FILIPINO REVIEWER
ito ay hindi kabilang sa mga katangian ng sulating
MGA KASANAYANG PAMPAGKATUTO:
1. Nabibigyang-kahulugan ang akademikong
pagsulat. (CS_FA11/12PB-0a-c101)
2. Nakikilala ang abstrak ayon sa layunin, gamit,
katangian, at anyo. (CS_FA11/12PN0a-c-9)
3. Nakikilala ang bionote ayon sa layunin, gamit,
katangian, at anyo. (CS_FA11/12PN0a-c-9)
4. Naiisa-isa ang mga hakbang sa pagbuo ng isang
makabuluhang pananaliksik (F11PU – IIg – 88)
5. Naiisa-isa ang mga paraan at tamang proseso ng
pagsulat ng isang pananaliksik sa Filipino batay sa
layunin, gamit, metodo, at etika ng pananaliksik.
6. Natutukoy ang kahulugan, kalikasan at katangian
ng panukalang proyekto.
7. Natutukoy ang kahulugan, kalikasan at katangian
ng posisyong papel.
8. Natutukoy ang kahulugan, kalikasan at katangian
ng agenda.
Yunit 1: Akademikong Pagsulat
Aralin 1: Kahulugan at Katangian ng Akademikong Pagsulat
 Ang akademikong pagsulat
- ay isang anyo ng pagsulat na
nangangailangan ng mataas na antas ng
kasanayang akademiko.
- Pangunahing layunin nito ang makapagbigay
ng tamang impormasyon.
 Ang sulating pang-akademiko ay madalas na
ginagawa hindi lamang sa mga akademikong
institusyon o paaralan. Samakatwid, hindi lamang
ang mga mag-aaral ang gumagawa nito kundi
maging ang mga propesyonal na nasa kani-
kanilang industriya o kompanyang kinabibilangan
ay sumusulat din ng mga akademikong sulatin.
 Ayon kay Arrogante (2007), nakasalalay sa kritikal
na pagbabasa ang pagbuo ng sulating pang-
akademiko. Ang manunulat ay kailangang:
1. mahusay mangalap ng impormasyon
2. mahusay magsuri
3. magaling mag-organisa ng mga ideya,
4. at lohikal.
5. Marunong magpahalaga at kumilala sa may-
akda ng tekstong binabasa
 Ang mga salitang ginagamit sa mga ganitong uri ng
sulatin ay kailangang pormal. Hindi kailangang
gumamit ng mabubulaklak na pananalita sapagkat
pang-akademiko.
 Nararapat ding alam ng manunulat kung para
kanino ang kaniyang isinusulat, nang sa gayon ay
maiaangkop niya ang mga pormal na salitang
gagamitin. Maging maingat din sa tamang
paggamit ng pagbabantas at pagbabaybay ng mga
salita, sapagkat ito ay isang pangangailangan o
kahingian.
Alalahanin!
 Ang kasanayan sa kritikal na pagbabasa ay isa ring
pangangailangan para sa makabuo ng isang
mahusay na sulating pang-akademiko.
 Sa pagsasagawa ng sulating pang-akademiko ay
kasama nito ang mga kasanayan sa pangangalap
ng datos o impormasyon, kritikal na pagbabasa,
at pagsusuri ng mga teksto. ●
 Hindi magiging matagumpay ang pagsasagawa ng
anumang sulating pang-akademiko kung ang
manunulat ay hindi magiging matiyaga sa pagkalap
ng datos sa pamamgitan ng pagbabasa at
organisado sa kaniyang ginagawang pagsasaayos
ng mga salita at parirala sa diskurso ng pagsulat.
Katangian ng Akademikong Pagsulat
 Pormal - Kagaya ng nabanggit, ang mga sulating
pang-akademiko ay kailangang pormal. Makikita
ito sa mga salitang ginagamit at pagkakabuo ng
mga pangungusap. Kailangang maingat na pinipili
ang mga salitang gagamitin
 Malinaw - Ang organisadong pagtatahi ng mga
ideya ay kailangang taglay ng sulating pang-
akademiko, nang sa gayon ay maging malinaw ang
nilalaman nito.
 Tiyak - Mahalagang batid ng manunulat kung ano
ang tunguhin ng kaniyang isinusulat. Ang tunguhin
ang magbibigay ng katiyakan kung para saan ang
isinusulat na sulating pang-akademiko.
 May Paninindigan- Mababakas ang kredebilidad
ng manunulat sa kaniya mismong isinulat.
Magagawang panindigan ng manunulat ang
kaniyang mga isinulat kung sapat ang kaniyang
impormasyon at datos na pinaninindigan sa
paraang mahusay na pangangatwiran. Ang
kailangan ay hitik sa katotohanan (facts) ang
nilalaman ng sulatin. Kadalasan ang pagkakaroon
ng mga parenthetical citations ay nakadaragdag
ng kredibidad at paninindigan ng manunulat dahil
ito ay may pinagbatayan at hindi lamang mula sa
kaniyang sariling opinyon.
  May Pananagutan - mahalagang pahalagahan at
kilalanin ang may-akda ng tekstong pinaghanguan
o pinagbatayan ng isinusulat na sulating pang-
akademiko upang maiwasan ang anumang isyung
kaugnay ng plagiarism. Pananagutan ng
manunulat na ipabatid sa mga mambabasa kung
saan niya hinango at ibinatay ang kaniyang mga
isinulat.
