

boä cung caáp hôi bình caát

33
Sô ñoà khoái 1 caùch duøng loø vi ba cho chöng caát (thí nghieäm)

34
Sô ñoà 1 kieåu noài caát tinh daàu quy moâ lôùn

boä sinh haøn

bình ñun

boä höùng

35
1 kiểu nồi cất tinh dầu quy mô lớn

36
1 kiểu nồi cất tinh dầu quy mô lớn

37
boä ngöng tuï (quy moâ lôùn)

38
39
40
d<1 d<1

d>1

41
d<1
d>1

42
 Boä phaän höùng vaø taùch tinh daàu

 

d<1 d>1

43
 Ñieåm haèng phò (OC) cuûa moät vaøi hoãn hôïp / nöôùc (bp1 = 100OC)

hoãn 95% 91% 77% 80% 96% 91% 80%

hôïp
goàm EtOH EtOAc HCOOH dioxan CCl4 benzen toluen

bp2 78.3 78.0 100.7 101.3 77.0 80.6 110.6

hphò 78.1 70.0 100.3 87.0 66.0 69.2 84.1

tinh daàu thoâng : soâi ôû # 160OC

haèng phò/nöôùc : soâi ôû 95 – 96OC

Ñaïi cöông 44
Chuù yù : khi caát tinh daàu coù haøm löôïng thaáp

Tinh daàu seõ tan trong nöôùc noùng taïo “nöôùc no tinh daàu”;

taän thu baèng caùch :

 Ñöa nöôùc no tinh daàu trôû laïi noài caát

 Ñaåy tinh daàu ra khoûi nöôùc baèng muoái NaCl

 Haáp phuï tinh daàu trong nöôùc thôm baèng than hoaït, saáy khoâ

roài chieát laïi tinh daàu töø than (chöng caát, phaûn haáp phuï)

Saûn phaåm : loaïi 2 !

45
6.2. Phöông phaùp chieát baèng dung moâi

Duøng chieát xuaát 1 thaønh phaàn nhaát ñònh, tinh daàu töø hoa

a. Dung moâi deã bay hôi (ether petrol, xaêng coâng nghieäp)

coàn

döôïc lieäu dòch chieát taïp

tinh daàu / coàn

coàn

tinh daàu
46
6.2. Phöông phaùp chieát baèng dung moâi

b. Dung moâi khoâng bay hôi (daàu beùo, parafin)

coàn

dm ∆
döôïc lieäu tinh daàu / dm dung moâi
1–2j

tinh daàu / coàn

coàn

tinh daàu

47
 6.3. Phöông phaùp öôùp
kieáng

luïa
môõ
hoa
môõ
30-40 luïa
môõ

kieáng

48
6.4. Phöông phaùp eùp
aùp duïng ñoái vôùi voû Citrus (tinh daàu ∈ tuùi tieát ôû voû ngoaøi)

tinh daàu

ñoâng cöùng bôûi nhieät

pectin

phaù = xay, acid, enzym

tinh daàu + taïp ly taâm

döôïc lieäu

baõ suïc hôi nöôùc

öu : ít bò bieán chaát; nhöôïc : coøn nhieàu taïp 49

 6.5. Phöông phaùp leân men

aùp duïng ñoái vôùi maãu chöùa tinh daàu ôû daïng keát hôïp

emulsin
amygdalin ald. benzoic + HCN + glc

alinase
aliin alicin allyl disulfit

Treân thò tröôøng, caùc loaïi tinh daàu coù oxy thöôøng ñöôïc chöng caát
aùp suaát giaûm ñeå loaïi caùc monoterpen ñôn giaûn (deã bò oxy-hoùa) →
tinh daàu coù giaù trò hôn, beàn hôn.
Hieän nay, haàu heát caùc tinh daàu ñeàu ñaõ ñöôïc toång hôïp nhöng tính
chaát vaät lyù, giaù trò vaãn coøn keùm tinh daàu töï nhieân.

