सामाजिक परिचय

मनोविज्ञान 1.0 परिचय

सामाजिक मनोविज्ञान भनेको मानिसहरूले कसरी सोच्छन ्, प्रभाव पार्छन ् र कसरी सम्बन्धित हुन्छन ् भन्ने
अध्ययन हो अरू। यो प्रारम्भिक 20th मा मनोविज्ञान र समाजशास्त्र को इन्टरफेस मा दे खा पर्यो

शताब्दी। मनोविज्ञानले मानिसको प्रकृतिको विश्लेषण गर्छ भने समाजशास्त्रले मानिसको प्रकृतिको
विश्लेषण गर्छ

समाजको प्रकृति। अर्कोतर्फ सामाजिक मनोविज्ञानले प्रकृतिको विश्लेषण गर्छ र

समाजसँग मानिसको सम्बन्ध। सामाजिक मनोविज्ञानको क्षेत्र सामाजिक र यसको हो

फोकस व्यक्तिगत छ। यो सामाजिक परिस्थितिमा व्यक्तिको अध्ययन हो। यो सामाजिक

स्थिति व्यक्ति-व्यक्ति अन्तरक्रिया, व्यक्ति-समूह अन्तरक्रिया र ए

अर्को समूहसँग सम्बन्धित समूह। एक सामाजिक मनोवैज्ञानिकले वैज्ञानिक विधिहरू प्रयोग गर्दछ

हामीले मानिसहरू र सामाजिक घटनाहरूलाई कसरी बझ्

ु छौं, हामीले अरूलाई कसरी प्रभाव पार्छौं भन्ने
अध्ययन गर्नुहोस ्

र प्रभावित, सामाजिक सम्बन्ध र संचार र समूह गतिशीलता।

यस इकाईमा हामी सामाजिक मनोविज्ञानको परिभाषा र प्रकृतिसँग काम गर्नेछौं,

सामाजिक मनोविज्ञान को दायरा, सामाजिक मनोविज्ञान को ऐतिहासिक परिप्रेक्ष्य, र सामाजिक

अन्य विषयहरूसँग सम्बन्धित मनोविज्ञान।

1.1 उद्देश्यहरू

यो एकाइ पूरा गरे पछि, तपाईं सक्षम हुनुहुनेछ:

l सामाजिक मनोविज्ञान परिभाषित गर्नुहोस ्;

सामाजिक मनोविज्ञानको प्रकृति र दायरा वर्णन गर्नुहोस ्;

l आधनि
ु क सामाजिक मनोविज्ञानको उदय र विकास ट्रे स गर्नुहोस ्;
l क्षेत्रमा प्रमुख योगदानकर्ताहरूको विश्लेषण गर्नुहोस ्; र

l यो कसरी सम्बन्धित छ र अन्य सम्बन्धित विषयहरूबाट भिन्न छ भनेर व्याख्या गर्नुहोस ्

जस्तै समाजशास्त्र, मानवशास्त्र आदि।

1.2 सामाजिक को प्रकृति र अवधारणा

मनोविज्ञान

पछिल्लो शताब्दीले नयाँ विज्ञान र विशेष शाखाहरूको सिर्जना दे खेको छ

परिवर्तन भएका प्राविधिक विकासहरूसँगै विशिष्ट आवश्यकताहरूको लागि

शिक्षा र ज्ञान को परिदृश्य। नयाँ सामाजिक यथार्थहरू नयाँ उत्पन्न भयो

समस्याहरू। सामाजिक मनोविज्ञान त्यो समयमा अस्तित्वमा आएको थियो जब संसार थियो

ठूलो उथलपुथलबाट गुज्रिरहे को छ । भाषाविज्ञान को क्षेत्र मा तथ्य को एक महत्वपूर्ण संख्या,

मानवविज्ञान, एथनोग्राफी र पुरातत्वविज्ञानलाई विभिन्न तथ्यहरूको व्याख्या चाहिन्छ।

यो आवश्यकता दई
ु विज्ञानको विकासमा प्रकट भएको छ

सामाजिक मनोविज्ञानका अभिभावकहरू: मनोविज्ञान र समाजशास्त्र।

समाजहरू मानिसहरूको गतिविधिहरू मार्फ त प्रकट हुन्छन ्

सञ्चार र अन्तरक्रिया र फलस्वरूप व्यक्तिहरूको व्यवहारलाई आकार दिन्छ। द

सामाजिक मनोविज्ञानको अध्ययनले हामीलाई मानव व्यवहारको गतिशीलता बझ्

ु न सक्षम बनाउँ छ

सामाजिक परिस्थितिहरूमा र यी परिस्थितिहरूले व्यक्तिहरूमा के प्रभाव पार्छ र

यी परिस्थितिहरू व्यक्तिहरूको व्यवहारबाट कसरी परिवर्तन हुन्छन ्।

सामाजिक मनोविज्ञानले व्यावहारिक सिफारिसहरू प्रदान गरे र सामाजिक जीवनमा हस्तक्षेप गर्दछ

