1 A Idade Media

Capítulo 9. A TEMPERÁ IDADE MEDIA.

Coa caída do Imperio Romano de Occidente iniciouse a Idade Media, etapa marcada pola
ruptura da unidade política do mundo mediterráneo. Así, desenvolvéronse tres
civilizacións diferentes: o occidente cristián, o imperio bizantino e o imperio musulmán.

O Comezo da Idade Media.

A caída do Imperio Romano de Occidente marcou o inicio da Idade Media. No
pasado, os historiadores consideraban que era unha "idade escura". Agora crese
que foi un período de profundas transformacións sociais e culturais.

Unha nova etapa histórica.

O paso da Antigüidade á Idade Media foi un proceso gradual. Non obstante, adóitase
sinalar como data de inicio o ano 475, coa caída do Imperio Romano de Occidente:
este Estado, que xa estaba a experimentar un acentuado declive, recibiu un golpe
definitivo coa chegada dos pobos bárbaros procedentes de Europa oriental,
principalmente os alemáns.
Durante a antigüidade, os territorios arredor do mar Mediterráneo estaban baixo o
mesmo Estado. As elites gobernantes tamén compartían unha cultura e un modo de
vida.
As invasións bárbaras supuxeron a ruptura desa unidade política e cultural. Dende
entón desenvolvéronse nestes territorios tres civilizacións diferentes, cada unha delas
con características políticas, económicas, sociais e culturais diferentes.

Trala caída do Imperio romano de Occidente, neste sector

Europa formáronse diferentes unidades políticas: os reinos romano-
Occidental xermánicos que, máis tarde, deron lugar a unidades
menores.
A zona seguiu ocupada polo Imperio romano de Oriente, ou
Bizancio
Bizancio. Este Estado tivo avances e retrocesos territoriais.
Na península arábiga xurdiu unha relixión nova. Esta
Islam civilización construíu un Estado,que se estendeu polo
Próximo Oriente, o norte de África e o sur de España

Un época de cambios
No pasado, os historiadores consideraban que a Idade Media era unha época escura.
Para eles, a caída do Imperio Romano de Occidente supuxo un abandono da cultura
greco-latina: durante os séculos seguintes, en Europa occidental non houbo
desenvolvementos orixinais do pensamento, e moito coñecemento da Antigüidade foi
esquecido ou censurado. Segundo esta interpretación, a partir do século XV
produciuse unha recuperación dese legado, que iniciou a Idade Moderna. Estando
entre dúas idades de esplendor cultural -a Antigüidade e a Modernidade-, estes
historiadores bautizaron o período como Idade Media.
Os historiadores dividen a Idade Media en tres etapas:
 A primeira Idade Media foi un momento inicial da Idade Media. En Europa
occidental, caracterizouse pola fusión dos pobos xermánicos coa civilización
latina, herdeira do extinto Imperio Romano. En Oriente, foi o período no que

1
2 A Idade Media

xurdiu e estendeuse o Islam. Perdurou desde finais do século V ata mediados

do século IX.
 A Alta Idade Media considérase o momento de pleno desenvolvemento da
época medieval. Estivo marcado polo establecemento dunha nova orde
económica e política en Europa occidental. Comezou a mediados do século
IX e durou ata o ano 1200.
 A Baixa Idade Media, caracterizada, en Europa Occidental, pola
recuperación das cidades, as industrias e o comercio, e a aparición de novos
grupos sociais. Comezou no século XIII e durou ata a caída de Bizancio, a
mediados do século XV.

Os reinos romano-xermánicos.
As invasións xermánicas provocaron a caída do Imperio Romano de Occidente. O
poder político fragmentouse e formáronse os reinos romano-xermánicos,
combinando aspectos de ambas culturas. As cidades perderon importancia e a
Igrexa asumiu un papel protagonista.

