1

Topic 5: Parts of Speech (Mga Bahin sang Hambal)

5. Parts of Speech (Mga Bahin sang

Hambalanon)

Introduction
A part of speech is a term used in traditional grammar into which words are categorized
according to their functions in sentences, also known as word classes. These are the building
blocks of grammar.
These are the parts of speech: noun, pronoun, verb, adjective, adverb, preposition,
conjunction, and interjection. The part of speech indicates how the word functions in meaning
as well as grammatically within the sentence. A word can function as more than one part of
speech when used in different circumstances. Understanding parts of speech is essential for
determining the correct definition of a word when using the dictionary.

Objectives

- Identify the different parts of speech in Hiligaynon (pangalan, tal-us pangalan, likga, ubaylikga,
panghamtang, kag pangsari)
- Use the different parts of speech in Hiligaynon correctly
 2
Topic 5: Parts of Speech (Mga Bahin sang Hambal)

Engage

Identify the following terms in Hiligaynon. Write likga, pangalan, tal-us pangalan, ubaylikga,
panghamtang or pangsari on the line.

__________ 1. Balay __________ 6. Madasig

__________ 2. Pagpalangga __________ 7. Gwapo

__________ 3. Sa kilid balay __________ 8. Saot

__________ 4. Kaon __________ 9. Sila

__________ 5. Ikaw __________10. nagdala

Explore

Gamita ang mga masunod nga tinaga sa dinalan. (Use each word in a sentence).

1. Balay
2. Paghigugma
3. Ako
4. Naghambal
5. Bituon
6. Matam-is
7. Humok
8. Sa kusina
9. Itlog
10. Kagab-i
 3
Topic 5: Parts of Speech (Mga Bahin sang Hambal)

Explain

PANGALAN (NOUN)
Nagatumod o nagasugid sa ngalan sang tawo, lugar, butang, kasapatan kag hitabo

May pangalan nga pat-od kag indi pat-od

Indi Pat-od (Common Noun) Pat-od (Proper Noun)
bata James
ido Brownie
barangay Brgy. Zone 5
lapis Mongol

ISAHON (SINGULAR) KADAMUON (PLURAL)

ang manunudlo ang mga manunudlo
ang ido ang mga ido
ang eskwelahan ang mga eskwelahan

Ang kag Ang Mga

• Kon ang “Ang” gindugang sa unahan sang pangalan, isahon ini

• Kon ang “Ang Mga” gindugang sa unahan sang pangalan, kadamuon ini.

Mga ehemplo
Nagakaon sang bayabas ang bata.
Ginkuha ni Nanay ang baso sa lababo.

Mga ehemplo
Ginpulot sang mga bata ang mga lata sa dalan.
Nagahulat ang mga tawo sa dalan sa paglabay sang imahe ni Santa Maria.

PANGALAN (NOUN)
ISAHON KADAMUON

Si Sanday
Si Linda ang nagbantay sang amon Sanday Linda, Girlie kag Darla ang nagbantay
baligya. sang amon baligya
 4
Topic 5: Parts of Speech (Mga Bahin sang Hambal)

Ni Nanday
Ginkuha ni Glenda ang bag ni Jella. Ginkuha nanday Glenda kag Windy ang bag ni
Jella.
Kay Kanday
Ginhatag ni Roy ang lapis kay Ginoe. Ginhatag ni Roy ang lapis kanday Ginoe, Carlo
kag Jason.

ISAHON DUHAON KADAMUON

UTOD MAG-UTOD MAG-ULUTOD

PAKAISA MAGPAKAISA MAGPALAKAISA

ABYAN MAG-ABYAN MAG-ALABYAN

SARI (GENDER)
PANGLALAKI PANGBABAYE INDI PAT-OD WALA SARI

tatay nanay ginikanan bola

lolo lola apo alat

manong manang Bata/puya bulak

Tiyo tiya paryente libro

maestro maestra Manunudlo Talahal/tahal

pari madre katekista lamisa

toto inday hinablos lapis

Pangalan nga maisip kag indi maisip

Maisip Indi Maisip

laso buhok
 5
Topic 5: Parts of Speech (Mga Bahin sang Hambal)

panyo subay

itlog harina

saging kalamay

bato asin

libro bugas

balde tubig
Ang mga pangalan nga indi maisip kag maisip ginagamitan sang pang takus
Pangtakus
• Isa ka hakop isa ka bag Isa ka botelya
• isa ka kahon isa ka baso isa ka sako
• isa ka bilog isa ka balde isa ka yahong
• isa ka baso Isa ka kilo isa kagantang
• Isa ka putos isa ka pinggan

