Copyright

Azeta Tartaraj

2013

i 

 
 Udhëheqësi i Azeta Tartaraj vërteton se ky është version i miratuar i disertacionit të
mëposhtëm:

MARKETINGU TERRITORIAL
MJET
I
ZHVILLIMIT DHE KOHEZIONIT SOCIAL

Prof.As.Dr. Afrim HOTI

ii 

 
 

MARKETINGU TERRITORIAL
MJET
I
ZHVILLIMIT DHE KOHEZIONIT SOCIAL

Përgatitur nga Azeta TARTARAJ MSc

Disertacion i paraqitur në

Fakultetin e Biznesit

Universiteti “Aleksandër Moisiu”, Durrës

Në përputhje të plotë

me kërkesat

për Gradën “Doktor”

Universiteti “Aleksandër Moisiu” Durrës

Prill, 2013

iii 

 
  

Prindërve të mi

Pika të forta referimi në jetën time...

 
iv 

 
  

Mirënjohje dhe falenderime

Do të dëshiroja të falenderoja të gjithë ata që direkt apo indirekt, kanë dhënë

kontributin e tyre, në përmbylljen me sukses të punës sime kërkimore, fryt i një rruge
të nisur 3 vite më parë.
Shpreh falenderimin tim së pari për Prof.Dr.Bardhyl CEKU, si iniciator i këtij
rrugëtimi sa impenjativ, aq edhe interesat, për këshillat që më ka dhënë, kryesisht në
pjesën e strukturës së punimin dhe për çështjet që lidhen me trajtimin teorik të saj.
Mirënjohja dhe falenderimi im i veçantë shkon për Prof.As. Afrim HOTI, drejtuesin e
temës sime të disertacionit, por mbi të gjitha, pikën time të referimit akademik.
Këshillat e dhëna prej tij me shumë profesionalizem, devocion dhe dashamirësi, në
çdo moment të punës sime, më lehtësuan kapërcimin e shumë vështirësive. Profesor
HOTI më ka mbështetur dhe përkrahur në aktivitetin tim profesional, lidhur me
tematikën e studimit, duke më dhënë mundësi të përball njohuritë në fushën time
specifike të studimit, me eksperiencat e huaja, nëpërmjet pjesëmarrjes në projektin e
bashkëpunimit me Universitetin e Padova-Itali.
Një falenderim dhe mirënjohje të madhe ia dedikoj Prof.Dr Mit’hat MEMA, për
dashamirësinë që ka treguar, kurajon që na ka dhënë dhe nxitjen që na ka ofruar gjatë
gjithë kësaj periudhe, për të përfunduar me sukses studimet tona të ciklit të tretë
Doktoratë.
Falenderoj përzemërsisht Prof.Dr. Kristaq KUME, i cili më ka inkurajuar dhe
orientuar në momente të vështira dhe më ka nxitur të eci përpara në punën time.
Një falenderim, të gjithë atyre që kanë ofruar disponibilitetin e tyre për bashkëpunim
në këtë kërkim dhe atyre që më kanë ndihmuar në realizimin e sondazhit.
Një falenderim të gjithë miqve që i kam ndjerë gjithnjë pranë dhe që kanë ndarë
bashkë me mua të gjitha shqetësimet dhe kënaqesitë.
Një falenderim special për ëngjëllin tim mbrojtës, i cili edhe pse jo fizikisht, ka qenë
gjithnjë prezent përkrah meje, në çdo hap që kam hedhur, duke më ndihmuar të
kapërcej me forcë dhe kurajo çdo moment të vështirë. Dhe në fund, por sigurisht jo
për nga rëndësia, mirënjohjen dhe falenderimin më të madh, do të dëshiroja t’ia bëja
nënës sime, e cila me dashurinë dhe përkushtimin që vetëm një nënë mund të japë, më
ka mbështetur dhe përkrahur në gjithcka kam arritur në jetë. Vajzës sime Nunzia i
them faleminderit, që ka ditur të më kuptojë dhe mbështesë në këtë periudhë të
mbushur me impenjime, duke më mirëkuptuar në mosprezencat e mia dhe në
detyrimet e të qenurit për të njëkohësisht nënë dhe baba.
Pa mirekuptimin dhe dashurinë e tyre, kjo punë nuk do të kishte qenë e mundur.

Faleminderit të gjithëve!

v 

 
 Deklaratë mbi origjinalitetin

Azeta TARTARAJ

Deklaroj se kjo tezë përfaqëson punën time origjinale dhe nuk kam përdorur burime të
tjera, përvec atyre të shkruajtura nëpërmjet citimeve.

Të gjitha të dhënat, tabelat, figurat dhe citimet në tekst, të cilat janë riprodhuar prej
ndonjë burimi tjetër, duke përfshirë edhe internetin, janë pranuar në mënyrë eksplicite
si të tilla.

Jam e vetëdijëshme se në rast të mospërputhjeve, Këshilli i Profesorëve të UAMD-së

është i ngarkuar të më revokojë gradën “Doktor”, që më është dhënë mbi bazën e
kësaj teze, në përputhje me “Rregulloren e programeve të studimit të ciklit të tretë
(Doktoratë) të UAMD-së”, neni 33, miratuar prej Senatit Akademik të UAMD-së me
Vendimin nr.____, datë ______

Durrës, më 20 prill 2013 Firma

vi 

 
 P Ë R M B L E DH J E

Si pasojë e zhvillimeve të mëdha integruese dhe globalizuese në Evropë dhe

në mbarë botën, marketingu territorial, sa vjen dhe bëhët një domosdoshmëri. Kjo për
faktin se rritja e konkurencës në nivel global, ka çuar në një rritje të konkurencës mes
territoreve të zonave të ndryshme gjeografike. Në një ekonomi të globalizuar, që
zhvillohet dhe ndryshon me ritme të shpejta, përballë qeverive qendrore dhe atyre
lokale dalin sfida të reja. Ato do të duhet të luajnë një rol proaktiv, kryesisht në
drejtim të sigurimit të një të ardhmje të zhvilluar, të qëndrueshme, si dhe të një imazhi
sa më të mirë të territorit që ato manaxhojnë.
Për të realizuar këtë proces, në një territor që ndryshon vazhdimisht, lind
nevoja e ndërtimit të politikave të përshtatshme nga ana e pushtetit lokal, me qëllim
rritjen e vlerave të territorit, në funksion të rritjes së mirëqenies së banorëve të zonës.
Duke studiuar kërkesën dhe nevojat e territorit, marketingu i territorit i jep pushtetit
lokal një panoramë të qartë. Kjo nuk do të thotë që marketingu i territorit duhet të
ngatërrohet me politikat e qeverisjes së territorit. Ai luan një rol plotësues në këto
politika, duke ndihmuar në formulimin e tyre. Duke parë rëndësinë e madhe dhe rolin
që luan marketingu territorial në këtë drejtim, ky punim jep një model manaxhimi të
territorit, bazuar në marketingun territorial dhe e aplikon atë në një territor shqiptar.
Marketingu territorial është një disiplinë relativisht e re dhe si e tillë është
ende në studim e sipër, për nga pikëpamja e koncepteve teorike që lidhen me të. Duke
bërë një analizë të literaturës ndërkombëtare, pasi Shqipëria është akoma shumë prapa
në këtë drejtim, studimi tenton të japë edhe një kontribut teorik, i cili konsiston në
dhënien e një përkufizimi të ri për marketingun e territorit.

Fjalë kyçe: marketing territori, politika manaxhimi, rezidentë, turistë, pushteti lokal,
strategji etj.

vii 

 
 SUMMARY

 
As a result of the large integration and globalization in Europe and worldwide,
territorial marketing, it comes and becomes a necessity. This is because of the
increasing of global competition, that has led to an increase in competition between
territories of different geographic areas. In a globalized economy, that evolves and
changes rapidly, in front of central and local governments new challenges come. They
will need to play a proactive role, mainly in terms of providing a developed and stable
future, and also a better image of the territory that they manage.
To realize this process, in territory that is constantly changing, the need for
building appropriate policies by the local government, in order to increase the value of
the territory, in order to increase the welfare of local residents. By studying the
demand and needs of the territory, territorial marketing gives local authorities a clear
picture. This does not mean that the marketing of the territory has to be confused with
the territorial government policies. It plays a complementary role in these policies,
helping in their formulation. By observing the great importance and role of territorial
marketing in this regard, this paper provides a model of territorial management, based
on territorial marketing and applying it to an Albanian territory.
Territorial marketing is relatively a new discipline and as such is still in a
study process, from the point of view of theoretical concepts associated with it. By
analyzing the international literature, because Albania is still far behind in this field,
the study attempts to provide a theoretical contribution, which consists in giving a
new definition for marketing territory.

Keywords: marketing territory, policy management, residents, tourists, local

authorities, strategy, etc.

viii 

 
 PËRMBAJTJA E LËNDËS

KAPITULLI I Faqe

HYRJE
I.1 Njohuri të përgjithshme .................................................................................... 1
I.2 Qëllimi i studimit................................................................................................ 3
I.3 Çështjet e kërkimit shkencor............................................................................. 4
I.4 Metodologjia ...................................................................................................... 6
I.5 Shtrirja dhe organizimi i studimit ................................................................... 13

KAPITULLI II Faqe

LITERATURA E SHQYRTUAR, MBI KONCEPTET DHE PËRMBAJTJEN

E MARKETINGUT TERRITORIAL

II.1. Trajtim paraprak.......................................................................................... 15

II.2 Autorë të ndryshëm mbi marketingun territorial....................................... 17
II.2.1 Modeli amerikan.............................................................................. 19
II.2.2 Modeli evropian............................................................................... 19
II.3 Degët e marketingut territorial .................................................................... 20
II.4 Literatura bashkohore mbi përmbajtjen dhe elementet
e marketingut territorial ............................................................................... 21
II.4.1 Këndvështrim teorik ....................................................................... 22
II.4.1.1 Marketingu turistik .......................................................... 24
II.4.1.2 Marketingu publik ........................................................... 25
II.4.1.3 Marketingu i marrëdhënieve .......................................... 26
II.4.1.4 Marketingu social ............................................................ 29
II.4.1.5 Marketingu i ndërmarrjes dhe marketingu B2B........... 31
II.4.2 Marketingu territorial – ndërmarrje ndërdisiplinore ................ 32
II.5 Përkufizime mbi marketingun e territorit, sipas autorëve të ndryshëm.... 42
II.6 Marketingu i territorit dhe menaxhimi ........................................................ 48
II.6.1 Kërkesa dhe Oferta........................................................................... 50

IX
 II.6.2 Kufijtë administrativ ........................................................................ 51
II.6.3 Territori dhe vlerat e tij, në funksion të procesit të pozicionimit... 53
II.6.4 Marketingu territorial – i jashtëm dhe i brendshëm..................... 57
II.6.5 Imazhi i territorit ................................................................. 59

KAPITULLI III  Faqe

NDËRTIMI I MODELIT MANAXHERIAL, BAZUAR NË

MARKETINGUN E TERRITORIT

III.3.1 Parimet ........................................................................................................ 61

III.3.2 Fazat ............................................................................................................ 65

KAPITULLI IV Faqe

MARKETINGU TERRITORIAL – ZONA KINOSTUDIO

Hyrje
IV.1 Përshkrimi i territorit - si zonë e përcaktuar studimi ............................... 74
IV.1.1 Identiteti i territorit ....................................................................... 75
IV.1.2 Rëndësia e analizës së peisazheve në territor ............................... 82

IV.1.3 Sfidat studimore në territor ........................................................... 96

IV.1.4 Vizioni ndaj territorit ..................................................................... 98
IV.2 Zhvillimi ekonomik dhe kohezioni social – sfidë për Tiranën .................. 99
IV.2.1 Strategjia e zhvillimit ekonomik dhe social - kulturor
të Tiranës.......................................................................................... 101
IV.2.1.1 Planet urbanistike të zhvillimit të Tiranës .................... 103
IV.2.1.2 Disa tregues mbi Tiranën .............................................. 105
IV.2.1.3 Faktorët e zhvillimit ekonomik, kulturor
dhe shërbimet në Tiranë................................................. 109
IV.2.2 Politika e zhvillimit ekonomik-shoqëror
të Njësisë Bashkiake Nr.4 ............................................................. 112
IV.2.3 Politika e zhvillimit ekonomik-shoqëror të Komunës Dajt.......... 113
IV.2.3.1 Zhvillimi i territorit ......................................................... 114
IV.2.3.2 Probleme të zhvillimit në Komunën Dajt ...................... 115
IV.2.4 Politika e zhvillimit të ministrive të linjës me impakt në Zonën
e Kinostudios.................................................................................. 115
IV.3 Të dhënat statistikore sipas pyetësorit ........................................................ 116
IV.4 Marketingu territorial në Zonën e Kinostudios ......................................... 122
IV.4.1 Objektivat ........................................................................................ 122
IV.4.2 Elementet përbërëse ....................................................................... 123
IV.4.2.1 Elemente të brendshme .................................................. 123
IV.4.2.2 Elemente të jashtme ......................................................... 129
IV.4.2.3 Elemente të dukshme dhe të padukshme ...................... 131
IV.4.2.4 Elemente tërësore ............................................................. 131

X
 IV.4.3 Fazat ................................................................................................ 133
IV.4.3.1 Formulimi i modelit manaxherial .................................. 133
IV.4.3.2 Përcaktimi i objektivave ................................................. 137
IV.4.3.3 Zgjedhjet strategjike ....................................................... 138
IV.4.3.4 Plani i Veprimit ................................................................ 139

KAPITULLI V Faqe

DISKUTIMI I REZULTATEVE, KONKLUZIONET DHE REKOMANDIMET

V.1 Konkluzione..................................................................................................... 142

V.1.1 Koncepte teorike të përgjithshme .................................................. 143
V.1.2 Përse Marketingu territorial “Zona Kinostudio”......................... 145
V.2 Rekomandime.................................................................................................. 147
V.2.1 Të përgjithshme................................................................................ 147
V.2.2 Të përgjithshme për territorin e Tiranës ...................................... 148
V.2.3 Të specifikuara për zonën e Kinostudios ....................................... 148
V.3 Sugjerime për të ardhmen.............................................................................. 154

BIBLIOGRAFIA .................................................................................................. 156

LISTA E FIGURAVE Faqe

Figura 2.1 Marketingut territorial, ndërmarrje ndërdisiplinore.......................... 23

Figura 2.2: Objektivat e marketingut territorial të lidhura me ofertën
dhe kërkesën......................................................................................... 51
Figura 2.3: Vlerat e dukshme dhe të padukshme të marketingut territorial....... 56
Figura2.4 Marketingu territorial i brendshëm dhe i jashtëm, sipas një projekti
italo-turk …........................................................................................... 58
Figura 4.1 Restorant “Fresku”.............................................................................. 76
Figura 4.2 Château Linza...................................................................................... 77
Figura 4.3 Dajti Ekspres........................................................................................ 77
Figura 4.4 Teleferiku Dajt...................................................................................... 84
Figura 4.5 Peisazhi përreth teleferikut ................................................................. 84
Figura 4.6 Ndarja administrative e Tiranës në 11 njësitë e saj .......................... 102
Figura 4.7 Pozicioni gjeografik i Tiranës dhe komunave përreth si dhe qyteteve
që e rrethojnë....................................................................................... 102
Figura 4.8 Tre unazat e Tiranës, si dhe qendra të karakterit
të ndryshëm në to.................................................................................. 107
Figura 4.9 Akademia ushtarake “Skënderbej”..................................................... 124
Figura 4.10 Laboratori bakteriologjik ................................................................. 124

XI
Figura 4.11 Qendra kombëtare kontrollit të barnave .......................................... 125
Figura 4.12 Qendra spitalore universitare ........................................................... 125
Figura 4.13 DRPRR............................................................................................... 126
Figura 4.14 Media televizive në ish-Kinostudio.................................................... 126
Figura 4.15 Akademia e filmit “Marubi”.............................................................. 127
Figura 4.16 Ndërtesa e ish-Kinostudio “Shqipëria e Re”..................................... 127
Figura 4.17 Rrapi trishit........................................................................................ 128

LISTA E TABELAVE Faqe

Tabela 4.1: Lidhja vlerësuese ndërmjet koefiçentëve favorizues dhe

jo favorizues në territor....................................................................... 87
Tabela 4.2: Gjendja civile, mosha dhe gjinia ....................................................... 120
Tabela 4.3: Rezident/jo rezident, njësia e aktivitetit dhe profesioni..................... 120
Tabela 4.4 : Vlerësimi, interesi për zonën dhe vlerat e saj .................................. 121
Tabela 4.5: Marrëdhëniet mes rezidentëve dhe jo rezidentëve si dhe sugjerime.. 121
Tabela 4.6: Interesat në zonë të qytetarit dhe çfarë ai do të bënte ndryshe.......... 121
Tabela 4.7: Gjendja e aktorëve në lidhje me punësimin sot dhe parashikimi
në të ardhmen në zonën e Kinostudios .............................................. 130

XII
 KAPITULLI I

HYRJE

I.1 Njohuri të përgjithshme

Kohët e fundit është rritur ndjeshëm interesi për studimet mbi marketingun e
territorit. Autorë të shumtë po fokusohen drejt kësaj disipline, e cila po merr rëndësi
gjithnjë e më të madhe në ditët e sotme, si rrjedhojë e rritjes së konkurrencës mes
territoreve. Nëse do të na duhej ta përmblidhnim me një shprehje të thjeshtë kuptimin
e marketingut territorial, do të thoshim që, ai është marketing i aplikuar në një territor
të caktuar. Por në fakt nuk është kaq e thjeshtë. Marketingu i territorit është një
veprimtari shumë më e ndërlikuar nga ç’mund të duket në pamjen e pare dhe nuk
kufizohet vetëm në komunikimin apo promocionin e një territori. (Kotler,1993).
Ndonjëherë mund të duket sikur marketingu i territorit është thjesht një term i ri, i cili
ka filluar të përdoret së fundmi për të shprehur një sërë teknikash, të cilat shërbejnë
për të promovuar territorin, por kjo nuk është e vertetë. Marketingu i territorit nuk
është thjesht një term por një disiplinë, e cila është e lidhur ngushtë dhe vepron në
bashkëpunim edhe me disiplina të tjera.
Marketingu i territorit lind nga fakti që territori, i konsideruar si një e mirë
publike e të gjithë aktorëve që influencojnë e influencohen prej tij, duhet t’u ofrojë
atyre, jo vetëm zhvillimin ekonomik të territorit, por edhe të krijojë vlerë, duke
përmirësuar cilësinë e jetës së banorëve të tij.
Duke qenë një disiplinë e re, pjesa teorike e marketingut të territorit është ende në
ndërtim e sipër dhe si e tillë vihen re paqartësi apo dykuptimësi në konceptimin e tij.
Siç dihet, në ditët e sotme fenomene të tilla si globalizimi apo rritja e
konkurencës në nivel global, ka çuar në rritje të konkurencës mes territoreve të
zonave të ndryshme gjeografike. Secila prej këtyre zonave perpiqet të shfrytëzojë
burimet e saj, për t’i kthyer ato në produkte, të cilat më pas do të mund t’i ofrojë, duke
bërë të mundur që këto zona të kenë mundësi më të mëdha për t’u zhvilluar, duke
përmirësuar kështu nivelin e jetës së banorëve te tyre. Për të realizuar këtë proces në
një territor që ndryshon vazhdimisht, lind nevoja e ndërtimit të politikave adekuate
nga ana e pushtetit lokal, me qëllim rritjen e vlerave të territorit. Por kjo nuk do të
thotë që marketingu i territorit duhet të ngatërrohet me politikat e qeverisjes së
territorit. Ai luan një rol plotësues në këto politika, duke ndihmuar në formulimin e
tyre. Duke studiuar kërkesën dhe nevojat e territorit, marketingu i territorit i jep
pushtetit lokal një panoramë të qartë, duke e ndihmuar atë në krijimin e politikave me
qëllim zhvillimin e territorit.
Mbështetur në autorë dhe studiues të njohur evropianë dhe amerikanë dhe duke
marrë thelbin e përbashkët të përkufizimeve të ndryshme të dhënë prej tyre, koncepti
“marketing i territorit” nënkupton angazhimin e aktorëve të ndryshëm, për të ndërtuar
  1

 
një politikë zhvillimi në një territor të dhënë, ku veprimtari të përdorimit të aseteve,
bashkëveprojnë me iniciativa të planifikuara, qëllimi i të cilave lidhet me zhvillimin e
territorit si një unitet ekonomik e social.
Në këtë kuptim, marketingu territorial përbën një mjet për menaxhimin e territorit
dhe zhvillimin e vlerave të tij, nëpërmjet promovimit të mallrave, shërbimeve, punës
dhe aktiviteteve të qytetarëve, si dhe të organizatave dhe të aktorëve të ndryshëm, që
veprojnë në atë territor. Parë kështu, marketingu territorial mund të konceptohet si një
veprimtari apo mjet veprimi, i përbërë nga tri degë bazë:
Marketing turistik - që lidhet me promovimin e vlerave turistike të territorit të
dhënë;
Marketing i kapaciteteve profesionale dhe biznesit - që lidhet me aktivizmin e
aktorëve të biznesit në zhvillimin ekonomik;
Marketing i qytetit ose zonës/rajonit – që lidhet me rolin e qytetarëve dhe
organizatave në zhvillimin ekonomik dhe social të atij territori (EU Archimedes
Program, 2007-2010).1
Lindur si përgjigje ndaj zhvillimeve integruese dhe globalizuese të jetës
ekonomike dhe sociale në Evropë, në Shtetet e Bashkuara të Amerikës (ShBA) dhe
më gjerë, marketingu territorial ka marrë edhe trajta të diferencuara në periudha të
ndryshme kohore. Ai është konceptuar dhe trajtuar teorikisht, është ndërtuar si
politikë dhe zbatuar si mjet zhvillimi lokal nën forma të ndryshme.
Modeli/koncepti amerikan.
Nëse do të studionim evolucionin e kësaj displine ndër vite do ta nisnim analizën
në fillimin e viteve ’20, vite në të cilat nisën studimet e para në këtë fushë. Në
gjysmen e dytë të shekullit të XIX, si rrjedhojë e zhvillimeve të ndjeshme në fushën e
studimeve të marketingut, si dhe zgjerimit të fushave ku ai aplikohej, një zhvillim të
ndjeshëm mori edhe marketingu i territorit. Në këtë periudhë në ShBA, komuna të
ndryshme zhvillonin aktivitete promocionale për të tërhequr sa më shumë investime.
Disa vite më vonë amerikanët ndërtojnë edhe agjencitë publike.
Administratorët e parë që janë marrë sistematikisht me zhvillimin e territorit lokal
në ShBA, kanë përdorur kategori konceptuale tipike të marketingut, të huazuara nga
teknikat e shitjes së mallrave dhe ofrimit të shërbimeve. Rezultati i kësaj veprimtarie
praktike ishte fitimi i një modeli që nënkuptonte një Vizion pragmatik bazuar në
konceptin anglo-sakson. Sipas këtij modeli, synimi themelor i një komuniteti lokal
është “t’iu shesë ato që posedon, personave apo aktorëve të interesuar”
Disa iniciativa për veprimtari të tilla zhvillohen edhe në Kanada dhe Britaninë e
Madhe (Gold e Ward, 1994).
Modeli/koncepti europian.
Në Evropë gjatë dy luftrave botërore nuk kemi prezencë të marketingut të
territorit.
Krizat dhe vështirësitë ekonomike të 20 viteve të fundit e kanë rritur
domosdoshmërinë e përdorimit të instrumenteve të marketingut të territorit. Kjo për
faktin se si rrjedhojë e krizës, është rritur konkurrenca mes territoreve. Shumë
vendeve evropiane, nën ndikimin e fenomeneve të tilla si globalizmi, integrimi në
Evropë, problematikat ambientale dhe sociale, iu është dashur të përshtasin politikat e
tyre pikërisht me këto zhvillime. Një numër i madh reformash janë ndërmarrë gjate
këtij procesi të rëndësishëm. Pikërisht për t’iu bërë ballë këtyre reformave, në
                                                            
1
 EU Archimedes Program, Actions to Regenerate Cities and Help and Innovate, Mediterranean
Economic Development, 2007-2010, fq.1 

  2

 
politikat e tyre, qeveritë vendore dhe lokale kanë aplikuar ndjeshëm marketingun e
territorit.
Në ndryshim nga ai amerikan, modeli evropian merr një përmbajtje më të gjerë,
duke përfshirë edhe dimensione të tilla si ato kulturore, administrative dhe sociale të
rajonit/zonës së dhënë. E reja në përmbajtje, përsa i përket konceptit evropian, ka të
bëjë me faktin se ky model synon ndërtimin e një sistemi atraktiv të territorit, është
gjithëpërfshirës dhe si i tillë, ai përfshin aktorë të sferës publike dhe private d.m.th. ky
model është “një vend ku jetohet, një vend ku investohet, një vend për t’u vizituar dhe
rivizituar”.
Në Evropë ai përfaqësonte një nga shumë disiplinat që lidheshin me marketingun,
siç ishin: marketingu i turizmit, marketingu social, marketingu i organizatave jo
fitimprurëse, marketingu i marrëdhënieve, marketing artistik etj.
Bazuar te konceptet dhe idetë mbi marketingun territorial, lindën edhe teoritë
ndaj tij. Këto teori apo përkufizime të marketingut territorial, lidhjet e tij me
kategoritë e tjera ekonomike dhe jo ekonomike, si edhe të konsideruarit e tij si mjet
themelor në rrjetin e komplikuar të bashkëveprimeve mes zonës që merret në
studim, vendit në nivel kombëtar, rajonal dhe në rrafshin ndërkombëtar, do të zënë
një vend të veçantë në studimin tonë.
Një këndvështrim i tillë i trajtimit të çështjes është i rëndësishëm, pasi
përkufizimet që janë dhënë për marketingun territorial, nuk janë të njëjta as në formë
dhe as në përmbajtje. Pavarësisht kësaj, ato kanë një synim të përbashkët: të
mobilizojnë asetet, burimet, kapitalin fizik dhe njerëzor, në funksion të zhvillimit të
qendrueshëm afatgjatë ekonomik dhe të kohezionit social, të një territori të dhënë.
Këto diferenca në përkufizime, sigurisht lidhen edhe me karakteristikat e
territorit, natyrën e tij dhe rolin e aktorëve që veprojnë në të, si edhe burimet dhe
qëllimet e politikave të zhvillimit lokal dhe më gjerë.
 

I.2 Qëllimi i studimit

Parë dhe analizuar nga këto dy kendvështrime teorike dhe praktike, del edhe
qëllimi kryesor i studimit,i cili është :

Krijimi i një ambienti të zhvilluar ekonomik, social dhe kulturor të zonës së

Kinostudios, si pjesë e territorit të Tiranës, që të ndihmojë në rritjen e mirëqenies së
rezidentëve dhe jo rezidentëve.
Për të realizuar qëllimin kryesor të studimit tonë, duhet të kalojmë në fazat si
vijon:
¾ të njihemi me marketingun territorial si koncept teorik, përmbajtjen
dhe përkufizimet e dhëna për të. Në përfundim të hulumtimeve të literaturës
në lidhje me këtë koncept relativisht të ri, risia që sjell studimi ynë është një
përkufizim i ri i marketingut territorial.
¾ të analizojmë tërësinë e elementeve komplekse të marketingut
territorial me qëllim aplikimin e tyre në një model manaxherial për territorin.
Risia që do të sjellim nga ky studim do të jetë ofrimi i një modeli të
manaxhimit të territorit, në ndihmë të studiuesve dhe angjencive të
specializuara pranë administratës lokale/zonale publike.

  3

 
 ¾ arritja në disa konkluzione dhe rekomandime, që marrin formën e
koncepteve tona të përgjithshme dhe specifike dhe që mund të shfrytëzohen në
ndërtimin e politikave të zhvillimit ekonomik dhe kohezionit social në Tiranë
– Zona Kinostudio (Njësia Bashkiake Nr.4).
Kështu që studimi ynë do të analizohet, duke u fokusuar në dy këndvështrime:
- së pari, në këndvështrimin teorik, i cili lidhet me shtjellimin e
koncepteve bazë të cilat përcaktojnë përmbajtjen e marketingut territorial, si
një disiplinë relativisht e re e teorisë ekonomike dhe administrimit, duke
ofruar edhe konceptet dhe përkufizimet për të;
- së dyti, në këndvështrimin praktik të marketingut territorial, të cilit i
jepet gjithmonë e më shumë rëndësi në kohët e sotme, kohë e urbanizimit të
shpejtë, shumëdimensional dhe integrues, duke shërbyer si një mjet
mbështetës, për politikën e administratës publike qendrore dhe lokale. Për këtë
qëllim, studimi ynë sjell një: model të manaxhimit të territorit, bazuar në
marketingun e territorit, i cili mund t’iu ofrohet të interesuarve, për të
zhvilluar në mënyrën më të mirë të mundshme një territor të caktuar. Ky
model manaxherial është zhvilluar në një territor të marrë në studim, që është
Zona e Kinostudios.
Në rastin e studimit tonë, të bësh marketingun e territorit në Zonën e Kinostudios,
do të thotë që pasi të trajtosh elemente të tilla si:
- roli i madh që luan tregu i brendshëm i medias televizive, në zhvillimin
dhe kulturën e qytetarëve,
- infrastruktura e papërshtatshme rrugore,
- mungesa e qendrave atraktive për qytetarët,
- mungesa e planeve të zhvillimit të biznesit apo
- lidhjet e dobta komunitet- minibashki për të rinjtë, etj.
të ideosh, planifikosh dhe zbatosh aktivitete, të cilat të çojnë në zhvillimin e
zonës në fjalë, duke sjellë përfitime për të gjithë aktorët pjesëmarrës në territor.

I.3 Çështjet e kërkimit shkencor

Nisur nga qëllimi ynë i studimit:

Krijimi i një ambienti të zhvilluar ekonomik, social dhe kulturor të zonës së

Kinostudios, si pjesë e territorit të Tiranës, që të ndihmojë në rritjen e mirëqënies së
rezidentëve dhe jo rezidentëve.

dhe nga fakti që:

1. Zhvillimi i strategjive dhe politikave të zhvillimit të territorit, është një

proçes i rëndësishëm dhe ka si qëllim njohjen dhe forcimin e vlerave të
përbashkëta të territorit, si dhe mirëqenien e qytetarëve, nën një kohezion sa
më të madh social.
2. Territori i dhënë - zona Kinostudio – konsiderohet një “produkt” apo
një “kompani” e cila duhet të mirëmanaxhohet me një orientim të fortë nga
tregu, në funksion të rritjes së përfitueshmërisë së aktorëve që veprojnë në të.

  4

 
 3. Aktorët që veprojnë në territorin tonë janë të ndryshëm edhe interesat
që ata kanë mbi këtë territor janë të ndryshme.
4. Sa më i madh kohezioni social, aq më i madh solidariteti, siguria te
qytetarët, të cilët gjenerojnë më shumë zhvillim dhe forcojnë imazhin e
territorit të tyre.

Pyetja kryesore e studimit është:

Cili do të ishte modeli më i përshtatshëm i manaxhimit të territorit, i cili

përmbush objektivat, bazuar në strategjitë dhe planet e marketingut territorial, me
qëllim rritjen e mirëqenies së banorëve dhe aktorëve të tjerë, që operojnë në zonën e
Kinostudios në Tiranë ?

Për të ndihmuar në përgjigjen e kësaj pyetjeje kryesore të studimit, kemi

shtruar nënpyetjet si më poshtë:

1. Si mund të çojë studimi i marketingut territorial, në ndërtimin e një

modeli manaxherial në ndihmë të administratës lokale dhe në funksion të
aktorëve që veprojnë në të?

2. Si duhen gjetur mekanizmat e përshtatshëm të bashkëveprimit dhe

bashkëpunimit mes aktorëve që veprojnë në territor?

3. Si mund të gjenden mekanizmat e bashkëpunimit mes aktorëve që

veprojnë në territor dhe autoriteteve lokale, në mënyrë që ata të mund të
marrin maksimumin nga ky territor?

Çështjet e mësipërme, trajtohen duke u bazuar në një kuadër të gjerë konceptesh

të lidhura me marketingun territorial si “kufij administrativ statik, por të studiuar në
sensin dinamik”, aktorë me “kapacitete dhe potenciale zhvillimi”, rezidentët dhe
aktorët i lidhin “vlerat e përbashkëta”, duke zhvilluar individualitetin e tyre, ata
jetojnë dhe ndërveprojnë në një “marrëdhënie intraaktive” mes tyre edhe jashtë
kufijve administrativë, “globalizmi” dhe “integrimi” kërkon mbështetjen e
marketingut territorial, por është pjesë e së tërës, etj.
Marketingu territorial, siç u përmend edhe më lart, vjen si pasojë e zhvillimeve të
mëdha integruese dhe globalizuese në Evropë dhe në mbarë botën. Disa nga arsyet që
bëjnë të domosdoshëm studimin e marketingut territorial janë:
• aktiviteti i kompanive tashmë i kalon kufijtë kombëtarë dhe ato
rajonalë, prandaj dhe ato e kanë të nevojshme dhe kërkojnë vazhdimisht
strategji të reja zhvillimi, si dhe forma të reja për kryerjen e investimeve të
tyre,
• tregu i kapitaleve është duke u bërë jashtëzakonisht i lëvizshëm,
• reduktimi (heqja e tyre në rastin e BE-së) i barrierave tregtare për
mallrat, ndërtimi dhe funksionimi i një infrastrukture krejt moderne të
transportit dhe zhvillimi i shpejtë i teknologjive të informacionit si dhe
komunikimit, duke u bërë gjithnjë edhe më shumë asete integrale dhe
themelore të ekonomisë globale,
  5

 
 • në një ekonomi të globalizuar, përballë qeverive qendrore ose lokale
dalin sfida të reja. Ato do të duhet të luajnë një rol proaktiv, kryesisht në
drejtim të sigurimit të një të ardhmeje të zhvilluar, të qëndrueshme, si dhe të
një imazhi sa më të mirë.
Marrja në konsideratë e këtyre veçorive ka për qëllim përmirësimin dhe forcimin
e kapaciteteve pjesëmarrëse të aktorëve (kombëtarë ose lokalë) në konkurrencën në
nivel ndërkombëtar, duke fuqizuar territorin e tyre nëpërmjet tërheqjes së
investimeve, turistëve por gjithashtu edhe të kapitalit njerëzor si shkëncëtarëve,
kërkuesve të talentuar apo punonjësve të kualifikuar.
E gjithë kjo ndërmarrje në funksion të marketingut territorial si politike zhvillimi,
nuk mund të arrihet pa një mënyrë menaxhimi adekuat, pa një metodologji shkencore.

I.4 Metodologjia

Para se të trajtojmë metodologjinë, në funksion të studimit tonë, për ndërtimin e

një modeli manaxherial bazuar në marketingun territorial, le të japim më parë disa
koncepte të përgjithshme të metodologjisë, marrë nga analiza e literaturës së shtjelluar
për këtë qëllim.
Shkenca moderne e përkufizon metodologjinë si një sistem udhëzues për të
zgjidhur një problem, me komponentë specifikë si fazat, detyrat, metodat, teknikat
dhe mjetet që përdoren për arritjen e një qëllimi të caktuar të veprimtarisë. Pra,
metodologjia mund të përcaktohet si më poshtë :
¾ analizë e parimeve të metodave, rregullave dhe postulateve që
mishërohen në një disiplinë,
¾ studim sistematik i metodave që janë, mund të jenë ose mund të kenë
qënë të aplikuara brenda ose në kuadër të një displine,
¾ studim ose përshkrim i metodave specifike.
Kështu që, një metodologji mund të përfshijë një shumëllojshmëri metodash, ku
secila mund të aplikohet në aspekte të ndryshme të një fushe, si dhe në fusha të
ndryshme, duke përdorur kërkimin shkencor qoftë ai kërkim sasior apo edhe kërkim
cilësor.
Çështjet e lidhura me studimin e metodës, vazhdojnë akoma edhe sot të jetë një
objekt diskutimi. Shumë autorë shprehen se “nuk ekziston asnjë recetë gjeniale që do
të ndiqnin ose do të duhet të ndiqnin kërkuesit shkencorë për të shpikur/krijuar njohje
dhe dije të reja”. Por, nga ana tjetër, ata pohojnë se “ megjithatë, kryerja e aktivitetit
shkencor, kërkon aplikimin e metodave të ndryshme në varësi të situatave ku ai
ndërmerret, si edhe sa në kontekstin justifikues, po aq edhe në atë zbulues”.
Pohimi i mësipërm, nuk përjashton faktin se ky dallim mes kontekstit zbulues dhe
kontekstit justifikues, është dhe mbetet akoma objekt i një mendimi kritik të fortë,
duke ofruar kështu një kuadër konceptual, që lejon zhvillimin e mendimit ndaj
metodës shkencore.
Metodologjia vendoset në pozicionin e ndërmjetësit mes filozofisë së mendimit
dhe teknikave të kryerjes së kërkimeve, për të “arritur shqyrtimin e mjeteve
operacionale të zhvilluara dhe aplikuara në punimet e kërkimeve
empirike…metodologjia i kushtohet verifikimit të marrëdhënieve ndërmjet koncepteve

  6

 
të përdoruara në ndërtimin e teorisë dhe të kontrollit ndaj procedurave dhe metodave
të zbatuara” (1997; Guala, 2007, De Toni et Bouton, 2005; Bocchi et Ceruti, 2007).2
Në këtë përkufizim, metodologjia kërkimore, konceptohet si përgjegjësi për t’u
siguruar se puna kërkimore, bazuar në metodat sasiore e cilësore, merr formë dhe
përmbajtje të një kërkimi shkencor, me qëllim arritjen e një objektiv të përcaktuar.
Prandaj dhe studjuesit shqyrtojnë lidhjen e ngushtë të metodologjisë me metodën dhe
teorinë. Kur ndërmerret një studim, themi se kemi të bëjmë me një proçes, i cili
përbën një kuadër konstruktiv dhe strukturor dhe që mund të vijojë me nënproçese të
tjera, të kombinuara ose që ndryshojnë përgjatë etapave të zbatimit.
Në linjën tonë të studimit të territorit, kjo nënkupton një proçes gjithëpërfshirës,
të kombinuar dhe koordinuar me shumë aktorë.
Por për ta thelluar analizën tonë, le të shohim si qendron metodologjia, në raport
me paradigmën dhe algoritmin.
Brenda një kuadrit teorik, kur studjues të ndryshëm ndërmarrin punë kërkimore-
shkencore, analiza dhe studime, në shumicën e rasteve, ata i përmbahen kritereve
metodologjike. Një paradigëm, ashtu si edhe një algoritëm përbën një kuadër
konstruktiv, gjë që do të thotë se koncepti konstruksion shfaqet si një veshje më
shumë logjike, se sa fizike e elementëve përbërës të tij.
Në të gjitha fushat ku realizohen kërkime ose kryhet punë kërkimore, studjuesit
ndjekin disa norma të veçanta kërkimore, bazuar në teoritë përkatëse. Në fushën e
kërkimeve sociale këto norma i quajmë “norma cilësore”. Mbështetja në këto norma
merr rëndësi të madhe, pasi nga ato varen përfundimet e studimit dhe cilësia e tyre, të
cilat mund të çojnë në konkluzione të drejta, por edhe të gabuara.
Metodologjia ofron rregullat e kërkimeve shkencore, duke supozuar që kërkimet
e kryera janë bazuar në kritere dhe teza rigorozisht të njohura dhe të pranuara. Kështu,
metodologjia luan një rol ndërmjetës mes rasteve të arsyetimit dhe procedurave të
shkencës, si dhe të instrumenteve të miratuara, në referencë të një konteksti për
kërkimin e dhënë.
Metodologjia pozicionohet në rolin e ndërmjetësit mes folozofisë dhe teknikave të
punëve kërkimore-shkencore, pra është ajo që shqyrton mjetet operacionale të
zhvillimit dhe aplikimit në punët kërkimore empirike. Ajo ka për mision të verifikojë
marrëdhëniet mes koncepteve të përdoruara në ndërtimin e një teorie dhe të
kontrollojë rregullat e procedurave dhe të metodave, me qëllim shpjegimin e shkaqeve
të efekteve që ndodhin/vijnë në një aktivitet të dhënë (Corbetta, 1997; Guala, 2007,
De Toni e Pomello, 2005; Bocchi e Ceruti, 2007)3
Me kërkim shkencor kuptojmë aktivitetet kërkimore themelore, që ndërmerren
për të prodhuar ose dhënë ide dhe njohuri të reja, pavarësisht nga aplikimi i tyre.
Përfitimi nga një aktivitet kërkimor është i vështirë të matet, të paktën në një periudhë
afatshkurtër, sepse aplikimi i përfundimeve të arritura kërkon një ambient konkret
material, kapacitete njerëzore etj, të cilat mund të jenë disponibël në afat më të gjatë
kohor.

                                                            
2
 Salomone.M, 2006 ”La Cohesion antre contenus, methodes et milieu scolaire”,Ecologie et 
l’Institution scolaire, fq. 30  
3
 Corbetta, 1997; Guala, 2007, De Toni e Pomello, 2005; Bocchi e Ceruti, 2007 

  7

 
 Kërkimi, lidhet sa me metodat e përdoruar, aq dhe me rezultatet që arrihen. Vetë
evolucioni i kërkimit shkencor, në varësi të objektit të studimit, bazohet në disa
kritere objektive siç janë:
o komunikimi i rezultateve nga kërkuesit shkencorë, që marrin një
rëndësi për strukturën përkatëse, shoqërinë në tërësi dhe fushën ku ato do të
aplikohen,
o vijueshmëria e kërkimit bazuar në rezultatet e arritura dhe objektivat e
vendosura,
o njohja me avantazhet e arritura edhe nga pjesa tjetër e komunitetit të
kërkuesve shkencorë,
o rezultatet ekonomike, tregtare apo sociale përhapen në sektorët e
përcaktuar në funksion të zhvillimit ekonomik-social të qëndrueshëm.
Këto kritere, përveçse janë të përgjithshme, ato mbeten të natyrës së rendit
cilësor, çështje të vlerësimeve variable dhe mbi të gjitha, të vështira për t’u vlerësuar
nga të tjerët, përveç specialistëve të fushës. Ndërsa kriteri sasior, nga ana e tij, mbetet
në formën e një propozimi, që synon të masë performancën e kërkuesve shkencorë
ose të grupeve të tyre.
Nëse ndjekim arsyetimin e mësipërm, në funksion të studimit tonë mbi
marketingun territorial, domethënë që kërkimi shtrihet kryesisht në fushën
ekonomike-sociale, atëhere aktiviteti kërkimor shkencor kryhet për t’i dhënë përgjigje
pyetjeve lidhur me nevojat, potencialet dhe strategjitë e zhvillimit të rajonit/territorit
të dhënë, jo vetëm duke u kryer nga kërkues të specializuar, por edhe në një hapsirë të
përcaktuar dhe me objektiva të përcaktuara qartë.
Ashtu siç edhe kemi analizuar deri tani, studimi i territorit lidhet ngushtë me
kryerjen e kërkimeve shkencore, llojet dhe kategoritë e tyre, që aplikohen në fusha
apo disiplina të ndryshme. Para se të realizohen këto hapa, kërkohet që metodat
studimore, të lidhen ngushtë me përkufizimin e kërkimeve shkencore, me njohjen e
elementëve përbërës - të cilët shpesh marrin formën e pyetjeve dhe udhëheqin më tej
kërkimet tona, sipas objetivave të përcaktuara, në territorin e dhënë.
Sipas shkollës italiane dhe franceze të marketingut territorial, “kërkimi shkencor
është një ndërmarrje ose demarsh racional, i organizuar dhe rigoroz, me qëllim
kuptimin dhe studimin ndaj një objekti (fushe) të përcaktuar. Kërkimi shkencor ngre
dhe rrit nivelin e mendimit, duke e thelluar atë nëpërmjet reflektimit dhe kritikës.
Duke përdorur arsyetimin, intuitën dhe eksperiencën, ai eksploron fushat që janë
akoma të panjohura. Një ndërmarrje e tillë, sjell gjithashtu momente të krijimtarisë,
sipas të cilave ne mund të evidentojmë hipoteza dhe qasje, ide apo teori të reja. Ato na
lejojnë, gjithashtu, të riformulojmë perspektiva dhe metodologji, duke i paraprirë
kështu inovacioneve“.
Nisur nga ky përkufizim mund të themi se, nëpërmjet kërkimit shkencor, mund të
arrijmë:
o evidentimin dhe formulimin e çështjeve të reja, si dhe prodhimin e
dijeve të reja në fushën ku ndërmarrim veprimtarinë shkencore, që në rastin
tonë është marketingu territorial,
o krijimin ose hedhjen e objektivave të rinj drejt së ardhmes, duke
përcjellë dije të reja dhe teori zhvillimi,
o përhapjen e dijeve të fituara tek aktorët që veprojnë në territorin tonë,
por edhe tek ata që ndodhen përtej këtij territori, madje edhe përtej territorit
kombëtar.
  8

 
 “Kërkimi shkencor në fushën e marketingut territorial konsiderohet një
ndërmarrje shkencore që tejkalon vizionin tradicional të mirëmenaxhimit të territorit
dhe të aspekteve të tij materiale dhe fizike. Ai synon të arrijë njohje të tilla, zbatimi i
të cilave lidhet me etapat e nevojshme që lehtësojnë (ose qartësojnë) politikat
qeverisëse lokale/rajonale, ndaj përdorimit efikas të vlerave/burimeve të padukshme
të atij territori” (Bassani S., 2002)4
Kërkimi shkencor në këtë fushë na ofron mundësinë të studiojmë se si të arrijmë
të krijomë dhe mirëmenaxhojmë marrëdhëniet dhe vlerat mes aktorëve në komunitetin
tonë, për rritjen e mirëqënies dhe zhvillimin e jetës sociale të tyre. Vetë marketingu
territorial do të mundësoje gjithashtu evidentimin e proceseve të ndryshimit të
marrëdhënieve, të cilat lindin, instalohen dhe zhvillohen jo vetëm në një zonë
gjeografike me kufij të dhënë, por edhe përtej tyre, në marrëdhënie me elemente
jashtë territorit, duke lejuar kështu mbajtjen, gjenerimin dhe rritjen e vlerave të
territorit.
Shumë autorë nënvizojnë se metoda kërkimore mbetet mbi të gjitha një zgjedhje
ndërmjet modeleve dhe procedurës që ofrohen. Sipas tre autorëve francezë: Bourdieu,
Chamboredon et Passeron, në librin e tyre “Le Metier de sociologe : Prealables
epistemologiques”5, çështja metodologjike është “një zgjedhje e mirë e teknikave në
funksion të natyrës së trajtimit për çdo çështje teknike që i nënshtrohet objektit të
saj….çdo kërkim është një rrugë e gjatë, me shumë degë, mbi të cilat merret
vendimi…nuk ka rregulla, asnjë logaritëm nuk mund të tregojë se cili është vendimi
më i mirë.”
Po këta autorë vijojnë arsyetimin se “zgjedhja e teknikave të përshtatshme për një
rast të mirëpërcaktuar nuk do të thotë kufizim i teknikave që përdoren”. Sipas
mendimit tonë, kjo do të thotë se, nëse ne zgjedhim në rastin tonë të studimit, një
teknikë si për shembull pyetësorin dhe bashkë me të metodën statistikore, rezultatet
që presim nuk mund të konsiderohen si të pavarura nga teknika e zgjedhur dhe për
pasojë, nuk është e thënë të mos kundërshtohen nga teknika të tjera. Përsëri, duke
vijuar me rastin tonë të studimit, ato mund të bashkërendohen edhe me studime të
mëparshme, studjuesit e të cilave kanë përdorur të tjera metoda, psh ajo
eksperimentale, krahasuese, etj.
Bazuar në kuadrin teorik të trajtuar, kërkimi shkencor në rastin tonë të studimit,
duhet të analizojë sipas një metologjie që kombinon medotat sasiore dhe cilësore,
elementë të tillë si raportet, marrëdhëniet, subjektet dhe ndërveprimtaritë e aktorëve
në territor, rezultatet e të cilave do të jenë në funksion të politikave manaxhuese dhe
politikave të zhvillimit.
Zona që merret në shqyrtim nga shumica e autorëve të marrë në studim nga ne,
nuk do të ndyshojë shumë nga zona jonë konkrete – zona Kinostudio, në të gjithë
elementët e tij përbërës. Por, i zbatuar në një territor të dhënë, objekti personalizohet,
duke i dhënë rëndësi të veçantë metodës së rastit të studimit në marketingun e
territorit. Kjo metodë aplikohet duke krahasuar përvojat e fituara në rajone/vende të
tjera, në lidhje me problematikat në fjalë. Në lidhje me zonën e Kinostudios, janë

                                                            
4
 Bassani S., “Territori, confini e stakeholders: per una definizione del valore di un territorio” PhD
Disertation, Università degli studi di Bergamo, Italia, 2002
5
Bourdieu, P. Chamboredon, J-C. et Passeron, J, 1968 « Le Metier de sociologe : Prealables
epistemologiques, mouton de gruyler, fq.200

  9

 
kombinuar metodat sasiore dhe cilësore, duke marrë në konsideratë që për studimin e
marketingut territorial, konsiderohet domosdoshmëri përdorimi i metodave që
maksimizojnë integritetin e të dhënave, gjë që mund të arrihet më mirë nëpërmjet
kombinimit të metodës sasiore dhe interpretimit ekonomik e social të të dhënave të
marra prej saj.
Studimi mbi marketingun territorial, përgjithësisht përqëndrohet në objektiva
shumë heterogjenë, gjë që lidhet me objektivat dhe veprimtaritë e kategorive të
ndryshme mes aktorëve, kuptueshmëria e dinamikës së marrëdhënieve, vlerat e
territorit, etj. Kjo është arsyeja që studjuesit vendosin si mënyrën më të mirë të
studimit mënyrën e përshtatjes, e cila nënkupton përdorimin së bashku të metodës
empirike të kërkimeve në terren, qasjet metodologjike, si dhe metodat sasiore dhe
cilësore. Përdorimi i kombinuar i këtyre elementëve, mund të sjellë një imazh më të
plotë të ndërtimit të situatave dhe analizës së tyre.
Por, duhet venë në dukje konkluzioni që nxjerrin pjesa më e madhe e autorëve që
kanë studiuar marketingun territorial, kur theksojnë se diferencat ndërmjet metodës
sasiore dhe cilësore, identifikohen si të tilla kryesisht në fushën teorike. Nëse kalohet
nga fusha teorike në atë praktike, vëmë re se këto diferenca, apo kritereret ku ne
mbështetemi për t’i evidentuar ato, janë në të vërtetë shumë të vogla dhe mbi të gjitha
ato nuk mund të shquhen “nën një veprimtari të vetme, në një vendimmarrje të
vetme..”(Bassani S., 2002).
Prandaj, këta autorë konkludojnë në nevojën e kombinimit të këtyre dy metodave,
e quajtuar “Metoda double” e cila, së bashku me metoda të tjera veçanërisht atë
eksperimentale (nisur nga përvoja të tjera në marketingun territorial), lejojnë marrjen
e përfundimeve më të plota (Cipolla, De Lillo, 1996) 6. Ata vijojnë më tej kur
theksojnë se “…do të ishte e pazbatueshme nëse veprohej ndryshe, ose duke mos i
konsideruar të dyja së bashku, sepse idetë e fituara nga njëra metodë, mund të kenë
efekte negative mbi situatën.”
Ky këndvështrim metodik dhe aplikativ, ofron mundësinë e shqyrtimit të
marrëdhënieve shkak-pasojë mes aktorëve, në mënyrë sa më objektive dhe sipas
standarteve shkencore të njohura.
Në vijim të llogjikës së mësipërme, për arritjen e qëllimit të studimit tonë, është
bërë një kërkim empirik, duke realizuar një kombinim të metodave sasiore dhe
cilësore. Për të kompletuar të dhënat sasiore, në funksion të arsyetimit cilësor që
duhet të ndiqnim për të arritur në konkluzionet tona, janë përdorur të dhëna primare
edhe sekondare. Për këtë qëllim, janë marrë të dhëna nga INSTAT, website të
Ministrive të linjës që lidhen me marketingun e territorit,etj., si dhe janë përgatitur
pyetësorë, të cilët i janë shpërndarë një numri të madh personash (994 pyetësorë)
përfaqësues të grupeve të ndryshme të interesit, në të gjithë territorin tonë të studimit.
U zgjodh përdorimi i pyetësorit për arsye se, për rastin tonë të studimit, ishte e
nevojshme të merreshin një numër i konsiderueshëm opinionesh, të cilat përfaqësonin
kategori të ndryshme aktorësh që veprojnë në territorin tonë. Nëpërmjet kombinimit të
metodave sasiore dhe atyre cilësore, rezultatet e marra nga linja llogjike e ndjekur në
shpjegimin e fenomeneve që lidhen me studimin tonë, vijnë dhe shpjegohen si rezultat
i të dhënave të mbledhura nga pyetësori. E gjitha kjo në funksion të shpjegimit të
modelit tonë të manaxhimit, parë nga këndvështrimi i marketingut të territorit.
                                                            
6
Cipolla C., De Lillo A., 1996, “Sociologue et sirènes, anges Méthodes qualitatives et la théorie
sociale”, fq. 25 

  10

 
 Nëpërmjet përdorimit të pyetësorit – në formë individuale dhe në grup – ne
sigurojmë dy forma të dhënash, që i shërbejnë analizës sonë :
1. Sigurimin e informacionit në mënyrë uniforme për secilin individ
(struktura e njëjtë e pyetësorit), ndaj objektit të pyetur,
2. Individualizimi i subjektit për të cilin ngrihet pyetja/konstatimi
Sigurisht, zgjedhja e instrumentit bëhet mbi bazën e tipit të analizës dhe të
objektivit apo qëllimit të studimit. Në rastin tonë, objektivi është mbledhja e një
numri opinionesh/pikëpamjesh të ndryshme ndaj disa subjekteve, ndërmjet aktorëve të
ndryshëm dhe që veprojnë në territorin e dhënë. Më tej, dëshirojmë që përgjigjet e
marra të mund të krahasohen me grupin e dytë të të pyeturve (në pyetësorin tonë,
grupet janë të ndara sipas moshave). Duke vepruar në këtë mënyrë, ne arrijmë të
marrim/njohim opinionin mbi një numër të dhënë subjektesh dhe të shqyrtojmë
gjykimin e personave të pyetur (që mund të jenë opinione që konvergjojnë ose
divergjojnë)
Duke proçeduar në këtë mënyrë, ne do të mund të marrim të dhëna uniforme mbi
sjelljet e qytetarëve, që do të na ndihmojnë në analizën tonë të mëtejshme mbi
kuptueshmërinë e elementëve dhe fakteve sociale të rajonit/zonës.
Kjo proçedurë na është dukur me e logjikshme dhe që bazohet në rrjedhjen e
analizës së mendimit konceptual, duke u nisur nga kuadri teorik i përgjithshëm – në
një segment të veçantë; nga kuadri tërësor analizues - te kuadri i një pjese të së tërës;
nga kuadri i hartimit të pyetjeve që i japin përgjigje qëllimit kryesor të studimit - te
kuadri praktik i vërtetimit dhe zbatimit të tyre.
Metologjinë si më sipër, do e aplikojmë për rastin tonë të studimit, duke e
konceptuar marketingun territorial si mjet zhvillimi, por jo si qëllim në vetvete për të
konkurruar zonat e tjera (në rastin tonë, në dhe përreth Tiranës), por për të rritur vlerat
e territorit/zonës sonë, në interes të qytetarëve. Ky koncept bazohet dhe mund të
argumentohet si në sfondin teorik, ashtu edhe në atë praktik, sipas të cilit, për
territoret dhe aktorët që veprojnë në territor, më shumë rëndësi kanë zhvillimi,
kërkimi dhe kooperimi, se sa konkurrenca si qëllim në vetvehte.
Në këtë linjë arsyetimi, që merr formën e një vlerë sociale, ne nuk bëjmë punë
studimore/kërkimore apo ndërtojmë strategji zhvillimi për të mundur të tjerët, por
për të zhvilluar vehten dhe madje duke bashkëpunuar me të tjerët.
Ne arrijmë të bëjmë një ndarje sa më të qartë mes analizave të marketingut
territorial si punë kërkimore, me çështjet administrative të Bashkisë/Minibashkisë,
sepse qëllimi ynë nuk është shqyrtimi dhe studimi i procesit të vendimarrjes apo
përmirësimi i saj etj, por terreni ku ato vendime do të duhet të zbatohen, në mënyrë që
vendimarrja dhe politikat e zhvillimit bashkiak, të mbështeten në këtë punë studimore.
Prandaj, objektivat tona konkrete marrin formën e mëposhtme:
¾ Vendoset theksi te qytetari, banues në zonë/territorin e dhënë, dmth
rezidentët, pasi mirëqënia e tyre është qëllimi i kësaj ndërmarrje,
¾ Kohezioni social lidhet me solidaritetin tej zonal dhe më gjerë, duke
kaluar analizimin e informacioneve dhe të dhënave të nevojshme nga
përgjithshmja te zona jonë e studimit,
¾ Qasja e ndërveprimeve mes aktorëve, që ngrihet dhe funksionon,
bazuar jo vetëm në vlerat ekzistuese të territorit, por dhe në krijimin e vlerave
të reja të tij, që i shërbejnë mirëqënies dhe imazhit të saj përtej Tiranës, madje
edhe Shqipërisë.

  11

 
 Në studim, ne do të përpiqemi të provojmë pikërisht këtë lidhje ndërmjet teorisë
së marketingut territorial dhe elementeve aplikativë, ku ndërthuren njëherësh si
kapitali material (fizik), ashtu dhe kapitali njerëzor bashkë me administratën
bashkiake – qendrore dhe lokale. Ndaj dhe studimi vijon me interpretimin e kufijve
administrative dhe vlerat e territorit, pikëpamjet dhe vlerat individuale të aktorëve
pjesëmarrës dhe të grupeve të ndryshme shoqërore, metodën studimore dhe aplikative
etj.
Në përmbushje të qëllimit kryesor të studimit, është realizuar një kërkim empirik,
përshkrues i fenomenit në përgjithësi dhe më pas është kaluar në mbledhjen dhe
përpunimin e të dhënave sasiore: primare dhe sekondare dhe më pas në analizimin e
tyre nëpërmjet metodave cilësore dhe në mënyrë specifike metoda e rastit të studimit.
Gjithnjë, në funksion të qëllimit kryesor të studimit, është ndjekur një rrugë e cila ka
kaluar nëpër dy faza kryesore.
Në fazën e parë, është bërë një kërkim dhe studim i thelluar i literaturës në lidhje
me marketingun e territorit si teori dhe e modeleve dhe eksperiencave të ngjashme të
modeleve manaxheriale, në vende të ndryshme të botës, me qëllim përmbushjen e dy
objektivave kryesore:
- nxjerrjen e një përkufizimi teorik të ri në lidhje me marketingun e
territorit,
- formulimin e një modeli manaxherial për një territor të caktuar, bazuar
në konceptet e marketingut të territorit.
Në fazën e dytë, nëpërmjet një kërkimi empirik, pasi janë mbledhur të dhëna
primare, nëpërmjet një sondazhi të kryer tek banorë dhe aktorë të tjerë të zonës sonë
të studimit, si dhe të dhëna sekondare nga institucione të ndryshme, të lidhura me
territorin e zonës sonë të studimit – zona Kinostudio, është ndërtuar një model
manaxherial i zonës në fjalë, i cili bazohet në marketingun e territorit.
Zgjedhja për të përdorur një kërkim empirik, duke kombinuar metodat e analizës
cilësore dhe sasiore (që në rastin tonë të studimit është pyetësori), ka ardhur si
rezultat e rëndësisë që kanë të dyja metodat, për të shpjeguar modelin tonë, në
mënyrën më të kompletuar të mundshme. Kjo për arsye se, nëpërmjet këtij kombinimi
metodash sasiore dhe cilësore, do të kishim mundësinë që: të dhënat sasiore të
mbledhura nga pyetësori, t’i shpjegonim të kombinuara me argumenta cilësorë, në
mënyrë që të arrinim në disa konkluzione lidhur me fenomenet prezente në studimin
tonë.
U zgjodh përdorimi i pyetësorit për arsye se, për rastin tonë të studimit, ishte e
nevojshme të merreshin në konsideratë një numër i madh opinionesh, nga aktorë të
ndryshëm që veprojnë në territor. Pyetësorët janë plotësuar nga 994 persona, të cilët
janë përfaqësues të kategorive të ndryshme të aktorëve që veprojnë në territor.
Sipas studimit tonë, marketingu territorial do të konceptohet si mjet zhvillimi dhe
jo si qëllim në vetvete për të konkurruar zonat e tjera (në rastin tonë të Tiranës). Ai
synon rritjen e vlerave të territorit/zonës sonë, në interes të qytetarëve, investitorëve,
turistëve dhe të gjithë aktorëve, të cilët janë të lidhur në një mënyrë apo në një tjetër
me këtë territor. Ky koncept bazohet dhe gjen argumentat e tij, si në sfondin teorik,
ashtu edhe në atë praktik, sipas të cilit për territoret dhe aktorët që veprojnë në to,
rëndësi më të madhe kanë veprimtari të tilla si zhvillimi, kërkimi dhe kooperimi, se sa
konkurrenca si qëllim në vetvete.
Ne nuk do të synojmë të kryejmë një punë studimore/kërkimore, të ofrojmë
modele apo të ndërtojmë strategji zhvillimi për të mundur të tjerët, por për të
zhvilluar veten dhe madje duke bashkëpunuar me të tjerët.
  12

 
 Kemi mbajtur parasysh edhe një fakt të rëndësishëm:
ka një ndarje të qartë mes analizave tona të marketingut territorial - si punë
kërkimore - me çështjet administrative të Bashkisë/Minibashkisë.
Qëllimi ynë, është studimi i territorit për të cilin do të merren vendime të
caktuara, me qëllim përmirësimin e manaxhimit të tij, në funksion të aktorëve të
ndryshëm që veprojnë në të, në mënyrë që vendimarrja dhe politikat e zhvillimit
bashkiak, të mbështeten në këtë punë studimore dhe kërkimore dhe në Modelin e
manaxhimit të propozuar nga ne.
Në linjë me analizën e parimeve dhe fazave të njohura të marketingut territorial,
ne arrijmë të materializojmë studimin tonë në zonën e Kinostudios, nëpërmjet
zbatimit të një modeli manaxherial, i cili kalon nëpër katër fazat e mëposhtme:
• Përcaktimi i elementeve përbërës të analizës së situatës
• Përcaktimi i objektivit të studimit
• Përcaktimi i zgjidhjeve strategjike
• Zhvillimi i planit të veprimit

I.5 Shtrirja dhe organizimi i studimit

Megjithëse ne analizojmë një hapsirë të dhënë, brenda territorit gjeografik të

Qarkut të Tiranës, studimi përqëndrohet në vënien e theksit tek qytetari, banues në
zonën/territorin e dhënë, d.m.th tek rezidentët, pasi mirëqenia e tyre është qëllimi i
kësaj ndërmarrjeje, tek kohezioni social, që lidhet me solidaritetin tejzonal dhe më
gjerë, duke kaluar në analizën tonë nga e përgjithshmja te sektorialja dhe nga
sektorialja/zonalja te e përgjithshmja.
Qasja e ndërveprimtarisë mes aktorëve, ngrihet dhe funksionon jo vetëm e bazuar
tek vlerat ekzistuese të territorit, por dhe në krijimin e vlerave të reja, që i shërbejnë
mirëqenies dhe imazhit të saj tej Tiranës, madje edhe tej Shqipërisë (Akademia
Marubi, TV e ndryshme etj, vlerat historike që lidhen me themelimin e Kinostudios,
etj.).
Nisur nga tezat tona, ky studim synon të provojë, lidhjen ndërmjet teorisë së
marketingut territorial dhe elementeve aplikativë, ku ndërthuren njëherësh si kapitali
material (fizik) ashtu dhe kapitali njerëzor, bashkë me administratën bashkiake–
qendrore dhe lokale. Ndaj dhe studimi vijon me interpretimin e kufijve administrativë
dhe vlerat e territorit, pikëpamjet dhe vlerat individuale të aktorëve pjesëmarrës dhe të
grupeve të ndryshme shoqërore, metodën studimore dhe aplikative etj.
Bazuar tek literatura dhe praktika e huaj mbi marketingun territorial, studimi ynë,
mund të konsiderohet një kontribut modest, në dhënien e një përkufizim të ri mbi të,
si dhe në punën në terren në bashkëpunim me autoritetet lokale dhe qendrore të
administratës, si dhe aktorëve privatë dhe publikë në zonën e Kinostudios, duke ofruar
një model manaxhimi të territorit, si një unitet elementesh të përbërë nga 9 hapa, që
na lejon të ndërtojmë hap pas hapi edhe planin e marketingut territorial. Ndërsa këtë
plan veprimi ne e aplikojmë në zonën në fjalë, ai ofrohet ose sugjerohet edhe për
territore apo rajone të tjera të vendit tonë.
Plani ynë është sigurisht i hapur për plotësime, por sugjerojmë se përbën një bazë
të mirë nisjeje për administratën lokale, në programet e saj zhvillimore.
Jemi përpjekur të japim këtu edhe eksperiencën profesionale fituar në Shqipëri
dhe jashtë vendit kryesisht në Itali.
  13

 
 Shtojmë se, për të bërë analiza dhe për të nxjerrë konkluzione në lidhje me rastin
tonë të studimit, ne jemi mbështetur në një bazë të dhënash primare dhe sekondare.
Janë mbledhur të dhëna sekondare nga Bashkia e Tiranës, Njësisë Bashkiake Nr.4,
Komuna Dajt, bashkë me institucionet e linjës, por edhe të dhëna primare të marra
nga pyetsorë të plotësuar nga banorët dhe aktorët e tjerë të territorit, duke pasuruar më
tej hapat e propozuara të studimit të territorit. Kështu bëhet i mundur identifikimi më i
plotë dhe më i saktë i objektivave, bazuar te qëllimi i studimit, si dhe trajtohen dhe
analizohen në një shtrat më të gjerë dhe më të thellë burimet, potencialet zhvillimore
ekonomike e sociale, etj. Kjo është bërë e mundur edhe për faktin se në studimin e
Marketingut territorial, ne kemi përdorur metodën si më sipër, e cila na ka lejuar që,
duke u mbështetur te Planifikimi territorial i Bashkisë së Tiranës në tërësi dhe duke u
përqëndruar te Njësia Bashkiake Nr.4 dhe Komuna Dajt, analiza jonë “i zbret” në
terren tezat tona, duke përdorur në zonën e marrë në shqyrtim, modelin tonë
manaxherial të propozuar bazuar në marketingun e territorit, i cili është ndërtuar,
duke kombinuar metodat shkencore të kërkimeve ekonomike, manaxhimit dhe
sociologjisë, si dhe kalimin nga konceptet teorike në ato praktike, në zonën tonë të
studimit dhe nga e përgjithshmja tek sektorialja, si dhe anasjelltas.
Të gjitha këto elemente përbëjnë vizionin tonë strategjik, për të fituar një
efikasitet maksimal të përdorimit të marketingut territorial në shërbim të manaxhimit
të territorit, duke patur parasysh që në të operojnë aktorë të ndryshëm, me interesa të
ndryshme, të cilët mund të jenë rezidentë ose jorezidentë në territor.
 

