Department of Education

Republic of the Philippines

Region III
DIVISION OF GAPAN CITY
Don Simeon Street, San Vicente, Gapan City

Filipino 10
Ikaapat na Markahan – Modyul 6:
El Filibusterismo
(Si Padre Florentino)

Self-Learning Module
Filipino – Ikasampung Baitang
Alternative Delivery Mode
Ikaapat na Markahan – Modyul 6: El Filibusterismo (Si Padre Florentino)
Unang Edisyon, 2021

Isinasaad sa Batas Republika 8293, Seksiyon 176 na: Hindi maaaring magkaroon
ng karapatang-sipi sa anomang akda ang Pamahalaan ng Pilipinas. Gayonpaman, kailangan
muna ang pahintulot ng ahensiya o tanggapan ng pamahalaan na naghanda ng akda kung ito
ay pagkakakitaan. Kabilang sa mga maaaring gawin ng nasabing ahensiya o tanggapan ay
ang pagtakda ng kaukulang bayad.

Ang mga akda (kuwento, seleksiyon, tula, awit, larawan, ngalan ng produkto o brand
name, tatak o trademark, palabas sa telebisiyon, pelikula, atbp.) na ginamit sa modyul na ito
ay nagtataglay ng karapatang-ari ng mga iyon. Pinagsumikapang matunton ang mga ito upang
makuha ang pahintulot sa paggamit ng materyales. Hindi inaangkin ng mga tagapaglathala at
mga may-akda ang karapatang-aring iyon. Ang anomang gamit maliban sa modyul na ito ay
kinakailangan ng pahintulot mula sa mga orihinal na may-akda ng mga ito.
Walang anomang parte ng materyales na ito ang maaaring kopyahin o ilimbag sa
anomang paraan nang walang pahintulot sa Kagawaran.

Inilathala ng Kagawaran ng Edukasyon - Pampaaralang Pansangay ng Lungsod Gapan

Tagapamanihala: Alberto P. Saludez, PhD
Pangalawang Tagapamanihala: Josie C. Palioc, PhD

Bumuo sa Pagsusulat ng Modyul

Manunulat: Ryza Mae P. Noval
Editor: Dulce M. Esteban
Tagasuri ng Nilalaman: Marie Ann C. Ligsay, PhD, Dulce M. Esteban,
Joanne M. Nuňez.
Tagasuri ng Wika: Marie Ann C. Ligsay, PhD, Gerwin L. Cortez,
Bernadeth D. Magat
Tagasuri ng Balangkas
at Disenyo: Emmanuel DG. Castro
Tagaguhit: Daisere P. Dolar
Tagalapat: Ryza Mae P. Noval
Tagapamahala: Salome P. Manuel, PhD
Alexander F. Angeles, PhD
Rubilita L. San Pedro

Inilimbag sa Pilipinas ng Kagawaran ng Edukasyon – Rehiyon III –

Pampaaralang Pansangay ng Lungsod Gapan

Office Address: Don Simeon St. San Vicente, Gapan City, Nueva Ecija
Telefax: (044) 486-7910
E-mail Address: gapan.city@deped.gov.ph
 Alamin

Ang modyul na ito ay inihanda upang matulungan kang unawain ang

aralin tungkol sa isa sa mga tauhang may malaking papel na ginampanan sa
nobelang El Filibusterismo, si Padre Florentino.

Sa pagtatapos ng modyul na ito, malilinang mo ang sumusunod na

kasanayan:

1. natatalakay ang mga kaisipang ito: kabuluhan ng edukasyon,

pamamalakad sa pamahalaan, pagmamahal sa (Diyos, bayan,
pamilya at kapuwa-tao), kabayanihan, karuwagan, paggamit ng
kapangyarihan, kapangyarihan ng salapi, kalupitan at pagsasaman-
tala sa kapuwa, kahirapan, karapatang pantao, paglilibang,
kawanggawa at paninindigan sa sariling prinsipyo at iba pa
(F10PB-IVd-e-89);

2. naipaliliwanag ang kabuluhan ng mga kaisipang lutang sa akda

kaugnay ng: karanasang pansarili, gawaing pangkomunidad, isyung
pambansa, at pangyayaring pandaigdig (F10PN-IVf-90);
3. nagagamit ang angkop at masining na paglalarawan ng tao,
pangyayari at damdamin (F10WG-IVg-h-82); at
4. naisusulat ang pagpapaliwanag ng sariling mga paniniwala at
pagpapahalaga kaugnay ng mga kaisipang namayani sa akda
(F10PU-IVd-e-87).

1
 Subukin

Bago ka magtungo sa araling inihanda ko para sa sesyong ito, halina’t

subukin ang iyong kaalaman tungkol sa araling ating tatalakayin.

Panuto: Basahin at unawaing mabuti ang bawat pahayag at katanungan.

Piliin at isulat sa hiwalay na papel ang letra ng tamang sagot.

1. Anong kaisipan ang ipinahihiwatig ng pahayag sa loob ng kahon?

”Noong panahon namin, nag-aaral kami ng Latin dahil
nasusulat sa Latin ang mga aklat. Makikita mo talagang
paurong tayo. Ngayon, mag-aaral kayo ng Latin na wala
namang aklat na Latin, samantalang ang mga aklat ninyo ay
Kastila hindi naman itinuro ang Kastila!”.
A. pag-iisip nang paurong
B. kabuluhan ng edukasyon
C. paninindigan sa sariling prinsipyo
D. pag-aaral nang walang gamit na aklat

2. Anong kaisipan ang mahihinuha batay sa pahayag ni Padre Florentino?

”Walang makababatid sa kalooban ng Diyos. Ang

nalalaman ko’y hindi Siya nagpabaya sa mga sandaling ang
bayan ay tumawag sa Kaniya. At Siya ang ginawang Hukom
sa pagkasiil. Kailanma’y hindi nawala ang Kaniyang bisig sa
kawalan ng katarungan, sa mga ipinaglalaban ang pamilya sa
kanilang mga karapatan.”
A. pananalig sa kapangyahiran ng Diyos
B. pag-ibig ng Diyos sa kaniyang mga anak
C. pagpaparusa sa mga walang pagpapahalaga
D. pagmamahal sa Diyos, bayan, pamilya, at kapuwa-tao

