LUẬN NGỮ

(Nguy n Hiến Lê chú d ch và giới thi u)

Vài l i th a tr c (c a ng i đăng)

Trong bài L iănóiăđ u cu n Khổng t , cụ Nguy n HiếnăLêăchoăđôiăđi u v vi c d ch l i cu n

Luận ng nh ăsau:

“Tôiăđƣăb raăh năhaiăthángăđ c l i nh ng sách v Khổng t mà tôi có hoặcăm ợnăđ ợcă(nh ăc a

L Ch năVũ:ăL ch s t ăt ng chính tr Trung Qu c; H u ngo iăL :ăT ăt ng cổ đ i Trung
Qu c; Quan Phong và Lâm Duật Th i: Bàn v Khổng T - đ u do ngoài Bắc d ch);ăđ c l i các
b n d ch và chú gi i Luận ng c a mình, và c aăTrungăHoaă(nh ăLuận ng đ c b n c a Th m
TriăPh ngăvƠăT ng Bá Ti m, Luận ng d ch chú c a Tri u Thông; l i b raăh năhaiăthángăn a
đ d ch l i b Luận ng , v a d ch v a phân lo iătheoăđ tài lập b ngătraătênăng i,ătênăđ t”.

V vi că“d ch l i”,ătrong chú thích bài XVI.1, cụ Nguy n Hiến Lê b o:ă“BƠiănƠyăchúngătôiăd ch

trong cu n Nhà giáo h Khổng (C oăTh m,ă1972),ănayăd ch l i”.ăD ớiăđơyătôiăxinănêuăthêmăvƠiă
ví dụ n a:

- Bài II.2: Trong b Đ iăc ngăvĕnăh c s Trung Qu c,ăcơuă“Thiătamăbách,ănh t ngôn dƿătế chi,
viết:ăT ăvôătƠ”,ăcụ Nguy n Hiến Lê d chălƠ:ă“C 300 thiên trong Kinh Thi, ch m t câu có th
trùmăđ ợc,ălƠ:ăkhôngănghƿăbậy”.ăTrongăcu n Luận ng , cụ d ch l i,ăđặc bi t là ba ch “t ăvôătƠ”,ă
nh ăsau:ă“KinhăThiăcóăbaătrĕmăthiên,ăm t l iăđ bao quát t t c ,ălƠăt ăt ng thu năchính”.

- Bài VI.8: Trong b Mặc h c,ăcơuă“Vôăchi,ăm nhăhƿăphù?ăT ănhơnădƣănhiăh uăt ătậtădƣ!”,ăcụ

d chălƠ:ă“Conă[t căBáăNg u]ăsắp m t. S m nhăđóăthôi.ăNg iănh ăvậy mà b nhănh ăvậy!”;ă
Trong cu n Luận ng , cụ hi u ch “vô”ătheo m tănghƿaăkhác,ăvƠăc cơuăđóăđ ợc l iăthƠnh:ă“Vôă
lí! Do m nh tr iăchĕng?ăConăng iănh ăvậy mà b b nhăđó!”.

- Bài VIII.3: Trong b Trangăt ă– Namăhoaăkinh,ăcơuă“Nhiăkimănhiăhậu, ngô tri mi n phù, ti u

t ”ă(l i c aăTĕngăt ), cụ d chălƠ:ă“T đơyăv sau ta mới biết chắc rằng ta gi đ ợc (thân ta) kh i
cácăđi uăh ăh ng, tàn tậtăđóăcácătrò”.ăTrongăcu n Luận ng , cụ d ch l iălƠ:ă“T nay v sau, ta mới
biết thoát kh i hình lục,ăđóăcácătrò”ă(cụ đƣăhi u hai ch “mi năphù”ătheoăm tănghƿaăkhác).

- Bài XVIII.6: Trong b Đ iăc ngătriết h c Trung Qu c,ăcơuă“Thaoăthaoăgi thiên h giai th dã,
nhi thuỳ dƿăd chăchi”,ăhaiăcụ Gi n Chi và Nguy n Hiến Lê d chălƠ:ă“Ốaăùaănh ăn ớc ch y m t
chi u, thiên h đ u thế c ,ăaiămƠătheoămìnhăđ s aăđổi vi c lo n ra tr ”.ăTrongăcu n Luận ng , cụ
Nguy n Hiến Lê d ch l iă(đặc bi t là hai ch “thaoăthao”):ă“Khắp thiên h đơuăđơuăcũngălƠădòngă
n ớcă(đục) cuồn cu n, ông Khổng Khâu sẽ cùng với ai mà s a thiên h ?”.

Lý do khác bi t trong hai l n d ch bài VI.8 là do ch 亡 trongănguyênăvĕn.ăTrong b Mặc h c, cụ

Nguy n HiếnăLêăđ c ch đóălƠă“vong”ăvƠăd chătheoănghƿaăc a ch 亡lƠă“chết m t”;ăcònătrongă
cu n Luận ng cụ đ călƠă“vô”ăvƠăd chătheoănghƿaăc a ch “vô”ă無 lƠă“không”.ăCũngăcóătr ng
hợpăđ căkhácănh ngăýănghƿaăcũngăvậyănh ăch 哂 trong bài XI.25, trong cu n Cổ vĕnăTrungă
Qu c, cụ đ călƠă“s n”ă(Thi u Ch uăcũngăđ călƠă“s n”);ăcònătrongăcu n Luận ng , cụ đ c là
“th n”,ănh ngănghƿaăcũngăv nălƠă“m măc i”.ăNhơnăvật Nhụ Bi trong bài XVII.20 cu n Luận
ng , ch Hán là 孺悲, trong cu n Nhà giáo h Khổng (bƠiăD ngăHoáă– 19) g iălƠăNhũăBi.

Cũngătrongăcu n C vĕnăTrungăQu c, cụ Nguy n Hiến Lê t ý ng rằngăthiênăH ngăđ ng (thiên

X)ălƠădoăng i sau chép thêm; cụ b o:ă“(ầ)ăhìnhănh ăcũngăcóăvƠiăch doăng iăđ i sau viết
thêm, chẳng h nănh ăthiênăH ngăĐ ng”.ăNh ngătrongăcu n Luận ng chúng ta không th y cụ
không nhắc l i ý nghi ng đóăn a, trong cu n Khổng t cũngăvậy.

Cu n Luận ng mà tôi chép l i đơyălƠătheoăebookădoăm t b n trẻ, b n PNT, g i tặng. Ebook

đó,ăv sau g iălƠă“ebookănguồn”,ăkhôngăghiătênănhƠăxu t b năvƠănĕmăxu t b n. Theo nhăbìaăđĕngă
trên trang thì nhà xu t b nălƠănhƠăVĕnăh c (tôi t m dùng nhăđó,ăs a l iăđôiăchútăđ làm nh bìa
cho ebook mới này).

Trong ebook nguồnăcũngăkhôngăth y chép ch Hán, các ch Hán trong ebook mới này là do tôi
ghi thêm dựa theo các b n Luận ng đangăl uăhƠnhătrênăm ng,ăđặc bi t là b n Khổng t Luận
ng do Nguy n Thiên Thụ chú d ch hi năđangăphổ biếnătrênăwebsiteăwebsiteăS năTrungăTh ă
Trang. B n c a Nguy n Thiên Thụ và b n c a cụ Nguy n Hiến Lê có vài ch không gi ng nhau.
SauăđơyălƠăvƠiăvíădụ v ch Hán khác nhau:

- Trong bài I.6, Nguy n Thiên Thụ chép là: 凡愛眾，而親仁 “phƠmăáiăchúngănhiăthơnănhơn”ăvƠă
d chălƠ:ă“Th ngăm iăng i, mà g năgũiăng iănhơnăđ c”;ăt ngă ng với ch “phƠm”ă泛, cụ
Nguy n HiếnăLêăchépălƠă“phiếm”ă[泛] và d chălƠ:ă“yêuăkhắp m iăng i mà g năgũiăng i nhân
đ c”.

- Trong bài IX.3, Nguy n Thiên Thụ chép là: 雖遠衆 “tuyăvi năchúng”,ăd chălƠ:ă“tráiăvớiăđ i
chúng”;ăcụ Nguy n HiếnăLêăchépălƠ:ă“tuyăviă[違]ăchúng”,ăd chălƠ:ă“tuyătráiăvới s đông).

- Trong bài II.16, Nguy n Thiên Thụ chép là: 攻乎異端，斯害也 “Công hồ d đoanăt ăh i dã
k ”ăvƠăd chălƠă“Nghiênăc u vi căhoangăđ ng thì có h iăchoămình”;ăch cu i, cụ Nguy n Hiến Lê
chépălƠă“dƿ”ă[ ] và d chălƠ:ă“Chuyênătơmănghiênăc u nh ng cựcăđoanăthìăcóăh i”.

Ngoài vi c ghi thêm ch Hán và các chú thích, trong ph n Phụ lục tôi còn chép tr n tiết Luận
ng trong cu n Cổ vĕnăTrungăQu c. Trong tiếtăđóăcụ Nguy n Hiến Lê giới thi u tác ph m Luận
ng và ba bài: I.1, VII.14 và XI.25.

Xin chân thành c mă năb n PNT và xin trân tr ng giới thi u cùng các b n.
Goldfish
Thángă7ănĕmă2011

---------------
TrongăbƠiăIII.ă5,ăbƠiăVI.12ầăch “vong”ăcũngăđ ợcăđ c và hi uălƠă“vô”.ăT ngătự, trong bài I.1,
V.5ầăch “thuyết”ă說 đ călƠă“duy t”ă悅;ăbƠiăII.17,ăIII.6ầăch “n ”ă女 đ călƠă“nh ”ă汝; bài
III.15,ăIII.23ầăch “đ i”ă大 đ călƠă“thái”ă太.
Các b n có th xem bài Tựa c a cu n Cổ vĕnăTrungăQu c này trong ebook 8 bài tựaăđắc ý.

GI I THIỆU

NGUỒN GỐC VÀ CÁC BẢN

B ăLuậnăngữ đ ngăđ uătrongăT ăth .ăTôiănghƿănếuăb ăraăb nănĕmăchụcăbƠiăchépăngônăhƠnhăc aă

cácămônăsinhănh ăTĕngăT ,ăT ăH ,ăH uăNh ợc,ăT ăDu,ăT ăTr ngămƠătrongătậpăKhổngătử
(thiênăIV)ătôiăđƣăgiớiăthi uăs ăl ợc,ăch ăgi ăl iăhếtănh ngăbƠiăchépăngônăhƠnhăc aăKhổngăt ă-
kho ngă500ăbƠi,ătoƠnăb ăgồmăkho ngănĕmătrĕmăr ỡiăbƠiă– thì Luậnăngữ đángăg iălƠă“Kinh”.ăT tă
c ăcácăh căgi ăt ăx aătớiănayăđ uăcoiănóălƠăkinhăc aăKhổngăgiáo,ăcũngănh ăĐạoăĐ căkinh là kinh
c aăLƣoăgiáo.ăNóăcònăchépătrungăthựcăt ăt ngăc aăKhổngăt ,ăđángătinăh năĐạoăĐ căkinh n a,ăvìă
b ănƠyăgồmănhi uăbƠiădoăng iăsauăthêmăvƠo,ă(coiăb ăLãoătử chúngătôiăso nămƠăch aăxu tăb nă
đ ợc).ăDoăđó,ămu nătìmăhi uăh căthuyếtăc aăKhổngăt ăthìăph iăcĕnăc ătr ớcăhếtăvƠoăLuậnăngữ, vì
chínăph năm iăKinhăThư,ăKinhăLễ,ăTrungădung, Mạnhătử,ăt ăt ngăkhôngăcònăđúngăc aăKhổngă
t ă(mặcăd uăcũngăcóăđi măgi ng);ăĐạiăhọc cóăh ăth ngăquáă(cóănhƠăcònăng ăkhôngăph iăc aăTĕngă
t ăviết);ăTrung dung cóăm tăph năsiêuăhìnhămƠăKhổngăt ătránhăsiêuăhình;ăcònăMạnhătử phóngăđ iă
ph năduyătơmăc aăKhổngăt .

Vìănh ngălẽăđó,ătrongăcu năNhàăgiáoăhọăKhổng vƠăcu năKhổngătử chúngătôiărángăch ădùngăLuậnă

ngữ đ ătrìnhăbƠyăt ăt ngăc aăKhổng.

NGUỒN GỐC

Luậnăngữ cóăbƠiădoămônăsinhăc aăKhổngăt ăchép,ănh ăbƠiăXIV.1:ă

Hiếnăv năs .ăT ăviết:ă“Bangăh uăđ o,ăc c;ăbangăvôăđ o,ăc c,ăs ădƣ”.

NguyênăHiếnătựăx ngătênănh ăvậy,ăthìăchínhălƠăôngătaăchép.

Cóătr ngăhợpănh ătrongăkhiăh c,ămônăsinhăngheăgi ngăđi uăgìăthìăchépăngayăl iăchoăkh iăquên,ă

nh ăT ăTr ngătrongăbƠiăXV.5,ăchépăl iăc aăKhổngăt ăvƠoădơyăđai,ărồiăsauătruy năl i cho môn
sinh.

Cóănhi uăbƠiădoăh ngămônăsinhătáiătruy nă(t cămônăsinhăc aămônăsinh)ăchép,ănh ăthiênăI,ăbƠiă2ă

bắtăđ uăbằng:ă“H uăt ăviết”,ăbƠiă4ăbắtăđ uăbằngă“Tĕngăt ăviết”ăv.vầăđ uălƠăh cătròăc aăH uă
Nh ợc,ăvƠăc aăTĕngăSơmăchép,ăvìătheoăl ătrongăLuậnăngữ, tr ăKhổngăt ,ămƠăb tăkìămônăsinhănƠoă
dùătrựcătruy năhayătáiătruy n,ăcũngăg iălƠă“t ”ăhoặcă“phuăt ”ă(hoặcăKhổngăt ănh ăcácăbƠiăXV.12-
11);ăcònăcácămônăsinhăc aăKhổngăt ăthìăcóăbaătr ngăhợpănh ăsau:ă

Tôiăl yăvíădụ.ăAăvƠăBăđ uăh căKhổngăt ,ăh ălƠăđồngămônăvớiănhau.ăBăd yăh căcóăm tăh cătròătênă
C.

Trư ngăhợpăth ănhất:ăAăhayăBăkhiăchépăhayănóiăv ămình,ăthìăx ngătênătục,ăchẳngăh năĐoanăM că

T ătựăx ngălƠăT ,ăNhanăHồiătựăx ngălƠăHồi.ă
Trư ngăhợpăth ăhai:ăBănóiăv ăAă(nóiăv ăb n),ăhoặcăCănóiăv ăAă(t cănóiăv ăb năc aăth yămình)ăthìă
cóăth ăg iăA:

- bằngătênătựă(nh ăT ăC ngălƠătênătựăc aăĐoanăM căT ,ăT ăUyênălƠătênătựăc aăNhanăHồi).

- hoặcăbằngăc ăh ăvƠătênătụcă(nh ăĐoanăM căT ,ăNhanăHồi).

- hoặcăbằngătênăh ăvƠătênătựă(nh ăNhanăUyênă– NhanălƠăh ,ăUyênălƠătự).

A nóiăv ăBăcũngătheoănh ngăcáchăg iătênăđó.

Trư ngăhợpăba:ăCănóiăv ăB,ăt cănóiăv ăth yăh căc aămình,ăthìăg iălƠă“t ”,ă“t ”ăđặtăsauăh ăc aă
th yămìnhă(h cătròăc aăH uăNh ợcăg iăH uăNh ợcălƠăH uăt ,ăh cătròăc aăTĕngăSơmăg iăTĕngă
SơmălƠăTĕngăt ,ăch ăkhôngăg iălƠ TĕngăSơm,ăhoặcăT ăD ă– tênătựăc aăTĕngăSơm).ăVậyănh ngă
bƠiăbắtăđ uăbằngăH uăt ăviếtăhoặcăTĕngăt ăviết,ăđ uălƠăc aăh ngămônăsinhătáiătruy năl i.

Cóăth ărằngăsauăkhiăKhổngăt ăm t,ăcácămônăsinhăthuăthậpăl iăd yăc aăth y,ătruy năchoănhau,ăm tă

s ăng iăchépăl iădùngăđ ăd yăh c,ăkhiăchết,ăthìăh cătròăc aăh ăl iăc ăl iăc aăKhổngăt ăl năl iăc aă
h .

Ng iăcu iăcùngăchépăl iălƠăai?ăTheoăLi uăTônăNguyênăđ iăĐ ngăthìăcóălẽălƠăm tăh cătròăc aă

TĕngăSơm.

Cóăthuyếtăb oărằngăTĕngăSơmăkémăKhổngăt ă46ătuổi,ăsinhăvƠoăkho ngă505,ăchếtănĕmă428.ăCóă

sáchăl iănóiăTĕngăSơmăchếtănĕmăL ăNguyênăcôngănguyênăniên,ăt căChuăKh oăv ngăngũăniên:ă
436.ăSaiănhauătámănĕm,ălƠăítăđ y.ăVậyăLuậnăngữ khôngăth ăxu tăhi nătr ớcă436ăđ ợc.ă

Cóăth ăcònăsauăkháălơuăn a,ăvìăthiênăVIIIăchépăTĕngăSơmătr ớcăkhiăm tăcóăkhuyênăM nhăKínhăt ă

v ăcáchăc ăx ăc aăng iăc măquy nă(VIII.4).ăM nhăKínhăt ătênălƠăTr ng.ăKínhăt ălƠătênăthuỵ,ă
chếtăsauăTĕngăSơm;ămƠăbƠiăđóăghiătênăthuỵă- tênăđặtăchoăng iăchết,ătheoăhƠnhăviăhồiăsinhăti nă–
t călƠăchépăsauăkhiăM nhăKínhăt chết.ă

BƠiăđóădoăm tămônăsinhăc aăTĕngăSơmăchép,ăchoănênăg iăTĕngăSơmălƠăTĕngăt ,ămƠătrongăLuậnă

ngữ,ăs ăbƠiăchépăngônăhƠnhăc aăTĕngăSơmănhi uăh năs ăbƠiăv ăcácămônăsinhăkhácăc aăKhổngăt .ă
Choănênăthuyếtăc aăLi uăTônăNguyênătinăđ ợc.

VƠăchúngătaăcóăth ăt măkếtăluậnărằngăb ăLuậnăngữ doănhi uăng iăghiăvƠăxu tăhi năsớmăcũngăvƠoă

kho ngăb yătámăchụcănĕmăsauăKhổngăt ăm t.

CÁC BẢN

Luậnăngữ đƣăđ ợcăphổăbiếnăt ăth iăTiênăT n.

T năThuỷăHoƠngăth ngănh tăTrungăQu cărồi,ăraăl nhă“đ tăsách,ăchônănho”,ănh ngăth iăđóăgiao

thôngăcònăkém,ăsựăki măsoátăkhôngăth ăchặtăchẽălắm,ămƠăT năgi ăngôiăkhôngăđ ợcălơu,ănênăl nhă
ch ăthiăhƠnhătri tăđ ă ănh ngăn iăg năkinhăđôăvƠăchungăquanhăcácăth ătr n,ăcònătrongădơnăgianăcácă
mi năxaăxôi,ăv năcònăng iălénălúcăgi ăđ ợc,ăcóăkẻăh căthu c lòngăđ ợcăLuậnăngữ vƠălụcăkinh.ă
NhƠăHánădi tăT nărồi,ăb ăl nhăđóăđiăthìăng iătaăthuăthậpăđ ợcăbaăb năLuậnăngữ:ăB năLỗăLuận
c aăng iăn ớcăL ;ăb năTềăLuận c aăng iăn ớcăT ă(haiăb nănƠyăđ ợcăchépăbằngăth ăch ăđƣă
đ ợcăT năs aăđổiăvƠăth ngănh t,ăg iălƠăkimăvĕnă– t căkimătự);ăvƠăb năCổăLuận (chépăbằngăcổă
vĕn,ăt căcổătự,ăth ăch ădùngăth iătr ớc).ăB năCổăLuậnănƠyădoăL ăCungăcôngă(cu iăđ iăHánăVũă
đế)ăsaiăpháănhƠăKhổngăt ămƠătìmăđ ợcătrongăt ng,ăcùngăvớiăcácăb ăThượngăThư,ăLễăKí,ăHiếuă
Kinh.

L ăLuậnăcóă20ăthiên,ăT ăLuậnăcũngăcóăđ ă20ăthiênăđó,ăthêmăhaiăthiênăn a:ăVấnăvương và Triăđạo,

nh ăvậyălƠă22ăthiênăc ăth y.ăCổăLuậnăcũngăch ăcóă20ăthiênănh ăL ăLuận,ănh ngăthiênăcu i:ă
“NghiỪuăvấn” chiaălƠmăhaiăt ăcơu:ă“T ăTr ngăv nă ăKhổngăt :ăHƠănh ăt ăkh ădƿătòngăchínhăhƿ”ă
tr ăđiă(t căbƠiăXX.2ătrongăb năd chăc aăchúngătôi,ăg iălƠăTòng thiên.ăVậyălƠăCổăLuậnăchiălƠmă21ă
thiên,ăhaiăthiênăcu iăr tăngắn.ă

TheoăHƠăỄnăđ iăNguỵ,ătrongăs ă20ăthiênăL ăvƠăT ăđ uăcóăthìăch ngăcúătrongăT ăLuậnănhi uăh nă

trongăL ăLuận;ămƠăth ătựăcácăthiênătrongăCổăLuậnăcũngăkhácătrongăT ăvƠăL ăLuận.

Đ uăđ iăHán,ăhaiăb năL ăvƠăT ăđ uăđ ợcătruy nă(Ọngăth yănƠoămu nădùngăb nănƠoăthìădùng);ă
b năCổăLuậnăkhôngăđ ợcătruy n,ăkhôngăhi uăt iăsao.

T ăđ iăHánăThƠnhăđếă(32-7ătr ớcăCôngănguyên),ăhaiăb năT ăvƠăL ăđ ợcăhợpănh t;ărồiăcu iăđ iă

ĐôngăHán,ăTr nhăHuy năb ăhaiăthiênăVấnăvương và Triăđạo trongăT ăLuậnăđi,ăhợpănh tăc ăbaă
b n.ă

HƠăỄnăđ iăNguỵăcóălẽălƠăng iăđ uătiênăgi iăthíchăLuậnăngữ,ăb năLuậnăngữătậpăgiải c aăôngăcònă

truy năđếnăngƠyănay.ăĐ iăT ng,ăChuăHiăcũngăchúăthíchăvƠăb năLuậnăngữătậpăchú c aăôngăkhôngă
khácăb năc aăHƠăỄnăbaoănhiêu.ăHaiăb năđóălƠăchính,ăcònănhi uăb năkhácăn a.ă ăn ớcătaăt ăx aă
ch ădùngăb năc aăChuăHiăvƠăcácănhƠăd chăLuậnăngữ trong già n aăthếăk ănayăcũngăch ătheoăchúă
thíchăc aăChuăHi.

NỘI DUNG VÀ CÁCH TRÌNH BÀY

Đ căcácăcổăth ăđ iăTiênăT n,ănh ăMặcătử,ăĐạoăĐ căkinh,ăTrangătửầăchúngătaăgặpăr tănhi uăch ă

r tăt iănghƿaăvìăchépăl m,ăthiếuăsótăvƠănhi uăch ădoăng iăsauănguỵătác,ăthêmăvƠo.

Luậnăngữ khôngătránhăkh iătìnhătr ngăđó.

Cóăm tăhaiăch ăthoátălậu,ănh ăbƠiăX.18,ăkhôngăaiăhi uăýănghƿaăraăsao,ăm iăng iăđoánăm tăkhác,ă

vƠăng iătaăng ărằngăm tăm tăvƠiăcơuă ăđ uăhoặcă ăcu i.ă

Bài XIII.11 kìăcục,ăchépătámăkẻăsƿăđ iăChuăchẳngăcóătiếngătĕm gìămƠăcóăvẻăb năcặpăsinhăđôiăc aă

m tăhayănhi uăgiaăđìnhănƠoăđó,ăđ ălƠmăgìăvậy?ăchẳngăh căgi ănƠoăgi ngănổi.

Cóăítăcơuăng iătaăng ăđặtăl năch ,ăđángălẽă ăbƠiăkhác,ănh :

- cu iăbƠiăXII.10ăcóă2ăcơu:ă“ThƠnhăb tădƿăphú,ădi căchiădƿăd ”ă ătrongăKinh Thi,ăd n l măvƠoăđóă

nênăcácăsáchăđ uăb ;ă
- cu iăbƠiăXVI.12ăcóăcơu:ă“Kìăt ăchiăv ăd ?”ăcũngă ăđơuăđặtăl măvƠo,ăhoặcăthiếuăm tăvƠiăch ăgìă ă
trênăcơuăđó,ănênăkhôngăaiăhi uănổi.

HaiăbƠiăXVII.5ăvƠă7,ăT ăL ăcanăKhổngăt ăđ ngănhậnăl iăm iăc aăCôngăS năPh tăNhi uăvƠăc a

BậtăHật,ăb ăL ngăKh iăSiêuătrongă“CổăthưăchânănguỵăcậpăkìăniỪnăđại” ng ălƠăkhôngăđúng,ă
nh ngăL ngăch aăđ aăđ ợcăc ăxácăđáng.ă

Cóăb nănĕmăbƠiătrùngăxu t,ănh :

- IX.24 – I.8,

- XV.23 – XII.2,

- XIV.26 – VIII.14,

- XVII.17 – I.3.

L iăđóăkhôngăđángăk .

Nĕmăthiênăcu iă(XVI-XX)ăcóănhi uăđi uăkh ănghi:

- Thôngăl ăthìăLuậnăngữ g iăKhổngăt ălƠăTử mƠăthiênăXVIăl iăg iălƠăKhổngătử, và 4 bài 22, 23,
24,ă25ăthiênăXIXăl iăg iălƠăTrọngăNi.

- Vi căchépătrongăbƠiăXVI.1ăkhôngăchắcăđƣăđúngăvìătheoăTi năMục,ăNhi măH uăvƠăQuíăL ăkhôngă

h ăđồngăth iăgiúpăvi căchoăQuíăth ;ăhaiăvi cătrongăbƠiăXVI.5 và 7,ăL ngăKh iăSiêuăcũngăkhôngă
tin.

- ThiênăXVIIătoƠnăchépădậtăsựăc aăng iătr ớcăvƠăng iăđ ngăth iăvớiăKhổngăt ,ăkhôngăliênă

quanăgìăđếnăth yătròăh ăKhổng.

- Thiên XIXătoƠnăchépăl iăbƠnăv ăđ oăc aămônăđ ăKhổngăt :ăT ăTr ng,ăT ăH ,ăT ăDu,ăTĕngă
t ầ,ăkhôngăcóăm tăl iănƠoăc aăKhổngăt .

Doănh ngălẽăk ătrên,ăm tăs ăh căgi ăchoărằngănĕmăthiênăcu iăđ ợcăthêmăvƠoăsauăvƠăkhôngăđángă

tinănh ănh ngăthiênătrên.

Đi uăb tăti năchoăchúngătaănh tălƠămônăsinhăghiăchépăvắnătắtăl iăc aăKhổngăt ,ăkhôngăchoăbiếtă

nh ngăl iăđóănóiăvƠoălúcănƠo,ătrongăhoƠnăc nhănƠo,ăthƠnhăth ,ăcóănhi uăbƠiăchúngătaăkhôngăbiếtă
chắcăđ ợcăt ăt ng,ăhƠnhăviăc aăKhổngăt ăraăsao.

ThíădụăbƠiăII.6,ăM nhăVũăBáăh iăv ăđ oăhiếu,ăKhổngăt ăđáp:ă“Phụăm uăduyăkìătậtăchiă u”.ă

L iăr tăd ădƠngănh ăvậyăcóăbaăcáchăhi u:

1.ăChaămẹăch ăloăchoăconăb nhătật.ă(Khổngăt ămu năkhuyênăM nhăVũăBáănênăgi ăgìnăs căkhoẻăđ ă
choăchaămẹăkh iălo).

2.ăNg iăconăcóăhiếuăthìăthậnătr ngăm iăvi c,ăkhôngălƠmăgìăchoăchaămẹăph iălo,ăduyăcóăb nhătậtălƠă

khôngăd ăphòngăđ ợc.ăCáchăhi uănƠyăcũngăgi ngănh ăcáchăhi uătrên:ălƠmăconăph iăchĕmăsócăs că
khoẻăc aămình;ăch ăhi uănh ăcáchătrênăthìălƠăl iătráchăm tăng iăch iăb iăquáăđ ,ăhi uătheoăcáchă
d ớiăthìăkhôngăcóăýătrách,ămƠănhậnărằngăM nhăVũăBáăr tăđ ngăđắn.

3.ăCáchăhi uăth ăbaătráiăhẳn,ă(choăch ăkì ch ăchaămẹ,ăhaiăcáchătrênăch ăkì ch ăcon)ăvƠăcơuăc aă

Khổngăt ăph iăd chălƠ:ăNg iăconămƠăloăchoăchaămẹăb nhătậtă(hếtăs căsĕnăsócăs căkhoẻăc aăchaă
mẹ)ălƠăng iăconăcóăhiếu.

GiáămƠăng iăchépăchoătaăbiếtăM nhăVũăBáălƠăng iăraăsaoă(cóăgi ăgìnăs căkhoẻăc aămìnhă

không,ăhoặcăcóăth ngăloăv ăs căkhoẻăc aăchaămẹăkhông)ăthìăchúngătaăkhôngăcònăthắcămắcăn a.

Nh tălƠăbƠiăV.21,ăKhổngăt ăchánăn năc nhăbônăba,ămu năv ăL ăd yăh c;ăng iăchépăkhôngăchoătaă

biếtăvi căđóăx yăraăhồiănƠo,ătr ớcăkhiăôngăb ăn nă ăBồănĕmă494,ăhayăQuíăKhangăt ăm iăNhi mă
C uăv ăL ăgiúpămình,ănĕmă492,ăhayălƠăvƠoăc ăhaiăl nănh ăT ăMƣăThiênăchép?

BƠiăXV.1,ăV ăLinhăCôngăh iăôngăv ăchiếnătrậnă(ôngăđápăkhông biết).ăỌngătớiăV ăl nănƠo,ăvìă

tr ớcăsauăôngătớiăV ănĕmăl n,ăb năl năđ uăLinhăCôngăcònăs ng?

Cònănhi uăbƠiăkhác,ăkhôngăsaoăk ăhết.ăDoăđóămƠănhi uăkhiăng iătaăkhôngăbiếtăchắcăt ăt ngă

cùngăđ iăs ngăc aăông.ăNiênăbi uănƠoălậpăv ăđ iăôngăcũngăch ălƠăph ngăch ng,ăm iăđi uătrúngă
đ ợcănĕmălƠămay.

Chúngătôiăch ănhậnăxétănh ăvậyăthôi,ăkhôngăcóăýătráchăcổănhơn:ăcácămônăsinhăc aăKhổngăt ă

khôngăcóănh ngăph ngăti năd ădƠngăđ ăghiăchépănh ăchúngătaăngƠyănay,ăngônăng ăc aăh ădùngă
cáchănayăđƣăhaiăngƠnăr ỡiănĕm;ămƠăh khôngăcóăýăviếtăsáchăchoăđ iăsau,ăch ămu năghiăl iăl iăth yă
đ ănhớărồiătruy năchoăconăcháu,ăh cătròăthôi,ăchoănênăkhôngăth ăchépăthậtăminhăb chănh ăchúngă
taămu năđ ợc.ăChúngătaăcònănênăkhenăb ăLuậnăngữ soăvớiăb ăĐạoăĐ căkinh,ăb ăTrangătử,ăxu tă
hi năsauăcònăsángăs aăh nănhi u,ănh tălƠăghiăm tăcáchătrungăthực,ăt ăm ăngônăhƠnhăc aăKhổngăt ,ă
thƠnhăm tătácăph măđángătinăcậyănh tăv ăh căthuyếtăKhổngăt .ă

M tăđi măchungăn aăcácăsáchăth iăđ uăChiếnăQu călƠăsựătrìnhăbƠyăr tăl năxôn.

Luậnăngữ tuy chia làm 20 thiên,ănh ngăngoƠiăthiênăXă(Hươngăđảng - chépăv ăl iăs ng,ăcáchăc ă

x ăhằngăngƠyăc aăKhổngăt ă ătri uăđình,ălƠngăxómăvƠă ănhƠ)ălƠăt ngăđ iănh tătrí,ăcònă19ăthiênă
kiaăthìăkhôngăcóăch ăđ ăgìăc ,ăgặpăđơuăchépăn y,ăv ănhơn,ăhiếu,ăl ,ăv ăchínhătr ,ăv ăvĕnăh c,ăv ă
hànhăviăc aăKhổngăt ,ătơmăsựăc aăông,ăýăchíăc aămônăsinhăv.vầ,ăcóăvƠiăthiênăl iăxenăvƠoădĕmăbaă
bƠiăv ăngônăhƠnhăc aămônăsinhăn a.ăVìăvậyămƠăng iăx aăđƣăph iăl yăvƠiăch ă ăđ uăm iăthiênă
lƠmănhanăđ ăchoăthiên,ănh ăHọcănhi, Ung dã, Tửăhãnầ

ĐóălƠăđ iăkháiăv ăn iădungăvƠăsựătrìnhăbƠy.

V ăgiáătr ăngh ăthuật,ăthìăchúngătaăph iănhậnărằngăr tăcao:ăl iăcôăđ ng;ăýănghƿaăsơuăsắc,ămƠăchépă

tựăsự,ămiêuăt ătínhătìnhăhƠnhăđ ngăc aănhơnăvậtănhi uăkhiălinhăđ ng.ăTrongăcu năCổăvĕnăTrungă
Quốc (TaoăĐƠnă-1966),ăchúngătôiăđƣăgiới thi uăbaăbƠi:

I.1ăH cănhiăth iătậpăchiầ

VII.14ăPhuăt ăv ăV ăquơnăhồ?

XI.25ăKhổngăt ăh iăv ăchíăh ớngăc aăm tăs ămônăsinh.

Cònănhi uăbƠiăn aănh :

XVI.1ăKhổngăt ămắngăNhi măC uăkhôngăbiếtăcanăQuíăth ăđ ngăđánhăChuyênăDu.

IX.11ăKhổngăt ămắngăT ăL ămu n tángămìnhănh ăm tăđ iăphu.

V.25ăKhổngăt ăh iăchíăh ớngămônăsinhăvƠăt ăchíăh ớngăc aămình.ăCũngăđ uălƠănh ngăti uăph mă

b tăh ătrongăvĕnăh căTrungăQu c.

yălƠăch aăk ăm yăchụcăcơuăc aăKhổngăt ăr tăg nămƠăthơmăthuýăđángăg iălƠăchơmăngônăhoặcăđƣă

đ ợcăcoiălƠ thƠnhăng ănh :ă“dụcăt căb tăđ t”,ă“hoƠănhiăb tăđồng”,ă“ônăc ătriătơn”,ă“dƿătrựcăbáoă
oán”,ă“quơnăt ăc ăcùng”,ă“phúăquíănh ăphùăvơn”,ă“h ăm căb tăkh ăđiêu”,ă“danhăchínhăngônă
thuận”ăv.vầ

BẢN DỊCH C A CHÚNG TÔI

Chúngătaăđƣăcóăđ ợcăbaăb năb năLuậnăngữ.ăB năđ uătiênătôiăđ ợcăbiếtălƠăb năc aăcụăL ngăVĕnă
Can,ăm ngăkho ngătrĕmătrangătr ăl i,ăch ălựaăm tăs ăbƠiăđ ăd yăh cătrò;ăb nănƠyăkhôngăkiếmă
đ ợc,ăngayăc ătrongăth ăvi năcũngăkhôngăchắcăcòn;ăhaiăb năg năđơyănh t,ănhi uăgiaăđìnhăcònăgi ă
lƠăb năc aăĐoƠnăTrungăCòn inăl năđ uă ăSƠiăGònănĕmă1954,ăvƠăb năc aăLêăPhụcăThi n,ăgồmăbaă
tập,ăxu tăb nă ăSƠiăGònăt ănĕmă1962ăđếnănĕmă1967.

M yăb năđóăđ uăcôngăphuăc ,ăcóănguyênăvĕnăch ăHán,ăphiênăơmăvƠăchúăthích,ănh ngăđ uătheoă

cáchăhi uăc aăChuăHiăvƠăđ uăkhôngăphơnălo iăcácăbƠi,ăkhôngăcóăb ngătênăng iăvƠătênăđ t,ăb tă
ti năchoăvi cătraăc u.

Chúngătôiăthamăkh oăthêmăm tăs ăb năchúăgi iăvƠăb năd chăkhác,ăđặcăbi tălƠăb năLuậnăngữăđộcă

bản c aăTh măTriăPh ngăvƠăT ngăBáăTi m,ănhƠăKhaiăMinhăxu tăb nă ăH ngăC ngăgồmăhaiă
tập,ăb năLuậnăngữăchúădịch c aăTri uăThông,ănhƠăH uăLiênăxu tăb năcũngă ăH ngăC ngănĕmă
1967ăvƠăb năLuậnăngữănhịăthậpăgiảng c aăV ngăH ớngăMinhă– TrungăHoaăTh ăcụcă– ĐƠiăLoană
– 1958,ăđ ăbiếtăthêmăcáchăhi uăm tăs ăh căgi ăTrungăHoaăx aăvƠănay.

BƠiănƠoăcóănhi uăcáchăhi uăthìăchúngătôiălựaăl yăm tăvƠă ăph năchúăthíchăghiăthêmăvƠiăkiếnăgi iă

khác.ăSựălựaăch năđóăch ălƠăýăkiếnăriêngăc aătôiăthôi,ăkhôngăcóăgiáătr ăgìăh nănh ngălựaăch nă
khác.ăLƠmănh ăvậyăchúngătôiăch ămongăthoátăraăkh iăl iăhi uăchínhăth ngăc aăT ngănho,ăráng tìm
hi uăt ăt ngăKhổngăt ătheoăm tătinhăth năkháchăquanăvƠăgiúpăđ căgi ăth yăđ ợcănhi uăl iăhi uă
đ ăphánăđoán.
Tôiăcũngăthamăkh oăthêmăl iăd chăc aăLơmăNg ăĐ ng,ăh căgi ănƠyăth nhătho ngăcóănh ngăýă
mớiămẻ,ăkhácăng i;ăsauăcùngăcu năConfucius c aăEtiembleă(Gallimardă1966)ăcũngăgiúpătôiă
đ ợcăítănhi u.

M iăb năđánhăs ătheoăm tăcách,ăph nănhi uătheoăl iăc aăChuăHi.ăChúngătôiătheoăl iăc aăTri uă
Thôngă(sáchăđƣăd n).

ThíădụăbƠiăđ uăthiênăVă(CôngăDƣăTrƠng)ăchépăvi căKhổngăt ăg ăconăgáiăc aăanhăchoăNamăDung.ă

ChuăHiăchiaălƠmăhaiăbƠi:ăbƠiăV.Iănóiăv ăCôngăDƣăTrƠng,ăV.2ănóiăv ăNamăDung.ăTri uăThôngăgomă
l iăthƠnhăm t.

Doăđóăs ăth ătựăc aăbƠiătrongăb năd chăc aăTri uăThôngăvƠăc aăchúngătôiăkhácăvớiănhi uăb năl uă
hƠnh.ăNếuătheoăs ăc aăchúngătôiămƠătìmăkhôngăraătrong cácăb năc aăđ căgi ăcó,ăthìătìmăng ợcălênă
hayătìmăxuôiăxu ngăm tăvƠiăbƠiăsẽăth y.

CÁC BẢNG PHÂN LOẠI

Cu iăb năd ch,ăchúngătôiăthêmănhi uăb ngăphơnălo iăvƠăhaiăb ngănhơnădanh.

Vi căphơnălo iăph căt păvƠăt năcôngălắm.ăB ăLuậnăngữ gồmă20ăthiên,ătrênănĕmătrĕmănĕmăchụcă

bƠi.ăCóăbƠiăch ăgồmătámăch ănh ăbƠiăIX.1:ăTửăhãnăngônălợiădữămệnhădữănhân,ămu năphơnălo iă
choăkƿăthìăph iăsắpăvƠoă4ălo i:ălợi,ăm nh,ănhơnăvƠăcáchăd yăc aăKhổngăt .

M tăbƠiădƠiăh năcóătênănhi uăng i,ăthêmătênăđ tăn a,ăthìăcóăkhiăph iăsắpăvƠoăchínăm iăch .

R tăítăbƠiăch ăch ăc năsắpăvƠoăm tăhaiăch .ăĐaăs ăsáchăph iăsắpăvƠoăb nănĕmăch .ăNh ăvậy,ănĕmă
trĕmăr ỡiăbƠiăph iăsắpăvƠoăkho ngăhaiăngƠnăch ălƠăít,ăb tăti năchoăvi cătraăc u.ăMu năd ătraăthìă
ph iărútăbớtăđiăchoăgi năti năh n;ătìmăýăchínhăc a m iăbƠiămƠăsắpăthôi.ăNh ăbƠiăIX.1,ătheoătôi,ăýă
chínhă(t măg iănh ăvậy)ă ăch ălợi;ăv ăl iăsắpăvƠoămụcă“lợi”ă(nghƿa,ălợi)ăd ăkiếmăh nălƠăsắpăvƠoă
mụcă“nhơn”ăvìătrongăLuậnăngữ cóăr tăítăbƠiănóiăv ă“lợi”ăvƠăr tănhi uăbƠiănóiăv ă“nhơn”;ăchoănênă
tôiăch ăsắpăvƠoămụcă“nghƿa,ălợi”ărồiăghi:ăIX.1ă(T ăhƣnăngônălợi),ămƠăkh iăsắpăvƠoăcácămụcă
“m nh”,ă“nhơn”,ă“cáchăd yăc aăKhổngăt ”.

Sắpătheoăcáchăđóăthìăgi măđiăđ ợcănhi u,ămụcăđíchăchínhălƠăđ ănh ngăng iăquenăvớiăLuậnăngữ

dùng.ăĐ căgi ănƠoăch aăquenăvớiăLuậnăngữ t tăkhóătraăh năchúngătôi,ăchúngătôiăđƠnhăxinăl iă
nh ngăv ăđó.ă

V ătênăng i,ăchúngătôiălậpăhaiăb ng,ăm tăb ngăchoăcácăng iăkhôngăph iălƠămônăsinhăKhổngăt ,ă

m tăb ngăriêngăchoăcácămônăsinh.

Chúngătôiăph iăphơnăbi tăb nălo iăv ămônăsinh:

1- bƠiăKhổngăt ăxétămônăsinh;

2- bƠiămônăsinhăxétăKhổng;

3- bƠiăchépăngônăhƠnhăm tăs ămônăsinhăcóătiếng;

4- nh ngăbƠiăkhácăch ănhắcătớiătênămônăsinhăthôiă(lo iănƠyănhi uănh t).

Nh ngăvậyăcũngălƠăđ ăchúngătôiăd ăkiếm.

Sauăcùng,ăcu iăsách,ăchúngătôiăthêmăm tăb ngăn a:ă“nh ngăcơuăth ngăd n”;ăgồmăcóăm tăs ăbƠiă
cóăchơmăngônăc aăKhổngăt ăhoặcănh ngăcơuăthƠnhăng ầăNhi uăl nămu năkiếmănh ngăthƠnhă
ng ănh ă“ônăc ătriătơn”,ă“quáădoăb tăcập”,ă“dƿătrựcăbáoăoán”,ă“nhơnănĕngăhoằngăđ o,ăphiăđ oă
hoằngănhơn”ăv.vầă ăđơuămƠăng iăph iălậtăcoiăt ngăthiênăm t,ăt năc ăgi ăch aăchắcătìmăđ ợc,ăvìă
vậyătôiăgomăgópănh ngăcơuăđóăchoăvƠoăm tăb ngăriêng.ăB ngănƠyăch ăcóăvƠiătrangăgiúpătôiăr tă
nhi u.ă

Nh ngăb ngăphơnălo iăk ătrênăph iădùngălơuărồiămớiăth yăkhuyếtăđi m,ăc năph iăs aăđổi,ăsắpăl i,ă
bổătúc.ăNếuăsauănƠyăcònăthìăgi ,ătôiăsẽălƠmăcôngăvi căđó.

-----------------
NXBăVĕnăHoáăinănĕmă1994.ă(BT).

NXBăVĕnăHoáăinănĕmă1993ă(inăl năth ăt ).ă(BT).

Hiến (EbookănguồnăchépăsaiăthƠnhă“Hiếu”):ăm tămônăsinhăc aăKhổngăt ,ăh ăNguyênă(原), tên

Hiếnă(憲), tựălƠăT ăT ă(子思). (Goldfish).

Nguyênăvĕn:ă憲問 子曰 “邦有道，谷 邦無��，谷， 也. (Goldfish).

ĐoanăM căT ă(端木賜):ăch ă“T ”ănƠyăvƠăbaăch ă“T ”ă ăsau,ăebookănguồnăđ uăchépălƠă“t ”.ă

V ăsau,ănh ngăch ăinăsai,ănếuăbiết,ătôiăcũngăs aăl i,ănh ngăđ ăkh iăr m,ătôiăch ăghiăchú thích
nếuăth yăc n.ă(Goldfish).ă

Ýănóiănĕmă436ătr ớcăTơyăl ch.ă(Goldfish).

Nh ngăch ămƠuăđ ,ăinăđậmănh ă“XIII.11”ănƠyălƠănh ngăch ătôiăng ăsai,ăsẽăki mătraăsau.ă

(Goldfish).

Th Tiểuănhã, thiên Ngã hành kì dã. (Goldfish).

Nguyênăvĕn:ă其斯之謂與？.ăCh ă“d ”,ăebookănguồnăchépăsaiăthƠnhă“du”.ă(Goldfish).

HaiăbƠiănƠyătrùngăm yăch ăsauăđơy:ă“Ch ătrungătín,ăvôăh uăb tănh ăkỷăgi ,ăquáătắcăvậtăđ năc i”ă
(主忠信,毋 不如 者,過則勿憚改). (Goldfish).

HaiăbƠiănƠyătrùngăcơu:ă“T ăviết:ăB tăt iăkỳăv ,ăb tăm uăkỳăchánh”ă

(子曰 不在其位，不謀其 ). (Goldfish).

EbookănguồnăchépălƠă“thiênăXIV”,ătôiăs aăl iăthƠnhă“thiênăXIX”ă(t căthiênăTửăTrương).

(Goldfish).

Nguyênăvĕn:ă孟武伯問孝，子曰 父母唯其疾之憂.ăCh ă"tật",ăebookănguồnăchépălƠă

“b nh”.ăGoldfish).

EbookănguồnăchépălƠ:ă“choăch ăkì ch ăchaămẹăhaiăcách trên,ăch ăkì ch ăcon)”.ă(Goldfish).

Nhi măC u:ăt căNhi măH uănóiă ătrên.ăỌngăh ăNhi m,ătênăC u,ătựăH u.ă(Goldfish).

Th iăChiếnăQu că(403-221)ătr ớcăCôngănguyên.

Thiên Họcănhi,ăt căthiênăI,ăbắtăđ uăbằngăm yăch ă“T ăviết:ăH cănhiăth iătậpăchi”ă

(子曰 學而時習之); thiên Ung dã,ăt căthiênăVI,ăbắtăđ uăbằngăm yăch ă“T ăviết:ăUngădƣăkh ă
s ănamădi n”ă(子曰 也可使南面); thiên Tửăhãn,ăt căthiênăIX,ăbắtăđ uăbằngăm yăch ă“T ă
hƣnăngônălợiăd ăm nhăd ănhơn”ă(子 言利與命與仁). (Goldfish).

Nguyênăvĕnăch ăHán:ă夫子爲衛君乎？. (Goldfish).

Nguy năThiênăThụ,ătrongăsáchăđƣăd n,ăcũngăgomăhaiăbƠiălƠmăm t.ă(Goldfish).

Ch ă“nhơn”ănƠyădoătôiăghiăthêm,ătrongăebookănguồnăch ăcóăm tăd uăngoặcăkép!ă(Goldfish).ă

DỊCH VÀ CHÚ THÍCH

THIÊN I

HỌC NHI

I.1

T ăviết:ă“H cănhiăth iătậpăchi,ăb tădi căduy tăhồ?ăH uăbằngătựăvi năph ngălai,ăb tădi căl căhồ,ă
nhơnăb tătriănhiăb tău n,ăb tădi căquơnăt ăhồ?”

Dịch.- Khổngătửănói:ă“Họcămàămỗiăbuổiătập,ăchẳngăcũngăthíchăư?ă(Khiăhọcăđãătấnătớiărồi)ăcóăbạnă
(cùngăchíăhướng)ă ăxaăngheătiếngămàătìmălạiă(đểăbànăvềăđạoălíăvớiănhau)ăchẳngăcũngăvuiăư?ă
Nhưngănếuăkhôngăaiăbiếtătớiămìnhămàămìnhăkhôngăh năgiậnăthìăchẳngăcũngăquânătửăư?”.

I.2

H uăt ăviết:ă“Kìăviănhơnădƣăhiếuăđ ănhiăhiếuăph măth ợngăgi ăti năhƿ.ăB tăhiếuăph măth ợngănhiă
hiếuătácălo năgi ,ăv ăchiăh uădƣ.ăQuơnăt ăvụăb n,ăb nălậpănhiăđ oăsinh.ăHiếuăđ ădƣăgi ,ăkìăviănhơnă
chiăb năd ”.

Dịch.ă– Hữuătửănói:ă“Làmăngư i,ăcóănếtăhiếu,ăđễăthìăaiădámăxúcăphạmăbềătrỪn.ăKhôngăthíchăxúcă

phạmăbềătrỪnămàăthíchălàmăloạnăthìăchưaăt ngăcó.ăNgư iăquânătửăchĕmăchúăvàoăviệcăgốc,ăgốcămàă
vữngăthìăđạoăđ căsinhăra.ăHiếu,ăđễălàăcáiăgốcăc aăđ cănhânăđấyăchĕng?
Chú thích. – H uăt ,ăh ăH u,ătênăNh ợc,ăng iăn ớcăL ,ăh cătròăKhổngăt ,ăđ ợcăb năh căkínhă
mến.

Ch ăquânătử ăđơyănênăhi uălƠmăng iăc măquy n,ănh ăvậyăbƠiănƠyălƠăl iăkhuyênăh ngăng iătr ă
dơn;ănh ngăcũngăcóăth ăhi uălƠăng iăcóăđ oăđ c.

I.3

T ăviết:ă“X oăngôn,ăl nhăsắc,ăti năhƿănhơn”.

Dịch.ă– Khổngătửănói:ă“NóiănĕngăkhỨoălỨo,ănỨtămặtăgiảăbộăniềmăn ,ăhạngăngư iăđóăítăcóălòngă

nhân”.

I.4

Tĕngăt ăviết:ă“Ngôănhậtătamăt nhăngôăthơn:ăV ănhơnăm uănhiăb tătrungăhồ?ăD ăbằngăh uăgiaoănhiă

b tătínăhồ?ăTruy năb tăcậpăhồ?”ă

Dịch.ă– Tĕngătửnói:ă“MỗiăngàyătôiătựăxỨtăbaăviệc:ăLàmăviệcăgìăchoăai,ăcóăhếtălòngăkhông?ăGiaoă
thiệpăvớiăbạnăbứ,ăcóăthànhătínăkhông?ăThầyădạyăchoăđiềuăgì,ăcóăhọcătậpă(choănhuần)ăkhông?
I.5

T ăviết:ă“Đ oăthiênăthặngăchiăqu c,ăkínhăsựănhiătín,ătiếtădụngănhiăáiănhơn,ăs ădơnădƿăth i”.

Dịch.- Khổngătửănói:ă“Trịămộtănướcă(chưăhầuăkhôngălớnăkhôngănhỏ)ăcóăngànăcổăxeăthìăphảiăthậnă
trọngătrongăviệcămàăthànhăthậtăvớiădân,ăkhôngălãngăphíălàăyỪuădân,ăkhiếnădânălàmăviệc,ăphảiăhợpă
th iă(khiădânărãnhăviệcănông)”.

I.6

T ăviết:ă“Đ ăt ănhậpătắcăhiếu,ăxu tătắcăđ ,ăc nănhiătín,ăphiếmăáiăchúngănhiăthơnănhơn;ăhƠnhăh uă

d ălựcătắcădƿăh căvĕn”.

Dịch.- Khổngătửănói:ă“Conăemă(thanhăniỪn)ă ătrongănhàăthìăhiếu,ăthảoăvớiăchaămẹ,ăraăngoàiăthìă

kínhănhư ngăbậcăhuynhătrư ng,ăthậnătrọngăl iănóiămàăthànhăthực,ăyỪuăkhắpămọiăngư iămàăgầnă
gũiăngư iănhânăđ c;ălàmăđượcăthếăvậyărồiămàăcònădưăs căthìăsẽăhọcăvĕnă(t căhọcăThi,ăThư,ăLễ,ă
Nhạc,ăDịch…).

I.7

T ăH ăviết:ă“Hi năhi năd ăsắc,ăsựăphụăm uănĕngăki tăkìălực,ăsựăquơnănĕngătríăkìăthơn,ăd ăbằngăh uă

giao,ăngônănhiăh uătín,ătuyăviếtăv ăh c,ăngôăt tăv ăchiăh căhƿ”.

I.8

T ăviết:ă“Quơnăt ăb tătr ngătắcăb tăuy,ăh cătắcăb tăc ;ăch ătrungătín,ăvôăh uăb tănh ăk ăgi ,ăquáă
tắcăvậtăđ năc i”.

Dịch.ă– Khổngătửănói:ă“Ngư iăquânătửăkhôngătrangătrọngăthìăkhôngăuyănghi,ăhọcătấtăkhôngăvữngă

(khôngăđạtălí);ăchuyỪnăchúăvàoăsựătrungătín,ăkhôngăkếtăbạnăvớiăngư iăkhôngă(trungătín)ănhưămình;ă
cóălỗiăthìăchớăngạiăsửaăđổi”.

I.9

TĕngăT ăviết:ă“Thậnăchungătruyăvi n,ădơnăđ căquiăhậuăhƿ”.

Dịch.ă– Tĕngătửănói:ă“Thậnătrọngătrongătangălễăchaămẹ,ătruyăniệmăvàătếătựătổătiỪnăxa,ăthìăđ căc aă

dânăsẽăthuầnăhậu”.

I.10

T ăC măv nă ăT ăC ngăviết:ă“Phuăt ăchíă ăth ăbangădƣ,ăt tăvĕnăkìăchính,ăc uăchiăd ,ă căd ăchiă

d ”.ă

T ăC ngăviết:ă“Phuăt ăôn,ăl ng,ăcung,ăki m,ănh ợngădƿăđắcăchi.ăPhuăt ăchiăc uăchiădƣ,ăkìăch ăd ă

hồănhơnăchiăc uăchiăd ?”

Dịch.ă– TửăCầmăhỏiăTửăCống:ă“Thầyămìnhă(đâyătrỏăKhổngătử)ătớiănướcănàoăcũngăđượcăngheă
chínhăsựănướcăđó,ănhưăvậyălàăthầyăcầuăngheăhayălàănhàăcầmăquyềnătựăýăbáoăchoăbiết?”

TửăCốngăđáp:ă“Thầyămìnhăcóătháiăđộăônăhoà,ălươngăthiện,ăcungăthuận,ătiếtăkiệm,ăkhiỪmătốn,ănh ă
vậyămàăngư iătaăbáoăchoăbiết.ăVậyăcáchăcầuăngheăc aăthầyămìnhăhoặcăgiảăcóăchỗăkhôngăgiốngă
cáchăcầuăngheăc aăngư iăkhácăchĕng?”

I.11

T ăviết:ă“Phụăt i,ăquanăkìăchí;ăphụăm t,ăquanăkìăhƠnh;ătamăniênăvôăc iă ăphụăchiăđ o,ăkh ăv ăhiếuă

hƿ”.

Dịch.ă– Khổngătửănói:ă“ChaăcònăthìăxỨtăchíăhướngăc aăngư i,ăchaămấtărồiăthìăxỨtăhànhăviăc aă

ngư i,ăbaănĕmăsauămàăkhôngăthayăđổiăkhuônăphỨpă(tốtăđẹp)ăc aăchaăthìăcóăthểăgọiălàăcóăhiếu”.

Chú thích. – Nguyênăvĕnăch ădùngăch ăđạo.ăChúngătôiănghƿăđƣăg iăđ oăthìăph iăt tăđẹp,ăcóăt tăđẹpă
thìăconămớiănênăgi ăđúng;ăh ăbaănĕmăhếtătangămƠăcònăgi ăđ ợcăthìăt tăsẽăgi ăđ ợcăhoƠi.ăCònăđi uă
khôngăthi n c aăchaăthìăkhôngăth ăg iălƠăđ oăđ ợc,ăcóăth ăs aăđổiăli n.

Cổănhơnăcóăng iăhi uăkhác:ădùăchaăsinhăti năcóălƠmăgìătráiăđ oăthìăng iăconăcóăhiếuăcũngă

khôngănỡăs aăđổiăngay,ămƠăđợiăhếtătangăchaăđƣ.

I.12

H uăt ăviết:ă“L ăchiădụng,ăhòaăviăquí.ăTiênăv ngăchiăđ oăt ăviămƿ,ăti uăđ iădoăchi.ăH uăs ăb tă

hƠnh,ătriăhòaănhiăhòa,ăb tădƿăl ătiếtăchi,ădi căb tăkh ăhƠnhădƣ”.
Dịch.ă– Hữuătửănói:ă“Côngădụngăc aălễănghi,ăquíănhấtălàăđiềuăhoàă(choăthíchăhợp,ăchoăhoàăhợp).ă
PhỨpătrịănướcăc aătiỪnăvươngănh ăđóămàăhoànămĩ,ăviệcălớnăviệcănhỏăđềuătheoălễăcả.ăTuyănhiỪn,ăcóă
điềuănàyă(tiỪnăvương)ăkhôngălàm:ăbiếtăcôngădụngăc aălễălàăhoà,ămàăchỉătrọngăhoàă(khí),ăkhôngă
dùngălễăđểătiếtăchếă(thìăsẽăphóngăđãng).ăĐóălàăviệcăkhôngănỪnălàm.

Chú thích. – ÝăbƠiănƠyăcũngănh ăýăcơuă“hoƠănhiăb tăl u”ă(hoƠămƠăkhôngăphóngătúng)ătrongăTrung

dung.

I.13

H uăt ăviết:ă“Tínăcậnă ănghƿa,ăngônăkh ăphụcădƣ.ăCungăcậnă ăl ,ăvi năs ănhụcădƣ.ăNhơnăb tăth tăkìă

thơn,ădi căkh ătônădƣ”.

Dịch.ă– Hữuătửănói:ă“L iăướcăhẹnăphảiăhợpănghĩaăthìămớiăgiữăđược.ăCungăkínhăphảiăhợpălễăthìă

mớiătránhăđượcănhục.ăThânăcậnăvớiăngư iăđángăchoămìnhăthânăcậnă(t căngư iăcóăđ cănhân)ăthìă
ngư iăđóămìnhăcóăthểătônăkínhăđượcă(hoặcănươngănh ăngư iăđángăchoămìnhăthânăcậnă– ngư iăcóă
đ cănhână– thìăngư iăđóăcóăthểălàmăch ămìnhăđược).

Chú thích. – Ch ănhân ăđơyăcóăth ăhi uălƠăthơnăcậnăhayăn ngănh .ăCh ătôn cóăth ăhi uălƠăkínhă
mƠăcoiălƠăch ămình.

I.14

T ăviết:ă“Quơnăt ,ăthựcăvôăc uăb o,ăc ăvôăc uăan,ăm nă ăsựănhiăthậnă ăngôn,ătựuăh uăđ oănhiă
chínhăyên,ăkh ăv ăhiếuăh cădƣădƿ”.

Dịch.ă– Khổngătửănói:ă“Ngư iăquânătửăĕnăkhôngăcầuăđượcăđầyăđ ,ă ăkhôngăcầuăđượcăyỪnăvui,ă

làmăviệcăsiỪngănĕngămàăthậnătrọngăl iănói,ătìmăngư iăđạoăđ căđểă(thụăgiáo)ăsửaămình;ănhưăvậyăcóă
thểăgọiălàăngư iăhamăhọc”.

Chú thích. - Thựcăvôăcầuăbảo,ăcưăvôăcầuăan:ăkhôngăhi u theoănghƿaăt ngăch .ăKhổngăt ămu nă

nói:ănênăthậnătr ngăđếnăsựăs aămìnhăh năcáiăĕnăcáiă .

I.15

T ăC ngăviết:ă“B nănhiăvôăsi m,ăphúănhiăvôăkiêu,ăhƠănh ?ă

T ăviết:ă“Kh ădƣ;ăv ănh ợcăb nănhiăl c,ăphúănhiăhiếuăl ăgi ădƣ”.ă

T ăC ngăviết:ă“Thiăvơn:ă“Nh ăthiết nh ătha,ănh ătrácănh ăma”ă- Kìăt ăchiăv ăd ?”.ă

T ăviết:ă“T ădƣ,ăth yăkh ăd ăngônăThiădƿăhƿ,ăcáoăch ăvƣngănhiătriălaiăgi ”.

Dịch.ă– TửăCốngăhỏi:ă“Nghứoămàăkhôngănịnh,ăgiàuămàăkhôngăkiỪu,ăhạngăngư iăđóăraăsao?

Khổngătửăđáp:ă“Kháăđấy;ănhưngăchưaăbằngănghứoămàăvui,ăgiàuămàăthíchăgiữălễ”.
TửăCốngăthưa:ă“KinhăThiăcóăcâu:ăNhưăcắtăs ngăbò,ănhưăgiũaăngàăvoi,ănhưăđẽoăngọcăđẹp,ănhưă
màiăđáăquí”.ăÝănghĩaănhưăvậyăchĕng?”

Khổngătửăkhen:ă“T ,ănhưăanhămớiăđángăchoătaăgiảngăKinhăThiăcho.ăVìăbảoăchoăđiềuătrướcămàă
anh hiểuăđượcăđiềuăsau”.

I.16

T ăviết:ă“B tăho nănhơnăchiăb tăk ătri,ăho năb tătriănhơnădƣ”.

Dịch.ă– Khổngătửănói:ă“Đ ngăloăngư iăkhôngăbiếtămình,ăchỉăloămìnhăkhôngăbiếtăngư i”.

Chú thích. – Loămìnhăkhôngăbiếtăngư i lƠăloăkhôngăbiếtăng iănƠoăhi năđ ătheo,ăng iăx uăđ ă

tránh.ăNênăsoăsánhă“b tăho nănhơnăchiăb tăk ătri”ătrongăbƠiănƠyăvớiă“nhơnăb tătriănhiăb tău n”ă
trongăbƠiăđ u.

-----------------------
I.1:ăTrongăebookănguồnăch ă“1”ă(s ă ăRậpă- ch ăs ăth ătựăc aăbƠi),ăđ ăti năvi cătìmăkiếm,ătôiăghiă
thêmă“I.”ă(s ăLaăMƣă- ch ăs ăth ătựăc aăch ng);ăcácăbƠiăsauăcũngăvậy.ă(Goldfish).ă

Bằng:ăcóăsáchăhi uălƠă“h cătrò”ă ăxaăl iăxinăh c,ăvƠăcơuănƠyănghƿaănh ăl iăM nhăt :ă“Đ ợcăkẻă
anhătƠiătrongăthiênăh ăđ ăd yăd ,ăđóălƠăm tătrongăbaăcáiăvuiăc aăng iăquơnăt ”.
Nh ăvậyăcơuăđ u:ăH cănhiăth iătậpầătr ătháiăđ ă“h căb tăyếm”ă(h căkhôngăchán);ăcơuăsauătr ă
tháiăđ ă“giáoănhơnăb tăquy n”ă(d yăng iăkhôngăm i)ăc aăKhổngăt .
C ăbaăgiaiăđo năh cătrongăbƠiănƠyălƠ:ăh căđ ăthƠnhăk ă(cơuăđ u),ărồiătớiăthƠnhănhơnă(cơuănhì),ăsauă
cùng thƠnhăđ că(cơuăcu i).
Chúngătôiăchoăhi uănh ăvậyălƠăh iăgòăép.ăNênăhi uătheoăChuăHiănh ăchúngătôiăd chă ătrên.

Quơnăt :ămớiăđ uătr ăh ngăquíăt căc măquy n,ătr ădơn.ăTi uănhơnălƠădơnăth ng.ă(coiăcu năKhổngă
tử ch ngăVII).ăKhổngăt ăchoărằngăng iăc măquy năph iăcóăđ c,ădoăđóămƠăquơnăt ăcònăcóă
nghƿaălƠăng iăcóăđ cădùăc măquy n,ăhayăkhôngă(nh ătrongăbƠiănƠy).ăCh ăti uănhơnăcũngăvậy,ăcóă
haiănghƿa:ădơnăth ng,ăhoặcăng iăc măquy năthiếuăđ c.ăĐ căLuậnăngữ,ăchúngătaăph iătuỳăch ă
mƠăhi uătheoănghƿaănƠyăhayănghƿa khác.

Tĕngătử,ăh ăTĕng,ătênăSơm,ătựălƠăT ăD ,ăng iăn ớcăL ,ăh cătròănh ătuổiănh tăc aăKhổngăt ,ă
kémăKhổngăt ă46ătuổi,ăsauăd yăcháuăn iăc aăKhổngăt ălƠăKhổngăC pă(T ăT ),ăôngăr tăcóăhiếu;ă
thơnăphụălƠăTĕngăTíchăcũngălƠăh cătròăc aăKhổngăt .

Phiếm:ăTrên m ngăcóăb năchépălƠă“phiếm”ă(泛),ăcóăb năchépălƠă“phƠm”ă(凡). (Goldfish).

T ăH ăh ăB c,ătênăTh ng,ăh cătròăc aăKhổngăt ,ănh ăhônăth yă44ătuổi,ăkhôngărõăquêăquánă ă

đơu,ăv ăgiƠălƠmăth yăNguỵăVĕnăH u.
 Ch ă[易],ăđaăs ăh căgi ăđ călƠădịch,ănghƿaălƠăđổi,ăvƠăgi ngălƠ:ătônătr ngăng iăhi nămƠăđổiălòngă
hiếuăsắcăđiă(ChuăHi),ăhoặc:ăđemălòngăhiếuăsắcăđổiălƠmătônătr ngăng iăhi nă(KhổngăAnăQu c).ă
NhamăS ăCổăđ călƠădị,ăgi ngălƠăcoiăth ng.ăHaiăcáchăđ uăđ ợcăc .ăChúngătôiătheoăh ăNhamăvìă
nh ăvậyălƠăhaiăýă(tônătr ngăng iăhi năvƠăcoiăth ngăsắcăđẹp)ăđ iănhau.ă
Nh ngăcóăđi uăthắcămắc:ăkhuyênăcoiăth ngăsắcăđẹp,ăđi uăđóăcóăliênăquanăgìătớiăđ oăth ăchaămẹ,ă
th ăvua,ăvƠăgiaoăthi păvớiăb năbè?ăTr năTổăPh măvƠăT ngăT ngăPh ợngăgi ng:ăHi năhi nădƿăsắcă
lƠănóiăv ăđ oăvợăchồngă(chồngăđ iăvớiăvợ,ănênătr ngăđ căc aăvợămƠăcoiăth ngăsắcăđẹp);ăđ oăvợă
chồngăđ ngăđ uănhơnăluơnănênăT ăH ăđ aălênătr ớc,ărồiămớiănóiăđếnăđ oăchaăcon,ăvuaătôi,ăb nă
bè.ăGi ngănh ăvậyăcũngăcóălí.ăNh ngăchúngătôiăv nătồnănghi.ă[Ch ă易 đặtătrongăd uăngoặcăđ ngă
là doătôiăghiăthêm,ăv ăsau,ănếuăc n,ătôiăcũngăghiănh ăvậyănh ngăsẽăkhôngăchúăthích.ă(Goldfish)].

BƠiă7ănƠy,ătrongăebookănguồnăkhôngăcóăph năd ch.ă(Goldfish).

T ăC m,ăh ăTr n,ătênăCang,ăcũngălƠăh cătròăc aăKhổngăt ,ăcoiăbƠiăXVI.13.

T ăC ng,ăh ăĐoanăM c,ătênăT ,ăng iăn ớcăV ,ălƠăh cătròăc aăKhổngăt

THIÊN II

VI CHÍNH

II.1

T ăviết:ă“Viăchínhădƿăđ c,ăthíănh ăbắcăth n,ăc ăkìăs ănhiăchúngătinhăc ngăchi”.

Dịch.ă– Khổngătửănói:ă“Làmăchínhătrịă(trịădân)ămàădùngăđ că(đểăcảmăhoáădân)ăthìănhưăsaoăbắcă

đẩuă ămộtănơiămàăcácăngôiăsaoăkhácăhướngăvềăcảă(t c:ăthiỪnăhạătheoăvề).

Chú thích. – ĐơyălƠăch ătr ngăvôăviăc aăKhổng:ăkhôngăph iădùngăhìnhăpháp,ătránhăđ ợcăm iă

phi năph c,ăch ngăđ ợcăm iăbiếnăđ ng.

II.2

T ăviết:ă“Thiătamăbách,ănh tăngônădƿătếăchi,ăviết:ăT ăvôătƠ”.

Dịch.ă– Khổngătửănói:ăKinhăThiăcóăbaătrĕmăthiỪn,ămộtăl iăđ ăbaoăquátătấtăcả,ălàătưătư ngăthuầnă

chính”.

Chú thích. – Kinh Thi cóă311ăthiênănh ngăsáuăthiênăch ăcóătênămƠăm tăl i,ăcònăl iălƠă305ăthiên;ă
nóiălƠă300ălƠăs ăchẵn.ă

Trìnhăt ăchoărằngăch ătà khôngăcóănghƿaălƠătráiăvớiăchính,ămƠăcóănghƿaătráiăvớiăthƠnhăthực:ăl iă

nào trong Kinh Thi cũngăt ăđúngăsựăthực,ăcóăthƠnhăthựcămớiăc măđ ợcăng i.ăNhi uănhƠătheoă
cáchăhi uăc aăTrìnhăt ăvìătrongăKinh Thi cóănhi uăbƠiăt ătìnhăluyếnăáiăc aătraiăgái,ăsaoăcóăth b oă
lƠă“vôătƠ”ălƠăthu năchínhăđ ợc.ă

Cóăng iănghƿ:ănh ngăbƠiăcaădaoăt ătìnhătraiăgáiăyêuănhau,ăb tăkìădơnăt cănƠoăcũngăr tănhi u.ă

Khổngăt ăđƣă“sanăđ nh”ăKinh Thi,ăt tăđƣăb ăđiăm tăs ;ăvƠănh ngăbƠiăgi ăl i,ăcóăth ăôngăchoălƠăvôă
h i:ătìnhătrongăđóătựănhiên,ăchínhăđáng.

Ọngăkhôngăquáănghiêmăkhắcănh ăcácănhƠănhoăth iăsauăchĕng?ăThuyếtănƠyăcóăng iăchoălƠăsai:ă

Khổngăt ăkhôngăh ăsanăKinh Thi,ăôngăgi ăđ ;ăvƠă“t ăvôătƠ”ălƠătháiăđ ăc aătaănên cóăkhiăđ căKinh
Thi.ăNh ngătheoănguyênăvĕnăthìăKhổngăt ăxétăv ăKinh Thi ch ăkhôngăxétăv ăcáchăđ căKinh Thi.

II.3

T ăviết:ă“Đ oăchiădƿăchính,ăt ăchiădƿăhình,ădơnămi nănhiăvôăs .ăĐ oăchiădƿăđ c,ăt ăchiădƿăl ,ăh uăs ă
th ăcách”.

Dịch.ă– Khổngătửănói:ă“Dùngăchínhălệnhăđểădắtădẫnădân,ădùngăhìnhăphạtăđểăbắtădânăvàoăkhuônă
phép, dânătránhăkhỏiătộiănhưngăkhôngăbiếtăhổăthẹn.ăDùngăđạoăđ căđểădắtădẫnădân,ădùngălễăgiáoă
đểăđặtădânăvàoăkhuônăphỨp,ădânăbiếtăhổăthẹnămàălạiătheoăđư ngăchính”.

Chú thích. - Ch ătề cóăth ăhi uălƠăt ăch nh,ăhoặcănh tăluậtănh ănhau.ă“VƠoăkhuônăphép”ădi năđ ă
đ ợcăhaiăýăđó.ăCh ăcách,ăcóăng iăgi ngălƠăchí,ăđếnă(đ tăđ ợcăm căthi n).ăL iăcóăbƠiăgi ngălƠă
“thu năphục”.

BƠiănƠyăbổătúcăbƠiă1ă ătrên.

II.4

T ăviết:ă“Ngôăthậpăh uăngũănhiăchíă ăh c;ătamăthậpănhiălập;ăt ăthậpănhiăb tăhoặc;ăngũăthậpănhiătriă

thiênăm nh;ălụcăthậpănhiănhƿăthuận;ăth tăthậpănhiătòngătơmăs ădục,ăb tăduăc ”.

Dịch.ă– Khổngătửănói:ă“Taămư iălĕmătuổiăđểăchíăvàoăviệcăhọcă(đạo);ăbaămươiătuổiăbiếtătựălậpă(t că

khắcăkỉăphụcălễ,ăc ătheoăđiềuălễămàălàm);ăbốnămươiătuổiăkhôngănghiăhoặcănữaă(t căcóătríăđ c,ănỪnă
hiểuărõăbaăđ cănhân,ălễ,ănghĩa);ănĕmămươiătuổiăbiếtămệnhătr iă(biếtăđượcăviệcănàoăs căngư iălàmă
được,ăviệcănàoăkhôngălàmăđược);ăsáuămươiătuổiăbiếtătheoămệnhătr iă(chữănhĩă ăđâyăkhôngăcóă
nghĩaălàătai,ămàăcóănghĩaălàădĩă=ăđã);ăbảyămươiătuổiătheoălòngămuốnăc aămìnhămàăkhôngăvượtăraă
ngoàiăkhuônăkhổăđạoălíă(khôngăphảiăsuyănghĩ,ăgắngăs cămàăhànhăđộngătựănhiỪn,ăhợpăđạoălí).

Chú thích. - Cóăng iăhi uălập lƠătựămìnhăbiếtătheoăchínhăđ o;ăchúngătôiătheoănh ngăcơuă“lậpă ă

l ”ă(ThiênăThái Bá,ăbƠiă8),ă“b tătriăl ăvôădƿălập”ă(ThiênăNghiỪuăviết,ăbƠiă3)ămƠăd chănh ătrên.ă–
ThiỪnămệnh cóăng iăhi uălƠăluậtătr i,ăsựăbiếnăhoá,ădi nătiếnătrongăvũătrụ.ă– Nhĩăthuận,ăh uăhếtă
cácăsáchăđ uăgi ngălƠ:ătaiăthuận,ăt căngheăaiănóiăthìăhi uăđ ợcăngayăng iăđóănghƿăgì,ămu nănóiă
gì, có ý gì.

II.5

M nhăÝăt ăv năhiếu.ăT ăviết:ă“vôăvi”.

PhƠnăTrìăngự,ăt ăcáoăchiăviết:ă“M nhătônăv năhiếuă ăngƣ,ăngƣăđ iăviết:ă“vôăvi”.ăPhƠnăTrìăviết:ă“HƠă

v ădƣ?”ăT ăviết:ă“Sinh,ăsựăchiădƿăl ;ăt ,ătángăchiădƿăl ,ătếăchiădƿăl ”.
Dịch.ă– MạnhăÝătửăhỏiăvềăđạoăhiếu.ăKhổngătửăđáp:ă“Khôngătrái”.

(Mộtăhôm)ăPhànăTrìăđánhăxeă(choăKhổngătử).ăKhổngătửăbảo:ă“MạnhăTônăhỏiătaăvềăđạoăhiếu,ătaă
đáp:ă“khôngătrái”.ăPhànăTrìăhỏi:ă“Thầyăđápănhưăvậyănghĩaălàăgì?”ăKhổngătửăđáp:ă“Chaămẹă
sốngăthìăphụngăsựăchoăhộpălễ,ămấtărồiăthìătốngătáng choăhợpălễ,ăcúngătếăchoăhợpălễ”.

Chú thích. – M nhăÝăt ,ăh ăTr ngăTôn,ătênăHƠăK ,ălƠăm tăđ iăphuăn ớcăL .ăTheoăTảătruyện thì
M nhăHiăt ,ăchaăM nhăÝăt ,ătr ớcăkhiăchết,ădặnăÝăt ăph iăl iăKhổngăt ăxinăh căl .ăM nhăTônă
cũngălƠăM nhăÝăt .ă– PhƠnăTrì,ăh ăPhƠn,ătênăTu,ătựăT ăTrì,ăh cătròăKhổngăt .

II.6

M nhăVũăBáăv năhiếu.ăT ăviết:ă“Phụăm uăduyăkìătậtăchiă u”.

Dịch.ă– MạnhăVũăBáăhỏiăvềăđạoăhiếu.ăKhổngătửăđáp:ă“Chaămẹăchỉăloăchoăconăbịăbệnhătật”.

Chú thích. – BƠiănƠyăcóănhi uăcáchăhi u.ăHi uănh ăchúngătôiăd chăthìăch ăkìăch ăconăcái.ăCóăth ă
M nhăVũăBá,ătênălƠăTr ,ăconăM nhăÝăt ,ăch iăb iăquáăđ ,ăkhôngăgi ăgìnăs căkhoẻ,ăkhiếnăchaămẹă
lo,ănênăKhổngăt ăkhuyênăvậy.ăAiălƠmăchaămẹăcũngăloănh tăchoăconăkhiăchúngăđauă m.

Cóăng iăgi ngăh iăkhác:ăng iăconăcóăhiếuăthìăthậnătr ngătrongăm iăvi c,ăkhôngălƠmăgìăchoăchaă

mẹăph iălo;ăduyăcóăb nhătậtălƠăkhôngăđ ăphòngăđ ợc,ăchoănênăch ăloămìnhăcóăb nhătật,ăkhiếnăchaă
mẹăbuồn.

L iăcóăthuyếtăchoăch ăkì ch ăchaămẹ.ăNg iăconămƠăloăchaămẹăb nhătậtă(hếtăs căsĕnăsócăs căkhoẻă

c aăchaămẹ)ălƠăng iăconăcóăhiếu.

II.7

T ăDuăv năhiếu.ăT ăviết:ă“Kimăchiăhiếuăgi ,ăth ăv ănĕngăd ỡng.ăChíă ăkhuy nămƣăgiaiănĕngăh uă

d ỡng,ăb tăkínhăhƠădƿăbi tăhồ?”.

Dịch.ă– TửăDuăhỏiăvềăđạoăhiếu.ăKhổngătửăđáp:ă“Ngàyănayăngư iătaăhiếuălàăcóăthểănuôiăchaămẹ,ă

nhưng đếnăchó,ăngựaăkia,ăngư iătaăcũngănuôi,ănếuăkhôngăkínhăchaămẹăthìăcóăkhácăgì?”

Chú thích. – T ăDu,ăh ăNgôn,ătênăY n,ăh cătròăKhổngăt .

Cóăng iăchoăhi uănh ătrênăthìăl iăKhổngăt ăgayăgắtăquá,ăsoăsánhăvi cănuôiăchaămẹă(c aăh ngăconă

cóăhiếu)ăvớiăvi cănuôiăchóăngựa;ăchoănênăb oăhaiăch ăkhuy nămƣăch ăb năconăb tăhiếuăkhôngă
kínhăchaămẹ.ăTôiănghƿăKhổngăt ătínhătìnhăônăhoƠ,ăcóămắngăb năđóăthìăch ăg iălƠăb tănhơn,ăch ă
khôngătƠnănh năđếnăb oăh ălƠăchóăngựa.ă

L iăcóăthuyếtăhi uălƠ:ăloƠiăvậtănh ăchóăngựaăcũngăbiếtănuôiăchaămẹăchúng.ăĐi uăđóăkhôngăđúng:ă

chó,ăngựaăkhiălớnărồi,ăkhôngănhậnăraăchaămẹăn a,ăhoặcănhậnăđ ợcăthìăcũngăkhôngăh ănuôiăchaă
mẹ.

M tăthuyếtăn a:ăchóăgi ănhƠ,ăngựaăch ănặng,ănh ăvậyălƠăchó,ăngựaăcũngănuôiăng i,ănh ngă

chúngăkhôngăbiếtăcungăkính;ăng i nuôiăchaămẹămƠăkhôngăcungăkínhăthìăkhácăgìăchóăngựaănuôiă
ch .ăCũngăépăn a.

II.8

T ăH ăv năhiếu.ăT ăviết:ă“Sắcănan.ăH uăsự,ăđ ăt ăphụcăkìălao,ăh uăt uăthực,ătiênăsinhăso n,ătằngă

th ădƿăviăhiếuăhồ?”

Dịch.ă– TửăHạăhỏiăvềăđạoăhiếu.ăKhổngătửăđáp:ă“Khóă ăchỗăgiữăđượcănỨtămặtăvuiăvẻ.ăKhiăchaăcóă

việc,ăconăphảiăkhóănhọcă(đểăgiúpăcha),ăhoặcăkhiăcóăcơmărượu,ăm iăchaăĕnăuống,ănhưăvậyălàăhiếuă
chĕng?”

Chú thích. – Ch ăsắc trongăbƠiătr ănétămặtăc aăcon.ăT ăH ăc ngătrực,ănênăKhổngăt ăkhuyênănh ă

vậy.ăNh ngăcóăng iăcho lƠănétămặtăc aăchaămẹ:ăconăph iălƠmăsaoăchoăchaămẹălúcănƠoăcũngăvuiă
vẻ.