  14

 
 Kapitulli II

LITERATURA E SHQYRTUAR, MBI KONCEPTET DHE

PËRMBAJTJEN E MARKETINGUT TERRITORIAL

II.1. Trajtim paraprak

Marketingu territorial është një përpjekje për t’i dhënë vlera zhvillimit të
territorit, në mënyrë që ai të paraqesë për territorin vlera të tilla, që ai të mund të
konkurojë denjësisht me tregjet apo territoret e tjera, duke iu dhënë aktorëve dhe
qytetarëve të tij, mundësinë për një ofertë më të mirë se sa ajo e konkurrentëve. Ky
aktivitet përgjithësisht realizohet nga agjenci zhvillimi, për llogari si të aktorëve
publikë, ashtu edhe të atyre privatë.
Marketingu territorial, duke qënë një disiplinë e re, mbetet akoma në përpunim
dhe ristrukturim e sipër. Sipas historianit Stephen ard, disa praktika të marketigut
territoial janë shfaqur edhe gjatë shekullit XIX, si përgjigje ndaj zhvillimeve
integruese dhe globalizuese të jetës ekonomike dhe sociale, në Shtetet e Bashkuara të
Amerikës e më pas në Evropë dhe më gjërë. Në rrjedhën e viteve, ai është parë e
studjuar si nga pikëpamja teorike, ashtu edhe nga ajo praktike, ku si njëri, ashtu dhe
tjetri dimension, konsiderohen komplementarë në përkufizimet e dhëna. Në përplasjen
mes koncepteve teorike dhe përfundimeve të fituara nga zbatimi në praktikë e tij si
politika zhvillimi, marketingu territorial ka marrë trajta të diferencuara d.m.th. ai
është konceptuar dhe trajtuar teorikisht (degët dhe elementet përbërëse), ndërtuar si
politikë dhe zbatuar si mjet zhvillimi lokal në forma të ndryshme.
Në rrjedhën e dekadave, marketingu territorial është pasuruar gjithashtu nga
prurjet e reja të ekonomisë rajonale dhe urbane, nga zhvillimet integruese ekonomike
e tregtare, ekonomia industriale, turizmi dhe konkurrueshmëria mes tregjeve në një
shoqëri gjithmonë dhe më të integruar. Në këtë ambient të ri ekonomik e shoqëror, që
sa vjen e bëhet më global dhe më i integruar, praktika e marketingut territorial nga
shumë autorë, konsiderohet gjithmonë e më shumë thelbësore për të gjithë
administratën qendrore dhe lokale, përgjegjëse për zhvillimin e territorit. Kjo është e
mundur sepse nga aplikimi i marketingu territorial, fitohen metoda, mjete dhe
praktika të veçanta dhe të dobishme, që kontribojnë në përmirësimin e aktiviteteteve
ekonomike e social-kulturore në territorin e dhënë.
Veçanërisht në fillimet e këtij shekulli, autorë të ndryshëm kryesisht evropianë,
evidentojnë një element të ri të përmbajtjes së marketingut territorial, duke e cilësuar
atë shumë të rëndësishëm : “një frymë dhe shpirt të ri për administratën lokale,
vendimmarrësit publikë dhe private” sepse marketingu territorial vendos
“qytetarin/klientin” në qendër të aktiviteteve (Vincent Gollain, 2008).7 Ashtu si shumë
                                                            
7
 Le Club des Développeurs Economiques de l’Ile de France ; «Petit précis de marketing territoria”l,
Vincent Gollain, 2008 

  15

 
autorë të tjerë që theksojnë rëndësinë e publikut, autori në fjalë veçon se, vështirësia
më e madhe mbetet njohja e publikut, përshtatja sa më mirë e produkteve/shërbimeve
me kërkesat/shijet e tij. Parë nën kontekstin e marketingut territorial, parimi i
marketingut tradicional, do të thotë vendosja e qytetarit në qendër të ndërmarrjes,
duke aplikuar një seri metodash dhe mjetesh për të arritur qëllimin, nëpërmjet
maksimizimit të përdorimit efektiv të burimeve të territorit në fjalë.
Në studimin tonë ne kemi synuar: plotësimin ose përmbushjen e dëshirave të të
gjithë aktorëve të brendshëm dhe të jashtëm nëpërmjet një këndvështrimi potencial
unik, optimizimin e burimeve të disponueshme, si dhe të demonstrojmë kapacitetin
tonë për të dëgjuar dhe programuar. Duke qenë se e gjithë veprimtaria e marketingut
territorial zhvillohet për të arritur përmbushjen e interesave të përbashkëta të të gjithë
aktorëve pjesmarrës në të, atëherë analiza e interesave të tyre marrin prioritet.
Nëpërmjet theksimit të interesave të përbashkëta, ne mundemi të ndërtojmë politikat
adekuate, në funksion të zhvillimit dhe kohezionit social.
Nën dimensionin e një ndërmarrjeje me theks territorin, veprimtarie të përbashkët
mes aktorëve të territorit, marketingu territorial është i gjerë si në koncept, ashtu edhe
në përmbajtje, por po aq i gjerë është edhe si praktikë. Mundet gjithashtu, që
marketingu territorial të aplikohet ndaj një projekti specifik, si p.sh. për një projekt të
madh urbanizimi apo për një shërbim specifik. Por mundet gjithashtu të aplikohet
edhe si një ndërmarrje/aktivitet i përbashkët, gjithëpërfshirës dhe kompleks, që synon
forcimin e veprimtarisë ekonomike, turistike e kulturore në një territor të dhënë, siç
është rasti ynë i studimit – zona Kinostudio.
Çështja e marketingut territorial, është tashmë një aktivitet apo ndërmarrje që ka
filluar të trajtohet pothuajse nga e gjithë literatura botërore. Kjo disiplinë e re zbatohet
edhe në kuadër të zhvillimeve integruese dhe globalizuese, si p.sh. ndërkombëtarizimi
i veprimtarive ekonomike-tregtare, krijimi i zonave të reja ekonomike në rrafshin
global apo zhvillimi i shpejtë i teknologjive të reja. Në këtë plan, gjithmonë e më
shumë kërkohen zgjidhje me karakter lokal/zonal, bazuar në mundësitë dhe
kapacitetet që mund të ofrohen nga territori, në raport me zonat/territoret e tjera
gjeografike. Këtë detyrë apo mision e merr përsipër marketingu territorial.
Përmbajtja e marketingut territorial, ka marrë gjithashtu forma të reja. Një numër
gjithmonë e më i madh institucionesh publike kanë filluar të përdorin logjikën e
marketingut territorial, si një mjet për të arritur objektivat e tyre institucionalë.
Megjithëse marketingu territorial është studiuar dhe studiohet nga shumë autorë dhë
në vende të ndryshme, mbeten akoma shumë aspekte të tij, që meritojnë të studiohen
më tej në gjerësi dhe në thellësi.
Në kapitujt e këtij studimi, në përmbushje të arsyetimit llogjik mbi qëllimin e
studimit tonë, si dhe në ndihmë të përgjigjeve për çështjet dhe nënçështjet që shtruam
në fillim, ne do të përpiqemi t‘iu japim përgjigje pikërisht këtyre pyetjeve dhe të
tjerave nënpyetje si këto, duke u udhëhequr nga ideja se, zhveshja e territorit nga
kufijtë administrativë dhe trajtimi vetëm nga këndvështrimi territorial, na lejon
lehtësisht të identifikikojmë rrjetin e vlerave mbi të cilat ngrihet, funksionon dhe
zhvillohet territori në shqyrtim. Ky këndvështrim është pjesë e tendencës së sotme,
për t’i dhënë sa më shumë rëndësi formimit të marrëdhënieve mes rrjeteve të
aktorëve. Produktet lokale formojnë një bashkim sinergjie me kapacitete të
mjaftueshme për të rritur prodhimet dhe shërbimet lokale, shumë më tepër se sa në
rastin kur ato (rrjetet, degët apo elementet) do të vepronin dhe funksiononin të ndara.
Studimi ynë zhvillohet në tri drejtime:

  16

 
 - drejtimi i parë, ka për synim të trajtojë marketingun territorial në
rrafshin teorik, të studiojë lidhjet e tij me llojet e tjera të marketingut, në
funksion të shpjegimit të karakterit ndërdisiplinor të marketingut të territorit,
për ta analizuar atë si disiplinë dhe për të nxjerrë një përkufizim tonin;
- drejtimi i dytë, ka për synim studimin e elementeve të tjera të
nevojshme, që lidhin marketingun e territorit me manaxhimin e tij, në
funksion të hapit të mëtejshëm të studimit tonë, që është ai i ndërtimit të
modelit manaxherial të marketingut të territorit;
- drejtimi i tretë, prezanton spektrin aplikativ të modelit manaxherial të
marketingut të territorit, në rastin e zonës së Kinostudios (Tiranë).
Çështja kryesore, është përcaktimi i përmbajtjes së marketingut territorial,
përkufizimet dhe kufizimet e ndryshme të tij, të cilat mbeten nën ombrellën e
interesave administrative dhe jo gjeografike/fizike të tij. Një tjetër koncept i
rëndësishëm, është edhe shkalla e ndarjes së nivelit të përmbushjes së
interesave/dëshirave nga aktorë të ndryshëm, pjesëmarrës në territorin tonë, duke na
lejuar të qartësojmë më mirë objektivin tonë të studimit dhe punës kërkimore. Përsa
kohë që thelbi i problemit, përfshin rolin e marketingut si një disiplinë shkencore, ky
punim shkencor dhe ky kapitull i dytë orientohet drejt veçantive territoriale dhe
analizës, përshkrimit dhe interpretimit territorial të tregut, me dimension ndërveprues.
Në këtë kapitull, do të merremi me literaturën e shqyrtuar, si atë evropiane, ashtu
edhe atë amerikane mbi konceptet, përmbajtjen dhe modelet e marketingut territorial,
me qëllim që të shohim se si ka evoluar kjo disiplinë ndër vite dhe në territore të
ndryshme. Po në këtë kapitull, do të studiojmë literaturën në lidhje me elementët që
realizojne lidhjen mes koncepteve të marketingut të territorit dhe atyre manaxheriale.
 

II.2 Autorë të ndryshëm mbi marketingun territorial

Marketingu territorial aktualisht, konsiderohet një nocion relativisht i ri dhe i

papërcaktuar qartë. Ekzistojnë koncepte të ndryshme në lidhje me këtë disiplinë. Kjo
ka ardhur nga fakti se teoria dhe konceptet mbi marketingun territorial, jo vetëm janë
zhvilluar vonë, kryesisht në dekadat e fundit të shekullit XX, por edhe sepse vetë
vendet e ndryshme, të cilat kanë dallimet mes tyre në fushën e kulturës, nivelit të
zhvillimit ekonomik-shoqëror, nevojave, interesave dhe objektivave që duan të
arrijnë, i kanë dhënë atij përmbajtje koceptuale të ndryshme. Kështu, nëse literatura
angleze, marketingun territorial, zakonisht e quan si vend/vendosje marketingu,
shkollat gjermane e trajtojnë atë si marketing të komunave/komuniteteve. Dhe për ta
bërë konceptin e marketingut territorial edhe më të komplikuar, shumë autorë flasin
për marketing lokal dhe rajonal, marketing hapsire, marketing bashkiak, ose
marketing për qytetin (Ashworth and Voogd, 1990, Rumpel, 2002, Kotler et al, 1993
or Janečková and Vaštíková, 1999).8
Në thelb, mendimi ynë është se të gjitha konceptet, lidhen me përpjekjet për të
përshtatur instrumentet e marketingut tradicional, me nevojat secifike të një territori të
                                                            
8
 Suchacek, J 2008 ”Territorial marketing in the Czech Republic: a trial- and- error process” V SB -
TU Ostrava, Faculty of Economics, fq. 1, në referencë të autorëve: Asworth and Voogd, 1990, Rumpel,
2002, Kotler et al, 1993 or Janečková and Vaštíková, 1999

  17

 
caktuar. Dhe përderisa nevojat specifike të territoreve të ndryshme janë të ndryshme,
është e qartë që do të marrim koncepte të ndryshme të marketingut territorial. Edhe
aplikimi në një hapsirë të dhënë, përbën në realitet një funksion të ri të marketingut.
Megjithatë, përkufizimet e ndryshme të marketingut territorial, sa vijnë e bëhen
gjithmonë e më shumë një detyrë e komplikuar dhe e vështirë, sepse bashkia ose
rajoni/zona përfshijnë shumë më shumë njësi, aktorë me veprimtari dhe interesa të
ndryshme, se sa një ndërmarrje. Bazuar të argumentimet që japin shumica e autorëve,
ne mund të dalim në një konkluzion të përgjithshëm.
Elementë të përbashkët të Marketingut territorial mund të gjenden ose mund të
identifikohen më lehtë në tërësinë e instrumenteve, metodave dhe koncepteve të
fituara në një territor të dhënë, se sa në objektivat që synohen të përmbushen.
Ndaj dhe në studimin tonë, qëllimi kryesor është të sigurojmë njohjen me
praktikat e zhvillimit territorial në Bashkinë e Tiranës, Njësia Bashkiake Nr.4, dhe
Komuna Dajt. Mbështetur në strategjitë e tyre të zhvillimit ekonomik, urban dhe
social, synohet identifikimi i potencialeve të zhvillimit në zonë, si dhe marrja e
mendimit dhe opinionit të qytetarëve, në mënyrë që të përdorim ato instrumente
studimi, metoda kërkimore dhe ofrojmë koncepte ekonomike-sociale dhe urbane, në
funksion të objektivave tona. Kështu, marketingu territorial analizohet si proçes dhe
ndërmarrje aktorësh lokalë dhe zonalë, të lidhur ngushtë me kërkesat e qytetarëve, me
qëllim final maksimizimin e funksionimit efiçent ekonomik dhe social të territorit
tonë, në linjë me objektivat tashmë të mirëpërcaktuara.
Përdorimi gjithmonë e më i gjerë në kohët e sotme i marketingut territorial, për
mendimin ekonomik bashkohor, përbën tashmë një nga fushat kryesore të reagimit
ndaj transformimeve social-ekonomike, lëvruar kryesisht në vitet 1970-1980 pothuaj
në të gjithë vendet e zhvilluara europiane. Vendosja e theksit mbi përgjegjshmërinë
dhe aktivitetin individual, kufizimin e ndërhyrjeve shtetërore në funksionimin e
mekanizmave të tregut ose krijimin e ambienteve stimuluese për aktivitetet private,
janë duke fituar gjithmonë e më shumë terren, rëndësi parimore, në zhvillimet e
kohëve të sotme moderne.
Sforzi (1994) mendon që ky fakt shpreh “një ide komplekse, të vështirë për t’u
fokalizuar, në të cilën teoria kryesore është akoma në fazën rudimentale dhe kur duhet
vënë në praktikë, është në fazën fillestare”.
Një përcaktim, që shpjegon lidhjen mes marketingut tradicional dhe atij të
territorit, është ai i Van den Berg (1990), i cili thotë që “një qytet duhet menaxhuar si
një ndërmarrje”, duke përcaktuar kështu faktin që menaxhimi i një territori duhet bërë
i orientuar nga tregu.
Zhvillimet lokale/zonale dhe rajonale kanë filluar të perceptohen kryesisht në
kuptimin e stimulimit të potencialeve të brendshme (Ježek, 2007 or Sucháček, 2005a,
b, c ).9 Me qëllim që të arrihet nxitja dhe aktivizimi i potencialeve lokale, është e
nevojshme të realizohen ose kryhen reforma instuticionale, si dhe të aplikohen metoda
të reja dhe fleksibël të manaxhimit të territorit. Nga ana tjetër, disa autorë parashtrojnë
ndikimin e madh të rrjetit të aktiviteteve në zhvillimet lokale dhe rajonale, mënyrave
të funksionimit të këtij rrjeti, të cilat marrin formën e faktorëve “të fortë” shumë të

                                                            
9
 Ježek,J. 2007 ”The Renewal of the rural territoriesin the Czech Republic” pikat a, b, c

  18

 
rëndësishëm dhe vendimtarë, për një zhvillim dinamik të zonave apo rajoneve që
merren në analizë (Granovetter, 1991 or Wite, 1981). 10
Gjithashtu, në vendet e zhvilluara dhe post-industriale, faktorët lokalë,
tradicionalë, janë konsideruar shumë e pak të përfshirë, gjithmonë dhe kudo dhe një
vëmendje e veçantë (në disa drejtime) iu kushtohet faktorëve modernë lokalë të
“butë” të tillë si imazhi i rajonit, cilësitë insitucionale të sektorit publik ose cilësia e
ambientit, përdorimi në rritje i elementëve të ndryshëm të maketingut territorial. Në
këtë ndërmarrje gjithëpërfshirëse, marketingu tradicional, i përdorur gjerësisht për
aktivitetin e fimave private, është bërë gjithashtu subjekt i marketingut të quajtur
zgjerues, i cili bën të mundur aplikimin e tij pjesor, në sferën e zhvillimit të Bashkisë
apo rajonit të dhënë (Rumpel, 2002).

II.2.1 Modeli amerikan

Në Shtetet e Bashkuara të Amerikës, administratorët e parë që janë marrë

sistematikisht me zhvillimin e territorit lokal, kanë përdorur kategori konceptuale
tipike të marketingut, të huazuara nga teknikat e shitjes së produkteve dhe ofrimit të
shërbimeve. Rezultati i kësaj veprimtarie praktike, ishte dhënia e një modeli që
nënkupton një vizion pragmatik bazuar në konceptin anglo-sakson. Sipas këtij modeli,
synimi themelor i një komuniteti lokal është “të shesë ato që posedon“ për të
interesuarit për: zonat urbane, fushat ku aplikohet ulje/reduktimi apo përjashtimi nga
taksat, drejtimet për të tërhequr investimet e huaja, promovimi i programeve
promovuese të territorit etj.
Në modelin amerikan, marketingu territorial konsiderohet jo vetëm një produkt,
por produkt-mall, që në terma ekonomikë, duhet të shitet. Duke qënë se ky përbën
thelbin e modelit amerikan të marketingut territorial, atëhere edhe i gjithë procesi i
studimit, metodologjia dhe hapat e zbatimit të tij nga aktorë të ndryshëm, udhëhiqen
nga synimi i maksimizimit të fitimit. Në këtë kuptim, modeli amerikan i marketingut
territorial si produkt ekonomik, e njëhson atë me mjetin për të qënë i përdorur nga
politikat ekonomike të rajonit/qytetit të dhënë, me qëllim rritjen e vlerës monetare të
kapitalit fizik në të.

II.2.2 Modeli evropian

Modeli europian është i ngjashëm me modelin amerikan, por nën një përmbajtje
më të gjerë kulturore, administrative dhe sociale të rajonit/zonës së dhënë. Në modelin
evropian, përmbajtja e re ose elementet shtesë të përmbajtjes, kanë të bëjnë me faktin
se ky koncept përfshin qëllimin për ndërtimin e një sistemi atraktiv të territorit në
tërësi, pra është gjithëpërfshirës dhe si i tillë, ai përfshin të gjithë aktorët e sferës
publike dhe private. Në këtë kuptim, ky model është një model studimi dhe veprimi
që nënkupton:

                                                            
10
R. Swedberg, 2004 “What has been Accomplished in New Economic Socialogy and Where is it
Heading?”, fq. 317, në referencë të autorëve: Granovetter, 1991 or VVite, 1981

  19

 
 “një vend ku jetohet, një vend ku investohet, një vend për t’u vizituar dhe
rivizituar”.
Duhet të theksohet se dy modelet si më sipër – megjithë ngjashmëritë mes tyre –
kanë diferenca konceptuale dhe aplikative, që lidhen edhe me ndryshimet që
ekzistojnë mes shkollave ekonomike dhe politike europiane dhe atyre amerikane
(anglo-saksone). Ndër elementet dalluese janë p.sh. komponentet kulturore dhe
sociale, të cilat në modelin evropian të marketingut territorial, janë më të theksuar, se
sa në atë amerikan. Sigurisht, kjo nuk do të thotë se në këtë të fundit ato nuk merren
në konsideratë, por mbeten më dytësore. Kjo është arsyeja kryesore përse marketingu
territorial si koncept, teori, studim, plan zhvillimi dhe politikë është më i lëvruar në
Evropë se sa në Amerikë apo vende të tjera të botës.
Në këtë linjë arsyetimi, ne mendojmë se, përveç trashëgimisë në fushën e
mendimit ekonomik, politik e social, të traditës dhe kulturës europiane, një nga
shkaqet e këtyre diferencave mund të kërkohet edhe tek sistemi i integrimeve
evropiane dhe të vetë ngritjes dhe funksionimit të Bashkimit Europian si filozofi,
politikë dhe praktikë ku elemente si solidariteti, kohezioni social, zhvillim i
harmonizuar/rajonal, etj, përbëjnë vlera evropiane, që udhëheqin institucione dhe
aktorë të ndryshëm në jetën ekonomike, politike e sociale, më shumë se në çdo
hapsirë tjetër në botë.

II.3 Degët e marketingut territorial

Në përmbajtjen e vetë, si model dhe koncept europian, marketingu territorial

është gjithëpërfshirës, d.m.th. studimi i tij përfshin të gjithë aktorët dhe fushat në
territorin e dhënë. Si i tillë, ai përbën një mjet për menaxhimin e territorit dhe
zhvillimin e vlerave të tij nëpërmjet promovimit të mallrave, shërbimeve, punës dhe
aktiviteteve të qytetarëve si dhe të organizatave të ndryshme që veprojnë në atë
territor. Autorë të ndryshëm evropianë edhe këtu japin përkufizime të ndryshme, por
ata bashkohen në rastin kur trajtohet marketingu territorial si përmbatje degësh. Në
këtë këndvështrim, ata kanë rënë dakord për ndarjen e përgjithshme të tij, në tre degë:
o Marketing turistik - që lidhet me promovimin e vlerave të territorit të
dhënë në fushën e turizmit. Kjo degë përfshin turizmin në kuptimin e gjerë të
tij: promovim të vlerave të mirëfillta turistike, historike, kulturore të territorit.
Në këtë degë përfshihet edhe promovimi i imazhit, si aktivitet ku angazhohen
jo vetëm strukturat përkatëse, por edhe vetë aktiviteti dhe jeta e përditshme e
aktorëve dhe individëve.
o Marketing i kapaciteteve profesionale dhe biznesit - që lidhet me
aktivizimin e aktorëve të biznesit në zhvillimin ekonomik. Megjithëse vetë
aktorët e biznesit, që kryesisht janë organizata dhe njësi private, kryejnë
marketingun tradicional, ato vijnë dhe përfshihen në marketingun territorial si
elementë themelorë të tij. Kjo ndodh sepse biznesi dhe zhvillimi i
qëndrueshëm ekonomik i territorit, përbëjnë thelbin e marketingut territorial.
o Marketing i qytetit ose zonës/rajonit – që lidhet me rolin e qytetarëve
dhe organizatave në zhvillimin ekonomik, kulturor dhe social të territorit (EU
Archimedes Program, Actions to Regenerate Cities and Help and Innovate,

  20

 
 Mediterranean Economic Development, 2007-2010).11 Në kuptimin më të
detajuar, me këtë degë, kuptojmë përfshirjen e aktorëve të tjerë jo ekonomikë
dhe jo turistikë, që zhvillojnë aktivitetin dhe jetën e tyre në territorin e dhënë.
Si edhe në degën e parë apo edhe në atë të dytë, marketingu i qytetit, është në
vetvete imazh dhe promovim vlerash tërësore, konkurruese dhe zhvilluese, në
raport me territoret e tjera.
Të tri degët e mësipërme, nxjerrin në pah përmbatjen e plotë të marketingut të
territorit, sipas të cilit të gjithë aktorët janë objekte dhe subjekte në veprimtaritë e
ndryshme, nën një politikë administrative në atë territor të dhënë. Ata bashkëveprojnë
dhe bashkëpunojnë në përmirësimin e përdorimit të aseteve – kapitaleve fizike,
monetare dhe njerëzore/qytetare për zhvillimin tërësor dhe harmonik të territorit, si
një unitet ekonomik e social.
Në këtë kuptim, marketingu territorial merr trajtën e një mjeti themelor në
menaxhimin e territorit dhe zhvillimin e vlerave të tij, nëpërmjet promovimit të
mallrave, shërbimeve, punës dhe aktiviteteve të qytetarëve, si dhe të organizatave të
ndryshme që veprojnë në atë të territor, në të tri degët: turistike, biznesit dhe
qytetarëve.

II.4 Literatura bashkohore mbi përmbajtjen dhe elementet e

marketingut territorial

Para se të analizojmë kuadrin konceptual të marketingut territorial, duhet të

bëjmë edhe një qartësim tjetër, jo vetëm teorik: dallimet dhe të përbashkëtat mes
marketingut tradicional dhe marketingut territorial, si konceptime teorike dhe
veprimtari praktike.
Gjatë shtjellimit të temës, ne kemi dhënë, në një mënyrë a në një tjetër edhe
kuptimin e diferencuar të marketingut tradicional nga ai territorial. Kështu, p.sh. kur
është trajtuar modeli evropian dhe modeli amerikan i marketingut të territorit, është
theksuar se ky i fundit bazohet kryesisht në konceptin tradicional të marketingut,
d.m.th. nën këndvështrimin ekonomik të tij. Ndërsa ai evropian merr një trajtë më të
gjerë dhe gjithëpërfshirëse për territorin e dhënë.
Marketingu tradicional në thelbin e vetë kuptohet si kombinim i katër
elementeve:
-Produkti ose Shërbimi që kompania iu ofron konsumatorëve dhe që përfshin
cilësitë fizike të tij, çfarë nevojash ai përmbush, çfarë e dallon produktin apo
shërbimin tonë nga ai i konkurrentëve, çfarë dobie sjell, etj.
-Çmimi që i vendoset produktit apo shërbimit, i cili duhet të jetë i tillë që
njëkohësisht të plotësojë pritshmërinë e klientit, të jetë konkurrues në treg dhe të sjellë
fitimin e dëshiruar për kompaninë,
-Vendi ose shpërndarja, që përfaqëson vendin ku shiten produktet apo shërbimet,
në mënyrën që të kënaqë kërkesat e konsumatorëve,
-Promocioni, që përfshin mënyrën e komunikimit nga ana e kompanisë të
karakteristikave të produktit apo shërbimit për konsumatorët apo audiencën e synuar,
me qëllim nxitjen e shitjes së produkteve apo shërbimeve.
                                                            
11
EU Archimedes Program, Actions to Regenerate Cities and Help and Innovate, Mediterranean
Economic Development, 2007-2010, fq.1

  21

 
 Duke krahasuar përkufizim dhe përmbajtjen e marketingut tradicional me atë të
marketingun territorial, ne mund mund të dallojmë ndryshimet mes tyre, të cilat po i
rendisim si më poshtë :
¾ marketingu territorial është tërësor dhe gjithëpërfshirës, ndërsa ai
tradicional është sektorial (fusha ekonomike e biznesit),
¾ marketingu territorial, ndërsa është konkurrencë mes aktorëve, ai është
njëherësh edhe një marrëdhënie dinamike në interes sa të aktorëve aq edhe të
komunitetit të atij territori,
¾ marketingu territorial është bazë dhe mjet i rëndësishëm në ndërtimin e
strategjive të zhvillimit dhe zbatimit të politikave të administratës
lokale/qendrore dhe madje në nivel edhe kombëtar, ndërsa ai tradicional i
shërben strategjisë së një firme/kompanie dhe vetëm për produktet apo
shërbimet,
¾ marketingu territorial është në interes të të gjithë komunitetit, ndërsa ai
tradicional vetëm të biznesit që prodhon ato produkte/shërbime, si dhe të një
grupi të dhënë konsumatorësh.

Nga kjo analizë krahasuese mes marketingut territorial dhe marketingut

tradicional, ne mund të konkludojmë se modeli amerikan i marketingut territorial
mund të quhet “marketing i zgjeruar i marketingut tradicional“, përderisa ai
mbështetet pothuajse terësisht në kategoritë ekonomike dhe të biznesit.
 

II.4.1 Këndvështrim teorik

Autorja italiane Sara Bassani, Universiteti i studimeve Bergamo, Fakulteti i

Ekonomisë, në studimin e realizuar në vitin 2002: “Territori, kufijtë she aktorët: për
një përcaktim të vlerës së një territori”12, duke kryer analizën e saj mbi marketingun
territorial, ka ofruar edhe konceptet bazë teorike të tij. Bazuar në këtë analizë
kërkimore-shkencore, ne vijojmë më poshtë, jo vetëm duke e sjellë marketingun
territorial në dimensionin e tij më të qartë, më të plotë, por edhe duke e pasuruar atë
me elemente të tjera, nëpërmjet një ballafaqimi analitik, mes përkufizimeve të
ndryshme, të evidentuara si më sipër.
E reja tjetër që ne do të sjellim në këtë çështje, lidhet edhe me trajtimin e
përmbatjes së marketingut territorial, nisur nga mendimi ekonomik dhe strategjik i
zhvillimit të vendit tonë, studiuar në linja të përgjithshme dhe i Tiranës në veçanti.
Kjo e re, do të përkthehet në analizën e disa elementeve promovuese të ekonomisë
dhe biznesit, por që bazohen te vlerat dhe resurset e zonës së Kinostudios, të cilat ne
duam t’i promovojmë më tej si: imazhi mediatik, vlerat turistike, pasuritë kulturore
etj.
Në dekadat e fundit është arritur që marketingu territorial të konsiderohet si
disiplinë, me një konceptim sa më organik. Në mënyrë të vecantë, është arritur
progres drejt objektit të studimit të tregut, si tërësi aktorësh ku, për shumë autorë kjo

                                                            
12
 Bassani S., “Territori, confini e stakeholders: per una definizione del valore di un territorio” PhD
Disertation, Università degli studi di Bergamo, Italia, 2002 

  22

 
konsiderohet një etapër e re, drejt rrugës kërkimore-shkencore të zhvillimit ekonomik
dhe social.
Marketingu territorial, në fakt, ka lindur si një zgjerim i konceptit dhe praktikës të
territorit, si një kalim i praktikave të administrimit, në një zhvillim autonom të
disiplinës së planifikimit të marketingut. Në veçanti, përmbajtja teorike e marketingut
territorial, përmbledh shumë kategori të marketingut. Do të zgjateshim shumë në
pjesën teorike, sikur t’i vendosnim të gjitha në listën tonë, për të shpjeguar lidhjet e
tyre me marketingun e territorit, në mënyrë që të pasqyrojmë ndikimin e tyre tek ky i
fundit.
Për këtë arsye kemi zgjedhur vetëm disa degë të marketingut si:
- marketingun turistik,
- marketingun publik,
- marketingun e marrëdhënieve,
- marketingun social,
- marketingun e ndërmarrjes,
- marketingun ndërdisiplinor
Figura 2.1 paraqet në mënyrë skematike lidhjen e marketingut territorial me
disiplinat e tjera si më sipër.

Figura 2.1 Marketingut territorial, ndërmarrje ndërdisiplinore

 
  23

 
  

Përpara se të analizojmë këtë përmbajtje të gjerë të marketingut territorial të

ofruar nga literatura e shqyrtuar bashkohore, si përmbajtje teorike, ne mund të
qartësojmë se kjo përmbajtje, nuk duhet të ngatërrohet me degët e marketingut
territorial. Në qoftë se në ndarjen në degë, autorë të ndryshëm e kanë përcaktuar atë
bazuar në kriterin e fushave “të dukshme” të territorit, përmbajtja e marketingut
territorial si konceptim, bazohet në kriterin e vëzhgimit tërësor të territorit, në të cilin
përfshihen elemente të dukshme dhe të padukshme të tij.

II.4.1.1 Marketingu turistik

Literatura e shqyrtuar dhe kryesisht ajo evropiane, e konsideron marketingun

turistik si elementin themelor të marketingut territorial. Vendi parësor i këtij elementi,
lidhet me zhvillimet e vrullshme që kanë marrë në kohët e sotme rrjetet, kontaktet dhe
marrëdhëniet ndër-njerëzore, me ngritjen dhe zhvillimin e shpejtë të industrisë së
turizmit, e cila për shumë vende dhe rajone të botës, është shndërruar në shtyllën
kryesore të zhvillimit ekonomik dhe social të tyre. Nga statistikat a marra nga
Organizata Botërore e Turizmit, në diët e sotme industria turistike është industria që
zë vendin e parë për nga të ardhurat që sjell në krahasim meindustritë e tjera. Si për të
evidentuar edhe më shumë këtë rëndësi të turizmit, disa autorë kanë dhënë edhe
përkufizime të tij si p.sh. Kotler (Franch, 2002; Peroni, 1997)13, i cili e konsideron
marketingun turistik “si element plotësues natyral të marketingut territorial” pasi me
teknikat e tij, përcillet vetë tregu i territorit pranë konsumatorëve, që janë gjithmonë e
më të shumtë në numër.
Për vetë peshën e madhe që ka marrë marketingu turistik, ne mund të përmendim
këtu edhe një tjetër autor, J. Christopher Hollvvay i cili, në librin me titull “Marketing
for Tourism”, 2004 thekson se “marketingu për zhvillimin e turizmit, si element i
marketingut territorial, plotëson teorinë mbi marketingun në tërësi, si dhe ndihmon në
aplikimin e tij, në sektorë të ndryshëm të industrisë së udhëtimeve dhe turizmit”.
Kuadri i tij teorik, merr në konsideratë, ndryshimet e ndodhura në dekadat e fundit, në
ambientin e marketingut tradicional. Por nga ana tjetër, është për t’u evidentuar edhe
dimensioni ndërkombëtar i marketingut turistik, roli i strategjive promovuese të
kryera në bashkëpunim mes tyre dhe aktorëve publike (qeveritë), si dhe fakti tjetër i
rëndësishëm që lidhet me ndryshimet e shpeshta dhe të shpejta të formave dhe trajtave
të marketingut turistik.
Nga analiza e marketingut turistik të këtij autori dhe të disa autorëve të tjerë, ne
mund të konkludojmë se, ndërtimi i marketingut turistik, përfshin jo vetëm objektivat
e aktorëve të fushës së industrisë së turizmit, por edhe të rrjetit të lidhjeve mes tyre
dhe aktorëve të tjerë të territorit tej rajonal dhe tej lokal. Prandaj, në epokën ku
jetojmë, tregu turistik konsiderohet ai që kërkon të sfidojë, duke ofruar gjithmonë e
më shumë një gamë sa më të gjerë dhe të ndryshme shërbimesh. Janë aktorët e
turzimit, ata që bëjnë përpjekje të mëdha për të njohur sa më mirë, jo vetëm
kapacitetet në rajonin apo zonën e dhënë, por mbi të gjitha, për të bërë të mundur që
këto kapacitete t’iu përgjigjen shijeve të konsumatorëve.

                                                            
13
Franch, 2002; Peroni, 1997

  24

 
 Kjo është arsyeja, që disa autorë të mendimit ekonomik, pranojnë se marketingu
turistik mbetet një “supervizor” për të gjithë aktorët rajonalë dhe lokalë dhe se
analizat dhe përfundimet ndaj tij, duhen marrë shumë në konsideratë nga përpunuesit
e strategjive rajonale të zhvillimit ekonomik. Në ndihmë të të kuptuarit më mirë
domethënien e termit që përdorëm më sipër “supervizor”, na vjen njohja me
përmbajtjen e marketingut turistik ku, së fundmi, është përfshirë koncepti “aktivitet në
rrjet”. Nga ana tjetër edhe aktivitetet në rrjet nuk mund të kuptohen pa zbërthyer dhe
studjuar qartë objektivat që duhet të arrihen, nëpërmjet përdorimit të këtij koncepti.
Për këtë, literatura bashkohore ofron disa kendvështrime, por që takohen të gjitha në
një pikë, që sipas mendimit tonë merr formatin e mëposhtëm:
Objektivi kryesor i krijimit të aktiviteteve në rrjet, mbetet promovimi i vlerave
natyrore, historike, infrastruktura funksionale, kapacitetet turistike, karakteristikat
kulturore të qytetarëve si: sjellja, mikëpritja, etj. Kjo mundësohet nëpërmjet forcimit
të lidhjeve dhe një integrimi më të fortë të rrjetit të aktiviteteve të aktorëve tanë, jo
vetëm turistikë, duke dhënë kështu imazhin e territorit si një unitet kompleks, me
karakteristika specifike atraktive për klientët, turistët apo vizitorët lokalë, kombëtarë
dhe ndërkombëtarë.
Në formulimin e një formati të tillë të marketingut turistik, ne kemi konsideruar
sigurisht edhe rastin tonë të studimit, ku marketingu turistik do të jetë element shumë
i rëndësishëm, sepse na ndihmon të arrijmë një miradministrim të aktiviteteve të
shumta mes aktorëve në zonën e Kinostudios. Siç trajtohet edhe në kapitullin IV,
vlerat turistike të zonës sonë do të na ndihmojnë në implementimin me efikasitet të
modelit manaxherial bazuar në marketingun territorial, në përputhje me objektivat
strategjike të zhvillimit ekonomik dhe mirëqënies në atë territor.

II.4.1.2 Marketingu publik

Nga teoritë e shqyrtuara mbi marketingun publik, ne dimë se ai trajton mënyrat e

përdorimit të marketingut në organizatatat apo aktorët publikë. Duke qenë element i
marketingut territorial, marketingu publik është një sektor i ri studimi, vecanërisht i
dobishëm për administratën publike, megjithëse parimet dhe praktikat e tij janë
përdorur gjithmonë në punët administrative, por nën këndvështrimin e marketingut
tradicional. Ndërsa, si pjesë e marketingut territorial, literatura e sotme e studjon atë,
për të kuptuar më mirë racionalitetin në përdorimin e tij nga aktorët publikë, si edhe si
mjet dhe instrument për zhvillimin e strategjive të marketingut. Marketingu publik, si
derivat i marketingut në tërësi, përfshin edhe analizën e koncepteve bazë si
marketingun miks, segmentimin e tregut, grupet e interesit, menaxhimin e
marketingut, aktorët dhe marrëdhëniet mes tyre në territorin e dhënë, etj.
Disa pjesë apo derivate të marketingut publik, merren dhe janë edhe elemente të
marketingut territorial ose kur trajtojmë marketingun publik, e lidhim atë vetëm me
aktorët publikë.
Bazuar më studimin e autorit rumun, Tudor Ţiclău (Facultatea de Stiinte Plotice,
Administrative si ale Comunicarii, Universitatea Babes – Bolay, 2012, Romania)14, ne
mund të ofrojmë në mënyrë të përmbledhur synimet e marketingut publik :
                                                            
14
 Ţiclău, T. 2012, “Markeing and Public Administration”, Facultatea de Stiinte Plotice,
Administrative si ale Comunicarii, Universitatea Babes – Bolay, Romania 

  25

 
 o efektivitet i lartë i aktivitetit të aktorëve publikë, të cilët konsiderohen
aktorë themelorë në shërbim të strategjisë së marketingut territorial,
o njohja me konceptet bazë teorike të marketingut publik, në mënyrë që
të zhvillohet edhe mendimi kritik në administratën lokale/rajonale,
o aftësimi i vendimarrësve të politikave të zhvillimit, për të
implementuar idetë dhe konceptet e marketingut publik, në planet dhe
strategjitë e marketingut territorial,
o marrja në konsideratë e reagimeve të publikut, përgjatë fazave të
implementimit të strategjive dhe planeve të zhvillimit,
o aftësimi për të përdorur mjetet studimore analitike si: identifikimi i
nevojave zhvillimore, analiza e veprimtarisë së aktorëve në terren, kryerja e
një studim analitik me objektiva të përcaktuara, studimi i segmenteve të tregut,
o ndërtimi i një marketingu publik me perspektivë zhvillimi afatgjatë.
Në funksion të synimeve të marketingut publik, kërkohet të tërhiqet vëmendja
dhe të informohen qytetarët, për të marrë prej tyre reagimet lidhur me zbatimin e
strategjive dhe politikave të zhvillimit në nivel të pushtetit lokal ose qendror. Në këtë
kendvështrim, si koncept i përgjithshëm, marketingu publik (disa autorë e cilësojnë
marketing i qytetit apo qytetarit) mund të cilësohet si pika fundore e veprimtarisë së
aktorëve privatë dhe sidomos publikë (qeverisja lokale, rajonale dhe kombëtare) dhe
shfaqet si mjet për të përmbushur objektivat themelore të marketingut territorial:
kërkesat dhe shijet e qytetarit d.m.th. të konsumatorit për produkte dhe shërbime.
Në terrenin ku aktorët përpunojnë strategjitë e tyre ekonomike dhe të biznesit, si
dhe zhvillojnë veprimtarinë e tyre konkrete, duhet të mbahet në konsideratë gjithashtu
edhe fakti se: qëllimi kryesor është dhe mbetet shërbimi ndaj publikut. Prandaj
administrata lokale duhet ta njohë, studjojë dhe analizojë marketingun e publikut në
territorin e saj, sepse vetëm në këtë mënyrë ajo mund të përmbushë më mirë të
politikat e saj të zhvillimit ekonomik dhe social, në komunitetin ku ajo zhvillon
aktivitetin e saj.
Ky është koncepti modern për kohën ku jetojmë, ku përparësitë e “fitimit për të
tërë komunitetin/ shoqerinë” sa vijnë edhe bëhen më dominante, më përparësore dhe
më gjithëpërfshirëse. E gjitha kjo realizohet nëpërmjet ndërtimit të strategjive dhe
politikave të zhvillimeve të qëndrueshme ekonomike, si dhe nën një kohezion social
sa më të lartë, qofshin këto lokale/territoriale, kombëtare, rajonale po tej rajonale.
 

II.4.1.3 Marketingu i marrëdhënieve

Marketingu i marrëdhënieve është përdorur për herë të parë si term, nga autori Ll.
Berry15, në referencë ndaj sektorit të marketingut të shërbimeve. Autori ka trajtuar
gjerësisht ndikimin e marrëdhënieve mes aktorëve në marketingun territorial. Ai
gjithashtu ka shqyrtuar konceptimin teorik të marketingut të marrëdhënieve, si
element i marketingut territorial, duke e zgjeruar dhe pasuruar përmbajtjen e tij. Por si
koncept i teorisë së marketingut, marketingu i marrëdhënieve është zhvilluar gati dy
dekada më parë, në fund të viteve ’60 dhe me të, janë marrë një numër i madh
autorësh.
                                                            
15
Berry Ll. “Marketing of relations, Emerging Perspectives on marketing”, American Marketing
Association. Chicago, 1983, fq. 25

  26

 
 Ne këtu do të vecojmë autoren italiane, S.Bassani, në studimin e të cilës ne
gjejmë konceptin e “bashkimit të marrëdhënieve” mes aktorëve të një territori, duke e
quajtur atë “paradigmë variabël të marketingut” (Bassani, 2002)16. Sipas këtij
përkufizimi, marketingu i marrëdhënieve synon “nisjen, negocimin dhe administrimin
e marrëdhënieve dhe shkëmbimet mes grupeve të interesit, për të arritur avantazhe
konkurruese në një treg të dhënë, mbi një bazë afatgjatë kontratash mes klientëve dhe
ofruesve të produkteve dhe shërbimeve”.
Nëse e marrim këtë përkufizim në kuadrin e territorit tonë të studimit,
dimensioni i marrëdhënieve merr një rëndësi të veçantë, duke u shfaqur si një forcë
dhe një avantazh konkurrues vendimtar, për zhvillimin ekonomik dhe shoqëror të tij.
Oferta territoriale, që përfshin: vlerën e kapitalit të instaluar në këtë hapsirë,
aktorët që veprojnë në atë territor, ambientin, infrastrukturën dhe qytetarët, si dhe
aktorë të tjerë të përhershëm dhe përkohshëm lokalë dhe tej lokalë, që hyjnë në
marrëdhënie dhe ndërveprojnë me njëri-tjetrin për të përmbudhur qëllimet e tyre,
është në thelb menaxhim marrëdhëniesh d.m.th. marketing marrdhëniesh. Ky është në
fakt, vetë thelbi i marketingut territorial.
Marketingu i marrëdhënieve, si element i marketingut territorial para së gjithash
konceptohet edhe si marrëdhënie afatgjatë d.m.th. është krijim, ndërvarësi dhe
menaxhim i marrëdhënieve mes aktorëve të ndryshëm, në një territor të dhënë, duke
përbërë kështu një etapë kyçe në të gjithë procesin e përmirësimit dhe zhvillimit të
territorit.
Meqënëse marketingu i marrëdhënieve konceptohet si marrëdhënie mes njërëzve,
çështja sa vjen e bëhet edhe më komplekse, sepse në rrjetin e marrëdhënieve
ndërnjerëzore, njerëzit shfaqen ose më saktë udhëhiqen në sjelljet e tyre, sa nga veti të
brendshme të karakterit, aq edhe nga karakteristika të edukimit si konsumatorë apo
aktorë që ofrojnë produkte dhe shërbime.
Ndër përbërësit e marrëdhënieve mes njerëzve, autorë të ndryshëm veçojnë
besimin dhe klimën e besimit mes tyre, si një faktor kyç i marketingut të
marrëdhënieve. Parë kështu, vendosja e besimit përbën një tjetër koncept me dobi të
madhe për modelin aplikativ të marktingut të marrëdhënieve. Kur njerëzit njihen mirë
dhe besojnë në realizimin e objektivave të tyre si marrëdhënie ndërmjet tyre, atëhere
themi se kemi arritur ndërtimin e marketingut të marrëdhënieve në territor.
Gjithashtu, duke vijuar në arsyetimin tonë mbi besimin si concept, në
marrëdhëniet mes aktorëve ose palëve, si pjesë e rëndësishme e marketingut të
marrëdhënieve, që influencon dukshëm në mundësitë dhe mënyrat e zhvillimit të
planifikuar të territorit, dallohen edhe dy karakteristika të tij :
1. besimin e individit si shprehje e vullnetit për të arritur ose përmbushur
objektivat e caktuara,
2. varësia reciproke mes tyre, si shprehje specifike e marrëdhënieve të
interesave aftagjata të bashkëpunimit, respektit, gjetjes së zgjidhjeve, lidhjeve
mes njësive të aktivitetit dhe pjesëmarrjes në të, të aktorëve të ndryshëm të
interesuar.
Njohja dhe analiza e saktë e këtyre karakteristikave, u ka mundësuar disa
autorëve që të thellojmë studimet në aspektin e marrëdhënieve mes aktorëve apo
palëve, të cilët luajnë një rol aktiv në përmbushjen e qëllimit për të arritur një rezultat
                                                            
16
Bassani S., “Territori, confini e stakeholders: per una definizione del valore di un territorio” PhD
Disertation, Università degli studi di Bergamo, Italia, 2002

  27

 
të përbashkët (“Teoria e lojës”, që do të trajtohet më poshtë). Si të tilla, ato aplikohen
ndër firma e kompani të ndryshme, duke përbërë kështu një synim strategjik për të
gjithë sektorët e tjerë dhe duke mbetur gjithashtu faktorë kryesorë në ndihmë të
arritjes së një kohezioni social në komunitet.
Një tjetër autor, që ka dhënë një kontribut të vecantë në trajtimin e marketingut të
marrëdhënieve, është edhe Hakannson (International Marketing and Purchasing of
Industrial Goods An Interaction Approach By IMP Project Group, Håkan Håkansson,
University of Uppsala, JOHN WILEY & SONS Chichester, 1982, p10)17 kryesisht
lidhur me marrëdhëniet në ndërveprimin. Kontributi i tij mbetet shumë domethënës në
formulimin e modeleve interpretuese afatgjata të këtyre marrëdhënieve të
bashkëpunimit mes aktorëve. Në mënyrë të veçantë, Hakannson vëren lidhjet dhe
përdorimin e variblave makro-ekonomikë si ambienti, atmosfera dhe shkëmbimet, në
analizën e zonës që merr në shqyrtim, duke vënë theksin në ndikimin e këtyre
variablave në marrëdhënieve dhe që sjellin ose marrin formën e një rrjeti me ndikim
reciprok te secili aktor.
Në këtë rast, teza e hedhur është se marrëdhëniet që zhvillohen ndërmjet dy
individëve influencohen nga të tretët (aktorë të tjerë) dhe elementi kyç është
kooperimi, i cili duhet të zhvillohet ndërmjet aktorëve. Kështu, konkludohet se njësia
e prodhimit /shërbimit, pra një ndërmarrje është një njësi, limitet e së cilës kanë të
bëjnë me ndryshime në funksion të veprimtarisë dhe qëllimit të saj dhe marrëdhënieve
që ajo vendos me aktorët e tjerë.
Analiza e kësaj çështjeje vijon më tej me autorë të shkollës suedeze, të cilët i
trajtojnë marrëdhëniet mes aktorëve, si një bashkim i veçantë lidhjesh brenda një
bashkimi të përcaktuar individësh, karakteristikat dhe detyrimet e të cilëve mund të
analizohen në funksion të interpretimit të sjelljeve të tyre sociale. Dhe, nëse kjo
situatë përkthehet në një ambient biznesi, atëhere ky rrjet lidhjesh konsiderohet si një
sistem i këmbyeshëm dhe i kudogjendur, që lidh shumë pika nëpërmjet një gjuhe të
specializuar dhe që lejon vetëorganizimin e tyre, duke përdorur informacionin.
Sigurisht, citimi i disa autorëve mbi konceptimin e rrjetit të marrëdhënieve, ka
për qëllim që të na ndihmojë në mënyrë që ne të mund të formojmë qasjen tonë për të
dhe njëkohësisht të kuptojmë më mirë efektin e këtij rrjeti në marketingun e
marrëdhënieve, si më poshtë:
 

Përmbajtja e rrjetit të marrëdhënieve - si marketing të marrëdhënieve – merr

formën e një kërkimi të vëmendshshëm lidhur me rolin vendimtar që ato luajnë në një
ambienti konkurrues. Ato lidhin dhe bashkojnë komunitetin e aktorëve në territor, të
cilët duhet të veprojnë sipas një strategjie sa më të plotë. Rëndësi të veçantë merr
trajtimi analitik i rrjetit të këtyre marrëdhënieve, në funksion të objektivave të
vendosura. Ato duhet t’i konsiderojmë si të modifikueshme dhe kapacitetin e tyre,
mund ta menaxhojmë me efikasitet, në marrëdhënie edhe me ambientin e jashtëm,
duke ndihmuar kështu formatin tonë të studimit të marketingut territorial.
 

                                                            
17
International Marketing and Purchasing of Industrial Goods An Interaction Approach By IMP
Project Group, Håkan Håkansson, University of Uppsala, JOHN WILEY & SONS Chichester, 1982,
p10

  28

 
 II.4.1.4 Marketingu social

Si për çdo element të marketingut terriorial të analizuar deri tani, ne kemi marrë
për referencë punët kërkimore të disa autorëve. Por, me qëllim që t’i afrohemi sa më
shumë zbatimit të tyre në kushtet ekonomike dhe ambientin shoqëror të vendit tonë
dhe specifikisht zonës sonë të studimit, metoda jonë është evidentimi i analizës së
kryer nga ta, por nën këndvështrimin e përshtatjes relative, nëpërmjet reduktimit apo
shtimit të vektorëve të rinj plotësues apo të koncepteve të reja. Edhe në rastin e
marketingut social, kjo metodë mbetet kyesore. Madje vektorë të rinj plotësues zënë
vend më shumë këtu se sa në elementët e tjerë, sepse dallimet sociale janë me ndikime
të rëndësishme, në përformancën ekonomike të një aktiviteti dhe në raport me
shoqërinë shqiptare, ato janë edhe më të dallueshme.
Teoria na ofron konceptin e marketingut social, duke e përkufizuar atë si një
aplikim sistematik të marketingut tradicional, së bashku me konceptet dhe teknikat e
tij, për të arritur qëllime specifike sjellje, për një produkt social. Marketingu social,
mund të aplikohet për të promovuar të mirat materiale që dëshirojmë ose të shmangim
ato që nuk i dëshirojmë, duke promovuar kështu mirëqënien për të gjithë shoqerinë.
Ky element mund të marrë shprehje në praktikë dhe jetën e përditshme p.sh. kur ne
pyesim ose iu kërkojmë qytetarëve të mos pinë cigare në ambientet publike ose që ata
të mbajnë rripin e sigurimit kur udhëtojnë me makinë etj. Për shumë studiues,
marketingu social ndonjëherë është parë si përdorim standard i praktikave të
marketingut tradicional, për të arritur qëllime joekonomike. Por ky këndvështrim, e
bën atë të konceptohet në mënyrë tepër të thjeshtëzuar.
Nën një këndvështrim historik, origjina e kësaj disipline daton në vitet ’60. Para
kësaj periudhe profili teorik i veprimtarive pa qëllim fitimi ishtë i pandarë nga teoria e
përgjithshme e marketingut dhe ka vijuar me një qasje funksionale (paradigma
funksionaliste). Me lindjen e shkollës sistematike dhe të shkëmbimeve zhvillohet edhe
një qasje e ndryshme nga marketingu bazuar në konceptin e shkëmbimit (paradigma e
shkëmbimit ose e transaksionit). Më tej ka patur zhvillime të reja psh shtrirja e
metodave të marketingut edhe për aktivitetin e institucioneve, me qëllim përhapjen e
ideve për një kohezion social më të madh.
Ishin pikërisht këto ide që ndihmuan më vonë në lindjen e veprimtarive sociale
dhe, nga ky këndvështrim i ri i marrëdhënieve, “objekti i shkëmbimit nuk është më
një produkt apo shërbim (në kuptimin tradicional të këtij termi), por marketingu social
– d.m.th. përmirësimi i jetesës” (Kotler P., Zaltman G.)18, duke marrë kështu edhe
kuptueshmëri etike, fetare dhe kulturore. Zonat apo fushat e para, ku kjo qasje e re
fitoi më shumë terren kanë qënë shërbimet shëndetësore, edukimi dhe artet, të ndjekur
nga shërbimet e bibliotekave, politikat e shërbimeve sociale dhe ndihmat humanitare.
Nga ana tjetër, qëllimi parësor i marketingut social është “produkti social”,
ndërkohë që në “marketingun tradicional” qëllimi është mbi të gjitha “përfitimi
financiar”. Sigurisht që, duke bërë këtë ndarje, autorë të ndryshëm të teorisë së
marketingut nuk duan të thonë se tregjet komerciale nuk mund të ndikojnë ose
kontribojnë në të mirat sociale. Ndaj dhe, ndër dekadat e fundit, marketingu social
është përshkruar shpesh si të kishte “dy prindër”: një “prind social” dmth shkencat
sociale dhe politikat sociale, dhe një “prind marketingu” dmth marketingu tregtar dhe
                                                            
18
 Kotler P., Zaltman G., 1971, “Le marketing social:. Une approche du changement social planifié”,
Journal of Marketing, vol n ° 35

  29

 
sektori publik. Në fillim të viteve ’50 Weibe19, pyeste: përse ju nuk mund të shisni
vëllazërinë/miqësinë dhe mendimin racional ashtu sikurse shisni një sapun?
Koncepti i marketingut social ka marrë një përmbajtje më të plotë sidomos në
këto dy dekada të fundit, duke u bërë një disiplinë më e integruar dhe përfshirëse, e
cila projekton ide mbi shkencat sociale dhe politikën sociale, po aq sa për
marketingun tradicional.
Ndërsa, sipas studimeve të Kotler, marketingu social mund të përkufizohet si
“përdorim i strategjive dhe teknikave të marketingut, për të influencuar në grupe të
caktuara pët të pranuar, modifikuar ose abandonuar vullnetarisht një sjellje, me
qëllim arritjen e një avantazhi në favor të personave ose shoqerisë/komunitetit brenda
kompleksitetit të tij”. Thënë kështu, marketingu social cilësohet si përdorim i teorive
dhe mjeteve të marketingut, për të ofruar zgjidhje të problemeve sociale dhe për të
promovuar dobitë e përdorimit të njësive/aktorëve publike.
Nga trajtimi teorik dhe i koncepteve të mësipërme të marketingut social, duhet
bërë kujdes që të mos ngatërrohen konceptet mes marketingut social, marketingut
publik dhe atij pa qëllim fitimi, duke i bërë sa më të qarta diferencat mes tyre:
- së pari, koncepti mbi marketingun social përfshin një interes publik
dhe për rritjen e mirëqënies, që kanë impaktin e tyre ndaj biznesit lokal;
- së dyti, marketingu social dallohet nga dy konceptet e tjera edhe nga
fakti se tipari i tij kryesor - më shumë i dukshëm - është rëndësia e veprimit të
tij, më shumë se sa forma e organizimit sipas një qëllimi dhe destinacioni të
dhënë.
Meqënëse veprimtaria e organizatave pa qëllim fitimi, OJF-ve kanë për mision
njeriun, qytetarin në ambientin ku ai jeton dhe vepron, për një jetë më të mirë
ekonomike, edukative dhe sociale, ato analizohen këtu si një çështje më vehte.
Nëpërmjet trajtimit më të vëçantë të këtij vektori – pjesë e marketingut social – ne
mundësojmë arritjen e një analize më të plotë studimore. Gjithashtu, kjo do të na
lejojë që në rastin tonë të studimit, zonës së Kinostudios, të fokusohemi edhe tek OJF-
të që veprojnë në territorin e dhënë, duke plotësuar spektrin e marketingut social, si
pjesë e marketingut territorial.
Nga kjo analizë, mund të nxirret përfundimi se qëllimi i veprimtarive sociale (pa
qëllim fitimi) është që institucionet dhe organizatat që merren me aktivitete sociale,
duhet të dine të menaxhojnë me efikasitet marrëdhëniet me publikun, duke iu ofruar
atyre teknika të analizës ekonomike dhe sociale të tregut dhe të pjesëve të tij
përbërëse, së bashku me politikat dhe strategjitë përkatëse.
Këta autorë, në mënyrë të përmbledhur, rëndësinë e veprimtarive sociale në
raport me marketingun territorial, e përshktuajnë si qëllim për:
o përmirësimin e jetës sociale të qytetarëve (komunitetit) nga veprimtaria
e organizatave pa qëllim fitimi,
o kuptueshmërinë e nevojave të kërkesave sociale dhe identifikimin e
përgjigjes sa më të drejtë për to, nga ana e strukturave përkatëse,
o studimin dhe kuptimin e nevojave të ambientit që synon ofrimin e një
programi ndërhyrës të orientuar drejt identifikimit të kërkesave,
o arritjen e një “rentabiliteti social” dhe përforcimin e “vlerave sociale”
që duhen arritur.
                                                            
19
 Weibe G. , 1979, “Merchandizing Commodities and Citizenship on Television”, Public opinion
quaretly, vol 15, p 679 

  30

 
 Në konkluzion dhe për ta konsideruar më pas në rastin tonë të studimit, shtojmë
se :
Dobia sociale dhe veprimtaria e institucioneve dhe organizatave pa qëllim fitimi,
janë të lidhura së bashku. Ato veprojnë në të njëjtin territor dhe objektivi i tyre mbetet
respektimi i atij territori, në atë shkallë që t’u përgjigjet sa më mirë kërkesave të
qytetarëve, në një hapsirë gjeografike të dhënë.
 

II.4.1.5 Marketingu i ndërmarrjes dhe marketingu B2B

Kur trajtohet marketingu i ndërmarrjes, si në teori, ashtu edhe në praktikë, ne

marrim në konsideratë pothuaj gjithmonë veprimtarinë e biznesit, me qëllim
kënaqësinë konsumatore, në mënyrë që të sigurohet maksimizimi i fitimit. Ky element
i marketingut territorial, trajton tregtimin e produkteve dhe shërbimeve, pasojë e
ndërveprimit të aktorëve në këtë fushë, të cilat mund të jenë ndërmarrje, njësi
prodhimi industrial, tregtimi dhe shërbimi, por edhe institucione publike dhe private.
Para se të shtjellojmë këtë element, në funksion gjithmonë të marketingut
territorial, le të qartësojmë konceptet e mëposhtme, të cilat i kemi përdorur deri tani
ose do të përdoren në vijim.
Kur është trajtuar koncepti marketing, ne kemi nënkuptuar marketingun
tradicional, d.m.th. i japim atij gjithmonë përmbajtje ekonomike. Në këtë kuptim,
elementin që po trajtojmë tani, pra marketingun e ndërmarrjes, do ta marrim të
njëvlefshëm me marketingun tradicional, d.m.th. që elementi në fjalë nënkupton
gjithmonë veprimtari ekonomike dhe financiare të organizatave të prodhimit apo
shërbimit, me qëllim kënaqësinë konsumatore dhe fitimin. Në këndvështrimin e temës
sonë të studimit dhe të analizës së tezave, si zbërthim të temës sonë, marketingu i
ndërmarrjes do të përbëjë elementin kryesor. Po në këtë këndvështrim do të studiojmë
si të rëndësishëm edhe marketingun B2B, i cili ka si qëllim raportet e shkëmbimit të
produkteve apo shërbimeve mes organizatave të ndryshme, qofshin këto publike apo
private. Kjo është një pjesë e rëndësishme lidhur me marketingun e territorit, pasi një
nga qëllimet kryesore të tij është tërheqja e investitorëve.
Kjo është arsyeja që më poshtë do ta trajtojme më gjerë këtë koncept në
përgjithësi dhe marketingun e ndërmarrjes në veçanti.
Marketingu tradicional
Nga literatura e teorisë ekonomike, dihet që marketingu përfshin një seri
procesesh, me qëllim evidentimin e nevojave të konsumatorit dhe plotësimin sa më të
mirë të nevojave me produkte dhe shërbime. Marketingu zbërthehet në elemente
kryesore, që janë : produkti, çmimi, vendi dhe promocioni. Së bashku, këto katër
elemente njihen tashmë nga teoria ekonomike e marketingut si “4-P e Marketingut”
(product, price, place, promotion) dhe kombinimi i tyre përbën marketingun miks.
Dihet gjithashtu se, që strategjia e marketingut të ketë sukses dhe të jetë efektive,
kërkohet kombinimi i duhur i të katër elementeve të tij përbërës, si dhe përcaktimi i
një metode të drejtë, në përshtatje me zonat që merren në studim, të marra ato veç dhe
së bashku.
Meqënëse, marketingun e ndërmarrjeve dhe marektingun B2B, ne do të përdorim
në Kapitullin e IV si një prej elementëve të rëndësishëm të marketingut territorial në
zonën tonë, le t’i trajtojmë këto elemente më me hollësi:

  31

 
 Produkti: është malli apo shërbimi që do të shitet te klientët. Në trajtimin e
produktit kanë rëndësi çështje të tilla si: realizimi i produktit në mënyrë qëai të
plotësojë më së miri nevojat e konsumatorëve, në segmente të caktuara tregu.
Çmimi: kur produkti apo shërbimi është prodhuar, marketingu merr vendime mbi
vendosjen e çmimit me të cilin ai do të shitet. Në proçesin e vendosjes së çmimeve,
merren parasysh disa faktorë, kombinimi i të cilëve çon drejt marrjes së një vendimi
mbi çmimin e produktit, i cili duhet të orientohet drejt kënaqjes së segmentit të
klientëve të synuar. Këto vendime merren duke mbajtur parasysh, si faktorët e
brendshëm (arritja e objektivave të kompanisë mbi fitimin), ashtu edhe faktorë të
jashtëm (studimi i konkurrencës, me qëllim krahasimin e çmimeve në treg).
Vendi: përfaqëson kanalet e shpërndarjes, deri aty ku shitet produkti apo ofrohet
shërbimi – vendodhja ose vendcaktimi i tregut. Kjo me qëllim përmbushjen e
objektivit që produkti apo shërbimi duhet të jetë në vendin e duhur, në momentin e
duhur dhe në sasinë e duhur, në mënyrë që të jetë disponibël në treg për
konsumatorët. Në kohët e sotme, me një nivel të lartë të teknologjisë së shkëmbimit të
informacionit, organizimi i shpërndarjes, mund të realizohet edhe nëpërmjet internetit.
Bizneset e mëdha i shesin produktet e tyre në pika të mëdha të shitjes me shumicë dhe
këto të fundit, i shpërndajnë ata në pikat e shitjes me pakicë.
Promocioni: lidhet me mënyrën se si kompania komunikon me konsumatorin
potencial, me qëllim njohjen e produktin dhe nxitjen e shitjes së tij. Këtë objektiv,
promocioni e arrin duke përdorur instrumentat promocionalë që janë: publiciteti,
shitjet personale, marketingu i drejtpërdrejtë, marrdhëniet me publikun dhe
promocionin e shitjeve. Promovimi mund të shërbejë për qëllime të ndryshme si p.sh.
shitja e produkteve, rritja e imazhit të markës në treg etj. Një promovim efektiv, do të
krijonte lindjen e një nevoje apo dëshire për blerjen e produktit nga klienti, e cila më
pas transformohet në kërkesë dhe mund të finalizohet me shitjen e produktit apo
shërbimit, duke rritur fitimet e kompanisë.
Teoria ekonomike njeh gjithashtu faktin se marketingu i ndërmarrjes, bazuar te
këto parime, përfshin kryerjen e studimit kërkimor mbi tregun (market research), me
qëllim njohjen me kërkesat e konsumatorit, në të dy format e tij: studim kërkimor
sasior, që bazohet në mbledhjen e informacionit duke përdorur teknika të ndryshme si
p.sh. pyetsorët, si dhe forma të tjera vëzhgimi; studimi kërkimor cilësor, që ka të bëjë
me marrjen dhe studimin e shembujve në numër të kufizuar të konsumatorëve, duke i
pyetur dhe diskutuar me ta për produktet dhe shërbimet, për të cilat ne marrim
shënimet përkatëse.
Kombinimi i këtyre dy formave të kërkimit do të mund të japë rezultatin e
pritshëm.
Studimi ynë është shumë më i gjerë dhe gjithëpërfshirës dhe e merr territorin si
një të tërë, në nivele të ndryshme të kërkesës. Kjo do të thotë që kjo analizë e territorit
do të lejojë vendimmarrësit dhe politikën lokale, ose të atyre që kanë investuar në këtë
ndërmarrje, të vendosin se cilat mënyra dhe mjete do të duhet të ndërmerren, me
qëllim rritjen e vlerave të territorit dhe plotësimin e kërkesave komplekse të
rezidentëve/qytatarëve tanë.