2
3. Sa iyong palagay, anong uri ng pamahalaan ang tinutukoy sa pahayag?
“Sa pagpapalusog ng masamang hilig ay walang bunga
kundi panghihinawa, nababagay ang pamahalaang may
masamang hilig sa bayang walang taros, sa pamunuang
walang budhi ay bagay ang mga mamamayang magnanakaw
at nagpapaalipin sa sariling bayan.”
A. tumutulong sa pag-unlad ng edukasyon
B. mabuti ang mithiin sa pag-unlad ng bayan
C. nagbibigay ng solusyon sa mga maling gawain ng mga tao
D. gumagamit ng kapangyarihan ng salapi, kalupitan at
pagsasamantala, karuwagan at pang-aabuso sa karapatang
pantao

4. Anong katangiang Pilipino ang ipinakita ni Isagani batay sa kaniyang

pahayag?
”Matutupad po, pahintulot na lang po ng Kapitan
Heneral ang aming hinihintay. Si Padre Irene na niregaluhan
namin ng dalawang kabayong kastanyo ang siyang nangako
sa amin.
A. paninindigan
B. paglilibang sa sarili
C. pagtulong sa kapuwa
D. pagreregalo kay Padre Irene

5. Namula si Isagani. ”Ipinaalala niyang pumili ako ng mapapangasawa.”

Anong karanasang pansarili ang nabanggit sa pahayag?
A. pamumuhay mag-isa
B. pagmamahal sa katipan
C. pagpili ng mapapangasawa
D. paglilingkod sa bayan at pamilya

6. Alin sa sumusunod na kaisipan ang lumutang sa pahayag kaugnay ng

pangkomunidad na gawain?
“Sinabi ni Padre Sibylang mahina ang takbo ng negosyo,
na sinansala naman ni Padre Irene at ipinaalala ang
pagtamasa ng mga kalakal at ipinatayong gusali na tinugon
naman ni Padre Sibyla na nagsisimula nang umangal ang mga
nagbabayad ng buwis.
A. pagkaubos ng salapi
B. pagbalewala sa buwis
C. pagsasamantala sa batas
D. pagbabayad ng buwis ng mga negosyante

3
 7. Alin sa sumusunod na kaisipan ang kaugnay ng isyung pambansa at
pangyayaring pandaigdig?
A. pag-inom ng alak
B. pang-aapi sa mahihirap
C. paghahanap ng mapapangasawa
D. paggamit ng ipinagbabawal na gamot

8. Alin sa sumusunod na pangungusap ang ginamitan ng masining na

paglalarawan kay Padre Florentino?
A. bukas-palad
B. walang tiwala sa kapangyarihan ng Diyos
C. hindi pinahahalagahan ang tungkulin bilang isang pari
D. may positibong paniniwala at pananampalataya sa Diyos

9. ”Ang tunog ay nagmumula kay Padre Florentino na buhus na buhos

ang damdamin sa pagtugtog upang doon man lamang ay maibulalas
ang kalungkutang bumabalot sa kaniyang puso.”
Sa iyong palagay, aling bahagi ng pahayag ang nagpapakita ng
masining na paglalarawan ng damdamin?
A. Ang damdamin sa pagtugtog ay malungkot.
B. Nagmumula kay Padre Florentino ang damdamin.
C. Maibulalas ang kalungkutang bumabalot sa kaniyang puso.
D. Ang tunog ay nagmumula lamang sa armonya ni Padre
Florentino.

10. Alin sa sumusunod na pahayag ang nagpapakita ng masining na

paglalarawan ng pangyayari?
A. ”Tunay, lalong maraming udyok ng kasamaan ang kumalat!”
B. Masaya pa ring nag-uusap ang mga ito hanggang sa makarating
na sila sa lawa ng dagat na tabang.
C. “Huwag kang magdamdam bata, wala akong masamang layunin
sa sinabing mahirap ang iyong lalawigan.”
D. Nagkibit-balikat na lamang ang pari. Pagkaraan ng ilang sandali,
ikinuwento naman ni Padre Salvi ang ”Alamat ng Buwayang
Bato”.

Binabati kita dahil nasagot mo nang tama ang lahat ng mga

katanungan. Kung hindi mo naman nakuha ang lahat ng tamang sagot sa
mga tanong, huwag mag-aalala sapagkat ituturo sa modyul na ito ang mga
kaalamang kailangan mo pang matutuhan tungkol kay Padre Florentino.

4
 Aralin
El Filibusterismo
1 (Si Padre Florentino)

Ang araling ito ay naglalaman ng pagtalakay sa mahahalagang

kabanatang kinasasangkutan ni Padre Florentino at mga kaugnay na
pangyayari tungkol sa kaniya. Malalaman mo sa Kabanata 2, 3, at 39 ang
pagpapalitan ng opinyon ng pangunahing tauhan tungkol sa mga bagay na
nangyayari sa lipunan, pagtuklas sa kahiwagaan ng isang bagay o tao, ang
pagpapalitang-kuro tungkol sa kabayanihan at karuwagan at kung sino ang
kinakikitaan ng mga katangiang ito.

Balikan

Bago tayo magsimula sa ating aralin, balikan muna natin ang mga
nakaraang kabanata tungkol kay Isagani.

Panuto: Batay sa natutuhan mo sa nakaraang aralin, ibahagi ang mga

kaisipang nangibabaw sa binasang kabanatang may kinalaman kay Isagani
sa tulong ng Concept Map. Gawin ito sa hiwalay na papel.

Kabanata Kabanata
2 22

Kabanata Kabanata
14 27

Kabanata Kabanata
15 35
Kabanata
37

5
 Tuklasin

Magaling! Ngayon ay handa ka na para sa ating bagong aralin. Ihanda

ang sarili at saguting mabuti ang mga gawaing inilaan ko para sa iyo.

