Professional Documents
Culture Documents
1 - თეორიული მიდგომები
1 - თეორიული მიდგომები
1
სწავლაში გაუწიოს ხელმძღვანელობა, რომ მან საუკეთესო შედეგებს მიაღწიოს.
პედაგოგიკას აინტერესებს როგორ შეიძლება სწავლის მართვა და ხელმძღვანელობა იმ
ამოცანების მისაღწევად, რომლებსაც საგანმანათლებლო დაწესებულება ისახავს მიზნად.
2
სტრუქტურებს, მახასიათებლებს, მიმდინარეობის კანონზომიერებებს, მოსწავლის
ასაკობრივ და ინდივიდუალურ თავისებურებებს, პირობებს, რომლებიც ყველაზე
ეფექტიანია განვითარებისთვის.
3
მეთოდები. 2
4
დაკვირვების სახეებია დღიური, რომელიც შეიძლება აწარმოოს მშობელმა და
პედაგოგმა, აღწერონ ბავშვის განვითარების თავისებურებები, მათი ურთიერთქმედება
სხვა ადამიანებთან. ფასეული მასალა შეიძლება მივიღოთ დღიურებისა და
თვითანგარიშის ჩანაწერებიდან.
6
იქნას ურთიერთობების ან სწავლის სიძნელეების მქონე ბავშვის ფსიქოლოგიური
თავისებურებების გამოსავლენად და ა.შ. ფსიქოლოგმა შეიძლება პედაგოგსაც
შესთავაზოს გაიაროს ფსიქოლოგიური ტესტირება მისი ფსიქოლოგიური
თავისებურებების გამოსავლენად. ფსიქოლოგს ეს მონაცემები დაეხმარება
საკონსულტაციო მუშაობის ჩატარებისას.
7
ამ ტესტების დიაგნოსტიკის მიზნით გამოყენებისას, უნდა ვიხელმძღვანელოთ შემდეგი
პრინციპებით:
აქედან გამომდინარე:
მოთხოვნა მეთოდისადმი:
8
2) აუცილებელია ვიცოდეთ რა პირობებში იქმნებოდა ეს პროდუქტი;
9
პროცედურები. საუბრის დროს ფსიქოლოგი სტიმულს აძლევს ცდისპირს სხვადასხვა
საკითხებზე სასაუბროდ, მაგალითად, ასეთი შეკითხვებით: “ვის საპატივცემულოდ
დაგარქვეს სახელი? რიგით რომელი შვილი იყავით ოჯახში? როგორი გავლენა
მოახდინა თქვენზე მეორე ბავშვის დაბადებამ? როგორი ანდაზები ან გამონათქვამები
ასახავენ თქვენი ოჯახის ღირებულებებს? როგორ გეგმავდენ თქვენს მომავალს
თქვენი მშობლები?” და ა.შ.
10
ხერხების მიდგომების ცოდნა, პრობლემის სპეციფიკა განაპირობებს
ინდივიდუალურად იმუშავებს თუ ჯგუფთან. საბავშვო ბაღის ან სკოლის
ფსიქოლოგის პრაქტიკაში ყველაზე წარმატებით გამოიყენება ქცევითი,
ტრანზაქციური, ჰუმანისტური და კოგნიტური მიდგომები, გეშტალტ-თერაპიული,
ფსიქოსინთეზისა და სხეულზე ორიენტირებული თერაპიის ელემენტები.
ფსიქოლოგიური კორექცია არის ამათუიმ ფსიქოლოგიურ სტრუქტურაზე
მიმართული ფსიქოლოგიური ზემოქმედება პიროვნების სრულფასოვანი განვითარებისა
და ფუნქციონირების მიზნით. ფსიქოლოგების არსენალში არის ბევრი პროგრამა,
მიმართული მოსწავლეთა შემეცნებითი სფეროს და პიროვნულ-ემოციური სფეროს
განვითარებასა და კორექციაზე.
