33

ofruar sisteme model për avancimin e aftësive rreth të jetë qoftë ekzogjen (që nuk gjenden normalisht në
KAPITUUU1IHYRJE
bashkë-evoluimit afatgjatë të dinamikave strehues- sipërfaqen e trupit ose brenda tij) ose endogjen (një
që mund marrëdhënien
të kultivohetnë mes strehuesitrutine
në mënyrë human, agjentit
nga vendiinfektiv
sistem patogjen.
dhe mjedisit të jashtëm.Agjenti infektiv
specifikanatomik por në kushte normalenukshkaktonmund
Shumica e patogjenëve humanë barten përmes gjakut
duke përfshirë HIV, malaria, hepatiti B dhe C,virusi i Nilit sëmundje në strehuesin). Infeksioni rezulton kur
Perëndimor, dengi dhe ethet virale hemorragjike. Megjithëse agjenti ékzogjen futet në strehuesin nga mjedisi,apo
shumica e këtyre patogjenëve bartet nga artropodët kur një agjent endogjen e mund imunitetin e lindur të
gjakthithës, kjo nuk vlen për HIV. Deri më tani pak vëmendje i strehuesit duke e shkaktuar sëmundjen. Ndjeshmëria
është dhënë faktit se përse HIV nuk ka evoluar këtë formë të e strehuesit luan një rol me rëndësi në secilën prej
bartjes. Nëse marrim parasysh provat empirike për këtyre rrethanave.
transmetimin e artropodit, mund të sugjerojnë se transmetimi
mekanik nuk ka evoluar në HIV sepse kjo formë e bartjes do të
shkaktonte një paraqitje më të shpejtë të SIDA pas infeksionit, Environment
që kushtimisht do të kufizonte aftësinë e përhapjes. Nga ana
tjetër, nuk është aq e qartë pse ende nuk kemi një transmetim
biologjik. Të dhënat në dispozicion sugjerojnë se mungesa e
një ndryshimi të përshtatshëm gjenetik në HIV është një
shpjegim, por është gjithashtu e mundur se ekziston një
konflikt midis përzgjedhjes natyrore brenda dhe në mesin e
individëve të infektuar e që ka penguar evolucionin e saj.
Qasja evolutive e këtij fenomeni ka të bëjë me diskutimin e një
sinjifikance potenciale të këtyre ideve dhe argumenton se duke
marrënjëperspektivë të tillëevolucionare ne zgjerojmë kuptimin
tonë për sëmundjet infektive dhe pasojat e mundshme të
ndërhyrjeve në shëndetin publik.

Fig. 1.6. Marrëdhēniet fondamentale tē pērfshira nē

modelin ndërveprues strehues-agjent-mjedis.
Literatura e shfrytëzuar dhe e rekomanduar:
Në strehues, mekanizmat patogjenikë shtrihen nga
1. Kenrad E.Nelsen et al.:Infectious Disease niveli i popullatës (p.sh., transmisioni nga personi në person)
Epidemiology, 3 Edition,Jones and Brothers Pub.,2014. e deri te proceset qelizore e molekulare (p.sh.,ndjeshmëria
gjenetike).
2 Leon Gordis:Epidemiology,5* Edition.Elsevier Inc.2014.
Duke marrë parasysh natyrën ubikuitare tëe
3.Jom Olsen et al.:Teaching Epidemiology,4* Edition, Oxford
University Press,2015. mikroorganizmave dhe shpeshtësisë së kontaktit me njerëzit,
është befasuese sa rrallë shkaktohen sëmundjes infektive.
4. Burt Gerstman:Epidemiology Kept Simply:Oxford:3d
Edition.John Wiley &Sons,2013. Arsyet pse disa organizma mund të koekzistojnë me njerëzit
ndërsa të tjerët shkaktojnë sëmundje, shtrihen në natyrën e
5.Keneth Rothman: Epidemiology- An Introduction,
ndërveprimeve mes organizmave dhe strehuesit. Shumë
2Edition.Oxford University Press.2012.
njohuri janë fituar në vitet e fundit lidhur me mekanizmat e
6.R.Feris&Th.Sellers:Epidemiology for Public Health,5h
sëmundjes mikrobiale, veçanërisht në nivelet qelizore dhe
Edition,Jones and Brothers Publishers,2004.
molekulare. Vëmendje e shtuar po i kushtohet veprimit aktiv
7.A Krämer et al.:Modern Infectious Disease Epidemiology, të kontekstit ambinetal të infeksionit. Njohja e këtyre
Springer,2010 proceseve është e domosdoshme për të kuptuar si të
8. M.T.Dorak:Epidemiology of Infectious Diseases,School diagnostikohet, mjekohet dhe të parandalohet në mënyrë
of Health Sciences,UK,2014. efektive infeksioni.
9.Randolph M.Nesse:Evolutionary Medicine:The Top Ten
Questions,The ASU Center for Evolution Medicine,2016.

③PATOGJENEZA E SEMUNDJEVE INFEKTIVE

llir Q.Tolaj
3.1.HYRJE
Sëmundjet infektive mbesin një prej shkaktarëve kryesorë të
morbiditetitdhe mortalitetit jo vetëm në vendet në zhvillim por edhe
në ato të zhvilluara. Patogjeneza e sëmundjeve ngjitëse e reflekton
 33

KAPITUUU1IHYRJE

3.2.STADET E SEMUNDJES INFEKTIVE

Proceset përmes të cilave organizmat patogjene
shkaktojnë sëmundje përfshijnë disa apo të gjitha stadet
vijuese:

1) Takimin (kontaktin),

2) Kolonizimin,

3) Penetrimin,

4) Përhapjen(shtrirjen),

5) Dëmtimin dhe

6) Rezolucionin.

1) Takimi (kontakti) me mikroorganizmat Kontakti

34 SEMUNDJET INFEXTINF
është e rëndësisë kritike. Flora mikrobiale indigjene
është gjithnjë prezente në sipërfaqen e trupit. Për
infeksionet e fituara nga kjo tërësi e organizmave
thuhet se janë "endogjene",p.sh. infeksioni i traktit
urinar. Derisa, për organizmat e fituar si rezultat i
transmisionit nga burimi i jashtëm, thuhet se janë
“ekzogjenë". Rrugët kryesore të transmisionit janë:
Kontakti direkt (duke e përfshirë kontaktin seksual intim),
p.sh., infeksionet e indeve të buta,gonorrhea,herpes
gjenital;
Inhalimi/infeksioni përmes spërklave,p.sh. ftohja
thjeshtë,pneumonia;
Ingjestioni/rruga fekalo-orale,p.sh., gastroenteritis;
fillestar me speciete caktuara mikrobiale
shkojnë më tej për t'i invaduar ose dëmtuar indet që
ndodhen nën sipërfaqen e kolonizuar.
3) Penetrimi i barrierave anatomike
Për ť'i invaduar indet humane, mikroorganizmi duhet
ť'i prishë barrierat sipërfaqësore. Në shembullin e
lëkurës, bakteri me gjasë nuk e penetron sipërfaqen
intakte. Infeksioni për këtë kërkon një dëmtim në
sipërfaqen epiteliale nga trauma, plagët kirurgjike,
sëmundjet kronike të lëkurës ose pickimet e
insekteve. Disa parazitë (p.sh., shistozomet) mund ta
penetrojnë lëkurën intakte. Trakti respirator është në
vazhdimësi i ekspozuar ndaj organizmave me
e transmision aerogjen. Megjithatë, trakti i sipërm
respirator, në mënyrë të vazhdueshme si një sistem
filtrues, funksionon me inercion dhe i mbron
mushkëritë delikate nga të ekspozuarit

Inokulimi ose trauma,p.sh.,tetanus,malaria;

Transplacentar,p.sh.toksoplazmoza. kongjenitale.

2) Kolonizimi

Takimi fillestar me një specie të re mikrobiale mund të

rezultojë në jo më shumë se një kontakt afatshkurtër me
sipërfaqen e jashtme të trupit të njeriut. Mikroorganizmi
duhet që të mbijetojë nën kushtet lokale (p.sh.,temperatura
dhe pH) për të rrënjosur veten në habitatin e ri. Ai duhet që
të konkurojë kundër florës indigjene ekzistuese dhe tu
rezistojë mekanizmave mbrojtës lokal. Disa specie janë të
afta për të prodhuar enzime mukolitike që u ndihmojnë atyre
për të depërtuar shtresën mbështjellëse të sipërfaqes së
brendshme të trupit. Specie të tjera kanë adhezione
specifike që e mundësojnë lidhjen me receptorët në qelizat
humane (p.sh. lidhje e pili gonokoksik për epitelin uretral ose
adherenca e influenca virusit për receptorët glicoproteinë në
qelizat mukozale të pjesës së sipërme të sistemit respirator.
IgA aktive në nivel lokal të prodhuara nga disa sipërfaqe
mukozale mund të inaktivohen nga bakteret siç janë
Haemophilus influenza, Streptococcus pneumonia dhe
Neisseria meningitidis, që prodhojnë IgA proteazë. Kur
tashmë organizmi është përforcuar në sipërfaqen e trupit,
për të thuhet se e ka kolonizuar vendin e caktuar.
Megjithatë, jo të gjithë organizmat që kolonizojnë do të
 33

KAPITUUU1IHYRJE

Organizmat luajnë rol aktiv në përhapje duke i

shkatërruar qelizat, apo madje edhe përmes sistemit
ndaj grimcave të inhaluara. Refleksi i kollit dhe sistemi të shtytjes vetanake.Me përhapjen e organizmave
mukociliar sigurojnë mbështetje, duke dëbuar çdo grimcë të shmangia nga mbrojtja e strehuesit bëhet
inhaluar në rrugët respiratore. Grimcat infektive (p.sh., jashtëzakonisht e rëndësishme.
pikëzat më të vogla se 5 μm në diametër) mund ť'i arrijnë
alveolat dhe të shkaktojnë infeksion. Në traktin 5) Mekanizmi i dëmtimit
gastrointestinal, disa organizma shkaktarë të sëmundjeve e
dëmtojnë sipërfaqen mukozale duke liruar citotoksina (p.sh. Mikroorganizmat e dëmtojnë indet përmes
ata që shkaktojnë dizenterinë), derisa të tjerët (Salmomella mekanizmave të ndryshëm:
typhi) merren nga M qelizat që shtrihen mbi indin limfoid të
Efekti i masës,
zorrëve në pllakat Peyer. Fetusi në kushte normale nuk
është i ekspozuar ndaj mikroorganizmave in utero. Vetëm një I ndërmjetësuar me toksina,
grup i vogël i organizmave shkakton infeksion në nënën gjatë
shtatzënisë, të cilët gjithashtu mund ta përshkojnë placentën, Funksionet e ndryshuara të sistemeve të
duke shkaktuar infeksione·intrauterine si toksoplazmoza, strehuesit,
rubella, sifilisi dhe CMV infeksioni. Nëse organizmi është i
aftë për infeksion intracelular (p.sh., TB, klamidiet, viruset) Përgjigjja e strehuesit ndaj infeksionit.
duhet të jetë i aftë gjithashtu edhe për penetrim qelizor dhe
për të mbijetuar në habitatin intraqelizor. Në këtë stad, Efekti i masës (bulk effect)
shmangia ose përmbysja e mekanizmave mbrojtës të
strehuesit nga ana e organizmit patogjen është e Organizmat e ndryshëm mund ta bllokojnë një
rëndësishme për mbijetesëne tj. organ të zbrazët, si p.sh. disa infeksione me helminte
të zorrëve. Enjtja e indeve të infektuara shkakton
4) Perhapja presion në organet e zbrazëta fqinje ose në ndonjë
tufë neurovaskulare fqinje.
Mikroorganizmat invadues përhapen përmes një ose më
shumë rrugëve: përhapjes direkte përmes indeve përreth, Toksinat
përgjatë shtresave të indeve ose përmes venave dhe enëve
limfatike. Rruga vaskulare e përhapjes së organizmave është Sëmundjet e ndërmjetësuara me toksina mund të
mënyrë veçanërisht efektive në dërgimin e organizmave nga shkaktohennga të prodhuaritesubstancave mikrobiale të
një fokus në një vend tjeter të largët kudo në trupine njeriut. cilat i dëmtojnë qelizat. Shumica e toksinave bakteriale janë
proteina të liruara nga organizmat ose

komplekse lipopolisaharide të vendosura në murin mekanizmave fiziologjik për ta larguar agjentin infektiv, p.sh.
motiliteti i shtuar i zorrëve shpie në diarre, apo kollitja dhe
qelizor, e që lirohen gjatë rritjes qelizore ose lizës së saj. teshtitja.
Një numër i toksinave specifike luajnë rol të rëndësishëm K
Përgjigjja e strehuesit ndajinfeksionit AP!
në sëmundjet korresponduese si: TULLI
Përgjigjja e strehuesit zakonisht fillon me 1JHYR
Tetanospazmini:tetanusin, JE
reaksion inflamator dhe pasohet nga përgjigjja 35
Toksina botulin:botulizmi, imune humorale dhe qelizore.Dëmtimi
shkaktohet si pasojë e edemës, fragjilitetit të 3.4.P
Kolera toksina:kolera, ATO
shtuar të indeve, formimit të pusit, vragëzimit ose
GJEN
Difteria toksina:difteria. nekrozës. Infeksioni intraqelizor kronik mund të
ICITE
shkaktojë formimin e nodujve fibrozë dhe një TI
Në këto infeksione, toksinat janë përgjegjës për
gjendje të latencës prejnga mund të rivendoset
veçoritë kryesore të sëmundjes që e shkaktojnë. Patogj
infeksioni akut në një stad shumë më të eneza
Megjithatë,toksinat nuk është e thënë t'i shkatërrojnë
vonshëm. e
qelizat për të shkaktuar dëmtim. Ata mund të shkaktojnë infeksi
dëmtime subletale apo ta ndryshojnë funksionin e 6)Rezolucioni oneve
qelizor, duke ndikuar në procesin e sëmundjes në një bakteri
Sëmundja përfundon me shërim të plotë, të pjesshëm ale
mënyrë më delikate. Shumë ekzotoksina kanë dy (me ndërlikime dhe sekuella) apo me vdekje.
nënnjësi kryesore: A (aktive) dhe B (lidhëse). Nënnjësia S
Be përcakton specifitetin indor, derisa nën-njësia A peciet
shkakton dëmtim qelizor pas lidhjes së nënnjësisë B dhe ose
depërtimit pasues të membranës qelizore. shta
Funksioni i ndryshuar i organeve, indeve ose qelizave met
indivi
Invazioni mikrobial mund tandryshojëfunksionin eorganeve,indeve
ose qelizave.Këtondryshime mund të jenë rezultat i veprimit të
duale
 33