II.9

T ăviết:ă“Ngôăd ăHồiăngônăchungănhật,ăb tăviănh ăngu.ăThoáiănhiăt nhăkìăt ,ădi cătúcădƿăphát.ăHồi,ă

dƣăb tăngu”.

Dịch.ă– Khổngătửănói:ă“Taăvớiă(Nhană)ăHồiănóiă(vềăđạo)ăsuốtăngày,ăanhăấyăkhôngăhỏiăvặnătaăđiềuă
gìăcả,ăcóăvẻănhưănguăđần.ăNhưngăkhiăanhăấyăluiăvề,ătaăxỨtăkĩăđ iătưăc aăanhăấyăthìăthấyăcũngăphátă
huyăđượcăl iătaăgiảng.ăAnhăHồiăkhôngăphảiălàăngu”.

Chú thích. – NhanăHồi,ătựăT ăUyên,ăng iăn ớcăL ,ăh cătròăc aăKhổngăt ,ăchếtătr ớcăth y,ănĕmă
32ătuổi.

II.10

T ăviết:ăTh ăkìăs ădƿ,ăquanăkìăs ădo,ăsátăkìăs ăan,ănhơnăyênăs uătai?ăNhơnăyênăs uătai?”

Dịch.ă– Khổngătửănói:ă“Xemăviệcălàmăc aămộtăngư i,ătìmăhiểuăvìălẽăgìăhọălàmăviệcăấy,ăxỨtăxemăhọă

(làmăviệcăđó)ăcóăanătâmă(hayăvuiăvẻ) không,ănhưăvậyăngư iătaăcònăgiấuămìnhăsaoăđược?”

II.11

T ăviết:ă“Ọnăc ănhiătriătơn,ăkh ădƿăviăs ăhƿ”.

Dịch.ă– Khổngătửănói:ă“Ônălạiănhữngăđiềuăcũămàăbiếtăđượcăđiềuămớiă(hoặc:ăônălạiăđiềuămìnhăđãă
biếtămàăthỪmăđiềuămới)ănhưăvậyăcóăthểălàmăthầyăđược”.

II.12

T ăviết:ă“Quơnăt ăb tăkhí”.
Dịch.ă– Khổngătửănói:ă“Ngư iăquânătửăkhôngăphảiălàămộtăđồădùng”ă(nghĩaălàăchỉădùngăvàoăđượcă
mộtăviệc,ămàăphảiăhiểuărộng,ăbiếtănhiều,ălàmăđượcănhiềuăviệc).

II.13

T ăC ngăv năquơnăt .ăT ăviết:ă“TiênăhƠnhăkìăngôn,ănhiăhậuătòng chi”.

Dịch.ă– TửăCốngăhỏiăthếănàoălàăquânătử.ăKhổngătửăđáp:ă“Làmătrướcăđiềuămìnhămuốnănóiărồiăhãyă
nóiăsau”.

II.14

T ăviết:ă“Quơnăt ăchuănhiăb tăt ,ăti uănhơnăt ănhiăb tăchu”.

Dịch.ă– Khổngătửănói:ă“Ngư iăquânătửăthânăvớiămọiăngư iămàăkhôngăkếtăđảngăvìătưălợi;ătiểuănhână

kếtăđảngăvìătưălợiămàăkhôngăthânăvớiămọiăngư i”.

II.15

T ăviết:ă“H cănhiăb tăt ătắcăvõng,ăt ănhiăb tăh cătắcăđƣi”.

Dịch.ă– Khổngătửănói:ă“Họcămàăkhôngăsuyănghĩăthìăm ătốiă(khôngăhiểuăđượcăgì,ăquáătinăsách),ă

suyănghĩămàăkhôngăhọcăthìănguyăhạiă(haoătâmălực)”.

Chú thích. – Cóăng iăhi uălƠ:ăsuyănghƿămƠăkhôngăh căthìănghiăhoặc,ăkhôngăbiếtăthếănƠoălƠăph iă

trái.

II.16

T ăviết:ă“Côngăhồăd ăđoan,ăt ăh iădƣădƿ”.

Dịch.ă– Khổngătửănói:ă“ChuyỪnătâmănghiỪnăc uănhữngăcựcăđoanăthìăcóăhại”.

Chú thích. – Cóăng iăhi uăkhác:ăcông là công kích, dĩ nghƿaălƠă[止]ă(ch ):ăcôngăkíchănh ngăcáiă
cựcăđoanăthìăngĕnăđ ợcăh i.

L iăcóăng iăchoădịăđoan tr ătƠăthuyết.ăCóăth ănh ăvậy,ănh ngăchắcăchắnălƠăKhổngăt ăkhôngăámă

ch ăh căthuyếtăD ngăChu,ăMặcăĐ ch,ăvìăth i ôngăh căthuyếtăđóăch aăxu tăhi n.

Cóăng iăb oădịăđoan cũngănh ălưỡngăđoan trongăbƠiăIX.7ălƠăhaiămặtăc aăv năđ .ăXétăc ăhaiămặt,ă
rồiăchiếtătrungăthìăngĕnăđ ợcăh i.ă

Chúngătôiăhi uădịăđoan lƠăkhôngătrungăchính,ănênăd chănh ătrên.

II.17

T ăviết:ă“Do,ăh i nh ătriăchiăhồ!ăTriăchiăviătriăchi,ăb tătriăviăb tătri,ăth ătriădƣ”.

Dịch.ă– Khổngătửănói:ă“AnhăDo,ătaădạyăchoăanhăthếănàoălàă“biết”ănày.ăBiếtăđiềuăgìăthìănhậnălàă
biết,ăkhôngăbiếtăthìănhậnăkhôngăbiết,ănhưăvậyălàăbiết”.

Chú thích. – DoălƠătên,ăh ălƠăTr ng.ăTr ngăDoătựălƠăT ăL ,ăng iăn ớcăL ,ăh cătròăKhổngăt ,ăcóă
s căm nh,ăgi iăchínhătr ,ăkémăKhổngăt ăm iătuổi.

II.18

T ăTr ngăh căcanăl c.ăT ăviết:ă“Đaăvĕn,ăkhuyếtănghi,ăthậnăngônăkìăd ,ătắcăqu ăv u.ăĐaăkiến,ă

khuyếtăđƣi,ăthậnăhƠnhăkìăd ,ătắcăqu ăh i.ăNgônăqu ăv u,ăhƠnhăqu ăh i,ăl căt iăkìătrungăhƿ”.

Dịch.ă– TửăTrươngămuốnăhọcălàmăquan,ăđượcăbổngălộc.ăKhổngătửăbảo:ă“Ngheănhiều,ăđiềuăgìăcònă
nghiăthìăđểăđó,ăđ ngănói,ănhữngăđiềuăcònălạiă(tinăđược)ăthìăkhiănói,ăphảiăthậnătrọng,ănhưăvậyăsẽăítă
lỗi.ăThấyănhiều, điềuăgìăchưaăyỪnălòngă(hoặcăcònănghiăng )ăthìăkhiălàmăphảiăthậnătrọng,ănhưăvậyă
ítăphảiăĕnănĕn.ăL iănóiăítălỗiălầm,ăviệcălàmăítăĕnănĕn;ăbổngălộcătựănhiỪnătrongăđóă(nghĩaălàătựă
nhiỪnăsẽăcó).

Chú thích. – T ăTr ng,ăh ăChuyênăTôn,ătênăS ,ăh cătròăKhổngăt .

II.19

Aiăcôngăv năviết:ă“HƠăviătắcădơnăphục?ăKhổngăt ăđ iăviết:ă“C ătrực,ăth ăch ăuổng,ătắcădơnăphục.ă

C ăuổngăth ăch ătrực,ătắcădơnăb tăphục”.

D ch.ă– VuaăAiăcôngăh i:ă“LƠmăthếănƠoăthìădơnăphụcătòng?”

Khổngăt ăđáp:ă“Đ ăc ăng iăngayăthẳngălênătrênăh ngăng iăcongăqueoăthìădơnăphụcătòng,ăđ ăc ă

ng iăcongăqueoălênătrênăng iăngayăthẳngăthìădơnăkhôngăphụcătòng”.

Chú thích. – AiăcôngălƠăvuaăn ớcăL ,ăconăĐ nhăcông,ălênăngôiănĕmă-494.ăBƠiănƠyăcóăth ăhi uăhaiă

cách:ăch ăthố lƠăb ,ăch ăchư lƠăhếtăth y,ănh ăvậyă“c ătrựcăth ăch ăuổng”ănghƿaălƠ:ăDùngăng iă
ngayăthẳng,ăb ăhếtănh ngăng iăcongăqueo.

Chúngătôiăhi uătheoăTri uăThôngă(Luậnăngữădịchăchú – H uăLiênăxu tăb n):ăthố lƠăđặtălên,ăchư là

haiăch ăchiăư hợpăl iă(nh ăt ăảnh =ăanhă yăc aăta,ăhoặcăt ăSmog = Smoke + fog c aăAnh)ămƠăd chă
nh ătrên.ăTri uăThôngăchoărằngăhi uănh ăvậyămớiăhợpăvớiăcơuă“c ătrựcăth ăch ăuổng,ănĕngăs ă
uổngăgi ătrực”ătrongăbƠiă20ăthiênăXIIă(Nhan Uyên):ăc ăđ ăc ăng iăngayăthẳngălênătrênăng iă
congăqueoăthìăng iăcongăqueoăcũngătựăýărútăđi,ănếuăkhôngătựăs aămình,ăkhôngăc năph iăđuổiăhếtă
b năh ăđi.ă

II.20

QuíăKhangăt ăv n:ă“S ădơnăkính,ătrungădƿăkhuyến,ănh ăchiăhƠ?ă

T ăviết:ă“Lơmăchiădƿătrangătắcăkính,ăhiếuăt ătắcătrung,ăc ăthi nănhiăgiáoăb tănĕngătắcăkhuyến”.

Dịch.ă– QuíăKhangătửăhỏi:ă“Muốnăchoădânăcungăkính,ătrungăthànhăvàăkhuyỪnănhauălàmăđiềuă
thiện,ăthìălàmăcáchănào?”

Khổngătửăđáp:ă“XửăvớiădânămàănghiỪmătrangăthìădânăcungăkính.ăHiếuăthuậnă(vớiăchaămẹ),ăt ăáiă
(vớiăngư iădưới)ăthìădânătrungăthành.ăCấtănhắcăngư iătốt,ădạyădỗăngư iăkhôngătốtăthì dân khuyên
nhauălàmăđiềuăthiện”.

Chú thích. – QuíăKhangăt ,ăh ăQuíăTôn,ătênăPhì,ălƠăm tăđ iăphuăc aăL .

II.21

Hoặcăv ăKhổngăt ăviết:ă“T ăh ăb tăviăchính”.ă

T ăviết:ă“Th ăvơn:ă“Hiếuăhồăduyăhiếu,ăh uăvuăhuynhăđ ”.ăThiă ăh uăchính,ăth ădi căviăchính,ăh ă

kìăviăviăchính?”

Dịch.ă– Cóăngư iăhỏiăKhổngătử:ă“Tạiăsaoăôngăkhôngătòngăchínhă(raălàmăquan).

Khổngătửăđáp:ă“KinhăThưăcóăcâu:ă“Hiếuăthuậnăa,ăhiếuăthuậnăvớiăchaămẹ,ăthânăáiăa,ăthânăáiăvớiă
anhăem”.ăThiăhànhăcâuănóiăđóămàăcảmăhoáăđượcăhạngăngư iăcầmăquyền,ăthìăcũngălàătòngăchính,ă
saoăc ăthamăgiaăchínhăsựămớiălàătòngăchính?”

Chú thích. – Chúngătôiăd chănh ătrênătheoăcáchăch măcơuăc aăm tăs ăh căgi ăngƠyănay:ăTri uă
Thôngătrongăsáchăđƣăd n,ăvƠăTh măTriăPh ngătrongăLuậnăngữăđộcăbản – Kh iăMinhăth ăcụcă
xu tăb n.ăHaiănhƠăđóăchoă“Hiếuăhồăduyăhiếu”ălƠăch ătrongăKinhăThư caătụngăđ căhiếu,ăcũngănh ă
m yăch ă“l ăhồăl ”ătrongăLễăKí lƠăl iăcaătụngăl .ăCònăb năch ă“Thiă ăh uăchính”ălƠăl iăc aăKhổngă
t ,ănếuălƠăl iăc aăKinhăThư thìăkhôngădùngăch ăư mƠădùngăch ăvu nh ăcơuătrên.

Cácăh căgi ăth iătr ớcăch măcơuăkhác:ăT ăviết:ă“Th ăvơnăhiếuăhồ?”ăDuyăhiếu,ăh uăvuăhuynhăđ ,ă

thiă ăh uăchính”.ăTh ădi căviăchínhầăH ăchoă“Th ăvơnăhiếuăhồ”ălƠăl iăKhổngăt ,ămƠă“thiă ăh uă
chính”ălƠăl iătrongăKinhăThư,ăvƠăd chălƠ:

“Khổngăt ăđáp:ă“CóăbiếtăKinhăThư nóiăv ăđ oăhiếuăchĕng?ăChoăcóăhiếuăvớiăchaămẹ,ăhoƠăthuậnă

vớiăanhăem,ăthiăhƠnhăchoăcóăchínhăsách.ă yăcũngălƠălƠmăvi căchínhătr ;ăt iăsaoăc ăph iătòngăchínhă
mớiălƠălƠmăvi căchínhătr ?”.

Ch măcơuăcáchănƠoăthìăýănghƿaăcũngăkhôngăthayăđổi.ăKhổngăt ămu nănói:ă“ôngăkhôngăraălƠmă

quanănh ngăd yăng iătaăhiếuăđ ,ăvƠăng iătaăngheăông,ăkhiăc măquy nămƠăthiăhƠnhăhƠnhăhiếuă
đ ,ăthìăn ớcăsẽătr ,ănh ăvậyăcũngălƠăôngăgiúpăvƠoăvi căchínhăsự,ăgiúpăn ớcărồi.

II.22

T ăviết:ă“Nhơnănhiăvôătín,ăb tătriăkìăkh ădƣ.ăĐ iăxa vôănghê,ăti uăxaăvôăng t,ăkìăhƠădƿăhƠnhăchiă

tai?”.

Dịch.ă– Khổngătửănói:ă“Ngư iămàăkhôngăđ cătínăthìăkhôngăhiểuăsaoăthànhăngư iăđượcă(hoặcălàmă

nỪnăviệcăđược).ăCũngănhưăxeălớnăkhôngăcóăđònănghỪă(đònăgỗăngangăđểăbuộcătrâu);ăxeănhỏăkhôngă
cóăđònăngộtă(đònăgỗ congăđểăbuộcăngựa)ălàmăsaoămàăđiăđược?”.

II.23

T ăTr ngăv n:ă“Thậpăthế,ăkh ătriădƣ?”.

T ăviết:ă“Ểnănhơnă ăH ăl ,ăs ătổnăíchăkh ătriădƣ.ăChuănhơnă ăỂnăl ,ăs ătổnăíchăkh ătriădƣ.ăKìăhoặcă

kếăChuăgi ,ătuyăbáchăthế,ăkh ătriădƣ”.

Dịch.ă– TửăTrươngăhỏi:ă“Mư iăđ iă(sauănày)ăcóăthểăbiếtăđượcăkhông?”

Khổngătửăđáp:ă“NhàăÂnătheoă“lễ”ăc aănhàăHạ,ăthỪmăbớtăcáiăgì,ătaăcóăthểăbiếtăđược.ăNhàăChuă
theoă“lễ”ăc aănhàăÂn,ăthỪmăbớtăcáiăgì,ătaăcóăthểăbiếtăđược.ăSauănàyăhoặcăcóănhàănàoănốiănhàă
Chu,ădùăcóătrĕmăđ iăcũngăcóăthểăbiếtăđược”.

Chú thích. – Ch ăthế (đ i)ă ăđơyănênăhi uălƠătri uăđ i,ăch ăkhôngăph iălƠăđ iăng i.ăCh ălễ có
nghƿaăr ng:ăđi năch ng,ăchếăđ ,ănghiăth c,ătậpătục.ăKhổngăt ămu nănóiăsựădi năhoáăc aăl chăs ă
theoăluậtănhơnăqu ,ădoăđóămƠăxétăvi căđ iătr ớcăcóăth ăbiếtăđ ợcăvi căđ iăsau.ă– NhƠăH ă(2205-
1767);ănhƠăTh ngăsauăđổiătênălƠăỂnă(1766-1122); nhà Chu (1122-274),ăbaătri uăđ iăđóăn iănhau,ă
g iălƠătamăđ i.ă

II.24

T ăviết:ă“Phiăkìăqu ,ănhiătếăchi,ăsi mădƣ.ăKiếnănghƿaăb tăvi,ăvôădũngădƣ”.

Dịch.ă– Khổngătửănói:ă“KhôngăphảiătổătiỪnămìnhăđãăkhuấtămàămìnhătếăthìălàănịnhăbợ;ăthấyăviệcă
nghĩaămàăkhôngălàmălàăkhôngăcóădũng”.

---------------------
Trìnhăt :ăt căTrìnhăĐi u,ălƠăm tădanhăNhoăth iănhƠăT ng.ă(Goldfish).

Trênătrangă,ăcóăng iăb oăPhùngăH uăLan,ătrongăTânăNguyỪnăĐạo,ăcũngăchoărằngăch ă“nhƿ”ă

(耳)ănghƿaălƠă“dƿ”ă( ),ăvƠăcơuă“lụcăthậpănhiănhƿăthuận”ă( 十而耳順) nên hi uălƠă“lụcăthậpănhiă
dƿăthuận”ă( 十而 順). (Goldfish).

Tật:ăTrongăph năGiớiăthi u,ăch ăt ngă ngăchépălƠă“b nh”ă(chắcăchépăl m).ă(Goldfish).ă

Dĩ:ăTrênăm ngăcóăb năchépălƠă“dƿ”ă( ),ăcóăb năchépălƠă“k ”ă( ). (Goldfish).

Nhữ:ăNguyênăvĕnăch ăHánălƠă女,ă ăđơy đ călƠă“nh ”ăvƠăcóănghƿaănh ăch ă汝 (nh ).ă(Goldfish).ă

Ýănói:ă“ch ”ă(諸)ă=ă“chi”ă(之)ă+ă“ ”ă(於). (Goldfish).

Khuyến:ăcóăb năchépălƠă“khuyến”ă(勸),ăcóăb năchépălƠă“c n”ă(勤). (Goldfish).

KinhăThư cóănhi uăb n,ăch aărõăb nănƠo.

Cơuă“NhƠăChuătheoă“l ”ăc a nhƠăỂn,ăthêmăbớtăcáiăgì,ătaăcóăth ăbiếtăđ ợc”ălƠădoătôiăghiăthêm.ă

(Goldfish).

Qu ălƠăng iăđƣăchết.

THIÊN III

BÁT D T
III.1

Khổngăt ăv ăQuíăth ăbátădậtăvũă ăđình:ă“Th ăkh ănh nădƣ,ăthụcăb tăkh ănh nădƣ”.

Dịch.ă– KhổngătửăbànăvềăviệcăQuíăThịădùngăvũă“bátădật”ă(c aăthiỪnătử)ă ăđạiăsảnhă(họăQuí),ăbảo:ă

“Việcăđóănhẫnătâmălàmăđượcăthìăviệcăgìămàăkhôngănhẩnătâmălàmăđược?”.

Chú thích. – BƠiănƠyănhi uăb năcũăch măcơuănh ăsau:ă“Khổngăt ăv ăQuíăth :ă“Bátădậtăvũă ăđình,ă
th ăkh ănh nădƣầ”,ănghƿaălƠăKhổngăt ăb oăQuíăth :ă“Vũăbátădậtă ăđ iăs nhă(nhƠăông),ăvi căđóăôngă
nh nătơmălƠmăđ ợcầ”.ăTh iăđóăđƣăquiăđ nh:ăthiênăt ămớiădùngăvũăbátădật:ătámăhƠngăng i,ăm iă
hƠngătámăng i;ăch ăh uăthìălụcădật:ă6ăhƠng,ăm iăhƠngă6ăng i;ăkhanh,ăđ iăphuăthìăt ădật:ă4ăhƠng,ă
m iăhƠngă4ăng i;ăsƿăthìănh ădật:ă2ăhƠng,ăm iăhƠngă2ăng i.ăQuíăth ăđơyăcóălẽălƠăQuíăTônăHoƠnăt ,ă
ch ălƠăm tăđ iăphuăn ớcăL ,ăkhôngădùngăvũăt ădật,ămƠădùngăvũăbátădậtălƠădùngăcƠngăl ăthiênăt ,ă
trái phép.

III.2

Tamăgiaăgi ădƿăUngătri t.ăT ăviết:ă“T ớngăduyăt chăcông,ăthiênăt ămụcămục”,ăh ăth ă ătamăgiaăchiă

đ ng?”.

Dịch.ă– Baănhàăđạiăphuă(nướcăLỗ:ăMạnhăTôn,ăThúcăTôn,ăQuíăTôn)ăchoăhátăUngă(mộtăthiỪnătrongă
Chuătụngă– KinhăThi)ăkhiădẹpăđồătếălễăđi.ăKhổngătửănói:ă“(HaiăcâuătrongăthơăUngăđó:ă)ă“trợătếălàă
vuaăcácăchưăhầu,ăthiỪnătửă(làmăch ătế)ăthìărấtănghiỪmătúc”,ăhátătrongăbaăđạiăsảnhăbaănhàăđóăthìă
cònăýănghĩaăgìănữa?”.

Chú thích. – Theoăl ,ăkhiăthiênăt ătếă ătônămiếu,ăthìăcácăch ăh uătrợătế,ăvƠăchoăhátăth ăUng mà

dẹpătếăl .ăKhổngăt ăchêăbaănhƠăđó,ăđƣătiếmăl ăc aăthiênăt ,ăth ăUng hátătrongănh ngătr ngăhợpă
đóăhoáăvôănghƿa.

III.3

T ăviết:ă“Nhơnănhiăb tănhơn,ănh ăl ăhƠ?ăNhơnănhiăb tănhơn,ănh ănh căhƠ?”.

Dịch.ă– Khổngătửănói:ă“Ngư iăkhôngăcóăđ cănhânăthìălễămàălàmăgì?ăNgư iăkhôngăcóăđ cănhânăthìă
nhạcămàălàmăgì?”.

Chú thích. – Khổngăt ăchoăđ cănhơnălƠăg căc aăl ănh c.

III.4

LơmăPh ngăv năl ăchiăb n.ăT ăviết:ă“Đ iătaiăv n!ăL ,ăd ăkìăxaădƣ,ăninhăki m;ătangăd ăkìăd ădƣ,ă
ninhăthích”.

Dịch.ă– LâmăPhỏngăhỏiăvềăgốcăc aălễ.ăKhổngătửăđáp:ă“Câuăhỏiăđóăquanătrọngăđấy!ăLễămàăquá xa

xỉăthìăkiệmăướcăcònăhơn;ătangămàăquáăchúătrọngănghiătiếtăthìăthươngăsótăcònăhơn”.

Chú thích. – KhôngărõăLơmăPh ngălƠăai.

III.5

T ăviết:ă“DiăĐ chăchiăh uăquơn,ăb tănh ăch ăH ăchiăvôădƣ”.

Dịch.ă– Khổngătửănói:ă“CácănướcăDi,ăĐịchă( ăchungăquanhăTrungăQuốc,ălạcăhậu)ădùăcóăvuaăcũngă

khôngăbằngăcácănướcăHoaăHạă(TrungăQuốc)ăkhôngăcóăvuaă(vìăHoaăHạăcóălễănghi)”.

Chú thích. – ChuăHiăchoăhaiăch ă“b tănh ”ălƠăkhôngăgi ng;ăvƠănghƿaăkhácăhẳn:ăKhổngăt ăcóăýă

thanăth ăcácăn ớcăch ăh uăhồiăđóăkhôngăchoăthiênăt ănhƠăChuăkhôngăraăgì,ăthƠnhăth ăTrungăQu că
cũngănh ăkhôngăcóăvua.ăHaiătheoăhaiăcáchăđ uăđ ợcăc .ăPh iăbiếtătrongăhoƠnăc nhănƠo,ăKhổngăt ă
nóiăcơuăđóăthìămớiărõăôngămu nănóiăgì.

III.6

Quíăth ăl ă ăTháiăS n.ăT ăv ăNhi măH uăviết:ă“Nh ăph tănĕngăc uăd ?”ăĐ iăviết:ă“B tănĕng”.ăT ă
viết:ă“Ọăhô!ăTằngăv ăTháiăS năb tănh ăLơmăPh ngăhồ?”.

Dịch.ă– HọăQuíătếălữă ănúiăTháiăSơn.ăKhổngătửăhỏiăNhiễmăHữuă(làmăquanătểăc aăhọăQuí):ă“Anhă

khôngăngĕnăđượcăsao?”ăNhiễmăHữuăđáp:ă“Khôngăngĕnăđược”.ăKhổngătửănói:ă“Thanăôi!ăVậyălàă
choărằng núiăTháiăSơnăkhôngăbằngăLâmăPhỏngăsao?”.

Chú thích. – NúiăTháiăS nă ăn ớcăL .ăTheoăl ăthìăch ăvuaăL ămớiătếăth nănúiăđó,ăQuíăth ăm tăđ iă
phu,ăl iăđóătếălƠătiếmăl .

Th nănúiăTháiăS năt tăkhôngăh ngătếăl ăc aăQuíăth ,ăvìănếuăh ngăthìăchẳngăhoáăraăth năkhông

bằngăLơmăPh ngăsao?ă(LơmăPh ngălƠăng iăhiếuăl ă- coiăbƠiă4ă ătrên).

Nhi măH u,ăh ăNhi m,ătênăC u,ăh cătròăKhổngăt .

III.7

T ăviết:ă“Quơnăt ăvôăs ătranh,ăt tădƣăx ăhồ?ă pănh ợngănhiăthĕng,ăháănhiă m,ăkìătranhădƣăquơnă

t ”.

Dịch.ă– Khổngătửănói:ă“Ngư iăquânătửăkhôngăganhăđuaăvớiăai,ănếuăcóăthìăchỉătrongălúcăbắnă

chĕng?ăVáiănhư ngărồiămớiăbướcălỪn,ăkhiăluiăxuốngăthìăm iăngư iăkiaăuốngărượu.ăGanhăđuaănhauă
nhưăvậyămớiălàăquânătử”.

III.8

T ăH ăv năviết:ă“X oătiếuăthiếnăh ,ămƿămụcăphánăh ,ăt ădƿăviăhuyếnăh ”ăhƠăv ădƣ?”ăT ăviết:ă“H iă

sựăhậuăt ”.ăViết:ă“L ăhậuăhồ?”ă- Viết:ă“Kh iăd ăgi ăTh ngădƣ!ăTh yăkh ăd ăngônăThiădƿăhƿ”.

Dịch.ă– TửăHạănói:ă“(KinhăThiănói:ă)ămiệngăxinhăchúmăchímăcư i,ămắtăđẹpălongălanhăsáng,ătrỪnă

nềnătrắngăvẽămàuăsặcăsỡ”ănghĩaălàăthếănào?”.ăKhổngătửăđáp:ă“Cóăsẵnănềnătrắngărồiăsauămớiăvẽ”.ă
– TửăHạă(lạiăhỏi):ă“(Nghĩaălà)ălễăphảiă ăsauă(nhân)ăchĕng?”ăKhổngătửănói:ă“AnhăThươngăphátă
kh iăđượcăýăta,ănhưăanhămớiăcóăthểăgiảngăKinhăThiăchoăđược”.

Chú thích. – Khổngăt ăkhenăT ăH ăngheăm tăbiếtăhai.

III.9

T ăviết:ă“H ăl ,ăngôănĕngăngônăchi,ăK ăb tătúcătr ngădƣ;ăỂnăl ,ăngôănĕngăngônăchi,ăT ngăb tătúcă

tr ngădƣ;ăvĕnăhiếnăb tătúc,ăc ădƣ.ăTúc,ătắcăngôănĕngătr ngăchiăhƿ”.

Dịch.ă– Khổngătửănói:ă“LễăchếănhàăHạ,ătaăcóăthểănóiăđược,ănhưngănướcăKỉăkhôngăđ ălàmăch ng;ă

lễăchếănhàăÂn,ătaăcóăthểănóiăđược,ănhưngănướcăTốngăkhôngăđ ălàmăch ng,ăvìăvĕnăkiệnăvàăngư iă
hiềnăhaiănướcăđóăkhôngăđ .ăNếuăđ ăthìătaăcóăthểăch ngăminhăl iătaănóiăđược”.

Chú thích. – N ớcăK ălƠăhậuădu ăc aănhƠăH ,ăn ớcăT ngălƠăhậuădu ănhƠăỂn.ăVĕn hiến:ăVĕnălƠă
vĕnăki n,ăhiếnălƠăhi nătƠi.

Nênăcoiăl iăbƠiă23ăthiênăII.ăKhổngăt ătrongăbƠiăđóăb oănhƠăỂnătheoăl ăc aănhƠăH ,ăthêmăbớtăgìă

ôngăbiếtăđ ợc.ăTrongăbƠiănƠyăôngăb oăôngăbiếtănh ngăôngăth ăd năch ngăđ ợcăvìăkhôngăđ ăvĕnă
ki năvƠăhi nătƠi.

III.10

T viết:ă“Đếă(cóăsáchăđ călƠădu ),ătựăkíăquánănhiăvƣngăgi ,ăngôăb tădụcăquanăchiăhƿ”.

Dịch.ă– Khổngătửănói:ă“Tếăđế,ăt ălúcărótărượuăxuốngăđấtătr ăđi,ătaăkhôngămuốnăxemănữa”.

Chú thích. – TếăđếălƠăm tătếălớnăđ iăx a,ănĕmănĕmăm tăl n,ălƠmă ătônămiếuănhƠăvua. Có sách nói
rótăr ợuăxu ngăđ tălƠăđ ădơngăth n,ărồiămớiăbƠyăbƠiăv ătổătiênăđ ătế.ăKhổngăt ăkhôngămu năxemă
vi căbƠyăbƠiăv ăđóăvìăvuaăL ăVĕnăcôngăbƠyăbƠiăv ăsai,ăkhôngăhợpăl ,ăđặtăbƠiăv ăHiăcôngă ătrênăbƠiă
v ăM năcông.ăHiăcôngălƠăanhăc aăM năcông,ăgiếtăM năcôngăđ ăc ớpăngôi.ăVĕnăcôngălƠăconăHiă
côngăchoănênăđặtăchaătrênăM năcông.ăKhổngăt ăchoăM năcôngămớiăthựcălƠăvua,ăHiăcôngăthíăquơnă
đ ătiếmăv ,ăph iăđặtăbƠiăv ăc aăM năcôngălênătrên.ă
 III.11

Hoặcăv năđếăchiăthuyết.ăT ăviết:ă“B tătriădƣ.ăTriăkìăthuyếtăchiă ăthiênăh ădƣ,ăkìănh ăth ăch ă ăhồ?”ă

Ch ăkìăch ng.

Dịch.ă– Cóăngư iăhỏiăvềăthuyếtătếăđế.ăKhổngătửăđáp:ă“Khôngăbiết.ăNếuăbiếtăthuyếtăấy,ăthìăviệcătrịă

thiỪnăhạăcũngănhưă ătrongăcáiănàyăchĕng?”ăNgàiăv aănóiăv aăchỉăvàoăbànătay.

Chú thích. – Khổngăt ăch ătr ngădùngăl ăđ ătr ăthiênăh .ăTếăđếălƠăm tătếăquanătr ng,ănếuăhi uă
đ ợcănóă(biếtăđ ợcăl )ăthìătr ăthiênăh ăr tăd .ăỌngănóiăkhôngăhi uăthuyếtătếăđế,ăcóăth ăvìăkhôngă
mu năv chăl iăc aăvuaăL ăkhiălƠmătếăđóăchĕng?

III.12

Tếănh ăt i,ătếăth nănh ăth năt i.ă

T ăviết:ă“Ngôăb tăd ătế,ănh ăb tătế”.

Dịch.ă– TếătổătiỪnănhưătổătiỪnă ătrướcămặt,ătếăthầnănhưăthầnă ătrướcămặt.

Khổngătửănói:ă“Khiătaă(vìălẽăgì)ăkhôngăđíchăthânăđ ngătếă(màămượnăngư iăthay)tuyăcóătếăđấy,ăvẫnă

(ânăhận)ănhưăchưaătế”.

III.13

V ngăTônăGi ăv n viết:ă“D ăkìăm ă ăỄo,ăninhăm ă ăTáo”;ăhƠăv ădƣ?”.ăT ăviết:ă“B tănhiênă-

Ho chăt iă ăthiên,ăvôăs ăđ oădƣ”.

Dịch.ă– VươngăTônăGiảă(mộtăđạiăphuăcầmăquyềnă ăVệ)ăhỏi:ă“Tụcăngữăcóăcâu:ă“NịnhăthầnăÁo,ăthàă

nịnhăthầnăTáoăcònăhơn”,ăcâuăấyăcóănghĩaăgì?ăKhổngătửăđáp:ă“Khôngăphảiăvậy.ăMắcătộiăvớiătr iă
thìăcầuăđảoăđâuăcũngăvôăích”.

Chú thích. – Th năỄoălƠăth nătrongănhƠ,ăth năTáoălƠăth nătrongăbếp.ăTh năTáoăth păh năth năỄoă
nh ngăcoiăvi căbếpăn ớc,ăĕnău ng,ănênăquanătr ngăh n.

Cóăng iăchoărằngăV ngăTônăGi ănóiăbóng b y:ăTh năỄoăch ăV ăLinhăcông,ăth năTáoăch ănƠngă

NamăT ăvƠăDiăT ăHƠ,ănh ngăng iăV ăLinhăcôngăyêu.ăKhổngăt ănh ămu năđ ợcădùngă ăV ăthìă
l yălòngăV ăLinhăcôngăkhôngăbằngăl yălòngăNamăT ăvƠăDiăT ăHƠ.ăKhổngăcựătuy tăm tăcáchă
khéoăléo.ăỌngăc ătheoăđ oătr i,ăngayăthẳng,ăchẳngăc năl yălòngăaiăc .

III.14

T ăviết:ă“Chuăgiámă ănh ăđ i,ăúcăúcăhồăvĕnătai!ăNgôătòngăChu”.

Dịch.ă– Khổngătửănói:ă“NhàăChuăchâmăchướcălễăchếăc aăhaiătriềuăđạiătrướcă(Hạ,ăÂn)ănỪnăvĕnăvẽă

rựcărỡăbiếtăbao!ăTaătheoăChu”.
 III.15

T ănhậpătháiămiếu,ăm iăsựăv n.ăHoặcăviết:ă“Thụcăv ăTrơuănhơnăchiăt ătriăl ăhồ,ănhậpătháiămiếu,ă

m iăsựăv n”ă.ăT ăvĕnăchi,ăviết:ă“Th ăl ădƣ”.

Dịch.ă– Khổngătửăvàoătháiămiếu,ăthấyăviệcăgìăcũngăhỏi.ăCóăkẻăbảo:ă“Aiăbảoăconăngư iăđấtăTrâuă

(quỪăhươngăc aăKhổngătửă ăLỗ)ăấyăbiết lễ.ă(Nếuăbiếtăthìăsao)ăvàoătháiămiếu,ăthấyăgìăcũngăhỏi”.

Khổngăt ăhayăđ ợcăb o:ă“Nh ăvậyălƠăl ăđ y”.

Chú thích. – Vôătháiămiếuăth ăChuăcôngă ăL ,ămƠăh iăt ngăchútăchoăbiếtăkƿ,ăđóălƠătháiăđ ăkínhă

c n,ălƠăl .ăKhôngăx uăhổăh iăng i,ăcũngălƠăl ă(khiêmăt n) n a.

III.16

T ăviết:ă“X ăb tăch ăbì,ăv ălựcăb tăđồngăkhoa,ăcổăchiăđ oădƣ”.

Dịch.ă– Khổngătửănói:ă“Bắnă(cốtătrúngăch )ăkhôngăcốtăxuyỪnăquaătấmăda,ăvìăs căkhôngăđềuănhauă

(nghĩaălàăkhôngăphảiăđểăđọăs c),ăđạoăxưaănhưăvậy”.

III.17

T ăC ngădụcăkh ăCáoă(th iăx aăđ călƠăc c)ăsócăchiăkháiă(cóăng iăđ călƠăhí)ăd ng.ăT ăviết:ă“T ă
dƣ,ănhƿăáiăkìăd ng,ăngƣăáiăkìăl ”.

Dịch.ă– TửăCốngămuốnăbỏăviệcădângăc uătrongălễăCáoăsóc.ăKhổngătửăbảo:ă“T ,ăanhătiếcăconăc u,ă

taătiếcăcuộcălễ”.

Chú thích. – Đ iăChu,ăvƠoăthuăhayăđôngăm iănĕm,ăthiênăt ăbanăl chănĕmăsauăchoăch ăh u,ăvuaă

ch ăh uăc tăvƠoătrongătổămiếu,ănĕmăsauămớiăm ăraăcoi;ăc ăngƠyăsócă(mùngăm t)ăm iăthángăgiếtă
m tăconăc uăđ ăcúngătổătiên.ăL ăđóălƠăl ăCáoăsóc.

L ăxongărồi,ăvuaămớiăh pătri u.ăVuaăL ăđƣăb ăl ăđóăt ălơu,ăkhôngătớiătổămiếuălƠmăl ămƠăcóăkhiă

ngƠyămùngăm tăcũngăkhôngăh pătri uăn a;ănh ngăng iătaăv năgiếtăm tăconăc uăđ ădơngă ătổă
miếu.ăT ăC ngămu năb ăhìnhăth căđóăđi,ăKhổngăt ămu năgi ăl iăđ ăng iătaăđ ngăquênăl .

III.18

T ăviết:ă“Sựăquơnătậnăl ,ănhơnădƿăviăsi mădƣ”.

Dịch.ă– Khổngătửănói:ă“Th ăvuaăhếtălễăthìăngư iătaăchoălàănịnh”.

Chú thích. – Khổngăt ăthanăv ăthóiăđ iăth iăđóăcoiăvuaăkhôngăraăgì.

III.19

Đ nhăcôngăv n:ă“Quơnăs ăth n,ăth năsựăquơn,ănh ăchiăhƠ?ăKhổngăt ăđ iăviết:ă“Quơnăs ăth nădƿăl ,ă

th năsự quơnădƿătrung”.

Dịch.ă– (VuaăLỗălà)ăĐịnhăcôngăhỏi:ă“Vuaăkhiếnăbềătôi,ăbềătôiăth ăvua,ăphảiănhưăthếănào?”.ăKhổngă

tửăđáp:ă“Vuaăkhiếnăbềătôiăphảiăgiữălễ,ăbềătôiăth ăvuaăphảiătrungă(hếtălòng)”.

III.20

T ăviết:ă“Thưăcưu l cănhiăb tădơm,ăaiănhiăb tăth ng”.

Dịch.ă– Khổngătửănói:ă“ThiỪnăThưăcưuătrongăKinhăThi,ăvuiămàăkhôngăquáăm c,ăbuồnămàăkhôngă

thươngătổn”ă(Nghĩaălàăvuiăbuồnăđềuătrúngătiết,ăv aăphải).

Chú thích. – Ch ădâm ăđơyăcóăng iăhi uălƠădơmăđƣngănh ăngƠyănay;ăth iăx a,ăh ăquáăm căthìă
đ uăg iălƠădâm.

Thiên Thưăcưu ăđ uăKinh Thi vinhăm tăng iăquơnăt ătìmăm tăng iăthụcăn ăđ ăc ới,ătìmăch aă
đ ợcăthìă ớcămong,ăkhôngăng ăđ ợc;ătìmăđ ợcărồiăthìăh ngăc nhăc măsắtăhoƠăhợp.

III.21

Aiăcôngăv năxƣă ăT ăNgƣ.ăT ăNgƣăđ iăviết:ă“H ăhậuăth ădƿătùng,ăỂnănhơnădƿăbá,ăChuănhơnădƿălật,ă

viết:ăs ădơnăchiếnălật”.

T ăvĕnăchi,ăviết:ă“ThƠnhăsựăb tăthuyết,ăto iăsựăb tăgián,ăkíăvƣngăb tăc u”.

Dịch.ă– (VuaăLỗ)ăAiăcôngăhỏiăTểăNgãăvềăviệcălậpăđànăxã.ăTểăNgãăđáp:ă“NhàăHạătrồngăcâyătùngă ă
đànăxã,ănhàăÂnătrồngăcâyăbá,ănhàăChuătrồngăcâyălật,ălàăcóăýăkhiếnădânăphảiăsợăhãi.

Chú thích. – T ăNgƣ,ătênăD ,ăh cătròăKhổngăt .

III.22

T ăviết:ă“Qu năTr ngăchiăkhíăti uătai!”

Hoặcăviết:ă“Qu năTr ngăki măhồ?”ă- Viết:ă“Qu năth ăh uătamăqui,ăquanăsựăb tănhiếp,ăyênăđắcă

ki m?”ă

- “NhiênătắcăQu năTr ngătriăl ăhồ?”ă- Viết:ă“Bangăquơnăthụătắcămôn,ăQu năth ădi căthụătắcămôn.ă

Bangăquơnăviăl ỡngăquơnăchiăhiếuăh uăph năđiếm;ăQu năth ădi căh uăph năđiếm.ăQu năth ănhiătriă
l ,ăthụcăb tătriăl ?”

Dịch.ă– Khổngătửănói:ă“Khíălươngăc aăQuảnăTrọngănhỏănhenăthay!ăCóăngư iăhỏi:ă“QuảnăTrọngă

tiếtăkiệnăkhông?”ăKhổngătửăđáp:ă“HọăQuảnăthuăthuếă“tamăqui”ăkhôngăchoăgiaăthầnănàoăkiỪmă
nhiếpănhiềuăviệc,ăsaoăgọiălàătiếtăkiệmăđược?”

- “ThếăQuảnăTrọngăcóăbiếtălễăkhông?”ă– Đáp:ă“VuaăTềădựngăbìnhăphongăcheăcửa,ăQuảnăTrọngă
cũng dựngăbìnhăphongăcheăcửa:ăvuaăTềăkhiăkhoảnăđãiăhaiăvuaănướcăngoài,ădùngăcáiăphảnăđiếm.ă
QuảnăTrọngămàăbiếtălễăthìăaiămàăkhôngăbiếtălễ?”.

III.23

T ăng ăL ătháiăs ănh căviết:ă“Nh căkìăkh ătriădƣ:ăth yătác,ăh pănh ădƣ,ătúngăchi,ăthu nănh ădƣ,ă
ki uănh ădƣ,ăd chănh ădƣ,ădƿăthƠnh”.

Dịch.ă– KhổngătửănóiăvềănhạcălíăvớiănhạcăquanănướcăLỗ:ă“CóăthểăbiếtăđượcăphỨpătấuănhạc:ămớiă
đầu,ăcácăâmăthanhăphấnăkh iănhiệtăliệt;ărồiătớiăkhúcăphóngăthìăcácăâmăthanhăthuầnănhiỪnăđiềuă
hoà,ărõăràng,ălạiăliỪnătụcănhau,ănhưăvậyălàăthành khúcănhạc”.

III.24

Nghiăphongănhơnăth nhăkiến,ăviết:ă“Quơnăt ăchiăchíă ăt ădƣ,ăngôăv ăth ngăb tăđắcăkiếnădƣ”.ăTòngă

gi ăkiếnăchi.ă

Xu tăviết:ă“Nh ătamăt ăhƠăho nă ătángăhồ?ăThiênăh ăchiăvôăđ oădƣăc uăhƿ,ăthiênăt ngădƿăphuăt ăviă

m căđ c”.

Dịch.ă– Viên quanăphongănhână(giữăbiỪnăcương)ă ăấpăNghiă(c aăVệ)ăxinăđượcăyếtăkiếnăKhổngătử,ă

bảo:ă“Bậcăquânătửă(t căcóăđạoăđ c)ănàoătớiăđây,ăkhôngăcóăaiămàătôiăkhôngăđượcăyếtăkiến”.ăHọcă
tròătheoăhầuăKhổngătửăthôngăbáoăvớiăthầyărồiădắtăvô.

ViỪnăquanăđó,ă(yếtăkiếnărồi)ăraăbảo:ă“Mấyăthầyăđ ngăloăphuătửămấtăch c.ăThiỪnăhạăvôăđạoă(t că

loạn)ăđãălâuărồi,ăTr iăsẽădùngăphuătửălàmăcáiămõăgỗă(đểătuyỪnădươngăgiáoăhoá)”.

III.25

T ăv ăThi u:ă“Tậnămƿăhƿ,ăhựuătậnăthi nădƣ”,ăv ăVõ:ă“Tậnămƿăhƿ,ăv ătậnăthi nădƣ”.

Dịch.ă– KhổngătửăkhenănhạcăThiều:ă“Cựcăhayălạiăcựcătốtălành”,ăkhenănhạcăVõ:ă“Cựcăhay,ănhưngă
chưaăcựcătốtălành”.

Chú thích. – Thiều lƠănh căc aăvuaăThu n,ăVõ lƠănh căc aăVõăv ngănhƠăChu.ăThu năn iăvuaă
Nghiêu,ălƠmăchoăthiênăh ăth nhătr ;ăVõăv ngădi tăTrụăđ ăc uădơn,ăcôngăhaiăôngăđóăngangănhau;ă
nh ngăThu năđ ợcăNghiêuătruy năngôi,ăVõăph iăđánhădẹpăthiênăh ămớiăđ ợcăngôi.ăKhổngăt ăchoă
nh ăvậyălƠăđ căc aăVõăkhôngăbằngăc aăThu n.ăMĩ lƠăhayăv ăthanhăđi u;ăthiện lƠăxétăv ăn iădung.ă
BƠiănƠyăt ărằngăKhổngăt ăkhôngă aădùngăvõălực,ăkhông aăcáchăm ng,ădùălƠăchínhăđáng.ăỌngă
thíchătruy năngôiăchoăng iăhi năh nălƠăchoăcon.

III.26

T ăviết:ă“C ăth ợngăb tăkhoan,ăviăl ăb tăkính,ălơmătangăb tăai,ăngôăhƠădƿăquanăchiătai”.

Dịch.ă– Khổngătửănói:ă“ ăbậcătrỪnămàăkhôngăkhoanăhồng,ălàmălễămàăkhôngănghiỪmătúc,ăgặpăviệcă

tangămàăkhôngăbiăthương,ăhạngăngư iănhưăvậyăcònăcóăgìăchoătaăxỨtănữa?”.
-----------------
LâmăPhỏng:ăTheoăl iăchúăgi iătrênătrangăăthìăLơmăPh ngă(林 )ălƠăng iăn ớcăL ăth iăXuơnă
Thu,ăh cătròăc aăKhổngăt .ă(Goldfish).

Vô:ăNguyênăvĕnăch ăHánălƠă亡,ă ăđơyăđ călƠă“vô”ăvƠăcóănghƿaănh ăch ă無 (vô). (Goldfish).

Nhữ:ăNguyênăvĕnăch ăHánălƠă女 (xemăchúăthíchătrongăbƠiăII.19ă ătrên).ă(Goldfish).ă

Th ng:ăTh ngălƠătênăc aăT ăH ,ăKhổngăt ăg iăh cătròăbằngătênă(t ngătựănh ătrongăbƠi I.15:

Khổngăt ăg iăT ăC ngălƠăT ;ătrongăbƠiăII.17:ăg iăT ăL ălƠăDo).ă(Goldfish).ă

Hai câu này trong thiên Thạcănhân,ăVệăphong.

Cơuăcu iăcùngănƠyăkhôngăbiếtă ăđơu.

Chúngătôiăthêmăch ă“nhơn”ălƠătheoăýătrongăbƠiăIII.3.

CơuănƠyălƠăl iămônăsinhăchépătháiăđ ăc aăKhổngăt ăkhiătế,ăch ăkhôngăph iălƠăl iăc aăKhổngăt .

LơmăNg ăĐ ngăhi uălƠă“nếuătaăkhôngăchúăýăhếtăvƠo”.

Đo năsauăđơyălƠădoătôiăchépăthêm:ăTửănhậpătháiămiếu,ămỗiăsựăvấn.ăHoặcăviết:ă“ThụcăvịăTrâuă
nhânăchiătửătriălễăhồ,ănhậpătháiămiếu,ămỗiăsựăvấn”.ăNguyênăvĕnăch ăHán:ă
子入大廟，每事問 或曰 “孰謂鄹��之子知禮乎？入大廟，每事問 ” (Ch ă
大 ăđơyăđ călƠă“thái”ăvƠăcóănghƿaănh ăch ă泰. (Goldfish).

Thưăcưu:ăNhi uăb nătrênăm ngăchépălƠă“Quanăth ”ă(關 ).ăCóăng iăg iăthiênăbắtăđ uăbằngăcơu:ă

“Quanăquanăthưăcưu” (關關 鳩) là thiên Quan thư. (Goldfish).

Đo nănƠy,ăebookănguồnăkhôngăcóăl iăd ch.ă(Goldfish).

ĐƠnăxƣăđ ăth ăth năđ t,ăbênăđƠnătrồngăm tăth ăcơyănƠoăđóăh păvớiăkhíăhậu,ăđ aăch t,ăvìăvậyăm iă
th iătrồngăm tălo iăcơy.ă(CũngăcóăthuyếtăchoărằngăbƠiăv ăth ăth năm iăth iălƠmăbằngăm tăth ăg ă
đặcăbi t:ăg ătùng,ăbáchăhayălật).

NhƠăChuătrồngăcơyă“lật”,ăch ălậtănƠyăvớiăch ălậtălƠărunăsợăđ cănh ănhau,ădùngăthayănhauăđ ợc.ă

T ăNg ănhơnăđó,ăgi ngăbậyănh ătrên,ăkhiếnăAiăcôngăhoáăraăhiếuăsát.
Khổngăt ăchêăT ăNgƣănóiăbậy,ănh ngăvi căđƣăquaărồi,ăkhôngătráchăn a,ăvƠăcóăýăkhuyênăT ăNgƣă
l năsauăph iăthậnătr ngătrongăl iănói.

Qu năTr ng,ătênăDiăNgô,ălƠmăt ớngăqu căT ăHoƠnăcôngăth iăXuơnăThu,ăcóătƠi,ălƠmăchoăT ă

thƠnhăm tăn ớcăgiƠuăm nh,ăbáăch ăch ăh u.ăKhổngăt ăchêăQu năTr ngăkhôngăcóăhoƠiăbƣoăvi nă
đ i,ăch ăthựcăhƠnhăđ ợcăbáăđ oăthôi.
Tam qui:ăcóăr tănhi uăthuyết,ăđ uăkhóătin.ăCácăsáchăth ngăgi ngălƠăđƠiătamăqui,ăc tăđƠiăđ ợcăt că
lƠăgiƠuălắm,ăxaăx ălắm.ăTri uăTh ngăchoătamăquiălƠăthuếăchợ.ăThuếăchợăt ătr ớcăđ uăn păvôăkhoă
nhƠăn ớc.ăT ăHoƠnăcôngăt ăkhiălƠmăbá,ăth ngăcôngăQu năTr ng,ăchoăthuăthuếăchợ,ăchoănênă
Qu năTr ngăgiƠuălắm,ăhoáăxaăx .ăChúngătôiăt mătheoăthuyếtă y.

Phảnăđiếm:ăcáiăk ăđắpăbằngăđ t,ăđ ăkhiăcácăch ăh uău ngăr ợuăxong,ăđặtăchénălênăđó.ăTh iăđóăch ă

cóăvuaăch ăh uămớiădùngă“tắcămôn”ă(bìnhăphongăcheăc a)ăvƠă“ph năđiếm”.ăQu năTr ngădùngăhaiă
cáiăđóălƠătiếmăv ,ătráiăl ,ăvìăvậyămƠăKhổngăt ăchêălƠăkhôngăbiếtăl ,ăkhíăl ợngănh ănhen.ă

Thái:ănguyênăvĕn:ăch ăHánălƠă大.ă(xemăchúăthíchătrongăbƠiăIII.16ă ătrên).

THIÊN IV

LÍ NHÂN
IV.1

T ăviết:ă“Líănhơnăviămƿ.ăTr chăb tăx ănhơn,ăyênăđắcătrí?”.

Dịch.ă– Khổngătửănói:ă“Làngănàoăcóăđ cănhân,ălàănơiăấyătốt.ăChọnăchỗă ămàăkhôngălựaăchọnănơiă

cóăđ cănhân,ăthìăsaoăgọiălàăsángăsuốtăđược”.

IV.2

T ăviết:ă“B tănhơnăgi ,ăb tăkh ădƿăc uăx ă ớc,ăb tăkh ădƿătr ngăx ăl c.ăNhơnăgi ăanănhơn,ătríăgi ă
lợiănhơn”.

Dịch.ă– Khổngătửănói:ă“Ngư iăkhôngăcóăđ cănhânăthìăkhôngăthểă ălâuătrongăcảnhăkhốnăcùng,ă

cũngăkhôngăthểă ălâuătrongăcảnhăhoanălạc.ăNgư iăcóăđ cănhânăvuiălòngălàmăđiềuănhân,ăngư iă
thôngăminhăsángăsuốtăbiếtărằngăđ cănhânăcóălợiăchoămìnhăvàăchoăngư iănỪnălàmăđiềuănhân”.

Chú thích. – Ch ăan nhân vƠăch ălợiănhân ăđơy,ănghƿaăcũngănh ă“anănhiăhƠnhăchi,ălợiănhiăhƠnhă

chi”ătrongăsáchăTrung dung.

IV.3

T ăviết:ă“Duyănhơnăgi ănĕngăhiếuănhơn,ănĕngă ănhơn”.

Dịch.ă– Khổngătửănói:ă“Chỉăcóăngư iăđ cănhânămớiăbiếtăyỪuăngư i,ăghỨtăngư iă(mộtăcáchăcôngă

tâm,ăchínhăđáng)”.

IV.4

T ăviết:ă“C uăchíă ănhơnăhƿ,ăvôăácădƣ”.

Dịch.ă– Khổngătửănói:ă“Nếuăquyếtăchíăthựcăhànhăđ cănhânăthìăkhôngălàmăđiềuăác”.

 IV.5

T ăviết:ă“Phúăd ăquí,ăth ănhơnăchiăs ădụcădƣ,ăb tădƿăkìăđ oăđắcăchi,ăb tăx ădƣ.ăB năd ăti n,ăth ă
nhơnăchiăs ă ădƣ,ăb tădƿăkỳăđ oăđắcăchi,ăb tăkh ădƣ.ăQuơnăt ăkh ănhơn,ă ăhôăthƠnhădanh?ăQuơnăt ,ă
vôăchungăthựcăchiăgianăviănhơn,ătháoăth ăt tă ăth ,ăđiênăbáiăt tă ăth ”.

Dịch.ă– Khổngătửănói:ă“Giàuăvàăsang,ăngư iătaăaiăcũngămuốn,ănhưngăchẳngăphảiăđạoămàăđượcă

giàuăsangăthìăngư iăquânătửăchẳngăthứm.ăNghứoăvàăhứn,ăngư iătaăaiăcũngăghỨt,ănhưngăchẳngălỗiă
đạoămàăphảiănghứoăthìăngư iăquânătửăchẳngăbỏ”.

- Ngư iăquânătửămàăbỏăđ cănhânăthìălàm saoăđượcăgọiălàăquânătử?

- Ngư iăquânătửădùătrongăbữaăĕnă(mộtăth iăgianăngắn)ăcũngăkhôngălàmătráiăđiềuănhân,ădùătrongă

lúcăvộăvàngăcũngătheoăđiềuănhân”.

IV.6

T ăviết:ă“Ngƣăv ăkiếnăhiếuănhơnăgi ,ă ăb tănhơnăgi .ăHiếuănhơnăgi ,ăvôădƿăth ợngăchi;ă ăb tănhơn

gi ,ăkìăviănhơnăhƿ,ăb tăs ăb tănhơnăgi ăgiaăhồăkìăthơn.ăH uănĕngănh tănhậtădụngăkìălụcă ănhơnăhồ?ă
Ngƣăv ăkiếnălựcăb tătúcăgi .ăCáiăh uăchiăhƿ,ăngƣăv ăchiăkiếnădƣ”.

Dịch.ă– Khổngătửănói:ă“TaăchưaăthấyăaiăthậtăhamăđiềuănhânăvàăaiăthậtăghỨtăđiềuăbấtănhân,ăNgư iă
thậtăhamăđiềuănhânăthìăkhôngăchoăđiềuăgìăhơnăđiềuănhân;ăngư iăthậtăghỨtăđiềuăbấtănhânăthìăkhiă
làmăđiềuănhânăkhôngăđểăchoăđiềuăbấtănhânăvướngăvàoămình.ăCóăaiătrọnăngàyătậnălựcălàmăđiềuă
nhânăchĕng?ăTaăchưaăthấyăaiăkhôngăđ ăs călàmăđiềuănhânăcả.ăHoặcăcóăchĕngămàătaăchưaăthấy”.

IV.7

T ăviết:ă“Nhơnăchiăquáădƣ,ăcácă ăkìăđ ng.ăQuanăquá,ăt ătriănhơnăhƿ”.

Dịch.ă– Khổngătửănói:ă“Lỗiăc aămộtăngư iăthuộcăvềăt ngăloại.ăXỨtămộtăngư iăphạmănhữngălỗiă

nào,ăcóăthểăbiếtăngư iăđóăcóăđ cănhânăhayăkhông”.

Chú thích. – Thíădụ:ăng iăcóăđ cănhơn,ăth ngămắcăl iăquáăhậu,ăquáăth ngăng i;ăng iăthiếuă
đ cănhơnăth ngăng ợcăl i,ăquáăb c,ăquáătƠnănh n.

Cóăng iăchoărằngăch ănhân [仁]ătrongă“t ătriănhơnăhƿ”ănênăs aălƠă[人]ă(ng i)ăvƠăgi ngălƠ:ă“biếtă

đ ợcăh ngăng iănƠo”,ănh ăvậy d ăhi uăh n,ănh ngăýănghƿaăt măth ng.ă

IV.8

T ăviết:ă“Triêuăvĕnăđ o,ăt chăt ăkh ăhƿ”.

Dịch.ă– Khổngătửănói:ă“Sángăđượcăngheăđạoălí,ătốiăchếtăcũngăđượcă(khôngăhận)”.

IV.9
T ăviết:ă“Sƿăchíă ăđ oănhiăs ăácăyăácăthựcăgi ,ăv ătúcăd ăngh ădƣ”.

Dịch.ă– Khổngătửănói:ă“Ngư iănàoăđểăchíăvàoăđạoămàăthẹnăvìăcáiăĕnăcáiămặcăthìăchưaăthểăđemă

đạoăbànăđược”.

IV.10

T ăviết:ă“Quơnăt ăchiă ăthiênăh ădƣ,ăvôăthíchă(cóăsáchăđ călƠăđ ch)ădƣ,ăvôăm cădƣ,ănghƿaăchiăd ă

t ”.

Dịch.ă– Khổngătửănói:ă“Cáchăxửăsựăc aăngư iăquânătửăkhôngănhấtăđịnhăphảiănhưăvầyămớiăđược,ă

khôngănhấtăđịnhănhưăkiaălàăkhôngăđược,ăc ăhợpănghĩaăthìălàm”.

Chú thích. – Tháiăđ ăđóălƠăvôăkhả,ăvôăbấtăkhả.

IV.11

T ăviết:ă“Quơnăt ăhoƠiăđ c,ăti uănhơnăhoƠiăthổ,ăquơnăt ăhoƠiăhình,ăti uănhơnăhoƠiăhu ”.

Dịch.ă– Khổngătửănói:ă“Ngư iăquânătửănghĩălàmăsaoăchoăđạoăđ cătĕngătiến,ăkẻătiểuănhânănghĩălàmă

saoăchoăđ iăsốngăđượcăyỪnăổn;ăngư iăquânătửănghĩălàmăsaoăkhỏiătráiăvớiăphỨpănước,ăkẻătiểuănhână
nghĩălàmăsaoăđượcăânăhuệăngư iăkhác”.

IV.12

T ăviết:ă“Phóngă ălợiănhiăhƠnh,ăđaăoán”.

Dịch.ă– Khổngătửănói:ă“Hàngăđộngămàătheoălợiăthìăgâyănhiềuăoán”ă(Ngư iăoánămìnhămàămìnhă

cũngăoánăngư i).

IV.13

T ăviết:ă“Nĕngădƿăl ănh ợngăviăqu căhồăhƠăh u?ăB tănĕngădƿăl ănh ợngăviăqu c,ănh ăl ăhƠ?”.

Dịch.ă– Khổngătửănói:ă“Biếtădùngălễănhượng trịănướcăthìăcóăkhóăgìăđâu?ăNếuăkhôngădùngălễă

nhượngătrịănướcăthìădùăcóălễăchếătốtăcũngănhưăkhông?”.

IV.14

T ăviết:ă“B tăho năvôăv ,ăho năs ădƿălập.ăB tăho năm căk ătri,ăc uăviăkh ătriădƣ”.

Dịch.ă– Khổngătửănói:ă“Đ ngăloăkhôngăcóăch căvị,ăchỉăloăkhôngăđ ătàiăđ căđểănhậnăch căvị.ă

Đ ngăloăkhôngăaiăbiếtămình,ăchỉămongăsaoămìnhăcóătàiăđ căđểăchoăngư iătaăbiếtăđến”.

IV.15
T ăviết:ă“Sơmăhồ!ăNgôăđ oănh tădƿăquánăchi”.ăTĕngăt ăviết:ă“Duy”.ăT ăxu t,ămônănhơnăv năviết:ă
“HƠăv ădƣ?”ăTĕngăt ăviết:ă“Phuăt ăchiăđ o,ătrungăth ănhiădƿăhƿ”.ă

Dịch.ă– Khổngătửănói:ă“Sâmănày!ăĐạoăc aătaăchỉăcóămộtălẽămàăthôngăsuốtăcả”.ăTĕngătửăthưa:ă

“Dạ”.

Khổngătửăraărồi,ăcácămônăsinhăkhácăhỏiăTĕngătử:ă“Thầyămuốnănóiăgìăvậy?”ăTĕngătửăđáp:ă“Đạoă
c aăthầyăchỉăcóătrung,ăth ămàăthôi”.

IV.16

T ăviết:ă“Quơnăt ădụă ănghƿa,ăti uănhơnădụă ălợi”.

Dịch.ă– Khổngătửănói:ă“Ngư iăquânătửăhiểuărõăvềănghĩa,ăkẻătiểuănhânăhiểuărõăvềălợi”.

Chú thích. – Hi uărõănghƿaălƠăthíchănghƿa.ăHi uărõălợiănênăthíchălợi.ăCóăsáchăbƠnăthêm:ăVìăti uă

nhơnăhi uărõăv ălợi,ăthíchălợi,ăchoănênăng iăquơnăt ă(tr ădơn)ăriêngăv ămìnhăthìăkhôngănênănóiăv ă
lợi,ănh ngăph iăxétăcáiălợiăc aăti uănhơnă(dơn)ămƠălƠmălợiăchoăh .ă

IV.17

T ăviết:ă“Kiếnăhi n,ăt ăt ăyên;ăkiếnăb tăhi nănhiăn iătựăt nhădƣ”.

Dịch.ă– Khổngătửănói:ă“Thấyăngư iăhiềnăthìămongălàmăsaoăbằngăngư i;ăthấyăngư iăbấtăhiềnăthìă

phảiătựăxỨtămìnhă(cóămắcătậtăc aăngư iăđóăkhông)”.

IV.18

T ăviết:ă“Sựăphụăm uăkiăgián,ăkiếnăchíăb tătòng,ăhựuăkínhăb tăvi;ălaoănhiăb tăoán”.

Dịch.ă– Khổngătửănói:ă“Th ăchaămẹ,ănỪnănhỏănhẹăkhuyỪnăcan, nếuăthấyăchaămẹăkhôngătheoăýă

mìnhăthìăvẫnăcungăkínhămàăkhôngăxúcăphạmăchaămẹ;ătuyăkhóănhọc,ăloăbuồn,ănhưngăkhôngăđượcă
oánăhận”.

IV.19

T ăviết:ă“Phụăm uăt i,ăb tăvi nădu.ăDuăt tăh uăph ng”.

Dịch.ă– Khổngătửănói:ă“ChaămẹăcònăthìăconăkhôngănỪnăđiăchơiăxa. Nếuăđiăthìăphảiăcóănơiănhấtă

định”.

IV.20

T ăviết:ă“Tamăniênăvôăc iă ăphụăchiăđ o,ăkh ăv ăhiếuăhƿ”.ă(BƠiănƠyătrùngăvớiăn aăd ớiăbƠiăI.11,ă

nênăkhôngăd chăl i).
 IV.21

T ăviết:ă“Phụăm uăchiăniên,ăb tăkh ăb tătriădƣ:ănh tătắcădƿăh ,ănh tătắcădƿăcụ”.

Dịch.ă– Khổngătửănói:ă“Tuổiăc aăchaămẹ,ăkhôngăthểăkhôngăbiết:ămộtălàăđểăm ngă(vìăchaămẹăsốngă

lâu),ămộtălàăđểăloă(vìăchaămẹăgiàăyếu).

IV.22

T ăviết:ă“Cổăgi ăngônăchiăb tăxu t,ăs ăcungăchiăb tăđƣiădƣ”.

Dịch.ă– Khổngătửănói:ă“Ngư iăxưaăthậnătrọngăl iănói,ăsợăsẽăxấuăhổănếuănóiămàălàmăkhôngăđược”.

IV.23

T ăviết:ă“Dƿă ớcăth tăchiăgi ăti năhƿ”.

Dịch.ă– Khổngătửănói:ă“Ítăcóăngư iăbiếtătựătiếtăchếămàăphạmălỗi”.

Chú thích. – Cóăth ăhi uălƠ:ăNg iănƠoăbiếtătựăchếă(khôngăphóngătúng)ăthìăítăkhiăph măt i.

IV.24

T ăviết:ă“Quơnăt ăn tă ăngôn,ănhiăm nă ăhƠnh”.

Dịch.ă– Khổngătửănói:ă“Ngư iăquânătửăchậmăchạpă(thậnătrọng)ăvềăl iănói,ămàămauămắnăvềăviệcă

làm”.

IV.25

T ăviết:ă“Đ căb tăcô,ăt tăh uălơn”.

Dịch.ă– Khổngătửănói:ă“Ngư iăcóăđ căthìăkhôngăcôăđộc,ătấtăcóăngư iăđồngăđạoăkếtăbạnăvớiămìnhă

nhưă ăđâuăthìăcóălángăgiềngă ăđó”.

IV.26

T ăDuăviết:ă“Sựăquơnăsác,ăt ănhụcăhƿ;ăbằngăh uăsác,ăt ăs ăhƿ”.

Dịch.ă– TửăDuănói:ă“Th ăvuaămàăcanăgiánănhiềuălầnăquáăthìăsẽăbịănhục,ăchơiăbạnămàăcanăgiánă

nhiềuălầnăquáăthìăbạnăsẽăxaămình”.

Chú thích. – Cóăng iăhi uă“sác”ălƠăthơnăm tăquá;ăvƠăýăbƠiănƠyănh ăýătrongăcơu:ă“Quơnăt ăchiă

giaoăđ mănh ăthuỷ”:ăng iăquơnăt ăl nhănh tănh ăn ớcălƣătrongăsựăgiaoăthi p,ăkhôngăvồăvậpăquá.

L iăcóăng iăhi uă“sác”ălƠăkhoeăcôngălaoă(!)

-------------------
“B tădƿăkìăđ oăđắcăchí”ăcóăth ăhi uălƠăkhôngăđángăđ ợcămƠăđ ợc,ăkhôngăđángăb ămƠăb .ă
Cóăsáchăch măcơu:ă“ầb tădƿăkìăđ o,ăđắcăchiăb tăx ădƣầăb tădƿăkìăđ o,ăđắcăchiăb tăx ădƣ”,ănghƿaă
đ iăkháiăcũngănh ăvậy.

Tiểuănhânăhoàiăthổ (小人懷土):ăCóălẽăcụăNguy năHiếnăLêăchoăch ă“thổ”,ăt ngătựăvớiăcáchăgi iă

thíchătrênătrangă,ăcóănghƿaălƠă“anădậtăchiăx ”ă安逸之處.ăCóăng iăhi uă“thổ”ălƠă“đ aălợi”,ăcũngă
cóăng iăhi uă“thổ”ălƠă“h ngăthổ”.ă(Goldfish).

Trung lƠălƠmăhếtăs cămình;ăth là suy lòng mình mà biếtălòngăng i,ămìnhăkhôngămu năđi uăgìă
thìăng iăcũngăkhôngămu năđi uăđó.ă
[Trongăcu năKhổngătử,ăcụăNguy năHiếnăLêăb o:ă“ầnhân [t căđ cănhơn]ăcóăhaiăph n:ătíchăcựcăvƠă
tiêuăcực.ăTíchăcựcălƠă“k ădụcălậpănhiănhậpănhơn,ăk ădụcăđ tănhiăđ tănhơnă(đóălƠăđ cătrung, yêu
ng i,ăhếtălòngăvớiăng i);ătiêuăcựcălƠă“k ăs ăb tădụcăvậtăthiă ănhơn”ă(đơyălƠăđ căth .ăCh ăth ă
gồmăch ănhư ătrên,ăch ătâm ăd ớiă[t că恕],ănghƿaălƠăsuyălòngămìnhămƠăbiếtăđ ợcălòngăng i,ă
mìnhămu năcáiăgìăthìăng iăcũngămu năcáiăđó,ăvậyănênălƠmăchoăng iănh ngăcáiămƠămìnhămu nă
vƠăđ ngălƠmăchoăng iănh ngăáiămƠămìnhăkhôngămu n).ăNhơnălƠătrung,ăth ,ăt călƠăđ oăđ iăvớiă
ng i,ănh ngăđồngăth iăcũngălƠăđ oăđ iăvớiămìnhăn a:ăk ădụcălập,ăk ădụcăđ t;ămìnhăph iămu nălậpă
thơn,ăthƠnhăcôngăthìămớiăcóăth ăgiúpăng iălậpăthơn,ăthƠnhăcôngăđ ợc.ăNhơnăv aălƠătuăthơnăv aălƠă
áiănhơn,ăv aălƠăx ăk ăv aălƠătiếpăvật”.ă(Goldfish)].

THIÊN V

CÔNG DÃ TRÀNG
V.1

T ăv ăCôngăDƣăTrƠng:ă“Kh ăthếădƣ.ăTuyăt iăluyătiếtăchiătrung,ăphiăkìăt iădƣ”.ăDƿăkìăt ăthếăchi.

T ăv ăNamăDung:ă“Bangăh uăđ oăb tăphế;ăbangăvôăđ oămi nă ăhìnhălục”.ăDƿăkìăhuynhăchiăt ăthếă

chi”.ă

Dịch.ă– KhổngătửăkhenăCôngăDãăTràng:ă“Cóăthểăgảăconăgáiăchoătròăấy.ăTuyăbịătù,ănhưngăkhôngă
phảiătộiăc aănó”.ăRồiăđemăconăgáiăgảăcho.

KhổngătửăkhenăNamăDung:ă“Nướcăcóăđạoă(chínhătrịătốt)ătròăấyătấtăđượcădùng;ănướcămàăvôăđạoă
(chínhătrịăxấu,ăhônăám)ăthìăkhôngăbịăhìnhăphạt”.ăRồiăđemăconăgáiăc aăanhăgảăcho.

V.2

T ăv ăT ăTi n:ă“Quơnăt ăt iănh ợcănhơn;ăL ăvôăquơnăt ăgi ,ăt ăyênăth ăt ?”.

Dịch.ă– KhổngătửăkhenăTửăTiện:ă“QuânătửăthayăTửăTiện!ăNướcăLỗămàăkhôngăcóăngư iăquânătửăthìă

tròăấyălàmăsaoăcóăđượcăphẩmăcáchănhưăvậy”.
 V.3

T ăC ngăv năviết:ă“T ădƣăhƠănh ?”ăT ăviết:ă“Nh ,ăkhíădƣ”.ăViết:ă“HƠăkhíădƣ?”ăViết:ă“Hồăli nă

dƣ”.

Dịch.ă– TửăCốngăhỏi:ă“CònăT ă(tỪnăTửăCống)ăconănhưăthếănào?”

Khổngătửăđáp:ă“Anhănhưămộtăđồădùng”.

Lạiăhỏi:ă“Th ăđồădùngănào?”

Đáp:ă“Nhưăcáiăhồăliễn”ă(Mộtăth ăliễnăđẹp,ăquíădùngăđựngăxôiăđểăcúng).

Chú thích. – Th yăKhổngăt ăkhenăT ăTi n,ăT ăC ngăcũngămu năđ ợcăth yăkhenănênăh iănh ă
vậy,ăKhổngăt đáp:ă“Nh ăm tăđồădùng”,ăýănóiăT ăC ngăch ădùngăvƠoăđ ợcăm tăvi c,ăch aăđ ợcă
vƠoăh ngăđaătƠi.ă(khíă– coiăII.12).ăT ăC ngăchắcăh iăth tăv ngăl iăh iăn a.ăKhổngăt ăană i:ăTuyălƠă
m tăđồădùngănh ngălƠăm tăđồădùngăquí.

V.4

Hoặcăviết:ă“Ungădƣănhơnănhiăb tăn nh”.ăT ăviết:ă“Yênădụngăn nh?ăNg ănhơnădƿăkh uăc p,ălũătĕngă

ănhơn.ăB tătriăkìănhơn,ăyênădụngăn nh?”

Dịch.ă– Cóăngư iăbảoăvớiăKhổngătử:ă“ThầyăUngălàăngư iănhânănhưngăkhôngăcóătàiăĕnănói”.ă

Khổngătửăđáp:ă“Cầnăgìăphảiădùngătàiăĕnănói?ăUngăđốiăvớiăngư i,ămàăkhỨo biệnăluận,ăthư ngăbịă
ngư iătaăbiếtăthôi.ăTaăkhôngăbiếtăanhăấyăcóăđ cănhânăkhông,ănhưngăcầnăgìăphảiădùngătàiăĕnănói”.

V.5

T ăs ăT tăĐiêuăKhaiăsƿ.ăĐ iăviết:ă“Ngôăt ăchiăv ănĕngătín”.ăT ăduy t.

Dịch.ă– KhổngătửăbảoăTấtăĐiỪuăKhaiăraălàmăquan.ăTấtăĐiỪuăKhaiăđáp:ă“Conăchưaătinămìnhăcóă
thểălàmăquanăđược”.ăKhổngătửăvuiălòng.

V.6

T ăviết:ă“Đ oăb tăhƠnh,ăth aăphuăphùă ăh i,ătòngăngƣăgi ,ăkìăDoăd ?ăT ăL ăvĕnăchiăh .ăT ăviết:ă
“Doădƣ,ăhiếuădũngăquáăngƣ,ăvôăs ăth ătƠi”.

Dịch.ă– Khổngătửănói:ă“Đạoăc aătaăkhôngăthiăhànhăđược,ătaăsẽăcưỡiăbứăvượtăbiểnă(điănướcăngoài,ă

cóăthểătrỏăTriềuăTiỪn)ăngư iătheoătaăcóălẽălàăanhăDoăchĕng?ăTửăLộăngheăvậyăm ng.ăKhổngătửănóiă
tiếp:ă“AnhăDoăhiếuăDũngăhơnăta,ănhưngătaăchưaăcóătàiăliệuă(gỗ)ăđểălàmăbứ”.

Chú thích. – Ch ătài (lƠătƠiăli u), cóănhƠănghƿăch ătài nghƿaălƠătiếtăchế,ăch nălựa,ă(chêăT ăL ăhiếuă
dũngănh ngăkhôngăsángăsu t)ăhoặcălƠ:ăkhôngăbiếtăxétăđoán,ăkhôngăhi uărằngăKhổngăt ăch ămu nă
nóiăđùa,ăch ăđơuăcóăýăb ăTrungăQu cămƠăđi.
L iăcóănhƠăb oăch ătài đóăchínhălƠătai vƠăKhổngăt ăchê T ăL ălƠăhiếuădũng,ănh ngăvôădụng.ăCáchă
hi uăđóăsai.ăT ăL ălƠăm tăh cătròăgi i,ă(coiăbƠiăd ớiăđơy),ăkhôngălíăgìăKhổngăt ăchêănh ăvậy.ă

V.7

M nhăVõăBáăv n:ă“T ăL ănhơnăhồ?”.ăT ăviết:ă“B tătriădƣ”.ăHựuăv n.ăT ăviết:ă“Doădƣ,ăthiênăthặngă

chiăqu căkh ăs ătrìăkìăphú;ăb tătriăkỳănhơnădƣ”.ă

- “C uădƣăhƠănh ?”.ăT ăviết:ă“C uădƣ,ăthiênăth tăchiă p,ăbáchăthĕngăchiăgia,ăkh ăs ăviăchiăt ădƣ;ă

b tătriăkìănhơnădƣ?”

- “XíchădƣăhƠănh ?”ăT ăviết:ă“Xíchădƣ,ăthúcăđáiălậpă ătri u,ăkh ăs ăd ătơnăkháchăngônădƣ;ăb tătriă

kì nhân dƣ”.

Dịch.ă– MạnhăVõăBáăhỏi:ă“ThầyăTửăLộăphảiălàăngư iănhânăkhông”.ăKhổngătửăđáp:ă“Khôngă

biết”.ăLạiăhỏiănữa,ăKhổngătửăbảo:ă“AnhăDoăcóăthểăđiềuăkhiểnăquânăđộiămộtănướcăcóăngànăbinhă
xa;ăcònănhânăhayăkhôngăthìăkhôngăbiết”.

- “ThầyăCầuălàăngư iăthếănào?”ăKhổngătửăđáp:ă“AnhăCầuăcóăthểălàmăquanătểăcaiătrịămộtăấpăcóă
ngànănhàăhoặcămộtătháiăấpă(c aămộtăquíătộc)ăcóătrĕmăbinhăxa;ăcònănhânăhayăkhôngăthìăkhôngă
biết”.

- “ThầyăXíchălàăngư iăthếănào?”ăKhổngătửăđáp:ă“AnhăXíchăcóăthểăthắtăđaiă(bậnălễăphục)ăđ ngă ă

triềuăđìnhăđểătiếpăđãiătânăkhách;ăcònănhânăhayăkhôngăthìăkhôngăbiết”.ă

V.8

T ăv ăT ăC ngăviết:ă“Nh ăd ăHồiădƣ,ăthụcăd ?”ăĐ iăviết:ă“T ădƣăhƠăc măv ngăHồi,ăHồiădƣ,ăvĕnă

nh tădƿătriăthập,ăT ădƣ,ăvĕnănh tădƿătriănh ”.ă

T ăviết:ă“Ph tănh ădƣ.ăNgôăd ănh ăph tănh ădƣ”.

Dịch.ă– KhổngătửăhỏiăTửăCống:ă“AnhăvớiăanhăHồi,ăaiăhơn?”ăTửăCốngăđáp:ă“T ăconăđâuădámă

đượcănhưăanhăHồi.ăAnhăấyăngheămộtăbiếtămư i,ăconăngheămộtăchỉăbiếtăhai”.ăKhổngătửăbảo:ă
“Phải,ăanhăkhôngăbằng.ăTaăđồngăýăvớiăanhărằngăanhăkhôngăbằngăanhăHồi”.

Chú thích. – Cơuăcu iăHánănhoăhi uălƠ:ătaăvớiăanhăđ uăkhôngăbằngăanhăHồiăvƠăb oăKhổngăt ă

mu năană iăT ăC ngăđ ngăbuồn.ăNh ăvậyăthìăch ădữ lƠăliênăt ăch ăkhôngăph iăđ ngăt .ăKhóăbiếtă
đ ợcăthuyếtănƠoălƠăđ ng.

V.9

T ăD ătrúăt m.ăT ăviết:ă“H ăm căb tăkh ăđiêuădƣ,ăph năthổăchiăt ngăb tăkh ăôădƣ.ă ăd ăd ăhƠă
tru?

T ăviết:ă“Th yăngôă ănhơnădƣ,ăthínhăkìăngônănhiătínăkìăhƠnh;ăkimăngôă ănhơnădƣ,ăthínhăkìăngônă

nhiăquanăkìăhƠnh.ă ăD ăd ăc iăth ”.

Dịch.ă– TểăDưăng ăngày,ăKhổngătửăbảo:ă“Gỗămụcăkhôngăthểăchạmăkhắcăđược,ăvách bằngăđấtădơă

khôngăthểătrátăđược?ăĐồiăvớiătròăDư,ăcònătráchălàmăgì?”

RồiăKhổngătửălạiănói:ă“Mớiăđầu,ăđốiăvớiăngư i,ătaăngheăl iănóiămàătinăviệcălàm,ănayăđốiăvớiăngư iă

taăngheăl iănóiămàăcònăphảiăxemăviệcălàmănữa.ăVìătròăDưămàătaăthayăđổiănhưăvây”.

Chú thích. – Khổngăt ăđƣăchêăT ăD ă(T ăNgƣ)ătrongăbƠiăIII.21.

V.10

T ăviết:ă“Ngôăv ăkiếnăc ngăgi ”.ăHoặcăđ iăviết:ă“ThơnăTrƠnh”.ăT ăviết:ă“TrƠnhădƣădục,ăyênăđắcă

c ng”.

Dịch.ă– Khổngătửăbảo:ă“Taăchưaăthấyăngư iănàoăcươngăcư ng”.ăCóăngư iănói:ă“CóăThână

Trành”.ăKhổngătửăđáp:ă“ThânăTrànhănhiềuăthịădụcăsaoăgọiălàăcươngăcư ngăđược”.

Chú thích. – Ng iăc ngăc ngăthìătựăch ăđ ợcămƠăb tăkhu t.ăNg iăth ădụcănhi uăquáăkhóătựă
ch ăvƠăb tăkhu tăđ ợc.