11
ჩოუნტესს თჰერესა Bრუნსზვიკ (1775–1861), რომელიც განიცდიდა იოჰან ჰაინრიჰ
პესტალოცის გავლენას, გახსნა თავის რეზიდენციაში ბუდაში (უნგრეთი) 1828 წელს
პირველი თერთმეტი ცენტრიდან პატარა ბავშვებისთვის.
12
შედარებისათვის, 1990 წელს ქვეყანაში ფუნქციონირებდა 2479 სკოლამდელი
დაწესებულება 202 000 აღსაზრდელით. თუ 80-იან წლებში ბავშვთა 48% ჩართული იყო
სკოლამდელ დაწესებულებებში, 1990 წელს ეს მაჩვენებელი შემცირდა 41%-მდე, ხოლო
2000 წლისთვის მხოლოდ 22% შეადგინა (მათ შორის სოფლად სესაბამისად 36%-28%-
13%). 2000წლისთვის სახელმწიფო ბიუჯეტის მძიმე მდგომარეობის გამო დაიხურა 1300-
მდე საბავშვო ბაღი და ბაღებს ჩამოშორდა 80.000 –მდე აღსაზრდელი. რამაც დიდი დაღი
დაასვა სკოლისათვის ბავშვების მომზადების საქმეს და შესაბამისად მოსწავლეთა
ცოდნის დონესაც. უმუშევართა რიგებს დაემატა ბაღებში მომუშავეთა თითქმის 70%.
დღეს იზრდება საბავშვო ბაღების რაოდენობაც და სწავლების ხარისხიც, მაგრამ ცოტა
ქაოტურად.
13
ენა არის აზროვნების შემადგენელი ნაწილი და არა აზროვნების მაფორმირებელი.
პიაჟეს აზრით, ინტელექტი ეხმარება ორგანიზმს გარემოსთან ადაპტაციაში, ეს არის
ორგანიზმის უნარი გაუმკლავდეს კონკრეტული სიტუაციის მოთხოვნებს. ახალშობილს
ადაპტაციაში ეხმარება თანდაყოლილი მექანიზმები.
14
ბავშვის მიერ გარემოს შემეცნებაში წამყვანია არა მეტყველება, არამედ მისი სენსორული
(გრძნობის ორგანოებით მიღებული) და მოტორული გამოცდილება. მაგ., ბავშვისთვის ამ
საფეხურზე ბურთი არის ის, რაც მრგვალია, მოძრავი, მოხტუნავე, რომელსაც შეიძლება ფეხი
დაარტყა, და შეუცვალო ადგილი, სხვადასხვა ფერისაა, შეიძლება იყოს გლუვი ან ხაოიანი. ეს
ინფორმაცია მეხსიერებაში ინახება სქემის სახით. ანუ სქემაში წარმოდგენილია ობიექტის
თვისებები და მასთან დაკავშირებული მანიპულაციები.
15
3. კონკრეტული ოპერაციების სტადია შვიდიდან თერთმეტ წლამდე გრძელდება.
ბავშვი უკვე ნამდვილ ოპერაციებს იყენებს, მაგრამ სიტუაციური ამოცანის გადაწყვეტისას. მის
აზროვნებაში უკვე ფორმირებულია როგორც შენახვის, ასევე ობიექტების სხვადასხვა ნიშნით
კლასიფიცირების უნარები. მას ასევე შეუძლია რიცხვებით ოპერირება და საგანთა დალაგება
ზრდადობისა და კლებადობის მიხედვით _ სერიაცია. მაგალითად, ჩხირების დალაგება
ყველაზე გრძელიდან ყველაზე მოკლემდე. ასევე მოვლენების განსხვავებული პრინციპით
დაჯგუფება _ კლასიფიკაცია. მაგალითად, ცხოველების სურათების დალაგება შინაურ და
გარეულ ცხოველებად. ოპერაციები ამ ეტაპზე უფრო კონკრეტული ხასიათისაა (კონკრეტულ
სიტუაციაში წარმატებით ჭრის ამოცანას, მაგალითად რაოდენობაზე). თუმცა მათ უჭირთ
აბსტრაქტული აზროვნება (ლოგიკური ოპერაციების წარმოება გონებაში, კონკრეტული და
რეალური სიტუაციისგან განყენებულად) ან განზოგადება კონკრეტულ გამოცდილებაზე
დაყრდნობით (მსჯელობის შედეგად გამოტანილი დასკვნის გადატანა სხვა მსგავს
სიტუაციაზე). მაგალითად, შეიძლება თავისი თვალით ნახოს, რომ ვერცხლის კოვზი ცხელ
წყალში ცხელდება და იცოდეს, რომ ვერცხლი ლითონია. მაგრამ უჭირს დაასკვნას, რომ ყველა
ლითონი ცხელ წყალში გაცხელდება.