KAPITUUU1IHYRJE

dallojnë në aftësinë e tyre për të shkaktuar Përcaktuesit gjenetikë të patogjenicitetitmikrobial janë

sëmundje.Parakushti i dëmtimit të shkaktuar nga
mikroorganizmat është rritja mikrobiale.Mikroorganizmat
kanë një llojllojshmëri të madhe të strategjive për ta
mundësuar rritjen gjegjësisht shumimin në një mjedis
armiqësor. Konkurimi për substratet siç është hekuri (një
faktor ky i rëndësishëm i kufizimit të rmitjes/shumimit)dhe
elementeve tjerë në gjurmë, është një prej tyre. Shumë
specie kanë mbrojtje kundër qelizave fagocite(p.sh.
kapsula polisaharide e S. pneumoniae dhe toksinat
antifagocitike siç është leukocidine stafilokoksike),
ndërsa disa kanë kapacitet për të mbijetuar brenda
makrofagjeve (siç ështëMycobacterium tuberculosis).
Disa organizma e ndryshojnë kohë pas kohe makeup-in e tyre përgjigjes fiziologjike të organizmit në mjedisin përreth.
antigjenik sipërfaqësor per t'iu shmangur sistemit të mbrojtjes së Grupe të tëra të proteinave mund të jenë të
strehuesit (p.sh. borreliet dhe tripanozomet).
kompleks. Ně baktere gjenet koduese për prodhimin e
toksinave mund të jenë në kromosome, në plasmide (ADN
ekstrakromosomal) ose madje edhe në bakteriofage.Të
shprehurit e “faktorëve të virulencës" në shumicën e rasteve
është përgjigje ndaj shkrehësve mjedisor. Puna me shtazë
laboratorike ka rezultuar në zhvillimin e grackës për gjenet
nxitës për studimin e patogjenezës bakteriale. Sistemi i
njohur si teknologjia e shprehjes in vitro (IVET) ka çuar në
identifikimin e gjeneve strukturale dhe kontrolluese,
përgjegjëse për promovimin e sëmundjes. Produktet e
gjeneve promovuese të sëmundjes janë ndarë në 6 kategori:
adhezinet, invazinet dhe toksinat; pastaj faktorët maskues,
mbrojtës dhe pastrues. Kalimi gjenetik nga “on" në "off"si
përgjigje ndajshkrehësve mjedisorë, i lejon bakterit që ť'iu
mbijetojë mbrojtjeve mekanike, jospecifike dhe imune.
Rregullimi post-transkripcional përmes faktorëve sigma
siguron lidhjen molekulare mes gjenomit mikrobial dhe

ose nëpërmjet formimit të urave (syncytia) përmes qelizave.

Qelizat humane duhet që të mos shkatërrohen.Penetrimi viral i
membranës citoplazmike të qelizave të strehuesit, pa rupturën e
36
qelizës, është një proces kompleks në të cilin virusi mund t'i
shtuara ose të zvogēluara ashtu siç mikrobi adaptohet në shfrytëzojë molekulat sipërfaqësore qelizore për t'i shkatërruar
mjedisine tij.Proteinat nën kontrolline mekanizmit të vetëm,të funksionet normale membranore dhe citoskeletale.
unifikuar,përbëjnënjë "rregullon".Shumë aspekte të fiziologjisë
Viruset mund të krijohen në mënyrë të
bakteriale janë specifike për fazēn e caktuar të mitjes/shumimit
vazhdueshme në sipërfaqen qelizore apo gjenomi
Pos varshmērise nga densiteti mikrobial, është thënë gjithashtu
mundet madje të integrohet në gjenomin e qelizës së
se ata janë subjekt i ndjeshměrisë së kuorumit, një proces ky në
strehuesit.Mbijetesa afatgjatë e viruseve brenda
të cilin një grup i përbërësve me peshë të vogel molekulare të
qelizave humane si parazitë intraqelizorë obligativë i
njohur si lactone acil homoserine (acyl homoserine lactones -
vë ata prapa vendveprimit të mbrojtjeve imune.
AHLs) janë të shprehur në një sistem te thjeshtë të komunikimit
ndërmjetqelizor. Disa viruse integrohen në gjenomin e qelizave të strehuesit
për të prodhuar një gjendje latente. Dëmtimi viral është i shkaktuar
Patogjeneza e infeksioneve virale
nga efektet citotoksike të viruseve ose nga sulmi imun i strehuesit.
Si parazitë brendaqelizorë obligativë viruset kerkojne Mekanizmat e dëmtimit viral te stadet e vonshme përfshijnë
mekanizma efektivë të transmisionit, adherences dhe penetrimit sëmundjet autoimune, të komplekseve imune ose neoplastike.
qelizor, për të vendosur infeksionin. Shumë viruse kanë
Patogjeneza e infeksioneve fungale
preferencë specifike për inde të caktuara të strehuesit (p.sh.
rinoviruset për epiteline pjesës së sipërme të sistemit respirator Sëmundja fungale, posaçërisht ekstremet
dhe HIV përCD4 Tlimfocitet). Viruset mund të përhapen përmes jetekërcënuese të saj, është relativisht e rrallë, përkundër
lizes së qelizave të infektuara parësisht dhe viremisë sekondare,
prezencës së shumë specieve të fungjeve në mjedis dhe
 33

KAPITUUU1IHYRJE

në gjendje tëndryshme lëkurore, por rrallë shkaktojnë

sipërfa sëmundje invazive në pacientët e imunokompromituar,
qen e meqë ato janë të kufizuara vetëm në lëkurë. Nuk ka të
trupit dhëna për përfshirjen e toksinave në sëmundjen fungale. prezencën e vektorit për transmision. Janë artropodet
të Dëmtimi më i madh me gjasë shkaktohet nga përgjigjja e vektorët më të shpeshtë të sëmundjeve parazitare.
njeriut. strehuesit. Zhvillimi i sëmundjes varet nga marredhenia trekahëshe
Shumi mes mikroorganizmit, vektorit dhe viktimës njeri në keto
Patogjeneza e infeksioneve parazitare
ca e infeksione. Ekologjia e vektorit, që ndonjëherë njihet edhe
infeksi Infeksionet protozoare dhe helminte kanë si "strehues i ndërmjetëm",është kritike për mbijetesën
oneve patogjenezë komplekse, që kuptohet më së miri afatgjatë të parazitit brenda popullatës humane. Në vendet
fungal duke iu referuar ciklit jetësor të parazitit. Disa e zhvilluara,infeksionet parazitare janë më të shpeshta në
e infeksione protozoare dhe helminte e kanë të mesin e udhëtarëve ndërkombëtarë, individëve
duket domosdoshme seksualishtaktivë,pacientëve të imunokompromituar dhe
se njerëzve të varfër. Aplikimi i teknikave të reja molekulare
kërkoj në parazitologji ka ofruar njohuri të reja për mekanizmat e
në një sëmundjeve parazitare.
dëmti Infeksionet oportune
m të
mbrojtj Nëse organizmi është i aftë të shkaktojë sëmundje në
eve të individin e shëndoshë në dukje, ky organizëm është me agresivitet
strehu të lartë patogjenik. Nëse nje organizëm nuk është i aftë të
esit, shkaktojë sëmundje në kushte normale,por këtë mund ta bëjë kur
organizmi i njeriut është i komprometuar në ndonjë mënyrě, thuhet
në
se është organizëm oportun. Infeksionet oportune janë të një
mënyr
rëndësie të veçantë në pacientëte hospitalizuar dhe në personat,
ë që të sistemi imun i të cilëve është i shtypur nga barnat ose infeksioni,
mund veçanërisht nga HIV infeksioni.
të
vendo
3.5.INFEKSIONI DHE MJEDISI
sen,
rrënjos Modeli i mekanizmit të infeksionit, të cilin e kemi trashëguar
en si nga Robert Koch, e vë theksin në patogjenin mikrobial të
infeksi identifikueshëm si një agjent i jashtëmi presupozuar i sëmundjes.
on. Ky theksim mund të ketë qenë i rëndësishëm në ditëte hershme të
Majat teorisë së mikrobeve për sëmundjet. Megjithatë, preokupimi vetëm
shpes me mikroorganizmat, duke i përjashtuar të gjithë faktorët tjerë, bën
h që të humbet konteksti më i gjerë i zbulimeve të bëra nga
shkakt pionierëte hulumtimeve të sëmundjeve mikrobiale.Koch na ka
pajisur me udhëzimet për të provuar rolin e organizmit të caktuar
ojnë
si agjent shkaktar për sëmundjen e caktuar. Fatkeqësisht,
inflam
postulatet e Koch-ut, ashtu siçnjihen, përmbushen vetëm në raste
acion të rralla, përkundër përpjekjeve për t'i përditësuar ato me të
mukoz arriturat molekulare biologjike.
al pas
ndrysh Imunologët e hershëm e kanë njohur rëndësinë
imit,qo fundamentale të përgjigjes së personit të infektuar më zhvillimin e
ftë të sëmundjeve infektive. Pranimi i kontributit të imunitetit humoral
dhe qelizor, reaksionit indor dhe kompromisit imun në ecurinë e
florës
infeksionit, na shpie në një model më të sofistikuar të infeksionit, si
vagina
një proces ndërveprues mes njeriut e mikroorganizmit me pasoja
le apo shkatërrimtare.
asaj
gastroi Deri tash së voni, mjedisi në të cilin ka ndodhur ndërveprimi
ntestin fillestar mes mikrobit dhe strehuesit është parë si një sfond pak a
ale.Fu shumë pasiv i infeksionit, me ndonjë përjashtim për disa
ngjet infeksione parazitare të transmetuara me vektor. Roli kritik i
mjedisit në ndërmjetësimin e takimit mes mikroorganizmit
dermat
potencialisht infektiv, e përmes kësaj gjithashtu duke e influencuar
ofitikes
edhe rezultatin, është një ide më ere.
hkakto
jnë Pamja e patogjenezës së sëmundjeve infektive,
 33

KAPITUUU1IHYRJE

mjedisin e tij, p.sh. të jetë prezent në trupin e njeriut ose

p.sh. në një shtrat të një lumi të ndotur.