Aralin 2: Layunin sa Paglinang ng Kasanayan sa
Akademikong Pagsulat
Katangian ng Proseso sa Pagsulat ng Akademikong Sulatin
Sa anomang uri at/o anyo ng pagsulat, kasama ang
akademikong sulatin, taglay ng mga ito ang tiyak na
hakbang na dapat sundin upang maisakatuparan ang
layunin ng isang manunulat. Ngunit, mahalaga na
maunawaan din ang katangian na taglay ng kabuoang
proseso sa pagsulat nito. Narito ang mga taglay na
katangian sa paraan ng paggawa ng isang akademikong
sulatin (Villanueva at Bandril, 2016):
1. Komprehensibong Paksa - Kadalasan ang paksa ay
nababatay sa interes ng manunulat. Kung ang
pagsulat naman ay itinakdang ipagawa, madalas ay
nakabatay ang paksa sa isyung napapanahon na
may kaugnayan sa mga usaping panlipunan batay
sa aspektong pangkabuhayan, pampolitika,
pangkultura, at iba pa. Mahalaga ang gampanin ng
paksa sa kabuoan ng akademikong sulatin,
sapagkat dito nag-uumpisa ang pagpaplano upang
maisakatuparan ang makabuluhang sulatin.
2. Angkop na Layunin - Ang layunin ang magtatakda
ng dahilan ng pagbuo ng akademikong sulatin.
Nakapaloob sa layunin ang mithiin ng manunulat
kung nais magpahayag ng iba’t ibang impormasyon
kaugnay ng katotohanan, manghikayat na
paniwalaan ang argumentong inilalahad,
suportahan o pasubalian ang mga dating
impormasyon, at iba pang layuning nakaugat sa
dahilan ng pagbuo ng akademikong sulatin
3. Gabay na Balangkas Magsisilbing gabay ang
balangkas sa akademikong sulatin. Gabay ito
upang isaayos ang ideya ng sulatin. May tatlong uri
ng balangkas:
 balangkas na paksa
 balangkas na pangungusap
 at balangkas na talata.
4. Halaga ng Datos - Nakasalalay ang tagumpay ng
akademikong sulatin sa datos. Maituturing na
pinakamahalagang yunit ng pananaliksik ang
datos ng anomang akda. Kung walang datos,
walang isusulat, susuriin, o sasaliksikin.
5. Epektibong Pagsusuri - Bahagi rin ng isang
komprehensibong akademikong sulatin ang
pagsusuri. Inaasahang ang pagsusuri ay maging
lohikal upang maging epektibo ang binubuong
sulatin. Ang pagsusuri ay nakabatay sa ugat o
sanhi ng suliranin at nagpapakita ng angkop na
bunga kaugnay ng implikasyon nito sa tinatalakay
na paksa.
6. Tugon ng Kongklusyon - Taglay ng kongklusyon
ang pangkalahatang paliwanag sa nais na
maipahayag ng akademikong sulatin. Makikita sa
bahaging ito ang kasagutan sa mga itinatampok na
katanungan o suliranin sa isinulat na pag-aaral
at/o sulatin. Kadalasang nasa anyong pabuod na
binuo batay sa natuklasang kaalaman. Ito ay
maaring nagbibigay-payo, rekomendasyon tungo
sa panibagong pagbuo ng sulatin at/o pag-aaral.
Yugto sa Pagbuo ng Akademikong Pagsulat
Ang mga yugto sa pagsulat ng akademikong sulatin ay
maituturing na tila isang siklo o cycle. Sa madaling salita,
inaasahan na ang bawat hakbang na madadaanan ng mga
pagtalakay sa sulatin ay magkakaugnay, ang simula sa
wakas, at wakas sa simula (Villanueva at Bandril, 2016)
Bago Sumulat
- Sandigan ng isang manunulat bago ang ganap
na pagsusulat ay ang kaniyang dating
kaalaman at karanasan.
- Sa yugtong ito nagaganap ang integrasyon
ng paunang kaalaman at bagong kaalaman.
- Higit na yumayaman ang dating kaalaman at
karanasan mula sa pagbabasa, panonood, at
pakikinig. Kabilang din ang husay sa
pagmamasid at pakikisalamuha sa iba’t ibang
tao bilang batis ng kaalamang ipahahayag.
- Bahagi sa unang yugto ang pagbabalik-tanaw
at pagkilala sa sarili sa anomang maaaring
ilagay sa bubuoing sulatin
Pagbuo ng Unang Burador
 - Sa yugtong ito, matiyangang iniisa-isa ng
manunulat ang mga konsepto na maaaring
maging laman ng akademikong sulatin.
- Mula sa binalangkas na konsepto na maaaring
papaksa o pangungusap (word or sentence
outline), magiging gabay ito upang payamanin
ang nililinang na akademikong sulatin.
- Sa yugto ring ito, maaaring ang manunulat ay
lumikha ng kaniyang burador sa isang papel o
hindi kaya ay gawin na agad sa kaniyang
kompyuter.
Pagwawasto (Editing) at Pagrerebisa
- Sa yugtong ito, inaayos ang unang burador.
Iniwawasto ang mga mali tulad ng baybay,
bantas, at mismong nilalaman ng
akademikong sulatin.
- Sa yugto ng pagwawasto, may mga tiyak na
simbolo upang ituwid ang mga nakitang mali
(proofreading and/or copyreading symbols).
- Ang nirebisang sulatin ang ituturing na
ikalawang burador ng akademikong sulatin.
Huli o Pinal na Sulatin
- Mababakas sa yugtong ito ang inaasahang
kahusayan at kakinisan ng binubuong
akademikong sulatin.
- Pulidong isinulat at handang ibahagi at
mabasa ng iba upang ipabatid ang layunin ng
pagsusulat ng akademikong sulatin.
Paglalathala o Pagpapalimbag
- Sa yugtong ito, maibabahagi sa mas
maraming mambabasa ang impormasyong
nais ipabatid bilang ambag sa produksyon ng
karunungan.
- Nailalathala ang akademikong sulatin sa
pahayagan, magasin, dyornal, o aklat dahil sa
taglay nitong katangiang kahingian ng
akademikong sulatin.