विभिन्न क्षेत्रहरु। अनश

ु ासनको व्यावहारिक आवश्यकताहरू द्वारा बढाइएको छ

उद्योग, शिक्षाका क्षेत्रमा कुशल व्यवस्थापनको बढ्दो माग,

स्वास्थ्य, आमसञ्चार प्रणाली, असामाजिक व्यवहार विरुद्धको सङ्घर्ष, जनता

सेवा र खेलकुद आदि यस इकाईमा हामी को अवधारणा र परिभाषा छलफल गर्नेछौं

७
प्रकृति र सामाजिक अवधारणा

मनोविज्ञान र सामाजिक

अन्यसँग सम्बन्धित मनोविज्ञान

अनश
ु ासन

सामाजिक मनोविज्ञान, यसको पष्ृ ठभूमि र विकास र अन्यसँग यसको सम्बन्ध

सामाजिक विज्ञान। Floyd Allport (1924) ले सामाजिक मनोविज्ञानलाई "द

अन्यको सम्बन्धमा व्यक्तिहरूको अनुभव र व्यवहारको वैज्ञानिक अध्ययन

व्यक्ति, समूह र संस्कृति।" Gordon W. Allport (1968) द्वारा समान परिभाषा

बताउँ छ कि सामाजिक मनोविज्ञान एक अनश

ु ासन हो "जसले बझ्
ु ने प्रयास गर्दछ र

व्यक्तिको विचार, भावना र व्यवहारले कसरी प्रभाव पार्छ भनेर व्याख्या गर्नुहोस ्

अरूको वास्तविक, काल्पनिक वा निहित उपस्थिति।"

माथिका परिभाषाहरूमा तत्वहरू समावेश छन ्: वैज्ञानिक अध्ययन, अनुभव र व्यवहार,

व्यक्ति, समूह र संस्कृति जसले अनुशासनको प्रकृतिलाई प्रकाश पार्छ।

यी तत्वहरू तल विस्तत
ृ छन ्:

1.2.1 सामाजिक मनोविज्ञान प्रकृति मा वैज्ञानिक छ

सामाजिक मनोविज्ञान यसको विषयवस्तुहरूको दायरामा यसको दृष्टिकोणमा वैज्ञानिक छ। एक

धेरै सामान्य ज्ञान व्याख्या र साहित्यिक कार्यहरू फेला पार्न सक्छ जुन हामीलाई बताउँ छ

पारस्परिक सम्बन्ध, प्रेम, ईर्ष्या, आक्रामकता, परोपकार (सहायक व्यवहार) र

समूहहरूमा व्यक्तिहरूको भूमिका। भिन्नता सामाजिक दृष्टिकोणमा छ

मनोवैज्ञानिक अपनाउछन ्। यसले वैज्ञानिक विधिहरू अपनाउँ छ जुन हामी पछि छलफल गर्नेछौं तर

सबै विधिहरूमा तीन चरणको आधारभूत प्रक्रिया प्रयोग गरिएको छ (म्याकडेभिड र

हरारी, १९९४):

i) सावधानीपूर्वक गरिएका अवलोकनहरूको सङ्कलन। सावधानीपूर्वक अवलोकन आवश्यक छ

मुद्दाहरू र चासोका प्रक्रियाहरू, साथै मनोवत्ति

ृ को बारे मा जानकारीको सङ्कलन

संदिग्धता को।

ii) यी अवलोकनहरू र सामान्य कथनहरूको क्रमबद्ध एकीकरण

सिद्धान्तहरू।

iii) भविष्यका अवलोकनहरू भविष्यवाणी गर्न यी सामान्य सिद्धान्तहरूको उपयोग।

उदाहरणको रूपमा हामी यो कथन लिन सक्छौं, "जब मानिसहरूले तिनीहरूलाई खारे ज गर्ने प्रयास गर्छन ्

जो भावुक भएर जनताका ठूला प्रश्नहरू सोध्छन ्, त्यसबाट बच्ने रणनीति हो

बहस। पहिलो, हामी

ठूला राष्ट्रिय वा अन्तर्राष्ट्रिय मद्द

ु ाहरू हे र्नु पर्छ, उनीहरूले उठाउने अर्थमा ठूलो

फराकिलो चिन्ताको समस्याहरू, जस्तै एक विशेषका बासिन्दाहरूको विस्थापन

केही परियोजनाहरूको कारण ठाउँ । यसपछि हामीले प्रतिनिधि छान्नुपर्छ

नमूना जनसंख्या र आफ्नो राय प्राप्त। कति जनाले यसलाई गम्भीर रूपमा लिन्छन ्

वा त्यति गम्भीर विषय होइन ? तिनीहरूको विचारको कारण के हो? यसपछि सामाजिक

मनोवैज्ञानिकले पछाडि परे का कारणहरू र सामाजिक-मनोवैज्ञानिक विश्लेषण गर्न सक्छन ्

यसमा निहित संयन्त्रहरू। यसले मानिसहरूको स्वभाव र के बारे बताउँ छ

मानिसहरूले कसरी व्यापक सामाजिक सरोकारका विषयहरूको बारे मा सोच्छन ् जब तिनीहरू होइनन ्
यसको अंश वा तिनीहरू आफै प्रभावित हुँदा फरक छ?