Panuto: Basahin at unawain ang sumusunod na pahayag mula sa mga

kilalang pinuno sa iba’t ibang sektor ng lipunan. Sumulat ng pagpapaliwanag
ng sariling mga paniniwala at pagpapahalaga tungkol dito. Pagkatapos ay
sagutin ang mga kasunod na katanungan. Isulat ang sagot sa hiwalay na
papel.

1. “Sa suporta at tiwala ng mga guro, magulang, stakeholders, at

mga mag-aaral, matagumpay nating nailunsad ang pagbubukas
ng klase. Napatunayan natin na sa ating pagtutulungan at
ugnayan, ang pagpapatuloy ng edukasyon sa gitna ng
pandemya ay nasa ating mga kamay.”
-pahayag ni Kalihim Leonor M. Briones

2. “Itinampok ng pandemya kung gaano kahina at magkakaugnay

tayong lahat. Kung hindi tayo nag-iingat sa bawat isa, na
nagsisimula sa hindi bababa sa mga naapektuhan, kasama na
ang paglikha, hindi natin mapagaling ang mundo,”
-salin mula sa pahayag ni Pope Francis

3. “It is getting worse. So once again, I’m telling you the seriousness
of the problem and that you must listen. We are waiting for God’s
blessing na magkaroon tayo ng vaccine either from sino diyan na
bright boy: China, Russia, America. I’m sure na kung meron na
sila, they will share it with the rest of the world.
-pahayag ni Presidente Rodrigo R. Duterte

Mga Tanong:

1. Batay sa pahayag ni Kalihim Leonor M. Briones, ano ang kalagayan ng

edukasyon sa panahon ngayon?
2. Paano inilarawan ni Pope Francis ang nagaganap na pandemya? Ano
ang natutuhan mo sa pangyayaring ito?

6
 3. Ano-anong damdamin ang ipinahihiwatig ni Presidente Rodrigo Duterte
sa huling pahayag niya? Kakikitaan ba siya ng paninindigan sa sariling
prinsipyo, kawanggawa at kabayanihan?
4. Paano naipakita ng mga pinuno ng iba’t ibang sektor ng lipunan ang
pagmamahal nila sa: Diyos, bayan, pamilya at kapwa-tao?
5. Sa iyong palagay, ano kayang prinsipyo ang maaaring ihalintulad sa
tatlong pinuno ng iba’t ibang sektor ng lipunan at sa tatalakaying
pangunahing tauhan?

Suriin

Binabati kita! Ngayon ay ating tatalakayin ang buod ng mga

kabanatang kinasasangkutan ni Padre Florentino. Alamin mo kung ano-ano
ang mga katangiang naglalarawan sa kaniya at ang mga kaisipang taglay ng
bawat kabanata. Ihanda ang sarili sa pagsagot ng mga kaugnay na gawain.
Ngunit bago natin tuluyang talakayin ang buod ng mga kabanata ay gawing
gabay ang talasalitaan sa ibaba upang lubos mong maunawaan ang
nilalaman ng mga ito.

Talasalitaan:

1. Taripa - buwis
2. Panghihinawa - pagtitiis
3. Alingasngas - usap-usapan
4. Cerbeza - inuming nakalalasing
5. Filibuster - kalaban ng pamahalaan
6. bayang walang taros - bayang walang puso
7. Eminencia Negra - tagapayo at tanungan ng Kapitan Heneral
8. Cubierta - bahagi ng barko kung saan matatagpuan ang
________________________makina
9. Afyan -tabako o halamang pinagmumulan ng
________________________pinagbabawal na gamot
10. kabayong kastanyo -kabayong nababalutan ng pula o
_______________________kayumangging kulay

7
 Kabanata 2:
Sa Ilalim ng Cubierta

Sa ilalim ng cubierta ay
nagsisiksikan ang higit na nakararaming
pasahero, ang iba’y nakaupo kasama ang
mga bagahe. Makikita malapit sa daong
ang dalawang estudyanteng kapuwa kilala
at iginagalang na nakikipagtalo kay
Kapitan Basilio. Ang mas matanda sa
dalawa na nakaitim na kasuotan ay si
Basilio ang isa naman, ang mas bata na mas mataas at mataba, ay si Isagani,
Kinukumusta ni Kapitan Basilio si Kapitan Tiyago.
”Katulad pa rin po ng dati,” naiiling na sabi ni Basilio. ”Ayaw po niyang
magpagamot. Pinapupunta niya po ako sa bahay niya sa San Diego upang
tingnan iyon, sa payo ng isang malapit sa kanya. Ngunit ang totoo, nais lang
niyang mapag-isa upang makahithit ng afyan.”
”Salot sa lipunan ang afyan. Noong panahon namin ay ginagamit na
gamot ang afyan, tanging mga Intsik ang nagmamalabis nito,” wika ni
Kapitan Basilio.
Napag-usapan nila ang Akademya ng Wikang Kastilia. ”Sasabihin ko sa
inyo nang harapan na hindi iyan matutupad,” ang sabi ng matanda.
”Matutupad po, pahintulot na lang po ng Kapitan Heneral ang aming
hinihintay. Si Padre Irene na niregaluhan namin ng dalawang kabayong
kastanyo ang siyang nangako sa amin. Siya’y makikipagkita sa Heneral sa
Los Baños”, sagot ni Isagani.
”Tututulan iyon ni Padre Sibyla.’ ang patlang ng matanda.
”Hayaan ninyo siyang tumutol! Kaya narito iyon ay makikipagkita rin
sa Kapitan Heneral sa Los Baños,” wika ni Basilio habang pinagkiskis nang
pasuntok ang mga kamay.
”At paano ang gugulin kung pumayag man sila?” Tanong ni Kapitan
Basilio.
”Mag-aambag ang mga estudyante. At ang mga propesor na magtuturo
ay kalahating Pilipino at kalahating Kastila.”
”At ang bahay?”
”Inihandog po ni Makaraig ang isa sa kanyang bahay.” Sa gayo’y
napahinuhod na ang matanda dahil handang-handa sila sa kanilang
panukala.
”Sa bagay, walang masama sa panukalang iyan. Noong panahon namin
nag-aaral kami ng Latin dahil nasusulat sa Latin ang mga aklat. Makikita mo
talagang paurong tayo. Ngaun, mag-aaral kayo ng Latin na wala namang
aklat na Latin, samantalang ang mga aklat ninyo ay Kastila hindi naman