që po del në shesh, është ajo në të cilën rezultati është Disa mikroorganizma tejet të specializuar mund të
i përcaktuar nga një kacafytje trekahëshe mes mbijetojnë në kushte të vështira të mjedisit, ndërsa të
mikroorganizmit, pranuesit human dhe ambientit tjerët, të tilla si bakteret që kanë kolonizuar dhe janë florë e
intervenues. Ndodhite komplekse qelizore dhe zorrëve tona, të përfitojnë nga burime të bollshme të
ofruara nga organizmat më të lartë.
molekulare që e përcaktojnë rezultatin final për secilin
takim/ndeshje ka gjasa ta ndriçojnë më shumë origjinën
e sëmundjeve. Kjo pamje shumështresore e infeksionit 4.2.FLORA
si një proces, që në vete përfshinë ngjarje STREHUESIT NJERI
molekulare,ngjarje qelizore, inde, tërë organizmin,
habitatin dhe gjeografinë, është e njohur
3.6.PROCESET DINAMIKE BIOLOGJIKE
si“biokompleksitet".
Dinamikat e ndërveprimit mes mikroorganizmit dhe qelizave
humane po fillon të hapet para analizave mekanistike. Përdorimi i
modelimit matematikor në biologjinë teorike tash na lejon të
parashikojmë pasojat e përhapjes së një organizmi patogjen në
mesin e popullatës humane. Trazimi nga gjendja e qetë e popullatës
së mikroorganizmave dhe asaj të njerëzve na përkujton një gjendje të
papajtueshmërisë mes tyre e cila kërkon zgjidhje para se të
rivendoset harmonia mes tyre sërish. Infeksioni mund të mendohet si
pasojë e padëshiruar e një takimiaksidental mes dy popullatave në
përpjekje për ta rivendosur rregullin biologjik - negociata të
zhurmshme për një marrëveshje paqësore. Kjo mënyrë më e ree të
shikuarit të patogjenezës (origjinës së sëmundjes) e plotëson teorinë
themelore të mikrobeve, duke e zhvendosur të kuptuarit e procesit të
sëmundjes infektive në një territor multidisciplinar të panjohur deri
tash.
Literatura e shfrytëzuar dhe e rekomanduar:
1. Janez Tomazic,Franc,Sterle. Infekscijske bolezni.1"
edition.Ljublana.2014/2015.
2 Barbara Bannister,Stephen Gillespie,Jane Jones.Infection:
Microbiology and Management.3d edition.Blakwell Publishing.2006.
3.Cedric Mims, Anthony Nash,John Stephen. Mims Pathogenesis of
Infectious Disease.5h edition.Academic Press.2002.
NATYRA E MIKROORGANIZMAVE Luljeta
Tërstena-Hasani & Nderim Hasani
4.1.HYRJE
Mikroorganizmat që na rrethojnë luajnë rol
vendimtar për ekzistencën tonë njerëzore, nëpërmjet
proceseve të ndryshme si në fotosintezë, fiksim të
azotit, prodhimin e vitaminave në zorrë dhe shpërbërjen
e lëndëve organike. Ata janë një forcë e madhe
lëvizëse që i qëndrojnë prapa evolucionit,duke siguruar
organelet për fotosintezë dhe frymëmarrje për
eukariotet e sotme dhe lehtësimin e rirregullimit të
gjenomit në qelizate infektuara të strehuesit.Jetesa e
një mikroorganizmi është ngushtë e lidhur me
NORMALE MIKROBIKE E
Fetusi në kushte normale e siguron mikroflorën e tij të
brendshme (mikrobiomi) nga nëna e tij që nga lindja dhe me të
ushqyerit. Trupi i njeriut mund të mendohet si një ekosistem për
mikrobet. Secila pjesë e trupit e ekspozuar ndaj njedisit të
jashtëm ka një përzierje të saj karakteristike të mikrobeve.
Popullacioni mikrobial është veçanërisht i dendur në zorrën e
trashë, ku çdo gram feces përmban përafërsisht 1012 baktere.
Flora normale është përshtatur mirë me
vendqëndrimin e saj dhe formon një kompleks me
të, një komunitet bashkëveprues metabolik.
Ndonëse mosha, dieta dhe faktorët ekzogjenë, të
tillë si trajtimi me antibiotikë, mund të shkaktojnë
ndryshime të rëndësishme, popullacioni mikrobik i
traktit gastrointestinal duket që është i
qëndrueshëm në çdo individ. Flora fekale është
shumë më e ndryshme te vegjetarianët sesa tek
omnivoret ose karnivoret (mishngrënësit), ndoshta
duke reflektuar vështirësitë në tretjen e
karbohidrateve komplekse që gjenden në bimë.
Bakteret fakultative anaerobe të tilla si Escherichia
coli, të cilat përdoren shpesh si marker për ndotjen
e mjedisit me feces të njeriut, përfaqësojnë më pak
se 1% të florës normale.
Trakti gastrointestinal i fetusit është steril deri në lindje.
Pas lindjes i porsalinduri fillimisht kolonizohet. Varësisht nga
mënyra e lindjes, komunitetet fillestare priren drejt konfigurimit
lëkuror (section caesarea) ose vaginal (lindja vaginale). Gjatë
javës së parë të jetës, ekziston një aktivitet i reduktuar i TLRs,
potencialisht duke e lejuar krijimin e komunitetit bakterial stabil
në zorrë. Ashtu si rritet infanti, dhe duke e filluar edhe të
ushqyerit me ushqime solide, shtohet diversiteti i mikrobiomit,
ndërsa komuniteti konvergjon drejt gjendjes adulte ("adult-like").
Në të njëjtën kohë sistemi imun “mëson" t'i dallojë bakteret
komensale nga ato patogjene. Në moshën e rritur, përbërja
relativisht stabile e komunitetit e krijuar (por që dallon mes
individëve të ndryshëm) është arkivuar, e dominuar nga
Bacteroides dhe Firmicutes. Sëmundje të ndryshme
karakterizohen me ndryshime sinjifikante në mikrobiomit dhe
ndryshimet e shoqëruara në prodhimin e citokineve.
Simbioza jonë intime me mikrobet është shpesh paqësore
dhe reciprokisht e dobishme (mutualizëm), sikurse që bakteret
strehohen në zorrët tona dhe ndihmojnë në furnizimin me
vitamina, ndihmojnë edhe në tretjen e karbohidrateve
endogjene ose ekzogjene, po ashtu ndihmojnë edhe në ruajtjen
e tolerancës orale dhe zhvillimin e sistemit të lindur imunitar.
Përndryshe, në qoftë se përfitimet e

38
 33

KAPITUUU1IHYRJE

Fig.1.8.Zhvillimi i mikrobiomit

mikroorganizmit nga strehuesi janë indiferente, raporti

(dhe mikroorganizmi) quhet komensal. Parazitizmi
ndodh kur mikroorganizmat invadues prodhohen në
dëm të strehuesit.
4.3.NDARJA E AGJENTEVE INFEKTIVE
Agjentët infektivë mund të ndahen në katër grupe:
1) Prionet, të cilat përbëhen vetëm nga një proteinë e Kështu, strehuesi dhe mikroflora e tij vetanake mbajnë
vetme (PrP): Forma infektive (PrPISE) është e një marrëdhënie delikate të balancuar që, nëse
transmetueshme, si p.sh. tek encefalopatia çrregullohet, mund të cojë në zhvillimin e sëmundjeve
spongiforme.
2) Viruset, që përmbajnë: proteina, lipide dhe acidet
nukleike. Viroidet përbëhen vetëm nga acidi nukleik.
3) Bakteret, duke përfshirë edhe Archaea-t dhe
Eubacteria-t. Ndryshe nga eukariotet,gjenomi i ADN-së
së prokarioteve nuk është i ndarë me membranë nga
qeliza. Ndryshe nga viruset, ata mbeten të mbyllur në
mbështjellësin e tyre qelizor gjatë gjithë ciklit të tyre
jetësor.
4) Eukariotet, duke përfshirë: kërpudhat, protozoat dhe
parazitët shumëqelizorë. Këta mikroorganizma kanë
edhe ndarjet nënqelizore, duke përfshirë edhe
bërthamën.
të qelizave T CD4+, C. albicans shkakton ulcera dhe
ezofagit. Në mënyrë të ngjashme, pothuajse të
gjithěindividët imunokompetentë me infeksion kronik me
citomegalovirus njerëzor (CMV) janë asimptomatikë, por
CMV mund të shkaktojnë kolit dhe pneumoni kur sistemi
imunitar është i dobësuar. Është rekomanduar që
infeksioni kronik me viruse me prevalencë të lartë, duke
përfshirë edhe herpesviruset, mund të luajnë rol mbrojtës
ndaj infeksionit bakterial duke rritur imunitetin e lindur.
infektive.
Iafeksionet ekzogjene dhe flora normale
Nivelet e popullacioneve të mikroorganizmave në zona të
ndryshme të traktit gastrointestinal janë të kontrolluara kryesisht
me nivelin e konkurrencës metabolike. Flora normale është
përshtatur mirë ndaj potencialeve të ulëta të oksidoreduktimit
dhe fort është aderuar për epitelin mukozal. Patogjenet që
përdorin traktin gastrointestinal si një portë hyrëse duhet të
gjejnë mënyra për këtë, mënyra këto që kanë të bëjnë me
konkurrencën e ashpër mikrobike në kolon, apo duke synuar
zorrët e holla me popullacion më pak të dendur. Patogjenët e
zorrëve të holla kanë adhezina të veçanta që i lejojnë të mbeten
të bashkangjitur në qelizatepiteliale ose ť'i invadojnë ato qeliza
pavarësisht fluksit të lartë.

4.4.MENYRA E JETESES

Infeksionèt endogjene dhe flora normale mikrobiale e të imunodeficiencës së fituar (AIDS) me numër
njeriut si strehues të ulët
Dallimi ndërmjet parazitizmit, komensalizmit
dhe mutualizmit nuk është i mprehtë dhe gjendja e
strehuesitdhevendndodhjaebakterevemundtëbëjënj
ë ndryshim të madh. Për shembull, E. Coli
uropatogjene (UPEC-Uropathogenic E. Coli) janë
komensalë në kolon por mund të shkaktojnë
infeksione në traktin urinar. Disa mikroorganizma,
të referuar si patogjenë oportunë, janë komensalë
në shumicën e njerëzve, por mund të shkaktojnë
sëmundje në një strehues me imunitet të
kompromituar. Candida albicans është pjesë e
florës normale orale, por në pacientët me sindrom
 33

KAPITUUU1IHYRJE

virus). Edhe pse lëkura intakte është e

Lëkura është shumë më pak e populluar në
aspektin e dendësisë me florën e saj endogjene.
Sidoqoftë, baktere ka brenda shtojcave të lëkurës
në të gjitha sipërfaqete lëkurës. Çuditërisht, lëkura
normale gjithashtu strehon një shumëllojshmëri të
kërpudhave të llojit Malassezia dhe disa viruse
(papillomavirus, poliomavirus, cirkovirus, merkel
papërshkueshme nga bakteret, dëmtimet e
lëkurës për shkak të laceracioneve ose
kafshimeve të shtazëve e pickimeve të insekteve
lejojnë hyrjen e mikrobave patogjenë në trup,
ndërsa lëkura e dëmtuar, p.sh. në ekzemë, ka
mungesë të mbrojësve antimikrobiale dhe ka
florë bakteriale të ndryshuar.