II.4.2 Marketingu territorial – ndërmarrje ndërdisiplinore

Deri tani, ne kemi analizuar literaturën e shqyrtuar nga disa autorë, të cilët
theksojnë se veprimtaritë e aktorëve lokalë, i japin formë konceptuale dhe praktike,
  32

 
marketingut territorial. Për të kuptuar këtë varësi mes koncepteve teorike dhe
praktikës së marketingut territorial, duhen studjuar më tej lidhjet e tij me disiplina të
tjera, që trajtojnë territorin. Autorët në fjalë bien dakord, se këto disiplina janë:
- “Politikat ekonomike, të zhvillimit dhe planifikimit urban, si dhe plani
strategjik;
- Ekonomia dhe financat publike;
- Qasjet teorike, teoria e lojës dhe sociologjia.” (Bassani, 2002)20

1.Politika ekonomike, zhvillimit, planifikimit urban dhe plani

strategjik
Siç kemi theksuar, qëllimi themelor i marketingut territorial është të rrisë cilësinë
e jetës së qytetarëve/rezidentë në territorin e dhënë. Një qëllim i tillë madhor, nuk
mund të arrihet veçse nën një kuadër të plotë të politikave ekonomike, planit urban
dhe atij strategjik të zhvillimit, të cilat konsiderohen produkte të institucioneve
përkatëse në territor. Tërësia e elementëve të planit urban dhe strategjisë së zhvillimit,
kërkojnë sigurisht një aplikim “on the ground” dhe të përshtatur të treguesve
makroekonomikë. Kjo detyrë mbetet atribut i njësive apo aktorëve publikë dhe
veçanërisht ekspertëve që konceptojnë politikën ekonomike.
Dihet se politika ekonomike, shprehet si tërësi ndërhyrjesh të administratës
publike (shtetit, banka qendrore, njësitë e qeverisjeve lokale/rajonale) ndaj
aktiviteteve ekonomike. Zakonisht ekonomistët dallojnë politikat ekonomike sipas
rrethanave që synojnë orientimin e aktivitetit ekonomik afatshkurtër dhe politikat
ekonomike strukturore, që synojnë modifikimin e funksionimit afatgjatë të
ekonomisë. Ndërkaq, roli i politikës ekonomike për vendimmarjen, lidhet me
orientimin e sistemit ekonomik dhe peshës së tij në përmbushjen e objektivit të dhënë.
Vetë objektivi themelor, i zbërthyer në disa të tillë sipas aktorëve dhe llojit të
veprimtarisë së tyre, lejon mundësi zgjedhjeje dhe veprime të politikës ekonomike, të
cilat literaturat e shqyrtuara i përmbledhin në dy drejtime:
• Zhvillimi i sistemit ekonomik nëpërmjet instrumentit të
planifikimit që influencon në planifikimin e fenomeneve ekonomike
afatgjata. Në ekonomitë e zhvilluara, theksi vendoset kryesisht në
përforcimin e sektorëve produktivë të ndërmarrjeve private, si edhe të
organizatave të tjera, veprimtaritë e të cilave udhëhiqen nga objektiva
politikë, socialë dhe ekonomikë të institucioneve publike.
• Ndryshimet në rishpërndarjen e të ardhurave mes territoreve,
është një objektiv që lidhet me nevojën për të forcuar procesin e
industrializimit të rajoneve më pak të zhvilluara, ku pabarazia mes
zhvillimeve ndërmjet tyre, ka përbërë shpesh një pengesë në punësimin
dhe në rritjen e mirëqënies ekonomike e sociale.
Në vendin tonë, planifikimi si politikë ekonomike dhe rishpërndarje mes
territoreve të ndryshme ka qënë dhe mbetet një ndër prioritetet e zhvillimit ekonomik
e shoqëror, të cilët janë pjesë e rëndësishme edhe në MSA (Marrëveshja e Stabilizim-
Asocimit mes Shqipërisë dhe BE). Në veçanti, për zona të caktuara të territorit
shqiptar, zbutja e diferencave përbën politikë mes qeverisë qendrore dhe autoriteteve
lokale, partnerëve socialë dhe aktorëve publikë apo privatë, objektivi i të cilëve shkon
                                                            
20
Bassani S., “Territori, confini e stakeholders: per una definizione del valore di un territorio” PhD
Disertation, Università degli studi di Bergamo, Italia, 2002 fq 27

  33

 
në të njëjtin drejtim me programet për zhvillimet ekonomike e sociale të këtyre
zonave/territoreve.
Strategjia e zhvillimit të vendit tonë, përfshirë Tiranën dhe zonën tonë të studimit
territorial, politika ekonomike do të përkthehej si ndërmarrje e strukturave qeveritare
të planingut në nivel kombëtar në bashkërendim me ato të pushtetit lokal (bashkiak e
minibashkiak dhe Komunës së Dajtit). Kryesisht në fushën e rishpërndarjes mes
territoreve, Shqipëria ndeshet me vështirësi jo të vogla, që kanë ardhur sa nga
trashëgimia, aq edhe nga vështirësitë e periudhës së tranzicionit, duke përbërë kështu
një sfidë teorike të planingut, si dhe të zbatimit të politikave të miratuara, me synim
zbutjen e pabarazisë mes rajoneve, zonave dhe ekonomisë rurale dhe urbane.
Urbanizimi, gjithashtu, si një disiplinë që merret me studimin e sistemeve urbane
dhe që përdor një analizë ndërdisplinore – ekonomike, sociologjike, statistikore,
demografike, etj., është një tjetër drejtim mbështetës i rëndësishëm me impakt të
konsiderueshëm në Marketingun territorial. Në sajë të planifikimit urban, ne mund të
përqendrohemi në territorin e dhënë, me qëllim përmirësimin e kushteve dhe
rregullave në zonat me nivel të ulët zhvillimi ekonomik e social, si dhe lehtësimin e
përfshirjes së tyre në rrjedhën e zhvillimeve normale në nivel kombëtar.
Në kuadër të politikës ekonomike të dhënë, planifikimi dhe urbanizimi zbatohen
vetëm kur autoritetet kompetente mbështeten në konceptin e planifikimit strategjik.
Ky term përbën një mënyrë të re të programimit, që shërben për të implementuar
politikat lokale të miratuara, me objektiv promovimin dhe stimulimin e rritjes
ekonomike e sociale. Planifikimi dhe urbanizimi sipas një strategjie të miratuar,
përfshin edhe përcaktimin e afateve kohore të cilat mund të jenë: afatshkurtër,
afatmesëm dhe afatgjatë. Përcaktimi i këtyre afateve bëhet nën një plan koordinimi
gjithëpërfshirës mes rajoneve, por dhe në nivel kombëtar.
Studimet dhe praktikat më të fundit, në vendet më të zhvilluara evropiane, sjellin
përkufizimin e planit modern strategjik, që në thelb do të thotë ndërtim të hapave të
qeverisjes efikase vendore. Kjo do të thotë të mirëqeverisësh territoret, aktorët që
veprojnë në to, bashkë me të gjitha organizatat lokale, (komunat, komunitetet
përbërëse, provincat dhe rajonet) si dhe përfaqësuesit e shoqatave sociale, kulturore
dhe sportive.
Kjo përbën një sfidë tjetër për marketingun territorial.
Qytetet kryesore të Shqipërisë, tashmë kanë planet e tyre strategjike të zhvillimit,
nëpërmjet të cilave autoritetet parashikojnë jo vetëm një zhvillim sa më harmonik të
territorit, por edhe mjetet e nevojshme disponibël për të përballuar krizat e mundshme
ekonomike etj. Në vendet e zhvilluara evropiane, shumica e qyteteve ofrojnë shembuj
shumë të mirë në këtë dretim dhe që shumë studjues i marrin si referencë në punimet
e tyre planifikuese si p.sh. Barcelona në Spanjë, Glasgovv në Brinatinë e Madhe dhe
Lyon në Francë apo Toriono në Itali (Cicciotti E., Politi A., Dallara M., 2001)21.
2. Ekonomia dhe financat publike
Ekonomia dhe financat publike, janë dy disiplina të tjera, të cilat konsiderohen si
burime interesante për tregun lokal nga studiuesit e marketingut territorial. Në kushtet
kur ekonomia dhe marrëdhëniet që burojnë prej saj, mes aktorëve në territorin e

                                                            
21
 Cicciotti E., Polit, A. Dallara, M. 2001, Milan « L'évaluation des politiques territoriales et de la
gouvernance du développement local: théorie et méthode ; la croissance régionale et urbaine sur le
marché mondiale » Franco Angeli-Italie

  34

 
dhënë, zhvillohen sipas parashikimeve, atëhere financat publike duhet t’u përgjigjen
këtyre pyetjeve :
1. A mundet administrata lokale të përdorë efektet ekonomike, në
mënyrën më të mirë të mundshme, në dimensionin social dhe të dëshirueshëm
për komunitetin ?
2. Si mund të mirëmenaxhohet mbrojtja sociale për rezidentët/qytetarët ?
3. A mund të identifikohen drejt sektorët që kërkojnë ndërhyrje nga
qeverisja lokale (apo kombëtare) ?
4. Çfarë mjetesh duhet të përdoren për të përmirësuar mirëqenien sociale
të komunitetit ?
Një analizë e tillë normative, që presupozon ndërhyrjet publike, bazohet kryesisht
në rezultatet ekonomike të parashikuara. Nga ana tjetër, për arritjen e këtyre
rezultateve kërkohet që në territorin e dhënë të ndërtohet një konfiguracion optimal i
një sistemi ekonomik. Përmbajtja e këtij sistemi lidhet me aktorët e ndryshëm
heterogjenë (që kanë preferenca) dhe faktorë të ndryshëm prodhimi/shërbimi
(kapacitet prodhimi, kapital human), të cilët duhet të jenë jo vetëm rezultativ, por dhe
të harmonizuar me kërkesat e marketingut territorial.
Kur gjenden përgjigjet adekuate të pyetjeve si më sipër, të lidhura me
marketingun territorial, mund të thuhet se shkenca e financave publike ka arritur të
gjejë rolin e vet kryesor, në ndërtimin e një ekonomie sociale. Ky rol lidhet me:
përmbushjen e qëllimit të përcaktimit të optimumit social, që nënkupton një
përdorim sa më të mirë të burimeve disponibël në territorin e dhënë, si dhe një proces
rishpërndarje sa më të barabartë të tyre mes individëve/rezidentëve në atë territor.
Në praktikë, planet e organizimit dhe menaxhimit, konsiderojnë të rëndësishëm
edhe përdorimin e metodave statistikore dhe matematikore, nisur edhe nga disa
abstragime të tilla si :
-Supozohet se individët janë racionalë në kërkesat e tyre;
-Kemi marrë në shqyrtim një shoqeri/komunitet me vizion organik;
-Kemi pranuar një politikë të drejtë të rishpërndarjes së burimeve, që lejojnë
përmirësimin maksimal të mirëqenies drejtpërdrejt te individi.
Siç do të analizojmë në rastin tonë të studimit, në zonën e Kinostudios, këto
abstragime – si dhe të tjera – do të jenë pjesë integrale e metodës dhe analizës sonë
shkencore të studimit.
3. Teoria komplekse, teoria e lojës dhe sociologjia
Në temën tonë studimore, një rëndësi të veçantë merr studimi i raporteve mes
aktorëve që veprojnë në një territor të caktuar, pasi në funksion të plotësimit të
kërkesave të tyre, arrihet edhe qëllimi kryesor i studimit tonë. Për të parë se si mund
ta arrijmë këtë në funksion të maksimizimit të vlerës së territorit, i duhen dhënë
përgjigje pyetjeve të mëposhtme:
o Përse kryhet kërkimi shkencor mbi marketingun territorial dhe për
cilët aktorë? Për ata rezidentë, apo edhe për ata të jashtëm, apo për të dy së
bashku?
o Cilat struktura duhet të marrin përsipër të dëgjojnë kërkesat/dëshirat
dhe synimet/qëllimet e aktorëve të territorit tonë?
o A është e mundur të arrijmë një kompromis ndërmjet kërkesave që
vijnë nga grupe të ndryshme të territorit, për t‘i dhënë zhvillimit një karakter
të përgjithshëm, komunitar dhe me dimension social?
 
  35

 
 Nga njohja me përkufizimet e ndryshme të marketingut territorial, përmbajtjen
dhe elementet e tij dhënë nga autorë të ndryshëm, arrijmë në përfundimin se ato
mbështeten në konceptet bazë të teorive të cilat nuk janë vetëm me karakter
ekonomik. Ne kemi parë p.sh. produktin social, planet e zhvillimit dhe strategjitë,
ndërthurjen e qasjeve të tjera të teorive mbi urbanizimin, turizmin, publikun,
kompeksitetin e zhvillimit të marketingut territorial si një ndërmarrje teorike,
aplikative ku aktorë publikë e privatë janë edhe objekt, edhe subjekt të tij. Prandaj,
mjaft autorë kryesisht evropianë e konceptojnë marketingut territorial si teori
komplekse, ku për të marrë një produkt, ndërthuren disa disiplina.
Teoria komplekse, është përdorur dhe përdoret në shumë fusha. Përmbushja e
objektivit të së kësaj teorie angazhon disa teori dhe disa mekanizma dhe struktura. Në
thelbin e vetë, kjo teori trajton sistemin kompleks të veprimeve dhe ndërveprimeve të
aktorëve. Në fushën që ne studjojmë dhe kur ne duam të modelojmë sistemin
ekonomiko-social, duhet të konsiderojmë një numër rregullash të trashëguara dhe të
reja, deri sa të arrijmë rezultatin e kërkuar. Pra, një sistem kompleks është një sistem i
përbërë nga një numër i madh aktorësh në ndërveprim lokal dhe të menjëhershëm, që
paraqitet nëpërmjet karakteristikave të mëposhtme :
o grafiku i ndërveprimeve nuk është i ndarë: nuk mund të ndodhë që të
gjithë ndërveprojnë me të gjithë d.m.th. ka edhe një pjesë që mbajnë lidhje të
privilegjuara, ndërveprimet janë kryesisht lokale, ashtu si pjesa më e madhe e
informacionit, sistemi ka pak organizata qendrore,
o ka dhe një rreth informacioni: gjendja apo situata e një aktori që
influencon ndaj një tjetri dhe nga kjo ndërlidhje, përcaktohet edhe e ardhmja e
tij në raport me aktorët e tjerë; këta rrathë ndërveprimesh, që mund të quhen
edhe ndërveprime reflektive, përbëjnë një nga arsyet e sjelljeve të ndryshme të
tyre në sistem. Sjelljet e aktorëve mund të jenë edhe të parashikueshme dhe
me vështirësi realizimi në praktikën e veprimtarisë së tyre,
o ndërveprimet mes aktorëve formojnë grupe të lidhura fortë ku çdo
grup që është në ndërveprim me të tjerët, lejon modelime të sistemit kompleks,
sipas niveleve të veprimit dhe në një numër të kufizuar grupesh,
o grupet mund të jenë në vetvete sisteme komplekse: një shoqeri apo
komunitet mund të shikohet si një sistem individësh në ndërveprim, ku edhe
vetë individi mund të shikohet dhe konsiderohet si një sistem i përbërë
ndërveprimesh,
o sistemi vepron mbi ambientin e tij ku është ngritur: thuhet se sistemi
është i hapur dhe në të hyjnë lëndë, energji ose informacione nga sisteme që
dalin nga lënda, energjia ose informacioni. Kufiri i sistemit përcaktohet nga
raporti me ambientin, forma e tij – që është ajo që e dallon sistemin bazë - dhe
është i ndryshëm (në kohë dhe në hapsirë) sepse sistemi transformohet duke
vepruar.
Teoria komplekse, trajtuar si sistem kompleks ndërveprimesh të aktorëve tanë, që
veprojnë në territorin e dhënë, përfaqëson shumë nga përbërësit/grupet si më sipër.
Ajo përfshin sjellje të tjera plotësuese si vetëorganizimi, veprimet emergjente të
organizatave, forca/potencialet lokale si dhe ndarjet e aktiviteteve. Disa autorë të tjerë
përfshinë edhe kaotizmin, që lidhet me faktin se disa sjellje janë komponente
konkurruese, disa të tjera të thjeshtë dhe disa të tjera akoma janë në gjendje kaotike.
Grupet dhe sjelljet plotësuese të teorisë komplekse, japin disa forma sistemesh,
ku disa prej tyre janë edhe më shumë komplekse në qëllimin e tyre për të vendosur
mbi rezultatet e përgjithshme, ose për të përfshirë mekanizma të tjerë. Ato tregojnë
  36

 
edhe pasurimin e kësaj qasje, e cila mund t’i japë përgjigjet pjesore ose të sugjerojë
këndvështrime të ndryshme mbi këto sisteme. Kjo teori përfshin edhe një numër
simulimesh dhe dhënien e disa rekomandimeve mbi sjelljen e këtyre simulimeve. Disa
të tjerë iu drejtohen analizave numerike (siç edhe ne e kemi në rastin e pyetësorit tonë,
si dhe tabelave që dalin me këtë rast).
Përsa i përket fushës ekonomike, të cilën ne kemi marrë në studim, mund të
arrijmë në përfundime të dobishme për studimin tonë, duke bërë një analogji
ndërmjet funksionit të organizatave operacionale dhe ndërveprimit mes aktorëve
ekonomike, që veprojnë në territor. Sipas teoricienëve të kësaj teorie, “ekonomia
klasike, nuk mund të rikuperojë mungesën e ekuilibrit mes aktorëve të ndryshëm dhe
të përcaktojë rolin e kapitalit njërëzor në veprimtarinë e tyre” (Bassani S., 2002).
Duke e analizuar këtë fjali, ne mund të shtojmë se një ndërmarrje përfaqëson në të
vërtetë një sistem kompleks në një ambient gjithashtu kompleks. Para se ajo të mund
të sigurojë stabilitetin e nevojshëm, duhet të realizohet një miradministrim efikas i
veprimtarisë së saj. Për këtë qëllim, kërkohet eksplorimi i strategjive të reja, ndërtimi
dhe promovimi i zgjidhjeve të përshtatshme dhe të arsyeshme krijuese, në
konkurrencë me aktorë të tjerë.
Ndërsa në fushën e administrimit, është i njohur fakti se koncepti i
vetëorganizimit lidhet me konkurrencën dhe bashkëpunimin. Nëse konkurrueshmëria
e ndërmarrjes favorizon bashkëpunimin dhe anasjelltas, atëhere në marrëdhëniet me të
tretët, asaj i kërkohet të ndërtojë aleanca strategjike, promovojë projekte inovative
bashkë me ushtrimin e një kontrolli dhe administrimi të vëmendshëm për të
rikuperuar gabimet e mundshme. Vetëm kështu ndërmarrja mund t’u rezistojë krizave
dhe të rrisë prodhimin/shërbimet e saj. Këta teoricienë e ndajnë veprimtarinë e
ndërmarrjës në tri nivele të ndryshme :
¾ organizative, ku përfshihet puna në ekip dhe vlerat e përbashkëta
sociale;
¾ strategjia dhe planingu për sigurimin dhe zgjerimin e tregut, si dhe
aftësitë për të ndërtuar kapacitete;
¾ skenare për të ardhmen.
Në rastin tonë të studimit, kompanitë apo firmat që veprojnë në territorin e zonës
së Kinostudios kanë një status të caktuar, veprojnë në një treg të dhënë dhe nën një
politikë administrative në kuadër të Tiranës si qark dhe kryeqytet. Prandaj dhe
këndvështrimi i marketingut territorial si teori komplekse, na ndihmon në përcaktimin
e statusit të aktorëve tanë, për të parashikuar sa më saktë të ardhmen e zhvillimit të
territorit.
Para se të analizojmë konceptin e teorisë së lojës lidhur me marketingun
territorial, le të marrim për referencë përmbajtjen e kësaj teorie sipas autorëve të
ndryshëm evropianë, të cilët do të na ndihmojnë në analizat tona të mëtejshme, jo
vetëm për ta përshtatur teorinë e lojës si qasje teorike me kushtet e vendin tonë, por
edhe për zbatimin e saj në terrenin konkret, në zonën tonë të studimit.
Teoria e lojës ka pushtuar dekadat e fundit analizat ekonomike, sidomos pas
viteve ’80, dhe janë shndërruar në një standard shkencor për to. Përfaqësuesit
kryesorë janë: Thomas Schelling, VVilliam Vicky, David Gale, Lloyd Shapley, etj.,
dhe tetë prej tyre kanë marrë çmimin Nobel në ekonomi. Kjo teori është më shumë e
përdorur në ekonomitë industriale, për të analizuar konkurrencën ndërmjet
ndërmarrjeve, në situata oligopoli dhe ka për objekt analizën e sjelljeve racionale të
vendimmarrësve (që kjo teori i quan lojtarë) në situatat ndërvepruese. Kjo do të thotë
akoma se, rezultatet e arritura nga një vendimmarrës – pasojë e veprimeve të tij –
  37

 
varen gjithashtu nga veprimet e vendimmarrësve të tjerë. Për shembull, kur studjojmë
marketingun miks, një nga elementet që ne studiojmë është vendosja e çmimit për
produktet/shërbimet e ofruara nga një ndërmarrje. Vendosja e këtyre çmimeve varet,
së pari, nga karakteristikat e përgjithshme të tregut si dhe së dyti, nga niveli i
çmimeve të këtyre produkteve/shërbimeve të prodhuara nga ndërmarrjet e tjera
konkurrente me të. Prandaj dhe ndërmarrja në fjalë duhet të parashikojë masa për
veprimet ndaj konkurrentëve të saj (Michel Bruley, Directeur Marketing Teradata
VVestern Europe) 22.
Por, një vendim i marrë nga drejtuesit e ndërmarrjes/organizatës/ ndaj aktorëve në
tregun e dhënë, mund të jetë relativisht racional ndaj një objektivi dhe relativisht
irracional ndaj një tjetri. Për shembull, marrim rastin e një ndërmarrje që investon në
një treg të njohur dhe konkurrues jashtë vendit. Nëse objekti i saj është maksimizimi i
fitimit afatshkurtër, vendimi është sigurisht irracional. Përkundrazi, nëse ajo ndërton
të ardhmen e saj në vendin e vetë, atëhere është më e mundshme që vendimmarrja të
konsiderohet racionale. Në këtë rast, autori e përdor nocionin e racionalitetit për t’i
sjellë të gjithë elementet e vendimmarrjes në nivel të barabartë krahas me problemet e
perceptimit dhe vëzhgimit në tregun që merret në shqyrtim.
Si në çdo proces edhe në atë të vendimmarjes, pavarësisht nga objekti i studimit,
sasia dhe cilësia e informacionit është një ndër elementët themelorë më impakt shumë
të rëndësishëm që, para së gjithash, varet nga fakti se sa shpejt dhe saktë ky
informacion i serviret vendimarrësit. Prandaj, shumica e autorëve në këtë fushë, bien
dakord se informacionet, që vendimmarrësit duhet t’i marrin në konsideratë, mund të
jenë të lidhura me :
• njohjen e vendimmarrësve të tjerë,
• mjetet ose vendimet e mundshme të vendimmarrësit që ne analizojmë,
si edhe të vendimmarrësve të tjerë,
• pasojat për çdo vendim të vendimmarrësit, të analizuar si kombinim
mes të gjithë lojtarëve,
• marrëdhëniet mes vendimmarrësve d.m.th. marrëdhëniet që krijohen
mes lojtarëve për vendimet që merren. Në praktikë ndodh shpesh që
ato ose të injorohen ose të mbivlerësohen,
• roli i faktorit kohë, në marrjen e një vendimi unik, të përcaktuar ose
vendimeve të pjesëshme, etj,
Teoria e lojës na lejon gjithashtu të përshkruajmë evoluimin e sjelljeve të
popullsisë, individëve/rezidentëve në territorin e dhënë, që në fakt janë jashtë procesit
të vendimmarrjes. Analiza ofron informacion mbi shumëfishimin ose shtimin e
ndërveprimeve, si dhe të sjelljeve të tyre racionale. Kjo qasje, që nga shumë autorë
quhet loja evolucionare, bazohet në seleksionimin neo-darvinian (sjelljet më efikase
eleminojnë ato që janë më pak efikase) dhe iu hapin rrugë përdorimit të qasjeve
tradicionale në një vendimmarrje. Ndër çështjet më të mëdha që aktualisht kjo teori
duhet të përballojë është ajo që ka të bëjë me problematikën e kooperimit. Ashtu si
dhe në jetën e përditshme edhe në veprimtarinë e një ndërmarrje, kooperimi është i
vështirë për t’u zbatuar.
Le të shikojmë tani teorinë e lojës nën këndvështrimin e vendimmarrjes në një
ndërmarrje (aktor prodhimi apo ofrues shërbimi). Ashtu si dhe në degë apo disiplina
                                                            
22
 Bruley, M. 2005, « Systeme d’Information Decisionnel, elements sur la Theorie des Jeux »,
Marketing Teradata VVestern Europe, Directeur, fq 3,5,7,8

  38

 
të tjera të shkencës së ekonomisë, modelet matematikore po përfshihen gjithmonë e
më shumë edhe në këtë teori. Modelimi matematik i sjelljes së vendimmarrësve
racionalë mund të pasqyrohet në një situatë të veprimtarisë së një ndërmarrje. Por, për
disa autorë ky përfundim nuk është gjithmonë i vlefshëm, sepse fushat e përdorimit
janë mjaft të ndryshme si p.sh. në fushën e mbrojtjes ushtarake (modelimi i përhapjes
së armëve bërthamore); sociologjisë dhe gjenetikës (kërkuesit shkencorë kanë
përdorur strategjinë e lojës për të kuptuar më mirë evoluimin e sjelljes së specieve
përballë ndryshimeve të ambientit të tyre); organizimit (zhvillimi i sistemit me
pjesëmarrjen e shumë aktorëve dhe agjentëve); marketingut dhe strategjisë së
ndërmarrjes (ku kjo teori ka arritur të marrë çmimin Nobel në Ekonomi) etj.
Pjesa më e madhe e autorëve bien gjithashtu dakord se ekzistenca e fushave të
ndryshme të aplikimit, nuk mund ta shndërrojnë teorinë e lojës në një “medikament
çudibërës” universal, që t’i përgjigjet të gjitha situatave dhe t’iu ofrojë atyre zgjidhje.
Racionaliteti është një rregull që kërkon maksimizimin e dëshirave të aktorëve, për të
cilët nuk është e nevojshme të njohin në detaje çdo gjë rreth vendimeve që merren,
sepse për ta ka rëndësi të arrijnë të njohin kombinimet e ndryshme të vendimeve të
mundshme, duke njohur lojtarët, mjetet që përdorin, pasojat e veprimeve të tyre,
informacionet që ata disponojnë dhe tipin e marrëdhënieve që vendoset mes lojtarëve.
Kështu, për shembull, kur dy lojtarë përballen me njëri-tjetrin dhe që kanë të dy
shansin të ndërmarrin vendime - për të shkuar më tëj ose jo, për të vepruar ose jo –
autori në fjalë (Michel Bruley) dallon katër skenare të mundshëm, bazuar në
shembullin klasik të mirënjohur të teorisë së lojës, “Dilema e të burgosurit”, si më
poshtë:
Dy të privuar nga liria dhe që nuk e njihnin njeri-tjetrin janë pyetur secili më
vethte dhe rastet e përgjigjeve që ata kanë dhënë janë:
- secili mund të tradhëtojë tjetrin (T),
- secili mund të mos japë asnjë përgjigje (S).
Nëse të dy tradhëtojnë, atëhere ata do të shkojnë në burg për 3 vjet. Nëse njeri
tradhëton e tjetri jo, atëhere tradhëtari lirohet dhe viktima shkon në burg për 5 vjet.
Nëse asnjeri nuk tradhëton, ata do të shkojnë në burg për 1 vit.
Autori vijon më tej, duke na dhënë shëmbullin e mësipërm në trajtën e një
matrice, ku shfaqen skenarët e ndryshëm :

S T
S -1 , -1 -5 , 0
T 0 , -5 -3 , -3
 

t = Tentativë për tradhëti = 0 vite në burg

r = Shpërblim për bashkëpunim = 1 vit në burg
p = Dënim për egoizëm = 3 vite në burg
s = Pagesë për manipulim = 5 vite në burg

Nga analiza e kësaj matrice të thjeshtë, autori nxjerr konkluzionin se “Cilado që

të jetë zgjedhja e tjetrit, një lojtar ka gjithmonë një interes për t’u shprehur. Ndërkaq,
nëse dy të burgosurit nuk do të ishin shprehur, ata do të shkojnë secili në burg për 1
vit, në vend të 3 viteve”.

  39

 
 Ky është dhe paradoksi, që e ka bërë kaq të shquar shembullin e “Dilemës së të
burgosurit”
Në funksion të temës sonë të studimit, shëmbullin e “Dilemës së të burgosurit”
duhet ta përshtasim në terrenin konkret. Kështu ne lehtësisht konstatojmë se loja e
tyre ka prodhuar kontraditën ndërmjet interesit individual dhe interesit kolektiv.
Prandaj, për të dalë nga kjo situatë kontradiktore, dikush mund të mendojë për një
zgjidhje të menjëhershme, por që nuk mund të jetë e vërtetë. Çdo lojtar mundet, në
fakt, të arrijë me kalimin e kohës të marrë informacione mbi sjelljet e lojtarit tjetër,
prandaj dhe teoricieni amerikan Robert Axelrod ka arritur në konkluzionin se
“strategjia dhënie-marrje, për të cilën lojtari fillon të përvetësojë një qëndrim
bashkëpunues dhe më pas luan atë që ka luajtur lojtari tjetër, në pjesën e mëparshme,
është dhe mbetet më e vlerësuara për shumë kohë”.
Interesant është trajtimi i kësaj çështje në ambiente ekonomike-shoqërore për
vende të ndyshme. Në ndëmarrjet japoneze, stafi drejtues jo vetëm është shumë i
vlerësuar për aktivitetin e tyre të përditshëm, por gjithashtu edhe për mënyrën se si ata
administrojnë dhe shpëndajnë informacionin. Një kulturë e ndryshme shfaqet në
ndërmarrjet franceze, që shpërndajnë më pak informacion, aq sa ata e konsiderojnë të
domosdoshëm për pushtetin e tyre. Atëhere, në referencë të Dilemës së të burgosurit,
mbajtja e informacionit nuk është një strategji që vlerësohet shumë në një periudhë
afatshkurtër. Përkundrazi, në afat të gjatë, shpërndarja e informacionit mbetet
gjithmonë më e vlerësuar për çdo organizatë dhe për stafin e saj drejtues, me kushtin
që përfitimi të jetë i mjaftueshëm, sipas objektivave të vendosura. Gjithashtu, në një
organizatë në përgjithësi, sjelljeve dhe strategjive dominante iu mëshohet aq shumë,
sa ato eleminojnë të gjitha sjelljet e tjera dhe përfundojnë duke ndërtuar një kulturë të
vërtetë.
Pikërisht, prandaj drejtuesit kërkojnë ndihmën e specialisëve të teorisë së lojës në
proçesin e tyre të vendimmarrjes, sepse kjo disiplinë lejon kryerjen e një analize
rigoroze dhe të saktë përballë situatave të sotme aq të komplikuara dhe ku
vendimmarrësit mbeten zotët e zgjedhjeve dhe vendimeve të tyre.
Përgjithësime të tjera mbi teorinë e lojës: Pas kuadrit teorik të dhënë si më sipër
në mënyrë të detajuar, autorë të ndryshëm vijojnë më tej me përgjithësime të kësaj
teorie, duke e plotësuar kështu kuadrin e saj të plotë dhe duke ndihmuar specialistët e
kësaj fushe. Në këtë kuadër, teoria e lojës modelon sjelljen e një specialisti/agjenti
përballë situatave të zgjidhjeve, ku ai duhet të studjojë mirë çdo situatë veçmas dhe në
ndërveprim, për të identifikuar zgjedhjen më efikase në terren, në krahasim me të
tjerat. Kjo teori interesohet gjithashtu për sjelljet e individëve, me qëllim
maksimizimin e përfitimit të tyre. Ajo lejon të kuptojmë procesin e votës, pushtetit,
diplomacisë, tregtimit, negociatave, formimit dhe koalicionet në të gjithë aktivitetin e
organizatës/aktorit në territorin e dhënë.
Një lojë, në fakt, karakterizohet nga rregulla të saj, të cilat përcaktojnë numrin
dhe rolet e aktorëve, si dhe variablave që një lojtar mund të kontrollojë, p.sh.
mundësitë e zgjidhjes, informimit dhe komunikimit ndërmjet lojtarëve. Këto rregulla,
teoria i përmbledh si më poshtë :
• Lojtarët - që duhet të jenë të paktën dy,
• Veprimet - strategjitë e mundshme të lojtarëve dhe informacionet
disponibël për zgjedhje,
• Zhvillimet dhe etapat e lojës,
• Rezultatet (fitim ose humbje)
  40

 
 Vetë lojrat marrin forma të tipeve të ndryshme si bashkëpunuese ose si jo të tilla;
konkurruese ose jo konkurruese; të përsëritshme ose jo të përsëritshme
(evolucioniste). Ndërsa vetë lojtarët mund të jenë: agresivë, manipulues, kaotikë,
skllavërues dhe kooperues (Michel Bruley, 2005)23.
Duke na dhënë këtë pamje të plotë dhe interesante, me qëllim për të ndihmuar
vendimmarrësit në procesin e tyre të aktivitetit, autori konkludon se, “megjithatë,
është e vështirë që teoria e lojës të konsiderohet një shkencë pozitive që sjell
parashikime të sakta. Sa më shumë që situata e lojës bëhet komplekse aq më pak
mesimet e teorisë së lojës matematikore bëhen instrumente për të shpjeguar ose dhënë
këshilla në gjetjen e një zgjidhje. Në disa raste mund të gjenden zgjidhje mes
ekujlibrave të shumtë të vendosura. Analiza e ndërveprimit të sjelljes individuale
racionale bëhen më të vështira kur ato dalin nga një kuadër edhe më i thjeshtë i
prezantimeve të zakonshme të teorisë së lojës”.
Pothuaj në këtë përfundim vjen edhe autori tjetër i njohur i teorisë së lojës
Gibbons Rubinstein (1997), në librin e tij "An Introduction to Applicable Game
Theory"24, thelbi i së cilës ka të bëje shkencën matematike që analizon situatat
konfliktuale dhe kërkon zgjidhje përmes modeleve konkurruese dhe
kooperative/bashkëpunuese. Ai evidenton se kjo formë është një studim ndaj
vendimeve individuale në një sistuatë të dhënë, ku ndërveprojnë çështje të ndryshme
si p.sh. vendimet mbi një çështje që mund të influencojnë mbi rezultatet e arritura nga
një tjetër aktor rival, sipas një mekanizmi pasveprues.
Një element tjetër dallues, është edhe funksioni operacional i marketingut lokal,
për të gjetur apo identifikuar mbi të gjitha pikat e kontaktit me të gjithë aktorët që
veprojnë në territorin e dhënë, në një mënyrë sa më konstruktive; në situatat
komplekse, si p.sh. dinamika e një zone gjeografike, kooperimi ndërmjet aktorëve
është zgjedhja me e mirë, sepse ai lejon që secili të arrijë përformancën e dëshiruar.
Në konkluzion:
Teoria e lojrave na ndihmon që të gjejmë atë ekuilibër bashkëpunimi mes
aktorëve që veprojnë në territorin tonë, i cili do të sjellë përfitime për të gjithë
aktorët, jo vetëm për disa prej tyre.
 

Sociologjia, në fushën që ne po studjojmë - si përmbajtje dhe me elementët

përbërës të saj, si ndërmarrje ndërdisiplinore dhe si kompleks teorik - është pjesë e
rëndësishme e çështjes dhe temës sonë. Ne këtu do të merremi me sociologjinë
ekonomike, e cila do të na ndihmojë në trajtimin e rastit tonë të studimit. Për këtë
çështje, ne do t’i referohemi më shumë autores S.Bassani, nisur edhe nga fakti se ajo
mbështetet në një mjedis ekonomik dhe social – Itali që, megjithë diferencat e mëdha,
ka edhe ngjashmëritë më të mëdha me vendin tonë, territorin dhe sjelljet e aktorëve
tanë.
Ashtu si edhe kemi vijuar në analizën tonë të deritanishme mbi biznesin lokal,
sjelljet e aktorëve, roli i institucioneve, rezidentët, tregtarët, shoqatat që luajnë një rol
                                                            
23
 Bruley, M. 2005, « Systeme d’Information Decisionnel, elements sur la Theorie des Jeux »,
Marketing Teradata VVestern Europe, Directeur, fq. 3,5,7,8
24
Rubinstein G., 1997, "An Introduction to Applicable Game Theory” Jounal of Economic
Perspectives, fq. 19-38

  41

 
të caktuar, ashtu dhe duhet të njohim më mirë mënyrën se si ato organizata,
organizojnë dhe zhvillojnë marrëdhëniet mes tyre. Pikërisht, këtu na ndihmon
socialogjia.
Sociologjia është shkenca që studion strukturat sociale, rregullat dhe proceset që
bashkëveprojnë ose ndahen, njerëzit jo vetëm si individë, por gjithashtu edhe si
anëtarë të organizatave të ndryshme, grupet dhe institucionet. Veçanërisht socialogjia
urbane merr më shumë interes sepse studimet e territorit lidhen me jetën sociale dhe
ndërveprimet mes njerëzve dhe rajoneve/zonave urbane. Ashtu si sociologjia e
përgjithshme që studion parimet mes proceseve sociale, socialogjia urbane
përqëndrohet në objektin e analizës së marrëdhënieve ndërmjet njeriut/qytetarit dhe
ambientit, njeriut dhe qytetit ku ai jeton dhe kryen veprimtaritë e tij.
Me këtë objekt të saj, autorët më të fundit e përcaktojnë atë si një një disiplinë
normative të sociologjisë së përgjithshme në fushën e kërkimeve strukturore,
proceseve, ndryshimeve dhe problemeve të një zone urbane dhe sigurimi i raporteve
dhe informacioneve për politikat e administrimit dhe ndërtimit.
Marketingut territorial – si një ndërmarrje ndërdisiplinore - kërkon përcaktimin
dhe vendosjen e një niveli të rëndësishëm për çdo njërën prej tyre, në shërbim të
zhvillimit ekonomik e social të territorit. Këto disiplina, që sapo i kemi analizuar njëra
pas tjetrës, na lejojnë që:
- së pari, të thellojmë njohuritë tona mbi territorin e dhënë, si dhe
dinamikat zhvillimore sipas interesave që ne kemi përcaktuar,
- së dyti, të ndërtojmë zhvillimin në nivel strategjik.
Ndërsa, teoria e lojës, si pjesë e disiplinave, këtu zë një vend më vehte: ajo
vendoset mes këtyre dy segmenteve sepse na lejon të kuptojmë dinamikën në hapsirë
dhe mbetet një mjet i nevojshëm në mbështetje të nivelit strategjik të marketingut
territorial.

II.5 Përkufizime mbi marketingun e territorit, sipas autorëve të

ndryshëm

Meqënëse si ide, koncept, përmbatje apo veprimtari është ende i papërcaktuar,

kuptohet që edhe përkufizimet ndaj marketingut territorrial janë të ndryshme
formalisht, por ato nuk ndryshojnë thelbin e tij. Le të shohim disa përkufizime të
autorëve të ndryshëm mbi marketingun e territorit dhe mënyrën se si ata e kanë
konceptuar atë.
Përkufizimi 1
“Marketingu strategjik tenton projektimin e një komuniteti për të kënaqur nevojat
e tyre kryesore zonale. Place marketing, kemi atëherë kur aktorët e interesuar, si për
shembull qytetarët, punonjësit dhe kompanitë marrin kënaqësi nga komuniteti dhe kur
vizitorët, bizneset e reja dhe investitorët gjejnë kënaqësinë e pritshme. Place
marketing do të thotë të prjektosh një vend ku të kënaqësh nevojat e tregut të synuar.”
(Kotler, Haider, Rein, 1993)
Në këtë përkufizim të tij, Kotler e paraqet marketingun e territorit si një praktikë,
me një orientim të qartë nga tregu. Në të njëjtën kohë ai e ndërthur veprimtarinë e
marketingut të territorit me objektiva sa të atyre ekonomikë, aq edhe të atyre sociale.

  42

 
 Përkufizimi 2
“City marketing, përshkruan mënyra të ndryshme, nëpërmjet të cilave qytetet
mund të përmirësojnë pozicionin e tyre konkurues në treg. City marketing, mund të
përshkruhet si një proces ku aktivitetet urbane janë të lidhura me kërkesën e një target
konsumatorësh, me qëllim maksimizimin e funksionimit social dhe ekonomik në
mënyrë efiçiente të një zone të caktuar, në përputhje me objektivat e vendosura. Kjo
ide mund të aplikohet në shumë zona.” (Ashworth e Voodg, 1988)
Në përkufizimin e tyre të City marketing, si dhe në argumentat dhe analizat e
përdorura në botimet e tyre, autorët e konsiderojnë marketingun territorial
njëkohësisht si displinë dhe si praktikë, me objektiva të qarta ekonomike dhe sociale,
duke e kompletuar kështu konceptin e marketingut të territorit edhe me element
socialë.
Përkufizimi 3
Ndërsa në argumentat e tij, autori Van der Meer, në botimin e tij të realizuar në
vitin 1990, e trajton konceptin vetëm si praktikë, duke e përkufizuar kështu City
marketing:
“City marketing mund të përshkruhet si një set aktivitetesh të destinuara për të
optimizuar sinkronizimin midis ofertës së funksioneve urbane dhe kërkesave të
banorëve, kompanive, turistëve dhe vizitorëve të tjerë.”

Përkufizimi 4
“Marketingu i qytetit është analiza, planifikimi dhe zbatimi i programeve që
synojnë krijimin, ndërtimin dhe mbajtjen e raporteve të shkëmbimeve të leverdisshme
me tregjet relative, me qëllim përmbushjen e objektivave organizative.” (Van Den
Berg, Bramezza dhe Van Der Meer, 1994)
Edhe këta autorë e shikojnë marketingun e territorit më tepër si një praktikë dhe
jo si disiplinë.
Përkufizimi 5
“Marektingu i territorit merret me analizën, planifikimin, implementimin dhe
kontrollin e programeve të hartuara nga autoritetet publike të manaxhimit urban dhe
nga organet që varen prej tyre… për t’iu përgjigjur në mënyrën më të mirë të
mundshme pritshmerive të personave, aktiviteteve të qytetit dhe territorit të tij, si dhe
për të përmirësuar cilësinë dhe konkurrueshmërinë e qytetit në nivel global.” (Casella,
1997)
Edhe në këtë përkufizim autori e paraqet marketingun e territorit si një praktikë
me objektiva të qarta, si ato ekonomike, ashtu edhe ato sociale.
Përkufizimi 6
Trajtim i autorëve Valdani e Jarach, 1998, është i ngjashëm me atë të Ashworth e
Voodg në vitin 1988, në trajtimin e marketingut të territorit si disiplinë dhe si praktikë
kur thonë se: “Disiplina e cila është përgjegjëse për analizën, planifikimin dhe
zbatimin e planeve të destinuara për të krijuar, ndërtuar dhe mbajtur marrëdhënie
fitimprurëse me tregjet për të arritur objektivat me interes politiko-organizativ, të tilla
si rritja e popullsisë produktive dhe pasurimi dhe përmirësimi i kushteve të jetesës së
popullsisë rezidente ose të migruar.”
Përkufizimi 7
“Një proces që synon krijimin e vlerave për një komunitet të përbërë nga një grup
individësh të cilët përfitojnë nga territori i paracaktuar brenda kufijve të tij. “ Cercola,
1999, e trajton marketingun e territorit si disiplinë.
  43

 
 Përkufizimi 8
“Të gjitha ato aktivitete, të cilat të kryera mbi njëhapësirë të caktuar gjeografike,
mund tabëjnë atë një zonë tërheqëse për një grup të zgjedhur investitorësh,mbi
nevojat e perceptuara të cilëve janëdizënjuar karakteristikat e zonës.” (Paoli, 1999)
Në studimet e tij, autori e trajton marketingun e territorit si një praktikë me qëllim
arritje objektivash ekonomikë por pa i dhënë rëndësinë e duhur atyre socialë, që në
trajtimin e konceptit të marketingut të territorit, është shumë e rëndësishme.
Përkufizimi 9
“Marketingu i territorit siguron mjetet konceptuale dhe operacionale për të lidhur
ofertën e territorit dhe kërkesën e tij.” (Varaldo, Caroli, 1999) Duke futur konceptet e
ofertës, kërkesës lidhjet mes tyre duke përdorur mjete konceptuale dhe operacionale, e
trajton si disiplinë marketingun e territorit.
Përkufizimi 10
Po i njëjti autor (Caroli, 1999) kompleton përkufizimin e tij kur thekson faktin
që, marketingu i territorit është një disiplinë e cila synon të promovojë konkurencën
në një zonë gjeografike, duke marrë parasysh ekuilibrat, kohezionin social dhe
zhvillimin e qëndrueshëm. Në përkufizimin e tij thuhet se “Marketingu i territorit
është një funksion që kontribuon në zhvillimin e balancuar të territorit, me anë të
projektimit dhe zbatimit të një interpretimi të karakteristikave kryesore të ofertës që
kënaq segmente të identifikuara në kërkesën aktuale dhe potenciale; kjo kënaqësi
realizohet nëpërmjet krijimit të një vlere neto pozitive. Në nivel strategjik, marketingu
i territorit është një intelegjencë integrimi dhe fekondimi.”
Përkufizimi 11
Analiza e nevojave të palëve të interesuara dhe klientëve, tregjeve të cilat
tentojnë të ndërtojnë, mirëmbajnë dhe të forcojnë marrëdhënie të dobishme mes
palëve të interesuara (marketingu territorial i brendshëm) dhe me ato publike të
jashtme të referimit (marketing territorial i jashtëm), me qëllimin përfundimtar për të
rritur vlerën e territorit dhe kompanive dhe atraktivitetit e tyre, duke aktivizuar kështu
nje rreth vicioz kënaqësi-atraktivitet-vlerë. (Valdani e Ancarani, 2000)
Në këtë rast autorët e paraqesin si praktikë më shumë se sa një disiplinë
marketingun e territorit.
Përkufizimi 12
Vesci është një tjetër autor që e paraqet marketingun e territorit si një praktikë. Ai
thotë:
“Marketingu territorial më tepër se sa ndërtim i aktiviteteve të zhvilluara për
tërheqjen e investimi mbi një zonë të caktuar, përfaqëson një proces relacional,
strategjik dhe operacional nga një organ, i vënë në jetë nga një ent territorial, një
agjensi publike, me ndihmën e veprimtarive të agjentëve të territorit, me qëllim
realizimin e një zhvillimi të rregullt, të koordinuar dhe koherent të një zone të
caktuar.” (Vesci, 2001)
Përkufizimi 13
Marketingu territorial mund të përcaktohet si një përpjekje atraktive e territorit të
dhënë në raport me territoret konkurruese për të influencuar, në interes dhe favor të
tij, duke ofruar vlera më të mira, më superiore dhe më të qëndrueshme se sa ato të
territoreve konkurrente të tij. Hapat e ndërmarra nëpërmjet marketingut territorial
duhet të jenë të sigurta, të lejojnë dhe ndihmojnë në studimin sa më të mirë të situatës
territoriale, të përcaktojë mirë objektivat dhe strategjitë e zhvillimit (në të trija degët),
ku ajo ndaj qytetarit është më e rëndësishme. Dhe, më në fund, të ndërtojë, zbatojë

  44

 
dhe vlerësojë mirë planet e veprimit në terren (autor francez, i kompanisë “Mercato”)
25

Ky aktivitet përgjithësisht inicohet nga aktorë lokalë siç janë njësitë territoriale,
dhomat e tregtisë ose strukturat zyrtare të shtetit. Zbatimi i tij bëhet kryesisht nga
organizatat dhe njësitë e specializuara si p.sh. nga angjecitë e zhvillimit, komitetet apo
agjecitë e turizmit, strukturat që merren me konkurrueshmërinë dhe markat e njohura,
organizata sociale dhe kulturore, etj. Teknikat, praktikat dhe metodat e marketingut
territorial, frymëzohen nga ato të zhvillimit të ndërmarrjeve, por duke mos rënë në
“situatë të kopjuar”. Zhvillimi ekonomik dhe social i një territori, në këndvështrimin e
marketingut territorial, sigurisht mbështetet në arsyetimet e ndryshme logjike mbi
zhvillimin e një ndërmarrje apo të një njësie prodhim-shërbimi.
Përkufizimi 14
Marketingu territorial është një orientim marketingu i krijuar në bazë të llojeve të
tjera të veprimtarisë së marketingut, p.sh. marketing industrial, marketing i
shërbimeve dhe marketing social. Ideja mbi marketingun territorial, nënkupton që
autoritetet lokale drejtojnë aktivitetet dhe veprimtaritë e tyre për grupe të përcaktuara
specifikisht, me qëllim përmbushjen e nevojave të tyre dhe njëherësh, të garantojë që
ato (grupet) kanë arritur të sigurojnë ambientin e tyre të përshtatshëm për të jetuar dhe
kryer veprimtari biznesi.
Duke ndërtuar një politikë të veçantë, autoritetet lokale marrin në konsideratë
krijimin e kushteve sa më të favorshme të jetesës dhe punës, veçanërisht për
qytetarët/banorët, investitorët dhe turistët. Nën këtë këndvështrim, nëpërmjet
marketingut territorial, njësia territoriale e dhënë, vjen e shndërrohet si një kompani,
që duhet të mirëmenaxhohet, që kërkon vendosjen e një komunikimi sa më të drejtë
mes aktorëve të atij territori, si dhe vendosjen e marrëdhënieve shumë të mira me
median. (Anne Knapik, Universiteti Teknik Czestochova, Poloni)26
Përkufizimi 15
Ka një numër paqartësish lidhur me përkufizimin dhe përmbajtjen e marketingut
territorial. Keqkuptimet më kryesore mund vijnë nga fakti që ky aktivitet shikohet nga
kendvëshrime të ndryshme dhe si koncept merr ose shprehet nepërmjet nocioneve ë
ndryshme. Në mënyë të natyrshme, këta mbrojtës të këtij koncepti - madje
konsiderohen këmbëngulës të mëdhenj – shpehin të njëjtat konsiderata edhe për
aplikimin e Marketingut terriorial edhe në ekonomitë në tranzicion, sic janë ato të
vendeve me ekonomi të centralizuar. Ashtu sic analizohet nga shumë studime, në
ekonomi të tilla ka më shumë zhvillime spontane sa sa të planifikuara. Megjithatë,
edhe në këto vende mund të gjenden apo krijohen hapsirat e mjaftueshme për
aplikime në të ardhmen të komponentëve të veçantë të marketingut territorial në
vendin tuaj (Jan Sucháček, Çeki)27

                                                            
25
 Autor francez, i kompanisë “Mercato”
26
Knapik A., 2009, Czestochova University, “Territorial Markeing –thoughts and acts of lokal
authorities”, fq. 9. 
27
Suchacek J., 2008, ”Territorial marketing in the Czech Republic: a trial- and- error process” V SB -
TU Ostrava, Faculty of Economics, fq.24

  45

 
 Përkufizimi 16
Në rrjedhën e viteve, sidomos në dekadat e fundit, kohezioni territorial është
shndërruar në një çështje tepër të rëndësishme për qeveritë kombëtare dhe për ato
mbi-kombëtare (organizatat apo organizmat me funksione ndërkombëtare). Kjo
çështje ka marrë këtë peshë rëndësie edhe për shkak të rritjes së paparashikuar të
disbalancave apo diferencave të mëdha mes hapsirave/rajoneve të ndryshme, në rrafsh
kombëtar dhe ndërkombëtar, në drejtim të zhvillimit ekonomik dhe social. Rajonet
urbane dhe ato më të zhvilluara urbane, po tërheqin gjithmonë e më shumë njerëz dhe
aktivitete ekonomike, ndërkohë që një pjesë e madhe e territoreve rurale dhe
periferike sikur janë të dënuara të mbeten pas dhe të abandonohen nga banorët. Këto
përbëjnë çështje për t’u zgjidhur dhe sfidë zhvillimi që, në mënyrë të përgjithshme
shfaqen në vendet evropiane si Portugalia, rajone të Spanjës apo Greqisë, që megjithë
një seri politikash komunitare veçanërisht politika e përbashkët rajonale dhe ajo e
kohezionit social, ato mbeten problematike në disa drejtime kryesore zhvillimi:
diferencat e mëdha mes veriut të zhvilluar të globit dhe jugut relativisht në zhvillim
dhe të prapambetur; në fqinjin tonë të përtejdetit, Itali nuk është e vështirë të shquash
dallimet mes veriut të zhvilluar “europian” dhe jugut problematik “në kufij
europianë”, etj.
Prandaj, aplikimi i filozofisë dhe mjeteve të marketingut këtu, përdoren për të
ndryshuar këtë gjendje, ose të paktën për të ngadalësuar këtë proces, nëpërmjet
realizimit të një strategjie zhvillimi të marketingut territorial. Duke i konsideruar
territoret periferike dhe rurale, si produkte që e kanë të domosdoshme t’u bësh
marketing, rezulton se komponentet kryesore të sistemit të marketingut, diskutohen
gjithmonë e më shumë dhe se ato janë disa nga tendencat e sotme në shoqëri apo
komunitet, që ndikojnë ofertën dhe kërkesën në territorin e dhënë. Nën këtë
këndvështrim teorik, studjuesit arrijnë të identifikojnë disa drejtime të veprimtarive të
aktorëve përgjegjës me qëllim përmirësimin e konkurrueshmërisë në zonat periferike
dhe rurale, duke përdorur koncepte dhe fjalë kyçe: territore periferike, territore rurale,
marketing tradicional dhe marketing territorial, aktorë me interesa individuale dhe
komunitare, konkurrueshmëri, kohezion social (Anabela Dinis, Portugali)28
Përkufizimi 17
Kërkime të shumta lidhen me influencat reciproke që marrin dinamikat e lidhjeve
dhe marrëdhënieve ndërmjet firmave dhe rajoneve. Këto marrëdhënie, marrin forma
specifike dhe varen nga tiparet e veçanta që ato përfaqësojnë. Gjithashtu, studimet
sugjerojnë që dinamikat e zhvillimeve rajonale, të jenë kryesisht faktorë të
paprekshëm dhe të konsiderohen ndërvartësi rrjetesh që veprojnë në shkallë shumë të
ndryshme dhe jo mbi komponentë materialë. Kjo specifikë e trajtimit të raporteve mes
aktorëve në një territor, është pjesë e literaturës, që lidhet gjithashtu me gjendjen
tradicionale të teorisë së gjeografisë ekonomike. Të gjitha këto rezultatet të pritshme
të studimit të këtij kompleksi marrëdhëniesh, iu sigurojnë administratave
rajonale/lokale një përspektivë të re për promovimin e territorit që ato administrojnë:
rajonet, rrjeti industrial, gjeografia e marrëdhënive, ndër-veprimtaritë mes aktorëve,
marrëdhëniet mes firmave të aktivitetit ekonomik dhe biznesit, pra Marketing

                                                            
28
Dinis A., 2006, Portugal “Marketing and Innovation – useful tools for competitiveness in rural and
peripheral areas”, European Planing Studies, fq. 91

  46

 
territorial (Ricardo Alexandre, Fontes Correia, Revista nderkombetare jo-
fitimprurëse, Itali)29
Përkufizimi 18
Marketingu territorial përbën një politikë në shërbim të zhvillimit të territorit. Si
koncept dhe si veprimtari, Marketingu territorial synon të arrijë integrimin e
veprimtarive, me qëllim përmirësimin dhe rritjen e vlerave të aseteve të një territori të
dhënë, i cili është marrë në studim dhe planifikuar nga autoritetet së bashku me
iniciativat zhvillimore nga aktorët. Një ndërmarrje e tillë kërkon dhe shoqërohet nga
një strategji zhvillimi me shtrirje më shumë se sa territori administrativ i dhënë, sepse
veprimtaria dhe marrëdhëniet ndërtohen dhe zhvillohen edhe përtej atij territori dhe
lidhet ngushtë me imazhin e tij tejkombëtar (Projekt i kooperimit bilaterial italo-turk,
2007)30
Përkufizimi 19
Marketing territorial konsiderohet si bashkim i rrjetit të biznesit dhe territorit.
Duke e parë si të tillë, është e nevojshme të jepet një përkufizim më i plotë dhe më i
qartë shkencor për të, si përgjigje ndaj homogjenitetit/diferencave dhe teorive,
kategorive, metodologjive, mjeteve dhe teknikave analizuese të përdorura në teori dhe
praktikë, të cilat marrin formën dhe karakteristikat specifike, si mundësi për të
ndryshuar disiplinat, pikëpamjet dhe qasjet e ndryshme nga autorë të ndryshëm.
Duhet nënvizuar se marketingu territorial është shfaqur dhe është zhvilluar brenda
disiplinave universitare, si një praktikë matrice (ashtu si disiplinat e tjera të deklarimit
të formave, koncepteve). Prandaj, duke bërë dallimet e qarta mes koncepteve të
ndryshme të marketingut territorial, ne mund të analizojmë konstatimet e mëposhtme :
o marketingu territorial ka lindur relativisht vonë, në teori dhe po vonë
është aplikuar në praktikë nëpërmjet strategjisë së Planifikimit të tij.
o marketingu territorial vuan akoma nga influenca e disiplinave që janë
të lidhura me të dhe që konfondonjë jo pak lexuesin, qytetarin me marketingun
tradicional apo të tjera veprimtari biznesi etj.
o marketingu territorial është i përgjithshëm, tërësor, ekonomik, kulturor
dhe social.
(Gollain V., Francë 2002, “Le Marketing du territoire” )31
Përkufizimi 20
Marketingu territorial, përfaqëson trajtimin e pozicionimit të një qyteti, rajoni,
zone apo metropoli, në raport me tregun kombëtar apo ndërkombëtar. Ky marketing
lidhet sigurisht me faktorë tipikë territorialë, që mund të tërheqin investime
industriale, turistë, fuqi punëtore të specializuar profesionalisht, interesin për të
instaluar qendra të korporatave, të distributorëve të ndryshëm, të tregtimit të mallrave
dhe shërbimeve, të agjencive publike e private, të ekspertëve të fushave të ndryshme
etj. Përpos instrumenteve tradicionale të marketingut si p.sh. infrastruktura e
transportit, lehtësimet apo favorizimet fiskale ose ofrimi i burimeve specifike që
gjenden në atë territor, në kohët e sotme përfshihen edhe metoda moderne, mbi
                                                            
29
Correia, R. 2010. “Marketing Territorial: Interacção entre Redes Industriais e Regionais. ed. 1.
Porto: Universidade do Porto.Tese de Doutoramento em Ciências Empresariais”
30
Italy – Turkey Bilateral Cooperation Project, 2007: Territorial Markeing(EU
programes), fq. 22
31
Gollain V., 2002, “Le Marketing du territoire”, fq. 29

  47

 
kushtet bazë të produktit që duam të nxjerrim/fitojmë dhe të territorit si një njësi
unike.
Analiza e mësipërme, është një hap i parë në analizën teorike mbi konceptin e
marketingut të territorit, e cila do të na ndihmojë për të nxjerrë konkluzione dhe për të
arritur në përkufizimin tonë mbi marketingun e territorit.
Në kushtet specifike, kërkohet të përdoret një marketing teritorial i përshtatshëm,
mbi bazën e një teknologjie dhe kërkimi shkencor të lartë. Meqënëse elementët
territorialë janë të shumtë dhe të ndryshëm, atëhere do të duhet që për zonën/rajonin
apo qytetin e dhënë, të përcaktojmë edhe instrumente shtesë për të arritur
konvergimin e të gjitha përpjekjeve, në përmbushjen e qëllimit tonë të studimit.
Kështu, para se të ndërmerret studimi kërkimor mbi marketingun territorial dhe më
tej, politikat për zbatimin e tij, në vijim të çështjeve të studiuara më sipër, do të duhet
të udhëhiqemi edhe nga disa synime që marrin formën e pyetjeve :
o Cilat janë vlerat që ofron zona/rajoni apo qyteti ?
o Çfarë tregu investimesh disponon aktualisht ky territor?
o Në cilat segmente të tregut të jashtëm synohet të pozicionohet
zona/rajoni apo qyteti i dhënë?
o Çfarë imazhi duam që territori ynë të fitojë jashtë vendit?
(Dominic Tremblay, Université du Québec à Chicoutimi, Canada)32
Nga trajtimi tërësor dhe analiza e detajuar e elementeve përbërës, degëve dhe
përkufizimeve të autorëve të ndryshëm mbi marketingun e territorit, ne mund të
sjellim edhe një këndvështrim të ri të përmbajtjes së tij, duke dhënë një përkufizimin
tonin si më poshtë:

“Marketingu territorial është një ndërmarrje komplekse ku përfshihen aktorë

publikë dhe privatë, me objektiva strategjike të përgjithshme dhe specifike zhvillimi,
shumëdimensionale: ekonomike, biznesi, urbane, turistike, kulturore dhe sociale, për
arritjen e të cilave merren në konsideratë një tërësi faktorësh të brendshëm dhe të
jashtëm, të dukshëm dhe të padukshëm dhe mbi të gjitha natyra e marrëdhënieve
ndërmjet aktorëve, me qëllimin final rritjen e mirëqënies dhe kohezionit social dhe në
një harmoni sa më të madhe mes interesave individuale dhe atyre komunitare.”
Dhënia e këtij përkufizimi për marketingun e territorit, ishte edhe një nga
qëllimet e këtij studimi.
Këtë përkufizim të ri të marketingut territorial, si dhe të gjithë elementët e
përmendur më sipër, ne do t’i marrim gjerësisht në konsideratë në trajtimin e çështjes
pasardhëse dhe në Kapitullin V.

II.6 Marketingu i territorit dhe manaxhimi.

Në vijim të studimit tonë, do të kompletojmë kuadrin teorik në lidhje me

elementet e tjera që lidhen me manaxhimin e territorit, parë nën këndvështrimin e
marketingut territorial. Këtë do e realizojmë nëpërmjet shqyrtimit të literaturës në
lidhje me çështje, si dhe analizimit të eksperiencave të vendeve të tjera.
                                                            
32
Tremblay D., 2006 (vol 2) “Marketing Territorial et Positionnement Mondial”, Université du
Québec à Chicoutimi, Canada, fq. 35

  48

 
 Pasi jemi njohur me literaturën e shqyrtuar nga autorë të ndyshëm mbi
përmbajtjen dhe elementët e Marketingut territorial nën këndvështrimin teorik,
studimi ynë vijon në studimin e elementëve të nevojshëm për të studiuar modelin
manaxherial, bazuar në marketingun e territorit. Pas kësaj analize do të kalojmë në
fazën e aplikimit të teorisë në praktikë. Kështu do të njihemi me marktingun territorial
aplikativ në një vend si Italia, ku si teoria dhe praktika e studimit të territorit është
shumë e zhvilluar. Kemi zgjedhur këtë metodë sepse gjykojmë se, duke qenë të
pajisur me një kuadër teorik dhe praktik mbi marketingun territorial, nga autorë të
njohur evropianë dhe amerikanë, si dhe duke analizuar modele të aplikuara në vende
të tjera, me karakteristika të ngjashme me Shqipërinë, do të mund të ndërtojmë një
model manaxhrial të suksesshëm të territorit të rastit tonë të studimit, në zonën e
Kinostudios.
Mbështetur në Marrëveshjen e bashkëpunimit BE-Turqi (Turqia është vend
Kandidat për anëtarësim në BE, që nga vitit 2002), në vitin 2007 mes Italisë dhe
Turqisë, është zhvilluar një projekt për mirëmenaxhimin territorial, kryesisht për të
rritur kapacitetet e zhvillimit ekonomik dhe investimeve turistike në Turqi. Projekti që
merr formën e një guide, në ndihmë të politikave të zhvillimit të territorit/rajoneve,
është konceptuar në dy pjesë:
- pjesa e parë lidhet me konceptimin e marketingut,
- pjesa e dytë lidhet me vendosjen e
komunikimit/marrëdhënieve/ndërveprimeve mes aktorëve në territorin e
dhënë33.
Marketingu territorial – aplikativ në një territor dhe me një qëllim të dhënë,
shpreh një politikë zhvillimi të territorit, i cili integron veprimet për përmirësimin e
aseteve kryesore të këtij territori, ndaj iniciativave të planifikuara të komunikimit. Në
këtë kuptim, ky projekt është një zbatim i teorisë së marketingut territorial, që ka për
qëllim të rrisë peshën e territorit duke promovuar burimet e reja dhe tërhequr
investimet e huaja ose investimet potenciale në fushën e turizmit (marketingu i
jashtëm); të promovojë territorin për ndërmarrjet dhe qytetarët e tij, më synim rritjen e
kohezionit të brendshëm (marketingu i brendshëm). Marketingu territorial shpreh
gjithashtu një unitet njësish të një komunikimi dinamik tej territorial. Këto njësi
komunikimi janë të domosdoshme sepse:
• ekonomia është duke u bërë gjithmonë e më globale,
• kompanitë trans-kombëtare ndërtojnë strategji të reja dhe hedhin forma
të reja investimesh,
• tregu i kapitaleve bëhet gjithmonë e më shumë i paparashikueshëm dhe
ofron oportunitete për investime,
• reduktimi apo eleminimi i barrierave në tregtimin e mallrave,
infrastrukturat e reja të transporteve dhe zhvillimi i shpejtë i informacionit
teknologjik, janë asete të rëndësishme të zhvillimit ekonomik global dhe
territori i dhënë është pjesë e këtij zinxhiri lidhjesh,
• në një ekonomi të globalizuar, qeverisjeve qendrore/kombëtare dhe
lokale iu kërkohet të luajnë një rol proaktiv, që të arrijnë të sigurojnë
zhvillimin aftagjatë dhe promovimin e imazhit të territorit të tyre,

                                                            
33
Italy – Turkey Bilateral Cooperation Project, 2007

  49

 
 • qëllimi është përmirësimi i pjesëmarrjes në konkurrencën
ndërkombëtare; rritja e fuqisë së territorit të tyre me investime të reja dhe me
kërkime shkencore; nxitja dhe mbështja e talenteve të reja, si dhe fluksit të
turistëve që gjenerojnë rritje dhe zhvillim ekonomik dhe krijojnë mundësi
ekonomike për forcimin e kohezionit social,
• kur objekt i marketingut territorial është qyteti, theksohet se kjo merr
rëndësi të veçantë, sepse qytetet janë shndërruar tashmë në lojtarë të rinj me
peshë të madhe në zhvillimet territoriale, sepse posedojnë burime zhvillimi si:
infrastrukturë, fuqi punëtore dhe specialistë të kualifikuar, ambiente për evente
të mëdha dhe takime të ndryshme mes aktorëve/lojtarëve, zhvillim të
kërkimeve dhe ofrojnë konkurrueshmëri të lartë.

II.6.1 Kërkesa dhe Oferta

Politika dhe administrata lokale, lojtarët apo aktorët në territorin e dhënë, në

radhë të parë njohin, studjojnë dhe identifikojnë kapacitetet zhvillimore të ambientit
në atë territor ku veprojnë apo ndërveprojnë aktorët, rezidentët, lojtarët privatë dhe
publikë. Kjo do të thotë, se ata duhet të njohin mirë kërkesën dhe ofertën e mallrave,
shërbimeve dhe kapitaleve, që hyjnë, dalin dhe zhvillohen aty.
Oferta, është ajo çfarë territori mund të ofrojë për përdoruesit e mësipërm.
Kërkesa, përfaqësohet prej kompanive, turistëve, rezidentëve ose vizitorëve, etj. të
brendshëm (lokale) ose të jashtëm (jashtë territorit të dhënë). Për vetë karakteristikat
dhe veçantitë që ka në marketingun territorial, subjektet që ofrojnë dhe ata që
kërkojnë, i përkasin shpesh të njëjtit ambjent gjeografik.
Oferta territoriale duhet vlerësuar sipas karakteristikave të saj, të cilat mund të
jenë të prekshme ose të paprekshme. E gjitha kjo realizohet në funksion të
maksimizimit të vlerës që ofrohet për subjekte të interesuara për të. Ky është një
proçes i vështirë, pasi oferta territoriale ka një natyrë shumë të komplikuar. Siç e
përmendëm edhe më sipër, këto subjekte mund të jenë pjesë e të njëjtit ambjent apo
territor.
Duke qenë se kërkesa ndaj një territori, ka karakter heterogjen, një rëndësi të
veçantë merr proçesi i segmentimit të kërkesës. Ky proçes, është një ndër hapat e parë
që realizohen në një analizë situate dhe shërben për të kuptuar se çfarë oferte do
përgatitet për klientët. Proçesi i segmentimit nis me studimin e mënyrës se si klientët
marrin vendime dhe përcaktojnë kërkesat e tyre. Nga ky proçes, merren të dhëna të
cilat janë heterogjene mes tyre. Vijohet me ndarjen e kërkesave në grupe homogjene,
për të cilat më pas studiohet oferta. Një rol të rëndësishëm këtu, luan edhe studimi i
ofertës që atyre i bëhet nga konkurentët potencialë. Kjo ndihmon në pergatitjen e një
oferte të diferencuar dhe më të mirë, në krahasim me territoret konkurente.
Në ndryshim nga marketingu tradicional, në marektingun territorial, për vetë
karakteristikat e faktorëve që karakterizojnë ofertën territoriale, oferta përgatitet për
një periudhë afatmesme ose afatgjatë.
Proçesi që përshkruam më sipër, në lidhje me:
- studimin e kërkesës territoriale,
- përgatitjes së ofertës,
- studimit të ofertës së territoreve konkurente.

  50

 
  

Figura 2.2: Objektivat e marketingut territorial të lidhura me ofertën dhe

kërkesën

nuk është gjë tjetër, përveç se studimi i mënyrës se si ne duam të pozicionojmë

territorin tonë në treg.
Nëpërmjet Figurës 2.2 pasqyrohen objektivat e marketingut territorial në lidhje me
ofertën dhe kërkesën.

II.6.2 Kufijtë administrativ

Pothuaj në të gjitha përkufizimet e marketingut territorial, territori është dhënë si:

- një hapsirë pa kufij të përcaktuar, por me pjesë të përcaktuar nga
pikëpamja e territorit,
- një rrjet aktorësh që ndërveprojnë mes njeri-tjetrit dhe që udhëhiqen
nga objetiva të përcaktuara.
Nën këndvështrim e parë, atë të një hapsire toke të përcaktuar, territori merr
formë statike.
Nën këndvështrim e dytë, si një hapsirë pa kufij, territori merr formë dinamike
dhe shfaqet si marrëdhënie mes aktorëve lokalë dhe tej lokalë. Sipas edhe studimit të
autores S.Bassani, rasti i dytë i këndvështrimit konceptual të territorit pra, kufijve
administrativë të tij është shumë interesant, për të cilin ne mund të sjellim këtë
përkufizim:
Me kufij administrativë të territorit kuptojmë një zonë, e cila mund të
konsiderohet si një bashkim vlerash dhe marrëdhëniesh mes aktorëve, që
ndërveprojnë sipas objektivave të tyre të përcaktuar.
Kështu që, territori nuk konsiderohet më si një hapsirë gjeografike, por si një
zonë ndërvepruese mes aktorëve, veprimtaria e të cilëve është gjithashtu më shumë se
zonale/lokale. Është gjithashtu e rëndësishme të kujtojmë lidhjet ndërmjet
burimeve/vlerave, marrëdhëniet mes aktorëve dhe kapacitetet e tyre zhvillimore dhe
  51

 
konkurruese. Në këtë kontekst, marrin shumë rëndësi vlerat dhe burimet potenciale,
që mund të gjenerojnë zhvillime në territor, si në aspektin ekonomik, ashtu edhe në
atë social e kulturor.
Meqënëse territori dhe kufijt e tij administrativ janë kaq kompleks, vetë zona do
të duhet të studjohet dhe analizohet nga shumë disiplina (sikurse është trajtuar më lart:
metodologjia e marketingut territorial është ndërdisiplinore), me formën dhe metodën
e diskutimit dhe analizës, duke marrë trajtën e manaxhimit të pejsazhit (Landscape
Approach). Kjo formë e trajtimit të kufijve administrativë, pra të vetë territorit, lidhet
me konceptin e territorit, bazuar në përbërjen dhe karakteristikat e elementëve
konstruktivë të tij, duke marrë kështu dy trajta :
1. Menaxhimi i pejsazhit si tërësi vlerash individuale
Në këtë trajtë të tij, pejsazhi shfaqet si vendi ku secili aktor vepron dhe merr
vendime, sipas objektivave të përcaktuara. Mbështetësit e këtij koncepti gjykojnë, se
kështu mund të arrihet integrimi i individit në ambientin natyral dhe mund të
promovojnë pejsazhin në vlerat e tij të veçanta dhë të orientuara drejt një harmonie
me elementët historikë dhe në respekt të elementëve natyral. Gjithashtu, zona apo
territori merr edhe një rëndësi të madhe estetike. Për të kuptuar më mirë këtë harmoni
mes elementësh përbërës të territorit, mund të bëjmë një krahasim me degën e
ekologjisë. Në ekologji, pejsazhi/ambienti apo territori karakterizohet nga ekosistemi
natyral si një sistem i gjallë, d.m.th. i vetërregulluar, në harmoni me një botë që
ripërtërihet. Çështja që mbetet të trajtohet këtu, është ajo se si njeriu ndërhyn në këtë
sistem për të ruajtur ekuilibrat natyrorë në shërbim të tij. Ndërsa, në territorin tonë me
kufijt e dhënë administrative, individi duhet të veprojë dhe ndërveprojë në një
ambient/pejsazh gjithashtu të dhënë (burimet, vlerat, aktorë privatë, publike, etj), dhe
atij i duhet të ndërhyjë për t’i zhvilluar ato lidhje, më tej.
2. Menaxhimi i pejsazhit si rrjet lidhjesh lokale dhe tej lokale
Në këtë trajtë të dytë, pejsazhi konceptohet si proçes ndërveprimi mes aktorëve
brenda tij, si dhe mes tyre dhe të tjerëve jashtë territorit, të cilët kanë edhe afërsi
gjeografike, organizative dhe institucionale mes tyre. Këto cilësohen ndërveprime të
aktorëve lokale dhe tej lokalë (ndërmarrje, banka, sindikata, organizata sociale e
kulturore, etj.) që veprojnë nën një dinamikë komplekse. Pra, janë këta aktorë që
luajnë një rol kyç si ndërmjetës, ndërmjet aktorëve lokalë dhe atyre kombëtarë dhe
madje globalë me afërsi gjeografike apo afërsi institucionale.
Ndërkaq, trajtave të mësipërme mund t’iu shtohen edhe prurjet e reja të literaturës
moderne mbi territorin, e cila pohon se kufijt administrativë kuptohen si perspektivë
zhvillimi, që nuk kufizohen nga kritere të afësisë gjeografike, organizative,
institucionale dhe politike-administrative. Nëse mund të ketë kufij, ata mund të
konsiderohen si kufizime në kuptimin e çështjeve specifike të territorit, të cilat
evidentohen me qëllim arritjen e avantazheve konkurruese, ose në mënyrë figurative,
kufizime si raporte të vlerave të palëve pjesëmarrëse. Përsa i përket ndarjes
administrative, ajo është sigurisht e domosdoshme për të përcaktuar pushtetet,
qëndrimet dhe një numër aspektesh të tjera të qeverisjes, por nuk mund të jetë një kufi
i pakapërcyeshëm veprimtarie.
Në mënyrë të përmbledhur, më poshtë po japim karakteristikat e kufijve
administrativë, në funksion të marketingut territorial:
¾ Kufijt administrativë janë statik dhe jo përfaqësues. Ata duhen
interpretuar në një sens dinamik, brenda të cilëve aktorët gjejnë dhe zhvillojnë
interesat e tyre.