Layunin sa Paglilinang ng Kasanayan sa Akademikong
Pagsulat
a. Kakayahan sa Kritikal na Pag-iisip
- Sa pagsasakatuparan ng akademikong sulatin,
hindi natatapos ang manunulat sa hayag na
paglalahad lamang ng mga kaalaman. Kabilang
sa proseso ang pagsasagawa ng saliksik at
pagtataya ng mga kaalaman at pagtukoy sa
pagkakaugnay-ugnay ng mga ito sa nais na
ibahagi sa mambabasa. Sa ganitong paraan,
nakatutulong ito sa paglilinang ng kakayahang
intelektwal ng isang manunulat na makapag-
isip ng kritikal sa iba’t ibang paraan. Dagdag
pa, nagbibigay ito ng mas malawak na
pagkakataon upang higit na makita ang lawak
ng saklaw ng paksang nais talakayin at
makapagmungkahi ng mga naaangkop na
pagkilos o solusyon. Kabilang din sa kakayahan
na ito ay ang pagiging analitikal.
b. Pagpapalawak at Pagpapalalim ng Kaalaman
- Sa iba’t ibang yugto at antas ng pag-aaral,
nagagawang matutuhan ng isang indibidwal
ang iba’t ibang konsepto at/o mga teoryang
kinakailangan sa isang larangan. Sa bawat pag-
aaral na ito, humihingi ito ng mga gawaing
pang-akademiko, kabilang ang sulating
akademiko. Sa paraang ito, nagagawang
mapalalim at mapalawak ng isang indibidwal
ang kaniyang kaalaman kaugnay sa hinihiling
ng paksa o temang nais niyang talakayin.
Maaari niyang matuklasan ang mga
kaalamang madalas ay hindi nababanggit sa
loob ng silid-aralan dahil sa intensibong
pagsasaliksik ng mga kaugnay na babasahin at
mga pag-aaral. Ibig sabihin, ang akademikong
pagsulat ay sumasaklaw rin sa pagdanas ng
isang indibidwal sa kaalaman na kaniyang nais
ibahagi.
c. Kakayahang Propesyonal
- Sa pagsulat ng mga akademikong sulatin,
bukod sa konseptong teknikal at kasanayang
nakukuha rito, nagagawa rin ng isang
indibidwal na maunawaan at matutuhan ang
propesyonalidad. Una, ang pagsusulat ng may
pormal na tono gamit ang pormal na wika.
Ikalawa, katapatan sa oras sa paglikha ng
bawat sulatin. Sapagkat kabilang sa proseso
ang pagsasaliksik, natutuhan ng manunulat na
itakda ang mga dapat niyang gawin sa loob ng
isang araw at/o linggo upang matamo ang
inaasahang mahusay na produkto ng sulatin.
Ikatlo, ang katapatan dulot ng taglay na
pagkilala sa mga pinagmumulan ng mga
kaalaman at/o datos sa binubuong sulatin.
Panghuli, ang pagiging masinop ng isang
indibidwal. Sa kabuoan ng akademikong
pagsulat, sinasanay nito ang manunulat na
maging maingat, mapanuri, at matapat sa
lahat ng ibabahagi sa kaniyang sulatin kung
kaya nalilinang ang pag-uugaling masinop.
Mga kakayahang hinahanap sa mundo ng
pagtatrabaho.
 d. Kasanayan sa Saliksik
- sang mahalagang kahingian sa pagtutupad ng
akademikong sulatin ay ang taglay nitong
kaalaman na hindi lamang sumasandig sa
iisang batis o batayan, sapagkat
nangangailangan itong makapagbigay ng isang
kongkreto at makabuluhang kahulugan at/o
kaalaman. Mula rito, kinakailangan na
magsagawa ang manunulat ng serye ng
pagsasaliksik. Sa pamamagitan nito, hindi pa
man o wala pa mang karanasan ang
manunulat sa ganitong gawain, kailangan
niyang matuto nito at makakuha ng mga
kakailanganing kaalaman. Naisasagawa ito sa
maanyo o malayang paraan, ngunit hindi
nakalilimot sa etika ng saliksik—pagkilala sa
hanguan.
Aralin 3: Mga Uri ng Akademikong Pagsulat
 Malikhaing Pagsulat
- Nilalayon ng malikhaing pagsulat na
magbigay ng kasiyahan, mapukaw ang
damdamin, at magising ang isipan ng
mambabasa.
- Karaniwan itong bunga ng mapaglarong isipan
ng manunulat na maaaring batay sa tunay na
pangyayari o kaya naman ay bunga ng
imahinasyon. Ilan sa mga halimbawa ng
malikhaing pagsulat ay ang maikling kuwento,
nobela, tula, pabula, parabula, at iba pa.
 Teknikal na Pagsulat –
- Ang uring ito ay isinasagawa upang pag-
aralan ang isang proyekto o kaya naman ay
bumuo ng isang pag-aaral na sasagot sa isang
suliranin.
- Ayon naman kay Dupuis (2018), sa
kasalukuyan, ang teknikal na sulatin ay
kinabibilangan lahat ng mga dokumentasyong
may teknikal na proseso.
- Ito ay maaaring kabilangan ng mga high-tech
manufacturing, engineering, biotech, energy,
aerospace, finance, information technology, at
global supply. Ang sumusunod ay halimbawa
ng teknikal na pagsulat tulad ng instruction
manuals, policy manuals, process manuals,
under manuals, at instruction for assembling a
product.
 Propesyonal na Pagsulat
- uri ng sulating may kinalaman sa isang tiyak
na larangang pang-akademiya.
- Nagbibigay ng tuon ito sa mga sulating may
kinalaman o kabuluhan sa isang tiyak na
propesyon.
- Halimbawa na lamang ng propesyonal na
sulatin ay ang lesson plan para sa mga guro,
curriculum instructions para sa mga
curriculum developer, physical examination
para sa mga nasa larang ng medisina, at iba
pang sulating nakatuon sa isang propesyon.
 Dyornalistik na Pagsulat
- Ito ay mga sulating may kaugnayan sa
pamamahayag.
- Sa pagsulat ng ganitong uri ng sulatin ay
kinakailangang taglayin ng manunulat ang
mga kasanayan sa pangangalap ng
impormasyon, pagiging obhektibo, at paningin
sa mga makabuluhang isyu tungkol sa lipunan.
- Ilan sa mga halimbawa ng ganitong pagsulat
ay balita, editoryal, lathalain, isports, at iba
pang katumbas na sulatin.