4.5.PROCESI I INFEKTIMIT S
humë
Bashkēngjitja për qelizat e strehuesit mikroo
39 rganiz
Vetëm disa patogjenë mund të kalojnë direkt përmes lëkurës.
strategji të përgjithshme për të bashkëngjitur veten në qelizat ma,
Shembuj përfshijnë cerkariet dhe larvat e llojeve të ndryshme
e strehuesit: ngjitjen fimbriale dhe jofimbriale. përfshi
Schistosoma të cilat mund të invadojnë lëkurën me ndihmën e
rë
sekrecioneve të gjëndrave të tyre. Shumë patogjenë tjerë hyjnë në Pilet dhe fimbriet edhe
trup pas pickimit të insekteve, p.sh. pickimi i mizës Simulium për
ata të
Onchocercus voloulus, dhe pickimi i mushkonjës Anopheles për Atashimi i baktereve në membranën plazmatike mund të
florës
malarien. Injektimi i medikamenteve të kontaminuara ose gjakut mund ndërmjetësohet nga struktura filamentoze të dala nga
natyror
të transmetojë përmes gjakut patogjenë të ndryshëm, të tillë si: virusin sipërfaqja bakteriale, të quajtura fimbriae ose curli. Klasifikimi i
e,
e hepatitit B dhe C, HIV-in,virusin e Nilit Perëndimor, sifilisin dhe këtyre faktorëve kolonizues është bazuar në kritere
mbete
malarien,ose të shkaktojë infeksione me kërpudha të mjedisit. morfologjike. Fimbriet (ose rëndomtë pili) janë struktura të
n në
ngurta të ngjashme me flokët me një diametër të rregullt,
Adherenca(Lidhja) sipërfa
ndërsa curli janë fibra që ngjajnë me amiloidet.Këto struktura
qet
Për shumë patogjenë mikrobikë dhe viralë, lidhja në janë të ndryshme nga pilet e seksit të përdorura për
epiteli
sipërfaqet epiteliale të mukozave të traktit respirator, konjugimin bakterial.
ale pa
digjestiv ose atij reproduktiv është një hap i Adhezinat pa fimbrie invadu
detyrueshëm në patogjenezën e sëmundjes. Afrimi i ar
mikroorganizmave kah një sipërfaqe epiteliale udhëhiqet Adhezinatafimbriale,të tilla si lektinat(proteinat që lidhën
indet
nga një ekuilibër mes forcave tërheqëse dhe refuzuese. për karbohidrate), gjithashtu ndërmjetësojnë lidhjen e ngushtë
nën të.
Kontakti fillestar mund të involvojë ndërveprimet ndërmjet bakterit dhe qelizës së strehuesit, por ndryshe nga
Ky lloj
jospecifike, të tilla si ato në mes të strukturave të pilet, ato nuk formojnë struktura supramolekulare.Adhezine të
koloniz
ekspozuara hidrofobike në mbështjellësin qelizor ngjashme ekzistojnë te viruset, kërpudhat dhe protozoat. Dy
imi
mikrobial dhe zonat lipofilike në membranën qelizore, komponentë sipërfaqësorë besohet të jenë vendimtarë në
është
por në fund, kontaktet e shumta me afinitet të lartë mes kolonizimin e një sipërfaqeje epiteliale: acidi lipoteikoik dhe
zakoni
mikrobeve,dhe sipërfaqes qelizore kanë krijuar proteina lidhëse fibronektina.
sht i
asociacion pothuajse ireverzibil. Njejtë edhe për viruset,
Adhezioni viral padëm
bashkëngjitja mund të involvojë adhezine të shumta.
shëm,
Adherimi specifik përfshin adhezinat mikrobiale në njërën anë Adhezioni(aderimi)ështëhapiiparënëreplikimin viral. Disa edhe
dhe receptorët qelizor të strehuesit në anën tjetër. Specifiteti i aderimit proteina virale mund të jenë të nevojshme për të pse ka
është përgjegjes për observimin e hershëm, sepse shumë patogjenë ndërmjetësuar bashkëngjitjen, fuzionin viral dhe hyrjen në përjas
infektojnë zona ose organe të caktuara të trupit, por jo zona apo qelizë. Për shembull, proteina gp120 e HIV së pari ngjitet për htime.
organe tjera. Për shembull, receptorët për polioviruset, rinoviruset dhe molekulën CD4 në sipërfaqen qelizore, duke ekspozuar një Coryn
HIV janë shprehur vetëm nga lloje të caktuara të qelizave, duke sipërfaqe të.gp120 që ndërvepron me një bashkëreceptor të ebacte
kufizuar replikimin e viruseve në përputhje me rrethanat. Variacionet e proteinës transmembranore, duke shkaktuar fuzionim përmes rium
ndryshme të virusit të gripit aderohen nëpërmjet hemaglutininës nga një porcioni të proteinës transmembranore gp41. Ndër diphth
acidet e ndryshme sialike dhe kjo kryesisht përcakton, jo vetëm rotavirus, gjithashtu, proteinat e ndryshme virale ndërveprojnë eriae,
gamën e strehuesit, por edhe tropizmin ndaj organeve. Këto dhe me karbohidratet e membranës, integrinat dhe një proteine të e cila
shumë shembuj të tjerë mbështesin idenë se adhezinet mund të shokut nga nxehtësia për të ndërmjetësuar atashimin dhe shkakt
përcaktojnë tropizmin e patogjenëve mikrobialë. hyrjen. on
Aderimi viral dhe invadimi mund të bllokohet nga faringji
Adhezinat bakteriale
antitrupat neutralizues, që në mënyrë specifike lidhin faqen(et) t, dhe
Përmbyllja e kontaktit mes mikroorganizmit dhe qelizës së aktive të adhesinës(ave). Megjithatë, shumë viruse të fshehur Bordet
strehuesit përfaqëson një hap të rëndësishëm në patogjenezën e në këtë(o) rajon(e) në xhepat e proteinave (ose «kanionëve») ella
sëmundjes. Ajo optimizon ndërveprimin e faktorëve virulent mikrobial ose pas bashkëngjitjes së karbohidrateve, duke i bërë ata të pertus
me qelizat e cakut për të lejuar patogjenet të depërtojnë dhe/ose të paarritshëm për antitrupat neutralizues, i ikin imunitetit sis, e
shkaktojnë dëmtimin e qelizave lokale. Funksione të tjera të humoral. cila
mundshme të adhezineve përfshijnë modulimin e përgjigjes shkakt
inflamatore, degranulimin e drejtuar përmes adhezinave nga Iavazioni on
mastocitet dhe fagocitet bakteriale të ndërmjetësuara me adhezina pertusi
Mikroorganizmat invazioë dhe joinvazivë s, i
nga neutrofilet. Bakteret përdorin dy
 33

KAPITUUU1IHYRJE

shkaktojnë këto sëmundje me anë të toksinave që i çlirojnë në nivel

lokal. Disa shtame të Staphylococcus aureus mbartin një gjen në një
element gjenetik të lëvizshëm, i cili kodon një superantigjen (TSST-
1)që mund të absorbohet nga sipërfaqja mukozale dhe precipiton'toxic
shock sindrom-in'.

40 në "bishtin si kometë" karakteristik. Zgjatjae

Tab.1.8.Interaksioni i mikroorganizmave me qelizat epiteliale
filamenteve të aktinës gjeneron fuqi të mjaftueshme
Rendi. Mikroorganizmi elpunwas

Kufizuar kryesisht aE siperfagen

epiteliale

Bakteret Bordetella pertussis Pertusis

Chlamydia trachomatis Trahoma

Uretriti

Corynebacterium diphtheriae Difteria

Streptococcus pyogenes Faringjiti

Vibrio cholera Kolera

Escherichia coli(EPEC) Diarrea

Viruset Koronaviruset Ftohja e

Rinoviruset zakonshme

Rotaviruset Diarrea

Fungjet Candida albicans Kandidaza

Trichophyton spp. Kēmba e atletit

Protozeat Giardia lamblia Diarrea b

per të lëvizur mikroorganizmat nëpër citoplazmë me
ritme prej 2-100 mm/min. Listeria depërton enterocitet
duke përdorur produkte të koduara nga familja e
gjeneve internalin (inl), të cilat duket që japin tropizmin
per lloje të ndryshme të qelizave. Ndonjcherë brenda
qelizës,L. monocytogenes shmang fagosomën në
citosol duke lizuar në mënyrë rapide membranën
endosomale nëpërmjet veprimit të Listeriolizinës O,
hemolizinës se saj. Polimerizimi i aktinës është i
indukuar nga ActA, e Íokalizuar në fundin e bakteries.
Lecitinaza listerike dhe fosfolipaza C e lehtësojnë
përhapjen nga qeliza në qelizë, duke shpërbërë
membranate dyfishta që ndajne bakteretnga
citoplazma e qelizave fqinje.Në këte formë bakteret
përhapen në të gjithë trupin, duke infektuar qelizat
endoteliale, qelizat Kupffer, hepatocitet dhe
trofoblastin placentar, duke shmangur ekspozimin ndaj
mbrojtjes humorale dhe qelizore. Bakteret
brendacitoplazmike në heshtje stimulojnë përgjigjen
imune qelizore të lindur me anë të sinjalizimit NOD.
Invadimi subepitelial dhe përhapja nëpër organizëm
 33

KAPITUUU1IHYRJE

Invazioni nga epiteli në indet më të thella mund të

arrihet vetëm nga mikroorganizmat, që në mënyrë
efektive rezistojnë ose shkatërrojnë mekanizmat e
mbrojtjes së strehuesit në hapësirën subepiteliale, nga
të cilat më e spikatur fagocitoza. Disa organizma
përfitojnë nga transporti normal i antigjenëve që janë
kryer nga qelizat dendritike në nyjet limfatike
regjionale. Në nyjet limfatike, makrofagjet rezidentë
dhe qelizat polimorfonukleare në mënyrë aktive
luftojnë invaduesit. Si rezultat, nyjet limfatike drenuese
Disa mikroorganizma kanë fituar qasje në indet e thella
janë shpesh të inflamuara. Nëse mikroorganizmi
vetëm pas një dëmtimi fizik ose kimik të barrierës epiteliale.
Kjo ndodh pasi djegiet dëmtojnë barrierat epitelialepushtuestë është tepër virulent ose me prani në numër
lekurës. Mikroorganizmat invazivë shfaqin aftësinë përmjaftëtë të madh, mund të kalojnë në enët limfatike
depërtuar indet e cakut për të cilat ata aderohen, pa nevojën
eferente që pastaj do të përcillen në sistemin e
për çarje lokale të epitelit mbrojtës. Bakteret invazive kanë
qarkullimit të gjakut. Rezultati është bakteremia ose
zhvilluar kapacitetin për të hyrë në qelizat e strehuesit që
viremia parësore.
nuk janë fagocite për nga natyra.
Në sistemin e qarkullimit të gjakut nganjëherë
mikroorganizmat
Në disa raste, të tilla si shigelloza, infeksioni mbetet i mund të qarkullojnë gjithashtuapo në
mbyllur në sipërfaqen e epitelit, por në disa të tjera hapësirën jashtëqelizore ose atë brendaqelizore. Patogjenët
janë gjetur në qelizat polimorfonukleare (Anaplasma),
mikroorganizmat janë transportuar matanë epitelit dhe janë
limfocite (HIV, EBV), makrofagje (M. tuberculosis, H.
çliruar në hapësirën subepiteliale. Ky proces quhet
capsulatum dhe CMV) dhe madje edhe në eritrocite
transcitoza dhe përfshin rrjetin e aktinës të qelizës(Plasmodium
së spp., Bartonella bacilliformis). Transporti
strehuesit. Pas transcitozës, indet që ndodhen nën to mund brendaqelizor mbron nga faktorë të fuqishëm humoral në
të invadohen dhe infeksioni mund të përhapet (p.sh.,plazmë, N. siç është komplementi.
meningitidis mund ta kalojnë epitelin e faringut, të hyjnë në
gjak dhe të shkaktojnë meningjit). Disa patogjenë,Infeksioni si i organeve distale të shënjuara
Streptococcus pyogenes, zakonisht shkaktojnë sëmundje
Të bartur përmes sistemit të qarkullimit të gjakut,
në një sipërfaqe epiteliale, por ato gjithashtu janë të. afta
mikroorganizmat invadues arrijnë në organet e largëta
për të invaduar qelizat epiteliale duke shkaktuar infeksione
të indeve të thella.
dhe krijojnë metastaza infeksioni në të gjithë trupin.
Lëvizshmëria brendaqelizore e bazuar në aktinënOrganet
e që përmbajnë makrofagje dhe kapilare të
patogjenëve mikrobialë bollshëm dhe rrjetet sinusoidale (p.sh. mushkëritë,
L. monocytogenes, Rickettsia spp, Shigella spp., mëlçia, shpretka, veshkat, palca kockore) që janë të
Vaccinia,virusëte fruthit dhe tërbimit në mënyrë aktive
ekspozuara direkt në qarkullimin e gjakut, janë
modifikojnë aktinën për të lëvizur në citoplazmën e qelizave
veçanërisht të pambrojtura. Rrjedhja e ngadaltë e
të infektuara dhe për të pushtuar qelizat fqinje.Produktet
mikrobiale indukojnë formimin e filamenteve të kryqëzuara
gjakut, duke rritur sipërfaqen ņë këto vende, u ofron
të aktinës, të cilat mblidhen mikroorganizmave mundësi të shtuar që të aderohen
dhe infeksioni të zërë vend. Epifizate eshtrave të gjata
te fëmijët janë një tjetër objektiv i rëndësishëm për
patogjenë të caktuar të tillë si Staphylococcus aureus
dhe

Haemophilus influenzae.Nga keto organe të shenjuara, invaduesit Bakteret prodhojne nje shumellojshmeri te sëm
mund të shkaktojnë një bakteremi apo viremi dytësore të intensitetit madhe të toksinave, të cilat janë klasifikuar në undj
më të lartë sesa gjatë infeksioneve parësore. përputhje me mënyrën e tyre të eve.
veprimit.Historikisht, ekzotoksinat janë përcaktuar Kole
4.6.DEMTIMI I QELIZAVE DHE INDEVEI NXITUR NGA si substanca të tretshme të prodhuara nga ra
MIKROORGANIZMAT bakteret që kanë efekte të dëmshme mbi nuk
strehuesin. Dallimi mes mekanizmave të veprimit ësht
Semundjet infektive shpesh karakterizohen nga të ekzotoksinave dhe enzimave të sekretuara të ë
dëmtimi i qelizave dhe indeve. Paraliza te poliomieliti, cilat luajnë rol në patogjenezën e sëmundjes është sëm
ekzantema te varicela, ulcera gastroduodenale tek duke u zhdukur. Neurotoksinat klostridiale janë undj
infeksioni me Helicobacter pylori dhe diarre të shembuj të mirë të proteazave që janë e
përgjakura te shigelloza, të gjitha janë rezultat nga ekzotoksina. Këto toksina që janë përgjegjëse për kara
dëmet e shkaktuara direkt ose indirekt nga tetanoz dhe botulizëm janë metaloproteaza zinku, kteri
mikroorganizmat.Dëmtimi i qelizave mund të gjenerohet të cilat lidhen për sinaptobrevinën në mënyrë që stike
nga një shumëllojshmëri e mekanizmave të ndryshëm. zhvlerëson sjelljen për bashkim dhe bashkimin e vetë
fshikëzave sinaptike. Lokalizimi i toksinave në m
Toksinat e baktereve
nyjet e ndryshme nervore është ajo që përcakton për
prezantimete ndryshme klinike të këtyre shk
 33

KAPITUUU1IHYRJE

ak të veçantisë së lidhjes së toksinës ose funksionit të

saj, por më tepër për vendndodhjen e patogjenëve;
Vibrio cholerae është një patogjen jashtëqelizor i KAPITULEI 1|HYRJE 41
mukozës, kështu që vetëm qelizat epiteliale të zorrëve i
ekspozohen toksinës së sajin vivo. Enzimat hidrolizuese