ThơnăTrƠnhălƠăh cătròăKhổngăt .

V.11

T ăC ngăviết:ă“Ngƣăb tădụcănhơnăchiăgiaăch ăngƣădƣ.ăNgôădi cădụcăvôăgiaăch ănhơn”.ăT ăviết:ă

“T ădƣ,ăPhiănhƿăs ăcậpădƣ”.

Dịch.ă– TửăCốngănói:ă“Điềuăgìă(xấu)ătôiăkhôngămuốnăngư iătaălàmăchoătôiăthìătôiăcũngăkhôngă

muốnălàmăchoămình”.

Khổngătửăbảo:ă“T ,ăanhăkhôngăđượcănhưăvậyăđâu”.

Chú thích. – Cơuăc aăT ăC ngănghƿaăyănh ăcơu:ă“K ăs ăb tădục,ăvậtăthiă ănhơn”.ăTheoăđ ợcăcơuă

yălƠăcóăđ cănhơn.

V.12

T ăC ngăviết:ă“Phuăt ăchiăvĕnăch ng,ăkh ăđắcănhiăvĕnădƣ,ăphuăt ăchiăngônătínhăd ăthiênăđ o,ăb tă

kh ăđắcănhiăvĕnădƣ”.

Dịch.ă– TửăCốngănói: “CôngătrìnhănghiỪnăc uăvềăvĕnăhóaă(nhưăThi,ăThư,ăLễ,ăNhạc)ăc aăthầyă(t că

Khổngătử)ăthìăchúngătaăđượcănghe,ăcònăquanăniệmăvềăthiỪnătínhăvàăđạoătr iăc aăthầyăthìăchúngătaă
khôngăđượcănghe”.
Chú thích. – Danhăt ă“vĕnăch ng”ăth iăđóăkhácăvớiăth iănay,ămƠătr nh ngăđi năt chăcổ.ă– Có
ng iăhi u:ă“vĕnăch ng”ălƠăđ oăđ c,ăvĕnăt .

V.13

T ăL ăh uăvĕn,ăv ăchiănĕngăhƠnh,ăduyăkh ngăh uăvĕn”.

Dịch.ă– TửăLộăngheăđượcăđiềuăgìămàăchưaăkịpăthiăhànhăđượcăthìăsợăđượcăngheăthỪmăđiềuăkhác.

Chú thích. – CơuănƠyăchắcăc aămôn sinhănhậnăđ nhăv ăT ăL .

V.14

T ăC ngăv năviết:ă“KhổngăVĕnăT ăhƠădƿăv ăchiăVĕnădƣ?”ă

T ăviết:ă“M nănhiăhiếuăh c,ăb tăs ăh ăv n,ăth ădƿăv ăchiăVĕnădƣ”.

Dịch.ă– TửăCốngăhỏi:ă“ÔngăKhổngăVĕnătửăsaoăđượcăđặtăchoătỪnăthuỵălàăVĕn?”ăKhổngătửăđáp:ă
“Thôngăminhămàălạiăhiếuăhọcăkhôngăthẹnăhỏiăngư iăkỨmămình,ăvìăvậyăđượcăđặtătỪnăthuỵălàăVĕn”.

V.15

T ăv ăT ăS n:ă“H uăquơnăt ăchiăđ oăt ăyên,ăkìăhƠnhăk ădƣăcung,ăkìăsựăth ợngădƣăkính,ăkìăd ỡngă

dơnădƣăhu ,ăkìăs ădơnădƣănghƿa”.

Dịch.ă– KhổngătửăkhenăTửăSản:ă“Ôngăấyăcóăbốnăđiềuăhợpăvớiăđạoăngư iăquânătử:ăgiữămìnhăthìă

khiỪmăcung,ăth ăvuaăthìăkínhăcẩn,ănuôiădânăthìăcóăânăhuệ,ăsaiădânăthìăhợpătìnhălíă(hợpănghĩa).

V.16

T ăviết:ă“ỄnăBìnhăTr ngăthi năd ănhơnăgiao,ăc uănhiăkínhăchi”.

Dịch.ă– Khổngătửănói:ă“ÁnăBìnhăTrọngăkhỨoăcưăxửăvớiăbạn,ălâuăngàyămàăvẫnătônăkínhăbạn”.

V.17

T ăviết:ă“TangăVĕnăTr ngăc ăthái,ăs nătiếtăt oăchuyết,ăhƠănh ăkìătríădƣ”.

Dịch.ă– Khổngătửănói:ă“TangăVĕnăTrọngălàmănhàăchoăconă“thái”ă ă(mộtăconărùaălớnădùngăđểă

bói),ăđầuăcộtăkhắcăhìnhănúi,ăxàănhàăvẽărongărỪu,ăsaoăđượcăgọiălàăngư iătríă(sángăsuốt).

Chú thích. – Ch ăthiênăt ămớiăc tănhƠăvƠădùngănh ngătrangăs cănh ăvậyă ătrongătháiămiếuăđ ănuôiă
rùaă“thái”,ăTangăVĕnăTr ngălƠăm tăđ iăphuămƠăhƠnhăđ ngănh ăthiênăt ălƠătráiăl .ăCònăm tălẽăn a:ă
Tang xa hoa quá, l iămêătín,ăt ngătr ngăconă“thái”ănh ăvậyăthìănóăsẽăphùăh ăchoămình,ăqu ălƠăb tă
trí.
TangăVĕnăT ,ăh ăTangăTôn,ătênăThìn,ălƠăm tăđ iăphuăn ớcăL .

V.18

T ăTr ngăv năviết:ă“L nhădoƣnăT ăVĕn,ătamăsƿăviăl nhădoƣn,ăvôăh ăsắc;ătamădƿăchi,ăvôău năsắc.ă

Cựuăl nh doƣnăchiăchính,ăt tădƿăcáoătơnăl nhădoƣn.ăHƠănh ?”ă

T ăviết:ă“Trungăhƿ”.ăViết:ă“Nhơnăhƿăhồ?”ăViết:ă“V ătri.ăYênăđắcănhơn?”ă

- ThôiăT ăthíăT ăquơn,ăTr năVĕnăt ăh uămƣăthậpăthặng,ăkhíănhiăviăchi.ăChíă ăthaăbang,ătắcăviết:ă

“Doăngôăđ iăphuăThôiăt ădƣ”ă- Vi chi.ăChiănh tăbang,ătắcăhựuăviết:ă“Doăngôăđ iăphuăThôiăt ădƣ”ă–
Vi chi - hƠănh ”.ă

T ăviết:ă“Thanhăhƿ”.ăViết:ă“Nhơnăhƿăhồ?”.ăViết:ă“V ătri.ăYênăđắcănhơn?”.

Dịch.ă– TửăTrươngăhỏi:ă“Quanălệnhădoãnă(tểătướngănướcăS )ăTửăVĕnăbaălầnălàmălệnhădoãnămàă

khôngăm ng,ăbaălầnăbịăbãiăch cămàăkhôngăoánăhận,ălạiăđemăviệcăcũăbànăgiaoăchoăquanălệnhădoãnă
mới.ăNgư iănhưăthếăraăsao?”

Khổngătửăđáp:ă“Trungăthựcăđấy”.ăLạiăhỏi:ă“Cóăphảiălàăngư iănhânăkhông?”ăĐáp:ă“Chưaăbiết.ă
Cóăgìăchắcăđểăgọiălàăngư iănhân”.

- (TửăTrươngăhỏiăthỪm):ă“ThôiătửăgiếtăvuaăTề.ăTrầnăVĕnătửăcóămư iăcổăxeă(mỗiăcỗăxeăcóăbốnă
ngựa)ăbỏămàăđi.ăĐếnămộtănướcăkhácăbảo:ă“Quanăđạiăphuăchấpăchínhă ăđâyăcũngăkhôngăhơnăquană
đạiăphuăThôiătửănướcăta”,ărồiălạiăbỏăđi.ăTớiămộtănướcăkhác,ălạiăbảo:ă“Quanăđạiăphuăchấpăchính ă
đâyăcũngăkhôngăhơnăquanăđạiăphuăThôiătửănướcăta”,ărồiălạiăbỏăđi.ăNgư iănhưăthếăraăsao?”

Khổngătửăđáp:ă“Trongăsạchăđấy”.ăLạiăhỏi:ă“Cóăphảiălàăngư iănhânăkhông?”ăĐáp:ă“Chưaăbiết.ă
Cóăgìăchắcăđểăgọiăđượcălàăngư iănhân”.

V.19

QuíăVĕnăt ătamăt ănhiăhậuăhƠnh.ăT ăvĕnăchiăviết:ă“Táiăt ăkh ăhƿ”.

Dịch.ă– (QuanăđạiăphuănướcăLỗălà)ăQuíăVĕnătửă(gặpăviệcăgìăcũng)ăsuyănghĩăbaălầnărồiămớiăhànhă
động.ăKhổngătửăngheăđượcăbảo:ă“Haiălầnăthôiăcũngăđ ărồi”.

V.20

T ăviết:ă“NinhăVũăt ,ăbangăh uăđ oătắcătrí,ăbangăvôăđ oătắcăngu.ăKìătríăkh ăcậpădƣ,ăkìănguăb tăkh ă

cậpădƣ”.

Dịch.ă– Khổngătửănói:ă“ÔngăNinhăVũătửă(đạiăphuănướcăVệ),ăkhiănướcăcóăđạoă(chínhătrịătốt)ăthìătỏă
raălàăngư iătrí;ăkhoănướcăvôăđạoă(chínhătrịăxấu)ăthìălàmăraăvẻăngu.ăCáiătríăc aăông,ătaătheoăkịp,ă
cáiănguăc aăông,ătaăkhôngătheoăkịp”.ă
 V.21

T ăt iăTr năviết:ăQuyăd ,ăquiăd ?ăNgôăđ ngăchiăti uăt ăcuồngăgi n,ăph ănhiênăthƠnhăch ng,ăb tă
triăs ădƿătƠiăchi”.

Dịch.ă– Khổngătửă ănướcăTrầnăbảo:ă“Vềăthôi,ăvềăthôi!ăMônăsinhă ăquỪăhươngătaăcóătríălớnănhưngă

khôngăthậnătrọngă(nôngănổi)ăcóăvĕnătháiărõăràng,ănhưngăkhôngăkhôngăbiếtătựăchếătàiămình”.

Chú thích. – LúcănƠyăKhổngăt ăchánăngánăvìăkhôngăthiăhƠnhăđ ợcăđ oătrongăthiênăh ,ămƠăl iăgặpă

nhi uăđi uăchẳngămay,ănênămu nătr ăv ăL ,ăđ ăch ăb o,ăh ớngăd năthanhăniênătheoăđ oătrung
chính,ăs aăl iă“cuồngăgi n”ăc aăh .

V.22

T ăviết:ă“BáăDi,ăThúcăT ăb tăni măcựuăác,ăoánăth ădụngăhi”.

Dịch.ă– Khổngătửănói:ă“BáăDiăvàăThúcăTềăkhôngănhớăđiềuăxấuăc aăngư i,ănỪnăítăoánăai”.

Chú thích. – BáăDiăvƠăThúcăT ăđ uălƠăconăvuaăCôăTrúc,ăkhôngăch u nhậnăngôiăvua,ăb ăđiă ă n;ă

sauăgiúpăvuaăVĕnăv ngălƠmăng iăcóăđ c.ăNh ngăkhiăVõăv ngă(conăVĕnăv ng)ăđemăquơnă
đángăTrụănhƠăTh ng,ăhaiăôngăkhôngăcanăđ ợc,ăvƠoă ă nătrongănúiăThúăD ng,ăch uăchếtăđói.ă
Coiătruy nătrongăb ăSửăKí c aăT ăMƣăThiên.

“Oánăth ădụngăhi”ăcácăng iăhi uălƠ:ăítăng iăoánăhaiăôngă y.ăNh ngăbƠiăVII.14ăKhổngăt ăcóănói:ă

“ầăcầuănhânăđắcănhân,ăhựuăhàăoán?” (haiăôngă y)ăc uănhơnăthìăđ ợcănhơn,ăcònăoánăcáiăgì?”ăVìă
vậyăchúngătôiăd chălƠă“nênăítăoánăai”,ăch ăkhôngăd chălƠăítăb ăng iătaăoán.

V.23

T ăviết:ă“Thụcăv ăViăSinhăCaoătrực?ăHoặcăkh tăêăyên,ăkh tăch ăkìălơnănhiăd ăchi”.

Dịch.ă– Khổngătửănói:ă“AiăbảoăViăSinhăCaoălàăngayăthẳng?ăCóăngư iăđếnăxinădấm,ăôngăxinăc aă

hàngăxómămàăcho”ă

V.24

T ăviết:ă“X oăngôn,ăl nhăsắc,ătúcăcung,ăT ăKhơuăMinh s ăchi,ăKhơuădi căs ăchi.ăNặcăoánănhiăh uă

kìănhơn,T ăKhơuăMinhăs ăchi,ăKhơuădi căs ăchi”.

Dịch.ă– Khổngătửănói:ă“NóiănĕngăkhỨoălỨo,ănỨtămặtăgiảăbộăniềmăn ,ătháiăđộăquáăcungăkính,ăôngă

TảăKhâuăMinhălấyăvậyălàmăxấuăhổ,ăKhâuănàyăcũngălầuăvậyălàmăxấuăhổ.ăGiấu lòngăoánămàăbềă
ngoàiălàmăbộăthânăthiệnăvớiăngư i,ăôngăTảăKhâuăMinhălấyăvậyălàmăxấuăhổ,ăKhâuănàyăcũngălầuă
vậyălàmăxấuăhổ”.

V.25

NhanăUyên,ăQuíăL ăth .ăT ăviết:ă“H păcácăngônănhƿăchí?ă

T ăL ăviết:ă“Nguy năxaămƣ,ăyăkhinhăc u,ăd ăbằngăh uăc ng,ătếăchiănhiăvôăhám”.ă

NhanăUyênăviết:ă“Nguy năvôăph tăthi n,ăvôăthiălao”.ă

T ăL ăviết:ă“Nguy năvĕnăt ăchiăchí”.ă

T ăviết:ă“Lƣoăgi ăanăchi,ăbằngăh uătínăchi,ăthi uăgi ăhoƠiăchi”.ă

Dịch.ă– NhanăUyỪnăvàăQuíăLộătheoăhầu.ăKhổngătửăbảo:ă“Saoăkhôngăkểăchíăhướngăc aăcácăanh

choătaănghe?”

TửăLộăthưa:ă“Conămongăcóăxe,ăngựa,ăáoălôngăc uănhẹăđểăcácăbạnăcùngăhư ng,ădùăcóăhưănát,ăconă

cũngăkhôngăhận”.

NhanăUyỪnăthưa:ă“Conăkhôngămuốnăkhoeăđiềuăhay,ăkểăcôngălaoăc aăcon”.

TửăLộăthưa:ă“Xinăthầyăchoăchúngăconăbiếtăchíăthầy”.

Khổngătửăđáp:ă“Taămuốnăcácăngư iăgiàăđượcăanăvui,ăcácăbạnăbứătinălẫnănhau,ăcácătrẻăemăđượcă
sĕnăsócăvỗăvềă(nhưăvậyălàămuốnătruyềnăđạo,ăcảiătạoăxãăhội).

Hoặc:ă“Taămuốnăcácăngư iăgiàăyỪnălòngănơiăta,ăcácăbạnăbứătinăcậyănơiăta,ăcácăngư iătrẻăđượcăană

iănơiătaă(nhưăvậyălàămuốnămìnhăgiữăđượcăđạoăhiếuăthuậnăvớiăngư iăgià,ăđạoăthànhătínăvớiăbạn,ă
thiăânăvớiăngư iătrẻ).

V.26

T ăviết:ă“Dƿăhƿăhồ,ăngôăv ăkiếnănĕng,ăkiếnăkìăquáănhiăn iătựătụngăgi ădƣ”.

Dịch.ă– Khổngătửănói:ă“Hếtărồiă(hoặcăquáărồi),ătaăchưaăthấyăngư iănàoăthấyălỗiăc aămìnhămàătựă

tráchămìnhăcả”.

V.27

T ăviết:ă“Thậpăth tăchiă p,ăt tăh uătrungătínănh ăkhơuăgi ăyên,ăb tănh ăKhơuăchiăhiếuăh cădƣ”.

Dịch.ă– Khổngătửănói:ă“Trongămộtăấpămư iănhà,ătấtăcóăngư iătrungătínănhưăKhâu,ănhưngăkhôngă

cóăaiăhamăhọcănhưăKhâuănày.

-------------------
Nam Dung (Sửăkí c aăT ăMƣăThiênăchépălƠăNamăCungăQuát,ăh ăNamăCung,ătựălƠăT ăDung)ălƠă
h cătròăKhổngăt .ăCoiăthêmăbƠiăXI.5.ă

CôngăDƣăTrƠng,ăh ăCôngăDƣ,ătênăTrƠng,ătựălƠăT ăTrƠng,ăng iăT ,ăh cătròăKhổngăt .

T ăTi n,ăh ăMật,ătênălƠăB tăT ,ătựălƠăT ăTi n,ăh cătròăKhổngăt .

UngălƠătên,ăNhi mălƠăh ,ătựălƠăTr ngăCung,ăh cătròăKhổngăt .

B năHánăt ngă ngăvớiăb năch ă“tƠi”,ă“tƠi”,ă“tƠi”ăvƠă“tai”ă ătrênăcóălẽălƠ:ă材, 裁 , 材 và 哉

(theo ). (Goldfish).

PhúăchínhănghƿaălƠăthuếăru ngăđ ănuôiăbinh,ărồiăsauădùngăđ ăch ăbinhălính.

M nhăVõăBáăchínhălƠăM nhăVũăBáătrongăbƠiăII.6.ă(Goldfish).

XíchălƠătên,ăCôngăTơyălƠăh ,ăT ăHoaălƠătự;ăcũngăg iălƠăCôngăTơyăHoa,ăng iăL ,ăh cătròăKhổngă

t ăcóăvẻăuyănghi.

Câu nƠyătrongăbƠiăXII.2ă ăsau.ă(Goldfish).

KhổngăVĕnăt ălƠăm tăđ iăphuăn ớcăV ,ătênăNg ,ăVĕnălƠătênăthuỵ,ăt cătênăđặtăchoăng iăchết,ă

theoăhìnhăviăc aăng iăđóălúcăcònăs ng.

T ăS nătênălƠăCôngăTônăKi u,ăm tăđ iăphuăcóătƠiăđ căc aăn ớcăTr nhă(sinhătr ớcăKhổngăt ăítă
nĕm),ăc măquy năn ớcăTr nhă22ănĕm.

ỄnăBìnhăTr ng,ăh ăỄn,ătênăAnh,ătựălƠăTr ng,ătênăthuỵălƠăBình,ălƠmăm tăđ iăphuăcóătƠiăđ căc aă

n ớcăT .
Cóăng iăb oăch ăchi [之]ă ăcu iăbƠiătr ăỄnăBìnhăTr ng:ălơuăngƠyămƠăv năđ ợcăb năkínhăn .ă
Thuyếtăđóăítăng iătheo.

Thôiăt ătênălƠăTr ,ăđ iăphuăn ớcăT ,ăgiếtăT ăTrangăcông.ăTr năVĕnăt ătênălƠăTuăVôăcũngălƠmăđ iă

phuăn ớcăT .ă

PhùngăH uăLanătrongăTrungăQuốcătriếtăhọcăsử đ căch ătri [知] là trí vƠăgi ngăTr năVĕnăt ,ăch aă
lƠăng iătríă(saoăđ ợcălƠăng iănhơn).

Vi SinhăCaoălƠăng iăn ớcăL .ăD mălƠăvậtăth ngădùng,ăcóăthìăcho,ăkhôngăcóăthìăthôi,ăhƠăt tă

ph iăxinăc aăng iăkhácăđ ăcho,ănh ăvậyăkhôngătựănhiên,ăc uăđ ợcătiếngăt t,ănênăKhổngăt ăchê.ă
Cóăng iăchoărằngăchínhălƠăViăSinhăCao,ăconăng iătr ngăch ătínăđếnăn iăhẹnăvớiăm tăng iăconă
gáiă ăd ớiăc u,ăng iăđóăkhôngătới,ăn ớcăthuỷătri uădơngălên,ăViăc ăômăchặtăc tăc uămƠăch uă
chết!ăThuyếtăđóăeăkhôngăđúng.

T ăKhơuăMinhălƠmăquanăTháiăs ă(chépăs )ăn ớcăL .ăSửăkí c aăT ăMƣăThiênăchoăôngălƠătácăgi ă

b ăTảătruyện và Quốc ngữ,ăthuyếtăđóăch aăđángătin,ăvìătheoănayăthìăT ăKhơuăMinhăhoặcăsinhă
tr ớcăhoặcăđồngăth iăvớiăKhổngăt ,ămƠăTảătruyện viếtăth iăChiếnăQu c,ăsauăkhiăKhổngăt ăm t.

LơmăNg ăĐ ngăhi uălƠ:ătaămu năng iătrẻăyêuăng iălớnă(?).

THIÊN VI
 UNG DÃ

VI.1

T ăviếtă: “Ungădƣăkh ăs ănamădi n”.

Tr ngăCungăv năT ăTangăBáăt .ăT ăviết:ă“Kh ădƣ,ăgi n”.ă

Tr ngăCungăviết:ă“C ăkínhănhiăhƠnhăgi n,ădƿălơmăkỳădơn,ăb tădi căkh ăhồ?ăC ăgi nănhiăhƠnhăgi n,ă

vôănƣiăđ iăgi năhồ”.ăT ăviết:ă“Ungăchiăngônănhiên”.

Dịch.ă– Khổngătửănói:ă“AnhăCungăcóăthểălàmăvuaăđược”.

TrọngăCungă(t căNhiễmăUng)ăhỏiăTửăTangăBáătửăraăsao.ăKhổngătửăđáp:ă“Cũngăđượcă(hoặcăcũngă
khá),ăgiảnădị”.ăTrọngăCungăbảo:ă“Tựămìnhăthìăcungăkính,ămàăgiảnădịătrongăviệcătrịădân,ăchẳngă
phảiălàăgiảnădịătrongăviệcătrịădân,ăchẳng làătốtăư?ăNếuătựămìnhăthìăgiảnădịă(xuềăxoà)ămàăgiảnădịă
trongăviệcătrịădân,ăchẳngăphảiălàăgiảnădịătháiăquáăsao?”ăKhổngătửăbảo:ă“AnhăUngănóiăphảiăđó”.

VI.2

AiăCôngăv n:ă“Đ ăt ăthụcăviăhiếuăh c?”ăKhổngăt ăđ iăviết:ă“H uăNhanăHồiăgi ăhiếuăh c,ăb tă

thiênăn ,ăb tănh ăquá;ăb tăh nhăđo năm nhăt ăhƿ,ăkimădƣătắcăvô,ăv ăvĕnăhiếuăh căgi ădƣ”.

Dịch.ă– VuaăLỗăAiăcôngăhỏi:ă“Họcătròăc aăthầy,ăaiălàăngư iăhiếuăhọc?”ăKhổngătửăđáp:ă“CóăNhană

Hồiălàăngư iăhiếuăhọc,ăkhôngăgiậnălây,ăkhôngăphạmămộtălỗiănàoătớiăhaiălần;ăchẳngămayăđãămấtă
sớmărồi,ănayăkhôngăcóăngư iănàoănhưăvậyănữa,ătôiăkhôngăngheănóiăcóăaiăhiếuăhọcăcả”.

Chú thích. – Chúngătaăđ ăý:ăhiếuăh cătheoăKhổngăt ălƠăhamăs aămình,ăh căđ o.

VI.3

T ăHoaăs ă ăT ,ăNhi măt ăviăkìăm uăth nhătúc.ă

T ăviết:ă“D ăchiăph ”.ăTh nhăích.ăViết:ă“D ăchiăd u”.ăNhi măt ăd ăchiătúcăngũăb nh.ăT ăviết:ă
“XíchăchiăthíchăT ădƣ,ăth aăphìămƣ,ăyăkhinhăc u.ăNgôăvĕnăchiădƣ:ă“Quơnăt ăchuăc păb tăkếăphú”.

NguyênăT ăviăchiăt .ăD ăchiătúcăc uăbách.ăT .ăT ăviết:ă“Vô!ăDƿăd ănhƿălơnălí,ăh ngăđ ngăhồ?

Dịch. – TửăHoaăđiăs ănướcăTề,ăNhiễmăHữuăxinăcấpălúaăchoămẹăTửăHoa.ăKhổngătửăbảo:ă“Cấpăchoă

mộtăphũă(6ăđấuă4ăthĕng).ăNhiễmăHữuăxinăthỪm,ăKhổngătửăbảo:ă“Choămộtădữuă(16ăđấu)”.ăNhiễmă
tửăcấpăchoămộtăbỉnhă(16ăhộc,ămỗiăhộcălàă10ăđấu).ăKhổngătửăbảo:ă“AnhăXíchăđiăsangăTề,ăcưỡiă
ngựaămập,ămặcăáoăc uănhẹă(ýănóiăgiàuăsang).ăTaăngheănói:ăNgư iăquânătửăchuăcấpăchoăkẻănghứoă
chưăkhôngălàmăgiàuăthỪmăchoăngư iăgiàu”.ă

NguyỪnăTưălàmăquanăTể.ăKhổngătửăphátăchoăchínătrĕmă(hộcăhayăđấu,ăkhôngărõ).ăNguyỪnăTưăt ă
chối.ăKhổngătửănói:ă“Đ ng!ăSaoăkhôngăđemălúaăcấpăchoănhữngăngư iănghứoătrongălàngăxóm,ă
lángăgiềng?”.

VI.4

T ăv ăTr ngăCungăviết:ă“Lêăng uăchiăt ,ătuynhă(hoặcătinh)ăth ăgiác,ătuyădụcăvậtădụng,ăs năxuyênă

kìăxáăch ?

Dịch.ă– KhổngătửănóiăvềăTrọngăCung:ă“Conăc aăconăbòălangălôngăđỏ màăs ngăngayăngắn;ădùă

ngư iătaăkhôngămuốnădùngănóălàmăvậtăcúngătếă(vìăchỪănóălàăconăc aăbòălang)ănhưngăthầnănúiă
sôngăđâuăcóăbỏănóă(màăkhôngăhư ng)”.

VI.5

T ăviết:ă“Hồiădƣ,ăkìătơmătamănguy tăb tăviănhơn,ăkìăd ătắcănhậtănguy tăchíăyênănhiădƿăhƿ”.ă

Dịch.ă– Khổngătửănói:ă“AnhăHồiă(NhanăUyỪn),ălòngăbaăthángăkhôngălìaăđạoănhân,ăcònăcácăanhă
khác,ămộtăngày,ămộtăthángălàăcùng”.ă

VI.6

QuíăKhangăt ăv n:ă“Tr ngăDoăkh ăs ătòngăchínhădƣăd ?”ăT ăviết:ă“Doădƣăqu ,ă ătòngăchínhăhồă

hƠăh u?”ăViết:ă“T ădƣ,ăkh ăs ătòngăchínhădƣăd ?”ăViết:ă“T ădƣăđ t,ă ătòngăchínhăhồăhƠăh u?”.ă
Viết:ă“C uădƣ,ăkh ăs ătòngăchínhădƣăd ?”.ăViết:ă“C uădƣăngh ,ă ătòngăchínhăhồăhƠăh u?”.

Dịch.ă– QuíăKhangătửăhỏi:ă“ThầyăTrọngăDoă(TửăLộ)ăcóăthểătòngăsựăchínhătrịă(t călàmăquanăđạiă

phu)ăđượcăkhông?”ăKhổngătửăđáp:ă“TrọngăDoălàăngư iăquyếtăđoán,ătòngăsựăchínhătrịăcóăgìămàă
khôngăđược?”.ăHỏi:ă“ThầyăT ă(TửăCống)ăcóăthểătòngăsựăchínhătrịăđượcăkhông?”.ăKhổngătửăđáp:ă
“T ăthôngăhiểuăsựălí,ătòngăsựăchínhătrịăcóăgìămàăkhôngăđược?”.ăHỏi:ă“ThầyăCầuă(NhiễmăHữu)ăcóă
thểătòngăsựăchínhătrịăđượcăkhông?”.ăĐáp:ă“Cầuătàiănghệ,ătòngăsựăchínhătrịăcóăgìămàăkhôngă
được?”.

VI.7

QuíăTh ăs ăM năT ăKhiênăviăPhíă(hoặcăBí)ăt .ăM năT ăKhiênăviết:ă“Thi năviăngƣăt ăyên.ăNh ă

h uăphụcăngƣăgi ,ătắcăngôăt tăt iăV năth ợngăhƿ”.

Dịch.ă– HọăQuí saiăMẫnăTửăKhiỪnălàmăquanătểăđấtăPhí.ăMẫnăTửăKhiỪnănóiăvớiăs ăgiả:ă“ÔngăkhỨoă

t ăchốiădùmăchoătôi.ăNếuătriệuătôiălầnănữaăthìătôiăsẽălỪnă ăb ăpháiăBắcăsôngăVấnă(t cătrốnăquaă
Tề).

VI.8

BáăNg uăh uătật,ăT ăv năchi,ătựădũăch păkìăth ,ăviết:ă“Vôăchi,ăm nhăhƿăphù?ăT ănhơnădƣănhiăh uă

t ătậtădƣ!”.
Dịch.ă– BáăNgưuăđau,ăKhổngătửălạiăthĕm,ăđ ngăngoàiăcửaăsổ,ănắmătayăBáăNgưu,ăbảo:ă“Vôălí!ăDoă
mệnhătr iăchĕng?ăConăngư iănhưăvậyămàăbịăbệnhăđó!”.

VI.9

T ăviết:ă“Hi nătai,ăHồiădƣ!ăNh tăđanătự,ănh tăbi uă m,ăt iălậuăh ng, nhơnăb tăkhamăkìă u.ăHồiădƣă
b tăc iăkìăl c.ăHi nătai,ăHồiădƣ!”.

Dịch.ă– Khổngătửănói:ă“Hiềnăthay,ăanhăHồi.ăMộtăgiỏăcơm,ămộtăbầuănước,ă ătrongăngõăhẻm,ăngư iă

khácăưuăsầuăkhôngăchịuănổiăcảnhăkhốnăkhóăđó.ăAnhăHồiăthìăkhôngăđổiăniềmăvui.ăHiềnăthay,ăanhă
Hồi!”.

VI.10

Nhi măC uăviết:ă“Phiăb tăduy tăt ăchiăđ o,ălựcăb tătúcădƣ”.ăT ăviết:ă“Lựcăb tătúcăgi ,ătrungăđ oă
nhiăphế,ăkimănh ăho ch”.

Dịch.ă– NhiễmăCầuăthưa:ă“Khôngăphảiăconăkhôngăthíchăđạoăc aăthầy,ăchỉătạiăs căconăkhôngăđ ă

(khôngătheoăkịp).ăKhổngătửăbảo:ă“Nếuăs căkhôngăđ ăthìănửaăđư ngăbỏăd ;ăcònăanhăthìătựăvạchă
giớiăhạnăđểăkhôngătiếnănữa”.

VI.11

T ăv ăT ăH ăviết:ă“Nh ăviăquơnăt ănho,ăvôăviăti uănhơnănho”.

Dịch.ă– KhổngătửăbảoăTửăHạ:ă“AnhănỪnălàmănhàănhoăquânătử,ăkhôngănỪnălàmănhàănhoătiểuă
nhân”.

Chú thích. – Theo sách Thuyếtăvĕn thìă“nho”ăđƣăcóătr ớcăKhổngăt ăt ălơuăvƠămớiăđ uătr ăcácă
thuậtăsƿ,ătớiăth iăKhổngăt ătr ăđi,ămớiătr ănh ngăng iătríăth căchu năb ăraălƠmăquan;ăt ăsauă
Khổngăt ătr ăđi,ămớiătr ănh ngăng iătheoăđ oăKhổng.ăKhổngăt ăkhuyênăT ăH ăđ ng nên làm
m tănhƠănhoă(ng iătríăth c)ăch ăcóătƠiăngh ămƠăthôi,ămƠănênălƠmăm tănhƠănhoăquơnăt ,ăcóăđ oă
đ c:ăT ăH ăgi iăv ăvĕnăh c,ăKhổngăt ămu năchoăT ăH ăcóăc ăđ oăđ căcaoăn a.

VI.12

T ăDuăviăVõăThƠnhăt .ăT ăviết:ă“Nh ăđắcănhơnăyênănhƿăhồ?”ăViết:ă“H uăĐamăĐƠiăDi tăMinhăgi ,ă

hƠnhăb tădoăkính,ăphiăcôngăsự,ăv ăth ngăchíă ăY năchiăth tădƣ”.

Dịch.ă– TửăDuălàmăch cătểăấpăVõăThành.ă(tểăcũngănhưătrư ng,ăcầmăđầuămộtăcơăquanăhayăcaiătrịă

mộtănơi).ăKhổngătửăhỏi:ă“Anhăđãătìmăđượcăngư iănàoătốtăchưa”.ăTửăDuăđáp:ă“Có ĐamăĐàiăDiệtă
Minh;ăngư iăấyăkhôngătheoăđư ngătắt,ăkhôngăvìăviệcăcôngăthìăkhôngăđếnănhàăYểnăcon”.

VI.13

T ăviết:ă“M nhăChiăPh năb tăph t.ăBônănhiăđiến,ăt ngănhậpămôn,ăsáchăkìămƣ,ăviết:ă“Phiăc mă

hậuădƣ,ămƣăb tătiếnădƣ”.

Dịch.ă– Khổngătửănói:ă“ÔngăMạnhăChíăPhảnăkhôngăkhoeăcông.ăKhiăthuaăchạy,ăôngă ălạiăsauă

quân.ăLúcăsắpăvàoăthành,ăôngăquátăconăngựa,ăbảo:ă“Khôngăphảiătôiădámă ălạiăsau,ăchỉăvìăconă
ngựaăkhôngăchạyămauăđược”.

VI.14

T ăviết:ă“B tăh uăChúcăĐƠăchiăn nhănhiăh uăT ngătri uăchiămƿ,ănanăhồămi nă ăkimăchiăthếăhƿ”

Dịch.ă– Khổngătửănói:ă“KhôngăcóătàiăkhỨoănóiă(nịnhănọt)ăc aăChúcăĐàămàăcóădungănhanăđẹpăđẽă

c aăcôngătửăTriềuănướcăTốngăthìăkhóătránhăđượcăhoạă ăth iănày”.

VI.15

T ăviết:ă“Thùyănĕngăxu tăb tădoăh ?ăHƠăm cădoăt ăđ oădƣ?”.

Dịch.ă– Khổngătửănói:ă“Aiăraăkhỏiănhàămàăkhôngăquaăcửa?ăThếăthìătạiăsaoăkhôngătheoăchínhă
đạo?”.ă

Chú thích. – Aiăraăkh iănhƠăcũngădoăc a,ănghƿaălƠădoăđ ngăchính,ă(ch ăkhôngătrèoăt ngăchẳngă

h n),ăvậyămƠătrongăvi căc ăx ălậpăthơnăthìăng iătaăl iăkhôngătheoăchínhăđ o,ămƠătheoăl iătắt.

VI.16

T ăviết:ă“Ch tăthắngăvĕnătắcădƣ;ăvĕnăthắngăch tătắcăs ;ăvĕnăch tăbơnăbơn,ănhiênăhậuăquơnăt ”.

Dịch.ă– Khổngătửănói:ă“Chấtăphácăthắngăvĕnănhãăthìălàăngư iănhàăquỪămùa,ăvĕnănhãăthắngăchấtă

phácăthìălàăngư iăchỨpăsửă(giữăviệcăvĕnăthư),ăvĕnăvàăchấtăđềuănhauămớiălàăngư iăquânătử”.

VI.17

T ăviết:ă“Nhơnăchiăsinhădƣătrực,ăvõngăchiăsinhădƣăh nhănhiămi n”.

Dịch.ă– Khổngătửănói:ă“Lẽăsốngălàăphảiăngayăthẳng,ăchẳngăngayăthẳngămàăsốngăthìămayămắnăkhỏiă
chếtăđấyăthôi”.

Chú thích. – Cóăng iăhi u:ă“B n tínhăconăng iălƠăngayăthẳngầ”

VI.18

T ăviết:ă“Triăchiăgi ăb tănh ăhiếuăchiăgi ;ăhiếuăchiăgi ăb tănh ăl căchiăgi ”.

Dịch.ă– Khổngătửănói:ă“Biếtă(đạoălí)ăkhôngăbằngăthíchănó;ăthíchănóăkhôngăbằngăvuiălàmătheoănóă
(hoặcăcoiănóălàămộtăthúăvui)”.
 VI.19

T ăviết:ă“Trungănhơnădƿăth ợngăkh ădƿăng ăth ợngădƣ;ătrungănhơnădƿăh ăb tăkh ădƿăng ăth ợngă

dƣ”.

Dịch.ă– Khổngătửănói:ă“Ngư iăcóătưăchấtăt ăbậcătrungătr ălỪnăthìăcóăthểăgiảngăđạoălíăcaoăxaăchoă

được,ăt ăbựcătrungătr ăxuống,ăkhôngăthểăgiảngăđạoălíăcaoăxaăchoăđược

VI.20

PhƠnăTrìăv nătrí.ăT ăviết:ă“Vụănhơnăchiănghƿa,ăkínhăqu ăth nănhiăvi năchi,ăkh ăv ătríăhƿ”.ăV nănhơn.ă

Viết:ă“Nhơnăgi ătiênănanănhiăhậuăho ch,ăkh ăv ănhơnăhƿ”.ă

Dịch.ă– PhànăTrìăhỏiăthếănàoălàătríă(sángăsuốt).ăKhổngătửăđáp:ă“ChuyỪnătâmălàmăviệcănghĩaăgiúpă
ngư i,ăkínhătrọngăquỉăthầnănhưngătránhăxa,ănhưăvậyăcóăthểăgọiălàătrí”.ăLạiăhỏiăthếănàoălàănhân.ă
Đáp:ă“Ngư iăcóăđ cănhânăphảiăchịuăkhóănhọcălàmălụngăđểărồiăsauămớiălượmăđượcăkếtăquả,ănhưă
vậyăcóăthểăgọiălàăđ cănhân”.

VI.21

T ăviết:ă“Tríăgi ănh oăth y,ănhơnăgi ănh oăs n.ăTríăgi ăđ ng,ănhơnăgi ătƿnh.ăTríăgi ăl c,ănhơnăgi ă
th ”.

Dịch.ă– Khổngătửănói:ă“Ngư iătríăthíchănước,ăngư iănhânăthíchănúi.ăNgư iătríăthìăhoạtăđộng,ă

ngư iănhânăthìătrầmătĩnh,ăngư iătríăvuiăsống,ăngư iănhânăsốngălâu”.

VI.22

T ăviết: “T ănh tăbiến,ăchíă ăL ,ăL ănh tăbiếnăchíă ăđ o”.

Dịch.ă– Khổngătửănói:ă“NướcăTềămàăthayăđổiă(chínhătrịăvàăgiáoăhoá)ămộtăbựcăthìăđếnătrìnhăđộă
nướcăLỗ;ănướcăLỗăthayăđổiămộtăbựcăthìăđạtăđượcăđạoă(c aătiỪnăvươngăđạtăđượcăvươngăđạo).

Chú thích. – T ătheoăbá đ o,ăt ăth iăT ăHoƠnăcông,ăg păv ăm uălợi,ătuyăc ngănh ngăgiáoăhoáă
kémărồi;ăL ătuyănh ợc,ănh ngăcònătr ngăl ăgiáo,ătr ngătínănghƿa;ănếuăthayăđổiăm tăbựcăthìăsẽăthậtă
t t.

VI.23

T ăviết:ă“Côăb tăcô,ăcôătai!ăCôătai”.

Dịch.ă– Khổngătửănói:ă“Cáiăcôămàăkhôngăcóăcạnhăgócăthìăsaoăgọiălàăcáiăcô!ăSaoăgọiălàăcáiăcô!”.

VI.24

T ăNgƣăv năviết:ă“Nhơnăgi ,ătuyăcáoăchiăviết:ă“T nhăh uănhơnăyên”,ăkìătòngăchiădƣ?”ăT ăviết:ă“HƠă

viăkìănhiênădƣ?ăQuơnăt ăkh ăth ădƣ,ăb tăkh ăhƣmădƣ,ăkh ăthiădƣ,ăb tăkh ăvõngădƣ”.

Dịch.ă– TểăNgãăhỏi:ă“Ngư iăcóăđ cănhânăngheăbảo:ă“Cóăngư iătỨăxuốngăgiếng”ăthìăcóănhảyă

xuốngăvớtămàăchếtătheoăkhông?”ăKhổngătửăđáp:ă“Saoălạiălàmănhưăvậy?ăNgư iăquânătửăcóăthểălạiă
giếngăxemă(rồiătìmăcáchăc u)ăchớăkhôngăthểăđểăchoăngư iătaăhãmăhạiămìnhă(hoặc:ăch ăkhôngătựă
hãmăhạiămình);ăcóăthểăbịăgạtămộtăcáchăhợpălí,ăch ăkhôngăthểăbịăgạtămộtăcáchăvôăkí”.ă

VI.25

T ăviết:ă“Quơnăt ăbácăh că ăvĕn,ă ớcăchiădƿăl ,ădi căkh ădƿăph tăb năhƿăphù!”ă.

Dịch.ă– Khổngătửănói:ă“Ngư iăquânătửăhọcărộngăvềăThiăThu,ătựăướcăthúcăbằngălễă(quiătắc,ănghiă

th c,ăkỉăluậtătinhăthần)ănhưăvậyăcóăthểăkhôngătráiăvớiăđạoălí”.

VI.26

T ăkiếnăNamăt ,ăT ăL ăb tăduy t.ăPhuăt ăth ăchiăviết:ă“D ăs ăph ăgi ,ăthiênăyếmăchi,ăthiênăyếmă

chi!”.

Dịch.ă– KhổngătửăvôăchàoănàngăNamătử,ăTửăLộăkhôngăbằngălòng.ăKhổngătửăthề:ă“Taăcóălàmăgìă
tráiăthìătr iăbỏăta,ătr iăbỏăta!”.

Chú thích. – Khổngăt ăhồiăđóăđếnăn ớcăV ă- VợăvuaăV ăLinhăcôngălƠăNamăt ăcóătiếngădơmăđƣng,ă

m iăôngătớiăđ ăgặpămặt,ăôngătheoăl ,ăkhôngăth ăt ăch i.ăT ăL ăl yălƠmăx uăhổ.ăVi cănƠyăchépă
trong Sửăkí c aăT ăMƣăThiên.ăNh ngănhi uăh căgi ăkhôngăhi uăt iăsaoăKhổngăt ăph iăth ăđ că
nh ăvậy,ăvƠăđ aăraăvƠiăbaăcáchăhi uăkhácănhauăđ uăg ợngăc .ă(CoiăLuậnăngữănhịăthậpăgiảng).

VI.27

T ăviết:ă“Trungădungăchiăviăđ cădƣ,ăkìăchíăhƿăhồ!ăDơnăti năc uăhƿ”.

Dịch.ă– Khổngătửănói:ă“Trungădungălàăđ căcựcăđẹpăvậy.ăT ălâuărồi,ăngư iătaăítăcóăđ căđó”.

Chú thích. – Cóăng iăd chăcơuăsauălƠăítăng iăgi ăđ ợcăđ căđóălơu.

VI.28

T ăC ngăviết:ă“Nh ăh uăbácăthíă ădơnănhiănĕngătếăchúng,ăhƠănh ?ăKh ăv ănhơnăhồ?”ăT ăviết:ă“HƠă

sựă ănhơn!ăT tădƣăthánhăhồ!ăNghiêu,ăThu năkìădoăb nhăch !ăPhùănhơnăgi ,ăk ădụcălậpănhiălậpă
nhơn,ăk ădụcăđ tănhiăđ tănhơn.ăNĕngăcậnăth ăthí,ăkh ăv ănhơnăchiăph ngădƣădƿ”.

Dịch.ă– TửăCốngăhỏi:ă“Nếuăcóăngư iăthiăânăchoănhânădânăvàăc uăđạiăchúng,ăthìăngư iăấyăthế

nào.ăCóăthểăgọiălàăngư iănhânăkhông?”ăKhổngătửăđáp:ă“Saoăchỉăgọiălàăngư iănhânăthôi?ăPhảiă
gọiălàăbựcăthánhăch !ăVuaăNghiỪu,ăThuấnăcũngăchưaălàmăđượcănhưăvậyăthay.ăNgư iănhân,ămìnhă
muốnătựălậpăthìăcũngămuốnăgiúpăngư iăthànhăcông.ăBiếtăt ăbụngătaăsuyăraăbụngăngư iă(mìnhă
muốnăgìăthìăgiúpăngư iăđượcăcáiăđó)ăđóălàăphươngăphápăthựcăhànhăc aăngư iănhân”.
-----------------------
Cơuă“T ăviết:ă“Ungăchiăngônănhiên”ălƠădoătôiăchépăthêm.ăNguyênăvĕnăch ăHán:ă
子曰 之言然. (Goldfish).

Th iăđó,ăvuaăchúaăquayămặtăv ăh ớngăNamăm iăkhiăh pătri uănênă“namădi n”ăcóănghƿaălƠăvua.

Gi nă ăđơyăcóănghƿaălƠăkhôngădùngăchínhăl nhăphi năhƠ,ăt ăng ăđóăcònăcóănghƿaălƠăkhoanădungă

n a.ăT ăTangăBáăt ăgi năd ătháiăquá,ăcóăkhiăsổăsƠng,ăkhôngămặcăáo,ăkhôngăđ iămũ,ăthiếuăđ că
cung kính, uy nghiăc aăm tăôngăvua,ănênăNhi măUngăchê,ăvƠăKhổngăt ănhậnăNhi măUngăcóălí.
B năch ă“C ăkínhăhƠnhăgi n”ătrongăbƠiănƠyătómătắtăt ăcáchăôngăvuaăvƠăchínhăsáchătr ădơnăc aăđ oă
Khổng.

Vô:ănguyênăvĕnăch ăHánălƠă亡 (xemăl iăchúăthíchătrongăbƠiăIII.5).ă(Goldfish).

T ăHoa,ăt căCôngăTơyăXích,ăcoiăbƠiăV.7,ăh cătròăKhổngăt .

Nhi măt ,ăt căNhi măH u,ăcoiăbƠiăIII.6.ăNguyênăT ăh ăNguyên,ătênăHiến,ătựălƠăT ăD ,ăng iă

L ,ăh cătròăKhổngăt .ăTrongătruy nătrênă(T ăHoaăđiăs ăT ),ăcóălẽăNhi măH uălƠăgiaăth năqu năkíă
vi cănhƠăc a QuíăTh ,ămƠăQuíăTh ăc măquy nă ăL ;ăcònăKhổngăt ălƠmăt ăkhông,ăhayăt ăkh u,ă
pháiăT ăHoaăđiăs ăT .ăTrongătruy năd ới,ăNguyênăT ălƠmăgiaăth năc aăKhổngăt ,ămƠăKhổngăt ă
lƠmăt ăkh u,ăcóăquy nădùngăgiaăth năqu nălíăvi cănhƠăchoănênăc ătheoăl ămƠăc păchoăNguyên T .ă
NguyênăT ăv nănghèoămƠăthanhăliêm,ăth yăbổngăl cănhi uăquá,ăt ăch i?ăKhổngăt ăkhuyênăcóăd ă
thìăphátăchoăng iănghèo.ăHaiătruy nătrênăđóăchoătaăbiếtăcáchădùngăti năc aăKhổngăt ;ăchuăc păthìă
choăng iănghèoăch ăkhôngăchoăng iăgiƠu;ăphátăl ngăthìătheoăl ănhƠăn ớc.

Có sách chép là ngũ (nĕm).

Tr ngăCung,ăt căNhi măUngălƠăng iăhi n,ănh ngăchaăhènăh ăl iălƠmăvi căác.ăKhổngăt ăvíăTr ngă
Cungăvớiăconăbòălang:ăKhôngănênăvìăl iăl măc aăchaămƠăkhôngădùngăcon.

Lêăng u:ăcóăsáchăgi ngălƠăbòăcƠy,ăth iăđóăng i taăkhôngădùngăbòăcƠyămƠăb ănuôiăriêngăđ ăcúngă

qu ăth n.

M năT ăKhiên,ătênăTổnălƠăh cătròăKhổngăt ,ăchêăh ăQuíătiếmăl ,ălo năchính,ăkhôngăch uălƠmă

quanăchoăh ăQuí.ăPhíălƠă păc aăh ăQuí.ăV nălƠăconăsôngăranhăgiớiăgi aăT ăvƠăL .

BáăNg u,ăh ăNhi m,ătênăCanh,ăng iăL ,ăm tăh cătròăcóăđ căh nhăc aăKhổngăt .ăCácăh căgi ă
th iăx aăchoăch ă“tật”ălƠă“ácătật”ăvƠăb oăBáăNg uăb ăb nhăcùi,ănh ngăkhôngăcóăch ngăc ăgìăc .ă
Khổngăt ăđ ngă ăngoƠiăc aăsổămƠăkhôngăvôănhƠ,ăChuăHiăgi ngănh ăv y:ă“TheoăL ,ăng iăb nhă
nằmă ăc a sổăphíaăBắc,ăvuaătớiăthĕmăthìăr iăsangăc aăsổăphíaăNam,ăđ ăvuaănhìnăsangăphíaăNamă
mƠăh iăthĕmă(vuaăthìă“namădi n”ă– coiăchúăthíchăbƠiăVI.1).ăNhƠăBáăNg uămu nădùngăl ă yăđ ăt ă
lòngătônăkínhăKhổngăt .ăKhổngăt ăkhôngănhận,ănênăkhôngăvôănhƠ,ăđóăch ălƠăm tăcáchăgi ngă(Coiă
cáchăKhổngăt ă(đau)ănằmătiếpăvuaăkhiăvuaăl iăthĕm,ăbƠiăX.13).ăCóăth ăKhổngăt ămớiătới,ăch aăk pă
vô,ăth yăBáăNg uănằmăđó,ăđƣăh iăthĕmăli n.

Ch ă[亡],ănhi uăsáchăđ călƠăvong,ăgi ngălƠ:ă“chếtăm t!”,ăkhôngăquaăkh iăđ ợc.ăChúngătôiătheoă

cáchăđ călƠăiangă[?]ăc aăL uăB oăNam,ădoăTri uăThôngăd nătrongă“Luậnăngữădịchăchú”.

Cơuă“T ănhơnădƣănhiăh uăt ătậtădƣ!”ă(斯人也而有斯疾也！)ănhi uăb năch ăHánătrênăm ngă

chépăhaiăl n.ă(Goldfish).

Võ Thành:ăm tă pănh ăc aăn ớcăL .ăĐamăĐàiăDiệtăMinh:ăh ăĐamăĐƠi,ătênăDi tăMinh,ătựăT ăVõ,ă

ng iă păVõăThƠnhă(theoă).ă(Goldfish).

M nhăChiăPh n,ătênăTrắc,ătựăPh n,ăm tăđ iăphuăn ớcăL .ăTrongăm tătrậnăT ăđánhăL ,ăL ăthua.ă
Côngăc aăM nhăChiăPh nălƠă ăl iăphíaăsau,ăngĕnăquơnăT ătruyăkíchăquơnăL .

ChúcăĐƠălƠăviênăquanăcoiătônămiếuă(chúc)ăn ớcăV ,ătênăĐƠ.ăCôngăt ăTri uăn ớcăT ngălúcăđóă

lƠmăquanăđ iăphuă ăV .ăKhổngăt ăthanăthóiăđ iă aăn nh.

Nhân (人):ăNhi uăb năchépălƠă“dơn”ă(民),ăcũngăcóăb năchépăc ă“dơn”ăl nă“nhơn”:ă民 人 .

(Goldfish).

Côăv nălƠăcáiăbìnhăđựngăr ợuăcóăc nhăgóc,ătớiăđ iăKhổngăt ăng iătaăbiếnăđổiănó,ăb ăgócăc nhă

đi,ănh ngăv năgi ătênăcũ.ăKhổngăt ăch ătríchăthóiăđ ngăth iăh uădanhăvôăthực,ănh tălƠăchínhătr .

Ch ănhân [仁]ănƠyănênăs aălƠăch ănhân [人]ă(lƠăng i).ăCơuăcu iătrongăbƠiănghƿaăcũngănh ăcơu:ă

“Quơnăt ăkh ăthiădƿăkìăph ng,ăn năvõngădƿăphiăkìăđ o”ăc aăM nhăt .ăCh ăkhi [欺]ălƠăg tăm tă
cáchăhợpălí,ăch ăvõng [ ]ălƠăg tăm tăcáchăvôălí.ăNh ngăcóăng iăgi ngăvõng [ ]ălƠănguămu iă
vƠăd chălƠ:ăng iăquơnăt ăkhôngăth ănguămu iălƠmăđi uăvôălí.ăCóăth ăT ăNgƣăth yăKhổngăt ăg p
c uăđ iăquáămƠăh iăđếnăthơn,ănênăh iănh ăvậyăđ ăKhổngăt ănghƿăl iămƠăđ ăphòng.ă[Cơuă“Ch ă
nhân [仁]ănƠyănênăs aălƠăch ănhân [人]ă(lƠăng i)”ălƠăđ ăgi iăthíchăch ă“nhơn”ătrongăcơuă“T nhă
h uănhơnăyên”ă( 有仁焉). (Goldfish)].

THIÊN VII

THUẬT NHI

VII.1

T ăviết: “Thuậtănhiăb tătác,ătínănhiăhiếuăcổ,ăthiếtăb ă ăngƣăLƣoăBƠnh”.

Dịch.ă– Khổngătửănói:ă“Taătruyềnăthuậtă(đạoăc aăcổănhân)ămàăkhôngăsángătác,ătinăvàăthíchă(kinhă

điểnăc a)ăcổă(nhân);ătaătrộmăvíăvớiăôngăLãoăBànhăc aăta”.

Chú thích. – ChuăHiăb oăLƣoăBƠnhălƠăm tăđ iăphuăth iăTh ng.ăCóăng iăb oăLƣoăBƠnhălƠăLƣoă
Đamă(Lƣoăt ).ăNg iăkhácăl iăb oăLƣoăBƠnhălƠăBƠnhăTổ,ăs ngăb yătrĕmătuổi,ăb ătôiăvuaăNghiêu.ă
Tr nhăHuy năb oăLƣoăBƠnhălƠăhaiăng i:ăLƣoăĐamăvƠăBƠnhăTổ.ăKhôngăthuyếtănƠoătinăđ ợcăc .ă
Sựăthựcăch aăbiếtălƠăai.
 VII.2

T ăviết:ă“Mặcănhiăchíăchi,ăh cănhiăb tăyếm,ăh iănhơnăb tăquy n,ăhƠăh uă ăngƣătai!”.

Dịch.ă– Khổngătửănói:ă“Trầmămặcăsuyănghĩărồiăghiăvàoălòng,ăhọcăkhôngăchán,ădạyăngư iăkhôngă

mỏi,ăngoàiăraătaăcóăcáiăgìăkhácăđâu?”ă(cóăngư iădịchălà:ăbaăđ căcóăđ nơiătaăchĕng?).

VII.3

T ăviết:ă“Đ căchiăb tătu,ăh căchiăb tăgi ng,ăvĕnănghƿaăb tănĕngăt ,ăb tăthi năb tănĕngăc i,ăth ăngôă
uădƣ”.ă

Dịch.ă– Khổngătửănói:ă“Đạoăđ căkhôngăsửaătiến,ăhọcăvấnăchẳngăgiảngătập,ăngheăđượcăđiềuănghĩaă

màăkhôngălàmătheo,ăcóălỗiămàăkhôngăsửaăđổi,ăđóălàănhữngămốiăloăc aăta”.

VII.4

T ăchiăyếnăc ,ăthơnăthơnănh ădƣ,ăth ăth ănh ădƣ.ă

Dịch.ă– Khổngătửălúcănhànăcưăthìăđoanătrang,ăthầnătháiăhoàăvui.

VII.5

T ăviết:ă“Thậmăhƿăngôăsuyădƣ!ăC uăhƿ,ăngôăb tăphụcăm ngăkiếnăChuăCông”.ă

Dịch.ă– Khổngătửănói:ă“Taăđãăsuyălắmărồi!ăT ălâuăkhôngăcònămộngăthấyăôngăChuăCông”.

VII.6

T ăviết:ă“Chíă ăđ o,ăc ă ăđ c,ăyă ănhơn,ăduă ăngh ”.ă

Dịch.ă– Khổngătửănói:ă“Đểătâmăchíăvàoăđạo,ăgiữăgìnăđ căhạnh,ănươngătheoăđiềuănhân,ăvuiăvẻălụcă

nghệă(t călễ,ănhạc,ăxạ,ăngự,ăthưă– viếtăchữ,ăsốă- toán pháp).

VII.7

T ăviết:ă“TựăhƠnhăthúcătuădƿăth ợng,ăngôăv ăth ngăvôăh iăyên”.

Dịch.ă– Khổngătửănói:ă“Aiădưngălễăđểăxinăhọcăthìăt ămộtăbóănemătr ălỪn,ătaăchưaăt ngă(chỪălàăít)ă

màăkhôngădạy”.ă

VII.8

T ăviết:ă“B tăph năb tăkh i,ăb tăph ăb tăphát.ăC ănh tăngung,ăb tădƿătamăngungăph n,ătắcăb tăphụcă
dƣ”.

Dịch.ă– Khổngătửănói:ă“Kẻănàoăkhôngăphátăphẫnăđểătìmăhiểuăthìătaăkhôngăm ă(giảngăcho);ăkhôngă

rángătỏăýăkiếnă(muốnănóiămàăkhôngăđược)ăthìătaăkhôngăkhaiăphátăcho.ăTaăvỨnăchoămộtăgócărồiămàă
khôngătựăsuyănghĩătìmăraăbaăgócăkia,ăthìătaăkhôngădạyăchoănữa”.

VII.9

T ăthựcă ăh uătangăgi ăchiătrắc,ăv ăth ngăbƣoădƣ.T ă ăth ănhậtăkh cătắcăb tăca”.

Dịch.ă– Khổngătửăĕnăvớiăngư iătangăthìă(buồnămà)ăkhôngăĕnăno.ăNgàyănàoăKhổngătửă(điăđiếuămà)ă

khócăthìăngàyăđóăkhôngăđ năca.

VII.10

T ăv ăNhanăUyênăviết:ă“DụngăchiătắcăhƠnh,ăxáăchiătắcătƠng,ăduyăngƣăd ănhƿăh uăth ăphù!ăT ăL ă

viết:ă“T ăhƠnhătamăquơn,ătắcăthùyăd ”.ăT ăviết:ă“B oăhổăbằngăhƠ,ăt ănhiăvôăh iăgi ,ăngôăb tăd ă
dƣ.ăT tădƣălơmăsựănhiăcụ,ăhiếuăm uănhiăthƠnhăgi ădƣ”.

Dịch.ă– KhổngătửăbảoăNhanăUyỪn:ă“Cóăaiădùngăthìătaăđemăđạoăraăthiăhành,ăkhôngădùngăthìăthuă
tàngă(giữ)ăđạoălíă(cóăngư iădịchălàă ăẩnăvớiăđạoălí),ăchỉăthầyăvàăanhăđượcănhưăvậyăthôi!ăTửăLộă
hỏi:ă“Nếuăthầyăthốngălĩnhătamăquânăthìăthầyălựaăaiăgiúpăđỡ?”ăKhổngătửăđáp:ă“Tayăkhôngămàăbắtă
cọp,ăkhôngămàălộiăquaăsông,ăchếtăkhôngătiếcăthân,ăkẻăấyătaăkhôngăchoătheoăgiúpăta.ăNhấtăđịnhălàă
biếtăkẻănàoălâmăsựămàăbiếtăloăsợ,ăthậnătrọng,ăkhỨoămưuătínhărồiămớiăquyếtăđịnhă(hoặcăthànhă
công).

VII.11

T ăviết:ă“Phúănhiăkh ăc uădƣ,ătuyăch pătiênăchiăsƿ,ăngôădi căviăchi;ănh ăb tăkh ăc u,ătòngăngôăs ă

hiếu”.

Dịch.ă– Khổngătửănói:ă“Phúăquiămàăcóăthểăcầuăđượcăthìădùălàmăkẻăcầmăroiăđánhăxeăhầuăngư iă
(côngăviệcătiătiện),ătaăcũngălàm,ăphúăquíămàăkhôngăthểăcầuăđược,ăthìătaăc ătheoăs ăthíchăc aăta”.

VII.12

T ăchiăs ăthận:ătrai,ăchiến,ătật.

Dịch.ă– Khổngătửăthậnătrongănhữngăkhiătraiăgiới,ăchiếnătranhăvàăbệnhătật.

VII.13

T ăt iăT ăvĕnăthi u,ătamănguy tăb tătriănhụcăv ,ăviết:ă“B tăđồăviănh căchiăchíă ăt ădƣ”.

Dịch.ă– Khổngătửăkhiă ăTề,ăngheănhạcăThiều,ăbaăthángăliềnăkhôngăbiếtămùiăthịt,ăbảo:ă“Khôngăng ă

nhạcăđóătácăđộngătớiătaăđượcănhưăvậy”.ă(cóăngư iădịch:ăkhôngăng ăvuaăThuấnălàmăđượcăkhúcă
nhạcătậnăthiện,ătậnămĩănhưăvậy).

Chú thích. – V ănh căThi u,ăcoiăbƠiăIII.25.

 VII.14

Nhi măH uăviết:ă“Phuăt ăviăV ăquơnăhồ?”ăT ăc ngăviết:ă“Nặc,ăngôăt ngăv năchi”.ăNhậpăviết:ă

“BáăDi,ăThúcăT ,ăhƠănhơnădƣ.ăViết:ă“Cổăchiăhi nănhơnădƣ”.ăViết:ă“Oánăhồ?”ăViết:ă“C uănhơnănhiă
đắcănhơn,ăhựuăhƠăoán?ăXu tăviết:ă“Phuăt ăb tăv ădƣ”.

Dịch.ă– NhiễmăHữuăhỏi:ă“ThầyătaăcóăthiỪnăvịăvớiăvuaăTềăkhông?”ăTửăCốngăđáp:ă“ ,ătôiăcũngăcóă

ýăhỏiăthầyăviệcăđó”.ăRồiăvôăhỏiăKhổngătử:ă“Thưaăthầy,ăBáăDiăvàăThúcăTềălàăngư iănhưăthếănào?”ă
Đáp:ă“Làăngư iăhiềnăxưa”.ăLạiăhỏi:ă“Haiăôngăấyăcóăoánăhậnăgìăkhông?”.ăĐáp:ă“Cầuănhânăđượcă
nhânăthìăcònăoánăhậnăgìănữa?”ăTửăCốngătr ăraăbảoăNhiễmăHữu:ă“ThầyăkhôngăthiỪnăvịăvớiăvuaăVệă
đâu”.

Chú thích. – Khổngăt ălúcăđóă ăn ớcăV ,ămƠăvuaăV ălƠăV ăXu tăcôngăb tăhiếu,ăc ớpăngôiăchaă
trongăkhiăchaăt ălo năraăn ớcăngoƠi;ărồiăkhiăchaăv ,ăđemăquơnătaăcựăcha.ăNhi măH uăvƠăT ăC ngă
nghiăKhổngăt ăcóăýăđ nhăbênhăvựcăvuaăV ,ăchoănênăT ăC ngăđemăvi căBáăDi,ăThúcăT ăh iăđ ădòă
ýăKhổngăt .ăBáăDi,ăThúcăT ă(coiăbƠiăV.22)ălƠăhaiăanhăemăru t,ăconăvuaăCôăTrúc,ăcu iăđ iă
Th ng,ăđ uăđ iăChu.ăBáăDiălƠăanhăc ,ăThúcăT ălƠăemăút.ăVuaăCôăTrúcăyêuăThúcăT ,ălậpădiăm nhă
choăThúcăT ăn iăngôi.ăTri uăđìnhătheoădiăm nh,ălậpăThúcăT ,ăThúcăT ăkhôngăch u,ănh ngăl iă
choăchoăBáăDiăchoăph iălẽ.ăBáăDiăcũngăkhôngăch u,ăb oăc ătuơnătheoăl nhăcha.ăKhôngăaiăch uă
nhậnărồiătr năc ăvƠoănúi,ătri uăđìnhăph iălậpăng iăconăgi a.ăVậyăhaiăng iăđóăl yănghƿaălƠmă
tr ng,ătráiăhẳnăvớiăvuaăV .ăKhổngăt ăkhenăh ăt căth ălƠăchêăvuaăV ărồi;ăchoănênăT ăC ngăb oă
Nhi măH u:ă“Th yăkhôngăthiênăv ăvớiăvuaăV ăđơu”.ăCoiăl iănhậnăxétăv ăýănghƿaăvƠăngh ăthuậtă
bài này trong CổăvĕnăTrungăQuốc c aătôi,ătr.20-21ă(TaoăĐƠnă– 1966).ăBáăDi,ăThúcăT ăcònăđ ợcă
coiălƠănhơnăvìălẽădámăcanăVõăv ngă(nhƠăChu)ăđ ngăđánhănhƠăỂnă(di tăvuaăTrụ).ă

VII.15

T ăviết:ă“Ph năs ătự,ă măth y,ăkhúcăquĕngănhiăch măchi,ănh cădi căt iăkìătrungăhƿ.ăB tănghƿaănhiă
phúăth ăquí,ă ăngƣănh ăphùăvơn”.

Dịch.ă– Khổngătửănói:ă“Ĕnăgạoăxấu,ăuốngănướcălã,ăcoăcánhătayămàăgốiăđầu,ătrongăcảnhăđóăcũngă
cóăcáiăvui.ăLàmăđiềuăbấtănghĩaămàăđượcăgiàuăsangăthìătaăcoiănhưămâyănổi”.

VII.16

T ăviết:ă“Giaăngƣăsổăniên,ăngũ thậpădƿăh căD ch,ăkh ădƿăvôăđ iăquáăhƿ”.

Dịch.ă– Khổngătửănói:ă“ChoătaăsốngăthỪmăítănĕmănữa,ătớiănĕmăchụcătuổiănghiỪnăc uăDịchă(đểăbiếtă

lẽătiếnăthoái)ăthìăcóăthểăkhôngălầmălỗiălớn”.

Chú thích. – Khổngăt ănóiăcơuăđóăchắcăvƠoăkho ngăngoƠiă40ătuổi.ăNh ngăcóăng iăb oăhaiăch ă

“ngũăthập”ă[ 十]ăchínhălƠăch ătốt [卒]ăchépăl m,ăch ădịch [易]ăchínhălƠăch ădiệc [亦]ă(cũng),ă
vƠăch măcơuănh ăsau:ă“Giaăngƣăsổăniênăt tădƿăh c,ădi căkh ădƿăvôăđ iăquáăhƿ”,ăd chălƠ:ă“Choătaă
s ngăthêmăítănĕmăn aăđ ăh căthìăcũngăcóăth ăkhôngăl măl iălớn”.ă

VII.17
T ăs ănhƣăngôn,ăThi,ăTh ,ăch păl ,ăgiaiănhƣăngônădƣ”.

Dịch.ă– KhổngătửăcũngăcóălúcădùngăngônăngữătiỪuăchuẩnă(c aătriềuăđìnhănhàăChu);ăkhiăđọcăThi,ă

Thưăvàălàmălễ,ăđềuădùngăngônăngữătiỪuăchuẩn.

Chú thích. – Th iăđó,ăngônăng ădùngă ătri uăđìnhănhƠăChuălƠăngônăng ătiêuăchu n,ăphổăthôngăchoă

m iăn ớcă(cũngănh ătiếngăBắcăKinhăngƠyănayădùngăchoăc ăn ớcăTrungăHoa,ăchoănênăg iălƠătiếngă
phổăthông).ăKhổngăt ăngƠyăth ngădùngăngônăng ăc aăL ,ănh ngăkhiăđ căThi, Thư vƠălƠmăl ăthìă
dùngăngônăng ăc a Chu.

Cóăng iăhi uăkhácăhẳn:ănhã ngôn lƠăgi ngăluậnăvƠăd chălƠ:ăKhổngăt ăhayăgi ngăv ăKinh Thi,
KinhăThư vƠăgi ăl ầ”.

VII.18

Di păcôngăv năKhổngăt ă ăT ăL ,ăt ăl ăb tăđ i.ăT ăviết:ă“Nh ăh ăb tăviết:ăkìăviănhơnădƣ,ăphátă

ph năvongăthựcă,ăl cădƿăvongă u,ăb tătriălƣoăchiăt ngăchíăvơnănhƿ”.

Dịch.ă– Diệpăcôngă(đạiăphuănướcăS ,ăhọăThâm,ătỪnăChưăLương,ăhồiăđóălàmăquanălệnhă ăhuyệnă

Diệp,ătựăxưngăcànălàă“công”)ăhỏiăTửăLộăvềăKhổngătử,ăTửăLộăkhôngăđáp.ăKhổngătửăbảo:ă“Saoăanhă
khôngăbảo:ăấyălàmăngư iăphấtăphẫnăđọcăsáchă(tìmăhiểuăđạoălí)ăđếnăquỪnăĕn,ăkhiătìmăđượcărồiăthìă
vuiăsướngăđếnăquỪnămọiăloăbuồn,ăkhôngăbiếtărằngăcáiăgiàănóătớiănơiărồi,ănhưăvậyăđó”.

VII.19

T ăviết:ă“Ngƣăphiăsinhănhiătriăchiăgi ,ăhiếuăcổ,ăm nădƿăc uăchiăgi ădƣ”.

Dịch.ă– Khổngătửănói:ă“Taăchẳngăphảiătr iăsanhăraăđãăbiếtăđạoălí,ătaăưaăthíchăvĕnăhoáăcổămàă

siỪngănĕngătìmăhọc”.

VII.20

T ăb tăng :ăquái,ălực,ălo n,ăth n.

Dịch.ă– Khổngătửăkhôngănóiăvềă(4ăcáiănày):ăquáiădị,ădũngălực,ăphảnăloạn,ăquỉăthần.

VII.21

T ăviết:ă“TamănhơnăhƠnh,ăt tăh uăngƣăs ăyên:ătr chăkìăthi năgi ănhiătòngăchi,ăkìăb tăthi năgi ănhiă
c iăchi”.

Dịch.ă– Khổngătửănói:ă“Baăngư iăcùngăđiă(taăvớiăhaiăngư iănữa)ătấtăcóăngư iălàmăthầyăta:ălựaăcáiă

hayăc aăngư iănàyămàăhọc,ăxỨtăcáiăquấyăc aăngư iăkiaămàătựăsửaămình”.

Chú thích. – Có ng iăchoăch ătam (ba)ă ăđơyătr ăm tăs ăkhôngănh tăđ nh:ăvƠiăbaăhoặcăh năcũngă
đ ợc.
 VII.22

T ăviết:ă“Thiênăsinhăđ că ăd ,ăHoƠnăKhôiăkìănh ăd ăhƠ?”

Dịch.ă– Khổngătửănói:ă“Tr iăchoătaăcóăphẩmăđ c,ăHoànăKhôiălàmăgìăđượcăta?”.

Chú thích. – Vi cănƠy,ăT ăMƣăThiênăchépătrongăSửăkí:ă“Khổngăt ăquaăn ớcăT ngăcùngăvớiăđ ăt ă

tậpăv ăl ă ăd ớiăm tăg căcơyălớn.ăQuanăt ămƣăn ớcăT ngălƠăHoƠnăKhôiă(khôngăhi uăvìălẽăgì)ă
mu năgiếtăông,ăchoăđ năcơyăđó.ăKhổngăt ă(th ngăthẳng)ăđi.ăĐ ăt ăb o:ă“Mìnhăđiămauălên”,ă
Khổngăt ăđáp:ă“Tr iăchoătaăph măđ cầ”.ăCoiăl iăbƠnătrongăcu năKhổngătử.

VII.23

T ăviết:ă“Nh ătamăt ădƿăngƣăviă năhồ?ăNgôăvôă năhồănhƿ.ăNgôăvôăhƠnhănhiăb tăd ănh ătamăt ăgi ,ă

th ăKhơuădƣ”.

Dịch.ă– Khổngătửănói:ă“Cácătròăng ărằngătaăcóăđiềuăgìăgiấuăcácătròăchĕng?ăTaăchẳngăcóăđiềuăgìă

giấuăcả.ăTaăkhôngălàmăđiềuăgìămàăchẳngăchoăcácătròăhay.ăKhâuănàyănhưăvậyăđó”.

VII.24

T ădƿăt ăgiáo:ăvĕn,ăhƠnh,ătrung,ătín.

Dịch.ă– Khổngătửădạyăhọcătròăvề:ăvĕnă(điểnătịch,ăvĕnăhiến),ăhànhă(hànhăvi,ăthựcăhành)ălẫnătrungă
(tậnătâm),ătín.ăCóăthểăđọcălàăhạnhă(đ căhạnh).

VII.25

T ăviết:ăThánhănhơn,ăngôăb tăđắcănhiăkiếnăchiăhƿ,ăđắcăkiếnăquơnăt ăgi ,ăt ăkh ăhƿ”.ăT ăviết:ă

“Thi nănhơn,ăngôăb tăđắcănhiăkiếnăchiăhƿ,ăđắcăkiếnăh uăhằngăgi ,ăt ăkh ăhƿă.Vôănhiăviăh u,ăh ănhiă
viădoanh,ă ớcănhiăviăthái,ănanăhồăh uăhằngăhƿ”.

Dịch.ă– Khổngătửănói:ă“Bậcăthánhănhân,ătaăchưaăđượcăthấy,ăthấyăđượcăbậcăquânătửăcũngăkháă
rồi”.ăKhổngătửănói:ă“Bậcăthiệnănhân,ătaăchưaăđượcăthấy,ăthấyăngư iătiếtătháoăkhôngăthayăđổiă
cũngăkháărồi.ăKhôngăcóămàăbảoălàăcó,ărỗngămàăbảoălàăđầy,ăthiếuămàăbảoălàădưă(cóăngư iădịchălàă
tằnătiệnămàăbảoălàărộngărãi),ănhưăvậyăkhóăbảoălàătiếtătháoăkhôngăthayăđổiăđược.

VII.26

T ăviết:ă“T ăđiếuănhiăb tăvõng,ădặcăb tăx ătúc”.

Dịch.ă– Khổngătửăcâuăthìăkhôngădùngălưới,ăbắnăthìăkhôngăbắnăchimăđangăng .

VII.27

T ăviết:ă“Cáiăh uăb tătriănhiătácăchiăgi ,ăngƣăvôăth ădƣ.ăĐaăvĕn,ătr chăkìăthi năgi ănhiătòngăchi,ăđaă

kiếnănhiăchíăchi,ătriăchiăth ădƣ”.
Dịch.ă– Khổngătửănói:ă“Cóănhữngăkẻăkhôngăbiếtămàălàmăcàn,ătaăkhôngănhưăvậy.ăNgheănhiều,ăchọnă
điều phảiălàmătheo,ăthấyănhiềuămàăghiănhớ,ănhưăvậyămàăbiếtăđược,ăbiếtănhưăvậyăchỉălàăhạngăth ă
(kỨmăhạngăsinhăraăđãăbiết).

Chú thích. – Triă(chiăth ădƣ)ăcóăng iăđ călƠătrí.ăEăl măvìăthiênăXVIăQuíăthị,ăbƠiă9ăcóăcơu:ă“Sinhă

nhiătriăchi,ăth ợngădƣ;ăh cănhiătriăchi,ăth ădƣ”;ămƠăthiênăVII,ăbƠiă19,ăKhổngăt ăcũngănói:ă“Ngƣăphiă
sinhănhiătriăchiăgi ”;ărõărƠngăKhổngăt ănhậnălƠăh ngă“h cănhiătriăchi”,ăt căh ngă“th ăchi”.ă

VII.28

H ăh ngănanăd ăngôn.ăĐồngăt ăkiến,ămônăsinhăhoặc.ăT ăviết:ă“D ăkìătiếnădƣ,ăb tăd ăkìăthoáiădã,

duyăhƠăthậm?ăNhơnăkhiếtăk ădƿătiến,ăd ăkìăkhiếtădƣ,ăb tăb oăkìăvƣngădƣ”.ă

Dịch.ă– Ngư iălàngăHỗă(cóătiếngălàăácănghịch)ăkhóăgiảngăđiềuăphảiăchoăhọăngheăđược;ămộtăthanhă

niỪnălàngăđóălạiăyếtăkiếnă(đểăxinăhọc);ăKhổngătửătiếp,ăđệătửăphânăvânănghiăhoặc.ăKhổngătửăbảo:ă
“Ngư iătaătiếnăbộăthìămìnhătánăthành,ăthoáiăbộăthìăkhôngătánăthành,ăhàătấtăphảiă(nghiỪmăkhắc)ă
tháiăquá.ăNgư iătaătựătinhăkhiếtămàămongăđượcătiếnăbộ,ăthìătaătánăthànhălòngătinhăkhiếtăc aăhọă
(bâyăgi )ăch ăkhôngăđồngăýăvềă(hoặcăkểătới)ădĩăvãngăc aăhọ”.ă(Cóăngư iădịchălàăkhôngăbảoălãnhă
vềădĩăvãngăc aăhọ.ăLâmăNgữăĐư ngălạiăhiểuălà…ăvềăhànhăđộngăsauănàyăc aăhọ).

VII.29

T ăviết:ă“Nhơnăvi năhồătai?ăNgƣădụcănhơn,ăt ănhơnăchíăhƿ”.

Dịch.ă– Khổngătửănói:ă“Điềuănhân,ăđâuăcóăxaăgì?ăTaămuốnănóăthìănóăđến”.

VII. 30

Tr năt ăb iăv n:ă“Chiêuăcôngătriăl ăhồ?”ăKhổngăt ăviết:ă“Triăl ”.ăKhổngăt ăthoáiă păVuăMƣăKìănhiă

tiếnăchi,ăviết:ă“Ngôăvĕnăquơnăt ăb tăđ ng,ăquơnăt ădi căđ ngăhồ?ăQuơnăth ă ăNgô,ăviăđồngătính,ăv ă
chiăNgôăM nhăt .ăQuơnănhiătriăl ,ăthụcăb tătriăl ?”ăVu MƣăKìădƿăcáo.ăT ăviết:ă“Khơuădƣăh nh,ăc uă
h uăquá,ănhơnăt tătriăchi”.

Dịch.ă– Quanătưăbạiă(coiăbộăhình)ănướcăTrầnăhỏi:ă“VuaăChiỪuăcôngă(nướcăLỗ)ăcóăbiếtălễăkhông?”ă
Khổngătửăđáp:ă“Biếtălễ”.ăKhổngătửăluiăraărồi,ăquanătưăbạiăváiăVuăMãăKìă(họcătròăKhổngătử)ăm iă
tiếnălỪn,ăhỏi:ă“Tôiăngheănóiăngư iăquânătửăkhôngăthiỪnăvị,ătỨăraăquânătửăcũngăthiỪnăvịăsao?ăVuaă
LỗăcướiăconăgáiănướcăNgô,ăcùngăhọăvớiămình,ăgọiătrạiăraălàăNgôăMạnhătử.ăVuaăChiỪuăcôngămàă
biếtălễăthìăaiămàăkhôngăbiếtălễ?”ăVuăMãăKìăthuậtălạiăvớiăKhổngătử. Khổngătửănói:ă“Khâuănàyămayă
mắn,ăcóălỗiăgìăthìămọiăngư iăđềuăbiết”.

VII. 31

T ăd ănhơnăcaănhiăthi n,ăt tăs ăph năchi,ănhiăhậuăho ăchi”.

Dịch.ă– Khổngătửăhátăvớiăai,ăthấyăngư iăấyăhátăhayăthìăbảoăngư iăđóăhátălạiăđểămìnhăcùngăhát.

 VII. 32

T ăviết:ă“Vĕn, m căngôădoănhơnădƣ;ăcungăhƠnhăquơnăt ,ătắcăngôăv ăchiăh uăđắc”.

Dịch.ă– Khổngătửănói:ă“Họcăvềăhọcăthuật,ăsáchăv ăthìăhoạăchĕngătaăcũngăbằngăngư i;ăcònălàmă

ngư iăquânătửăthìătaăchưaăđược”.

VII. 33

T ăviết:ă“Nh ợcăthánhăd ănhơn,ătắcăngôăkh iăth ?ă căviăchiăb tăyếm,ăh iănhơnăb tăquy n,ătắcăkh ă

v ăvơnănhƿădƿăhƿ”.ăCôngăTơyăHoaăviết:ă“Chínhăduyăđ ăt ăb tănĕngăh cădƣ”.ă

Dịch.ă– Khổngătửănói:ă“Làmăđượcăbựcăthánhăvớiănhânăthìătaăđâuădám.ăBấtăquáătaăhọcălàmă(thánh,ă
nhân)ămàăkhôngăchán,ădạyăngư iămàăkhôngămệt,ăchỉ cóăthểăgọiăđượcănhưăvậyămàăthôi”.ăCôngăTâyă
Hoaăthưa:ă“Đóăchínhălàăđiềuăchúngăconăkhôngăhọcăđược”.

VII. 34

T ătậtăb nh,ăT ăL ăth nhăđ o.ăT ăviết:ă“H uăch ?”ăT ăL ăđ iăviết:ă“H uăchi,ăLụyăviết:ă“Đ oănhƿă
ăth ợngăh ăth năchi”.ăT ăviết:ă“Khơuăchiăđ oăc uăhƿ”.

Dịch.ă– Khổngătửăđauănặng,ăTửăLộăxinăphỨpăcầuăđảo.ăKhổngătửănói:ă“Cóălệăấyăchĕng?”ăTửăLộă
đáp:ă“Thưaăcó,ăsáchăLuỵă(sáchăchỨpăcácăbàiăcầuăđảo)ăcóăcâu:ă“VìăôngămàăcầuăđảoăvớiăthầnătrỪnă
tr iădướiăđất”.ăKhổngătửănói:ă“Khâuănàyăcầuăđảoăt ălâuărồi”.ă(Ýănóiăĕnă ăphảiăđạoăthìăchẳngăcầnă
cầuăđảo).