 Reperensiyal na Pagsulat
- Layunin ng sulating ito na bigyang pagkilala
ang mga pinagkunan ng impormasyon upang
maging balido at mapagkakatiwalaan ang
isang akademikong sulatin
- Sa mga salita naman ni Skrabanek (2012), ang
pokus ng reperensiyal na pagsulat ay
nakatuon sa mga makatotohanang
impormasyon.
- Gayundin, ang reperensiyal na pagsulat ay
naglalahad ng tesis tungkol sa pinag-uusapang
paksa at naglalatag ng mga ebidensyang
maaaring makatulong sa tesis.
 Akademikong Pagsulat
- Ang akademikong pagsulat ay may
kumbensiyon na naglalayong maipakita ang
resulta mula sa pagsisiyasat tungkol sa
ideyang nais pangatwiranan (Alejo et.
al.,2005).
- Ayon naman kina Mabilin et. al. (2012), ang
lahat ng uri ng pagsulat ay maituturing na
bunga lamang ng akademikong pagsulat.
Nakikilala ang abstrak ayon sa layunin, gamit, katangian, at
anyo. (CS_FA11/12PN0a-c-9)
Yunit 3: Pagsulat ng Abstrak
Aralin 1: Kahulugan, Layunin, at Gamit ng Abstrak
ABSTRAK
 Ang abstrak ay maikling lagom ng isang
pananaliksik, tesis, rebyu, daloy ng kumperensiya,
o anomang may lalim na pagsusuri ng isang paksa
o disiplina.
 Sa madalas na pagkakataon ay tinutulungan nito
ang mga mababasa na madaling matukoy ang
layunin ng pag-aaral. Ito ay matatagpuan sa unang
bahagi ng manuskrito (Villanueva at Bandril, 2016)
 Ang salitang abstrak ay mula sa salitang Latin na
“abstrahere” na ang ibig sabihin ay “to draw
away,” “pull something away,” o “extract from.”
Samakatwid, ang pagsulat ng abstrak ay pagsulat
ng panibagong sulatin na tumutugon sa isang
namamayaning sulatin —matagumpay na saliksik o
pag-aaral. Pinatutunayan lamang ng etimolohiya
ng abstrak na ito ay isang gawaing pagsulat na
nakatuon sa paglalagom ng (mga) pinal na papel o
mga sinaliksik at pinalawak na paksang pinag-
aralan.
 Ayon kay Philip Koopman (1997), bagaman ang
abstrak ay maikli lamang, tinataglay nito ang
mahalagang elemento o bahagi ng sulating
akademiko tulad ng introduksiyon, mga kaugnay
na literatura, metodolohiya, resulta, at
kongklusyon
KATANGIAN NG ABSTRAK
Ayon kina Villanueva at Bandril (2016), ang sulating abstrak
ay nagtataglay ng sumusunod na katangian:
 Ang haba ng abstrak ay nagbabago ayon sa
disiplina at kahingian ng palimbagan. Karaniwan na
ang haba ay mula 100 hanggang 500 salita pero
bihirang humigit sa isang pahina at may
pagkakataong ilan lamang ang pananalita.
 Gumagamit ito ng wikang nauunawaan ng lahat
bilang pagtugon sa lawak ng target na mambabasa
 Naglalaman ito ng apat na mahalagang elemento
sa natapos na gawain:
1. ang tuon ng pananaliksik,
2. ang metodolohiya ng pananaliksik,
3. ang resulta o kinalabasan ng pananaliksik, at
4. ang pangunahing kongklusyon at mga
rekomendasyon.
 Naglilista ng mahahalagang konsepto o key terms
upang magsilbing gabay ng mambabasa sa mabilis
na pag-unawa sa nilalaman ng isang pag-aaral.
 Ang abstrak ay madalas na lohikal ang
pagkakaayos at may kaugnayan sa kaligiran,
introduksiyon, layunin, metodolohiya, resulta, at
kongklusyon. Tinatawag din itong nirestrukturang
abstrak.
 Ang mga abstrak naman na binubuo ng isang talata
na hindi gumagamit ng mga kaugnay na paksa ay
tinatawag na di-nirestrukturang abstrak.
LAYUNIN AT GAMIT NG ABSTRAK
Narito ang naitalang mga layunin at gamit ng pagsulat ng
abstrak halaw sa artikulo mula sa University of Melbourne
na “Writing an Abstract: Understanding and Developing
Abstracts” (2010):
 Pamimili- Ito ay nagsisilbing gabay ng mambabasa
upang mapadali ang kaniyang paghahanap ng
kinakailangang datos mula sa isang sinaliksik na
papel. Ito rin ay nagiging pamantayan ng
pagpapasya ng mambabasa sa kagustuhang
mabasa ang kabuoan ng papel.
 Kakayahang Magsuri- Una, natututo ang mga
mananaliksik na maging maingat sa pagkuha ng
impormasyon para sa lagom. Iniiwasan ng isang
mananaliksik ang maging maligoy sa paglalahad ng
kaniyang paksang sinasaliksik. Ikalawa, nagiging
mapanuri ang mga mambabasa sa nilalaman ng
pinal na papel.
 Indexing- Sa kasalukuyan, karamihan sa
akademikong journal ay gumagamit na ng
database na nagiging batayan ang nilalaman ng
abstrak upang mabilis na mahanap sa archives ang
kailangang papel. Nakatutulong din rito ang mga
susing salitang inilalagay sa ibaba o sa pagtatapos
ng abstrak.
 Pangangailangang Akademiko- Madalas, ito ay
nagiging akademikong pangangailangan sa pagsuri
at pagsulat ng mga pamanahong papel, tesis, at
disertasyon. Tumutulong ito sa mabilis na
paglalahad ng kaluluwa ng pinal na papel.