  52

 
 ¾ Rrjeti i vlerave të palëve pjesëmarrëse/aktorëve, që veprojnë në një
territor, nuk koinçidon me kufijt administrativë.
¾ Grupet e ndryshme të palëve pjesëmarrëse/aktorëve posedojnë dhe
shfaqin vlera të ndryshme si dhe pikëpamje të ndryshme, diversitet ky që e bën
edhe më interesant dhe kompleks Marketingun territorial. 34

II.6.3 Territori dhe vlerat e tij, në funksion të proçesit të

pozicionimit

Në studimet dhe analizat shkencore gjithmonë ka një objektiv për të arritur,

impakti i të cilit mund të jetë ekonomik apo social, duke ruajtur dhe rritur vlerën e
fushës së studimit. Edhe në rastin e territorit, qëllimi ynë është jo vetëm ruajtja e
vlerës së tij, por kryesisht rritja e saj në konkurrencë dhe në zhvillim me territore të
tjera tej lokale – edhe kombëtare dhe ndërkombëtare.
Në këtë kuptim, teza mbi vlerën e territorit, lidhet me një menaxhim të tij, si
bashkim i veprimtarive të aktorëve publikë dhe privatë (kur këtyre të fundit iu është
ngarkuar një shërbim në kuadër të administratës lokale), dhe që ndërveprojnë për të
realizuar synimet e përcaktuara komunitare. Një autor i njohur francez i studimit të
marketingut territorial, Roger Brunet veçon shprehjen e mëposhtme:
“Vlera e territorit përcaktohet si menaxhim efektiv kolektiv mbi një territor të
dhënë, bashkë me rezultatet e fituara nga kjo veprimtari”
Nëse zbërthejmë këtë përkufizim, del se menaxhimi i territorit lidhet në fakt me
cilësinë e veprimtarive dhe praktikave të aktorëve. Si i tillë, menaxhimi efektiv
konsiderohet më shumë se shkencë dhe më shumë se teknikë. Sipas një strategjie të
miratuar nga autoritet lokale (dhe qendrore) dhe nën një rrjet pajisjesh komunikimi
ndërmjet aktorëve, menaxhimi efektiv e kalon territorin drejt hapsirave të reja
zhvillimi, lejon ndërtimin e një vizioni të së ardhmes së qytetarit dhe aktivitetit të tij
në atë territor. Gjithashtu, ne mund të shtojmë këtu edhe se, nëpërmjet
mirëmenaxhimit të territorit, mund të arrihet një rishpërndarje më e mirë e elementeve
dhe burimeve që komuniteti/shoqëria disponon dhe krijon, përmbushen më mirë
synimet dhe jo vetëm ato ekonomike, si dhe arrihen avantazhe të tjera në drejtim të
rritjes së mirëqenies së shoqërisë. Ky trajtim i menaxhimit që prodhon dhe rrit vlerën
e territorit duket disi kompleks dhe i shpërndarë në qëllime. Kjo ndodh sepse ai
vendos theksion dhe veçon përmbushjen e synimeve sociale të komunitetit.
Menaxhimi i territorit është pra, një veprimtari gjeografike, d.m.th. që ai
kontribon në modifikimin e gjeografisë së një territori, duke vepruar mbi një ose më
shumë rrjete përbërëse të komunikimit, zhvillimit urban ose atij industrial. Prandaj
konkludohet se “çdo veprimtari gjeografike është një veprimtari menaxhimi d.m.th.
ruajtjeje dhe rritjeje të vlerës së territorit.”

                                                            
34
Bassani S. 2002, ”UNIVERSITÀ DEGLI STUDI DI BERGAMO, Facoltà di Economia, “Marketing
per le Strategie d’Impresa – XXI ciclo”, në referencë të autorëve: Fiocca R., Montagnini F., 2006,
“The Complexity and Resources of the Enterprise”

  53

 
 Nëse në përcaktimin e vlerës së territorit bashkojmë tezën franceze dhe atë
italiane, nën këndvështrimin teorisë dhe praktikës (aq sa ekziston dhe aq sa njihet) në
vendin tonë, ne mund të sjellim një prurje të re shqiptare të saj, si më poshtë:
Vlera e një territori mund të kuptohet si shumë e vlerave të dy kategorive të
mëdha të prezantuara në një territor :
1. Vlera të dukshme/materiale: që nënkupton territorin nga ana e tij
fizike-natyrale, ku përfshihen: infrastruktura, ndërtesat, pajisjet etj., d.m.th.
janë ato që përbëjnë bazën materiale të aktorëve në veprimtarinë e tyre, si dhe
tërësinë mjeteve të vetë qytetarëve në territor,
2. Vlera të padukshme/jomateriale: që janë ose përfshihen ato që nuk janë
fizikisht të identifikueshme, por që janë edhe më të rëndësishme sepse lidhen
me natyrën, tipin dhe llojet e marrëdhënieve ndërmjet aktorëve, si dhe sjelljet
e tyre gjatë kryerjes së veprimtarisë.
Për të kuptuar më mirë këtë ndarje, le të zgjerojmë qasjen tonë: nëse në set-in e
vlerave të dukshme përfshihen elemente konkrete dhe të përceptuara qartë, në set-in e
vlerave të dyta, elementët përbërës janë më të vështirë për t’u identifikuar dhe trajtuar.
Duhet shtuar se në këto lloj vlerash jo materiale, përfshihen edhe shërbime të tilla si:
kohezioni territorial, vitaliteti i shoqatave dhe organizatave p.sh. kulturore, sportive
dhe sociale, konkurrenca mes aktorëve, bashkë me kapacitetet e qeverisjes locale,
sigurimi i veprimtarisë së aktorëve, njohjet me informacionin mbi sistemin e
qeverisjes dhe profilit të aktorëve, varësia e rajonit/zonës dhe aktorëve mes tyre dhe
me të tjera grupe jashtë tyre, etj.
Meqënëse vlerat e padukshme marrin një rëndësi shumë specifike, dëshirojmë të
sjellim më poshtë konceptin që disa autorë të njohur të dekadës së fundit (kryesisht
italianë, francezë dhe amerikanë) kanë dhënë ndaj këtyre vlerave jomateriale, të
quajtuar shpesh si “kapital social” dhe “kapital territorial”.
• Nga A. Mutti, « Le capital social et le Développement », Bologne, Il
Mulino, 1998 35: Kapitali social merr trajtën e një strukture marrëdhëniesh
relativisht të qendrueshme ndërmjet qytetarëve, me qëllim promovimin e
bashkëpunimit të tyre edhe në prodhim dhe shërbime, si forma të tjera të
vlerës së kapitalit material,
• Nga Putman dhe Fukuyama, “Foundations of Social Theory”,
Cambridge, Harvard University Press, 199036 : Kapitali social mund të
përkufizohet si statik dhe rezultat i elementeve hitorike dhe kulturore që kanë
determinuar në periudha afatgjata, situatat e ndryshme të jetës sociale, shumë
apo pak, edhe institucionet. Ai mund të analizohet edhe si kapacitet përshtatje
apo ndryshimi, sipas një linje dinamike zhvillimi.
Nga përkufizimet e këtyre autorëve dhe në referencë të analizës së deritanishme,
ne mund të nxjerrim konkluzionin se vlera e territorit lidhet ngushtë me dy synime
themelore :
1. Përmirësimin e ambientit dhe të vetë shoqerisë - komunitetit,
qyetarëve/rezidentëve – të cilët duhet të reagojnë ndaj zhvillimeve edhe si
subjekt edhe si objekt në të. Ato duhet të jenë në një linjë dinamike,

                                                            
35
A. Mutti, « Le capital social et le Développement », Bologne, Il Mulino, 1998
36
Putman dhe Fukuyama, Foundations of Social Theory, Cambridge, Harvard University Press, 1990

  54

 
 bashkërenduese dhe bashkëpunuese, mes aktorëve publikë dhe privatë në atë
territor,
2. Rritjen e vlerës së hapsirës, e cila rritet me rritjen dhe forcimin e
bashkëpunimit ndërmjet aktorëve dhe forcimit të kohezionit social mes
rezidentëve, që jetojnë dhe veprojnë në atë territor.
Dhe, në mënyrë grafike, vlerat e dukshme dhe të padukshme dhe kompleksi i
ndërvartësisë së tyre jepen në tabelën e mëposhtme sipas burimit nga : Bauman Z.
(1998) Globalization: The Human Consequences. New York, Columbia University
Press ; Boisier S. (2005) 37; La imperiosa necesidad de ser diferente en la
globalización: el mercadeo territorial. La experiencia de las regiones chilenas38, ku
shqyrtohen elementët përbërës të vlerave të dukshme dhe të padukshme, të cilat janë
12 të tilla.
Ndërkaq, duhet shtuar se numri i tyre është relativ, d.m.th. që varet nga terreni që
merret ne shqyrtim, karakteristikat e tij, etj. Nisur nga ky arsyetim, le t’i rendisim më
poshtë këta elementë, për t’i patur në konsideratë në vijm të analizës sonë:
-Pozicioni gjeografik,
-Infrastruktura,
-Sistemi i shërbimeve,
-Sistemi ekonomik,
-Kapacitetet njohëse/dijeve,
-Sistemi i vlerave sociale dhe qytetare,
-Prona e patundshme (në zonë, rajon),
-Karakteristika shpirtërore të vendit,
-Trashëgimia kulturore,
-Lidershipi ekonomik dhe kulturor,
-Shkëmbimet ekonomike dhe kulturore,
-Niveli i kapitalit social, rishpërndarja e të mirave materiale,
Dhe, në mënyrë skematike paraqitet në Figurën 2.3: Vlerat e dukshme dhe të
padukshme të marketingut territorial

Duke e marrë territorin si një të tërë, kompleks për nga përmbatja, elementët e tij
përbërës, kuptueshmëria, ndërveprimtaritë e aktorëve, etj, ne mund të pohojmë se
elementët e mësipërm do të na shërbejnë për të analizaur territorin tonë, si rast i
studimit në zonën Kinostudio. Në rastin e studimit do të përdorim koncepte të tilla si:
produkt territori, aktorë, tipet e ofertës apo përdorues. Praktikisht këto terma do të
përfaqësojnë përkatësisht:
- Produkt: qyteti/territori/sektorët inovativë dmth qyteti/zona e dhënë,
pjesë të zonës urbane, zonës metropolitane, territorin, rajonin ose provincën,
zonën ose hapsirën malore, zonën ose hapsirën turistike apo parkun industrial.
- Aktorë: aksionerët, institucionet publikë lokalë, agjencitë lokale
(private, publike ose të përziera), angjencitë e promovimit të investimeve,
qendrat urbane si Dhomat e Tregtisë dhe Industrisë, Qendrat Universitare dhe

                                                            
37
Putman dhe Fukuyama, Foundations of Social Theory, Cambridge, Harvard University Press, 1990
38
La imperiosa necesidad de ser diferente en la globalización: el mercadeo territorial. La experiencia
de las regiones chilenas

  55

 
 Kërkimore-Shkencore, parqet industriale, shoqatat e punëdhënësve lokalë,
sindikatat, angjencitë e promovimit të turizimit, shoqatat e qytetarëve.
- Tipet e ofertës: njësitë industriale dhe të pasurive të patundshme,
ofertat turistike (hotelet, shërbimet, etj), ofertat e shërbimeve urbane dhe
territoriale, si dhe infrastruktura.

Figura 2.3: Vlerat e dukshme dhe të padukshme të marketingut territorial

Bauman Z. (1998) Globalization: The Human Consequences. New York,
Columbia University Press
  56

 
 - Përdoruesit: përdoruesit rezidentë dhe potencialë, bashkësitë ose
komuniteti i studentëve, punëtorëve, turistët dhe vizitorët, kompanitë lokale,
kombëtare dhe të huaja, investitorët lokalë, kombëtarë dhe të huaj.

II.6.4 Marketingu territorial – i jashtëm dhe i brendshëm

Përvec ndarjeve të mësipërme, projekti italo-turk, i jep mjaft rëndësi ndërveprimit

mes faktorëve të jashtëm dhe brendshëm, si dimensione të marketingut territorial, nën
impaktin e globalizimit:
1- Faktorë të jashtëm
Në këtë grup përfshihen ata faktorë që i drejtohen dhe ndikojnë në njohjen e
kërkesës së jashtme dhe ku veprojnë aktorë të ndryshëm si: rezidentët e rinj
potencialë, aktorët ekonomikë dhe të komuniteteve siç janë p.sh. kompanitë dhe
investitorët e jashtëm, turistët, etj.
Qëllimi është të arrihet të identifikohen përdoruesit e jashtëm, të cilët shfaqin
interes për ofertën e territorit, si dhe të promovohet oferta e brendshme, e përshtatur
sipas këtyre përdoruesve.
2- Faktorë të brendshëm
Në këtë grup përfshihen ata faktorë që i drejtohen përdoruesve të brendshëm siç
janë rezidentët, kompanitë lokale, investitorët aktualë, etj.
Qëllimi në këtë rast është të arrihet përmbushja e dëshirave të tyre, nëpërmjet një
oferte urbane dhe të arrihen të identifikohen pritshmëritë e rezidentëve dhe në të
njëjtën kohë, funksioni i marketingut territorial, i cili duhet të mbështesë vizionin
politik-administrativ të politikbërësve dhe vendimmarrësve në territorin/njësinë
administrative të dhënë.
Dhe për t’i dhënë një formë më të përmbledhur këtij projekti, po japim më poshtë
paraqitjen grafike (Figura 2.4) të strukturës së marketingut territorial, sipas elementeve të
mësipërm.

Ndër çështjet themelore, që projekti italo-turk shtron, është ajo që ka të bëjë me

domosdoshmërinë e koordinimit dhe bashkërendimit të elementëve si më sipër, më
qëllimin e vetëm, atë të rritjes së efektivitetit të zbatimit të politikave zhvillimore të
territorit. Vetëm në këtë mënyrë, politikbërësit dhe vendimmarrësit mund të arrijnë
suksesin e dëshiruar, sepse kjo metodë çon në vlerësimin e një territori të dhënë, për
karakteristikat specifike sociale-ekonomike që synohen të arrihen dhe për potencialet
e zhvillimit që duhen aktivizuar për të marrë vlerë.
Të gjitha këto synime, mund të përmbidhen në formën e mëposhtme:
- Promovim të zhvillimit lokal/zonal/rajonal
- Tërheqja e investimeve të huaja,
- Zhvillimi i iniciativave të reja të biznesit për sektorë inovativë,
- Mbajtja dhe tërheqja e talenteve të reja, të rezidentëve, si dhe të
burimeve të tjera njerëzore me potenciale zhvillimi.

  57

 
  

Figura 2.4 Marketingu territorial i brendshëm dhe i jashtëm, sipas një projekti
italo-turk

  58

 
 Prandaj del e domosdoshme vendosja e një komunikimi ndëraktorial mes të gjithë
lojtarëve të territorit tonë, d.m.th. ndërtimi i një strategjie të marketingut territorial, që
na çon në përmbushjen e objektivave tona. Vendosja e një komunikimi në territor,
shfaqet si përceptim dhe pozicionim i tij. Pozicionim i territorit do të thotë mënyra se
si oferta territoriale perceptohet nga tregu, nga ata që duan të përfitojnë direkt, nga
opinioni publik, si dhe nga vetë media. Pozicionimi i territorit konsiston në mënyrën
se si ky territor perceptohet nga përdoruesit, që mund të jenë përdorues ekzistues ose
potencialë, në krahasim me territoret e tjera konkurruese.
Por, projekti italo-turk nuk ndalet këtu. Specialistët parashikojnë edhe
kryerjen e disa analizave shtesë, si mjete plotësuese të marketingut territorial,
të cilat janë :
• analiza krahasuese ku përfshihen krahasimet statistikore mes
territoreve të ndryshme që merren në shqyrtim,
• analiza më të mira praktike ku përfshihen një
qasje/këndvështrim cilësor, e cila praktikohet kur treguesit
statistikorë nuk janë përfundimtarë.
Qëllimi është të bashkohen aktivitetet e komunikimit drejt një orientimi të qartë
dhe të arrihet përpunimi i një strategjie të komunikimit të koordinuar. Gjithashtu, për
të përcaktuar pozicionimin e një territori është i nevojshëm edhe realizimi i një
analize të perceptimit (nëpërmjet intervistave, grupeve të përqëndruara ose
seminareve me aktorët, gazetarët, opinionistët etj (ashtu siç edhe ne i marrim në
analizë në rastin tonë të studimit, duke ndërtuar për këtë qëllim edhe një
pyetësor).

II.6.5 Imazhi i territorit

Imazhi i territorit, që përfshin një seri iniciativash sa private aq edhe

publike, ka të bëjë me veprimtari të brendshme dhe të jashtme, madje në
nivel kombëtar apo rajonal, diplomacinë publike dhe kulturore. Në projektin
në fjalë, ai lidhet konkretisht edhe me disa elementë bazikë, të cilat duhet të
mbahen mirë në konsideratë.
Çdo qytet/territor komunikon brenda dhe jashtë bazuar në një imazh. Ky
imazh është rezultat i karakteristikave të tij historike, sociale, ekonomike,
infrastrukturore, politike dhe kulturore. Prandaj shpesh thuhet se “një
qytet/territor identifikohet me atë se çfarë ai është, si dhe me imazhin që ai
perceptohet nga të tjerët, jashtë tij”. Sigurisht që një imazh i mirë, mund të
ketë efekte të dukshme në kuptimin e tërheqjes së përdoruesve potencialë të
jashtëm apo brendshëm. Përkundrazi, nëse qyteti/territori nuk gëzojnë një
imazh të mirë ose kur ai nuk njihet, atëhere është detyre e marketingut
territorial dhe strategjive të tij të komunikimit, të kontribojnë në njohjen dhe
rritjen e imazhit te të tjerët, lartësimin e faktorëve të tij të zhvillimit dhe
diversitetit, si dhe konkurrueshmërin që ai ofron, etj.
Analiza e projekteve, të elementëve përbërës dhe objektivave që kërkohet të
arrihen, është bërë në kuadër të qëllimit për të ndërtuar modelin manaxherial të
propozuar nga ne, të marketingut të territorit, bazuar mbi një metodologji të
  59

 
përshtatur. Siç do të analizojmë më poshtë, kjo metodologji dhe ky model pasqyrojnë
lidhjen integrale mes koncepteve teorike të marketingut territorial dhe praktikave të
kryera në ndërtimin e planeve të veprimit në territorin tonë.

  60

 
 Kapitulli III

NDËRTIMI I MODELIT MANAXHERIAL, BAZUAR NË

MARKETINGUN E TERRITORIT

Përpara se të vijmë tek hartimi i një modeli manaxherial për një territor të
caktuar, bazuar në marketingun territorial, duhet të njihemi me dy elementë kryesorë
dhe shumë të rëndësishëm për suskesin e këtij proçesi:
- gjeneratorin e organizimit të një territori,
- përshtatshmëria lokale dhe parimet ku mbështet studimi i marketingut.
Gjeneratori organizimit:
Konsiderohet element shumë i rëndësishëm, sepse ai përbën bazën për të
realizuar me sukses marketingun territorial. Ky element grupon shumë pjesë ose
segmente të veprimtarisë: organizimin e qeverisjes, sistemin e brendshëm të
informimit ndërmjet aktorëve, ndërveprimin strategjik për të rritur interesin e territorit
me strategjitë e tjera si ato të: planifikimit dhe urbanizimit, drejtimit operacional të
tërheqjes së interesave të territorit, administrimit dhe adresimit të politikës së markave
(të prodhimit, tregtimit apo shërbimeve) dhe bashkimit të të gjitha mjeteve në
dispozicion, në funksion të studimit.
Përshtatshmëritë lokale :
Çdo hap i ndërmarrë në marketingun territorial, do të duhet të mbajë parasysh
faktin që nuk jemi të vetëm në një terren për një kohë të gjatë. Konkurenca sa vjen e
shtohet. Prandaj, është shumë e rëndësishme që kjo të mbahet parasysh mirë nga
aktorët lokalë dhe në mënyrë të veçantë, ata që synojnë tregun tej lokal d.m.th. atë
ndërkombëtar. Duke studiuar disa praktika të tjera në lidhje me këtë çështje, kemi
kuptuar se identifikimi i konkurencës, është një element që studiohet që me nisjen e
studimit mbi marketingun territorial dhe mbahet parasysh dhe monitorohet në mënyrë
progresive, gjatë zbatimit të planeve të veprimit në terren. Kjo për arsye se del e
domosdoshme që gjatë manaxhimin të territorit, të jemi të orientuar nga tregu. Në rast
të ndryshimeve që mund të ndodhin në treg, si pasojë e lëvizjeve të konkurencës, ne
duhet të përshtasim lëvizjet tona me këto ndryshime tregu.

III.3.1 Parimet

Aplikimi i një metode kërkimore shkencore, është dhe mbetet esenciale për të
arritur qëllimin e studimit të marketingut territorial. Për realizimin me sukses të saj,
duhet që më parë të njihemi me parimet kryesore, ku bazohet studimi i

  61

 
territorit (Golain V., 2008)39. Në analizën e këtyre parimeve, ne jemi mbështetur te ky
autor, por duke i përshtatur ato me terrenin tonë :
1. Nuk duhet të ngatërrohet marketingu i ndërmarrjes (tradicional) me
marketingun territorial,
Kur kemi trajtuar përkufizimet mbi marketingun territorial, kemi prekur edhe
këtë cështje. Këtu do të mjaftohemi të konsiderojmë diferencën mes marketingu
territorial dhe marketingut të ndërmarrjes nën këndvështrimin e rastit tonë të studimit.
Nëse marketingu territorial mbështetet në parimet e marketingut të ndërmarrjes,
sidomos në fushat e marketingut të prodhimit apo të shërbimeve, por aplikimi i tij në
dimensionin territorial presupozon gjithashtu edhe përfshirjen e elementeve shpesh
shumë më kompleksë. Kështu, një ndërmarrje kontrollon dhe punon për të zotëruar
ofertën në treg për prodhimet dhe shërbimet e saj. Ndërsa një vendimmarrës territorial
nuk zotëron veçse një pjesë të ofertës së tij, madje më mirë të themi, një pjesë
marxhinale.
Kjo diferencë esenciale lidhet me faktin se oferta territoriale kombinon elementët
e dukshëm (që i trajtuam më lart) dhe shërbimet, që janë rezultante të një përballje
veprimesh të kryera më parë, të tanishme dhe që shikojnë në të ardhmen, si dhe që
realizohen nga ndërveprime të aktorëve privatë, publikë ose shoqatat. Një tjetër
diferencë është se ndërmarrja punon për të ofruar për shitje produktet apo shërbimet e
saj, ndërkohë që oferta territoriale propozon një produkt territorial, të cilin e zotëron
pjesërisht dhe i bashkohet shërbimeve shpesh papagesë ose, shumë më shpesh, të
subvencionuara.
Ka edhe të tjera dallime mes tyre, por do të mjaftojnë këto dy dallime që
përmendëm më sipër, si dhe fakti tjetër që në studimin tonë të bëjmë kujdes të mos
aplikojmë vetëm metodat e manaxhimit të marketingut të ndërmarrjeve, por t’i
pasurojmë ato me elementët e marketingut territorial. P.sh. ndërmarrja Altelecom
Tirana 2 ose Ndermarrja e Filmit kane marketingun e tyre si ndermarrje, por të para
nën këndvështrimin e marketingut territorial të Tiranës, zona Kinostudio, ato marrin
dimension tjetër.
2. Identifikimi sa më mirë i shkallës (hapsirës) gjeografike përkatëse,
Marketingu territorial duhet të zbatohet në një hapsirë gjeografike sa më të
përshtatshme për publikun që i drejtohet. Po kështu, hapsira gjeografike, që ne marrim
në shqyrtim, formohet nga një ose më shumë ndarje administrative dhe sigurisht nuk
përputhet me territorin ose hapsirën e aktiviteteve ekonomike të aktorëve.
Prandaj është shumë e domosdoshme që më parë të identifikohet dhe më tej të
përshtatet hapsira jonë territoriale, me veprimtarinë e aktorëve tanë në territor. Dhe,
kur ne kemi vendosur për një territor, në një hapsirë gjeografike koherente, atëhere ai
territor shndërrohet në një objekt të studimit tonë të marketingut territorial. Kjo do të
thotë akoma, se për të vlerësuar p.sh. investimet që kryhen/do të kryhen në atë territor,
aktorët e biznesit interesohen në radhë të parë për një hapsirë ekonomike, tregjet dhe
jo për një hapsirë gjeografike, sipas ndarjes administrative.
Sigurisht, nisur edhe zhvillimi i shpejtë i lidhjeve integruese të dimensionit
global, veprimtaria ekonomike e aktorëve merr shtrirje tej zonale/rajonale e
                                                            
39
 Gollain,V, 2008, “Le Club des Développeurs Economiques de l’Ile de France” ;
«Petit précis de marketing territorial” fq. 16

  62

 
kombëtare dhe sa më e madhe dhe më e shpejtë është kjo shtrirje, aq më shumë rritet
përshtatja ekonomike e aktorëve ndaj territoreve të ndryshme. Prandaj, sfida jonë në
territorin që marrim në studim lidhet me synimin për të bashkuar aktorët në ofertën
territoriale (propozimet tona, që ata të gjejnë interesat e tye) që, së bashku të mund të
arrijmë një analizë të situatave sa më të saktë dhe më tej të ndërtojmë një strategji
kolektive të marketingut.
Ky synim parimor arrihet kur ne dallojmë qartë diferencat dhe të përbashkëtat
mes marketingut territorial në raport me hapsirën gjeografike të identifikuar, ndarjes
administrative, si dhe hapsirën ekonomike të aktorëve.
Në rastin tonë të studimit ne do të dallojmë: ndarjen administrative Njësia
Bashkiake Nr.4, por edhe Komuna Dajt; hapsirën ekonomike të aktorëve tanë, që
është me dimension jo vetëm tej zonal, por edhe tej Tiranës –kombëtar; hapsirën
gjeografike të identifikuar, që përfshin por nuk përputhet me ndarjet administrative, as
me haspirën ekonomike, etj. (analiza konkrete vijon në Kapitullin V)
3. Organizimi i hapave të studimit (metodologjia, aktorët etj)
Të fillosh studimin e marketingut territorial, do të thotë të mbështetesh në një
ekip të motivuar dhe të organizuar. Ky ekip mund të marrë formën edhe të një
agjencie të zhvillimit ekonomik, që mund të shtrijë dimensionin e aktiviteve të saj
edhe tej hapsirës gjeografike të identifikuar. Gjithashtu, kjo agjenci nuk mund dhe
nuk duhet të veprojë e vetme. Ajo duhet të mobilizojë kryesisht aktorët me aktivitet të
rëndësishëm në territor. Është pikërisht kjo agjenci, ajo që duhet të përbëjë një bazë të
rëndësishme informacioni ekonomik dhe konkurrues me qëllim lehtësimin dhe
përforcimin e hapave tona të kryerjes së marketingut territorial.
Pas përcaktimit të agjencisë, etapa tjetër është dimensioni metodologjik dhe
organizativ. Kjo merr rëndësi shumë më të madhe, sepse rreziku i copëtimit dhe
mossuksesit është prezent, nëse ekipi në fjalë nuk arrin të përshtasë një organizim
ekipor, që arrin të zgjidhë shkallën e komplikuar të kësaj ndërmarrje. Organizimi i
tillë merr formën e një plani veprimi të agjencisë, e cila vepron sipas metologjisë së
trajtuar më lart.
Për rastin tonë të studimit, ne nuk do të kemi një agenci të tillë, por kemi
informacionet e nevojshme të siguruara nga agjencitë zyrtare të Tiranës si Bashkia e
Tiranës, Njësia Bashkiake Nr.4, Komuna Dajt, Ministritë e linjës, etj.
4. Mobilizimi i aktorëve për të ndërtuar dhe vepruar së bashku
Ambienti konkurrues ndërmjet territoreve transformohet në efektin e shumë
faktorëve dhe në shumë aspekte. Së pari, kemi aty në numër të madh agjencish dhe
shoqata të cilat kanë për mision të promovojnë territoret e tyre. Nëse territoret që
studjohen, i marrin në kuadër kombëtar (brenda kufijve kombëtarë, agjenci të tilla
arrijnë nga dhjetra deri në qindra të tilla dhe në nivel të Bashkimit Europian, janë më
shumë se 2000 (Golain V., 2008)40 , atëhere ato mund të realizojnë një kuadër të gjerë
profesional të identifikimit të avantazheve konkurruese, të territoreve që studjojnë.
Gjithashtu, duke asistuar veprimtarinë e aktorëve në territor, ne arrijmë jo vetëm
të rrisim bashkëpunimin, por edhe shkrirjen mes tyre, me qëllim që ato të jenë të
gatshëm të përballojnë sfidat në nivel jo vetëm kombëtar, por edhe ndërkombëtar. Në
këtë kontekst, iniciativat individuale për promovimin e territorit dhe suksesin e tij, sa
vijnë dhe bëhen edhe më të vështira. Prandaj është e nevojshme njohja me veprimet e
individit, kryesisht nëpërmjet zhvillimit të veprimtarive kolektive, në terriorin e
                                                            
40
 Golain V., CDEIF, “La Guide de la Méthode du Marketing territorial”, 2008

  63

 
dhënë. Për të patur efektivitet sa më të madh, marketingu territorial duhet të arrijë
mobilizimin e aktorëve kryesorë, për të gjitha etapat e kryerjes së tij. Këto etapa
ndjekin një linjë veprimesh si më poshtë:
¾ konceptimi i qartë i marketingut, që me nisjen e veprimtarisë,
¾ roli i dyfishtë i studjuesit të marketingut territorial,
¾ arritja e një mobilizimi kolektiv,
¾ roli i studjuesit të marketingut si operator mes aktorëve.
Format e organizimit të marketingut territorial janë të ndryshme, në varësi të
territorit, natyrës së aktorëve dhe rolit të veprimtarisë së tyre. Detyra jonë është, që
nëpërmjet këtij organizimi, të arrijmë që secili aktor të përmbushë objektivin e tij me
efektivitet maksimal, nën një këndvështrim kolektiv.
5. Krijimi i besimit te vetvetja, aktorët dhe rezidentët
Besimi është një element esencial në marketingun territorial, pa të cilin nuk mund
të kemi sukses. Ai është besim mes aktorëve, besim mes tyre dhe strukturave lokale
dhe qendrore, besim në rregullat dhe ligjet e amdinistrimit territorial, besim te
qytetarët dhe besim të ndërmarrja kolektive në interest të të gjithëve. Në mënyrë të
përmbledhur, besimi duhet të marrë formë, shprehur në nivelet e mëposhtme:
o ndërmjet aktorëve, të cilët janë ngarkuar të materializojnë
ofertën territoriale,
o në mënyrë të përgjithshme, por edhe mes zinxhirit të atyre që
kontribojnë në promovimin e investimeve në territor,
o brenda marrëdhënieve ndërmjet investitorit potencial dhe
aktorëve në territor;
o besimi nuk krijohet menjëhere, por do të duhet të kalojë në
kohë e caktuar, sepse klima e besimit nuk merr formën e një dinamike
spontane. Ai shpesh duhet të jetë me dimension kolektiv.
Sigurisht, besimi nuk është vetëm një çështje njohjeje apo edukimi. Ai lidhet
ngushtë, sa me shtetin e së drejtës, aq dhe me traditat dhe kulturën e komunitetit në
atë territor. Në analizat e fundit, shpesh analistë dhe studjues të ndryshëm, e lidhin
shkallën e besimit me nivelin e demokracisë dhe për rrjedhojë edhe me suksesin e një
marketingu territorial.
6. Veprimtari transparente
Transparenca është një praktikë e nevojshme për të ndërtuar një energji kolektive
të marketingut territorial. Përgjatë gjithë procesit, aktorët e territorit duhet të kenë
akses të plotë në të gjithë informacionet e disponueshme. Përdorimi i mjeteve të tilla
si blogjet, faqet e internetit, rrjetet sociale etj, janë disa mjete që lehtësojnë ndarjen e
informacioneve të nevojshme në një aktivitet kolektiv dhe shkurtojnë koston e tij, etj.
Transparenca duhet të aplikohet sidomos përgjatë ndërtimit të strategjisë të
marketingut miratuar apo pranuar nga të gjithë aktorët tanë. Megjithëse plani
strategjik mbetet një domen konfidencial, për të mos u përdorur nga konkurrentët, një
numër orientimesh të përgjithshme do të duhet të jenë të njohur për të gjithë, sidomos
për aktorët kryesorë, si dhe për opinionin shoqëror.
Në rastin tonë, nuk do të jemi të suksesshëm nëse nuk shkëmbejmë informacione
mbi planet e zhvillimit të Tiranës, zonës së Kinostudjos dhe zonave përreth me
aktorët, si dhe gjithë banorëve të saj, rezidentëve dhe atyre ushtrojnë aktivitetin në
territorin e dhënë. Madje, më shumë se kaq: meqë hapsira ekonomike-mediatike e saj
ka dimension tej zonal, pra është me impakt tej zonal (të paktën për Tiranën), rezulton
se transparenca duhet të shtrihet të paktën për të gjithë qytetarët e Tiranës.
  64

 
 7. Studimi duhet të mbështetet në një strategji ekonomike territoriale
Shumica e agjencive përgjegjëse të zhvillimit ekonomik dhe të shërbimeve të
zhvillimit ekonomik, disponojnë strategji marketingu. Por, aktiviteti i tyre lehtësohet
shumë nëse territori disponon një strategji ekonomike territoriale.
Në rastin tonë, ne kemi arritur të sigurojmë informacionin e nevojshëm
mbështetur në Planin e zhvillimit ekonomik të qeverisë, Strategjinë e zhvillimit
ekonomik të Tiranës, që disponohet nga Bashkia e Tiranës, Strategjia ekonomike
territoriale në Njësinë Bashkiake Nr.4, Strategjia e zhvillimit të Komunës Dajt, si dhe
informacione zhvillimore të ministrive të linjës, të cilat lidhen me territorin tonë të
studimit.
8. Klienti/qytetari me nevojat dhe kërkesat e tij – në qendër të studimit
Studjuesi i marketingut territorial, duhet të ketë për qëllim dhe ambicje,
plotësimin e kërkesave të qytetarëve të komunitetit. Është shumë e rëndësishme, jo
vetëm të mendojmë për klientin por ta vendosim atë në qendër të veprimtarisë së
organizatës. Kjo do të thotë që studjuesi gjithmonë duhet të orientohet në formulimin
e ofertës së tij territoriale, ato çfarë kilentët presin, duke përfshirë këtu edhe çështjet
sociale që lidhen me të dhe jo të kërkojë që me çdo kusht të maksimizojë fitimin, pa i
marrë parasysh këto elemente.
Resurset dhe potencialet e zhvillimit të territorit, bëhen pjesë e ofertës territoriale
si një e tërë.
Pas evidentimit të këtyre parimeve, analizës gjithëpërfshirëse bazuar në metodat
shkencore, ne do të vijojmë analizën e metodës aplikative për të arritur në njohjen e
fazave, nëpër të cilat do të kalojë hartimi i modelit manaxherial të territorit, bazuar në
marektingun territorial.
Përshkrimi i këtyre etapave, mbështetet në një model bazë, i cili është
eksperimentuar në disa territore në Francë, por që do të analizohen nga ana jonë si
model përshtatje lidhur me karakteristikat e territorin tonë të zonës së Kinostudios.

III.3.2 Fazat

Me qëllim arritjen e një studimi sa më të plotë dhe në zbatim të qëllimit kryesor

të këtij studimi, ne arrijmë të ofrojmë një model, të cilin e propozojmë si rrugë që
kalon në 3 faza, të cilat janë të përbëra nga 9 hapa. Ndërtimi i modelit tonë
manaxherial të propozuar, është një rrjedhojë logjike e të gjithë rrugës sonë
studimore të deritanishme, mbështetur si në spektrin teorik të metodologjisë së
marketingut territorial, ashtu edhe në rastet e zbatimit të tij në disa vende.

Faza I: Formulimi i Modelit

Modeli i propozuar përbëhet nga analiza studimore e deritanishme dhe përfshin të

gjitha hapat, që ne gjykojmë se duhet të konsiderohen nga agjencitë studimore të
marketingut territorial apo studjuesve të veçantë të interesuar për këtë fushë.

  65

 
 • Vendosja e informacionit në qendër të ndërmarrjes sonë (hapi 1)
Veprimtaria jonë studimore ka të bëjë me informacionin e ofertës territoriale si:
mbledhja e çdo të dhëne dhe informacioni mbi tregjet (konkurrenca, kërkesa dhe
ambienti i biznesit); analiza e treguesve të tregjeve që kanë impakt në studimin tonë;
ndarja e tregjeve sipas interesave që ata paraqesin, në grupe sa më homogjene
ndërmjet tyre dhe heterogjene për të tjerët, duke përdorur metodën sasiore dhe
cilësore të të dhënave.
Ka edhe një seri kriteresh të rëndësishme që duhen shqyrtuar, me qëllim
klasifikimin e informacionit sa më sipër. Bazuar te këto krite realizojmë klasifikimin e
të dhënave, si më poshtë:
o Kriteret sociale-demografike, gjeografike dhe ekonomike,
o Kritere që lidhen me personalitetin dhe mënyrën e jetesës (përfshihen
edhe traditat dhe kultura e aktorëve dhe qyetarëve/rezidentëve)
o Kriteret mbi sjelljet, statusin dhe rentabilitetin, që aktorët tanë kanë
manifestuar dhe mund të manifestojnë potencialisht në të ardhmen,
o Kriteret mbi avantazhet e kërkimit shkencor për klientët, ose më mirë
ndaj profilit të aktorëve në territor.
Është e qartë se burimi i këtyre informacioneve janë agjencitë/strukturat zyrtare,
por edhe studime të pavarura nga organizata të ndryshme, përfshirë edhe ato jo
fitimprurëse.

• Analiza e tregut (hapi 2)

Pas mbledhjes së informacionit, kalojmë në një hap tjetër që lidhet me analizën e
tregut. Në këtë hap, është e nevojshme të mbahet në konsideratë një element esencial:
studimet mbi tregun janë me kosto të lartë, konsideruar si kohën e konsumuar për
realizimin e tyre, ashtu dhe mjetet financiare të shpenzuara. Me qëllim optimizimin e
këtij aktiviteti, është mirë që studimin tonë ta përqëndrojmë në fushën e analizës
kryesisht lidhur me elementet themelore të tregjeve në territor p.sh. pozicioni i tyre,
resurset potenciale krahasimore të zhvillimit, etj. Në rastin tone të studimit, tregu
themelor është dhe mbetet tregu i medias televizive dhe industria e filmit, bashkë me
shërbimet në rajonin turistik të Dajtit, si dhe aktorët e tjerë privatë ekonomikë, me
impakt tej zonal dhe kombëtar.
Marketingu gjatë realizimit të analizës së tregut, me qëllim segmentimin e tij,
tradicionalisht ka marrë parasysh tre kritere themelore:
1. segmenti duhet të jetë i tillë që t’i shërbejë ofertës sonë të territorit dhe
t’i përgjigjet pritshmërive të klientëve tanë në mënyrë konkurruese,
2. segmenti duhet të jetë në funksion të një shfytëzimi më të mirë të
oportuniteteve të tregut, me dëshirën për të qënë të ndryshëm dhe më të mirë
përballë konkurruesve, p.sh. në nivelin e teknologjive të reja, internetit,
përparësitë ekologjike, etj.,
3. në një segment, duhen përqëndruar frocat dhe duhet zgjedhur fusha
kryesore e betejës konkurruese, si logjikë për të mbrojtur pozionet e arritura
dhe pse jo për t’i zgjeruar ato akoma më shumë.
Sipas literaturës bashkohore, metodat e analizës së tregut nuk janë të lehta të
përdoren nga cilido. Ato duhen analizuar nga ekspertë dhe konsulentë të kualifikuar.
Megjithatë, dy janë metodat nga të cilat ne fillojmë studimin:
- së pari, tërësinë e të dhënave sasiore më qëllim që të masim rëndësinë,
strukturën dhe evoluimin e tregut,
  66

 
 - së dyti, tërësinë e të dhënave dhe informacioneve cilësore, që lidhen
me sjelljen e aktorëve, investitorëve, si dhe faktorëve të tjerë që lejojnë
instalimin e bizneseve në territor dhe zhvillimin perspektiv të tyre, etj.
Siç do ta shohim edhe në rastin tonë, këto të dhëna të marra nga pyetësorët do të
na ndihmojnë në analizën e territorit të Kinostudios, sipas objektivave tona të
marketingut territorial.

• Studimi i ambientit të tregjeve përreth (hapi 3)

Ky hapë i tretë i fazës së parë, lidhet me elementët e ambientit që veprojnë ndaj
situatës dhe dinamikave të zhvillimit të tregjeve. Veprimet ekonomike që kryen
nëpërmjet përdorimit/ose mospërdorimit të Euro-s ndërmjet Shqipërisë (ku përfshihet
zona jonë e studimit) dhe tregjeve kryesore të vendit, Italia dhe Greqia, kanë pasojat e
veta dhe ndikojnë në zonën tonë të studimit. Sipas shumë autorëve të marketingut
territorial, ambientet që kanë ndikim dhe mund të luajnë një rol strategjik, duke
stimuluar ose frenuar zhvillimet në treg janë:
-Ambienti demografik,
-Ambienti politik,
-Ambienti ekonomik,
-Ambienti natyral,
-Ambienti shkencor, teknologjik ose teknik,
-Ambienti politik, institucional dhe rregullator,
-Ambienti kulturor.
Në funksion të nevojave tashmë të identifikuara, këto elemente të ambientit,
mund të bëhen objekt të një analize shkencore të marketingut territorial, duke veçuar
sidomos ambientin natyral dhe kulturor bashkë me politikat bashkiake.

• Vlerësimi i pozicionit konkurrues ndaj ofertës sonë territoriale (hapi 4)

Kalimi nëpër këto hapa të çon natyrshëm në studimin e ofertës sonë territoriale.
Por, në këtë shkallë, kujdesi duhet treguar edhe për studimin e ofertave të
konkurruenteve, për të evidentuar konkurrueshmërinë cilësore të ofertës sonë në
referencë të “çmimit” të territorit.
Studimi i ofertës territoriale:
Nëpërmjet këtij studimi, pritet të realizohet vlerësimi i karakteristikave të
ambientit, “që ne do ta shesim si produkt kundrejt blerësve potencialë”, që në fakt
janë burimet kryesore të territorit. Ato mund t’i përshkruajmë si produkte komplekse
që kombinojnë karakteristikat lokale apo tej kombëtare të aplikuara në atë territor si
rregullat, e drejta e punës, lehtësitë e ofruara ndaj aktorëve, karakteristikat fizike,
gjeografike, infrastrukturës, fiskale, etj. që përbëjnë cilësitë e territorit tonë; shërbimet
që iu ofrohen aktorëve ekonomike (p.sh. shërbimet që ofrojnë agjencitë e zhvillimit);
elementët financiarë dhe rentabiliteti të lidhura me analizën e kostove të investimeve
dhe funksionimit.
Për të analizuar ofertën territoriale, nën përspektivën e marketingut të zonës sonë
të Kinostudios, do të përfshijmë analizën e elementeve të tilla si:
o kapitalin dhe kapacitetet njerëzore bashkë me ndërmarrjet dhe aktorët
kryesorë që veprojnë në territor,
o rrjetin dhe pikat që formojnë pole të zhvillimit dhe konkurrencës, siç
mund të jetë p.sh. tregu i medias vizive apo zona turistike Dajt,

  67

 
 o infrastrukturën, që në rastin tonë është duke u zhvilluar, por që ka ende
mangësitë e saj, me ndikim jo të vogël në cilësinë e ofertës sonë,
o shërbimet që ofron zona kryesisht në media, turizëm dhe kohën e lirë
në hapsirën e Parkut kombëtar të Dajtit,
o ngjarjet profesionale, të cilat zënë shumë vend në territorin tonë si p.sh.
aktivitete në kuadrin e Akademisë Marubi, kanaleve të njohura televizive si
Klan, Ora News, Scan, veprimtari të ndërmarrjes së filmit, Muzeut historik të
filmit, pjesëmarrje të ambasadave të huaja, etj
o kërkimet për zhvillime në zonë, njohja e aktorëve me veprimtari
sekondare, vlerat dhe identiteti i territorit në raport me territoret e tjera,
o imazhi që gëzon zona jonë në Tiranë dhe jashtë saj, i cili gjykohet se
është në rritje, si pasojë kryesisht e prezencës aty të rrjetit të televizioneve,
cilësisë së ajrit dhe karakteristikave turistike të Dajtit.
Përsa i përket dy elementëve të tjerë të vlerësimit – studimit të ofertave të
konkurrentëve dhe “çmimi” i ofertës së territorit, literatura ofron disa elementë, të
cilët të përshtatur për rastin tonë të studimit, do të ishin:
- seleksionimi i territoreve konkurrente duhet të kryhet për secilin treg,
mbi bazën e metodës sasiore, si dhe të perceptimit të aktiviteteve nga aktorët
aktualë ose potencialë në territoret e tyre. Këtu duhen përfshirë edhe njohja me
studimet e agjencive të territoreve tjera, pasi ato mund të ofrojnë një
informacion të konsiderueshëm për territoret konkurente dhe ofertat e tyre, të
cilat do të shërbejnë për të krahasuar këto oferta, me ofertën tonë lokale.
Pas studimit të ofertës sonë, njohjes dhe krahasimit të saj me ofertat e
konkurrentëve, ne mund të përcaktojmë “çmimin” e territorit tonë në disa
dimensione dhe në disa fusha.

• Sintezë në vlerësimin ndaj ofertës sonë territoriale përballë kërkesës

(hapi 5)
Tani kemi arritur te ndërtimi i treguesve sintetikë mbi nivelin e oportuniteteve, që
do të na jepte çdo segment i studjuar. Në këtë pikë marrim në konsideratë kriteret e
mëposhtme :
o atraktiviteti i tregjeve (sic e pamë në hapin 2) nisur nga përmasat e tyre
ekzistuese dhe zgjerimi potencial i tyre, në një periudhë kohe të caktuar (p.sh.
deri në 5 vjet). Këtu përfshihen numri i projekteve, punësimi, investimet
financiare etj.,
o oportunitetet që ofron ambienti në zonë/rajon, bashkë me
konkurrueshmërine e ofertës territoriale, duke u nisur nga rasti i studimit,
o ofrimi i një “çmimi” konkurrues për territorin tonë,
Gjithashtu, duhet të shtojmë se në hapin që po analizojmë, asnjë segment i tregut
nuk konsiderohet i hapur ndaj të dhënave dhe informacioneve, që agjenci apo
institucione të ndryshme, të mund të kenë ofruar. Madje, në rastin tonë, nuk rezulton
se do të marrim informacione nga agjenci zhvillimi, por kryesisht nga struktura
zyrtare/bashkiake, si dhe nga pyetësori përkatës.

  68

 
 Faza II: Përcaktimi i objektivave

Përcaktimi objektivave të marketingut të territorit, do të thotë përcaktim i

ambicjeve kolektive në afat të mesëm dhe në afat të gjatë, bazuar në misionin,
vizionin dhe qëllimet.

• Përcaktimi i objektivave (hapi 6)

Ky nocion i përcaktimit të objektivave nuk është i lehtë, pasi ai lidhet me
zgjedhjet e aktorëve territorialë për të “goditur” me ofertën që bëjnë ndaj
rezidentëve/klientëve apo qytetarëve të komunitetit. Në tregje globale dhe shumë
konkurruese, ku ne veprojmë në ditët e sotme, është i nevojshëm orientimi nga tregu.
Për këtë arsye, oferta jonë territoriale fokusohet në tre 3 nivele të objektivave:
o objektiva të përgjithshëm, që kanë të bëjnë me territorin si një të tërë
dhe që përfshijnë sektorë si infrastruktura, turizmi, kultura, raportet e
marrëdhënieve etj.,
o objektiva për strategji të mëdha, që zakonisht lidhen dhe janë pjesë
integrale e zonave të ndryshme territoriale të Tiranës dhe përreth saj,
o objektiva që lidhen kryesisht me gamën e shërbimeve turistike,
financiare-bankare, etj.
Një përcaktim i tillë i objektivave dhe niveleve të tyre, na ndihmon që të mund të
realizojmë më me lehtësi objektivat e zonës së Kinostudios dhe Komunës Dajt, falë
edhe faktit që disponojmë tregues dhe informacione të tjera të siguruara nga strategjitë
zhvillimore të Tiranës.
Në parim, përcaktimi i ambicjes nuk lidhet vetëm me zonat e mëdha, si Tirana,
por edhe me qytetet e vogla apo të mesme, si p.sh. Njësia Bashkiake Nr.4, bashkë me
Komunën Dajt. Prandaj, përcaktimi i saj përbën kështu edhe hapin ku ngrihet edhe
çështja e zgjerimit të mjeteve ekzistuese drejt tregjeve të rinj.
Nëse në territorin e dhënë funksionojnë agjenci zhvillimi, që disponojnë
objektiva të qarta në përcaktimin e një ambicje, ato kanë mundësinë të propozojnë
politika për të tërhequr aktorët lokalë dhe jashtë tij, si në drejtim të prodhimit, ashtu
dhe gamës së gjerë të ofrimit të shërbimeve, etj.

Faza III: Përcaktimi i zgjidhjeve strategjike

Kjo fazë do të na lejojë të analizojmë zgjedhjet strategjike, nëpërmjet të cilave do

të arrihen objektivat strategjike të vendosura në hapat e mëparshëm.

• Ndërtimi/mbajtja e premtimeve sipas objektivave (hapi 7)

Pozicionimi i territorit, është një politikë territoriale që konsiston në gjetjen ose
formulimin e një zgjedhje përballë konkurrentëve dhe me propozime mbi vlerat, në
shërbim të qytetarëve/klientëve, sipas objektivave të marketingut territorial. Kur kemi
vendosur një ambicje, që orienton marketingun territorial dhe nivelin e objektivave,
ne duhet të trajtojmë në mënyrë të vazhdueshme 6 opsionet e mëposhtme:
1. Synimet për çdo segmentizim të tregut, me qëllim ruajtjen e zhvillimit
të territorit,
2. Parimet e njohura të pozicionimit të territorit në funksion të
objektivave të vendosuara dhe sipas një strategjie të miratuar,
  69

 
 3. Pozicionimi i territorit në shkallë tej zonale, madje kombëtare e
ndërkombëtare,
4. Pozicionimi i territorit sipas segmentëve kryesorë përbërës të tij,
5. Pozicionimi i ofertës territoriale si tërësi burimesh, objektivash,
projektesh zhvillimi, etj,
6. Zgjedhja e një strategjie për tërësinë territoriale në linjë me objektivat
e vendosura për aktorët publikë dhe privatë.
Në pamje të parë, duket sikur këto opsione që ne sugjerojmë janë përsëritje e
parimeve të metodës së marketingut territorial. Në fakt, ato përbëjnë një tjetër “road
map”, më të detajuar dhe konkret të udhëhequr nga një ambicje tashme e përcaktuar,
të cilët ne duhet t’i ndjekim në përgatitjen e ofertës dhe “çmimit” të produktit tonë.

Faza IV: Zhvillimi i planit të veprimit.

Analiza jonë për metodën kërkimore shkencore aplikative të marketingut

territorial, sipas fazave dhe etapave që duhet të kalojë, mbyllet me fazën e tretë:
zhvillimin/ndërtimin e planit të veprimit.
Kur në studjojmë marketingun territorial, arrijmë të ndërtojmë edhe strategjinë
dhe vendosim objektivat, si dhe përcaktojmë pozicionimin e territorit, faza e
”zhvillimit të Planit të veprimit” mund të quhet edhe “marketingu operacional”
(V.Gollain), e cila përfshin 2 hapa: marketingun mix dhe planifikimin për të
optimizuar planin e veprimeve. Kjo fazë ka të bëjë me ndërtimin, pilotimin dhe
koordinimin e një plani të veprimeve, që i përgjigjet prioriteteve të përcaktuara
tashmë, si dhe me përcaktimin e mjeteve dhe organizimin e kësaj ndërmarrje
kërkimore-shkencore.

• Ndërtimi i marketingut miks (hapi 8)

Ky hap konsiderohet plotësisht operacional, sepse ka të bëjë me ndërtimin e
planit të marketingut miks, elementët dhe përmbatjen e të cilit e kemi trajtuar në
Kapitullin I. Këtu ne vetëm se do të shtojmë edhe tregues të tjerë, në formën e tre
dimensioneve që ky marketing merr, në kuadër të marketingut territorial.
Këta tregues ne do të mjaftohemi t’i përmendim si renditje, sepse ata do të jenë
pjesë kryesore e studimit tonë. Ndërkohë, do të fokusohemi në tre format
dimensionale të tij në mënyrë analitike, të cilat shërbejnë shumë në përfundimet që
dëshirojmë të arrijmë në fund të studimit.
Sipas literaturës dhe mendimit tonë, këta tregues mund të jenë: politikat ndaj
produktit, çmimeve, vendodhjes dhe komunikimit ndërmjet aktorëve në territorin
tonë; politikat lokale administrative, tërheqja e opinionit publik; besimi i qytetarit dhe
aktorëve ndaj vendimmarrësve politikë, shfrytëzimi i strategjisë së aktorëve me
influencë më të madhe, në interes të territorit dhe imazhit të tij.

¾ Marketing miks për çdo segment të tregut,

Siç edhe e trajtuam më lart, në fillim realizohet analiza e situatës për të
përcaktuar segmentet e tregut. Më pas objektivat dhe strategjitë e marktingut
territorial hartohen në funksion të zhvillimit të këtyre segmenteve. Këto segmente
mund të paraqiten si: zonat gjeografike më me prioritet. Objektivat për çdo zonë
gjeografike (psh si për hapsirën mediatike, ashtu edhe për hapsirën ekonomike-

  70

 
turistike të Dajtit), ne mund t’i arrijmë duke ndërtuar marketingun mix për zonën i cili
përfshin:
- të gjithë elementët e dukshëm dhe të padukshëm të ambjentit,
nëpërmjet të cilëve do të mund të paraqesim produktin territor, në formën e
ofertës për territorin,
- vendosjen e një çmimi hyrje në territor,
- përcaktimin e mënyrave se si mund të krijohet akses në produktin
territor,
- promovimin e vlerave dhe imazhit të territorit, në mënyrë që
përdoruesit e tij të jenë të informuar mbi avantazhet e ofruara nga territori.
¾ Marketingu miks per oferten territoriale
Pas ndërtimit të një marketingu miks për çdo segment të marrë më vete në
hapsirën tonë të marketingut territorial, kërkohet të përcaktohet edhe strategjia mikse
për ofertën territoriale.
Për marketingun e ofertës territoriale, studjuesit nuk janë të gjithë në një mendje
dhe nuk mbështesin hapa fikse dhe të paracaktuara. Megjithatë, nga konsultimet me
literaturën dhe studimet e dy autorëve kryesorë, S.Bassani dhe V.Gollain, si dhe
gjykimit tonë, si rezultante e njohjes së terrenit konkret, propozojmë marrjen në
konsideratë të elementëve të mëposhtëm:
o ofrimi i avantazheve më të mëdha të mundshme nga territori ynë (për
të cilën është folur në fazën 1),
o identifikimi i plotë i veprimtarisë së aktorëve në zonën gjeografike të
dhënë, bashkë me synimet e tyre,
o dhënia e argumenteve shkencore për cdo synim/objektiv të
seleksionuar, në një segment të dhënë,
o identifikimi i veprimtarive prioritare të aktorëve tanë, për t’i zbatuar në
terren, nën qasjen komunitare.
Ne mendojmë se një ofertë që merr në konsideratë edhe këta elementë, nën
këndvështrimin e marketingut miks, ka të gjitha shanset të jetë më e plotë dhe për
pasojë, më e mundshme për të patur sukses.
¾ Marketing miks për politikën e komunikimit mes aktorëve
Strategjia e marketingut miks e përgjithshme, në thelb, është një strategji
komunikimi, e cila përdor të gjitha instrumentat promocionale, me qëllim rritjen e
imazhit të territorit. Ndarja e tij në zona gjeografike, për lehtësi studumi, bëhet si për
të njohur më mirë tregjet, aktorët dhe synimet e tyre, ashtu dhe për të promovuar
ofertën tonë territoriale si një të tërë.
Por, nga ana tjetër, ne duhet të vendosim në koherencë veprimtarinë e të gjithë
aktorëve, d.m.th. të arrijmë të prekim interesat e aktorëve, t‘i sensibilizojmë ata dhe të
forcojmë imazhin e tyre, pra të të gjithë territorit. Kjo gjë do të thotë të njohim mirë
efektet e kombinuara të veprimtarive të tyre. Nëse kjo arrihet siç duhet, atëhere kemi
vendosur një komunikim ose më saktë, kemi ndërtuar miks-in e duhur të
komunikimit, aq shumë i nevojshëm për implementimin e strategjisë sonë të
zhvillimit.

• Planifikimi për të optimizuar planin e veprimeve (hapi 9)

Procesi i përpunimit të strategjisë së marketingut në këtë hap, lidhet me planin e
detajuar të marketingut territorial. Ky hap konsiderohet “esencial, sepse ka të bëjë me
ndërtimin e roads map të marketingut territorial” (V.Gollain). Me këtë qasje të tij
  71

 
teorike-praktike, ky hap përfshin disa etapa të rëndësishme si: përshkrimin në mënyrë
sintetike të planit të marketingut territorial, evidentimin e elementeve kalendarike
(periudha, koha, fazat etj., të hartimit dhe zbatimit të tij), përpunimi i të dhënave të
siguruara në hapat e mëparshme dhe përgatitja e elementeve të vlerësimit të
veprimevet të deritanishme.
Në mënyrë më të detajuar, ne propozojmë që studimi ynë në këtë hap të kalojë në
këto etapa:

Etapa I: evidentimi i informacioneve, gjatë hapave 1-5

Etapa II: përcaktimi objektivave, sipas hapit 6
Etapa III: pozicionimet e territorit të përgjithshme sipas tregjeve të përcaktuara
(ku ne kemi evidentuar synimet që duam të arrijmë) dhe prezantimi i ofertës territorial
sipas hapit 7,
Etapa IV: përmbledhje e veprimeve tona, sipas hapit 8 dhe 9.
Në përfundim të kësaj analize, e cila ka marrë formën e propozimeve dhe për të
vijuar më tej studimin tonë shkencor me qëllim aplikativ, ne mund :
1. të shtojmë edhe nevojën e ndërtimit të një kalendari parashikues, të
detajuar, afatshkurtër, afatmesëm dhe afatgjatë, konform strategjisë sonë, e
cila vetë është ndërtuar në afate kohore zbatimi,
2. para se plani i veprimit të përfundojë psh, gjatë vitit të parë të
aplikimit, ne mund të rekomandojmë nevojën e kryerjes së një analizë pjesore
dhe tërësore, në mënyrë që të mund të masim (që në fillim dhe kur është e
mundur) efektivitetin e zbatimit të atij plani.
3. duke përdorur këtu metodat sipas Metodogjisë sonë të përshtatur, është
e mundur të vijohet më me shumë siguri në planet e tjera të veprimit, për vitet
e ardhshme, mbështetur në Modelin tonë të propozuar.

  72

 
 Kapitulli IV

MARKETINGU TERRITORIAL
ZONA KINOSTUDIO

Hyrje

Kalimi i studimit tonë në këtë etapë, është rrjedhojë logjike e analizës shkencore,
e cila mbështetet në një metodë proceduriale nisur fillimisht me analizimin e konceptit
dhe përkufizimeve të marketingut territorial, përmbajtjen dhe elementët e tij, deri të
propozimet tona mbi modelin manaxherial bazuar në marketingun e territorit, për t’u
aplikuar pikërisht në territorin tonë – zona Kinostudio. Në mënyrë më të detajuar,
procedura jonë studimore ka marre trajtën e në rrugëtimi linear: në Kapitullin II ne
kemi analizuar kuadrin teorik dhe konceptual të marketingut territorial, i cili shpjegon
evoluimin e kësaj dege të shkencës ekonomike në rrjedhën e dekadave, kemi studiuar
përkufizime të autorëve të ndryshëm mbi marketingun e territorit, duke arritur të
japim edhe një përkufizim të ri mbi të; në Kapitullin III ne jemi njohur me elemente të
tjerë të cilët lidhin konceptet e marketingut të territorit me koncepte manaxheriale për
të shpjeguar lidhjen dhe ndikimin e tij në ndërtimin e një modeli manaxherial për një
territor të dhënë. Më pas, bazuar në eksperienca te vendeve të tjera, kemi studiuar hap
pas hapi një model të manaxhimit të territorit, bazuar në marketingun e territorit.
Pikërisht, meqënëse kemi ngritur një bazë të tillë teorike, na mundësohet trajtimi
ose kompletimi i temës me Kapitullin IV, objekti kryesor i së cilës është materializimi
dhe vërtetimi i çështjeve që kemi trajtuar deri tani. Kështu që, Kapitulli në vijim do të
përqëndrohet në fushën aplikative dhe në rastin konkret, në ndërtimin një modeli
manaxherial për realizimin e marketingut të territorit - rasti ynë i studimit, që është
Tirana, në vija të përgjithshme politikash zhvillimi, zona Kinostudio si studimi
konkret i rastit, që përfshin Njësinë Bashkiake Nr 4 dhe Komunën Dajt.
Kur kemi trajtuar konceptin e marketingut territorial, kemi dhënë disa
përkufizime të tij, si dhe kemi konkluduar se ky koncept mbetet ende një proces, pasi
një numër çështjesh, lidhur kryesisht me përmbajtjen dhe elementët e tij përbërës
aplikativë, do të kërkojnë të studjohen më tej. Studimi ynë i territorit – zona
Kinostudio – ka për qëllim që, nga njëra anë t’i japë formë konkrete dhe aplikative
marketingut territorial dhe nga ana tjetër, të mund të arrijë në disa konkluzione të
trajtës teorike dhe në disa rekomandime, që mund të merren në konsideratë nga
autoritetet vendore, si dhe ato qendrore (Kapitulli V).
Problemet apo gabimet që mund të lindin në praktikën e aplikimit të modelit
manaxherial të propozuar, si dhe planit tonë të veprimit, lidhen sa me faktin që teoria
e marketingut territorial është relativisht e re, në proces formimi dhe konsolidimi, aq
edhe me faktin tjetër se përkufizimet e ndryshme të tij zbatohen në territore të
ndryshme, por edhe në vende të ndryshme. Diferencat dhe dallimet që ekzistojnë
sidomos mes vendeve të ndryshme, për nga shkalla e zhvillimit ekonomik e shoqëror,
  73

 
standarteve demokratike dhe kulturore-arsimore, vështirësojnë edhe më tej qasjen ose
konturimin teorik dhe aplikativ unik të marketingut territorial.
Në ndërtimin e modelit tonë të manaxhimit, bazuar në marketingun territorial,
përveçse do të marrim në konsideratë aspektet dhe perfundimet themelore te dy
kapitujve të mëparshëm, ne do të mbështetemi gjithashtu edhe në disa praktika të
marketingut territorial, të zbatuara në vende si Itali, Poloni, Francë apo Republika
Çeke si dhe në një trajtim të përgjithshëm paraprak, që do të na ndihmojnë në kalimin
e studimit tonë në çështjet e mëtejshme të natyrës konkrete të studimit të territorit në
zonën e Kinostudios. Nisur nga përmbajtja e ndryshme e marketingut territorial i cili
“merr forma të ndryshme në vende dhe rajone të ndryshme, ku ai zbatohet”, në
studimin tonë, ne do të mbështetemi sa më sipër, duke shtuar metodologjikisht
aspektet e mëposhtme :
¾ Përdorim të metodave të përshtatjes dhe sidomos ato të shoqërimit,
¾ Planin strategjik të zhvillimit ekonomik-social të Tiranës,
¾ Planin urbanistik të Tiranës,
¾ Planin e zhvillimit të territorit të Tiranës
¾ Planin e zhvillimit ekonomik të Komunës Dajt
¾ Planin e zhvillimit ekonomik dhe kulturor të ministrive të linjës, me
aktorët e tyre, që operojnë në zonë,
¾ Pyetësorin e përgatitur në terren me qytetarë dhe aktorë të tjerë që
operojnë në zonë.

IV.1 Përshkrimi i territorit - si zonë e përcaktuar studimi

Tashmë ne dimë se marketingu territorial përfaqëson artin e pozicionimit të një

zone, rajoni apo hapsire territoriale të dhënë në raport si me tregun kombëtar, ashtu
dhe me atë ndërkombëtar. Marketingu territorial lidhet sigurisht me faktorë tipikë
territorialë, ku mund të veçojmë faktorët që sigurojnë ose lehtësojnë tërheqjen e
investimeve industriale, turistike, fuqisë së kualifikuar punëtore dhe specialistë,
instalimin aty të qendrave drejtuese dhe operacionale të aktorëve ekonomikë, tregtarë
apo financiarë, agjenci publike – vendase apo të huaja – ekspertizë teknikë të cilësisë
së lartë në fushën p.sh. të medias televizive, etj. Sipas marketingut tradicional, ne
konsiderojmë instrumente/elemente të tij në territorin tonë p.sh. infrastrukturën e
transportit, akordimin e lehtësive fiskale ndaj operatorëve të biznesit, shfrytëzimin e
burimeve specifike të zhvillimit që gjenden në territorin tonë, etj. Por, metodat e
sotme sugjerojnë gjithashtu si asete shtesë të marketingut tradicional edhe disa
elementëve të tjera, të tilla si kushtet bazë të prodhimit/shërbimit apo teknikat e
përdorura për t’i dhënë atyre vlerën e tregut (Dominic Tremblay, Université du
Québec à Chicoutimi, Canada)41.
Në studimin tonë për zonën e Kinostudios, nuk ka dyshim se ne mbështetemi në
këto sugjerime të literaturës së huaj (aq më tepër që marketingun tradicional ne e kemi
konsideruar si pjesë kryesore të marketingut territorial), gjë që na mundëson që
studimi i ynë të bazohet në përdorimin e një metode sa më të mirë dhe me teknologji
                                                            
41
 Tremblay D., 2006 (vol 2) “Marketing Territorial et Positionnement Mondial”, fq. 35, Université du
Québec à Chicoutimi, Canada 

  74

 
sa më të lartë. Meqenëse elementët përbërës të marketingut territorial janë të shumtë
dhe të ndryshëm, do të ishte interesante të shtronim edhe pyetjet e mëposhtme, si
detajim i mëtejshëm tezave tona :
• Cilat janë asetet e zonës së Kinoistudios të cilat do t’i ofrohen tregut?
• Cilat investime të zonës në fjalë mund të hyjnë në treg?
• Cilat segmente të tregut kombëtar dhe ndërkombëtar synojmë të
arrijmë?
• Sipas cilit skenar mund të pozicionohen hapësirat e veçanta të zonës
tonë ?
• Cili është imazhi – brenda dhe jashtë vendit - që ne presim të fitojmë
pas përcaktimit të ofertës sonë ?