VII. 35

T ăviết:ă“Xaătắcăb tăt n,ăki mătắcăc ,ăd ăkìăb tăt nădƣ,ăninhăc ”.

Dịch.ă– Khổngătửănói:ă“XaăxỉăthìădễăhoáăraăkiỪuăngạo,ăkiệmăphácăthìădễăhoáăraăquỪămùa.ăThàăchịuă
tiếngăquỪămùaăcònăhơnălàăkiỪuăngạo”.

VII. 36

T viết:ă“Quơnăt ăth năđƣngăđƣng,ăti uănhơnătr ngăthíchăthích”.

Dịch.ă– Khổngătửănói:ă“Ngư iăquânătửăthìăthảnănhiỪnăvuiăvẻ,ăkẻătiểuănhânăthìăloălắngăuăsầu”.

VII. 37

T ăônănhiăl ,ăuyănhiăb tămƣnh,ăcungănhiăan.

Dịch.ă– KhổngătửăônăhoàămàănghiỪmătrang,ăoaiăvệămàăkhôngădữădằn,ăcungăkínhămàăthưăthái.

----------------------
Th ăth :ăcácăb nătrênăm ngăchépălƠ:ă夭夭.ăCh ă夭,ăThi uăCh ăđ călƠă“yêu”.ă(Goldfish).

ChuăCôngătênălƠăĐán,ălƠăconăvuaăChuăVĕnăv ng,ăemăvuaăChuăVõăv ng.ăKhiăVõăv ngăchết,ă

ôngăphụătáăThƠnhăv ngă(conăVõăv ng),ăgiúpănhƠăChuăth nhătr ,ăđ nhăl ,ănhac.ăKhổngăt ăr tă
phụcăChuăCông,ăv nămongăđ ợcăđ aăv ăc aăChuăCôngăđ ăhƠnhăđ oănh ăChuăCông,ănênăth ngă
m ngăth yăChuăCông.

T ăL ăhiếuădũng,ăr tătậnătuỵăvớiăth yă(coiăbƠiăV.6)ăth yăkhenăNhanăHồi,ăcũngămu năth yănhắcă

tớiămình,ănênăh iănh ătrên.ăKhổngăt ăchêălƠăhiếuădũng,ănóngăn y,ăkhôngăbiếtăthậnătr ng,ăh ngă
vi c.

CóălẽălƠ:ă“chơnăkhôngămƠăl iăqua sông”ăhoặcă“khôngădùngăthuy nămƠăl iăquaăsông”.ă(Goldfish).

Ýănóiăch ă行 cóăth ăđ călƠă“hƠnh”ăhoặcă“h nh”.ă(Goldfish).ă

Theoăl ănhƠăChu,ăng iăcùngăh ăkhôngăđ ợcăc ớiăgƣănhau.ăNgôăM nhăt ănghƿaălƠăti uăth ălớnă
n ớcăNgô.ăĐángălẽăph iăg iălƠăNgôăC ,ăNgôălƠătênăn ớc,ăC ălƠătênăh .ăNg iăconăgáiăđóăcùngăh ă
C ăvớiăvuaăL ă(?).ăCáchăc ăx ăc aăKhổngăt ăđángăphục,ăkhôngăth ăchêăvuaămìnhătr ớcămặtăviênă
quanăn ớcăngoƠiăvƠănhậnăl iăv ămình.ăL iăđápăVuăNhƣăKìănhƣănhặnălƠmăsao.

Th :ăcácăb nătrênăm ngăchépălƠ:ă敢.ăCh 敢,ăThi uăCh uăđ călƠă“c m”.ă(Goldfish).

THIÊN VIII

THÁI BÁ

VIII.1

T ăviết:ă“TháiăBá,ăkìăkh ăv ăchíăđ cădƣădƿăhƿ.ăTamădƿăthiênăh ănh ợng,ădơnăvôăđắcănhiăx ngăyên”.

Dịch.ă– Khổngătửănói:ă“ÔngăTháiăBáăđángăgọiălàăngư iăđ cărấtăcao.ăMấyălầnănhư ngăthiỪnăhạă

(mộtăcáchărấtăkínăđáo)ăkhiếnădânăkhôngăbiếtămàăcaătụng”.

VIII.2

T ăviết:ă“Cungănhiăvôăl ătắcălao,ăthậnănhiăvôăl ătắcăt ,ădũngănhiăvôăl ătắcălo n,ătrựcănhiăvôăl ătắcă

gi o”.

Dịch.ă– Khổngătửănói:ă“Cungăkínhămàăkhôngăbiếtălễă(nghĩaălàăkhôngăthíchăhợp,ăv a phải)ăthìăkhóă

nhọc,ăcẩnăthậnămàăkhôngăbiếtălễăthìănhútănhát,ădũngăcảmămàăkhôngăbiếtălễăthìăloạnăđộng,ăngayă
thẳngămàăkhôngăbiếtălễăthìăgắtăgao,ămấtălòngăngư i”.

“Quơnăt ăđ că ăthơnătắcădơnăh ngă ănhơn;ăc ăcựuăb tădiătắcădơnăb tădu”.

Dịch.ă– “Ngư iăquânătửă(cầmăquyền)ăgiữătrọnăđạoăvớiăngư iăthânăthìădânăphátăkh iălòngănhânăái;ă
khôngăbỏăngư iăcũăthìădânăkhôngăbạcăbẽo”.

VIII.3

Tĕngăt ăh uătật,ătri uămônăđ ăt ăviết:ă“Kh iăd ătúc,ăKh iăd ăth .ăThiăvơn:ă“Chiếnăchiếnăcĕngă

cĕngănh ălơmăthơmăuyên,ănh ălíăb căbĕng”.ăNhiăkimănhiăhậu,ăngôătriămi năphù,ăti uăt ”.

Dịch.ă– Tĕngătửăbịăbệnhănặngă(khóăqua),ăchoăgọiăcácăđệătửătới,ăbảo:ă“D ăchânătaăraăxem,ăd ătayă

taăraăxem.ăKinhăThiăcóăcâu:ă“Phảiănơmănớpăchĕmăchĕm,ănhưăđiăxuốngăvựcăsâu,ănhưăđiătrỪnălớpă
bĕngămỏng”.ăT ănayăvề sau,ătaămớiăbiếtăthoátăkhỏiăhìnhălục,ăđóăcácătrò”.

Chú thích. – Thoátăkh iăhìnhălục,ăkhôngăb ăchặtăchơn,ăchặtătay,ămƠăgi ăđ ợcătr năthơnăth ăchaămẹă

sinhăra,ăkhôngălƠmănhụcăchaămẹ,ănh ăvậyălƠăcóăhiếuă(coiăl iăbƠnăc aătôiătrongăcu năKhổngătử -
ch ngăIV).ă

VIII.4

TĕngăT ăh uătật,ăM nhăKínhăt ăv năchi.ăTĕngăT ăngônăviết:ă“Đi uăchiăt ngăt ,ăkìăminhădƣăai;ă

nhơnăchiăt ngăt ,ăkìăngônădƣăthi n.ăQuơnăt ăs ăquíăhồăđ oăgi ătam:ăđ ngădongăm o,ăt ăvi năb oă
m năhƿ;ăchínhănhanăsắc,ăt ăcậnătínătiếu;ăxu tăt ăkhí,ăt ăvi năb ăb iăhƿ.ăBiênăđậuăchiăsự,ătắcăh uăt ă
tồn”.

Dịch.ă– Tĕngătửăđauănặng,ăMạnhăKínhătửă(đạiăphuănướcăLỗ)ăđếnăthĕm.ăTĕngătửăbảo:ă“Conăchimă
sắpăchết,ăcấtătiếngăkỪuăbiăai,ăngư iătaăsắpăchết,ăthốtăraăl iăthiện.ăNgư iăquânătửă(cầmăquyền)ă
trongăđạoăgiaoăthiệp,ăquíătrọngăbaăđiều:ăcửăchỉădungămạoăđ ngănỪnăthôăbạo,ăngạoămạn;ănỨtămặtă
nghiỪmătúc,ăthànhătín;ăl iănóiăđ ngănỪnăthôăbỉ,ătráiălẽ.ăCònăviệcăsắpăđặtăcácăđồăcúngătếăthìăcóăviỪnă
ch căchĕmănom”.ă(mìnhăkhỏiăquanătâmătới).

VIII.5

TĕngăT ăviết:ă“Dƿănĕngăv nă ăb tănĕng,ădƿăđaăv nă ăqu ;ăh uănh ợcăvô,ăthựcănh ợcăh ;ăph mănhiă
b tăhi u,ătíchăgi ăngôăh uăth ngătòngăsựă ăt ăhƿ”.

Dịch.ă– Tĕngătửănói:ă“Mìnhăgiỏiămàăđiăhỏiăngư iăd ,ăbiếtănhiềuăhỏiăngư iăbiếtăít,ămìnhăcóătàiăđ că

màătựaănhưăkhông,ăđầyăđ ămàătựaătrốngărỗng,ăbịăxúcăphạmămàăchẳngăxúcăphạmălại,ăngàyăxưaăbạnă
taăthư ngătheoăđượcăvậy”.

Chú thích. – Cóăth ăTĕngăt ăkhenăb năcũălƠăNhanăUyên.

VIII.6

TĕngăT ăviết:ă“Kh ădƿăthácălụcăxíchăchiăcô,ăkh ădƿăkíăbáchălíăchiăm nh,ălơmăđ iătiết,ănhiăb tăkh ă

đo tădƣ;ăquơnăt ănhơn d ,ăquơnăt ănhơnădƣ”.

Dịch.ă– Tĕngătửănói:ă“Mộtăđạiăthầnăcóăthểăgiaoăphóăchoămộtăhoàngătửămồăcôiăcaoăsáuăthướcă
(khoảngăsáuăgangătay,ămư iătuổi),ăcóăthểăgiaoăvậnămệnhămộtănướcătrĕmădặm,ătrongăkhiănguyăbiếnă
màăgiữătrònătiếtătháo,ăngư iănhưăvậyăcóăphảiălàăquânătửăkhông?ăHẳnălàăquânătửărồi”.

VIII.7

TĕngăT ăviết:ă“Sƿăb tăkh ădƿăb tăhoằngăngh ,ănhi mătr ngănhiăđ oăvi n.ăNhơnădƿăviăk ănhi m,ăb tă
di cătr ngăhồ?ăT ănhiăhậuădƿ,ăb tădi căvi năhồ?”.

Dịch.ă– Tĕngătửănói:ă“Kẻăsĩăkhôngăthểăkhôngăcươngăcư ng,ăquyếtătâm,ălàăvìănhiệmăvụănặngămàă

đư ngăxa.ăNhiệmăvụălàălàmăđiềuănhân,ănhưăvậyăchẳngănặngăsao?ăLàmăchoăđếnăchếtămớiăthôi,ănhưă
vậyăđư ngăchẳngăxaăsao?”.

VIII.8

T ăviết:ă“H ngă ăThi,ălậpă ăL ,ăthƠnhă ăNh c”.

Dịch.ă– Khổngătửănói:ă“HọcăThiăđểăphấnăkh i,ăhọcăLễăđể lậpăthân,ăhoànăthànhăs ăhọcăbằngă

Nhạc”.

Chú thích. – Nh căcóăcôngădụngăđi uăhoƠătínhătìnhăvƠăhoƠămìnhăvớiăng i.

VIII.9

T ăviết:ă“Dơnăkh ăs ădoăchi,ăb tăkh ăs ătriăchi”.

Dịch.ă– Khổngătửănói:ă“Dânăchúng,ăcóăthểăkhiếnăhọătheoă(điềuănàoăđó),ăch ăkhôngăthểăgiảngăchoă

họăhiểuăđược”.

Chú thích. – Coiăl iăbƠnăc aăchúngătôiătrongăcu năKhổngătử.ăCóăng iăch măcơu:ăDânăkhả,ăsửădoă

chi;ăbấtăkhảăsửătri nghƿaălƠădơnănƠoăkháăthìăkhiếnăchoănoiătheo;ădơnănƠoăkhôngăkháăthìăkhiếnăchoă
ph iăbiết.

VIII.10

T ăviết:ă“Hiếuădũng,ătậtăb n,ălo nădƣ.ăNhơnănhiăb tănhơn,ătậtăchiădƿăthậm,ălo nădƣ”.

Dịch.ă– Khổngătửănói:ă“KẻăhiếuădũngămàălạiăghỨtăcảnhănghứoăkhổăthìăsẽălàmăloạn.ăNgư iăbấtă

nhânămàăbịăghỨtăbỏătháiăquáăthìăsẽănổiăloạn”.

VIII.11

T ăviết:ă“Nh ăh uăChuăcôngăchiătƠiăchiămƿ, s ăkiêuăth ălận,ăkìăd ăb tătúcăquanădƣădƿ”.

Dịch.ă– Khổngătửănói:ă“NhưăcóătàiănĕngătốtăđẹpănhưăChuăcông,ămàăcóătínhăkỪuăngạo,ăbiểnălận,ăthìă
nhữngătàiăđ căgìăkhácăcũngăkhôngăxỨtănữa”.ă

VIII.12
T ăviết:ă“Tamăniênăh c,ăb tăchíă ăc c,ăb tăd ăđắcădƣ”.

Dịch. – Khổngătửănói:ă“Họcăbaănĕmămàăkhôngăcóăýăcầuăbổngălộc,ădễăđượcămấyăngư i?”.

VIII.13

T ăviết:ă“Đ cătínăhiếuăh c,ăth ăt ăthi năđ o,ănguyăbangăb tănhập,ălo năbangăb tăc .ăThiênăh ăh uă
đ oătắcăhi n,ăvôăđ oătắcă n.ăBangăh uăđ o,ăb năth ăti năyên,ăs ădƣ;ăbang vôăđ o,ăphúăth ăquíăyên,ă
s ădƣ”.

Dịch.ă– Khổngătửănói:ă“Vữngătinăđạoămàăhamăhọc,ăgiữăđạoătớiăchết.ăNướcănguyăđ ngăvào,ănướcă

loạnăkhôngă .ăThiỪnăhạăchínhătrịătốtăthìăraălàmăquan,ăchínhătrịăhắcăámăthìă ăẩn.ăNướcănhàăcóă
chínhătrịătốtămàămìnhănghứoăhứnăthìăđángăxấuăhổ,ănướcănhàăchínhătrịăhắcăámămàămìnhăphúăquíăthìă
đángăxấuăhổ”.

VIII.14

T ăviết:ă“B tăt iăkìăv ,ăb tăm uăkìăchính”.

Dịch.ă– Khổngătửănói:ă“Khôngă ăch căvịănàoăthìăđ ngămưuătínhăviệcăc aăch căvịăđó”.

VIII.15

T ăviết:ă“S ăChíăchiăth y,ăQuanăth ăchiălo n,ăd ngăd ngăhồădoanhănhƿătai!”.

Dịch.ă– Khổngătửănói:ă“QuanătháiăsưăChíă(nhạcătrư ng)ăkhiămớiătấuănhạcă(cóăsáchădịchălàăkhiă

mớiănhậmăch c),ăđoạnăôngăhợpătấuăkếtăthúcăQuanăthưăđẹpăđẽăvàăvuiătaiăthay!”.

VIII.16

T ăviết:ă“Cuồngănhiăb tătrực,ăđồngănhiăb tănguy n,ăkhôngăkhôngănhiăb tătín,ăngôăb tătriăchiăhƿ”.

Dịch.ă– Khổngătửănói:ă“Kẻăcuồngăvọngămàăkhôngăngayăthẳng;ăngâyăthơămàăkhôngătrungăhậu,ăbấtă
tàiă(hoặcădạiădột)ămàăkhôngăth ătín,ătaăkhôngăbiếtăhạngăngư iăđóăraăsao!”ă(cóăýăchỪălàăbỏăđi).

VIII.17

T ăviết:ă“H cănh ăb tăcập,ădoăkh ngăth tăchi”.

Dịch.ă– Khổngătửănói:ă“Họcăthìă(phảiăgắngăs c)ănhưăsợăkhôngăkịp,ăhọcăđượcăđiềuăgìărồiăthìăsợă

quỪnămất”.

VIII.18

T ăviết:ă“Nguyănguyăhồ,ăThu n,ăVũăchiăh uăthiênăh ădƣ,ănhiăb tădựăyên”.

Dịch.ă– Khổngătửănói:ă“Vòiăvọiăthay,ăôngăThuấnăvàăôngăVũăđượcăthiỪnăhạă(làmăvua)ămàăchẳngă
lấyălàmăvui”ă(chẳngăhư ngăvinhăhoaăphúăquí).

Chú thích. – Cóăng iăhi uălƠăầăđ ợcăthiênăh ămƠăkhôngădoămìnhăc uămongă(ýănóiăhaiăôngăđ uă

đ ợcănh ngăngôi).ăL iăcóăthuyết:ă“ầđ ợcăthiênăh ămƠăvôăviă(chẳngălƠmăgìăc )”ăvìăđ ợcăhi nă
th năgiúpăs cătr ădơnăcho.

VIII.19

T ăviết:ă“Đ iătai,ăNghiêu,ăThu năchiăviăquơnădƣ.ăNguyănguyăhồ,ăduyăthiênăviăđ i,ăduyăNghiêuătắcă

chi.ăĐƣngăđƣngăhồ,ădơnăvôănĕngădanhăyên.ăNguyănguyăhồ,ăkìăh uăthƠnhăcôngădƣ.ăHoánăhồ,ăkìăh uă
vĕnăch ng”.

Dịch.ă– Khổngătửănói:ă“Lớnăthay,ăsựănghiệpălàmăvuaăc aăôngăNghiỪu,ăôngăThuấn.ăVòiăvọiăthay,ă

chỉăcóătr iălàăvĩăđại,ăvàăchỉăcóăvuaăNghiỪuălàătheoăđượcătr i.ăLồngălộngăthay,ădânăchúngăkhôngă
tìmăđượcăl iănàoăđểăkhenăchoăđúngă(đ cănghiệp) c aăông.ăVòiăvọiăthay,ăsựăthànhăcôngăc aăông.ă
Rựcărỡăthay,ălễănhạcăvàăchếăđộăc aăông”.

VIII.20

“Thu năh uăth năngũănhơnănhiăthiênăh ătr .ăVũăv ngăviết:ă“D ăh uălo năth năthậpănhơn”.ăKhổngă
t ăviết:ă“TƠiănan,ăb tăkìănhiênăhồ?ăĐ ng,ăNguăchiătế,ă ăt ăviăth nh.ăH uăphụănhơnăyên,ăc uănhơnă
nhiădƿ.ă- Tamăphơnăthiênăh ăh uăkìănh ,ădƿăphụcăsựăỂn.ăChuăchiăđ c,ăkìăkh ăv ăchíăđ cădƣădƿăhƿ”.

Dịch.ă– ÔngăThuấnăcóănĕmăhiềnăthầnămàăthiỪnăhạăthịnhătrị.ăÔngăVõăvươngă(nhàăChu)ănói:ă“Taăcóă
mư iăđạiăthầnătrịăthiỪnăhạ”.ăKhổngătửănói:ă(Ngư iătaăthư ngăbảo)ăkhóăkiếmăđượcănhânătài.ăL iă
đóăchẳngăđúngăư?ăSoăvớiăđ iăĐư ngă(vuaăNghiỪu),ăđ iăNguă(vuaăThuấn)ăthìăđ iănàyă(Vĕnăvương,ă
VõăvươngănhàăChu)ănhânătàiănhiềuăhơn,ănhưngătrongăsốăđóăcóămộtăngư iăđànăbà,ăthànhăthửăchỉă
cònăchínăngư i thôi. – VuaăVĕnăvươngă(chaăVõăvương)ăđượcăhaiăphầnăbaăthiỪnăhạătheoămìnhămàă
vẫnăthầnăphụcănhàăÂn.ăĐ căc aănhàăChuănhưăvậy,ăcóăthểănóiălàăcựcăcao”.

Chú thích. – Nĕmăv ăhi năth năc aăvuaăThu nălƠ:ăVũ,ăTắc,ăTiết,ăCaoăDao,ăBáăệch.- M iăv ăhi nă
th năc aăVõăv ngălƠ:ăChuăcông,ăTri uăcông,ăKh ngăTh ợng,ăT tăcông,ăVinhăcông,ăTháiăĐiên,ă
HoƠnhăYêu,ăTánăNghiăSanh,ăNamăCungăQuátăvƠăbƠă păKh ng,ăvợăVõăv ng.ăLoạnăthần ăđơyă
cóănghƿaălƠăb ătôiăgi iătr ălo n.

VIII.21

T ăviết:ă“Vũ,ăngôăvôăgiánănhiênăhƿ.ăPh ă măthựcănhiătríăhiếuăhồăquỷăth n,ăácăyăphụcănhiătríămƿăhồă

ph tămi n,ătiăcungăth tănhiătậnălựcăhồăcơuăhúc.ăVũ,ăngôăvôăgiánănhiênăhƿ”.

Dịch.ă– Khổngătửănói:ă“TaăchẳngăchỪăvuaăVũă(nhàăHạ)ăvàoăđâuăđượcăcả.ăÔngăĕnăuốngăđạmăbạcă
màăcúngătếăquỉăthầnărấtătrọngăhậu;ăĕnămặc xấuăxíămàăkhiăcúngătế,ălẽăphúcărấtăđẹp;cungăthấtănhỏă
hẹpămàătậnălựcăsửaăsangăngòiălạchă(ámăchỉăcôngăviệcăc aăVũ).ăVuaăVũ,ătaăchẳngăchỪăvàoăđâuă
đượcăcả”.ă

Chú thích. – Ph tăvƠămi nălƠăáoăvƠămũăkhiătế.

-----------------
Ch ătam nƠy,ăcóăng iăhi uălƠăquyếtătơm.ăKhôngănênăhi uălƠăba.ăTháiăBáălƠăconătr ngăc aăChuă
Tháiăv ng.ăTháiăv ngămu nătruy năngôiăchoăconăútălƠăQuíăL chăvìăQuíăL chăcóăm tăng iăconă
traiătênălƠăX ngăcáiătƠiăđ c,ănh ăvậyăQuíăL chăchếtăthìăX ngăsẽălƠmăvua.ăTháiăBáăhi uăýăcha,ăr ă
ng iăemăkếălƠăTr ngăUngăraăkh iăn ớc,ăv ăph ngăNam.ăTrongăkhiă yăTháiăv ngătruy năngôiă
choăQuíăL chărồiăQuíăL chătruy năngôiăchoăX ng,ăt căvuaăVĕnăv ng,ăsauăvuaăVĕnăv ngă
truy năngôiăchoăVõăv ng,ăVõăv ngădi tăTrụănhƠăTh ngămƠădựngăthiênăh ănhƠăChu.

Húc:ăcácăb nătrênăm ngăchépălƠ:ă (Thi uăCh uăđ călƠă“tu t”).ă(Goldfish).

THIÊN IX

TỬ HÃN

IX.1

T ăhƣnăngônălợiăd ăm nhăd ănhơn.

Dịch.ă– Khổngătửăítănóiătớiălợi,ăvớiămệnhăvàăđạoănhân.

Chú thích. – ChuăHiăhi uănh ăTrìnhăt ăvƠăd năl iăc aăTrình:ă“Tínhătớiălợiăthìăh iănghƿa,ălíăc aă
m nhăhuy năvi,ămƠăđ oănhơnăr ngălớn,ănênăKhổngăt ăítănóiăđến”.ăNh ngănhi uăng iăthắcămắcă
đi uănƠy:ăTrongăLuậnăngữ Khổngăt ănóiăv ălợiăđếnăsáuăl n,ăv ăm nhăm iăl n,ăv ănhơnăc ătrĕmă
l n,ăsaoăb oăítănóiăv ănhơnăđ ợc?

1.ăCóăng iăgi ng:ăch ă“ngôn”ă(nói)ă ăđơyăkhôngăph iălƠăl iăKhổngăt ănóiătrongăkhiăd yăh că(d yă
thìăôngănóiăr tănhi uăv ănhơnă– c ătrĕmăch );ămƠălƠă“tựăngôn”,ăcóănghƿaălƠăl iăôngănóiătrongăđ iă
s ngăhằngăngƠy,ătrongăkhiăx ăsự,ăhoặcăl iăôngănóiăv ăông,ăôngăítăxétătớiălợi,ăvìăôngăch ătheoănghƿa;ă
ítănóiătớiăthiênăm nhăvìăôngăch ătr ngăs aăđổiăxƣăh iălƠăvi căkhôngăth ălƠmăđ ợcămƠăôngăv nă
lƠmă(triăkìăb tăkh ăviănhiăchi),ăchínhăT ăC ngăcũngăb oăkhôngăđ ợcăngheăôngănóiăv ăđ oătr iă(bƠiă
V.12); còn ông ítănóiătớiănhơn,ănghƿaălƠăôngăkhôngătựăchoămìnhălƠănhơnămƠăcũngăítăkhenăaiălƠă
nhân.

2.ăVũăĐồngătrongăTrungăQuốcătriếtăhọcăđạiăcương (Th ngăvụă năquán)ăvƠăTri uăThôngă(sáchăđƣă

d n)ăgi ngăkhác:ăKhổngăt ăítănóiăv ănhơnătrongăd yăh c,ănh ngăvìămônăđ ăcoiăđ c nhân là quan
tr ng,ănênăl nănƠoăth yănóiătớiăcũngăghiăđ ,ăvìăvậyămƠătrongăLuậnăngữ chúngătaămớiăth yănhi u.ă
Haiăthuyếtătrênăcóăth ăt măch pănhậnăđ ợc.ăNgoƠiăraăcònănh ngăthuyếtănƠyăn a:

3.ăCh ădữ ăđơyăph iăhi uălƠăkứmăvới.ăKhổngăt ăítănóiălợiăkèmăvớiăm nh,ăvớiănhơn.

4.ăCh ădữ cóănghƿaălƠărồiăđến.ăKhổngăt ăítănóiătớiălợi,ărồiăđếnăm nhă(nóiăđếnăm nhănhi uăh nălợi)ă

sauăcùngăđếnănhơnă(nóiăđếnănhơnănhi uăh năc ).

5.ăCh ădữ cóănghƿaălƠăhợpăvới.ăKhổngăt ăítănóiărằngălợiăhợpăvớiăm nh,ăvớiănhơn,ămƠăchoărằngălợi

th ngătráiăvớiăm nh,ăvớiănhơn.ăCóăng iăch măcơuăsauăch ă“lợi”,ăvƠăd chălƠ:ămƠătheoă(d )ăm nhă
tr iătheoăđi uănhơn.ăCh ă“d ”ăđóădùngănh ătrongăcơu:ă“Ngôăd ăĐi m”ă(Taămu nătheoăanhăĐi m,ă
mu nănh ăanhăĐi m)ătrongăbƠiăXI.25.

6.ăL iăcóăng iăb oăch ăhãn ăđơyăph iăđ călƠăhiên,ănghƿaălƠărõărƠng,ăKhổngăt ănóiăminhăb chăv ă
lợi,ăm nhăvƠănhơn.ăSai.ăKhổngăt ăcóănóiăgìăminhăb chăv ălợi,ăv ănhơnăđơu.ă

IX.2

Đ tăh ngăđ ngănhơnăviết:ă“Đ iătaiăKhổngăt !ăBácăh cănhiăvôăs ăthƠnhădanh.ăT ăvĕnăchi,ăv ămônă

đ ăt ăviết:ăNgôăhƠ ch p”.ăCh păngựăhồ?ăCh păx ăhồ?ăNgôăch păngựăhƿ”.

Dịch.ă– Cóăngư iătrongăđảngăĐạtăHạngă(th iăđóă500ănhàălàămộtăđảngă– cũngănhưălàngăxóm)ăbảo:ă

“ÔngăKhổngătửăthậtălàăvĩăđại!ăHọcăvấnăquảngăbác,ănhưngăchẳngăchuyỪnăvềămộtămônăgìăcả”.ă
Khổngătửăngheăđược,ănóiăvớiăcácăđệătử:ă“TaăchuyỪnăvềămônănàoăđây?ăMônăđánhăxe,ăhayămônăbắnă
cung?ăTaăsẽăchuyỪnăvềămônăđánhăxe”.

Chú thích. – ĐánhăxeăcũngălƠăm tătrongălụcăngh ,ănh ngăchuyênăđánhăxeăchoăng iălƠăngh ăth pă

hènănh t.ăKhổngăt ănóiăđùaăvớiămônăsinhănh ăvậyăvìătrongăbƠi XIII.4ăôngăchêăPhƠnăTrìă“nh ă
nhen”ăkhiăxinăôngăd yăchoăngh ănông,ă(ngh ănƠyăcaoăh năngh ăđánhăxe).

IX.3

T ăviết:ă“Maămi n,ăl ădƣ,ăkimădƣăthu n,ăki m,ăngôătòngăchúng.ăBáiăH ,ăl ădƣ,ăkimăbáiăhồăth ợng,ă

tháiădƣ;ătuyăviăchúng,ăngôătòngăh ”.

Dịch.ă– Khổngătử nói:ă“Độiămũăgaiălàătheoălễăxưa,ănayădùngămũătơărẻăhơnă(vìăđỡătốnăcôngăhơn),ă

nỪnătaătheoăsốăđông.ăBềătôiăbáiăyếtăvuaăthìămớiăđầuăđ ngă ădướiăthềmămàăbái,ă(rồiălỪnătrỪnăthềmă
rồiălạiăbáiănữa),ăđóălàălễăxưa;ăngàyănayălỪnăđếnătrỪnăthềmărồiămớiăbái,ănhưăvậyălà kiỪuămạn;ăchoă
nỪnătuyătráiăvớiăsốăđông,ătaăvẫnăbáiăt ădướiăthềm”.

IX.4

T ătuy tăt ,ăvôăý,ăvôăt t,ăvôăc ,ăvôăngƣ.

Dịch.ă– Khổngătửăbỏăhẳnăbốnătậtănày:ă“vôăý”ălàăxỨtăviệcăgìăthìăkhôngăđemăýăriỪngă(hoặcătưădục)ă
c aămìnhăvàoămàăc ătheoălẽăphải;ă“vôătất”,ăt căkhôngăquyếtărằngăđiềuăđ1ătấtăđúng,ăviệcăđóătấtă
làmăđược;ă“vôăcố”,ăt căkhôngăcốăchấp;ă“vôăngã”,ăt căquỪnămìnhăđi,ăkhôngăchoăcáiătaălàmăm ăámă
(hoặcăkhôngăíchăkỉămàăphảiăchíăcôngăvôătư).

Chú thích. – CóănhƠăbƠnăthêm:ăvôăýălƠătrí,ăvôăt tălƠănghƿa,ăvôăc ălƠăl ,ăvôăngƣălƠănhơn.ăĐúng.

IX.5

T ăúyă ăKhuông,ăviết:ă“Vĕnăv ngăkíăm t,ăvĕnăb tăt iăt ăhồ!ăThiênăchiăt ngătángăt ăvĕnădƣ,ăhậuă

t ăgi ăb tăđắcăd ă ăt ăvĕnădƣ.ăThiênăchiăv ătángăt ăvĕnădƣ,ăKhuôngănhơnăkìănh ăd ăhƠ?”
Dịch.ă– Khổngătửăbịăvâyă ăthànhăKhuôngă(nướcăVệ),ăbảo:ă“VuaăVĕnăvươngămấtărồi,ălễănhạc,ăchếă
độăc aăôngăchẳngătruyềnălạiăchoătaăsao!ăTr iămàămuốnăhuỷădiệtăvĕnăhóaăđóăthìăngư iăsauăđâuă
đượcăth aăhư ngăvĕnăhóaăđó;ăTr iămàăchưaămuốnăhuỷădiệtăvĕnăhóaăđóăthìăngư iăđấtăKhuôngălàmă
gìăđượcăta?”.ă

Chú thích. – Chuy nănƠyăchépătrongăSửăkí c aăT ăMƣăThiên.ăNg iăđ tăKhuôngăghétăD ngăHổă

(Luậnăngữ g iălƠăD ngăHoá),ăgiaăth năh ăQuí,ăth yăt ớngăm oăKhổngăt ăgi ngăD ngăHổănênă
mu năhƣmăh i;ăkhiăh ăbiếtălƠăl măthìăxinăl iăvƠăth ăôngăra.

IX.6

Tháiăt ăv nă ăT C ng,ăviết:ă“Phuăt ăthánhăgi ăd ?ăHƠăkìăđaănĕngădƣ?”ăT ăC ngăviết:ăC ăthiênă

túngăchiăt ngăthánh,ăhựuăđaănĕngădƣ”.ăT ăvĕnăchi,ăviết:ă“Tháiăt ătriăngƣăhồ?ăNgôăthi uădƣăti n,ă
c ăđaănĕngăb ăsự.ăQuơnăt ăđaăhồătai?ăB tăđaădƣ”.ăLaoăviết:ă“T ăvơn:ă“Ngôăb tăthí,ăc ăngh ”.

Dịch.ă– MộtăquanătháiătểăhỏiăKhổngătử:ă“Phuătửă(t căKhổngătử)ăphảiălàăthánhăchĕng?ăSaoămàăđaă

tàiăthế?”ăTửăCốngăđáp:ă“”Tr iărộngărãiămuốnăchoăngư iălàmăthánhănhân,ălạiăchoăngư iănhiềuă
tài”.ăKhổngătửăngheăđược,ăbảo:ă“Quanătháiătểăbiếtătaăchĕng?ăTa hồiănhỏănghứoăhứnănỪnăhọcă
đượcănhiềuănghềăbỉălậu.ăNgư iăquânătửăcóăcầnăbiếtănhiềuănghềăkhông?ăKhôngăcần”.ăLaoăbảo:ă
“Thầyătaăcóălầnănói:ă“Taăvìăkhôngăđượcădùngă(đượcălàmăquan)ăchoănỪnăhọcăđượcănhiềuănghề”.

Chú thích. – LaoălƠăh cătròăKhổngăt ,ăkhôngăbiếtăh ăgì.

IX.7

T ăviết:ă“Ngôăh uătriăhồătai?ăVôătriădƣ.ăH uăb ăphuăv nă ăngƣ,ăkhôngăkhôngănh ădƣ,ăngƣăkh uăkìă

l ỡngăđoanănhiăki tăyên”.

Dịch.ă– Khổngătửănói:ă“Taăcóăbiếtărộngăkhông?ăKhông.ăCóăngư iănhàăquỪănàoălạiăhỏiăta,ătaăvốnă

khôngăbiếtăgìăcả,ănhưngătaăhỏiăđầuăđuôiă(hoặcămặtăphảiămặtătrái)ămốiănghiăng ăc aăngư iăđó,ă(doă
đóămàăhiểuăđược)ămàăgiảngăgiảiăhếtăcho”.

IX.8

T ăviết:ă“Ph ợngăđi uăb tăchí,ăhƠăb tăxu tăđồ,ăngôădƿăhƿăphù!”

Dịch.ă– “Chimăphượngăchẳngăđến,ăb căđồăchẳngăhiệnătrỪnăsôngăHoàngăHà,ătaăhết hiăvọngărồi!”.

Chú thích. – Ng iăTrungăHoaătinăph ợngălƠăm tălinhăđi u,ăvuaăThu năđ ợcăng iătaădơngăm tă

con,ărồiătớiăđ iăVĕnăv ngăcóăchimăph ợngăhótă ănúiăKì.ăB căđồălƠăb căcóăhìnhăbátăquái;ăth iă
PhụcăHi,ăcóăconălongămƣăđ iănóătrênăl ng,ăhi nătrênăsôngăHoƠngăHƠ.ăĐóălƠănh ngăđi măthánhă
nhơnăxu tăhi n.ăKhổngăt ăkhôngăth yăhaiăvậtăđó,ăchoărằngăthánhăv ngăkhôngăraăđ iăvƠăđ oăc aă
ôngăkhôngăth ăthiăhƠnhăđ ợc.ă

IX.9

T ăkiếnăt ăthôiăgi ,ămi năyăth ngăgi ăd ăcổăgi ,ăkiếnăchi,ătuyăthi u,ăt tătác,ăquáăchiăt tăxô.
Dịch.ă– Khổngătửăthấyăngư iăbậnăđồăsôăgaiă(đồătang),ăngư iăbậnălễăphụcăvớiăngư iămù,ăthìănhữngă
ngư iăđóădùănhỏătuổi,ăôngăcũngăđ ngădậy;ăđiăquaămặtănhữngăngư iăấyăthìăôngărảoăbước.

IX.10

NhanăUyênăv ănhiênăthánăviết:ă“Ng ỡngăchiădiăcao,ătoƠnăchiădiăkiên,ăchiêmăchiăt iăti n,ăh tăyênă

t iăhậu.ăPhuăt ătu nătu nănhiênăthi nădụănhơn.ăBácăngƣădƿăvĕn,ă ớcăngƣădƿăl ,ădụcăbƣiăb tănĕng.ăKíă
ki tăngôătƠi,ănh ăh uăs ălậpătrácănhƿ,ătuyădụcătòngăchi,ăm tădoădƣădƿ”.

Dịch.ă– NhanăUyỪnăbùiăngùiăkhen:ă“Đạoă(thầyăta)ăcàng ngửngălỪnătrôngăcàngăthấyăcao,ăcàngăđụcă

càngăc ng,ămớiăthấyă ătrướcămặt,ăbỗngăhiệnă ăsauălưng.ăThầyătuầnătựămàăkhỨoădẫnădụăngư i.ă
Thầyădùngăthưătịchămàăm ărộngătriăth căta,ădùngălễătiếtăướcăthúcăhànhăviăta,ădùătaăcóămuốnăthôiă
cũngăkhôngăđược.ăTaătậnădụngănĕngălựcămàăcơăhồăvẫnăthấyăcóăcáiăgìăcaoălớnăs ngăsữngă ăphíaă
trước,ătaămuốnătheoălỪnătớiăcùngămàăkhôngăsaoătheoăchoănổi”.

IX.11

T ătậtăb nh.ăT ăL ăs ămônănhơnăviăth n.ăB nhăgián.ăViết:ă“C uăhƿătai,ăDoăchiăhƠnhătráădƣ.ăVôă

th nănhiăviăh uăth n.ăNgôăthùyăkhi?ăKhiăthiênăhồ?ăTh ăd ăd ăkìăt ă ăth năchiăth ădƣ,ăvôăninhăt ă ă
nh ătamăt ăchiăth ăhồ?ăTh ăd ătúngăb tăđắcăđ iătáng,ăd ăt ă ăđ oăl ăhồ?”.

Dịch.ă– Khổngătửăđauănặng.ăTửăLộăbảoăanhăemăđồngămônălàmăgiaăthầnă(hộătangănếuăKhổngătửă
mãnăphần).ăKhiăbệnhăgiảm,ăKhổngătửă(mớiăhayătruyệnăđó)ăbảo:ă“Lâuărồi,ăanhăDoălàmăchuyệnăl aă
dốiăđó!ăNayătaăkhôngăcóăgiaăthầnămàălàmănhưăcóăgiaăthần.ăNhưăvậyălàădốiăai,ădốiăTr iăchĕng?ăVảă
lại,ătaăchếtătrongătayăgiaăthần,ăđâuăbằngăchếtătrongătayăcácătrò?”ăVảălại,ăkhôngăđượcăđạiătáng,ă
chẳngăhơnăchếtădọcăđư ngădọcăxáăư?”

IX.12

T ăC ngăviết:ă“H uămƿăng că ăt ,ău năđ cănhiătƠngăch ?ăC uăthi năcổănhiăcôăch ?ăT ăviết:ă“C ă
chiătai,ăc ăchiătai,ăngƣăđƣiăcổăgi ădƣ”.

Dịch.ă– TửăCốngănói:ă“CóăviỪnăngọcăđẹpă ăđây,ănỪnăbỏăvàoăhộpămàăcấtăđiăchĕng?ăHayăcầuăcóă

thươngănhânătốtămàăbánăđi?”ăKhổngătửăđáp:ă“Bánăđiăch ,ăbánăđiăch !ăTaăđợiăcóăthươngănhână
đây”.

IX.13

T ădụcăc ăc uădi.ăHoặcăviết:ă“Lậu,ănh ăchiăhƠ?”ăT ăviết:ă“Quơnăt ăc ăchi,ăhƠălậuăchiăh u?”

Dịch.ă– Khổngătửă(chánăngán)ămuốnăquaăcácădânătộcăkỨmăvĕnăminhămiềnăĐông.ăCóăngư iăbảo:ă

“Cácănơiăđóăbỉălậu,ălàmăsaoă ăđược?”ăÔngăđáp:ă“Ngư iăquânătửălạiă ă(giáoăhoáăhọ)ăthìăcònăgìăbỉă
lậuănữa?”

IX.14
T ăviết:ăNgôătựăV ăph năL ,ănhiênăhậuănh căchínhăNhƣ,ăTụngăcácăđắcăkỳăs ”.

Dịch.ă– Khổngătửănói:ă“Taăt ăVệătr ăvềăLỗ,ărồiămớiăđínhăchínhălạiănhạc,ămàănhạcăNhãăvàăTụngă

đượcădiễnătấuăđúngăâmăluật”.

Chú thích. – HồiănƠyăKhổngăt ătrênă69ătuổi.ăNhƣ,ăTụngălƠănh ngălo iăthiătrongăKinh Thi,ămƠăcũngă

lƠănh ngănh căđi u.ăCóăng iăhi uălƠăKhổngăt ăsắpăđặtăl iănh ngăthiênăNhƣ,ăTụngătrongăKinh
Thi,ăhoặcăđ nhăl iătrongătr ngăhợpănƠoănênăt uănh ngănh căNhƣ,ăTụng.

IX.15

T ăviết:ă“Xu tătắcăsựăcôngăkhanh,ănhậpătắcăsựăphụăhuynh,ătangăsựăb tăc măb tămi n,ăb tăviăt uă

kh n,ăhƠăh uă ăngƣătai?”

Dịch.ă– Khổngătửănói:ă“Raălàmăquanăthì th ăbậcăcôngăkhanhă(cácăđạiăthầnăchấpăchính),ă ănhàăthìă

th ăchaămẹ,ăviệcătangăkhôngădámăkhôngălàmătrònălễ,ăkhôngăđểăchoărượuălàmăloạnătính,ăbốnăđiềuă
đóătaălàmăđượcăđiềuănàoăkhông?”

IX.16

T ăt iăxuyênăth ợngăviết:ă“Th ăgi ănh ăt ăphù,ăb tăx ătrúăd ”.

Dịch. – Khổngătửăđ ngătrỪnăb ăsông,ănói:ă“Nướcăchảyăđiăhoài,ăngàyăđỪmăkhôngăng ng”.

Chú thích. – Cóăth ăhi uălƠăth iăgianătrôiăđiăhoƠi,ăđ ngănênăb ălỡ;ăhoặc:ăđ oătr i,ăv năvậtăbiếnăhoáă
hoài.

IX.17

T ăviết:ă“Ngôăv ăkiếnăhiếuăđ cănhiăhiếuăsắcăgi ădƣ”.

Dịch.ă– Khổngătửănói:ă“Taăchưaăthấyăaiăhiếuăđ căbằngăhiếuăsắc”.

IX.18

T ăviết:ă“Thíănh ăviăs n,ăv ăthƠnhănh tăquƿ,ăch ,ăngôăch ădƣ.ăThíănh ăbìnhăđ a,ătuyăphácănh tăquƿ,ă
tiến,ăngôătiếnădƣ”.

Dịch.ă– Khổngătửănói:ă“Víănhưăđắpănúi,ăchỉăcònăthiếuămộtăsọtănữaălàăng ng,ălàătạiătaămuốnăng ngă

vậy.ăVíănhưătạiătrỪnăđấtăbằng,ătuyămớiăđổăxuốngămộtăsọt,ămàătiếpătụcăđổănữa,ălạiătạiătaămuốnătiếpă
tụcăvậy”.

IX.19

T ăviết:ă“Ng ăchiănhiăb tăn aăgi ,ăkìăHồiădƣăd ?”

Dịch.ă– Khổngătửănói:ă“Giảngădạyăchoămàăthiăhànhăkhôngătrễănhác,ăthìăchỉăcóăanhăNhanăHồiă
chĕng?”

IX.20

T ăv ăNhanăUyênăviết:ă“Tíchăhồ!ăNgôăkiếnăkìătiếnădƣ,ăv ăkiếnăkìăch ădƣ”.

Dịch.ă– KhổngătửănóiăvềăNhanăUyỪn:ă“Tiếcăthayă(vìăNhanăUyỪnăyểu)!ăTaăchỉăthấyăanhăấyătiếnă
(trỪnăđư ngăđạoălí)ămàăchưaăhềăthấyăng ng”.

IX.21

T viết:ă“Miêuănhiăb tătúăgi ,ăh uăhƿăphù!ăTúănhiăb tăthựcăgi ,ăh uăhƿăphú!”.

Dịch.ă– Khổngătửănói:ă“LúaămọcălỪnămàăchẳngătrổăbông,ăđãăcóănhưăvậyărồi!ăTrổăbôngămàăkhôngă
thànhăhạt,ăcũngăcóănhưăvậyărồi!”

IX.22

T ăviết:ă“Hậuăsinhăkh ăúy,ăyênătriălaiăgi ăchiăb tănh ăkimădƣ?ăT ăthập,ăngũăthậpănhiăvôăvĕnăyên,ă

t ădi căb tătúcăúyădƣădƿ”.

Dịch.ă– Khổngătửănói:ă“Đ ngăsợăbọnătrẻ,ăbiếtăđâuăsauănàyăhọăchẳngăhơnămìnhăbâyăgi ?ăNhưngă

khiăhọăbốnăchục,ănĕmăchụcătuổiămàăkhôngăcóăchútădanhăvọngăgì,ăthìăchẳngăđángăsợănữa”.

IX.23

T ăviết:ă“Phápăng ăchiăngôn,ănĕngăvôătòngăhồ?ăC iăchiăviăquí.ăT năd ăchiăngôn,ănĕngăvôăduy tă

hồ?ăD chăchiăviăquí.ăDuy tănhiăb tăd ch,ătòngănhiăb tăc i,ăngôăm tănh ăchiăhƠădƣădƿăhƿ”.

Dịch.ă– Khổngătửănói:ă“Ngư iătaălấyăl iăphảiănghiỪmăchínhărĕnămình thì làm sao không nghe cho
được?ăNhưngăngheăđểătựăsửaăđổiămớiălàăquí.ăNgư iătaălấyăl iăkínhăthuậnătánăthànhămình,ăthìălàmă
saoămàăkhôngăvuiălòngăđược?ăNhưngăngheărồiămàăsuyăxỨtăngư iătaăcóăhàmăýăgìă(nghĩaălàăl iăkhenă
cóăđúngăkhông)ăthìămớiălàăquí.ăVuiălòng màăkhôngăsuyăxỨt,ăngheămàăkhôngăsửaămình,ăhạngăngư iă
đóătaăchẳngăbiếtădạyăcáchănàoănữa”.

IX.24

BƠiănƠyătrùngăvớiăbƠiăI.8.

IX.25

T ăviết:ă“Tamăquơnăkh ăđo tăsoáiădƣ,ăth tăphuăb tăkh ăđo tăchíădƣ”.

Dịch.ă– Khổngătửănói:ă“Cóăthểă(dùngăs cămạnh)ăbắtăđượcămộtăvịănguyỪnăsoái,ăch ăchíăhướngăc aă

mộtăthư ngădânăthìăkhôngă(dùngăs cămạnhămà)ăđoạtănổi”.
 IX.26

T ăviết:ă“Yăt ău năbƠo,ăd ăyăhồăh căgi ălập,ănhiăb tăs ăgi ,ăkìăDoădƣăd !ăB tăchíăb tăc u,ăhƠădụngă
b tătang?”ăT ăL ăchungăthơnătụngăchi.ăT ăviết:ă“Th ăđ oădƣ,ăhƠătúcădƿătang”.

Dịch.ă– Khổngătửănói:ă“Bậnăáoăbằngăvảiăcũăđ ngăchungăvớiăngư iăbậnăáoăbàoăbằngădaăconăchồnă

(hồ),ăconălạcămàăkhôngăxấuăhổ,ăđóălàăanhăDoăchĕng?”.ă“Chẳngăđốăkị,ăchẳngăthamăcầu,ălàmăviệcă
gìă(trongăhoànăcảnhănào)ămàăchẳngătốt?”.ăTửăLộăngâmăhoàiăcâuăđó.ăKhổngătửăbảo:ă“Cáiăđạiăđạoă
đó,ăđãăđ ăgìămàăgọiălàă(hoànătoàn)ătốt?”.

IX.27

T ăviết:ă“TuếăhƠn,ănhiênăhậuătriătùngăbáchăchiăhậuăđiêuădƣ”.

Dịch.ă– Khổngătửănói:ă“Tớiămùaăđôngălạnhălẽo,ămớiăbiếtăloàiătùng,ăbáchăcònăđ ăcànhălá”.

IX.28

T ăviết:ă“Tríăgi ăb tăhoặc,ănhơnăgi ăb tă u,ădũngăgi ăb tăcụ”.

Dịch.ă– Khổngătửănói:ă“Ngư iătríăthìăkhôngămỪăhoặc,ăngư iănhânăthìăkhôngălo,ăngư iădũngăthìă

khôngăsợ”.

IX.29

T ăviết:ă“Kh ăd ăc ngăh c,ăv ăkh ăd ăthíchăđ o;ăkh ăd ăthíchăđ o,ăv ăkh ăd ălập;ăkh ăd ălập,ăv ă
kh ăd ăquy n”.

Dịch.ă– Khổngătửănói:ă“Cóăhạngăngư iămìnhăcóăthểăcùngăhọcăvớiăhọ,ămàăvịătấtăđãăcóăthểăcùngăđiă

vàoăchínhăđạoăvớiăhọ;ăcóăthểăcùngăđiăvàoăchínhăđạoăvớiăhọ,ămàăvịătấtăđãăcóăthểăđ ngăvữngătrongă
chínhăđạoăvớiăhọ;ăcóăthểăđ ngăvữngătrongăchínhăđạoăvớiăhọ,ămàăvịătấtăđãăcóăthểătheoăphỨpăquyềnă
biếnăvớiăhọ”.

IX.30

“Đ ngăl ăchiăhoa,ăthiênăkìăphiênănhi.ăKh iăb tănhƿăti,ăth tăth ăvi nănhi”.ăT ăviết:ă“V ăchiăt ădƣ,ă
phùăhƠăvi năchiăh u”.

Dịch.ă– “NhữngăđoáăhoaătrỪnăcâyăđư ngălệ,ănghiỪngăngả,ălungălay.ăTôiăháăchẳngănhớăemăsao?ă

Ngặtănỗiătôiă ăxaăquáă(khôngătớiăđược)”.ăKhổngătửăđọcăbốnăcâuăđóăvàăbảo:ă“Nhưăvậyălàăchưaă
thậtălàătư ngănhớ,ă(nếuăthậtălàătư ngănhớ)ăthìăcóăngạiăgìăxa?”.

---------------------
Vi:ănguyênăvĕnăch ăHánălƠă違.ăCóăb năchépălƠă遠 (vi n). (Goldfish).

Phù:ănguyênăvĕnăch ăHánălƠă夫;ăcóăb năchépălƠă乎 (hồ).ă(Goldfish).

Khôngăhi u:ăcáiăgìălơu?ăCóăsáchăgi ngălƠ:ătaămêămanălơuănh .ăCóăth ăhi uăđóăch ălƠăl iătráchăT ă
L .ăT ăL ălớnătuổiăh năv ,ăvìăquíăth yămƠăđ ăx ớngăvụăđó.

Theoăl ăthớiăđó,ăh ălƠmăđ iăphuăthìăcóăgiaăth n,ăcaiăqu năm iăvi cătrongănhƠ.ăCóăhồiăKhổngăt ă

lƠmăđ iăphu,ăcóăgiaăth n,ănh ngăhồiănƠyăkhôngăcònălƠmăđ iăphuăn a.ăT ăL ămu nădùngăl ăđ iă
phuăđ ăchônăc tăth yănênăb oăanhăemăđồngămônălƠmăgiaăth n.ăBƠiănƠyăc măđ ng,ăl iătráchăr t
đúng,ătuyănghiêmămƠănhi uătìnhăc m,ăt ăcáchăthanhăcao.

Đo nă“màălàmănhưăcóăgiaăthần…ăchếtădọcăđư ngădọcăxáăư?” lƠădoătôiăt măghiăthêm,ăebookă

nguồnăkhôngăcó.ă(Goldfish).

Ch ăcổ [賈]ănƠyăcóăng iăđ călƠăgiá:ăc uăđ ợcăgiáămƠăbán.

Tiến:ănguyênăvĕnăch ăHán là 進 ;ăcóăb năchépălƠă往 (vãng). (Goldfish).

B năch ă“thíănh ăbìnhăđ a”ăcóăng iăd chălƠ:ă“Víănh ăl păm tăvựcăsơuăchoăthƠnhăđ tăbằngầ”.ă

Hi uăcáchănƠoăthìăđ iăýăbƠiănƠyăcũngălƠăkhuyênătaăđ ngăb ălỡăcôngăvi căh cătậpămƠăcôngătr ớcă
m tăhết;ăthƠnhăhayăb iăch ăt iătaămƠăthôi.ăNh ngăhi uănh ăchúngătôiăd chăthìăsựăsoăsánhăcóăýăm nhă
h n:ăcùngălƠăviệcăđắpănúi,ăg năthƠnhăcôngărồiăb ,ăvớiăvi cămớiăbắtăđ uămƠăv ngăchíătiếpătục,ălƠădoă
taăhết.ăĐ aăvíădụăl păvựcăsơuăvƠoăđơy,ăýăh iăloƣngăđi.

NguyênăvĕnăbƠiăIX.24ănƠyălà: Tửăviết:ă“Ch ătrungătín,ăvôăhữuăbấtănhưăkỉăgiả,ăquáătắcăvậtăcải”;

nguyênăvĕnăbƠiăI.8,ădƠiăh n:ăTửăviết:ă“Quânătửăbấtătrọngătắcăbấtăuy,ăhọcătắcăbấtăcố;ăch ătrungătín,ă
vôăhữuăbấtănhưăkỉăgiả,ăquáătắcăvậtăđạnăcải”. (Goldfish).

Conăl călƠăm tăloƠiăgi ngăconăchồn.ăỄoălƠmăbằngădaăconăchồnăvƠăconăl căv aănhẹăv aă m,ănênă

r tăquí.

Cóănhi uăb năchiaăbƠiănƠyăraălƠmăhai,ăt iăđơyălƠăhếtăbƠiătrên.ăNh ngăýănghƿaălƠăhaiăđo năliênăquană

vớiănhau,ănênăgomălƠmăm t.

Câu này trong Kinh Thi,ăV ăphong,ăthiênăHùngătrƿ.ăCh ă忮 (đ ăk )ăchúngătôiăphiênăơmălƠăchí, có

ng iăđ călƠăkĩ.ăCóănhƠăchoărằngăKhổngăt ăd năcơuăđóăđ ăkhenăT ăL .ăNh ăvậyăcóăvẻăKhổngăt ă
mơuăthu n:ăchínhăôngăd năcơuăđó,ăsaoăd ớiăl iăb o:ă“Cóăgìă(hoƠnătoƠn)ăt t?”.ăChoănênăchúngătôiă
đoánăT ăL ănhớăKinh Thi,ătựăphụărằngămìnhăđƣăđƣătheoăđúngăl iăkhuyênătrongăKinh Thi, nên
ngơmăhoƠi.ăKhổngăt ăth yăvậy,ănénălòngătựăphụăđóăxu ng.

Trong Kinh Thi hiênănayăl uăhƠnhăkhôngăcóăb năcơuăth ăđó.ăHaiăcơuăđ uăth ăh ng,ă(nhơnăth yă

hoaăđ ngăl ămƠăcóăh ng),ănghƿaăkhôngăliênăquanăgìătớiăhaiăcơuăsau.ăKhổngăt ămu năkhuyênă
ng iăh căđ o:ănếuăthựcăhamăđ oăthìăkhôngăng iăkhó.

THIÊN X

H ƠNG ĐẢNG
 X.1

Khổngăt ă ăh ngăđ ng,ătuơnătuơnănh ădƣ,ătựăb tănĕngăngônăgi ;ăkìăt iătônămiếu,ătri uăđình,ăbi nă

bi năngôn,ăduyăc nănhƿ.

Dịch.ă– Khổngătửă ălàngăxómăthìăcungăthuận,ătựaănhưăkhôngăbiếtăĕnănói;ă ătạiătônămiếu,ătriềuă

đìnhăthìăbiệnăluậnărànhărẽămàărấtăcẩnăthận.

X.2

Tri u,ăd ăh ăđ iăphuăngôn,ăkh năkh nănh ădƣ;ăd ăth ợngăđ iăphuăngôn,ăngơnăngơnănh ădƣ.ăQuơnă
t i,ăthúcătíchănh ădƣ,ăd ăd ănh ădƣ.

Dịch.ă– Khổngătửănói:ă ătriềuăđình,ănóiăvớiăcácăquanăhạăđạiăphuăthìăhoàănhãăvuiăvẻ;ănóiăvớiăcácă

quanăthượngăđạiăphuăthìănghiỪmătúc,ăchínhătrực.ăKhiăvuaălâmătriềuăthìăôngăcungăkính,ăcóăvẻănhưă
khôngăanătâm,ăkhôngămấtăvẻăuyănghi.

Chú thích. – Thiên này nhi uăt ăcổ:ătuơnătuơn,ăbi năbi n,ăkh năkh n,ăngơnăngơn,ăd ăd ầăm iă
sáchăgi ngăm iăkhác.ăĐ iăkháiăchúngătôiătheoăChuăHi.

X.3

Quơnătri uăs ăt n,ăsắcăb tănh ădƣ,ătúcăquắcă(hoặcăgiác)ănh ădƣ.ă păs ăd ălập,ăt ăh uăth ,ăyăti nă
hậuăxiêmănh ădƣ.ăXôătiến,ădựcănh ădƣ.ăTơnăthoái,ăt tăphụcăm nhăviết:ă“Tơnăb tăc ăhƿ”.

Dịch.ă– Khiăvuaă(Lỗ)ătriệuăôngătiếpăkháchă(nướcăngoài)ăthìăôngăbiếnăsắc,ăchânăbướcărunărun,ă
kháchăcùngăđ ngăvớiăôngăthìăôngăchấpătayăváiăngư iăbỪnătả,ăngư iăbỪnăhữu;ăvạtătrước,ăvạtăsauă
c aăáoăphiỪuăđộngăkhiăôngăcúi,ăngửng,ăôngărảoăbướcătiếnătớiă(cóăsáchădịchălàăkhiăđưaăkháchăvào,ă
ôngăđiămau),ăhaiăcánhătayăđưaăraăthẳngănhưăcánhăchim.ăKháchăluiărồi,ăôngătấtăvàoătâuăvớiăvua:ă
“Kháchăkhôngăquayăđầuălạiă(đãăđiărồi).

X.4

Nhậpăcôngămôn,ăcúcăcungănh ădƣ,ănh ăb tădung.ăLậpăb tătrungămôn,ăhƠnhăb tălíăvực.ăQuáăv ,ăsắcă

b tănh ădƣ,ătúcăquắcănh ădƣ,ăkìăngônătựăb tătúcăgi .ăNhiếpăt ăthĕngăđ ng,ăcúcăcungănh ădƣ,ăbìnhă
khíătựăb tăt căgi .ăXu tăgiángănh tăđẳng,ăsínhănhanăsắc,ădiădiănh ădƣ.ăM tăgiai,ăxôătiến,ăxôădựcă
nh ădƣ,ăphụcăkìăv ,ătúcătíchănh ădƣ.

Dịch.ă– Khiăvôăcửaălớnăc aătriềuăđình,ăôngăkhomăkhomănhưăcửaăthấpăquá.ăÔngăkhôngăđ ngă ă

giữaăcửa,ăkhiăđi,ăkhôngădẫnălỪnăngạchăcửa.ăĐiăngangăquaăngaiăvuaă(ngaiătrống),ăôngăbiếnăsắc,ă
chânăbướcărunărun,ănóiăchẳngăraăl i.ăKhiăôngăvỨnăáoăbướcălỪnăthỪm,ăôngăkhomăkhom,ănínăhơiănhưă
nínăth .ăKhiălui,ăbướcăxuốngămộtăbực,ăsắcămặtăôngălạiăhoàăhoãnăvuiăvẻ.ăXuốngăđếnăbựcăcuối,ăôngă
điămau,ăhaiăcánhătayăđưaăthẳngăraănhưăcánhăchim.ăTr ăvềăchỗăcũăthìăôngălạiăcungăkính,ăcóăvẻănhưă
không yên tâm.

X.5
Ch păkhuê,ăcúcăcungănh ădƣ,ănh ăb tăthắng,ăth ợngănh ă p,ăh ănh ăthụ,ăb tănh ăchiếnăsắc,ătúcă
súcăsúcănh ăh uătu n.ăH ngăl ,ăh uădongăsắc,ăt ăđ chă(hoặcăt nh)ăduăduănh ădƣ.

Dịch.ă– Khiăđiăs ănướcăngoài,ăcầmăthẻăngọcăkhuỪăthìăôngăkhomăkhomănhưăbưngăchẳng nổi,ăđưaă

ngọcălỪnătớiăđầuănhưăváiăchào,ăhạăxuốngătớiăngựcănhưătraoăchoăai.ăÔngăbiếnăsắcănhưăsợăsệt,ăchână
renărỨnăbướcăt ngăbướcănhưănoiătheoămộtăvậtăgì.ăKhiădângălễăvật,ăthìădángămạoăônăhoà.ă(Lễăxongă
rồi)ălấyătưăcáchătưănhânăyếtăkiếnăvuaăquanănướcăngoàiăthìăvẻămặtăthoảiămái,ăvuiăvẻ.

X.6

Quơnăt ăb tădƿăcámătruăs c,ăhồngăt ăb tădƿăviătiếtăphục.ăĐ ngăth ,ăch năhiăkhích,ăt tăbi uănhiă

xu tăchi.ăTruyăyăcaoăc u,ăt ăyănghêăc u,ăhoƠngăyăhồăc u.ăTiếtăc uătr ng,ăđo năh uădu .ăT tăh uă
t măy,ătr ngănh tăthơnăh uăbán.ăHồăl căchiăhậuădƿăc .ăKh ătang,ăvôăs ăb tăb i.ăPhiăduyăth ng,ă
t tăsáiăchi,ăcaoăc u,ăhuy năquan,ăb tădƿăđiếu.ăCátănguy t,ăt tătri uăphụcănhiătri uă.

Dịch.ă– Ngư iăquânătửă(trỏăKhổngătử)ăkhôngădùngăđồătrangăs că(yăphục)ămàuă“cám”ăvàămàuă

“tru”ă(cảăhaiămàuăđóăđềuăxanhăđậmăphaămàuăhồng,ămàuătruătốiăhơnăvàăđềuăgiốngămàuăhuyền,ă
màuăc aălễăphục,ăvìăvậyănỪnătránhăđểădùngătrangăs c);ăyăphụcăthư ngăngàyăkhôngădùngămàuă
hồngăvàămàuătíaă(vìăgiốngăvớiămàuăđỏă(xích),ăkhôngăphảiăchínhăsắc).ăMùaănực,ăbậnăáoăđơnăbằngă
vải mỏngă ăngoàiăáoălót.ăMùaărỨt,ămặcăáoăđenă ăngoàiăvớiăáoălôngănghỪă(hưuăcon,ălôngătrắng)ă ă
trong;ăhoặcăáoădàiăvàngă ăngoàiăvớiăáoălôngăchồnămàuăvàngă ătrong.ăÁoălôngătuyădài,ănhưngătayă
áoăbỪnăphảiăngắnăhơnăbỪnătráiă(đểădễălàmăviệc).ăPhảiăcóăáoăng ă(mềmănhỏ)ădàiăgấpărưỡiăthână
ngư i.ăCóănệmăngồiăbằngădaăconăchồn,ăconălạcădày.ăC iăbỏătangăphụcărồi,ăthìănhữngăđồălặtăvặtă
dắtăvàoădâyălưng.ăKhôngăphảiălàălễăphục,ăthìăquầnăcắtăngắnăbớtăđi.ăĐiăđiếuătang,ăkhôngăbậnăáoă
lôngădỪăđen,ăkhôngăđộiămũăđen.ăNgàyănguyỪnăđánă(nguyỪnăvĕnălàăcátănguyệt,ăcóăngư iădịchălàă
ngàyămùngămộtămỗiătháng),ămặcătràoăphụcăđểăchầuăvua.

X.7

Trai,ăt tăh uăminhăy,ăb ,ăt tăbiếnăthực,ăc ăt tăthiênăt a.

Dịch.ă– Lúcătraiăgiới,ătấtădùngăáoătinhăkhiết,ăbằngăvải,ătấtăđổiăth căĕn,ăđổiăchỗă .

X.8

Tựăb t yếmătinh,ăkhoáiăb tăyếmătế.ăTựăếănhiăái,ăng ăn iănhiănhụcăb iăb tăthực.ăSắcăácăb tăthực,ăxúă

ácăb tăthực.ăTh tănh măb tăthực,ăb tăth iăb tăthực.ăCátăb tăchínhăb tăthực,ăb tăđắcăkìăt ngăb tă
thực.ăNhụcătuyăđa,ăb tăs ăthắngătựăkhí.ăDuyăt uăvôăl ợng,ăb tăcậpălo n.ăCôăt u,ăth ăbô,ăb tăthực.ă
B tătri tăkh ngăthực.ăB tăđaăthực.ăTếă ăcông,ăb tătúcănhục.ăTếănguy tăb tăxu tătamănhật,ăxu tă
tamănhật,ăb tăthựcăchiăhƿ.ăThựcăb tăng ,ăt măb tăngôn.ăTuyăs ătự,ătháiăcanh,ăt tătế,ăt tătraiănh ădƣ.

Dịch.ă– Cơmăcàngătrắngătinhăcàngătốt,ă(càngăthích),ăgỏiătháiăcònănhỏăcàngătốt.ăCơmăhẩmăvàăthiu,ă
cáăươnămàăthịtăđãănhãoăthìăkhôngăĕn.ă(Th căĕnămà)ăsắcăđãăbiến,ăhưărồi,ăkhôngăĕn;ămùiăhôiăcũngă
khôngăĕn.ă(Cóăsáchădịchălàănhữngăvậtătráiămùa).ăCắtăkhôngăngayăngắnă(hoặcăkhôngăđúngăcách),ă
khôngăĕn.ăNướcăchấmăkhôngăthíchăhợp,ăkhôngăĕn.ăDùăcóăthịt,ă(Khổngătử)ăcũngăĕnăítăthịtăhơnăcơm.ă
Duyăcóărượuălàăkhôngăhạnăchế,ănhưngăkhôngăuốngătớiăsay.ăRượuăbánă ăcửaăhàng,ăkhôngăuống,ă
thịtămuaă ăchợ,ăkhôngăĕn.ăBữaănàoăcũngăĕnăg ng.ăKhôngăĕnătớiăquáăno.ăTếă ăcôngămiếuărồi,ă
đượcăphầnăthịtăthìăôngăphânăphátăngay,ăkhôngăđểăcáchăđỪm.ă(Vìăthịtătếăvàoăbuổiăsángăthìălàmăvàoă
hômătrước,ănếuăđểăcáchăđỪmănữa,ăquaăngàyăhômăsauălàăbaăngày,ăthịtăôiăđi).ăThịtăcúngătổătiỪn,ă
khôngăđểăquáăbaăngày,ăquáăbaăngàyăthìăkhôngăĕn.ăKhiăĕn,ăkhôngăđàmăluận,ăkhiăng ăkhôngănóiă
chuyện.ăTuyălàăcơmăthô,ăcanhărau,ămàătrướcăkhiăĕnăcũngăcungăkínhăcúngăváiănhưălúcătraiăgiới.

X.9

T chăb tăchínhăb tăt a.

Dịch.ă– Chiếuătrảiăkhôngăngay,ăkhôngăngồi.

X.10

H ngănhơnă măt u,ătr ợngăgi ăxu t,ăt ăxu tăhƿ.ăH ngănhơnăna,ătri uăphụcănhiălậpă ăt căgiai.

Dịch.ă– Dựătiệcăvớiăngư iălàng,ăôngăđợiăcácăôngălãoăchốngăgậyăbướcăraărồiămớiăra.ăTrongălàngă

làmălễă“na”ă(lễătốngăônădịch)ăôngăbậnătriềuăphụcăđ ngă ătrỪnăthỪmăphíaăđôngămàădựălễ.

X.11

V nănhơnă ăthaăbang, táiăbáiănhiăt ngăchi.ăKhangăt ăquƿăd ợc,ăbáiănhiăthụăchi.ăViết:ă“Khơuăv ăđ t,ă

b tăc măth ng”.ă

Dịch.ă– Nhắnăaiăhỏiăthĕmăbạnă ănướcăngoàiăthìăkhiătiễnăhành,ăôngăvaiăhaiăvái.ă(một:ăváiăngư iă

ôngănhắn,ăhai:ăváiăbạnă ăxa).ă(Quí)ăKhangătửătặngăthuốcăuống,ăôngăvái,ănhận,ărồiănóiăvớiăngư iă
đemăthuốc:ă“Khâuătôiăchưaăhiểuătínhăchấtăc aăthuốcănày,ăkhôngădámăuống”.

X.12

Kh iăph n.ăT ăthoáiătri u,ăviết:ă“Th ngănhơnăhồ?”,ăb tăv nămƣ”.

Dịch.ă– Chuồngăngựaăcháy.ăKhổngătửă ătriềuăvề,ăhỏi:ă“Cóăaiăbịăthươngăkhông?”,ăch ăkhôngăhỏiă

ngựa.

X.13

Quơnăt ăthực,ăt tăchínhăt chătiênăth ngăchi.ăQuơnăt ătinh,ăt tăthụcănhiătiếnăchi.ăQuơnăt ăsinh,ăt tă

súcăchi.ăTh ăthựcă ăquơn,ăquơnătế,ătiênăph n.ăTật,ăquơnăth ăchi,ăđôngăth ,ăgiaătri uăphục,ăđƠăthơn.ă
Quơnăm nhătri u,ăb tăsƿăgiáăhƠnhăhƿ.

Dịch.ă– Vuaăbanăchoăth căĕnăđãănấuăchínălàălỪnăngồiăgiữaăchiếuămàănếmătrước.ăVuaăbanăchoăthịtă

tươiăthìăchoănấuăchín,ăcúngătổătiỪnărồiămớiăĕn.ăVuaăbanăchoăđộngăvậtăcònăsốngăthìănuôi.ăHầuăcơmă
vua,ăkhiăvuaărótărượuăváiătổătiỪn,ăôngănếmăthửăth căĕnătrước,ănhưămìnhăcóătráchănhiệmăsĕnăsócă
mónăĕn.ăÔngăđau,ăvuaăđếnăthĕmăthìăôngăquayăđầuăvềăhướngăđông,ăđắpătriềuăphục,ăđặtăchiếcăđaiă
(thắcălưng)ălỪnămình.ăVuaăcóălệnhăv i,ăôngăkhôngăđợiăthắngăxeămàăđiăbộăngay.
Chú thích.- Th iăđó,ă ătrongănhƠăthìăl yăh ớngătơyălƠmătr ng,ăôngăquayămặtăv ăh ớngăđông,ăt că
đ ăvuaăquayămặtăv ăh ớngătơyămƠăh iăthĕmăông.

X.14

(BƠiănƠyătrùngăvớiăbƠiăIII.15,ănênăkhôngăd chăl i).

X.15

Bằngăh uăt ,ăvôăs ăqui,ăviết:ă“ ăngƣăt n”.ăBằngăh uăchiăquƿ,ătuyăxaămƣ,ăphiătếănhục,ăb tăbái”

Dịch.- Bạnăbứămấtămàăkhôngăcóăngư iăthânăthíchăloăcho,ăthìăôngăbảo:ă“Đemăvềănhàătôiătẩmă

liệm”.ăBạnăbứătặngăvậtăgìănếuăkhôngăphảiălàăthịtătế,ăthìădùălàăvậtăquíănhưăxe,ăngựa,ăôngăcũngă
khôngăváiăkhiănhận.

X.16

T măb tăthi,ăc ăb tădung.ăKiếnăt ăthôiăgi ,ătuyăhi p, t tăbiến,ăkiếnămi năgi ăd ăcổăgi ,ătuyătiếtăt tă

dƿăm o.ăH ngăphụcăgi ,ăth căchi.ăTh căphụăb năgi .ăH uăth nhăso n,ăt tăbiếnăsắcănhiătác.ăT nălôi,ă
phongăli t,ăt tăbiến.

Dịch.- Ng ăthìăkhôngănằmăngửaăduỗiătayăchânănhưăngư iăchết.ă ănhà,ăkhôngăcóădungănghiă(nhưă

ătriều),ămàărấtătựănhiỪn.ăThấyăngư iămặcăđồătang,ădùăquenăbiết,ăcũngăđổiăsắcădiệnă(tỏăvẻăthượngă
xót).ăThấyăngư iăđộiămãoălễăvàăngư iămù,ătuyăthư ngăgặp,ăcũngătỏăraălễămạo.ăNgồiăxe,ăthấyăngư iă
điăđưaăma,ăôngăvịnăvàoăcâyăngangă ătrướcăxeămàăcúiăđầuăchào;ăthấyăngư iămangăbảnăđồăquốcăgiaă
vàăsổăhộăkhẩu,ăôngăcũngălàmănhưăvậy.ăKhiăthấyă(ch ănhânădọn)ătiệcălớnă(đãiămình)ăôngăđổiăsắcă
(tỏăvẻăcảmăđộng)ăđ ngădậyăcảmătạ.ăKhiăsấmătoăgióălớn,ăôngăbiếnăsắc.

X.17

Thĕngăxa,ăt tăchínhălập,ăch pătuy.ăXaătrungăb tăn iăc ,ăb tătậtăngôn,ăb tăthơnăch .

Dịch.- KhiălỪnăxeăthìăđ ngăngayăngắn,ărồiănắmălấyăsợiădâyăđểăbướcălỪn.ăNgồiăxe,ăkhôngăquayăđầuă

lại,ăkhôngănóiănhanhăvàăkhôngăchỉătrỏ.

X.18

Sắcăt ăc ăhƿ,ăt ngănhiăhậuătập.ăViết:ă“S năl ngăth ătrƿ,ăth iătai,ăth iătai!ăT ăL ăc ngăchi,ătamă

kh uănhiătác.

Dịch.- Conăchimăthấyăngư i,ăkinhăsợăbayăđiă(cóăngư iăgiảngălà:ăthấyăngư iăcóăvẻădữătợn,ănỪnăbayă

đi);ănóăliệngămấyăvòngă(xemăch ng)ărồiămớiăxuống.ă(Khổngătử)ănói:ă“Conătrĩămáiăđậuă ătrỪnăcầuă
Sơnăcốcăkia,ăbiếtăth iăcơălắm,ăbiếtăth iăcơălắm!”ăTửălộăchấpătayăhướngăvềănó,ănóăkỪuăbaătiếngăbayă
đi.

----------------------
Tru:ănguyênăvĕnăch ăHánălƠă緅 (Thi uăCh uăđ călƠă“t u”).ă(Goldfish).

Câu “Tấtăhữuătẩmăy,ătrư ngănhấtăthânăhữuăbán” lƠădoătôiăghiăthêm,ănguyênăvĕnăch ăHán:ă

必有寢衣，長一身有半 . (Goldfish).

Cátănguy t:ăebookănguồnăchépălƠ:ă“t t”.ă(Goldfish).ă

T tătếă(必祭),ăcóăb năchépălƠă“quaătế”ă(瓜祭). (Goldfish).

Ebookănguồnăchép:ă“V nă ănh ăthaăbang”.ă(Goldfish).

TheoăNguy năThiênăThụăthìă“đôngăth ”ă(東首)ăcóănghƿaălƠ:ă“dayăđ uăphíaăĐông,ămặtăngóăc aă

sổăBắc”ă().ăCáchăhi uăđóăcóăvẻăhợpăvớiăl iăgi ngăc aăChuăHi:ă“TheoăL ,ăng iăb nhănằmă ăc aă
sổăphíaăBắc,ăvuaătớiăthĕmăthìăr iăsangăc aăsổăphíaăNam,ăđ ăvuaănhìnăsangăphíaăNamămƠăh iăthĕmă
(theoăchúăthíchătrongăbƠiăVI.8),ăvƠăl iăgi ngătrênătrang . (Goldfish).

NguyênăvĕnăbƠiăIII.18:ăTửănhậpătháiămiếu,ămỗiăsựăvấn.ăHoặcăviết:ă“ThụcăvịăTrâuănhânăchiătửătriă
lễăhồ,ănhậpătháiămiếu,ămỗiăsựăvấn”.ăTửăvĕnăchi,ăviết:ă“Thịălễădã”.ăBƠiăX.14ănƠyăch ăcóăcơu:ăNhậpă
tháiămiếu,ămỗiăsựăvấn. (Goldfish).

Ch ădung [容]ănƠy,ăcóănhƠăb oălƠăch ăkhách [客],ănghƿaălƠăkhôngăkháchăkhí,ămƠăr tătựănhiên.

C ng:ăCácătrangăch ăHánătrênăm ngăchépălƠă (Thi uăCh uăđ călƠăcộng,ăhoặcăcung),ătrongăđóă

cóăvƠiătrangăb oăch ă cóănghƿaălƠă拱“c ng”ă(nghƿaălƠăch pătay).ă(Goldfish).

THIÊN XI

TIÊN TIẾN

XI.1

T ăviết:ă“Tiênătiếnă ăl ănh c,ădƣănhơnădƣ;ăhậuătiếnă ăl ănh c,ăquơnăt ădƣ.ăNh ădụngăchi,ătắcăngôă

tòngătiênătiến”.

Dịch.- Khổngătửănói:ă“Vềălễănhạc,ăngư iăđ iăxưaăbịăngư iăđ iănayăcoiălàăquỪămùa;ăvềălễănhạc,ă

ngư iăđ iăxưaăđượcăngư iăđ i nayăkhenălàăquânătửă(toànăthiện).ăDùngălễănhạcăthìătaătheoăngư iă
xưa”.

Chú thích. – Chúngătôiătheoăcáchăhi uăc aăTrìnhăt ăvƠăChuăt ămƠăd chănh ătrên.ă“Tiênătiến”ătr ă

ng iăđ uăđ iăChu,ăth iăđóătheoăKhổngăt ănh căcóăvĕnăl năch tă(t cănh ăn iădungăl năhình th că
t t).ă“Hậuătiến”ătr ăng iăth iăChuăđƣăsuy,ănh cătr ngăvĕnăh năch t.ăNg iăth iăKhổngăt ăthíchă
vĕnăh năch t,ănênăchoăl ănh căngƠyăx aălƠăquêămùa,ămƠăkhenăl ănh căđ iăsauăđẹpăđẽ.ăKhổngăt ă
ng ợcăl i,ăthíchăvĕnăh năch t,ănênătheoăl ănh căc aăng iăx a.ăCóăthuyếtăchoărằngă“tiênătiến”ătr ă
ng iăh căl ănh cărồiămớiălƠmăquan,ăt căh ngăbìnhădơn,ănh ăđaăs ăcácămônăsinhăc aăKhổng.ă
“Hậuătiến”,ătr ăgiớiăquíăt cădoăđặcăquy nămƠălƠmăquanăsớm,ărồiăsauămớiăh căl ănh c.ăKhổngăt ă
cóădùngănhơnătƠiăthìădùngăh ngătrênă(bìnhădơn)ăt căkẻăsƿ,ăch ăkhôngădùngăh ngăd ớiă(quíăt c).ă
Haiăch ădụngăchi [用之]ăthuyếtănƠyăhi uălƠădùngăng i,ăch ăkhôngăph iădùngăl ănh cănh ăTrình,ă
Chuăgi iăthích.ăThuyếtănƠyămớiămẻ,ăcũngăch pănhậnăđ ợc.ă

XI.2

T ăviết:ă“Tòngăngƣă ăTr n,ăTháiăgi ,ăgiaiăb t cậpămônădƣ”.ăĐ căh nh:ăNhanăUyên,ăM năT ă

Khiên,ăNhi măBáăNg u,ăTr ngăCung;ăngônăng :ăT ăNgƣ,ăT ăC ng;ăchínhăsự:ăNhi măH u,ăQuíă
L ;ăvĕnăh c:ăT ăDu,ăT ăH .

Dịch.- Khổngătửănói:ă“Nhữngămônăsinhătheoătaă(chịuăkhốn)ă ănướcăTrần,ănướcăThái,ănayăkhôngă

cònăhọcătaănữa”.ăĐ căHạnhă(đángăkhenănhất)ăcóăNhanăUyỪn,ăMẫnăTửăKhiỪn,ăNhiễmăBáăNgưu,ă
TrọngăCung;ăgiỏiăĕnănói,ăt ălệnhăcóăTểăNgã,ăTửăCống;ăgiỏiăvềăchínhătrịăcóăNhiễmăHữu,ăQuíăLộ;ă
giỏiăvềăvĕnăhọcăcóăTửăDu,ăTửăHạ.

Chú thích. – Đo năsauăt ă“Đ căh nhầ”ăkhôngăph iălƠăl iăKhổngăt .ăM iămônăsinhăk ătrongă
đo năđóăch aăchắcăđ uăđƣătheoăKhổngăt ăquaăTr năvƠăThái.

XI.3

T ăviết:ă“Hồiădƣ,ăphiătrợăngƣăgi ădƣ,ă ăngôăngônăvôăs ăb tăduy t”.