8
itinuro ang Kastila!” pagkasabi niyon ay
iniwan na ang mga binatang
nagkatawanan.
”Pareho sila ng iyong amain, pag-
uusapan nila ang kanilang
kapanahunan,”sabi ni Basilio. ”Ano ang
palagay ni Padre Florentino kay Paulita?”
Namula si Isagani. ”Ipinaalala niyang pumili ako ng mapapangasawa.
Walang maipipintas kay Paulita, napakaganda, may pinag-aralan, mayaman,
at ulila- ngunit may tiyahing sadyang nakayayamot.”
Nanaog si Simoun. Nilapitan ang dalawang binata. Tinanong nito si
Basilio kung magbabakasyon siya kasama ang kababayan na ang tinutukoy
ay si Isagani. Sinabi ni Basiliong hindi nito kababayan si Isagani, taga-Tiani
ito.
Tinanong din ni Simoun ang kalagayan ng Tiani dahil hindi siya
napupunta roon at wala naman daw bumibili ng alahas.
”Hindi kami bumibili ng alahas dahil hindi namin kailangan,”
pagtatanggol ni Isagani.
Matipid na ngiti ang itinugon ni Simoun. Halikayo, samahan ninyo
akong uminom ng cerbeza.” Tumanggi ang dalawang binata. Tila nagdamdam
si Simoun sa mga binata. Sinabi niyang ayon kay Padre Camorra, ang pag-
inom ng tubig ang dahilan ng kawalang lakas ng mga tao sa Pilipinas. Tumayo
nang tuwid si Isagani sa tinurang ito ng mag-aalahas.
”Sabihin ninyo kay Padre Camorra, kung tubig sa halip na serbesa ang
iniinom niya ay magtatagumpay kami at walang maririnig na alingasngas,”
biglang sabi ni Basilio at palihim na siniko si Isagani.
Nagtaka si Basilio kay Isaganing naging mapusok sa pakikipag-usap
kay Simoun. Tinugon siya nitong hindi niya rin maintindihan kung bakit
pinanghihilakbot siya ng mag-aalahas.
”Siniko na kita’y hindi mo pa ako pinapansin. Hindi mo ba alam na
tinatawag siyang Kardinal Moreno, Eminencia Negra, sapagkat tagapayo at
tanungan siya ng Kapitan Heneral. Ganyan ang tawag sa kanya ng isang
taong pumupuri kung nakaharap at lumilibak kung siya’y nakatalikod,” ani
Basilio.
Maya-maya’y lumapit ang isang utusan kay Isagani at sinabing
ipinatatawag siya ng amaing si Padre Florentino.
Si Padre Florentino ay anak-mayaman at wala sa hinagap na
magpapari. Pinilit siya ng kanyang inang tumupad sa panata. Malapit sa
arsobispo at matigas ang loob sa anumang pasya ang kanyang ina. Anumang
pakikipagtalo ang kanyang gawin at sabihing siya’y may nobya, hindi
nagbago ang pasya nito sa paniniwalang higit na mabuting pagsunod sa
Diyos ang gayong paraan.

9
 Samantala, pinakiusapan ng Kapitan ang pari
na magpunta sa itaas ng cubierta at baka raw sabihin
ng mga fraile sa itaas ay ayaw niyang makihalubilo.
Ipinahanap ni Padre Florentino si Isagani upang
sabihang huwag sumunod dahil baka ipagpalagay na
sila’y nananamantala.
Naiiling na lamang si Isagani dahil nalaman
niyang ayaw lamang ng kanyang amaing makausap
si Donya Victorina.

Kabanata 3:
Ang Mga Alamat

Nang umakyat si Padre Florentino

ay masayang nag kukwentuhan ang mga
naroroon. Nagtatawanan at nag bibiruan
ang mga itong kasama ang payat na
Pransiskano kung ngumiti ay katulad ng
isang naghihingalo.
Pinag-uusapan ng mga fraile ang
tungkol sa pag bubuwis. Sinabi ni Padre
Sibylang mahina ang takbo ng negosyo, na sinasanla naman ni Padre Irene
at ipinaalala ang pagtamasa ng mga kalakal at ipinatayo na gusali tinugon
naman ni Padre Sibyla na nagsisimula ng umangal ang mga nagbabayad ng
buwis.
“Tama na ang ganyang pagdaing, naiiyak ako,” sabay halakhak ni
Padre Camorra. Napag–usapan nila ang taripang panahon pa ni Arsobispo
Basilang Sancho, na para raw bang hindi tumataas ang presyo ng bilihin.
Nang mga sandaling iyon ay pumanhik na si Simoun. “Ano, saan kaya
nagtago?’’ ang tanong ni Don Costodio, na tila wala ng pagdaramdam sa
kanilang naging sagutan. “Hindi ninyo nakita ang magagandang tanawin.”
“Nakakita na ako ng maraming ilog at tanawin. Wala ng mahalaga sa
akin kundi yaong may alamat!” tugon ni Simoun.
“Kung alamat ang pag uusapan, mayroon din ang Ilog Pasig. Nariyan
ang Alamat ng Malapad-na-Bato. Nariyan din ang alamat ni Donya Geronima.
Alam na Alam iyon ni Padre Florentino kaya’t siya na ang magbabalita nito.”
anang kapitan.
“Alam ng lahat ang tungkol diyan” wika ni Padre Sibylang ayaw mag
patalo. Subalit hindi alam iyon ni Simoun, Ben Zayb, Padre Irene, at Padre
Camora. Kaya’t hiniling nila na ikuwento iyon.
Pinaunlakan naman ni Padre Florentino ang kahilingan ng
nakakarami. Pagkaraan ng ilang sandali. Ikinuwento naman ni Padre Salvi
ang Alamat ng Buwayang bato.