IV.1.1 Identiteti i territorit

Ne do të marrim në shqyrtim ato segmente, të cilat i kanë dhënë identitet zonës

sonë, në rrjedhën e dekadave. Kështu, në vitet ’50, u hodhën hapat e para të ngritjes
dhe zhvillimit të Kinostudios – si njësi e madhe prodhimi dhe shpërndarje filmi
bashkë me një infrastrukturë transporti fillestare, por që premtonte shumë për të
ardhmen. Disa vite më vonë, ndërtohet komplesi i madh i edukimit ushtarak Shkolla
“Skënderbej” dhe Akademia Ushtarake. Krahas kompleksit spitalor kombëtar (sot
QSU “Nënë Tereza”) dhe Fakultetit të Mjeksisë, si dhe disa aktorëve publikë, filloi të
merrnin jetë edhe institucione arsimore, kulturore dhe shëndetësore, si dhe njësi
shërbimi në funksion të popullisë që shtohej nga viti në vit. Gjithashtu, zona po merrte
gjithmonë e më shumë rëndësi ekonomike, kulturore dhe turistike (me shpalljen e
Parkut Kombëtar të Dajtit).
Në fund të viteve ‘80, Zona e Kinostudios njeh një hop të ri cilësor (siç do ta
shohim edhe më poshtë) me shpalljen si “qendër e dyte” e Tiranës me perspektivë të
madhe zhvillimi dhe banimi. Ne do ta quanim këtë periudhë (nga vitit 1989 deri më
sot) si periudhë “ngritje dhe zhvillimi të shpejtë”, pavarësisht nga ndërprerjet apo
mungesa e vijueshmërisë së zhvillimeve urbane për periudha të vogla kohe.
Karakteristikat kryesore të kësaj periudhe janë fillimi i një zhvillimi të qëndrueshëm
nga aktorë lokalë privatë, por edhe me një përqëndrim në rritje të vëmendjes së
autoriteve zyrtare qendrore dhe vendore. Duke filluar sidomos pas vitit 2000,
segmenteve të trashëguara të tregjeve i janë shtuar të rinj, duke i dhënë vlerë më
shumë territorit të Kinostudios, në raport me territore të tjera të Tiranës. Ka patur
kështu një rritje të vlerave të zonës, gjë që ka luajtur rol të konsiderueshëm në
perceptimin e peisazheve të saj (që reflektojnë në fakt segmentimet në territor).
Peisazhet portretizuese dhe identifikuese :
Në vijim të kuptimit të dhënë edhe në Kapitullin III, ne këtu do ta koceptojmë
peisazhin si një filtër social-kulturor, dhe ku dallojmë dy tipe të tij: peisazhe
portretizuese dhe peisazhe identifikuese :
Në peisazhe portretizuese, ne mendojmë të përfshijmë objekte apo vende që kanë
marrë formë monumentale natyrore :
¾ Parku Kombëtar Dajt,
¾ Përroi që lidhet me Lumin “Tirana”,
¾ Rrapi Trish,
¾ dhe “Gurorja”

  75

 
 Në peisazhet identifikuese, të cilat më shumë janë forma të ndërtimeve kolektive,
mund të përmendim objekte në zonën urbane apo rurale të zonës sonë të studimit si :
¾ Ndërtesa qendrore e Kinostudios, si portë hyrëse në qytezën e medias
të Tiranës, me më shumë se 60 vjet histori;
¾ Ndërtesa e Komisariatit të Policisë Nr.4, e cila është ndërtuar që në
vitin 1930 ;
¾ Kompleksi spitalor QTU “Nënë Tereza” gjithashtu me një histori prej
gati 70 vjet ;
¾ Fakulteti i Mjeksisë (sot Universiteti i Mjeksisë) me mbi 60 vjet
histori ;
¾ Ndërtesa “Fresku” që përdoret sot si pikë referencë ne nivel tej zonal ;
¾ Teleferiku “Dajti Ekspres” me famë tej kombëtare,
¾ Château Linza, etj.

Figura 4.1 Restorant “Fresku”

Nga ana tjetër, turizimi, zhvillimi i të cilit lidhet ngushtë së pari me territorin,
mund të kuptohet dhe trajtohet më mirë nëse ne njohim dhe analizojmë pikërisht
peisazhet kryesisht identifikuese. Kjo lidhje merr një kuptim të brendshëm edhe
sentimental për të gjithë komunitetin, i cili e lidhë (identifikon) veten fort me këto
peisazhe/vende apo haprira ku ato shtrihen. Nëpërmjet këtyre monumenteve,
komuniteti ynë njihet lehtësisht nga të tjerët: aktorë të brendshëm apo të jashtëm,
qytetarë të Tiranës, Shqipërisë dhe më gjerë. Marrim p.sh. Château Linza apo rrjetin e
Kanaleve televizive në ish - Kinostudio, të cilat janë plotësisht peisazhe identifikuese,
madje shumë të forta në nivel tej kombëtar.

  76

 
 Figura 4.2 Château Linza

Një objekt tjetër është Teleferiku “Dajti Ekspres”, që përbën një shëmbull
identifikues të kohëve të sotme për qytetarët e zonës Kinostudio.

Figura 4.3 Dajti Ekspres

Ose, vetë Kinostudio, si kompleks me vlera historike për filmin shqiptar dhe si
arkitekturë monumentale e përforcon dukshëm identitetin e qytetarëve, rezidentëve si
dhe aktorëve që operojnë në hapsirën tonë të studimit si territor.
Sigurisht peisazhet si më sipër ne i evidentojmë si vlera të marketingut
portretizues dhe identifikues territorial, me qëllim promovues të territorit tonë, si për
  77

 
tërheqjen e turistëve dhe investimeve për to, ashtu dhe investimeve në fushën e
biznesit, shërbimeve tregtare, bankare, finaciare, kulturore-sportive etj. Qëllimi ynë
është dhe mbetet ofrimi i këtyre potencialeve zhvilluese pranë politikëbërësve
vendorë dhe qendrorë, të cilët duhet t’i marrin në konsideratë këto asete të zonës, si
karakteristika të natyrës gjeografike, historike-kulturore dhe ekonomike.
Nga studimi i zonës sonë të studimit, ku nga pikëpamja administrative përfshihen
kryesisht Njësia Bashkiake Nr.4 dhe Komunën Dajt, ne konkludojmë se pas vitit
1990, ndërsa filluan të instalohen dhe zhvillohen sektorë të rinj të ekonomisë së
tregut, shumë njësi apo ndërmarrje të ndryshme të prodhimit (shumica jo rentabël) u
mbyllën, duke rritur papunësinë ndërmjet individëve profesionalisht cilësorë. Në
dekadën e parë, por edhe në dekadën e dytë, nuk është konstatuar një rritje e dukshme
e punësimit (për pasojë dhe e rritjes së mirëqënies), sepse edhe aktivitetet e reja të
ngritura kanë kërkuar relativisht më pak fuqi punëtore, për shkak të teknologjisë së
lartë që përdorin. Ngritja dhe funksionimi i objekteve, që ne i trajtuam si peisazhe
identifikuese, bënë të mundur rigjallërimin e jetës ekonomike dhe kulturore, por nuk
kanë arritur të zgjidhin plotësisht mjaft çështje të tjera, që lidhen si me punësimin,
ashtu dhe edukimin arsimor, kulturor dhe sportiv të qytetarëve tanë.
Pikërisht, këtu kërkohet edhe ndërhyrja e autoriteteve zyrtare vendimmarrëse,
(për të cilën ne do të diskutojmë në çështjet që vijojnë) për të mundësuar aktivizimin e
aktorëve jo vetëm lokalë në shfrytëzimin e potencialeve zhvillimore të hapsirës në
fjalë. Duke u njohur me këto peisazhe, si vlera të territorit, autoritetet bashkiake të
Njësisë së Bashkisë 4, Bashkisë së Tiranës dhe Komunës Dajt, mund të krijojnë
kushtet juridike dhe ambientin ekonomik përkatës, për të tërhequr firmat novatore dhe
kompani investuese. Kjo do të thotë akoma se autoritetet duhet të arrijnë të përdorin
marketingun territorial, për të nxjerrë në pah, identifikuar dhe më pas për t’iu ofruar
një vlerë të shtuar investitorëve dhe të interesuarve të tjerë, që dëshirojnë të investojnë
në zonën e Kinostudios.
Brenda këtyre karakteristikave që ne sapo i analizuam dhe potencialeve
zhvillimore që trajtuam, autoritetet zyrtare mund të zgjedhin hapsirat dhe sektorët
përkatës më atraktivë dhe produktivë, për të fituar sa më shumë të mira materiale dhe
jo materiale në interes të qytetarëve. Dëshirojmë ta theksojmë këtë, jo për të rritur
formalisht apo teorikisht peshën dhe vlerën e studimit tonë mbi marketingun
territorial, por për të tërhequr vëmendjen se kjo formë studimi shkencor, është një
ofertë alternative reale e aplikuar me shumë sukses nga vende të ndryshme të Evropës
dhe të botës.
Mbi suksesin e marketingut territorial, ne kemi dhënë disa shembuj në Kapitullin
III dhe në vijim, le të sjellim këtu edhe një tjetër shembull shumë konkret, të ofruar
nga literatura, pasi mendojmë se do të na shërbejë më mirë në formulimin e ofertës
sonë studimore :
Qyteti shtrihej në veri të Norvegjisë dhe konsiderohej thjesht një rreth arktik.
Qyteti ishte larg tregjeve kryesore, por kishte disa karakteristika të veçanta (vlera) të
panjohura për të tjerët dhe të huajt si p.sh. fauna polare, agimet polare etj. Në bazë të
studimit të marketingut territorial, autoritetet ngritën disa struktura, që arritën të
promovojnë këto karakteristika, duke tërhequr disa investitorë dhe shumë turistë
evropianë.
Ky mund të jetë një shembull i thjeshtë, por shumë domethënës: nëpërmjet tij ne
kuptojmë se, në qoftë se do të duam të kemi sukses në zhvillimin e një hapsire/zone
apo rajoni, duhet të mbështetemi te marketingu territorial. Është pikërisht ky aktivitet
studimor-shkencor që na ndihmon “të mësojmë se si të studjojmë, analizojmë dhe
  78

 
veçojmë vlerat e veçanta të territorit të dhënë dhe si t’i shesim ato, duke zgjedhur
saktësisht sektorët me rentabilitet më të madh, që sigurojnë punësim dhe mirëqënie
më të lartë, por dhe që tërheqin sa më shumë turistë në territor. Kjo e fundit ka shumë
rëndësi, pasi ka patur raste kur janë zgjedhur sektorë zhvillimi vetëm sepse janë
fitimprurës, por që nuk kanë arritur të tërheqin njërëz.
Prandaj, kur arrihet zgjedhja/identifikimi i sektorëve të zhvillimit, njerëzit (fuqia
punëtore, frekuetuesit, turistët etj) përbëjnë asetin më të rëndësishëm. Studimi i
karakteristikave të tyre, aftësive, kapaciteteve dhe edukimit, duhet të jetë në linjë, me
tipin e investimit që do të realizohet.
Për rastin tonë të studimit, kur analizojmë investitorët e mundshëm, ne ngremë
disa pyetje :
1. A mundet që në Zonën e Kinostudios të instalohen firma të reja, të cilat
mund të jenë nga vetë zona, nga qarku i Tiranës, nga qytetet të tjera të
Shqipërisë, apo nga të tre këto drejtime ?
2. Cilat janë motivet që i shtyjnë këta investitorë potencialë për t’u
instaluar këtu dhe për të zhvilluar veprimtarinë e tyre ekonomike të biznesit në
Kinostudio ?
3. A marrin investitorët në konsideratë cilësitë, disponibilitetin,
profesionalizmin e fuqisë punëtore dhe të specialistëve që do të punojnë në
firmat e tyre ?
Dhënia e përgjigjeve ndaj këtyre pyetjeve lidhet në thelb me ofertën tonë, e cila
është ose përbën një objekt themelor të punës sonë studimore, që do të trajtohet
kryesisht në çëshjen IV.4. Tani për tani, ne do të mjaftojemi me përgjigjen se, kuadri
ligjor, ambienti ekonomik dhe biznesit, peisazhet dhe asetet natyrore dhe ato
identifikuese në zonën tonë, jo vetëm lejojnë, por ofrojnë potenciale zhvillimore në
disa drejtime themelore ekonomike, kryesisht ato të lidhura me median dhe industrinë
e turizmit malor. Gjithashtu, investitorët e rinj do të jenë të mirëpritur, sepse gjejnë
aty edhe vlera shtesë lidhur me koston relativisht të pranueshme të produkteve dhe
shërbimeve, specialistë të kualifikiar rishtaz, si dhe fuqi punëtore me kosto më të ulët
se në rajone të tjera të Tiranës.
Nëse merret e dhënë kryerja e një investimi të ri, në çdo fushë ai qoftë, do të ketë
ndikim jo vetëm në jetën e qytetarëve të zonës, por edhe në vetë biznesin, pasojë e
marrëdhënieve që krijohen mes tyre. Ky është një fakt që vjen nga investimet e
deritanishme si p.sh. në median televizive: të punësuarit, qytetarët (rezidentë ose jo
rezidentë), shtresa të tjera si p.sh. të rinjtë, janë ndikuar nga prezenca dhe aktiviteti i
medias televizive, ashtu si vetë media (pavarësisht nga dimensioni i saj lokal,
kombëtar dhe tej kombëtar) ka pësuar modifikime në përshtatje me karakteristikat
natyrore zonës, si dhe të qytetarëve rreth saj. Nga ana tjetër, ka ndryshime në
infrastrukturën përreth, shikohet mundësia e ngritjes së parqeve, lokaleve të rinj të
shërbimit, qendrave sportive si dhe njësive të reja të edukimit, etj.
Turizmi i biznesit
Në dimensionin turistik, në zonën tonë ka disa pole tërheqëse, të cilat do të duhet
të zhvillohen më tej, jo vetëm si kapacitete, por edhe sipas shijeve dhe kërkesave të
turistëve potencialë lokalë, të vendit dhe të huaj. Krahas turizmit tradicional, ne do të
dëshironim të zhvillonim në zonë edhe një lloj turizmi që është: turizmi i biznesit. Ky
koncept lidhet me mundësitë që ofron zona e Kinostudios për të zhvilluar këtë lloj
turizmi, i cili dallohet nga ai tradicional jo vetëm nga “kostoja e lartë”, por edhe nga
qëllimi i aktivitetit – tërësisht me funksion ekonomik.

  79

 
 Peisazhet portretizuese dhe identifikuese të zonës mund të shndërrohen në pole
tërheqëse për turizmin e biznesit, nëse ato shoqërohen me investime publike shtesë,
duke e shndërruar zonën e Kinostudios edhe në një Qendër të turizmit të biznesit. Për
të përmbushur këtë mison, duhet që aktorët lokalë publikë dhe privatë, si dhe qeveria
vendore dhe qendrore, të parashikojnë ndërtimin e qendrave të konferencave, biznesit,
nxitjen e ndërtimeve të hoteleve të rinj dhe rikonstruksionin e atyre ekzistues, sipas
standarteve të larta ndërkombëtare, ndërtimin e një rrjet adekuat transporti publik, që
të lidhë këtë zonë me qendren e Tiranës dhe zonave përreth (Unaza e Madhe, Tramvaj
Kinostudio-Kombinat, rikonstruksion i rrugëve kryesore, si dhe kryeqëzimit mes
Kinostudios dhe QKV, etj.), në mënyrë që individë të interesuar për të ndjekur
aktivietet e biznesit, të kenë mundësi transporti publik disponibël në çdo kohë.
Nëpërmjet zhvillimit të turizmit të biznesit në zonën tonë, ne i japim komunitetit
të biznesit vendas dhe të huaj një alternativë për aktivitetet e tyre, që ata mund ta
zgjedhin krahas dhjetra qendrash biznesi të instaluar në qendër të Tiranës apo në disa
hapsira të tjera të kryeqytetit.
Duke propozuar këtë segment të ri zhvillimi, ne kemi për qëllim rritjen e
reputacionit të zonës së Kinostudios, si një vend ideal alternativ për turizmin e
biznesit në Shqipëri, si për aktorët vendas ashtu dhe për ata të huaj.
Duke ndërmarrë këtë hap të ri studimi, ne gjykojmë se “do ta shesim më
shtrenjtë” territorin tonë për njerëzit e biznesit, por edhe për turistët/vizitorët
tradicionalë. Mendojmë gjithashtu, se kjo politikë do të sjell një fluks turistësh, që
mbartin interesa të reja biznesi në favor të tyre, por në përfitim edhe të komunitetit
tonë. Ajo do të sjellë gjithashtu edhe një imazh të ri për vendasit dhe për vetë zonën e
Kinostudios, pra për Tiranën kryeqytet. Këtë përfundim dëshirojmë ta theksojmë më
shumë sepse praktikat e zhvillimit territorial në vendet e tjera tregojnë se një
pozicionim i pa studjuar mirë i territorit, ose një pozicionim negativ i tij (nga
studjuesit dhe politikëbërësit), ka çuar shpesh në ulje të interesit të investitorëve,
turistëve dhe vizitorëve. Për pasojë, jo vetëm është frenuar zhvillimi, por edhe është
ulur ndjeshëm edhe mirëqënia e qytetarëve.
Edhe për këtë rast, mund të sjellim shembullin e mëposhtëm, të ofruar nga
literatura (Dominic Tremblay, Université du Québec à Chicoutimi, Canada)42:
Në Kanada, në qytetin Ecosse, studjuesit e territorit kishin propozuar (dhe
autoritetet e zbatuan) zhvillimin e biznesit në fushën mjeksore dhe bioteknologjisë,
kryesisht me investime nga aktorët lokalë. Ecosse u shndërrua në një treg të madh, i
cili ishte i gatshëm të tërhiqte investitorë të huaj, por njerëzit në Jug e konsideronin
atë një qytet/treg të ri, një qytet verior dhe rural. Vetë pozicionimi i tregut të ri në
Ecosse, nuk zbuloi ndonjë interes të veçantë te investitorët dhe as te njerëzit (të cilët
do të duhej të popullonin më shumë qytetin), ndërkohë që ishte parashikuar që
njerëzit dhe aktorët të kontaktonin dhe komunikonin së bashku, për të rritur shanset e
bashkëpunimit, si dhe të mund të instaloheshin atje.
Në disa vende ku është aplikuar gjerësisht marketingu territorial, praktika ka
treguar se ndër pozicionimet e ofruara, njerëzit/qytetarët dhe aktorët e ndryshëm të
biznesit, kulturës etj kanë shfaqur më shumë interes drejt qyteteve të rinj, të cilët
udhëheqin zhvillimin në disa sektorë të rëndësishëm, si dhe atyre që disponojnë një
kuadër ekonomik zhvillimi të qëndrueshëm dhe perspektiv. Nëse vijojmë me
                                                            
42
 Tremblay D., 2006, (vol 2) “Marketing Territorial et Positionnement Mondial”, fq. 35, Université du
Québec à Chicoutimi, Canada. 

  80

 
shembujt e marrë në Kanadaja, konkludohet se p.sh. qyteti Saguenay, në veri të
Kolombisë-Britanike, cilësohet si një qendër ekonomike. Si i tillë, ai ka tërhequr
pothuaj të gjitha investimet dhe interesin e biznesit të shumë aktorëve, të cilët
dëshironin të kryenin veprimtari ekonomike në veri të Kolombisë-Britanike, pikërisht
sepse ajo është përcaktuar dhe ka imazhin e një qendre.
Sigurisht, shndërrimi i hapsirave të tilla, në qendra kaq atraktive, janë rezultat i
një pozicionimi (të qytetit, zonës, rajonit, etj) adekuat të territorit, që arrin të ketë
sukses në tërheqjen e interesit të investitorëve, shoqëruar, bazuar në një publicitet mbi
vlerat dhe asetet e këtij pozicionimi. Vetë publiciteti nuk është një ndërmarrje e lehtë.
Ai, para së gjithash është aftësia e aktorëve të përcaktuar për të shfaqur dhe ngritur
vlerat e territorit të atij qytetit. Kjo do të thotë se aktorët publikë dhe privatë, agjencitë
zhvillimore komunikojnë me investitorët potencialë dhe arrijnë të provojnë, se vlerat e
territorit në fjalë janë të vërteta dhe suksesi është i garantuar, etj. P.sh., nëse ne themi
se kompleksi i kanaleve televizive - qyteza e medias - në zonën tonë të studimit është
qendër e zhvillimit të medias dhe kulturës së Tiranës dhe gjithë Shqipërisë, kjo nuk do
të thotë se kemi bindur investitorët të investojnë aty dhe rreth saj, si direkt në këtë
fushë, ashtu edhe në sektorë ndihmës dhe mbështetës për median televizive.
Nëpërmjet studimit të marketingut territorial, mundësohet diksutimi, publikimi
dhe promovimi i historive të suksesit si të kësaj qyteze/segmenti të tregut, ashtu dhe të
segmenteve të tjerë të zonës së Kinostudios, për firma të ndryshme në sektorët e
ndërtimit, prodhimit apo shërbimit, për peisazhet identifikuese që kanë një reputacion
tej lokal, për dinamizmin e rritjes së investimeve në Dajt, për kapacitetet që disponon
kjo zonë në zhvillimin e biznesit turistik, etj. Studimi ynë shfaq dhe bën të njohur
gjithashtu rolin e agjencive dhe mjeteve të komunikimit në nivel të Bashkisë së
Tiranës, të cilët ofrojnë guida të specializuar për investitorë të ndryshëm tej lokalë dhe
tej kombëtar, duke bërë kështu një marketing të territorit tonë. Për të vijuar me
sugjerimet tona, ne mund të hedhim që tani pyetjet e mëposhtme (përgjigjet për të
cilat do t’i marrim me detaje në pjesën IV.4):
1. Çfarë imazhi ka patur dhe ka zona Kinostudios brenda Tiranës dhe
jashtë saj, parë si nga qytetarët/vizitorët ashtu edhe nga (kryesisht)
investitorët potencialë?
2. Çfarë mund të sejllë studimi ynë mbi marketingun territorial në
formimin e një imazhi të ri, në funksion të plotësimit të qëllimit tonë?
Vazhdojmë më tej analizën tonë mbi rëndësinë e pozicionimit të territorit, lidhur
me rritjen e mirëqënies dhe cilësisë së jetës së komunitetit, që është një ndër qëllimet
kryesore të studimit të marketingut territorial. Edhe këtu, ashtu si në rastin e imazhit të
qendrës, ne duhet të demonstrojmë rentabilitetin e aktiviteteve që propozojmë, në të
kundërtën, marketingu ynë nuk do të funksionojë. Kështu p.sh. për të ndaluar largimin
e të rinjve nga zona e Kinostudios, kërkohet që si individët, ashtu dhe aktorët të jenë
në lëvizje dinamike « për të kërkuar njeri-tjetrin ». Në këtë mënyrë që të dyja palët
mund të binden për nevojën dhe rëndësinë e bashkëpunimit mes tyre. Në analizë të
fundit, nëse arrihet që aktorë të ndryshëm janë apo duan të instalohen në zonë, mbetet
që të punësuarit potencialë lokalë apo tej lokalë të shpalosin aftësitë e tyre për t’u
punësuar dhe për pasojë, për të rritur nivelin dhe cilësinë e jetës së tyre dhe
komunitetit në tërësi.
Prandaj dhe mbetet detyrë e autoriteteve të Njësisë Bashkiake Nr.4, Komunës
Dajt dhe Bashkisë qendrore të Tiranës për të bërë përpjekje maksimale në ndërtimin e
një parnetship-i të biznesit, si një lloj bashkëpunimi tregtar, ku investitorë të
ndryshëm të kontaktojnë dhe të njihen me planet e zhvillimit të qeverisë qendrore dhe
  81

 
lokale (vendore). Sigurisht ka shumë forma të partnership-it, por janë autoritetet ato
që kanë qartësinë, vizionin si dhe kapacitetet e nevojshme, për të rritur dhe forcuar
integrimin mes aktorëve, aktorëve dhe komunitetit, si dhe autoriteteve dhe aktorëve
privatë.
Kjo përbën një mënyrë shumë efikase të kohëve moderne, për të arritur rezultate
pozitive nga territori. Kjo gjë do të arrihet duke realizuar një bashkëpunim të ngushtë
dhe integrimi tërësor të aktorëve dhe vendimmarrësve, të të gjithë komunitetit, në të
gjithë sektorët.

IV.1.2 Rëndësia e analizës së peizazheve në territor

Në çështjen e mësipërme ne analizuam dy tipet e peisazheve, si dhe vumë në

dukje rëndësinë e tyre në formimin e imazhit të territorit, si hapa fillestare të tërheqjes
së vizitorëve/turistëve dhe bizneseve të jashtme. Në këtë rubrikë, ne do të njihemi me
funksionimin e peisazheve, karakteristikat dhe identifikimin e vlerave të tyre. Përsa i
përket vlerave të peisazheve, duhet fillimisht të kuptojmë dallimin mes vendit dhe
peisazhit:
Me vend, ne kuptojmë një pjesë të hapsirës, në të cilën njerëzit ndërveprojnë dhe
konsiderohet në një bashkësi karakteristikash. Në gjeografi, e parë si koncept
multipisiplinar, vendi është një bashkësi e faktorëve fizik, kimik, biologjik dhe
ekonomik.
Ndërsa kuptimi i peisazhit, lidhet me natyrën, por atë natyrë të perceptuar në/nga
një komunitet si veçori (më lart i quajtëm monumente natyrore) të saj, të cilat
identifikojnë territorin. Peisazhi përmbledh disa elemente nga të cilat ai përbëhet, si
dhe nga disa faktorë që e përcaktojnë. Koncepti i peisazhit shkon përtej asaj çfarë
shohim dhe kërkon një proçes të të menduarit dhe të të gjykuarit, se si është arritur
deri në situatën aktuale, në të cilën e gjejmë atë sot. Peisazhi është mbi të gjitha një
mbajtës vlerash, për të cilat popullsia lokale duhet të jetë e ndërgjegjshme. Duke patur
parasysh rëndësinë e tij në zhvillimin ekonomik dhe manaxhimin e një territori,
peisazhi përbën një element themelor të karakterit identifikues të një zone të caktuar
dhe mund të luajë një rol të rëndësishëm dhe aktiv në proçesin e zhvillimit të
qendrueshëm të zonës.
Duhet bërë dallimi mes këtyre dy koncepteve, sepse është shumë i rëndësishëm,
në kuadrin e studimit të marketingut territorial. Dallimi merr formë dhe përmbajtje
themelore, duke na lejuar të arrijmë ndërtimin e një analize sa më të saktë mbi
identitetin e territorit tonë, si dhe evidentimin e vlerës së tij, në mënyrë sa më të plotë.
Përmbajtja e peisazheve :
Pasi kemi bërë këtë dallim të rëndësishëm, tani ne mund të dalim në percaktimin
e veçorive të peisazhit në territor.
« Koncepti i peisazhit mbetet i vështirë për tu përcaktuar » (Kotler P., G.
Zaltman, le marketing social:.Une approche du changement social planifié, Journal
of Marketing)43, megjithatë autorët veçojnë dy postulate të tij:

                                                            
43
 Kotler P., G. Zaltman, le marketing social:.Une approche du changement social planifié, Journal of
Marketing 

  82

 
 • Së pari, peisazhi përfaqëson një marrëdhënie ndërmjet realitetit
gjeomorfologjik d.m.th. vendit, natyrës që ne shohim dhe një vëzhguesi, i cili
mund të jetë një individ apo një kolektiv.
• Së dyti, peisazhi përfaqëson ose shprehet në një objekt që shtrihet në
territorin e dhënë dhe që perceptohet si aset nga një shoqeri apo komunitet.
Pranohet se peisazhi përbën aktualisht një vlerë në rritje. Në zonën tonë, siç
përmendëm më lart, kemi peisazhe që kanë marrë formën e veprave me vlera më
shumë se identifikuese, që përbëjnë një element më vehte në funksion të rritjes së
çmimit të ofertës sonë. Por, ne do të avancojmë më tej në analizën tonë mbi konceptin
e peisazheve, në referencë të aseteve në terriorin e Kinostudios.
Ndërtimi i një vizioni më të gjerë vlerësues ndaj aseteve tona (pjesë të të cilit janë
përmenduar më lart, dhe tërësia e tyre do të evidentohet dhe analizohet në çështjen
IV.3), do të na lejojë të fitojmë gjithashtu një koncept më të gjerë dhe më të plotë të
peisazheve përkatëse. Në këtë linjë arsyetimi, nuk mendojmë se ndërtesat historike
apo të reja të instaluara në zonën tonë, si për shembull mali i Dajtit, Parku kombëtar i
Dajtit, etj., duhen marrë vetëm si objekte më vehte, me karakteristika teknike apo
natyrore. Ato janë shumë më shumë se kaq. Ato përfaqësojnë peisazhe d.m.th.
ambiente që marrin jetë nga marrëdhëniet e krijuara mes qytetarëve, aktorëve të
ndryshëm apo turistëve lokalë dhe ata të huaj. Sigurisht, ndërmjet opinioneve të
studjuesve të kësaj fushe, madje edhe ndërmjet opinioneve të qytetarëve dhe aktorëve
të zonës sonë, që ne kemi mundur të evidentojmë, ka mendime të ndryshme për
formatin dhe rëndësinë e peisazheve në fjalë.
Në linjë me këtë analizë, le të marrim një shembull :
Kompleksi i ish Kinostudios, për disa, nuk përbën një peisazh, por thjesht një
objekt me disa karakteristika të cunguara historike. Madje, rëndësia e tij mbetet në
kufij edhe më simbolikë sepse ka ngjyrimet e epokës komuniste, etj. Këto opinione
marrin rëndësi kur bëhen « ushqim » për vendimmarrësit, të cilët ndërtojnë projektet e
zhvillimit të tanishëm dhe perspektivë të hapsirës në fjalë. Prandaj është detyra e këtij
studimi të evidentojë ose mbajë anën e opinionistëve/projekteve ose mbështesë
projekt-idetë e autoriteteve për formatin e peisazhit, që njeri apo tjetri peisazh gëzon
në zonën e Kinostudios. Ky sugjerim bëhet edhe më bindës, nëse studjojmë edhe
njërën nga elementet e peisazheve – të qënit kapacitete atraktive me vlera turistike.
Kështu p.sh. hapsira te Teleferiku, e cila vizitohet nga mijra e mijra vizitorë të vendit
dhe të huaj, siç mund ta veme re edhe në fotot e mëposhtme, mbetet një peisazh në
konceptin që ne studjojmë, në zhvillimin e të cilit nuk ndikon vetëm objekti, por edhe
ambienti bashkë me natyrën monumentale të Dajtit, klimën dhe ajrin e shëndetshëm.

  83

 
 Figura 4.4 Teleferiku Dajt

Figura 4.5 Peisazhi përreth teleferikut

  84

 
 Në ditët e sotme peisazhi konsiderohet ose quhet një objekt që duhet mbrojtur
dhe është shumë i pëlqyeshëm për vizitorët apo turistët. Ai sa vjen e bëhet pjesë e
rëndësishme e jetës së përditshme të qytetarëve në komunitetin e dhënë, që gjeneron
jo vetëm vlera të jetës qytetare, por edhe i shërben investitorëve lokalë apo të huaj në
promovimin e kapaciteteve të tyre të biznesit. Kur ne diskutojmë për një peisazh, kjo
do të thotë se ne diskutojmë në atë në këndvështrimin e afinitetit të marrëdhënieve sa
shoqërore, aq edhe ekonomike. Ndërkaq, në planin e studimit tonë, peisazhi merr
rëndësi operacionale, pikërisht për faktin se ai sjell, ofron ose bën të mundur
funksionimin e këtyre marrëdhënieve, që janë themelore në një marketing territorial.
Pasi dhamë kuptueshmërinë e peisazhit, le të analizojmë në vijim rëndësinë e tij
si përmbajtje, analiza e elementëve të të cilit na ndihmon në formimin e ofertës sonë
në cështjen IV.4 :
Fillimisht, shtrojmë këto pyetje :
1. Çfarë i tërheq dhe i bën njerëzit të shkojnë dhe vizitojnë këto objekte ?
2. A mund të arrijnë ata të marrin kënaqësi gjatë kontaktit me to?
3. Si shpjegohet kjo rritje e interesit për peisazhet në kuadër të
marketingun territorial?
Në përpjekje për t’iu dhënë përgjigje këtyre pyetjeve, fillimisht ne konstatojmë se
peisazhi lidhet me njohjen e forte të karakterit domethënës të objektit që përfaqëson
atë. Karakteri domethënës, është i rëndësishëm të theksohet, si për peisazhin
portretizues, ashtu dhe për atë identifikues, sepse një njohje sa më e thellë e tij,
ndihmon në menaxhimin më të mirë të turizimit në territor. Por edhe kjo njohje dhe
lidhje është e pamjatueshme për të përmbushur komponentet në fushën e biznesit,
kulturës dhe turistik të peisazhit. Duhet ndërtimi i një plani specifik marketingu, që të
bazohet në natyrën dhe rrethanat e peisazhit në të dy tipet e tij : portretizues dhe
identifikues. Qëllimi është të rritet maksimalisht imazhi i peisazhit (peisazheve) që do
të thotë forcimi i perceptimit pozitiv të gjithë territorit nga aktorët dhe vizitorët
sidomos të huaj.

Zgjedhja e pozicionimit të territorit:

Në kushtet e krizës aktuale, ekonomia jonë kombëtare, ashtu si të gjitha
ekonomitë në vende të tjera në botë, përballet me shumë sfida. Në këtë kuadër edhe
biznesi në Tiranë dhe në zonën e Kinostudios, është në kërkim të rrugëve të reja për të
dalë nga kriza dhe për të rritur produktivitetin. Që të mund të plotësohen këto
objektiva, rëndësi parësore merr ambienti i biznesit, profili dhe cilësia e aktorëve
industrialë, tregtarë, agro-ushqimorë dhe turistikë, pozicionimi i zonës sonë të
studimit, në raport me zonat e tjera në Tiranë dhe rreth saj dhe promovimi i saj. Ndër
këto kushte, në pozicionimin e zonës sonë, duhet të kemi parasysh edhe mënyrën se si
janë pozicionuar zonat e tjera të Tiranës apo në nivel kombëtar. Kjo për arsye se ne do
të na duhet të gjejmë një pozicion të tillë në treg, që jo vetëm të evitojmë konkurencën
me territore të tjera pranë atij tonit por edhe të bashkëpunojmë me këto territore për të
ofruar një produkt sa më interesant për aktorët e interesuar (turistë, investitorë etj.), i
cili të mund të paraqesë sa më shumë interes për ta.
Nga analiza e mësipërme e elementeve të dukshëm dhe të padukshëm të territorit,
për zonën e Kinostudios, ne mund të analizojmë disa mënyra pozicionimi, si më
poshtë:
1. Nëse pozicionimi i zonës së Kinostudios do të jetë kryesisht i natyrës
turistike, atëhere studimi ynë duhet të marrë në konsideratë se turizmi me

  85

 
 karakter natyror, me Parkun e Kombëtar të Dajtit apo peisazheve historike,
nuk mbetet vetëm në këtë zonë. Të tilla gjenden disa, madje edhe rreth
Tiranës.
2. Nëse pozicionimi mbështetet vetëm në karakterin ekonomik të zonës,
ne duhet të dimë saktësisht se sa e mundur është kjo në territor dhe sa
konkurruese do të ishte zona jonë në raport me të tjerat, gjë që duket e
vështirë. Për të rrezuar këtë opinion, do të mjaftonte të krahasojmë zonën tonë
me zonën përgjatë autostradës Tiranë-Durrës, ku del fare lehtë se sa pak
konkurrues mbetet territori ynë.
3. Ndërsa, pozicionimi i zonës së Kinostudios sipas kriterit mediatik-
kulturor dhe biznesit turistik do të ishtë më i saktë dhe më konkurrues brenda
dhe jashtë Tiranës. Ky përfundim, nuk është se vjen këtu për herë të parë.
Përgjatë studimit tonë nga kapitulli në kapitull, nga çështja në çështje, lexuesi
e ka marrë mesazhin dhe sugjerimin tonë për rëndësinë e padiskutueshme të
karakterit mediatik dhe turizmit të biznesit të zonës së Kinostudios.
Siç del edhe nga strategjia e zhvillimit të Tiranës dhe Komunës Dajt, si dhe
përpunimi i të dhënave të pyetësorit tonë në çështjen IV.3 dhe IV.4, ky pozicionim do
të shoqërohet me zgjerimin e mëtejshëm edhe të kapaciteteve zhvillimore ekonomike
dhe turistike të zonës, gjë që do të çojë në rritjen e punësimit, pra të nivelit të
mirëqënies së qytetarëve në komunitet. Kjo do të ndodhë sepse zona e Kinostudios i
ka të gjitha resurset dhe elementët përbërës të marketingut territorial si ato të
brendshme, ashtu edhe të jashtme, ndër të cilat ne do të veçonim si më të rëndësishme
elementet e mëposhtme. Kjo do të realizohet duke renditur elementet, bashkë me
koefiçentët e vlerësimit nga 1 deri në 10, për elementët që influencojnë pozitivisht dhe
-1 deri në -10, për ato elementë, mungesa e të cilëve influencon negativisht në vlerën
e territorit:
¾ Një infrastrukturë që, megjithëse me cilësi ende jo të lartë, ka të gjithë
potencialet për zhvillim (sikurse parashikohet edhe ngë Qeveria dhe Bashkia e
Tiranës bashkë me Komunën e Dajtit), koefiçenti 5;
¾ Një rrjet subjektesh edukimi (përfshi universitete dhe shkolla të larta),
kulturore, spitalore, etj, koefiçenti 8;
¾ Disa struktura sigurie të policisë së shtetit dhe asaj rrugore, koefiçenti
10;
¾ Një rrjet cilësor dhe me shtrirje tërësore të njësive të shërbimit kafe-
bar, restaurant dhe hoteleri, koefiçenti 8;
¾ Një rrjet unik interesant të medias televizive me potenciale shpërthyese
edhe më shumë në të ardhmen, koefiçenti 10;
¾ Fuqi punëtore përgjithësisht të kualifikuar e punësuar dhe potencialisht
e aftë të rikualifikohet sipas nevojave të tregut, koefiçenti 6
¾ Vizitorët e shumtë, të brendshëm dhe të jashtëm, që frekuentojnë një
numër të madh lokalesh, teleferikun, hotelet, televizionet, etj., janë
përfaqësuesit më të mirë të imazhit të territorit, duke “iu bërë ftesë” biznesit
vendas dhe të huaj për investime, koefiçenti 5 ;
¾ Një treg konsumi që rritet me shpejtësi sidomos në Komunën e Dajtit
dhe rreth ish-Kinostudios, i cili garanton investitorët për efektivitetin e
investimeve, koefiçenti 8;
¾ Etj,

  86

 
 Por, sigurisht ka edhe probleme që kërkojnë zgjidhje, tek të cilat përfshihen jo
vetëm elementë të cilët varen nga strukturat qeveritare, por edhe ato për të cilët këto
struktura nuk janë përgjegjëse:
¾ Kemi një haspirë rreth ish ndërtesës historike të Kinostudios ende të pa
restauruar, rruga që vijon me atë “A.Moisiu” drejt Freskut për në Parkun
Kombëtar është akoma në një gjendje të rënduar, koefiçenti -6;
¾ Tramvai ende nuk ka filluar, por mbetet si projekt, koefiçenti -9;
¾ Cilësia e shërbimit ndaj vizitorëve dhe turistëve duhet të rritet sipas
standarteve evropiane, koefiçenti-4;
¾ Edukimi i të rinjve, sidomos me kapacitetet profesionale (si dhe në
nivel kombëtar) është një sfidë tjetër që duhet marrë seriozisht nga
politikëbërësit jo vetëm lokalë, koefiçenti -6;
¾ Parku Kombëtar i Dajtit duhet të shndërrohet edhe qendër atraktive për
viztorët në të gjitha format e kalimit të kohës së lirë dhe sportit, koefiçenti -4 ;
¾ Lumi i Tiranës, që përshkron një pjesë të mirë të zonës më turistike
është në një gjendje të mjeruar, koefiçenti -3 ;
¾ Unaza e Madhe është projektuar, por shtyrja e ndërtimit të saj do të
ketë impaktin e vetë negativ në zonë si për vizitorë ashtu dhe për biznesin,
koefiçenti -8;
¾ Probleme ka lidhur me furnizimin e vazhdueshëm me energji elektrike,
e cila reflektohet në cilësinë e bizneseve tashmë operacionale, por qe pengon
edhe iniciativat e reja aktorëve të tjerë, për të investuar-7;
Shënim:
Mund te shtojmë se vendosja e vlerësimit në koefiçentë paraqesin ndikimin e
elementit përkatës në marketingun territorial. Në këtë mënyrë, vendosim vlerësimin
për çdo njerin prej tyre, si dhe marrim informacionin se ku duhet punuar më shumë
në të ardhmen për përmirësimin e tyre në territor.
Më poshtë po i paraqesim këto elemente – favorizuese dhe jo favorizuese – të
marketingut territorial në formën e një tabele:
Koefiçentet vlerësues
ELEMENTET  E  VLERESUAR
Favorizues Jofavorizues
Infrastruktura 5
Subjektet e edukimit 8
Siguria 10
Njësitë e shërbimit 8
Mediat televizive 10
Kualifikimi i fuqisë punëtore 6
Perceptimi i imazhit nga vizitorët 5
Kapaciteti i tregjeve 8
Segmente të infrastrukturës ‐4
Tramvaji ‐5
Cilësia e shërbimit ndaj turistëve ‐2
Edukimi profesional i të rinjve ‐4
Ndërhyrjet në Parkun Kombëtar të Dajtit ‐4
Ndërhyrjet në lumin e Tiranës ‐3
Unaza e madhe ‐4
Probleme të furnizimit me energji elektrike ‐3
Raporti mes koeficientëve vlerësues 60 29
Tabela 4.1: Lidhja vlerësuese ndërmjet koefiçentëve favorizues dhe jo favorizues në
territor
  87

 
 Mbështetur në këtë tabelë të thjeshtë dhe në metodën gjithashtu të thjeshtë
statistikore dhe duke i analizuar elementët e territorit në dy grupe, por rezultatin si
përgjithësues, ne marrim përfundimin pozitiv dhe optimist për perspektivën
zhvillimore të zonës së Kinostudios. E shprehur në shifra, mundësitë e zhvillimit janë
gati 2 herë më të larta, se sa pengesat në ambientin ekonomik dhe social në territor.

Zona e Kinostudios është një zonë me perspektivë shumë të mirë zhvillimi

Teknologjia e informacionit dhe biznesi:

Kur shërbimi i internetit filloi të shtrihej me shpejtësi kudo, pra edhe në zonën
tonë të studimit, disa e konsideruan si një mundësi shtesë shumë të rëndësishme për
zhvillim. Të tjerë shpejtuan të mendonin se interneti mund të formonte botën tonë,
merrte dhe jepte informacion për biznesin shumë shpejt dhe konkurrenca do të bëhej
më e ashpër, duke sjellë më shumë zhvillim. Dhjetra kompani nisën aktivitetin në këtë
fushë kudo në Tiranë. Sigurisht që posedimi i një teknologjie të tillë u mundëson
individëve dhe aktorëve privatë apo publikë të jenë në kontakt mes tyre dhe tyre dhe
të tjerëve kudo në Tiranë, Shqipëri dhe në mbarë botën online dhe në distancë. Kështu
ata marrin dhe japin të dhëna dhe formojnë plane zhvillimi në biznese brenda një kohë
të shkurtër, të cilat përbëjnë elemente kyçe të Planeve të zhvillimit të burimeve kudo
që ato ndodhen.
Megjithë këtë pritshmëri të madhe, ne nuk mendojmë se “magjia internet”, në
zonën tonë të studimit ka sjellë frytet e dëshiruara. Konkludohet se pak firma dhe
kompani të zonës sonë kanë shfrytëzuar suksesshëm këtë avantazh teknologjik pasojë
e mungesës sa të vizionit të tyre në planing aq edhe të kapaciteve të ulta teknike,
informatike dhe dukimit profesionalë dhe në gjuhë të huaja.
Sigurisht që rrjeti i internetit veçohet si një aset që duhet vlerësuar, por ai duhet
shfrytëzuar më mirë nga aktorët tanë. Por, efektiviteti i përdorimit të tij varet shumë:
¾ Së pari, janë autoritetet ato që krijojnë ambientet atraktive për
investitorët vendas dhe të huaj (rolin e të cilëve do të analizojmë më poshtë).
¾ Së dyti, janë iniciativat e drejtuesve të biznesit për të vendosur
marrëdhënie të qëndrueshme me institucionet e edukimit, jo vetëm në
territorin tonë. Kjo lidhje mes autoriteteve, aktorëve në terren dhe
institucioneve të edukimit ngritur mbi një peisazh të dhënë me karakter
mbizotërues mediatik televiziv dhe turistik (përfshi biznesin turistik) formon,
për mendimin tonë trekëndëshin e domosdoshëm për suksesin e marketingut
territorial të zonës sonë të studimit.
Nga ana tjetër, studimi nuk do të kufizohet vetëm në zonën e Kinostudios (pra, të
merren në analizë veprimtaritë e jashtme ndërmjet aktorëve) dhe se ai duhet të
përfshijë zhvillimin e teknologjisë së lartë të komunikimit dhe informacionit,
telekonferencat, aktivtetin në distancë, takimet nëpërmjet rrjetit elektronik, etj.
Aktualisht, përvetësimi dhe aplikimi i teknologjisë së lartë të informacionit në
shërbim të zhvillimit ekonomik, social e kulturor të komunitetit mbetet në një nivel
mesatar dhe nën mesatar. Ka programe të qeverisë shqiptare në këtë sektor, që
sigurisht përfshijnë edhe zonën tonë të studimit, efekti i të cilave është paraparë edhe
në ndërtimin e planit tonë të veprimit.
Marketingu territorial kërkon gjithashtu instalimin e një partneriteti ndërmjet
aktorëve, sidomos atyre të mëdhenj publikë dhe privatë si ndërmarrjet, bankat, rrjetit
  88

 
të televizoneve, institucioneve të edukimit, shërbimit të shëndetit, etj, por që
bashkëpunimi cënohet shumë, nëse ato nuk praktikojnë nivelin e lartë të teknologjisë
së informacionit. Duhet të promovohen edhe natyra e Dajtit, kompleksi teleferikut,
njësitë e shërbimit turistik, sportet në peridhën e dimrit në malin e Dajtit, sepse janë
potenciale të zhvillimit të turizmit. Plani strategjik kërkon gjithashtu identifikimin e
saktë të peisazheve, pasi janë ato që tërheqin më shumë vizitorë, turistë dhe investime
në këtë zonë.
Përfaqësuesit dhe imazhi
Pranohet se aktivitetet e biznesit, turizimit, kulturës etj., kryhen nga përfaqësuesit
e zgjedhur ose të emëruar, ose agjenci të specializuara të instaluar në territorin e
dhënë. Madje, ata mund të jenë edhe në nivel kombëtar, që veprojnë nën juridiskionin
e ministrive të linjës si p.sh. Ministria e Turizmit, Kulturës, Rinisë dhe Sporteve,
Ministria e Ekonomisë, Ministria e Arsimit, etj, apo përfaqësues të organizatave jo
fitimprurëse (OJF). Por, gjithashtu, nuk është e thënë që ata të jenë persona që
përfaqësojnë direkt firmat, kompanitë apo aktorë të tjerë të aktiviteteve private apo
publike. E rëndësishme është që, kur ata flasin dhe komunikojnë, ata të transmetojnë
mesazhin e duhur, për çdo objekt që promovojnë p.sh. qytezën e medias, ish-
Kinostudio, Teleferiku, etj. Duke vepruar kështu, ne arrijmë të zgjojmë interesin e
rezidentëve, vizitorëve, turistëve dhe investitorëve të interesuar për zonën e studimit
tonë, duke hedhur bazat e veprimtarisë së marketingut. Suksesi i veprimtarisë së
përfaqësuesve promovues të territorit, varet nga shumë faktor ku, ndër më kryesorët
ne veçojmë nivelin kulturor dhe edukimin e tyre, si dhe shkallën e angazhimit të
autoriteteve lokale dhe qëndrore.
Siç do ta shikojmë edhe në çështjen IV.2, disa herë në rrjedhën e dekadave, zona
e Kinostudios ka qënë përcaktuar si tërësi peisazhesh zhvillimore, kulturore dhe
rezidenciale banimi. Në periudhat e para të pas vendosjes së sistemit demokratik,
objekte të rinj – peisazhe – janë shtuar dhe plane të reja urbane janë ndërtuar dhe janë
bërë përpjekje për t’i zbatuar ato. Për zhvillimin e vonuar të zonës sonë, dikush mund
të fajësojë edhe ndryshimet në qeverisjen lokale apo qendrore, të cilat kanë
manifestuar preferenca partiake. Ne mendojmë se shkaqet kryesore të vonesave lidhen
me mungesën e planeve strategjike të zhvillimit të Bashkisë së Tiranës dhe komunës
së Dajtit, për gati dy dekada. Përpjekjet janë finalizuar vetëm në vitet 2011-2012, me
miratimin e planeve strategjike të zhvillimit urban, zbatimi i të cilave sapo ka filluar,
sidomos në infrastrukturë.
Në qoftë se këto plane do të ishin miratuar kohë më parë dhe do të ishin të
mbështetura nga komunitetit ynë (aktorët, individët, etj), me siguri do të kishte patur
më shumë përpjekje dhe më shumë energji do të ishin çliruar nga aktorët vendas dhe
të huaj, për zhvillimin e kësaj hapsire interesante të Tiranës së djeshme dhe të sotme.
Autoritetet dhe aktorët do të kishin patur plane veprimi në tërësi dhe për sektorë të
vecantë, zbatimi i të cilave sigurisht do ta kishte pozicionuar zonën e Kinostudios në
një nga vendet më të preferuara të Tiranës metropolitane. Aktualisht, identiteti i kësaj
zone, shtrirë në hapsirën tonë të studimit si territor, është një detyrë e shtruar për
zgjidhje. Dhe ne po marrim përsipër ta përmbushim/zgjidhim atë nëpërmjet studimit
të marketingut territorial, ku shumë elemente të tij kombinohen së bashku për të fituar
ofertën më të mirë. Kështu, në këtë çështje që analizojmë, këndëvshtrimi identifikues
i zonës sonë, mbetet ende në nivele të ulta, megjithë përfshirjen në zhvillimin e saj të
një seri peisazhesh, ambiente dhe aktorë të rinj.
Duke veçuar disi planet aktuale strategjike të zhvillimit të Tiranës apo bumin e
ndërtimeve në zonën tonë veçanërisht në komunën Dajt dhe qytezën e medias,
  89

 
perceptimi për Zonën e Kinostudios mbetet si “një zonë periferike, me infrastrukturë
nën standarte..që gëzon një klimë të shëndetshme dhe ajër të pastër, por larg qendrës,
etj. Shumica e qytetarëve që jetojnë dhe kryejnë aktivitetine tyre në këtë zonë mbeten
të mendimit se “kanë qënë dhe janë jashtë vëmendjes qeveritare..periferikë. Shumë
prej tyre “kanë fluturuar drejt qendrës apo rreth saj….edhe qyteza medias sikur nuk
është për ta….sepse ajo ndodhet aty, por sikur është e ngjitur me zor…në këtë
hapsirë”.
Megjithëse ka gati dy dekada që media televizive është instaluar aty, teleferiku
është funksional apo Chateaux Linza dhe shume lokale të tjera, që shikojnë Tiranën
metropolitane, etj, akoma nuk është arritur “integrimi i individëve, nëpunësve dhe
specialistëve që punojnë në to me ambientin përreth. Ata e shikojnë veten “të
ardhur..për të bërë një punë..dhe për të ikur përsëri”.
Mungesa e lidhjeve mes rezidentëve dhe jorezidentëve që janë të punësuar apo
vizitojnë zonën tonë, përbën një pengesë jo të vogël në zhvillimin kulturor dhe
ekonomik të Zonës Kinostudios, gjë që është negative sa për rezidentët, aq edhe për jo
rezidentët e punësuar në zonë.
Sektori turistik:
Sektori turistik në përgjithësi dhe biznesi turistik në veçanti përbëjnë nder
sektorët kryesorë të zhvillimit të zonës sonë, të paraparë edhe nga plani i zhvillimit
strategjik urban i Tiranës dhe nga ai i Komunës Dajt. Dihet tashmë se zona jonë
shtrihet në një hapsirë gjeografike shumë të rëndësishme dhe tepër të favorshme për
këtë fushë të aktivitetit ekonomik dhe social me impakt tej zonal. Ashtu siç do të
analizohet me detaje në çeshtjen në vijim, avantazhet zonale, si potenciale turistike
janë të jashtëzakonshme, që lidhen sa me klimën, natyrën, po aq edhe me traditën,
kulturën mikëpriten e banorëve tiranas, si dhe atyre të ardhur dhe të mirëintegruar. Në
hapsirën tonë gjenden disa miniqendra tërheqëse jo vetëm për kryeqytetasit, por edhe
për vizitorët të qyteteve të tjera dhe ata nga jashtë vendit.
Gjatë studimit të marketingut territorial ne bëjmë kujdes që përfaqësuesit e
komunitetit, të cilët promovojnë territorin për sektorë të veçantë të tij, të mund të jenë
të vërtetë dhe të sinqertë në imazhin që përcjellin në zonë dhe jashtë saj. Ky element
është dhe konsiderohet themelor nëse ne duam një promovim afatgjatë të territorit.
Nëse një promovim bëhet i sforcuar dhe aq më keq nëse ai përcjell mesazhe
sipërfaqësore, përfituese të momentit dhe me të dhëna false, zhgënjimi i qytetarit,
individit, vizitorit, turistit dhe sidomos investitorit potencial merr dimension tej zonal.
Nëse kjo ndodh, “riparimi” do të kërkojë shumë kohë dhe shumë mjete financiare për
t’u kryer.
Le të marrim si rast studimi hapsirën rreth “Freskut”, Qendrës së Kërkimeve të
Fizikës, deri te Chateau Linza. Ky segment ka qënë pothuaj fare i panjohur deri në
fund të viteve ’90. Imazhi që kishin qytetarët e Tiranës dhe Shqipërisë ishte një fshat
periferik, banorët e të cilit duan të shkojnë dhe të jetojnë në Tiranë. As klima malore e
shëndetshme, as ajri i pastër, as peisazhet portretizuese dhe ato identifikuese (aq sa
ishin) nuk tërhiqnin askënd. Këtu ka shumë shkaqe që kanë përcaktuar këtë gjendje,
por kryesorja lidhet me natyrën e sistemit politik-ekonomik i Shqipërisë së asaj kohe.
Pas vitit 1992, dhe sidomos pas vitit 2000, ne kemi një zgjim dhe ndërgjegjësim si të
qytetarëve ashtu dhe të vendimmarrësve lokalë dhe qendrorë të Tiranës. Ideja e
rivlerësimit të potencialeve turistike dhe biznesit turistik, e peisazheve të tjera të
zonës, si dhe të ruajtjes së ambientit, janë shndërruar tashmë në udhërrëfyese për
dhjetra organizata dhe aktorë zonalë dhe tej zonalë.

  90

 
 Janë këto iniciativa dhe aktivitete të ndërmarra nga individët dhe aktorët kryesisht
privatë, që reflektojnë imazhin real të territorit, që ne i vlerësojmë në marketingun
territorial si asete shumë të rëndësishme të tij. Me evidentimin e këtyre aseteve, ne
kemi bërë vetëm gjysmën e punës. E rëndësishme është rritja e vlerës së tyre d.m.th.
përpunimi i tyre për t’i futur në qarkullim, duke rritur kështu vlerën e tyre. Futja në
qarkullimin ekonomik të tyre do të thotë rritja e kapitaleve investuese, numrit të
vizitorëve, turistëve, kryerja e aktiviteteve të ndryshme komunitare të karakterit
kulturor apo sportiv. Nga analiza jonë e situatës në territor, për periudhën që po
shqyrtojmë, rezulton se zona në fjalë ka njohur zhvillime interesante (sado dhe sido që
të kenë qenë ato), të cilat përbëjnë shfaqje të forcimit të energjive të përbashkëta mes
qytetarëve, duke ndihmuar në formësimin e marketingut tonë territorial edhe në këtë
sektor kaq të rëndësishëm të tij.
Ndër shkaqet kryesore përse numri i banorëve, numri i aktorëve apo organizatave
të ndryshme vijnë duke u rritur, lidhet në radhë të parë me cilësinë e ambientit
natyror së saj, si dhe me një përqëndrim më të madh të vëmendjes së qeverisjes lokale
dhe qendrore, me qëllim fuqizimin e karakterit turistik të zonës. Forcimi i këtij
karakteri të territorit është i përcaktuar nga objektet dhe peisazhet e njohura në të, të
cilat e identifikojnë Zonën e Kinostudios si: qyteza e medias, kompleksi Fresku,
Château Linza etj. Vlerësohen shumë edhe Parku Kombëtar i Dajtit, ndërtimi i Unazës
së Madhe, ndërhyrjet në lumin e Tiranës, afërsia territorit me qendrën historike të
Tiranës, etj.
Këto janë vlera që ne i përfshijmë në konceptin e peisazhit, në kuptimin e natyrës
(portretizuese) dhe si të tilla, ato janë shumë atraktive për vizitorët dhe turistët. Zona e
Kinostudios është, gjithashtu, shumë mirë e pozicionuar në raport me këto peisazhe.
Shpesh ne mendojmë se kjo zonë përbëhet vetëm nga ndërtime, nga komplekse dhe
shumë godina banimi. Por, megjithë një agresivitet të ndërtimeve, sidomos në
Komunën e Dajtit, ende ka hapsira pyjore dhe të gjelbërta, të cilat kërkojnë ndihmën
dhe kujdesin e aktorëve, qytetarëve dhe të vetë autoriteteve lokale dhe qendrore, në
mënyrë që zona të ruajë dhe forcojë më shumë edhe dimensionin turistik të saj.
Infrastruktura – sektor bazë i zhvillimit të Marketingut territorial :
Pasi kemi bërë këtë analizë të peisazheve, mund të ngremë edhe një pyetje :
Deri në cilën pikë zona jonë e studimit është në gjendje të na sjellë një qasje të
marketingut territorial të veçantë edhe në sferën e infrastrukturës ?
Në nivel të infrastrukturës, megjithë ndryshimet, zonës sonë i mungojnë rrugët
standard të komunikimit brenda saj, mes saj dhe zonave të tjera të Tiranës dhe
qendrës. Pranohet se një rrugë funksionale me të katër drejtimet e saj është element
shumë i rëndësishëm infrastrukturor, që lehtëson shumë komunikimin ndërmjet
aktorëve dhe të vetë qytetarëve rezidentë dhe jo të tillë. Infrastruktura rrugore
standarte është një aset i padiskutueshëm dhe element bazë, që favorizon zhvillimin,
që ndikon dukshëm në mirëqenien e qytetarëve. Dikush mund të shprehet se zona në
fjalë tashmë ka të ngritur një infrastrukturë të mjaftueshme dhe vetëm se “mungojnë
disa gjera për t’u përsosur…” etj. Por, në terrenin konkret, lidhur me nivelin, shtrirjen
dhe rrjetin e infrastrukturës në shërbim të qytetarëve dhe biznesit, territori ynë ka
shumë për të bërë (ashtu si gjithë Tirana dhe periferia e saj).
Këtë sferë, ne do ta diskutojmë gjatë kur të trajtojmë planet dhe strategjitë e
zhvillimit infrastrukturor edhe në çështjen IV.2, por këtu donim vetëm ta preknim atë
në funksion të rolit të peisazhit.
Peisazhet në hapsirën e Dajtit do të kishin tjetër vlerë, nëse p.sh. rruga rreth
“Freskut” deri në hyrje të Parkut Kombëtar të Dajtit do të kishte standarte të
  91

 
pranueshme. Madje, do të shtonim se një rrugë e ndërtuar me standarte që gjarpëron
në malin e Dajtit drejt Tiranës, do të ishte vlerë e shtuar për gjithë zonën dhe për vetë
Tiranën metropolitan. Me një infrastrukturë të tillë, ky magjistral rrugor do të
shoqërohej me rritje të madhe të interesit të grupeve të biznesit për të investuar aty.
Dhe sot, mund të kishim një peisazh ku të dyja anët e magjistralit do të ishin instaluar
dhe vepronin dhjetra aktorë të tjerë biznesi, numri i vizitorëve dhe të interesuarve për
t’u instaluar në këtë peisazh do të ishte më i madh sepse siguria do të ishte më e lartë.
Këtë ambient të gjerë shërbimesh ekonomike e turistike – me theksim biznesin turistik
– ne e konsiderojmë pjesën më të rëndësishme të marketingut territorial të zonës në
fjalë, sepse është fushë me potenciale të jashtëzakonshem zhvillimi të vrullshëm në të
ardhmen.
Ky vision për të ardhmen e territorit është deduksion i vëzhgimeve tona, si dhe
rezultat i përpunimit statistikor të të dhënave të pyetësorit. Një nga elementët që do të
mundësojë këtë zhvillim të territorit, lidhet me implementimin e planit strategjik të
zhvillimit urban të Tiranës dhe atij të Komunës Dajt, ku infrastruktura rrugore zë një
vend tepër të veçantë, të privilegjuar dhe shumë të rëndësishëm. Ky optimizëm
bazohet gjithashtu edhe në analizën e fakteve dhe terrenit konkret të jetës ekonomike
në zonë që, megjithë mangësitë infrastrukturore, zhvillimi vazhdon jo vetëm në
fushën e ndërtimit por edhe në atë të hapjes së biznesve të reja, veçanërisht të
shërbimeve kafe-bar dhe restauranteve, si dhe serviseve dhe pikave të shërbimit lidhur
me to.
Largësia dhe zhvillimi :
Në kohën e sistemit komunist, largësia nga qendra, largësia nga pikat e shërbimit
apo largësia nga vendi i punës përbënin një stres më vehte. Përvec defekteve që vijnë
nga natyra e sistemit politik dhe ekonomik, një nga shkaqet e kësaj gjendje lidhet me
filozofinë urbane të asaj kohe, ku në qendër dhe rreth saj bëhej dhe zhvillohej gjithë
jeta. Madje, aq shumë thellë është rrënjosur në mendjen e qytetarëve kjo mënyrë
jetese, sa edhe sot, pas më shumë se dy dekadave, mbetet një sfidë e vërtetë ndryshimi
i këtij mentaliteti lidhur me filozofinë e vjetër. Shembuj pozitivë që tregojnë për
ndryshimin e kësaj filozofije mendimi dhe veprimi, kanë dhënë tashmë me qindra e
qindra qytetarë, biznese dhe organizata të ndryshme, të cilët i janë larguar qendrës dhe
kanë mundësuar aktivitetin e suksesshëm të tyre në zonat përreth dhe periferike, pra
larg saj.
Prandaj konkludohet se në kohët e sotme, largësia nuk përbën më një problem.
Përkundrazi, në disa drejtime ajo përbën një vlerë të shtuar dhe në funksion të rritjes
së “çmimit” të territorit. Ideja e largësisë është një ide, një koncept, i rëndësishëm, që
duhet marrë në konsideratë seriozisht në studimet dhe planet e veprimit të marketingut
territorial. Kjo ide lidhet ngushtë me imazhin e ri që reflekton një territor në kohët
moderne dhe që është shumëdimensional. Nësë rimarrim në shqyrtim shembullin e
qytetit verior të Norvegjisë, autori kanadez i marketingut territorial shprehet se “..ai
nuk është më një qytet i largët..madje është bërë shumë i afërt..”. Për krahasim: cili
mendon sot në Tiranë se Château Linza eshtë larg? Dhe, të mendojmë se koncepti i ri
i largësisë në vendin tonë është futur vetëm në dy dekadat e fundit. Për ilustrim dhe
krahasim njëherësh, le të sjellim në vëmendje të lexusit faktin se, deri para dy
dekadash, ishin pikërisht banorët e asaj zone përreth që bënin përpjekje maksimale
për ta braktisur Komunën e Dajtit dhe për tu instaluar/banuar në Tiranë, ndërsa sot po
ndodh e kundërta.
Ndyshimi i mendësisë, në radhë të parë, është shfaqur nga vetë qytetarët. Ata,
pavarësisht nga infrastruktura e dobët dhe mangësi të tjera lidhur me kushtet e jetës
  92

 
(energjia, uji, etj) kanë arritur të ndërtojnë biznese, shtëpi banimi dhe komplekse
rezidenciale në të gjithë hapsirën e Komunës Dajtit. Ky detaj ndoshta duket i
parëndësishëm të theksohet por ne do ta risjellim me forcë atë në konceptin e
marketingut të zonës sonë, sepse për shkak të tij, një sjellje dhe marrëdhënie e re ka
nisur të formohet dhe zhvillohet ndërmjet qytetarëve dhe autoriteteve të qeverisjes
lokale dhe qendrore. Vonesave e ndërhyrjeve të autoriteteve në haspirën në fjalë me
plane zhvillimi dhe urbane, ose paqartësisë së autoriteve për të vendosur/mos
vendosur piketat e zhvillimit atje, iu përgjigjën vetë individët dhe aktorë të tjerë të
biznesit. Ata mundësuan nxitjen dhe përshpejtimin e ndërhyrjeve të autoriteteve
qeveritare (vendore dhe qendrore) nëpërmjet planeve të zhvillimit urban, që kanë
filluar të implementohen kryesisht këto dy vitet e fundit.
Kjo lloj marrëdhënie e fituar në rrjedhën e viteve është sigurisht element i
rëndësishëm i marketingut territorial. Për rastin tonë të studimit, marrdhënia në fjalë, i
përmban sigurisht të dyja anët : individët, aktorët privatë nga njëra anë dhe autoritetet
qeveritare, nga ana tjetër. Por, duhet shtuar se në raportin mes tyre, parësore duhej të
ishin ndërhyrjet e autoriteteve, ndërsa aktiviteti i individëve/aktorëve privatë të ishin
në rendin e dytë të veprimtarisë. Gjithashtu, mund të vijojmë analizën tonë se,
megjithëse ky raport nisi me kahe të kundërta, ai prodhoi një marrëdhënie
ndëraktoriale, e cila aktualisht po vjen e po fiton të drejtën institucionale. Këtë e kemi
konstatuar në rastin e Planit të ri Urbanistik të Tiranës, ku bashkëbisedimi dhe
diskutimi në terren ishte themelor dhe ndikues deri sa ai plan mori formën definitive.
Koncepti i largësisë tashmë ka marrë një kuptim relativ jo vetëm në rrafshin
teorik të marketingut territorial, në Evropë dhe ShBA, në vende të tjerë me zhvillim të
shpejtë në botë, por edhe për mendësinë qytetare dhe zyrtare në Shqipëri, Tiranë
sigurisht dhe në rastin e zonës sonë të Kinostudios. Madje këtu do të dëshironim të
sillnim një këndvështrim të ri: rolin që luan shpesh edhe faktori Njeri publik, Autoritet
i lartë politik, ekonomik apo i fushave të tjera të kulturës, sportit, medias etj.
Roli i tyre merr karakter promovues për territorin, në rastet kur ata vendosin të
banojnë apo kryejnë një veprimtari atje. Për shembull, nëse ish Presidenti i
Shqipërisë, disa nga autoritetet e larta të botës së politikës, financës, bankave,
kulturës, drejtësisë etj. zhvendosen për të banuar në territorin tonë, atëhere kjo përbën
një lloj promovimi të brendshëm të territorit në sy të rezidentëve, jo rezidentëve apo
vizitorëve të huaj. Termin promovim të brendshëm duam ta përdorim në referencë të
elementëve të brendshëm të marketingut territorial dhe për të bërë një dallim mes
promovimit të aktorëve tashmë operacionalë në territor dhe aktivitetit të tyre
promovues jashtë territorit.
« Fshati i vogël francez, Correns është i njohur pak në Francë, megjithëse për
një kohë të gjatë, ai gëzon statusin e një destinacioni turistik ndërkombëtar. Por, një
ngjarje ka ndodhur në mars të vitit 2011: Brad Pitt dhe Angelina Jolie janë vendosur
aty për të jetuar, në château Miraval, blerë prej tyre në vitin 2008. Përveç 6 fëmijve të
çiftit të famshëm, me ta do të jetonte edhe Bill dhe Jane Pitt, prindërit e Brad, në një
shtëpi pranë château-s së tyre. Ata do të merrnin gjithashtu edhe gjashtë punonjëse
(kujdestare), një për secilin fëmijë. E gjithë familja ka në dispozicion një sipërfaqe
trualli prej 400 ha. »
Ka mjaftuar kjo ngjarje që të nesërmen e datës 11 mars 2011, gjithë bota të
njihte këtë fshat, tashmë i etiketuar edhe ai « fshat i famshëm ». Madje, kanali
televiziv France 2 ka përgatitur dhe shfaqur një reportazh në terren : gazetari pyeste
banorët e fshatit dhe të gjithë shpreheshin të kënaqur dhe të lumtur jo vetëm për
famën, por mbi të gjitha për mundësitë e reja që krijoheshin për jetën ekonomike,
  93

 
kulturore dhe turistike të atij komunitetit, pikërisht nga prezenca e njërëzve të
famshëm, përfaqësuesve të shquar të medias kinematografike botërore. Në atë
reportazh, është pyetur edhe Kryetari i komunës, i cili ka treguar për angazhimin e
strukturave lokale (në bashkëpunim me ato qendrore), për të shfytëzuar ngjarjen në
fjalë, me qëllim promovimin maksimal të vlerave turistike të fshatit. Ai ka vijuar me
bindjen se rritja e fluksit të turizmit ka rritur besimin te banorët për një ambient
biznesi më të mirë dhe për aktivizimin e aktorëve të ndryshëm në veprimtari
ekonomike, shërbime dhe kulturë, duke veçuar sidomos nevojën e investimeve të reja
në fshat në drejtim të përmirësimit të peisazheve të tij dhe krijimin e vlerave të reja.
Shembulli i mësipërm francez, vërteton tezën tonë të rolit të jashtëzakonshëm të
individit të famshëm publik, në promovimin e territorit të dhënë. Prurjet e një individi
të tillë, në rritjen e imazhit dhe famës së territorit, nuk krahasohen as me një punë
voluminoze promovuese të ndërmarrë nga përfaqësuesit zyrtare, as nga aktivitetet e
aktorëve të ndryshëm apo vizitorëve brenda dhe jashtë tij. Imagjinoni impaktin që do
të kishte për zonën e Kinostudios dhe për gjithë Tiranën (madje edhe për gjithë
Shqipërinë) nëse një njeri publik me famë botërore, psh një artist kinematografie apo
këngëtar, të ndërtonte rezidencën e tij në peisazhin rreth Château Linza.
Vlera e imazhit të zonës sonë, krahasuar me zonat e tjera do të ishte rritur shumë
dhe do të ishte një ndihmë shumë e madhe në zhvillimin marketingut territorial të
zonës sonë. Prandaj mund të konkludojmë :
Përsa i përket pozicionimit të territorit tonë në krahasim me territoret
konkurente, fakti që ne e dime se « nuk jemi larg », nuk do të mjaftonte, duhet që
edhe të tjerët të mendojnë se ne « jemi afër ».