 Publikasyon- Ang pagsulat ng abstrak ay
nagsisilbing kasangkapan ng mga propesyunal sa
iba’t ibang larang upang mapaunlad ang kasanayan
at karanasang pampananaliksik. Nagsisilbing
pangunahing pangangailangan ang abstrak na
natapos na o ang kasalukuyang pag-aaral upang
ilahad ito sa mga kumperensiya at/o forum,
mailathala sa iba’t ibang research journals, o para
sa research grants.
Aralin 2: Mga Uri ng Abstrak
A. Palarawan o Deskriptibong Abstrak
- Ito ay naglalarawan ng mga pangunahing ideya ng
isang pananaliksik.
- Nakapaloob sa deskriptibong abstrak ang kaligiran,
paksa ng papel at layunin nito (The University of
Adelaide 2014). Hindi na isinasama pa ang resulta ng
naging pag-aaral maging ang mga pamamaraan at
kongklusyong nabuo. Sa halip na buod,
nagmimistulang balangkas ng pag-aaral ang
deskriptibong abstrak. Mapapansin din ang bilang ng
salitang ginagamit dito ay aabot lamang sa 100 o
pababa (Writing Center: University of Carolina at
Chapel Hill).
B. Pangkaalaman o Impormatibong Abstrak
- Ang pokus ng impormatibong abstrak ay mailahad
ang mahahalagang ideya o datos mula sa kabuuang
pag-aaral. Nakapaloob dito ang paksa, layunin,
kaligiran, metodolohiya, kinalabasan ng pag-aaral at
kongklusyon (The University of Adelaide 2014).
Bagaman maikli, komprehensibong inilalahad dito ang
mga bahagi ng isinagawang pag-aaral. Nagbabago rin
ang bilang ng mga salita depende sa paksa o larang na
pinili ngunit kadalasa’y bihirang sumobra sa sampung
bahagdan (10%) ang kabuuang pag-aaral . (Writing
Center: University of Carolina at Chapel Hill).
Nakikilala ang bionote ayon sa layunin, gamit, katangian, at
anyo. (CS_FA11/12PN0a-c-9)
Yunit 5: Pagsulat ng Bionote
Aralin 1: Kahulugan, Layunin, at Gamit ng Bionote
Ang bionote
 isang anyo ng sulating nagpapakilala sa isang
tao.
 Madalas, ito ay nasa likod ng pabalat ng aklat
na nagpapakilala sa isang manunulat.
Gayundin, ito ay sa huling bahagi ng isang
pag-aaral o papel-pananaliksik.
 Matatagpuan sa bionote ang sumusunod
● personal na impormasyon tungkol sa
manunulat;
● kaligirang pang-edukasyon; at
● ambag sa larangang kinabibilangan (Valle
Rey. Philnews.com). Kalakip ng bionote ang
larawan ng manunulat o ng mananaliksik
Nilalaman ng Bionote
Bagaman ito ay isang pinaikling pagpapakilala
sa manunulat, naglalaman naman ito ng
mahahalagang impormasyong dapat malaman
ng mga mambabasa tungkol sa awtor. Narito
ang ilan sa mga dapat lamanin ng bionote:
 pangalan ng may-akda
 pangunahing trabaho
 edukasyong natamo
 akademikong parangal
 iba pang trabaho
 organisasyong kinabibilangan
 tungkulin sa komunidad
 mga proyektong ginagawa
Ang pagsulat ng bionote ay kaiba sa pagsulat ng
talambuhay. Bagaman pareho itong naglalahad ng
impormasyon tungkol sa indibibwal, kadalasan ang
talambuhay ay mas mahaba at detalyado ang
nilalaman kaysa sa bionote.
Etimolohiya ng Salitang ng Bionote
 Ang bionote ay pinaikling anyo ng mga
salitang biographical note.
 Ito ay maikling pagpapakilala ng manunulat o
mananaliksik sa kaniyang sarili.
 Nakasulat ito sa ikatlong panauhan. Maaaring
nakapaloob ito sa mga aklat, journal article, o
maging sa pagtatanghal sa mga kumperensya
(Thomson, Pat, 2018) ng mga manunulat.
 Karamihan sa isinusulat na bionote ay maikli
lamang kaya kadalasan ay limitado ito sa 100
hanggang 150 salita (Thomson, Pat, 2018)
Layunin at Gamit ng Bionote
 Layunin nito na maipakilala ang manunulat at
mananaliksik sa mga mambabasa at upang
magkaroon din sila ng pahapyaw na ideya sa
pinagmulang pananaw, paniniwala, o
kaalaman ng manunulat. Bagaman ang
pangunahing layunin ng pagsulat ng bionote
ay maipakilala ang manunulat at mananaliksik
sa mga mambabasa, pinalawig pa ito ni Pat
 Thomson (2018). Sinabi niya na ang bionote
ay maituturing bilang:
 serbisyo para sa mga mambabasa
 serbisyo sa mga publikasyon o palimbagan
Yunit 5: Pagsulat ng Bionote
Aralin 2: Mga Katangian ng Bionote
 Maikli ang Nilalaman
 Gumagamit ng Ikatlong Panauhang Pananaw
 Gumagamit ng Inverted Pyramid
Isinasagawa ang ganitong paraan ng
paglalahad upang maipakita agad sa mga
mambabasa ang pinakamahahalagang
impormasyon tungkol sa indibidwal patungo
sa mga hindi gaanong mahahalagang detalye
sa bandang huli, nang sa gayon ay malaman
na agad ng mga mambabasa ang
mahahalagang tala tungkol sa indibidwal higit
lalo dahil nakaugalian na ng karamihan na
basahin lamang ang umpisang bahagi ng isang
babasahin.
 Nakatuon lamang sa mga Angkop na
Kasanayan o Katangian.
 Matapat sa Pagbabahagi ng Impormasyon
Mga Dapat Tandaan sa Paggawa ng Bionote
1.Dapat maging maikli ang bionote.
2. Siguraduhing tama ang mga natipong impormasyon
tungkol sa taong ipinakikilala.
3. Gumamit ng ikatlong panauhan sa paglalahad.
4. Tukuyin at kilalanin ang mga mambabasang
pagtutuonan ng pagpapakilala.