1.2.2 सामाजिक मनोविज्ञान अनुभव को अध्ययन र

व्यक्तिको व्यवहार

सामाजिक मनोवैज्ञानिकहरूले सामान्यतया अन्तरक्रियाको परिणामको रूपमा मानव व्यवहारको व्याख्या

गर्छन ्

मानसिक अवस्था र तत्काल सामाजिक परिस्थितिहरूको। कर्ट लेविन (1951) मा प्रसिद्ध

heuristic सत्र
ू , व्यवहार व्यक्ति को एक प्रकार्य को रूप मा हे र्न सकिन्छ र

वातावरण, B = f (P, E), अर्थात ् व्यवहार व्यक्ति र वातावरणको कार्य हो।

निम्न प्रश्नहरू विचार गर्नुहोस ्: मानिसहरू किन अरूलाई मदत गर्छन ्? ईर्ष्या के हो?

यसको मुख्य कारण र प्रभाव के हो

सामाजिक परिचय

मनोविज्ञान

पहिलो प्रश्न ओभरट व्यवहारको बारे मा हो, जुन व्यवहार हुन सक्छ

प्रत्यक्ष अवलोकन गरे । दोस्रो भावनात्मक अवस्थाको बारे मा हो। सामाजिक मनोविज्ञान

दब
ु ै अवलोकनयोग्य व्यवहारको अध्ययन गर्दछ; र भावनाहरू र विचारहरू जन
ु गर्न सक्दै नन ्

प्रत्यक्ष अवलोकन गर्नुपर्छ। यी व्यवहारहरूको लागि उत्तेजना स्थिति व्यक्तिहरू हुन सक्छन ्:

दई
ु व्यक्ति अवस्था (dyadic)

समूहहरू: व्यक्तिगत र सामूहिक संस्थाहरू

संस्कृति

"सामाजिक उत्प्रेरक स्थितिमा परिवर्तनको लागि केही महत्त्वपूर्ण क्षमताहरू छन ् जन

ु गैर-

सामाजिक सामाजिक उत्तेजना स्थितिको अभाव छ" (Mc David and Harari 1995: 16)। सामाजिक
उत्तेजक अवस्था र व्यक्तिगत तिनीहरू बीच पारस्परिक सम्बन्ध हुन्छ। व्यक्तिहरू

दब
ु ै "सामाजिक परिस्थितिको एक प्रतिक्रियाकर्ता र सक्रिय सिर्जनाकर्ता" को रूपमा कार्य गर्नुहोस ्।

१.२.३ सामाजिक व्यवहार र विचारका कारणहरू

सामाजिक मनोविज्ञानले व्यक्तिको व्यवहारको अध्ययन गर्दछ र साथै यसको बारे मा सिद्धान्तहरू

कारणहरू र कारकहरू जन
ु एक विशेष व्यवहार र घटना पछि निहित हुन सक्छ।

सामाजिक अन्तरक्रियालाई असर गर्ने निम्न पाँच कारकहरू सबैभन्दा बढी अध्ययन गरिएको छ

(ब्यारन र बायरन 1995)

l अरूको कार्य र विशेषताहरू।

l आधारभत
ू संज्ञानात्मक प्रक्रियाहरू: स्मति
ृ , तर्क , विश्वास, विचार, निर्णय बारे

अरू।

l पारिस्थितिक चर: भौतिक वातावरण को प्रत्यक्ष र अप्रत्यक्ष प्रभाव

l सांस्कृतिक सन्दर्भ: सांस्कृतिक मान्यताहरू, विभिन्न समूहहरूमा सदस्यता।

l मानव व्यवहारको जैविक पक्ष र आनुवंशिक विरासतसँग सम्बन्धित

सामाजिक व्यवहार।

सामाजिक मनोविज्ञान सामाजिक व्यवहारको कारणहरू बझ्

ु नमा केन्द्रित छ र

हाम्रो भावना, व्यवहार र सामाजिक विचारलाई आकार दिने कारकहरू पहिचान गर्नमा

परिस्थितिहरू। पछाडिको आधारभूत धारणा हो: "को बारे मा सही र उपयोगी जानकारी

सामाजिक व्यवहार र सामाजिक विचारको सबैभन्दा जटिल पक्ष पनि हुन सक्छ

विज्ञान को आधारभूत विधिहरु को प्रयोग को माध्यम बाट प्राप्त "(Baron & Byron 1995; 13)।