Dịch.- Khổngătửănói:ă“AnhăHồiăkhôngăgiúpătaăđượcăđiềuăgì,ăl iăgiảngănàoăc aăta,ăanhăấyăcũngă

thích”.ă(ÝănóiăNhanăHồiăkhôngănghiăhoặc,ăchấtăvấnăgìăcả,ăkhôngăgợiăthỪmăýăgìăchoăKhổngătửăcả).

XI.4

T ăviết:ă“HiếuătaiăM năT ăKhiên!ăNhơnăb tăgiană ăkìăphụăm u,ăcônăđ ăchiăngôn”.

Dịch.- Khổngătửănói:ă“AnhăMẫnăTửăKhiỪnăthậtălàăhiếuăthuận!ăChaămẹ,ăanhăemătrongănhàăđềuă
khenăanhăhiếuăthuậnămàăngư iăngoàiăcũngănhậnăvậyălàăđúng”.

XI.5

NamăDungătamăphụcăB chăKhuê.ăKhổngăt ădƿăkìăhuynhăchiăt ăthêăchi”.

Dịch.- NamăDungăưaăđọcăđiăđọcălạiăthưăBạchăKhuỪ.ăKhổngătửăđemăconăgáiăanhămìnhăgảăcho.

Chú thích. – Th ăBạchăKhuỪ trong thiên Đạiănhã, Kinh Thi,ăđ iăýăb o:ă“Cáiăvếtătrongăng căKhuêă
trắng,ăcóăth ămƠiăb ăđi,ăch ăđi măx uătrongăl iănói,ăkhôngăth ăch aăđ ợc”.ăKhổngăt ăkhenăNamă
Dungăbiếtăgi ăgìnăl iănói.ăCoiăthêmăbƠiăV.1.

XI.6

QuíăKhangăt ăv n:ă“Đ ăt ăthụcăviăhiếuăh c?”ăKhổngăt ăđ iăviết:ă“H uăNhanăhồiăgi ăhiếuăh c,ăb tă

h nhăđo năm nhăt ăhƿ,ăkimădƣătắcăvô”.ă

Chú thích. – BƠiănƠyănh ăh tăbƠiăVI.2,ăch ăkhácăbƠiăVI.2ăchépălƠăAiăcôngăh i,ăvƠăcóăthêmăm yă

ch ă“b tăn ,ăb tănh ăquá”ă ăsau:ă“H uăHồiăgi ăhiếuăh c”,ăvƠăm yăch :ă“v ăvĕnăhiếuăh cădƣ”ă ă
cu iăbƠi.ăVìăvậyăkhôngăc năph iăd chăl i.

XI.7

NhanăUyênăt ,ăNhanăL ăth nhăt ăchiăxaădƿăviăchiăquách.ăT ăviết:ă“TƠiăb tătƠi,ădi căcácăngônăkìăt ă

dƣ.ăLíădƣăt ăh uăquanănhiăvôăquách.ăNgôăb tăđồăhƠnhădƿăviăchiăquách.ăDƿăngôătòngăđ iăphuăchiă
hậu,ăb tăkh ăđồăhƠnhădƣ”.

Dịch.- NhanăUyỪnăchết,ăNhanăLộă(chaăNhanăUyỪn,ămàăcũngălàăhọcătròăKhổngătử)ăxinăchiếcăxeă
c aăKhổngătửăđểăbánămàămuaăquáchăchônăcon.ăÔngăbảo:ă“Nóăcóătàiăhayăbấtătàiăthìăcũngăchỉălàă
conăthôi.ăConăruộtăc aătaălàăLíă(tựălàăBáăNgư)ăchết,ăcũngăchỉădùngăquană( ătrong)ămàăkhôngădùngă
quáchăchoănóă( ăngoài).ăKhôngălẽătaăđiăbộ,ăbánăxeăđiămàămuaăquáchăchoănóă(NhanăUyỪn).ăTaă
theoăsauăhàngăđạiăphu,ănỪnăkhôngălẽăđiăbộ”.

Chú thích. – Khổngăt ăcóăhồiălƠmăđ iăphuăn ớcăL ,ălúcănƠyăkhông lƠmăquanăn a,ănh ngăv năgi ă
hƠmăđ iăphu.ăNóiă“theoăsauăhƠngăđ iăphu”ălƠănóiănhũn.

XI.8

NhanăUyênăt ,ăT ăviết:ă“Yăthiênătángăd ,ăthiênătángăd !”.

Dịch.- NhanăUyỪnăchết.ăKhổngătửăthan:ă“Ôi!ăTr iăhạiăta,ătr iăhạiăta!”.

XI.9

NhanăUyênăt .ăT ăkh căchiăđ ng. Tòngăgi ăviết:ă“T ăđ ngăhƿ”.ăViết:ă“H uăđ ngăhồ?ăPhiăphùă
nhơnăchiăviăđ ngănhiăthùyăv ?”.

Dịch.- NhanăUyỪnăchết.ăKhổngătửăkhócăthảmăthiết.ăNgư iă(đệătử)ătheoăsau,ăthưa:ă“Thầyăbiăaiătháiă

quá!”.ăKhổngătửănói:ă“Biăaiătháiăquáăư?ăTaăchẳngăvìăconăngư iăđóăbiăaiăthìăvìăai?”.

XI.10

NhanăUyênăt ,ămônănhơnădụcăhậuătángăchi.ăT ăviết:ă“B tăkh ”.ăMônănhơnăhậuătángăchi.ăT ăviết:ă

“Hồiădƣăth ăd ădoăphụădƣ,ăd ăb tăđắcăth ădoăt ădƣ.ăPhiăngƣădƣ,ăphuănh ătamăt ădƣ”.

Dịch.- NhanăUyỪnăchết,ămônănhânămuốnămaiătángătrọngăhậu.ăKhổngătửăbảo:ă“KhôngănỪn”.ă
Nhưngămônănhânăvẫnămaiătángătrọngăhậu.ăKhổngătửăbảo:ă“Hồiăcoiătaănhưăcha,ămàătaăkhôngăcoiă
nóănhưăconăđược.ăĐóăkhôngăphảiătạiăta,ămàătạiăcácătròăđây”.ă

Chú thích. – Cácăsáchăđ uăchúăthích:ătheoăl ăthìătuỳăgiaăđìnhănghèoăgiƠuămƠămaiătángătr ngăhậuă

hayăkhông.ăNhanăHồiănhƠănghèo,ămƠăchônăc tătr ngăhậuălƠătráiăl .ăỌngăcoiăNhanăHồiănh ăcon,ă
chônăNhanăHồiănh ăchônăBáăNg ă(coiăbƠiă7)ănh ngăkhôngăti năcanăthi p,ăđ ăchoămônăsinhăngheă
l iăNhanăL ă(chaăNhanăHồi)ălƠmăvi cătráiăl ăđó.

XI.11

QuíăL ăv năsựăqu ăth n.ăT ăviết:ă“V ănĕngăsựănhơn,ăyênănĕngăsựăqu ?”.ăViết:ă“C măv năt ”.ăViết:ă
“V ătriăsinh,ăyênătriăt ”.

Dịch.- QuíăLộăhỏiăđạoăth ăquỉăthần.ăKhổngătửăđáp:ă“Chưaăbiếtăđạoăth ăngư i,ăsaoăbiếtăđượcăđạoă

th ăquỉăthần?”ăLạiăhỏi:ă“Conăxinămạoămuộiăhỏiăvềăsựăchết”.ăĐáp:ă“Sựăsốngăcònăchưaăbiết,ăsaoă
biếtăđượcăsựăchết?”.

XI.12

M năT ă(Khiên)ăth ătrắc,ăngơnăngơnănh ădƣ;ăT ăL ăhƣngăhƣngănh ădƣ;ăNhi măH u,ăT ăC ngă

kh năkh nănh ădƣ.ăT ăl c:ă“Nh ợcăDoădƣ,ăb tăđắcăkìăt ănhiên”.

Dịch.- MẫnăTửă(KhiỪn)ăđ ng hầuăổăbỪn,ăvẻămặtăcungăkính,ăchínhătrực;ăTửăLộăcóăvẻăcươngănghị;ă

NhiễmăHữuăvàăTửăCốngăcóăvẻăônăhoà.ăKhổngătửăvuiăvẻă(vìămônăsinhănàoăcũngăcóătưăcáchăcả).ă
(Nhưngăôngănói):ă“AnhăDoă(TửăLộ)ăeăsẽăbấtăđắcăkìătử”.

Chú thích. – T ăL ăhayăcậyăs căm nhăc aămìnhănênăôngăkhuyênăph iăđ ăphòng.ăSauăT ăL ăchếtă

m tăcáchăvôănghƿaătrongăm tăvụăb oălo nă ăn ớcăV .

XI.13

L ănhơnăviăTr ngăph .ăM năT ăKhiênăviết:ă“Nh ngăcựuăquán,ănh ăchiăhƠ?ăHƠăt tăc iătác?”ăT ă

viết:ă“Phùănhơnăb tăngôn,ăngônăt tăh uătrúng”.

Dịch.- NướcăLỗăđịnhăcấtăkhoăTrư ngăph ămới.ăMẫnăTửăKhiỪnăbảo:ă“Dùngăcáiăkhoăcũămàătuăbổă

lại,ăkhôngăđượcăsao?ăHàătấtăphảiăcấtăcáiămớiă(choăphíăcông,ăc a).ăKhổngătửăkhen:ă“Cònăngư iă
đóăítănói,ănhưngăhễănóiăthìătrúng”.

XI.14

T ăviết:ă“Doăchiăsắtăh ăviă ăKhơuăchiămôn?”.ăMôn nhơnăb tăkínhăT ăL .ăT ăviết:ă“Doădƣ,ăthĕngă

đ ngăh ,ăv ănhậpă ăth tădƣ”.

Dịch.- Khổngătửănói:ă“Tiếngăđànăsắtăc aăanhăDoăsaoălạiănổiălỪnă ănhàăKhâuănày?”ă(Ýănóiăôngă

khôngăưaăgiọngăđànăsátăphạtăc aăTửăLộ).ăVìăvậyămàămônăsinhăcoiăthư ngăTửăLộ.ăKhổngătửăgiải
rằng:ă“Họcăvấnăc aăanhăDoăvàoăhạngălỪnăđếnăthềmărồi,ămàăchưaăvàoănộiăthấtăđấyăthôi”ă(nghĩaălàă
kháălắm,ăchỉăchưaătinhăviăthôi).ăNhưngăcóăngư iălạiăhiểu:ă“AnhăDoăchỉămớiăgảyăđànă ăngoàiăthềmă
ch ăkhôngăphảiă ătrongănhàă(!),ăcoiă“nhậpăthất”ă ăbàiă19.

XI.15

T ăC ngăv n:ă“S ăd ăTh ngădƣăthụcăhi n?”.ăT ăviết:ă“S ădƣăquá,ăTh ngădƣăb tăcập”.ăViết:ă

“NhiênătắcăS ădũăd ?”.ăT ăviết:ă“Quáădoăb tăcập”.

Dịch.- TửăCốngăhỏi:ă“AnhăSưă(TửăTrương)ăvàăanhăThươngă(T ăHạ)ăaiăhơn?”.ăKhổngătửăđáp:ă“Sưă

tháiăquáămàăThươngăbấtăcập”.ăLạiăhỏi:ă“NhưăvậyălàăanhăSưăhơn?”.ăĐáp:ă“Tháiăquáăcũngănhưă
bấtăcập”.

XI.16

Quíăth ăphúă ăChuăcông,ănhiăC uădƣăviăchiătụăli mănhiăphụăíchăchi.ăT ăviết:ă“Phiăngôăđồădƣ,ăti uă

t ăminhăcổănhiăcôngăchiăkh ădƣ”.

Dịch.- HọăQuíăgiàuăhơnăôngăChuăcông,ăthếămàăCầuă(NhiễmăHữuălàmăgiaăthầnăhọăQuí)ăcònăthuă
thuếăbópăchẹtădân,ălàmăgiàuăthỪmăcho.ăKhổngătửănói:ă“Nóăkhôngăphảiălàămônăđồăc aătaănữa,ăcácă
conănỪnănổiătiếngă(hoặcăhùaănhau)ămàăcôngăkíchănóăđi”.

XI.17

“SƠiădƣăngu,ăSơmădƣăl ,ăS ădƣăt ch,ăDoădƣăng n”.

Dịch.- (Cao)ăSàiă(TửăCao)ăngu,ăSâmă(Tĕngătử)ătrìăđộn,ăSưă(TửăTrương)ăthiỪnălệch,ăDoă(TửăLộ)ă
thôălậu.

Chú thích. – CơuănƠyăcũngălƠăl iăc aăKhổngăt .

XI.18

T ăviết:ă“Hồiădƣăkìăth ăhồ,ălũăkhông.ăT ăb tăthụăm nh,ănhiăhóaăthựcăyên,ă cătắcălũătrúng”.

Dịch.- Khổngătửănói:ă“AnhăHồiăgầnăđạtăđượcăđạoăchĕng,ăthư ngănghứoăđói?ăAnhăT ă(TửăCống)ă

khôngăanăbầnălạcăđạoămàăđiăbuônăbán,ăđoánăđiềuăchiăthư ngătrúng”.

Chú thích. – Baăch ă“b tăthụăm nh”ăcácăsáchăgi ngălƠ:ăKhôngăxinăphépănhƠăn ớcăđ ăbuônăbán.ă

(Th iăđóăbuônăbánăph iăxinăphépăquanăs ăt i).

XI.19

T ăTr ngăv năthi nănhơnăchiăđ o.ăT ăviết:ă“B tăti nătích,ădi căb tănhậpă ăth t”.

Dịch.- TửăTrươngăhỏiănhưăthếănàoălàăngư iăthiện.ăKhổngătửăđáp:ă“Bẩmătínhătốtăchẳngăphảiăhọcă

tậpătheoăcổănhânămàăcũngătốt,ănhưngăkhôngăđạtăđượcăm cătinhăviăc aăhọ”.

Chú thích. – Cóăng iăgi ng:ăNg iăthi năkhôngăhoƠămìnhăvớiăkẻăác,ăx uăxaă(b tăti nătích)ănh ngă
vìăkhôngăh cănênăkhôngăthôngăđ t,ăkhôngăbiếtăquy năbiến.

XI.20

T ăviết:ă“Luậnăđ căth ăd ,ăquơnăt ăgi ăhồ?ăSắcătrangăgi ăhồ?”.

Dịch.- Khổng tửănói:ă“Đàmăluậnăthìăkínhăcẩn,ăngư iănhưăvậyăđãăthựcălàăquânătửăchẳng?ăHayăchỉă
làăbềăngoàiătrangătrọngăthôi?”.

XI.21

T ăL ăv n:ă“Vĕnăt ăhƠnhăch ?”.ăT ăviết:ă“H uăphụăhuynhăt i,ănh ăchiăhƠăkìăvĕnăt ăhƠnhăchi?”.ă

Nhi măH uăv n:ă“Vĕnăt ăhƠnhăch ?”.ăT ăviết: “Vĕnăt ăhƠnhăchi”.ăCôngăTơyăHoaăviết:ă“Doădƣă
v n:ă“Vĕnăt ăhƠnhăch ?”,ăT ăviết:ă“H uăphụăhuynhăt iầ”;ăC uădƣăv n:ă“Vĕnăt ăhƠnhăch ?”,ăT ă
viết:ă“Vĕnăt ăhƠnhăchi”.ăXíchădƣăhoặc,ăc măv n?”.ăT ăviết:ă“C uădƣăthoái,ăc ătiếnăchi;ăDoădƣă
kiêmănhơn,ăc ăthoáiăchi”.ă

Dịch.- TửăLộăhỏi:ăNgheă(điềuăphải)ărồiăthìăthiăhànhăliềnăsao?”ăKhổngătửăđáp:ă“Cònăcha,ăanhă
(phảiăhỏiăýăkiếnăcha,ăanh)ăsaoăcóăthểăngheărồiălàmăliềnăđược”.ăNhiễmăHữuăhỏi:ă“Ngheă(điềuă
phải)ărồiăthiăhànhăliềnăsao?”ăKhổngătửăđáp:ă“Ngheărồiăthìălàmăliềnăđi”.ăCôngăTâyăHoaăhỏi:ă“Anhă
Doăhỏi:ă“Ngheărồiăthiăhànhăliềnăsao?”,ăThầyăđáp:ă“Cònăcha,ăanh…”;ăanhăCầuăhỏi:ă“Ngheărồiă
thiăhànhăliềnăsao?”,ăThầyăđáp:ă“Ngheărồiăthìălàmăliềnăđi”.ăXíchăconăchưaăhiểu,ăxinăthầyăgiảngă
cho”.ăKhổngătửăđáp:ă“BảnătínhăanhăCầuăkhôngătiếnăth ănỪnătaăphảiăthúcăchoătiếnătới;ăcònăanhă
Do,ăbảnătínhădũngămãnhămuốnăhơnăngư iănỪnătaăphảiăkỨoălùiălại”.

XI.22

T ăúyă ăKhuông,ăNhanăUyênăhậu.ăT ăviết:ă“Ngôădƿănh ăviăt ăhƿ”.ăViết:ă“T ăt i,ăHồiăhƠăc măt ”.

Dịch.- Khổngătửăbịăvâyă ăthànhăKhuôngă(coiăbàiăIX.15),ăNhanăUyỪnălạcăphíaăsau.ă(Tớiăkhiăthầyă

tròăgặpănhau),ăKhổngătửăbảo:ă“Thầyăngỡăanhăchếtărồiăch !”.ăNhanăUyỪnăđáp:ă“Thầyăcònăsống,ă
conăđâuădámăchết”.

XI.23

Quíăt ăNhiênăv n:ă“Tr ngăDo,ăNhi măC uăkh ăv ăđ iăth năd ?”.ăT ăviết:ă“Ngôădƿăt ăviăd ăchiăv n,ă
tằngăDoăd ăC uăchiăv n.ăS ăv ăđ iăth năgi ,ădƿăđ oăsựăquơn,ăb tăkh ătắcăch .ăKimăDoăd ăC uădƣ,ă
kh ăv ăcụăth năhƿ”.ăViết:ă“Nhiênătắcătòngăchiăgi ăd ?”.ăT ăviết:ă“Thíăphụăd ăquơn,ădi căb tătòngă
dƣ”.

Dịch.- QuíătửăNhiỪnă(mộtăngư iătrongăhọăQuíă ăLỗ)ăhỏi:ă“TrọngăDoăvàăNhiễmăCầuăcóăthểăgọiălàă

đạiăthầnăđượcăkhông?”ăKhổngătửăđáp:ă“Tôiătư ngăôngăhỏiăvềăaiăkia,ăkhôngăng ăôngăhỏiăvềăanhă
DoăvàăanhăCầu.ăGọiălàăđạiăthầnăthìăc ătheoăđạoălíămàăth ăvua,ăkhôngăthiăhànhăđạoălíăđượcăthìăt ă
ch c.ăNhưngăanhăDoăvàăanhăCầuăcóăthểăgọiălàăbềătôiăthư ngă(choăđ ăsốăđểălàmăviệcăthôi)”.ăLạiă
hỏi:ă“Nhưngăhaiăôngăấyăcũngăthuậnătòngăvuaăch ?”ăKhổngătửăđáp:ă“Nếuălàăgiếtăcha,ăgiếtăvuaăthìă
họăkhôngătheoăđâu”.

Chú thích. – LúcăđóăT ăL ăvƠăNhi măC uălƠmăgiaăth năchoăh ăQuí.

XI.24

T ăL ăs ăT ăCaoăviăPhíăt .ăT ăviết:ă“Tặcăphùănhơnăchiăt ”.ăT ăL ăviết:ă“H uădơnănhơnăyên,ăh uă

xƣătắcăyên,ăhƠăt tăđ căth ănhiênăhậuăviăh c?”.ăT ăviết:ă“Th ăc ă ăphùăn nhăgi ”.

Dịch.- TửăLộă(làmăgiaăthầnăhọăQuí),ătiếnăcửăTửăCaoălàmăquanăTểăđấtăPhỉ.ăKhổngătửătrách:ă“Như
vậyălàălàmăhạiăconăngư i”ă(vìăTửăCaoăchưaăhọcăđượcăbao,ăchưaălàmăquanăđược).ăTửăLộăbảo:ă
“(Làmăch cătểăthì)ăcóănhânădânăđểătrị,ăcóăthầnăxãă(đấtăđai),ătắcă(mùaămàng)ăđểăth ,ă(đóălàăhọc),ă
hàătấtăphảiăđọcăsáchărồiămớiăgọiălàăhọc?”.ăKhổngătửănói:ă“Vìăthếămàăta ghỨtănhữngăl iălộiăkhẩuă
(cưỡngălíăđểătựăbiệnăhộ)”.

XI.25

T ăL ,ăTĕngăTích,ăNhi măH u,ăCôngăTơyăHoaăth ăt a.ăT ăviết:ă“Dƿăngôănh tănhậtătr ngăhồănhƿ,ă

vôăngôădƿădƣ.ăC ătắcăviết:ă“B tăngôătriădƣ”.ăNh ăhoặcătriănhƿ,ătắcăhƠădƿătai?”ăT ăL ăsu tănhƿănhiă
đ iăviết:ă“Thiênăthặngăchiăqu c,ănhiếpăhồăđ iăqu căchiăgian,ăgiaăchiădƿăs ăl ,ănhơnăchiădƿăc ăcận,ă
Doădƣăviăchi,ăbíă(hoặcătí)ăcậpătamăniên,ăkh ăs ăh uădũng,ăth ătriăph ngădƣ”.ăPhuăt ăth năchi.ă
“C u,ănhƿăhƠănh ?”.ăĐ iăviết:ă“Ph ngălụcăth tăthập,ănh ăngũălụcăthập,ăC uădƣăviăchi,ăbíăcậpătamă
niên,ăkh ăs ătúcădơn.ăNh ăkìăl ănh c,ădƿăsƿăquơnăt ”.ă“Xích,ănhƿăhƠănh ?”.ăĐ iăviết:ă“Phiăviếtănĕngă
chi,ănguy năh căyên.ăTônămiếuăchiăsự,ănh ăh iăđồng,ăđoanăch ngăph ,ănguy năviăti uăt ớngă
yên”.ă“Đi m,ănhƿăhƠănh ?”.ăCổăsắtăhi,ăkhanhănhƿ,ăx ăsắtănhiătác,ăđ iăviết:ă“D ăhồătamăt ăgi ăchiă
so n”.ăT ăviết:ă“HƠăth ngăhồ?ăXíchăcácăngônăkìăchíădƣ”.ăViết:ă“M ăxuơnăgi ,ăxuơnăphụcăkíă
thƠnh,ăquánăgi ăngũălụcănhơn,ăđồngăt ălụcăth tănhơn,ădụcăhồăNghi,ăphongăhồăVũăVu,ăv nhănhiă
qui”.ăPhuăt ăv ănhiênăthánăviết:ă“Ngôăd ăĐi mădƣ”.ăTamăt ăgi ăxu t,ăTĕngăTíchăhậu.ăTĕngăTíchă
viết:ă“Phùătamăt ăgi ăchiăngônăhƠănh ?”.ăT ăviết:ă“Di căcácăngônăkìăchíădƣădƿăhƿ!”.ăViết:ă“Phuăt ă
hƠăth năDoădƣ?”.ăViết:ă“Viăqu cădƿăl ,ăkìăngônăb tănh ợng,ăth ăc ăth năchi”.ăViết:ă“Viăqu cădƿăl ,ă
kìăngônăb tăph ng,ăth ăc ăth năchi”- DuyăC uătắcăphiăbangădƣăd ?”ă– “Anăkiếnăph ngălụcăth tă
thậpănh ăngũălụcăthập,ănhiăphiăbangădƣăgi !”ă- “DuyăXíchătắcăphiăbangădƣăd ?”ă- “Tônămiếuăh iă
đồng,ăphiăch ăh uănhiăhƠ?ăXíchădƣăviăchiăti u,ăthụcănĕngăviăchiăđ i?”.

Dịch.- TửăLộ,ăTĕngăTích,ăNhiễmăHữuăvàăCôngăTâyăHoaăngồiăhầu.ăKhổngătửăbảo:ă“Cácăanhăchoă
rằngătaăcóălớnăhơnăcácăanhămộtăngàyămàăngại,ănhưngăđ ngăngạiăgìăcả.ă ănhà,ăcácăanhăthư ngă
nói:ă“Chẳngăaiăbiếtăta”.ăNếuăcóăngư iăbiếtăthìăcácăanhăđemătàiăgìăraădùng”.ăTửăLộăvộiăvàngăđáp:ă
“Víănhưămộtănướcăcóămộtăngànăcỗăxe,ăbịăỨpăgiữaăhaiănướcălớn,ălạiăcóăthỪmănạnăchiếnătranh,ănhână
đóădânăchúngăđóiăkhổ;ăDoătôiămàăcầmăquyềnănướcăấyăthìăv aăđầyăbaănĕmăcóăthểăkhiếnăchoădână
chúngădũngăcảmămàăbiếtăđạoălíănữa”.ăKhổngătửămỉmăcư i.ăRồiăhỏi:ă“Cầu,ăcònăanhăthếănào?”ă
Đáp:ă“Nhưăcóămộtănướcăvuôngăv c,ăsáuăbảyăchụcădặmăhoặcănĕmăsáuăchụcădặm,ăCầuătôiăcầmă
quyềnănướcăấyăthìăv aăđàyăbaănĕmăcóăthểăkhiếnăchoădânăchúngăđượcănoăđ .ăCònăvềălễănhạcăthìă
xinăđợiăbậcăquânătử”. – “Xích,ăcònăanhăthếănào?”.ăĐáp:ă“Vềălễănhạcătôiăkhôngăphảiăgiỏi,ănhưngă
xinăđượcăhọc.ăTrongăviệcătếătựă ătônămiếuăhoặcătrongăhộiănghịăcácăchưăhầu,ăXíchătôiămặcăáoălễă
huyềnăđoan,ăđộiămũăchươngăph ămàăxinălàmămộtătiểuătướng”.- “Điểm,ăcònăanhăthếănào?”.ăLúc
đóăTĕngăTíchăgẩyăđànăsắtăv aăngớt,ăđặtăđànăxuốngă– keng! – màăđ ngădậyăđáp:ă“Chíăc aătôiă
khácăhẳnăvớiăbaăanhăđó”.ăKhổngătửăbảo:ă“Hạiăgì?ăCũngălàăaiănấyătỏăchíăc aămìnhăraămàăthôi”.ă
Thưa:ă“Nhưăbâyăgi ălàăcuốiăthángăxuân,ăyăphụcămùaăxuânăđãămayăxong,ănĕmăsáuăngư iăv aătuổiă
đôiămươiăvớiăsáuăbảyăđồngătửădắtănhauăđiătắmă ăsôngăNghiărồiălỪnăhóngămátă ănềnăVũăVuăv aăđiă
v aăhát,ăkỨoănhauăvềănhà”.ăKhổngătửătrầmăngâmămộtăchútărồiăthan:ă“TaăcũngămuốnănhưăĐiểmă
vậy”.ăBaămônăsinhăđiărồi,ăTĕngăTíchă ălạiăhỏi:ă“Thầyănghĩăsaoăvềăl iănóiăc aăbaăanhăkia?”.ăĐáp:ă
“Cũngăđềuălàăchoăbiếtăchíămìnhăvậyăthôi”.ăHỏi:ă“NhưngătạiăsaoăngheăanhăDoănói,ăthầyălạiămỉmă
cư i”.ăĐáp:ă“Ngư iătrịănướcăphảiătheoălễ,ăanhăDoăkhôngăbiếtănhúnănhư ng,ănỪnătaămỉmăcư i”.ă
Lạiăhỏi:ă“L iăanhăCầuănóiăchẳngăphảiălàăviệcănướcăsao?”.ăĐáp:ă“Mộtăđịaăphươngăvuôngăv căsáuă
bảyăchụcădặmăhayănĕmăsáuăchụcădặm,ăchẳngăphảiălàămộtăquốcăgiaăthìălàăgì?”.ăLạiăhỏi:ă“Thếăthìă
anhăXíchăchẳngăphảiălàăviệcătrịănướcăsao?”.ă“Việcătônămiếuăvàăviệcăhộiănghịăchẳngăphảiălàăviệcă
chưăhầuălàăgì?ăAnhăXíchăkhiỪmătốnăxinădựălàmătiểuătướng,ăvậyăch ăaiălàmăđạiătướng?”.

-----------------------
Đo nă“thíchăvĕnăhơnăchất,ănỪnătheoălễănhạcăc aăngư iăxưa.ăCóăthuyếtăchoărằngă“tiỪnătiến”ătrỏ”
lƠădoătôiăt măchépăthêm.ăXinănóiăthêmălƠ,ătheoăthuyếtăđó,ăhai ch ă“dƣănhơn”ă(野人)ătr ăgiớiăbìnhă
dơn,ăhaiăch ă“quơnăt ”ă(君子)ătr ăgiớiăquíăt căc măquy n.ă(Thamăkh o:ă).ă(Goldfish).

Ch ă“mônănhơn”ăvƠăch ă“mônănhơn”ăsau,ăebookănguồnăchépălƠă“mônăsinh”.ă(Goldfish).ă

“Hoặc”ă(惑):ăcóăb năchépălƠă“c m”ă(感). (Goldfish).

Đo năThầyăđáp:ă“Cònăcha,ăanh…”;ăanhăCầuăhỏi:ă“Ngheărồiăthiăhànhăliềnăsao?”ălà do tôi ghi

thêm. (Goldfish).

Đo năsauăđơyălƠădoătôiăchépăthêm:ăTằngăTíchăhậu.ăTằngăTíchăviết:ă“Phùătamăt ăgi ăchiăngônăhƠă

nh ?”.ăT ăviết:ă“Di căcácăngônăkìăchíădƣădƿăhƿ!”.ăViết:ă“Phuăt ăhƠăth năDoădƣ?”.ăViết:ă“Viăqu că
dƿăl .ă(Goldfish).

L iănóiănhũn.ăTrongăs ămônăđ ăđó,ăTĕngăTíchă(chaăTĕngăSơm)ăchắcăkhôngănh ăt iăh năKhổngă

t ăbaoănhiêu.

T căm tăn ớcăch ăh uătrungăbìnhăkhôngăvƠoăh ngănh .

T căm tăch ăh uănh .

M tăch căquanănh ăcoiăvi căl .

Nguyênăvĕn:ăKíăthƠnh,ăcóăsáchăgi ngălƠă“đƣămặcăxong”.

Nguyênăvĕn:ăquánăgi ,ănghƿaălƠăng iăđƣălƠmăl ăđ iămũă(l ăgiaăquan):ăthanhăniênătớiă20ătuổiăthìă

lƠmăl ăđó.

SôngăNghiă ăL ă- VũăVuălƠăm tăcáiăđƠnăđ ătế,ăcaoătr ng,ămátămẻ.

Đo n: Đáp:ă“Ngư iătrịănướcăphảiătheoălễ,ăanhăDoăkhôngăbiếtănhúngănhư ng,ănỪnătaămỉmăcư i”

lƠădoătôiăt măghiăthêm.ă(Goldfish).

TĕngăTíchăcóăýăchoăNhi măC uăvƠăCôngăTơyăHoaăcũngăkhôngăkhiêmăt năvìămu nătr ăn ớc.ă

Nh ngăKhổngăt ăchêătháiăđ ăc aăT ăL ,ăch ăkhông chêăchíăh ớngăc aăaiăc ,ămặcădùăôngăthíchă
chíăh ớngăc aăTĕngăTíchăh n.ă– BƠiănƠyălƠăbƠiădƠiănh tămƠăcũngălƠăm tăbƠiăhayănh tătrongăLuậnă
ngữ.ăChúngătôiăđƣăphêăbìnhătrongăcu năCổăvĕnăTrungăQuốc trang 24-25.ăTaoăĐƠnăxu tăb nă–
1966).
 THIÊN XII

NHAN UYÊN
XII.1

NhanăUyênăv nănhơn.ăT ăviết:ă“Khắcăk ăphụcăl ăviănhơn.ăNh tănhậtăkhắcăk ăphụcăl ,ăthiênăh ăquiă

nhơnăyên.ăViănhơnădoăk ,ănhiădoănhơnăhồătai?”ăNhanăUyênăviết:ă“Th nhăv năkìămục”.ăT ăviết:ă
“Phiăl ăvậtăth ,ăphiăl ăvậtăthính,ăphiăl ăvậtăngôn,ăphiăl ăvậtăđ ng”.ăNhanăUyênăviết:ă“Hồiătuyăb tă
m n,ăth nhăsựăt ăng ăhƿ”.

Dịch.- NhanăUyỪnăhỏiăvềăđ cănhân.ăKhổngătửăđáp:ă“Khắcăkỉă(chếăthắngătựădục)ămàătr ăvềălễă(đạoă

lí)ăthìălàănhân.ăMộtăngàyăkhắcăkỉătr ăvềălễ,ăthìăkhắpăthiỪnăhạăsẽăkhenăđ cănhânăc aămìnhă(cóăsáchă
giảngălàăsẽăbịămìnhăcảmăhoáămàătheoăđ cănhân).ăLàmăđiềuănhânălàădoămình,ăch ăđâuăcóădoă
ngư i?”ăNhanăUyỪnăhỏiătiếp:ă“Xinăthầyăchỉăchoăconănhữngăđiềuămụcă(đểăthựcăhành)”.ăKhổngătửă
bảo:ă“Cáiăgìăkhôngăhợpălễăthìăđ ngănhìn,ăkhôngăhợpălễăthìăđ ngănghe,ăkhôngăhợpălễăthìăđ ngănói,ă
khôngăhợpălễăthìăđ ngălàm”.ăNhanăUyỪnăthưa:ă“Hồiăconătuyăkhôngăminhămẫnăcũngăxinătheoăl iă
thầyădạy”.

Chú thích. – “NhơnălƠăr tăcôngătơm,ăhƠnhăđ ngătheoăđ oălí,ătheoănghƿa,ăchoănênăkhắcăk ăphụcăl ălƠă

nhân.

XII.2

Tr ngăCungăv nănhơn.ăT ăviết: “Xu tămônănh ăkiếnăđ iătơn,ăs ădơnănh ăth aăđ iătế.ăK ăs ăb tă
dục,ăvậtăthiă ănhơn.ăT iăbangăvôăoán,ăt iăgiaăvôăoán”.ăTr ngăCungăviết:ă“Ungătuyăb tăm n,ăth nhă
sựăt ăng ăhƿ”.

Dịch.- TrọngăCungăhỏiăvềăđ cănhân.ăKhổngătửăđáp:ă“Raăkhỏiăcửaăthìă(phảiănghiỪmătrang)ănhưă

gặpăkháchăquí;ăsaiăkhiếnădânăthìăphảiăthậnătrọngănhưătrongămộtăcuộcălễălớn,ăcáiăgìămìnhăkhôngă
muốnăthìăđ ngălàmăchoăngư i.ăTrongănướcăkhôngăaiăoánămình,ătrongă“nhà”ămộtăđạiăphuăkhôngă
aiăoánămình”.ăTrọngăCungăthưa:ă“Ungăconătuyăkhôngăminhămẫnăcũngăxinătheoăl iăthầy”.ă

XII.3

T ăMƣăNg uăv nănhơn.ăT ăviết:ă“Nhơnăgi ,ăkìăngônădƣănh n”.ăViết:ă“Kìăngônădƣănh n,ăt ăv ăchiă

nhơnăhƿăhồ?”ăT ăviết:ă“Viăchiănan,ăngônăchiăđắcăvôănh năhồ?”.

Dịch.- TưăMãăNgưuăhỏiăvềăđ cănhân.ăKhổngătửăđáp:ă“Ngư iăcóăđ cănhânăthìăbiếtănhịnăl i”.ăLạiă

hỏi:ă“Biếtănhịnăl iămàăthànhăngư iăcóăđ cănhânăư?”.ăĐáp:ă“Làmăthìăkhó,ă(nóiăthìădễ),ăvậyăchẳngă
nỪnănhịnăkhiămìnhămuốnănóiăsao?”.ă

Chú thích. – T ăMƣăNg u,ăh ăT ăMƣ,ătênăCanh,ătựăT ăNg u,ăng iăn ớcăT ng,ăh cătròăKhổngă
t ,ăcóătínhăhayănóiăvƠănóngăn y,ăchoănênăKhổngăt ăkhuyênănh ăvậy.ăĐóălƠăcáchă“tuỳăb nhămƠăraă
toa”.

XII.4
T ăMƣăNg uăv năquơnăt .ăT ăviết:ă“Quơnăt ăb tă uăb tăcụ”.ăViết:ă“B tă u b tăcụ,ăt ăv ăchiăquơnă
t ăhƿăhồ?”.ăT ăviết:ă“N iăt nhăb tăc u,ăphùăhƠă uăhƠăcụ”.

Dịch.- TưăMãăNgưuăhỏiăthếănàoălàăquânătử.ăKhổngătửăđáp:ă“Ngư iăquânătửăthìăkhôngălo,ăkhôngă

sợ”.ăLạiăhỏi:ă“Khôngălo,ăkhôngăsợămàăthànhăngư iăquânătửăư”.ăĐáp:ă“TựăxỨtămìnhăkhông có
điềuăgìăđángăxấuăhổăthìăcònăsợănỗiăgì?”

XII.5

T ăMƣăNg uă uăviết:ă“Nhơnăgiaiăh uăhuynhăđ ,ăngƣăđ căvô”.ăT ăH ăviết:ă“Th ngăvĕnăchiăhƿ:ă

“T ăsinhăh uăm nh,ăphúăquíăt iăthiên.ăQuơnăt ăkínhănhiăvôăth t,ăd ănhơnăcungănhiăh uăl .ăT ăh iă
chiăn iăgiaiăhuynhăđ ădƣ”.ăQuơnăt ăhƠăho năhồăvôăhuynhăđ ădƣ”.

Dịch.- TưăMãăNgưuărầuărĩăbảo:ă“Aiăcũngăcóăanhăem,ăduyăcóătôiălàăkhông?”.ăTửăHạăbảo:ă
“Thươngătôiăngheănói:ă“Sốngăchếtăcóăsố,ăphúăquíădoătr i.ăNgư iăquânătửănghiỪmătúcămàăkhôngă
thấtăthố,ăgiaoăthiệpăvớiăaiămàăcungăcẩnămàălễăđộ.ăNhưăvậyăthìăngư iătrongăbốnăbểăđềuălàăanhăemă
c aămình”.ăNgư iăquânătửăloăgìăkhôngăcóăanhăem”.

Chú thích. – Cóăsáchăb oăcơu:ă“T ăsinhăh uăm nh,ăphúăquíăt iăthiên”ălƠăl iăc aăKhổngăt ănênă
d ch:ăTh ngătôiăngheăth yănóiầăTh iăx aăng iăTrungăHoaăchoărằngăn ớcăh ăb năbênălƠăbi nă
baoăvơy,ăchoănênăg iăTrungăHoaălƠăh iăn i,ăngo iăqu călƠăh iăngo i.ă

XII.6

T ăTr ngăv năminh.ăT ăviết:ă“T mănhuậnăchiătr m,ăphuăthụăchiăt ,ăb tăhƠnhăyên,ăkh ăv ăminhădƣă

dƿăhƿ.ăT mănhuậnăchiătr m,ăphuăthụăchiăt ,ăb tăhƠnhăyên,ăkh ăv ăvi nădƣădƿăhƿ”.

Dịch.- TửăTrươngăhỏiăthếănàoălàăsángăsuốt.ăKhổngătửăđáp:ă“Nhữngăl iăgiứmăphaăthấmănhuầnămỗiă

ngàyămộtăchút,ănhữngăl iăvuăcáoănhưăđâmăvàoădaăthịt,ănhữngăl iăđóănếuăkhôngătácăđộngăgìăđếnătaă
thìăcóăthểăgọiălàăsángăsuốt.ăNhữngăl iăgiứmăphaăthấmănhuầnămỗiăngàyămộtăchút,ănhữngăl iăvuăcáoă
nhưăđâmăvàoădaăthịt,ănhữngăl iăđóănếuăkhôngătácăđộngăgìăđếnătaăthìăcóăthểăgọiălàăbiếtănhìnăxa”.

XII.7

T ăC ngăv năchính.ăT ăviết:ă“Túcăthực,ătúcăbinh,ădơnătínăchiăhƿ”.ăT ăC ngăviết:ă“T tăb tăđắcădƿă

nhiăkh ,ă ăt ătamăgi ăhƠătiên?”ăViết:ă“Kh ăbinh”.ăT ăC ngăviếtă:ă“T tăb tăđắcădƿănhiăkh ,ă ăt ănh ă
gi ăhƠătiên?”ăViết:ă“Kh ăthực,ătựăcổăgiaiăh uăt ,ădơnăvôătínăb tălập”.

Dịch.- TửăCốngăhỏiăvềăphỨpătrịădân.ăKhổngătửăđáp:ă“Lươngăthựcăchoăđ ,ăbinhăbịăchoăđ ,ădânătină

chínhăquyền”.ăTửăCốngăhỏi:ă“Trongăbaăđiềuăđó,ănếuăbấtăđắcădĩăphảiăbỏămột,ăthìăbỏăđiềuănàoă
trước?”ăĐáp:ă“Binhăbị”.ăTửăCốngălạiăhỏi:ă“Trongăhaiăđiềuăcònălại,ănếuăbấtăđắcădĩăphảiăbỏămộtă
nữa,ăthìăbỏăđiềuănàoătrước?”ăĐáp:ă“Bỏălươngăthực.ăT ăxưaăvẫnăcóăngư iăchết,ănếuădânăkhôngătină
chínhăquyềnăthìăchínhăquyềnăphảiăđổ”.

XII.8
CúcăT ăThƠnhăviết:ă“Quơnăt ăch tănhiădƿăhƿ,ăhƠădƿăvĕnăvi?”ăT ăC ngăviết:ă“Tíchăhồ!ăPhuăt ăchiă
thuyếtăquơnăt ădƣ.ăT ăb tăcậpăthi t.ăVĕnădoăch tădƣ,ăch tădoăvĕnădƣ.ăHổăbáoăchiăquách doăkhuy nă
d ngăchiăquách”ă.

Dịch.- CúcăTửăThànhă(mộtăđạiăphuănướcăVệ)ăbảo:ă“Ngư iăquânătửăchỉăcáiăchấtătốtălàăđ ,ăcầnăchiă

tớiăvĕn?”.ăTửăCốngănói:ă“Tiếcăthayăngàiăluậnăvềăquânătửă(lầmălẫn)ănhưăvậy.ăMộtăl iăthốtăra,ăbốnă
ngựaăđuổiăkhôngăkịp.ăVĕnăcũngănhưăchất,ăchấtăcũngănhưăvĕnă(quanătrọngănhưănhau).ăDaăcọpădaă
beoămàăcạoălớpălôngăđiăthìăcũngănhưădaăchóădaăc uăvậyăthôi”.ă(Nghĩaălàăchấtă(da)ămàăkhôngăcóă
vĕnă(lông)ăthìăkỨmăgiáătrị).ă

Chú thích. – Sách Thuyếtăvĕn d chănghƿaăquách [鞟]ălƠădaăđƣăc oălôngărồi,ăvìăvậyămƠănhi uănhƠă

hi uănh ăchúngătôiăd ch.ăNh ngăcóăng iăb oăquách ch ăcóănghƿaălƠăda,ădùăcònălôngăhayăc oărồi,ă
vƠăhi uăl iăT ăC ngănh ăsau:ăvĕnăvƠăch tăquanătr ngănh ănhau,ăvĕnănh ădaăconăc păconăbeo,ăch tă
nh ădaăconăchóăconăc u,ăm yăth ădaăđóăđ uăh uădụngăc .ă“T ăb tăcậpăthi t”ă– T ă[駟]ăv năcóă
nghƿaălƠăxeăthắngăb năconăngựa.

XII.9

Aiăcôngăv nă ăH uăNh ợcăviết:ă“Niênăc ,ădụngăb tătúc,ănh ăchiăhƠ?”ăH uăNh ợcăđ iăviết:ă“H pă

tri tăhồ?”ăViết:ă“Nh ,ăngôădoăb tătúc,ănh ăchiăhƠăkìătri tădƣ”.ăĐ iăviết:ă“Báătínhătúc,ăquơnăthụcăd ă
b tătúc?ăBáătínhăb tătúc,ăquơnăthụcăd ătúc?”.

Dịch.- Vuaă(Lỗ)ăAiăcôngăhỏiăHữuăNhược:ă“Nĕmănayămấtămùa,ăthuếăkhôngăđ ătiỪuălàmăsaoăbâyă

gi ?”ăHữuăNhượcăđáp:ă“Saoăkhôngăthuăthuếătheoăphápătriệtă(t cămư iăphầnăthuămột)?ăBảo:ă
“Mư iăphầnăthuăhaiăcònăkhôngăđ ătiỪu,ăhuốngăhồăcònăthuătheoăphápătriệt”.ăĐáp:ă“Trĕmăhọănoăđ ă
thìălàmăsaoănhàăvuaăthiếuăđược?ăTrĕmăhọăthiếuăthốnăthìălàmăsaoănhàăvuaăđ ăđược?”ă(Cóăngư iă
dịchălà:ăDânănoăđ ăthìăvuaăthiếuăthốnăvớiăai?...).ă

XII.10

T ăTr ngăv năsùngăđ c,ăbi năhoặc.ăT ăviết:ă“Ch ătrungătín,ăt ănghƿa,ăsùngăđ cădƣ.ăỄiăchi,ădụcăkìă

sinh,ă ăchiădụcăkìăt ,ăkíădụcăkìăsinh,ăhựuădụcăkìăt ,ăth ăhoặcădƣ”.ă

Dịch.- TửăTrươngăhỏiăthếănàoălàătônăsùngăđ căhạnhăvàăkhôngămỪăhoặc.ăKhổngătửăđáp:ă“Lấyă

trungătínăthànhăthựcălàmăch ,ăđiềuăgìăkhôngăhợpănghĩaăthìăsửaăđổi,ănhưăvậyălàătônăsùngăđ căhạnh.ă
KhiăyỪuăthìămuốnăngư iătaăsống,ăkhiăghỨtăthìămuốnăngư iătaăchết,ănhưăvậyălàămỪăhoặc.

Chú thích. – Cu iăbƠiănƠyăcònăhaiăcơuă“ThƠnhăb tădƿăphú,ădi căkìădƿăd ”ă ătrongăKinhăThi,ăTiểuă

Nhã, thiên Ngã hành kìdã d năl măvƠoăđơy,ănênăcácăsáchăđ uăb .

XII.11

T ăC nhăcôngăv năchínhă ăKhổngăt .ăKhổngăt ăđ iăviết:ă“Quơnăquơn,ăth năth n,ăphụăphụ,ăt ăt ”.ă

Côngăviết:ă“Thi nătai!ăTínănh ăquơnăb tăquơn,ăth năb tăth n,ăphụăb tăphụ,ăt ăb tăt ,ătuyăh uătúc,ă
ngôăđắcănhiăthựcăch ”.ă
Dịch.- TềăCảnhăcôngăhỏiăvềăphỨpătrịădân.ăKhổngătửăđáp:ă“Vuaălàmăhếtăđạoăvua,ăbềătôiăhếtăđạoăbềă
tôi,ăchaăhếtăđạoăcha,ăconăhếtăđạoăcon”.ăCảnhăcôngăkhen:ă“Hayăthật!ăNếuăvuaăkhôngăraăvua,ăbềă
tôiăkhôngăraăbềătôi,ăchaăkhôngăraăcha,ăconăkhôngăraăcon,ăthìădẫuăcóălúa,ătaăchắcăgìăđãăĕnăđược?”.

XII.12

T ăviết:ă“Phiếnăngônăkh ădƿăchiếtăngụcăgi ,ăkìăDoădƣăd ?.ăT ăL ăvôătúcănặc.

Dịch.- Khổngătửănói:ă“Chỉăngheăl iăgiảngăc aămộtăbỪnămàăcóăthểăphánăquyếtăđượcăviệcăkiệnătụngă

(hoặcăviệcăquan),ălàăanh Doăchĕng?”ăTửăLộăh aăđiềuăgìăthìălàmăngay.

Chú thích. – Mu năphánăquyếtăvi căki nătụngăthìăaiăcũngăph iăngheăl iătrìnhăbƠyăc aăhaiăbên.ăT iă

saoăT ăL ăch ăngheăm tăbênămƠăphánăquyếtăđ ợc?ăNg iăviếtăbƠiănƠy,ăsauăkhiăchépăl iăKhổngăt ,ă
gi ng:ăVìăT ăL ăgi ăch ătín,ăc măhoáăđ ợcăm iăng i,ănênăkhôngăaiănóiăd iăvớiăông,ăkhaiăvớiă
ôngăđi uăgì,ăt tăph iăđúng,ăvìăvậyăôngăkhôngăph iăngheăl iătrìnhăbƠyăc aăphíaăbênăkiaăn a.ăCònă
m tăcáchăhi uăkhácăn a:ă“Phiếnăngôn”ăkhôngăph iălƠăT ăL ăngheăl iătrìnhăbƠyăc aăm tăbên,ămà
lƠăT ăL ăch ănóiăraăn aăl i,ăch aăhếtăcơu,ăng iătaăđƣătinăphụcărồi,ăvi căgi iăquyếtăxongărồi.

XII.13

T ăviết:ă“Thínhătụng,ăngôădoănhơnădƣ;ăt tădƣ,ăs ăvôătụngăhồ?”.

Dịch.- Khổngătửănói:ă“XỨtăkiệnăthìătaăcũngănhưăngư iăkhácăthôi;ăphảiălàmăsaoă(dạyădânăphảiăbiếtă

nghĩaăvụănhư ngănhịn)ăchoădânăkhôngăkiệnănhauă(thìămớiălàmăch !)”.

XII.14

T ăTr ngăv năchính.ăT ăviết:ă“C ăchiăvôăquy n,ăhƠnhăchiădƿătrung”.

Dịch.- TửătrươngăhỏiăvềăphỨpătrịădân.ăKhổngătửăđáp:ă“Giữăch căvụăthìăkhôngămệt,ăkhôngăchán,ă

chấpăhànhăchínhălệnhăthìătrungăthành”.

XII.15

BƠiănƠyătrùngăvớiăbƠiăVI.25.ă

XII.16

T ăviết:ă“Quơnăt ăthƠnhănhơnăchiămƿ,ăb tăthƠnhănhơnăchiăác.ăTi uănhơnăph năth ”.

Dịch.- Khổngătửănói:ă“Ngư iăquânătửăgiúpăngư iălàmăviệcăthiện,ăkhôngăgiúpăngư iălàmăđiềuăácă

(giúp ngư iăthànhăngư iătốt,ăkhôngăgiúpăngư iăthànhăxấu).ăTiểuănhânătráiălại”.

XII.17

QuíăKhangăt ăv năchínhă ăKhổngăt .ăKhổngăt ăđ iăviết:ă“Chínhăgi ,ăchínhădƣ.ăT ăsu tădƿăchính,ă

thụcăc măb tăchính”.

Dịch.- QuíăKhangătửăhỏiăKhổngătửăvềăchínhătrị.ăKhổngătửăđáp: “Chínhătrịălàăchínhăđínhă(ngayă

thẳng).ăÔngălãnhăđạoădânămộtăchínhăsáchăchínhăđínhăthìăaiădámăkhôngăchínhăđính”.

XII.18

QuíăKhangăt ăho năđ o,ăv nă ăKhổngăt .ăKhổngăt ăđ iăviết:ă“C uăt ăchiăb tădục,ătuyăth ngăchiă
b tăthiết”.

Dịch.- QuíăKhangătửăloănạnătrộmăcướp,ăhỏiăcáchătrị.ăKhổngătửăđáp:ă“Nếuăôngăkhôngăcóălòngă
tham,ădùăcóăthư ngăhọ,ăhọăcũngăkhôngătrộmăcướp”.

XII.19

QuíăKhangăt ăv năchínhă ăKhổngăt ,ăviết:ă“Nh ăsátăvôăđ oădƿătựuăh uăđ o,ăhƠănh ”.ăKhổngăt ă

đ iăviết:ă“T ăviăchínhăyênădụngăsát?ăT ădụcăthi nănhiădơnăthi năhƿ.ăQuơnăt ăchiăđ căphong,ăti uă
nhơnăchiăđ căth o.ăTh oăth ợngăchiăphongăt tăyến”.

Dịch.- QuíăKhangătửăhỏiăKhổngătửăvềăphỨpătrịădân:ă“Giếtăkẻăvôăđạoă(độcăác)ăđểăchoăkẻăkhácă
thànhăhữuăđạoă(lươngăthiện)ăchĕng?ăKhổngătửăđáp:ă“Ôngătrịădânăcần gìăphảiădùngăbiệnăphápă
giếtăngư i?ăÔngămuốnăthiệnăthìădânăsẽăhóaăthiện.ăĐ căhạnhăc aăngư iăquânătửă(ngư iătrịădân)ă
nhưăgió,ămàăđ căhạnhăc aădânănhưăcỏ.ăGióăthổiăthìăcỏătấtărạpăxuống”.

XII.20

T ăTr ngăv n:ă“SƿăhƠănh ăt ăkh ăv ăchiăđ tăhƿ?”ăT ăviết:ă“HƠătai,ănhƿăs ăv ăđ tăgi ”.ăT ăTr ngă
đ iăviết:ă“T iăbangăt tăvĕn,ăt iăgiaăt tăvĕn”.ăT ăviết:ă“Th ăvĕnădƣ,ăphiăđ tădƣ.ăPhùăđ tădƣăgi ,ăch tă
trựcănhiăhiếuănghƿa,ăsátăngônănhiăquanăsắc,ălựădƿăháănhơn,ăt iăbangăt tăđ t,ăt iăgiaăt tăđ t.ăPhùăvĕnă
dƣăgi ,ăsắcăth ănhơnănhiăhƠnhăvi,ăc ăchiăb tănghi,ăt iăbangăt tăvĕn,ăt iăgiaăt tăvĕn”.

Dịch.- TửăTrươngăhỏi:ă“Kẻăsĩă(kẻălàmăquan)ănhưăthếănàoăthìăcóăthểăgọiălàăđạt?”ăKhổngătửăhỏiălại:ă
“Theoăýăanh,ăđạtălàăthếănào?”ăTửăTrươngăđáp:ă“Làmăquanămộtănướcăcóătiếngătĕm,ălàmăgiaăthân
choămộtănướcăcóătiếngătĕm”.ăKhổngătửăbảo:ă“Nhưăvậyălàătiếngătĕmăch ăkhôngăphảiăđạt.ăNgư iă
đạtăthìăchấtăphácăchínhătrựcămàăthíchălàmăđiềuănghĩa,ăbiếtăxỨtăl iănói,ăquanăsátănỨtămặtăc aăngư iă
khácă(màăhiểuătâmăýăhọ),ăbiếtăsuyănghĩăkhiỪmănhư ngă ădướiăngư i: nhưăvậyălàmăquanămộtănướcă
sẽă“đạt”,ălàmăgiaăthầnăchoămộtăđạiăphuăsẽă“đạt”.ăCònăngư iăcóătiếngătĕmăthìăbềăngoàiălàmăbộă
nhânăđ cămàăhànhăviătráiănhânăđ c,ăthếămàăvẫnătinăchắcărằngămìnhănhânăđ c.ăNhưăvậyălàmăquană
mộtănướcăsẽăcóătiếngătĕm,ălàmăgiaăthầnămộtăđạiăphuăsẽăcóătiếngătĕm”.ă

XII.21

PhƠnăTrìătùngăduă ăVũăVuăchiăh ,ăviết:ă“C măv năsùngăđ c,ătuăthắc,ăbi năhoặc”.ăT ăviết:ă“Thi nă

taiăv n!ăTiênăsự,ăhậuăđắc,ăphiăsùngăđ căd ?ăNh tătriêuăchiăph n,ăvongăkìăthơnădƿăcậpăkìăthơn,ăphiă
hoặcăd ?”

Dịch.- PhànăTrìătản bộăvớiăKhổngătửă ăchânăđànăVũăVu,ăthưa:ă“Conăxinăhỏiăthầyăthếănàoălàătônă

sùngăđ căhạnh,ătrịăcáiăxấuă ătrongălòng,ăkhôngămỪăhoặc?”ăKhổngătửăđáp:ă“Câuăhỏiăđóăhay!ăLàmă
điềuălànhătrướcărồiămớiălượmăkếtăquả,ănhưăvậyăkhôngăphảiălàătônăsùngăđ căhạnhăsao?ăTựătrách
lỗiăc aămình,ămàăkhôngătráchălỗiăc aăngư i,ănhưăvậyăkhôngăphảiălàătrịăcáiăxấuătrongălòngăsao?ă
Trongămộtălúcăt căgiậnămàăquỪnămấtămìnhăđi,ăđểăliỪnăluỵăchaămẹ,ănhưăvậyăkhôngăphảiălàămỪăhoặcă
sao?”

XII.22

PhƠnăTrìăv nănhơn.ăT ăviết:ă“Ễiănhơn”.ăV nătrí.ăT ăviết:ă“Triănhơn”.ăPhƠnăTrìăv ăđ t.ăT ăviết:ă“C ă

trựcăth ăch ăuổng,ănĕngăs ăuổngăgi ătrực”.ăPhƠnăTrìăthoáiăkiếnăT ăH ,ăviết:ă“H ớngădƣ,ăngôăkiếnă
ăphuăt ănhiăv nătrí.ăT ăviết:ă“C ătrựcăth ăch ăuổng,ănĕngăs ăuổngăgi ătrực”,ăhƠăv ădƣ?”ăT ăH ă
viết:ă“Phúătaiăngônăhồ!ăThu năh uăthiênăh ,ătuy nă ăchúng,ăc ăCaoăDao,ăb tănhơnăgi ăvi năh .ă
Thangăh uăthiênăh ,ătuy nă ăchúng,ăc ăYăDoƣn,ăb tănhơnăgi ăvi năhƿ”.

Dịch.- PhànăTrìăhỏiăvềăđ cănhân.ăKhổngătửăđáp:ă“YỪuăngư i”.ăHỏiăvềăđ cătrí,ăđáp:ă“Biếtă

ngư i”.ăPhànăTrìăchưaăhiểuărõ,ăKhổngătửăgiảngăthỪm:ă“Đềăbạtăngư iăchínhătrựcălỪnătrỪnăngư iă
congăqueoăthìăcóăthểăkhiếnăchoăngư iăcongăqueoăhoáăraăchínhătrực”.ăPhànăTrìăluiăra,ăkiếmăTửăHạă
hỏi:ă“Mớiărồi,ătôiăvôăyếtăkiếnăthầy,ăhỏiăvềătrí.ăThầyăbảo:ă“Đềăbạtăngư iăchínhătrựcălỪnătrỪnăngư iă
congăqueoăthìăcóăthểăkhiếnăchoăngư iăcongăqueoăhoáăraăchínhătrực”.ăNhưăvậyănghĩaălàăsao?”.ăTửă
Hạăđáp:ă“L iăthầyăhàmăsúcălắm.ăÔngăThuấnăkhiăcóăthiỪnăhạă(lỪnăngôiăthiỪnătử)ătuyểnăchọnătrongă
dânăchúngămàăđềăbạtăôngăCaoăDao,ămàănhữngăkẻăbấtănhânăđềuăxaălánh. Ông Thang khi có thiên
hạ,ătuyểnăchọnătrongădânăchúngămàăđềăbạtăôngăYăDoãn,ămàănhữngăkẻăbấtănhânăđềuăxaălánh”.

Chú thích. – CaoăDaoălƠăhi năth năvuaăThu n.ăYăDoƣnălƠăhi năth năvuaăThang.

XII.23

T ăC ngăv năh u.ăT ăviết:ă“Trungăcáoănhiăthi năđáoăchi, b tăkh ătắcăch ,ăvôătựănhụcăyên”.

Dịch.- TửăCốngăhỏiăvềăcáchăcưăxửăvớiăbạnăbứ.ăKhổngătửăđáp:ă“(Bạnăcóălỗi)ăthìătrungăthànhăbảoă
bạnăvàăkhỨoălỨoăkhuyỪnărĕn,ăbạnăbứăkhôngăngheăthìăthôiăđ ngănóiănữaămangănhục”.

XII.24

TĕngăT ăviết:ă“Quơnăt ădƿăvĕnăh iăh u,ădƿăh uăphụănhơn”.

Dịch.- TĕngăTửănói:ă“Ngư iăquânătửădùngăvĕnăchươngăđểăhọpăbạn,ădùngăbạnăđểăgiúpănhauătiếnă

lỪnăđ cănhân”.

--------------------
Tr ngăCungăt căNhi măUngăđƣăđ ợcăKhổngăt ăkhenălƠăcóăth ălƠmăvuaăđ ợc.

BƠiănƠyăcũngănh ăbƠiăXII.20ănóiăv ăchínhătr .ăCh ăgia [家]ănƠyăkhôngăph iălƠănhƠăc aăTr ngă

CungămƠălƠă“nhƠ”ăc aăm tăđ iăphu.ăCácăđ iăphuăth iăđóănh ăbaăh ăM nh,ăThúc,ăQuíă ăL ăcóă pă
riêng,ăcóăthƠnhătrì,ăquơnăđ iăriêng,ăg nănh ăcóăm tătri uăđìnhăriêng,ăquanăl iăc aăh ălƠăgiaăth nă
c aăh .ăVƠă p c aăh ăg nănh ăm tăn ớcănh ătrongăm tăn ớcălớnăh nălƠăL .ă(BƠiăVI.1)ăKhổngăt ă
gi ngăv ănhơnătheoăph ngădi năchínhătr .ăNhơnă ăđơyălƠăkínhăc n,ăthậyătr ng,ănghƿătớiădơn.
 Cúc:ănguyênăvĕnăch ăHánălƠă棘. Ch ănƠyătrongăTrangăTửăvàăNamăHoaăKinh, thiên Tiêu Dao
Du,ăcụăNguy năHiếnăLêăđ călƠăCách (ông Cách)ăvƠăchúăgi i:ă“ch ăc c lƠăgaiă ăđơyăđ călƠăcách”;ă
cònăcụăNguy năDuyăC năthìăđ călƠă“C c”.ă(Goldfish).

T ă(徙),ăcóăb năchépălƠă“đồ”ă(徒). (Goldfish).

CơuănƠyăcũngănh ăcơuă“tiênănanănhiăhậuăho ch”ătrongăbƠiăVI.20.ăNênăsoăsánhăbƠiănƠyăvớiăbƠiă

XII.10.

THIÊN XIII

TỬ LỘ
XIII.1

T ăL ăv năchính.ăT ăviết:ă“Tiênăchi,ălaoăchi”.ăTh nhăích.ăViết:ă“Vôăquy n”.

Dịch.- TửăLộăhỏiăvềăphỨpătrịădân.ăKhổngătửăđáp:ă“Phảiălàmătrướcănhữngăcôngăviệcăc aădân,ăphảiă

khóănhọcăvìădân”.ăTửăLộăxinăthầyăgiảngăthỪm.ăÔngănói:ă“Làmăkhôngăbiếtămệt”.

Chú thích. – Cóăng iăhi uălƠ:ă“Ph iălƠmătr ớcăcôngăvi căthi năđ ălƠmăg ngăchoădơn”.ăCóăng iă
b oăch ă[ ]ăđ călƠălạo,ăvƠăd ch:ă“ph iăv ăv ăană i”ădơn.ă

XIII.2

Tr ngăCungăviăQuíăth ăt ,ăv năchính. T ăviết:ă“Tiênăh uăti,ăxáăti uăquá,ăc ăhi nătƠi”.ăViết:ă“Yênă

triăhi nătƠiănhiăc ăchi?”.ăViết:ă“C ănhƿăs ătri.ăNhƿăs ăb tătri,ănhơnăkìăxáăch ?”.

Dịch.- TrọngăCungălàmăquanătểăchoăhọăQuí,ăhỏiăvềăphỨpătrịădân.ăKhổngătửăđáp:ă“Đíchăthânăthốngă
suấtăcácăviỪnăhữuătiă(cácăviỪnăch cădướiăquyềnăquanătể),ăthaănhữngălỗiănhỏăc aăhọ,ăđềăbạtănhữngă
ngư iăhiềnătài”.ăTrọngăCungălạiăhỏi:ă“Làmăsaoăbiếtăđượcăngư iăhiềnătàiămàăđềăbạt?”.ăĐáp:ă“C ă
đềăbạtănhữngăngư iăanhăbiết,ăcònănhữngăngư iăanhăkhôngăbiếtăthìăngư iăkhácălẽănàoăbỏăhọă(màă
khôngăgiớiăthiệu)?”.

XIII.3

T ăL ăviết:ă“V ăquơnăđƣiăt ănhiăviăchính,ăt ăt ngăh ătiên?ăT ăviết:ă“T tădƣăchínhădanhăhồ?”.ăT ă

L ăviết:ă“H uăth ătai,ăt ăchiăvuădƣ,ăh ăkìăchính”.ăT ăviết:ă“Dƣătai,ăDoădƣ!ăQuơnăt ă ăkìăs ăb tătri,ă
cáiăkhuyếtănh ădƣ.ăDanhăb tăchínhătắcăngônăb tăthuận,ăngônăb tăthuậnătắcăsựăb tăthƠnh,ăsựăb tă
thƠnhătắcăl ănh căb tăh ng,ăl ănh căb tăh ngătắcăhìnhăph tăb tătrúng,ăhìnhăph tăb tătrúng,ătắcădơnă
vôăs ăth ăth ătúc.ăC ăquơnăt ădanhăchiăt tăkh ăngônădƣ;ăngônăchiăt tăkh ăhƠnhădƣ.ăQuơnăt ă ăkìă
ngôn,ăvôăs ăc uănhiădƿăhƿ”.

Dịch.- TửăLộăhỏi:ă“NếuăvuaăVệămàăgiữăthầyălạiămàănh ăthầyăcoiăchínhăsựăthìăthấyălàmăviệcăgìă

trước?”ăKhổngătửăđáp:ă“Tấtăphảiăchínhădanhătrướcăhếtăchĕng?”.
TửăLộănói:ă“Vậyăư?ăL iăthầyăvuăkhoátărồi.ăSaoălạiăphảiăchính danh?”.ăKhổngătửănói:ă“Do,ăanhă
thậtăthôăthiển.ăNgư iăquânătửăcóăđiềuăgìăkhôngăbiếtăthìăkhôngănóiăbậy.ăNếuădanhă(hiệu)ăkhôngă
chínhă(xác)ăthìăl iănóiăkhôngăthuậnălíă(vìădanhăhiệuăkhôngăhợpăthựcătế);ăl iănóiăkhôngăthuậnăthìăsựă
việcăkhôngăthành;ăsựăviệcăkhông thànhăthìălễănhạc,ăchếăđộăkhôngăkiếnălậpăđược;ălễănhạc,ăchếăđộă
khôngăkiếnălậpăđượcăthìăhìnhăphạtăkhôngătrúng;ăhìnhăphạtăkhôngătrúngăthìădânăđâuăbiếtăđặtătayă
chânăvàoăđâuă(khôngăbiếtălàmăthếănàoăchoăphải).ăChoănỪnăngư iăquânătửăđãădùngăcáiădanhăgìăthìă
tấtănóiăraăđượcă(nóiăphảiăthuậnălí);ăđãănóiăđiềuăgìăthìătấtăphảiălàmăđược.ăĐốiăvớiăl iănói,ăngư iă
quânătửăkhôngăthểăcẩuăthảăđược”.

Chú thích. – Th iăđóăvuaăV ălƠăXu tăCôngăTriếp,ăch ngăcựăvớiăcha.ă(chaăTriếpălƠăKhoáiăQuíă

ch ngăNamăT ă- mẹăKhoáiăQuíă– vì dâm lo n;ămƠăTriếpăl iăđ ợcăNamăT ăđ aălênălƠmăvuaăđ ăcựă
KhoáiăQuí).ăNh ăvậyălƠăchaăkhôngăraăcha,ăconăkhôngăraăcon,ăvuaăkhôngăraăvua,ătôiăkhôngăraătôi,ă
danhăkhôngăchính.ăKhổngăt ămu nănóiărằng,ăvi căđ uătiênăph iăxinăthiênăt ănhƠăChuălậpăm tă
côngăt ăkhácălƠmăvuaăV ,ăchoădanhăchínhăngônăthuậnăđƣărồiăn ớcămớiăyên.

XIII.4

PhƠnăTrìăth nhăh căgiá.ăT ăviết:ă“Ngôăb tănh ălƣoănông”.ăTh nhăh căviăph .ăViết:ă“Ngôăb tănh ă
lƣoăph ”.ă

PhƠnăTrìăxu t.ăT ăviết:ă“Ti uănhơnătai,ăPhƠnăTuădƣ!ăTh ợngăhiếuăl ,ătắcădơnăm căc măb tăkính;

th ợngăhiếuănghƿa,ătắcădơnăm căc măb tăphục;ăth ợngăhiếuătín,ătắcădơnăm căc măb tădụngătình.ă
Phùănh ăth ,ătắcăt ăph ngăchiădơnăc ỡngăphụăkìăt ănhiăchíăhƿ,ăyênădụngăgiá?”.

Dịch.- PhànăTrìăxinăhọcălàmăruộng.ăKhổngătửăbảo:ă“Taăkhôngăbằngămộtănôngădânăgià”.ăLạiăxină
họcălàmăvư n.ăKhổngătửăbảo:ă“Taăkhôngăbằngămộtăngư iălàmăvư năgià”.

PhànăTrìăraărồi,ăKhổngătửănói:ă“PhànăTuă(t căPhànăTrì)ăbỉălậuăthay!ăNgư iătrỪnăhamăđiềuălễăthìă

dânăkhôngădámăkhôngăkính;ăngư iătrỪnăhamălàmăđiềuănghĩaăthìădânăkhôngădámăkhông phụcătòng;ă
ngư iătrỪnăhamăđ căthànhătínăthìădânăkhôngădámăkhôngătrungătrực.ăĐượcănhưăvậyăthìădânăbốnă
phươngăsẽăchịu,ăcõngăconămàătới,ăhàătấtăphảiăhọcălàmăruộng”.ă

XIII.5

T ăviết:ă“Tụngăthiătamăbách,ăthụăchiădƿăchính,ăb tăđ t;ăs ă ăt ăph ng,ăb tănĕngăchuyênăđ i.ăTuyă

đa,ădi căh ădƿăvi?”.

Dịch.ă– Khổngătửănói:ă“ĐọcăbaătrĕmăthiỪnăKinhăThi,ăgiaoăchoăviệcăchínhătrịămàălàmăkhôngănỪn;ă
saiăđiăs ăbốnăphươngămàăkhôngăbiếtă ngăđối,ănhưăvậyăđọcănhiềuăđểălàmăgì?”.

XIII.6

T ăviết:ă“Kìăthơnăchính,ăb tăl nhănhiăhƠnh;ăkìăthơnăb tăchính,ătuyăl nhăb tătòng”.ă

Dịch.- Khổngătửănói:ă“Mìnhămàăchínhăđángă(ngayăthẳng,ăđàngăhoàng),ădùăkhôngăraălệnh,ădână
cũngătheo;ămìnhăkhôngăchínhăđáng,ătuyăraălệnh,ădânăcũngăchẳngătheo”.
 XIII.7

T ăviết:ă“L ăV ăchiăchính,ăhuynhăđ ădƣ”.

Dịch.- Khổngătửănói:ă“Chínhătrịăc aănướcăLỗăvàănướcăVệăgiốngănhauănhưăanhăem”.

Chú thích. – VuaăL ălƠăhậuădu ăc aăChuăCông,ăvuaăV ălƠăhậuădu ăc aăKhangăThúc,ămƠăChuă

CôngăvƠăKhangăThúcălƠăanhăemăru t,ăNh ngăchúngătaăkhôngăbiếtăKhổngăt ămu năchêăhaiăn ớcă
L ,ăV ăth iăôngălƠăsuyălo nănh ănhauă(n ớcăV ăth iăđóăquáăsuy);ăhayămu năkhenăhaiăn ớcă yă
cònăgi ăđ ợcătruy năth ngăcũ,ăv ăvĕnăhóa,ăcóăhiăv ngăc iăthi năđ ợc,ăvìăvậyămƠăôngătr ớcăsauă
nĕmăl năt iăV ,ămu năgiúpăV ?ăC ătheoăbƠiăVI.22ăôngăkhenăL ,ăthìăbƠiănƠyăcũngăcóăth ăôngăkhenă
n a.ă

XIII.8

T ăv ăV ăcôngăt ăKinhăthi năc ăth t.ăTh yăh u,ăviết:ă“C uăhợpăhƿ”.ăThi uăh u,ăviết:ă“C uăhoƠnă
hƿ”.ăPhúăh u,ăviết:ă“C uămƿăhƿ”.

Dịch.- KhổngătửăkhenăcôngătửăKinhănướcăVệălàăkhỨoătínhăviệcănhàă(kiệmătiỪnăthiătúc).ăKhiămớiăcóă
c aăcải,ăcôngătửăKinhăbảo:ă“Tạmăchoălàăcóăc aărồi”;ăkhiătĕngălỪnămộtăchút,ăbảo:ă“Tạmăđ ărồi”;ă
khiăgiàuăcó,ăbảo:ă“Kểănhưătốtăđẹpăquáărồi”.

XIII.9

T ăthíchăV ,ăNhi măH uăb c.ăT ăviết:ă“Th ăhƿătai!”.ăNhi măH uăviết:ă“Kíăth ăhƿ,ăhựuăhƠăgiaă
yên?”.ăViết:ă“Phúăchi”.ăViết:ă“Kíăphúăhƿ,ăhựuăhƠăgiaăyên?”.ăViết:ă“Giáoăchi”.ă

Dịch.- KhổngătửătớiănướcăVệ,ăNhiễmăHữuăđánhăxe.ăKhổngătửănói:ă“Dânăđôngănhĩ?”.ăNhiễmăHữuă
hỏi:ă“Đôngădânărồiăthìă(nhàăcầmăquyền)ăphảiălàmăgìăthỪmănữa?”.ăĐáp:ă“Làmăchoădânăgiàu”.ă
Hỏi:ă“Dânăđãăgiàuărồi,ăphảiălàmăgìăthỪmănữa?”.ăĐáp:ă“Giáoăhoáădân”.

XIII.10

T ăviết:ă“C uăh uădụngăngƣăgi ,ăc ănguy tănhiădƿăkh ădƣ,ătamăniênăh uăthƠnh”.

Dịch.- Khổngătửănói:ă“Cóăaiădùngătaă(cầmăquốcăchính)ăthìămộtănĕmăcươngăkỉăđãăkhá,ăbaănĕmăsẽă
thànhăcông”.

XIII.11

T ăviết:ă“Thi nănhơnăviăbangăbáchăniên,ădi căkh ădƿăthĕngătƠnăkh ăsátăhƿ”.ăThƠnhătaiăth ăngônădƣ”.

Dịch.- Khổngătửănói:ă“Cổănhânăcóăcâu:ă“Nếuăcóăngư iăthiệnăliỪnătụcătrịănướcătrongăsuốtămộtă

trĕmănĕmăthìăcóăthểăkhiếnăkẻătànăbạoăthuầnăphụcămàăbỏăhìnhăphạtăchỨmăgiết”.ăL iăấyărấtăđúng”.

XIII.12
T ăviếtă:ă“Nh ăh uăv ngăgi ,ăt tăthếănhiăhậuănhơn”.

Dịch.- Khổngătửănói:ă“NhưăcóăbậcăthánhănhânălàmăthiỪnătửăthìăphảiămấtămộtăđ iă(30ănĕm)ăthìămọiă

ngư iămớiăcóănhânăđạoăđược”.

XIII.13

T ăviết:ă“C uăchínhăkìăthơnăhƿ,ă ătòngăchínhăhồăhƠăh u?ăB tănĕngăchínhăkìăthơn,ănh ăchínhănhơnă

hƠ?”.

Dịch.- Khổngătửănói:ă“Nếuăgiữăthânămìnhăchoăđoanăchínhăthìătòngăsựăchínhătrịăcóăgìăkhó?ăKhôngă
giữăthânămìnhăchoăđoanăchínhăthìălàmăsaoăsửaăchoăngư iăkhácăđoanăchínhăđược?”.

Chú thích. – Bài nàyăýănghƿaănh ăbƠiăXIII.

XIII.14

Nhi măT ăthoáiătri u,ăT ăviết:ă“HƠăánădƣ?”ăĐ iăviết:ă“H uăchính”.ăT ăviết:ă“Kìăsựădƣ.ăNh ăh uă

chính,ătuyăb tăngôădƿ,ăngôăkìăd ăvĕnăchi”.
Dịch.- Nhiễmătửă ătriềuăđìnhă(triềuăđìnhăriỪngăc aăhọăQuí)ăvề.ăKhổngătửăhỏi:ă“Saoăvềătrễăvậy?”.ă
“Cóăviệcăquyếtăchính”.ăKhổngătửănói:ă“Taăng ăchỉălàăgiaăsựă(c aăhọăQuí).ăNếuăviệcăquốcăchínhă
thìătuyătaăkhôngătạiăch c,ătấtăcũngăđượcădựănghe”.

XIII.15

Đ nhăcôngăv n:ă“Nh tăngônănhiăkh ădƿăh ngăbang,ăh uăch ?”.ăKhổngăt ăđ iăviết:ă“Ngônăb tăkh ă

dƿănh ợcăth ăkìăc ădƣ.ăNhơnăchiăngônăviết:ă“Viăquơnănan,ăviăth năb tăd ”.ăNh ătriăviăquơnăchiănană
dƣ,ăb tăc ăhồănh tăngônănhiăh ngăbangăhồ”.ăViết:ă“Nh tăngônănhiătángăbang,ăh uăch ?”.ăKhổngă
t ăđ iăviết:ă“Ngônăb tăkh ădƿănh ợcăth ăkìăc ădƣ.ăNhơnăchiăngônăviết:ă“Dựăvôăl căhồăviăquơn,ăduyă
kìăngôn,ănhiăm cădựăviădƣ”.ăNh ăkìăthi n,ănhiăm căchiăviădƣ,ăb tădi căthi năhồ?ăNh ăb tăthi nănhiă
m căchiăviădƣ,ăb tăc ăhồănh tăngônănhiătángăbangăhồ?”.

Dịch.- VuaăĐịnhăcôngănướcăLỗăhỏi:ă“Mộtăl iănóiăcóăthểălàmăchoănướcănhàăhưngăthịnh,ăcóăvậyă

sao?”ăKhổngătửăđáp:ă“L iănóiăkhôngăhẳnăcóătácăđộngăđượcănhưăvậy,ăcóăthểăgầnăđượcăvậy.ă(Víă
dụ)ăngư iăđ iănói:ă“Làmăvuaăkhó,ălàmăbềătôiăkhôngădễ”.ăNếuăbiếtălàmăvuaăkhóă(màăphảiăhếtăs că
cẩnăthận)ăthìămộtăl iănóiăcơăhồăchẳngălàmăchoănướcănhàăhưngăthịnhăđượcăđấyăư?”.ăVuaăĐịnhă
côngălạiănói:ă“Mộtăl iănóiăcóăthểălàmăchoămấtănước,ăcóăvậyăkhông?”.ăKhổngătửăđáp:ă“L iănóiă
khôngăhẳnăcóătácăđộngăđượcănhưăvậy,ăcóăthểăgầnăđượcăvậy.ă(Víădụ)ăngư iăđ iănói:ă“Taălàmăvuaă
chẳngăcóăgìăvuiăcả,ăngoàiăcáiăvuiănày,ătaănóiăraăkhôngăaiădámătráiăl iăta”.ăVuaănóiăl iăphảiămàă
khôngăaiădámătráiăl iăthìăchẳngăhayălắmăsao?ăNhưngănếuăvuaănóiăđiềuăquấyămàăkhôngăaiădámătráiă
l iăthìăcơăhồămộtăl iănóiăchẳngălàmăchoămấtănướcăđấyăư?”.ă

XIII.16

Di păcôngăv năchính.ăT ăviết:ă“Cậnăgi ăduy t,ăvi năgi ălai”.

Dịch.- QuanălệnhădoãnăhuyệnăDiệpă(nướcăS )ăhỏiăvềăphỨpătrịădân.ăKhổngătửăđáp:ă“Phảiălàmăsaoă
choăngư iă ăgầnăvuiălòng,ăngư iă ăxaăquiăphục”.

XIII.17

T ăH ăviăC ăPh ăt ,ăv năchính.ăT ăviết:ă“Vôădụcăt c,ăvôăkiếnăti uălợi.ăDụcăt cătắcăb tăđ t.ăKiếnă
ti uălợiătắcăđ iăsựăb tăthƠnh”.

Dịch.- TửăHạălàmăquanătểăấpăCửăPh ,ăhỏiăvềăphỨpătrịădân.ăKhổngătửăđáp:ă“Đ ngămuốnămauă

thành,ăđ ngăchỉănhìnăcáiălợiănhỏ.ăMuốnămauăthànhăthìăkhôngăđạtămụcăđích,ăchỉănhìnăcáiălợiănhỏă
thìăviệcălớnăkhôngăthành”.

XIII.18

Di păcôngăng ăKhổngăt ăviết:ă“Ngôăđ ngăh uăTrựcăCungăgi ,ăkìăphụănh ngăđ ngănhiăt ăch ngă
chi”.ăKhổngăt ăviết:ă“Ngôăđ ngăchiătrựcăgi ăd ă ăth .ăPhụăv ăt ă n,ăt ăv ăphụă n,ătrựcăt iăkìătrungă
hƿ”.

Dịch.- QuanălệnhădoãnăhuyệnăDiệpănóiăvớiăKhổngătử:ă“Làngătôiăcóămộtăngư iăngayăthẳngătỪnălàă

TrựcăCung,ăchaăbắtătrộmăc u,ăconăđiătốăcáo”.ăKhổngătửănói:ă“Ngư iăngayăthẳngă ălàngătôiăkhácă
vậy.ăChaăgiấuătộiăchoăcon,ăconăgiấuătộiăchoăcha,ăsựăngayăthẳngă ăchỗăđó”.