10
 Masaya parin nag-uusap ang mga ito hanggang sa makarating na sila
sa lawa ng dagat na tabang. Lahat nangigilalas sa tanawin ng magandang
lawang napapaligiran ng luntiang pampang at bughaw na bulubundukin.
Maalala ko nga pala, kapitan alam ba ninyo kung saan napatay ang
isang nagngangalang Navarra Guevarra o Ibarra?’’ usisa ni Ben Zayb.
Napatingin ang lahat sa kapitan maliban kay Simoun.
“Sa gawaing iyon “ang turo ng kapitan. “nang tinugis si Ibarra’y
tumalon at sumisid at tuwing lilitaw ang ulo ay pinauulanan ng bala. Hindi
na siya nakita mula noon. Sa pampang ay may nakakitang kulay dugo ang
tubig.”
Ngayon ang ikalabintatlong taon na ang nakalipas buhat nang iyan ay
mangyari.
“Samakatuwid ang bangkay niya’y…” tanong ni Ben Zayb.
“Sumama na sa bangkay ng kanyang ama,” dugtong ni Padre Sibyla
“na isang ring filibustero, hindi ba Padre Salvi?
“Iyan ang matatawag na pinakamurang libingan, hindi ba Padre
Camorra?” sabat naman ni Ben Zayb.
“Ang mga filibustero ay hindi nakababayad ng maringal na libing.”
natatawang sagot ni Padre Camorra.
“Ginoong Simoun anong nangyare sa inyo? Nahihilo ba kayo sa halos
isang patak na tubig lamang? Kayo’y datihan nang manlalayag!” ani ni Ben
Zayb nang mapansing walang kakibu-kibu ang mag aalalahas.
Sumabad ang kapitan na kinagigiliwan ng pook na mailalarawan.
Malaki ang lawang ito sa alinmang lawa sa Suiza at pag sama-samahin mo
man ang mga lawa sa Espanya, dahil nasaksihan ko na nang maraming beses
na ang mga mandaragat ay nahilo rito.”

Kabanata 39:
Katapusang Kabanata

Sa nag-iisang bahay sa baybayin ng dagat Pasipiko, maririnig

ang malungkot na tunog ng armonyang sinasaliwan ng mga lagaslas ng alon.
Ang tunog ay nagmumula kay Padre Florentino na buhus na buhos ang
damdamin sa pagtugtog upang doon man lamang ay maibulalas ang
kalungkutang bumabalot sa kanyang puso.
Ibinalita ng pari kay Simoun ang tungkol sa telegrama. Mapaklang
ngumiti si Simoun.
”Huwag kayong mabahala. Ipanatag ninyo ang inyong isip. Hindi ako
pahuhuli nang buhay. Mamamatay akong dala ang aking lihim. Maikli
lamang ang panahon, huwag nating aksayahin. Malapit nang magdilim.
Ipagkakatiwala ko sa inyo ang aking lihim. Ang aking niloob. Sa huling
sandali’y nais kong maibsan ang aking pasanin at ang pag-aalinlangan.
Kayong lubos ang pananalig sa Diyos, sabihin ninyo sa akin, may Diyos nga?”

11
 ”Huwag kayong mag-aksaya ng panahon! Mamamatay akong dala ang
aking lihim.”
Matapos manalangin sa kanyang reklinaryo, naupo ang pari sa ulunan
ng maysakit at nakinig.
Isinalaysay ni Simoun, labintatlong taon na ang nakalipas nang
magbalik siya mula sa Europa, nawala lahat sa kanya liban na lamang sa
buhay na pinagpakasakit ng isang kaibigan sa gayo’y tumakas siyang dala
ang kayamanan at isinumpang maghihiganti.
Pagkaraan ng ilang sandaling katahimikan ay nagwikang ”Patawarin
kayo ng Diyos, G. Simoun! Nalalaman Niyang anak tayo sa pagkakamali.
Nakita Niya ang iyong mga tiniis. Itinulot Niyang matagpuan ninyo ang
kaparusahan sa kamay mismo ng inyong inudyukan, ang Kaniyang walang
hanggang awa ay nakita. Ang una, sa pagkamatay ni Maria Clara. Pagkaraan
ay sa kakulangan ng pag-iingat at ang panghuli’y sa mahiwagang paraan.
Sundin natin ang Kaniyang kalooban at pasalamatan!”
”Sa iyong palagay ay kalooban Niya na ang pulong ito’y......” mahinang
sagot ng kausap.
”Magpatuloy sa kaniyang kinasasadlakan? Hindi ko alam, Ginoo.
Walang makababatid sa kalooban ng Diyos. Ang nalalaman ko’y hindi siya
nagpabaya sa mga sandaling ang bayan ay tumawag sa Kanya. At Siya ang
ginawang Hukom sa pagkasiil. Kailanma’y hindi nawala ang Kaniyang bisig
sa kawalan ng katarungan, sa mga ipinaglalaban ang pamilya sa kanilang
mga karapatan. Hindi, ang Diyos ay makatwiran hindi nagpapabaya sa
Kaniyang layong kalayaan na kung wala ay walang katwiran!
”Kung gayo’y bakit ipinagkait Niya ang tulong sa akin?” ang sabi ni
Simoun na lipos ng hinanakit.
”Sapagkat ang inyong pamamaraan ay hindi Niya sinang-ayunan!. Ang
karangalang pagliligtas sa bayan ay hindi makakamit sa tulong ng
nagpapahirap sa Kaniya. Isang pagkakamali ang gumawa ng masama sa
pagliligtas sa kasamaan! Pag-ibig lamang ang nakapagliligtas, ang
nakagagawa ng mga kahanga-hanga, ng kabaitan, ang kabaitan ay
pagpapakasakit at ang pagpapakasakit ay pag-ibig.”
”Kaya nga inudyukan ko ang mga kalupitan....”
”Tunay, lalong maraming udyok ng kasamaan ang kumalat! Pinalusog
ninyo ang kabulukan nang hindi nagtanim ng anumang adhikain. Sa
pagpapalusog ng masamang hilig ay walang bunga kundi panghihinawa,
nababagay ang pamahalaan may masamang hilig sa bayang walang taros, sa
pamunuang walang budhi ay bagay ang mga mamamayang magnanakaw at
nagpapaalipin sa sariling bayan. Kung ano ang Panginoon ay gayon ang
alipin; kung ano ang Pamahalaan ay gayon din ang bayan.”
”Kung gayo’y ano po ang dapat gawin?”
”Magtiis at gumawa.”