यसरी सामाजिक मनोविज्ञान भनेको व्यक्तिको सामाजिक व्यवहारको वैज्ञानिक अध्ययन हो

र सांस्कृतिक सन्दर्भ। यसले व्यवहारको पछाडि कारणहरूको व्याख्या र विश्लेषण गर्दछ

माथि उल्लेखित एक वा एक भन्दा बढी कारकहरूसँग सम्बन्धित हुन सक्छ

1.3 सामाजिक मनोविज्ञानको दायरा

सामाजिक मनोविज्ञानले दिमाग, समूहहरू बीचको सम्बन्धलाई बुझ्ने प्रयास गर्छ।

र तीन सामान्य तरिकामा व्यवहार:

१) यसले व्यक्तिको विचार, भावना र व्यवहार कस्तो छ भनेर हे र्ने प्रयास गर्छ

अन्य (हरू) को वास्तविक, कल्पना, वा निहित उपस्थितिबाट प्रभावित। यसमा समावेश छ

सामाजिक धारणा, सामाजिक अन्तरक्रिया, र धेरै प्रकारका सामाजिक प्रभाव (जस्तै

विश्वास, शक्ति, र अनुनय)। यसले प्रश्नहरू जस्तै: सानो समूह कसरी गर्ने

गतिशीलताले अनभ
ु ति
ू र भावनात्मक अवस्थाहरूलाई असर गर्छ?

सामाजिक समूहहरूले व्यवहार, भावना वा मनोवत्ति

ृ लाई कसरी नियन्त्रण वा योगदान गर्छन ्

व्यक्तिगत सदस्यहरूको?

समूहले व्यक्तिलाई कसरी असर गर्छ?

व्यक्तिले सामाजिक समूहमा कसरी काम गर्छ?

यसले व्यक्तिगत धारणा र व्यवहारको प्रभावलाई बझ्

ु ने प्रयास गर्दछ

समह
ू हरूको व्यवहारमा छ। कसरी परिवर्तन गर्न मननले काम गर्छ

समूह व्यवहार, भावना वा मनोवत्ति

ृ ?

२) दोस्रो, यसले व्यक्तिगत धारणा र प्रभावलाई बुझ्ने प्रयास गर्छ

व्यवहार समूहहरूको व्यवहारमा हुन्छ। यसमा चीजहरू हे र्ने समावेश छ

जस्तै कार्यस्थलमा समूह उत्पादकता र समूह निर्णय लिने। यो दे खिन्छ

जस्ता प्रश्नहरूमा:

अनुरूपता, विविधता र विचलनको पछाडि के कारणहरू छन ्?

3) तेस्रो, र अन्तमा, सामाजिक मनोविज्ञानले समूहहरूलाई आफैं को रूपमा बुझ्ने प्रयास गर्छ

व्यवहारिक संस्थाहरू, र एक समूहमा रहे को सम्बन्ध र प्रभावहरू

अर्को समूह। यसले प्रश्नहरू सोध्छ जस्तै:

कुन कुराले केही समह

ू हरूलाई एकअर्काप्रति शत्रत
ु ापर्ण
ू र अरूलाई तटस्थ वा नागरिक बनाउँ छ?

के समूहले समूह बाहिरको व्यक्ति भन्दा फरक तरिकाले व्यवहार गर्छ?

यरु ोपेली पाठ्यपुस्तकहरूमा "वैचारिक" स्तर भनिने चौथो स्तर पनि छ। यो

मानव मानसिकतालाई प्रभाव पार्ने सामाजिक शक्तिहरूको अध्ययन गर्दछ

सामाजिक परिचय

मनोविज्ञान 1.4 ऐतिहासिक विकासहरू: द

आधुनिक समाजको उदय

मनोविज्ञान

सामाजिक मनोविज्ञानको योगदान र यसको बारे मा के फरक छ बुझ्नको लागि,

हामीले यसको ऐतिहासिक उत्पत्ति जान्न आवश्यक छ। सामाजिक पूर्व शर्तहरु को गठन

मनोविज्ञान कुनै पनि अन्य वैज्ञानिकको विकास जस्तै सम्पर्ण

ू रूपमा समान छ

अनश
ु ासन। सामाजिक-मनोवैज्ञानिक विचारहरू मल
ू रूपमा को दायरा भित्र आकार लिए

दर्शन र त्यसपछि बिस्तारै मनोवैज्ञानिक प्रणालीबाट बाहिर शाखा

ज्ञान। सर्वप्रथम हामी संक्षेपमा को आगमन अघिको सामाजिक चिन्तनको चर्चा गर्नेछौं

सामाजिक विज्ञान र त्यसपछि सामाजिक विकासको दोस्रो चरणमा छलफल गर्नुहोस ्

मनोविज्ञान जसलाई "अधिक उत्पादनशील" मानिन्छ। को वर्तमान प्रवत्ति

ृ

अनश
ु ासन पछि एकाइ 4 मा छलफल गरिनेछ।

1.4.1 सामाजिक विज्ञान को आगमन अघि सामाजिक विचार

शताब्दीहरूमा सामाजिक विचारका दई
ु पहिलेका रूपहरू प्लेटोनिक र एरिस्टोटे लियन हुन ्।