Concrete and Abstract Noun

Ang concrete noun nagahingalan sang butang nga pwede makaptan, makit-an ukon maagihan
gamit ang nagkalain-lain nga igbalatyag (senses)
Ang abstract noun nagahingalan sang ideya, paminsaron, o balatyagon nga indi pwede
makaptan, makit-an ukon maagihan gamit ang nagkalainlain nga igbalatyag (senses)

Concrete Abstract

baso paghigugma

lapis kalinong

repolyo kagutom

Bangko Kalipay

Tal-us nga Pangalan ( Pronoun)

Isahon (Singular) Kadamuon (Plural)

First Person Ako, ko, nakon, akon Kita, kami, naton, ta, namon, aton,
 6
Topic 5: Parts of Speech (Mga Bahin sang Hambal)

amon

Second Person Ikaw, ka imo, mo, imo Kamo, ninyo, inyo

Third person Sia, niya, iya Sila, nila, ila

TAL-US NGA PANGALAN SA PAGTUDLO

(Demonstrative Pronoun)

Ginauyatan sang Ini (this) Malapit sa Diri (here)

nagahambal ang isa ka nagahambal
butang

Ginatudlo sang nagahambal Ina (that) Malapit sa Dira (there)

ang isa ka butang nga ginaistorya
malapit sa iya ginaistorya

Malayo ang butang sa Ato malayo Didto (yonder/over

nagaistoryahanay (yon/at that place) there)

Tal-us nga Pangalan sa Pamangkot

(Interrogative Pronouns)
• Sin-o- ginagamit kon nagapangkot nahanungod sa tawo (katawhan)
• Diin- ginagamit kon nagapamangkot nahanungod sa lugar (halamtangan)
• San-o- ginagamit kon nagapangkot nahanungod sa panahon
• Ano-ginagamit kon nagapamangkot nahanungod sa mga nagakalahitabo (hinabo)
Tal-us Pangalan nga Wala Kapat-uran
(Indefinite Pronoun)
Mga tinaga nga wala nagatumod sa isa lang ka pangalan
• Isa ka tawo isa ka butang
• Bisan ano tanan
• Tagsa-tagsa wala
• Bisan sin-o tanan
• Diutay wala ni sin-o man
 7
Topic 5: Parts of Speech (Mga Bahin sang Hambal)

Tal-us Pangalan nga Tawo

(Personal Pronoun)
Ginabulos sa ngalan sang tawo ukon butang
• Ako Ikaw
• Sia Kita
• nila sila

Tal-us Pangalan nga Panag-iya

(Possessive Pronoun)
Nagapakita sang pagpanag-iya sang isa ka tawo
• Akon imo
• Aton ila
• ninyo amon
• inyo

Tal-us Pangalan nga Relative

(Relative Pronoun)
• Nagasugpon sing duha ka dinalan nga may kahilabtanan sa pangalan o tal-us
pangalan nga nakabutang antes sini
• Ang tigulang nga ila kasilingan nagpungko sa hagdanan.
• Ang bag-o human nga simbahan nga amon ginkadtuan ginbahaan.

Panglihok / Likga (Verb)

Tinaga nga nagapakita sang hulag o gawi
• Nagkanta gainom
• Nagasulat nagtanum

Ang panahunan nagligad (past tense) ginadihon paagi sa pagdugang sang unapik nga nag sa
unahan sang isa ka likga
• Nagkaon
• Nag-ilis
• Nagsulat
• Nag-inom
• Nagpili
Ang panahunan subong (present tense) ang ginagamit para mapakita nga ang hulag ginahimo
subong ukon pirmi.
Ginadugang ang unapik nga naga sa likga para mapakita nga ang hulag ginahimo
subong.
 8
Topic 5: Parts of Speech (Mga Bahin sang Hambal)