50
 7. KIEÅM NGHIEÄM TINH DAÀU

7.1. Xaùc ñònh tinh daàu trong caây

7.2. Moâ taû caûm quan (theå chaát, maøu, muøi, vò . . .)

7.3. Xaùc ñònh caùc haèng soá vaät lyù (d, αD, nD, ñoä tan . . .)

7.4. Xaùc ñònh caùc chæ soá hoùa hoïc (acid, ester, acetyl . . .)

7.5. Ñònh tính caùc thaønh phaàn trong tinh daàu

7.5.1. SKLM

7.5.2. SKK

7.5.3. HPLC

7.5.4. Phaûn öùng hoùa hoïc

51
 7.1. Xaùc ñònh tinh daàu trong caây

Duøng caùc phaûn öùng hoùa moâ

- tinh daàu + coàn ôcanet → maøu ñoû töôi

- tinh daàu + acid osmic → tuûa ñen (oxyt osmic)

dd. Soudan III

- tinh daàu + → maøu ñoû töôi
/ chloral hydrat

Duøng phöông phaùp chieát

- chieát baèng dung moâi (ether ethylic),
- boác hôi dung moâi, ngöûi muøi

52
 Sô ñoà kieåm nghieäm tinh daàu

tinh daàu thöû

Na2SO4 khan

laøm khan

vaät lyù DÑVN hoùa hoïc

maøu, muøi, vò caùc chæ soá,

d20, n20, αD, [aldehyd],
bp, ñoä tan, UV ph.öùng maøu,
TLC, GC, HPLC taïp chaát
53
 monoterpen phenol
hay d < 0,90
maïch thaúng

αD α < 1,47 α > 1,47

d > 0,90 nhieàu ∆’ phenol

maïch thaúng hay
nhieàu Oxy voøng nhieàu oxy

d20
54
 PHOÅ UV

Quan troïng trong vieäc ñònh danh caùc thaønh phaàn cuûa tinh daàu,

laäp tieâu chuaån kieåm nghieäm cho tinh daàu. Ví duï :

- Ald. cinnamic trong tinh daàu Queá

- Anethol trong tinh daàu Hoài

- Cineol trong tinh daàu Traøm

- Citral trong tinh daàu Saû

- Eugenol trong tinh daàu Höông nhu, Ñinh höông

- Menthol trong tinh daàu Baïc haø

55
7.5.1. Ñònh tính baèng SKLM

Tinh daàu goàm caùc thaønh phaàn keùm phaân cöïc, phöông phaùp :

 cô cheá : haáp phuï (si-gel G, si-gel F 254, nhoâm oxyt)

 dung moâi : keùm ph.cöïc (hexan, EP, Bz, Tol, CHCl3, DCM, EA)

 hieän maøu :

- thuoác thöû chung : VS, AS, H2SO4, hôi Brom,

SbCl3/CHCl3, KMnO4, Gibbs,
- th. thöû nhoùm chöùc : nhoùm carbonyl, phenol (DNPH, FeCl3)…

Treân baûn Si-gel F 254 : caùc monoterpen no thöôøng khoâng hieän

veát; khi phun thuoác thöû VS/AS roài saáy noùng : Ña soá caùc tinh
daàu cho veát maøu naâu tím ñeán tím.

(chuù yù : Camphor vaø Me salicylat khoâng leân maøu VS/AS)

56
 maøu vôùi thuoác thöû
monoterpen UV
Brom 2,4-DNPH H2SO4

pulegon + + + vaøng

carvon + + + hoàng nhaït

p-cymen + − −

α-terpineol − + − xanh laù

limonen − + − naâu

cineol − − − xanh laù

α-pinen − + − naâu

geraniol − + − ñoû tía

57
 hRf vôùi heä dmoâi maøu vôùi thuoác thöû
∆’ phenol
benzen n6-Cf VS Gibbs

safrol 74 86 − xaùm

anethol 69 − hoàng −

myristicin 50 71 naâu naâu

apiol 39 41 naâu naâu

thymol 38 − hoàng −

eugenol 30 31 naâu naâu

iso-eugenol 29 27 ñoû vaøng

Me-eugenol − 42 − naâu ñoû

Me-isoeugenol − 42 − ñoû tía

58
 Lôùp moûng : Si-gel F 254 (1.05554; Merck)
Dung moâi : Tol – EtOAc (93 : 7) hay Bz – EtOAc (9 : 1)

Hieän maøu : VS / AS (roài saáy 105OC × 2 phuùt)

menthyl
safrol anethol acetat citronelal thymol eugenol

hRf 87 85 72 65 52 47

Ñoä phaân cöïc töông ñoái cuûa caùc thaønh phaàn chính trong tinh daàu

aldehyd
cinnamic citral cineol menthol borneol geraniol

hRf 45 42 40 28 24 22

59
 LÖU YÙ KHI SKLM TINH DAÀU

Tinh daàu goàm caùc thaønh phaàn keùm phaân cöïc

→ Baûn moûng thöôøng (pha thuaän nhö silica gel . . .)