प्लेटोनिक विचारले राज्यको प्रधानतालाई व्यक्तिमाथि जोड दियो

सच्चा सामाजिक बन्न शिक्षित हुनुहोस ्।

अरिस्टोटे लियन विचारले मानिस प्रकृतिले सामाजिक छ र प्रकृतिले हुन सक्छ भनी बताउँ छ

व्यक्तिहरूलाई सँगै बस्न र व्यक्तिगत सम्बन्धहरूमा प्रवेश गर्न सक्षम पार्न विश्वसनीय

जसबाट परिवार, जनजाति र अन्ततः राज्यको विकास हुन्छ ।

आधुनिक समयमा सामाजिक विचारका यी दई

ु परम्परालाई सामाजिक भनेर चिनिन्छ

केन्द्रित दृष्टिकोण र व्यक्तिगत केन्द्रित दृष्टिकोण। सामाजिक केन्द्रित दृष्टिकोण

सामाजिक संरचना (प्रणाली, संस्थाहरू र) को निर्धारण कार्यमा जोड दिन्छ

समूहहरू) व्यक्तिगत अनुभव र व्यवहारको लागि। व्यक्ति केन्द्रित अनुसार

दृष्टिकोण सामाजिक प्रणालीहरूलाई व्यक्तिगत प्रक्रियाहरूको सन्दर्भमा व्याख्यायोग्य भनिन्छ

र कार्यहरू। जर्मन दार्शनिक हे गेल (1970-1831) को लागि, राज्य होइन

समाजको अन्तिम रूप मात्र हो तर वस्तुनिष्ठ सामाजिक मनको अवतार हो

जसमा व्यक्तिगत दिमागहरू सक्रिय सहभागी हुन्छन ्। समह

ू मन को धारणा

हे गेलको सप्र
ु ा-व्यक्तिगत प्रकृतिबाट व्यत्ु पन्न।

सामाजिक मनोविज्ञानलाई यसको सुरुदे खि नै वैज्ञानिक अध्ययनको रूपमा परिभाषित गरिएको छ

सामाजिक परिवेशमा व्यक्ति। व्यक्तिवादको जन्मजात सम्पत्ति हो

अनुशासन। व्यक्तिवादी सिद्धान्तले व्यक्तिको सबै व्याख्या भन्छ

सामाजिक घटनाहरू अस्वीकार गरिनु पर्छ जबसम्म तिनीहरू व्यक्तिको सर्तमा व्यक्त हुँदैनन ्।

मनोविज्ञानमा व्यक्तिवादलाई आत्मको लागि विशेषता र आलोचना गरिएको छ

अर्कोको केन्द्रित अस्वीकार। समाजशास्त्रमा व्यक्तिवाद दई

ु रूपमा दे खा परे को छ
विचार:

हे डोनिज्म: मानिसहरू आनन्द सुरक्षित गर्न र कायम राख्न र बच्नको लागि कार्य गर्छन ्

दख
ु ाइ कम गर्नुहोस ्।

उपयोगितावाद: सबैभन्दा ठूलो खश

ु ीको खोजी गर्ने सिद्धान्त

सबैभन्दा ठूलो संख्या।

कन्डिसन र प्रेरणा को धेरै आधुनिक सिद्धान्तहरु को लागी, अन्तर्निहित विचारहरु

व्यक्तिगत सन्तुष्टि (सुदृढीकरण, इनाम, तनाव को कमी, असन्तुष्टि को,

अनिश्चितता) आनन्द वा उपयोगिता सिद्धान्तको भिन्नताहरू हुन ्। उपयोगिता र सन्तुष्टि

धेरै सामाजिक मनोवैज्ञानिक सिद्धान्तमा संलग्न महत्त्वपर्ण

ू निर्माणहरू हुन ्. म्याकियाभेली (१५१३) र
थोमस होब्स (१६५१)बाट शक्तिको अवधारणा र

सामाजिक सम्बन्धमा यसको भूमिका सामाजिक मनोविज्ञानमा फर्कि यो। सामाजिक अवधारणा

शक्ति (सामाजिक प्रभाव) ले क्षेत्र सिद्धान्त र सन्दर्भमा यसको उचित फ्रेम फेला पार्यो

सामाजिक विनिमय सिद्धान्त। लेविनियन क्षेत्र सिद्धान्तमा 'शक्ति' को लागि शब्द भयो

अरूलाई प्रभाव पार्ने क्षमताले नियन्त्रण र प्रभावको शक्तिलाई जनाउँ छ

कार्य। अनुसन्धान क्षेत्रहरू जहाँ शक्ति अध्ययन गरिएको छ: आक्रामकता, अनुरूपता

समूहको दबाब र अधिकारको आज्ञाकारिता, र भाषामा शक्ति।

आधनि
ु क सामाजिक मनोविज्ञान पनि उन्नाइसौंको विकासबाट प्रभावित थियो

शताब्दी दई
ु प्रमुख क्षेत्रहरूमा: समाजशास्त्र र विकासको सिद्धान्त। हामी छलफल गर्नेछौं

