Professional Documents
Culture Documents
12.Leks.12.Sistemi HLA, Struktura, Funksioni
12.Leks.12.Sistemi HLA, Struktura, Funksioni
12.1. Përkufizimet, kodimi gjenetik i molekulave të KMPI, struktura dhe shprehja qelizore
e tyre.
12.4. Përdorimi klinik i tipizimit të KMPI (sistemit HLA) te njeriu. Lidhja e aleleve të
HLA me shfaqjen e sëmundjeve.
12.1. Përkufizimet, kodimi gjenetik i molekulave te KMPI, struktura dhe shprehja e tyre.
KMPI e ndajmë në 3 regjione kryesore gjenetike. Sipas vendosjes 5' - 3' në gjenomë dhe
duke u nisur nga afërsia me centromerin këto regjione janë: 1. Regjioni i klasës II 2. Regjione të
klasës III 3. Regjione i klasës I.
Në klasën I të KMPI te njeriu kemi 7 lokuse (Figura 14.1) ndër të cilët 3 lokuse janë
ato më kryesorë (HLA-A, HLA-B dhe HLA-C), pasi kanë shprehjen qelizore dhe
imunogjenicitetin më të lartë. Secili prej këtyre lokuseve karakterizohet nga shumëllojshmëria
alelike e theksuar që është më e shprehur për lokusin B pastaj A dhe më pak për lokusin C.
Këto gjene kodojnë për një varg polipeptidik që quhet vargu alfa (me peshë molekulare
rreth 43000 dalton) dhe që është i shprehur në sipërfaqen e të gjitha qelizave me bërthamë të
organizmit. Ky varg përbëhet nga 3 domene ekstraqelizore (homologë me domenet e
imunoglobulinave), të cilët duke filluar nga domeni më distal quhen alfa-1, alfa-2, alfa-3. Në
nivelin e domenit alfa-3 (i cili është ankoruar në membranën qelizore dhe ka edhe një pjesë intra-
citoplazmike), këtij vargu i është asociuar me lidhje jo kovalente, por hapësinore, një varg me
peshë molekulare rreth 12000 dalton që quhet beta-2-mikroglobulinë dhe që është i koduar në një
kromozom tjetër nga kromozomi 6.
Klasa e II e KMPI
Lokuset ku kodohen gjenet e klasës II të KMPI tek njeriu janë HLA-DP, HLA-DQ dhe
HLA-DR (Fig. 14.1). Shumëllojshmërinë alotipike më të shprehur e ka HLA-DR dhe më pak
HLA-DQ dhe HLA-DP.
Tabela 12.1. Shpërndarja dhe intensiteti i shprehjes së molekulave të KMPI në qelizat dhe indet
e ndryshme tek njeriu
Në këtë regjion kodohen kryesisht një sërë molekulash të komplementit si dhe të TNF
(tumor necrosis factor), molekula këto që nuk janë në sipërfaqet qelizore, por në plazëm ose
sekretohen nga qeliza të ndryshme të aktivizuara (Fig. 12.1). Këto gjene nuk kanë polimorfizmin
alelik karakteristik të gjeneve të klasës së parë dhe të dytë dhe kanë funksione të ndryshme nga
këto të fundit.
Ndryshe nga imunoglobulinat të cilat kanë 3 nivele variabiliteti: idiotipik, izotipik dhe
alotipik, sistemi HLA ka vetëm 2 nivelet e fundit (izotipik dhe alotipik). Variabiliteti izotipik
shprehet në praninë e lokuseve të ndryshme të sistemit HLA (A, B, C, DR, DQ, DP etj) në
mënyrë të ngjashme me klasat dhe nënklasat (izotipet) e imunoglobulinave.
Karakteristika kryesore e HLA është polimorfizmi alelik (në individë të ndryshëm kemi
prani të aleleve të ndryshme të të njëjtit lokus), i cili është më i shprehur se në çdo gjen apo
molekulë tjetër të organizmit. HLA-A dhe B janë më shumë polimorfë (HLA-C më pak) dhe po
kështu dhe peptidet e klasës II DR beta, DQ beta, DQ alfa, dhe më pak gjenet DP beta, ndërsa
DR alfa dhe beta-2-mikroglobulina (e cila kodohet në kromozomin 15) janë molekula invariante
(Figura 12.4).
Figura 12.4. Variantet alelike të gjeneve të klasës së parë dhe të dytë të sistemit HLA tek njeriu.
Ndryshimet e aminoacideve përgjegjës për këtë polimorfizëm alelik ndodhin në domenet
alfa-1 dhe alfa-2 të klasës I si dhe në ato alfa-1 dhe beta-1 të klasës II. Eshtë shumë sinjifikativ
fakti që këto ndryshime në aminoacidet e domeneve të mësipërme janë të lokalizuar rreth
gropëzës ku vendoset polipeptidi antigjenik, pra ato përcaktojnë dhe variabilitetin e lidhjes me
antigjenin nga alele të ndryshme të sistemit HLA.