• Nagatudlo nagatulog
• Nagaluto nagapaligo
• nagahampang nagapanglimpyo

Ang panahunan nga palaabuton (future tense) nagasugid nga ang hulag pagahimuon pa lang.
Ang pagdugang sang kunla nga “ma” ukon “maga’ sa likga nagasugid sang panahunan
nga palaabuton.
Mga halimbawa
• Magasaot
• Maluto
• magasulat

Time signals
Mga tinaga o tinagpong nga ginagamit sa mga dinalan nga nagabulig sa pagkilala sang
panahuhan sang likga.
Mga halimbawa:
• Subong
• Pirme
• Subong nga adlaw
• Kahapon
• Nagligad nga tuig

TENSES (PANAHUNAN)
NAGLIGAD SUBONG PALAABUTON

NAGLUTO NAGALUTO MAGALUTO

NANGLIMPYO NAGAPANGLIMPYO MAGAPANGLIMPYO

NAMUNYAG NAGAPAMUNYAG MAGAPAMUNYAG

Pangsari (Adjectives)
• Mga tinaga nga nagapakilala sang pangalan kag tal-us pangalan
• Nagasugid sing kadakuon, duag, kataason o kalidad sang pangalan nga
ginapakilala

Katuladan (Synonyms)
 9
Topic 5: Parts of Speech (Mga Bahin sang Hambal)

Mga tinaga nga may pareho nga kahulugan ukon buot silingon
Mapintas- maisog
Maniwang- magamay
Tahum- maanyag
Pigado- imol
Paborito- nahamut-an
Kabaliskadan (Antonyms)
• Mga tinaga nga may baliskad nga kahulugan
• Mga halimbawa:
• Laba- lip-ot
• Layo- lapit
• Bata- tigulang
• Nabaw-dalom

Tatlo ka DEGREES sa Pagkumparar sang Pangsari

Positive Degree
Ang panguna nga porma sang pangsari, wala ini sang kaanggid ukon relasyon sa iban.
 Maanyag nga bata si Glenda.
 Nagbakal kami sang matam-is nga lanzones.

Comparative Degree
Nagapakita sang relasyon; ang pagpaanggid/pagkumpara sang duha ka bagay, lugar,
hitabo, grupo kag iban pa. ang unapik nga magka- kag mas-gunadugang sa unahan kag
mga tinaga nga kaysa kag sa kay sa ulihi sang pangsari

Superlative Degree
Nagagamit sang pinakamataas nga degree ukon order sang pagpahayag
Ang unapik nga ka- kag pinaka- ginadugang sa unahan sang pangsari.

Ubay Likga (Adverbs)

Mga tinaga nga nagapakilala sang panghilok/likga, pangsari kag iban pa nga
ubaylikga

Ubaylikga sa Panahon (Adverb of time)

Nagapahayag kon san-o natabo ang hulag ukon giho

Halimbawa:
- Sang ugto - sa adlaw nga ini
- Kagab-i - dason nga adlaw
 10
Topic 5: Parts of Speech (Mga Bahin sang Hambal)

Ubaylikga sa Lugar (Adverb of place)

• Nagapahayag kon sa diin natabo ang aksyon
• Halimbawa:
- didto sa dalan
- diri sa bangko
- sa kusina

Ubaylikga nga Gawi (Adverb of Manner)

• Nagapakilala ukon nagahambal kon paano ang isa ka aksyon ginhimo
• Ang tinaga nga sing ginagamit upod sa tigsari para mahimo ini nga ubaylikga nga gawi
Halimbawa:
- sing kumpleto - sing gulpi
- sing maluya - sing hinay-hinay

Panghamtang (Preposition)
• Nagasugpon sang mga pangalan, tal-us pangalan, kag mga tinagpong sa iban pa nga mga
tinaga sa dinalan
• Nagahatag ini sang mga impormasyon nahanungod sa lokasyon, direksyon ukon espasyo

Panghamtang
- Idalum
- Likod
- Tunga

Halimbawa:
- May kuring sa idalum sang katre.
- Diri ka sa tunga tindog.

Tinagpong nga Panghamtang (Prepositional Phrases)

- Sa ibabaw sang katre

- Sa tunga sang duha ka puno sang lubi
- Sa likod sang aparador

Halimbawa:
- Gintungtong ni Bella ang iya nga mga dala sa ibabaw sang katre.
- May nagtubo nga bayabas sa tunga sang duha ka puno sang lubi.
 11
Topic 5: Parts of Speech (Mga Bahin sang Hambal)

Elaborate

Kilalaha ang mga tinaga nga may mga kurit sa kada dinalan.