यी प्रभावहरू पछि शीर्षकहरूमा: सामाजिक मनोविज्ञान र अन्य विषयहरू र

विकासवादी सिद्धान्त को प्रभाव सामाजिक मा वर्तमान प्रवत्ति

ृ हरु मा छलफल गरिनेछ

मनोविज्ञान।
1.4.2 विकासको दोस्रो चरण: सामाजिक मनोविज्ञान

अनुशासनको रूपमा दे खापर्छ

मनोविज्ञानबाट अलग अनुशासनको रूपमा शाखा बन्द गर्ने प्रक्रियामा, तीन

पलहरू रे खांकित गर्न महत्त्वपर्ण

ू छन ् (Galina Andreyeva 1990):

सामाजिक-मनोवैज्ञानिक समस्याहरूको समाधान सम्बन्धी आवश्यकता

विभिन्न सम्बन्धित विज्ञानहरूमा उत्तेजित।

भित्र सामाजिक-मनोवैज्ञानिक समस्याहरु को विभाजन मा संलग्न प्रक्रियाहरु

दई
ु अभिभावक विषयहरू: मनोविज्ञान र समाजशास्त्र।

अन्तमा, स्वतन्त्र सामाजिक-मनोवैज्ञानिक को पहिलो रूप को वर्णन

ज्ञान।

19 औं शताब्दीको मध्यमा, सामाजिक-मनोवैज्ञानिक सिद्धान्तहरूको पहिलो रूप दे खा पर्यो,

तिनीहरूको प्रभावको सन्दर्भमा तीन सबैभन्दा महत्त्वपूर्ण थिए: मानिसहरूको मनोविज्ञान, जन

मनोविज्ञान र सामाजिक व्यवहार को प्रवत्ति

ृ को सिद्धान्त। यी सिद्धान्तहरू

दार्शनिक र वर्णनात्मक परम्पराको पष्ृ ठभमि

ू मा विकसित, त्यसैले

तिनीहरूको प्रकृति अनम

ु ानात्मक र अमर्त
ू थियो।

1.4.3 जनताको मनोविज्ञान

जनताको मनोविज्ञान सामाजिक-मनोवैज्ञानिक को पहिलो रूपहरु मध्ये एक को रूप मा विकसित भयो

19 औं शताब्दीको मध्यमा जर्मनीमा सिद्धान्त। मानिसहरूको सबैभन्दा उत्कृष्ट रचनाकारहरू

मनोविज्ञान मोरित्ज लाजरस (1824-1903) र हे म्यान स्टे न्थल (1823-) थिए।

सन ् १८९३)। 1859 मा जर्नल पिपल्

ु स साइकोलोजी र लिंग्विस्टिक्सको स्थापना भयो

जसमा लाजरस र स्टे न्थलको लेख "परिचयात्मक विचारहरू मा

जनताको मनोविज्ञान” छापिएको थियो। लेखमा मख्
ु य विचार व्यक्त गरिएको छ

इतिहासको बल भनेको जनता हो, वा 'परू ाको आत्मा', जसमा दे ख्न सकिन्छ

कला, धर्म, भाषा, मिथक, रीतिरिवाज आदि व्यक्तिगत चेतना मात्र हो

उत्पादन, एक निश्चित मानसिक जडान मा एक लिङ्क। सामाजिक मनोविज्ञान को कार्य थियो

जनताको आत्माको मनोवैज्ञानिक सार बझ्

ु न र पत्ता लगाउन

मानिसहरूको आध्यात्मिक गतिविधिलाई मार्गदर्शन गर्ने कानूनहरू।

विल्हे म वन्ड्ट (1832-1920) को विचारहरूले जनताको विकासलाई अगाडि बढायो।

मनोविज्ञान। Wundt (1900) ले मनोविज्ञानले दई

ु भागहरू समावेश गरे को प्रस्ताव गरे :

शारीरिक मनोविज्ञान र जनताको मनोविज्ञान (Völkerpsychologie: जर्मन

मानिसहरूको मनोविज्ञानको लागि शब्द)। उनको विचारमा शारीरिक मनोविज्ञान थियो सामाजिक परिचय

मनोविज्ञान

प्रयोगात्मक अनुशासन, तर प्रयोग उच्च अध्ययनको लागि उपयोगी छै न

मानसिक प्रक्रियाहरू: सोच र भाषा। भाषा, मिथक जस्ता क्षेत्रहरूको लागि,

रीति र कला जनताको मनोविज्ञानले अन्य विधि अपनाउनप

ु र्छ ।

Wundt द्वारा प्रस्तावित विचार Vygotsky द्वारा आलोचना गरिएको थियो। जनताको मनोविज्ञान