16
ყველა ბავშვი გაივლის ინტელექტის განვითარების სტადიებს სწორედ ამ
თანმიმდევრობით. რომელიმე სტადიის გამოტოვება და "გადახტომა" შეუძლებელია, რადგან
ყოველი შემდგომი სტადია აიგება წინა სტადიის საფუძველზე და არის აზროვნების უფრო
რთული საფეხური. მიუხედავად იმისა, რომ, პიაჟეს თქმით, ამ ოთხი სტადიის თანმიმდევრობა
ცვლილებას არ ექვემდებარება, თითოეული სტადიისთვის განკუთვნილი ასაკი მხოლოდ
მიახლოებითია _ ზოგი ინდივიდი უფრო სწრაფად გაივლის ამ გზას, ზოგიც შეიძლება ჩამორჩეს
ამ ასაკის ბავშვების უმრავლესობას. ეს ნიშნავს, რომ განვითარება ინდივიდუალურია.
17
პარტნიორებს, მაგალითად, როდესაც ორი პატარა ბავშვი გვერდიგვერდ თამაშობს, ორივემ
შეიძლება გამოთქვას თავისი მოსაზრებები ან ფიქრები, მაგრამ ვერც ერთი ვერ დაიმსახურებს
პარტნიორისგან აქტიურ ყურადღებას. შეიძლება ითქვას, რომ მათ არც აინტერესებთ
პარტნიორი უპასუხებს თუ არა, რადგან ორივე ჩართულია თავიანთ მოქმედებებში და აზრებში.
მხოლოდ მოგვიანებით მოხდება სხვა ადამიანების იდეების და სიტყვების ჩართვა ბავშვების
მიერ ცოდნის აქტიური კონსტრუირების პროცესში.
18
განაპირობებს სწავლას, ვიგოტსკი ხაზს უსვამს სოციალურ გავლენას და ამტკიცებს, რომ სწავლა
წინ უსწრებს განვითარებას.
19
კულტურის საშუალებით ბავშვი ითვისებს იმ კულტურაში დაგროვილ ცოდნას, რომლის
წიაღშიც ვითარდება. მაგალითად, ესკიმოსები და ბერბერები განსხვავებული ხასიათის
ცოდნას გადასცემენ პატარებს;
კულტურა უზრუნველყოფს ბავშვს აზროვნების საშუალებებით, "იარაღებით". მეტყველება
ის იარაღია, რომლის საშუალებითაც უფროსი გადასცემს ცოდნასა და გამოცდილებას ბავშვს.
ვიგოტსკი ამტკიცებდა, რომ ფსიქოლოგიური და კულტურული საშუალებების შედეგად
რთული გონებრივი პროცესები, როგორიც არის მეხსიერება, ცნების განვითარება და
შემოქმედებითობა, ტრანსფორმაციას (ცვლილებას) განიცდიან. განვითარებას ის არც ზრდად
და არც საფეხურობრივ პროცესად არ განიხილავდა, არამედ თვისებრივ ტრანსფორმაციებად ან
რევოლუციებად, რომელიც კულტურითაა გაშუალებული.
20
მოქმედებები ეგოცენტრულია და რომ სოციალური აზროვნება მოგვიანებით ვითარდება _
მცირეწლოვანი ბავშვი თავიდან მხოლოდ თავისთვის ლაპარაკობს, და მცირედ ან საერთოდ არ
არის დაინტერესებული გარშემომყოფ პირებთან ურთიერთობით (ეგოცენტრული მეტყველება).