Fragmentación do poder.
Entre os séculos V e VI, os xermanos asentáronse en diferentes rexións do antigo
Imperio Romano. Alí vinculábanse coas poboacións locais das provincias. Deste
xeito formáronse os reinos romano-xermánicos. Estes reinos combinaban tradicións
políticas, culturais e económicas romanas e xermanas.
Orixinalmente, os alemáns intentaron preservar as estruturas administrativas e fiscais
do Imperio Romano. Debido ao contexto de crise xeneralizada en todo o territorio,
esta empresa tornouse case impracticable. Os aristócratas e campesiños romanos
negáronse a pagar os seus impostos e os novos estados non tiñan fondos suficientes
para gobernar.
Os novos reis tamén se rodearon de funcionarios imperiais. Nelas buscaron
asesoramento para xestionar o Estado. Tamén adoptaron a práctica romana de usar
leis escritas. Ata entón, os alemáns tiñan dereito consuetudinario: rexíanse por
costumes e tradicións que se transmitían oralmente. Os novos reinos comezaron a
poñelos por escrito.
Os pobos xermánicos trouxeron unha nova forma de liderado político. Por tradición,
os alemáns adoitaban elixir como soberano ao guerreiro máis valente nunha asemblea
de homes libres. O rei, ademais, adoitaba recompensar os xefes de guerra pola súa
fidelidade con parte do botín de guerra. Aínda que as monarquías romano-
xermánicas pasaron a ser hereditarias, os reis tiveron que ser xenerosos cos seus
lugartenentes para manter o seu poder. Por este motivo, repartiron grandes extensións
de terreo para condecorar aos seus seguidores. Porén, esta decisión foi fragmentando
cada vez máis politicamente as sociedades de Europa occidental.

2
3 A Idade Media

Reinos romano-xermánicos a finais do século V.

Sociedade nos reinos.

Nos reinos romano-xermánicos a sociedade era desigual. Na parte superior estaba a
aristocracia, formada polos reis e guerreiros xermánicos, xunto cos antigos
aristócratas romanos, moitos dos cales ocupaban altos cargos na Igrexa.
A maior parte da poboación estaba formada por campesiños. Algúns sometéronse a
un propietario. Este foi o caso dos colonos e antigos escravos, cuxos propietarios lles
concederan un terreo. Estas persoas debían unha serie de servizos e obrigas cos seus
superiores, a cambio do uso da terra.
A maioría dos campesiños eran libres: posuían terras e non estaban sometidos a
ninguén. Tiñan dereito a participar en campañas militares, se podían pagar as armas.
Os que o fixeron, tiveron a posibilidade de enriquecerse co botín capturado nas
guerras. Así, aínda que limitados polos aristócratas, os campesiños da Alta Idade
Media gozaban dunha maior autonomía que os do período anterior.

Ruralización da vida.
A ruralización dos xermanos acentuou a crise das cidades. A guerra constante e a
falta dunha autoridade central provocaron un aumento dos saqueos e a escaseza de
alimentos. Coa decisión dos aristócratas de non pagar os seus impostos, este
escenario facíase aínda máis complicado: o Estado era cada vez máis débil.
Nas cidades o deterioro foi maior: eran o branco predilecto dos bárbaros invasores
para saquear. Esta situación levou a moitos habitantes urbanos a buscar unha nova
orde no campo. A sociedade, entón, ruralizouse.
Aínda que a actividade comercial non desapareceu, reduciuse considerablemente. Esta
actividade e a artesanía limitáronse a satisfacer as necesidades de poboacións máis
pequenas. A economía baseábase fundamentalmente na agricultura e na gandería.

Evanxelizacións dos bárbaros.

Ante a fragmentación política e social, a Igrexa viu a necesidade de buscar a
unidade relixiosa. Para iso deseñou unha estratexia de evanxelización. Os reis

3
4 A Idade Media

xermánicos, que vían na Igrexa unha oportunidade para lexitimar o seu poder,
apoiárono.
O proceso de ruralización levou á Igrexa a iniciar a evanxelización no campo. Alí
enviou misións de monxes para converter á poboación rural ao catolicismo. Porén,
a empresa resultou difícil: moitos campesiños mantiñan crenzas e ritos pagáns que
contradín as prácticas católicas.

Vivir nos Mosteiros.

Os monxes xogaron un papel fundamental durante o período da evanxelización.
Moitos procedían de clases aristocráticas, pero outros decidiron facerse monxes para
fuxir da barbarie que había nas cidades. Illados nos mosteiros rurais, seguían unha
rigorosa rutina de penitencia que incluía a oración, a copia de textos e a preparación
de herbas medicinais e alimentos. Fóra dos mosteiros, os monxes influíron nos
campesiños, tanto no aspecto relixioso como no ensino dalgúns oficios.