→ Dung moâi keùm phaân cöïc (hexan, EP, Bz, Tol, EA, CHCl3 . . .)

Hieän veát : phun thuoác thöû AS, VS, acid sulfuric (nhanh !)

Caùc thuoác thöû hieän maøu naøy khoâng ñaëc hieäu ñoái vôùi tinh daàu

Neân chaám thaønh baêng, di chuyeån chæ neân # 10 cm

60
7.5.2. Ñònh tính baèng saéc kyù khí (GC)

61
 SÔ ÑOÀ MAÙY GC
van ñieàu aùp bôm maãu
detector

khí mang

loø ñieàu nhieät

boä ghi phoå

heä thoáng döõ lieäu

maùy tính

saéc kyù ñoà

Kiểm nghiệm 62
 Sô ñoà chung cuûa maùy GC
Boä loïc khí
H

RESET

bôm maãu
maùy tính

detector

H2

coät saéc kyù loø ñieàu nhieät

neùn mang 63
Coät nhoài Coät traùng

silica

pha ñoäng
64
CÔ CHEÁ CUÛA SAÉC KYÙ KHÍ
coät ñöôïc ñieàu nhieät

khí vaøo ra

thaønh coät
silica gel
lôùp dung moâi moûng

loøng coät

lôùp dung moâi moûng

silica gel
thaønh coät
65
GC

66
 GC-MS

tín hieäu cuûa caùc maûnh coù m/z khaùc nhau

Rt

67
 Phoå GC-MS
GC-MS cuûa tinh daàu baïc haø
Mentha piperita

68
 Kieåm nghieäm tinh daàu baèng saéc kyù khí

a. Phöông phaùp tröïc tieáp

b. Phöông phaùp theâm chuaån

c. Phöông phaùp taïo daãn chaát (chuyeån dòch ñænh)

69
a. Phöông phaùp tröïc tieáp
Saéc kyù khí
A C D

S thöû
B
thöû

5 10 15 20 25 30 35 40 45 50 phuùt

chuaån

S chuaån

C 70
b. Phöông phaùp theâm chuaån Saéc kyù khí

C
sau khi theâm chuaån D

A tröôùc khi theâm chuaån D

D
E

5 10 15 20 25 30 35 40 45 50 phuùt

71
c. Phöông phaùp taïo daãn chaát (chuyeån dòch ñænh)

∆t
C

daãn chaát môùi

A

B D D’

5 10 15 20 25 30 35 40 45 50 phuùt

Saéc kyù khí 72

 7.5.3. Ñònh tính baèng HPLC

Sô ñoà khoái maùy HPLC

73
 SÔ ÑOÀ KHOÁI MAÙY HPLC

bình dung moâi

loïc dung moâi
loïc dung moâi

bôm coät baûo veä

maãu
tinh daàu bôm maãu

coät saéc kyù

dung moâi thaûi

boä ghi
saéc kyù ñoà
detector maùy tính 74
HPLC

75
7. KIEÅM NGHIEÄM TINH DAÀU

7.5. Ñònh tính caùc thaønh phaàn trong tinh daàu

7.5.1. SKLM

7.5.2. SKK

7.5.3. HPLC (plus)

7.5.4. Phaûn öùng hoùa hoïc

76
 7.5.4. Ñònh tính hoùa hoïc

a. Nhoùm chöùc alcol

tinh daàu + CS2 + KOH haït →
- neáu coù maøu vaøng, tuûa vaøng : döông tính
- neáu khoâng coù maøu vaøng hay tuûa vaøng : cho tieáp
ammoni molybdat 1% + H2SO4 + CHCl3 →
- lôùp CHCl3 coù maøu tím : döông tính.

b. Nhoùm chöùc aldehyd vaø ceton

tinh daàu + EtOH + DNPH → tuûa maøu
- maøu ñoû : carbonyl thôm → ñoû saäm
- vaøng cam : ∆αβ + KOH/EtOH → ñoû maän
- maøu vaøng : carbonyl no → maøu xanh