5. Tiyaking impormatibo ang nilalaman ng bionote
kaya dapat na inuunang ilahad ang
pinakamahahalagang impormasyon tungkol sa
ipinakikilala.
6. Bigyang-diin lamang ang mga angkop na kasanayan
at/o katangiang kaugnay ng layunin ng pagpapakilala.
7. Maging tapat sa paglalahad ng impormasyong
iuugnay sa paksa.
Mga Hakbang sa Pagsulat ng BionoteMga Hakbang sa
Pagsulat ng Bionote
Bago Sumulat ng Bionote
1. Itakda at tiyakin ang layunin ng pagsulat ng
bionote
2. Pagpasyahan ang haba ng susulating bionote
3. Bumuo ng balangkas ng susulating bionotev
Aktuwal na Pagsulat sa Bionote
1. Gumamit ng ikatlong panauhan sa paglalahad.
2. Simulan sa pangalan ang pagpapakilala
3. Tukuyin ang edukasyong natamo.
4. Ilahad ang propesyong kinabibilangan
5. Isa-isahin ang mahahalagang tagumpay na
nakamit ng paksang inilalarawan.
6. Idagdag ang ilang di-inaasahang detalye.
Muling Pagsulat ng Bionote
1. Basahin ang unang borador. Sa pagbasa ng
akda, naiisa-isa ang mga bahaging
nangangailangan ng pagwawasto, partikular
na sa gramatika ng sulatin at pagkakasunod-
sunod ng mga detalye.
2. Muling isulat ang bionote para sa huling
borador. Kapag naiwasto na ang unang
borador, maaari nang isulat ang pinal na
kopya para sa tiyak na paggagamitan nito.
Naiisa-isa ang mga hakbang sa pagbuo ng isang
makabuluhang pananaliksik (F11PU – IIg – 88)
Kahulugan ng Pananaliksik
 Ito ay isang masusing pagsisiyasat at
pagsusuri sa mga ideya, konsepto, bagay, tao,
isyu at iba pang ibig bigyang linaw, patunayan
o pasubalian.
 Ito ay isang sistematikong pag-aaral ng mga
materyal upang malaman ang katotohanan at
makabuo ng kongklusyon.
Katangian ng Pananaliksik
Ang pananaliksik ay:
  Obhetibo. Ang mga datos ay kinuha sa mga
di-kumikiling o di-kinikilingang mga batis. Ang
mga interpretasyon ay batay sa paghahanay,
pagtataya, at pagsusuri ng mga datos na ito.
 Marami at iba’t iba ang mga ginagamit na
datos.Lahat ng posibleng pagkunan, maging
ito’y nakasulat sa wikang banyaga o kaya’y
nasa ibang bansa, ay mga datos na magagamit
sa pananaliksik. Ang anumang problema
kaugnay ng pinansya, distansya, at lenggwahe
ay limitasyong dapat harapin ng mananaliksik.
 May pamamaraan o angkop na
metodolohiya ang tutulong sa ikahuhusay ng
pananaliksik.
 Masuri o kritikal sa paggamit ng mga datos
at sa pagtitimbang-timbang sa mga ideya.
 Dokumentado sa mga materyales na
ginagamit bilang pagkilala sa gawain ng iba at
mga datos na nakuha.
Layunin ng Pananaliksik
1. Tumuklas ng bagong datos at impormasyon.
2. . Magbigay ng bagong interpretasyon sa
lumang ideya.
3. Maglinaw sa isang pinagtatalunang isyu.
4. Manghamon sa katotohanan o pagiging
makatwiran ng isang tanggap o pinapalagay
na totoo o makatotohanang ideya.
5. Magpatunay na makatotohanan o balido ang
isang ideya, interpretasyon, paniniwala,
palagay, o pahayag.
6. Magbigay ng historikal na perspektiba para sa
isang senaryo.
Gamit ng Pananaliksik sa Lipunang Pilipino
1. Sa Pang-Araw-Araw na Gawain
2. Sa akademikong gawain
3. Sa kalakal/bisnes
4. Sa iba’t ibang institusyong Panggobyerno
Mga uri ng pananaliksik
Basic Research
Ang resulta ng tinatawag na basic research ay
agarang nagagamit para sa layunin nito.
Makatutulong din ang resulta nito para
makapagbigay pa ng karagdagang impormasyon
sa isang kaalamang umiiral na sa kasalukuyan. Ang
sumusunod ay halimbawa ng basic research:
Action Research
 Ang action research ay ginagamit upang
makahanap ng solusyon sa mga espesipikong
problema o masagot ang mga espesipikong
mga tanong ng isang mananaliksik na may
kinalaman sa kanyang larangan.
 Ang resulta nito ay ginagamit ding batayan sa
pagpapabuti ng bagay na siyang paksa ng
pananaliksik. Ang mga halimbawa nito ay ang
sumusunod
Applied Research
 Ang resulta naman ng applied research ay
ginagamit o inilalapat sa majority ng
populasyon. Ang mga halimbawa nito ay ang
sumusunod:
Disenyo ng Pananaliksik
Ang disenyo ng pananaliksik ay nakatuon sa kung
paano isasagawa ang pananaliksik. Nagsisilbi itong
direksiyon upang sistematikong maisagawa ang isang
pananaliksik Pangunahing Disenyo ng Pananaliksik
Mayroong dalawang pangunahing disenyo na
maaaring magamit sa sulating pananaliksik:
• Kuwalitatibo • Kuwantitatibo
Ang kuwalitatibong disenyo ng pananaliksik ay pag-
aaral sa karanasan ng tao at (mga) pangyayari sa
buhay ng tao sa konteksto ng kaniyang lipunan.
Ang kuwantitatibong disenyo ng pananaliksik ay
naghahanap ng tumbasang bilang o numerical value
ng isang variable sa isang grupo.