Ambienti ekonomik :
Është e njohur se për individët, aktorët apo organizatat e ndryshme në një territor,
ka rëndësi ekzistenca dhe funksionimi i një ambienti ekonomik që gjeneron
vazhdimisht zhvillim. Nga pikëpamja ekonomike, disa aktorë mund të duken të
lodhur nga ambienti i dhënë, nga natyra e konkurrencës, nga mungesa e aftësive si
dhe kapaciteteve për të përballuar atë, ose edhe nga lufta sindikaliste apo ngushtimi i
tregut të shitjes, etj. Le të marrim një element të rëndësishëm të veprimtarisë – fuqinë
punëtore në territor. Rreth këtij elementi, ne konstatojmë se zona jonë, krahas disa
arritjeve pozitive në masivizimin e edukimit profesional, dallohet për mungesa të
edukimit cilësor profesional. Sic del edhe nga të dhënat e Bashkisë dhe të ministrive
të linjës, por edhe të pyetësorit tonë, mungesa e profesionalizmit cilësor në profesione
të kërkuara është e dukshme përfshi edhe sektorin e shërbimit të turizimit. Madje në
këto të fundit, konstatojmë mungesën e komunikimit në gjuhë të huaja kryesisht
anglisht, pothuaj në shumicën e lokaleve dhe njësive të tjera të shërbimit.
Legjislacion inkurajues për biznesin
Mendojmë gjithashtu se ka individë dhe biznese që dëshirojnë të instalohen në
zonë, që dëshirojnë të jetojnë por dhe të ushtrojnë aktivitet atje. Këtë përfundim e
mbështesim te blerjet e shumta të apartamenteve të banimit, ku më shumë se gjysma e
tyre janë blerë nga emigrantë shqiptarë të cilët banojnë kryesisht në Greqi dhe Itali.
Me kthimin e tyre përfundimisht në atdhe, zona jonë do të përballet me një papunësi
të madhe : do të kemi qytetarë që banojnë por që nuk punojnë. Sigurisht disa prej tyre
mund të ngrenë ose do të tentojnë të ngrenë biznese familjare në një ambient
ekonomik që tashmë është operacional dhe në zhvillim. Sygjerimi ynë lidhet me
planingun mbi atë se çfarë mund të ofrojnë autoritetet vendore për të përmirësuar

  94

 
ambentin ekonomik, në mënyrë që këta qindra e qindra emigrantë të kthyer të
rifillojnë jetën e tyre aktive në biznes.
Megjithëse plani i zhvillimit urban dhe startegjik të Tiranës dhe ai i Komunës
Dajt parashtron vijat e përgjithshme të zhvillimit, ne mendojmë se kjo nuk mjafton.
Është dhe mbetet detyrë e marketingut territorial, si alternativë e ofrimit të zgjidhjeve
edhe në këtë fushë të zhvillimit. Atëhere një pyetje mund të ngremë :
Përveç imazhit pozitiv, a jemi ne të aftë të ofrojmë një perspektivë afatgjatë për
fuqinë punëtore të ardhur rishtas ?
Ambienti ekonomik kërkon mbi të gjitha një kuadër ligjor të mirëpërcaktuar dhe
favorizues, i cili është detyrë e autoriteteve. Në këtë drejtim, ne nuk konstatojmë
ndonjë vëmendje të veçantë të autoriteteve p.sh. vendime të tyre për ulje tarifash të
tatimeve, taksave etj. Po kështu, nuk ka ndonjë iniciativë nxitëse të investimeve
turistike për individët, qofshin këta vendas apo të huaj. Prandaj gjykojmë se rishikimi
i legjislacionit në fushën e tatim-taksave me synim nxitjen e bizneseve të reja dhe
punësimin e të ardhurave të tjerë në zonë, mbetet një detyrë e autoriteve të Bashkisë
së Tiranës, Komunës Dajt dhe autoriteteve të qeverisjes qendrore.
Për aspekte të tjera në fushën e krijimit të një ambienti ekonomik efikas dhe
tërheqës, autoritetet zyrtare kanë ndërmarrë iniciativa inkurajuese si p.sh. investime
publike në disa rrugë dytësore, objekte edukimi, krijimi i ambienteve të përshtatshme
infrastrukturore rreth Teleferikut, përspektiva të Rrapi Trish dhe Unaza e Madhe, apo
rrethqarkullimi të hyrja për te Rruga e Arbërit, etj., të cilat pa asnjë dyshim do të
gjallërojnë shumë jetën dhe biznesin dinamik në zonë, bashkë me biznesin turistik. Në
realitet, ne konstatojmë lëvizje dhe interesa në rritje të njërëzve të biznesit të vogël
dhe të mesëm për në territorin tonë. Ato janë biznese jo vetëm në sektorët e
shërbimeve, por edhe të prodhimit në sektorë të industrisë së lehtë dhe ushqimore.
Me plotësimin e infrastrukturës së Tiranës dhe Komunës Dajt, gjykohet se rritja e
tyre në numër dhe në shtrirje të kapitaleve, do të rritet me shpejtësi.
Roli i aktorëve publikë :
Në krijimin e një ambienti ekonomik sa më favorizues për biznesin, një rol
kryesor luajnë të zgjedhurit lokalë. Aftësitë profesionale të anëtarëve të Kabinetit të
Kryetarit të Bashkisë, specialistëve të sektorëve dhe mbi të gjitha, vizioni dhe vullneti
i tyre, lidhet drejtpërdrejt me suksesin ose mos suksesin e veprimtarisë së aktorëve
lokalë privatë dhe publikë dhe atyre që dëshirojnë të instalohen në territorin e dhënë.
Të zgjedhurit (veçanërisht, pasi janë votuar për programet zhvillimore ekonomike e
sociale) mund të favorizojnë më shumë krijimin e kushteve të përshtatshme për
hapjen e biznesve të reja, punësimin veçanërisht të të rinjve, etj. Sigurisht të
zgjedhurit nuk bëjnë zhvillimin në vetvete. Kjo bëhet nga njërëzit e biznesit, por janë
ata që përcaktojnë investimet publike, linjat dhe strategjinë e zhvillimit urban,
edukativ dhe kulturor të zonës. Në këtë kuptim ndikimi i tyre në biznes është
themelor.
Në nivel të Shqipërisë, janë ngritur dhe funksionojnë institucione si Dhoma të
Tregtisë dhe Industrisë, Këshilli shqiptar i biznesit si dhe organizime të tjera biznesi.
Për territorin tonë, ne nuk mendojmë se do të duhen organizata të tjera të kësaj natyre,
por nuk jemi të bindur se në to janë zgjedhur njerëzit e duhur që dinë të paraqesin dhe
prezantojnë denjësisht zonën e Kinostudios, që dinë të shpalosin imazhin e saj,
potencialet e pamata të zhvillimit me impakt tej lokal dhe tej kombëtar. Prandaj
sugjerojmë që, nën kujdesin e autoriteteve lokale, grupet e biznesit të arrijnë të
zgjedhin përfaqësues nga kjo zonë për në dhomat e tregtisë apo pranë organizimeve të

  95

 
ngjashme të komunitetit të biznesit. Vetëm kështu do të bëhet i mundur, krijimi i
kushteve favorizuese në ndihmë të zhvillimit ekonomik.
Ndoshta është koha të zgjidhet edhe një lidership informal, të arrijë të bëjë
programe zhvillimi, që të influencojë mbi vendimmarrjen lokale, duke imponuar (ose
të paktën duke prezantuar) interesat e tij të drejtpërdrejta.
Studimi ynë sugjeron edhe përfshirjen e përfaqësuesve të biznesit të territorit tonë
në konferenca kombëtare dhe madje edhe rajonale, përkrah autoriteteve
vendimmarrëse. Për këtë duhet shfrytëzuar më mirë ekzistenca e biznesit te medias në
zonë, të cilët përfaqësohen pothuaj kudo. Një pjesëmarrje e tillë do të ishte në interes
të të gjithë rajoneve të vendit sepse palët do të shprehnin interesat e tyre, duke gjetur
edhe pikat e lidhjeve dhe të bashkëpunimit. Ato do të kishin impakt edhe në rritjen e
imazhit të zonës dhe rritjen e optimizmit të qytetarëve tanë, duke rritur më tej
mekanizmat integrues të biznesit shqiptar, në interes reciprok dhe për t’iu bërë më
mirë ballë sfidave të globalizimit.

IV.1.3 Sfidat studimore në territor

Teoria trajton dhe praktika tregon se, në mënyrën se si një kompani ndërton
planin e saj të marketingut, bazuar në një plan strategjik biznesi, po ashtu edhe një
territor/rajon – si p.sh. zona jonë e studimit, do të duhet të ndjekë dhe bëjë të njëjtën
rrugë. Duhet, pra me të vërtet të ndërtojmë një plan strategjik, një plan të zhvillimit
ekonomik zonal që përcakton saktë objektivat dhe drejtimet. Përmbajtja e këtyre
objektivave është qartësisht e lidhur me zhvillimet perspektive në territor, duke
orientuar më mirë ofertën ekonomike-sociale. Për këtë, studimi ynë tërësor i
marketingut terriorial përcakton ofertën tonë në kuptimin e produktivitetit dhe
efektivitetit ekonomik, punësimit dhe cilësisë së fuqisë punëtore, thithjes së
investimeve të vendit dhe të huaja, por edhe se çfarë do të ofrojë territori ynë në
drejtim të shëndetit të njerëzve, edukimit dhe kulturës së tyre, etj.
Një plan strategjik me objektiva të qarta
Oferta jonë nuk do të thotë vetëm kryerja e analizës së situatës dhe përcaktimit të
objektivave. Ajo përfshin hartimin e një plani strategjik për drejtimet e ardhshme të
zhvillimit të biznesit potencial, në kushtet e ekzistencës së një infrastrukture disi të
përshtatshme, por me mundësi zhvillimi në të ardhmen (të cilën e trajtuam më lart).
Megjithatë, mbetet e vështirë të diskutosh për një plan marketingu në nivel të të gjithë
zonës, përsa kohë që nuk kemi një strategji të qartë të zhvillimit perspektiv të biznesit,
për segmentet e saj. Në këtë kuptim, fillimisht ne duhet të kryejmë analiza të gjendjes,
nivelit, produktivitetit, kushtet e aktivitetit të të gjithë aktorëve, si dhe ato çfarë ata
posedojnë si potenciale zhvillimi ekonomik, përfshi pikat e forta dhe të dobta të tyre.
Madje, nëpërmjet analizës ne mund të shkojmë më tej, duke identifikuar dhe
përcaktuar saktë dhe konkretisht oportunitetet dhe rreziqet e aktiviteteve të tyre në të
ardhmen brenda dhe jashtë territorit edhe në nivel tej kombëtar.
Bazuar në kushtet e tanishme të të gjithë hapsirës sonë ekonomike, rëndësi
strategjike marrin edhe identifikimi i disa sektorëve me interes më të madh zhvillimi,
ku priten investime të huaja dhe ku ndërhyrjet e autoriteteve duhet të jenë me
emergjente. Pas këtyre hapave, ne duhet të realizojmë planin e veprimeve, i cili mund
të mos jetë vetëm një plan, por disa të tillë, në kohë dhe periudha të ndryshme, brenda
afateve kohore të përcaktuara.
  96

 
 Në mënyrë të përgjithshme, nëse duam një marketing territorial efikas në zonën e
Kinostudios, nuk mund të mos marrim si model tendencat e marketingut të bizneseve
aty (marketingu tradicional). Është e njohur se në biznes ne flasim shumë për një
marketing të studjuar në detaje dhe shumë të qartë, i cili synon njohjen e plotë të
klientit me qëllim plotësimin dhe kënaqjen e kërkesave të tij. Kur ne ndërtojmë plane
të marketingut territorial, duhet të kemi linja të mirëpërcaktuara ndërhyrje të aktorëve
publike, ndërmarrjeve dhe firmave, si dhe raportet mes tyre, dhe të përfaqësuesve të
konsumatorëve. Nuk mund të arrijmë të realizojmë një marketing territorial të
suksesshëm, vetëm nëse është realizuar nga një ekip konsulentësh cilësorë. Plani i
marketingut territorial në kohët e sotme duhet të jetë krejtësisht i arrirë, me objektiva
të përcaktuara qartë, shoqëruar me plane veprimi të detajuara, sipas sektorëve dhe
fushave, madje edhe me nënsektorë dhe nënfusha.
Në rastin tonë, detajet janë parashikuar në të gjithë sektorët dhe fushat, si dhe
është marrë në konsideratë plani strategjik urban i zonës. Por, megjithatë, ne nuk
mund të themi se sektorët, segmentet e zhvillimit në territorin e zonës së Kinostudios
janë të gjithë të përfshirë. Kështu p.sh. mbetet e vështirë të përcaktohen emigrantët e
kthyer dhe mbi të gjitha, potencialet e tyre si investitorë, por edhe si konsumatorë. Po
kështu edhe kualifikimet ose niveli profesional i rezidentëve dhe jo rezidentëve, etj.
Para se të ndërtojmë planin e marketingut territorial, sikurse e thamë më lart, ne
kemi nevojë për një plan strategjik të zhvillimit afatgjatë të territorit. Ky hap përbën
një element kyç, kur ne punojmë në ndërtimin e një programi pune me etapa, hapa
dhe faza të mirëpërcaktuara. Por, ne nuk do ta marrim këtë program thjeshtë dhe
vetëm bazuar në disa të dhëna statistikore dhe ekonomike për zonën e Kinostudios.
Ne do të përqëndrohemi në të gjithë hapsirën tonë dhe do e shohim atë njëherësh edhe
si pjesë e së tërës. Kjo ka rëndësi vendimtare, sepse nuk mund të mendohet që
organizata të ndryshme jo vetëm ekonomike, të kenë patur/pritur rezultate mbi planet
e tyre strategjike, nëse ndërtuesit e programeve nuk janë sa intelektualisht,
profesionalisht po aq dhe shpirtërisht të angazhuar dhe shumë të përqëndruar në to.
Kjo do të thotë që zona jonë konsiderohet si një organizatë, një ndërmarrje e
madhe, e cila vepron sipas një plani strategjik zhvillimi, që shikon përpara, por që
edhe ndalon për të parë çfarë ka bërë, çfarë nuk ka bërë dhe çfarë mund të bëjë më
mirë ; të shikojmë cilat janë mundësitë tona dhe ndër to, cilat janë ato mundësi që
premtojnë një zhvillim më të madh, të shpejtë dhe të qëndrueshëm; të dimë çfarë
mund të arrijmë në fushën e biznesit, në atë të turzimit, medias dhe në atë të biznesit
turistik në veçanti.
Plani strategjik përfshin edhe analizën e ambientit të zonës së Kinostudios në
raport me zonat e tjera përreth Tiranës dhe tej Tiranës (ato analizohen jo vetëm për të
kuptuar se si pozicionohemi ne në lidhje me territoret që paraqiten përballë nesh si
konkurentë, por edhe si pjesë integrale e një ambienti për gjithë Tiranën dhe më
gjerë), nisur nga forcat zhvillimore më kryesore të fushave prioritare. Ky dimension
theksohet sepse aktorët tanë jo vetëm që zotërojnë tregun zonal, jo vetëm që kërkojnë
partnerë për investime aty, por ata kanë poneciale të zgjerojnë aktivitetin tej zonës
sonë dhe më gjerë. Për këtë ne shtrojmë pyetjen (që i jepet përgjigje nga plani
strategjik) : cila është oferta jonë dhe cila është kërkesa që ne duhet të përmbushim
bazuar në forcat zhvillimore të aktorëve tanë ?
Pikat tërheqëse për qytetarët :
Dihet se mjaft individë, qytetarë të zonës sonë kanë banuar më parë në zona të
tjera të Tiranës, në qytetet të tjera të Shqipërisë ose jashtë shtetit si emigrantë. Ne
mund të themi se fakti që ata kthehen në zonën tonë, mund të tregojë se ata gjejnë aty
  97

 
një cilësi më të lartë të jetës. Në fakt, njerëzit kanë për tendencë të lëvizin nga një
vendbanim në një tjetër kryesisht për arsye monetare. Por, në rastin tonë ose në zonën
tonë, ne gjykojmë se ata kanë ardhur (dhe do të vijnë) edhe për arsye të peisazheve që
ne kemi analizuar më lart, si dhe afërsisë me qendrën e Tiranës kryeqytet. Ndërsa në
nivel ndërkombëtar, ne e dimë se shkak kryesor për zhvendosje të popullsisë nga një
vend në një tjetër (gjë e cila ka marrë formën e një tendence) është besimi për një
zhvillim të qëndrueshëm ekonomik në vendbanimin e ri, cilësia më e lartë e jetës, si
dhe siguria bashkë me një sistem edukimi dhe mbrojtje sociale të lartë. Këto nuk
duhen harruar sepse, në të kundërtën, do të ndërtojmë plane zhvillimi të
parealizueshme.
Zhvendosja e qytetarëve në pikat tërheqëse, përfshin zhvillimin ekonomik d.m.th.
faktin që aty do të ketë investime të reja në vijueshmëri në zhvillim. Dhe, ne besojmë
në këtë mundësi për zonën tonë. Besojmë se bashkë me investimet do të rritet dhe
punësimi dhe angazhimi i të rinjve. Të rinjtë kanë shumë rëndësi, sepse ata janë të
prirur të lenë vendin e vet, për vende të tjera që atyre iu duken më tërheqëse, përfshi
(dhe sidomos) jashtë shtetit. Së pari, kërkohet që të fillojmë me ndryshimin e
opinionit të banorëve në zonën tone, mbi atë se çfarë ata të mendojnë pozitivisht për
të, duke i mëshuar anëve të forta dhe shpresëdhënëse të elementëve dhe peisazheve
tona. Ata kanë nevojë për shpresë dhe studimi ynë këtë qëllim ka: të rrisë optimizmin
dhe kënaqësinë për të jetuar në zonën në fjalë, duke ofruar mundësi dhe oportunitete
zhvillimi ekonomik, social dhe kultutor të krahasueshme me zonat më të mira në
Tiranë dhe Shqipëri.
Duke evidentuar këto pika të forta tërheqëse për të rinjtë veçanërisht, ne sjellim
edhe forcojmë më shumë identitetin e territorit.
Edukimi dhe punësimi i të rinjve mbetet sfidë për gjithë Tiranën dhe për të gjithë
vendin. Për territorin tonë, ne kemi analizuar burimet dhe kemi propozuar se si ato
duhet të sjellin vlerë të re, veçanërisht për të rinjtë. Në këtë linjë arsyetimi dhe në
kendin ekonomik të propozimeve tona, le të marrim p.sh. një sektor të thjeshtë të
aktivitetit: mbledhjen, përpunimin dhe eksportin e bimëve medicinale, apo të tjera që
janë më shumicë në malin e Dajtit dhe rreth tij. Disa individë janë aktivizuar në këtë
aktivitet për llogari të disa firmave grumbulluese. Por kjo nuk mjafton. Ky aktivitet
mund të marrë formatin e një ndërmarrje të madhe, me pjesëmarrje të shumë aktorëve
dhe me angazhimin sa të komunitetit të biznesit, aq edhe të autoriteteve lokale dhe
qendrore.
Siç edhe analizuam, pikat tërheqëse për qytetarët tanë janë të shumta. Thelbi i
studimit tonë nuk mbetet vetëm te evidentimi i tyre, por të shfrytëzimi racional dhe
efektiv, në funksion të punësimit dhe zhvillimit ekonomik e social të komunitetit të
Kinostudios dhe më gjerë.

IV.1.4 Vizioni ndaj territorit

Përshkrimi dhe analiza e situatës në territor, duke pasqyruar saktë dhe qartë pikat
e forta dhe të dobta, oportunitetet dhe kërcënimet e zhvillimit, bashkë me strategjitë
zhvillimore të aktorëve publikë të cilat do t’i analizojmë më poshtë, është baza e
studimit. E gjithë kjo analizë realizohet në funksion të arritjes së objektivave, të cilat
janë të orientuara drejt përmbushjes së një vizioni të së ardhmes së territorit:
ekonomik, social, edukativ dhe kulturor.
  98

 
 Nëpërmjet analizës sonë të deritanishme të territorit, ne kemi mundur të japim
edhe piketojmë të ardhmen e tij. Këtu do të shtonim se, nëse vlera e territorit tonë
rriten në të gjitha segmented e tij, të ne tashmë i kemi identifikuar dhe analizuar,
atëhere individët dhe aktorët tanë do të ndodhen përballë një ambienti rezultativ dhe
konkurrues. Jo vetëm rezidentët, por vizitorët, turistët dhe mbi të gjitha investitorët
(lokalë dhe të huaj) do të shtojnë interesin e tyre ekonomik. Ne do të kemi një territor
me karakteristikat e tij, me identitetin e tij të veçantë, konkurrues dhe bashkëpunues
njëherësh me territoret e tjerë dhe rajonet në nivel edhe tej kombëtar.
Kjo është ajo që ne dëshirojmë të arrijmë nëpërmjet studimit tonë të marketingut
territorial. Ky është vizioni ynë, plani dhe objektivat e të cilit do t’i analizojmë në
çështjen IV.4.

IV.2 Zhvillimi ekonomik dhe kohezioni social – sfidë për Tiranën

Në rrjedhën e më shumë se 20 viteve të peridhës së tranzicionit ekonomik, politik

dhe shoqëror të Shqipërisë, çështjet që lidhen me zhvillimin ekonomik harmonik dhe
kohezionit social kanë ardhur duke u bërë më të rëndësishme dhe duke zënë më
shumë vend në politikat dhe strategjitë qendrore e lokale të zhvillimit. Ndër to,
çështjet territoriale – si probleme zhvillimi - kanë ardhur nga rritja e papritur me
disbalancë/diferencë mes rajonave apo zonave të vendit tonë në kuptimin e zhvillimit
ekonomik post-komunist. Zonat urbane dhe qytetet më të zhvilluara janë shndërruar
në pole tërheqëse për mijra e mijra qytetarë shqiptarë jo vetëm si punëkërkues, por
edhe si aktorë ekonomikë etj, ndërkohë që rajone të tera periferike të qyteteve dhe
vetë qytetet më periferikë kanë humbur shumë territore – në kuptimin e territorit, që
ne po studjojmë.
Punimi ynë shkencor ndërmerret që të tregojë se sa mundemi ne të aplikojmë
filozofinë dhe mjetet e Marketingut territorial në zonën në fjalë, bazuar në strategjitë e
zhvillimit, në mënyrë që jo vetëm të arrijmë të gjenerojmë resurset zonale, por edhe të
akomodojmë sa më mirë prurjet e reja (fuqi punëtore e ardhur nga qytetet dhe rajone
të tjerë të vendit, aktivitete të tyre) në territorin tonë. Por, gjithashtu, mbështetur në
strategjinë e zhvillimit ekonomik të Tiranës, të ministrive të linjës që lidhen me
territorin tonë, si dhe planet e zhvillimit minibashkiak, të mund të propozojmë politika
për krijimin e kushteve ekonomike, shoqerore dhe të infrastrukturës, në nivel të
krahasueshëm me ato në qendër dhe rreth qendrës.
Mundësinë për të vepruar në këtë mënyrë, na e ka dhënë edhe plani strategjik
afatgjatë i zhvillimit urban të Tiranës, ku “Tirana e shumë qendrave” përbën një
koncept themelor që e dallon atë nga planet e mëparshme.
Siç edhe e theksuam më lart, në vendin tonë, pra edhe për zonën që trajtojmë, ka
patur dhe ka më shumë zhvillime spontane se sa të planifikuara sipas konceptit të
marketingut territorial. Por, gjithashtu, ka dhe ofrohen mundësi për të gjetur apo
identifikuar hapësira potenciale zhvillimi, për aplikime të ardhshme në to të disa
komponentëve apo elementëve të marketingut territorial.
Në referencë edhe të zhvillimit të temës sonë deri tani, mund gjithashtu të
përcaktojmë edhe fjalët kyçe që do të përdorim në vijm: Marketingu territorial lokal/
ose zonal, zhvillimet rajonale/zonale, strategjia e zhvillimit ne nivel te Bashkise së
Tiranës, segmentet e tregjeve, plani zhvillimor i Njësisë së Bashkisë Nr.4, Kinostudio;

  99

 
plani dhe zhvillimi urban Komuna Dajt, apo Kinostudio si qytezë e arteve dhe medias
në Shqipëri, si dhe e turizmit kulturor etj.
Para se të shtjellojmë idenë tonë mbi këtë zonë, është e nevojshme të kujtojmë se
marketingu territorial shfaqet në Shqipëri si një koncept i ri, elementë të të cilit janë
marrë në konsideratë në mënyrë spontane apo intuitive por jo i organizuar nga ana e
organeve kompetente si një mjet zhvillimi për territoret, ashtu sikurse ndodh në
shumë vende të botës. Ky koncept fillon e konsiderohet në vendin tonë, në një etapë
të re zhvillimi ekonomik e shoqëror në tërësi por edhe të Bashkisë së Tiranës në
veçanti.
Në këtë këndvështrim, ne mund të themi se:
Shqipëria është duke hedhur hapa të rëndësishëm përpara drejt integrimit në
Bashkimin Europian; vendi ynë tenton të përmbushë kriteret dhe standartet europiane
në të gjitha fushat; strategjitë ekonomike-sociale të rajoneve apo territoreve
imponojnë zhvillimin e tyre sipas parimit të shfrytëzimit racional të resurseve lokale,
si dhe të zhvillimit sa më të barabartë.
Tirana, kryeqyteti ynë, tashmë zhvillohet mbi bazën e planeve strategjike
afatmesme dhe afatgjata, në linjë me ato europiane; ndarjet administrative të Tiranës
janë, sa pjesë e strategjisë zhvillimore në nivel qendror dhe bashkiak, aq edhe
zonal/lokal apo territorial; ato, megjithatë, mbeten të hapura nga prurjet e reja të
shkencës së studimit të territorit si në aspektin e ndryshimeve të politikave, ashtu dhe
në aspektin e ndërtimit të politikave të reja.
E theksojmë këtë formulim guide të punimit tonë në këtë kapitull, sepse
mendojmë se deformimet afatgjata të komponenteve bazë të jetës ekonomike-
shoqërore, janë manifestuar edhe në strategjitë zhvillimore të vendeve më të
zhvilluara. Prandaj, ne duhet të pranojmë se kushtet e përgjithshme në territorin që
studjojmë, janë disi larg nga ato që kërkohet për të përmbushur sa më mirë kriteret e
një marketingu territorial.
Disa nga ato kushte, që do të ndikojnë disi në rekomandimet tona janë:
¾ Centralizim i konsiderueshëm territorial dhe administrative në
kuptimin e kompetencave dhe burimeve të financimit, megjithëse Parlamenti
shqiptar ka miratuar ligjin mbi “Decentralizimin” sipas MSA (Marrëveshjes së
stabilizim-Asocimit Shqipëri – BE)
¾ Mungesë besimi – ose besueshmëri të ulët - mes sektorëve publikë dhe
privatë, si dhe ndërmjet aktorëve publikë dhe privatë, megjithë përmirësimet
që ka bërë Bashkia e Tiranës p.sh. për tenderimet e hapura dhe rritjen e
transparencës së punëve publike,
¾ Dominimi i planingut strategjik në dëm të koncepteve të marketingut,
gjë që nënkupton angazhime më të mëdha bashkiake për plane apo programe
të përgjithshme strategjike se sa “shkuarja në bazë”, në territor,
¾ Mungesë të financimeve për të përmbushur kërkesat e marketingut
territorial, (e cila lidhet me pikën 3) që do të thotë ose mungesë njohje të plotë
te territoreve bashkiake (sipas kërkesave të marketingut territorial) ose
mungesë të fondeve për investime publike,
¾ Imuniteti i institucioneve bashkiake (sikurse edhe atyre qendrore)
përballë kërkesave të qytetarëve për punësim, arsimim, edukim dhe kalimi i
kohës së lire. Nuk mund të lemë pa theksuar këtu se tendenca e viteve të
fundit, ka qenë që të zgjedhurit bashkiakë janë përpjekur të gjenden me afër
qytetarëve,

 100

 
 ¾ Qëndrime skeptike ndaj inovacioneve nga njera anë dhe qëndrime jo-
kritike ndaj konceptimeve të vakta të elementëve të marketingut territorial,
nga ana tjetër.
Pra, studimi që ndërmarrim në zonën e Kinostudios, merr kështu formën e një
sfide ne tri dimensione:
- së pari, evidentimi sa më pranë realitetit i gjendjes ekonomike-sociale;
- së dyti, zbulimi i resurseve të zhvillimit,
- së treti, ndërtimi i planit të veprimit të zhvillimit kompleks ekonomik
dhe kohezionit social, në funksion sa të mirëqenies dhe kulturimit të
rezidentëve/qytetarëve tanë, aq edhe si “ndërtesë” e re për të zbutur diferencat
me qendrën dhe zonat rreth qendrës së Tiranës, duke propozuar zhvillim
harmonik dhe të shpërndarë në mënyrë sa më të drejtë mes të gjithë zonave të
Tiranës dhe më gjerë.

IV.2.1 Strategjia e zhvillimit ekonomik dhe social - kulturor të

Tiranës

Për herë të parë, pas vendosjes së sistemit të demokracisë në vend, Bashkia e

Tiranës ka miratuar strategjinë dhe prioritetet e Planit Rregullues të Tiranës me tri
objektiva madhorë, në funksion të zhvillimit ekonomik, social dhe kulturor të
territorit:
1. Tirana Policentrike – Tirana me shumë qendra, të cilat ofrojnë
shumëllojshmëri të shërbimeve, të ngjashme me qendrën e tanishme të Tiranës.
2. Tirana e Gjelbër – Tirana me më shumë gjelbërim dhe me më shumë lidhje me
gjelbërimin rreth saj, me Dajtin, Kodrat e Farkës, Liqenin e Paskuqanit, Kodrat e
Bërxullit. Plani i Përgjithshëm Rregullues i Tiranës parashikon krijimin e parqeve të
përbashkëta rajonale mes Tiranës dhe komunave përreth.
3.Unazat e Tiranës - Tirana do të ketë një sistem rrugor unazor, ku përveç unazës
ekzistuese do të ndërtohen, edhe katër unaza të tjera. Këto do të ndihmojnë ndjeshëm
në lehtësimin e trafikut brenda Tiranës dhe trafikut që lidh Tiranën me zonën
metropolitane.(Faqja zyrtare e Bashkisë së Tiranës)44
E vendosur mes pikave me vlerë të madhe territoriale e kombëtare, vetëm 40 km
larg detit dhe pranë malit të Dajtit, Tirana ka një pozite rajonale gjeografike të
favorshme. Kjo pozitë forcohet më tepër, nëpërmjet afërsisë me portin e Durrësit, më i
madhi në Shqipëri dhe me Aeroportin ndërkombëtar “Nënë Tereza”, si dhe qytetet të
rëndësishme si Elbasani në lindje dhe Kruja historike në veri, të cilët mund të
konsiderohen të rëndësishëm, parë nga këndvështrime të ndryshme të zhvillimeve
turistike apo ekonomike në tërësi.
Qarku i Tiranës ka një sipërfaqe totale prej 1288 km². Qyteti (brenda vijës
kufizuese) zë një sipërfaqe prej rreth 41.8 km² (nga 3 km² që ishte në 1920). Tirana
është qendra kryesore e Prefekturës së Tiranës dhe e Rrethit me të njëjtin emër.
Kryeqyteti ynë ndahet në 11 Njësi Bashkiake dhe kufizohet nga komunat e Dajtit,
Farkës, Vaqarit, Kasharit, Bërxullës, Kamzës e Paskuqanit.

                                                            
44
Faqja zyrtare e Bashkisë së Tiranës

 101

 
 Figura 4.6 Ndarja administrative e Tiranës në 11 njësitë e saj.

Figura 4.7 Pozicioni gjeografik i Tiranës dhe komunave përreth si dhe qyteteve
që e rrethojnë.
 102

 
 Tirana e sotme, kryeqendra politike, administrative, ekonomik e kulturore e
vendit jep rreth 60% të GDP, në të veprojnë ose ushtrojnë veprimtarinë e tyre
ekonomike, tregtare, financiare e bankare gati 2/3 e gjithë bizneseve të vendit tonë,
dhe pothuaj 3/4 e aktorëve të huaj kanë selinë e tyre në Tiranë.
Një pozitë e tillë gjeografike dhe pesha e saj ekonomike, e veçojnë Tiranën si
vendbanimin kryesor në Shqipëri dhe epiqendrën e çdo lloj aktiviteti.

IV.2.1.1 Planet urbanistike të zhvillimit të Tiranës

Megjithëse Tirana është kryeqytet i vendit që prej 1924, pozita që gëzon në

epokën e demokracisë është e veçante. Për të ardhur deri këtu, Tirana ka kaluar në
disa etapa zhvillimi urbanistik dhe ekonomik, të cilat po i përmendim shkurtimisht:
1. Tirana në vitin 1920 ishte kryeqyteti dhe qendra më e madhe e vendit,
por vetëm me 15.000 banorë. Plani i parë rregullues i saj u hartua në vitin
1923 dhe qëllimi kryesor i këtij dokumenti strategjik ishte, krijimi i një rrjeti të
ri rrugor kuadratik në jug e në perëndim të pazarit, i cili do të harmonizohej
me rrjetin ekzistues, me anë të zgjerimit dhe sistemimit të rrugëve përbërëse të
këtij të fundit. Ky plan theksonte akset kryesore të qytetit si: Rrugën e
Kavajës, Rrugën e Durrësit, Rrugën e Barrikadave, etj.
2. Plani i dytë rregullues i qytetit, është hartuar në vitin 1926. Ai bazohej
në idetë e hedhura nga plani i parë i Tiranës, duke e rishikuar atë. Në këtë plan
u materializua për herë të parë, ideja e një aksi të fuqishëm veri - jug, i cili do
të përshkontë qendrën e qytetit, në formë sheshi.
3. Plani i tretë rregullues i qytetit, është hartuar në vitin 1928 nga
arkitektë austriakë. Ky ishte plani i parë i konceptuar gjatë periudhës së
mbretërisë, si dhe plani i parë urbanistik që merr në konsideratë të gjithë
territorin e qytetit. Ai përcakton qartë vendosjen e një sistemi rrugor modern
kuadratik në të gjithë qytetin, përfshirë pjesën e vjetër të tij, Bulevardin dhe
sheshin e ardhshëm “Skënderbej”.
4. Plani i katërt rregullues i Tiranës u hartua në vitin 1929. Në këtë plan,
aksi i bulevardit zgjatej në veri drejt stacionit aktual të trenit, ku mendohej të
ndërtohej stadiumi i ardhshëm i qytetit, ndërsa në jug drejt pallatit mbretëror.
Në fillim të vitit 1930 nisën punimet për ndërtimin e bulevardit “Zogu i parë”,
Rrugës së Durrësit dhe të godinave të ministrive pranë sheshit qëndror.
5. Gjatë pushtimit italian më 1939, Shqipëria u shpall pjesë e Mbretërisë
Italiane. Gjatë kësaj periudhe, u hartua një politikë e veçantë për zhvillimin
urbanistik të vendit. Plani rregullues i vitit 1940-1943, e parashikonte Tiranën
si një qendër të zhvilluar urbane, e cila do të popullohej me kolonë italianë.
Popullsia fillonte me 40.000 banorë dhe në përfundim të planit arrinte në
75.000 banorë dhe për 60 vjet parashikohej të arrinte në rreth 130 mijë banorë.
6. Pas luftës, Tirana kishte 59.900 banorë, ndërsa në vitin 1955
numëroheshin rreth 108.200 banorë. Plani rregullues i 1957, kishte si
objektiva kryesore:
- rritjen e dendësisë së banimit në qytetin ekzistues;

 103

 
 - ndryshimin e planit të zonimit duke rishpërndarë zonën industriale dhe
atë të banimit;
- përmirësimin dhe shtimin e rrjetit rrugor ekzistues;
- ruajtien e disa zonave, si monumente kulturore;
- shfrytëzimin racional të truallit.
Ai parashikonte zgjerimin e qytetit në drejtim të lindjes, faktor ky që
diktoi zgjatjen dhe përmirësimin e rrugëve radiale. Sistemi rrugor i propozuar,
bazohej në situatën ekzistuese, së cilës i shtoheshin dy unaza, njëra e
brendëshme dhe tjetra e jashtme, me gjatësi 8 km, nga të cilat e para nuk u
realizua ndërsa e dyta mbeti e papërfunduar. Aksi i bulevardit vazhdonte të
ishte boshti ideal i funksionimit të qytetit.
7. Plani i viti 1957 nuk plotësonte ose nuk ofronte më mundësi zhvillimi,
megjithëse sistemi komunist ishte duke u shëmbur. Ndaj, është hartuar në vitin
1990, plani rregullues me afat deri në 2005, me këto objektiva:
- plotësimi i kërkesave për banim të banorëve deri në vitin 2005,
- përcaktimi i hapsirave të reja për zhvillimin industrial,
- zgjidhja e problemit te ndotjes së shkaktuar nga këto të fundit,
- shtimi e përmirësimi i rrjetin rrugor përkatës,
- rishikimi dhe rivlerësimi i pjesës më të madhe të zonave të banimit të
përcaktuara si me zgjidhje të papërshtatëshme.
Plani Rregullues parashikonte që popullsia e Tiranës do të kalonte nga
253.000 banorë më 1990-ën, në 317.000 banorë në vitin 2005.
Përshtatja e rrjetit rrugor ekzistues me nevojat në rritje të qytetit ishte një
prioritet. Sistemi do të mbetej radial unazor, meqjithë problemet që shkaktonte
në trafik me zgjerimin e qytetit.
8. Plani ose më saktë studimi i parë post komunist është realizuar në 1995
i quajtur “Studimi i zhvillimit të Qytetit të Tiranës” (1995), dhe synonte që,
duke kaluar nga një analizë e hollësishme përmbajtësore dhe aplikative e
Planit rregullues të 1990-ës, të sugjeronte ndryshimet dhe plotësimet e
domosdoshme për përshtatjen e tij me kushtet e reja social ekonomike të
krijuara mbas vitit 1990. Sigurisht, ngecja në vend e zhvillimeve demokratike
nga ngjarjet e vitit 1997, spostuan edhe realizimin e tij.
9. Plani Strategjik për Tiranën e Madhe (2002, PADCO)45 është një plan
strategjik për Tiranën e madhe dhe parashikonte zhvillimin e rajonit të
„Tiranës së Madhe“ për një periudhë 15 vjeçare, deri në 2017. Instrumenti në
fjalë kishte karakter orientues dhe koordinues për zhvillimin rajonal. Vizioni i
planit do të përpunohej më tej nga bashkitë përkatëse, në instrumentet vendore
të planifikimit. Ky plan ka vijuar me Planin Rregullues të Tiranës (2008)46,
por studimi nuk u miratua në të gjitha instancat për shkak të mangësive të
paraqitura. Megjithatë, objektivat parësore të planit ishin :
- zhvillimi i qytetit bazuar në konceptin e Tiranës së Madhe dhe zgjerimi
i tij përgjatë korridorit urban Tiranë-Durrës;
- afirmimi i rolit të Tiranës si kryeqytet i vendit, nëpërmjet përforcimit të
funksioneve qendrore ekzistuese dhe krijimit të hapsirave të reja atraktive;
                                                            
45
Plani Strategjik për Tiranën e Madhe (2002, PADCO)
46
Planin Rregullues të Tiranës (2008)

 104

 
 - integrimi i vendbanimeve informale dhe integrimi banorëve të tyre në
qytet.
10. Në 2012, kemi Planin Urbanistik të Tiranës dhe Planin e
Zhvillimit të Territorit të Tiranës, si projektet tërësore, komplekse dhe me
vizon për të ardhmen metropolitane të Tiranës, pra edhe të zonës Kinostudio,
si rasti ynë i studimit.
Ashtu siç e përmendem më lart, me proceset demokratike të pas vitit 1990, qyteti
i Tiranës përjetoi ndryshime të vrullshme ekonomike, sociale e demografike, duke
njohur dhe një trysni të shumëfishuar ndërtuese ndaj territorit të tij urban. Këto
zhvillime të jashtëzakonshme, kanë kërkuar edhe ndërmarrjen e politikave të
manaxhimit të territorit në të gjithë dimensionet e tij, me qëllim stabilizmin e gjendjes
dhe ndërtimin e një të ardhmjeje vizionare dhe të mirëplanifikuar.
Krahas veprimtarisë së strukturave përkatëse të Bashkisë së Tiranës, është detyrë
madhore, njëherësh edhe sfidë e marketingu territorial, që të fokusohet në aspektin e
përgjithshëm të zhvillimeve ekonomike, sociale, kulturore, si dhe urbane të Tiranës
dhe më tej dhe specifikisht, të zonës së Kinostudios, për të propozuar ofertën tonë
zhvillimore territoriale.

IV.2.1.2 Disa tregues mbi Tiranën

Rritja e popullsisë së qytetit të Tiranës, është treguesi më domethënës i kësaj

periudhe të gjatë tranzicioni: nga 250,000 që ishte në vitin 1990 në 350,000 në vitin
2001, dhe në rreth 500.000 në vitin 2011. Në vitin 2025, parashikimet e çojnë numrin
e popullsisë së Tiranës së madhe, në rreth 1 milion banorë.
Në pjesën më të madhe, mënyra e akomodimit të kësaj rritjeje të popullsisë ka
qenë e paplanifikuar dhe e përqëndruar sidomos në zonat periferike të qytetit dhe në
zonat e reja intensivisht të urbanizuara të tij. Kjo gjë ka vënë nën presion të madh
edhe infrastrukturën dhe shërbimet ekzistuese, të cilat nuk kanë arritur t’iu përgjigjen
kërkesave në rritje si pasojë e këtij zhvillimi. Prandaj ka qënë një nevojë e
menjëhershme, hartimi i një plani rregullues modern, kuadri ligjor i të cilit është
dhënë me ligjin nr. 10119, datë 23.4.2009, azhornuar ne vitin 2010, dhe ka për objekt,
përcaktimin e parimeve bazë, përgjegjësive, rregullave dhe procedurave për
planifikimin e territorit. Ligji ka per qellim (Plani Urbanistik i Tiranës, shtator 2012;
Faqja Zyrtare e Bashkisë së Tiranës)47:
- zhvillimin e qëndrueshëm të territorit, nëpërmjet përdorimit racional të
tokës dhe të burimeve natyrore,
- vlerësimin e potencialeve ekzistuese dhe ato perspektive në nivel
kombëtar e vendor, nevojave ekonomike e njerëzore dhe interesave publike e
private,
- mbrojtjen e burimeve natyrore, si: toka, në veçanti toka bujqësore, ajri,
uji, pyjet, flora, fauna, peisazhet,
- krijimin dhe organizimin e territoreve të ndërtueshme, infrastrukturës
fizike të përshtatshme për nxitjen e investimit në ushtrimin e veprimtarive

                                                            
47
Plani Urbanistik i Tiranës, shtator 2012; Faqja Zyrtare e Bashkisë së Tiranës)

 105

 
 ekonomike, sociale e kulturore, si dhe lehtësimin e përdorimit të sigurtë të
shërbimeve publike,
- nxitjen e jetës ekonomike, shoqërore e kulturore,
- garantimin e kushteve të sigurisë së jetës dhe të shëndetit publik, rendit
publik dhe sigurisë kombëtare,
- nxitjen e zhvillimit të balancuar rajonal, për të siguruar shpërndarje të
qëndrueshme të popullsisë në vend në bazë të burimeve,
- mbrojtjen, restaurimin dhe rritjen e cilësisë së trashëgimisë natyrore e
kulturore dhe ruajtjen e shumëllojshmërisë biologjike dhe të pejsazhit,
- krijimin e kushteve dhe shanseve të barabarta për banim, veprimtari
ekonomike e sociale, për të gjitha kategoritë sociale, nën një kohezion
ekonomik e social, ku të gjithë qytetarët të gëzojnë të drejtat e pronësisë,
- sigurimin nga ana e autoriteteve të planifikimit të bashkërendimit të
veprimtarive të tyre planifikuese, për të nxitur planifikimin e harmonizuar e të
integruar të territorit.
Parë nën këndin e zhvillimit urban, ky plan synon nxitjen e hartimit të planeve
tematike urbane dhe zbatimin e tyre, bazuar në parashikimet e Planit të Përgjithshëm
Vendor, kryesisht në katër sektorë parësorë të infrastrukturës urbane:
- Rrugët dhe Transporti Urban;
- Menaxhimi i Mbetjeve të Ngurta;
- Sistemi i Furnizimit me Ujë;
- Kanalizimet/Sistemi i Kullimit,
Le të ndalemi pak më shumë të instrastuktura rrugore, e cila lidhet drejtpërdrejt
me zhvillimet në zonën tonë të studimit, aspekte të së cilës bëhen pjesë e analizës
sonë :
Korridoret Radiale: Rrjeti rrugor në Tiranë do të ketë nëntë korridore radiale:
- Korridori i Durrësit,
- Korridori i Kamzës,
- Korridori i Kavajës,
- Korridori i Komunës së Parisit;
- Korridori i Elbasanit;
- Korridori i ish-Uzinës Traktori;
- Korridori i Dajtit,
- Korridori i Tufinës dhe
- Korridori i Paskuqanit.
Në këtë plan, ne mund të seleksionojmë dy korridoret në shërbim të Zonës së
Kinostudios:
- Korridori Dajtit
- Korridori i Tufinës (që lidhet me Rrugën e Arbërit),
të cilët, bashkë me
- Tramvajin Kinostudio-Kombinat,
përbëjnë arteriet kryesore të komunikimit, në zonën tonë të studimit.
Korridoret Unazore: Tirana do të ketë një rrjet rrugor të përshtatshëm me
funksionet e një metropoli. Struktura rrugore e propozuar paraqet tri korridore të
mëdha unazore:
- Korridori i Unazës së Brendshme
- Korridori i Unazës së Mesme
 106

 
 - Korridori i Unazës së Jashtme.
Edhe planet mbi korridoret unazore vijnë në ndihmë të analizës sonë studimore:
Ndërkohë që Unaza e brendshme dhe Unaza e Mesme e lënë jashtë zonën e
Kinostudios, ajo është pjesë themelore e Unazës së Madhe, duke zënë një pozitë
gjeografike shumë favorizuese, sepse gjendet në mes të dy unazave bazë të Tiranës.
Kështu që, ky dimension i ri urbanistik – unazor - i Tiranës, na jep mundësinë të
përqëndrohemi në zonën tonë të Kinostudios dhe rreth saj, ku dallojmë dy qendra ose
nën-qendra :
- e para është Kinostudio, si nën-qendër shumëfunksionale (media
televizive, filmit shqiptar, si dhe aktorët përreth,
- e dyta, është e vendosur në kufi në komunën Dajt si nën-qendër
Rezidenciale (Fresku).
Në këtë pozitë gjeografike, Zona e Kinostudios merr gjithashtu rëndësi
ekonomike e sociale të rëndësishme, siç do ta trajtojmë më poshtë.

Figura 4.8 Tre unazat e Tiranës, si dhe qendra të karakterit të ndryshëm në to

Por, ndërsa këto janë planet urbane dhe ato të zhvillimit të territorit të Tiranës,
sfidat me të cilat zbatuesit do të përballen nuk janë të vogla. Përmendja e këtyre
vështirësive këtu, duket sikur merr një këndvështrim “justifikues” për studimin tonë
ose, dikush mund të justifikojë edhe gjendjen e marketingut territorial të Tiranës në
përgjithësi dhe zonës së Kinostudios në veçanti. Por, në gjykimin tonë, kjo përmendje
bëhet me qëllim që të jemi sa më realistë në parashimet tona dhe mbi të gjitha në
rekomandimet e mundshme për autoritetet vendimmarrëse të zhvillimit ekonomik,
social e kulturor të zonës së Kinostudios.
Atëhere, meqënëse pranojmë këtë arsyetim, le të vijojmë me analizën e gjendjes.

 107

 
 Paraqitja e gjendjes dhe ndërmarrja e strategjisë së planifikimit të zhvillimit të
territorit të Tiranës duhet të shoqërohet me analizën e problemeve aktuale, me qëllim
që të parashikohet sa më me saktësi realizimi i studimit tonë të marketingut territorial.
Gjithashtu, duke trajtuar problemet në nivel të Tiranës, përqendruar te infrastruktura,
ne kemi trajtuar njëherësh edhe problemet në nivel të zonës sonë të studimit.
Zhvillimi Urban:
Tirana sot vuan një seri problemesh që rrjedhin nga një mungesë planifikimi ndër
vite dhe mosmenaxhimi i territorit. Zhvillimi i pjesëve të ndryshme të këtij rajoni ka
qenë spontan dhe i pa udhëhequr nga investimet publike. Qyteti i Tiranës gjithashtu
vuan një mungesë balance edhe midis zhvillimeve private dhe interesave publike.
Gjatë procesit të intensifikimit të qytetit, si pasojë e një urbanizimi pa plan, përveç
fenomenit të zënies së tokës bujqësore në mënyrë joefiçente (me dendësi të ulëta
ndërtimore), ka mbizotëruar edhe fenomeni i zënies së hapsirave publike, me
ndërtime me leje dhe pa leje (Politika e Zhvillimit te Territorit të Bashkisë së Tiranës,
2012, Faqja zyrtare e Bashkisë së Tiranës)48.
Ky model zhvillimi urban, ka qenë bazuar në parimin e zhvillimit të pronës
private. Por, për shkak se në vitet e fundit është përjetuar fragmentarizimi i pronës, si
dhe për shkak se Shqipëria nuk ka një traditë të hershme të ekzistencës së rregullave
të ekonomisë së lirë dhe pronës private, edhe zhvillimi urban është karakteriauar nga
fragmentarizimi. Modeli i zhvillimit dhe planifikimit urban, nuk ka arritur të sigurojë
më shumë se sa një zhvillim të ndërprerë dhe të pakonsoliduar. Në këtë kuadër,
mungon raporti dhe partneriteti midis sektorit privat dhe atij public, në realizimin e
projekteve të konsoliduara, të qëndrueshme dhe cilësore, që do bënte të mundur
realizimin e projekteve në kompleksitetin e tyre, si dhe do të rriste sigurinë e
realizimit të projekteve.
Rrjeti Rrugor:
Bazuar në Studimin e Transportit Urban për Tiranën, në qytetin e Tiranës
aktualisht llogariten 142 km rrugë urbane të ndara si:
- rrugë dytësore gjatësi 71 km;
- rrugë terciare gjatësi 28 km.
Në brendësi të disa blloqeve, të planifikuara në fillimin e shekullit të kaluar,
mungon rrjeti kuadratik rrugor për perimetrimin e blloqeve të banimit, duke
vështirësuar dukshëm jetën e qytetarëve. Megjithë ndërhyrjet dhe vetë objektivat e
planit rregullues, kjo situatë e rrugëve dhe infrastruktura në blloqet e banimit, jo
vetëm që nuk favorizon por përkundrazi pengon aktivitetin, si të qytetarëve, ashtu
edhe të biznesit të shpërndarë në to.
Trafiku dhe Transporti:
Tradicionalisht, lëvizja e qytetarëve të Tiranës është bazuar në lëvizjen
këmbësore. Por, në 20 vitet e fundit Tirana ka ndërruar në mënyrë drastike natyrën e
lëvizjes nga lëvizja këmbësore, në atë motorrike, ku sot numërohen rreth 140.000
mjete motorrike, përfshirë ato që hyjnë dhe dalin çdo ditë në qytet. Përmirësimi i
rrjetit rrugor, nuk ka avancuar proporcionalisht me rritjen e presionit të automjeteve
ndaj rrjetit rrugor. Diskutimi i qarkullimit/trafikut është tejet i lidhur edhe me çështjen
e transportit dhe cilësisë së transportit publik në Tiranë, si dhe atë të biznesit, duke
ndikuar drejtpërdrejt në koston e prodhimit dhe shërbimeve.
Shpërndarja e popullsisë:
                                                            
48
Politika e Zhvillimit te Territorit të Bashkisë së Tiranës, 2012, Faqja zyrtare e Bashkisë së Tiranës)

 108

 
 Rajoni i Tiranës ka akomoduar pjesën më të madhe të procesit të urbanizimit të
pas viteve 90. Qyteti i Tiranës, duke qenë poli kryesor për punësimin, strehimin dhe
kushtet sociale, për një jetesë më të mirë, ka përjetuar gati trefishimin e popullsisë së
tij krahasimisht me vitin 1990. I gjithë rajoni qendror i Shqipërisë, përjetoi gjatë
periudhës së tranzicionit ritme të larta urbanizimi. Pasojë e mungesës së një plani
rregullues, popullsia e ardhur, është e shpërndarë spontanisht dhe krejt në mënyrë të
çrregullt. Ajo është përqëndruar më shumë, aty ku infrastruktura ekzistuese ishtë më e
favorshme dhe fitimi për biznesin ishte më i madh.
Në këtë drejtim, zona e Kinostudios nuk ishte “objekt goditje“. Aje mbeti disi më
e “virgjër” për një kohë të gjatë, duke u rigjallëruar sidomos pas vitit 2000, me
vendosjen në këtë zonë të një seri kanalesh televizive dhe të Akademisë së filmit etj,
si dhe të shpalljes si zonë Rezidenciale të Komunës së Dajtit. Por, për gjendjen që
është infrastruktura fizike në tërësi dhe ajo në zonën e studimit tonë në veçanti,
mbetet akoma i vështirë aktiviteti normal i aktorëve tanë, si atyre privatë, ashtu edhe
atyre publikë.

IV.2.1.3 Faktorët e zhvillimit ekonomik, kulturor dhe shërbimet

në Tiranë

Më lart ne theksuam pozitën geografike dhe ekonomike të Tiranës, si qendër

metropolitiane për gjithë Shqipërinë. Këtu do të flasim për këtë pozitë, me synim
nxjerrjen në pah të faktorëve ose elementëve të zonës dhe të shikojmë se sa ata e
favorizojnë ose e defavorizojnë zhvillimin e marketingut territorial në të. Mbështetur
edhe te autorët e planit të zhvillimit territorial, veçohen të rëndësishëm faktorët e
mëposhtëm, të cilët marrin formën e vlerave të qytetit, në funksion të zhvillimit
tërësor të tij:
1. Faktorët natyrorë
Tirana është e vendosur në një pozicion rajonal gjeografik të favorshëm, midis
pikave me vlera të mëdha territoriale e kombëtare. Qyteti shtrihet rrëzë malit të Dajtit,
në lindje të portit më të madh në vend dhe plazhit të Durrësit. Kodrat e Farkës,
Kasharit dhe Paskuqanit, që rrethojnë qytetin në jug, perëndim e veri, janë të
mbuluara me pyje dhe gjelbërim masiv. Ato i hapin perspektiva të gjëra pejsazheve
natyrore drejt qytetit dhe kanë një ndikim të madh në ambientin dhe ekologjinë e
Tiranës. Tirana shpalos edhe shumë vlera të tjera natyrore si Parku i madh i Tiranës
dhe liqeni Artificial, Parku “Rinia”, lumi i Lanës dhe lumi i Tiranës, Liqenet e Farkës
dhe Paskuqanit.
Të gjitha këto hapsira dhe elemente natyrore, janë resurse me vlera themelore, në
funksion të zhvillimit të qëndrueshëm perspektiv të qytetit, pra edhe të zonës sonë të
studimit. Madje këta elementë natyrorë, me shtrirje tërësore, konsiderohen elementë
shtesë pozitivë të elementëve specifikë natyrorë të zonës së Kinostudios, të cilit i rrisin
vlerën e territorit.
Faktorë të infrastrukturës
Tirana ka një sistem radial unazor, ku rrugët kryesore janë: rruga e Durrësit, rruga
e Kavajës, rruga e Dibrës dhe rruga e Elbasanit, që fillojnë në sheshin Skënderbej dhe
zgjaten në drejtim të periferisë. Aksi më i rëndësishëm është Bulevardi “Dëshmorët e
kombit”, i cili vazhdon me Bulevardin “Zogu i parë” ku janë instaluar institucionet
 109

 
kryesorë të shtetit. Rrugët në të dyja anët e lumit të Lanës, përbëjnë akse të
rëndësishme për lëvizjen, organizimin e transportit dhe lidhjen ndërurbane.
Faktorë tjetër i i rëndësishëm i rrjetit rrugor të kryeqytetit janë unazat, që lidhin
në mënyrë organike njësitë e ndryshme territoriale dhe funksionale. Ndërsa,
hekurudha, që sot gjendet në kushte jo të mira përdorimi, përbën një aset të
rëndësishëm potencial, zhvillimi i së cilës do të përmirësonte ndjeshëm transportin e
mallrave dhe pasagjerëve ndërmjet Tiranës dhe qëndrave të tjera ekonomike në vend.
Ndër të gjithë faktorët infrastrukturorë, veçohet sigurisht sheshi “Skënderbej”, që
konsiderohet qendra urbane, administrative e kulturore të qytetit, ku janë vendosur
objekte me rëndësi kombëtare si Kompleksi i Ministrive, Banka Kombëtare, Muzeu
kombëtar etj. Duhen shtuar edhe njësi të tjera si sheshet “Nënë Tereza”, sheshi “Avni
Rustemi” në lindje të sheshit “Skënderbej”, sheshet “Willson” në Tiranën e re dhe ai
“Shtraus” tek Xhamllëku, si dhe sheshi “Garibaldi” në Kombinat, të cilat
konsiderohen pikat më të rëndësishme në formimin e strukturës dhe identitetit urban.
Faktorë të trashëgimisë kulturore
Theksimi i objekteve dhe monumenteve me rëndësi historike pasurojnë më tej
panoramën e territorit të Tiranës, ku përmenden: Mozaiku i Tiranës, Kulla e sahatit,
Xhamia e Et’hem Beut, Teatri i kukullave, Kalaja e Tiranës dhe banesa e Toptanëve,
ura e Tabakëve, ish Biblioteka Kombëtare, ish shkolla “Nëna mbretëreshë”,
Namazgjaja, Pallati i Brigadave, Banka kombëtare, Kinostudio etj. Ndërmjet tyre,
dallohet Ansambli Monumental i Qendrës, i cili përfaqëson pjesën më të spikatur të
trashëgimisë arkitektonike të qytetit, si dhe zemrën istitucionale dhe administrative
kombëtare.
2. Faktorë të infrastrukturës sociale
Kur kemi analizuar elemenët e marketingut territorial, kemi veçuar
infrastrukturën në tërësi dhe atë sociale në veçanti, si element kryesor ku veprojnë
aktorët tanë. Le të marrim në trajtim më poshtë: infrastrukturën sociale të Tiranës dhe
elemenet e saj, që veprojnë ose janë të instaluar në zonën e Kinostudios, që do t’i
ritheksojmë në çështjen pasardhëse, në kuadër të marketingut territorial të zonës në
fjalë.
Institucinet arsimore të vendit tonë janë të përqëndruara pothuaj në Tiranë. Në to
dallohen qendrat e mëdha arsimore, si dhe ato kërkimore shkencore. Zona më e
madhe universitare gjendet në jug-lindje të qytetit, pranë rrugës së Elbasanit ku
funksionojnë Fakulteti i Histori-Filologjisë, Ekonomisë, Shkolla e mesme e Gjuhëve
të Huaja dhe konvikti i saj, etj. Objekte të tjera arsimore janë: “Qyteti i nxënësve” në
Rr. e Kavajës ; Instituti i fiskulturës në Rr. Muhamed Gjollesha; shkolla e mesme
profesionale “Harri Fultz” në Rr. Asim Vokshi; Fakulteti i Shkencave të Natyrës në
Bulevardin “Zogu i parë”; Fakulteti i Mjekësisë dhe konviktet e tij në pjesën veriore
të Rr. së Dibrës; Shkolla e mesme dhe e lartë ushtarake në pjesën jugore të Rr. së
Dibrës ; Universiteti Politeknik i Tiranës me godinë qendrore në fund të Bulevardit
“Dëshmorët e kombit” dhe “Universiteti Bujqësor” në periferinë veriperëndimore të
qytetit.
Duhen shtuar edhe dhjetra universitete private të shtrira në të gjithë territorin e
Tiranës, veçanërisht në hapsirën perëndimore dhe jugore të saj, të cilët përbëjnë një
vlerë të shtuar për infrastrukturës arsimore të kryeqytetit.
Institucionet shëndetësore, që funksiononë në territorin e Tiranë, janë të shumta.
Ato janë kryesisht publike, por edhe ato private kanë marrë një zhvillim të shpejt këto
vitet e fundit. Këto struktura janë faktorë determinant në formimin e strukturës urbane
të Tiranës, ndër të cilat dallohen: Qendra Spitalore Universitare “Nënë Tereza”, e
 110

 
ndodhur në pjesën veri-lindore të qytetit pranë Rr. së Dibrës; Spitali Ushtarak, i
ndodhur në pjesën veri-perëndimore të qytetit pranë Rr. së Durrësit; Zona spitalore e
Senatoriumit, e ndodhur në jug të qytetit pranë Rr. së Elbasanit.
Për karakterin, pozicionin dhe dimensionet e tyre, këto qendra kanë një rol
përcaktues edhe në zhvillimin territorial perspektiv të Tiranës.
Qendrat sportive, konsiderohen gjithashtu faktorë territorialë të rëndësishëm, me
ndikim ne jetën sportive dhe kulturore të qytetarëve. Disa prej tyre janë : stadiumi
kombëtar “Qemal Stafa”; stadiumi “Selman Stërmasi”; stadiumi “Asllan Rusi”;
stadiumi i lojrave me dorë në rrugën “Muhamet Gjollesha”; kompleksi sportiv
“Dinamo”, së bashku me pishinat; kompleksi sportiv “Partizani”; terrene të tjera
sportive në Rr. “Ali Demi”, në Laprakë e në Kombinat.
Disa prej këtyre qendrave kanë karakter kombëtar dhe janë faktor zhvillimi, jo
vetëm për qytetin, por edhe për vendin.
Në përmbledhje të faktorëve të trashëgimisë kulturore dhe infrastrukturës sociale,
duhet të shtojmë se këta faktorë janë shfaqja më e dukshme e elementëve të
marketingut territorial (shih III.2.1.3. Teza mbi territorin dhe vlerën e tij, ku kemi
trajtuar Elementët e dukshëm dhe të padukshëm që marrin formën e vlerave të
territorit). Ne do të vijojmë më tej analizën tonë, jo vetëm në edukimin e qytetarit
tiranas pranë institucioneve të arsimit, por edhe kulturën e sjelljeve të tij, që janë
kryesisht të trashëguara. Këto fije të padukshme bashkë me shtratin e ndërveprimeve
dhe marrëdhënieve mes aktorëve që veprojnë në territor, i japin vlerat e padukshme
territorit të Tiranës dhe janë po kaq të rëndësishme sa dhe kapitali apo infrastruktura
fizike (siç do të ndalemi hollësisht në Zonën e Kinostudios).
3. Faktorë ekonomikë dhe ish-industrialë
Tiranë ka trashëguar disa zona ish-industriale, të cilat përbëjnë vlera të mëdha
ekonomike. Këto objekte me influencë rajonale, kanë qenë përcaktuese për formimin
e pjesëve të strukturës urbane. Ato janë të shpërndara pothuajse në të gjithë periferinë
e qytetit dhe disponojnë hapësira dhe sipërfaqe të mëdha, si dhe një lidhje të mirë
infrastrukturore. Megjithëqë një pjesë e hapësirave dhe objekteve industriale sot janë
të shkatërruara e abandonuara, ato ofrojnë mundësi të mëdha për krijimin e
sipërfaqeve të gjelbra dhe të strukturave urbane bashkëkohore me karakter publik.
Këto zona, dikur të rëndësishme për ekonominë vendase, mund të rivlerësohen
sipas koncepteve të reja të zhvillimit të qendrueshëm të marektingut territorial. Në
rastin tonë të studimit, ne do t’i listojmë ato të gjitha, për t’i marrë në konsideratë disa
prej tyre, në studimin tonë të përcaktuar:
-Zona industriale veriperëndimore, ku ndodhet ish Kombinati i materialeve të
ndërtimit “Josif Pashko”;
-Zona industriale perëndimore e përbërë nga Kombinati i tekstileve;
-Zona e industrisë ushqimore ne veri të Rr. së Kavajes;
-Zona e industrisë së perpunimit te drurit në jug te Rr. së Kavajës;
-Zona industriale lindore, ku ndodhet ish Kombinati i autotraktorëve;
-Zona industriale verilindore e përbërë nga ish ndërmarrjet ushtarake;
-Zona e industrisë së këpucëve në Rr. Don Bosko;
-Zona e industrisë së qumështit dhe mishit në Rr. 5 Maji;
-Blloku i magazinave midis Rr. Siri Kodra, dhe Rr. 5 Maji;
-Zona e re industriale verilindore e krijuar pas vitit 1990, përgjatë autostradës
Tiranë-Durrës, që sot përbën magjistralin kryesor, jo vetëm të Tiranës, por të gjithë

 111

 
ekonomisë së Shqipërisë (Politika e Zhvillimit te Territorit të Bashkisë së Tiranës,
2012, Faqja zyrtare e Bashkisë së Tiranës)49
Përpunuesit e zhvillimit të Territorit të Tiranës, përveçse i kanë evidentuar këto
zona si arterie ekonomike të Tiranës, ata, gjithashtu, kanë theksuar problematikat që
përbëjnë çështje për zgjidhje nga administrata jo vetëm lokale. Të tilla janë ndotja
ambjentale; coptimi i sipërfaqes në prona shumë të vogla; zënia e sipërfaqeve të lira
nga ndërtimet pa leje; ndërthurja e sforcuar me zonat e banimit; kthimi i disa
objekteve në mënyrë të papërshtatshme në banesa, etj.
Trajtimi i këtyre zonave industriale ka kërkuar gjithmonë një vëmendje të
veçantë, për shkak të potencialeve të fjetura që ato pararaqesin, në zhvillimin
ekonomik të Tiranës që, për në Zonën tonë të studimit, kjo përbën një nga detyrat
themelore të marketingut tonë territorial.
Mund të përmenden edhe disa faktorë tjerë të karakterit të përgjithshëm, si aktorë
mbështetës në territorin e Tiranës: Ambasadat dhe misionet e huaja ndërkombëtare;
njësitë ushtarake të veçanta si Garda e Republikës, monumenti “Nëna Shqipëri” dhe
Dëshmorët e Kombit, etj., të cilat dalin në pah shpesh kur kryhen aktivitete të
rëndësishme në nivel të Shtetit dhe Qeverisë. Në këtë këndvështrim, funksioni i tyre
më shumë lidhet me imazhin e Tiranës për qyetarët shqiptare dhe sidomos për të
huajt.

IV.2.2 Politika e zhvillimit ekonomik-shoqëror të Njësisë

Bashkiake Nr.4

Duke e analizuar marketingun territorial si hapsirë administrative (shih IV.2.1.2.