ვიგოტსკი ამ მოსაზრებას სასტიკად უარყოფდა და ამტკიცებდა, რომ მეტყველების მთავარი
ფუნქცია, ბავშვებსა და მოზრდილებში, არის კომუნიკაცია, სოციალური კონტაქტი. ამიტომ
ბავშვის ადრეული მეტყველება არსებითად სოციალურია. ენა გამოიყენება იმისათვის, რომ თავი
გავართვათ სოციალურ სიტუაციებს, განვავითაროთ ცნებები და დავარეგულიროთ აზროვნება.
21
4. ბეჯითობა & არასრულფასოვნების გრძნობა ( 6-დან დაახლოებით 11-12 წლამდე): ამ ასაკში
ბავშვი სკოლაში მიდის და ახალ გარემოში მთავარია გაირკვეს: "შემიძლია გავხდე იმდენად
კომპეტენტური, ყოჩაღი, რომ შევეგუო სამყაროს?" თუ მასწავლებლები აქეზებენ/ამხნევებენ
ბავშვს ჩაერთოს სხვადასხვა საქმიანობაში და შემდეგ აქებენ მიღწევებისა და
წარმატებისთვის, ბავშვი ბეჯითი და შრომისმოყვარე ხდება; მაგრამ თუ ბავშვს დასცინიან
და სჯიან წარუმატებლობისთვის, ის ფიქრობს, რომ ვერ ამართლებს მშობლებისა და
მასწავლებლების მოლოდინებს, უვითარდება არასრულფასოვნების შეგრძნება საკუთარი
თავის მიმართ;
5. პიროვნების იდენტობა & სოციალური როლების მიმართ გაურკვევლობა (დაახლოებით 11-
12 წლიდან 20 წლამდე): "ვინ ვარ მე? როგორია ჩემი შეხედულებები, რწმენები და
პოზიციები?" ამის გარკვევაა მთავარი მოზარდისთვის. ამ პერიოდში ბავშვი იწყებს ფიქრს
იმაზე, თუ რა როლს ასრულებს მოზრდილთა სამყაროში; ცდილობს გაარკვიოს ვინ არის, რა
არის მისთვის მნიშვნელოვანი და რა მიზნის მიღწევა სურს ცხოვრებაში. ამის გამო, ხშირად
ბევრ განსხვავებულ რამეს ჰკიდებს ხოლმე ხელს. თუმცა ამ პერიოდის დასასრულისათვის
უმრავლესობას უყალიბდება პიროვნების, საკუთარი ინდივიდუალობის შეგრძნება. მაგრამ
შეიძლება ყველამ ვერ მოახერხოს ეს და ჰქონდეს გაურკვევლობის განცდა.
6. ინტიმურობა & იზოლაცია (20-დან 39 წლამდე): ზრდასრულობაში შესული ადამიანისთვის
მთავარია გაარკვიოს: "შემიძლია მთლიანად მივუძღვნა ჩემი თავი სხვა ადამიანს?" ამ
პერიოდში ადამიანი, რომელმაც იპოვა საკუთარი პიროვნება, მზად არის თავისი ცხოვრება
სხვა ადამიანების ცხოვრებას დაუკავშიროს. ყალიბდება სხვა ადამიანთან ინტიმური (ახლო)
ორმხრივი ურთიერთობების დამყარების უნარი (მეგობრობა, ქორწინება) და ხშირად ამ
ურთიერთობების შესანარჩუნებლად დათმობებზე წასვლაც შეუძლია. ხოლო თუ ადამიანს
არ აქვს ახლო ურთიერთობების დამყარების უნარი, შეიძლება განუვითარდეს მარტოობის
და იზოლაციის (გარიყულობის) გრძნობა.