XIII.19

PhƠnăTrìăv nănhơn.ăT ăviết:ă“C ăx ăcung,ăch păsựăkính,ăd ănhơnătrung.ăTuyăchiădiăđ ch,ăb tăkh ă

khíădƣ”.

Dịch.- PhànăTrìăhỏiăvềăđ cănhân.ăKhổngătửăđáp:ă“KhiănhànăcưăphảiănghiỪmăcung,ăkhiălàmăviệcă

phảiănghiỪmătrang,ăcẩnăthận,ăgiaoăthiệpăvớiăaiăphảiătrungăthực.ăDùătớiănướcădiădịchăchưaăchưaă
khaiăhoá,ăcũngăkhôngăthểăbỏăbaăđiềuăấy”.

XIII.20

T ăC ngăv năviết:ă“HƠănh ăt ăkh ăv ăchiăsƿăhƿ?”.ăT ăviết:ă“HƠnhăkìăh uăs ,ăs ă ăt ăph ng,ăb tă

phụcăquơnăm nh,ăkh ăv ăsƿăhƿ”.ăViết:ă“C măv năkìăth ”.ăViết:ă“Tônăt căx ngăhiếuăyên,ăh ngă
đ ngăx ngăđ ăyên”.ăViết:ă“C măv năkìăth ”.ăViết:ă“Ngônăt tătín,ăhƠnhăt tăqu ,ăkhanhăkhanhănhiênă
ti uănhơnătai!ă cădi căkh ădƿăviăth ăhƿ”.ăViết:ă“Kimăchiătòngăchínhăgi ăhƠănh ?”.ăT ăviết:ă“Y!ă
Đ uăsaoăchiănhơn,ăhƠătúcătoánădƣ”.

Dịch.- TửăCốngăhỏi:ă“Thếănàoăđángăgọiălàăkẻăsĩă(kẻăđãăraălàmăquan)”.ăKhổngătửăđáp:ă“Hànhăviă
c aămìnhăthìăbiếtăhổăthẹnă(khôngălàmăđiềuăxấu);ăđiăbốnăphươngăthìăkhôngălàmănhụcămệnhăvua;ă
nhưăvậyăcóăthểăgọiălàăkẻăsĩ”.ăLạiăhỏi:ă“Xinăthầyăchoăhạngăthấpăhơnănữa”.ăKhổngătửănói:ă“Họă
hàngăkhenălàăhiếu,ălàngăxómăkhenălàăđễ”.ăLạiăhỏi:ă“Xinăthầyăchoăhạngăthấpăhơnănữa”.ăKhổngătửă
nói:ă“L iănóiănhấtăđịnhăphảiătínăthực,ăhànhăviănhấtăđịnhăphảiăquảăquyếtă(khôngăxỨtăxemălàăcóănỪnă
không),ănhưăvậyătuyăsắcăcạnh,ăcốăchấp,ăhẹpăhòi,ănhưngăcũngăđángălàăkẻăsĩăbậcăthấp”.ăLạiăhỏi:ă
“Nhữngăngư iătòngăchínhăhiệnănayăraăsao?”.ăKhổngătửănói:ă“Ôi!ăHạngăngư iăkhíăđộănhỏănhenă
nhưăcáiăđấu,ăcáiăsaoă(mộtăphầnănĕmăhayămộtănửaăcáiăđấu)ăấy,ăđángăkểăgì!”.
 XIII.21

T ăviết:ă“B tăđắcătrungăh ngănhiăd ăchi,ăt tădƣăcuồngăquyếnăhồ!ăCuồngăgi ătiếnăth ,ăquyếnăgi ă

h uăs ăb tăviădƣ”.

Dịch.- Khổngătửănói:ă“Khôngăđượcăhạngăngư iătrungăchínhă(theoătrungăđạo)ăđểătruyềnăđạoă(hoặcă

đểăgiaoăthiệp)ăthìătìmăhạngăngư iăcuồngăphóngăhoặcăcẩnăhậuăgiữătiếtătháoăvậy.ăNgư iăcuồngă
phóngăcóătinhăthầnătiếnăth ,ăngư iăcẩnăhậuăgiữătiếtătháoăthìăkhôngăchịuălàmăđiềuăxấu”.

XIII.22

T ăviết:ă“Namănhơnăh uăngônăviết:ă“Nhơnănhiăvôăhằng,ăb tăkh ădƿătácăvuăy”.ăThi năphù!ă“B tă

hằngăkìăđ c,ăhoặcăth aăchiătu”.ăT ăviết:ă“B tăchiêmănhiădƿăhƿ”.

Dịch.- Khổngătửănói:ă“Ngư iăphươngăNamăcóăcâu:ă“Ngư iănàoăkhôngăcóăhằngătâmă(tâmătínhăhayă

thayăđổi)ăthìăkhôngăthểălàmăthầyăcúng,ăthầyăthuốcăđược”.ăL iăđóăphảiălắm!ăQuẻăHằngă(trongă
KinhăDịch,ăhàoă3),ăcóăcâu:ă“Khôngăgiữăđượcăđ căhằngă(màăhayăthayăđổiătâmăý,ătháoăth )ăthìă
thư ngăbịăhổăthẹn”.ăKhổngătửănói:ă“(CâuăđóăcóăýăkhuyỪnăngư iănàoăkhôngăcóăđ căhằngătâmăthì)ă
đ ngănỪnăcoiăquẻălàăhơn”.

XIII.23

T ăviết:ă“Quơnăt ăhòaănhiăb tăđồng,ăti uănhơnăđồngănhiăb tăhòa”.

Dịch.- Khổngătửănói:ă“Ngư iăquânătửăhoàăhợpănhưngăkhôngăaădua,ăkẻătiểuănhânăaăduaămàăkhôngă

hoàăhợp”.

Chú thích. – Ch ă“HoƠ”ă[和]ă(hoƠăhợp)ăcóănghƿaălƠăđ aăýăkiếnăc aămìnhăra,ăgópăv iăýăkiếnăc aă

ng iăđ ăbƠnăb căvớiănhauărồiătiếnătớiăsựăth ngănh t.ă“Đồng”ă[同]ălƠ:ăphụăho ăvớiăng i,ăng iă
nóiăsaoămìnhăcũngănóiătheo,ăch ăkhôngădámăđ aăýăkiếnăc aămìnhăraăđ ăcùngănhauăbƠnăb c.ăCóă
ng iăhi uăkhác:ă“Ng iăquơnăt ăgiaoătiếpăvớiăng iăthìăgi ăni măhoƠăl cănh ngăchẳngăđồngătìnhă
trongăvi căqu y,ăkẻăti uănhơnăgiaoătiếpăvớiăng iăthìăđồngătìnhătrongăvi căqu yănh ngăchẳngăgi ă
ni măhoƠăl c”.ăHi uănh ăvậyăcũngăcóălí,ănh ngănghƿaăkhôngăsơuăsắcănh ătrên.ăChúngătaăl iănênă
chúăý:ăngƠyănayăt ăng ă“hoƠănhiăb tăđồng”ăth ngădùngăm tănghƿaăh iăkhác:ăch ătr ngă(chẳngă
h năv ăchínhătr ,ătônăgiáoầ)ăc aămìnhăvớiăng iăkhácănhauăthìămìnhăcũngăkhôngăđ ăkíchăng i,ă
v nătìmăcáchăhợpătácăvới ng iăđ ợc,ăv nă“hoƠ”ăvớiăng iă(vìăhaiăbênăcùngătheoăđuổiăm tămụcă
đíchăc )ămƠăv năkhôngăthayăđổiăch ătr ngăc aămìnhă(b tăđồng).ă

XIII.24

T ăC ngăv năviết:ă“H ngănhơnăgiaiăhiếuăchi,ăhƠănh ?”.ăT ăviết:ă“V ăkh ădƣ”.ă- “H ngănhơnă

giaiă ăchi,ăhƠănh ?”ăT ăviết:ă“V ăkh ădƣ,ăb tănh ăh ngănhơnăchiăthi năgi ăhiếuăchi,ăkìăb tăthi nă
gi ă ăchi”.

Dịch.- Khổngătửănói:ă“Mọiăngư iătrongălàngăđềuăưa,ăngư iăđóăraăsao?”.ăKhổngătửăđáp:ă“Chưaă

hẳnălàăngư iătốt”.ă(Lạiăhỏi):ă“Mọiăngư iătrongălàngăđềuăghỨt,ăngư iăđóăraăsao?”.ăKhổngătửăđáp:ă
“Chưaăhẳnălàăngư iăxấu.ăKhôngăbằngăngư iămàătốtătrongălàngăđềuăưa,ănhữngăngư iăxấuătrongă
làngăđềuăghỨt”.

Chú thích. – Cóăng iăhi u:ă“M iăng iătrongălƠng,ătaăđ uă a,ăhoặcăm iămìnhătrongălƠngătaăđ uă

ghét,ăkhôngăbằngălựaănh ngăng iăt tătrongălƠngămƠă a,ănh ngăng iăx uătrongălƠngămƠăghét”.ă
Cáchăhi uănƠyăvôălí:ăghétăm iăng iătrongălƠngăthìă ăvớiăai?ăKhôngăth ăcóătr ngăhợpăđóăđ ợc.

XIII.25

T ăviết:ă“Quơnăt ăd ăsựănhiănanăduy tădƣ.ăDuy tăchiăb tădƿăđ o,ăb tăduy tădƣ;ăcậpăkìăs ănhơnădƣ,ă

khí chi.ăTi uănhơnănanăsựănhiăd ăduy tădƣ.ăDuy tăchiătuyăb tădƿăđ oăduy tădƣ;ăcậpăkìăs ănhơnădƣ,ă
c uăb ăyên”.

Dịch.- Khổngătửănói:ă“Ngư iăquânătửădễăphụngăsựămàăkhóălàmăchoăvuiălòng.ăKhôngădùngăchínhă

đạoăđểălấyălòngăhọăthìăhọăkhôngăvuiălòng;ăđếnăkhiăsaiăkhiến ngư iăthìăhọătuỳătheoătàiănĕngămỗiă
ngư iămàăgiaoăviệc.ăKẻătiểuănhânăkhóăphụngăsựămàădễălàmăvuiălòng.ăKhôngădùngăchínhăđạoăđểă
lấyălòngăhọ,ăhọăcũngăvuiălòng;ăđếnăkhiăsaiăkhiếnăngư iăthìăhọătráchăbịăcầuătoàn”.

XIII.26

T ăviết:ă“Quơnăt ătháiănhiăb tăkiêu,ăti uănhơnăkiêuănhiăb tăthái”.

Dịch.- Khổngătửănói:ă“Ngư iăquânătửăthưătháiămàăkhôngăkiỪuăcĕng,ăkẻătiểuănhânăkiỪuăcĕngămàă

khôngăthưăthái”.

XIII.27

T ăviết:ă“c ngăngh ,ăm căn t,ăcậnănhơn”.

Dịch.- Khổngătửănói:ă“Cươngăcư ng,ăquảăcảm,ăchấtăphác,ăĕnănóiăchậmăchạpăthìăgầnăvớiăđ că

nhân”.

XIII.28

T ăL ăv năviết:ă“HƠănh ăt ăkh ăv ăchiăsƿăhƿ”.ăT ăviết:ă“Thiếtăthiết,ăt ăt ,ădiădiănh ădƣ,ăkh ăv ăsƿăhƿ.ă

Bằngăh uăthiếtăthiết,ăt ăt ă,ăhuynhăđ ădiădi”.

Dịch.- TửăLộăhỏi:ă“Thếănàoăthìăcóăthểăgọiălàăkẻăsĩ?”.ăKhổngătửăđáp: “ThiếtăthaăkhuyỪnănh ,ăvàă

hoàăvui,ăthìăcóăthểăgọiălàăkẻăsĩ.ăBạnăbứăthìăthiếtăthaăkhuyỪnănh ănhau,ăanhăemăthìăhoàăvuiăvớiă
nhau”.

Chú thích. – KẻăsƿătrongăbƠiăXIII.20ălƠăkẻăsƿăraălƠmăquan.ăKẻăsƿătrongăbƠiănƠyăcóăth ăch aăraălƠmă

quan.

XIII.29

T ăviết:ă“Thi nănhơnăgiáoădơnăth tăniên,ădi căkh ădƿăt cănhungăhƿ”.

Dịch.- Khổngătửănói:ă“Bậcăthiệnănhână(ngư iăcầmăquyềnătốt)ădạyădânăbảyănĕmăthìăcóăthểădùngă
dânăvàoăviệcăchiếnăđấuăđược”.

XIII.30

T ăviết:ă“Dƿăb tăgiáoădơnăchiến,ăth ăv ăkhíăchi”.

Dịch.- Khổngătử nói:ă“Đưaădânăkhôngăđượcădạyădỗăraăđánhăgiặc,ăt călàăbỏădân”.

Chú thích. – TrongăhaiăbƠiăcu iănƠy,ăch ă“giáo”ă[教]ăcóănghƿaălƠăd yădơnăv ăchiếnăthuật,ăcanhă

nông,ănh tălƠăđ oălƠmăng i,ălƠmădơnăn a,ăchoănênămớiălơuătớiăb yănĕm.ăDơnăcóăbiếtăyêuăng iă
thân, hiăsinhăchoăng iătrênăthìămớiăhĕngăháiăchiếnăđ u;ăcóăbiếtălƠmăru ngăkhiăkhôngăph iăgiaoă
chiếnăthìămớiătựătúcăđ ợc,ăkhôngăthiếuăth nă(th iăđóădùngăchínhăsáchăngụăbinhăưănông).ăM tănhƠă
vĕnăÝ,ăAlbertoăMoravia,ătrongăcu năLa Révolution culturelle de Mao (Flammarion – 1968)ăhi uă
khácăhẳn:ăPh iăd yădơnăb yănĕmăđ ăchoădơnăb măsinhăhiếuăhoƠăthƠnhăhiếuăchiến,ăv năhi nălƠnhă
thƠnhătƠnăb o,ărồiămớiăchoădơnăraăchiếnăđ uăđ ợc.ăThậtălƠăbôiănh ăKhổngăt .ă

-----------------
Thĕngă( ):ăcóăb năchépălƠă“dắng”ă(媵). (Goldfish).

BƠiănƠyăchắcălƠăc aămônăsinhăNhi măH uăchép,ănênăg iălƠăNhi măt ăch ăkhôngăg iălƠăNhi m.ă
Nhi măH uălúcăđóălƠmăquanăt ăchoăh ăQuí,ămƠăh ăQuíăchuyênăquy n,ăkhôngăđemăvi căqu că
chínhă(vi căquanătr ngătrongăn ớc)ăbƠnă ătri uăđìnhăL ,ămƠăđemăbƠnăriêngăvới giaăth năc aămình.ă
Cóăsáchăgi ng:ă“chính”ălƠăvi căquanătr ng,ăcònă“sự”ălƠăvi căch păhƠnhăhằngăngƠy.

LúcănƠyăKhổngăt ăkhôngăc măquy nă ăn ớcăL ănh ngăđƣălƠmăch căđ iăphuăthìăcóăquy nădựă

ngheăvi căquanătr ngătrongăn ớc.

păC ăPh ăthu căn ớcăL .ă(Goldfish).

TrựcăCung,ălƠăanhăCungăngayăthẳngă(CungălƠătên).ăCóăsáchăchoătrựcăcung ch ăcóănghƿaălƠăng iă
ngayăthẳng.ă

Ch ă“ch ng”ă[證]ăhồiăx aăch ăcóănghƿaăt ăcáoă(theoăThuyếtăvĕn);ăngƠyănayămớiăcóănghƿaălƠălƠmă

ch ng.ăKhổngăt ăkhuyênăchaăph iănhơnăt ,ăconăph iăhiếu;ăconăt ăcáoăchaălƠăb tăhiếu,ăchoănênăôngă
choălƠăkhôngăngayăthẳng,ăkhôngăhợpăđ o.

Đo năt ă“Ngônăt tătínầ”ăđếnăcu iăbƠi,ătôiăl năl ợtăghiăthêmăm yăch ă“nhiênăti uănhơn”,ă“chiă

tòng”ăvƠă“nhơn,ăhƠ”ăvƠoăcácăch ămƠăebookănguồnăchépăbaăd uăch m:“Ngônătấtătín,ăhànhătấtăquả,ă
khanhăkhanh…ătai!ă cădiệcăkhảădĩăviăth ăhĩ”.ăViết:ă“Kim…ăchínhăgiảăhàănhư?”.ăTửăviết:ă“Y!ă
Đẩuăsaoăchi…ătúcătoánădã”. (Goldfish).

H ng:ănguyênăvĕnăch ăHánălƠă行 ;ăebookănguồnăchépălƠă“hƠnh”.ă(Goldfish).

 Cơu:ă“B tăhằngăkìăđ c,ăhoặcăth aăchiătu”ătrongăKinhăDịch,ăcụăNguy năHiếnăLêăd chănh ăsau:ă
“Khôngăth ngăgi ăđ ợcăcáiăđ căc aămình,ăcóăkhiăb ăx uăhổ”.ă(Goldfish).

Chúngătôiăth yăcơuănƠyăkhóăhi u,ăt măd chătheoăTri uăThôngăvƠăđoánăvìătơmăýăhayăthayăđổiăthìă

coiăquẻărồiăcũngăkhôngătin,ămƠărồiăsẽăgặpăvi căhổăthẹn.ăCóăng iăd chălƠ:ăKhổngăt ănói:ă“T iă
ng iătaăkhôngăchiêmănghi măđếnăl iănóiă yăthôi”.ăCóăng iăl iăhi uălƠ:ă“Ng iăquơnăt ăđ iăvớiă
KinhăDịch nếuănghi năng măl iăchiêmănghi măthìăbiếtăđ ợcărằngăthiếuăđ căhằng,ăt tăsẽăph iăhổă
thẹn.ăVậyăs ădƿăkhôngăcóăđ căhằng,ălƠmăvi cămƠăkhôngăcóăđ căhằng,ăch ăvìăkhôngăxemăl iăchiêmă
nghi mămƠăthôi.ă

THIÊN XIV

HIẾN VẤN
XIV.1

Hiếnăv năs .ăT ăviết:ă“Bangăh uăđ o,ăc c;ăbangăvôăđ o,ăc c,ăs ădƣ”.- “Khắc,ăph t,ăoán,ădục,ăb tă
hƠnhăyên,ăkh ădƿăviănhơnăhƿ”.ăT ăviết:ă“Kh ădƿăviănanăhƿ,ănhơnătắcăngôăb tătriădƣ”.

Dịch.- Hiếnăhỏiăthếănàoălàăđiềuăxấuăhổ.ăKhổngătửăđáp:ă“Nướcăcóăđạoă(chínhătrịătốt)ăthìăcóăthểă
làmăquanăđược;ănướcăvôăđạoă(chínhătrịăxấu)ămàălàmăquanăthìăxấuăhổ”.ă(Hiếnălạiăhỏi):ă“Hiếuă
thắng,ăkhoeăkhoang,ăoánăhận,ăthamădục,ănhữngăviệcăđóăkhôngălàm,ăthìăcóăthểăgọiălàănhânăđượcă
ch ?”ăKhổngătửăđáp:ă“Nhưăvậyălàălàmăđượcănhữngăviệcăkhó,ăcònănhânăhayăkhôngăthìătaăchưaă
biết”.

XIV.2

T ăviết:ă“SƿănhiăhoƠiăc ,ăb tătúcădƿăviăsƿăhƿ”.

Dịch.- Khổngătửănói:ă“Kẻăsĩănào màănghĩăđếnăviệcă ăchoăđượcăanădật,ăthìăchưaăphảiălàăkẻăsĩ”.

XIV.3

T ăviết:ă“Bangăh uăđ o,ănguyăngônănguyăhƠnh;ăbangăvôăđ o,ănguyăhƠnhăngônăt n”.

Dịch.- Khổngătửănói:ă“Nướcăcóăđạoă(chínhătrịătốt),ăngônăngữăchínhătrực,ăhànhăviăchínhătrực;ă
nướcăvôăđạoăthì hànhăviăchínhătrực,ăngônăngữăkhiỪmătốn”.

Chú thích. – Ch ă[行],ăcóăng iăđ călƠăhạnh,ănghƿaăcũngăđ iăkháiănh ăvậy.

XIV.4

T ăviết:ă“H uăđ căgi ăt tăh uăngôn,ăh uăngônăgi ăb tăt tăh uăđ c.ăNhơnăgi ăt tăh uădũng,ădũngă
gi ăb tăt tăh uănhơn”.

Dịch.- Khổngătử nói:ă“Ngư iăcóăđ căthìătấtăcóăl iănóiăhay,ăngư iăcóăl iănóiăhayăchưaăhẳnăđãăcóă

đ c.ăNgư iănhânătấtădũngăcảm,ăngư iădũngăcảmăchưaăhẳnăđãăcóăđ cănhân”.ă
 XIV.5

NamăCungăQuátăv nă ăKhổngăt ăviết:ă“Ngh ăthi năx ,ăNg oă(hayăNghi u)ăđƣngăchu,ăcơuăb tăđắcă

kìăt ănhiên.ăVũ,ăTắcăcungăgiáănhiăh uăthiênăh ”.ăPhuăt ăb tăđáp.ăNamăCungăQuátăxu t.ăT ăviết:ă
“Quơnăt ătaiănh ợcănhơn!ăTh ợngăđ cătaiănh ợcănhơn!”

Dịch.- NamăCungăQuátăhỏiăKhổngătử:ă“Nghệăbắnăgiỏi,ăNgạoădùngăthuyềnămàăxungăsátă(thuỷă
chiến),ărồiăđềuăbấtăđắcăkìătử.ăÔngăVũ,ăôngăTắcăđềuăcấyălúaămàăsauăcóăthiỪnăhạ”.ăKhổngătửăkhôngă
đáp.ăNamăCungăQuátăraărồi,ăôngăbảo:ă“Ngư iăấyăthậtăquânătử,ăngư iăấyăthậtăbiếtătrọngăđạoă
đ c!”.

Chú thích. – Ngh ălƠăvuaăn ớcăH uăCùng,ăbắnăcungăgi i,ădi tăvuaăH ăH uăT ớngămƠăc ớpăngôi;ă
sauăb ăb ătôiălƠăHƠnăTrácăgiếtăđ ăc ớp.ăNg oălƠăconăc aăHƠnăTrácăgi iăthuỷăchiếnă(cóăsáchăgi ngă
“đƣngăchu”ălƠăđ yăđ ợcăthuy nătrênăc nă– Chúngătôiătheoăchúăthíchăc aăTri uăThông),ăsauăb ăvuaă
ThiếuăKhangănhƠăH ăgiết.ăỌngăVũăcóăcôngădẹpăn năn ớcălụt,ăđ ợcăvua Thu nănh ngăngôiăcho.ă
ỌngăTắcătựăgieoălúaăgi ng,ăd yădơnăcƠyăc y,ălƠăthuỷătổăc aănhƠăChuăchoănênăcũngăg iălƠăcóăthiênă
h .ăNamăCungăQuátăcóăýăchêăcácăvuaăđ ngăth iăkhôngătr ngăđ cămƠăch ătr ngăvõălực,ănênă
Khổngăt ăkhôngăti nătr ăl i.

XIV.6

T ăviết:ă“Quơnăt ănhiăb tănhơnăgi ăh uăhƿăphù!ăV ăh uăti uănhơnănhiănhơnăgi ădƣ”.

XIV.7

T ăviết:ă“Ễiăchi,ănĕngăvậtălaoăhồ?ăTrungăyên,ănĕngăvậtăh iăhồ?”.

Dịch.- Khổngătửănói:ă“YỪuăaiămàăkhôngădạyăngư iăđóăchịuăkhóănhọcăư?ăTrungăvớiăaiămàăkhôngă

khuyỪnăngư iăđóătheoăđiềuăchínhăư?”.

XIV.8

T ăviết:ă“Viăm nh,ăTiăTh măth oăsangăchi,ăThếăThúcăth oăluậnăchi,ăhƠnhănhơnăT ăVũătuăs căchi,ă

ĐôngăLýăT ăS nănhuậnăsắcăchi”.

Dịch.- Khổngătửănói:ă“Khiă(nướcăTrịnh)ălàmăt ălệnhăngoạiăgiaoăthìăgiaoăTìăThầmăkh iăthảo,ăThếă

KhúcăthảoăluậnăthỪm,ăquanăcoiăviệcăđiăs ălàăTửăVũăsửaăchữa,ăTửăSảnă ăĐôngăLýănhuậnăsắcălại”.

XIV.9

Hoặcăv năT ăS n.ăT ăviết:ă“Hu ănhơnădƣ”.ăV năT ăTơy.ăViết:ă“B ătai!ăB ătai!”.ăV năQu năTr ng.ă
Viết:ă“Nhơnădƣ.ăĐo tăBáăTh ăBi nă pătamăbáchăph năs ătự,ăm tăx ,ăvôăoánăngôn”.

Dịch.- Cóăngư iăhỏiăvềăTử.ăKhổngătửăđáp:ă“Mộtăngư iănhânăt ,ăyỪuădân”.ăHỏiăvềăTửăTây.ăĐáp:ă

“Conăngư iăấy!ăconăngư iăấy!”ă(cóăýăchỪ).ăHỏiăvềăQuảnăTrọng.ăĐáp:ă“Mộtăngư iăđặcăbiệtă(cácă
sáchăgiảngălàămộtăngư iăcóăcôngălớnăvớiănướcăTề).ăVuaă(HoànăCông)ănướcăTềălấyăấpăBiềnăgồmă
baătrĕmăhộăc aăBáăThịăthư ngăchoăôngăấy,ăBáăThịă(hoáănghứo)ăphảiăĕnăuốngăđạmăbạc,ăvậyămàătớiă
chếtăkhôngăhềăoánăhận.

Chú thích. – Cácăsáchăx aăchúăthíchăT ăTơyălƠăm tăl nhădoƣnăc aăn ớcăS ;ănh ngăcácănhƠăg nă
đơyăchoălƠăm tăđ iăphuăn ớcăTr nhăn iăch căT ăS n,ăkhiăT ăS năchết.ăThuyếtăsauăcóăph năđúng.ă
Vìăng iăh iăchắcăcóăýămu năsoăsánhăbaăv ăt ớngăqu c:ăQu năTr ngăt ớngăqu căn ớcăT ,ăhaiă
ng iăkiaălƠăt ớngăqu căn ớcăTr nh.ă

XIV.10

T ăviết:ă“B nănhiăvôăoán,ănan;ăphúănhiăvôăkiêu,ăd ”.

Dịch.- Khổngătửănói:ă“Nghứoămàăkhôngăoánăhận,ăđiềuăđóăkhó;ăgiàuămàăkhôngăkiỪuăcĕng,ădễă
hơn”.

XIV.11

T ăviết:ă“M nhăCôngăX ớcăviăTri u,ăNgụyălƣoătắcă u,ăb tăkh ădƿăviăĐằng,Tiếtăđ iăphu”.

Dịch.- Khổngătửănói:ă“MạnhăCôngăXướcălàmăgiaăthầnăchoăhọăTriệu,ăhọăNguỵăthìărấtătốt,ălàmăđạiă
phuănướcăĐằng,ănướcăTiếtăthìăkhôngăđược”.

Chú thích. – Tri uăvƠăNguỵălƠăhaiăđ iăphuăn ớcăT n.ăTiết,ăĐằngălƠăhaiăn ớcănh ăth iăđó.ăKhổngă
t ăchoăM nhăCôngăX ớcălƠăcóăđ cămƠăthiếuătƠi.

XIV.12

T ăL ăv năthƠnhănhơn.ăT ăviết:ă“Nh ợcăTangăVõ Tr ngăchiătrí,ăCôngăX ớcăchiăb tădục,ăBi nă

Trangăt ăchiădũng,ăNhi măC uăchiăngh ,ăvĕnăchiădƿăl ănh c,ădi căkh ădƿăviăthƠnhănhơnăhƿ”.ăViết:ă
“KimăchiăthƠnhănhơnăgi ,ăhƠăt tănhiên?ăKiếnălợiăt ănghƿa,ăkiếnănguyăthụăm nh,ăc uăyếuăb tăvongă
bình sinh chi ngôn, di căkh ădƿăviăthƠnhănhơnăhƿ?”.

Dịch.- Khổngătửănói:ă“TửăLộăhỏiăthếănàoălàăngư iăhoànătoàn.ăKhổngătửăđáp:ă“Thôngăminhăsángă

suốtănhưăTangăVõăTrọng,ăkhôngăthamălamămàăliỪmăkhiếtănhưă(Mạnh)ăCôngăXước,ădũngăcảmănhưă
TrangătửăấpăBiện,ătàiănghệănhưăNhiễmăCầu,ălại họcăthỪmălễănghĩa,ăthấyănguyăthìăkhôngătiếcătánhă
mệnh,ăướcăhẹnăvớiăaiăt ălâuămàăvẫnăkhôngăquỪn,ănhưăthếăcũngăcóăthểăthànhăngư iăhoànătoànă
được”.ă

Chú thích. – TangăVõăTr ngălƠăconăc aăTangăVĕnăTr ngătrongăbƠiăV.17.ăTrangăt ălƠădũngăsƿă

n ớcăL .

XIV.13

T v năCôngăThúcăVĕnăT ă ăCôngăMinhăGi ăviết:ă“Tínăhồ?ăPhuăt ăb tăngôn,ăb tătiếu,ăb tăth ă

hồ?”.ăCôngăMinhăCổăđ iăviết:ă“Dƿăcáoăgi ăquáădƣ.ăPhuăt ăth iănhiênăhậuăngôn,ănhơnăb tăyếmăkìă
ngôn,ăl cănhiênăhậuătiếu,ănhơnăb tăyếmăkìătiếu,ănghƿaănhiênăhậuăth ,ănhơnăb tăyếmăkìăth .ăT ăviết:ă
“Kìănhiên?ăKh iăkìănhiênăhồ?”.
Dịch.- KhổngătửăhỏiăCôngăMinhăGiảă(ngư iăVệ)ăvềăCôngăThúcăVĕnăTửă(mộtăđạiăphuănướcăVệ):ă
“CóăthựcălàăCôngăThúcăVĕnăTửăkhôngănói,ăkhôngăcư i,ăkhôngănhậnăvậtătặng,ăphảiăkhông?”ă
CôngăMinhăGiảăđáp:ă“Ngư iănàoănóiăvậyălàăquáăđáng.ăÔngăCôngăThúcăVĕnăTửăkhiăđángănóiămớiă
nóiănỪnăngư iătaăngheămàăkhôngăchán;ăcóăvuiămớiăcư iănỪnăngư iătaăthấyăcư iămàăkhôngăchán;ă
đángănhậnăvậtăgìăthìămớiănhậnănỪnăngư iătaăthấyăôngănhậnămàăkhôngăchỪ”.ăKhổngătửănói:ă“Thậtă
vậyăư?ăCóăthểăthậtănhưăvậyăđượcăư?”.

XIV.14

T ăviết:ă“TangăVõăTr ngădƿăPhòngăc uăviăhậuă ăL ,ătuyăviếtăb tăyêuăquơn,ăngôăb tătínădƣ”.

Dịch.- Khổngătửănói:ă“TangăVõăTrọngălấyăấpăPhòngăđểăxinăvuaăLỗăchoăconăcháuămìnhălàmăch ă
ấpăđó,ătuyălàănóiălàăkhôngăyỪuăsáchăvua,ătaăcũngăkhôngătin”.

XIV.15

T ăviết:ă“T năVĕnăCôngăquy tănhiăb tăchính,ăHoƠnăcôngăchínhănhiăb tăquy t”.

Dịch.- Khổngătửănói:ă“TấnăVĕnăCôngăxảoăquyệtămàăkhôngăchínhăđại;ăTềăHoànăCôngăchínhăđạiă
màăkhôngăxảoăquyệt”.

Chú thích. – T năVĕnăCôngăvƠăT ăHoƠnăCông đ uălƠănh ngă“Bá”ăđ iăXuơnăThu.

XIV.16

T ăL ăviết:ă“HoƠnăCôngăsátăcôngăt ăC ,ăTri uăH tăt ăchi,ăQu năTr ngăb tăt ”.ăViết:ăV ănhơnă
hồ?”.ăT ăviết:ă“HoƠnăCôngăc uăhợpăch ăh u,ăb tădƿăbinhăxa,ăQu năTr ngăchiălựcădƣ.ăNh ăkìă
nhơn,ănh ăkìănhơn?”.

Dịch.- TửăLộăbảo:ă“(Tề)ăHoànăCôngăgiếtăcôngătửăC ,ăThiệuăHốtăchếtătheoăcôngătửăC ,ăQuảnă

Trọngăthìăkhông”.ăRồiălạiănói:ă“NhưăvậyăQuảnăTrọngăchưaăđángăgọiălàănhânăchĕng?”ăKhổngătửă
nói:ă“HoànăCôngăchínălầnăhọpăchưăhầuămàăkhôngăphảiădùngăvõălựcăuyăhiếpăhọ,ăđóălàătàiăs căc a
QuảnăTrọng.ăNhânăđ căc aăôngăấyă ăđó,ănhânăđ căc aăôngăấyă ăđó”.

Chú thích. – Thi uăH tăvƠăQu năTr ngăđ uăth ăcôngăt ăC ,ăemăT ăHoƠăCông.ăCôngăt ăC ăb ă
HoƠnăCôngăgiếtăvìătranhăquy năvớiămình.ăThi uăH tăchếtătheoăchúa.ăQu năTr ngăđƣăkhôngăchếtă
theo chúa, l iăcònălƠmăt ớngăqu căgiúpăchoăHoƠnăCôngăn a.ăVìăvậyăT ăL ăchêălƠăb tănhơn.ă
Khổngăt ăchoăvi căchếtătheoăchúaăđóălƠăcáiătiếtătháoănh ,ămƠăkhenăQu năTr ngăkhôngădùngăvõă
lựcămƠădơnăđ ợcăyênăổn,ănhơnăđ căc aăc aăQu năTr ngă ăđó.ăQuanăni mătrungăquơnăc aăôngă
r ngărƣiăch ăkhôngăhẹpăhòiănh ăđ iăsau.ăGiúpădơnăgiúpăn ớc,ăđi uăđóăquanătr ngăh năgi ătiếtăvớiă
vua.ă“C uăhợpăch ăh u”:ăchínăl năh păch ăh u;ăthựcăraălƠăm iăm tăl n,ăcóălẽăch ăcửu [九]
(chín)ănênăs aălƠăch ăc ă[糾]ă(kếtăhợp)ăthìăph iăh n.ăCơuăcu iăcóăng iăd chălƠ:ă“AiămƠănhơnăđ că
đ ợcăbằngăôngă y”.ă

XIV.17

T ăC ngăviết:ă“Qu năTr ngăphiănhơnăgi ăd ?ăHoƠnăCôngăsátăcôngăt ăC ,ăb tănĕngăt ,ăhựuăt ớngă

chi?”.ăT ăviết:ă“Qu năTr ngăt ớngăHoƠnăCông,ăbáăch ăh u,ănh tăkhuôngăthiênăh ,ădơnăđáoăvuă
kimăthụăkìăt .ăViăQu năTr ng,ăngôăkìăbíăphát,ăt ănh măhƿ.ăKh iănh ợcăth tăphu,ăth tăphụăchiăviă
l ợngădƣ,ătựăkinhă ăcơuăđ cănhiăm căchiătriădƣ?”.

Dịch.- TửăCốngăbảo:ă“QuảnăTrọngăkhôngăphảiălàăngư iănhânăchĕng?ăHoànăCôngăgiếtăcôngătửă

C ,ăQuảnăTrọngăkhôngăchếtătheoămàăcònălàmătướngăquốcăchoăHoànăCông”.ăKhổngătửănói:ă
“QuảnăTrọngăgiúpăHoànăCông,ăkhiếnăHoànăCôngălàmăbáă(lãnhătụ)ăcácăchưăhầu,ăthiỪnăhạăquiăvềă
mộtămối,ănhânădânăđếnănayăcònămangăơnăông.ăNếuăkhôngăcóăôngăthìăchúngătaăngàyănayăphảiăgiócă
tóc,ămặcăáoăcóăvạtăbỪnătráiă(nhưăDi,ăĐịch)ărồi.ăÔngăháăphảiănhưăbọnăthấtăphu,ăthấtăphụătầmă
thư ng,ătựătreoăcổănơiăngòi,ărảnhămàăchẳngăaiăbiếtătớiăư?”.

XIV.18

CôngăThúcăVĕnăT ăchiăth năđ iăphuăSo n,ăd ăVĕnăt ăđồngăthĕngăch ăcông.ăT ăvĕnăchi,ăviết:

“Kh ădƿăviăvĕnăhƿ”.

Dịch.- ĐạiăphuăSoạnălàăgiaăthầnăc aăCôngăThúcăVĕnătử,ănh ăVĕnătửătiếnăcửămàăcùngăVĕnătửăđượcă

thĕngălàmăđạiăphuă ătriềuăđình.ăKhổngătửăhayătinăđó,ăbảo:ă“(CôngăThúcăVĕnătử)ăđángăđượcăđặtă
tỪnăthuỵălàăVĕn”.

XIV.19

T ăngônăV ăLinhăCôngăchiăvôăđ oădƣ.ăKhangăT ăviết:ă“Phùănh ăth ,ăh ănhiăb tătáng?”.ăKhổngăt ă

viết:ă“Tr ngăThúcăNg ătrìătơnăkhách,ăChúcăĐƠătrìătônămiếu,ăV ngăTônăGi ătrìăquơnăl .ăPhùănh ă
th ,ăh ăkìătáng?”.

Dịch.- KhổngătửănóiăvềăchuyệnăvuaăVệăLinhăCôngălàăngư iăvôăđạo.ăKhangătử hỏi:ă“Nhưăvậyăsaoă

khôngămấtăngôiăvua?”.ăKhổngătửăđáp:ă“CóăTrọngăThúcăNgữăcoiăviệcăngoạiăgiao,ăChúăĐàăcoiă
việcătếătự,ăVươngăTônăGiảăcoiăviệcăquân.ăDùngăngư iănhưăvậy,ăsaoămấtăngôiăđược?”.

Chú thích. – Khangăt ălƠăQuíăKhangăt ,ăđ iăphuăn ớcăL .

XIV.20

T ăviết:ă“Kìăngônăchiăb tăt cătắcăviăchiădƣănan”.

Dịch.- Khổngătửănói:ă“Nóiăkhoácălácămàăkhôngăthẹnăthìăkhóălàmăđượcănhưăl iămìnhănói”.

XIV.21

Tr năThƠnhăt ăthíăGi năCông.ăKhổngăt ăm cădụcănhiătri u,ăcáoă ăAiăCôngăviết:ă“Tr năHằngăthíăkìă

quơn,ăth nhăth oăchi?”.ăCôngăviết:ă“Cáoăphùătamăt !”.ăKhổngăT ăviết:ă“Dƿăngôătòngăđ iăphuăchiă
hậu,ăb tăc măb tăcáoădƣ.ăQuơnăviết:ă“Cáoăphuătamăt ăgi !”.ăChiătamăt ăcáoăb tăkh .ăKhổngăt ă
viết:ă“Dƿăngôătòngăđ iăphuăchiăhậu,ăb tăc măb tăcáoădƣ”.

Dịch.- TrầnăThànhătửă(tỪnăHằng, đạiăphuănướcăTề)ăgiếtăGiảnăCôngă(vuaăTề).ăKhổngătửă(đãăvềătríă

sĩă ăLỗ)ătắmăgộiărồiăvàoătriềuătâuăvớiăLỗăAiăCông:ă“TrầnăHằngăgiếtăvua,ăxinăxuấtăbinhăhỏiătộiă
hắn”.ăAiăCôngănói:ă“ÔngănỪnănóiăvớiăbaănhàă(t căbaăquyềnăthầnăMạnhăTôn,ăThúcăTôn,ăQuíă
Tôn)”.ăKhổngătửăraăđi,ănói:ă“VìătôiăđiăsauăhàngăđạiăphuănỪnăkhôngădámătâuăviệcăấyăvớiăvua.ăVuaă
bảoănỪnănóiăvớiăbaănhà”.ăĐiănóiăvớiăbaănhà,ăkhôngăaiăchịu.ăKhổngătửăđiăvềănói:ă“Vìătôiătheoăsauă
hàngăđạiăphu,ănỪnăkhôngădámăkhôngăbáoăcáoăviệcăấy”.

XIV.22

T ăL ăv năsựăquơn. T ăviết:ă“Vậtăkhiădƣ,ănhiăph măchi”.

Dịch.- TửăLộăhỏiăvềăviệcăth ăvua.ăKhổngătửăđáp:ă“KhôngănỪnăl aăgạtăvua,ănhưngăkhôngăngạiăxúcă

phạmăvuaă(màăphảiăgiámăcanăgián)”.

XIV.23

T ăviết:ă“Quơnăt ăth ợngăđ t,ăti uănhơnăh ăđ t”.

Dịch.- Khổngătửănói:ă“Ngư iăquânătửăhướngălỪnăcaoă(đạoăđ c)ămàămongăđạtătới;ăkẻătiểuănhână

hướngăxuốngăthấpă(tàiălợi)ămàămongăđạtăđược”.

XIV.24

T ăviết:ă“Cổăchiăh căgi ăv ăk ,ăkimăchiăh căgi ăv ănhơn”.

Dịch.- Khổngătửănói:ă“Ngư iăxưaăhọcăvìămình,ăngư iăđ iănayăhọcăvìăngư iă(nghĩaălà choăngư iătaă

biếtătớiămình).

XIV.25

C ăBáăNg căs ănhơnă ăKhổngăt .ăKhổngăt ăd ăchiăt aănhiăv năyên,ăviết:ă“Phuăt ăhƠăvi?”.ăĐ iă

viết:ă“Phuăt ădụcăqu ăkìăquáănhiăv ănĕngădƣ”.ăS ăgi ăxu t,ăT ăviết:ă“S ăhồ!ăs ăhồ!”.

Dịch.- C ăBáăNgọcă(đạiăphuănướcăVệ,ătuổiăcao,ăđ călớn,ăkhiăKhổngătửătớiăVệ,ăthư ngă ănhàăôngă

ấy)ăsaiăngư iălạiăthĕmăKhổngătử.ăKhổngătửăm iăngư iăđóăngồi,ărồiăhỏi:ă“C ăphuătửălúcănàyălàmă
gì?”.ăNgư iăđóăđáp:ă“Phuătửămuốnăbớtălầmălỗiăđiămàăchưaăđược”.ăKhiăngư iăđóăraăvề,ăKhổngătửă
khen:ă“Ngư iăđiăs ăđóăgiỏi!ăngư iăđiăs ăđóăgiỏi!”.

XIV.26

T ăviết:ă“B tăt iăkìăv ,ăb tăm uăkìăchính”.ă(Đo nănƠyătrùngăvớiăbƠiăVIII.14,ăkhôngăd chăl i).ăTĕngă

t ăviết:ă“Quơnăt ăt ăb tăxu tăkìăv ”.

Dịch.- Tĕngătửănói:ă“Ngư iăquânătửănghĩăngợiătrongăch căvụăc aămình”.

Chú thích. – CơuănƠyăcóăýănghƿaănh ăcơuătrênănênăsắpăchungăm tăbƠi.

XIV.27
T ăviết:ă“Quơnăt ăs ăkìăngônănhiăquáăkìăhƠnh”.

Dịch.- Khổngătửănói:ă“Ngư iăquânătửăthẹnărằngănóiănhiềuămàălàmăít”.

Chú thích. – Cóăng iăhi uărằng:ă“Ng iăquơnăt ăhổăthẹn,ărụtărèăv ăl i nóiămƠăc ăgắngăg i,ăc ă
s căv ăvi călƠm”.

XIV.28

T ăviết:ă“Quơnăt ăđ oăgi ătam,ăngƣăvôănĕngăyên:ănhơnăgi ăb tă u,ătríăgi ăb tăhoặc,ădũngăgi ăb tă

cụ”ă.ăT ăC ngăviết:ă“Phuăt ătựăđ oădƣ”.

Dịch.- Khổngătửănói:ă“Đạoăngư iăquânătửăgồmăcóăbaămàătaăchưaălàmăđược:ăngư iănhânăkhôngăloă

buồn,ăngư iătríăkhôngănghiăhoặc,ăngư iădũngăkhôngăsợăhãi”.ăTửăCốngănói:ă“ThầyătựănóiăkhiỪmă
nhưăvậyăđấy.ă(Thầyănóiăvềăthầyăđấy)”.

XIV.29

T ăC ngăph ngănhơn.ăT ăviết:ă“T ădƣ,ăhi năhồătai?ăPhùăngƣătắcăb tăh ”.

Dịch.- TửăCốngăhayăsoăsánhăngư iănàyăvớiăngư iăkhác.ăKhổngătửănói:ă“AnhăT ăgiỏiăthếăư?ăTaăthìă

khôngărảnhăđểăsoăsánhăngư i”.

XIV.30

T ăviết:ă“B tăho nănhơnăchiăb tăk ătri,ăho năkìăb tănĕngădƣ”.

Dịch.- Khổngătửănói:ă“Đ ngăloăkhôngăaiăbiếtămình,ăchỉăloămìnhăkhôngăcóătàiăđ căđểăngư iătaăbiếtă
đến”.ă

--------------------
Hiến,ăt căNguyênăHiến,ătựăT ăT ,ăh cătròăc aăKhổngăt .ă(Goldfish).

CơuănƠyătrongăebookănguồnăkhôngăcóăl iăd ch.ă(Goldfish).

Ch ă糾 nƠyătôiăchépătheoăbƠiăđĕngătrênătrangăă(bƠiănƠyăcònănêuăm tăthuyếtăn aălƠăch ă“c u”ăcóă

nghƿaălƠăconăs ăcựcălớn:ă“c uăgi ăs ăchiăcực”ă九者數之極);ăcònăT ăđi năThi uăCh uăthìăchépă
là: 紏 (T ăđi nănƠyăgi ngăch ă“c u”ănh ăsau:ă“(ầ)ăM tăơmălƠă“c u”ă九 h p,ănh ă“Hoàn Công
c uăhợpăch ăh u”ă桓 九合諸侯 vuaăHoƠnăCôngătụăh păcácăch ăh u,ăcùngănghƿaăvớiăch ă“c ”ă
紏). (Goldfish).

ÝănóiăQu năTr ngăcóăcôngăch ngăDi,ăĐ ch.ăCoiăti uăs ăQu năTr ngătrongă“Gươngădanhănhân”

c aăchúngătôiăxu tăb nănĕmă1959.

Xemăl iăbƠiăV.14.ă(Goldfish).
 XIV.31

T ăviết:ă“B tăngh chătrá,ăb tă căb tătín,ă cădi cătiênăgiácăgi ,ăth ăhi năhồ!”.

Dịch.- Khổngătửănói:ă“KhôngătiỪnăliệuărằngăngư iătaăgạtămình,ăđ ngă căđoánăngư iătaăkhôngătină

mình,ănhưngăkhiăgặpănhữngăngư iănhưăvậy,ămìnhăbiếtăđượcăngay,ănhưăvậyălàăhiềnăđấy!”.

XIV.32

ViăSinhăM uăv ăKhổngăt ăviết:ă“KhơuăhƠăviăth ăthêăthêăgi ăd ?ăVôănƣiăviăn nhăhồ?ăKhổngăt ăviết:ă

“Phiăc măviăn nhădƣ,ătậtăc ădƣ”.

Dịch.- ViăSinhăMẫuănóiăvớiăKhổngătử:ă“NàyăKhâu,ăsaoăôngăkhôngă ăyỪnămàăc ălĕngăxĕngăđiăduă

thuyếtănhư vậy?ăÔngămuốnătỏăcáiăkhẩuătàiăc aămìnhăchĕng?”.ăKhổngătửăđáp:ă“Tôiăkhôngădámătỏă
khẩuătài,ăchỉăghỨtăhạngăngư iăngoanăcốăthôi”.

XIV.33

T ăviết:ă“Kíăb tăx ngăkìălực,ăx ngăkìăđ cădƣ”.

Dịch.- Khổngătửănói:ă“Ngư iătaăkhenăconăngựaăkíăkhôngăphảiăvìănóăcóăs cămàăvìănóăthuầnă

lương”.

XIV.34

Hoặcăviết:ă“Dƿăđ căbáoăoán,ăhƠănh ?”.ăT ăviết:ă“HƠădƿăbáoăđ c?ăDƿătrựcăbáoăoán,ădƿăđ căbáoă

đ c”.

Dịch.- Cóăngư iănói:ă“Lấyăđ cămàăbáoăoán,ănỪnăkhông?”.ăKhổngătửăđáp:ă“Thếăthìălấyăgìăbáoă

đ c?ăC ăchínhătrựcămàăbáoăoán,ăvàălấyăđ cămàăbáoăđ că(lấyăânăhuệăđểăđápăânăhuệ)”.

XIV.35

T ăviết:ă“M căngƣătriădƣăphù!”.ăT ăC ngăviết:ă“HƠăviăkìăm cătriăt ădƣ?”.ăT ăviết:ă“B tăoánăthiên,ă

b tăv uănhơn,ăh ăh cănhiăth ợngăđ t,ătriăngƣăgi ăkìăthiênăhồ!”.

Dịch.- Khổngătửăthan:ă“Khôngăcóăaiăhiểuăta cả!”.ăTửăCốngăhỏi:ă“Saoăthầyălạiăthanăkhôngăaiăhiểuă

thầy?”.ăKhổngătửăđáp:ă“Taăkhôngăoánătr i,ăkhôngătráchăngư i,ăhọcăt ăviệcăthấpălàănhânăsựămàă
đạtălỪnătớiăthiỪnălí.ăHiểuătaăchỉăcóătr iăchĕng?”.

Chú thích. – Theo Sửăkí c aăT ăMƣăThiênăthìăKhổngăt ăthanănh ăvậyăsauăkhiăx yăraăvi căbắtăđ ợcă
conălơn,ăôngăbiếtărằngăđ oăôngăkhôngădùngăđ ợc.

XIV.36

CôngăBáăLiêuăt ăT ăL ă ăQuíăTôn.ăT ăPhụcăC nhăBáădƿăcáoăviết:ă“Phuăt ăc ăh uăhoặcăchíă ă

CôngăBáăLiêu,ăngôălựcădoănĕngăt ăch ăth ătri u”.ăT ăviết:ăĐ oăchiăt ngăhƠnh dƣăd ,ăm nhădƣ;ă
đ oăchiăt ngăphếădƣăd ,ăm nhădƣ.ăCôngăBáăLiêuăkìănh ăm nhăhƠ!”.

Dịch.- CôngăBáăLiỪuă(mộtăđạiăphuănướcăLỗ)ăgiứmăphaăTửăLộăvớiăQuíăTônă(quyềnăthầnăc aăLỗ).ă

TửăPhụcăCảnhăBáănóiăvớiăKhổngătử:ă“Phuătửă(t căQuíăTôn)ănghiăng ăTửăLộăvìăl iăgiứmăphaăc aă
CôngăBáăLiỪu.ăTôiăcóăđ ăs că(biệnăoanăchoăTửăLộ)ălàmăchoăCôngăBáăLiỪuăbịăgiếtăchết,ăbịăbỪuă
thâyă ăchợăhoặcătriềuăđình”.ăKhổngătửănói:ă“Đạoă(tôi)ămàăthiăhànhăđượcălàădoămệnhătr i,ăhayăbịă
bỏăphếăcũngădoămệnhătr i.ăCôngăBáăLiỪuălàmăsaoăđổiăđượcămệnhătr i?”.

Chú thích. – T ăL ăgiúpăQuíăTônăđ ăthiăhƠnhăđ oăc aăKhổng.

XIV.37

T ăviết:ă“Hi năgi ăt ăthế,ăkìăth ăt ăđ a,ăkìăth ăt ăsắc,ăkìăth ăt ăngôn”.

Dịch.- Khổngătửănói:ă“Bậcăhiềnănhânătránhăđ iămàă ăẩn,ăhạngăthấpăhơnătránhănướcăloạnămàăquaă

nướcăkhác,ăhạngăthấpăhơnănữaătránhănhữngăkẻăkhôngăcóălễăđộ,ăhạngăcuốiătránhănhữngăl iănóiă
khôngăhợpăýămình”.

Chú thích. – Khổngăt ătuyănóiătheoăth ătựătr ớcăsau,ănh ngăkhôngăcóăýăphơnăbi tăcaoăth p,ăch ălƠă
tuỳăc nhăng ămƠăthôi.ăNh ăcơuă“bangăvôăđ oătắcă n”ălƠătr ngăhợpăth ănh t;ăcơuă“lo năbangăb tă
c ”ălƠătr ngăhợpăth ănhì;ăcơuă“l ăm oăsuyăb tăkh ăchi”ătrongăM nhăt ă- Cáoăt ăh ă- lƠătr ngă
hợpăth ăba;ătr ngăh păcu iăcùngănh ăkhiăT ăC nhăCôngăbáoăvớiăKhổngăt ărằngămìnhăgiƠărồi,ă
khôngăthiăhƠnhăđ ợcăchínhăsáchăc aăKhổngăt ăvƠăKhổngăt ăb ăđiă– bƠiăXVIII.3ă ăsau.

XIV.38

T ăviết:ă“Tácăgi ăth tănhơnăhƿ”.

Dịch.- Khổngătửănói:ă“(NướcăLỗăđãăcó)ăbảyăngư iăhànhăđộngănhưăvậyărồiă(t căđiă ăẩn)”.

Chú thích. – BƠiănƠyăn iătiếpăvớiăbƠiă ătrên.ăCóăng iăgi ngă“tác”ă[作]ălƠăđ ngădậyă(b ăđiă ă n)ă–
Khôngărõăb yăng iăđóălƠăai,ăm iăthuyếtăm tăkhác.

XIV.39

T ăL ătúcă ăTh chăMôn.ăTh nămônăviết:ă“H ătự?”ăT ăL ăviết:ă“TựăKhổngăth ”.ăViết:ă“Th ătriăkìă

b tăkh ănhiăviăchiăgi ăd ?”.

Dịch.- TửăLộănghỉăđỪmă ăThạchămônă( ăngoạiăthànhănướcăLỗ).ăNgư iăm ăcửaăthànhăbuổiăsángă

hỏi:ă“Ôngă ăđâuăđếnăđây?”.ăTửăLộăđáp:ă“T ănhàăhọăKhổngăđến”.ăNgư iăđóănói:ă“Cóăphảiăcáiă
ôngăbiếtăkhôngăthểălàmăđượcămàăvẫnăc ălàmăkhông?”.

XIV.40

T ăkíchăkhánhă ăV ,ăh uăhƠăquƿănhiăquáăkhổngăth ăchiămônăgi ,ăviết:ă“H uătơmătai,ăkích khánh

hồ”.ăKíănhiăviết:ă“B ătai!ăKhanhăkhanhăhồ!ăM căk ătriădƣ,ăt ădƿănhiădƿăhƿ”.ăThơmătắcăl ,ăthi nătắcă
khê.ăT ăviết:ă“Qu ătai!ăM tăchiăn năhƿ”.
Dịch.- Khổngătửăđangăđánhăcáiăcáiăkhánhă(bằngăđá)ă ănướcăVệ,ăcóăngư iăvácăsọtăcỏăđiăquaăcửa,ă
bảo:ă“Cóăhảo ýăthay,ăngư iăđánhăkhánhăđó!”.ăRồiăngư iăấyălạiănói:ă“Bỉălậuăthay!ăTiếngăkhánhă
lanhălảnhăấy!ăNgư iătaăđãăkhôngăbiếtămìnhăthìăthôi,ăđiăchoăxong.ă(KinhăThi,ăBộiăphongăcóăcâu):ă
“Lộiănướcăsâuăthìăđểăcảăáo,ălộiănướcăcạnăthìăvỨnăáoălỪn”.ăKhổngătửăngheăđượcăbảo: “Ýăngư iătaă
kiỪnăquyếtăthật!ăTaăcũngăchẳngăcãiăngư iăđóălàmăgì”.

Chú thích. – Nhi uăsáchăchoăch ă[難]ăđ călƠănan vƠăgi ngăcơuăcu iănh ăsau:ă“Qu ăthậtălƠăng iă
quênăđ iă(hoặc:ăQu ăthậtănh ăvậyă ?).ăMu nănh ăthếăthìăkhôngăkhóăgì”;ăhoặc:ă“Ng iă yăqu ă
quyết,ăgắtăg ngăthay!ăĐƣăchẳngănghƿăđếnănhơnătơmăthếăđ oăthìăđ iăs ngăcóăkhóăgì?”.ă

XIV.41

T ăTr ngăviết:ă“Th ăvơn:ă“Caoătônăl ợngăơm,ătamăniênăb tăngôn.ăHƠăv ădƣ?”.ăT ăviết:ăHƠăt tă

CaoăTôn?ăCổăchiănhơnăgiaiănhiên.ăQuơnăhoĕng,ăbáchăquanătổngăk ,ădƿăthínhă ătr ngăt ,ătamăniên”.

Dịch.- TửăTrươngăhỏi:ă“KinhăThưăcóăcâu:ă“ÔngăCaoăTônăđểătang,ă ăcáiănhàătang,ăbaănĕmăkhôngă

nói đếnăviệcănước”.ăThếănghĩaălàăsao?”.ăKhổngătửăđáp:ă“NàoăriỪngăgìăvuaăCaoăTôn,ăngư iăxưaă
đềuănhưăvậyăcả.ăVuaăcũămất,ătrĕmăquanăđềuăloăch căvụăc aămìnhădướiălệnhăc aătểătướng,ănhưăvậyă
baănĕmă(trongăkhiăvuaămớiăcưătang)”.

Chú thích. – Coiăvi căĐằngăVĕnăCôngăđ ătangăchoăchaătheoăđ oăNho,ătrongăMạnhătử - ĐằngăVĕnă

Côngăth ợng,ăbƠiă2).

XIV.42

T ăviết:ă“Th ợngăhiếuăl ătắcădơnăd ăs ădƣ”.

Dịch.- Khổngătửănói:ă“Ngư iătrỪnăhamălễănghĩaăthìădânădễăsaiăkhiến”.

XIV.43

T ăL ăv năquơnăt ,ăT ăviết:ă“Tuăk ădƿăkính”ă- Viết:ă“Nh ăt ănhiădƿăhồ?”.ăViết:ă“Tuăk ădƿăanănhơn”.ă

Viết:ă“Nh ăt ănhiădƿăhồ?”.ăViết:ă“Tuăk ădƿăanăbáchătính.ăTuăk ădƿăanăbáchătính,ăNghiêuăThu năkìă
doăb nhăch ?”.

Dịch.- TửăLộăhỏiăthếănàoălàăquânătử.ăKhổngătửăđáp:ă“Sửaămìnhăthànhăkínhăcẩn”.ăTửăLộălạiăhỏi:ă
“Chỉăcóăvậyăthôiăư?”.ăKhổngătửăđáp:ă“Sửaămìnhăchoăngư iăkhácăđượcăyỪnătrị”.ăLạiăhỏi:ă“Chỉăcóă
vậyăthôiăư?”.ăĐáp:ă“SửaămìnhăđểăchoătrĕmăhọăyỪnătrị.ăSửaămìnhămàătrĕmăhọăyỪnătrị,ădẫuăNghiỪu,ă
Thuấnăeăcũngăkhóălàmăđượcăthay”.

XIV.44

Nguyênănh ỡngădiăsƿ.ăT ăviết:ă“ uănhiăb tăt năđ ,ătr ngănhiăvôăthuậtăyên,ălƣoănhiăb tăt ,ăth ăviă
tặc”.ăDƿătr ợngăkh uăkìăhƿnh”.

Dịch.- NguyỪnăNhưỡngă(mộtăbạnăgiàăc aăKhổngătử)ăngồiăxoạcăchânăraăđợiăKhổngătử.ăKhổngătửă

nói:ă“Hồiănhỏăanhăkhôngăbiếtăkínhăthuậnăngư iălớn;ălớnălỪnăkhôngălàmăđượcăgìăđángăkhen;ăgiàă
rồiămàăkhôngăchết.ăNhưăvậyăchỉăbáoăhạiăngư iătaăthôi”.ăNóiărồiălấyăgậyăgõăvàoăốngăchânăc aă
NguyỪnăNhưỡng”.

Chú thích. – NguyênăNh ỡngălƠăconăng iăphóngătúng,ăb ăc ăl ăphép.

XIV.45

Khuyếtăđ ngăđồng,ăt ăt ngăm nh.ăHoặcăv năchiăviết:ă“ệchăgi ăd ?”.ăT ăviết:ă“Ngôăkiếnăkìăc ă ă

v ădƣ,ăkiếnăkìăd ătiênăsinhăt nhăhƠnhădƣ.ăPhiăc uăíchăgi ădƣ,ădụcăt căthƠnhăgi ădƣ”.

Dịch.- Mộtăđ aătrẻălàngăKhuyếtăđượcăKhổngătửăsaiătrongăviệcătruyềnăđạtăl iăông,ămỗiăkhiăcóă

kháchăkh a.ăCóăngư iăhỏi:ă“ThằngăbỨăđóăhọcăđãătấnăíchăư?”.ăKhổngătửăđáp:ă“Tôiăthấyănóăngồiă
cùngăchỗăvớiăngư iălớn.ăNhưăvậyălàănóăkhôngătiếnăbộălầnălần,ămàămuốnămauăthànhăngư iălớn,ănỪnă
tôiăsaiănóăvậyăchoănóăbiếtălễăphỨp”.

---------------------
ViăSinhăM u:ăm tă năsƿă ăn ớcăL .ă(Goldfish).

T :ănguyênăvĕnăch ăHánăc aăb năch ă“t ”ănƠyă辟 (Thi uăCh uăđ călƠă“t ch”).ăTheoătrangăăthìă
ch ă辟 “đồng”ăvớiăch ă避 (đ călƠă“t ”).ă(Goldfish).ă

Khê:ănguyênăvĕnăch ăHánălƠă揭,ăch ănƠyăThi uăCh uăđ călƠă“yết”.ă(Goldfish).

THIÊN XV

VỆ LINH CÔNG
XV.1

V ăLinhăCôngăv nătrậnă ăKhổngăt .ăKhổngăt ăđ iăviết:ă“Tr ăđậuăchiăsự,ătắcăth ngăvĕnăchiăhƿ,ă

quơnăl ăchiăsự,ăv ăchiăh cădƣ”.ăMinhănhậtăto iăhƠnh.ăT iăTr nătuy tăl ng,ătòngăgi ăb nh,ăm că
nĕngăh ng.ăT ăL ău năhi n,ăviết:ă“Quơnăt ădi căh uăcùngăhồ?”.ăT ăviết:ă“Quơnăt ăc ăcùng,ăti uă
nhơnăcùngăt ăl măhƿ”.

Dịch.ă– VuaăVệăLinhăCôngăhỏiăKhổngătửăvềăchiếnătrận.ăKhổngătửăđáp:ă“Vềăviệcătếătự,ălễăkhíăthìătôiă
đãăt ngăngheăđược,ăcònăvềăquânălữăthìătôiăchưaăhọc”.ăSángăhômăsau,ăôngăr iănướcăVệ.ă ănướcă
Trầnăôngăbịăhếtălương, cácămônăsinhătheoăhầuăbịăbệnh,ăkhôngăngồiădậyăđược.ăTửăLộăuấtăhận,ăhỏiă
ông:ă“Ngư iăquânătửăcũngăcóăkhiăcùngăkhốnăư?”.ăKhổngătửăđáp:ă“Ngư iăquânătửăcóăkhiăcùngă
khốnăcũngălàălẽăcốănhiỪnă(hoặc:ăngư iăquânătửăcóăkhiăkhốnăcùngăthìăcốăgiữătưăcáchăc aămình);ăkẻă
tiểuănhânăkhốnăcùngăthìăphóngătúng,ălàmăcàng”.

Chú thích. – Khôngăhi uăt iăsaoăhaiăvi cătrênăcácăsáchăđ uăsắpăchungăvƠoăm tăbƠi.ăSoăsánhăbƠiă

nƠyăvớiăbƠiăIV.15ă[?].
 XV.2

T ăviết:ă“T ădƣ,ănh ădƿăd ăviăđaăh cănhiăchíăchiăgi ăd ?”.ăĐ iăviết:ă“Nhiên.ăPhiăd ?”.ăViết:ă“Phiă

dƣ,ăd ănh tădƿăquánăchi”.

Dịch.ă– Khổngătửănói:ă“AnhăT ,ăanhăchoătaăhọcănhiềuămàănhớăhếtăchĕng?”.ăTửăCốngăđáp:ă

“Vâng.ăKhôngăphảiăvậyăsao?”.ăKhổngătửănói:ă“Khôngăphảiăvậy,ătaătìmămộtăđiềuăcĕnăbảnămàăkháiă
quát,ăthôngăsuốtăcả”.

Chú thích. – Cóăng iăb oăch ă“quán”ă[貫]ă ăđơyăcóănghƿaălƠălƠm,ătập.ăNhấtădĩăquánăchi là ghi

nhớăđi uătaiăngheărồiăl yă“thựcăti n”ă(t căquán)ălƠmăcĕnăb n.ăThuyếtănƠyăkhóătinăđ ợc.

XV.3

T ăviết:ă“Do,ătriăđ căgi ăti năhƿ”.

Dịch.ă– Khổngătửănói:ă“AnhăDoă(TửăLộ)ăngư iăbiếtăđạoăđ că(nghĩaălí)ăítălắm”.

XV.4

T ăviết:ă“Vôăviănhiătr ăgi ,ăkìăThu nădƣăd !ăPhùăhƠăviătai?ăCungăkíăchínhăNamădi nănhiădƿăhƿ”.

Dịch.ă– Khổngătửănói:ă“KhôngălàmăgìămàăthiỪnăhạăbìnhătrị,ălàăvuaăThuấnăđấyăchĕng?ăChỉăkínhă
cẩn,ăđoanăchínhăquayămặtăvềăphươngăNamă(ngồiătrỪnăngai)ăthếăthôi”.ă(Nh ăkhỨoăgiáoăhoáăvàăcóă
bềătôiăhiền).ă

XV.5

T ăTr ngăv năhƠnh.ăT ăviết:ă“Ngônătrungătín,ăhƠnhăđ căkính,ătuyăMan,ăM chăchiăbang,ăhƠnhăhƿ.ă

Ngônăb tătrungătín,ăhƠnhăb tăđ căkính,ătuyăchơuălí,ăhƠnhăhồătai?ăLập,ătắcăkiếnăkìăthamă ăti nădƣ,ă
t iăd ătắcăkiếnăkìăỷă ăhƠnhădƣ,ăphùănhiênăhậuăhƠnh”.ăT ătr ngăth ăch ăthơn.

Dịch.ă– TửăTrươngăhỏiălàmăcáchănàoăđiăđâuăcũngătrótălọt.ăKhổngătửăđáp:ăL iănóiătrungăthực,ă

đángătin,ăhànhăviăphảiăthânăthiết,ăkínhăcẩn,ănhưăvậyădùăđếnănướcăMan, nướcăMạchă(cácănướcălạcă
hậuă ăphươngăNam,ăphươngăBắc)ăcũngătrótălọt.ăL iănóiăkhôngătrungăthực,ăđángătin,ăhànhăviă
khôngăthânăthiết,ăkínhăcẩn,ăthìădùă ătrongălàng,ătrongăchâuă(mộtăchâuăgồmă2500ănhà)ăc aămìnhă
cũngălàmăsaoătrótălọtăđược?ăKhiăđ ng,ăthấyăcáiăta mớiănóiăđóănhưătrướcămặt;ăkhiăngồiăxe,ăthấyănóă
dựaătrỪnăcáiăách.ăPhảiănhưăvậyărồiămớiătrọtălọt”.ăTửăTrươngăchỨpăngayăvàoădâyăđai.

XV.6

T ăviết:ă“Trựcătai,ăS ăNg !ăBangăh uăđ oănh ăth ,ăbangăvôăđ oănh ăth .ăQuơnăt ătai,ăC ăBáă
Ng c!ăBangăh uăđ oătắcăsƿ,ăbangăvôăđ oătắcăkh ăquy nănhiăhoƠiăchi”.

Dịch.ă– Khổngătửănói:ă“NgayăthẳngănhưăôngăSửăNgư,ănướcăcóăđạo,ăôngăthẳngănhưămũiătỪn,ănướcă
vôăđạoăôngăcũngăthẳngănhưămũiătỪn.ăQuânătửăthayăôngăC ăBáăNgọc!ăNướcăcóăđạoăthìălàmăquan,ă
nướcăvôăđạoăthìăluiăvềă ăẩnă(dịchăt ngăchữălàăthuăcáiătàiăc aămìnhămàăcấtăđi)”.
Chú thích. – S ăNg ălƠăm tăđ iăphuăc aăn ớcăV .ă– C ăBáăNg căcũngălƠăm tăđ iăphuăc aăn ớcă
V ,ăcoiăbƠiăXIV.25.

XV.7

T ăviết:ă“Kh ăd ăngôn,ănhiăb tăd ăchiăngôn,ăth tănhơn;ăb tăkh ăd ăngônănhiăd ăchiăngôn,ăth tă

ngôn.ăTríăgi ăb tăth tănhơn,ădi căb tăth tăngôn”.

Dịch.ă– Khổngătửănói:ă“Đángănóiăchuyệnăvớiăaiămàăkhôngănói,ălàămấtămộtăngư iă(tốt).ăKhôngă

đángănóiăchuyệnăvớiăaiămàănói,ălàăphíăl i.ăNgư iăsángăsuốtăkhôngăbỏămấtăngư i,ăcũngăkhôngăphíă
l i”.

XV.8

T ăviết:ă“Chíăsƿ,ănhơnănhơn,ăvôăc uăsinhădƿăh iănhơn,ăh uăsátăthơnădƿăthƠnhănhơn”.

Dịch.ă– Khổngătửănói:ă“Ngư iăsĩăcóăchíăvàăngư iăcóăđ cănhânăkhôngăcầuăsốngămàălàmăhạiăđiềuă

nhân,ămàăcóăkhiăhiăsinhătínhămạngăđểăthànhăđiềuănhân”.

XV.9

T ăC ngăv năviănhơn.ăT ăviết:ă“Côngădụcăthi năkìăsự,ăt tătiênălợiăkìăkhí.ăC ăth ăbangădƣ,ăsựăkìăđ iă

phuăchiăhi năgi ,ăh uăkìăsƿăchiănhơnăgi ”.

Dịch.ă– TửăCốngăhỏiăvềăsựătuădưỡngăđ cănhân.ăKhổngătửăđáp:ă“Ngư iăthợămuốnălàmăviệcăchoă

khỨoăthìătrướcăhếtăphảiăcóăđồădùngătốt.ă(Cũngăvậy,ămuốnătuădưỡngăđ cănhân,ăcầnăcóăthầy,ăbạn).ă
ănướcănàoăthìătìmăôngăđạiăphuănàoăhiềnămàăth ,ătìmăngư iănhânămàălàmăbạn”.

XV.10

NhanăUyênăv năviăbang.ăT ăviết:ă“HƠnhăH ăchiăth i,ăth aăỂnăchiăl ,ăphụcăChuăchiămi n,ănh cătắcă

Thi uăVũ.ăPhóngăTr nhăthanh,ăvi năn nh nhơn.ăTr nhăthanhădơm,ăn nhănhơnăđƣi”.

Dịch.ă– NhanăUyỪnăhỏiăvềăphỨpătrịănước.ăKhổngătửăđáp:ă“TheoălịchănhàăHạ,ăngồiăxeănhàăÂn,ăđộiă
mũămiệnănhàăChu,ănhạcăthìătheoănhạcăThiềuăvàăVũ.ăCấmăgiọngăhátănướcăTrịnh,ăxaăkẻănịnh.ăGiọngă
hátănướcăTrịnhădâm,ăkẻănịnhănguyăhiểm”.

XV.11

T ăviết:ă“Nhơnăvôăvi nălựăt tăh uăcậnă u”.

Dịch.ă– Khổngătửănói:ă“Khôngăloăxaăthìătấtăcóăcáiăbuồnăgần”.

XV.12

T ăviết:ă“Dƿăhƿăhồ,ăngôăv ăkiếnăhiếuăđ cănh ăhiếuăsắcăgi ădƣ”.

(BƠiănƠyătrùngăvớiăbƠiăIX.17,ăch ăthêmăbaăch :ăDĩăhĩăhồ nghƿaălƠ:ăThôiăđiăhếtămongărồi)

XV.13

T ăviết:ă“TangăVĕnăTr ng,ăkìăthiếtăv ăgi ăchi?ăTriăLi uăH ăHu ăchiăhi nănhiăb tăd ăv ădƣ”.

Dịch.ă– Khổngătửănói:ă“TangăVĕnăTrọngăđãătrộmăch căvịăđóăchĕng?ă(Khôngăx ng,ăkhôngălàmă

trònăch căvị).ăBiếtăôngăLiễuăHạăHuệălàăngư i hiềnămàăkhôngătiếnăcửăôngăấyăđ ngă ătriềuăđìnhăvớiă
mình”.

Chú thích. – Li uăH ăHu ,ăng iăL ,ăh ăTri n,ătênăHo ch,ă ăx ăLi uăH ,ăcóănhơnăđ c.

XV.14

T ăviết:ă“Cungătựăhậuănhiăb cătráchă ănhơn,ătắcăvi năoánăhƿ”.

Dịch.ă– Khổngătửănói:ă“TráchămìnhăthìănghiỪm,ătráchăngư iăthìănhẹ,ănhưăvậyătránhăđượcăoán.ă

(Ngư iăkhôngăoánămìnhămàămìnhăcũngăkhôngăoánăngư i)”.ă

XV.15

T ăviết:ă“B tăviết:ă“Nh ăchiăhƠ,ănh ăchiăhƠ”ăgi ,ăngôăm tănh ăchiăhƠădƣădƿăhƿ”.

Dịch.ă– Khổngătửănói:ă“Ngư iănàoăkhôngătựăhỏi:ă“Làmăsaoăđây,ălàmăsaoăđây?”ăthìătaăchẳngăbiếtă

phảiăđốiăxửăvớiăngư iăđóălàmăsaoă(chẳngăcóăcáchănàoăchỉăbảoăchoăngư iăđóăđược).ă

XV.16

T ăviết:ă“Qu năc ăchungănhật,ăngônăb tăcậpănghƿa,ăhiếuăhƠnhăti uătu ,ănanăhƿătai!”.

Dịch.ă– Khổngătửănói:ă“Túmătụăvớiănhauăsuốtăngày,ăkhôngăbànăvềăđạoălíămàăthíchălàmănhữngăđiềuă
khônăvặt,ăthậtălàăkhóăsửăđượcă(hoặcălàăkhóătiếnăđược)”.

XV.17

T ăviết:ă“Quơnăt ănghƿaădƿăviăch t,ăl ădƿăhƠnhăchi,ăt nădƿăxu tăchi,ătínădƿăthƠnhăchi,ăquơnăt ătai!”.

Dịch.ă– Khổngătửănói:ă“Ngư iăquânătửălấyănghĩaălàmăgốc,ătheoălễămàălàm,ănóiănĕngăkhiỪmătốn,ă

nh ăthànhătínămàănỪnăviệc,ănhưăvậyăthậtălàăngư iăquânătử”.

XV.18

T ăviết:ă“Quơnăt ăb nhăvôănĕngăyên,ăb tăb nhănhơnăchiăb tăk ătriădƣ”.

Dịch.ă– Khổngătửănói:ă“Ngư iăquânătửăbuồnăvìămìnhăkhôngăcóătàiănĕngăch ăkhôngăbuồnăvìăngư iă

taăkhôngăbiếtămình”.
 XV.19

T ăviết:ă“Quơnăt ătậtăm tăthếănhiădanhăb tăx ngăyên”.

Dịch.ă– Khổngătửănói:ă“Ngư iăquânătửăhậnărằngătớiăchếtămàăkhôngăaiăbiếtătiếngămình”.ă(Khôngă

làmăgìăđểăngư iătaăkhenămình).

XV.20

T ăviết:ă“Quơnăt ăc uăch ăk ,ăti uănhơnăc uăch ănhơn”.

Dịch.ă– Khổngătửănói:ă“Ngư iăquânătửăcầuă ămình,ăkẻătiểuănhânăcầuă ăngư i”.

XV.21

T ăviết:ă“Quơnăt ăcĕngănhiăb tătranh,ăqu nănhiăb tăđ ng”.

Dịch.ă– Khổngătửănói:ă“Ngư iăquânătửănghiỪmătrangăgiữălậpătrư ngămàăkhôngătranhăvớiăai,ăhoàă

hợpă(cộngătác)ăvớiămọiăngư iămàăkhôngăbứăđảng”.

XV.22

T ăviết:ă“Quơnăt ăb tădƿăngônăc ănhơn,ăb tădƿănhơnăphếăngôn”.

Dịch.ă– Khổngătửănói:ă“Ngư iăquânătửăkhôngăvìăl iănóiăphảiăc aămộtăngư iămàăđềăcửăngư iăđó

(vìăcònăxỨtăđ căhạnhăc aăngư iăđóănữa),ăkhôngăvìăphẩmăhạnhăc aăngư iămàăkhôngăngheăl iănóiă
phảiăc aăngư iăđó”.

XV.23

T ăC ngăv năviết:ă“H uănh tăngôn,ănhiăkh ădƿăchungăthơnăhƠnhăchiăgi ăhồ?”.ăT ăviết:ă“Kìăth ăhồ!ă

K ăs ăb tădục,ăvậtăthiă ănhơn”.

Dịch.ă– TửăCốngăhỏi”ă“Cóămộtăchữănàoăsuốtăđ iălàmătheoăđượcăkhông?”.ăKhổngătửăđáp:ă“Cóălẽă

làăchữă“th ”ăchĕng?ăCáiăgìămìnhăkhôngămuốnăthìăđ ngălàmăchoăngư i”.

XV.24

T ăviết:ă“Ngôăchiă ănhơnădƣ,ăthùyăh y,ăthùyădự?ă(Cóăng iăđ călƠăd ).ăNh ăh uăs ădựăgi ,ăkìăh uă

s ăthíăhƿ.ăT ădơnădƣ,ătamăđ iăchiăs ădƿătrựcăđ oănhiăhƠnhădƣ”.

Dịch.ă– Khổngătửănói:ă“Taăđốiăvớiăngư iăcóăchỪăai,ăkhenăaiă(quáăđáng)ăđâu?ăKhenăaiăthìătaă

nghiệmătrướcăđãă(xemăngư iăđóăcóătốtăkhông),ăcònăchỪăngư iăđ iănayăthìătaăc ătheoăđạoăthẳngă
c aăbaăđ iă(Hạ,ăThương,ăChu)”.

XV.25
T ăviết:ă“Ngôădoăcậpăsửăchiăkhuyếtăvĕnădã,ăhữuămãăgiả,ătáănhânăth aăchi.ăKimăvôăhĩăphù”.

Dịch.ă– Khổngătửănói:ă“Taăcònăđượcăthấyă(đ iăxưa)ătrongăsáchăsửăbỏătrốngăchữăđểătồnănghi,ăvàă

ngư iăcóăngựaăchoăngư iăkhácămượnăcưỡiă(đểăhuấnăluyệnăgiùmăcho),ăngàyănayăkhôngăcònăthấyă
nhữngăviệcăấyănữa”.

XV.26

T ăviết:ă“X oăngônălo năđ c.ăTi uăb tănh nătắcălo năđ iăm u”.

Dịch.ă– Khổngătửănói:ă“L iănóiăkhỨoăthìălàmăbạiăhoạiăđạoăđ c.ăViệcănhỏăkhôngănhịnăđượcăthìălàmă

hỏngămưuălớn”.

XV.27

T ăviết: “Chúngă ăchi,ăt tăsátăyên;ăchúngăhiếuăchi,ăt tăsátăyên”.

Dịch.ă– Khổngătửănói:ă“Mộtăngư iăbịămọiăngư iăghỨtăthìătaăphảiăxỨtăxemăcóăthậtăđángăghỨtă

không;ăđượcămọiăngư iăưa,ătaăcũngăphảiăxỨtăxemăcóăđángăưaăkhông?”.

XV.28

T ăviết:ă“Nhơnănĕngăhoằngăđ o,ăphi đ oăhoằngănhơn”.

Dịch.ă– Khổngătửănói:ă“Ngư iătaăcóăthểălàmăchoăđạoărộngălớnălỪn,ăđạoăkhôngălàmăchoăconăngư iă

rộngălớnăđược”.

Chú thích. – Ýămu nănói:ăconăng iăch ăđ ng,ălƠmăchoăđ oăsángăthêm,ăr ngăthêmăđ ợc;ănếuăconă

ng iăb ăđ ng,ăc ăc ăch p,ăgi ăđúng đ oăthìăđ oăch ălƠmăchoăconăng iăhoáăhẹpăhòiăthôi.ăTráchă
nhi mă ăng iăch ăkhôngăph iăđ o.

XV.29

T ăviết:ă“Quáănhiăb tăc i,ăth ăv ăquáăhƿ!”.

Dịch.ă– Khổngătửănói:ă“Cóălỗiămàăkhôngăsửa,ănhưăvậyămớiăthậtălàăcóălỗi!”.

XV.30

T ăviết:ă“Ngôăth ngăchungănhậtăb tăthực,ăchungăd ăb tăt m,ădƿăt ,ăvôăích,ăb tănh ăh cădƣ”.

Dịch.ă– Khổngătửănói:ă“Taăcóălầnăsuốtăngàyăkhôngăĕn,ătrọnăđỪmăkhôngăng ,ăđểăsuyănghĩănhưngă

vôăích,ăkhôngăbằngăhọc”.

XV.31
T ăviết:ă“Quơnăt ăm uăđ oăb tăm uăthực.ăCanhădƣ,ăn iăt iăkìătrungăhƿ.ăH cădƣ,ăl căt iăkìătrungăhƿ.ă
Quơnăt ă uăđ oăb tă uăb n”.