Tradicionalisht, thuhet se ekzotoksinat janë toksina Patogjenet mikrobialë shpesh sekretojnë enzime
hidrolizuese, të tilla si proteazat,hijalouronidazat, koagulazat
të ekskretuara. Megjithatë, disa të ashtuquajtura dhe nukleazat.Këto enzime nuk dëmtojnë qelizatestrehuesit
ekzotoksina në të vërtetë janë brendaqelizore dhe janë drejtpërdrejt dhe për këtë arsyenuk konsiderohen të jenë
lëshuar në mjedis vetem pas lizës së qelizës. toksina; megjithatë, ata mund të lehtësojnë infeksionin nga një
Pneumolizina e Streptococcus pneumoniae, për shumëllojshmëri e mekanizmave, përfshirë proteolizëne
shembull, është citoplazmike, adenilaciklaza e IgA,lëngëzimin e qelbit, induksion e koagulimit të plazmës (të
cilat mund të pengojnë fluksin e fagocitëve) dhe shkatërrimin e
Bordetella pertussis është e lidhur me membranën rrjetave të ADN jashtëqelizore, të prodhuara nga neutrofilet
citoplazmike dhe toksina 1 termolabile (LT-1)nga polimorfonukleare.
Escherichia coli është periplazmike. Të tjerët mund të
lirohen nga përçarje të lokalizuara të murit qelizor, të tilla Apoptoza
si toksina e sapo përshkruar e tifos. Apoptoza është një proces në të cilin qeliza aktivizon një
Informacioni gjenetik që kodon toksinat bakteriale program të brendshëm vetëvrasës. Ajo luan një rol kyç në
shpesh është zhvendosur në elemente mobile të ADN- zhvillimin e organeve,riparimin e indeve dhe mirëmbajtjen e
së qelizore, që më lehtësisht të kalojnë nga një strehues ekuilibrit të sistemit imunitar, procese nga të cilat varet shtimi i
mikrobik në një tjetër. Toksinat që shkaktojnë difterinë, qelizave të reja dhe eliminimi i qelizave "të vjetra".Apoptoza
kolerën, botulizmin dhe skarlatinën si dhe karakterizohet nga reduktimi i vëllimit të citosolit dhe
EHEC(Enterohemorthagic Escherchia coli) e shoqëruar kondensimit nuklear. Në fund, mbetjet e qelizës janë hequr nga
me sindromin uremiko hemolitik janë koduar nga fagocitoza e makrofagjeve, pa shkaktuar përgjigje inflamatore
bakteriofagët. Gjenët për LT-1 dhe toksinën termostabile shoqëruese.
(Sta) të Escherchia coli-t janë bartur me plasmide. Infeksioni viral shpesh shkakton apoptozë të qelizave të
infektuara për shkak të ndërprerjes së sintezës së proteinave,
transkriptimit ose sinjalizimit. Apoptoza duket se kontribuon në
shterimin e qelizave TCD4+, si në kulturat qelizore ashtu edhe
në personat einfektuar me HIV. Disa proteina të ndryshme të
HIV-itndihmojnë ose inhibojnë vdekjen apoptike të qelizës.
Ngjashëm, infeksioni litik nga EBV dhe adenoviruset prodhojnë
apoptozën, megjithëse proteina latente e membranës 1 (LMP-
1) e EBV pengon apoptozën në periudhën e latencës. Nga
apoptoza mund të përfitojë strehuesi, në atë masë që eliminon
qelizat para se të prodhohetkomplementi komplet te viruset
pasardhës.

Bakteretgjithashtumund tëindukojnëapoptozën. Bordetella

pertussis, agjenti i pertusit, shkakton apoptozën e
makrofagjeve nga interferimi me rregullimin qelizor në nivel të
mesenxherit sekondar të AMP ciklike citoplazmatike. Bakteri
indukon nivele të larta të cAMP citoplazmike,duke favorizuar
induksionin e apoptozës. Shigella flexneri, shkaktari i
dizenterisë, mund të vrasë makrofagjet me apoptozë. Vdekja
qelizore është indukuar nga invadimi i antigjenit plasmid B
(IpaB) i koduar nga plazmidi virulent i shigellës. Proteina IpaB e
shigellës lidhet me enzimën citoplazmike të strehuesit
interleukinën IL-1β enzimë konvertuese (caspase-1) dhe e
aktivizon atë.Caspase-1 aktivizon citokinat proinflamatore IL-1β
dhe IL-18 përmes veprimit proteolitik dhe kështu nis një nga
rrugët proapoptotike.
Efekti citopatik i nxitur nga viruset

Shumë viruse dëmtojë qelizat që i infektojnë duke

indukuar efekte të dukshme dhe të dallueshme citopatike, të
ndërmjetësuara nga replikimi viral dhe/ose përgjigjja imunitare
e strehuesit. E kundërta ndodhë p.sh. tek infeksioni me viruset
e hepatitin A dhe C të cilët shumë pak i vrasin hepatocitet në
mënyrë të drejtpërdrejtë; dëmtimi më i madh i mëlçisë në këto
infeksione rezulton nga përgjigija citotoksike e limfociteve të
strehuesit.
42
Infeksioni viral mund të rezultojë me akumulim duke qarkulluar në gjak infekton limfocitet CD4+,
brendaqelizor ose lirimin e molekulave të vogla,tětilla si oksigjeni
reaktiv apo oksidi nitrik, me siguri përmes efekteve mbi rrugët makrofagjet
e dhe qelizat dendritike. Shkatërrimi
sinjalizimit qelizor ose indukimit të përgjigjes imune të lindur.
Këto mund të luajnë role të rëndësishme në shkatërrimini qelizave e T CD4+ ndihmese është veçanërisht
qelizave, veçanërisht në makrofagjet. Rotaviruset, CMV dhe
infeksioni me HIV prodhojnë rmitje të ndjeshme të kalciumit
i dëmshëm për strehuesin, duke paraqitur nije
brendaqelizor, një rrugë e përbashkët për zhvillimin e
pakthyeshëm të lëndimit të qelizave.
 33

KAPITUUU1IHYRJE

shumëllojshmëri të infeksioneve oportune pasi numri

i qelizave bie nën nivelet kritike. Në përgjithësi,

përveç efekteve anësore imunosuprimuese, HIV-1

preferon të infekton qelizat T CD4+ HIV-1-specifike,

duke minuar aftësinë e strehuesit që të ngrejě njě

përgjigje efektive imune. ndaj virusit. Infeksioni

Proteinat virale fuzionuese ndërmjetësojnë me HIV shkakton në mënyrë të shpejtë shterrim të

formimin karakteristik të qelizave gjigante
shumëbërthamore (syncytia). Shembujt përfshijnë qelizave T CD4+ në zorrë, si dhe në nyje limfatike
virusin sincicial respirator, viruset e parainfluencës,
dhe gjakun periferik. Ky imunosupresion lokal është
virusine morbillit,herpes viruset dhe disa
retroviruse. Infeksioni viral gjithashtu mund nga të ana tjetër i rëndësishëm në reprodukimine
prodhojë trupa eozinofilikë ose bazofilikë të
inkluduar në citoplazmë apo bërthamë, që vazhdueshëm të aktivizimit të qelizave T për shkak të
përfaqësojnë agregate të virioneve të pjekur, vende
të replikimit viral, grumbullim të viruseve apo rritjes së translokimeve bakteriale përmes pengesës së
ndryshime degjenerative.
dëmtuar mukozale, duke rritur më tej ndjeshmërinë

ndajinfeksionit HIV.

Viruset tjera shkaktojnë imunosupresionnë

mënyrë edhe më delikate. Virusi i fruthit infekton

makrofagjet dhe që të dy llojet e limfociteve B dhe

T, interferon me imunokompetencën e strehuesit për

4.7.INFEKSIONI DHE KANCERI disa javë pas përmirësimit klinik të sëmundjes.Si

pasojë, në zonat me prevalencë të lartë të tuberkulozit,

Infeksioni mund të favorizojë zhvillimin epidemia e e fruthit mund të pasohet nga shpërthimet
kancerit duke shkaktuar inflamacion kronik, duke
penguar mbikëqyrjen imunitare dhe duke alteruar e tuberkulozit.
drejtpërdrejt rritjen e qelizave dhe vdekjen; p.sh.
infeksioni kronik me H. pylori është i lidhur me Literatura e shfrytëzuar dhe e rekomanduar:
adenokarcinomën e lukthit dhe limfomën e lidhur
1. me Johnmukozën e indeve
E.Bennett,Raphael limfoide J.Blaser.Mandell,
Dolin,Martin (MALT-mucosa- Douglas,and Bennett's Principles and Practice of Infectious
Diseases.Edited
associated by Elsevier
lymphoidSaunders.8th Edition.2015. infestimi
tissue lymphoma),
me Schistosoma haematobium është e lidhur me
2.Dennis L.Kasper,Anthony S.Fauci.Harrison's Infectious Diseases.Derived from Harrison's Principles of Internal Medicine,17t*
kancerin
Edition.Mc e Medical.2010.
Graw Hill fshikëzës urinare, inflamacioni nga
HCV dhe HBV është një shkak i karcinomës
hepatocellulare.
3.Jonathan Është e mundur G.Powderly,Seven
Cohen,William që lloje të ndryshme të infeksionit
Opal. Infectious mund
Diseases.4* Edition.Elsevier Saunders.2017.
të veprojnë së bashku në promovimin e neoplazioneve të
4. Elaine C.Jong,Dernnis
ndryshme. Për shembull, L.Stevens.Netter's
është gjetur se Infectious Diseases.Elsevier Saunders.2012.
papillomavirusët
humanë
5.Parveen (HPV) janëClark.Kumar
Kumar,Michael të pranishëm në të Clinical
& Clark's gjitha Medicine,8th
tumoret e Edition.Elsevier Saunders.2012.
fshikëzës urinare të shoqëruara me schistosomiasis por vetëm
6.Knipe D.M.,Howley
në një pakicë paP. Field'sparazitar.
infestim virology.6*Ekspresioni
Edition. Philadelphia,2013.
1 onkogjenëve
viralë drejton proliferimin qelizor dhe dobëson apoptozën, duke
prodhuar rritje të çrregullt (transformim) që mund të çojë në
kancer. Për shembull, limfoma Burkitt dhe kraniofaringeoma
5PERGJEGJJA E STREHUESIT NDAJ INFEKSIONIT
janë të lidhura me EBV. Karcinomat e gojës, cervikale dhe
anogjenitale janë të lidhura me HPV.Leukemiaeqelizave
Siishmangen mikroorganizmat mbrojtjes sē strehuesit Luljeta Tërstena-Hasani& Nderim Hasani
Teadultëveështë shkaktuar nga virusi limfotropik human i
qelizave
Ne T dritën
tipi 1. e efikasitetit të mekanizmave të5.1.HYRJE
mbrojtjes së strehuesit, patogjenët mikrobialë
ende mund ti infektojnë njerëzit dhe të shkaktojnë Përgjigjja imunitare e strehuesit është komplekse
sëmundje. Kjo pjesërisht është për shkak të
armëve shumë të fuqishme që kanëdhe shumë. e suksesshme në parandalimin e
mikroorganizmat, por kjo gjithashtu është edhe
për shkak të strategjive të ndërlikuara që
mikroorganizmat përdorin për të shmangur
mbrojtjen e strehuesit.
 33

KAPITUUU1IHYRJE

invazionit mikrobial dhe sëmundjeve. Në anën tjetër,

mikroorganizmat kanë zhvilluar mjetet e shmangies

ndaj mekanizmave imunitarë të strehuesit. Ky

bashkëveprim mes patogjenit dhe përgjigjes imune

të strehuesit rezulton me një ekuilibër delikat, pesha

Imunosupresio e të cilit mund të ndryshojë në favor të patogjenit në
ni
Shembulli më ilustrues i imunosupresionit i
vendosjen e gjendjes së deficiencës imune ose në favor
shkaktuar nga infeksioni prej mikroorganizmave
është ai me virusin e imunodeficiencës humane. të strehuesit me vaksinim.
HIV

