Các thành viên:

Phạm Hữu Đức

Nguyễn Nhật Hào
Nguyễn Mỹ Linh

Đề bài: Tại sao hệ thống ngân sách nhà nước thường được thiết kế theo mô
hình hệ thống chính quyền địa phương

1. Nguyên nhân hệ thống ngân sách nhà nước thường được thiết kế theo
mô hình hệ thống chính quyền

Tổ chức hệ thống ngân sách nhà nước là xác định, sắp xếp, bố trí các bộ phận
cấu thành của hệ thống ngân sách nhằm thực hiện hiệu quả các nhiệm vụ thu, chi
của từng cấp ngân sách cũng như của toàn bộ hệ thống ngân sách nhà nước. Nhìn
chung, ở các nước, hệ thống ngân sách thường được tổ chức phù hợp với hệ
thống chính quyền nhà nước. Để giải thích cho đặc điểm này, nói chung gồm các
nguyên nhân cơ bản sau đây:

1.1. Các cấp chính quyền cần phải có kinh phí để duy trì sự tồn tại và hoạt
động bình thường

Bản thân mỗi cấp cần có kinh phí để hoạt động, để có thể tự vận hành bộ máy
và tự “nuôi” được bản thân. Việc mỗi cấp chính quyền là một cấp ngân sách sẽ
bảo đảm cho cấp chính quyền đó có thể tự bảo đảm được cho sự tồn tại của
mình, việc mỗi cấp có thể tự chủ trong thu, chi sẽ tạo điều kiện việc duy trì sự
hoạt động bình thường của bộ máy, bảo đảm các kinh phí cần thiết cho sự tồn tại
và phát triển của minh. Có một số ý kiến cho rằng không cần phải phân cấp, mà
các cấp chính quyền vẫn có thể vận hành và duy trì bộ máy bằng nguồn chi từ
trung ương xuống, tuy nhiên, theo ý kiến của tôi, việc “tự mình nuôi sống được
bản thân” luôn tốt hơn so với chờ đợi từ trên xuống, vì sự phân phối tử trên
xuống mà không có sự phân cấp thì cho dù có tốt và nhanh đến đâu cũng khó có
thể kịp thời đáp ứng được nhu cầu riêng của từng địa phương. Lấy ví dụ thực tế
từ Việt Nam, theo Điều 120 Hiến pháp 1992 đã quy định: hội đồng nhân dân có
quyền ra nghị quyết về kế hoạch phát triển kinh tế- xã hội và ngân sách; về quốc
phòng, an ninh ở địa phương; về biện pháp ổn định và nâng cao đời sống của
nhân dân, hoàn thành mọi nhiệm vụ cấp trên giao cho, làm tròn nghĩa vụ đối với
cả nước; để thực hiện được nghị quyết của hội đồng nhân dân ở mỗi cấp, đương
nhiên mỗi cấp chính quyền nhà nước ở địa phương phải có nguồn thu riêng bảo
đảm cho địa phương chủ động bố trí chi tiêu, thực hiện các nhiệm vụ của cấp
chính quyền trên địa bàn.

1.2. Việc phân cấp sẽ bảo đảm tận thu các khoản thu, hợp lí tối đa các
khoản chi, tránh thất thoát ngân sách nhà nước

Trong một quốc gia, các khoản thu chi ngân sách là rất lớn, đa dạng và phong
phú, vì thế nhà nước trung ương không thể bao quát hết, vì vậy, cần phải có sự
phân cấp về địa phương để bảo đảm tận thu các khoản thu, cũng như hợp lý tối
đa các khoản chi, bảo đảm việc tránh thất thoát ngân sách nhà nước một cách tối
đa, vì hơn ai hết, chính chính quyền địa phương sẽ là người hiểu rõ nhất về địa
phương mình, về thế mạnh cũng như nhu cầu của mình, cũng sẽ là người có điều
kiện nhất để thực hiện thu các khoản thu và chi các khoản chi của địa phương
mình. Lấy ví dụ ở nước ta hiện nay, có rất nhiều khoản thu chi đã được giao cho
địa phương thực hiện, bảo đảm tối đa sự hợp lý các khoản thu chi: các khoản thu
từ thuế và các khoản tiền thu có liên quan đến đất và tài nguyên, thuế môn bài,
các khoản phí, lệ phí và thu từ hoạt động sự nghiệp...vv hay là các khoản chi
như: chi đầu tư phát triển trong phạm vi địa phương, chỉ bổ sung cho ngân sách
cấp dưới chi thường xuyên... rõ ràng việc giao các khoản thu, chi này cho địa
phương là hoàn toàn hợp lí, góp phần tạo nên hiệu quả cao nhất trong thu chi,
các khoản thu, chi này nếu không có sự phân cấp cho địa phương mà chỉ tập
trung vào chính quyền trung ương thì sự quá tải đối với trung ương là rõ ràng, sự
thất thoát, chậm trễ trong thu chi ngân sách là điều không thể tránh khỏi.
 1.3. Việc phân cấp ngân sách nhà nước theo cấp chính quyền sẽ góp phần
khuyến khích các cấp chính quyền địa phương phát huy tinh thần chủ động
sáng tạo trong việc huy động và khai thác nguồn tài chính trên địa bàn