Dịch.ă– Khổngătửănói:ă“Ngư iăquânătửămưuăcầuăđạtăđạo,ăch ăkhôngămưuăcầuăchuyệnăĕn.ăCàyă

ruộngă(vốnăđểămưuăcầuăviệcăĕn)ămàăcóăkhiăgặpănĕmămấtămùa,ăkhôngăcóăĕn;ăcònăhọcăđạoă(vốnă
khôngăphảiămưuăcầuăviệc ĕn)ănhưngăcóălúcăđượcăbổngălộc.ăNgư iăquânătửăloăkhôngăđạtăđạoăch ă
khôngăloănghứo”.ă

XV.32

T ăviết:ă“Tríăcậpăchi,ănhơnăb tănĕngăth ăchi,ătuyăđắcăchi,ăt tăth tăchi.ăTríăcậpăchi,ănhơnănĕngăth ă

chi,ăb tătrangădƿăl ăchi,ătắcădơnăb tăkính.ăTríăcậpăchi,ănhơnănĕngăth ăchi,ătrangădƿăl ăchi,ăđ ngăchiă
b tădƿăl ,ăv ăthi nădƣ”.

Dịch.ă– Khổngătửănói:ă“Tàiătríăđ ăđểătrịădână(cóăngư iăhiểuălàăđ ăđểăbiếtămọiălẽ)ămàăkhôngăbiếtă

dùngăđ cănhânăđểăgiữădân,ăthìămấtădân.ăTàiătríăđ ăđểătrịădân,ăbiếtădùngănhânănghĩaăgiữădân,ămàă
đốiăđãiăvớiădânăkhôngătrangănghiỪmăthìădânăkhôngăkính.ăTàiătríăđ ăđểătrịădân,ăbiếtădùngănhânăđ că
giữădân,ăbiếtătrangănghiỪmăđốiăđãiăvớiădân,ămàăkhôngăbiếtădùngălễăcổăvũădânătheoăthìăchưaăhoànă
toànătốt”.

Chú thích. – BƠiănƠyănóiăv ăcáchătr ădơn:ăph iăcóătƠiătrí,ăcóăđ cănhơn,ătháiăđ ătrangănghiêm,ăgiáoă

hoáăbằngăl .

XV.33

T ăviết:ă“Quơnăt ăb tăkh ăti uătri,ănhiăkh ăđ iăthụădƣ.ăTi uănhơnăb tăkh ăđ iăthụănhiăkh ăti uătriă
dƣ”.

Dịch.ă– Khổngătửănói:ă“Ngư iăquânătửăcóăthểăkhôngăbiếtăviệcănhỏănhặt,ănhưngăcóăthểăđảmăđươngă

đượcăviệcălớn;ăkẻătiểuănhânăkhôngăthểăđảmăđươngăđượcăviệcălớn,ănhưngăcóăthểăbiếtăđượcăviệcănhỏă
nhặt”.

Chú thích. – Cóăng iăhi uălƠ:ă“L yăvi cănh ănhặtămƠăxétăthìăkhôngăbiếtăđ ợcătƠiăcánăc aăng iă
quơnăt ,ănh ngăng iăquơnăt ăcóăth ăđ măđ ngăđ ợcăvi călớn;ăkẻăti uănhơnăkhôngăđ măđ ngă
đ ợcăvi călớn,ănh ngăl yăvi cănh ănhặtămƠăxétăthìăbiếtăđ ợcătƠiăcánăc aăh ”.

XV.34

T ăviết:ă“Dơnăchiă ănhơnădƣ,ăthậmă ăth yăh a.ăTh yăh aăngôăkiếnăđ oănhiăt ăgi ăhƿ,ăv ăkiếnăđ oă
nhơnănhiăt ăgi ădƣ”.

Dịch.ă– Khổngătửănói:ă“Nhânădânăđốiăvớiăđạoănhân,ăcoiăđạoănhânăcầnăthiếtăhơnănướcălửa.ăMàă
(nướcălửaăcònăcóăkhiănguyăhiểm)ăđãăcóăngư iăsaăxuốngănước,ădẫmăvàoălửaămàăchết,ă(ch ăđạoă
nhânătuyệtănhiỪnăkhôngănguyăhiểm),ăchưaăthấyăaiătheoăđạoănhânămàăchết”.

XV.35
T ăviết:ă“Đ ngănhơn,ăb tănh ợngă ăs ”.

Dịch.ă– Khổngătửănói:ă“Làmăđiềuănhânăthìădẫuăthànhămình,ămìnhăcũngăkhôngănhư ng”.

Chú thích. – NhơnălƠăđi uăaiăcũngănênălƠm,ăhếtăs cămƠălƠm,ăkhôngăcóăsựătranhăch p,ămƠăcũngă

khôngăcóăsựănh ngănhau.

XV.36

T ăviết:ă“Quơnăt ătrinh,ănhiăb tăl ợng”.

Dịch.ă– Khổngătửănói:ă“Ngư iăquânătửăgiữăvữngăchínhănghĩa,ăkhôngăcốăchấpăđiềuătínănhỏănhặt”.

XV.37

T ăviết:ă“Sựăquơn,ăkínhăkìăsựănhiăhậuăkìăthực”.

Dịch.ă– Khổngătửănói:ă“Th ăvuaăthìăphảiăcẩnătrọngătrongăcôngăviệcărồiăsauămớiănghĩăđến bổngă

lộc”.

XV.38

T ăviết:ă“H uăgiáoăvôălo i”.

Dịch.ă– Khổngătửănói:ă“Bấtăluậnăhạngăngư iănàoă(giàuănghứo,ăsangăhứn,ăthôngăminh,ăđầnăđộn…)ă

taăcũngădạy”.

Chú thích. – Cóăng iăd ch:ăKẻăthi năhayăác,ătaăcũngăd yă– Hi uănh ăvậyănghƿaăquáăhẹp.

XV.39

T ăviết:ă“Đ oăb tăđồng,ăb tăt ngăviăm u”.

Dịch.ă– Khổngătửănói:ă“Đạoă(hayăchíăthú)ăkhôngăgiốngănhau,ăthìăkhôngămưuătínhăvớiănhauă
được”.

XV.40

T ăviết:ă“T ăđ tănhiădƿăhƿ”.

Dịch.ă– Khổngătửănói:ă“L iăcốtădiễnăđạtăđ ăýăthìăthôi”.

XV.41

S ăMi năhi n.ăCậpăgiai,ăT ăviết:ă“Giaiădƣ”.ăCậpăt ch,ăT ăviết:ă“T chădƣ”.ăGiaiăt a,ăT ăcáoăchiă

viết:ă“M ăt iăt ,ăm ăt iăt ”.ăS ăMi năxu t.ăT ăTr ngăv năviết:ăD ăs ăngônăchiăđ oăd ?”.ăT ă
viết:ă“Nhiên.ăC ăt ớngăs ăchiăđ oădƣ”.

Dịch.ă– Nhạcăsưă(mù)ătỪnăMiệnăđếnăthĕm.ăBướcăgầnăđếnăthềm,ăKhổngătửănói:ă“Đâyălàăthềm”.ă
Bướcăgầnătớiăchiếu,ăKhổngătửănói:ă“Đâyălàăchiếu”.ăMọiăngư iăđềuăngồiărồi,ăKhổngătửănóiăvớiă
nhạcăsư:ă“Ôngămỗăngồiăkia,ăôngămỗăngồiăkia”.ăNhạcăsưăraăvềărồi,ăTửăTrươngăhỏi:ă“PhỨpănóiăvớiă
nhạcăsưănhưăvậyăphảiăkhông?”.ăKhổngătửăđáp:ă“Phải.ăĐóălàăphỨpăgiúp,ădắtădẫnănhạcăsưă(mùă
loà)”.

------------------
Ch ăvũ [舞]ă ăđơyălƠăđi uămúa.ăCóăsáchăchoălƠăch ăThuấn [舜]ăinănh măvƠăgi ngălƠănh căThi uă
c aăvuaăThu n.ăCóăsáchăl iăb oăch ăvũ đóădùngănh ăch ăvõ [武],ăvƠăgi ngălƠănh căvõă(c aăVõă
v ngănhƠăChu).ăL chănhƠăH ăl yăthángăd nălƠmăthángăgiêngănh ăngƠyănay;ăl chănhƠăỂnăl yă
thángăs uă(t căthángăch păơmăl chăngƠyănay);ănhƠăChuăl yăthángătíă(t căthángă11ăngƠyănay)ălƠmă
thángăgiêng.ăTheoăl chănhƠăH ăthìăti năchoănhƠănôngăh n.ăXeănhƠăỂnăkiênăc ,ăkhôngăhoaămƿănh ă
xeănhƠăChu.ăMũămi nănhƠăChuăđẹpăh n.

Cóălẽăebookănguồnăchépăthiếuăthiếuăch ă“Ng i”ă(Ng iăkhôngăloăxaầ).ă(Goldfish).ă

Chi:ăcácăb nătrênăm ngăchépălƠă“d ”ă(與). (Goldfish).

Vị:ănguyênăvĕnăch ăHánălƠă位;ănhi uăb năchépălƠă“lập”ă(立).ăTheoătrangăăthìăhaiăch ă“v ”ăvƠă

“lập”ăđóălƠă“đồngătự”.ă(Goldfish).

Ch ă“đ o”ănƠyăvƠăch ă“đ o”ăsau,ătrongăebookănguồnăđ uăchépălƠă“đ oăđ c”.ăTôiătheoăcu nă

Khổngătử mƠăb ăhaiăch ă“đ c”ăđóăđi.ă(Goldfish).ă

Ebookănguồnăkhôngăcóăhaiăch ă“dƿăt ”.ă(Goldfish).

“Chíăh ớng”ăchépăl măthƠnhă“chíăthú”ăchĕng?ă(Goldfish).

THIÊN XVI

QUÍ THỊ
XVI.1

Quíăth ăt ngăph tăChuyênăDu.ăNhi măH u,ăQuíăL ăkiếnă ăKhổngăt ăviết:ă“Quíăth ăt ngăh uăsựă
ăChuyênăDu”.ăKhổngăt ăviết:ă“C u,ăvôănƣiănhƿăth ăquáăd ?ăPhùăChuyênăDu,ătíchăgi ătiênăv ngă
dƿăviăĐôngăMôngăch ,ăth ăt iăbangăvựcăchiătrungăhƿ,ăth ăxƣătắcăchiăth nădƣ.ăHƠădƿăph tăvi?ăNhi mă
H uăviết:ă“Phuăt ădụcăchi,ăngôănh ăth năgi ăgiaiăb tădụcădƣ”.ăKhổngăt ăviết:ă“C u,ăChuăNhơmă
h uăngônăviết:ă“Tr nălựcătựuăli t,ăb tănĕng gi ăch ”.ăNguyănhiăb tătrì,ăđiênănhiăb tăphù,ătắcăt ngă
yênădụngăb ăt ớngăhƿ.ăTh ănhƿăngônăquáăhƿ,ăhổăt ăxu tă ăh p,ăquiăng căh yă ăđ cătrung,ăth ăthùyă
chiăquáăd ?”.ăNhi măH uăviết:ă“KimăphùăChuyênăDu,ăc ănhiăcậnă ăPhí,ăkimăb tăth ,ăhậuăthếăt tă
viăt ătônă u”.ăKhổngăt ăviết:ă“C u,ăquơnăt ătậtăphùăx ăviếtădụcăchiănhiăt tăviăchiăt .ăKhơuădƣ,ăvĕnă
h uăqu căh uăgiaăgi ,ăb tăho năqu ,ănhiăho năb tăquơn,ăb tăho năb n,ănhiăho năb tăan.ăCáiăquơnă
vôăb n,ăhòaăvôăqu ,ăanăvôăkhuynh.ăPhùănh ăth ,ăc ăvi nănhơnăb tăphục,ătắcătuăvĕnăđ cădƿălaiăchi.ă
Líălaiăchi,ătắcăanăchi.ăKimăDoăd ăC uădƣ,ăt ớngăphuăt ,ăvi nănhơnăb tăphụcănhiăb tănĕngălaiădƣă
bangăph năbĕngăliătíchănhiăb tănĕngăth ădƣ,ănhiăm uăđ ngăcanăquaă ăbangăn i.ăNgôăkh ngăQuíă
Tônăchiă u,ăb tăt iăChuyênăDu,ănhiăt iătiêuăt ngăchiăn iădƣ”.

Dịch.- HọăQuíăsắpăđánhăChuyỪnăDuă(mộtănướcăphụădungăc aănướcăLỗ,ăt cămộtănướcănhỏăphụă

thuộcăvàoăLỗ).ăNhiễmăHữuăvàăQuíăLộă(t căTửăLộ)ăvàoăyếtăkiếnăKhổngătử,ăthưa:ă“HọăQuíăsắpă
đánhăChuyỪnăDu”.ăKhổngătửănói:ă“Cầuă(NhiễmăHữu),ăđóălàăcáiălỗi c aăanhăchĕng?ăNướcă
ChuyỪnăDu,ătiỪnăvươngă(nhàăChu)ăđãălàmăch ătếă ănúiăĐôngăMông,ămàălạiă ătrongăkhuăvựcănướcă
nhà,ăvậyălàăbềătôiăc aăxảătắc,ăsaoălạiăđemăquânăđánhăngư iăta”.ăNhiễmăHữuăthưa:ă“ThầyăQuíă
(Tôn)ămuốnăvậy,ăch ăhaiăchúngăconălàăgiaăthầnăkhôngămuốn”.ăKhổngătửămắng:ă“SửăthầnăChuă
Nhâmăhồiăxưaăbảo:ă“Tậnălựcălàmăch căvụămình,ănếuăkhôngăđượcăthìănỪnăt ăch căđi”.ăNướcănguyă
biếnămàăkhôngăbiếtăbảoăvệ,ănướcănghiỪngăngảămàăkhôngăbiếtăchốngăđỡ,ăthìăaiădùngămìnhăgiúpăđỡă
làmăgì?ăVảălại,ăanhănóiăbậyărồi,ă(thửăhỏi)ăconăhổ,ăconătrâuăr ngă(hoặcăconătỪăngưu)ăxổăc i,ămaiă
rùaăvàăngọcăquíăbểănátătrongărươngăthìăthuộcăvềăai”.ăNhiễmăHữuăthưa:ă“NướcăChuyỪnăDuăđóă
thànhăquáchăkiỪnăcốămàălạiăgầnăấpăPhíă(c aăhọăQuí).ăNayăhọăQuíăkhôngăchiếmălấyăthìăsẽăthànhă
mốiăloăchoăconăcháu đ iăsau”.ăKhổngătửănói:ă“NàyăCầu,ăngư iăquânătửărấtăghỨtăkẻăviệnălẽănàyălẽă
khácăđểăbiệnăhộăchoălòngăthamăc aămình.ăKhâuănày,ăngheănóiăngư iăcóănướcăcóănhàă(t căấpă
phongăc aăđạiăphu)ăkhôngăloănghứoăthiếuămàăloăsựăphânăphốiăkhôngăquânăbình,ăkhôngăloăítădână
màăloăxảătắcăkhôngăyỪn.ăPhânăphốiăquânăbìnhăthìădânăkhôngănghứo;ăhoàăthuậnăthìădânăsẽăkhôngă
ít,ăxảătắcăyỪnăổnăthìăchínhăquyềnăkhôngănghiỪngăđổ.ăNhưăvậyămàăngư iă ăxaăkhôngăphụcăthìăsửaă
vĕnăđ căđểăngư iătaăđếnăvớiămình,ăhọăđếnăvớiămìnhărồiălàmăsaoăchoăhọăđượcăyỪnăổn.ăNayăanhăDoă
(TửăLộ)ăvàăanhăCầuăgiúpăphuătửăhọăQuí,ăngư iă ăxaăkhôngăphụcămàăkhôngăbiếtălàmăchoăngư iătaă
đếnăvớiămình,ănướcăchiaărẽălìaătanămàăkhôngăbiếtăbảoăvệ,ălạiătínhăgâyăchiếnă ătrongănước,ătaăeă
rằngămốiăloăconăcháuăhọăQuíăkhôngăphảiă ănướcăChuyỪnăDuăđâuămàă ăngayăsauăb căbìnhăphongă
(t căngayătrongănhà)ăđấy”.

Chú thích. – BƠiănƠyăchúngătôiăd chătrongăcu năNhàăgiáoăhọăKhổng (C oăTh m,ă1972),ănayăd chă

l i.ăCoiăl iăphêăbìnhăvắnătắtăc aăchúngătôiătrongăNhàăgiáoăhọăKhổng, tr.63.

XVI.2

KhổngăT ăviết:ă“Thiênăh ăh uăđ o,ătắcăl ănh c,ăchinhăph tătựăthiênăt ăxu t;ăthiênăh ăvôăđ o,ătắcăl ă
nh c,ăchinhăph tătựăch ăh uăxu t.ăTựăch ăh uăxu t,ăcáiăthậpăthếăhiăb tăth tăhƿ.ăTựăđ iăphuăxu t,ă
ngũăthếăhiăb tăth tăhƿ;ăbồiăth năch păqu căm nh,ătamăthếăhiăb tăth tăhƿ.ăThiênăh ăh uăđ o,ătắcă
chínhăb tăt iăđ iăphu!ăThiênăh ăh uăđ o,ătắcăth ănhơnăb tăngh ”.

Dịch.- Khổngătửănói:ă“ThiỪnăhạăcóăđạoă(chínhătrịătốt)ăthìăthiỪnătửăđịnhălễănhạc,ăraălệnhăchinhă
phạt;ăthiỪnăhạăvôăđạoă(chínhătrịăxấu)ăthìăvuaăchưăhầuăđịnhălễănhạc,ăra lệnhăchinhăphạt.ăChưăhầuă
quyếtăđịnh,ăraălệnhăthìăđượcăkhoảngămư iăđ i,ăítăkhiăkhôngămấtănước.ăĐạiăphuăquyếtăđịnh,ăraă
lệnhăthìăđượcăkhoảngănĕmăđ i,ăítăkhiăkhôngămấtănước;ăgiaăthầnănắmăquốcăchínhăthìăđượcăkhoảngă
baăđ i,ăítăkhiăkhôngămấtănước.ăThiỪnăhạăcóăđạoăthìăchínhăquyềnăkhôngă ătrongătayăđạiăphu.ăThiỪnă
hạăcóăđạoăthìădânăthư ngăkhôngăbànăriỪngăviệcănước.

XVI.3

T ăviết:ă“L căchiăkh ăcôngăth tăngũăthếăhƿ,ăchínhăđƣiă ăđ iăphuăt ăthếăhƿ,ăc ăphuăTamăHoƠnăchiăt ă

tônăviăhƿ”.

Dịch.- Khổngătửănói:ă“Quyềnăbanătướcălộcăkhôngăthuộcăvềăcôngăthấtă(nhàăvuaănướcăLỗ)ăđãănĕmă
đ iărồi,ăquốcăchínhă ătrongătayăđạiăphuăđãăbốnăđ iărồi,ănỪnăconăcháuăTamăHoànăđãăsuyăviărồi”.

Chú thích. – TamăHoƠnătr ăQuíăth ,ăM nhăth ,ăThúcăth :ăbaăh ăđ uălƠăhậuădu ăc aăL ăHoƠnăCông,ă
choănênăg i là Tam Hoàn.

XVI.4

Khổngăt ăviết:ă“ệchăgi ătamăh u,ătổnăgi ătamăh u.ăH uătrực,ăh uăl ợng,ăh uăđaăvĕn,ăíchăhƿ.ăH uă
bi năt ch,ăh uăthi nănhu,ăh uăbi năn nh,ătổnăhƿ”.ă

Dịch.- Khổngătửănói:ă“Cóăbaăhạngăbạnăcóăích,ăbaăhạngăbạnăcóăhại.ăBạnăchínhătrực,ăbạnăthành
tín,ăbạnăbiếtănhiềuălàăcóăích.ăBạnăđónăýămình,ăbạnăkhỨoănịnhămình,ăbạnăkhôngăcóăthựcăhọcălàăbạnă
cóăhại”.

XVI.5

Khổngăt ăviết:ă“ệchăgi ătamănh o,ătổnăgi ătamănh o.ăNh oătiết,ăl ,ănh c,ănh oăđ oănhơnăchiăthi n,ă
nh oăđaăhi năh u,ăíchăhƿ.ăNh oăkiêuăl c,ănh oădậtădu,ănh oăyếnăl c,ătổnăhƿ”.

Dịch.- Khổngătửănói:ă“Cóăbaăsựăưaăthíchăcóăích,ăcóăbaăsựăưaăthíchăcóăhại.ăThíchădùngălễănhạcăđểă
điềuătiếtăđ iăsống,ăthíchăkhenăchỗăhayăc aăngư i,ăthíchăcóănhiềuăbạnăhiền,ăbaăcáiăđóăcóăích.ăThíchă
kiỪuăsa,ădâmălạc,ăthíchăđãngăphóngăt ,ăthíchăyếnătiệcăvuiăchơi,ăbaăcáiăđóăcóăhại”.

XVI.6

Khổngăt ăviết:ă“Th ă ăquơnăt ăh uătamăkhiên;ăngônăv ăcậpăchiănhiăngôn,ăv ăchiătáo;ăngônăcậpăchiă

nhiăb tăngôn,ăv ăchiă n;ăv ăkiếnănhanăsắcănhiăngôn,ăv ăchiăcổ”.

Dịch.- Khổngătửănói:ă“Hầuăchuyệnăngư iăquânătửădễămắcăbaălỗiănày:ăchưaăđếnălúcămìnhănóiăđãă

nói,ăgọiălàănóngănảy;ăđếnălúcămìnhănóiămàăkhôngănói,ăgọiălàăgiấuăgiếm;ăchưaănhìnăthấyăsắcămặtă
màănói,ăgọiălàămùăquáng”.

XVI.7

T ăviết:ă“Quơnăt ăh uătamăgiới:ăthi uăchiăth i,ăhuyếtăkhíăv ăđ nh,ăgiớiăchiăt iăsắc;ăcậpăkìătrángădƣ,ă

huyếtăkhíăph ngăc ng,ăgiớiăchiăt iăđ u;ăcậpăkìălƣoădƣ,ăhuyếtăkhíăkíăsuy,ăgiớiăchiăt iăđắc”.

Dịch.- Khổngătửănói:ă“Ngư iăquânătửăcóăbaăđiềuărĕn:ăKhiăcònătrẻăkhíăhuyếtăchưaăđịnhă(thânăthểă

chưaăphátătriểnăđ ),ănỪnărĕnăvềăsắcădục;ătuổiătrángăniỪn,ăkhíăhuyếtăcươngăcư ng,ănỪnărĕnăvềă
tranhăđấu;ăvềăgià,ăkhíăhuyếtăđãăsuy,ănỪnărĕnăvềătínhătham”.

XVI.8

T ăviết:ă“Quơnăt ăh uătamăúy:ăúyăthiênăm nh,ăúyăđ iănhơn,ăúyăthánhănhơnăchiăngôn.ăTi uănhơnă

b tătriăthiênăm nhănhiăb tăúyădƣ,ăhi păđ iănhơn,ăvũăthánhănhơnăchiăngôn”.

Dịch.- Khổngătửănói:ă“Ngư iăquânătửăcóăbaăđiềuăsợ:ăsợămệnhătr i,ăsợăbậcăđạiănhân,ăsợăl iănóiă

c aăthánhănhân.ăKẻătiểuănhânăkhôngăbiếtămệnhătr iănỪnăkhôngăsợ,ăkhinhănh năđạiănhân,ăgiễuăcợtă
l iănóiăc aăthánhănhân”.

XVI.9

T ăviết:ă“Sinhănhiătriăchiăgi ,ăth ợngădƣ;ăh cănhiătriăchiăgi ,ăth ădƣ;ăkh nănhiăh căchi,ăhựuăkìăth ă

dƣ.ăKh nănhiăb tăh c,ădơnăt ăviăh ăhƿ”.

Dịch.- Khổngătửănói:ă“SinhăraămàăđãăbiếtălàăbậcătrỪn;ăhọcărồiămớiăbiết,ălàăbậcăth ;ăgặpăcảnhă

khốnănạnărồiămớiăchịuăhọc,ălạiăcònăthấpăhơnănữa.ăThấpănhấtălàăgặpăcảnhăkhốnănạnărồiămàăvẫnă
khôngăchịuăhọc”.

Chú thích. - Ch ăkhốn [困],ăcóăng iăd chălƠăd t;ăchúngătôiănghƿănênăhi uălƠăgặpăc nhăkh năn n,ă
chẳngăh năkhiăth tăb iărồi,ămƠăv năkhôngăch uăh căđ ătránhăth tăb iăsauăthìămớiălƠănguănh t.

XVI.10

T ăviết:ă“Quơnăt ăh uăc uăt :ăth ăt ăminh,ăthínhăt ăthông,ăsắcăt ăôn,ăm oăt ăcung,ăngônăt ătrung,ă
sựăt ăkính,ănghiăt ăv n,ăph năt ănan,ăkiếnăđắcăt ănghƿa”.

Dịch.- Khổngătửănói:ă“Ngư iăquânătửăcóăchínăđiềuăxỨtănỨt:ăKhiătrôngăthìăchúăýăđểăthấyăchoăminhă

bạch,ăkhiăngheăthìălắngătaiăngheăđểăngheăchoărõ,ăsắcămặtăthìăgiữăchoăônăhoà,ădiệnămạoăthìăgiữăchoă
đoanătrang,ăl iănóiăthìăgiữăchoătrungăthực,ălàmăthìăgiữăchoăkínhăcẩn,ăcóăđiềuănghiăhoặcăthìăhỏiă
han,ăkhiăgiậnăthìănghĩătớiăhậuăquảătaiăhạiăsẽăxảyăra,ăthấyămốiălợiăthìănghĩăđếnăđiềuănghĩa”.

XVI.11

T ăviết:ă“Kiếnăthi nănh ăb tăcập,ăkiếnăb tăthi nănhiăthámăthang;ăngôăkiếnăkìănhơnăhƿ,ăngôăvĕnăkìă

ng ăhƿ.ă năc ădƿăc uăkìăchí,ăhƠnhănghƿaădƿăđ tăkìăđ o;ăngôăvĕnăkìăng ăhƿ,ăv ăkiếnăkìănhơnădƣ”.

Dịch.- Khổngătửănói:ă“Thấyăviệcăthiệnăthìăvộiăvàngănhưăđuổiătheoăkhôngăkịp,ăthấyăviệcăbấtăthiệnă
thìănhưănhúngătayăvàoănướcăsôiă(sợămàălánh);ătaăđãăthấyăngư iănhưăvậy,ăđãăngheăthấyăl iănóiănhưă
vậy.ă ăẩnăđểămongăgiữăđượcăchíăc aămình,ălàmăviệcănghĩaăđểăđạtăđượcăđạoăc aămình;ătaăđãăngheă
thấyăl iănóiănhưăvậy,ămàăchưaăthấyăaiănhưăvậy”.ă

XVI.12

C nhăcôngăh uămƣăthiênăt ,ăt ăchiănhật,ădơnăvôăđ cănhiăx ngăyên.ăBáăDi,ăThúcăT ăng ăvuăThúă

D ngăchiăh ,ădơnăđáoăvuăkimăx ngăchi.ă[Kìăt ăchiăv ăd ?]ă.

Dịch.- TềăCảnhăCôngăcóăbốnăngànăconăngựa,ăkhiăchếtăkhôngăcóăđ căgìăchoăngư iădânăkhen.ăBáă

Di,ăThúcăTềăchếtăđóiă ănúiăThúăDương,ădânădếnănayăcònăkhen.ă[Làămuốnănóiănhưăvậyăư?]
Chú thích. – Cơuăcu iăđặtătrongăd uă[..]ăđ ngăch ăv ,ăng ărằng:ăhoặcă ăbƠiăkhác,ăđặtăl măvôăđơy,ă
hoặcăthiếuăm tăvƠiăcơuăgìă ătrênăđó.

XVI.13

Tr năCangăv nă ăBáăNg ăviết:ă“T ădi căh uăd ăvĕnăhồ?”.ăĐ iăviết:ă“V ădƣ.ăTh ngăđ călập.ăLíăxuă
nhiăquáăđình.ăViết:ă“H căThiăhồ?”.ăĐ iăviết:ă“V ădƣ”.ă– “B tăh căThiăvôădƿăngôn”.ăLíăthoáiănhiă
h căThi.ăThaănhật,ăhựu đ călập,ăLíăxuănhiăquáăđình.ăViết:ă“H căl ăhồ?”.ăĐ iăviết:ă“V ădƣ”.ă- “B tă
h căl ,ăvôădƿălập”.ăLíăthoáiănhiăh căL .ăVĕnăt ănh ăgi ”.ăTr năCangăthoáiănhiăh ăviết:ă“V nănh tă
đắcătam:ăvĕnăThi,ăvĕnăL ,ăhựuăvĕnăquơnăt ăvi năkìăt ădƣ”.

Dịch.- TrầnăCangăhỏiăBáăNgư:ă“Anhăcóăngheăthầyădạyăđiềuăgìălạăkhông?”.ăBáăNgưăđáp:ă“Chưa.ă
Cóălầnăchaătôiăđ ngămộtămình,ăLíătôiăđiănhanhăquaăsân.ăChaătôiăhỏi:ă“HọcăkinhăThiăchưa?”.ăTôiă
đápăchưa.ăChaătôiăbảo:ă“KhôngăhọcăkinhăThiăthìăkhôngăbiếtănóiănĕngăraăsao”.ăLíătôiăluiăvềăhọcă
kinhăThi.ăHômăkhác,ăchaătôiăđ ngămộtămình,ăLíătôiăđiănhanhăquaăsân.ăChaătôiăhỏi:ă“HọcăkinhăLễă
chưa?”.ăTôiăthưaăchưa,ăchaătôiăbảo:ă“KhôngăhọcăkinhăLễăthìăkhôngăbiếtăcáchăđiăđ ngă ăđ iă(cóă
ngư iădịchălà:ăkhôngăbiếtădịchăthân)”.ăLíătôiăluiăvềăhọcăkinhăLễ.ăTôiăchỉăngheăđượcăhaiăđiềuăđó.ă
TrầnăCangăluiăra,ăm ngărằng:ă“Hỏiămộtăđiềuămàăbiếtăđượcăba:ăphảiăhọcăkinhăThi,ăphảiăhọcăkinhă
Lễ,ălạiăbiếtărằngăngư iăquânătửăkhôngăhayăgầnăconă(cóăngư iădịchălà:ăđốiăvớiăconăcũngănhưăđốiă
vớiăhọcătrò,ăkhôngăkhácăgìănhau)”.

Chú thích. – Tr năCang,ătựălƠăT ăC m,ă(coiăbƠiăI.10).

XVI.14

Bangăquơnăt ăchiăthê,ăquơnăx ngăchiăviếtăphuănhơn,ăphuănhơnătựăx ngăviếtăti uăđồng;ăbangănhơnă

x ngăchiăviếtăquơnăphuănhơn,ăx ngăch ăd ăbangăviếtăqu ăti uăquơn;ăd ăbangănhơnăx ngăchiădi că
viếtăquơnăphu nhân.

Dịch.- Vợăvuaăchưăhầu,ăvuaăchưăhầuăgọiălàăphuănhân;ăphuănhânătựăxưngălàătiểuăđồng;ăngư iă
trongănướcăgọiăbàălàăphuănhânăc aăvua;ănóiăvớiăngư iănướcăkhácăthìăgọiălàă“quảătiểuănhân”ă(quảă
làătiếngăkhiỪmătốn,ătiểuăquânălàăvuaănhỏ,ăt căvợăvua);ăngư iănướcăkhácăcũngăgọiălàăphuănhânăc aă
vua.

Chú thích. – BƠiănƠyănh ăbƠiă12ă ătrên,ăcóăph năchắcălƠăl iăKhổngăt ,ăkhôngăhi uăvìăsaoăm tăm yă
ch ă“viết”,ă ăđ uăbƠi.

T :ănguyênăvĕnăch ăHánălƠă兕.ăCh ănƠyăThi uăCh uăđ călƠă“huỷ”.ă(Goldfish).

Cóăng iăb oănênăs aăch ăquả thƠnhăch ăbần.

Ch ăbần nƠyănênăs aălƠmăch ăquả nh ăvậyămớiăhợpăvớiă“quơnăvôăb n”ă ăsau.ăR tăcóălí.ăChúngă

tôiăsẽăd chătheoănh ăvậy.

Th iăđóăn ớcăL ăchiaălƠmăb năph n,ăh ăQuíăchiếmăhaiăph n;ăh ăM nhăvƠăThúc,ăm iăh ăchiếmă
m tăph n,ănayăh ăQuíămu năchiếmăc ăn ớcăChuyênăDuăv ăph nămình.

Chúngătôiătheoăhaiăchúăthíchă ătrên,ămặcăd uănguyênăvĕnăv năđ ănh ăcũ.ă

Ch ă“bi n”ănƠyăvƠăch ă“bi n”ă ăsau,ănguyênăvĕnăch ăHánălƠă便 (ch ănƠyăThi uăCh uăđ călƠă
“ti n”).ă(Goldfish).

C năxemăl iăbaăch ă“đƣngăphóngăt ”.ă(Goldfish).

HaiăcơuănƠy,ăebookănguồnăchépălƠ:ă“LuiăvềăhọcăkinhăLễ.ăTôiăchỉăngheăđượcăđiềuăđó”.ăTôiăt mă
s aăl iănh ătrên.ă(Goldfish).

THIÊN XVII

D ƠNG HOÁ
XVII.1

D ngăHóaădụcăkiếnăKhổngăt ,ăKhổngăt ăb tăkiến;ăquiăKhổngăt ăđồn.ăKhổngăt ăth iăkì vô dã nhi

vƣngăbáiăchi.ăNg ăch ăđồ.ăV ăKhổngăt ăviết:ă“Lai,ădựăd ănhƿăngôn”.ăViết:ă“HoƠiăkìăb oănhiămêăkìă
bang,ăkh ăv ănhơnăhồ?”.ăViết:ă“B tăkh .ăHiếuătòngăsựănhiăc căth tăthì,ăkh ăv ătríăhồ?”.ăViết:ă“B tă
kh .ăNhậtănguy tăth ăhƿ,ătuếăb tăngƣădự”.ăKhổngăt viết:ă“Nặc.ăNgôăt ớngăsƿăhƿ”.

Dịch.ă– DươngăHoáămuốnăgặpăKhổngătử,ănhưngăKhổngătửăkhôngăđếnăthĕmăy,ănỪnăyăbiếuăKhổngă
tửămộtăconăheoăsữaă(luộcăchín).ăKhổngătửărìnhălúcăDươngăHoáăđiăvắng,ălạiănhàăyătạăơn.ăKhôngă
ng ătrỪnăđư ngăvềăgặpăy.ăYăgọiăKhổngătử:ă“Lại đây,ătôiămuốnănóiăchuyệnăvớiăông”.ăRồiănói:ă
“Giấuătàiăđ căquíăbáuămàăkhôngăc uănướcăđangămỪăloạn,ăcóăthểăgọiălàăngư iănhânăđượcă
không?”ă(Khổngătửălàmăthinh).ăDươngăHoáănóiătiếp:ă“Khôngăgọiălàănhânăđược.ăMuốnăraălàmă
quanămàănhiềuălầnăbỏălỡăcơăhội,ăcóăthểăgọiălàătríăđượcăkhông?”ă(Khổngătửălạiălàmăthinh).ăDươngă
Hoáălạiănóiătiếp:ă“Khôngăgọiălàătríăđược.ăNgàyăthángătrôiăqua,ătuổiăchẳngăđợiăta”.ăKhổngătửănói:ă
“Vâng.ăTôiăsẽăraălàmăquan”.

XVII.2

T ăviết:ă“Tínhăt ngăcậnădƣ,ătậpăt ngăvi nădƣ”.

Dịch.ă– Khổngătửănói:ă“Bảnătínhăconăngư iăgầnăgiốngănhau,ădoătậpănhiễmămớiăkhácăxaănhau”.

XVII.3

T ăviết:ă“Duyăth ợngătriăd ăh ănguăb tădi”.

Dịch.ă– Khổngătửănói:ă“Chỉăcóăbậcăthượngătríăvàăkẻăhạănguălàăkhôngăthayăđổi”.

Chú thích. – BƠiănƠyătiếpăbƠiătrên.ăBậcăth ợngătríăt căbậcă“sinhănhiătriăchi”,ăcònăkẻăh ănguăt că

h ngă“kh nănhiăb tăh c”ătrongăbƠiăXVI.9.
 XVII.4

T ăchiăVõăthƠnh,ăvĕnăhuy năcaăchiăthanh.ăPhuăt ăhoƠnănhƿănhiătiếuăviết:ă“Cátăkêăyênădụngăng uă

đao?”.ăT ăDuăđ iăviết:ă“Tíchăgi ,ăY nădƣăvĕnăch ăphuăt ăviết:ă“Quơnăt ăh căđ oătắcăáiănhơn,ăti uă
nhơnăh căđ oătắcăd ăs ădƣ”.ăT ăviết:ă“Nh ătamăt ,ăY năchiăngônăth ădƣ.ăTi năngônăhíăchiănhƿ”.

Dịch.ă– KhổngătửătớiăVõăThànhă(nơiăTửăDuălàmăquanătể),ăngheătiếngăhátăđàn.ăÔngămỉmăcư iăbảo:ă

“Mổăgàăcầnăchiăđếnădaoămổăbò?”.ăTửăDuăthưa:ă“Ngàyătrước,ăYểnăconăngheăthầyădạy:ă“Ngư iă
quânătửăhọcăđạoă(lễănhạc)ăthìăyỪuăngư i,ăkẻătiểuănhânăhọcăđạoăthìădễăsaiăkhiến”.ăKhổngătửănói:ă
“Nàyăcácătrò,ăl iăanhăYểnăđúng,ăl iătaămớiănóiăchỉălàăđùaăthôi”.

Chú thích. – T ăDuătheoăl iăth yăd y,ădùngăl ănh căđ ăgiáoăhoáăvƠătr ădơn.ăKhổngăt ătiếcărằngăVõă
ThƠnhănh ăquá,ăT ăDuăcóăth ătr ăm tăcõiălớnăh nănhi u.

XVII.5

CôngăS năPh tăNhi uădƿăPhíăb n,ătri u,ăt ădụcăvƣng.ăT ăL ăb tăduy t,ăviết:ă“M tăchiădƣădƿ,ăhƠăt tă
CôngăS nădơnăchiăchiădƣ?”.ăT ăviết:ă“Phùătri uăngƣăgi ,ănhiăkh iăđồătai?ăNh ăh uădụngăngƣăgi ,ă
ngôăkìăviăĐôngăChuăhồ?”.ă

Dịch.ă– CôngăSơnăPhấtăNhiễuă(giaăthầnăhọăQuí,ălàmătểătướngăđấtăPhí)ăchiếmăc ăđấtăPhíălàmăphảnă

(họăQuí),ăchoăngư iăm iăKhổngătử,ăôngămuốnătới.ăTửăLộăkhôngăvuiălòng,ăbảo:ă“Khôngăcó nơiănàoă
hànhăđạoăthìăthôi,ăhàătấtăphảiăđếnăvớiăhọăCôngăSơn?”.ăKhổngătửănói:ă“Ngư iătaăv iăta,ăhẳnăcóăýă
dùngăta.ăNếuădùngătaăthìătaăsẽăphụcăhưngăđạoănhàăChuă ăphươngăĐông”.

Chú thích. – H ăQuíăl năvuaăL .ăCôngăS năPh tăNhi uăph năh ăQuí.ăKhổngăt ămongăcóăth ă
thuyếtăPh tăNhi uălậpăl iăuyăquy năc aăvuaăL ,ăkhiếnăchoătheoăđ oănhƠăChu.ăNh ngăsauăôngă
ngheăl iăT ăL ,ăkhôngăđi.ăVi cănƠyăchépătrongăSửăkí c aăT ăMƣăThiên,ănh ngăkhôngăchépătrongă
TảăTruyện choănênăL ngăKh iăSiêuăchoălƠăkhôngăđángătin.ăTheoăSửăkí thì hồiănƠyăKhổngăt ă50ă
tuổi.ă

XVII.6

T ăTr ngăv nănhơnă ăKhổngăt .ăKhổngăt ăviết:ă“NĕngăhƠnhăngũăgi ă ăthiênăh ,ăviănhơnăhƿ”ă–

“Th nhăv năchi”.ăViết:ă“Cung,ăkhoan,ătín,ăm n,ăhu .ăCungătắcăb tăvũ,ăkhoanătắcăđắcăchúng,ătínătắcă
nhơnănhi măyên,ăm nătắcăh uăcông, huệătắcătúcădĩăsửănhân”.

Dịch.ă– TửăTrươngăhỏiăKhổngătửăvềăđạoăngư i.ăKhổngătửăđáp:ă“Làmăđượcănĕmăđ cătrongăthiỪnă

hạăthìăgọiălàănhân”.ăTửăTrư ngănói:ă“Xinăthầyăchoăconăbiếtănĕmăđ căấy”.ăKhổngătửăđáp:ă“Cung,ă
khoan,ătín,ămẫn,ăhuệ.ăCungăkínhăthìăkhôngăbịăkhinhănh n,ăkhoanăhậuăthìăđượcălòngămọiăngư i,ă
thànhătínăthìăđượcăngư iătínănhiệm,ăcầnămẫnăthìăthànhăcông,ăt ăhuệăthìăsửădụngăđượcăngư i”.

XVII.7

BậtăHậtătri u,ăt ădụcăvƣng.ăT ăl ăviết:ă“Tíchăgi ăDoădƣăvĕnăch ăphuăt ăviết:ă“Thơnă ăkìăthơnăviă

b tăthi năgi ,ăquơnăt ăb tănhậpădƣ.ăBậtăHậtădƿăTrungăMơuăb n,ăt ăchiăvƣngădƣ,ănh ăchiăhƠ?”.ăT ă
viết:ă“Nhiên,ăh uăth ăngônădƣ.ăB tăviếtăkiênăhồ,ămaănhiăb tălơn?ăB tăviếtăb chăhồăniếtănhiăb tă
truy?ăNgôăkh iăbƠoăquaădƣătai?ăYênănĕngăh ănhiăb tăthực?”.

Dịch.ă– BậtăHậtăm i,ăKhổngătửămuốnăqua.ă“TrướcăkiaăDoăconăngheăthầyădạy:ă“Ngư iăquânătửă

khôngăvàoăđảngăvớiăkẻănàoăgâyăđiềuăbấtăthiện”.ăBậtăHậtăchiếmăđấtăTrungăMâuălàmăphảnămàăthầyă
muốnăquaăvớiăyăthìăsaoăphảiălẽ?”.ăKhổngătửănói:ă“Đúng,ătaăcóănóiăvậy.ăNhưngătaăchẳngăt ngănói
rằngăcáiăgìăc ngărắnăthìămàiăcũngăkhôngămònăsao?ăTaăchẳngăt ngănóiărằngăcáiăgìăthựcătrắngăthìă
nhuộmăcũngăkhôngăđenăsao?ăTaăđâuăphảiătráiăbầuăkhôăngư iătaătreoămàăkhôngăĕnăđượcăư?”.

Chú thích. – BậtăHậtă(cóăng iăđ călƠăPhậtăHật),ălƠăgiaăth năc aăPh măTr ngăHƠnh,ăm tăđ iăphuă
n ớcăT n,ăvƠălƠmăch căt ă ăTrungăMơu.ăNg iăc măquy năn ớcăT nălƠăTri uăGi năt ăđánhăPh mă
Tr ngăHƠnh;ăBậtăHậtăchiếmăTrungăMơuălƠmăph n.ăT ăL ăsợăKhổngăt ăquaăgiúpăBậtăHậtăthìăsẽăôă
danh,ănênăKhổngăt ătr ăl iănh ăvậy.ăNh ngărồiăôngăcũng khôngăđi.ăBƠiănƠyăcũngănh ăbƠiă5ă ă
trên,ăL ngăKh iăSiêuăchoălƠăkhôngăđángătin.

XVII.8

T ăviết:ă“Doădƣ,ănh ăvĕnălụcăngônălụcătếăhƿăhồ?”.ăĐ iăviết:ă“V ădƣ”ă– “C ,ăngôăng ănh .ăHiếuă

nhơnăb tăhiếuăh c,ăkìătếădƣăngu.ăHiếuătríăb tăhiếuăh c,ăkìătếădƣăđƣng.ăHiếuătínăb tăhiếuăh c,ăkìătếădƣă
tặc.ăHiếuătrựcăb tăhiếuăh c,ăkìătếădƣăgi o.ăHiếuădũngăb tăhiếuăh c,ăkìătếădƣălo n.ăHiếuăc ngăb tă
hiếuăh c,ăkìătếădƣăcuồng”.

Dịch.ă– Khổngătửănói:ă“NàyăDoă(TửăLộ),ăanhăcóăngheănóiăđếnăsáuăđ căvàăsáuăđềuăcheălấpă

không?”ăTửăLộăđáp:ă“Thưaăchưa”ă– “Ngồiăđó,ătaănóiăchoănghe.ăHamăđ cănhânămàăkhôngăhamă
họcăthìăbịăsựăcheălấpălàănguămuội;ăhamăđ cătríămàăkhôngăhamăhọcăthìăbịăsựăcheălấpălàăsựăphóngă
đãng;ăhamăđ cătínămàăkhôngăhamăhọcăthìăbịăsựăcheălấpălàăbịătổnăhại;ăhamăngayăthẳngămàăkhông
hamăhọcăthìăbịăsựăcheălấpălàăgắtăgao,ămấtălòngăngư i;ăhamăcươngăcư ngămàăkhôngăhamăhọcăthìă
bịăsựăcheălấpălàăsựăcuốngăbạo”.

XVII.9

T ăviết:ă“Ti uăt ,ăhƠăm căh c,ăphùăThi?ăThiăkh ădƿăh ng,ăkh ădƿăquan,ăkh ădƿăqu n,ăkh ădƿăoán.ă
Nhƿăchiăsựăphụ,ăvi năchiăsựăquơn,ăđaăth că ăđi uăthúăth oăm căchiădanh”.

Dịch.ă– Khổngătửănói:ă“CácătròăsaoăkhôngăhọcăKinhăThi?ăKinhăThiăcóăthểăkhiếnăngư iătaăphấnă

chấn,ăcóăthểăkhiếnăngư iătaăquanăsátăphongătục,ăcóăthểăkhiếnăngư iătaăhợpăquần,ăcóăthểăkhiếnă
ngư iătaăphúngăthíchăchínhătrịăđươngăth i.ăGầnăthìăbiếtăđạoăth ăcha,ăxaăthìăbiếtăđạoăth ăvua,ălạiă
biếtăđượcănhiềuătỪnăchimămuôngăcỏăcây”.

XVII.10

T ăv ăBáăNg ăviết:ă“Nh ăviăChuăNam,ăChiêuăNamăhƿăhồ?ăNhơnănhiăb tăviăChuăNam,ăChiêuăNam,ă

kìădoăchínhăt ngădi nănhiălậpădƣăd ”.

Dịch.ă– Khổngătửănói:ă“KhổngătửăbảoăBáăNgư:ă“ConăđãăhọcăChuăNam,ăChiỪuăNamăchưa?ăNgư iă
nàoăkhôngăhọcăChuăNam,ăChiỪuăNamăthìăkhôngăkhácăđ ngăquayămặtăsátăvàoătư ng”.

Chú thích. – ChuăNam,ăChiêuăNamălƠăhaiăthiênăđ uătrongăKinh Thi ch ăcáchătuăthơn,ăt ăgia.

 XVII.11

T ăviết:ă“L ăvơn,ăl ăvơn,ăng căb chăvơnăhồătai?ăNh căvơn,ănh căvơn,ăchungăcổăvơnăhồătai?”.

Dịch.ă– Khổngătửănói:ă“Nóiăvềălễ,ăvềălễ,ăđâuăchỉăcóăngọcăvàălụa?ăNóiăvềănhạc,ăvềănhạc,ăđâuăphảiă
chỉăcóăchuôngăvàătrống”.

Chú thích. – Khổngăt ăchêănhƠăc măquy năđ ngăth iăch ăchúătr ngătớiăhìnhăth căc aăl ,ănh c.

XVII.12

T ăviết:ă“Sắcăl ănhiăn iănh m,ăthíăch ăti uănhơn,ăkìădoăxuyênăduăchiăđ oădƣăd ?”.

Dịch.ă– Khổngătửănói:ă“SắcămặtăuyănghiỪmămàătrongălòngănhuănhượcă(kẻăgiảădối)ăthìăvíănhưăkẻă
tiểuănhânămàălạiăcònă(tệăhơnănữa)ănhưăkẻăkhoỨtăváchătrứoătư ngănữa”.

XVII.13

T ăviết:ă“H ngănguy n,ăđ căchiătặcădƣ”.

Dịch.ă– Khổngătửănói:ă“Kẻăhươngănguyệnă(giảăđạoăđ c,ălàmăbộăcaoăthượng,ăchiềuăđ iăđểăđượcă

mọiăngư iătrongălàngăkhen)ălàăkẻălàmăhạiăđạoăđ c”.

XVII.14

T ăviết:ă“Đ oăthínhănhiăđồăthuyết,ăđ căchiăkhíădƣ”.

Dịch.ă– Khổngătửănói:ă“Ngheăngư iătaăđồnă ăngoàiăđư ngărồiăđiăđâuăcũngăloanătruyềnălàăbỏămấtă

đ căhạnhăc aămình”.

Chú thích. – T cănh ăh ngăng iătaăg iălƠăngồiălêăđôiămép.

XVII.15

T ăviết:ă“B ăphuăkh ăd ăsự quơnădƣăd ătai?ăKìăv ăđắcăchiădƣ,ăho năđắcăchi.ăKíăđắcăchi,ăho năth tă

chi.ăC uăho năth tăchi,ăvôăs ăb tăchíăhƿ”.

Dịch.ă– Khổngătửănói:ă“Kẻăbỉălậuăcóăthểăth ăvuaăđượcăkhông?ăKhiăchưaăđượcăch căvịăbổngălộcă

thìăloăchoăđược.ăĐượcărồiălạiăloămất.ăĐãăloămấtăthìăkhôngăcóăviệcăgìăxấuămàăkhôngălàm”.

XVII.16

T ăviết:ă“Cổăgi ădơnăh uătamătật,ăkimădƣăhoặcăth ăchiăvôădƣ.ăCổăchiăcuồngădƣăt ,ăkimăchiăcuồngă

dƣăđƣng.ăCổăchiăcĕngădƣăliêm,ăkimăchiăcĕngădƣăph năl .ăCổăchiănguădƣătrực,ăkimăchiănguădƣătráănhiă
dƿăhƿ”.

Dịch.ă– Khổngătửănói:ă“Đ iăxưa,ăngư iătaăthư ngăcóăbaătật,ănayăhoặcăgiảăkhôngăcóănữa.ăĐ iăxưaă

ngư iăcuồngăthìăkhôngăcâuănệătiểuătiết,ănayăcuồngăthìăphóngăđãng.ăĐ iăxưaăngư iăgiữămìnhărấtă
nghiỪmăthìăliỪmăchính,ănayăngư iăgiữămìnhărấtănghiỪmăthìădễăgiận.ăĐ iăxưaăngư iănguăthìăngayă
thẳng,ănayănguăthìăchỉădốiătráăthôi”.

XVII.17

BƠiănƠyătrùngăvớiăbƠiăI.3

XVII.18

T ăviết:ă“ ăt ăchiăđo tăchuădƣ,ă ăTr nhăthanhăchiălo nănhƣănh cădƣ,ă ălợiăkh uăchiăphúcăbangăgiaă

gi ”.

Dịch.ă– Khổngătửănói:ă“GhỨtămàuătíaăcướpămấtăsắcăđỏ,ăghỨtănhạcănướcăTrịnhălàmăloạnăchínhă
nhạc,ăghỨtăkẻăbẻmămỨpălàmănghiỪngăđổănướcănhà”.

XVII.19

T ăviết:ă“D ădụcăvôăngôn”.ăT ăC ngăviết:ă“T ănh ăb tăngôn,ătắcăti uăt ăhƠăthuậtăyên?”.ăT ăviết:ă

“ThiênăhƠăngônătai?ăT ăth iăhƠnhăyên,ăv năvậtăsinhăyên,ăthiênăhƠăngônătai?”.ă

Dịch.ă– Khổngătửănói:ă“Taăkhôngămuốnănóiăgìăcả”.ăTửăCốngăhỏi:ă“Thầyăkhôngănóiăthìăbọnăchúngă
conăcóăgìăđểătruyềnăthuậtălạiăchoăđ iăsau?”.ă(Cóăsáchădịchălà:ăchúngăconăsaoăđượcătruyềnăthuật?ă
Hoặc:ăchúngăconănoiătheoăvàoăđâu?)ăKhổngăTửănói:ă“Tr iăcóănóiăgìăđâu?ăBốnămùaăquaălại,ăvạnă
vậtăsinhătrư ng,ăTr iăcóănóiăgìăđâu?”.ă

XVII.20

NhụăBiădụcăkiếnăKhổngăt .ăKhổngăt ăt ădƿătật.ăT ngăm nhăgi ăxu tăh ,ăth ăsắcănhiăca,ăs ăchiă
vĕnăchi.

Dịch.ă– NhụăBỉă(ngư iănướcăLỗ,ătrướcăcóăhọcăKhổngăTử)ămuốnăyếtăkiếnăKhổngăTử.ăÔngăt ăchối,ă

lấyăcớălàăđau.ăNgư iăôngăsaiăraăđáp,ămớiăraătớiăcửa,ăôngăcầmăngayăcâyăđànăsắtăgảyăvàăhát,ă(cốăý)ă
choăNhụăBỉăngheăthấy.

Chú thích. – Khôngăhi uăvìălẽăgìăôngăkhôngămu nătiếpăNhụăB .

XVII.21

T ăNgƣăv nătamăniênăchiătang:ă“Kìădƿăc uăhƿ! Quơnăt ătamăniênăb tăviăl ,ăl ăt tăho i,ătamăniênăb tă

viănh c,ănh căt tăbĕng.ăCựuăc căkíăm t,ătơnăc căkíăthĕng,ăto năto iăc iăh a,ăkìăkh ădƿăhƿ”.ăT ăviết:ă
“Thựcăphùăđ o,ăyăphùăc mă ănhƿăanăhồ?”.ăViết:ă“An!”ă– “Nh ăanătắcăviăchi!ăPhùăquơnăt ăchiăc ă
tang, thựcăch ăb tăcam,ăvĕnănh căb tăl c,ăc ăx ăb tăan,ăc ăb tăviădƣ.ăKimănh ăan,ătắcăviăchi”.ăT ă
Ngƣăxu t.ăT ăviết:ă“D ăchiăb tănhơnădƣ.ăT ăsinhătamăniên,ănhiênăhậuămi nă ăphụăm uăchiăhoƠi.ă
Phùătamăniênăchiătang,ăthiênăh ăchiăthôngătangădƣ.ăD ădƣăh uătamăniênăchiăáiă ăkìăphụăm uăhồ?”.

Dịch.ă– TểăNgãăhỏiăvềăphỨpăđểătangăchaămẹăbaănĕm,ăbảo:ă“Mộtănĕmăcũngăđãălâuărồi.ăNgư iăquână

tửă(đểătang)ăbaănĕmăkhôngăhọcătậpălễ,ălễănghiătấtăphảiăđổănát,ăbaănĕmăkhôngătấuănhạc,ăâmănhạcă
tấtăthấtătruyền.ă(Đ ămộtănĕm)ălúaăcũăđãăĕnăhết,ălúaămớiăđãăchín,ăcâyădùiăcâyăđeălấyălửaăđãădùiăhếtă
mộtăhếtămộtăvòngă(Mỗiămùaădùiămộtăloạiăcâyăđểălấyălửa,ăhếtăbốnămùaălàăhếtămộtăvòng),ăđểătangă
mộtănĕmălàăđượcărồi”.ăKhổngăTửănói:ă(Chưaăhếtăbaănĕm)ămàăĕnăcơmăgạoăthơm,ămặcăáoăgấmăthìă
trò có yên lòng không?”.ăTểăNgãăđáp:ă“YỪn”.ăKhổngăTửănói:ă“YỪnălòngăthìăc ălàm!ăNgư iăquână
tửăcưătang,ăĕnăđồăngonăkhôngăbiếtămùi,ăngheănhạcăkhôngăthấyăvui,ă ănhàăc aămìnhăkhôngăthấyă
yỪnăổnă(th iăđóăcấtămộtănhàăxấuă ăgầnămộăđểăcưătang),ăchoănỪnăkhôngălàmănhưăvậyă(khôngăĕnă
gạoăngon,ămặcăáoătốt…).ăNếuătròăthấyăyỪnălòng,ăthìăc ălàm!”.ăTểăNgãăraărồi,ăKhổngăTửănói:ă“Dưă
làăđ aăbấtănhân?ăĐ aătrẻăsinhăra,ăsauăbaănĕmăchaămẹămớiăthôiăbồngăbế,ă(choănỪn)ăđểătangăbaă
nĕmălàălệăphổăbiếnătrongăthiỪnăhạ.ăDưănóăđượcăchaămẹăbồngăbếăbaănĕmăhayăkhông?”ă(Cóăsáchă
dịchălà:ăDưănóăcóăyỪuăthươngăchaămẹăđượcăbaănĕmăhayăkhông?).

XVII.22

T ăviết:ă“Bƣoăthựcăchungănhậtăvôăs ădụngătơm,ănanăhƿătai!ăB tăh uăbácăd chăgi ăhồ?ăViăchi,ădoă

hi năhồădƿ”.

Dịch.ă– KhổngăTửănói:ă“ĔnănóăsuốtăngàyămàăchẳngădụngătâmăvàoăviệcăgìăthìăkhóănỪnăngư iălắm.ă

Saoăkhôngăđánhăc ăđi?ăĐánhăc ăcònăhơnă ăkhông”.

Chú thích. – Bácădịch [博弈]ăcóăng iăd chălƠăđánhăb c,ăđánhăc .ăThựcăraăbác [博]ăth iăđóăcũngă
ch ălƠăm tătròăch iănh ăvơyăc .

XVII.23

T ăL ăviết:ă“Quơnăt ăth ợngădũngăhồ?”.ăT ăviết:ă“Quơnăt ănghƿaădƿăviăth ợng,ăquơnăt ăh uădũngă

nhiăvôănghƿaăviălo n,ăti uănhơnăh uădũngănhiăvôănghƿaăviăđ o”.

Dịch.ă– TửăLộăhỏi:ă“Ngư iăquânătửăcóătrọngădũngăkhông?”.ăKhổngăTửăđáp:ă“Ngư iăquânătửă

trọngănghĩaălíăhơnăhết.ăNgư iăquânătửăchỉădũngăcảmămàăkhôngăhợpănghĩaălíăthìălàmăloạn;ăkẻătiểuă
nhânăchỉădũngăcảmămàăkhôngăhợpănghĩaălíăthìălàmătrộmăcướp”.

XVII.24

T ăC ngăviết:ă“Quơnăt ădi căh uă ăhồ?”.ăT ăviết:ă“H uă .ă ăx ngănhơnăchiăácăgi ,ă ăc ăh ăl uă

nhiăsánăth ợngăgi ,ă ădũngănhiăvôăl ăgi ,ă ăqu ăc mănhiătr tăgi ”.ăViết:ă“T ădƣădi căh uă ăhồ?”.ă
“ ăkiêuădƿăviătríăgi ,ă ăb tăt nădƿăviădũngăgi ,ă ăkiếtădƿăviătrựcăgi ”.

Dịch.ă– TửăCốngăhỏi:ă“Ngư iăquânătửăcóăghỨtăaiăkhông?”.ăKhổngăTửăđáp:ă“Có.ăGhỨtăngư iănóiă

điềuăxấuăc aăkẻăkhác,ăghỨtăkẻădướiămàăhuỷăbángăngư i trỪn,ăghỨtăkẻădũngămàăvôălễ,ăghỨtăngư iă
quảăcảmămàăcốăchấp”.ăKhổngăTửăhỏiălạiăTửăCông:ă“T ,ăanhăcóăghỨtăaiăkhông?”.ă(TửăCốngă
thưa):ă“ConăghỨtăkẻăĕnăcắpăsángăkiếnăc aăngư iăkhácămàătựăchoălàămìnhătìmăraă(hoặcătựăchoălàă
khôn),ăghỨtăkẻăkhôngăkhiỪmătốnămàătựăchoălàădũng,ăghỨtăkẻăbớiămócăviệcăriỪngăc aăngư iămàătựă
choălàăngayăthẳng”.

XVII.25
T ăviết:ă“Duyăn ăt ăd ăti uănhơnăviănanăd ỡngădƣ.ăCậnăchiătắcăb tătôn,ăvi năchiătắcăoán”.

Dịch.ă– KhổngăTửănói:ă“Chỉăhạngătìăthiếpăvàătôiătớălàăkhóăcưăxửăvớiăhọ.ăThânăcận vớiăhọăthìăhọă

nh n,ăxaăcáchăhọăthìăhọăoán”.

XVII.26

T ăviết:ă“Niênăt ăthậpănhiăkiếnă ăyên,ăkìăchungădƣădƿ”.

Dịch.ă– KhổngăTửănói:ă“Bốnăchụcătuổiămàă(hànhăviăxấuăxa)ăaiăcũngăghỨtăthìăhếtăhiăvọngărồi”.

---------------------
D ngăHoá,ăcóăsáchăg iălƠăD ngăHổ,ăvìăHoáăvƠăHổăphátăthanhăh iăgi ngănhau,ălƠăgiaăth năc aă
h ăQuí,ăcóăl năbắtăgiamăQuíăHoƠnăt ăđ ăchuyênăquy năn ớcăL .ăYăchoăđemăheoăs aăbiếuăKhổngă
t ălƠăcóăýăbắtăKhổngăt ăđếnănhƠăyăt ă n.ăB năch ă“dụcăkiếnăKhổngăt ”ăcóăth ăd chălƠ:ă“Mu nă
Khổngăt ăđến yếtăkiếnămình”.

Ch ănƠyăcóăsáchăch măcơuăkhác,ăchoă“b tăkh ”ă(khôngăg iălƠănhơnăđ ợc)ălƠăl iăđápăc aăKhổngă

t .ăRồiăt ă“Hiếuătòngăsự”ă(mu nătaălƠmăquanầ)ămớiălƠăl iăc aăD ngăHoá.ăCơuăd ớiăcũngăvậy.ă
Tôiăch măcơuănh ătrên,ăchoălƠăl iăD ngăHoáătựăđápăđ ălƠmănổiăbậtătínhăháchăd ch,ănóngăn yăc aă
D ngăHoáăvƠătháiăđ ăbìnhătƿnh,ătựătín,ăc ngăquyếtăc aăKhổngăt .

Ebookănguồnăkhôngăcóăcơu:ă“huệătắcătúcădĩăsửănhân”.ă(Goldfish).

Đo năsauăđơyătôiătheoăcu năKhổngătử mƠăghiăthêm,ăebookănguồnăkhôngăcó:ă“thìămàiăcũng không

mònăsao?ăTaăchẳngăt ngănóiărằng”. (Goldfish).

Nghƿaăcũngănh ăcơuă“trựcănhiăvôăl ătắcăgi o”,ăbƠiăVIII.2.

Cóăng iăchoăch ă“ti uăt ”ă ăđơyătr ăcháuăn iăKhổngăt ,ăt căKhổngăC p,ă(T ăT ),ănh ngătheoă
truy năthuyếtăKhổngăC pălƠăh cătròăc aăTĕngăT .

ChiêuăNam:ăcácăb năch ăHánătrênăm ngăchépălƠă召南,ăWikipediaătiếngăVi tăphiênăơmălƠă“Thi uă

Nam”ă().ăCh ă召,ătrongăXVII.5ă ătrênăđ ợcăđ călƠă“tri u”,ăT ăđi năThi uăCh uăcũngăđ călƠă
“tri u”.ă(Goldfish).

NguyênăvĕnăbƠiăI.3ăvƠăXVII.7ăđ uălƠ:ăTửăviết:ă“Xảoăngôn,ălệnhăsắc,ătiểnăhĩănhân”.ăCóăb năLuậnă

ngữ b ăbƠiăXVII.7ă(l yăbƠiăXVIII.8ălƠmăbƠiăXVII.7)ămƠăkhôngăchoăbiếtălíădo.ă(Goldfish).

V năvậtă(萬物),ăcóăb năchépălƠă“báchăvật”ă(百物). (Goldfish).

Sắc:ă(nguyênăvĕnăch ăHánălƠă瑟),ăebookănguồnăchépălƠă“c m”.ă(Goldfish).

THIÊN XVIII
 VI TỬ
XVIII.1

Viăt ăkh ăchi,ăC ăt ăviăchiănô,ăT ăCanăgiánănhiăt .ăKhổngăt ăviết:ă“Ểnăh uătamănhơnăyên”.ă

Dịch.ă– Viătửăbỏăđi.ăCơătửăphảiălàmănôălệ,ăTỉăCanăchếtăvìăcanăvuaă(Trụ).ăKhổngăTửănói:ă“NhàăÂnă
cóăbaăôngăấyălàăngư iănhân”.

Chú thích. – VuaăTrụătƠnăácăvƠăhoangădơm.ăViăt ălƠăanhăvuaăTrụ,ăth yăvậyăb ăn ớcămƠăđiăđ ăb oă

tồnădòngăh .ăC ăt ăvƠăT ăCanăđ uălƠăchúăvuaăTrụ,ăđ uăcanăTrụ,ăTrụăb ătùăC ăt ăvƠăbắtălƠmănôăl .ă
C ăt ăgi ăđiênămƠăs ngăkhổănhục;ăcònăT ăCanăthìăb ăTrụăgiết,ămoiătim.ăHƠnhăviăc aăbaăng iăđóă
khácănhau,ănh ngăđ uănhằmăm tămụcăđíchălƠălƠmăchoăn ớcăyên,ăchoădơnăkh iăkhổ,ăchoănênă
Khổngăt ăkhenălƠănhơn.

XVIII.2

Li uăH ăHu ăviăsƿăs ,ătamătru t.ăNhơnăviết:ă“T ăv ăkh ădƿăkh ăhồ?”.ăViết:ă“Trựcăđ oănhiăsựănhơn,ă

yênăvƣngănhiăb tătru t?ăUổngăđ oănhiăsựănhơn,ăhƠăt tăkh ăphụăm uăchiăbang”.

Dịch.ă– LiễuăHạăHuệălàmăphápăquan,ăbaălầnăbịăbiếm.ăCóăngư iăbảo:ă“Saoăôngăchưaăđiăquaănướcă

khác?”.ăLiễuăHạăHuệăđáp:ă“Dùngăđạoăchínhătrựcămàăth ăngư iăthìăđiănướcănàoăcũngăbịăbiếm?ă
Dùngăđạoăcongăqueoămàăth ăngư iăthìăhàătấtăphảiăbỏătổăquốc?”.

XVIII.3

T ăC nhăCôngăđƣiăKhổngăT ,ăviết:ă“Nh ợcăQuíăth ătắcăngôăb tănĕng.ăDƿăQuí,ăM nhăchiăgianăđƣiă

chi”.ăViết:ă“Ngôălƣoăhƿ,ăb tănĕngădụngădƣ”.ăKhổngăt ăhƠnh.

Dịch.ă– TềăCảnhăCôngănóiăvềăcáchăđốiăđãiăvớiăKhổngăTử:ă“TaăkhôngăthểăđãiăKhổngăTửănhưăvuaă
LỗăđãiăhọăQuíă(đãiălàăthượngăkhanh),ăcóăthểăđãiăôngăấyăvàoăbậcăgiữaăhọăQuíăvàăhọăMạnhă(họă
Mạnhălàăhạăkhanh).ă(Mớiăđịnhăvậy,ăbịătriềuăthầnăphảnăđối,ănỪnăCảnhăCôngăítălâuăsauălạiănói):ă
“Taăgiàărồi,ăkhôngăthểădùngăKhổngăTửăđược”.ăKhổngăTửăbứnăđi.

Chú thích. – Theo Sửăkí c aăT ăMƣăThiênăthìălúcăđóăKhổngăt ăngoƠiăbaăm iălĕmătuổi,ănhơnăL ă

cóăn iălo n,ăKhổngăt ăb ăL ăquaăT ,ăT ăC nhăCôngămu nădùngănh ngăb ătri uăth năph năđ i,ăl iă
thôi.ăVƠăKhổngăt ătr ăv ăL .

XVIII.4

T ănhơnăquƿăn ănh c,ăQuíăHoƠnăt ăthụăchi,ătamănhậtăb tătri u,ăKhổngăt ăhƠnh.

Dịch.ă– Ngư iănướcăTềătặngănữănhạcă(caănữ,ăvũănữ).ăQuíăHoànătửă(đạiăphuănướcăLỗ)ănhận,ăbaă

ngàyăkhôngăraătriều.ăKhổngăTửăbỏăđi.

Chú thích. – Theo Sửăkí,ălúcănƠyăKhổngăt ă56ătuổi,ălƠmăt ăkh u,ăkiêmăt ăt ớngăn ớcăL .ăSauăôngă
quaăV .ăBƠiă2,ăLi uăH ăHu ăc ă ăl iătổăqu c;ăbƠiănƠyăKhổngăt ăkhôngăhƠnhăđ oăđ ợcăthìăb ăđi.
 XVIII.5

S ăCuồngăTiếpăD ăcaănhiăquáăKhổngăt ăviết:ă“Ph ợngăh ,ăph ợngăh ,ăhƠăđ căchiăsuy?ăVƣngăgi ă

b tăkh ăgián,ălaiăgi doăkh ătruy.ăDƿănhi,ădƿănhi!ăKimăchiătòngăchínhăgi ăđƣiănhi!”.ăKhổngăt ăh ,ă
dụcăd ăchiăngôn.ăXuănhiăt ăchi,ăb tăđắcăd ăchiăngôn”.

Dịch.ă– TiếpăDư,ăngư iăcuồngănướcăS ăđiăngangăchiếcăxeăc aăKhổngăTử,ăhát:ă“Phươngăhoàngă

ơi,ăphươngăhoàngăơi,ăđ căsaoămàăsuyăđồi!ăViệcăđãăqua,ăkhôngăthểăvãnăhồi,ăviệcăchưaătới,ăcònăkịpă
sửaăđổi.ăThôiăđi,ăthôiăđi,ălàmăquanăth iănàyăchỉănguyăhiểmăthôi!”.ăKhổngăTửăxuốngăxe,ămuốnănóiă
chuyện.ăNhưngăTiếpăDưărảoăbướcătránhămặt,ăKhổngăTửăkhôngănóiăchuyệnăđược.

Chú thích. – TiếpăD ăkhông ph iălƠătên.ăVìăng iăcuồngăn ớcăS ăđóăđiăngangăquaăxeăc aăKhổngă

t ănênăLuậnăngữ g iănh ăvậy.ăCũngănh ăng iăgi ăc aăg iălƠăTh nămônă(bƠiăXIV.39),ănh ngă
ng iăcƠyăru ngătrongăbƠiăsau,ăg iălƠăTr ngăTh ,ăKi tăN chă(Th ălƠăch ăđ tăth păcóăn ớc,ăN chă
là chân nhúngă ăd ớiăn ớc).

XVIII.6

Tr ngăTh ,ăKi tăN chăng uănhiăcanh.ăKhổngăt ăquáăchi,ăs ăT ăL ăv nătơnăyên.ăTr ngăTh ă

viết:ă“Phùăch păd ăgi ăviăthuỳ?”.ăT ăL ăviết:ă“ViăKhổngăKhơu”.ăViết:ă“Th ăL ăKhổngăKhơuă
d ?”.ăViết:ă“Th ădƣ”.ăViết:ă“Tr nătriătơnăhƿ”.ăV n ăKi tăN ch.ăKi tăN chăviết:ă“T ăviăthùy?”.ă
Viết:ă“ViăTr ngăDo”.ăViết:ă“Th ăL ăKhổngăKhơuăchiăđồăd ?”.ăĐ iăviết:ă“Nhiên”.ăViết:ă“Thaoă
thaoăgi ăthiênăh ăgiaiăth ădƣ,ănhiăthuỳădƿăd chăchi?ăTh ănhiăd ăkìătòngăt ănhơnăchiăsƿădƣ,ăkh iănh ợcă
tòngăt ăthếăchiăsƿătai?”.ă uănhiăb tăxuyết.ăT ăL ăhƠnh,ădƿăcáo.ăPhuăt ăvũănhiênăviết:ăĐi uăthúăb tă
kh ăd ăđồngăqu n,ăngôăphiăt ănhơnăchiăđồăd ,ănhiăthuỳăd ?ăThiênăh ăh uăđ o,ăKhơuăb tăd ăd chă
dƣ”.ă

Dịch.ă– Trư ngăthưăvàăKịchăNiệtăcùngăcàyăruộng.ăKhổngăTửăđiăngangăqua,ăsaiăTửăLộălạiăhọăbếnă

đòă ăđâu.ăTrư ngăThưăhỏi:ă“Ngư iăcầmăcươngătrỪnăxeăđóălàăai?”.ăTửăLộăđáp:ă“LàăthầyăKhổngă
Khâu”.ăHỏi:ă“PhảiăKhổngăKhâuănướcăLỗăkhông?”.ăĐáp:ă“Phải”.ăTrư ngăThưănói:ă“Vậyăthìăôngă
ấyătựăbiếtăbếnăđòărồiămà”.ăTửăLộălạiăhỏiăKịchăNiệt.ăKịchăNiệtăhỏiălại:ă“Thầyălàăai?”.ăTửăLộăđáp:ă
“LàăTrọngăDo”.ăLạiăhỏi:ă“PhảiăhọcătròăôngăKhổngăKhâuănướcăLỗăkhông?”.ăĐáp:ă“Phải”.ăKịchă
Niệtănói:ă“KhắpăthiỪnăhạăđâuăđâuăcũngălàădòngănướcă(đục)ăcuồnăcuộn,ăôngăKhổngăKhâuăsẽăcùngă
vớiăaiămàăsửaăthiỪnăhạ?ăCònăthầy,ăđiătheoăkẻăsĩătránhăngư iăvôăđạoă(theoăKhổngăTử)ăsaoăbằngă
theoă(taălà)ăkẻăsĩătránhăđ iăôătrọc?”.ăNóiărồiătiếpătụcăb aăph ălỪnăchoăđấtăbằng.ăTửăLộăvềăxeăkểălạiă
vớiăKhổngăTử.ăKhổngăTửăbùiăngùiăhỏi:ă“Ngư iătaăkhôngăthểăsốngăchungăvớiăcầmăthú;ătaăkhôngă
sốngăchungăvớiăngư iătrongăxãăhộiăthìăsốngăchungăvớiăai?ăNếuăthiỪnăhạăthịnhătrịăthìăKhâuănàyăcầnă
gìăphảiăsửaăđổiănữa?”.

XVIII.7

T ăL ătòngănhiăhậu,ăng ătr ợngănhơn,ădƿătr ợngăhƠăđi u.ăT ăL ăv năviết:ă“T ăkiếnăphuăt ăhồ”.ă

Tr ợngănhơnăviết:ă“T ăth ăb tăc n,ăngũăc căb tăphơn,ăthụcăviăphuăt ?”.ăThựcăkìătr ợngănhiăvơn,ă
hi năkìănhiăt ăyên.ăT ăL ăc ngănhiălập,ăch ăT ăL ătúc,ăsátăkêăviăth ănhiăthựcăchi,ăkiếnăkìănh ăt ă
yên.ăMinhănhật,ăT ăL ăhƠnhădƿăcáo.ăT ăviết:ă“ năgi ădƣ”.ăS ăT ăL ăph năkiếnăchi.ăChíătắcăhƠnhă
hƿ.ăT ăL ăviết:ă“B tăsƿăvôănghƿa.ăTr ngă uăchiătiết,ăb tăkh ăphếădƣ;ăquơnăth năchiănghƿa,ănh ăchiă
hƠăkìăphếăchi?ăDụcăkhiếtăkìăthơn,ănhiălo năđ iăluơn!ăQuơnăt ăchiăsƿădƣ,ăhƠnhăkìănghƿaădƣ.ăĐ oăchiă
b tăhƠnh,ădƿătriăchiăhƿ”.

Dịch.ă– TửăLộăđiă(theoăKhổngăTửămà)ălạcălạiăphíaăsau,ăgặpăôngăgiàăquảyăgánhăcàoăcỏă ăđầuămộtă

câyăgậy.ăTửăLộăhỏi:ă“Ôngăcóăthấyăthầyătôiăkhông?”.ăÔngăgiàăđáp:ă“Tayăchânăchẳngălàmăviệcăgìă
cả,ăkhôngăphânăbiệtăđượcănĕmăgiốngălúa.ăAiălàăthầyăchú?”.ăNóiăxongăôngăgiàăchốngăgậyăxuốngă
đấtăcàoăcỏ.ăTửăLộăchấpătayăđ ng (đợi).ă(Côngăviệcăcàoăcỏăxong)ăôngăgiàăđưaăTửăLộăvềănhàănghỉă
đỪm,ăgiếtăgàălàmăcơmăđãi,ălạiăchoăhaiăđ aăconăraăchào.ăHômăsauăTửăLộăđi,ăgặpăđượcăKhổngăTử,ă
kểălạiăchuyệnăđó.ăKhổngăTửănói:ă“Ôngăgiàăấyălàămộtăẩnăsĩ”,ărồiăsaiăTửăLộătr ălạiăkiếm.ăTớiănơiă
thì ông giàăđiăkhỏi.ăTửăLộănóiă(vớiăhaiăngư iăconăc aăôngăgià):ă“Khôngăraălàmăquană(màă ăẩn)ălàă
khôngăhợpăđạoănghĩa.ăCáiăth ătựăgiữaăngư iălớnăvàăkẻănhỏăđãăkhôngăbỏăđượcă(ámăchỉăôngălãoăđãă
choăconăraăchàoăTửăLộ),ăthìăsaoălạiăbỏănghĩaăvuaătôiăđi?ăMuốnăchoăthânămìnhătrongăsạchămàă(hoáă
ra)ălàmăloạnăcáiăluânăthư ngălớnănhất.ăNgư iăquânătửăraălàmăquanălàălàmănghĩaăvụăc aămình.ă
Cònăđạoămàăkhôngăthiăhànhăđược,ăthìăđãăbiếtăvậyărồi”.

XVIII.8

Dậtădơn:ăBáăDi,ăThúcăT ,ăNguăTr ng,ăDiăDật,ăChuăTr ng,ăLi uăH ăHu ,ăThiếuăLiên.ăT ăviết:ă

“B tăgiángăkìăchí,ăb tănhụcăkìăthơn,ăBáăDi,ăThúcăT ăd ?”.ăV ăLi uăH ăHu ,ăThiếuăLiên:ă“Giángă
chí,ănhụcăthơnăhƿ,ăngônătrúngăluơn,ăhƠnhătrúngălự,ăkìăt ănhiădƿăhƿ”.ăV ăNguăTr ng,ăDiăDật:ă“ năc ,ă
phóngăngôn,ăthơnătrúngăthanh,ăphếătrúngăquy n.ăNgƣătắcăd ă ăth .ăVôăkh ,ăvôăb tăkh ”.

Dịch.ă– Bànăvềăngư iăẩnădật:ăBáăDi,ăThúcăTề,ăNguăTrọng,ăDiăDật,ăChuăTrương,ăLiễuăHạăHuệ,ă

ThiếuăLiỪn,ăKhổngăTửănói:ă“Khôngăkhuấtăchíămình,ăkhôngăđểănhụcăthânămình,ălàăBáăDi,ăThúcăTềă
chĕng?”.ăBảoăLiễuăHạăHuệ,ăThiếuăLiỪn:ă“Chịu khuấtăchíămình,ănhụcăthânămình,ănhưngăl iănóiă
hợpănghĩaălí,ăhànhăviăđắnăđoă(cóăngư iădịchălàăhợpăýădân),ăchỉăđượcăvậyăthôi”.ăBảoăNguăTrọng,ă
DiăDật:ă“ ăẩn,ăkhôngănóiăgìăcảă(chúngătôiătheoăTriệuăThông,ăcóăngư iădịchălàăĕnănóiăphóngă
túng),ăgiữăthânăđượcătrongăsạch,ăkhôngălàmăquanălàăhợpăquyềnănghi”.ăRồiăKhổngăTửălạiănói:ă“Taă
thìăkhácăcácăôngăấy:ăChẳngăcóăgìănhấtăđịnhăphảiălàm,ăchẳngăcóăgìănhấtăđịnhăkhôngănỪnălàm”.

Chú thích. – Chúngătaăđ ăýăKhổngăt ăkhôngănhậnăxétăgìăv ăChuăTr ng.ă– BáăDi,ăThúcăT ,ăLi uă

H ăHu ăchúngătaăbiếtărồi.ăCònăNguăTr ng,ăDiăD t,ăítăaiănhắcătới,ăkhôngăc năbiết.

XVIII.9

Tháiăs ăChíăthíchăT ,ăáăph năCanăthíchăS ,ătamăph năLiêuăthíchăThái,ăt ăph năKhuyếtăthíchăT n,ă

cổăPh ngăThúcănhậpă ăHƠ,ăbáăđƠoăVõănhậpă ăHán,ăthiếuăs ăD ng,ăkíchăkhánh T ngănhậpă ă
H i.

Dịch.ă– QuanătháiăsưăChíăquaăTề,ăquanăáăphạnăCanăquaăS ,ăquanătamăphạnăLiỪuăquaăThái,ăquană

t ăphạnăKhuyếtăquaăTần,ăngư iăđánhătrốngătỪnălàăPhươngăThúcăvàoă ăb ăsôngăHoàngăHà,ăngư iă
vỗătrốngănhỏătỪnăVõăvôă ăb ăsôngăHán,ăthiếuăsưăDươngăvà ngư iăđánhăkhánhătỪnălàăTươngăvôă ă
b ăĐôngăHải.