Përgjigija imune mund të shihet si e përbërë nga dy degë të 5.2.IMUNITETI I LINDUR

ndryshme, por të ndërlidhura, që quhen imunitet i lindur dhe i fituar,
Përgjigjja imune e lindur siguron një funksion barriere,për
të cilat ndryshojnë në mënyrën dhe shpejtësinë e reagimit të tyre
të parandaluar mikroorganizmat që të pushtojnë trupin, si dhe M
ndaj patogjenëve. Si vijë e parë e mbrojtjes, sistemi i imunitetit të
mekanizma efektorë të projektuar për të eliminuar mikrobet që APIT
lindur është i përbërë parësisht nga qeliza që shërbejnë me
kalojnë barrierat epiteliale përmes: njohjes, gëlltitjes dhe UILI
funksion barriere, të tilla si epiteli i zorrëve e lëkurës dhe fagocitet të
vrasjes nga fagocitet. Imuniteti i lindur gjithashtu i jep alarm 1JHY
cilat qěherët janë rekrutuar për ť'u gjendur në vendndodhjen e
përgjigjes imune të fituar ndaj pushtimit mikrobial, stimulon RJE
invadimit mikrobial. Njohja e patogjenëve nga qelizat e imunitetittë
qelizat efektore të adaptuara dhe influencon natyrën e 43
lindur ndërmjetësohet nga një numër i kufizuar i receptorëve të
përgjigjes imune të fituar të gjenerohet,bazuar në natyrën e
njohjes së patogjenëve (PRRs-pathogen recognition receptors) të
patogjenit. Funk
koduara që nga linja embrionale, që njohin komponentët e
sione
konservuara mikrobiale të quajtura modele molekulare që lidhen me
t
mikrobin (MAMPs - microbial-associated molecular patterns). Në
peng
anën tjetër, qelizat e sistemit imunitar të fituar përgjigjen
uese
ndajpatogjenëve në fazate mëvonshme të infeksionit dhe njohin
të
antigjenët mikrobialë, duke përdorur receptorë shumë të veçantë që
përgji
kërkojnë rirregullimin e gjeneve dhe zgjerimin klonal dhe perzistojnë
gjes
me memorie imunologjike.
imun
e të
lindur

B
arrier
at
epitel
iale
form
ojnë
vijën
e
parë
të
mbro
jtjes
kund
ër
botës
Aotive mikro
Coninat wth
bike
the disensa përre
th të
gjithë
ubela) orga
nizm
Fig.1.9.Llojet e pērgjigjes imune ave
shum
ëqeli
 33

KAPITUUU1IHYRJE

zorë. Lekura dhe sipërfaqet mukozale që mveshin traktin molekular që ndërlidhët me patogjenin, PAMPs-pathogen-
gastrointestinal, të frymëmarrjes dhe urogjenital, ofrojnë edhe një associated molecular patterns). Shembuj të MAMPs përfshijnë
barrierë fiżike ndaj pushtimit dhe gjithashtu luajnë një rol të lipopolisaharidin (LPS) nga bakteret Gram negative,
rëndësishëm duke shërbyer si lokacioni i parë gjeografik ku do të peptidoglikanin nga bakteret Gram pozitive,flagjelina nga
ndodhin ndërveprimet mes patogjenëve dhe strehuesit.Kontributi bakteret me flagjele, mannansa fungale,CPG-ADN-jë bakteriale
vendimtar i një lëkure intakte në parandalimin e infeksionit është dhe ADN ose ARN virale.
demonstruar qartë nga relacioni direkt midis përqindjes së sipërfaqes
PRR-të në qelizat e gjitarëve mund të ndahen në dy klasë
së dëmtuar të trupit te djegiet dhe vdekshmërisë nga djegiet. Prishja
kryesore, bazuar në lokalizimin qelizor: (1) receptorët
e integritetit të mukozës së traktit gastrointestinal nga citotostatikëte
membranorë, që përfshijnë receptorët Toll-like (TLRs-Toll-like
rrit rrezikun e bakteremisë enterike gjatë periudhave të neutropenisë
receptors) dhe receptorët e lecitinës të tipit C(CLRs-C-type
të shkaktuara nga kemoterapia. Mbrojtja fizike shtesë në sipërfaqet
lectin receptors);dhe(2) sensoret e citoplazmës, të cilët
mukozale bëhet nga sekretimi i mukusit dhe imunoglobulinave në të
përfshijnë receptorët NOD-like (NLRs-NOD-like
cilat bakteret dhe patogjenët e tjerë janë agreguar pěr pastrim me
receptors),receptoret RIG-I-like (RLRs -RIG-I-like receptors),
cilie, kollitje dhe/ose me peristaltikë. Përveç roleve që luajnë si
dhe anëtarët e familjes pirine që përmbajnë zonën HIN(PYTHIN-
pengesë fizike, lëkura dhe mukozat, që të dyja janë tejet të
pyrin and HIN domain-containing), dhe sensorë të tjerë të
fortifikuara me dy
acideve nukleike të citosolit. Pasi të jetë angazhuar, PRR-të
mekanizma efektor imunitar të lindur dhe atë të fituar (adaptiv). shkaktojnë një kaskadë të molekulave brendaqelizore që lidhin
sinjalin për rrugët specifike të aktivizimit. Këto rrugë janë së
Njohja dhe funksionet efektore të përgjigjes imune tē lindur bashku komplementare dhe në disa raste të tepruara, me efekt
imunologjik final për ligacionin e PRR varet nga integrimi i
Njohja nga imuniteti i lindur sipas modelit të rrjedhës së rrugëve të aktivizimit.
receptorëve njohës
Fagocitet
Siç u përmend më lartë, receptorët njohës të
patogjenëve(PRRs)njohinMAMPs dheshumëngaketo produkte që Fagocitoza është një nga elementet më themelore të
derivojnë nga mikrobet janë përdorur së bashku nga të dy, si nga përgjigjesimune me origjinë filogjenetike në organizmat
mikroorganizmat komensalë ashtu dhe ata patogjen (u quajt modeli njëqelizor. Fagocitoza mund të ndërmerret nga qelizat
mononukleare, qelizat

SEMDIHOJET IFEXTINE
44

Fig. 1.10.Nomenklatura e qelizave të sistemit imun

polimorfonukleare ose nga qelizat vrasëse natyrale (NK). Edhe pse

fagocitoza është menduar shpesh si një mekanizëm me të cilin
mikroorganizmat thjesht janë sekuestruar dhe gllabëruar ose
shkatërruar, ajo gjithashtu siguron një mekanizëm për të thyer dhe
procesuar mikroorganizmat për ť'u prezantuar më tej si antigjene në
elementet kyçe të përgjigjes imune të fituar.

Monocitet janë me origjinë nga palca e eshtrave dhedalinnë gjakun

periferiksimonocite tëgjakut.Këto qeliza migrojnë në inde dhe
diferencohen në qeliza me një shumëllojshmëri të gjerë të morfologjisë
dhe funksioneve mbrojtëse për strehuesin (makrofagjet dhe qelizat
dendritike), mirëmbajtjen e indeve (qelizat gliale) dhe mirëmbajtjen
strukturore (osteoklastet dhe osteoblastet).
 33
KAPITUUU1IHYRJE
Fig.1.11.Makrofagu duke e gëlltitur bakterin (struktura nä
formē shkopi)
Makrofagjet të përfshira në mbrojtje të strehuesit më
tej diferencohen në: makrofagjet alveolare në mushkëri,
qelizat Kupffer në mëlçi, qelizat e Langerhansit në lëkurë
dhe qelizat e tjera të specializuara në varësi të
vendndodhjes së tyre përfundimtare. Në secilin nga këto
vende, monocitet iu adaptohen funksioneve që janë
veçanërisht të
muret qelizore të baktereve të gëlltitura.Funksionet më të fuqishme
mikrobicidale të fagociteve ndërmjetësohen nga molekulat e
oksigjenit reaktiv,te formuara përmes rrugëve të varura dhe të
pavarura nga peroksidaza dhe meoksid nitrik të prodhuar
passtimulimit me interferon-gama (IFN-y) ose faktorine nekrozës së
tumoreve(INF). Defektet gjenetike apo të fituara në secilën prej
këtyre skemave në mënyrë të ndjeshme risin ndjeshmërinë ndaj
patogjenëve të vrarë tradicionalisht brenda qelizës, siç janë
Staphylococcus aureus dhe Salmonella.
Fig. 1.12.Imuniteti ilindur kundrejt atij te fituar (elementet e
përshtatshme për vendet e tyre specifike. Makrofagjet
gjithashtu luajnë role të rëndësishme të mirëmbajtjes së
strehuesit që lidhet me heqjen e mbeturinave
qelizore,komplekseve imune dhe subjektet e tjera qelizore
dhe shumëqelizore që kërkojnë riciklimin.
Bakteri do të tërhiqet brenda qelizes brenda
vezikulës së lidhur për membranë duke u mbytur me
shpejtësi.
Fagocitet mund të identifikojnë patogjenet
nga sipërfaqja e qelizës PRRs që njohin
PAMPs në mikroorganizmin e synuar. Edhe
pse fagocitet mund të gëlltisin
mikroorganizmat dhe subjektet e tjera me anë
të këtijndërveprimi PRR-PAMP,procesi mund
tělehtësohet nga prania e IgG ose C3b në
sipërfaqen e objektivave.Këta receptorë
shërbejnë si opsonine për të lehtësuar njohjen
dhe lidhjen e patogjenëve nga fagociti dhe si
aktivizues oksidativ të fagociteve që
depërtojnë përmes disa rrugëve
brendaqelizore.
Një herë të aktivizuara, makrofagjet sekretojne
molekula inflamatore dhe kemotaktike shtesë dhe janë të
pajisura për të vrarë mikroorganizma të gllabëruar brenda
qelizës. Mediatorët inflamatorë të tillë si IL-6 dhe IL-1
veprojnë nga distanca për të promovuar përgjigjen
sistemike inflamatore (faza akute). Prodhimi i tepërt i
këtyre citokineve inflamatore kontribuon në patogjenezën
e schok-ut septik dhe sindromin e përgjigjes sistematike
inflamatore (SIRS). Produktet tjera të makrofagjeve si
kolagjenaza dhe elastaza mund të shkaktojnë
shkatërrimin e indeve lokale dhe të marrin pjesë në
procese të dëmshme, duke përfshirë artritin dhe
inflamacionin pulmonar.
Qelizat polimorfonukleare janë gjithashtu të afta për
fagocitozë dhe mbytje brendaqelizore.Këto qeliza
gjithashtu janë kudo dhe janë shumë më jetëshkurtra se
qelizat mononukleare. Fagocitet vrasin mikroorganizmat
me një mori mënyrash, sidomos pas aktivizimit. Lizozima,
e cila është prodhuar vazhdueshëm nga makrofagjet,
mund të shkatërrojë integritetin e murit qelizor të
mikroorganizmave Gram - pozitivë apo bashkëpunojnë
me komplementin për të dëmtuar organizmat Gram-
negativë.Makrofagjet dhe qelizat polimorfonukleare
gjithashtu prodhojnë peptide të shkurtra të quajtura
defensina që permeabilizojnë
n
drysh
me të
përfsh
ire)
5.3.I
MUN
ITET
II
FITU
AR
D
erisa
 33

KAPITUUU1IHYRJE

imuniteti i lindur është një përgjigje e menjëhershme në produktete rezult

konservuara mikrobiale që është i kufizuar në fushën e njohjes nga ojnë
një grup i receptorëve të caktuar, përgjigja e fituar është më me
specifike dhe më gjithëpërfshirëse në fushën e saj të njohjes, por KAPITULLI 1/HYRJE 45 atopi
ajo për ť'u zhvilluar zgjat më shumë. Përgjigjet e lindura dhe të imuniteti humoral.Imuniteti humoral ndermjetësohet nga dhe
fituara për një patogjen të caktuarmikrobikjanë tëlidhura në alergji
antitrupat që janë prodhuar nga limfocitet B. Antitrupat
mënyrëkomplekse, dhe përgjigja inflamatore e indukuar nga . Një
imuniteti i lindur është shpesh e nevojshme për aktivizimin dhe
njohin dhe lidhin mikrobet jashtëqelizore dhe toksinat e numër
drejtimin e përgjigjes së fituar të duhur. tyre duke neutralizuar infektivitetin e tyre. Imuniteti i
qelizor ndërmjetësohet kryesisht nga limfocitet T, me kontro
Imuniteti i fituar karakterizohet nga disa tipare të dallueshme që qëllimin primar njohjen dhe luftimin e patogjenëve lluesv
përfshijnë (1) specifitetin e antigjenit, (2) shumëllojshmërinë e brendaqelizorë (të tillë si viruset dhe bakteret që mund të e dhe
përgjigjeve,(3) kujtesën patogjen specifike, (4) joreaktivitet për shumëzohen brenda qelizave tětilla si fagocitet). balan
antigjenet vetanake,dhe (5)përgjigje vetëkufizuese. cuesv
Përgjigjja imune qelizore e të
Së pari, përgjigja e fituar karakterizohet me specificitet të imunit
hollësishëm për molekula të ndryshme,të ndërmjetësuara nga një Komponentët e përgjigjes imune qelizore etit, të
grup i ndryshëm i receptorëve sipërfaqësor në limfocitet Bdhe
përfshijnë disa lloje të limfociteve T dhe APCs,te tillë si
T.Njohja mikrobiale nga sistemi imunitar i fituar rezulton në zgjerimin citokin
e kloneve të limfociteve B dhe T që shprehin këta receptorë të tilla si qelizat dendritike dhe monocitet/makrofagjet. a anti-
krijuara rastësisht dhe unik për mikrobe specifike. Kjo përgjigje Ekzistojnë disa popullacione me dallim funksional inflam
specifike është gjeneruar pas ekspozimit fillestar ndaj një patogjeni
infektiv dhe përgjigjja rritet në madhësi dhe shpejtësi me çdo
të qelizave T. Qelizat T ndihmëse shprehin në atore
IL-10
ekspozim të mëvonshëm (e quajtur mpërgjigjja anamnestike") në të sipërfaqe molekulat CD4, njohin antigjenin në
dhe
njëjtin patogjen. Në këtë mënyrë, sistemi imunitar i fituar i ofron kuadër të molekulave MHC të klasës II dhe TGF-
strehuesit kujtesën për çdo mikrob, që është specifike, e ndryshme
ndihmojnë për të orkestruar përgjigjen imune të B dhe
përkah natyra dhe e shpejtë për t'u përgjigjur në riekspozimin
fituar nëpërmjet prodhimit' të citokineve që ofrojnë qelizat
eventual. T
'ndihmë' për qelizat B dhe qelizat T CD8+. Qelizat rregull
Imuniteti i fituar është i përbërë nga dy lloje kryesore të
përgjigjeve: imuniteti qelizor dhe
T ndihmëse po ashtu ndërveprojnë direkt me atore
APCs, të tilla si DCs, për të mitur aftësinë e tyre
për të paraqitur antigjenin dhe për të stimuluar
përgjigjet efektore të qelizave T CD8.Limfocitet T
CD8,të quajtura shpesh limfocitet T citotoksike ose
CTL,njohin antigjenet brendaqelizor të paraqitur në
kontekstin e molekulave MHC těklasës I. Këto
qeliza efektore shpesh kanë potencial citolitik dhe
luajnë rol të rëndësishëm në vrasjen e qelizave të
infektuara. Një tjetër grup i limfociteve T, qelizat T
rregullatore, funksionojnë duke penguar ose
shtypur përgjigjet inflamatore të fituara.
Ndërveprimi kompleks midis këtyre llojeve të
ndryshme těqelizave është vendimtar për të arritur
qëllimin final të imunitetit qelizor, që është për të
eliminuar mikrobet e rrezikshme pa dëmtuar
strehuesin përmes inflamacionit tëtepruar.
Përgjigija eqelizave T CD4+