7. გენერატიულობა/პროდუქტულობა & სტაგნაცია (უმოქმედობა) (40-დან 59 წლამდე): დგება
პერიოდი, როდესაც ადამიანი ცდილობს გაარკვიოს: "რა შემიძლია შევთავაზო მომავალ
თაობებს?" ამ ასაკში ადამიანის მთავარი ამოცანაა საკუთარი წვლილი შეიტანოს
საზოგადოებაში და მომავალი თაობის მრჩეველისა და მეგზურის როლი გასწიოს. როცა
ბავშვების აღზრდისა თუ საზოგადოებისთვის სასარგებლო სამუშაოს შესრულებით
ადამიანს წვლილი შეაქვს საზოგადოებაში, მას უვითარდება პროდუქტულობის გრძნობა;
ხოლო თუ ადამიანი საკუთარ თავზეა ფიქსირებული და არ გააჩნია უნარი ან სურვილი
საზოგადოებაში ჩართვის, მას უჩნდება უკმაყოფილების გრძნობა, უმოქმედობის შეგრძნება
_ ვითარდება სტაგნაცია
8. მე-ს მთლიანობა/მორალური და ეთიკური სიძლიერე & სასოწარკვეთილების განცდა (60
წლიდან): სიცოცხლის ბოლოს ადამიანები ყურადღებას თავისი წარსული ცხოვრებისაკენ და
მიღწევებისაკენ მიმართავენ: "კმაყოფილი ვარ თუ არა განვლილი ცხოვრებით?" თუ
ადამიანი თვლის, რომ მისი ცხოვრება ბედნიერი და ნაყოფიერი იყო, მას კმაყოფილებისა და
მორალური სიძლიერის შეგრძნება უყალიბდება. ხოლო თუ მისი ცხოვრება
იმედგაცრუებითა და წარუმატებლობით იყო სავსე, შეიძლება სასოწარკვეთილება
დაეუფლოს.
22
რომელიმე სტადიაზე კონფლიქტის გადაჭრაში წარუმატებლობის კომპენსირება
შესაძლებელია, თუ შემდგომ სტადიაზე შეიქმნება განვითარებისთვის ხელსაყრელი პირობები.
თუმცა 20 წლის ასაკიდან ეს შედარებით რთულად ხდება, რადგან პიროვნების იდენტობა, მისი
"მე" უკვე ფორმირებულია ამ ასაკისთვის.
23
მიკროსისტემა არის ბავშვის გარემოს პირველი დონე _ ოჯახი, საბავშვო ბაღი, სკოლა. ამ
დონეს ყველაზე ხშირად შეისწავლიან ფსიქოლოგები.
24
მაგრამ დგება საკითხი: რამდენად არის ეს შესაძლებელი ამ თეორიის მიხედვით? თუ
უნიკალური პიროვნება ზემოქმედებს უნიკალურ ეკოლოგიურ სისტემებზე და თავის მხრივ
განიცდის გავლენებს, ასეთივე უნიკალური ხომ არ არის თითოეული ადამიანის განვითარებაც?
სხვადასხვა დროს ან სხვადასხვა კულტურაში მყოფი ადამიანების განვითარებაზე სხვადასხვა
თეორია ხომ არ უნდა შეიქმნას? მაგალითად, 20-იანი წლების უზბეკი ქალებისთვის სხვა და 90-
იანი წლების ნორვეგიელებისთვის სხვა?