B = Klasa II)
Gjenet e sistemit HLA kanë ekspresion kodominant (pra të dy alelet në 2 kromozomet
çifte të çdo lokusi shprehen njëkohësisht në sipërfaqjen e qelizës) si dhe segregojnë
(trashëgohen) në mënyrë mendeliane (ashtu si dhe grupet e gjakut). Tërësia e gjeneve KMPI që
ndodhen në njërin nga kromozomet çift formojnë haplotipin HLA. Pra çdo individ ka 2 haplotipe
(secili në çdo kromozom) dhe fëmija trashëgon një haplotip nga secili prind (një nga 2 haplotipet
e babait dhe një nga ato të nënës). Tërësia e gjeneve të 2 haplotipeve përbëjnë gjenotipin HLA.
A* B* C* DRB1* DQB1*
a b c d (a) 01 08 07 03 02
FËMIJËT
(b) 03 07 07 15 06
(c) 02 44 05 04 03
(d) 30 13 06 10 05
(r) 02 44 05 10 05
a/c a/d b/c b/d b/r
Polimorfizmi i pasur alelik dhe izotipik i KMPI (HLA tek njeriu) bën të mundur që
përgjigja e individëve të ndryshëm brënda një specie ndaj mikroorganizmave të ndryshëm të ketë
një shumëllojshmëri sa më të lartë brënda kësaj specie. Presioni mijëravjeçar selektiv ndaj
specieve ka bërë që shumëllojshmëria e agjentëve patogjenë viralë, bakterialë, parazitarë etj. të
përcaktojë dhe shumëllojshmërinë e aleleve të KMPI brënda një specie, pasi vetëm në këtë
mënyrë garantohet mbijetesa e species.
Ndryshimi kryesor i përpunimit dhe paraqitjes së antigjeneve ekzogjenë nga ato endogjenë
qëndron në faktin se antigjenet ekzogjenë përpunohen vetëm nga qeliza të specializuara antigjen-
paraqitëse siç janë qelizat dentritike, makrofagët dhe limfocitet B. Këto të fundit paraqesin
kryesisht antigjenet ekzogjenë me lokalizim jashtëqelizor. Ndryshimi esencial nga përpunimi i
antigjeneve endogjenë qëndron në faktin se antigjenet ekzogjenë endocitohen në vezikulat
intraqelizore ose endozomet. Në fillim endozomi me pH neutral nuk vepron mbi antigjenin e
endocituar. Nevojitet acidifikimi i pH endozomial që të fillojnë të veprojnë proteazat
endozomiale që e copëzojnë antigjenin ekzogjen në fragmente të denatyruar polipeptidikë. Më
pas këto endozome që përmbajnë antigjenet polipeptidikë fuzionojnë me vezikulat e retikulumit
endoplazmatik që përmbajnë molekulat e klasës së dytë dhe në këtë mënyrë këto molekula lidhin
antigjenin polipeptidik. Ky asociacion transmetohet më pas në sipërfaqen e qelizës antigjen-
paraqitëse për t’u njohur nga TCR përkatëse e limfocitit T ndihmës.
Figura 12.12. Përpunimi i antigjenëve ekzogjenë nga qelizat antigjen-paraqitëse (qelizat
dentritike, makrofagët, limfocitet B).
Figura 12.13. Veçoritë e paraqitjes së antigjenëve në vartësi të llojit të tyre dhe të qelizës
antigjen-paraqitëse.
12.4. Përdorimi klinik i tipizimit të KMPI (sistemit HLA) te njeriu. Lidhja e aleleve
HLA me shfaqjen e sëmundjeve.
Nga ana tjetër është evidentuar se mjaft alele të sistemit HLA janë të lidhura me më tepër
se 100 sëmundje të ndryshme, kryesisht autoimune, infektive etj. Kjo vë në dukje rolin e madh të
këtij sistemi në mbijetesën e species. Kështu psh. aleli HLA-B27 haset në 95% të të sëmurëve
me Spondiloartrit ankilozant. Po kështu HLA-DR3 dhe DR4 hasen në një frekuencë mjaft të
rritur në të sëmurët me diabet juvenil insulinovartës si dhe në sëmundjen e celiakisë, ndërsa
HLA-DR4 është i shpeshtë në të sëmurët me artrit reumatoid . Mendohet se agjentë infeksioze
(antigjenë të tyre) apo dhe autoantigjenë të modifikuar paraqiten në mënyrë të veçantë
(preferenciale) nga këta alele HLA të pranishëm në këta individë dhe si pasojë reaksioni imunitar
ndaj antigjenit të huaj apo autoantigjenit të modifikuar bëhet i dëmshëm edhe ndaj
autoantigjeneve të vetë organizmit për arsye të një reaksioni të kryqëzuar midis tyre.