PPNC-HHCT 77
 7.5.4. Ñònh tính hoùa hoïc

c. Nhoùm chöùc aldehyd

Cho phaûn öùng khöû dung dòch Tollens (baïc nitrat/NaOH)
Cho maøu ñoû vôùi thuoác thöû Schiff
d. Nhoùm chöùc ester
ester + (hydroxylamin kieàm) + (FeCl3/HCl) → maøu maän tía
e. Nhoùm chöùc phenol
∆’ phenol + (FeCl3/EtOH) → maøu
(tröø eugehol, isoeugenol, vanilin)
f. Phaûn öùng maøu chung (khoâng ñaëc hieäu)
VS, AS, acid sulfuric, khí Brom . . .

PPNC-HHCT 78
7.6. Ñònh löôïng caùc thaønh phaàn trong tinh daàu

Nguyeân taéc : Döïa treân caùc phaûn öùng ñaëc hieäu cuûa nhoùm chöùc

Caùc phaûn öùng :

 alcol (toaøn phaàn, ester, töï do)

 aldehyd vaø ceton

- phöông phaùp bisulfit

- phöông phaùp hydroxylamin

- phöông phaùp 2,4-DNPH

 hôïp chaát oxyd (cineol)

 hôïp chaát peroxyd (ascaridol)

 hôïp chaát phenol

79
7.6.1. Ñònh löôïng nhoùm alcol

a. alcol toaøn phaàn : thöôøng duøng phöông phaùp acetyl-hoùa

R–OAc
+ Ac2O R–OAc + AcOH + Ac2O
R–OH
savon hoùa vôùi OH− thöøa, chính xaùc
acid chuaån
AcO− + R–OH

R–OAc + R–OH
Ac2O thöøa
R–OAc
kieàm thöøa
savon
acid chuaån

80
7.6.1. Ñònh löôïng nhoùm alcol
b. alcol daïng ester : thöôøng duøng phöông phaùp savon-hoùa
c. alcol daïng töï do : - baèng hieäu [alcol t.phaàn] – [alcol ester]
- baèng 1 phöông phaùp khaùc :

R–OH
(G gam)
Ac2O thöøa
R–OAc
kieàm thöøa
savon
V2
V2 acid (maãu ño)
∆V
V1
V1 acid (maãu traéng)

∆V × M
TD% = × 100
G 81
7.6.2. Ñònh löôïng nhoùm aldehyd vaø ceton

a. Phöông phaùp sulfit / bisulfit

R R R OH H +

C O C O + Na2SO3 + H2O C + NaOH

R R R SO3Na

keát tinh

ph.phaùp caân

hay duøng trong ñònh löôïng caùc hôïp chaát coù ∆α–β

β
α
citral aldehyd cinnamic
CHO

β CHO
α
82
7.6.2. Ñònh löôïng nhoùm aldehyd vaø ceton

b. Phöông phaùp hydroxylamin

R R
C O + H2 N OH .HCl C N OH + HCl + H2O
R R
hydroxylamin.HCl
ñònh löôïng baèng kieàm

carbonyl trong tinh daàu

hydroxylamin.HCl
HCl töï do ñöôïc giaûi phoùng

kieàm chuaån

83
 7.6.2. Ñònh löôïng nhoùm aldehyd vaø ceton

c. phöông phaùp 2,4 dinitrophenyl hydrazin

2,4-DNPH + carbonyl hydrazon tuûa (da cam)

caân, so maøu

7.6.3. Ñònh löôïng caùc hôïp chaát oxyd (cineol . . .)

a. phöông phaùp xaùc ñònh ñieåm ñoâng ñaëc

b. phöông phaùp ortho-cresol

c. phöông phaùp resorcin

d. phöông phaùp acid phosphoric

Ñònh löôïng 84
7.6.3.a. phöông phaùp xaùc ñònh ñieåm ñoâng ñaëc
Nguyeân taéc
Haøm löôïng cineol trong hoãn hôïp caøng cao thì caøng deã keát tinh,
haøm löôïng naøy caøng thaáp thì caøng khoù keát tinh (phaûi thaät laïnh)
Aùp duïng : Ít aùp duïng, yeâu caàu [Cineol] > 64%

−6OC 85%

−8OC 82%

−14OC 72%
Ñònh löôïng Cineol
85
7.6.3.b. Phöông phaùp ortho-cresol

Nguyeân taéc
Cineol + o-cresol chaát coäng hôïp

(ñieåm ñoâng ñaëc tuøy cineol % coù trong hoãn hôïp)

Aùp duïng

- ñôn giaûn (nhaát laø khi cineol % > 39%) : Tra baûng.