Batayang Proseso ng Pananaliksik:
Mga Bahagi Ang husay ng isang pananaliksik ay batay
sa prosesong pinagdadaanan nito. Hindi ito dapat
minamadali o may short-cut. Kung gayon, mahalagang
matutuhan at maunawaan ng isang nagsisimulang
mananaliksik na tulad mo ang bawat hakbang sa
pagsasagawa ng pananaliksik. Ang batayang proseso
ng pananaliksik ay binubuo ng:
• Pagbuo ng konseptuwal na balangkas
• Pagtukoy sa metodo ng pananaliksik
• Pagtukoy sa layunin ng paksa,  MAKABULUHAN AT MAKATOTOHANAN

• Pangangalap ng datos, 6 Layunin ng Panukalang Proyekto

• Pagbuo ng konseptong papel  Magabayan ang buong pagpapatupad ng

proyekto
, • Paggamit ng iba't ibang sistema ng  Makapangalap ng pondo (sulating
dokumentasyon, aplikasyon sa pagkalap ng pondo)
• Pagbuo ng bibliograpi  Makapanghikayat ng kalahok (imbitasyong
dokumento para sa mga kalahok)
• Pagsulat ng burador, at  Marating ang pampublikong sektor
(imbitasyon ng suporta para sa lokal na
• Pagsulat ng pinal na burador.
pamahalaan)
 Matagubilinan ang pagtatasa (batayang
Natutukoy ang kahulugan, kalikasan at
dokumento ng idinaos na proyekto)
katangian ng panukalang proyekto.
Mga Bahagi ng Panukalang Proyekto
Kahulugan ng Panukalang Proyekto
 Pahina ng Pamagat (Panakip) Nag-iisang
 Sa panulat ni Mercado (w. p.), ayon kay Dr.
pahina lamang ito, na nagsisilbing takip ng
Phil Bartle ng The Communication
kabuoang panukala. Nakasaad dito ang
Empowerment Collective, isang samahang
impormasyon para sa sumusunod na paloob
tumutulong sa mga non-governmental
pang bahagi:
organization (NGO) sa paglikha ng mga pag-
 ● Petsa
aaral sa pangangalap ng pondo, isang akto ng
 ● Pamagat ng Proyekto
paglalatag ng mga plano at adhikain ng isang
 ● Mga Lokasyon ng Proyekto
programa o proyekto ng isang pangkat ang
 ● Pangalan ng Organisasyon
panukalang proyekto.
 . Para kay Besim Nebiu (2002), isang
 Abstrak (Executive Summary- Ito ang huling
detalyadong paglalarawan ng mga inihahaing
bahaging isinusulat sapagkat nakabatay ito sa
gawain ang panukalang proyekto
pangkabuuang lahad ng panukala. Bagaman
 Sa madaling sabi, ang panukalang proyekto
huling isinusulat, inilalagay ito sa unahang
ay isang sulatin o kasulatan ng mungkahing
bahagi, sumunod sa pahina ng pamagat.
plano ng mga gawaing nakaugnay sa
Tandaang hindi ito maaaring magsilbing
pagsasakatuparan ng isang tinatanaw na
introduksiyon o panimulang salita ng
proyektong nagtataglay ng tiyak na layon at
panukalang papel, kundi isa itong lagom ng
umaasa ng suporta sa mga kinauukulan.
kongklusyon ng buong proyekto.
 Inihahain ito sa iba’t ibang uri ng pangkat ng
tao o samahang maaaring magkaroon ng
 Kaligiran ng Suliranin- Ito ang bahaging
tuwiran at di-tuwirang paglahok sa
nagbibigay-katuwiran sa pangangailangang
paglulunsad, bagaman may tiyak na
maisakatuparan ang proyekto.
kinalaman sa proyekto.

Mga Katangian ng Isang Panukalang Proyekto  Mga Pangkalahatan at Tiyak na Layunin

 DETALYADO  Mga Makikinabang o Pakay na Pangkat

 MALINAW
 TAPAT  Mga Tinatanaw na Gawain at Bunga
 MAPANGHIKAYAT
 IMPORMATIBO  Talatakdaan
 PAYAK
 BUKAS SA MGA PUNA AT MUNGKAHI  Ang Organisasyon (Pagkakakilanlan)

 Mga Gastos at Benepisyo
 Pagmamasid at Pagsusuri
 Pag-uulat
 Mga Kalakip
Payak na Balangkas
 Pamagat
 Tagapangasiwa ng Proyekto/Nagpadala
 Kategorya ng Proyekto
 Petsa
 Kaligiran ng Suliranin (Rationale)
 Mga Layunin
 Plano ng mga Dapat Gawin
 Badyet
 Pakinabang
Natutukoy ang kahulugan, kalikasan at katangian ng
posisyong papel.
Kahulugan ng Posisyong Papel
 .Ang posisyong papel ay sulating naglalaman
ng mga pinaninindigang pananaw, palagay, o
saloobin hinggil sa isang tiyak na mahalagang
isyung may kinalaman sa iba’t ibang larangan
—akademiya, panlipunan, ekonomiya,
pulitika, at iba pa.
 Detalyadong nasusulat dito ang mga ulat-
polisiyang karaniwang nagpapaliwanag,
nagtutuwid, o nagmumungkahi ng isang tiyak
na kapasyahan at kaakibat nitong mga
aksyon, na may kinalaman pa rin sa paksang
isyu. Nagtataglay ito ng iba’t ibang anyo, mula
sa pinakapayak na liham sa patnugot
hanggang sa pinakakomplikadong
akademikong posisyong papel
Layunin ng Pagsulat ng Isang Posisyong Papel
 Makapagpahayag ng paniniwala, pananaw,
mungkahi, o matalinong kuro-kurong ibinunga
ng masikap na pag-aaral ng mga konsepto at
kaugnay na impormasyon hinggil sa paksa.
 Makapagmulat ng mga mambabasa sa
pamamagitan ng mga inihaing argumento
hinggil sa isang napapanahong isyung may
pangkalahatang saklaw kung tutuusin
 Makahikayat ng tao, pangkat, o komunidad na
magsagawa ng mga partikular at tiyak na
hakbang kaugnay ng isang isyu.