12
 ”Magtiis at gumawa! Madaling sabihin sa hindi nagtitiis... kung sa
paggawa ay may gantimpala. Kung ang inyong Diyos ay hihiling sa tao ng
gayong karaming paghihirap, ang tao’y bahagya nang makaaasa sa
kasalukuyan, at lalong may pag-aalinlangan sa kinabukasan. Kung makikita
n’yo lamang ng mga maralitang nakita ko, mga kahabag-habag na nagtitiis
ng hirap dahil sa pagkakasalang ’di sila ang may sala, mga pagpatay upang
mapagtakpan ang kasalanan ng iba, mga sapilitang paggawa, ah! Magtiis,
gumawa... siyang kalooban ng Diyos! Papaniwalain ninyo silang ang
pagkamatay ang kaligtasan nila, na ang paggawa nila’y sa kaginhawahan ng
kanilang pamilya! Magtiis, gumawa! Anong klaseng Diyos iyon?”
”Diyos na nagpaparusa sa mga kulang ang pananalig, sa masasamang
gawi, sa napakaliit, mababang pagpapahalaga natin sa karangalan ng
pagkamamamayan. Pinababayaan natin at tayo’y magiging alipin ng ating
masamang hilig; kaya matuwid lang na bathin natin at ng ating mga anak,
ang bunga niyon. Siya ang Diyos ng kalayaan at ginagawang mabigat ang
ating pasanin upang ibigin ang kasarinlan, isang Diyos ng kaawaan, ng
pagkakapantay-pantay na habang nagpaparusa sa ati’y pinabubuti tayo at
ang pinagkakalooban lamang ng mabuting kalagayan ay nararapat dahil
sila’y nagpapakasakit.
Sa huli, sinabi ni Padre Florentino na kung ang mga Pilipino ay
handang ipaglaban ang karapatan at hindi yumuyuko sa pandarahas, ang
Espanya ang kauna-unahang magbibigay ng kalayaan.
Nang makitang walang sinasabi ang may sakit ay nagpatuloy sa pag-
iisip ang matandang pari na tila bumubulong. Mahinang katok ang pumukaw
sa kanyang pag-iisip, nang buksan ng alila ang ilaw, nilapitan ang maysakit
na inakalang natutulog lamang ngunit nang maramdamang hindi humihinga
ay hinipo at nalamang patay na. Tinitigan niya ang bangkay, matinding hapis
ang mababakas sa mukha, ang sakit ng isang buhay na walang kabuluhan
dala hanggang kamatayan.
”Kaawaan nawa ng Diyos ang mga nagligaw sa kanya ng landas!”
bulong ng nangilabot na pari.
Habang nagdarasal ang mga alila ng ukol
sa patay, pumanaog ng bahay ang pari at
tinungo ang talampas dala ang kayamanan ni
Simoun at inihulog ito sa dagat.
”Itago ka nawa ng kalikasan kasama ang
mga perlas at korales sa walang hanggang lalim
ng dagat. Kung sa isang dakila at marangal na
layon ay kailanganin ka ng mga tao, kunin ka
ng Diyos sa pusod ng dagat. Samantala, diyan
ay hindi ka magliliko ng katuwiran at hindi
mag-uudyok ng kasakiman.”

13
Ano ang paglalarawan?

Ang paglalarawan ay isang diskurso na ang layunin ay ipamalas sa

nakikinig o bumabasa ang nakikita ng mata, ang naaamoy ng ilong,
nararamdaman ng balat o ng katawan, nalalasahan ng dila o kaya naman ay
naririnig ng tainga. Ito’y isang anyo ng pagpapahayag na naglalayong bumuo
ng isang malinaw na larawan sa isip ng mga mambabasa o nakikinig sa
pamamagitan ng tiyak na salitang naglalarawan, gaya ng pang-uri at pang-
abay, malinaw na naipakikita ang katangian ng tao, lugar o pangyayari na
ating nakikita, naririnig o nadarama.

Dalawang uri ng Paglalarawan

1. Karaniwan o kongkretong paglalarawan-naipakikita nito ang pisikal

o kongkretong katangian. Nagbibigay lamang ito ng impormasyon sa
inilalarawan.
A. pisikal na anyo
B. antas ng pamumuhay
C. pag-uugali
D. mga kasanayan atbp.
Halimbawa:
Ang isa naman, ang mas bata na mas mataas at mataba, ay
si Isagani.

2. Masining o abstraktong paglalarawan- higit na nabibigyang diin dito

ang makulay na larawang nililikha ng imahinasyon at hindi ang tiyak
na larawang nakikita. Gumagamit ito ng mga salitang nagpapaganda
gaya ng tayutay at iba pang mga salitang patalinghaga.
Halimbawa:
A. Paglalarawan ng tao
Si Padre Florentino ay anak-mayaman at wala sa hinagap
na magpapari.

B. Paglalarawan ng damdamin
Ang tunog ay nagmumula kay Padre Florentino na buhus
na buhos ang damdamin sa pagtugtog upang doon man lamang
ay maibulalas ang kalungkutang bumabalot sa kaniyang puso.
C. Paglalarawan ng pangyayari
Itago ka nawa ng kalikasan kasama ang mga perlas at
korales sa walang hanggang lalim ng dagat.

14
 Pagyamanin

Talaga namang ipinakita mo ang iyong lubos na pagkaunawa sa mga

naunang gawain. Sa pagkakataong ito ay muli kitang binabati dahil nasa
bahagi ka na ng Pagyamanin. Halina’t simulan mo na ang iba pang mga
gawain.

Gawain 1: Pagsubok ng Kaalaman

Panuto: Sumulat ng pagpapaliwanag ng sariling mga paniniwala at
pagpapahalaga kaugnay ng mga kaisipang namayani sa akdang tinalakay.
Kopyahin ang grapikong pantulong sa hiwalay na papel at isulat dito ang
iyong sagot.