Përgjigjet e qelizave T CD4+antigjen specifike luajnë rol

qendror në përgjigjen e fituar imune ndaj patogjenëve
mikrobialë. Qelizat T CD4+ naive zgjerohen në përgjigje ndaj
stimulimit antigjenik dhe diferencohen në qeliza efektore T
ndihmëse (Th). Dy nëngrupe tëveçanta të qelizave Th me
profile těndryshme të citokineve dhe funksioneve efektore, Th1
dhe Th2,janë përshkruar fillimisht.Qelizat Th1 janë të përfshira
në ndërmjetësimin te përgjigjet inflamatore ndaj patogjenëve
brendaqelizorë, të tillë si viruset dhe bakteret brendaqelizore,
dhe prodhojnë citokine siç janë IFN-y dhe IL-2.Nga ana
tjetër,qelizat Th2 prodhojnë IL-4,IL-5,IL-13 dhe IL-25 dhe luajnë
një rol të rëndësishëm në spastrimin nga patogjenët
jashtëqelizorë duke ofruar ndihmë për qelizat B, duke
mundësuar prodhimin e antitrupave. Kështu, ato kanë rol
qendror në organizimin e përgjigjes humorale imune, siç do të
përshkruhet më hollësisht në vijim. Përgjigjet aberrante ose të
pakontrolluara të qelizave Th1 mund të rezultojnë me
çrregullime inflamatore ose autoimune, ndërsa përgjigjet
ekscesive apo të keqdrejtuara të qelizave Th2 mund të
 33

KAPITUUU1IHYRJE

46 SEMUNDJET INFEKTIVE Duke pasur parasysh potencialin nxitës

të qelizave T CD4+ antigjen specifike dhe
luajë rol në ruajtjen e ekuilibrit mes aktivitetit efektiv
antimikrobial dhe inflamacionit të tepruar (ekscesiv). CD8+ të aktivizuara, një numër i
mekanizmave janë të sistemuar për të ruajtur
Në mesin e nëngrupit të tretë të qelizave T- ekuilibrin ndërmjet efektit mbrojtës dhe ind
ndihmëse (Th), qelizat Th17, prodhojnë disa citokina dëmtues të përgjigjes imune të fituar.Qeliza T
të familjes IL-17, duke përfshirë IL-17A, IL-17F dhe IL- rregullatore, ose Treg,janë një kategori
22. Këto citokina kanë veti pro-inflamatore dhe luajë heterogjene e qelizave T të cilat supresojnë
rol në spastrimin e baktereve të caktuara sekretimin
jashtëqelizore (p.sh. Klebsiella pneumonia,
Mycobacterium tuberculosis) dhe patogjenët fungalë
(p.sh.Candida).Ekspansioni dhemirëmbajtja eqelizave
Th17 është drejtuar pjesërisht nga IL-23, një citokinë
proinflamatore në familjene IL-12.Qelizat Th17 luajnë
një rol kyç në mbrojtjen e zorrëve, përmes një numri të
mekanizmave, duke përfshirë qelizat epiteliale me
citokine të shtuara, rekrutim të neutrofileve dhe duke
rritur integritetin epitelial me forcim të kryqëzimeve të
ngushta të qelizave epiteliale. Përveç rolit të tij në
mbrojtjen normale të strehuesit,boshti Th17-IL-23 ka
qenë i implikuar në një numër të sëmundjeve
autoimune si dhe në sëmundjet inflamatore të zorrëve.
Pērgjigjet e qelizave T CD8+

Qelizat T CD8+ janë qeliza primare efektore

përgjegjëse për spastrimin e patogjenëve
brendaqelizorë, të tilla si viruset dhe bakteret
brendaqelizore.Qelizat T CD8+duhet të ndërveprojnë
me DCs mature të ngarkuara me antigjene në indet
limfoide që të diferencohen deri në qeliza efektore
patogjen specifike. Këto qeliza T CD8+ efektore të
aktivizuara zhvillojnë që të dy funksionet efektore
antimikrobike citolitike dhe jocitolitike, duke përfshirë
citolizën e varur nga MHC të qelizave cak të infektuara
dhe prodhimin e shpejtëtë kemokinës beta dhe
citokineve si IFN-y dhe TNF-a.Limfocitet T citolitike
(CTL-Cytolytic T lymphocytes)shumohen dhe
zgjerohen ndjeshëm gjatë infeksioneve akute,
migrojnë në vendet e infeksionit, pastaj kalojnë në një
gjendje memorizimi. Qelizat T CD4+ luajnë njěrol
vendimtar në zhvillimin e kujtesës së qelizave T CD8+.
Këto qeliza T CD8+ të kujtesës janë të afta për ťu
përhapur me shpejtësi në të ardhmen pas riekspozimit
ndaj të njëjtit patogjen. Edhe pse disa patogjene
brendaqelizore janë spastruar lehtësishtnga CTL, të
tjerat, të tilla si CMV dhe EBV, mund të mbajnë një
gjendje të fshehtë duke shmangur spastrimin e tillë.
Në këto infeksione kronike, mbikëqyrja e
vazhdueshme imune nga CTL virus specifike rezulton
në supresionin e sëmundjes së dukshme, përveç nëse
strehuesi bëhet i imunokompromituar. Në të
kundërtën, në rastin e patogjenëve të tillë si HIV-1,me
shkallë të lartë mutacioni, që shmangen nga detektimi
prej CD8+, CTL është një mekanizëm i madh i
përdorur nga virusi për të avancuar agjendën e tij të
perzistimit më aktiv, duke rezultuar në sëmundje
kronike progresive.
Përgjigija e qelizave T rregullatore
 33

KAPITUUU1IHYRJE

komponentët madhorë të kësaj përgjigjeje

e citokineve dhe proliferimin e qelizave T efektore. Kjo kategori e
gjerë përbëhet nga disa popullacione të Treg CD4+,duke përfshirë
qelizat natyrale Treg CD25 me origjinë nga timusi, të indukuara nga
periferia IL-10 nxisin prodhimin e qelizave rregullatoretë tipit 1
(TR1), ndërsa TGF-B prodhimin e qelizave T ndihmëse të tipit 3
(Th3). Përveç kësaj, janë përshkruar edhe qelizat T rregullatore
CD8+ dhe NK. Shënuesi më i veçantë deri më sot për
karakterizimin e qelizave natyrore Treg është faktori i transkriptimit
që quhet scurfin(Foxp3-forkhead box P3).Foxp3 është vendimtar
për zhvillimin dhe funksionin supresiv të qelizave Treg CD4+dhe
CD25. Mutacionet që bëjnë Foxp3 jofunksional rezultojnë me
sëmundje të rënda autoimune te njerëzit.
përbëhen nga: imunoglobulinat, që janë prodhuara
nga qelizat:e specializuara të linjës limfoide (të
quajtura qelizat B), dhe një familje e proteinave të
komplementit, të cilat kryesisht janë të sintetizuara
nga qelizat e mëlçisë. Këto proteina ndërveprojnë
me patogjenet vetëm ose në bashkëpunim për të
reduktuar infektivitetin e tyre ose, në disa raste, për
të vrarë ata, por këto janë më të efektshme kur
kontribuojnë për një përgjigje të koordinuar imune
që përfshin dy komponentët, qelizore dhe
humorale.

Mekanizmat me të cilet qelizat T rregullatore ushtrojnë efektet e·tyre Antitrupat

supresive në qelizat T efektore, veçanërisht te njerëzit, nuk janë krejtësisht
Imunoglobulinat janë një familje e molekulave
të qarta, edhe pse që të dy, mekanizmat indirekt, të tillë si sekretimi i
të cilat kombinojnë regjione të ndryshueshme të
citokineve supresive (p.sh.IL-10, TGF-B) dhe mekanizmat e drejtpërdrejtë,
tyre që ofrojnë specifka të hollësishme për t'u lidhur
të tillë si bllokimi i aktivizimit të qelizave T ose degranulimi, janë të implikuar.
për qelizat e cakut me motive konstante
Po ashtu, edhe pse qelizat Treg antigjen specifike janë raportuar në
strukturore, që lejojnë ndërveprime mirë të
infeksionet virale të tillë si 'infeksioni me papilloma virus human, qeliza Treg
përcaktuara me komponentët tjerë të përgjigjes
gjithashtu mund të supresojnë qelizat T patogjen specifike CD4+ dhe CD8+
imune. Regjionet e ndryshueshme të molekulës
jospecifikisht pas aktivizimit. Qelizat T rregullatore e rregullojnë përgjigjen
sigurojnë shumëllojshmërinë e nevojshme për të
imune të fituar në që të dy infeksionet, akute dhe kronike, duke kufizuar
identifikuar dhe për t'u lidhur thelbësisht për një
inflamacionin dhe duke parandaluar dëmtimin e indeve.
varg pafund të molekulave të cakut, ndërsa zona
Përgjigjja imune humorale konstante lejon molekulat e antitrupave për të
kanalizuar aktivitetet efektore të komponentëve
Përgjigjja imune humorale përbëhet nga molekulat tjerë të përgjigjes imune që nuk kanë aftësi për të
imunologjike efektore që janë të pranishme në formë të identifikuar në mënyrë specifike objektivat e
tretshme në plazmë dhe lëngjet tjera trupore.Dy ndryshme strukturore.

Struktura e antitrupave

Molekulat e imunoglobulinave janë të përbëra nga katër

K
zinxhirë të proteinave që janë të bashkuar nga një numër i
APITU
ndryshueshëm i lidhjeve disulfide. Secila molekulë përmban dy
LI1/
proteina identike të vargjeve të rënda dhe dy proteina identike me
HYRJ
zinxhir të lehtë. Këto proteina janë bashkuar në formën e
E 47
shkronjës 'Y' me proteinat e zinxhirit të rëndë duke siguruar bazën
e 'Y' dhe me nga një pjesë për secilin krah. Baza e 'Y" është Klaset
quajtur regjioni konstant (Fc) dhe shërben si pjesë e molekulës së e
imunoglobulinave që lidhet me receptorët e tjerë Fc në sipërfaqen imuno
e qelizave të specializuara të imunitetit dhe që siguron një lokus globuli
për ťu lidhur proteinat iniciale të kaskadës së komplementit. Njëri nave
nga çifti i zinxhirëve të lehtë me njërin zinxhir të rëndë formojnë një
nga dy krahët e molekulës. Këta krahë janë quajtur edhe regjionet A
e “lidhjes së antitrupave» (Fab - antibody binding). Këta dy krahë ntitrup
të molekulës karakterizohen nga diversiteti i madh molekular dhe at janë
ofrojnë specifikat me të cilën secila molekulë e imunoglobulinës të
përcakton ligandin e vet optimal për lidhje. ndarë
në
izotipe.
Fig.1.13.Struktura bazike e antitrupave (ose
klasë)
dhe
quhen
antitru
pat
IgM,
IgG,
IgA,
IgD
dhe
IgE,
 33