O Imperio Bizantino.
O Imperio bizantino durou durante toda a Idade Media. A súa capital,
Constantinopla, converteuse nun punto estratéxico de contacto entre Oriente e
Occidente. Durante dez séculos, a civilización bizantina forxou unha cultura
multiétnica que deixou á humanidade un legado inestimable en todas as
disciplinas.

Organización política.
O Imperio Bizantino, tamén chamado Imperio Romano de Oriente ou Bizancio,
perdurou durante toda a Idade Media. Herdeira do antigo Imperio Romano, ocupou a
parte oriental do Mediterráneo dende o século IV ata 1453, cando foi invadida
polos turcos. A súa capital, Constantinopla, situada á beira do mar Negro, era un
punto estratéxico, xa que permitía conectar Occidente con Oriente.
Bizancio foi un imperio organizado como unha monarquía teocrática. O emperador
ou basileus non só decidía en todos os asuntos de estado, senón que era tamén a
máxima autoridade da Igrexa. A súa figura era percibida como sagrada e elixiu
persoalmente ao seu sucesor.
O emperador gobernou co apoio dunha complexa rede de funcionarios. Ademais, o
territorio do Imperio dividíase en temas: xurisdicións militares e administrativas,
dirixidas por un gobernador ou estratego. A xustiza tamén estaba moi organizada:
había diferentes códigos legais. Esta estrutura permitiu ao Imperio ter unha
administración eficiente.

Xustiniano I: un momento de esplendor.

O máximo esplendor do Imperio Bizantino coincidiu co goberno de Xustiniano I,
quen reinou entre os anos 527 e 566. Durante este período, Xustiniano tentou
recuperar as fronteiras do antigo Imperio Romano mediante unha serie de campañas
de conquista cara a Occidente. Así, o Imperio conseguiu dominar o norte de África,
os Balcáns, a Península Itálica e o sur da Península Ibérica, territorios todos eles que
quedaran en mans dos bárbaros.
A transcendencia de Xustiniano non se esgotou na orde militar. Tamén foi decisiva a
súa contribución en materia xurídica e política. No seu mandato, mandou recoller e
publicar as antigas leis romanas nun novo código que sentou as bases do Estado.

4
5 A Idade Media

Esta acción innovadora permitiu organizar durante séculos a administración estatal e a

vida dos cidadáns e das familias.
Os sucesores de Xustiniano non lograron manter os territorios conquistados. Nos
séculos seguintes, os bizantinos tiveron que enfrontarse aos avances do Islam e dos
reis occidentais. Así, o Imperio foi perdendo territorios ata que, en 1453, foi
definitivamente conquistado polos turcos otománs.

Evolución Imperio Bizantino entre os anos 550-1350

Economía bizantina.
A economía do Imperio bizantino baseábase na agricultura. Alí, a maior parte da
poboación era campesiña. A terra era propiedade do Estado, pero a produción
organizábase en latifundios controladas pola Igrexa e a aristocracia, e nas
explotacións familiares.
A localización do porto de Constantinopla permitiu un intercambio comercial sen
precedentes entre Oriente e Occidente. Os obxectos de luxo chegaron a Europa
dende as partes máis afastadas, como China, India ou Xapón. E os comerciantes
bizantinos podían exportar os seus produtos a outras partes do planeta. A partir do
século XIII, porén, os comerciantes bizantinos entraron en crise pola competencia dos
comerciantes de cidades italianas como Venecia, Xénova ou Pisa.
Tamén foi moi importante a produción artesanal. O estado tiña talleres onde
producían tecidos de seda. Aínda así, unha parte importante deste produto oriental
seguiuse importando.

Cultura bizantina.
A prosperidade económica e a continuidade da vida urbana favoreceron o
desenvolvemento da arquitectura. Esta arte converteuse nun trazo distintivo da
cultura bizantina, tanto pola súa calidade como pola súa beleza. As construcións
bizantinas caracterizáronse polo luxo e o estilo monumental. No seu interior
decoraron os edificios con mosaicos.

Relixión en Bizancio.
A sociedade bizantina era cristiá. Porén, os crentes tiñan distintas formas de entender
a fe. Estes fixeron que as súas prácticas entrasen en conflito ás veces. Nun primeiro
momento, a disputa foi entre os que sostiñan que Xesucristo tiña un carácter humano
e divino ao mesmo tempo, e os monofisitas, que consideraban que Cristo só tiña unha
natureza: a divina.