mikro
sistema
mezo sistema
eqso sistema
makro sistema
დ უზნაძის შეხედულებები
25
დ.უზნაძე ჯერ კიდევ გასული საუკუნის 40-იან წლებში წერდა: ~ბავშვის განვითარების არ-
სებული თეორიები რომ განგვეხილა, მაშინ დავრწმუნდებოდით, რომ ცალკე მომქმედი ფაქტო-
რების თვალსაზრისი უძლურია მოზარდი ადამიანის განვითარების ფაქტი გასაგები გახადოს,
რომ ნამდვილად არც შინა ფაქტორების ასპექტით შეიძლება განვითარების განსაზღვრა და არც
გარე ფაქტორების ასპექტით ». ცოცხალი ორგანიზმის შინაგანი შესაძლებლობანი მხოლოდ შე-
სატყვისი გარე პირობების ნიადაგზე პოულობენ რეალიზაციას. იბადება კითხვა: თუ ცოცხალი
ორგანიზმის განვითარება სავსებით იმაზეა დამოკიდებული, შეხვდება თუ არა მისი შინაგანი
შესაძლებლობები სწორედ იმ გარე პირობებს, რომელიც სავსებით მათ შეესატყვისება, მაშინ რო-
გორღა უნდა იყოს შესაძლებელი ახალდაბადებულის განვითარება? იმ აურაცხელი პირობები-
დან, რომლებიც მასზე იწყებენ ზემოქმედებას, მხოლოდ ზოგიერთი შეესატყვისება მის ძალებს;
მიუხედავად ამისა, ვერც ერთი ცოცხალი ორგანიზმი ვერ აღწევს განვითარების ისეთ მწვერვა-
ლებს, როგორსაც ადამიანის შვილი. რით უნდა აიხსნას ეს ერთი შეხედვით საოცარი მოვლენა?"
26
ამრიგად, ერთი მხრივ, ბავშვის (ადამიანის) ძალთა განვითარება მასზე მოქმედ ასაკობრივ
გარემოზეა დამოკიდებული, ხოლო, მეორე მხრივ, პირიქით, თვითონ ასაკობრივი გარემოს შინა-
არსი ბავშვის (ადამიანის) ძალთა განვითარების დონით განისაზღვრება.
ბავშვის შესაძლებლობათა მარაგში ძალთა ორი ჯგუფი უნდა გავარჩიოთ: ერთი ჯგუფი
მისთვის ბიოლოგიურად არის აუცილებელი, მეორე _ ბიოლოგიურ გამოყენებას მოკლებულია.
27
ფსიქოსოციალური განვითარების ეტაპები ერიკსონის მიხედვით (კრაიგიდან)
1 დაბა შემიძლია მხარდაჭერა, ძირითადი მოთხოვნილებების დაკმაყოფილება, თანმიმდევრულობა & მხარდაჭერის არ ქონა, დეპრ
დები თუ არა არათანმიმდევრულობა
დან ვენდო
სამყაროს? ჩვილებმა უნდა ისწავლონ ანდონ თუ არა სხვებს მათზე ზრუნვა, ძირითადი მოთხოვნილებების დაკმაყოფილ
1 მეურვეები უარყოფენ მათ საჭიროებებს ან არათანმიმდევრულები არიან, ჩვილებმა შეიძლება მიიჩნიონ სამყარო სა
წლამ ადგილად, რომელიც სავსეა არასანდო ადამიანებით.
დე
3 4-დან შემიძლია აქტიურობის წახალისება, შესაძლებლობების არსებობა & შესაძლებლობების არქონა, აქტიურობის არ მოწონება
5 გავხდე
წლამ დამოუკიდ
28
დე ებელი ბავშვები ცდილობენ იმოქმედონ როგორც მოზრდილები, და ცდილობენ აიღონ თავის თავზე პასუხისმგებლობა, რ
მშობლები მათ ძალებს აღემატება. ზოგჯერ მათ სწრაფვა იწვევს კონფლიქტს ოჯახის სხვა წევრთა ინტერესებთან, და ამ კონფლ
საგან და შეიძლება გააჩინოს მათში დანაშაულის გრძნობა. ამ კრიზისის წარმატებით გადაწყვეტა ინარჩუნებს წონასწორობას:
გამოვიკვლ უნდა შეინარჩუნოს ინიციატივის გრძნობა და ამასთან ისწავლოს არ შელახოს სხვათა უფლებები, სხვათა პრივილეგ
იო ჩემი პატივი სცეს მათ მისწრაფებებს
შესაძლებ
ლობების
საზღვრები
?
ლიტერატურა::
1. „საკითხავი მასალა“,
2. დ.უზნაძე „ბავშვის ფსიქოლოგია“ , გვ. (სკოლამდელი ასაკი), გვ. 375-386
3. ლ. ბერკი „განვითარების ფსიქოლოგია“ გვ. 305-318, 340-349
29