KAPITUUU1IHYRJE

bazuar sipas ndryshimit të pesë vargjeve të rënda të molekulave të
ndryshme që janë të sintetizuara nga qeliza B ku prodhohen
antitrupat. Njerëzit kanë dy nënklasë të IgA (IgA1 dhe IgA2) dhe
katër nënklasë të IgG (IgG1,IgG2,IgG3 dhe 1gG4).Llojllojshmeria
specifike e funksioneve të ndërmjetësuara nga një
antitruppërcaktohetnga nënklasëte lg.Me përjashtim të një
periudhe të shkurtër kohore në zhvillimin e qelizave B, kur një
qelizë B mund të prodhojë sěbashku IgM dhe IgD, secila qelizë
Bmë pastajmund të prodhojë vetëm një nënklasë të
imunoglobulinave në kohë të caktuar. Përveç prodhimit të vargjeve
të rënda dhe të lehta, qelizat B, duke prodhuar IgM dhe IgA, mund
të prodhojnë një bashkimin (ose 'J') proteinash që rezulton me
izomere të shumta të antitrupave. Antitrupat IgM janë antitrupat e
parë të prodhuar
pas një sfide antigjenike dhe mund të shfaqen brenda një jave.
Antitrupat IgM janë me afinitet relativisht të ulët, por përmbajnë
pjesëza të bashkuara që lidhin pesë molekula IgM për të dhënë
dhjetë vende për lidhje si një njësie vetme molekulare.Valenca e
shtuar rrit efektivitetin e antitrupave IgM dhe pjesërisht kompenson
prirjen relativisht të ulët për lidhje të secilës njësi Fabsi të vetme.
Për shkak të peshës sëlartë molekulare të antitrupave IgM, ata
nuke kanë të lehtë të lënë hapësirën e enëve të gjakut.
Kundërtrupat IgM kryesisht funksionojnë për të parandaluar
lidhjen e patogjeneve për qeliza apo për t'i agreguar patogjenet,
duke rritur spastrimin fizik të organizmit.
Katër nënklasët e antitrupave IgG janë těpranishme
me përqendrime të larta në plazmë për shkak të
gjysmëjetës së gjatë të tyre (~3 javë)dhe normave të larta
të prodhimit. Këta antitrupa, të prodhuar në valën e dytë
të përgjigjes ndaj një sfide antigjenike, evoluojnë për
afinitete shumë më të larta sesa ato të vërejtura në
antitrupat IgM dhe shpërndahen shumë më gjerësisht në
të gjithë trupin. Përafërsisht 50% e antitrupave IgG janë
gjetur jashtë hapësirës vaskulare. Antitrupat IgG janë
posaçërisht efektivë në sjelljen e patogjenëve në kontakt
me qelizat efektore me lidhjen e pjesës Fc të antitrupave

The five classes of antibodies,or immunoglobulins (lgs)

Classes of Antibodl

IgG antlbodles

account for 80percent

of all antlbodles.lgG
antlbodlesare
responslble for
reslstance agalnst
many viruses,
bacteria,and bacterlal
toxins.
IgD Is an Individual IgM Is the first class IgA Is found
of primarlly
molecule on the
antibody secreted after In glandular
surfaces of B cells, an secretlons
antlgen is
where It can blnd such as mucus,tears,
encountered.IgM
antigens in the sallva,and semen.
concentration declines
extracellular fluld.This as lgG These antlbodies
attack
binding can play a role production
accelerates.The pathogens before
In the sensitlzation of antl-A and antl-B they
antlbodles
the B cell involved. galn access to
responsible for the Internal

agglutination of tissues.
Incompatlble

blood types are lgM

antibodle8.
2011

Fig. 1.14. Pesë klasēt e imunoglobulinave (antitrupave)

sipërfaqet mukozale, nivelet në serum të IgA janë shumë më

48 SENUNG IFT INFEKTIM
IgG për receptorët Fc në këto qeliza.Dimeret IgA janë të
lidhur me një komponent sekretor (SC) të proteinës në
sipërfaqen e brendshme të membranës epiteliale të qelizave
dhe pastajeksportohen me sekretime në anën apikale.
Brenda sekreteve shumica e molekulës SC është endarë dhe
dimeret IgA kryqëzohen me agjentët infektivë, duke penguar
kështu aderimin e tyre në sipërfaqet mukozale dhe duke
lehtësuar spastrimin fizik me cilie dhe mekanizma tjerë.
Molekulat IgM gjithashtu mund të eksportohen nëpër këtë
rrugë. Meqenëse shumica e antitrupave IgA sekretohen në
të ulëta se ato të IgG. Antitrupat IgA nuk e fiksojnë
komplementin dhe/ose nuk i lidhin receptorët për Fc, dhe në
këtë mënyrë, janë induktues relativisht të varfër të përgjigjes
inflamatore.Për shkak të këtij tipari, antitrupat IgA mund të
lidhet dhe të spastrojnë alergjenet potencialë ushqimor pa
sensibilizim. Personat që kanë mungesë të antitrupave IgA,
kanë incidencë më të lartë të alergjive ushqimore sesa
popullata e përgjithshme.
Antitrupat IgElidhen fort dhe në mënyrë specifike për
qelizat bazë ku ata banojnë për një periudhë të zgjatur
kohe. Kur antitrupat IgE lidhin një antigjen, qeliza bazë
liron histamin dhe ndërmjetës tjerë inflamatorë që
rezultojnë me një përgjigje të menjëhershme të
 33

KAPITUUU1IHYRJE

mbindjeshm dhe luajnë një rol kyç në maturimin dhe selektimin e

ërisë. qelizave B.
Ndonëse roli
specifik për
antitupat IgE
në mbrojtje
të strehuesit Monomer
kundër
parazitëve
shumëqelizo
IgD,IgE,lgG
rë nuk është
përcaktuar
plotësisht,
këta
antitrupa
duket të jenë Dimer IgA
pjesë
integrale e
përgjigjes
imune ndaj
këtij grupi të
patogjenëve.
Antitrupat Pentamer IgM
IgD janë
përkohësisht
të pranishme
në sipërfaqet
e qelizave B,
gjatë Fig. 1.15.Krahasimi i strukturēs sē klasēve tē
maturimit të
imunoglobulinave
qelizave B
Funksionet e antitrupave

Antitrupat shërbejnë në një numër të roleve të ndryshme

dyfishe si molekula me veprim të lirë ose edhe duke punuar në
bashkëpunim me komponentët tjerë të përgjigjes imune.
Beneflcial roles of polyreactive Immunoglobulins

Polyreactve antibody

Malignant Bcal Apoptolc call

Endothelal coll BacteniaFeepalon
Ireceptor

KAPITUUU1IHYRJE
Neutralizimi
Funksioni më i drejtperdrejte i antitrupave përfshin
lidhjen direkte për mikrobet ose toksinat duke bllokuar
lidhjen për receptorët e qelizave të strehuesit ose duke
reduktuar infektueshmërinë nëpërmjet një procesi të quajtur
neutralizim.
Aktivizimi i komplementit
KundërtrupatIgM dheato të nënklasave IgG1,IgG2 dhe IgG3
mund të aktivizojnë komplementin pas lidhjes me mikrob. IgG1 dhe
IgG3 janë zakonisht shënjestër për antigjenet proteinike, ndërsa
antitrupat e nënklasës IgG2 zakonisht lidhen me antigjenet
polisaharidike.
Opsonizimi
Antitrupat e nënklasës IgG1 dhe IgG3 gjithashtu synojnë
patogjenët për gëlltitje nga fagocitet duke u lidhur për patogjenin me
fundin e Fab të antitrupit dhe me një qelizë fagocituese përmes
receptorëve Fcnë sipërfaqenekëtyreqelizave.Përveçkësaj,për të
siguruar një mekanizëm lidhës midis mikrobeve dhe qelizës
fagocitare dhe për të lehtësuar fagocitozës,ndërveprimi me
receptorin Fc aktivizon rmugën oksidative brenda
Fig. 1.17.Komplementi ka efekt të drejtpërdrejtë destruktiv në patogjenēt
33
Fig.1.16.Funksionet e antitrupave
KAPITULI 1JHYRJE 49
fagocitit dhe e bën atë shumë më efektive në vrasjen e
patogjenit brenda vakuolave fagocitare të tij.Patogjenet
gjithashtu mund të shenjëzohen për gelltitje nga depozitimi i
proteinave C3b dhe C4b të komplementit në siperfaqen e
patogjenit.
Toksiciteti qelizor i varur nga antitrupat
Antitrupat gjithashtu mund të formojnë ura mes
patogjenëve dhe qelizave NK,monociteve ose granulociteve,
duke aktivizuar këto qeliza per těsekretuar substanca
mikrobembytëse si perforinat ose granzimet, që mund të
vrasin mikroorganizmatpa kërkuar gëlltitje. Ky mekanizëm
është veçanërisht i përshtatshëm edhe për objektiva shumë
më të mëdha për gëlltitje ose për qelizat që prodhojnë viruse
në të cilat këto antitrupa lehtësojnë shkatërrimin e qelizës
para se të prodhohet një kompleti plotë i virusit infektiv.
5.4.KOMPLEMENTI
Sistemi i komplementit ndoshta më së miri mund të
karakterizohet si një seri e proteineve me
 33

KAPITUUU1IHYRJE

Fig.1.18.Rrugët e aktivizimit të komplementit

50 SEAUUD JET IOFENTIVE

nokturne paroksizmale.Mungesa e trenuest
rregullim të lartë që luajnë një rol kyç në
funksional të C1 ështëe lidhur me angioedemen
ndërshfaqjen e përgjigjeve imunitare (të lindura
dhe të fituara). Sistemi i komplementit është i trashëguar.
përbërë nga më shumë se 30 proteina interaktive
Literatura e shfrytëzuar dhe e rekomanduar.
që amplifikojnë efektet e antitrupave, të
integruara në përgjigjet qelizore dhe humorale,
ndihmojnë në spastrimin nga komplekset imune, 1.John E.Bennet,Raphael Dolin,Martin
përmirësojnë prezantimin e antigjenit dhe
stimulojnë imunitetin qelizor në mungesë të J,Blaser,Mandel, Douglas,and Bemnet'sPrinciples and
përgjigjes nga antitrupat. Këto proteine kanë
evoluar si në funksionin rregullator të tyre ashtu Practice ofInfectios Diseases.Edited by Elsevier
dhe në funksionin e tyre efektor për të siguruar
përforcim të fuqishëm të shënjuar të përgjigjes Saunders.8* Edition,2015.
imune, veçanërisht në fazat e
hershme.Proteinete komplementit janë të 2.Dennis L. Kasper,Anthony S.Faucdi Harison's
sintetizuara nga hepatocitet,ndonëse edhe Infertionus iseases.Derived from Harrison's Principles
monocitet dhe qeliza të caktuara epiteliale mund of Intemal Medicine,17th Edition.Mc Graw Hill
Medical.2010.
të prodhojnë komponentë të komplementit.
Crregullimet e sistemit të komplementit 3.Jonathan Cohen,Wiiam G.Powderly,Seven Opal
Infectious Diseases.4 Edition.ElsevierSaunders.2017.
Sistemi i komplementit është një sistem Stevens.
pleuripotenti vetëpërforcueshëm që ka evoluar
Elaine C.Jong,Dernnis L. Netter's
për të 4.
Infectious Diseases.Elsevier Saunders.2012.

5.Parveen Kumar,Michael Clark Kumar &Clarks

Clinial Medicine,8 Edition.Elsevier Saunders.2012.

6. Knipe D.M.,Howley P.Field's virology.6Edition

Philadelphia,2013.
 33

KAPITUUU1IHYRJE

Fig.1.19.Ndërveprimi i të dy llojeve të imunitetit

luajturnjërolqendrornëpërforciminetëdypërgjigjeve imunitare,
të lindur dhe të fituar.Nga vendndodhja e tij në udhëkryqin e
përgjigjes imune, aktivizimi aberrant ose i papërshtatshëm i
komplementit, ose mungesa e disa nga komponentët e tij
kryesorë, mund të ketë manifestime shumë të dukshme 6.QASJA NDAJ TE SEMURIT ME
klinike. Mangësitë në komponentët terminalë të rrugës së SËMUNDJE INFEKTIVE
komplementit predispozon përhapjen e infeksionit
veçanërisht me mikroorganizma të kapsuluar, të tilla si llir Q.Tolaj
Neisseria meningitis dhe N. gonorrhoeae.Mangësitë e
komponentëve të sistemit të komplementit, që rezultojnë me 6.1.HYRJE
aktivizim joefikas të rrugës klasike të komplementit, mund të William Osler (1849-1919), një klinicist dhe diagnostikues
rrisin rrezikun për sëmundjet autoimune p.sh. lupusin i përkryer kanadez, i arsimuar per mjekësi në Toronto, Londër,
eritematoz sistemik. Çrregullimet në proteinat përgjegjëse të
Berlin dhe Vjenë,nēfund të shekullit XIX i mësonte studentët e
komplementit për rregullimin e aktivizimit të C3 mund të rrisin
tij"Dëgjoje pacientin tënd, ai po ta tregon diagnozën e tij".Por
rrezikun për glomerulonefritin membranoproliferativ
ketë Osler nuke ka menduar në kuptimin figurativ.Pacienti
ose hemoglobinurinë
gjatë rrëfimit të tij jep të dhëna kyse, të thêna me fjale të
thjeshta, të cilat të përpunuara nga një klinicist me