5
6 A Idade Media

Nos séculos VIII e IX produciuse a chamada guerra iconoclasta. Este conflito

enfrontaba aos cristiáns que adoraban imaxes relixiosas e iconoclastas, que
argumentaban que o culto ás imaxes relixiosas -ou iconas- daba lugar a prácticas
supersticiosas porque significaba adorar a un deus falso, e non ao verdadeiro. Aínda
que o papa prohibiu o culto ás imaxes, os bizantinos mantiveron.
Acentuáronse as diferenzas entre o papa e as autoridades relixiosas bizantinas, ata
levar ao Cisma de Oriente e Occidente; no ano 1054 produciuse a separación das
dúas Igrexas. Deste xeito, o Imperio Romano de Oriente chegou a ter o seu propio
papa, a máxima autoridade da Igrexa Ortodoxa. A influencia deste papa estivo
suxeita ao poder do emperador, chamado César, como na antiga Roma. Debido a que
a verdadeira soberanía política e relixiosa era exercida polo Emperador, dende entón
fálase de cesaropapismo.

Expansión do Islam Medieval.

No século VII xurdiu outra relixión monoteísta na Península Arábiga: o Islam. Coa
consolidación do Islam, o mundo árabe, ata entón un grupo de tribos con crenzas e
dialectos diferentes, unificouse detrás dunha única relixión e dunha única lingua
oficial. En menos de dous séculos, esta cultura estendeuse e conseguiu impoñerse
en gran parte do Mediterráneo e do Próximo Oriente.

Prédica de Mahoma.
Cando xa estaban consolidadas as relixións monoteístas -xudaísmo e cristianismo-,
no século VII xurdiu na península arábiga un credo que pronto se convertería nunha
nova relixión: o islam. Daquela, a península estaba habitada por incontables tribos
nómades, cada unha cos seus costumes e crenzas. As súas relixións eran politeístas e
animistas.
Ao redor do ano 610, Mahoma, un comerciante da Meca, comezou a invocar a figura
dun novo deus, Alá. Mahoma converteuse así nun profeta da súa fe. Porén, os
defensores dos antigos cultos cuestionaron a súa posición e no ano 622 expulsárono
da cidade. Mahoma tivo que buscar refuxio en Medina. Este exilio forzoso, coñecido
como a Héxira, marcou o inicio do calendario musulmán.
Porén, o castigo non impediu a Mahoma: uns anos despois, regresou á Meca cun
exército e conquistou a cidade.

Corán.
Mahoma capturou a súa doutrina nun libro sagrado, o Corán. Dise que, por iso,
recibiu a palabra de Alá a través do arcanxo Gabriel. Entre outras cousas, o Corán
prescribe un conxunto de prácticas para o culto:
 A profesión de fe: os musulmáns deben afirmar que Alá é o único Deus e
que Mahoma é o seu profeta.
 Deben rezar cinco veces ao día, de cara á cidade da Meca.
 Outro deber dos musulmáns é dar esmola unha vez ao ano aos pobres da súa
comunidade, empezando polos familiares e veciños.
 O momento no que tivo lugar a revelación da palabra de Alá chámase mes de
Ramadán. Durante este mes, os musulmáns deben xaxunar dende o amencer
ata o solpor.
 Todos os musulmáns deben peregrinar á Meca polo menos unha vez na
vida.

6
7 A Idade Media

Expansión do Islam.
Despois de conquistar a Meca, Mahoma estableceu o seu dominio sobre toda a
Península Arábiga. A partir de entón, as tribos que habitaban a rexión xuntáronse
baixo a mesma relixión, e tamén baixo unha única lingua: o árabe.
Despois da morte do Profeta, en 632, Arabia foi gobernada polos califas, líderes
políticos e relixiosos. Para espallar o Islam, os califas libraron a jihad ou guerra santa
contra os infieis.
Os musulmáns impuxeron a conversión dos pobos pagáns, pero toleraron o
xudaísmo e o cristianismo (por compartir a Biblia) e o zoroastrismo (por crer nun só
Deus). Os fieis destas relixións podían manter os seus cultos a cambio de pagar unha
homenaxe.
Despois do cuarto califa, houbo conflitos pola sucesión. Finalmente, no ano 661, a
familia Omeia logrou establecer unha dinastía. Durante o seu predominio creouse o
maior imperio ata a data: dominaron parte de Asia Menor, Mesopotamia, Persia, o
norte do continente africano e a Península Ibérica. A expansión por Europa non puido
continuar debido ao freo que lle puxeron os francos na batalla de Poitiers, no ano
732.
No ano 750 chegou ao poder a dinastía Abasí. Durante o seu goberno, o Imperio
sufriu a desintegración política: xurdiron estados musulmáns independentes en
Exipto, norte de África e na Península Ibérica.
Finalmente, durante o século XI, a zona oriental do Imperio foi conquistada por outro
pobo, que tamén adoptara o Islam: os turcos selyúcidas.