भाषा, मिथक, रीतिरिवाज, कला र धर्मलाई अध्ययनको उद्देश्य मानिन्छ।

Vygotsky यी विचारधारा वा क्रिस्टल को थप्पड भनिन्छ। उनले मनोविज्ञानको काम

प्रस्तावित यी क्रिस्टलहरू अध्ययन गर्न होइन तर समाधान आफैं थियो। उहाँले विरोध गर्नुभयो

सामाजिक मनोविज्ञानले सामूहिक व्यक्तित्वको मानसिकता अध्ययन गर्नुपर्छ भन्ने सोचेको थियो।

व्यक्तिको व्यक्तित्व सामाजिक पनि हुने भएकाले वस्तु पनि भएको उनले बताए

सामाजिक मनोविज्ञान मा अध्ययन। सामाजिक मनोविज्ञान को मानसिकता मा केन्द्रित छ

अलग व्यक्तिगत र सामूहिक मनोविज्ञान - अन्तर्गत व्यक्तिगत मनोविज्ञान मा

सामूहिक अभिव्यक्ति (जस्तै सेना र चर्च)। सामाजिक मनोविज्ञान को अध्ययन हो

मानसिकताको सांस्कृतिक र ऐतिहासिक निर्धारण। लेभ Vygotsky दई

ु संग व्यवहार

सामाजिक मनोविज्ञानको विकाससँग प्रत्यक्ष सम्बन्धित प्रश्नहरू। उच्च

मानसिक कार्यहरू (स्वैच्छिक मेमोरी, सक्रिय ध्यान, अमूर्त सोच र स्वैच्छिक

कार्य) मस्तिष्कको तत्काल कार्यहरू मान्न सकिँदै न, यिनीहरूको जरा

कार्यहरू सामाजिक अवस्थामा निहित छन ्। उनले सांस्कृतिक ऐतिहासिकताको विचारलाई व्याख्या गरे

सबै मानसिक प्रक्रियाहरूको निर्धारण।

१.४.४ जन मनोविज्ञान

यो सिद्धान्त फ्रान्समा 19 औं शताब्दीको उत्तरार्धमा दे खा पर्‍यो। सिर्जनाकर्ताहरू

जन मनोविज्ञान इटालियन वकिल सिपियो सिघेल (१८६८-१९१३) र फ्रान्सेली

समाजशास्त्री गुस्ताभ ले बोन (1841-1931) गेब्रिअल ट्रे ड्स (1843-

1904) सामाजिक व्यवहार मा तर्क हीन आन्दोलन को भूमिका मा आधारभूत विचार र

अनक
ु रण को भमि
ू का। ले बोनका अनस
ु ार कुनै पनि व्यक्तिको सङ्कलनले प्रतिनिधित्व गर्छ

जनसमद
ु ायको विचार विकृतिकरण र भावनाहरूको प्रधानताको साथ

बुद्धि, बुद्धिको सामान्य हानि र व्यक्तिगत जिम्मेवारीको भावनाको हानि।

19 औं शताब्दीको उत्तरार्ध र 20 औं शताब्दीको प्रारम्भमा जनआन्दोलनहरू जस्ता घटनाहरू द्रत