1. Nahulog sa dalan ang panyo sang madre nga tiya sang akon kabutho.
2. Dali-dali nga naligo kag nag-ilis si Hilda para indi siya maulihi sa klase.
3. Malapad ang katre sa sulod sang kwarto.
4. Ginatudluan kami nanday tatay kag nanay kon paano mag-obra sang mga hilikuton sa balay.
5. Ginahandum gid ni Caridad ang kalinong sa iya pagpangabuhi.
6. Nagsinadya ang tanan sa kaadlawan ni Nanay Gaying.
7. May mga mataas nga kahoy sa higad sang dalan.
8. Ang tatlo ka bata nagapungko sa laba nga bangko malapit sa bintana.

Evaluate

A. Kilalaha ang mga tinaga nga may kurit. Isulat ang Panglalaki, Pangbabaye, indi pat-od ukon
wala sari sa natalana nga linya.
_____________ 1. May mantsa ang bestida sang dalaga
_____________ 2. Maayo manggunting sang buhok ang kilala ko nga barbero.
_____________ 3. Ang maninay ni Gella isa ka manunudlo.
_____________ 4. May dala nga tinapay si Brenda.
_____________ 5. Gin istoryahan kami ni lola sang natabo sa iya sang bataon pa siya.
_____________ 6. Ang pari nagapangamuyo sa chapel.
_____________ 7.Ginhugasan ni Pablo ang kaldero .
_____________ 8. May pulis sa dalan.
_____________ 9. Nagabaligya sang isda sa tinadahan ang tiya ko.
_____________10. Naglagaw kami sang akon pakaisa sa “The Ruins.”

B. Ihatag ang nagakaangay nga pangtakus sa mga masunod. Isulat ang inyo sabat sa natalana nga
linya.
1. Asin __________________
 12
Topic 5: Parts of Speech (Mga Bahin sang Hambal)

2. Mantika __________________
3. Tubig __________________
4. Langgaw __________________
5. Balas __________________
6. Semento __________________
7. Bugas __________________
8. Kalamay __________________
9. Patis __________________
10. Sabaw __________________

C. Maisip ukon indi maiisip? Isulat ang sabat sa blangko.

1. Subay ___________________
2. Langgaw ___________________
3. Langaw ___________________
4. Patis ___________________
5. Libro ___________________
6. Itlog ___________________
7. Yab-ok ___________________
8. Buhok ___________________
9. Baso ___________________
10. Balas ___________________

D. Concrete ukon abstract?

1. Kalisod 5. Alat 8. Kahidlaw

2. Kasubo 6. Karne 9. Paghigugma
3. Kaldero 7. Kaisog 10. Kanding
4. kalinong

E. Kahuni ang tal-us pangalan kag kilalaha ini.

1. Gintagaan siya sang bag-o nga palda.
2. Ang iya nga libro daan na.
3. Ako ang inyo nga manunudlo sa EDMOTO.
4. Diri kami nagkit-anay sang akon nga amiga.
5. Ang barko nga ginasakyan namon bag-o.
6. Ang amon nga balay malayo sa amon buluthuan.
7. Ang tanan gina agda nga magpamati sang debate.
8. Ginpatawag siya sang mayor.
9. Wala ni sin-o man ang pwede makakuha sang kabuhi sang isa ka tawo.
10. Gusto nila nga didto sa uma mapatindog sang bag-o nga balay.
 13
Topic 5: Parts of Speech (Mga Bahin sang Hambal)

F. Ihatag ang tatlo ka panahunan sang mga masunod nga tinaga.

1. sakay
2. kuha
3. sulod
4. sabat
5. lakat

G. Kuriti ang ubay-likga kag kilalaha ini.

1. Ginhakwat ko sing mahinay ang bata nga naga katulog.
2. Nahulog sa dalan ang akon kalo.
3. Sa Lunes na sila mabakasyon sa Cebu.
4. Nagalakat siya sing maluya sa kilid sang pader.
5. Nanago ang kuring sa dalom sang bangko.