1Expansión do Islam

Economía e sociedade.
Durante a súa expansión, os musulmáns impulsaron a actividade comercial. Tamén
fundaron cidades como Damasco, Bagdad, O Cairo, Córdoba ou Granada. Nelas
funcionaban os mercados ou zocos.
Os comerciantes aprovisionaban mercadorías nos zocos e logo saían a vendelas en
caravanas. Máis tarde, aproveitaron as condicións que ofrecía o comercio marítimo
e comezaron a realizar vendas internacionais.
Non obstante, a agricultura seguía sendo a base da economía. Como a maioría dos
territorios que controlaban eran áridos ou semiáridos, os árabes espallaron as técnicas

7
8 A Idade Media

de rega que coñeceran en Mesopotamia ou que foran promovidas por gregos e

romanos, como as norias, os muíños hidráulicos e as presas.
Outra contribución importante dos árabes foi a propagación dos cultivos máis aló
das súas zonas de orixe. Este foi o caso do arroz, do algodón e da cana de azucre (de
orixe india) e do sorgo (de África).
A expansión árabe tamén transformou a sociedade. A lingua árabe estendeuse, e ata
hoxe fálase en grandes rexións. Por outra banda, aínda que o Islam se converteu na
relixión máis importante, no califato conviviron unha infinidade de etnias e culturas.

Cultura ciencia e arte.

Entre os séculos VIII e XIII, o Islam viviu a súa idade de ouro: unha época de
florecemento cultural, científico e artístico. En parte, este desenvolvemento explícase
polo feito de que os árabes asumiron a cultura da antigüidade clásica: traduciron
numerosos libros filosóficos e científicos gregos e romanos ao árabe. Grazas a estas
traducións, moitas destas obras chegaron ata os nosos días. Ademais, introduciron
coñecementos orientais, de Persia e India, que espallaron por todo Occidente. Unha
desas achegas foi a incorporación do número cero, da India.
As diferentes expresións artísticas árabes tamén tiveron un gran impacto no mundo
occidental: a música, a literatura e a arquitectura.

O Imperio Carolinxio.
No século VIII, a dinastía carolinxia apoderouse do reino franco e procurou
reconstruír o Imperio Romano. Para iso, o rei Carlomagno estableceu unha alianza
coa igrexa e os propietarios. Á morte dese monarca, o Imperio comezou a
fragmentarse.

Ascenso de Carlomagno.
No reino franco, os mordomos do pazo chegaron a ter máis poder que os reis. Un
deles, Carlos Martel, foi quen derrotou aos musulmáns na batalla de Poitiers, no ano
732. Uns anos despois, os seus fillos, Carlomán e Pipino, destronaron aos
merovinxios. Con este acontecemento naceu unha nova dinastía: a dinastía
carolinxia.
Despois da morte de Pipino en 768, o seu fillo, Carlomagno, fíxose cargo. Coroado
polo papa León II, Carlomagno acabaría sendo o monarca máis destacado dos
carolinxios.
Carlomagno iniciou unha serie de campañas para reconquistar os territorios perdidos
polo antigo Imperio Romano de Occidente. Para iso, os francos e a Igrexa católica
formaron unha alianza estratéxica. A cambio da lexitimidade que lles deu o
recoñecemento da máxima autoridade cristiá, os francos cederon terras ao papado.
Esta unión levou á creación do que se coñeceu como Estados Pontificios.
Carlomagno derrotou a numerosos pobos: os territorios dos saxóns, longobardos e
ávaros pasaron así a formar parte do novo Imperio. Nestas campañas, Carlomagno
tamén conseguiu converter a moitos dos pobos sometidos á fe católica.