ु रूपमा

औद्योगिकीकरण र शहरीकरणका कारण सामाजिक र आर्थिक परिवर्तनहरू

जन मनोविज्ञानको लागि उपयक्

ु त थियो तर मानिसको मनोविज्ञान जस्तै यो विकसित हुन सकेन

शैक्षिक मनोविज्ञान को सन्दर्भ भित्र। त्यसको खासै महत्व थिएन

सामाजिक मनोविज्ञानको भविष्यको सन्दर्भमा परिणामहरू।

1.4.5 सामाजिक मनोविज्ञानको पहिलो पाठ्यपुस्तकहरू

सन ् १९०८ लाई सामाजिक मनोविज्ञानको अन्तिम उदयको वर्ष मानिन्छ

एक स्वतन्त्र वैज्ञानिक अनुशासनको रूपमा। यस वर्ष शीर्षकसहित दई

ु वटा पुस्तक प्रकाशित भएका छन ्

सामाजिक मनोविज्ञान: विलियम म्याकडुगल द्वारा सामाजिक मनोविज्ञान को एक परिचय

र समाजशास्त्री एडवर्ड ए रस द्वारा अन्य सामाजिक मनोविज्ञान। यी भन्दा पहिले

1897 मा दई
ु कार्यहरू, जेम्स मार्क बाल्डविनको काम, सामाजिक र नैतिक

मानसिक विकासमा व्याख्या न्यय

ू ोर्क मा प्रकाशित भएको थियो जन
ु गर्न सकिन्छ

सामाजिक मनोविज्ञान मा पहिलो व्यवस्थित म्यानुअल मध्ये एक मानिन्छ।

E. A. Ross के अनस
ु ार सामाजिक मनोविज्ञानले भावनामा एकरूपतासँग सम्बन्धित छ,

विश्वास, इच्छा र कार्य। एकरूपता को लागि क्षमताहरु द्वारा व्याख्या गरिएको थियो

नक्कल र सुझाव व्यक्तिहरू बीच सामूहिक रूपमा सञ्चालन। म्याकडुगल

सिद्धान्तले प्रस्तावित गरे को छ कि जन्मजात प्रवत्ति

ृ सामाजिक व्यवहारको कारण हो। उनको मा

विचार, अनुकरण र सुझावको प्रवत्ति

ृ तिनीहरूको जैविक प्रकृतिमा निहित छ।

अनक
ु रण गैर-विशिष्ट जन्मजात प्रवत्ति
ृ बाट बढे को मानिन्छ, जबकि सझ
ु ाव

प्रतिष्ठित व्यक्ति वा प्रतीकलाई पेश गर्ने प्रवत्ति

ृ बाट उत्पन्न भएको दे खियो।

म्याकडुगलका विचारहरूको ठूलो लोकप्रियताको बावजुद, तिनीहरूले नकारात्मक भूमिका खेले

विज्ञान को इतिहास। पछाडिको प्रेरणा शक्तिको रूपमा वत्ति

ृ को मान्यता

सामाजिक व्यवहारले तर्क हीन र अचेतन मनसायलाई महत्व दिएको छ। हुम सामाजिक परिचय

मनोविज्ञान

बझ
ु ाइ र विचार प्रक्रियालाई धेरै ध्यान दिइएन। द

Instincts को सिद्धान्त मा विजय हासिल गर्न को लागी एक महत्वपूर्ण कोसेढुङ्गा मानिन्छ

वैज्ञानिक सामाजिक मनोविज्ञान को गठन।

१.४.६ प्रायोगिक अनुसन्धानको सुरुवात

प्रारम्भिक 20 औं शताब्दी विशेष गरी पहिलो विश्व युद्ध पछिको अवधि मानिन्छ

एक प्रयोगात्मक मा सामाजिक मनोविज्ञान को मेटामोर्फोसिस को शरु

ु वात

विज्ञान। तर प्रारम्भिक प्रयोगशाला अध्ययनको सबैभन्दा राम्रो ज्ञात नर्मन ट्रिपलेटको थियो

1897 प्रयोग "गति निर्माण को डायनामोजेनिक प्रभाव" मा। यो पहिलो थियो

एक व्यक्तिको कार्यसम्पादनको अध्ययन अरूको उपस्थितिबाट प्रभावित हुन्छ।

यरु ोपमा वाल्टर मोएड र फ्लोयड अलपोर्ट द्वारा प्रयोगात्मक अनुसन्धान

अमेरिकाले यस प्रक्रियामा कोसेढुङ्गाको रूपमा काम गर्यो। allport को प्रदर्शन तल

ु ना

श्रोताको अगाडि काम गर्ने व्यक्तिहरूसँग एक्लै काम गर्ने व्यक्तिहरू

वा समान गतिविधिमा संलग्न अन्यहरूको उपस्थितिमा। उनले त्यो पछिल्लो भेट्टाए

अवस्था अक्सर सुधारिएको प्रदर्शन। घटनालाई सामाजिक रूपमा चिनिन्छ

सहजीकरण प्रभाव। 1924 मा Allport ले पहिलो सामाजिक मनोविज्ञान पाठ्यपुस्तक प्रकाशित गर्यो

प्रयोगात्मक अनस
ु न्धानको व्यापक प्रयोग गर्दै। यस कार्यले विकासलाई प्रोत्साहित गर्यो

एक प्रयोगात्मक उन्मख
ु सामाजिक मनोविज्ञान को।

अर्को दई
ु दशकहरू (अलपोर्टको प्रकाशन पछि) प्रणालीगत द्वारा चिन्ह लगाइयो

मनोवत्ति
ृ उपायहरूको विकास जस्ता क्षेत्रमा क्षेत्रमा अनुसन्धान,

सामाजिक मान्यता, आक्रामकता, नेतत्ृ व र सामाजिक प्रभाव (अनुरूपता)। थियोडोर

Newcomb (1930s को अन्त) ले कलेज द्वारा आयोजित सामाजिक र राजनीतिक मनोवत्ति

ृ को मूल्याङ्कन
गर्यो
विद्यार्थीहरू र प्रचलित विचारहरूद्वारा उनीहरूको मनोवत्ति
ृ कसरी परिमार्जन गरिएको थियो भनेर प्रदर्शन
गरे

कलेजमा (साथीहरूको प्रभाव)। मुजफर शेरिफ (१९३५) ले प्रकृतिको अध्ययन गरे का थिए

सामाजिक मान्यताहरूको प्रभाव - व्यक्तिहरूले कसरी व्यवहार गर्नुपर्छ भनेर संकेत गर्ने नियमहरू। सन ्
१९३९ मा,

डलर, डुब र मिलरले निराशा र बीचको सम्बन्धलाई प्रदर्शन गरे

आक्रामकता। उनीहरूले निराशाले आक्रामकतालाई उक्साउने निष्कर्ष निकाले।

कर्ट लेविन, लिपिट र ह्वाइट (1939) ले प्रकृतिमा खुलासा गर्