Nhằm phục vụ nhu cầu địa phương mình, hạn chế tư tưởng ỷ lại, trông chờ
của các đơn vị hành chính địa phương vào sự trợ giúp của ngân sách trung ương;
góp phần nâng cao hiệu quả của công tác quản lí và sử dụng ngân sách. Ta có thể
đơn cử một ví dụ rõ ràng về hiệu quả của việc phân cấp ngân sách qua tác dụng
của nghị quyết số 108/CP ngày 13/5/1978, với việc chuyển hệ thống ngân sách
nhà nước của nước ta từ hai cấp sang hệ thống ngân sách bao cấp gồm trung
ương, tỉnh và cấp huyện đã phần nào khắc phục được những nhược điểm của hệ
thống ngân sách hai cấp, khuyến khích địa phương khai thác tiềm năng và thế
mạnh trong việc huy động các nguồn thu phát sinh trên địa bàn mình quản lý.
Theo các con số thống kê số thu ngân sách địa phương trong năm 1980 tăng
43,5% so với năm 1976, trong khi đó ngân sách địa phương trong năm 1980 so
với năm 1976 chỉ tăng 1,5.1

2. Một số ví dụ về hệ thống ngân sách nhà nước được thiết kế theo mô

hình hệ thống chính quyền

Xuất phát từ những nguyên nhân trên, nên hiện nay, nhìn chung ở các nước,
hệ thống ngân sách thường được tổ chức phù hợp với hệ thống chính quyền nhà
nước, tuy nhiên, không nhất thiết mỗi cấp chính quyền phải là một cấp ngân
sách, để một cấp chính quyền trở thành một cấp ngân sách cần đáp ứng các điều
kiện sau: (1) nhiệm vụ của cấp chính quyền được giao phó phải tương đối toàn
diện trên các lĩnh vực phát triển hành chính, xã hội và kinh tế trên vùng lãnh thổ
mà cấp chính quyền đó quản lý; (2) tổng nguồn thu trên vùng lãnh thổ mà cấp
1
Xem: Bộ Tài chính, Viện khoa học tài chính, “Lịch sử tài chính Việt Nam”, 1995.
chính quyền đó quản lý phải có khả năng giải quyết được phần lớn nhu cầu chi
tiêu của mình. Chính những điều này đã lý giải cho sự khác nhau giữa cơ cấu của
hệ thống ngân sách ở nhà nước liên bang và nhà nước phi liên bang.

Ở các nước có tổ chức hành chính theo kiểu nhà nước liên bang thì hệ thống
ngân sách cũng được cấu thành bởi các khâu: ngân sách liên bang, ngân sách
bang và ngân sách địa phương. Ví dụ như: Mỹ, Đức và Malaysia.

Ở Mỹ, các cấp chính quyền nhà nước ở cấp liên bang và địa phương đều có
ngân sách của minh, mỗi cấp chính quyền nhà nước có những nguồn thu riêng,
tuy nhiên chính quyền cấp cấp bang và địa phương ngoài nguồn thu niên còn
được hưởng những khoản trợ cấp từ Chính phủ liên bang để đáp ứng nhu cầu chi
tiêu của mình.

Ở các nhà nước tổ chức hành chính theo kiểu nhà nước đơn nhất như Trung
Quốc và Nhật Bản: hệ thống ngân sách gồm các khâu ngân sách trung ương và
ngân sách địa phương. Ở Nhật Bản, ngân sách địa phương gồm ngân sách tỉnh,
ngân sách huyện quận thị xã, ngân sách thị trấn xã phường.

Ở Việt Nam, theo quy định của luật ngân sách nhà nước năm 2002: “ngân
sách địa phương bao gồm ngân sách của đơn vị hành chính các cấp có hội đồng
nhân dân và ủy bản nhân dân”, hiện nay, các đơn vị hành chính có hội đồng nhân
dân và ủy ban nhân dân nước ta gồm có đơn vị hành chính cấp tỉnh, huyện và xã.
Vì vậy, hệ thống ngân sách nhà nước ta cũng gồm hai cấp: ngân sách trung ương
và ngân sách địa phương trong đó ngân sách địa phương gồm có ba cấp là ngân
sách cấp tỉnh, ngân sách cấp huyện và ngân sách cấp xã