Sariling Pananaw o
Kaisipan
Paniniwala
1. Edukasyon
- Kabuluhan
2. Pamahalaan
- pamamalakad
- paggamit ng kapangyarihan
- kapangyarihan ng salapi
- kalupitan at pagsasamantala sa kapuwa
- kahirapan
- karapatang pantao
- paninindigan sa sariling prinsipyo
3. Pagmamahal
- Diyos
- bayan
- pamilya; at
- kapuwa-tao
4. Kapuwa-tao
- kabayanihan
- paglilibang
- kawanggawa

15
Gawain 2: Ako at ang Aking Lipunan

Panuto: Basahin ang mga pahayag mula sa mga kabanata. Ipaliwanag ang
kabuluhan ng mga kaisipang lutang sa akda kaugnay ng karanasang
pansarili, gawaing pangkomunidad, isyung pambansa, at pangyayaring
pandaigdig. Isulat ang iyong sagot sa hiwalay na papel.

1. ”Halikayo, samahan ninyo akong uminom ng cerbeza. Sinabi niyang ayon

kay Padre Camorra, ang pag-inom ng tubig ang dahilan ng kawalang lakas
ng mga tao sa Pilipinas.” (karanasang pansarili)
_____________________________________________________________________
_____________________________________________________________________
2. Nagdaraingan ang mga fraile sa pagkamulat ng mga Pilipino at pag-uusig
sa mga bayarin sa simbahan. (gawaing pangkomunidad)
_____________________________________________________________________
_____________________________________________________________________
3. Sa ilalim ng cubierta ay nagsisiksikan ang higit na nakararaming
pasahero, ang iba’y nakaupo kasama ang mga bagahe. Malakas ang
ugong ng makina kaya hindi halos magkarinigan ang mga nag-uusap.
(isyung pambansa)
_____________________________________________________________________
_____________________________________________________________________
4. ”Salot sa lipunan ang afian. Noong panahon namin ay ginagamit na gamot
ang afian, tanging mga Intsik ang nagmamalabis nito,” wika ni Kapitan
Basilio. (pangyayaring pandaigdig)
_____________________________________________________________________
_____________________________________________________________________

Gawain 3: Ilarawan Mo!

Panuto: Gamit ang angkop at masining na paglalarawan ng tao, pangyayari

at damdamin, ilarawan si Padre Florentino gamit ang grapikong pantulong.
Kopyahin ang pormat sa hiwalay na papel at isulat dito ang iyong sagot.

Bilang
Isang Pari

Padre
Florentino

Damdaming Pangyayaring
Naramdaman Natuklasan
16
 Isaisip

Natapos mo na ang mga gawaing inihanda ko para sa iyo. Ngayon

naman ay ibahagi mo ang iyong kabuuang pang-unawa sa ating aralin.

Panuto: Dugtungan ang mga pahayag upang makabuo ng kaisipang

maglalagom sa natutuhan mo tungkol sa aralin. Isulat sa hiwalay na papel
ang iyong sagot.

1. Matapos kong mabasa ang mga kabanata, nalaman ko ang mga

kaisipang ___________________________________________________________
_____________________________________________________________________
Natutuhan ko rin na ang paggamit ng angkop at masining na
paglalarawan ay ____________________________________________________
_____________________________________________________________________

2. Dahil dito naniniwala ako na ________________________________________

_____________________________________________________________________

Isagawa

Mahusay! Naibahagi mo na ang iyong kabuuang pang-unawa sa aralin.

Narito ka na sa bahagi ng Isagawa. Maaari mo nang simulan ang pagsasalin
ng iyong kaalamang natutuhan sa akdang tinalakay.

Panuto: Ipaliwanag ang kabuluhan ng kaisipang namayani sa akda na may

kaugnayan kay Padre Florentino tungkol sa kaniyang karanasang pansarili,
gawaing pangkomunidad, isyung pambansa at pangyayaring pandaigdig
gamit ang grapikong pantulong. Isulat ang pagpapaliwanag ng iyong sariling
mga paniniwala at pagpapahalaga kaugnay nito gamit ang angkop at
masining na paglalarawan ng tao, damdamin at pangyayari. Kopyahin ang
grapikong pantulong sa hiwalay na papel at isulat dito ang iyong sagot.

17
 Padre Florentino

Karanasang Gawaing Isyung Pang-

Pansarili pang- Pambansa yayaring
komunidad Pandaigdig

Bilang Isang Damdamin Pangyayari

Pari

Pagpapaliwanag ng iyong sariling mga paniniwala

at pagpapahalaga.

Tayahin

Panuto: Basahin at unawaing mabuti ang bawat pahayag at katanungan.

Piliin at isulat sa hiwalay na papel ang letra ng tamang sagot.

1. Ang kaisipang ipinababatid ng pahayag sa loob ng kahon ay

___________.
Napag-usapan nila ang Akademya ng Wikang Kastila.
”Sasabihin ko sa inyo nang harapan na hindi iyan matutupad,”
ang sabi ng matanda.
A. tungkulin sa pag-aaral
B. kabuluhan ng edukasyon
C. karapatang makapag-aral
D. salaping gugugulin sa pag-aaral

18
2. Ang kaisipang lumutang sa pahayag ay ___________.
”Itago ka nawa ng kalikasan kasama ang mga perlas at
korales sa walang hanggang lalim ng dagat. Kung sa isang dakila
at marangal na layon ay kailanganin ka ng mga tao, kunin ka ng
Diyos sa pusod ng dagat. Samantala, diyan ay hindi ka magliliko
ng katuwiran at hindi mag-uudyok ng kasakiman.”