Teza mbi kufijt administrativë, Kapitulli IV), Njësia Bashkiake Nr.4 është një ndarje
administrative e vendosur afërsisht nga pikëpamja gjeografike mes Unazës së Mesme
dhe të Madhe, mes Lumit të Lanës dhe atij të Tiranës dhe pranë Komunës dhe Malit
të Dajtit.
Infrastuktura e saj rrugore ka në qendër një nga rrugët më të vjetra të Tiranës –
Rrugën e Dibrës, e cila përshkron në gjysmën e saj këtë territor dhe që plani
rregullues e parashikon me sistem tramvaj, krahas lidhjes aktuale me Teleferikun e
Dajtit.
Pozicioni gjeografik në qendër dhe në mes të unazave kryesore, i jep mundësinë
kësaj Njësie Bashkiake të zhvillojë potencialet e saj ekonomike-kulturore mes
aktorëve të shumtë që gjenden aty. Prezenca në këtë territor edisa zonave si : zona e
spitaleve, zona e Akademisë ushtarake (ish Shkolla e Bashkuar), zona e Mediave
televizive shqiptare (ish Kinostudio e filmit shqiptar), dhjetra njësi ekonomike,
bankare dhe shërbime të tjera biznesi që shtrihen deri në kufi me Komunën Dajt,
harkimi i unazës së madhe bashkë me fillimin aty të Lumit të Tiranës si dhe pika që
lidh atë unazë, me fillimin e Rrugës së Arbërit për në Lindje të Shqipërisë dhe shtetet
si Maqedoni dhe Bullgari etj., ka ndihmuar në lulëzimin e një hapsire të madhe
ekonomike përqëndruar kryesisht pranë dhe në Tufinë.
Në konsultimet që Bashkia e Tiranës ka patur me qytetarët e kësaj Njësie
Bashkiake për Planin e Përgjithshëm Rregullues të Tiranës, Kryetari i saj ka theksuar
                                                            
49
Politika e Zhvillimit te Territorit të Bashkisë së Tiranës, 2012, Faqja zyrtare e Bashkisë së Tiranës

 112

 
se « …plani do të shënojë një transformim rrënjësor për Tiranën në përgjithësi dhe
Njësinë Bashkiake nr.4 në veçanti… »
Në mënyrë të përmbledhur, plani parashikon :
¾ Rinovim për të gjithë morfologjinë e kësaj zone,
¾ Investim i madh strategjik për rehabilitimit të lumit të Tiranës dhe
ndërtimit të Unazës në dy drejtimet e saj,
¾ Krijimi të paktën 3 parqeve çlodhëse dhe rekreative në territorin,
¾ Ish-Shkolla e Bashkuar shndërrohet në një zonë mikse universitare
dhe rekreative për banorët me funksionin e një qendre.
¾ Krijimi i zonave të tjera, duke përfshirë këtu zonën e Rrapit Trish, ku
studimi parashikon ambiente rekreative, sportive dhe universitare,
¾ Zona të tjera me funksione mikse, ekonomike, sociale, tregtare përfshi
Zonën e ish-Kinostudios ku veprojnë aktualisht dhjetra kanale televizive dhe
struktura të tjera të filmit dhe artit.
¾ Ndërtimi i 11 çerdheve, 5 kopshteve, 2 shkollave 9-vjeçare dhe një
shkolle të mesme.
¾ Krjimi i unazës së katërt, e cila vijon nga kryqëzimi me rrugën “5
maji” deri në rrugën “Niko Avrami”, për të zbritur në rrugën “Imer Ndre
Gjoni” dhe për t’u lidhur me rrugën “Xhanfize Keko”.
¾ Linja e tramvajit e cila do të kalojë përgjatë rrugës së ”Dibrës”, deri në
stacionin e fundit të linjës së Kombinatit.
Plani parashikon edhe rrugë radiale, që lehtësojnë qarkullimin dhe ofrojnë
mundësitë në zhvillimin ekonomik e kulturor të zonës si dhe hapsirat e lira publike
për të cilat kanë shumë nevoje qytetarët, por edhe të gjithë aktorët që veprojnë në këtë
Njësi Bashkiake.
Sigurisht, krenaria e Njësisë Bashkiake Nr.4 është hapsira ku janë instaluar numri
më i madh i kanaleve televizive të Tiranës, Akademia e medias, njësi biznesi të flimit,
Muzeu i Kinematografisë shqiptare, etj., si dhe disa strukura rajonale të rëndësishme
si Posta shqiptare, Rajoni i Policisë, Komisariati 4 i Policisë, Albtelecom Tirana 2,
Qendra spitalore universitare “Nene Tereza”, Akademia ushtarake “Skenderbej” (ish
Shkolla Bashkuar), etj.
Aktiviteti i aktorëve si më sipër, ndësa ushtrohet gjeografikisht në këtë territor,
marrëdhëniet e padukshme ndërmjet tyre dhe aktorëve të tjerë tej zonal, janë
themelore në zhvillimin ekonomik-social dhe kulturor, si për zonën tonë të studimit,
ashtu dhe për Tiranën dhe gjithë Shqipërinë.

IV.2.3 Politika e zhvillimit ekonomik-shoqëror të Komunës Dajt

Komuna Dajt përfshin një hapsirë të gjerë gjeografike, në kufi me Tiranën si dhe
me disa komuna përreth Malit të Dajtit, Parku Kombëtar i Dajtit prej 3300 ha, si dhe
përfshin 13 fshatra: Linze, Shishtufine, Tujan, Brrar, Ferraj, Priske e Madhe, Surrel,
Lanagregas, Shkalle, Qafmolle, Darshen, Selbe dhe Murt.

 113

 
 IV.2.3.1 Zhvillimi i territorit

Komuna Dajt është një ndër komunat me zhvillim më të shpejtë të zonave

periferike të Tiranës. Ajo ka marrë një dimension kryesisht më shumë të karakterit
rezidencial banimi, sesa atij ekonomik. Dimensioni ekonomik i saj përfshin shërbimet
(bare, kafe, restaurant, hotele, etj) në shërbim të turizmit vendas, të Tiranës, por edhe
të të huajve. Këtu veçohen shuma pika shërbimi turistike, por “Fresku” është shumë i
njohur duke u shndërruar në një pikë referimi e këtij territori, krahas Teleferikut.
Sipas të dhënave zyrtare, popullsia e tanishme gati është 20 fishuar, duke arritur në
më shumë 40 mijë banorë, megjithëse statistikat zyrtare numërojnë vetëm 12 mijë;
ndërtimi, që është sektori kryesor, dallohet për një zhvillim të shpejtë dhe që vazhdon
të rritet me intensitet. Ambienti tërheqës, cilësia e ajrit dhe infrastruktura në
përmirësim, ka rritur shumë nivelin e jetesës së banorëve të saj.
Përveç njësive të shumta të shërbimeve turistike, në këtë territor gjenden dhe
veprojnë mjaft aktorë me aktivitet tej territorial si p.sh. pika turistike në Dajt,
teleferiku i Dajtit, Qendra Kërkimore e Fizikës, disa struktura të arsimit dhe bujqësisë,
universiteti i Ndërtimit dhe Arkitekturës, etj. Territori, përveç Parkut Kombëtar të
Dajtit, ka edhe një dimesion tërheqës për vlerat e tij kulturore dhe historike: në
territorin e Komunës ndodhen 7 monumente kulture, që mbrohen nga shteti, si:
-Kalaja e Tujanit, në fshatin Priske-Shish-Tufine,
-Kalaja e Dajtit, rrëzë malit të Dajtit,
-Ura e Brarit,
-Rrënojat e Kishës Shën Mëri,
-Banesat e Sulejman Metës, Sinan Bonaces, e Qamil Culhaj në fshatin Surel dhe
në Priskë.
Cdo vit, kjo Komunë frekuentohet nga të paktën 500 mijë vizitorë.
Duke u bazuar në nevojat e paraqitura dhe duke vleresuar situatën e përgjithshme
në territorin e administruar nga Komuna, kjo e fundit (në bashkëpunim me qeverisjen
qendrore) ka parashikuar zërat e mëposhtëm të investimeve publike dhe zhvillimit
urban (Faqja Zyrtare e Komunës Dajt)50:
-Ujësjellësi i fshatit Priskë e Madhe,
-Ujësjellësi i fshatit Shkallë-Darshen-Selbë-Murth,
-Rruga Lanabregas - Ish Uzina e Traktorëve,
-Rruga Linze-Tufinë-Ferraj,
-Rikonstruksioni i rrugës së fshatit Ferraj,
-Ndërtimi i Shkollës së Mesme Qesarak,
-Studimi Urbanistik i Master Planit të Komunës,
-Ndërtimi i ambulancave të fshatrave, Selbë, Darshen, Murth, Lanabregas,
-Instalimi i rrjeteve të Internetit në qendrat publike dhe ofrimi i këtij shërbimi
për të gjithë aktorët që veprojnë në Komunën Dajt
-Projektime dhe shërbime konsulence për objektet arsimore, kulturore, sociale,
infrastrukturën rrugore ujësjellës, kanalizime, si dhe drejtime të tjera.
Siç mund të konstatohet nga tërësia e këtyre objektivave të vendosura që në vitin
2011 (disa prej të cilave janë përfunduar), strategjia dhe politika baze e Komunës
                                                            
50
 Faqja Zyrtare e Komunës Dajt

 114

 
konsiston në përmirësimin e rrjeteve infrastrukturore dhe objekteve sociale në
shërbim të komunitetit, duke mundësuar kështu rritjen e nivelit të jetesës së banorëve
dhe përftimin e shërbimeve bazë për ta.
Kjo strategji jo vetem që jep indikacione pozitive në rritjen e mirëqenies, por
gjithashtu shënon dhe një nga hapat më të rëndesishëm për rritjen e kapaciteteve
turistike të zonës dhe që është në shërbim të të gjithë Tiranës dhe të gjithë vendit.

IV.2.3.2 Probleme të zhvillimit në Komunën Dajt

Nëse një vizitor do të kërkojë të shkojë si turist ose do të pushojë në Malin e

Dajtit, në pikat e shumta të shërbimeve, pra në territorin administrativ që manaxhohet
nga Komuna Dajt, ai ndeshet menjëherë me klimën e pastër, por edhe me probleme të
infrastrukturës rrugore.
Në këndvështrimin e biznesit, infrastruktura e dobët rrugore ka ndikuar në
aktivitetin e dhjetra pikave të shërbimit në të dy anët e rrugës së Dajtit, siç janë p.sh.
marketet, lokalet, bar-kafetë, restaurantet, furrat e bukës, etj.
Parku Kombetar i Dajtit është një nga parqet më të bukura në Shqipëri dhe
turistët që e vizitojnë atë janë të shumtë, por pengohen jo pak nga cilësia e rrugëve.
Përveç problemeve me infrastrukturën rrugore, Komuna e Dajtit është e
mbipopulluar nga ndërtimet shpesh të paplanifikuara sipas normave të lejuara, të
cilëve në disa raste iu mungon edhe uji i pishëm. Ndërkohë që plani i zhvillimit të
teritorit të Komunës Dajt dhe mbështetja e qeverisë qendrore do të vijojnë për të
zgjidhur këto probleme, në studimin tonë të marketingut territorial, ne do t‘i
evidentojmë këto faktorë, sepse ata ndikojnë në përmbushjen e objektivave për
marketingun tonë territorial ku përfshihen pjesë të kësaj Komune. Do të dallojmë
gjithashtu se ndikimi mes Njësisë Bashkiake Nr.4 me Komunën Dajt është reciprok
dhe tej zonal për një pjesë të mirë të elementëve të marketingut territorial.

IV.2.4 Politika e zhvillimit të ministrive të linjës me impakt në

Zonën e Kinostudios

Në studimin tonë, kemi marrë dhe do të marrim në konsideratë, sa gjendjen e

territorit, aq edhe strategjitë e zhvillimit të tij të parapara nga strukturat zyrtare të
qeverisjes qendrore dhe lokale. Prandaj, ashtu siç kemi vepruar deri tani, ku kemi
marrë në konsideratë planet e shvillimit në nivel kombëtar, bashkiak dhe ato të
Komunës së Dajtit, do të vijojmë të marrim edhe bazën e planingut të ministrive të
linjës, në orientimet që ato kanë për zonën e Kinostudios, ose të tjera objektiva
zhvillimi ekonomik, social dhe kulturor me ndikim në këtë zonë.
Duke u konsultuar me faqet e tyre zyrtare në internet dhe në referencë me pikën e
trajtuar më sipër (IV.1.1) me titull “Strategjia e zhvillimit ekonomik dhe social
kulturor të Tiranës”51 rezutojnë sa më poshtë:
¾ Ministria e Punëve Publike dhe Transporteve, nëpërmjet Drejtorisë së
Përgjithshme të Rrugëve dhe bashkëpunimit me Bashkinë e Tiranës, ka për
                                                            
51
“Strategjia e zhvillimit ekonomik dhe social kulturor të Tiranës”

 115

 
 objektiv realizimin e plotë të instrastrukturës rrugore (Rr.Dibrës, Rrethin te
Rrapi Tresh, Rr. A.Moisiu, Rr. M.Keta) dhe Unazës së Madhe të Tiranës;
sisteminin e kanalizimeve të ujrave të bardha dhe të zeza; qarkullimin e
automjeteve dhe cilësinë e karburanteve;
¾ Ministria e Arsimit dhe Shkencës, e cila ka disa struktura në Njësinë
Bashkiake dhe Komunën Dajt, mbështet ristrukturimin e disa shkollave,
ndërtimin e një shkolle të re të mesme, rritjen e veprimtarisë së Drejtorisë
Rajonale të Arsimit, Qendrës Kërkimore të Fizikës, Korpusin e ri universitar
në rajonin e Tufinës (plane afatgjata), Universitetet Private (Universiteti i
Ndërtimit dhe Illyria)
¾ Ministria e Shëndetësisë, e cila menaxhon qendrën spitalore
universitare “Nënë Tereza”, mbështet rikonstruksionin dhe ridimensionimin e
veprimtarisë së Qendrës Shendetësore 10, qendrat e komunave përreth, si dhe
kontrollin ndaj njësive private të spitaleve dhe klinikave që veprojnë brenda
këtij territori. Ajo parashikon ngritjen edhe të pikave të tjera të shërbimit
shëndetësor, si në këtë Njësi, ashtu edhe në Komunën Dajt, në përgjigje të
rritjes së madhe të popullsisë në këtë rajon.
¾ Ministria e Punëve Sociale dhe Shanseve të Barabarta, gjithashtu
parashikon aktivizimin e njësive të saj në ndihmë të të papunëve, kualifikim
dhe rikualifikim sipas nevojave të tregut etj.
¾ Ministria e Ekonomisë, në një bashkëpunim të ngushtë edhe me
Ministrinë e Financave dhe Bashkinë e Tiranës, synon nxitjen e bizneseve në
tërësi nëpërmjet politikës së krijimit të ambienteve sa më favorizuese dhe
asistencës së saj për aktorë të rinj në biznes. Për zonën në fjalë, parashikohet
mbështetja e bizneseve në funksion të zonës turistike të Dajtit dhe aktorëve të
rinj që do të mund të instalohen me mbarimin e rrugës së Arbërit.
¾ Ministria e Turizmit, Kulturës, Rinisë dhe Sporteve është institucioni
që përqëndron më shumë objektiva në Njësinë Bashkiake Nr.4, Komunën Dajt
dhe Parkun Kombëtar të Dajtit, duke synuar ruajtjen e vlerave historike dhe
zhvillimin e atyre të reja. Objektivat janë në funksion të dy qëllimeve:
fuqizimi i Zonës së Kinostudios si qendër e madhe e medias dhe filmit në
Tiranë dhe ruajtja e Komunës Dajt, si zonë me destinacion turistik tej
kombëtar.
Këta zëra dhe këto objektiva të ministrive të linjës ne do t’i konsiderojmë në
mënyrë më të plotë në pjesën IV.4, kur të ndërtojmë Planin e Veprimit të Marketingut
territorial të zonës.

IV.3 Të dhënat statistikore sipas pyetësorit

Me analizën e pyetësorit, studimi ynë mbi ndërtimin e një modeli manaxherial,

bazuar në marketingun territorial, konkretizohet në zonën e Kinostudios, duke
përmbushur kështu edhe qëllimin kryesor të tij.
Siç e theksuam edhe në fillim të këtij studimi, kur folëm për metodologjinë,
thamë se për realizimin e studimit, është kryer një kërkimi empirik. Janë mbledhur të
dhëna sekondare nga institucione të ndryshme, të lidhura me territorin e zonës sonë të
studimit – Zona Kinostudio, (të cilat ne i renditëm dhe shpjeguam më sipër) dhe të
dhëna primare, nëpërmjet një sondazhi të kryer tek banorë dhe aktorë të tjerë të zonës
 116

 
sonë të studimit, nga interpretimi i të cilave ne kemi marrë vendime për të ndërtuar
model manaxherial të zonës në fjalë, bazuar në marketingun e territorit. Të dhënat
janë marrë nëpërmjet intervistave direkte me banorë të zonës së Kinostudios dhe rreth
saj, të cilët shprehin kështu opinionin e tyre për gjendjen, potencialet dhe zhvillimin
perspektiv të kësaj zone.
Para se këto të dhëna të trajtohen dhe analizohen sipas metodës statistikore
sasiore, cilësore dhe metodave shoqëruese dhe krahasimore, le të parashtrojmë pyetjet
e ngritura në pyetësor si për nga përmbajtja e tyre, ashtu edhe për nga qëllimi në
funksion të studimit :
Cila është kategoria juaj profesionale? (statusi social që keni)
Kjo pyetje ka për qëllim që të marrë informacion mbi formimin profesional
mesatar të komunitetit apo shkallës së tyre të edukimit. Pra, nëpërmjet përgjigjeve, ne
mund të marrim informacion mbi strukturën e popullsisë së qytetarëve tanë të zonës
së Kinostudios. Statusi i tyre social është përcaktues në opinionet e dhëna. P.sh. një
specialist i lartë, nje student apo një i papunë, kanë vizione të ndryshme për zonën
tonë dhe Tiranën në tërësi.
Situata juaj civile, Mosha dhe Gjinia?
Duke drejtuar këtë pyetje, ne marrim informacion gjithashtu mbi bazë gjinie për
çështjet tona të zhvillimit të territorit.
Ku jeni rezident?
Nëpërmjet kësaj pyetje ne duam të dimë se si gjykojnë qytetarët rezidentë dhe ata
jo rezidentë për potencialet dhe vlerat e zonës, si edhe për faktin se si janë
marrëdhëniet mes tyre, në të gjithë hapsirën ekonomike që studjojmë. Kështu ne
mund të formojmë një ide sa më të plotë mbi ata qytetarë që përfitojnë direkt nga
marketingu territorial.
Njësia /biznesi ku ushtroni aktivitetin?
Të dhënat apo shifrat që marrim nga kjo pyetje, kanë rëndësi për natyrën
ekonomike të marketingut territorial. Qëllimi është përdorimi i metodës krahasimore
mes qytetarëve: sa prej tyre gjykojnë si qytetarë me interesa komunitare të
përbashkëta dhe sa të tjerë e lidhin marketingun me interesin e tyre të biznesit, apo
çfarë vendi zë biznesi social ndër ta.
Çfarë vlerësoni në punën/aktivitetit tuaj?
Në studimin tonë ne na duhet të dimë mendimin e qytetarëve për cilësinë e
qeverisjes lokale apo qendrore, ambientin e biznesit apo vetë kushtet gjeografike të
zonës. Nëpërmet këtyre opinioneve, ne mund të gjykojmë mbi peshën e këtyre
elementëve në mbarëvajtje ose jo të aktivitetit të aktorëve tanë.
A jeni i interesuar për një zhvillim kompleks të zonës apo vetëm për aktivitetin
tuaj?
Kjo pyetje lidhet disi me pyetjen 4, por këtu ka një veçori: e marrim mendimin e
qytetarit direkt duke i dhënë atij alterantiva përgjigje.
Cilat janë sipas jush vlerat e zonës?
Edhe nëpërmjet kësaj pyetje, ne marrim opinion dhe gjykimin e qytetarit tonë
mbi vlerat e zonës d.m.th. cilat janë elementet që atij i duken më shumë atraktivë për
jetën e tij dhe si imazh pozitiv për zonën e Kinostudios në Tiranë dhe më gjerë.
Çfarë sugjeroni për zhvillimin e mëtejshëm të zonës?
Kjo pyetje është me rëndësi të veçantë sepse çdo politikë që ndërmerret ka për
objektiv përmirësimin e mirëqënies së qytetarit dhe familjes së tij. Për këtë arsye

 117

 
duhet të jemi të mirëinformuar për pritshmëritë e aktorëve të zonës. Informacioni i
marrë do të na vlejë për të përcaktuar objektivat.
Marrëdhëniet mes rezidentëve dhe jo rezidentëve?
Marrëdhëniet ndëraktive mes aktorëve janë objekt themelor në marketingun
territorial. Por, ato do të ishin të mangëta nëse nuk njohim mirë marrëdhëniet mes
vetë qyetarëve rezidentë dhe jo të tillë, sepse janë pikërisht ato marrëdhënie që
krijojnë shtratin e nevojshëm dhe ambientin për një jetë komunitare sa më qytetare.
Çfarë do të donit të bënit ndryshe ?
Kjo pyetje nuk duhet të ngatërrohet me pyetjen 8, sepse këtu qëllimi është të
marrim opinion se sa të qëndrueshëm janë aktivitetet e bizneseve apo se sa aktorët
ndjehen konfort në punën e tyre. Këto të dhëna sigurojnë garanci në përpunimin e
objektivave tona të zhvillimit.
Çfarë ju intereson më shumë në zonë ?
Kjo pyetje duhet si “retorike”. Por nuk është e tillë. Ajo e lejon qytetarin të
shprehet për pikat më tërheqëse të zonës, për të cilat ai ndjehet krenar që në një
mënyrë apo një tjetër ai është pjesë e saj
Tabela e mëposhtme paraqet pyetësorin, i cili është plotësuar nga 994 qytetarë:

 118

 
 Të dhënat e mëposhtme, të cilat i kemi grupuar në formën e tabelave, janë marrë
duke shpërndarë këtë pyetësor në 994 qytetarë. Qytetarët e pyetur kanë qënë të
shpërndarë në të gjithë zonën: pranë Porcelanit, Ish Kinostudio, Ish Shkolla e
Bashkuar, Rruga-Ura, Rrapi Trish (Tufinë), Teleferiku dhe Fresku.
 119

 
 Tabela 4.2: Gjendja civile, mosha dhe gjinia

               M        
GJENDJA   CIVILE  OSHA  GJINIA 
Fa Fam Be der der der der der Fe Me
miljarë iljarë pa qarë i 20 i 30 i 40 i 50 i 60 mra shkuj
fëmijë vjeç vjeç vjeç vjeç vjeç
       
68 12 20 24 22 28 15 11 52 48
% % % % % % % % % %
       

- Qytetarë që kanë marrë pjesë në plotësimin e pyetësorit janë më shumë

familjarë.
- Të interesuar sipas moshës, janë qytetarë deri në 40 vjec dhe më pak
ata mbi 60 vjeç.
- Ka më shumë femra të pyetura, sesa meshkuj.

Tabela 4.3: Rezident/jo rezident, njësia e aktivitetit dhe profesioni

Qytetarët e pyetur, ndërsa vepronin më aktivitetin e tyre/ose jo në zonën tonë në

territorin e Kinostudios, janë shumica rezidentë, kundrejt atyre jo rezidentë dhe shumë
më pak jo rezidentë jashtë Tiranës.
Numri më i madh i tyre kryejnë veprimtari vetëpunësimi dhe shërbimi. Më pak
punojnë në njësi prodhimi. Ndërkaq, sipas profesionit, qytetarët e pyetur janë në
numër më të shumtë ata me arsim të mesëm, më pas vijnë ata me arsim të lartë, më
pas nxënësit/studentët dhe në fund të papunët.
Kjo shpërndarje do të na ndihmojë më mirë në përpunimin e konkluzioneve tona.

 120

 
 Tabela 4.4 : Vlerësimi, interesi për zonën dhe vlerat e saj

VLERESIMI NE AKTIVITET INTERESI PER ZHVILLIM VLERAT E ZONES

Të Komple Aktiv. Bizne

Zonën P.lokal Objekt. Fitimi Zonal Tirana Asnjë Media Turizmi
tjera ks pers. si

13% 21% 17% 40% 9% 12% 39% 8% 28% 13% 21% 49% 30%

Zona jonë vlerësohet relativisht pak, ndërsa fitimi apo aktiviteti personal
paraqesin vlerë shumë më tepër.
Ata që mendojnë se Tirana duhet të zhvillohet si e tërë janë pak, në krahasim me
ata për të cilët interesi për aktivitetin personal është shumë më i madh.
Ata që mendojnë se media dhe industria e saj instaluar aty paraqet vlerë për
zonën, janë një numër i konsiderueshëm.
Një numër më i vogël mendon se turizmi në Dajt duhet të zhvillohet më shumë.

Tabela 4.5: Marrëdhëniet mes rezidentëve dhe jo rezidentëve si dhe sugjerime

Marrdh. Mes rezidentëve Sygjerime për zhvillim

Pozitive Negative Problematike Infrastruktura Parqe Biznes Turizëm Edukim

59% 17% 24% 31% 12% 9% 29% 19%

Në zonën tonë kryejnë aktivitete aktorë të ndryshëm dhe punonjësit janë shumica
jo rezidentë (në institucione dhe median televizive), por marrëdhëniet mes rezidentëve
dhe jo rezidentëve janë pozitive.
Ata sygjerojnë se burimet e zhvillimit janë, por pengon infrastruktura, e cila
duhet të jetë më e zhvilluar.
Turizmi ka hapsira zhvillimi.

Tabela 4.6: Interesat në zonë të qytetarit dhe çfarë ai do të bënte ndryshe

Interesa për elemente të zonës Cfarë do të bënin ndryshe

Klima Ndor. Ulët Prania mediave Pozici. gjeograf Biznesi vogëlFëmijët në media Kurse Inf. Cilësor

27% 27% 25% 21% 11% 30% 21% 38%

Qytetarët janë të interesuar dhe njohin vlerat e zonës. Ata ndajnë të njëjtin
opinion për elementët e saj pozitivë si klima dhe ajri i pastër, ndotja e ulët, prania e
 121

 
mediave tv, teleferiku i Dajtit dhe pozita gjeografike, me pothuaj në të njëjtën
përqinde.

IV.4 Marketingu territorial në Zonën e Kinostudios

Duke patur rezultatet, si nga të dhënat parësore,ashtu edhe ato dytesore, si dhe në
vijim të literaturës së shqyrtuar mbit ë gjitha elementet e marketingut territorial, si dhe
modelit manaxherial, bazuar në të, ne mund të ndërtojmë modelinmanaxherial të
zonës së Kinostudios, bazuar në marketingun e territorit, duke arritur edhe në fazën
përfundimtare të studimit tonë.

IV.4.1 Objektivat

Mbi bazën e strategjive të zhvillimit të trajtuara si më sipër nga Bashkia e

Tiranës, Njësia Bashkiake Nr.4, Ministritë e linjës dhe Komuna Dajt, përcaktojmë
objektivat e përgjithshme të marketingut territorial të zonës së Kinostudios, të cilat
janë:
• Zhvillim territorial mbi bazën e një modeli të ri planifikimi hapsinor,
gjithëpërfshirës dhe të integruar, i cili garanton menaxhimin dhe kontrollin
mbi territorin, në funksion të zhvillimit të qëndrueshëm dhe nxitjes së turizmit;
• Bashkërendim mes objektivave të planifikimit dhe zhvillimit territorial
me vizionin në nivel të Bashkisë së Tiranës, si dhe objektivave të përcaktuara
në instrumentet në nivel kombëtar;
• Vlerësim të potencialeve ekzistuese dhe perspektive të territorit;
• Përmirësim dhe zhvillim të infrastrukturës zonale sipas standarteve të
BE-së dhe në mënyrë të veçantë, nxitja e përmirësimit dhe zhvillimit të
infrastrukturës së transportit, në mbështetje të krijimit të një hapësire
ekonomike të integruar në nivel rajonal e më gjerë;
• Promovimi dhe mbrojtja e mjedisit tashmë turistik të zonës së
Kinostudios, duke nxitur rehabilitimin e disa terreneve të ndotura (rreth IKV
dhe dy anëve të lumit të Tiranës në këtë haspirë të gjerë, ambientet përreth ish-
Kinistudios, rruga-Ura) dhe të tjera të identifikuara, në përputhje me
standardet e BE-së;
• Nxitja e zhvillimit të shpejtë, të balancuar dhe të qëndrueshëm social,
brenda territorit të zonës sonë të studimit, nëpërmjet një bashkëpunimi
institucional, por edhe ndërmjet qytetarëve të Bashkisë së Tiranës, Njësisë
Bashkiake Nr.4 dhe Komunës Dajt;
• Nxitja dhe mbështetja e kapitalit social, si një mjet ekonomik zhvillimi
me impakt në jetën dhe mirëqenien e qytetarëve, duke rritur kohezionin social
në këtë komunitet;
• Shfrytëzimi i kapaciteteve mediatike televizive në shërbim të
qytetarëve të zonës së Kinostudios, për edukimin e brezit të ri, por edhe për
angazhimin më të madh të tyre në këtë ambient të kulturës, dijes dhe biznesit;

 122

 
 • Shndërrimi i hapsirës së banimit rezidencial të Dajtit (rreth Freskut,
Teleferikut etj) në një zonë jo vetëm banimi, por edhe me vlera të mëdha
turistike, në shërbim të të gjithë Tiranës dhe në nivel kombëtar;
• Përmirësimi i kapaciteteve edukative dhe argëtuese ekzistuese dhe
nxitja e atyre të reja, sidomos e kapaciteteve universitare në ish-Shkollën e
Bashkuar dhe Tufinë.

IV.4.2 Elementet përbërëse

Në Kapitullin II dhe III ne jemi ndalur, ndër të tjera, në analizën e marketingut

territorial si koncept, përmbajtje dhe elementët përbërës të tij, si dhe lidhjen e tij me
manaxhimin. Në këtë kapitull, ne identifikojmë, trajtojmë dhe analizojmë elëmentet
konkrete të marketingut territorial, i cili ngrihet mbi një terrior tashmë të dhënë dhe të
mirëpërcaktuar.
Duke konsideruar teorinë dhe praktikat e marketingut territorial si dhe duke i
konkretizuar objektivat tona, me të dhënat e zonës së Kinostudios, ne do t’i ndajmë
elementët në tre grupe:
- elemente të brendëshme dhe të jashtme;
- elemente të dukshme dhe të padukshme;
- elemente tërësore.

IV.4.2.1 Elemente të brendshme

o Rreth 24 institucione publike dhe private (aktorë të mëdhenj) si:

Akademia ushtarake “Skënderbej”, 4 shkolla 9-vjecare, 2 Universitete private,
Komisariati i Policisë 4, IKV, Drejtoria Rajonale e Arsimit të Tiranës, Qendra
e Analizave spitalore, Qendra Shëndetësore 10, Drejtoria e Rajonale e Policisë
Rrugore, Drejtoria e Përgjithshme e Postës shqiptare, Albtelecom Tirana 2,
Media televizive në ish-Kinostudio me 7 kanale, Akademia e filmit “Marubi”
dhe Kompania audio-filmike AA.

 123

 
 o

Figura 4.9 Akademia ushtarake “Skënderbej”

Figura 4.10 Laboratori bakteriologjik

 124

 
 Figura 4.11 Qendra kombëtare kontrollit të barnave

Figura 4.12 Qendra spitalore universitare

 125

 
 Figura 4.13 DRPRR

Figura 4.14 Media televizive në ish-Kinostudio

 126

 
 Figura 4.15 Akademia e filmit “Marubi”

Figura 4.16 Ndërtesa e ish-Kinostudio « Shqipëria e Re »

 127

 
 Figura 4.17 Rrapi trishit

o Sipas të dhënave tona, në to kryejnë aktivitet dhe hyjnë në aktivitete

ndëraktive rreth 12 mijë vetë (qytetarë rezidentë dhe jo rezidentë).
Siç do të shikojmë më poshtë, numri i tyre, në afatmesëm do të jetë rreth 30
dhe të punësuarit rreth 15 mijë vetë.
o Rreth 1400 njësi prodhimi dhe shërbimi të karakterit ekonomik dhe
tregtar, ku përfshihen ente prodhimi artizanal, industri e lehtë dhe ushqimore,
kryesisht të përqëndruar në Rr. M.Keta dhe Tufinë, njësi shërbimi tregtare me
shumicë dhe pakicë, shërbim argëtimi (si p.sh. Teleferiku), lojra dhe terrene
sportive.
Mendohet se në to janë të punësuar dhe të vetëpunësuar rreth 9000 vetë.
Siç do të shikojmë më poshtë, numri i tyre, në afatmesëm do të jetë rreth 1500
dhe të punësuarit rreth 10 mijë vetë.
o Njësi shërbimi restaurant dhe kafe-bar, hotele dhe motele, të shtrira
kryesisht në zonën e Freskut, ish-Kinostudio dhe Linzë. Ato janë rreth 1800 të
tilla, me rreth 5600 punonjës.
Siç do të shikojmë më poshtë, numri i tyre, në afatmesëm do të jetë rreth
2000, dhe të punësuarit rreth 7000 vetë.
o Njësi shërbimi bankar, financiar dhe turistik, me rreth 34 të tilla, të
shtrira në të gjithë hapsirën tonë territorial, por kryesisht në segmentin e fundit
të Rrugës së Dibrës dhe atë Aleksandër Moisiu, si dhe afër Freskut. Mendohet
se në to punojnë rreth 500 vetë.
Siç do të shikojmë më poshtë, numri i tyre, në afatmesëm do të jetë rreth 50
dhe të punësuarit rreth 1000 vetë.

 128

 
 o Treg i hapur, njësi ambulatore të shtrira pothuaj në të gjithë territorin
me rreth 320 të tilla. Nga vëzhgimet tona mendohet se në to janë të
vetëpunësuar rreth 800 vetë.
Siç do të shikojmë më poshtë, numri i tyre, në afatmesëm do të jetë rreth 250
dhe të punësuarit rreth 500 mijë vetë.
Nga këto të dhëna, ne kemi në territorin tonë rreth 2024 aktorë, ku vetëm rreth 35
mund të konsiderohen aktorë të mëdhenj me potenciale të larta zhvillimi. Ndërsa,
qytetarë residentë ose jo të tillë, që ushtrojnë aktivitetin e tyre janë rreth 33000.
Ndërkaq, duhen shtuar vizitorët aktualë të përkohshëm dhe turistët në Kinostudio dhe
zonën e Dajtit, me rreth 3-5 mijë në ditë.

IV.4.2.2 Elemente të jashtme

Në elementet e jashtme përfshihen:

o Hotele dhe njësi shërbimi në funksion të rritjes së fuqisë turistike dhe
argëtuese të hapsirës së Dajtit. Me rikualifikimin e rrugës së Dajtit, numri i
tyre mund të arrijë deri 2000, me numër të punënsuarish deri në 7000 vetë.
o Vila dhe ndërtime banimi, kryesisht në Komunën Dajt, duke rritur
numrin e rezidentëve dhe për pasojë, si kërkesën, ashtu edhe ofertën në treg.
Numri i banorëve në Komunën Dajt dhe në segmenetin rreth IKV, Freskut dhe
ish-Kinostudios, mund të rritet me më shumë se 15-20 mijë vetë.
o Plotësimi i zonës së mediave televizive nëpërmjet fuqizimit të tyre, si
dhe instalimit të atyre të reja.
o Turistë nga pjesët e tjera të Tiranës, Shqipërisë dhe të huaj.
o Ambientet e reja universitare në ish Shkollën e Bashkuar dhe Tufinë,
duke rritur numrin e qytetarëve të zonës dhe duke përmirësuar kështu ofertën
tonë territoriale.
o Njësi shërbimi të karakterit të përgjithshëm dhe ato turistike, si
potenciale zhvillimi në të gjithë zonën.
o Njësi edukimi dhe sportive, kulturore dhe arsimore.
Ne parashikojmë që brenda afateve të mesme dhe të gjata, të cilat do të trajtohen
të plani i veprimit, zona jonë do të shtohet me rreth 300 aktorë të rinj dhe me një
numër të të punësuarish rishtaz për rreth 15 mijë vetë. Nëse do të shtojmë edhe
elementin e përkohshëm, vizitorë apo turistë, atëhere ky numër mund të arrijë deri në
20 mijë (shiko Tabelën 4.7 dhe Grafikun)
Evidentimi i këtyre aktorëve, që ne i quajmë elemente të brendshme të
marketingut territorial, lidhet ngushtë me qëllimin tonë për përmbushur kërkesat e
tyre nëpërmjet një oferte urbane dhe të arrijmë të identifikojmë pritshmëritë e
rezidentëve dhe në të njëjtën kohë, të mbështesim vizionin politik-administrativ të
politikbërësve dhe vendimmarrësve në territorin tonë.

 129

 
 Tabela 4.7: Gjendja e aktorëve në lidhje me punësimin sot dhe parashikimi në të
ardhmen në zonën e Kinostudios

Gjendja aktuale Gjendja në të ardhmen

Aktorët Numri Të punësuar Numri Të punësuar
Institucionet (publike/private) 24 12000 30 15000
Njësi prodhimi / shërbimi 1400 9000 1500 10000
Njësi shërbimi/turizmi 1800 5600 2000 7000
Njësi shërbimi/finance 34 400 50 1000
Njësi tregtimi ambulante 320 800 250 50
GJITHSEJ 3578 27800 3880 42500

Në mënyrë grafike, paraqitet si më poshtë, duke patur parasysh se në boshtin e x

eshte numri aktual dhe perspektiv i aktorëve dhe, në atë të y numri i të punësuarve
aktualë dhe perspektiv.
Ndërkohë që kjo tabelë dhe grafiku i saj trajtohen këtu si rezultat statistikor
bazuar te pyetësori, në pikat e mëposhtme, ne do të bëjmë analizën e tyre në funksion
të marketingut territorial të zonës së Kinostudios, si dhe Kapitullit IV, në rubrikën
Konkluzione dhe Rekomandime.

Institucione
50000 Nj.Prodh/sh
Nj.Sh/turiz
40000 NJ.Sh.financ
Nj.Trg/amb
30000
Gjithesej
20000

10000

0
Nr. Nr.

 130

 
 IV.4.2.3 Elemente të dukshme dhe të padukshme

Elementet e dukshme dhe padukshme, të cilat i kemi analizuar tashmë në

Kapitullin III, përbëjnë vlera të territorit, të cilat përfshijnë:
- ndërtesat e 24 institucioneve publike dhe private, të shtrira në të gjithë
hapsirën,
- godinat e banimit dhe shërbimeve,
- infrastrukturën rrugore,
- telekomunikacionin,
- pajisjet me vlera materiale në territor
Pra Kapitalin fizik. Ne mund të vlerësojmë se ky kapital, në mënyrë krahasimore
me zonat e tjera të Tiranës, është relativisht i mesëm dhe i vogël, por me perspektivë
rritje vlere, siç kemi argumentuar dhe si do të argumetojmë në fazat e planit të
veprimit.
Vlerat jomateriale të territorit përbëhen nga:
- trashëgimia historike që fillon me vlerat e industrisë së Filmit shqiptar
(ish Kinostudio), të ish Shkollës së Bashkuar dhe hapsirës spitalore;
- marrëdhëniet e krijuara mes njerëzve në këto institucione dhe atyre të
tanishme si Teleferiku, Qyteza e Medias televizive, etj;
- shoqatat e krijuara kulturore, sportive dhe sociale si dhe pjesëmarrja e
rezidentëve në aktivitetet e Medias televizive;
- marrëdhëniet që krijohen vazhdimisht mes rezidentëve dhe turistëve që
vizitojnë median, Dajtin dhe Teleferikun etj.
Në setin e vlerave të padukshme, ne do të veçnim gjithashtu besimin. Krijimi i
besimit lidhet raportet mes qytetarëve rezidentë dhe qeverisjen lokale e qendrore mbi
gjendjen në zonë dhe perspektivat zhvillimore të zonës së Dajtit dhe territorit të
Njësisë Bashkiake përkatëse. Është pikërisht ky besimi, trajta dhe niveli i tij, që
prodhon energji të reja në fushën e aktiviteteteve të biznesit dhe edukimit.
Të gjitha këto vlera ne i konsiderojmë “kapital social”, që do të determinojë
pozitivisht të ardhmen e “kapitalit fizik” në territorin që studjojmë.

IV.4.2.4 Elemente tërësore

Elementet përbërëse të vlerave të dukshme dhe të padukshme, të brendshme dhe

të jashtëme, si dhe menaxhimi i pejsazhit janë analizuar më lart dhe sipas trajtimit
teorik, që kemi realizuar në Kapitullin III, ato janë 12 tilla. Ndërkaq, literatura
bashkohore dhe teoria mbi marketingun territorial, pohon se numri i tyre është relativ
d.m.th. ai varet nga terreni që merret ne shqyrtim si p.sh. karakteristikat natyrore,
niveli ekonomik-kulturor i zones, si dhe nga niveli i mirëqenies së rezidentëve.
Nisur nga ky arsyetim, ne mund t’i përshtasim ato me karakteristikat e territorit
tonë, të cilat marrin trajtat e mëposhtme:
¾ Pozicioni gjeografik është një nga vlerat bazë të zonës së Kinostudios.
Ai konsiderohet si i përshtatshëm për ndërtesa banim rezidenciale dhe me
potenciale të shumta për zhvillimin e mëtejshëm të turizmit, industrisë së
medias, njësive të industrisë së lehtë dhe ushqimore në funksion të turizmit.
Gjeografia i ka dhënë zonës sonë klimën, ajrin, malin, lumin, largësinë relative
 131

 
 nga qendra historike, por dhe afërsinë me kodrat dhe Parkun Kombëtar të
Dajtit.
¾ Infrastruktura që mbetet ende problematike ose thënë ndryshe, akoma
jo në standartet e kërkuara, mbetet prioritet i qeverisjes lokale dhe qendrore.
Cilësia e saj, është tërësisht në funksion të rritjes së mirëqenies dhe të
zhvillimit të turizmit në zonë, si dhe të aktiviteteve të tjera me aktorë të rinj
zhvillimi.
¾ Sistemi i shërbimeve është në vartësi të dy faktorëve: infrsatrukturës
dhe kualifikimit të personelit të shërbimit. Të dy këta elementë janë defiçitar
në territorin tonë, prandaj dhe objektivi është rritja e cilësisë së tyre, me qëllim
që territori ynë të marri statusin e një zone të preferuar të Tiranës dhe
mundësisht të gjithë Shqipërisë.
¾ Kapacitetet njohëse/dijeve lidhen sa me edukimin, aq edhe me
trashëgiminë kulturore dhe zakonet. Mendohet se territori ynë vuan aktualisht
nga prurjet e reja prej zonave jo urbane, puna me të cilët (si për gjithë zonat
periferike të Tiraëns) mbetet sfidë e qeverisjes qendrore dhe lokale. Mendojmë
se marrja e dijeve nuk lidhet domosdoshmërisht me territorin, pasi ato mund të
merren edhe jashtë tij dhe jashtë Shqipërisë, por dijet bazë, nivelet fillestare
dhe të mesme, kërkojnë angazhime shumë serioze të pushteteve.
¾ Prona e patundshme është një sfidë për Qeverinë shqiptare, çështjet e
së cilës lidhen me zhvillimin ekonomik të vendit gjithashtu. Nga konsultimet
tona me këtë dosje rezulton se në Njësinë Bashkiake Nr.4 dhe në Komunën
Dajt, institucioni i pronës është vendosur në sistemin modern dhe zgjidhjet
kanë qenë shpresëdhënëse, krahasuar me zona të tjera të Tiranës.
Gjykojmë se kjo përbën një arritje dhe një vlerë për aktorët e territorit në
planet e tyre të zhvillimit afatmesme dhe afatgjata.
¾ Trashëgimia kulturore bashkë me karakteristikat shpirtërore
konsiderohen vlera të padukshme të territorit me peshë të madhe. Kështu
mund të rendisim disa cilësi të rezidentëve tanë, si: mikpritja, kujdesi për
objektet e trashëguara historike në fushën e ndërtimeve të vjetra, objekte kulti,
kujdesi për parkun kombëtar të Dajtit, mënyra të veçanta të gatimit dhe
kuzhina tradicionale, vendosja e marrëdhënieve pozitive me të ardhurit nga
rrethe të tjera, etj.
Ajo që evidentohet si e metë, lidhet me anazhimin e dobët të strukturave
zyrtare dhe organizatave shoqërore për të promovuar në mënyrë vizive dhe me
instrumente promocioni vlerat e zonës jo vetëm brenda Shqipërisë, por edhe
në nivel ndërkombëtar. Ndoshta këtu përfshihet edhe puna e pamjaftueshme e
Ministrisë së linjës (MTKRS).
¾ Shkëmbimet ekonomike dhe kulturore janë themelore për territorin,
sepse pikërisht jetesa dhe zhvillimi i tij varet më shumë nga rezidentët dhe jo
rezidentët që jetojnë dhe veprojnë në të. Prandaj dhe dimensioni i veprimtarisë
së aktorëve është jo vetëm tej lokal, por edhe tej Tiranës.
Nga kjo analizë e elementeve tërësore, ne mund të nxjerrim konkluzionin se vlera
e territorit lidhet ngushtë me dy synime themelore :
1. Përmirësimin e ambientit dhe të vetë shoqërisë (komunitetit,
qyetarëve/rezidentëve) e cila duhet të reagojë ndaj zhvillimeve në territor –
edhe si subjekt edhe si objekt – në një linjë dinamike, bashkërenduese dhe
bashkëpunuese,

 132

 
 2. Rritja e vlerës së hapsirës territoriale, e cila rritet me rritjen dhe
forcimin e bashkëpunimit dhe kohezionit ndërmjet aktorëve që jetojnë dhe
veprojnë në atë territor.
Ne gjykojmë gjithashtu se këto konstatime propozuese bashkë me planet e
zhvillimit të Bashkisë së Tiranës dhe ato të Komunës Dajt, bashkë me ato të
Ministrive të linjës do të mundësojnë që zona e Kinostudios të arrijë të marrë statusin
preferencial, ashtu si aktualisht konsiderohen zona të Parku dhe Liqeni i Tiranës apo
Selita.

IV.4.3 Fazat

Bazuar në strategjitë e zhvillimit të strukturave zyrtare, ne ndërtuam objektivat

konkrete të territorit - zona e Kinostudios, disa prej të cilave janë paraparë nga plani i
zhvillimit të territorit të Bashkisë së Tiranës. Ndërkaq, metoda jonë studimore vijon
me Modelin manaxherial të propozuar në Kapitullin III, i cili përfshin edhe ndërtimin
e planit të veprimit, zbatimin e të cilit ne ia sugjerojmë vendimmarrësve lokalë dhe
qendrore, për ta konsideruar në përpunimin e politikave të tyre zhvillimore.
Sipas modelit tonë të propozuar, analizojmë tani parimet dhe 4 fazat e modelit të
manaxhimit, bazuar në marketingut territorial:
- Analizimin e të dhënave
- Hartimin e objektivave
- Hartimin e Strategjisë
- Hartimin e Planit të Veprimit, me afatet kohore përkatëse.
Le të sohim se si do t’i aplikojmë këto faza në rastin tonë të studimit.

IV.4.3.1 Formulimi i modelit manaxherial

Faza e parë zhvillohet në hapat nga 1 deri në 5, ku ne përcaktojmë « recetën »

tonë të studimit:

Hapi I: Analizojmë situatën, duke përdorur informacionin e siguruar në lidhje me

studimin tonë,
Oferta jonë territoriale lidhet me informacionin që kemi siguruar mbi:
• Tregjet :
Ambienti i biznesit në hapësirat administrative të Njësisë Bashkiake Nr 4 dhe në
Komunën Dajt konsiderohet i mjaftueshëm nga këndvështrim legal dhe mbështetja e
autoriteteve lokale. Nga Tabela III.10 dhe Grafiku III.11 shikojmë se ambienti i
veprimtarisë së aktorëve tanë është plotësuar me 5 grupe :
1. institucionet publike/private,
2. njësitë e prodhim/shërbimit,
3. njësitë e shërbim/turizmit,
4. njësitë shërbim/financë e banka,
5. si dhe njësi tregtare të hapura dhe ambulante.
Në ambientin tonë veprojnë dhe ndërveprojnë 3578 aktorë, me perspektivë për të
qenë në vitet e ardhshme 3880 aktorë. Konstatojmë se kërkesa është në rritje, si për
 133

 
produkte dhe shërbime financiare/bankare, ashtu edhe për ato turistike dhe hoteleri.
Polet tërheqëse të rritjes së numrit të rezidentëve dhe vizitorëve (të jashtëm dhe
brendshëm) mbeten qyteza e Medias, Akademia ushtarake, Teleferiku dhe zonat
rezidenciale banimi rreth Linzës dhe Freskut, por edhe rreth ish-Kinostudios dhe ish-
shkolla e Bashkuar.
Të gjithë këto elemente, kanë impakt direkt në tregun apo mbientin tonë të
territorit, duke na dhënë një tabllo interesante të tregjeve, të ndara sipas interesave të
grupeve si më sipër. Kështu, në analizën tonë ne konkludojmë se tregjet rreth Freskut,
Teleferikut, Chateaux Linza dhe ish-Kinostudio përbëjnë segmente të tregut me
zhvillim të shpejtë, në raport me pjesët apo segmentet e tjera të tregut.
Për të arritur në këtë segmentizim të tregut ose hapsirës sonë ekonomike-
kulturore dhe turistike, përdorim kriteret e mëposhtme:
• Kriteret
1. Sociale/demografike d.m.th. niveli i mirëqenies së rezidentëve në ato
zona, numri i vizitorëve të brendshëm dhe të jashtëm, rritja e numrit të
banorëve me intensitet, si lëvizje mekanike nga qytetet e tjera të Shqipërisë,
por edhe nga lagje të ndryshme të Tiranës,
2. Gjeografike/ekonomike d.m.th. se segmentet e përmendura më sipër
janë rrjedhojë e kushteve gjeografike më favorizuese, terreni, klima, por dhe
infrastruktura më cilësore bashkë me pikat tërheqëse turistike,
3. Personaliteti dhe stili i jetës në të gjithë territorin tonë është “tiranas”,
por i përzer me të ardhur nga shumë rajone të vendit. Kjo përzierje thjesht ka
rritur kohezionin ndërqytetar dhe pasuruar kulturën e vendasve, duke i dhënë
etiketën “shumëkrahinor” dhe “shumëkulturor”, që përbën një vlerë të shtuar
të territorit tonë,
4. Aktorët tanë janë të “specializuar”më shumë në fushën e shërbimeve
hoteleri/kafe bare dhe restaurante bashkë me njësi shërbimi në funksion të
turizmit. Prandaj dhe aktorët kryesorë këtu, janë të kësaj fushe dhe asaj të
ndërtimit. Por, marketingu sugjeron pasurimin e territorit me elemente të tjera
të tij, si ato edukative, sportive dhe njësi prodhimi në shërbim të këtij qëllimi,
5. Për klientët e të gjithë territorit, por veçanërisht atyre që kryejnë
aktivitete në segmentet e mësipërme, ne sugjerojmë rrjetin e agjencive të
turizmit dhe promovimin e vlerave nga to, bashkë me rritjen e kualifikimit të
qytetarëve për të ushtruar veprimtarinë e tyre në shërbim të territorit.

Hapi II: Kryerja e analizës së tregut në territorin tonë nën këndvështrim

ekonomik-financiar,
Studimi ynë përqëndrohet në fushën e analizës kryesisht për elementet themelore
të segmenteve të tregjeve që cituam në Hapin I, si dhe të ambientit tregtar në tërësi.
Në këtë linjë ne duhet të shtojmë pozicionin e favorshëm të tregjeve të territorit
vendosur mes rrugëve kryesore si segmenti i fundit i Rrugës së Dibrës, M.Keta,
A.Moisiu, zona e Freskut, Unazës së Madhe, fillimi i Rrugës së Arbërit dhe Rruga e
Dajtit pranë Parkut Kombëtar.
Por, në territorin tonë, tregu themelor është dhe mbetet tregu i medias televizive
dhe industria e filmit, krahas aktorëve të tjerë privatë ekonomikë, me impakt tej zonal
dhe kombëtar, të përmenduara më lart. Aktorët që veprojnë në këtë treg të madh nën
një diversitet të dukshëm, kanë mundësuar rritjen e vlerave ekonomike-financiare të
zonës së Kinostudios nga viti në vit. Sipas vëzhgimeve tona, rezulton se kjo hapsirë
 134

 
ekonomike dhe tregtare jep rreth 9 për qind të prodhimit të përgjithshëm të rrethit të
Tiranës, duke e përfshirë këtë zonë në “zonën me të ardhura të mesme”, me tendencë
për të konkuruar në të ardhmen zona më të ardhura të mesme dhe të larta, si ajo rreth
Liqenit të Tiranës, në Farkë apo në Selitë.
Duke bërë këtë segmentizim të tregut në territorin tonë, ne mundemi kështu të
formulojmë më mirë ofertën tonë, duke evidentuar edhe resurset potenciale të tyre.
Kjo panoramë nuk mund të mos jetë tërheqëse për aktorë të tjerë potencialë edhe
jashtë Tiranës, investitorë, biznese të ndryshme, si dhe ndërtues për qëllime turistike.

Hapi III: Marrim në studim dhe në analizë ambientet përreth zonës së

Kinostudios, të cilat do të na shërbejnë në hartimin e ofertës
Ky hapë i tretë i fazës së pare, lidhet me elementet e ambientit që veprojnë ndaj
situatës dhe dinamikave të tregjeve. Në zonën tonë të studimit, ne i kemi veçuar
ambientet e mëposhtme si përcaktuese, në suksesin e ofertës sonë, në kuadrin e
përmbushjes së objektivave:
¾ Ambienti natyral lidhet me gjeografinë e territorit të zonës së
Kinostudios, për të cilin ne gjykojmë se është ose përbën element të vlerës së
shtuar veçanërisht për tregjet në tërësi, segmente të caktuara të tyre (hapsirës
ekonomike-turistike) në vijim të Rrugës A.Moisiu dhe Rruga e Dajtit përfshi
zonën e Teleferikut deri në kufi me Parkun Kombetar të Dajtit. Ky ambient
karakterizohet nga klima e shërndetshme, ajri i pastër dhe mungesa pothuaj
krejt e ndotjeve akustike.
Ambienti natyral i territorit është favorizues në zhvillimin e tregjeve dhe turizmit,
zonës rezidenciale të banimit, etj.
¾ Ambienti demografik lidhet me strukturën e popullisë dhe shkallën e
saj të edukimit. Sipas edhe Tabelës III.5, mbështetur në pyetësorin tonë, ne
mund të paraqesim këtë informacion:

• Me arsim të lartë, 19%

• Me arsim të mesëm 25%

• Të pakualifikuar 16%

• Shtepiake 14%

• Nxënës/stdudentë 13%

• Të papunë 11%

Duke shtuar treguesin e numrit të popullsisë, që ka tendencë të rritet, si

favorizues për zhvillimin e zonës, ne mund të shtojmë se rezidentët përbëjnë një
përqindje relativisht të vogël me kualifikim të lartë dhe mesëm. Megjithëse karakteri
ekonomik i zonës është tej lokal dhe madje tej Tiranës, marketingu ka për qëllim
mirëqënien e rezidentëve, qytetarëve banorë në të. Prandaj konkludohet se kjo
strukturë dhe sidomos numri i madh i shtepiakeve dhe të papunëve tregon ose që ata
qytetarë nuk janë mjaftueshëm të kualifikuar ose tregu nuk mund të thithë këtë
 135

 
kontigjent mjaftueshëm, sepse mungojnë politikat realiste të zhvillimit nga pushteti
lokal dhe ai qendror.
¾ Ambienti politik nënkupton vizion të pushtetit lokal dhe qendror të
zgjedhur në mënyrë demokratike. Një ambient demokratik prodhon një
marrëdhënie besimi mes qytetarëve dhe pushtetit (politikës), gjë që lejon
çlirimin e energjive individuale dhe komunitare për zhvillim ekonomik dhe
kulturor.
Ne mendojmë se ambienti politik në zonën tonë territoriale është përgjithësisht
favorizues dhe stimulues. Themi përgjithësisht sepse në disa vonesa në ndërhyrje ose
nga mos aplikimi i politikave urbane adekuate, sidomos hapsira ndërtimore rreth
Freskut, Linzës dhe Teleferikut nuk gëzojnë parametrat sipas standarteve europiane
dhe herë pas here vështirësojnë qarkullimin e automjeteve.
Ne do të sugjeronim një plan urban urgjent të Komunës Dajt, me mbështetjen e
Qeverisë, për të mos lejuar më tëj kryerjen e ndërtimeve që thyejnë normat moderne
urbane.
¾ Ambienti ekonomik dominues në territorin që analizojmë përbëhet
kryesisht nga shërbimet kafe-bar dhe restaurante, hoteleri, disa shërbime të
industrisë së lehtë në zonë e Tufinës ose Rrapi Trish si dhe qyteza e Medias
(nën këndvështrimin e biznesit të tyre). Këto karakteristika rrjedhin nga natyra
e zonës së Kinostudios e cila karakterizohet më shumë nga dimensioni turistik
se sa ekonomik.
Edhe në të ardhmen gjykojmë se territori do të ruajë këto karakteristika si një
zonë turstike, shërbimesh dhe e medias.
¾ Ambienti kulturor lidhet me traditat që ofrojnë rezedentët në territor
por edhe me rrezatimin kulturor të aktorëve të veprojnë aty. Në këtë kuptim
veçohen vlerat e kulturës historike të fshatrave të Dajtit, të ish-Kinostudios
apo vlerat kulturore të kanaleve të shumta televizive si Klan TV, ABC, ORA
NEVVS, CHANNEL ONE, KOHA TELEVISION, TELENORBA, SCAN
TV, A1, Radio Plus2 si dhe Akademia e Filmit.
Ne gjykojmë se ambienti kulturor ndikon dukshëm në edukimin e qytetarëve të
zonës sa nëpërmjet futjes në marrëdhënie me to, aq edhe duke u përfshirë në
aktivitetin e tyre si të punësuar ose spektarorë në emisione të ndryshme televizive.

Hapi IV: Vlerësojmë se sa konkurrues jemi në ofertën tonë,

Vlerësimi i ofertës sonë do të thotë vendosja e një territori në konkurrencë me
territoret e tjera, në mënyrë që të arrijmë ta shesim atë si produkt drejt blerësve
potencialë. Zona e Kinostudios shndërrohet kështu në një mega-produkt kompleks,
me cilësitë apo vetitë e tij kryesore të përmendura në Hapat I, II dhe III.
Si çdo produkt, territori ynë ka koston e vet dhe shitja e tij duhet të mbulojë këtë
kosto dhe të arrijmë të marrim fitimin e parashikuar. Dhe, këtë vlerësim ne e arrijmë
duke përdorur metodën komplekse, që përfshin këto karakteristika :
1. Zona ka një kapacitet kapitali ekonomik të konsiderueshëm që, sipas
analizave tona jep rreth 9% deri në 10% për qind të prodhimit të përgjithshëm
të Tiranës. Ajo tashmë dallohet për kapacitete njerëzore të afta që të
përballojnë sfidat e ardhshme me kushtin që vemendja e qeverisë lokale dhe
qendrore të jetë më e dukshme.
2. Zona ka aktualisht rreth 3600 aktorë që, brenda një afati të mesëm
kohor, aty parashikohet të veprojnë deri në rreth 4000 të tillë.
 136

 
 3. Polet tërheqëse magnetike që përbëjnë zemrën e zonës janë në zhvillim
të pandërprerë: qyteza e Medias, zona rezidenciale rreth Freskut, zona turistike
e Rrugës së Dajtit, Teleferikë-Linzë si dhe nyja lidhëse mes Unazës së Madhe
dhe Rrugës së Arbërit të Rrapi Trish.
4. Infrastruktura duhet të përbëjë vlerë të territorit, por fatkeqësisht për
kohën që kryhet ky studim, ajo paraqet mangësi dhe mund të ulë vlerën e
produktit tonë.
Profesionalizëm ose ofrim të vendeve të punës për qytetarë të kualifikuar.
Ky dimension rrit vlerën e produktit sepse në të gjitha segmentet e tregjeve të
përmendura më sipër, ofrohen shërbime që kërkojnë profesionalizëm si në
Media ashtu dhe në shërbime tregtie, financiare, etj. Veçohet këtu Akademia
Marubi që ofron filmin shqiptar apo të huaj për qytetarët tanë, po ashtu dhe
nën kërkesat e ambasadave të huaja në Tiranë.
5. Imazhi është shumë i rëndësishëm për një territor të caktuar dhe ashtu
sic e kemi theksuar edhe në kapitujt e mëparshëm, ai realizohet nëèërmjet
politikave te komunikimit apo të promocionit të territorit. Gjendja aktuale ka
lejuar formimin e një imazhi pozitiv si në Tiranë dhe jashtë saj, madje dhe
ndërkombëtar për të gjithë zonën e Kinostudios, kryesisht të poleve kryesorë
të saj të përmendura më lart.
6. Vlerat njerëzore lidhen me kulturën dhe traditat pozitive të rezidentëve
dhe jo rezidentëve bashkë me vizitorët e shumtë nga gjithë Shqipëria, që ne i
konsiderojmë pozitive.
Pas evidentimit të këtyre vlerave, ne mund të ngremë territorin tonë dhe ta
vendosim atë përballë territorëve të tjerë konkurrentë. Në gjendjen aktuale që është
zona jonë, ofrohet si konkurrente me zonat e tjera të Tiranës dhe më gjerë dhe, me
propozimet dhe rekomandimet tona në Kapitullin IV, ne mendojmë se fuqia e saj
konkurruese do të rritet dhe forcohet shumë.

Hapi V: Bëjmë sintezën e vlerësimit të ofërtës sonë përballë kërkesës në territorin

tonë të Kinostudios.
Nëpërmjet këtyre katër Hapave, ne arrijmë të ndërtojmë treguesit sintetikë mbi
nivelin e oportuniteteve për çdo segment të studjuar, ku mund të konkludojmë si më
poshtë:
Tregu ynë, ku veprojnë rreth 3600 aktorë, me theksim turistik dhe shërbimesh si
dhe media televizive, paraqet potenciale të jashtëzakonshme zhvillimi me efekt tej
zonal. Nisur nga përmasa ekzistuese dhe zgjerimi i tij potencial në të ardhmen, brenda
një afati 5 vjecar, këto potenciale do të realizohen duke e shndërruar Zonën e
Kinostudios ndoshta në zonën më atraktive të gjithë Tiranën dhe më gjerë.

IV.4.3.2 Përcaktimi i objektivave

Faza e dytë lidhet me përcaktimin e ambicies dhe objektivave që, për rastin tonë
të studimit përbën një hap
(të vetëm, të kësaj faze). Oferta jonë territoriale identifikon 3 objektiva të
mëposhtme, në funksion të përmbushjes së qëllimit tonë të studimit: Krijimit të një
ambienti të zhvilluar ekonomik, social dhe kulturor të zonës së Kinostudios, si
 137

 
pjesë e territorit të Tiranës, që të ndihmojë në rritjen e mirëqënies së rezidentëve
dhe jo rezidëntëve.(analizuar në Kapitulli I, Hyrje)
o Objektiva strategjik: Zhvillimit ekonomik-social i territorit të
Kinostudios si pjesë pjesë integrale e zonave të ndryshme territoriale të
Tiranës dhe përreth saj, bazuar në Planet Strategjike ekonomike-sociale të
Qeverisë në nivel të Qarkut të Tiranës dhe kombëtar,
o Objektiva të përgjithshëm territorial: Realizimi i Planit Strategjik urban
të Tiranës dhe atij të Komunës Dajt për sektorët e infrastrukturës, turizmit,
kulturës si dhe raporteve të marrëdhënieve mes tyre,
o Objektiva specifikë si nën-objektiva: përmirësimi i ambientit të
biznesit, njohja me vështirësitë e aktorëve ekonomnikë e tregtarë që veprojnë
në hapsirën veprimtarisë ekonomike në Chateaux Linza, Fresku, Teleferiku
dhe ish-Kinostudiosë; asistencë agjencive turistike dhe atyre që promovojnë
vlerat kulturore, historike dhe natyrore të territorit; krijimi i lehtësive dhe
nxitja e veprimtarive bankare dhe financiare në ndihmë të individëve dhe
aktorëve të fushës së biznesit; nxitja e kualifikimeve për profesione më të
kërkuara në territor si psh turizëm, biznes i vogël dhe mesëm, hoteleri,
shërbime tregtare dhe bankare etj.
Këto objektiva ne mundemi t’i përcaktojmë sa më saktë falë disponimit të
treguesve dhe informacioneve nga Strategjitë zhvillimore të Tiranës, zonës së
Kinostudios dhe Komunës Dajt, si dhe analizës që i kemi bërë të dhënave të
pyetësorit, si mendim i marrë drejtpërdrejt nga qytetarët.

IV.4.3.3 Zgjedhjet strategjike

Faza e tretë ka të bëjnë me përcaktimin e zgjedhjes sonë strategjike, ku

futen ndërmarrja e dy hapave të tjera:

Hapi I: Përcaktimi i ambicjes sonë territoriale

Ambicja jonë tashmë është e konturuar bazuar në qëllimin e studimit dhe me
përcaktimin e objektivave: territori i Kinostudios shndërrohet:
- në një haspirë me vlera komplekse turistike zonale, lokale, kombëtare dhe
ndërkombëtare;
-fiton statusin e një vendi me dimension zhvillimi rezidencial, edukativ kulturor
dhe biznesit në funksion të saj.
-ish monumenti histiorik-kulturor, Kinostudio shndërrohet në qytezën e mediave
televizive dhe filmit të Tiranës;
Këtë ambicje kolektive ne e mbështesim jo vetëm në analizën tonë të territorit,
por edhe nga njohja dhe konsultimi me Strategjitë e planifikimit dhe zhvillimit të
territorit (Tiranës dhe Komunës Dajt, të analizuar më lart), si dhe objektivave
strategjikë (të përcaktuar dhe analizuar në pjesën për metodën). Ambicja, strategia
dhe objektivat mbartin kalimin nga një logjikë territoriale në një logjikë produkti,
realizimi i të cilave do të shtrihet në kohë:
• afatmesëm deri në 5 vjet,
• afatgjatë, deri në 15 vjet.
Përcaktimi i kësaj ambicje nuk lidhet vetëm me polet e mëdha të Zonës sonë të
studimit, por edhe me segmentet e tjera të vogla apo të mesme në Njësinë Bashkiake
 138

 
Nr.4 dhe në Komunën Dajt. Prandaj, ambicja jonë përbën stadin ose hapin ku ngrihet
edhe zgjerimi i mjeteve ekzistuese drejt tregjeve të rinj në hapsirën tonë ekonomike
dhe rreth saj.
Por, nga ana tjetër, realizimi i saj përfshin jo vetëm strukturat zyrtare, aktorët
publikë por edhe angjenci zhvillimi, që fatkeqësisht ende mungojnë në territorin tonë.
Studimi ynë ka për synim jo të zëvëndësojë rolin e tyre dhe aq më pak të strukturave
zyrtare, por të nxisë nisjen e aktivitetit të tyre që duket shumë i mirëpritur nga
komuniteti.

Hapi II: Mbajtja e premtimeve sipas objektivave nëpërmjet bashkëpunimit dhe

politikave të disa strukturave në territorin tonë
Kur ne kryejmë pozicionimin e territorit të Kinostudios, në fakt, ne kemi ndërtuar
një politikë territoriale dmth kemi formuluar një zgjedhje përballë konkurrentëve tanë.
Këtë e kemi arritur sepse kemi vendosur ose përcaktuar edhe një ambicje, e cila
orienton Marketingun territorial dhe nivelin e objektivave, duke konsideruar opsionet
e mëposhtme:
¾ Në segmentet e tregjeve që kemi përcaktuar tashmë, ne iniciojmë dhe
ruajmë ritmin e zhvillimit në mënyrë që të shërbejnë si shëmbuj nxitës, por
edhe besimi te komuniteti ynë dhe më gjerë. Kjo është dhe mbetet jo vetëm në
detyrën e strukturave zyrtare, por edhe e aktorëve privatë dhe rezidentëve në
territor.
¾ Pozicionimin e territorit tonë, që tashmë ka “çmim” dhe ka marrë
formën e një “mega-produkt”, ne e zhvillojmë bazuar te objektivat rigorozisht
të miratura sipas strategjive tona të trajtuar më lartë.
¾ Imazhi i territorit realizohet në bazë të një politike komuniki adekuate,
në të cilën përfshihen të gjithë aktorët publikë dhe private, si dhe vetë
qytetarët. Nuk shikojmë asnjë vështirësi që imazhi i territorit tonë të arrijë të
jetë tej zonal, madje kombëtar e ndërkombëtar.
¾ Oferta jonë vijon me pozicionimin e territorit edhe si tërësi
burimesh dhe objetivash, të përcaktuara tashmë dhe që duhet të implemetohen
në Planin e mëposhtëm të veprimit.
Duke konsideruar sa më sipër, ne seleksionojmë strategjitë tona për tërësinë
territoriale dhe aktorët më të spikatur që emetojnë më shumë dhe më shpejt
zhvillimin, besimin dhe imazhin.