 Makapagpaunawa o makapagpalaganap ng
mga salaysay ng paliwanag ng pinaninindigang
pananaw ng isang tao o pangkat kaugnay sa
isang paksa o isyu.
 Makakalap ang tagapagpahayag ng suporta
mula sa mga target nitong mambabasa.
Mga Gamit ng Posisyong Papel
 Pormal na naratibo o talastas, sa anyong
pasulat, ng isang pangkat o organisasyon
upang magbigay-linaw hinggil sa isang tiyak na
isyu;
 Diplomatikong paglalahad ng mga ideyang
mula sa mga taong sangkot o may
pagpapahalaga sa sentrong usaping isinaad ng
posisyong papel;
 Sandatang salaysay ng isang pangkat upang
makapagpaliwanag, makapaglinaw, o
makausig ng kinauukulan sa paraang hindi
marahas; at
 Katipunan ng mga pagpapahalaga, salaysay,
mungkahi, kuro-kuro, at/o pananaw hinggil sa
isang tiyak na isyu, nang may respeto,
dignidad, at paninindigan upang maging isang
huwarang paraan ng pagpapabatid ng
opinyon.
Mga Katangian ng Isang Posisyong Papel
 Tiyak ang Isyu
 Malinaw ang Posisyon
 Mapangumbinsing Argumento
Natutukoy ang kahulugan, kalikasan at katangian ng
agenda.
Ang agenda ay isa sa mga akademikong sulatin na
dapat matutuhan ng isang mahusay na tagapag-
ugnay. Upang pangunahan ang talastasan ng isang
organisasyon, dapat ay natitiyak mo kung ano-ano nga
ba ang mga pangunahing ideya na dapat mapag-
usapan ng samahan. At bahagi rito ay ang pagbuo ng
agenda ng pulong

Katangian ng Epektibong Agenda
1. Organisado
Bawat institusyon ay may sinusunod na
pormat para sa kani-kaniyang sulatin. At
sapagkat dapat na maging gabay sa
pagpupulong ang gagawin mong agenda,
mahalagang nakasunod sa pormat ang mga
detalyeng ilalagay mo rito upang hindi
maghatid ng karagdagang kalituhan.
Karaniwang umiikot sa detalye, layunin, at
paksa ng pagpupulong ang balangkas na dapat
maging laman ng iyong sulating-agenda.
Maaari ding ilakip ang petsa, sino ang kabilang
sa pulong, at sino ang taong nagpatawag ng
pulong
2. May Kalinawan
Mahalagang tiyak ang mga detalye at paksa na
iyong ilalagay sa agenda. Tiyaking may
kaugnayan sa isa’t isa ang paksa ng pulong na
ilalakip sa agenda, na dapat ay nakabatay rin
sa oras at tagal ng pulong at mga taong
inaasahang dumalo rito. Ang pagiging
malinaw ng agenda ay nangangahulugang
malinaw ang sumusunod na detalye katulad
ng: paksang tatalakayin, oras at petsa ng
pulong, kalahok sa pulong, tagapag-ugnay,
lugar na pagdarausan ng pulong, kagamitang
dadalhin sa pulong, at kasuota
3. . Pormal at Kompleto
Sa pagkakaroon ng pormal na pormat na
dapat sundin sa mga pormal na pagpupulong,
mahalagang kompleto at tiyak ang mga
detalyeng inilalakip dito. Karaniwan itong
isinasama sa isang memo na ipahahatid sa
mga taong sangkot sa isasagawang
pagpupulong. Dapat maunawaan na hindi
lahat ng pagpupulong ay pormal na
isinasagawa. Gayon pa man, mahalaga pa rin
ang pagkakaroon ng listahan ng mga
agenda/paksa na iyong tatalakayin sa isang
pagpupulong
S-M-A-R-T Agenda Dahil goal-driven ang
sulating-agenda, maaari ding isaalang-alang
ang katangiang SMART para sa paghahanda
nito
. ● Specific - dapat tiyak ang detalye at mga
paksa
● Measurable - nasusukat ang kasapatan ng
mga impormasyong ihahain
● Attainable - may kakayahang makamit ang
inilatag na mga suhestiyon
● Relevant - mahalaga para sa organisasyon
ang tinatalakay na paksa
● Time-bound - sapat ang panahon sa
pagtalakay at pagpupulong
Layunin at Gamit ng Agenda May iba’t ibang
layunin ang paghahanda ng mga akademikong
sulatin. Sa pagsulat ng agenda para sa
isasagawang pagpupulong, unang dapat
isaalang-alang ang layunin ng pagpupulong.
Maaaring gawing gabay ang balangkas ng mga
tanong na:
● Ano ang paksa ng pulong?
● Sino ang mga kailangang dumalo sa pulong?
● Saan magaganap ang pulong?
● Bakit magsasagawa ng pulong?
● Kailan magaganap ang pulong? Sa
pamamagaitan ng agenda mas nagiging tiyak
ang inaasahan sa pulong at hindi ito kung
saan-saan lamang mapupunta ang usapan at
tiyak ding magagamit nang maayos ang oras.
Samakatwid, kung may agenda ay
nagkakaroon ng direksiyon ang isang pulong,
mas nagagamit ang oras nang maayos at
nagiging sistematiko ang pulong at hindi
makababagot sa mga kalahok
Kahalagahan ng Paghahanda ng Sulating
Agenda Naririto ang ilan sa mga dahilan at
halaga kung bakit mahalaga ang paghahanda
ng sulating-agenda:
1. Mabigyan ng ideya ang mga dadalo sa
detalye ng gaganaping pagpupulong.
2. Matiyak ang mga paksang dapat pagtuonan
ng pansin.
3. Maghatid ng organisadong balangkas para
sa pagpupulong.
 4. Magbigay nang maayos na direksyon para
sa pagpupulong na masusundan ng mga
sangkot.
5. Masukat at matantiya ang haba ng oras na
gugugulin sa isasagawang pagpupulong