A. pananalig sa kapangyahiran ng Diyos

B. pag-ibig ng Diyos sa Kaniyang mga anak
C. pagpaparusa sa mga walang pagpapahalaga
D. pagmamahal sa Diyos, bayan, pamilya, at kapuwa-tao

3. Ang uri ng pamahalaang tinutukoy sa pahayag ni Simoun ay

pamahalaang___________.
”Kung makikita n’yo lamang ang mga maralitang nakita ko,
mga kahabag-habag na nagtitiis ng hirap dahil sa pagkakasalang
’di sila ang may sala, mga pagpatay upang mapagtakpan ang
kasalanan ng iba, mga sapilitang paggawa, ah!”
A. may pagpapahalaga sa batas
B. tumutulong wakasan ang kahirapan
C. makatutulong sa pag-unlad ng bayan
D. malupit, makapangyarihan dahil sa salapi, mapagsamantala at
mapang-abuso sa karapatang pantao

4. “Sabihin ninyo kay Padre Camorra, kung tubig sa halip na cerbeza ang
iniinom niya ay magtatagumpay kami at walang maririnig na
alingasngas,” biglang sabi ni Basilio at palihim na siniko si Isagani.
Batay sa pahayag, ang katangiang mayroon si Basilio ay ___________.
A. mapanghusga
B. mapagkawanggawa
C. may mabuting kalooban
D. may sariling paninindigan

5. “Walang makababatid sa kalooban ng Diyos. Ang nalalaman ko’y hindi

Siya nagpabaya sa mga sandaling ang bayan ay tumawag sa Kaniya.”
Ang karanasang pansarili na tinutukoy ni Padre Florentino sa kaniyang
pahayag ay hindi___________.
A. nagpapabaya ang Diyos
B. nakatutulong ang pananampalataya sa Diyos
C. nakikinig ang Diyos sa mga panalangin ng tao
D. pantay ang tingin ng Diyos sa Kaniyang mga anak

20
6. Ang mga sumusunod ay mga gawaing pangkomunidad na isinagawa ni
Padre Florentino maliban sa ___________.
A. pagtupad sa panata
B. pagdarasal at pananampalataya
C. pagkakaroon ng maringal na misa
D. pagsunod sa kagustuhan ng magulang

7. Ang isyung pambansa at pangyayaring pandaigdig na tinutukoy sa

bahagi ng pahayag ay ___________.
”Noong panahon namin ay ginagamit na gamot ang afyan,
tanging mga Intsik ang nagmamalabis nito,” wika ni Kapitan
Basilio.
A. paggamit ng afyan
B. pagsugpo sa karahasan
C. paggamit ng kapangyarihan
D. pagmamalabis ng mga Intsik

8. Ang mga sumusunod na pangungusap ay ginamitan ng masining na

paglalarawan kay Padre Florentino maliban sa ___________.
A. bukas-palad
B. anak-mayaman
C. matulungin at maawin sa nasasakupan
D. kung maniwala at manampalataya sa Diyos ay kasinlalim ng
balon
9. “Tinitigan niya ang bangkay, matinding hapis ang mababakas sa
mukha, ang sakit ng isang buhay na walang kabuluhan dala hanggang
kamatayan.” Ang paglalarawan ng damdamin mula sa bahagi ng
pahayag ay ___________.
A. ang sakit ng isang buhay
B. tinitigan niya ang bangkay
C. isang buhay na walang kabuluhan
D. matinding hapis ang mababakas sa mukha

10. Ang mga sumusunod na pahayag ay naglalarawan ng pangyayari

maliban sa isa.
A. Nagkibit-balikat na lamang ang pari. Pagkaraan ng ilang sandal,
ikinuwento naman ni Padre Salvi ang Alamat ng Buwayang Bato.
B. Nakiisa siya sa digmaan sa Cuba, tinulungan ang magkabilang
panig. Sinamantala ang pagkakataon.
C. Noong araw ay may isang ilog na pinamamahayan ng mga
buwaya malalaki at masisiba ang mga ito.
D. “Sumama na sa bangkay ng kaniyang ama,” dugtong ni Padre
Sibyla, na isang ring filibustero. “Hindi ba, Padre Salvi?”

21
 Karagdagang Gawain

Mahusay kang tunay! Binabati kita dahil nasagutan mo ang lahat ng

gawaing inihanda para sa iyo. Sa huling bahaging ito, isakatuparan mo ang
mga nakalaang gawain sa ibaba.

Panuto: Magsaliksik ng kilalang personalidad sa bansa sa iba’t ibang

larangan na may pagkakatulad sa pangyayari sa buhay ni Padre Florentino.
Isulat ang pagpapaliwanag ng kaniyang sariling karanasan, gawaing
pangkomunidad, isyung pambansa at pangyayaring pandaigdig. Isulat mo rin
ang pagpapaliwanag ng iyong sariling mga paniniwala at pagpapahalaga
kaugnay nito gamit ang angkop at masining na paglalarawan ng tao,
damdamin at pangyayari. Gawin ito sa hiwalay na papel.

Napakahusay mo! Binabati kita sa naging bunga ng iyong pagtitiyaga,

ang tagumpay! Inaasahan kong ang iyong natutuhan sa aralin, sa tulong ng
mga tanong at gawain ay iyong isasabuhay.

22
 Susi sa Pagwawasto

sagot
magkakaiba -iba ang
Maaaring

GAWAIN 3
B 10. D 10.
D 9. ang sagot C 9.
C 8. Maaaring magkakaiba -iba A 8.
A 7. D 7.
D 6. GAWAIN 2 D 6.
A 5. C 5.
D 4. ang sagot A 4.
D 3. Maaaring magkakaiba -iba D 3.
D 2. D 2.
B 1. GAWAIN 1 B 1.

Tayahin Pagyamanin Subukin

Sanggunian
Marasigan, Emily. (2015). Pinagyamang Pluma 10 Aklat 2 El Filibusterismo.
Quezon City, Phoenix Publishing House, Incorporated

https://www.slideshare.net/mobile/Jovelynspresentation/paglalarawan-
kompleto-detalye-mga-uri-at-pamamaraan

https://interaksyon.philstar.com/politicsissues/2020/10/05/178063/b
riones-declares-victory-over-covid-19-as-students-teachers-
continue-to-struggle-in-distance-learning/

https://www.ioamogesu.com/tl/papa-francesco-la-pandemia-harivelato-
quanto-spesso-la-dignita-umana-venga-ignorata/

https://pcoo.gov.ph/presidential-speech/nation-address-of-president-
roa-duterte-on-coronavirus-disease-2019-covid-19-pandemic/

23