Organización do Imperio.
O imperio carolinxio ocupaba todo o territorio do que hoxe é Francia, Bélxica e
Holanda, boa parte do que hoxe é Italia e Alemaña, e un sector da Península Ibérica.
Carlomagno nunca estableceu unha capital do Imperio. O Emperador percorreu os

8
9 A Idade Media

seus dominios e instalou temporalmente a súa corte en distintos pazos: o máis

importante foi o de Aquisgrán.
Como todos os reis xermánicos, Carlomagno concedeu terras aos nobres a cambio de
apoio político e militar. Deste xeito, o Imperio dividiuse en condados, ducados e
marcas. Os donos destas fraccións eran os encargados de facer cumprir as ordes do
emperador, recadar impostos e defender o territorio.
Para evitar que estes nobres fosen corrompidos, o Emperador creou un corpo de
enviados do señor ou missi dominici, que debían velar polo cumprimento das ordes
reais. Este sistema, sumado ao prestixio do monarca, permitiu manter unido o
Imperio.
Porén, unha vez que morreu Carlomagno, os seus sucesores non puideron controlar
aos nobres. Os nobres, entón, establecéronse como señores dos seus dominios, e
deixaron de renderlle contas ante o Estado carolinxio.

Amos e señores.

Esquema dun dominio carolinxio

Os nobres comezaron a ter
cada vez máis terras, unhas
veces cedidas polos soberanos,
e outras despois de apoderarse
delas aos campesiños. Deste
xeito, formaron grandes
propiedades: os dominios. Os
nobres convertéronse así en
señores feudais: tiñan voz
dominante, administraban
xustiza e explotaban o traballo
dos campesiños, dos que
cobraban impostos para os seus
propios dominios.
Con este sistema, a maioría dos
campesiños pasaron de ser servos dos señores. Aínda que non eran escravos,
tampouco tiñan liberdade absoluta: estaban obrigados a cumprir as tarefas que lles
impoñan os nobres e a pagarlles impostos, e non podían abandonar a terra na que
vivían sen a autorización do señor.

A organización dos dominios.

Os dominios señoriais convertéronse na estrutura económica básica da Idade Media.
Neles identificáronse diferentes sectores:
 Instalacións. Incluían a residencia do señor (un castelo) e outras construcións
como muíños, fornos, hórreos e residencias para dependentes.
 Reserva. Eran as terras do señor. Todo o que alí se producía era para
alimentar ao señor e aos seus dependentes.
 Mansos. Eran os terreos que traballaban os servos para producir os seus
alimentos. Para utilizalas, os campesiños debían ceder a cambio unha parte da
súa produción ou traballo na reserva.
 Terreos comunais. Eran territorios de uso común, como o bosque ou os ríos,
e terreos non cultivados onde pastaban os animais.

9
10 A Idade Media

Renacemento carolinxio.
Carlomagno promoveu actividades culturais e educativas. Entre outros obxectivos, o
emperador buscaba mellorar o nivel intelectual da burocracia imperial, dotalos
dunha cultura común e fortalecer o seu prestixio e poder. A fundación de mosteiros,
onde se fixo a copia manuscrita dos libros, foi unha iniciativa destacada. Ademais,
Carlomagno creou a Escola Palatina de Aquisgrán. Baixo a dirección de Alcuino de
York, os principais intelectuais da época educaron aos fillos de nobres. Os
historiadores chamaron a este proceso Renacemento carolinxio.

Ocaso do imperio.
Cando, en 814, morre Carlomagno, o Imperio quedou en mans do seu fillo Ludovico.
O novo emperador intentou preservar a unidade, pero o seu poder entrou en conflito
coa crecente forza dos señores. Co paso do tempo, esta crise agudizouse e, ao morrer
Ludovico no ano 840, xurdiron intensas disputas. Entre as causas da caída do Imperio
Carolinxio, podemos mencionar:
1. As ansias de poder dos señores feudais.
2. O desenvolvemento económico, baseado preferentemente na autonomía de
pequenas áreas económicas.
3. O sistema de recrutamento do exército
4. As inmensas distancias e os inconvenientes nas comunicacións, que as
mantiñas interrompidas durante longos períodos.
O conflito levou á sinatura do Tratado de Verdún. Mediante este tratado, o Imperio
dividiuse en tres reinos, administrados por cada un dos fillos do emperador falecido:
Lotario, Luís e Carlos. Porén, a finais do século IX, a fragmentación do Imperio, a
rebelión dos señores e unha nova vaga de invasións bárbaras acabaron co poder dos
carolinxios e derrubaron o Imperio.

División do Imperio Carolinxio

10