IV.4.3.4 Plani i Veprimit

Faza e katërt lidhet me ndërtimin e Planit të Veprimit, i cili përmbushet

nëpërmjet ndërmarrjes së dy hapave të tjerë të Marketingut territorial Zonës së
Kinostudios:

Hapi I: Ndërtimi i marketingut territorial miks

Referuar Metodës sonë të propozuar në Kapitullin II, ne caktojmë tani Hapin I të

kësaj faze të tretë, që lidhet me marketingun territorial mix. Atëhere, Marketingu
territorial i Zonës së Kinostudios në këtë hap nënkupton koordinimin e planit të
veprimeve, në lidhje me elementët e marketingut mix të territorit. Kjo do të thotë se
 139

 
ekipi që do të implementojë planin e veprimit për arritjen e objektivave tona, duhet të
ekzaminojë me imtësi të gjitha politikat në lidhje me produktin territor, objekt i
studimit tonë, politikat e cmimit, ato të komunikimit apo promocionit dhe në fund
politikat e shpërndarjes së produktit territor.
Sic do të sugerojmë edhe në Kapitullin IV, aktorët që përfshihen në zbatimin e
Planit të veprimit janë në radhë të parë strukturat bashkiake dhe qeverisë qëndrore si
dhe Komuna Dajt, bashkë me energjitë pozitive të qytetarëve të të gjithë zonës.
Konkretisht, këtu përfshijmë 8 tregues që duhen marrë në konsideratë:
1. Kemi sanksionuar politikat zyrtare ndaj “mega-produktit tonë” që ka
edhe një “çmim”. Vendodhjen e tij në hapësirën ekonomike mes Njësisë
Bashkiake Nr 3, 8, dhe Komunës së Dajtit dhe rreth 3600 aktorë publikë dhe
privatë që veprojnë ndërmjet tyre dhe me të tjerë jashtë territorit.
2. Njohim tani në detaje politikat lokale administrative, të cilat i kemi
trajtuar më lart si dhe kemi tërhequr mendimin e opinionit publik, i cili
gjykon:
• Rreth 31% e tij mendon se duhet zhvilluar infrastruktura e cila
aktualisht përbën pengesën kryesore të zhvillimit më intensiv,
• 19% e tyre mendojnë se problem është deficiti në formimin arsimor-
kulturor (cilësia e edukimit në shkolla lë për të dëshiruar) dhe duhet të ketë më
shumë biblioteka dhe parqe argëtuese për të rinjtë. Nga vëzhgimet, në
territorin tonë janë instaluar rreth më shumë se 200 lojra fati dhe vetëm 2
librari dhe 1 bibliotekë.
• 29% e tyre mendojnë se fusha e turizmit duhet të jetë primare në
zhvillimin e territorit i kombinuar me turizmin kulturor, turizmin gjeografik
etj.
3. Besimi i qytetarit dhe aktorëve ndaj vendimmarrësve politike, është
shprehur në pyetësorin tonë ku vetëm 21% e tyre vlerësojnë pushtetin lokal
dhe administratën si aktorë pozitivë. Ata që vlerësojnë më shumë fitmin e tyre,
49% dhe, resurset e tyre kulturore dhe turistike 21%. Mungesa e besimit ose
më saktë ekzistenca e një besimi të ulët mes qytetarëve dhe administratës
lokale, ndoshta është një nga përfundimet tona më të rëndësishme që duhet të
merret seriozisht në konsideratë nga vendimarrësit dhe politikëbërësit tanë.
4. Shfrytëzimi i aktorëve të mëdhenj për imazhin e zonës së Kinostudios
është një drejtim shumë i rëndësishëm i suksesit të Marketingut tonë
territorial. Do të mjaftonte theksimi i 7 kanaleve televizive në qytezën e
Medias, Teleferiku dhe Akademia “Marubi” për të pritur një tendecë në rritje
të aktorëve të tjerë në zonën tonë, si dhe një rritje të numrit të vizitorëve.
5. Promovimi i veprimtarisë së tyre përbën në thelb marketingun më të
madh që mund t’i bëhet Zonës së Kinostudios si në nivel kombëtar, ashtu edhe
në atë ndërkombëtar.
6. Por, gjithashtu, pasi kemi përcaktuar Marketingun territorial miks për
tregjet në tërësi dhe për cdo segment në vecanti, ne përcaktojmë edhe politikën
e komunikimit. Kjo lidhet me strategjinë e komunikimit miks, e cila tenton të
rrisë imazhin e territorit tonë duke cuar kështu në zhvillimin e tij.
7. Komunikimin dhe vlerësimin ne e kemi marre nëpërmjet pyetësorit, ku
rezulton se marrëdhëniet mes rezidentëve dhe jo rezidentëve vlerësohen 59%
pozitive, 17% negative dhe 24% problematike. Sipas këtyre të dhënave,

 140

 
 konkludojmë se raportet mes tyre konsiderohen të mira dhe që përbëjnë një
resurs zhvillimi në të ardhmen.
8. Vëzhgimet tona tregojnë gjithashtu se marrëdhëniet ndëraktoriale janë
jo mjaftueshëm të mira. Problemet lidhen me raportet jo mes aktorëve, por
mes politikave diferencuese që aktorë publike (si psh Drejtoria e Tatimeve)
ndjekin ndaj aktorëve, gjë që cënon jo pak parimin e konkurrencës dhe ul
besimin e qytetarëve të strukturat publike.

Hapi II: Planifikimi për të optimizuar planin e veprimeve

Planifikimi për të optimizuar planin e veprimeve përbën hapin e fundit të fazës së

tretë dhe të të gjithë procesit tonë të Marketingut tërritorial të zonës së Kinostudios.
Kjo etapë konsiderohet esenciale dhe përfshin:
• Planin e detajuar ku ne identifikomë segmentizimin e tregjeve (bërë në
fazën e parë), aktorët dhe profilet e tyre (evidentuar dhe analizuar më lart,
bashkë me strategjitë zyrtare të planeve të zhvillimit),
• Planin kalendarik të zbatimit të marketingut tonë territorial, që ne e
kemi ndarë në përiudhën aftamesëm (5 vjet) dhe afatgjatë (15 vjet),
• Përpunimi i të dhënave që ne kemi siguruar në rrugë zyrtare dhe nga
vëzhgimet tona (pyetësori),
• Vlerësimin e tyre, që e kemi trajtuar në Hapat e mësipërm.
Në vijim edhe të praktikave të Marketingut territorial si në Itali, Francë apo
Poloni, ne sugjerojmë që, menjëherë pas zbatimit të tij në vitin e parë, autoritetet të
rishkojnë Planin e veprimit dhe, duke përdorur këtu metodën eksperimentale, është e
mundur të vijohet me më shumë siguri në Planet e tjera të veprimit, për vitetet e
ardhshme, mbështetur në Strategjinë e miratuar të zhvillimit.

 141

 
 Kapitulli V

DISKUTIMI I REZULTATEVE, KONKLUZIONET DHE

REKOMANDIMET

V.1 Konkluzione

Analiza e kryer në studimit tonë, në funksion të arritjes së qëllimit tëtij kryesor,

na çon në konkluzionin se trajtimi i disiplinës së marketingut të territorit, si disiplinë
relativisht e re, është tejet kompleks. Kemi parë në studimin tonë se ajo trajtohet si një
ndërmarrje ndërdisiplinore, gjë që komplikon dhënien e një përkufizimi i cili të
përmbajë të gjitha elementet përbërëse.
Pasi kemi analizuar këndvështrimin teorik të marketingut territorial
shumëautorësh, ne arritëm të sillnim edhe përkufizimin tonë të ri të marketingut
territorial, si më poshtë:

Marketingu territorial është një ndërmarrje komplekse ku përfshihen aktorë

publikë dhe privatë, me objektiva strategjike të përgjithshme dhe specifike zhvillimi,
shumëdimensionale: ekonomike, biznesi, urbane, turistike, kulturore dhe sociale, për
arritjen e të cilave merren në konsideratë një tërësi faktorësh të brendshëm dhe të
jashtëm, të dukshëm dhe të padukshëm dhe mbi të gjitha natyra e marrëdhënieve
ndërmjet aktorëve, me qëllimin final rritjen e mirëqënies dhe kohezionit social dhe në
një harmoni sa më të madhe mes interesave individuale dhe atyre komunitare.

Këtë përkufizim të ri, ashtu si edhe modelin manaxherial të bazuar në

marketingun e territorit, si edhe konceptet e mëposhtme, ne i ofrojmë për studjuesit
dhe agjensitë e ndërtimit të planeve të zhvillimit, të interesuara për marketingun
territorial të një zone apo rajoni të të dhënë.
Mbi bazën e studimit dhe analizës sonë, gjykojmë se marketingut territorial,
megjithëse një disiplinë relativisht e re e marketingut, po i rritet rëndësia nga dita në
ditë, sepse ai paraqet një mjet efikas, nëpërmjet të cilit njësitë territoriale mund të
arrijnë të punojnë dhe zhvillohen në mënyrën sa më efiçente të mundshme. Nga
analiza jonë tërësore, teorike, konceptuale, metodologjike dhe aplikative, ne mund
evidentojmë dy grupe të konkluzioneve:
¾ Teorike të përgjithshme
¾ Për zonën tonë të studimit,

 142

 
 V.1.1 Koncepte teorike të përgjithshme

Rezultatet apo përfundimet qe kemi evidentuar, si dhe analiza tërësore e

marketingut territorial, si një konceptim më shumë i stilit pragmatik se sa teorik,
mundësojnë marrjen e koncepteve bazë të karakterit praktik, të kësaj disipline të re të
shkencës ekonomike në Shqipëri. Nëpërmjet këtij studimi, ne arrijmë të ndërtojmë një
model manxhimi deri dhe në detaje, me objektiva dhe qëllime të përcaktuara,
realizimi i të cilave ka vetëm një qëllim:

Të plotësojë sa më mirë dhe me cilësi sa më të lartë nevojat

ekonomike, sociale dhe kulturore të qytetarëve të territorit.

Koncepti I:
Në referencë të teorisë së marketingut territorial dhe praktikës që tashmë ne
njohim, rezulton se planet e veprimit të marketingut territorial, duhet të hartohen për
periudha kohore afatmesme apo afatgjata. Ato janë të lidhura ngushtë me analizimin e
burimeve natyrore, potencialeve ekonomike të panjohura/pashfrytëzuara, si dhe
marrëdhënieve ndërmjet vendimmarrësve dhe aktorëve të rëndësishëm të zonës sonë
të Kinostudios dhe më gjerë.
Nga studimi ynë, rezulton se marketingu territorial nuk duhet të njehsohet apo
barazohet me politikat e qeverisë qendrore apo lokale. Ai bashkëpunon dhe është një
element i rëndësishëm, që ndihmon këto organe, në hartimin sa më të mirë të këtyre
politikave, në funksion të përmirësimit të jetës së banorëve të territorit.
Bazuar në objektivat e miratuara si rrjedhojë e ndjekjes së një misioni dhe vizioni
për një territor të dhënë, marketingu territorial, përcakon strategjitë dhe planet e
zhvillimit të territorit, duke u shndërruar kështu në një mjet efikas për të dhënë një
sërë rekomandimesh, si për aktorët lokalë, ashtu edhe për vendimmarrësit politikë
dhe administrativë, në funksion të përmirësimit të mirëqenies së banorëve në territor.

Koncepti II :
Modeli manaxherial bazuar në marketingun e territorit të një zone të caktuar,
konceptohet duke e konsideruar zonën tonë, si pjesë pjesë integrale të së tërës. Kjo do
të thotë që plani gjykohet që në konceptim, në të gjithë hapsirën ekonomike të Tiranës
dhe më gjerë, si një pjesë e saj. Zona jonë konsiderohet si një organizatë apo një
ndërmarrje e madhe që :
• Vepron sipas një plani strategjik zhvillimi, i cili analizohet herë pas
here për të parë atë çfarë ka bërë, çfarë nuk ka bërë dhe çfarë mund të bëjë më
mirë;
• Analizon cilat janë pikat e forta të territorit dhe ndër to, cilat janë ato
që premtojnë një zhvillim më të madh, më të shpejtë dhe më të qëndrueshëm;
• Konkludon në njohuri të plota dhe shkencore, mbi atë se çfarë mund të
arrijmë të zhvillojmë në një territor të dhënë, në mënyrë që t’i japim atij një
identitet të vetin.
Në këtë koncpetim gjithëpërfshirës, plani ynë strategjik përfshin analizën e
elementeve përbërëse të territorit të zonës së Kinostudios, të para ato edhe në raport

 143

 
me zonat e tjera përreth dhe tej Tiranës. Si segmente zhvillimi të së tërës, zonat në
fjalë ne nuk i studjojmë dhe analizojmë vetëm si konkurruese mes njera tjetërs por i
studiojmë të lidhura dhe në bashkëpunim me zonën tonë, në funksion të përgatitjes së
një oferte që do të kënaqte interesat e aktorëve të ndryshëm. Në studimin tonë ne
morëm përgjigje për pyetjen: cila ishte oferta jonë dhe cila ishte kërkesa që duhej të
përmbushnim bazuar në forcat zhvillimore të aktorëve tanë ?

Koncepti III:
Ky koncept lidhet me dimensionin vertikal dhe horizontal të
bashkëpunimit/kooperimit në rajonin/zonë e studimit, në kuptimin e koordinimit të
veprimtarisë organeve të pushtetit lokal, në përputhje më orientimet e marketingut
territorial dhe të ndihmuara nga përdorimi i mjeteve që ky marketing vendos në
dispozicion të këtij qëllimi. Objektivat e marketingut territorial për një zonë të dhënë,
duhet të jenë të lidhura fort me njësitë ose strukturat e larta vendimmarrëse dhe në të
njëjtën kohë, këto struktura duhet të zhvillojnë strategjitë e tyre të zhvillimit, të
orientuara nga marketingu territorial dhe t’i koordinojnë ato në linjë dhe në përputhje
me politikat e përgjithshme të tyre.
Shkalla e efikasitetit të marketingut territorial, varet njëherësh nga koordimi i
përbashkët i aktiviteteve mbi marketingun territorial, ndërmjet njësive dhe strukturave
në nivel territori. Aktivitetet e lidhura me implementimin e strategjisë së marketingut
territorial realizohen gjithashtu në bashkëpunim me organizatat, individët (rezidentët
dhe jo rezidentët), si dhe autoritetet vendore dhe qendrore që veprojnë në atë territor.
Në këtë këndvështrim, marketingu territorial mund të shfaqet si qasje (teori) që
përshtatet dhe që sjell zgjidhje produktive ndaj problemeve të zonës apo rajonit të
dhënë, si dhe që jep orientim për rritjen e mirëqenies së përgjithshme të qytetarëve në
të.
Lidhja dhe bashkëpunimi ndërmjet autoriteteve, aktorëve në terren dhe
institucioneve të edukimit, ngritur mbi një peisazh të dhënë, me karakter mbizotërues
mediatik televiziv dhe turistik formon, për trekëndëshin e domosdoshëm për suksesin
e marketingut territorial, të zonës sonë të studimit.
Nëse institucionet e edukimit kanë kryer funksionet e tyre siç duhet, atëhere
raporti mes autoriteteve dhe aktorëve/individët që veprojnë në territor zë një vend të
veçantë në analizën tonë konkluduese:
Për arsye edhe të tranzicionit të gjatë të Shqipërisë, Tirana dhe Zona e
Kinostudios ka përjetuar vështirësi drejt një zhvillimi urban dhe ekonomik normal.
Aktorë privatë dhe individë kanë vepruar shpesh spontanisht dhe jo sipas ligjeve
ekzistuese të urbanizmit. Duke vepruar kështu, është prodhuar megjithatë një ambient
ku aktorët dhe individët bashkë me aktorët publikë kanë ndërvepruar për një kohë të
gjatë. Individët aktivë, pavarësisht nga infrastruktura e dobët dhe mangësi të tjera,
arritën të ndërtojnë biznese dhe komplekse rezidenciale banimi në të gjithë hapsirën e
Komunës Dajtit, ku është fituar një sjellje dhe marrëdhënie e re ndërmjet qytetarëve
dhe autoriteteve të qeverisjes lokale dhe qendrore:
vonesave të ndërhyrjeve të planifikuara të autoriteteve në hapsirën në fjalë, me
plane zhvillimi dhe urbane, ose paqartësisë së tyre për të vendosur piketat e zhvillimit
atje, iu përgjigjën vetë individët dhe aktorë të tjerë të biznesit.
Kjo lloj marrëdhënie përbën një element të rëndësishëm të marketingut territorial,
që përmban të dyja anët:
- individët dhe aktorët privatë nga njëra anë,

 144

 
 - autoritetet qeveritare nga ana tjetër.
Në raportin mes tyre, parësore duhej të ishin ndërhyrjet e autoriteteve me strategji
dhe plane zhvillimi urbane, të cilat do t’i paraprinin krijimit të një ambienti ekonomik
dhe të biznesit në territor. Ndërsa aktiviteti i individëve/aktorëve privatë, duhej të
ishin në rendin e dytë të veprimtarisë.
Në konkluzion mund të themi se, megjithëse ky raport nisi në kahe të kundërta, ai
prodhoi një marrëdhënie ndëraktoriale, e cila aktualisht po vjen e po fiton të drejtën
institucionale. Është detyrë e strukturave zyrtare në radhë të parë, që të vijojë me
forma institucionale të bashkëpunimit, rezultatet e së cilës janë në interes të të
gjithëve, pra edhe të komunitetit në zonën e Kinostudios.

V.1.2 Përse Marketingu territorial “Zona Kinostudio”

Nga studimi i ndërmarrë për marketingun territorial, ne arritëm të analizojmë

përkufizimet e ndryshme të tij, përmbajtjen dhe elementët përbërës, metodën
aplikative, si dhe një seri parimesh dhe faktorësh që ndikojnë në implementimin e
suksesshmën të tij, në funksion të manaxhimit sa më të mirë të territorit. Gjithashtu,
arritëm të trajtojmë qasjet mbi nevojën e ndërmarrjes së marketingut territorial si mjet
zhvillimi, si një gjetje dhe “mega-produkt”, me një ofertë të caktuar për “blerësit”.

Përse Zona Kinostudio ?

Në vijim të tre koncepteve tona në formë konkluzionesh, ne pamë se marketingu

territorial ndërmerret për të ofruar zgjidhje, si duke u mbështetur në strategjitë
zhvillimore ekzistuese, ashtu edhe duke i rishikuar ato, duke dhënë ose rekomanduar
zgjidhje të reja. Në këtë logjikë, zgjedhja e zonës së Kinostudios, si rasti ynë i
studimit në këtë punim, është ndërmarrë për arsyet e mëposhtme:
• për t’i dhënë shtysë më tej planit të zhvillimit ekonomik, urban dhe
kulturor të Tiranës, ku Njësia Bashkiake Nr.4, shtrirë si hapësirë ekonomike
deri në Komunën Dajt, është përcaktuar me potenciale zhvillimi të vrullshme
në të ardhmen,
• për të zhvilluar një zonë që, krahasuar me zonat e tjera të Tiranës,
përmban disa përparësi zhvillimi tërësor, të cilat nuk janë evidentuar dhe aq
më pak, studjuar më parë,
• për të arritur një zhvillim të balancuar mes zonave të kryeqytetit, ku
qytetarët e kësaj zone interesante të ndjehen dhe jetojnë me një status
“kryeqytetas”, si dhe zonat e tjera,
• për të vënë në lëvizje dhe ndërgjegjësuar sa strukturat zyrtare, aq edhe
opinionin se “nuk është territori në radhë të parë që bën njeriun/qytetarin, por
ky i fundit e bën atë – territorin”
• për kulturën dhe jetën sociale e komunitare me standard sa më të lartë,
të krahasueshëm me atë europiane ku duam të integrohemi.

Ndërmarrja e studimit ndaj kësaj zone do të ishte i paplotë, nëse ai nuk

shoqërohet dhe bashkërendohet me studime të marketingut territorial të zonave të
tjera përreth. Në këtë mënyrë ato do të plotësonin njëra-tjetrën dhe marketingu
 145

 
territorial do të zbatohej si një produkt tërësor, në interes të të gjithë qytetarëve dhe
më gjerë.
Kjo tezë mund të vërtetohet lehtë duke marrë në shqyrtim (të paktën) segmentin
zhvillimor të zonës së Kinostudios në qytezën e medias apo ajo në zonën rezidenciale
të parashikuar te Fresku dhe Teleferiku apo rruga turistike e Dajtit drejt Parkut
kombëtar, të cilat janë zona me një interes tej zonal, madje jo vetëm kombëtar, por
edhe tej kombëtar.
Ne e theksojmë këtë format studimi të marketingut territorial për të fituar një
“mega-produkt” shumësegmentësh të specifikuar në zonën tonë, impakti i të cilit
ndikon drejtpërdrejt në mirëqenien, zhvillimin ekonomik e shoqëror të qytetarëve të të
gjithë Tiranës dhe qyteteteve dhe komunave përreth. Gjithashtu, e theksojmë edhe më
shumë sepse implementimi i marketingut territorial nën këtë format, çon në krijimin
dhe zhvillimin e një ambienti social më të barabartë dhe për rrjedhojë, rrit kohezionin
social mes qytetarëve tanë.
Turizmi i biznesit
Dimensioni turistik në territorin tonë përbëhet nga disa pole tërheqëse, të cilat do
të duhet të zhvillohen më tej në dimensionin e turizmit tradicional, por edhe nën një
koncept të ri të turizmit: turizmin e bznesit, duke i dhënë një fytyrë të tijën më
specifike kësaj zone. Ky koncept lidhet me mundësitë që ofron zona e Kinostudios për
të zhvilluar këtë lloj turizmi, i cili dallohet nga ai tradicional jo vetëm nga “kostoja e
lartë”, por edhe nga qëllimi i aktivitetit – tërësisht me funksion ekonomik.
Peisazhet portretizuese dhe identifikuese të zonës sonë, mund të shndërrohen në
pole tërheqëse, nëse ato shoqërohen me investime publike shtesë, për ta shndërruar
zonën e Kinostudios edhe në një qendër të turizmit të biznesit në nivel tej kombëtar.
Por, kjo sfidë nuk mund të realizohet vetëm nga pjesëmarrja e aktorëve lokalë publikë
dhe privatë, por edhe nga angazhimi serioz i qeverisë vendore dhe asaj qendrore. Janë
këto të fundit që duhet të parashikojnë ndërtimin e qendrave të konferencave dhe
biznesit, nxitja e ndërtimeve të hoteleve të rinj, rikonstruksionin e atyre ekzistues
sipas standarteve të larta ndërkombëtare, një rrjet adekuat transporti publik që lidh
këtë zonë me qendren e Tiranës dhe zonave përreth në mënyrë që biznesmenët dhe të
tjerë individë të interesuar për të ndjekur aktivietet e biznesit, të kenë mundësi
transporti publik, disponibël në çdo kohë.
Duke propozuar këtë segment të ri zhvillimi, ne kemi për qëllim rritjen e
reputacionit të zonës së Kinostudios, si një vend ideal alternativ për turizmin e
biznesit në Shqipëri, si për biznesin vendas, ashtu edhe për atë të huaj.

Koncepti i largësisë
Largësia tashmë ka marrë një kuptim relativ, ku rol të rëndësishëm kanë luajtur
sa zhvillimet e vrullshme ekonomike dhe sociale, promovimi etj, aq edhe prezenca e
të ashtuquajturve “personazhe publike” në territor. Kur kushtet ekzistojnë dhe vizioni
është përqafuar nga autoritetet dhe opinioni i qytetarëve, atëhere roli i prezencës së
“personazheve publike” në territor, si rezidentë, përbën një mënyrë promovimi të
brendshëm të territorit, në sy të rezidentëve të tjerë apo të vizitorëve të huaj. Kjo
sigurisht ndikon në rritjen e imazhit të territorit.
Në këtë linjë, për krijimin e imazhit të territorit, mund të përfshihen edhe ngritja e
qendrave të banimit rezedenciale të njerëzve të shquar të huaj, prezenca e të cilëve
ofron një imazh pozitiv për individë dhe aktorë të tjerë, të brendshëm dhe të jashtëm,
për të ndërmarrë iniciativa të reja biznesi.

 146

 
 Mbi konceptin e largësisë, ne mund të konkludojmë: edhe nëse ne e dime se nuk
jemi larg qendrës së Tiranës, kjo nuk do të mjaftonte. Duhet që edhe të tjerët të
mendojnë kështu, në mënyrë që të pozicionohemi në mendjen e klientëve tanë, si një
territor që është afër me qendrën e qytetit.

Kohezioni social
Komponenti i kohezionit social përbën thelbin e marketingut territorial sepse,
teoria dhe praktikat e sotme të zhvillimit në demokraci, gjithmonë e më shumë po
theksojnë nëvojën e barazisë përballë mundësive. Dhe, marketingu territorial, duke
qënë ndërdisiplinor, është njëkohësisht: marketing biznesi, marketing turistik,
marketing publik, marketing i marrëdhënieve dhe marketing social. Ky komponent i
funit, përbën edhe një nga mjetet më efikase për të arritur këtë ngushtim diferencash,
duke i dhënë vlera të përbashkëta dhe energji pozitive gjithë qytetarëve.
Por, duhet shtuar se, të gjitha këto rrjedhoja “të marrëdhënieve të padukshme”,
mund të jenë të tilla, vetëm nën një sistem të drejtë demokratik manaxhimi, nga
faktori politik deri në administratën qendrore dhe lokale të vendit, në rastin tonë, të
Shqipërisë. Madje, aq shumë theksohet rëndësia e kohezionit social, sa niveli i tij
merret shpesh si nivel i zhvillimit të demokracisë. Kohët e fundit, marrëdhënieve të
biznesit i është shtuar dhe veprimtaria e “biznesit social” që, krahas termit “kapital
social” apo jo fizik, po bëhet përcaktues për treguesit e matshëm të marketingut
territorial.

V.2 Rekomandime

Në fakt, gjatë analizës së bërë në studimin tonë, ne kemi dhënë herë pas here
rekomandime apo sugjerime si për territorin e Tiranës në përgjithësi, ashtu edhe për
zonën e Kinostudios në veçanti. Në këtë pjesë ne po i rendisim ato në formë të
përgjithshme dhe të seleksionuara sipas rëndësisë së tyre.

V.2.1 Të përgjithshme

Marketingu territorial, si një ndërmarrje komplekse dhe me përmbajtje gjithashtu

komplekse, është një degë e re e shkencës ekonomike me karakter aplikativ. Si e tillë,
ai e studjon territorin në pjesë të veçanta të tij dhe duke përdorur metodën e
bashkëshoqerimit dhe koordinimit, ai merr formatin gjithëpërfshirës. Në nivel
kombëtar, ekspertët e marketingut territorial në Shqipëri, mund të studjojnë territore
të caktuara, mbështetur në dy kolona :
1. kolona e strategjisë së zhvillimit kombëtar, e cila përcakton objektivat
e zhvillimit në të gjitha fushat dhe sektorët, burimet e zhvillimit dhe ndikimin
e lidhjeve të brendshme dhe jashtme (politikën e jashtme, lidhjet
ndërkombëtare në rajon, Europë dhe më gjerë, etj). Kjo kolonë sjell
informacion të mjaftueshëm që studjuesit e ndryshëm të identifikojnë zona,
territore apo rajone me potenciale zhvillimi sipas parimeve, përmbajtjes dhe
elementeve përbërës të marketingut territorial.
 147

 
 2. Kolona e tjetër lidhet me aftësinë kërkimore dhe shkencore të
institucioneve universitare dhe akademike për të ndërmarrë studime të
pavarura, mbështetur në njohjen e drejtpërdrejtë të territoreve apo zonave, që
ata i identifikojnë si zona me rëndësi dhe me potenciale zhvillimi, për t’u bërë
si shembull për zonat e tjera dhe për të tërhequr faktorin e jashtëm si vizitorë,
si turistë dhe mbi të gjitha si investitorë.
Për të arritur përmbushjen e objektivit të tyre, këta studjues, mund të përdorin
metodologjinë dhe metodën që ne sugjerojmë, si dhe hapat aplikative përkatëse.
Gjithashtu, ekspertëve në fjalë, ju sugjerojmë njohje në vijueshmëri të praktikave
të tjera në vendin tonë ose të territorëve të huaja, të ngjashme me territorin në studim
dhe rast pas rasti, të identifikojnë edhe objektivat e zhvillimit të territorit në vendet
fqinje (sidomos kufitare) si dhe programet në këtë fushë të Bashkimit Europian.

V.2.2 Të përgjithshme për territorin e Tiranës

Tirana e pas viteve ’90 por sidomos pas vitit 2000, ka njohur një zhvillim të
shpejtë, por edhe të shpërndarë në mënyrë spontane. Gjykohet se plani i fundit i
zhvillimit urban, trajtuar në Kapitullin III, është ndërmarrja më serioze për të
vendosur zhvillimin tërësor të Tiranës, në një shtrat programimi strategjik.
Nga analiza që i kemi bërë planeve të zhvillimit të Tiranës dhe atyre të Komunës
Dajt, konstatojmë interesimin mbi zhvillimin urban të tij dhe objektiva të tjera
zhvillimi bazuar në të, si ekonomike, kulturore, arsimore sportive, turistike etj. Por, ai
nuk është përgatitur duke patur parasysh elementët e marketingut territorial, as degët e
tij dhe as “kapitalin social” në kuptimin e marrëdhënieve ndërmjet aktorëve. Duke
mos përfshirë këto elemente të rëndësishme, ai përjashton njërin prej aktorëve më të
rëndësishëm, me një ndikim shumë të madh, qytetarin, si dhe përjashton gjithashtu
edhe elementët e padukshëm të marketingut territorial , duke i “cunguar” kështu
pritshmëritë e zhvillimit ekonomik dhe social të Tiranës.
Ne sugjerojmë që Bashkia e Tiranës dhe Komuna Dajt, nëpërmjet angazhimit të
ekspertëve më të mirë të tyre, të segmentojnë fillimisht territoret dhe të kryejnë për to,
studime shkencore të marketingut territorial dhe në një etapë të dytë, ti rikompozojë
këto studime në një të tërë, nëpërmjet bashkërendimit dhe koordinimit të objektivave
të secilit, për të realizuar kështu marketingun e territorit të Tiranës.
Sugjerimi tjetër lidhet me nivelin tej Tiranës d.m.th. me qytetet dhe komunat
përreth saj, të cilat hyjnë në marrëdhënie reciproke me aktorë të zonave në Tiranë dhe
anasjelltas.

V.2.3 Të specifikuara për zonën e Kinostudios

Duke përdorur një metodë studimore e cila kalon nga e përgjithshmja te

specifikja, nga teoria tek metodat aplikative, si dhe mbështetur në konceptet e
autorëve të ndryshëm mbi marketingun e territorit dhe në përkufizimin tonë të ri për
të, ne mund të themi se territori i marrë në studim nga ne, ai i zonës Kinostudio,
përcaktohet si :
• Ndarje administrative mes Njësisë Bashkiake Nr.4 dhe komunës Dajt,
që quhen Hapsira administrative,
 148

 
 • Pjësë të territorit të Komunës Dajt dhe pjesë të territorit të Njësisë
Bashkiake Nr. 4, që quhet Hapsira gjeografike, ku shtrihet edhe Zona e
Kinostudios, si rasti ynë i studimit,
• Hapsirë nën Bashkinë e Tiranës, Njësisë Bashkiake Nr.4 dhe Njësive
me të cilat kjo njësi kufizohet, Komunës Dajt dhe komunat përreth, si dhe
rajone të tjera ku shtrihet veprimtaria e aktorëve tanë (ndërveprimtaria mes
aktorëve), dhe që quhet Hapsira ekonomike-kulturore dhe sociale,
Nëpërmjet këtyre tre aspekteve, ne kemi përcaktuar kufijtë e territorit të zonës së
Kinostudios, duke i konsideruar të gjitha trajtat kufitare që analizon dhe koncepton
teoria e sotme e marketingut territorial. Pikërisht, këta kufij – gjeografikë,
administrativë dhe ekonomike-kulturor e social- përbëjne “hapsirën e lejuar” të
implementimit të objektivave tona të marketingut territorial.

Rekomandimi I
Për më shumë se gjysëm shekulli, zhvillimi i zonës së Kinostudios ishtë parë nga
politikat urbane të zhvillimit të periudhës komuniste me statusin dytësor ose tretësor.
Kjo ndodhte sepse filozofia e kohës diktonte formën e zhvillimit rrethor:
- rrethi i parë i qendrës ishte zemra, ku jeta ishte cilësisht më e lartë në të
gjitha dimensionet: ekonomike, shërbimeve dhe infrastrukturës dhe aty jetonte
“paria” e qytetit dhe vendit;
- rrethi i dytë banonte shtresa tjetër e nëpunësve dhe shtresa e mesme;
- rrethi i tretë periferik me statusin e “proletariatit”, të punëtorëve.
Kjo filozofi nuk njihte parametrat modernë të urbanizimit, rolin në rritje të
zonave të caktuara periferike si rezedenciale apo me status turistik.
Vonesat në zhvillimin e zonës sonë lidhen kryesisht me mungesën e planeve
strategjike të zhvillimit të Bashkisë së Tiranës dhe komunës së Dajtit, që janë bërë
realitet vetëm në vitetet 2012. Në qoftë se këto plane do të ishin miratuar kohë më
parë dhe do të ishin të mbështetur nga komunitetit ynë (aktorët, individët, bizneset
etj), me siguri do të kishte patur më shumë përpjekje dhe më shumë energji do të ishin
çliruar nga aktorët vendas dhe të huaj për zhvillimin e kësaj hapsire interesante të
Tiranës së djeshme dhe të sotme.
Megjithë prurjet e reja lidhur me planet aktuale strategjike të zhvillimit të Tiranës
apo bumin e ndërtimeve në zonën tonë, veçanërisht në komunën Dajt dhe qytezën e
medias, perceptimi për zonën e Kinostudios mbetet si “një zonë periferike”, që ka
“klimë të shëndetshme dhe ajër të pastër, por larg qendrës”, etj. Megjithëse ndër
dekada ka funksionuar Kinostudio e filmit shqiptar dhe prej gati një dekade, aty është
instaluar qyteza e medias televizive, teleferiku, Cateaux Linza, etj, akoma nuk është
arritur integrimi i individëve, nëpunësve dhe specialistëve që punojnë në to, me
ambientin përreth. Kjo mungesë lidhjesh shpirtërore e banorëve me territorin, përbën
një pengesë jo të vogël, në zhvillimin kulturor dhe ekonomik të zonës, gjë që ndikon
negativisht sa për rezidentët, aq edhe për jo rezidentët të punësuar aty.
Forcimi i lidhjeve dhe marrëdhënieve është sfidë edhe ndërmjet banorëve të
territorit si dhe atyre të ardhur rishaz nga qytete të tjerë të Shqipërisë si dhe ish-
emigrantë nga vende si Itali, Greqi, etj.
Por, këto ndryshime të mëdha pozitive, ende nuk kanë sjellë produktin e kërkuar.
Rendja drejt qendrës, zonës së ish bllokut, mbetet një mendësi që ka pushtuar akoma
mendjen e politikës dhe të vetë qytetarëve. Nuk pritet që qytetari të vendosë linjat e
zhvillimit të Tiranës periferike. Këtë detyrë e ka politika dhe administrata bashkiake
 149

 
bashkë me atë qendrore, e cila duhet ta spostojnë vëmendjen e qytetarit në zona të
tjera të Tiranës, duke fituar kështu një shtritje më të gjerë të qytetit dhe një seri
parametrash më cilësorë të ajrit, klimës, qarkullimit të autmjeteve dhe mbi të gjitha
një rishpërndarje sa më të barabartë të aktivitetit të aktorëve ekonomikë, socialë,
kulturorë etj në territorin e Tiranës.
Nga kjo resume e shkurtër dhe nga i gjithë studimi ynë në Kapitullin III të
marketingut territorial të zonës së Kinostudios, vjen edhe rekomandimi ynë i parë :

Të vijojë sjellja më e fundit e Bashkisë së Tiranës me planin e zhvillimit urban, i

konsideruar bashkëkohor dhe me standard europian, duke synuar aktivizmin e të
gjithë aktorëve publike dhe privatë, që janë përgjegjës për zbatimin e tij.

Rekomandimi II
Mbështetur në teorinë moderne të marketingut territorial, në përkufizimet e dhëna
nga mjaft autorë të huaj, në përkufizimin tonë të personalizuar dhe modelin e
propozuar për manaxhimin, bazuar në marketingut territorial, si dhe ndërtimin e planit
të veprimit, ne mundësuam krijimin e shtratit teorik-konceptual dhe praktik të
marketingut territorial. Këto ne i konsiderojmë si prurje të reja shkencore, që i
rekomandojmë për studjuesit e marketingut territorial dhe për specialistët në
administratat lokale dhe qendrore të vendit.
Me konkretizimin e modelit manaxherial të propozuar nga ne, bazuar në
marketingun territorial të zonës së Kinostudios, pavarësisht referencave statistiokre të
karakterit aproksimativ, ne rekomandojmë strukturat bashkiake të Tiranës dhe ato të
Njësisë Bashkiake Nr.4 dhe komunës Dajt, që të marrin në konsideratë propozimet që
rrjedhin nga ky model, sipas planit tonë të veprimit. Sigurisht, sipas kushteve
konkrete, elementeve të jashtëm dhe të brendshëm, të dukshëm dhe padukshëm të
marketingut territorial, si dhe të objektivave strategjike përkatëse, modeli ynë i
propozuar mund të modifikohet, plotësohet apo reduktohet.

Rekomandimi III
Lidhur me pozicionimin e territorit tonë, analiza e kryer nga kapitulli në kapitull,
ka dhënë mesazhin e qartë se pozicionimi i zonës së Kinostudios nuk mund të jetë
krejtësisht i natyrës turistike, sepse ne marrim në konsideratë se sektori shqiptar i
turizmit me karakter natyror dhe malor me prezencë të parqeve dhe peisazheve
historike është shumë më i zhvilluar në zona të tjera të Shqipërisë, madje edhe në
zona të tjera rreth Tiranës.
Gjithashtu, pozicionimi i territorit tonë nuk mund të jetë krejtësisht me karakter
ekonomik, sepse ka zona të tjera të Tiranës dhe jashtë saj, me komponentë dhe
potenciale të jashtëzakonshme zhvillimi ekonomik, të cilat do ta linin në hije territorin
tonë, në sytë e investitorëve dhe aktorëve të tjerë, të interesuar për këtë aspekt.
Si përfundim, pozicionimi i zonës së Kinostudios kryesisht sipas kriterit
mediatik-kulturor dhe biznesit turistik do të ishtë më i saktë dhe më konkurrues si
brenda, ashtu edhe jashtë Tiranës.

Rekomandimi IV
Një rëndësi të veçantë merr edhe koncepti i segmentimit të territorit, i cili na
ndihmon në përgatitjen e ofertës sonë territoriale. Në lidhje me këtë çështje vjen edhe
rekomandimi ynë e radhës që është:
 150

 
 Realizimi i segmentimit të zonës sonë nga ekspertë të Bashkisë dhe Komunës
Dajt, për t’i dhënë vlerë resurseve të saj natyrore dhe gjeografike, kulturore-
shpirtërore dhe historike, ekonomike dhe biznesit.
Për segmente të ndryshme të territorit tonë sugjerojmë :
1. zbatimin e planit të zhvillimit të zonës së ish-Shkollës së Bashkuar me
karakter edukativ-kulturor dhe argëtues;
2. qyteza e Medias ka nevojë për një infrastrukturë tepër moderne, duke u
shndërruar kështu në një nyje lidhëse mes Dajtit, Qendres së Kryeqytetit dhe
zonave veri-jug të Tiranës, rrugë në nivel të lartë, parqe sportive etj;
3. rruga e Dajtit, sidomos mes Freskut dhe Teleferikut, nën këndin e një
zone rezedenciale me vlera tej zonale;
4. zona te Rrapi Trish, si një nyje e re hyrëse në Tiranë dhe si kryqëzim
mes Rrugës së Arbërit, Unazës së Madhe dhe Lumit të Tiranës.
Përmirësimi cilësor i infrastrukturës, do të sjellë shumë shpejt instalimin e shumë
aktorëve të rinj, si të Tiranës dhe jashtë saj, por edhe investitorëve potencialë në
fushën e hotelerisë, shërbimeve, si dhe për qëllime turistike. Në rritjen e numrit të
aktorëve që ne parashikojmë në planin tonë të veprimit, nga rreth 36 në 39 mijë, pjesa
më e madhe e tyre mund të instalohet, vetëm pasi infrastruktura të ketë marrë trajtën e
saj moderne.

Rekomandimi V
Duke trajtuar besimin e qytetarëve, ne në fakt kemi prekur një element të
rëndësishëm të marketingut territorial – qytetarin, jetën dhe mirëqënien e tij nëpërmet
përmirësimit dhe rritjes së vlerave të territorit ku ai jeton, zonës së Kinostudios. Nëse
aktorët zyrtarë kryejnë detyrat dhe angazhimet e tyre dhe nëse resurset ekonomike dhe
kulturore, turistike dhe natyre janë zbuluar dhe identifikuar edhe nëse ne kemi
ndërtuar një plan veprimi shumë të mirë, asgjë nuk mund të realizohet nëse nuk do të
njohim mirë shpirtin dhe karakterin e aktorëve tanë në zonë, si dhe të individëve që
jetojnë dhe veprojnë aty.
Prandaj, vjen edhe rekomandimi tjetër :
¾ Mbetet detyrë e autoriteteve të Njësisë Bashkiake Nr.4, Komunës Dajt
dhe Bashkisë qendrore të Tiranës, për të bërë përpjekje maksimale në
ndërtimin e një parnetship-i të biznesit, si një lloj bashkëpunimi tregtar, ku
investitorë të ndryshëm kontaktojnë dhe njihen me planet e zhvillimit të
qeverisë qendrore dhe lokale (vendore). Sigurisht ka shumë forma të
partnership-it, por janë autoritetet, ato që i kanë të qarta objektivat dhe
kapacitetet e nevojshme për të rritur dhe forcuar integrimin mes aktorëve,
aktorëve dhe komunitetit, si dhe autoriteteve dhe aktorëve privatë. Kjo përbën
një mënyrë shumë efikase të kohëve moderne ku arrihet integrimi tërësor i
aktorëve dhe vendimmarrësve, për të gjithë komunitetin, në të gjithë sektorët
dhe ku mund të priten rezultate pozitive.
¾ Si pushteti qendror dhe lokal, në Njësinë tonë Bashkiake dhe në
Komunën Dajt, (po ashtu dhe në të tjera njësi të Tiranës) duhet të zhvillojnë
politikat e edukimit, kulturës komunitare dhe aktivitete që zgjojnë dëshirën
dhe dashurinë për zonën ku jetonë. Marrëdhëniet mes tyre – të cilave
markentingu territorial i jep rëndësi të vecantë – përbëjnë ambientin në të cilin
veprojnë fizikisht të gjithë aktorët. Kështu që shtrati i marrëdhënieve
 151

 
 ndërnjerëzore dhe ndërmjet vetë aktorëve përbën një sfidë zhvillimi. Ai lidhet
sa me traditat, kulturën, aq edhe me investimet që autoritetet dhe organizatat e
qytetarëve, duhet të kryejnë në të.

Rekomandimi VI
Marrëdhëniet mes aktorëve, rezidentëve apo jo rezidentëve, vizitorëve dhe
turistëve, përbëjnë një dimension të rëndësishëm të zhvillimit dhe forcimit të
identitetit të zonës së Kinostudios.
Për një periudhe prej gati dy dekadash, që këto marrëdhënie janë instaluar, ne
mund të shprehemi teorikisht optimist, duke theksuar se marrëdhëniet, sidomos
ndërmjet rezidentëve të zonës në fjalë dhe atyre jo rezidentë (të punësuar nga rajona të
tjera të Tiranës apo Shqipërisë) kanë njohur progres brenda një shkalle të caktuar
lidhjesh. Por, ne konstatojmë (sipas edhe të dhënave të pyetësorit tonë) se akoma nuk
është arritur një nivel minimal integrimi i individëve, nëpunësve dhe specialistëve që
punojnë në to, me ambientin përreth. Jorezidentët shpesh e shikojnë veten “të
ardhur..për të bërë një punë..dhe për të ikur përsëri”.

Kjo mungesë lidhjesh shpirtërore përbën një pengesë jo të vogël në zhvillimin

kulturor dhe ekonomik të zonës Kinostudios, gjë që është negative, sa për rezidentët,
aq edhe për jorezidentët e punësuar aty. Prandaj, ne rekomandojmë një përqëndrim
vëmendjeje më të madhe të drejtuesve të këtyre institucioneve, subjekteve të tjera në
territor, në mënyrë që lidhjet dhe marrëdhëniet të njohin një zhvillim të ri.
Palët duhet të manifestojnë dëshirë dhe interes të përbashkët për të jetuar dhe
punuar në këtë territor.
Mirëintegrimi do të ishte një aset për të dy palët: jo rezidentët do të rrezatonin
profilin e tyre të kulturës dhe këta të fundit (aktorë të ndryshëm sidomos ata të fushës
së shërbimeve) do të kishin rritje të numrit të klientëve, dhe si rrjedhojë rritje të të
ardhurave nga biznesi i tyre. Marrëdhënia e dyanshme do të ishte në interes reciprok
edhe ekonomik, por mbi të gjitha krijon një shtrat lidhjesh dhe respeki të përbashkët,
të nevojshëm për zhvillimin e mëtejshëm tërësor të zonës së Kinostudios, pra të vetë
Tiranës kryeqytet.

Rekomandimi VII
Nga studimi i ndërmarrë, ne kemi konkluduar se potencialet dhe resurset e zonës
së Kinostudios janë tej zonale madje tej kombëtare. Ky pozicion kaq strategjik
kërkohet jo vetëm të ruhet, por edhe të zhvillohet më tej. Këtë detyre e ndërmerr
marketingu territorial, ku një nga elementët e tij është imazhi i territorit.
Prandaj, në këtë linjë vjen edhe rekomandimi i fundit;

Imazhi i Zonës së Kinostudios është krijuar nëpërmjet ndërtimit të ofertës sonë

territoriale.
Por, kërkohet gjithashtu që ky “mega-produkt” të shitet. Për të realizuar këtë
marketing, duhet të aktivizohen seriozisht dhe me të gjitha mjetet që ky aktivitet
përmban: aktorët publikë dhe privatë të zonës, Bashkia e Tiranës, Ministria e
Turizmit, Kulturës, Rinisë dhe Sporteve bashkë me organizata dhe shoqata të
territorit tonë, duke evidentuar dhe promovuar të gjitha vlerat e zonës së Kinostudios
dhe rreth saj.

 152

 
 Aktiviteti i imazhit merr kështu trajtën e një aktiviteti të diplomacisë kulturore,
turizmit dhe asaj ekonomike. Si i tillë, ai përbën një mjet që përdoret nga shumë
aktorë, ndërmjet tyre edhe nga individi qytetar i zonës në fjalë i cili, me jetën dhe
aktivitetin e tij bëhet pjesë e kësaj veprimtarisë komplekse të marketingut territorial,
duke qenë edhe objekt edhe subjekt i tij sepse, në analizë të fundit, gjithçka që kjo
ndërmarrje synon, është për qytetarin dhe me qytetarin.

Rekomandimi VIII
Krijimi i një ambienti ekonomik sa më favorizues për biznesin, është dhe mbetet
në radhë të parë kompetencë e autoriteteve të Bashkisë së Tiranës, Njësisë Bashkiake
Nr.4 dhe Komunës Dajt, d.m.th. të zgjedhurit lokalë. Kabineti i Bashkisë, specialistët
e sektorëve dhe mbi të gjitha, vizioni dhe vullneti i tyre, lidhen drejtpërdrejt me
suksesin ose mossuksesin e veprimtarisë së aktorëve lokalë dhe atyre që dëshirojnë të
instalohen aty. Të zgjedhurit mund të favorizojnë kështu zhvillimin, krijimin e
kushteve të përshtatshme për hapjen e biznesve të reja, punësimin veçanërisht të të
rinjve, etj.
Krahasuar me rolin e subjekteve komunitare të biznesit në nivel kombëtar
(dhomat e tregtisë, etj), për territorin tonë, ne nuk mendojmë se do të duhen
organizata të tjera të kësaj natyre, por nuk jemi të bindur se në to janë zgjedhur
njerëzit e duhur që dinë të paraqesin dhe prezantojnë denjësisht zonën e Kinostudios,
që dinë të shpalosin imazhin e saj, potencialet e shumta të zhvillimit me impakt tej
lokal dhe tej kombëtar.

Prandaj sugjerojmë që, nën kujdesin e autoriteteve lokale, grupet e biznesit të

arrijnë të zgjedhin përfaqësues nga kjo zonë për në dhomat e tregtisë apo pranë
organizimeve të ngjashme të biznesit.
Vetëm kështu do të bëhet e mundur krijimi i kushteve favorizuese në ndihmë të
zhvillimit ekonomik.
Ndoshta është koha të zgjidhet edhe një lidership informal, të arrijë të bëjë
programe zhvillimi, që të influencojnë mbi vendimmarrjen lokale, duke imponuar (të
paktën prezantuar) interesat e tij të drejtpërdrejta.

Studimi ynë sugjeron edhe përfshirjen e përfaqësuesve të biznesit të territorit

tonë në konferenca kombëtare dhe madje edhe rajonale, përkrah autoriteteve
vendimmarrëse. Për këtë duhet shfrytëzuar më mirë ekzistenca e biznesit te medias në
zonë. Një pjesëmarrje e tillë, do të ishte në interes të të gjithë rajoneve të vendit, sepse
palët do të shprehnin interesat e tyre, duke gjetur edhe pikat e lidhjeve dhe të
bashkëpunimit.
Ato do të kishin impakt edhe në rritjen e imazhit të zonës dhe optimizmit të
qytetarëve tanë, duke rritur më tej mekanizmat integrues të biznesit shqiptar në interes
reciprok dhe për t’i bërë më mirë ballë sfidave të globalizimit.

Rekomandimi IX
Pranohet se shkak kryesor për zhvendosje të popullsisë nga një vend në një tjetër
është besimi për një zhvillim të qëndrueshëm ekonomik në vendbanimin e ri, cilësi më
të lartë të jetës, si dhe siguri, bashkë me një sistem edukimi dhe mbrojtje sociale të
lartë. Këto qëndrime dhe sjellje të qyetarëve janë trajtuar me kujdes në studimin tonë,

 153

 
efekti i të cilave lidhte drejtpërdrejt me realizimin e planin të veprimit të marketingut
tonë territorial.
Zhvendosja dhe instalimi i qytetarëve në zonën tonë të studimit, bëhet për të
fituar një mirëqenie më të lartë, për një cilësi jete më të mirë nga pikëpamja sociale,
edukative, kulturore dhe sigurisht shumë tërheqëse mbetet klima dhe ajri i pastër,
d.m.th. elemente të peisazhit natyror. Por, ata shpresojnë në rritje ekonomike, në
investime të reja dhe në një nivel punësimi më të lartë.

Bazuar në analizën tonë studimore, ne iu sugjerojmë të gjithë qytetarve të

konsiderojnë këto mundësi aktiviteti, biznesi dhe jetese, sepse potencialet e zhvillimit
në zonën e Kinostudios janë të jashtëzakonshme.
Bashkë me rritjen e investimeve do të rritet dhe punësimi, angazhimi i të rinjve në
aktivitete të ndryshme komunitare, do të gjallërohet jeta sociale dhe kulturore-
sportive, pra do të rritet ciëlsia e jetës dhe mirëqenia në tërësi.

Rekomandojmë që media, individë të zgjedhur apo organizata promovuese, të

punojnë për të ndryshuar pozitivisht opinionin e qytetarëve të Tiranës, ndaj zonës
sonë të studimit, duke promovuar elementet e saj, që paraqesin interes për ta.
Duke evidentuar dhe promovuar këto pika të forta tërheqëse veçanërisht për të
rinjtë, ne sjellim edhe forcojmë më shumë identitetin e territorit,

V.3 Sugjerime për të ardhmen

Studimi ynë trajton një disiplinë relativisht të re në shkencën ekonomike. Në

nivel ndërkombëtar, marketingu territorial konsiderohet një prurje që ka marrë
dimension shkencor kryesisht në dy dekadata e fundit. Ndërsa në vendin tonë,
marketingu territorial konsiderohet krejtësisht një risi e re dhe pa asnjë trashëgimi si
në fushën teorike, ashtu edhe atë praktike. Kjo mangësi e literatures së shkencës
ekonomike shqiptare në fushën e marketingut territorial, mendojmë se ka përbërë një
vështirësi jo të vogël në përmbushjen e qëllimit të studimit tonë. Vështirësi janë
ndeshur, si rrjedhojë e faktit që ne jemi mbështetur plotësisht në lietarurën e huaj të
shqyrtuar që, megjithë nivelin e lartë të trajtimit shkencor, ajo është e bazuar në
karakteristikat ekonomike, sociale, kulturore dhe psikologjike, si dhe në kulturën
politike administrative të territoreve ku janë kryer studimet përkatëse.
Gjithashtu, në lidhje me të dhënat dhe informacionet që strukturat zyrtare ofrojnë
për zonën tonë të studimit, disa prej tyre mund të merren me rezervë. Këtë mendim ne
e mbështesim nga praktika 20 vjecare e tranzicionit shqiptar, ku jemi dëshmitarë se
projekte të ndryshme zhvillimore, kanë patur një shkallë relativisht të ulët dhe të
kufizuar zbatimi. Ndërsa, ka patur edhe raste të tjera ku projektet e zbatimit janë
shtyrë shumë në kohë, ose janë ndryshuar në përmbajtje në kohë të ndryshme, në
varësi të qeverisjeve të majta apo të djathta qendrore apo lokale. Këtu mund të
përmendim faktin se ndërsa ishte miratuar plani francez për Qendrën e Tiranës në
vitin 2009, ai është hedhur poshtë nga qeverisja e re lokale e vitit 2011. Në këtë
këndvështrim ne nuk mund të kemi garanci të plotë se edhe ky plan i ri rregullues i
Tiranës nuk do të ndryshojë në vitet e ardhshme.

 154

 
 Nisur nga vështirësitë që përmendëm më sipër në realizimin e studimit tonë,
gjykojmë që kjo është një teme e cila mund të zhvillohet më tej nga studiues të tjerë të
kësaj fushe. Në këtë kuadër ne do të sugjeronim sa më poshtë:

• Në kuadër të përgatitjes dhe ndërgjegjësimit të studiuesve të ardhshëm,

në fakultetet përkatëse të universiteteve të ndryshme në Shqipëri, mund të
përfshihet si lëndë “Marketingu i territorit”, në kurrikulat e profileve
“Turizëm” dhe “Administrim publik”.
• Institucionet e arsimit të lartë, në ndihmë dhe në bashkëpunim me
autoritetet e pushtetit qendror dhe atij lokal, mund të nxisin ndërmarrjen e
studimeve shkencore në fushën e marketingut territorial.
• Autoritetet e pushtetit qendror dhe lokal, duhet t’iu ofrojnë punonjësve
të tyre trajnime njohëse dhe analizuese për territore të caktuara të zonave të
Shqipërisë.
• Ashtu si dhe në vende të tjera të Evropës dhe më gjerë, mund të
mendohet që edhe në Shqipëri të ngrihen institucione, të cilat merren me
zhvillimin dhe organizimin e marketingut territorial.

 155

 
 BIBLIOGRAFIA

Ancarani F., Il marketing territoriale, un nuovo approccio per la valorizzazione

del territorio, WP SDA Bocconi, n. 12, 1996
Ancarani F., Il marketing territoriale: un nuovo approccio per la valorizzazione
delle aree economico-sociali, Economia e diritto del terziario, n. 1, 1999
Ancarani F., Il territorio - organizzazione nonprofit – in un contesto di crescente
competizione: un approccio di marketing strategico resource based, Sinergie, n. 54,
2001
Alderson W., Dynamic Marketing Behavior, Homewood IL, Richard D. Irwin,
1965
Ashworth G. J., Selling the city. Marketing approaches in public sector urban
planning, Chichester, John Wiley & Sons,1995
Ashworth G. J., e Voogd H., Marketing the city. Concepts, processes, and Dutch
applications, Town Planning Review, Vol. 59, n.1, 1988
Ave G., Corsico, F., Marketing urbano in Europa, Torino, Edizioni Torino
Incontra, 1994
Bagozzi, Marketing as exchange, Journal of Marketing, 39, 1975
Baker M. J., Macmillan dictionary of marketing and advertising, Terza Ed.,
London, Macmillan,1998
Baker M. J., Writing a literature review, The Marketing Review, n. 1, 2000
Bartles R., Can marketing be a science?, Journal of Marketing, 15, 1951
Basssani S., Territorio, confini e stakeholders :per una definizione del valore di
un territorio, Tezë doktorate, Università deglistudi di Bergamo, Facoltà di Economia,
2002
Bellini N., Il marketing territoriale. Sfide per l’Italia nella nuova economia,
Milano, Franco Angeli, 2000
Berry L. L., Relationship marketing, Emerging perspectives on service
marketing, Chicago, American Marketing Association, 1983
Biggiero L., Sammarra A., Apprendimento, identità e marketing del territorio,
Roma, Carocci, 2002
Boccia F., Economia e finanza delle amministrazioni pubbliche, Milano, Guerini
e Associati, 2002
Bocchi M., Ceruti M., La sfida della complessità, Bruno Mondadori, Milano,
2007
Borden N.H. The Concept of the Marketing Mix, Journal of Advertising
Research, Vol. 4, June 1964
Borghesio A., Dal marketing turistico al marketing territoriale, Kongresi “Il
sistema turistico: politiche di sostegno ed efficienza delle strutture aziendali”,
Economia Società ed Istituzioni, Roma, SER, 1997
Bourdieu P., Chamboredon J. C. et Passeron J. C., Le Metier de sociologe :
Prealables epistemologiques, , 2005
Camagni R. P., Il marketing urbano come strumento di competizione tra città, in
Sviluppo e Organizzazione, n. 132, 1992
Camagni R. P., Le condizioni e gli strumenti finanziari per la Milano europea,
Impresa e Stato, n. 27, 1994

 156

 
 Camagni R., Gibelli. M. C., I fondamenti delle politiche di sviluppo territoriale
oggi: le politiche urbane, Organizzazione & Territorio, n. 187, 2001
Caroli M. G., Il Marketing territoriale, Franco Angeli, Milano, 1999 Liuc Papers
n. 149, giugno 2004
Casella A., Marketing della città: premesse alla definizione ed all’applicazione
di una “nuova disciplina”, in Commercio, 60, 1997
Cercola R., Economia neoindustriale e marketing territoriale, Sviluppo e
Organizzazione, n. 172, 1999
Consiglio S., Le agenzie di sviluppo, Sviluppo & Organizzazione, n. 172, 1999
Corsico F., Marketing urbano, uno strumento per le città e le imprese, una
condizione per lo sviluppo immobiliare, una sfida per la pianificazione urbanistica,
Ave e Corsico, cit. 1994
Costabile M., e Lanza A., Il marketing dei contesti territoriali: il potenziale di
differenziazione del capitale sociale, in Valdani e Ancarani, cit., 2000
Cicciotti E., A. Politi M. Dallara, L'évaluation des politiques territoriales et de la
gouvernance du développement local: théorie et méthode,
Dematteis G., Il marketing urbano: cooperare per competere, Ave e Corsico, .
cit., 1994
Doel M. A., e Hubbard P. J., Taking world cities literally: marketing the city in a
global space of flows, City, n. 6, 2002
Duffy H., Competitive cities succeeding in the global economy, London Spon,
1995
Egan J., Relationship Marketing, Harlow, Financial Times Prentice Hall, 2001
EU Archimedes Program, Actions to Regenerate Cities and Help and Innovate,
Mediterranean Economic Development, 2007-2010
Ferrari S., Marketing dei distretti. Alcune riflessioni sulle applicazioni del
marketing territoriale ai sistemi locali di imprese, Sinergie, n. 52, 2000
Filosa Martone, R., La città in ascolto. Una nuova visione del city marketing,
Economia & Management, n. 6, 1998
Flipo J.P., e Texier L., Marketing territorial: de la pratique à la théorie, Revue
française du marketing, n. 136, 1992
Fontana F., e Caroli M. G., Il marketing per lo sviluppo locale, Sinergie, n. 49,
1999
Gold J.R., e Ward S. V., Place promotion: the use of publicity and marketing to
sell towns and regions, hichester, John Wiley & Sons, 1994
Golfetto F., Problemi aperti per il marketing delle città, in Valdani e Ancarani,
cit., 2000
Grandinetti R., Metamarketing, Sviluppo & Organizzazione, n. 145, 1994
Granovetter M., Economic action and social structure: the problem of
embeddedness, American Journal of Sociology, 91, 1985
Gregori G. L., Il ruolo dei sistemi-rete nello sviluppo del marketing territoriale,
Economia Marche, n. 2, 2000
Groonross C., From marketing mix to relationship marketing: towards a
paradigm shift in marketing, Management Decision, 32 (2), 1994
Guatri L., Vicari, S., Fiocca, R., Marketing, Milano, Mc Graw-Hill Italia, 1999
Hakansson H., Snehota I., Developing Relationship in Business Networks,
London, Routledge, 1989

 157

 
 Hàllen L., Johanson J., Seyed-Mohamed N., Interfirm adaptation in business
relationships, Journal of Marketing, 1991
Cecilia Gilodi, Territorio e marketing, tra letteratura e nuovi percorsi di ricerca.
Hart C., Doing a literature review, London, Sage Publications, 1998
Hayek F. A., The use of knowledge in society”, The American Economic
Review, 35, 1945
Homans G. C., Social behavior as exchange, American Journal of Sociology,
1992
Hunt S.D., The nature and the scope of marketing, Journal of Marketing, 1976
Hunt S.D., Foundations of marketing theory, New York, M.E. Sharpe, 2002
Ierardi E., Comunicazione e marketing territoriale: Milano ‘global city’ , Rivista
italiana di comunicazione pubblica, n. 2, 1999
Iorio R., Marketing pubblico per il rilancio di un «prodotto turistico» maturo in
Liguria, Economia e diritto del terziario, n. 2, 1994
Håkan Håkansson, University of Uppsala, John Wiley & Sons Chichester International
Marketing and Purchasing of Industrial Goods An Interaction Approach By IMP Project
Group , 1982
Jarach D., Il piano di marketing territoriale esterno, Valdani e Ancarani, cit.,
2000
Jensen-Butler C., Shacar A., van Weesep J., European cities in competition,
Aldershot, Avebury, 1997
Kirzner, I. M., Concorrenza ed imprenditorialità, Soveria Mannelli, Rubbettino,
1997
Kotler P., Asplund C., Rein I., e Haider D., Marketing Places Europe, Londra,
Prentice Hall, 1999
Kotler P., Haider D. H., e Rein I., Marketing Places: attracting investment,
industry and tourism to cities, states, and nations, New York, The Free Press, 1993
Kotler P., e Levy S. J., Broadening the concept of marketing, Journal of
Marketing, 33, 1969
Kotler, P., Jatusripitak S., Maesincee, S., The marketing of nations: a strategic
approach to building national wealth, New York, The Free Press, 1997
Kotler P., G. Zaltman, Le marketing social:. Une approche du changement social
planifié, Journal of Marketing, vol n ° 35, 1971
Krantz M., e Schätzl L., Marketing the city, Jensen-Butler, C., Shachar, A., van
Weesep, J., European cities in competition, Aldershot, Avebury, 1997
Latusi S., Marketing territoriale per gli investimenti, Egea, Milano, 2002
Lindblom C.E., The market system, New Haven, Yale University Press, 2001
Loasby B. J., Market institutions and economic evolution, Journal of
Evolutionary Economics, Vol. 10, 2000
Mazzola F., MA Maggioni, la croissance régionale et urbaine sur le marché
mondiale, Franco Angeli, Milan, 2001
McDonald F. H., How to promote community and industrial development, New
York, Harper and Row, 1938
Mele R., Strategie e politiche di marketing nelle imprese di pubblici servizi,
Padova, Cedam, 1993
Ménard C., Markets as institution versus organizations as markets?
Disentangling some fundamental concepts, Journal of Economic Behaviour and
Organization, n. 28, 1995
 158

 
 Meneguzzo M., Dal new public management alla public governance: il pendolo
della ricerca sulla amministrazione pubblica, in Azienda Pubblica, n. 3, 1995
Mercer D., Marketing: the encyclopedic dictionary, Oxford, Blackëell, 1999
Mezzino A., Sviluppo locale e marketing territoriale: il caso pesarese,
Azienditalia, n.5, 2002
Moore M., H., Creating public value: strategic management in government,
Cambridge -London, Harvard UP, 1995 Liuc Papers n. 149, giugno 2004
Mohran P., e Ghoshal S., Markets, firms, and the process of economic
development, Academy of Management Review, 24, 1999
Morgan R. M., e Hunt S. D., The commitment-trust theory of relationship
marketing, Journal of Marketing, n. 58, 1994
Mutti A., Le capital social et le Développement , Bologne, Il Mulino, 1998
Paddison R., City marketing, image reconstruction and urban regeneration,
Urban Studies, Vol. 30, n.2, 1993
Paoli M., Marketing d’area per l’attrazione di investimenti esogeni, Guerini,
Milano, 1999
Papotti D., L’immagine regionale fra marketing del turismo e marketing
territoriale, Lombardia Nord-Ovest, n. 3, 2001
Peck H., Payne A., Christopher M., Clark M., Relationship marketing: strategy
and implementation, Oxford, Butterworth Heinemann, 1999
Petiz L., Gli enti di promozione del territorio: tra non profit e for profit, in
Sinergie, n. 54, 2001
Petruzzellis L., Aspetti evolutivi del marketing dall’impresa al territorio, Bari,
Cacucci Editore, 2002
Polci S., La comunicazione pubblica tra turismo e marketing territoriale, Rivista
italiana di comunicazione pubblica, n. 3, 1999
Porter M. E., Il vantaggio competitivo, Milano, Edizioni di Comunità, 1987
Premazzi K., Cyber-marketing territoriale: l’attivazione di un sito web per la
valorizzazione del territorio, Micro & Macro Marketing, n. 2, 2001
Putman and Fukuyama, Foundations of Social Theory, Cambridge, Harvard
University Press, 1990.
Ryans J. K., e Shanklin. W., Guide to marketing for economic development:
competing in America’s second civil war, Columbus, Publishing Horizons, 1986
Rebora G., Un decennio di riforme, nuovi modelli organizzativi e processi di
cambiamento delle amministrazioni pubbliche (1990-1999), Milano, Guerini e
Associati, 1999
Rubinstein G. An Introduction to Applicable Game Theory, Jounal of Economic
Perspectives, 1997
Sassen, Le città nell’economia globale, Bologna, Il Mulino, 1997
Sforzi F., City marketing and local development, Ave e Corsico, cit., 1994
Siano A., Marketing e comunicazione nelle strategie degli enti di promozione del
territorio, Sinergie, n. 54, 2001
Sicca L., Il ruolo del marketing nello sviluppo del territorio, Bellini, cit., 2000
Silvestrelli S., Agazzani D., Diversificazione dei prodotti turistici e marketing
territoriale: due casi a confronto, in Economia e diritto del terziario, n. 1, 2002
Storlazzi A., Management pubblico e gestione del territorio in ottica di
marketing, Economia e diritto del terziario, n. 2, 1997

 159

 
 Sweneey D. J., Marketing: management technology or social process, Journal of
Marketing, 36,1972
Texier L., Peut-on-parler de marketing territorial, Revue de Economie Regional
et Urbaine, 1, 1993
Texier L., Une clarification de l’offre d’implantation en marketing territorial:
produit de ville et offre de territoire, Revue de Economie Regional et Urbaine,5,
1999
Texier L. e Valla J.P., Le marketing territorial et ses enjeux, Revue Française de
Gestion, janvier-fevrier, 1992
Troilo G., L’evoluzione del concetto di marketing mix: una proposta
interpretativa, Finanza Marketing e Produzione, n. 2, 1993
Ţiclău T.,  Markeing and Public Administration”, Facultatea de Stiinte Plotice,
Administrative si ale Comunicarii, Universitatea Babes – Bolay, Romania, 2012
Valdani E, Marketing, Marketing, Torino, Utet, 1995
Valdani E., Ancarani F., Strategie di marketing del territorio. Generare valore
per le imprese e i territori nell’economia della conoscenza, Egea, Milano, 2000
Valdani E., Ancarani F., Marketing places. A resource-based approach and
empirical evidence from the European experience, WP SDA Bocconi, n. 55, 2001
Valdani E., Jarach D., Strategie di marketing per il territorio: come vendere
un’area geografica, Perrone, V., L’occupazione possibile. Spazi d’azione
imprenditoriale e manageriale, Milano, Etaslibri, 1998
Van den Berg L., Urban policy and market orientation, Euricur, Erasmus
University Rotterdam, n. 4, 1990
Van den Berg L., Bramezza I., e Van der Meer J., Gestione e marketing della
città: l’esperienza olandese, Impresa e Stato, n. 27, 1994
Van den Berg L., e Braun E., Urban competitiveness, marketing and the need for
organizing capacity, Urban Studies, Vol. 36, 1999
Van den Berg L., Braun E., e Otgaar A. H. J., The attractive city .Catalyst for
Economic Development and Social Revitalisation, Euricur Report 200-1, Rotterdam,
2000
Van den Berg L., Braun E., e Otgaar A., H. J., Sports and city marketing in
European cities, Aldershot, Ashgate, 2002
Van den Berg L., Klaassen L.H., e Van der Meer J., Marketing metropolitan
regions, International Conference on Marketing Metropolitan Regions, 8-10
novembre, 1990
Van den Berg L., e Van der Meer J., Urban marketing in the Netherlands. An
overview of its results, Ave e Corsico, cit., 1994
Van der Meer J., The role of city marketing in urban management, Euricur Series,
n.2, 1990
Varaldo R., Dal localismo al marketing territoriale, Fontana e Caroli, cit., 1999
Varaldo R., e Caroli M., Il marketing del territorio: ipotesi di un percorso di
ricerca, Fontana e Caroli, cit., 1999
Vesci M., Il governo del territorio: approccio sistemico vitale e strumenti
operativi, Padova, Cedam, 2001
Volterrani A., Politiche di rete e marketing territoriale, Rivista italiana di
comunicazione pubblica, n. 2, 1999

 160

 
 Ward K. G., From rentiers to rantiers: ‘active entrepreneurs’, ‘structural
speculators’ and the politics of marketing the city, Urban Studies, Vol. 37, n. 7, 2000
Liuc Papers n. 149, giugno 2004
Weibe G. Merchandizing Commodities and Citizenship on Television Public opinion
quaretly, vol 15, 1979
Faqja zyrtare Rechauffementmediatique.org
Faqja Zyrtare Techno-Sience.net
Plani strategjik i zhvillimit urban të Tiranës, 2012
Plani i zhvillimit: Komuna Dajt
Ministria e Turizmit, Kultures, Rinise dhe Sporteve: Strategjia e zhvillimit te
zonave turistike, Parku kombëtar Dajt
Instituti kombëtar i Statistikave (INSTAT), 2011
Plani Urbanistik i Tiranës, shtator 2012; Faqja Zyrtare e Bashkisë së Tiranës
Politika e Zhvillimit të Territorit të Bashkisë së Tiranës, 2012, Faqja zyrtare e
Bashkisë
Politikat e zhvillimit të ministrive të linjës: METE, MTKRS, MPPT, M.Sh.
MASH, etj.
Instituti shqiptar i Medias
 

 161