- neáu haøm löôïng cineol < 39% : phaûi theâm chuaån cineol

Ñònh löôïng Cineol

86
 Sô ñoà ñònh löôïng cineol baèng ortho-cresol

tOC cuûa hoãn hôïp tOC

tO ñun (t1+ 5)

tO caàn xaùc ñònh ∆t

t1
t1

∆t

tO phoøng tO becher (t1−5)

thôøi gian thôøi gian

thöû nghieäm sô boä thöû nghieäm xaùc ñònh

87
 7.6.3.c. Phöông phaùp resorcin Ñònh löôïng Cineol

Nguyeân taéc
dung dòch + cineol chaát keát tinh,
resorcin baõo hoøa tan / resorcin thöøa

Duøng bình cassia, ñoïc phaàn tinh daàu khoâng tham gia phaûn öùng

coäng hôïp ⇒ haøm löôïng cineol coù trong tinh daàu

2.0 2.0

tinh daàu coøn laïi

0.0 0.0
tinh daàu +
resorcin chaát keát tinh, theâm resorcin
tan / resorcin veà vaïch zero
thöøa
88
 Ñònh löôïng Cineol
7.6.3.d. Phöông phaùp acid phosphoric

Nguyeân taéc

cineol vaø 0 OC phöùc hôïp raén t.daàu khaùc

+
t.daàu khaùc + H3PO4 ññ cineol phosphat vaø acid dö

nöôùc soâi laéng gaïn

H3PO4 CINEOL

89
 7.6.4. Ñònh löôïng caùc hôïp chaát phenol (ascaridol . . .)

Nguyeân taéc : Taïo phenolat tan trong nöôùc.

Thöïc hieän :

Ar – OH + NaOH Ar – ONa + H2O

(tan trong nöôùc)

ñoïc theå tích ph.phaùp caân ph.phaùp so maøu

(bình cassia) (taïo laïi Ar – OH) (taïo maøu)

Ar – ONa + H+ Ar – OH + Na+
taùch baèng dung moâi höõu cô

Ñònh löôïng caân

90
Toùm laïi, coù theå ñònh löôïng
töøng thaønh phaàn hoaëc caùc thaønh phaàn töông töï / tinh daàu baèng :

ph. phaùp caân

aldehyd → oxim (Lagneau)
ph. phaùp hoùa hoïc
ascaridol → ño Iod

ph. phaùp caát phaân ñoaïn

aldehyd → Na bisulfit
ph. phaùp duøng bình Cassia phenol → phenolat
cineol → resorcin

ph. phaùp saéc kyù khí, HPLC

91
7.7. Kieåm taïp chaát & giaû maïo

Ñoái töôïng Phöông phaùp kieåm

nöôùc laéc vôùi muoái khan (CaCl2, CuSO4)

kim loaïi naëng taïo muoái sulfid (ñen) vôùi H2S

↓ V khi laéc vôùi nöôùc, phaûn öùng Iodoform,

coàn
nhoû nöôùc vaøo tinh daàu (coù coàn : laøm ñuïc)

glycerin + K2SO4 → muøi acrolein

+ K2SO4 → muøi acrolein

chaát beùo
hoaëc taåm giaáy, hô noùng; kieåm tra iS

daàu xaêng thöû ñoä tan trong coàn 80%

xaùc ñònh tính khoâng tan trong coàn 70%,

tinh daàu Thoâng
saéc kyù lôùp moûng, saéc kyù khí. 92
8. TAÙC DUÏNG SINH HOÏC, COÂNG DUÏNG CUÛA TINH DAÀU

Taùc duïng sinh hoïc Coâng duïng

trò nhieãm khuaån hoâ haáp, ho caûm

- khaùng khuaån
trôï tieâu hoùa
- trò phoûng
dieät giun
- dieät kyù sinh truøng veä sinh
- xua ñuoåi ruoài muoãi toång hôïp (Na camphor sulfonat)

- tim maïch gia vò, myõ phaåm, höông lieäu

chieát xuaát caùc thaønh phaàn (cineol,

camphor, borneol, terpin ...)

93