Chú thích. – BƠiănƠyăchépătênăvƠăch că(tháiăs ,ăthiếuăs ,ătamăph n,ăt ăph nầ)ăc aătámănh căsựă ă
L ăđƣăt ătánăhết;ăáăph n,ătamăph n,ăt ăph nălƠănh ngăch căquanăcoiăv ănh căm iăvuaădùngăc mă
b aăth ăhai,ăth ăba,ăth ăt .
 XVIII.10

Chuăcôngăv ăL ăcôngăviết:ă“Quơnăt ăb tăth ăkìăthơn,ăb tăs ăđ iăth năoánăhồăb tădƿ.ăC ăcựuăvôăđ iă

c ,ătắcăb tăkhíădƣ.ăVôăc uăb ă ănh tănhơn”.

Dịch.ă– ChuăCôngăkhuyỪnăconălàăLỗăCôngă(t căBáăCầm,ăđượcăphongă ăđấtăLỗ):ă“Ngư iăquânătửă

khôngăbỏăngư iăthânăthích,ăkhôngăđểăchoăđạiăthầnăoánăvìăkhôngătrọngădụng.ăNgư iăcốăcựuănếuă
khôngăcóălỗiălớnăthìăkhôngănỪnăbỏ.ăKhôngăcầuătoànătráchăbịămộtăngư iănào”.

XVIII.11

Chuăh uăbátăsƿ:ăBáăĐ t,ăBáăQuát,ăTr ngăĐ t,ăTr ngăH t,ăThúcăD ,ăThúcăH ,ăQuíăTùy,ăQuí Oa.

Dịch.ă– NhàăChuăcóătámăkẻăsĩ:ăBáăĐạt,ăBáăQuát,ăTrọngăĐột,ăTrọngăHốt,ăThúcăDạ,ăThúcăHạ,ăQuíă
Tùy, Quí Oa.

Chú thích. – KhôngărõătámăkẻăsƿăđóălƠăai.ăNênăđ ăý:ătámăng iăchiaălƠmăb năcặp:ăBá,ăTr ng,ă

Thúc,ăQuí,ăvƠăm iăcặpăcóătênăv năvớiănhau:ăĐ t,ăQuát, Đ t,ăH tăv.vầăDoăđóăcóăng iăng ălƠă
nh ngăcặpăsinhăđôiăc aăm tăgiaăđình.ă[VƠăcũngădoăđóăthơnăsinhăvĕnăhƠoăCaoăBáăQuátăc aăn ớcătaă
đặtăchoăhaiăng iăconăđ uălòngăsinhăđôiălƠ:ăBáăĐ t,ăBáăQuát;ăvƠăBáăQuátăl yătênătựălƠăChuăTh nă
(b ătôiănhƠăChu)ăcũngăvìăvậy].

----------------
Quƿ:ăcácăb năch ăHánăchépălƠă歸,ăch ănƠyăThi uăCh uăđ călƠă“qui”.ă(Goldfish).

B năch ă“Ph ợngăh ,ăph ợngăh ”ă(鳳 ，鳳 ),ătrongăb ăTrangătửă- Nam Hoa kinh,ăcụă
Nguy năHiếnăLêăd chălƠ:ă“Conăph ợngăkia,ăconăph ợngăkia”.ă(Goldfish).

Tr n:ăcácăb nătrênăm ngăchépălƠă“Th ”ă(是). (Goldfish).

T :ăch ă“ti”ănƠyă(t ănhơn)ăvƠăch ă“t ”ăsauă(t ăthế),ăcácăb nătrênăm ngăchépălƠă辟 (t ch).ăCóăb nă

gi ngăch ă辟 (t ch)ă“đồng”ăvớiăch ă避 (t ).ă(Goldfish).ă

Đo nă“T ăL ăc ngănhiălậpầăkiếnăkìănh ăt ăyên” là do tôi ghi thêm. (Goldfish).

Cóăm tăb năLuận ng ăđ uăđ iăT ngăinăhaiăch ă“ph n”.ăT ă ăđơy,ănghƿaălƠ:ă(T ăL )ătr ăv .ă
Khổngăt ănói.ăNh ăvậyăc ăđo năd ớiălƠăl iăc aăKhổngăt ănóiăvớiăT ăL .ă

Haiăch ă“tênăVõ”ădoătôiăghiăthêm.ă(Goldfish).

Haiăch ă“áăph n”ănƠyădoătôiăchépăthêm.ăỄăph nălƠăv ănh căs ăcoiăv ăvi căt uănh cătrongăb aăĕnă
th ăhai.ă(Goldfish).

THIÊN XIX
 TỬ TR ƠNG
XIX.1

T ăTr ngăviết:ă“Sƿăkiếnănguyătríăm nh,ăkiếnăđắcăt ănghƿa,ătếăt ăkính,ătangăt ăai,ăkìăkh ădƿăhƿ.

Dịch.ă– TửăTrươngănói:ă“Kẻăsĩămàăthấyănguyăthìăkhôngătiếcăsinhămạng,ăthấyăđượcăgiàuăsangăthìă
nghĩăđếnănghĩaălí,ăkhiătếătự,ănghĩăđếnăthànhăkính,ăgặpăviệcătang,ănghĩăđếnăsótăthương,ănhưăvậyălàă
kháărồi”.

XIX.2

T ăTr ngăviết:ă“Ch păđ căb tăhoằng,ătínăđ oăb tăđ c,ăyênănĕngăviăh u?ăYênănĕngăviăvô?”.

Dịch.ă– TửăTrươngănói:ă“Ngư iăgiữăđ cămàăkhôngăkiỪnăcư ng,ătinănghĩaălíă(đạo)ămàăkhôngădốcă

lòng,ăthìăđ iăcóăhọăhayăkhôngăcóăhọăcũngăvậyăthôi”.

XIX.3

T ăH ăchiămônănhơnăv năgiaoă ăT ăTr ng.ăT ăTr ngăviết:ă“T ăH ăvơnăhƠ?”.ăĐ iăviết:ă“T ăH ă

viết:ă“Kh ăgi ăd ăchi,ăkìăb tăkh ăgi ,ăcựăchi”.ăT ăTr ngăviết:ă“D ăhồăngôăs ăvĕn:ăQuơnăt ătônă
hi nănhiădongăchúng,ăgiaăthi nănhiăcĕngăb tănĕng.ăNgƣăchiăđ iăhi năd ,ă ănhơnăhƠăs ăb tădung?ă
Ngƣăchiăb tăhi năd ,ănhơnăt ngăcựăngƣ,ănh ăchiăhƠ,ăkìăsựănhơnădƣ”.

Dịch.ă– HọcătròăTửăHạăhỏiăTửăTrươngăvềăviệcăkếtăbạn.ăTửăTrươngăhỏi:ă“ThầyăTửăHạădạyănhưăthếă
nào?”.ăĐáp:ă“ThầyăTửăHạăbảo:ă“Nếuălàăngư iăkháăthìămìnhăkếtăbạn.ăKhôngăkháăthìănỪnăcựă
tuyệt”.ăTửăTrươngănói:ă“Tôiăngheăkhácăvậy:ăNgư iăquânătửătônătrọngăngư iăhiềnămàădungănạpă
mọiăngư i,ăkhenăngư iălươngăthiệnămàăthươngăkẻăbấtătài.ăTaălàăbậcăđạiăhiềnăưăthìăaiămàăkhôngă
dungănạpăđược?ăCònănhưătaămàăbấtăhiềnăthìăngư iătaăcựătuyệtăta,ăch ăđâuăcựătuyệtăđượcăngư i?”.

XIX.4

T ăH ăviết:ă“Tuyăti uăđ o,ăt tăh uăkh ăquanăgi yên.ăTríăvi năkh ngăn ,ăth ădƿăquơnăt ăb tăviădƣ”.

Dịch.ă– TửăHạănói:ă“Tuyălàmănghềănhỏ,ăcũngăđángăxemăxỨt.ăNhưngănếuăđiăsâuăvàoănghềăđóăthìăeă
hoáăraăcâuănệ,ăchoănỪnăngư iăquânătửăkhôngălàm”.

XIX.5

T ăH ăviết:ă“Nhậtătriăkìăs ăvô,ănguy tăvôăvongăkìăs ănĕng,ăkh ăv ăhiếuăh cădƣădƿăhƿ”.

Dịch.ă– TửăHạănói:ă“MỗiăngàyăbiếtăthỪmăđượcăđiềuăchưaăbiết,ămỗiăthángăkhôngăquỪnănhữngăđiềuă
mìnhăđãăbiết,ănhưăvậyăcóăthểăgọiălàăhamăhọc”.

XIX.6

T ăH ăviết:ă“Bácăh cănhiăđ căchí,ăthiếtăv nănhiăcậnăt ,ănhơnăt iăkìătrungăhƿ”.

Dịch.ă– TửăHạănói:ă“Họcărộngămàăvẫnăgiữăchíăhướng,ăhỏiăđiềuăthiếtăthựcămàănghĩăđếnăviệcăgầnă
(việcăthựcăhànhănhữngăđiềuăđó),ăđạoănhână ătrongăđó”.

XIX.7

T ăH ăviết:ă“Báchăcôngăc ăt ădƿăthƠnhăkìăsự,ăquơnăt ăh cădƿătríăkỳăđ o”.ă

Dịch.ă– TửăHạănói:ă“Thợătrĕmănghềăphảiă ătạiăchợă(chỗăcóăxư ngăthợ)ămớiălàmăđượcăđồăvật.ă

(Cũngăvậy)ăngư iăquânătửăphảiăhọcătậpărồiămớiăthấyăđượcăđạo”.

XIX.8

T ăH ăviết:ă“Ti uănhơnăchiăquáădƣăt tăvĕn”.

Dịch.ă– TửăHạănói:ă“Kẻătiểuănhânătấtădùngăvĕnăs căbềăngoàiăđểăcheălỗiăc aămình”.

XIX.9

T ăH ăviết:ă“Quơnăt ăh uătamăbiến:ăV ngăchiănghi mănhiên,ăt căchiădƣăôn,ăthínhăkìăngônădƣăl ”.

Dịch.ă– TửăHạănói:ă“Ngư iăquânătửăcóăbaăvẻăbiếnăhoá:ă ăxaăthìăcóăvẻătrangătrọng,ăđếnăgầnăthìăcóă

vẻăônăhoà,ăngheăl iănóiăthấyănghiỪm”.

XIX.10

T ăH ăviết:ă“Quơnăt ătínănhiăhậuălaoăkìădơn,ăv ătínătắcădƿăviăl ăk ădƣ.ăTínănhiăhậuăgián,ăv ătín,ătắcădƿă

viăbángăk ădƣ”.

Dịch.ă– TửăHạănói:ă“Ngư iăquânătửăphảiăđượcădânătinărồiăsauămớiăbắtădânălàmăviệcăkhóănhọcă

được,ănếuăchưaăđượcădânătinăthìăhọăchoălàălàmăkhổăhọ.ăPhảiăđượcăngư iătrỪnătinărồiămớiăcană
ngĕn,ănếuăchưaăđượcăngư iătrỪnătinăthìăhọăchoălàăhuỷăbángăhọ”.

XIX.11

T ăH ăviết:ă“Đ iăđ căb tăduănhƠn,ăti uăđ căxu tănhậpăkh ădƣ”.

Dịch.ă– TửăHạănói:ă“Khôngăđượcăvượtăquaăđạiătiết,ăcònătiểuătiếtăthìătuỳătiện,ă ătrongăphạmăviăhayă

raăngoàiăcũngăđược”ă(vìăkhôngăphạmăđếnăđạiătiết).

XIX.12

T ăDuăviết:ă“T ăH ăchiămônănhơnăti uăt ăđ ngăsáiăt o,ă ngăđ i,ătiếnăthoái,ătắcăkh ăhƿ,ă căm tădƣ,ă
bổnăchiătắcăvô,ănh ăchiăhƠ?”.ăT ăH ăvĕnăchi,ăviết:ă“Y!ăNgônăduăquáăhƿ.ăQuơnăt ăchi đ o,ăthụcătiênă
truy năyên?ăThụcăhậuăquy năyên?ăThíăch ăth oăm c,ăkhuădƿăbi tăhƿ.ăQuơnăt ăchiăđ o,ăyênăkh ăvuă
dƣ?ăH uăth yăh uăt tăgi ,ăkìăduyăthánhănhơnăhồ?”.
Dịch.ă– TửăDuănói:ă“HọcătròăthầyăTửăHạ,ălàmăviệcăvẩyănước,ăquỨtătước,ă ngăđối,ătớiăluiăthìăđược,
nhưngăđóăchỉălàăcáiăngọn,ăcònăgốcăkhôngăcó,ăthìăsaoăhọcănỪnăđược?”.ăTửăHạăngheăvậy,ăbảo:ă
“NgônăDuă(TửăDu)ănóiăsaiărồi.ăĐạoăc aăngư iăquânătử,ăcáiăgìănỪnădạyătrước?ăCáiăgìăđểăsauămàă
khôngădạy?ăVíănhưăcâyăcỏ,ăcóănhiềuăloạiăkhácănhau.ăĐạoăc aăngư iăquânătửăđâuăcóăthểăvuăhoặcă
được?”.ă(giấuăđiềuăchánhămàădạyăđiềuăphụ).ăBiếtătheoăth ătự,ăđiềuănàoădạyătrước,ăđiềuănàoădạyă
sau,ăch ănếuăcùngădạyămộtălúcăcảăngọnălẫnăgốcăthìăchỉăthánhănhânămớiătheoăđược”.

XIX.13

T ăH ăviết:ăSƿănhiă uătắcăh c,ăh cănhiă uătắcăsƿ”.

Dịch. – TửăHạănói:ă“Làmăquanămàăth aăthìăgi ,ăs căkhoẻăthìănỪnăhọc,ăhọcămàăth aăthìăgi ,ăs că

khoẻăthìănỪnălàmăquan”.

XIX.14

T ăDuăviết:ă“Tangătríăhồăaiănhiăch ”.

Dịch.ă– TửăDuănói:ă“Tangălễămàă(biểuălộ)ăhếtălòngăthươngăxótălàăđ ărồi”.

Chú thích. – Cóăth ăhi uălƠăkhôngănênăbƠyăvẽăloèăloẹt,ăhoặcăkhôngănênăth ngăxótăđếnăm căhuỷă

ho iăthơnăth .

XIX.15

T ăDuăviết:ă“Ngôăh uăTr ngădƣ,ăviănanănĕngădƣ,ănhiênănhiăv ănhơn”.

Dịch.ă– TửăDuănói:ă“BạnătôiălàăTửăTrươngă(đ căđãăcao)ăkhóămàăgiữăđượcănhưăanhăấy,ănhưngă

chưaăphảiălàăbậcănhân”.ă(Cóălẽăvìătínhăphóngăkhoáng,ăthiỪnălệch,ătháiăquáă– CoiăcuốnăKhổngătửă-
chươngăIV).

XIX.16

TĕngăT ăviết:ă“Đ ngăđ ngăhồăTr ngădƣ.ăNanăd ăt nhăviănhơnăhƿ”.

Dịch.ă– Tĕngătửănói:ă“TửăTrươngăthậtăcóăvẻăđàngăhoàng,ănhưngăkhóălàmăchungăviệcănhânăvớiă
anhăấyăđược”.

XIX.17

TĕngăT ăviết:ă“Ngôăvĕnăch ăphuăt :ăNhơnăv ăh uătựătríăgi ădƣ,ăt tădƣăthơnătangăhồ?”.

Dịch.ă– Tĕngătửănói:ă“Taăngheăthầyătaănói:ăNgư iătaătrongăcácăviệcăkhácăchưaăbiểuălộăđượcăhếtă

tìnhăcảmătựănhiỪn,ăchỉătrongăviệcătangăchaămẹălàăbiểuălộăđượcăhếtăthôi”.

XIX.18
TĕngăT ăviết:ă“Ngôăvĕnăch ăphuăt :ăM nhăTrangăt ăchiăhiếuădƣ,ăkìăthaăkh ănĕngădƣ;ăkìăb tăc iă
phụăchiăth năd ăphụăchiăchính,ăth ănanănĕngădƣ”.

Dịch.ă– Tĕngătửănói:ă“Taăngheăthầyătaănói:ăÔngăMạnhăTrangătửă(mộtăđạiăphu nướcăLỗ)ăcóănhữngă

điềuăhiếuăkhácămàăngư iătaălàmăđược,ăchỉăcóăđiềuănàyălàăkhôngăthayăbềătôiăvàăchínhătrịăc aăchaă
làăkhóămàălàmăđược”.

XIX.19

M nhăth ăs ăD ngăPhuăviăsƿăs ,ăv nă ăTĕngăt .ăTĕngăt ăviết:ă“Th ợngăth tăkìăđ o,ădơnătánăc uă

hƿ.ăNh ăđắcăkìătình,ătắcăaiăcĕngănhiăvậtăh ”.

Dịch.ă– HọăMạnhădùngăDươngăPhuă(mộtămônăsinhăc aăTĕngătử)ălàmăphápăquan.ăDươngăPhuăđếnă

hỏiăTĕngătử.ăTĕngătửăbảo:ă“Ngư iătrỪnăbỏăchínhăđạo,ădânăchúngăđãăphóngătúng,ăkhôngăgiữăphỨpă
t ălâuărồi.ăNếuăxỨtăđượcăthựcătìnhăc aăngư iăphạm tộiăthìănỪnăthươngăxótăhọăch ăđ ngănỪnă
m ng”ă(vềătàiăminhăquyếtăc aămình).

XIX.20

T ăC ngăviết:ă“Trụăchiăb tăthi n,ăb tănh ăth ăchiăthậmădƣ.ăTh ădƿăquơnăt ă ăc ăh ăl u,ăthiênăh ăchiă

ácăgiaiăquiăyên”.

Dịch.ă– TửăCốngănói:ă“Nhữngătộiăácăc aăvuaăTrụăkhôngăđếnănỗiăquáălắmănhưăngư iătaătruyền.ăS ă

dĩăngư iăquânătửăkhôngămuốnă ăchungăvớiăđámăhạălưuă(màămangătiếng)ăvìăbaoănhiỪuătộiăácătrongă
thiỪnăhạăđềuădồnăvềăđó”.

XIX.21

T ăC ngăviết:ă“Quơnăt ăchiăquáădƣ,ănh ănhậtănguy tăchiăthựcăyên:ăQuáădƣ,ănhơnăgiaiăkiếnăchi;

canhădƣănhơnăgiaiăng ỡngăchi”.

Dịch.ă– TửăCốngănói:ă“Ngư iăquânătửăcóălỗiăthìănhưănhậtăthực,ănguyệtăthực:ăcóălỗiăthìăaiăcũngă

thấy,ămàăkhiăsửaălỗiăthìăaiăcũngăngưỡngăvọng”.

XIX.22

V ăCôngătônăTri uăv nă ăT ăC ng,ăviết:ă“Tr ngăNiăyênăh c?”.ăT ăC ngăviết:ă“VĕnăVõăchiăđ o,ă

v ătrụyă ăđ a,ăt iănhơn.ăHi năgi ăchíăkìăđ iăgi ,ăb tăhi năgi ,ăchíăkìăti uăgi ,ăm căb tăh uăVĕnăVũă
chiăđ oăyên.ăPhuăt ăyênăb tăh c?ăNhiădi căhƠăth ngăs ăchiăh u?”.

Dịch.ă– CôngătônăTriềuă(đạiăphuănướcăVệ)ăhỏiăTửăCống:ă“ÔngăTrọngăNiăhọcăvớiăai?”.ăTửăCốngă
đáp:ă“Đạoăc aăvuaăVĕnăvuaăVõă(nhàăChu)ăchưaămất,ăcònăcóăngư iăbảoătồnăđược.ăNgư iăhiềnăghiă
đượcănhữngăđiềuătrọngăđại,ăngư iăbấtăhiềnănhớăđượcănhữngăđiềuănhỏănhặt,ăkhôngăđâuăkhôngăcóă
đạoăc aăvuaăVĕnăvuaăVõ.ăThầyătôiăgặpăđâuămàăkhôngăhọc, hàătấtăphảiăhọcăriỪngămộtăthầyănào?”.

XIX.23
ThúcătônăVõăThúcăng ăđ iăphuă ătri uăviết:ă“T ăC ngăhi nă ăTr ngăNi”.ăT ăPhụcăC nhăBáădƿăcáoă
T ăC ng.ăT ăc ngăviết:ă“Thíăchiăcungăt ng.ăT ăchiăt ngădƣăcậpăkiênăkhuyăkiếnăth tăgiaăchiă
h o.ăPhuăt ăchiăt ngăsổ nhận,ăb tăđắcăkìămônănhiănhập,ăb tăkiếnătônămiếuăchiămƿ,ăbáchăquanăchiă
phú.ăĐắcăkìămônăgi ăhoặcăqu ăhƿ.ăPhuăt ăchiăvơn,ăb tădi cănghiăhồ?”.

Dịch.ă– ThúcătônăVõăThúcă(mộtăđạiăphuănướcăLỗ)ănóiăvớiăcácăquanăđạiăphuă ătriều:ă“ÔngăTửă

CốngătàiăgiỏiăhônăôngăTrọngăNi”.ăTửăPhụcăCảnhăBáăthuậtălạiăl iăđóăvớiăTửăCống.ăTửăCốngănói:ă
“Lấyăb cătư ngăcungăthấtălàmăthíădụ.ăB cătư ngăc aăT ătôiăcaoătớiăvai,ănỪnăngư iă ăngoàiăthấyă
đượcănhữngăcáiăđẹpătrongănhà.ăB cătư ngăc aăthầyătôiăcaoămấyănhậnă(mỗiănhậnăth iăđóăbảyătámă
thước,ămỗiăthướcămộtăgangătay),ănếuăkhôngăquaăcửaămàăvàoăthìăkhôngăthấyăđượcănhữngăcáiăđẹpă
trongătônămiếu,ăsựăkiếnătrúcăcácăđiệnăphongăphúăraăsao.ăHoặcăgiảăítăngư iăquaăđượcăcửa.ăVậyăl iă
c aăôngăThúcătônăVõăThúcăkhôngăhợpărồiă(saiărồi)”.

XIX.24

Thúc tôn Võ Thúcăh yăTr ngăNi.ăT ăC ngăviết:ă“Vôădƿăviădƣ.ăTr ngăNiăb tăkh ăh yădƣ.ăThaănhơnă

chiăhi năgi ,ăkhơuălĕngădƣ,ădoăkh ăduădƣ.ăTr ngăNiănhậtănguy tădƣ,ăvôăđắcănhiăduăyên.ăNhơnătuyă
dụcătựătuy t,ăkìăhƠăth ngă ănhậtănguy tăhồ?ăĐa.ăKiếnăkìăb tătriăl ợngădƣ”.

Dịch. – ThúcătônăVõăThúcăchêăTr ngăNi.ăT ăC ngănói:ă“Đ ngănênălƠmăvậy.ăTh yăTr ngăNiă

khôngăth ăhuỷăbángăđ ợc.ăTƠiăđúcăc aăng iăkhácăcaoănh ăcáiăgò,ăcáiăđ ng,ăcònăcóăth ăquaăđ ợc.ă
Ng iătaădùămu nătựăcáchătuy tă(mƠăhuỷăbáng)ăthìăcóăh iăgìăchoămặtătr i,ămặtătrĕngăđơu!ăCh ăt ă
rằngămìnhăkhôngăbiếtăl ợngăcaoăth pămƠăthôi”.

XIX.25

Tr năT ăC măv ăT ăC ngăviết:ă“T ăviăcungădƣ?ăTr ngăNiăkh iăhi nă ăt ăhồ?”.ăT ăC ngăviết:ă

“Quơnăt ănh tăngônădƿăviătrí,ănh tăngônădƿăviăb tătrí,ăngônăb tăkh ăb tăthậnădƣ.ăPhuăt ăchiăb tăkh ă
cậpădƣ,ădoăthiênăchiăb tăkh ăgiaiănhiăthĕngădƣ.ăPhuăt ăchiăđắcăbangăgiaăgi ,ăs ăv ălậpăchiăt ălập,ă
đ oăchiăkìăhƠnh,ătuyăchiăt ălai,ăđ ngăchiăt ăhòa.ăKìăsinhădƣăvinh,ăkìăt ădƣăai,ănh ăchiăhƠăkìăkh ăcậpă
dƣ?”.

Dịch.ă– TrầnăTửăCầmă(TrầnăCang)ănóiăvớiăTửăCống:ă“AnhăkhiỪmăcungăđấyăthôi.ăThầyăTrọngăNiă
làmăsaoătàiăđ căhơnăanhăđược?”.ăTửăCốngăbảo:ă“Ngư iăquânătửănóiăraămộtăl iămàăngư iătaăchoă
mìnhălàăkhôn,ăhayăkhôngăkhôn,ăchoănỪnăkhôngăthểăkhôngăthậnătrọngăl iănói.ăThầyăchúngătaăkhôngă
aiăbìăkịpăđược,ăcũngănhưătr iăkhôngăthểăbắtăthangămàălỪnăđược.ăNếuăthầyăchúngătaăđượcăcầmă
quyềnămộtănướcăhayămộtănhàă(ấpăc aăđạiăphu),ăthìănhưăngư iăxưaănói,ăgâyădựngăchoădân,ădânăsẽă
tựălập,ădắtădẫnădân,ădânăsẽăbiếtăđư ngămàăđi,ăvỗăyỪnădân,ădânăsẽăquiăphụ,ăcổăvõădân,ădânăsẽăhiệpă
lựcăvớiănhau.ăKhiăsốngăđượcămọiăngư iătônăkính.ăKhiăchếtăđượcămọiăngư iăthươngăxót.ăAiăcóăthểă
bìăkịpăvớiăthầyăchúngătaăđược?”.

------------------
Ch ăhoằng [弘]ăm tăs ăh căgi ăg năđơyăchoălƠănghƿaănh ăch ăcư ng [強] ngày nay.
 Theoătrongăăthìă“đ c”ă(德) có nghƿaălƠă“tiết”ă(節):ăđ iăđ călƠăđ iătiết,ăti uăđ călƠăti uătiết;ă“nhƠn”ă
(閑)ăcóănghƿaălƠă“h n”ă(限). (Goldfish).

Ch ăquyện [倦]ă ăđơyăt căch ăquyện trongă“H iănhơnăb tăquy n”.ăCóăng iăd chăkhác:ăđ ăđếnă
sauămƠăd yăchoăđếnăm tăm i.

Ng năt cănh ăv yăn ớc,ăquétăt ớc...ăg căt cănh ăchínhătơmăthƠnhăýầăÝămu nănói:ăD yăđ oălíă
ngayăchoătrẻăhoặcăchoănh ngăkẻăkémăthôngăminhăthìăh ăkhôngătheoăđ ợc.ăĐ iăýăc aăT ăH ălƠăd yă
h căph iăcóătu nătự,ătuỳătheoătrìnhăđ ăc aăm iăng i.ăCóăng iăhi uălƠ:ă“Gi ngăng nămƠăbiếtăđếnă
g c,ăch ăbậcăthánhănhơnămớiăđ ợcănh ăthế”.ăL iăcóăng iăhi uălƠ:ă“Đ oăthánhănhơnăcóăch ănênă
d yătr ớc,ăcóăch ănênăd yăsau,ătaăchẳngănênătu nătựămƠăd yăsao?”.ăBƠiănƠyăýănghƿaăkhôngăcóăgìă
caoăxaămƠăl iăkhôngăminhăb ch,ăm iăng iăhi uăm iăkhác.

THIÊN XX

NGHIÊU VIẾT
XX.1

Nghiêuăviết:ă“T !ăNhƿăThu n,ăthiênăchiăl chăs ăt iănhƿăcung,ădoƣnăch păkìătrung.ăT ăh iăkh nă

cùng,ăthiênăl căvƿnhăchung”.ăThu nădi cădƿăm nhăVũ.ă

Viết:ă“D ăti uăt ăLí,ăc mădụngăhuy năm u,ăc măchiêuăcáoăvuăhoƠngăhoƠngăhậuăĐế:ăH uăt iăb tă
c măxá.ăĐếăth năb tătế,ăgi năt iăĐếătơm.ăTr măcungăh uăt i,ăvôădƿăv năph ng;ăv năph ngăh uă
t i,ăt iăt iătr măcung”.ă

Chuăh uăđ iăl i,ăthi nănhơnăth ăphú.ăTuyăh uăchuăthơn,ăb tănh ănhơnănhơn.ăBáchătínhăh uăquá,ăt iă
d ănh tănhơn”.ă

C năquy năl ợng,ăth măphápăđ ,ătuăphếăquan,ăt ăph ngăchiăchínhăhƠnhăyên.ăH ngădi tăqu c,ătuă
phếăquan,ăkếătuy tăthế,ăc ădậtădơn,ăthiênăh ăchiădơnăquiătơmăyên.ăS ătr ng:ăDơn,ăthực,ătang,ătế.ă
Khoanătắcăđắcăchúng,ătínătắcădơnănhi măyên,ăm nătắcăh uăcông,ăcôngătắcăduy t”.ă

Dịch.ă– (Khiănhư ngăngôiăchoăôngăThuấn)ăvuaăNghiỪuăbảo:ă“HỡiăôngăThuấn,ămệnhătr iătuầnă

hoàn,ănayăngôiăvuaăvềăông;ăôngănỪnăthànhăthựcăgiữăđạoătrungăchính.ăNếuădânătrongăbốnăbểăkhốnă
cùng,ăthìălộcătr iă(banăchoăông)ăsẽămấtăhẳnăđấy.ă(Vềăsau)ăvuaăThuấnălạiătruyềnănhữngăl iăđóăchoă
vuaăVũ.

Chú thích. – VuaăNghiêu,ănhƠăĐƠoăĐ ng:ă2356-2255;ăvuaăThu n,ănhƠăH uăNgu:ă2255-2205;

vuaăVũ:ă2205-2197,ăsángălậpănhƠăH ,ă(choănênăcũngăg iăôngălƠăH ăVũ).ăSau,ănhƠăH ăsuy,ăb ăch ă
h uăôngăLíăđánhăđuổi,ălênăngôi,ăhi uălƠăThƠnhăThangă(1766-1753),ălậpănhƠăTh ngă(cũngăg iălƠă
nhà Ân: 1766-1122).ăChúngătaănhậnăth yăcơuăđ uăcóăv n:ăcung,ătrung,ăcùng,ăchung;ăchắcăviếtăkháă
tr ăvƠoăgi ăth iăChiếnăQu c.
 *

(Khi lên ngôi – cóăsáchăgiảngălàănhânămộtălầnăđảoăvũ)ăvuaăThànhăThangăcáoăvớiăTr i:ă“Đ aătiểuă

tửă(conănhỏ)ănàyătỪnălàăLí,ămạoămuộiădùngăconăbòăđựcăđenăđểătế,ămạoămuộiăcáoăbạchăvớiăThượngă
Đếăchíătônăchíăcaoărằng:ă“Kẻăcóătộiă(cóăsáchăbảoăđâyăámăchỉăvuaăKiệt),ătiểuătửăkhôngădámătha.ă
Nhưngăkẻăbềătôiăc aăThượngăĐếăaiăthiện,ăaiăác,ătiểuătửăkhôngădámăgiấu,ăvìălòngăThượngăĐếărõă
rồi.ăBảnăthânătrẫm

(SauăkhiăVõăvươngădiệtăTrụ)ănhàăChuăđượcătr iăthư ngălớn,ănỪnăcóănhiềuăngư iăthiện.ă(Vàănhữngă

ngư iănàyăđượcăVõăvươngăphongălàmăvuaăchưăhầu).ăKhiăphongăTềăTháiăcông)ăVõăvươngăbảo:ă
“Tuyăcóăngư iăthânăthíchărấtăgần,ăcũngăkhôngăbằngăcóăngư iănhânăđ c.ăTrĕmăhọăcóălỗi,ăđềuătạiă
mộtămìnhătaă(khôngăbiếtăgiáoăhoá).

(Võăvương)ăđịnhălạiăcẩnăthậnăcáiăcânăvàăđồăđoălư ng,ăchếăđịnhăphápăđộ,ăkhôngăphụcălạiănhữngă
quanăch căđãăbịă(vuaăTrụ)ăbãiăbỏ,ăchínhălệnhătrongăthiỪnăhạăđược thiăhành.ăÔngăphụcăhưngă
nhữngănướcăchưăhầuăđãăbịădiệt,ăchoăngư iănốiătiếpănhữngădòngăhọăđãăbịătuyệt,ăđềăbạtănhữngă
ngư iăẩnădậtăcóătàiăđ cănỪnănhânădânăkhắpănơiăquiăphục.ăÔngăcoiătrọngănhữngăviệcănàyănhất:ă
Thươngădân,ălươngăthực,ătangălễ,ătếătự.ăÔngăkhoanăhậuănỪnăđượcălòngăngư i,ăthànhăthựcănỪnă
đượcătrĕmăhọătínănhiệm,ăcầnămẫnănỪnăthànhăcông,ăcôngăbìnhănỪnămọiăngư iăvuiăvẻ.

Chú thích. – BƠiănƠyăcóăth ălƠăýăc aăKhổngăt ,ăng iăsauăchépăl i,ăthiếuăliênăl cămƠăđo năcu iăcóă
m yăcơu:ă“Khoanătắcăđắcăchúng,ătínăđắcădơnănhi m,ăm nătắcăh uăcông”ătrùngăvớiăbƠiăXVII.6.

XX.2

T ăTr ngăv nă ăKhổngăT ăviết:ă“HƠănh ,ăt ăkh ădƿătòngăchínhăhƿ”.ăT ăviết:ă“Tônăngũămƿ,ăbínhă

t ăác,ăt ăkh ădƿătòngăchínhăhƿ”.ăT ătr ngăviết:ă“HƠăv ăngũămƿ?”.ăT ăviết:ă“Quơnăt ăhu ănhiăb tă
phí, lao nhiăb tăoán,ădụcănhiăb tătham,ătháiănhiăb tăkiêu,ăuyănhiăb tămƣnh”.ăT ăTr ngăviết:ă“HƠă
v ăhu ănhiăb tăphí?”.ăT ăviết:ă“Nhơnădơnăchiăs ălợiănhiălợiăchi,ăt ăb tădi căhu ănhiăb tăphíăhồ?ă
Tr chăkh ălaoănhiălaoăchi,ăhựuăthùyăoán?ăDụcănhơnănhiăđắcănhơn,ăhựuăyênătham?ăQuơnăt ăvôă
chúngăquá,ăvôăti uăđ i,ăvôăc măm n,ăt ăb tădi cătháiănhiăb tăkiêuăhồ?ăQuơnăt ăchínhăkìăyăquan,ă
tônăkìăchiêmăth ,ănghi mănhiênănhơnăv ngănhiăuyăchi,ăt ăb tădi căuyănhiăb tămƣnhăhồ?”.ăT ă
Tr ngăviết:ă“HƠăv ăt ăác?”.ăT ăviết:ă“B tăgiáoănhiăsát,ăv ăchiăng ợc;ăb tăgiớiăth ăthƠnh,ăv ăchiă
b o;ăm năl nhătríăkì,ăv ăchiătặc;ădoăchiăd ănhơnădƣ,ăxu tăn păchiălận,ăv ăchiăh uăti”.

Dịch.ă– TửăTrươngăhỏiăKhổngătử:ă“Thếănàoăthìăcóăthểătòngăchínhă(gánhăviệcăđược)ăđược?”.ă
Khổngătửăđáp:ă“Phảiătrọngănĕmăđiều tốt,ătr ăbốnăđiềuăxấuăthìăcóăthểătòngăchínhăđược”.ăTửă
Trươngăhỏi:ă“Thếănàoălàănĕmăđiềuătốt?”.ăKhổngătửăđáp:ă“Ngư iăquânătửăbanăânăhuệăchoădânămàă
khôngăhaoătốn,ăkhiếnădânălàmăviệcăkhóănhọcămàădânăkhôngăoán,ăcóălòngămuốnămàădânăkhôngă
tham,ăthưătháiămàăkhông kiỪuăcĕng,ăuyănghiỪmămàăkhôngădữătợn”.ăTửăTrươngăhỏi:ă“Thếănàoămàă
banăânăhuệăchoădânămàăkhôngăhaoătốn?...”.ăKhổngătửăđáp:ă“Nhânăcáiălợiăc aădânămàălàmălợiăchoă
dână(chẳngăhạnădână ămiềnănúi,ămiềnăbiển…ăcáiălợiăc aănúi,ăc aăbiển,ăkhuếchătrươngănhữngălợiă
đóăchoădân)ăthìăchẳngăphảiălàăbanăânăhuệăchoădânămàăkhôngăhaoătốnăư?ăChọnăviệcăphảiălàmăvàă
lúcănàoăđángălàmămàăkhiếnăchoădânălàm,ănhưăvậyăthìăaiăoán?ăMuốnăcóăđiềuănhânămàăđượcăđiềuă
nhânăthìăcònăgìămàătham?ăNgư iăquânătửăđốiăvớiădân,ăchẳngăkểălàăđámăđôngăhayăít,ăngư iălớnă
hayăngư iănhỏă(cóăngư iădịchălàăchẳngăkểăviệcălớnăhayăviệcănhỏ),ăkhôngădámăkhinhăthư ng,ătrễă
biếng,ănhưăvậyăchẳngăphảiălàăthưătháiămàăkhôngăkiỪuăcĕngăư?ăNgư iăquânătửămũăáoăchỉnhătề,ă
nhìnăngóăđoanăchính,ădángămạoătrangătrọng,ăaiătrôngăthấyăcũngăkínhăsợ,ănhưăvậyăchẳngăphảiăuyă
nghiỪmămàăkhôngădữătợnăư?”.ăTửăTrươngăhỏi:ă“Thếănàoălàăbốnăđiềuăxấu?”.ăKhổngătửăđáp:ă
“Khôngăgiáoăhoáădân,ăđểădânăphạmătộiărồiăgiết,ănhưăvậyălàătànăngược;ăkhôngăcắtăđặt,ărĕnăbảoă
trướcămàămuốnăcóăthànhătích,ănhưăvậyălàăhungăbạo;ăkhiăraălệnhăthìăkhôngăbảoălàăcấpăbáchărồiăđộtă
nhiỪnăbắtădânăphảiălàmăxongătrongămộtăkìăhạnăgấp,ănhưăvậyălàăhạiădân;ăkhiăchoădânăcáiăgìămàăsoă
đoăbỏnăxẻnăvớiădân,ănhưăvậyălàăcóăthóiănhỏănhenăc aămộtăviỪnăch căthấpă(hữuăti)”ă

XX.3

T ăviết:ă“B tătriăm nh, vôădƿăviăquơnăt ădƣ;ăb tătriăl ,ăvôădƿălậpădƣ;ăb tătriăngôn,ăvôădƿătriănhơnădƣ”.

Dịch.ă– Khổngătửănói:ă“Khôngăbiếtămệnhătr iăthìăkhôngăphảiălàăngư iăquânătử;ăkhôngăbiếtălễăthìă

khôngăbiếtăcáchăđiăđ ngă ăđ iă(hoặcăkhôngăbiếtălậpăthânătrongăchínhăđạo);ăkhôngăbiếtăphânăbiệtă
l iănóiăc aăngư iăthìăkhôngăhiểuăngư i”.

------------------
Th iăx a,ădangăhènăgìăcũngăx ngălƠătr m;ăt ăth iăT năThuỷăHoƠng,ăch ăvuaămớiăđ ợcătựăx ngălƠă
tr m.ă– RồiănhƠăTh ngăsuy,ăvuaăTrụăb oăng ợc,ăb ăch ăh uălƠăPhátădi tămƠălênăngôi,ălậpănhƠă
Chu, (1122-256ăhoặcă221),ăhi uăVõăv ng.
[Đo năcóănguyênăvĕnălƠ:ă“Tr m cungăh uăt i,ăvôădƿăv năph ng;ăv năph ngăh uăt i,ăt iăt iătr mă
cung”,ăl iăd chătrongăebookănguồnăch ăcóăbaăch :ă“B năthơnătr m”.ăXinăt măbổăsung:ă“(ầ)ăcóăt i,ă
khôngăph iăc aădơn;ămuônădơnămƠăcóăt i,ăt iăđóălƠăt iătr mă(vụngătr ădơn)”.ă(Goldfish).

Câu đ uănƠyăcóăng iăhi uălƠ:ăVõăv ngăđemăc aăcôngăphátăchoădơn,ănh ngăng iăthi năđ ợcă
th ngănhi u,ănênăhoáăraăgiƠuăcó.ăHi uănh ăvậyăcũngăcóălí,ănh ngăkhôngăliênătiếpăvớiăm yăcơuă
sauăbằngăhi uănh ăchúngătôiăđƣăd ch.

T ăTháiăcông,ăt căKh ngăT ăNha.ă(Goldfish).

Cóăsáchăch măcơu:ă“S ătr ngădơn,ăthực,ătang,ătế”ăvƠăd chălƠ:ăchúătr ngăđếnăvi căc aădơnănh ă

l ngăthực,ătangăl ,ătếătự.

PHỤ LỤC

Gồmăcácăb ngăphơnălo i,ăhaiăb ngănhơnădanh,ăđ aădanhăvƠăm tăb ngănh ngăcơuăth ngăd n.

KHỔNG TỬ

ĐỜI S NG

II.4.ă(Lậpăchíăh c).ă– 19.ăBƠnăv ăchínhătr ăvớiăAiăcông.

III.21.ăNóiăv ăvi călậpăđƠnăxƣ.ă– 23.ăBƠnăv ănh căvớiănh cătr ngăn ớcăL .

V.21ăMu năv ăL ăh ớngăd năthanhăniên.

VI.26.ăVôăyếtăkiếnăNamăt ă ăV .

VII.13.ăH cănh căThi u.ă– 14.ăKhôngăv ăvuaăV .ă- 16.ăH căD ch. – 17.ăDùngăngônăng ătiêuăchu nă
c aăChu.ă– 18.ăDi păcôngăh iăT ăL ăv ăKhổngăt .ă- 22.ă ăT ng,ăHoƠnăKhôiămu năh i.

IX.5.ăB ăvơyă ăđ tăKhuôngă(cóăm nhătr i).ă

IX.6.ăHồiătrẻălƠmănhi uăngh .ă– 8.ăChánăvìăchimăph ợngăkhôngăhi n.ă– Th ătr i.ă– 13. Chán,
mu năđiăC uăDi.- 14.ăV ăL ăđínhăchínhănh c.ă– 17.ăPhƠnănƠnăng iătaătr ngăsắcăh năđ c.

XI.ă2.ă ăTr n,ăThái.ă– 7,ă8,ă9.ă10.ă(NhanăHồiăchết).ă– 12.ăĐoánăT ăL ăb tăđắcăkìăt .- 22.ăGặpă

NhanăHồiă ăKhuông.

XII.11.ăT ăC nhăcôngăv năchính.ă- 17,ă18,ă19.ăBƠnăv ăchínhătr ăvớiăQuíăKhangăt .

XIII.3.ă ăV ,ănóiăv ăchínhădanh.ă- ăV ,ănóiăv ăth ,ăphú,ăgiáo.ă– 16.ăDiêpăcôngăv năchính.ă– 18.

Di păcôngăh iăv ăconăt ăcáoăcha.

XIV.5ăKhôngăchêăvuaăn ớcămìnhă .ă– 19.ăBƠnăv ăchínhătr ăvớiăQuíăKhangăt .ă- 21.ăĐ ăngh ăđánhă
lo năth n Tr năThƠnhăt ă ăT .ă- ăTh chăMôn.ă– 40.ăĐánhăkhánhă ăV .ă

XV.1.ăV ăLinhăcôngăh iăv ăchiếnă– Tuy tăL ngă ăTr n.ă– 41.ăĐ iăvớiănh căs ămù.

XVI.13.ăD yăBáăNg .

XVI.1.ăD ngăHoáădụăkhôngăđ ợc.ă– 5.ăMu nătớiăvớiăPh tăNhi u.ă– 7.ăMu nătớiăvớiăBậtăHật.ă–

10.ăD yăBáăNg .ă– 20.ăKhôngătiếpăNhụăB .ă

XVIII.3.ăT ăC nhăcôngăkhôngădùng.ă– 4.ăB ăL ăquaăV ăvìăđoƠnăn ănh c.ă– 5.ăGặpăS ăCuồng.ă–

6.ăGặpăTr ngăTh ,ăKi tăN ch.ă– 7.ăGặpătr ợngănhơn.

L I S NG

C ăthiênăX.ăBƠiă1-5ăsinhăho tă ătri uăđình.ă– Bài 6 - 9, 13 sinhăho tă ănhƠ.ă– 8ăĕn,ă6ămặc,ă16ă .ă–

BƠiă10ăsinhăho tă ălƠngăxóm.ă– BƠiă11,ă15ăb năbè.ă– BƠiă17ăkhiăngồiăxe.ă– BƠiă12ăchuồngăngựaă
cháy.

NHÂN CÁCH, TÍNH TÌNH (coiăc ăhaiămụcătrênăĐ iăs ng,ăL iăs ngăvƠămụcăd ớiăD yăh c).

I.10.ăỌn,ăl ng,ăcung,ăki m.

III.13.ăTếănh ăt i.ă– 14.ăKhôngăn nh.ă– 15.ăH iăl ă ătháiămiếu.ă– 18.ăTậnăl ăvớiăvua.ă– 25. Không
aăvõălực,ăcáchăm ng.

V.25.ăChíăh ớngă– (lƣoăgi ăanăchi).ă– 27.ăTrungătín,ăhamăh c.

VI.8.ăĐ iăvớiăh cătròă(BáăNg u).ă– 24. Nhân và trí. – 26.ăGặpăNamăt .

VII.2,ă3.ăD yăkhôngăm i,ăd yăkhôngăchán.ă– 4. – KhiănhƠnăc ,ăvuiăvẻ.ă– 9.ăVớiăng iăcóătang.ă-

10.ăKhôngăb oăhổăbằngăhƠ.ă– 11, 25. Không ham phú quí. – 12.ăThậnătr ng:ătrai,ăchiến,ătật.ă– 13.
Thíchănh căThi u.ă– 18.ăH căquênăgiƠ.ă– 20.ăKhôngănóiăv ăquái,ălực,ălo n,ăth n.ă– 21. Tam nhân
hành. – 22.ăBìnhătƿnh,ătinăm nh.- 23.ăKhôngăgi uăh cătrò.ă– 26.ăKhiăcơu,ăbắn.ă– 28. Khoan dung,
quênădƿăvƣngăx uăc aăng i.ă– 31.ăHát.ă32.ăNhũn.- 34.ăKhôngăc uăđ o.ă– 37. Ôn, uy, cung.

IX.2.ăNóiăđùa:ăchuyênăngh ăđánhăxe.ă– 3.ăTr ngăl ,ătuỳăth i.- 4.ăTuy tăt .ă– 5.ăTinăm nh.ă– 6.
Nhũn.ă– 9.ăĐ iăvớiăng iăcóătang,ăng iămù.ă– TráchăT ăL ămu nătángămìnhănh ăđ iăphu.ă

DẠY H C

VII.7.ăD yăm iăh ngăng i.ă– 28.ăKhôngăxétădƿăvƣngăx u.ă– 2,ă33.ăH iănhơnăb tăquy n.

XV.38.ăH uăgiáoăvôălo i.

CÁCH DẠY

II.11.ăỌnăc ătriătơn.

VI.10.ăThúcăh cătròătiến.ă– 11.ăChúătr ngăđ oăđ c.ă– 12.ăTheoădõiăhƠnhăviăh cătrò.ă– 19.ăTuỳă

h ngăng iăcaoăth p.

VII.8.ăBắtăsuyănghƿă(c ănh tăngung).ă– 20.ăKhôngăgi ngăquái,ălực,ălo n,ăth n.ă- 23.ăKhôngăgi uă

giếmăgìăc .

IX.1.ăệtănóiălợi,ăm nh,ănhơn.ă– Tu nătựăd nădụ.ă23.ăS aătật,ăsuyăxét.

XIV.45.ăD yătrẻăl ăphépă(lƠngăKhuyết).

XV.15.ăBắtăsuyănghƿă(nh ăchiăhƠ).

XVII.19.ăD ădụcăvôăngônă(coiăthêmăl iăT ăH ăXIV.12).ăĐốiăch ngăhạădược nh ăgi ngăv ăhiếuă

(IV),ăv ănhơnă(XII),ănh tălƠăbƠiăXI.21ă(vĕnăt ăhƠnhăch ).

KH NG TỬ T XÉT MÌNH

II.4.ăM iătuổiă15,ă30,ă40,ă50,ă60,ă70.

V.27.ăHamăh c.

VII.1.ăThuậtănhiăb tătác,ăhiếuăcổ.ă– 2..ăH căb tăy m,ăh iănhơnăb tăquy n.ă- 3.ăLoăh c,ăhƠnh,ătuă
thân. – 5.ăThanăth ăvìăs căsuy,ăkhôngăm ngăth yăChuăcông.ă– 18.ăH căquênăgiƠ.ă– Phi sinh nhi tri
chi. – 22.ăTr iăchoăcóăđ c.
IX.6.ăNgôăthiếuăti n.

XIII.10.ăC uăh uădụngăngƣ.

XIV.28.ăCh aăđ ợcăđ oăquơnăt .ă– 32.ăGhétăng iăngoanăc .ă– 35.ăB tăoánăthiên,ăb tăv uănhơn,ă
ch ătr iăbiếtămình.

XVIII.8.ăVôăkh ăvôăb tăkh .

KH NG TỬ XÉT NGƯỜI XƯA VÀ NGƯỜI ĐƯƠNG THỜI

III.22.ăQu năTr ng.ăV.14.ăKhổngăVĕnăt ă(b tăs ăh ăv n).ă– 15.ăT ăS n.ă– 16.ăỄnăBìnhăTr ng.ă–
17.ăTangăVĕnăTr ngănuôiărùaăbói.ă– T ăVĕn,ăTr năVĕnăt .ă– 19.ăQuíăVĕnăt .ă– 20.ăNinhăVũăt .ă–
22.ăBáăDi,ăThúcăT .ă– 23. Vi Sinh Cao.- 24.ăT ăKhơuăMinh.

VI.4ă(ng iăđ ngăth iă aăn nh),ă15.ă(khôngătheoăchínhăđ o)- 13.ăM nhăChiăPh n.ă– 22.ăXétăT ,ă
L .ă– 23.ăCôăb tăcô.

VIII.1. Thái Bá. – 12.ă(ng iătaăh căvìăbổngăl c).ă– 18.ăThu n,ăVũ.ă– 19.ăThu n,ăNghiêu. 20.
Thu n,ăVĕnăv ng,ăVõăv ng.ă– 21.ăVũă(H ).

IX.17ă(Ng iătaăhiếuăsắcăh năhiếuăđ c).

XIII.7.ăXétăV ,ăL .

XIX.9.ăQu năTr ng,ăT ăS n,ăT ăTơy.ă– 11,ă12.ăM nhăCôngăX ớc.ă– 12,ă14.ăTangăVũăTr ng,ă
Trangăt .ă– 13.ăCôngăThúcăVĕnăt .ă– 15.ăT năVĕnăcông, T ăHoƠnăcông.ă16,ă17.ăQu năTr ng.ă–
19.ăV ăLinhăcôngăvôăđ oămƠăbiếtădùngăng iănênăkhôngăm tăn ớc.ă– 21.ăTr năThƠnhăt .ă26.ă
Khenăm tăs ăgi .ă– 44.ăNguyênăNh ỡng.

XV.3.ăệtăng iăbiếtăđ oăđ c.ă– 13.ăTangăVĕnăTr ng,ăLi uăH ăHu .ă– 25.ăNg iănayăkémăx a.

XVI.11.ăThanăth iăthế.

XVI.12.ăChêăT ăC nhăcông.

XVII.2.ăTínhăt ngăcận.ă– 3.ăTh ợngătrí,ăh ăngu.ă– 16.ăCổăgi ădơnăh uătamătƣt.ă– 25.ăTi uănhơnă
vƠăđƠnăbƠ.

XVIII.1.ăViăt ,ăC ăt ,ăT ăCan.ă– 8.ăCácă năsƿ,ăBáăDi,ăThúcăT ầ

NGƯỜI ĐƯƠNG THỜI XÉT KH NG TỬ (Không k ăl iămônăsinhăxétă– sẽăghiătrongămụcăsau).

III.24.ă(NghiăPhongănhơn:ăchoăKhổngăt ălƠăm căđ c)

IX.2.ă(Đ tăH ngăđ ng:ăchêăKhổngăt ălƠăbácăh cămƠăvôăthƠnhădanh).

IX.6.ă(M tăviênătháiăt :ăkhenălƠăthánh,ăđaănĕng).

XIV.32.ă(chêăKhổngăt ămu năt ăkh uătƠi). – 39.ă(Ng iăgi ăc aăchêălƠăbiếtăkhôngălƠmăđ ợcămƠă

v nălƠm).ă– 40.ă(Ng iăvácăs tă ăV ăchêălƠăkhôngăth căth i,ăkhiăKhổngăt ăđánhăkhánhă ăV ).ă

XVIII.5.ă(S ăCuồng:ăkhôngăth căth i).ă– 6.ă(Tr ngăTh ,ăKi tăN ch:ăkhôngăth căth i).ă– 7.
(Tr ợngănhơnăchêălƠăchẳngălƠmăgìăc ,ăkhôngăbiếtănĕmăgi ngălúa).

XIV.23,ă24ă(ThúcătônăVõăThúcăchêăKhổngăt ăkémăT ăC ng.ăT ăC ngăđáp).ă25.ăTr năT ăC mă

choăKhổngăt ăkhôngăh năT ăC ng.

MÔN SINH KH NG TỬ

L iănóiăKhổngăt ăxétămônăsinh,ăg chăd ớiă- L iămônăsinhăxétăKhổngăt ,ăđặtătrongăd uăngoặc.ă

Chơmăngônăc aămônăsinhăđặtăriêngă ăcu iăvƠăcóăd uă*ă ătr ớc.ăCònănh ngăbƠiăkhácăcóănhắcătớiă
mônăsinhăthìăinănh ăth ng.ăTênăh ămônăsinhăsắpătheoăth ătựăa,ăb,ăcă– Nh ngătênătựăth ngădùng,ă
inăch ăhoaăchoăd ăkiếm.

BáăNgưu (coiăNhi măCanh).

BốcăThương - T ăH ă– II.8; III.8; VI.11; XI.12, 15 – XII.22, XIII.17.

* (châm ngôn). I.7; XII.5 – XIX. 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9, 10, 11, 12, 13.

Cao Sài – T ăCAOă- XI.17, 24.

Công Dã Tràng – T ăTRẨNGă- V.1ă(conăr ).

Công Tây Xích – T ăHOAă– V.7; VI.3; XI.21, 25.

ChuyỪnăTônăSư – T ăTR NGă– II.18, 23; XI.15, 17, 19; XII.6, 10, 20; XIV.5 – XX.2.

* XIX.1, 2, 3.

ĐoanăMộcăT - T ăC NGă– (I.10), I.15; V.3, 8, 11, 14; VI.6, 28; VII.14; IX.12, (6); XI.2, 12,
15, 18. buôn bán. XII.6, 7, 8, 23; XIII.20, 24; XIV.17, (28), 29, 35; XV.2, 9, 23; XVII.19, 24;
(XIX.22, 23, 24, 25).

* XIV.20, 21.

HữuăNhược,ăH UăT ă- XII.9ă(đápăAiăcôngăv ăthuăthuế).

* I.1, 12, 13.

KhổngăLí – BỄăNG ă(conăKhổngăt )ăXI.17;ăXVI.13;ăXVI.10.

Lao (khôngăbiếtăh )ăIX.6.

MẫnăTổn – M NăT ăKHIểNă– VI.7; XI.2, 4, 12, 13.

MậtăBấtăTề - T ăTI Nă- V.2.

Nam Dung – Nam Cung Quát – cháuăr ă- T ăDUNGă– V.1; XI.5; XIV.5.

NguyỪnăHiến – NguyênăT ă– T ăT ă– VI.3; XIV.1.

NgônăYển – T ăDUă– II.7;ăVI.12;ăXVII.4ădùngădaoămổăbòămƠămổăgƠ.

* IV.26, XIX.12, 14, 15.

NhanăHồi – NHANăUYểN,ăT ăUYểNă– II.9;ăV.8,ă25;ăVI.2,ă5,ă9ăm tăb uăn ớcăVII.10;ăIX.19,ă

20; XI.2, 3, 6, 7, 8, 9, 10, 18, 22; (IX.10); XV.10.

NhanăLộ - XI.7.

NhiễmăCanh – BỄăNG Uă(cùi)ăVI.8;ăXI.2.ă

NhiễmăCầu – NHI MăH U,ăNHI MăT ă- III.6;ăV.7;ăVI.3,ă6,ă10;ăVII.14;ăXI.2,ă12,ă16,ăđuổiă

Nhi măH uă21,ă23,ă35;ăXIII.9,ă14;ăXIV.12;ăXVI.1.

NhiễmăUng – TR NGăCUNGă– V.4ăb tăninh;ăVI.1,ă4,ăkh ănamădi năXI.2;ăXII.2;ăXIII.2.

NhụăBỉ - XVII.20.

Phàn Tu – Phàn Trì – T ăTRỊ – II.5ăv năhiếu.ăXII.21,ă22.ăsùngăđ căXIII.4,ă10.ăđiăDiăĐ ch.

TĕngăTích – ĐI Mă- XI.25.

TĕngăSâm – T ăD ,ăTĔNGăT ă- IV.15; XI.17; XIX.18.

* I.4, 9; VIII.3, 4, 5, 6, 7; XII.24; XIV.26 – XIX.16, 17, 19.

TấtăĐiỪuăKhai V.5.

TểăDư – T ăNGẩă– III.21; V.9 ng ăngƠy.ăVI.24;ăXI.2ăĕnănóiăgi iăXVII.21ăđ ătang.

TưăMãăCanh – T ăNG Uă– XII.3, 4, 5.

TrầnăCang – T ăC Mă– I.10; XVI.13 (XIX.25).

TrọngăDo – T ăL ă- QUệăL ă- II.17;ăV.6,ă7,ă13,ă25;ăVI.ă6,ă26;ăVII.10;ăIX.11,ă26,ăbậnăáoăx u.ă
X.18; XI.2, 11, 12, 14, 17, 21, 23, 34, 25; XII.12; XIII.1, 3; XIV.12, 16, 36, 39, 43; VI.1; XV.5,
7, 23; XVIII.6, 7.

H C VÀ TU DƯỠNG

Nênăcoiăthêmăl iăc aăm tăs ămônăsinhă:ăT ăH ,ăT ăTr ng,ăTĕngăt ,ăT ăC ngăv.vầă ătrên.

Mụcăđíchă– Tháiăđộ XVII.2ătínhăt ngăcận,ătậpăt ngăvi n.

H c vìămìnhăI.1,ă16;ăIV.14;ăXIV.30ăb tăho năm căk ătri.

Khôngăc uăl căVII.12;ăXIV.24;ăXV.31.

H căđ oăVII.3ătuăđ că– XII.10,ă21ăsùngăđ c,ăb tăhoặc,ăIV.9,ăVIII.13ăchíă ăđ o,ăgi ăđ o.ăXIVII.8ă

lụcătếă- h căc năchoăm iăđ c,ănh ngănênănhớ:ăXV.28ănhơnănĕngăhoằngăđ o.

H căđ ăs aămìnhăI.8,ăI.4ăxétămìnhă– (l iăTĕngăSơm),ăIX.23,ăXV.29,ăV.26ătựătráchămình.ăXIV.10ă

quơnăt ăh uăc uăt .

Vuiăh că– I.1 – h cănhiăth iăcậpăchi,ăb tădi căduy tăhồ.ăI.14ăhiếuăh căIV.8ătriêuăvĕnăh c.ăI.8ă– vui
đ oăcònăh năthíchăđ o.

Cáchăhọc

Nh tăquán:ăIV.15,ăXV.2ă– tổngăhợpăl yăm tăm i.

Suyănghƿ:ăII.15ăh cănhiăb tăt ầăVII.8ăc ănh tăngung.ăXV.15ănh ăchiăhƠ,ă30ăsuyănghƿăkhôngăbằngă

h c.ăIX.4ătuy tăt ă- IX.7ătìmăhi uăv năđ .ăII.17ătriăchiăviătriăchi.ăII.11ăônăc ătriătơn.ăI.15ăcáoăvƣngă
tri lai.

Gắngăs c:ăVIII.17ăh cănh ăb tăcập.ăIX.18,ă30ăkiênătơmănh ăđắpănúi.

H căm iăng i:ăIV.17ăh căng iăhi n.ăVII.21ătamănhơnăhƠnh.ăV.14ăb tăs ăh ăv n.ăIV.25ăđ căb tă

cô.ă(coiăthêmăl iăT ăH ăXIX.ă4,ă5).

Họcăgì?

H căđ o,ăvĕn,ăngh ăI.6,ăVII.6,ăVII.24,ăVI.25ăbácă ăvĕnă– VI.16ăvĕnăngangăch tă– XII.8ă(l iăT ă

C ng)ă– III.16ăh căbắnă– XIII.4ăkhôngăd yănông.

Vĕnăthìăcó:

ThiăII.2ăt ăvôătƠă– VIII.8ăh ngă ăthi.ăXIII.5ătụngăthiătamăbách.ăXVI.13ăb tăh căthiăvôădƿăngônă–

XVII.9ăkh ădƿăh ng,ă10.
(Nh ngăbƠiăd năThi:ăI.14ănh ăthiếtănh ătha.ăIII.3ăth ăUng,ăIII.8ăx oătiếuăthiếnăh ,ăIII.20ăQuanăth ,ă
VIII.1ăchiếnăchiếnăcĕngăcĕngănh ălơmăthơmăuyên.ăIX.26ăb tăchíăb tăc uầăIX.ă30ăđ ngăl ăchiă
hoa.ăX.15ăth ăB chăKhuêă– XIV.40ăthơmătắcăl ,ăthi nătắcăkhê),ăI.12ăl ăđ ăhoƠă(H uăNh ợc),ăII.5
hiếuăvớiăl .ă

L ,ănh c:ăIII.24ănh călí.ăIII.25ănh căThi u,ănh căVõ.ăVI.25ă ớcăchiădƿăl .ăVIII.12ăl ăvớiăcung,ă

dũng,ătrực.ăIX.3ăthuỳăth i.ăVIII.8ălậpă ălẽ,ăthƠnhă ănh c.ăIX.14ănhƣ,ătụng.ăXVI.13ăb tăh căl ăvôădƿă
lập.ăIII.4,ăXVII.11ăkhôngătr ngăhìnhăth c.ăXVII.ă18ăghétăTr nhăthanh.

Tang,ătế:ăI.9ăthậnăchungătruyăvi nă– (Tĕngăt )ăII.24ăphiăkìăqu ănhiătếăchi.ăIII.10,ă11,ă12ătếănh ăt i.ă

III.1ăVũăBátădật.ăIII.6ătếăL .ăIII.10,ă11,ă12ătếăĐế.ăII.21ăđƠnăXƣ.ăVI.2ăl ăph iătuỳăth i.ăXI.7,ă10ă
táng.ăXI.11ăyênănĕngăsựăqu .ăXIV.41ăvuaăc ătang.ăXIV.42ăl ă- XVII.21ătangăbaănĕm.ăXIX.14,ă17ă
tang,ătángă(Tĕngăt ).

Th :ăXIV.41ă(d năkinhăTh ).

D ch:ăVII.16ăgiaăngƣăsổăniênầăXIII.22ă(d năquẻăHằng).

Khôngăgi ngăv ăquái,ălực,ălo n,ăth năVII.20,ătính,ăthiênăm ngăV.12,ăqu ,ăsinhăt ăXI.11.

CÁC ĐỨC

Nhân III.3ăg căc aăl ănh că– IV.6ăng iăyêuănhơn.ăVI.20ătiênănanăhậuăho chă– VI.21ăk ădụcălập;ă
IV.6,ăVII.29ămu nănhơnăthìăđ ợcănhơnă– IX.28ănhơnăgi ăb tă uă– XII.22 ái nhân. IV.5 không lúc
nƠoăquênănhơn.ăI.2ăhiếuăđ ălƠăg căc aănhơnă(l iăH u Nh ợc).ăXII.2,ăXV.23ăk ăs ăb tădụcă– XII.3,
XIII.19ăcung,ăkính,ătrung.ăXIII.27ăg năđ ợcăđ cănhơn.ăIX.28ănhơn,ătrí,ădũng.ăXII.1ănhơnăvớiăl .ă
XIV.1ăkhôngăchắcălƠănhơnă– XIV.4ănhơnăvớiădũngă– XV.8ăsátăthơnădƿăthƠnhănhơnă– XV.9, 34, 35
– XVII.6ănĕmăđ căđ ăthƠnh nhân – XIX.6ă(l iăT ăH ).ăVI.24ănhơnăgi ănh oăs nă– VI.24ănhơnăgi ă
kh ăthi,ăb tăkh ăvõngădƣ.

Nghĩa,ălợi IV.10,ă16.ăVII.15ăphúăquíănh ăphùăvơnă– IV.12ălợiăsinhăoán.ăIX.1ăt ăhƣnăngônălợi.ă

XIII.17ăti uălợi.ăXVII.23ănghƿa,ădũng.

Trí IV.2ăng iănhơn,ăng i trí – V.17ăb tătrí.ăV.20ăbangăh uăđ oầăVI.20ătríălƠănhơn;ăKínhănhiă

vi năchiă– VI.21ătríăgi ănh oăthuỷ.ăIX.28ănhơnătríădũng.ăXII.22ătriănhơn.

Dũng II.24ăvôădũng.ăIX.25ăgi ăv ngăchíă– IX.27ăgi ăt ăcách:ătuếăhƠn,ătùngăbáchăhậuăđiêuă– IX.28

nhơnătríădũngă– XIV.4ădũngăvớiănhơnă– XVII.23ădũng,ănghƿa.

Trung tín, thành I.4ă(l iăTĕngăt ).ăI.8ăquơnăt ăch ătrungătín.ăI.1ă(l iăH uăNh ợc).ăII.22ătín.ăV.24ă
khôngăthƠnhăthực.ăVII.24.ăVIII.16ăng iăb tătín.ăVII.12ă(T ăL ătín).ăXV.36ăti uătín.ăXVII.12,ă13ă
(h ngănguy n).ăXIX.10.

Ngôn hành I.3,ăV.24ăx oăngônă– I.24ăthậnăngônă– II.13,ă18.ăIV.22,ă24ăthậnăngôn,ăm năhƠnh.ăV.19ă

tamăt ănhiăhậuăhƠnh?ăXI.20.ăXIII.3ădanhăchính,ăngônăthuận.ăXIII.15ănh tăngônăkh ădƿăh ngăbang.ă
XIV.3ăkính.ăXIV.4ăngônăvƠăđ c.ăXIV.27ăngônăhƠnh.ăXV.5,ăXV.7ăth tăngôn,ăth tănhơn,ăXV.26,ă
XV.40ăt ăđ tănhiădƿ.ăXVI.6ănóiăvớiăvua.ăXVII.14.ă

Hiếuăđễ I.2ăg căc aănhơnă(l iăH uăNh ợc).ăI.11.ăII.5ăhiếuăvớiăl .ăII.6ăconăđauăchaămẹălo.ăII.7ăhiếuă

=ăkính.ăII.8ăhiếuă=ăhoƠ.ăIV.18ăcanăchaămẹ.ăIV.20ăkhiăchaămẹăcòn,ăm t.ăIV.19ăconăđiăxa.ăIV.21ăbiếtă
tuổiăchaămẹ.ăVIII.4ăgi ătr năthơnăth ă(l iăTĕngăSơm).ăXIII.18ăhiếuăvớiătrực.ăXIX.18ăM nhăTrangă
t ăcóăhiếu.

Trungăth IV.15ănh tăquán.ăBaăl nănóiătớiăth :ăV.11,ăXII.2ăvƠăXV.23ăđ u:ăk ăs ăb tădụcầ

Trung dung, trung chính II.16 côngăhồăd ăđoan.ăVI.1ăthếănƠoălƠăquáăgi n?ăVI.27ătrungădung.ăIX.3,ă

29ătuỳăth iă– XI.15ăquáădoăb tăcập.ăXIII.21ăkhôngătrungăchính:ăcuồng,ăquyến.ă

Cácăđ căkhác I.4ăthựcăvôăc uăbƣo.ăIV.23ătựătiếtăchếă- V.10ăc ngăc ngă– VI.17ătrựcă– VII.25

hằng,ăthƠnhăthực.ăVII.35ăki măphát.ăIX.29ăquy năbiếnă– XIII.32ăhằngătơm.ăXIII.23ăhoƠănhiăb tă
đồng.ăXIII.26ăth ăthái,ănhũn.ăXIV.1ăkhôngăkhắc,ăph t,ăoán,ădục.ăXVI.4ăbaăh ngăb năt t,ă- 5 ba
đi uăthích,ă6ăbaăl iăv ănói,ă7ăbaăđi uărĕn,ă8ăbaăđi uăsợ.ă(coiăthêmămụcăQuơnăt ).ă

-------------------
Ng ăsai.ă(Goldfish).

Ng ăsai.ă(Goldfish),

Ng ăsai.ă(Goldfish).

CácăbƠiă ăd ới,ătrongăebookănguồnăkhôngăcóăbƠiănƠoăđ ợcă“g chăd ới”.ă(Goldfish).

ThiếtănghƿăhaiăbƠiăI.12ăvƠăII.5ănênăsắpăchungăvớiăcácăbƠiănóiăv ăl ăvƠănh că ăd ớiăthìăph iăh n.ă

(Goldfish).

Nênăk ăthêmăbƠiăXV.10:ăKhổngăt ăch ătr ngăc măTr nhăthanhăvìăTr nhăthanhădơm.ă(Goldfish).ă

BƠiăII.21ăcũngăcóăd năkinhăTh ă(nóiăv ăđ oăhiếu).ă(Goldfish).

XỬ THẾ

Đ i với tr i, qu th n, m nh tr i. (coi thêm L ).

V.12 (ít nói thiênăđ o). VI.20 (kính nhi vi n chi).

VII.22, IX.5 (tin m nh tr i). IX.11 (b t khi thiên) – XI.11ă(nĕngăsự nhân). XII.5 (t sinh h u
m nh) – XIV.36 (m nh). XVII.19 (thiên hà ngôn tai).

Đối với cha mẹ, anh em (coi hiếuăđ ).

Coi thêm l i T H I.7ăđ i với vua (l i T H ).

Đối với vua I.7 (l i T H ) – III.18 (tận l ). III.19 (trung), IV.26 (can gián), XIV.22 (vật khi dã,
nhi ph m chi) – XV.37 (th vua).

Lựa bạnăvàăđối với bạn I.7 (l i T H ). IV.26 (can gián) – V.16 (c u nhi kính chi). IX.29 (b n
h căđ o). XII.23ă(canărĕn).ăXII.24ă(dƿăvĕnăh i h u). XIII.28 (b n bè thiết tha khuyên nhau).
XV.39ă(đ o b tăđồng). XV.4 (ba h ng b n t t). XIX.3 (lựa b n). XIX.20 (l i T C ng: không
chung vớiăđámăh l u).

Đối với mọiăngư i IV.6ă(yêuăng i nhân). VI.3 (chu c p, tr l ng).ăVI.4ă(dùngăng i). VIII.10
(đ ngăghétăng i quá). XII.5 (t h iăgiaiăhuynhăđ ).ăXIII.25ă(đ i với quân t , ti u nhân). XIV.7
(yêu,ătrung).ăXIV.31ă(khôngăđoánătr ớcăng i ta x u).ăXIV.34ă(dƿătrực báo oán) – XV.24 (trách
nhi m). XV.27 (m iăng i yêu, ghét). XV.41 (nh căs ămù)ă– XVII.18 (ghét kẻ bẻ, mép).
XVII.24 (quân t ghét nh ng h ngăng iănƠo).ăXVII.25ă(đ i vớiăđƠnăbƠăvƠăti u nhân). XIII.19
(đ i với Di, D ch).

CóăxỨtăngư i I.3 (x o ngôn l nh sắc, ít nhân). II.10 (xét vi călƠm).ăIII.26ă(ng i x u: không

khoan hồng, nghiêm túc, có tang không buồn).ăIV.7ă(xétăng i bằng l i). V.9 (nghe l i nói rồi
xét vi c). VIII.10 (kẻ lo n). VIII.11 (kiêu, lận). VIII.16 (nh ngăng i b đi).ăIX.22ă(hậu sinh kh
uý). IX.29 (b n h c tập). XI.20 (coi ch ng b ngoài). XIII.24 (m iăng iătrongălƠngăđ uă aầ).ă
XV.16, 24 (khen chê ai).

Xuất xử IV.1 (lựa ch cá nhân). V.1, 2, 20, VIII.13, XIV.1, 3 (bang h uăđ oầ).ăVIII.14ă(b t
t i kì v ). XIV.37 ( n). XVIII.3 (b vuaămƠăđi).

Đối với phú quí I.15 (nghèo nên vui, giàu nên có l ). IV.5 (ph i hợp với nhau). XIV.16 (nghèo
không oán, giàu không kiêu), XV.3 (b tă uăb n). VII.15 (không ham phú quí – phúăquíănh ăphùă
vân).

CÁC HẠNG NGƯỜI

Thánh

VI.28 (Nghiêu, Thu n). VII.25 (Thánh, quân t , thi n nhân, h u hằng). VIII.18 (Thu n,ăVũ).ă
IX.6 (Khổng t không nhận là thánh) – XVI.9 (sinh nhi tri chi).

Nhân

VI.21 (nhân gi nh oăs n).ăVI.28ă(k dục lập). XVI.9, 16, 17 (Qu n Tr ng). VI.5 (Nhan Hồi g n
đ ợc nhân).

Ngư i hoàn toàn (thành nhân) XIV.12.

Thiện (b m sinh t t) XI.19 – XIII.11, 29.

Hiền VI.9 (Nhan Hồi).

Sĩ IV.9ă(chíă ăđ o). VIII.7 (l iăTĕngăt - nhi m vụ kẻ sƿ).ăXII.20ă(thế nƠoălƠăđ tăsƿ?)ă– XIII.20 (ba
h ngăsƿ)ă– XIII.28, XIX.1.

Quân tử (hoặc kèm với ti u nhân)

I.1 (không buồnăvìăng i ta không biết mình) – I.2 (vụ g c). I.8 (trung tín, s a l i) – I.14 (thực
vô c u bão). II.12 (b t khí). II.13 (ngôn hành) – II.14 (chu nhi b t t ). III.7 (vô s tranh, t t dã x
hồ). IV.5 (quân t với nhân). IV.10 (vô thích, vô m c, ch theoănghƿa)ă– IV.24 (ngôn hành). V.5
(T Ti n) – V.14 (T S n) – VI.11 (nho quân t ).ăVI.16ă(vĕnăngangăch t) – VI.24 (kh thi, b t
kh võng).ăVI.25ă(vĕn,ăl ). VII.36 (th năđƣngăđƣng).ăXI.20ă(đ c kính khi bàn luận,ăch aăđ là
quân t ). XII.4 (cung, kính, l ).ăXII.8ă(vĕnăvƠăch t). XII.16 (thành nhân chiămƿ).ăXII.19ă(quơnăt
chiăđ c phong). XIII.3 (không biết thì b tr ng) – XIII.23 (hoà nhi b tăđồng). XIII.25 (d sự nhi
nan duy t). XIII.26 (thái nhi b tăkiêu).ăXIV.23ă(th ợngăđ t).ăXIV.27ă(sƿăkìăngônănhiăquáăkìăhƠnh).ă
XIV.28 (b tă u,ăb t hoặc, b t cụ). XIV.43 (tu k ). XV.1 (c cùng) – XV.17ă(nghƿaădƿăviăch t).
XV.18 (b nhăvôănĕngăyên)– XV.21ă(cĕngănhiăb t tranh). XV.22 (b tădƿăngônăc nhân) – XV.31
(b tă uăb n). XV.33 (kh đ i thụ). XV.36 (trinh nhi b tăl ợng). XVI.7, 8 (h u tam uý). XVI.10
(h u c uăt ).ăXX.2 (hu nhi b t phí). XX.3 (tri m nh, tri l , tri ngôn).

Hươngănguyện – XVII.13.

Tiểu nhân – XVII.15 (vô s b tăchí).ăXVII.22ă(ĕnănoăsu t ngày mà không dụng tâm).

Tiểuănhânăvàăđànăbà XVII.25ă(nanăd ỡng). XVII.26 (40 tuổiămƠăaiăcũngăghét).

Coi thêm các bài XIX.7, 8, 9, 19, 21 T H và T C ng bàn v quân t , ti u nhân.

CHÍNH TRỊ

T ăt ng chính tr r i rác trong khắpăcácăthiên,ăl ợm ra hếtăthìăr m lắm, nên đơyăchúngătôiă

ch lựa nh ng bài chính. Nên coi nh ng l i Khổng t đápăcácănhƠăc m quy n, các môn sinh, coi
đ i s ng c a ông và c nh ng l i giáo hu n c a ông n a.

Chính sách – C i cách. III.14 Ngô tòng Chu. XVII.5 Phụcăh ngăChuănh ngăIX.3ătuỳ th i. XV.10
l ch H ,ăxeăỂn,ămũăChu.ăII.23ăbáchăthế kh tri. III.25 không thích cách m ng, tr ng nh c Thi u
h nănh c Võ. VII.20 ghét s c m nh. - Lo cho dân s ng yên vui, xa qui phụ XIII.16. Phú, th ,
giáo XIII.9. Thực, binh, tín XII.7. Chiếnăđ u XIII.29, 30. D y dân XV.1. - Ít can thi păvƠoăđ i
s ng c a dân: VI.1 hành gi n. I.5 s dơnădƿăth i. XV.4 vô vi nhi tr . – Kínhăvuaănh ngăkhôngă
trung quân hẹp hòi XIV.22 – XIV.16, 17 khen Qu n Tr ngăc ăhồ nh ăkhôngătônăChu.ăCácăôngă
thánh (Nghiêu, Thu n,ăVũ,ăVõ)ăVIII.18,ă19,ă20,ă21,ăXX.1.ă- Các t t ớng gi i: Qu n Tr ng, T
S nầ

Đ c trị - II.1 sao BắcăĐ u. II.21 hiếuăđ . XV.34 nhân. Chính danh - VI.23 cô b t cô. XII.11 quân
quân. XIII.19 quân t chiăđ c phong. Tr ng l h nătr ng hình pháp – II.3, 23, III.19. IV.13,
XV.19, XII.13 t t dã s vô tụng hồ. IV.42, XV.10 nh c Thi u. XVI.12 l nh c, XVII.4 T Du
dùng nh c.
Dùng ngư i - VI.4 Tr ng Cung. XI.1 tiên tiếnă ăl nh c. II.19 trực – XI.23,ă24ăđ i th n. XII.22
đ b tăng i t t. XIII.2, XIV.19 b tôi t t. XVIII.10 Chu Công khuyên Bá C m.

Tưăcáchăngư i trị dân – (coi thêm mục Quân t ). Ph i h c mới tr dơnăđ ợc XI.24. Làm g ng,ă
d y dân XII.17, 18, 19. XIII.6, 13. VIII.2 (hiếu th o).ăXIII.1ătiênăchiălaoăchi.ăVI.1ăc ăkínhăhƠnhă
gi n – III.19 l với b tôi. V.15 kính, hu ,ănghƿa.ăXII.2ănhơn,ăXII.11ăquơnănhơnă– XII.18 không
tham. I.5 kính, tín, dụng. II.18 ngôn hành. XII.14 vô quy n. XIII.4 l ,ănghƿa,ătín.ăXX.2ăngũămƿ,ăt
ác. XV.32 trí, nhân, l . VIII.14 b t t i kì v . XV.37 th vua. XVI.2 không l n vua. Tr n ớc ph i
baoălơu?ăXIII.10ă(3ănĕm),ăXIII.12ă(30ănĕm,ăXIII.111ă(100ănĕm).

----------------
Ng sai. (Goldfish).

Ng sai. (Goldfish).

TÊN NG I – TÊN ĐẤT – TÊN TRIỀU ĐẠI

Đ ăd ăkiếm,ăchúngătôiăgomăt tăc ăcácătênăđ tăvƠăchoăinăngƣă ăcu iămụcăA,ăB,ăCầăchúngătôiăb ă

bớtăm tăs ătênăkhôngăquanătr ng,ăchẳngăh nătênătámăkẻăsƿăđ iăChuătrongăbƠiăXVIII.11ă– Tên các
tri uăđ iăcóăd uă* ătr ớc.ăTênăcácămônăsinhăc aăKhổngăt ăđƣălậpăm tăb năriêngă ătrên,ă ăđơyă
khôngăchépăl i.

A.

Aiăcôngă(L )ăII.9ăchínhătr ,ăIII.21,ăVI.2,ăXII.9,ăXIV.21.

ỄnăBìnhăTr ngăV.16.

* Ân II.23. III.9, 21, VIII.20, XV.10.

B.

BáăC măXVIII.10

BáăDi,ăThúcăT ăV.22, VII.14, XVI.12, XVIII.8.

(Bátăsƿ:ătámăkẻăsƿăđ iăChu:ăXVIII.11).

(Bátănh căs ăn ớcăL :ăXVIII.9).

BậtăHậtăXVII.7

Biện XIV.12

C.
Cao Dao XII.22.

C nhăcôngă(T )ăXII.11ăv năchính,ăXVI.12ăkhôngăđángăkhen,ăXVIII.3.

CôngăBáăLi uăXVI.36.

CôngăMinhăGi ăXIV.13.

CôngăthúcăVĕnăt ăXIV.13,ă18ă(khen).

CôngăS năPh tăNhi uă(coiăPh tăNhi u).

CôngătônăTri uă(V )ăXIX.22.

C ăt ăXVIII.1.

C ă(côngăt )ăXIV.16,ă17.

C ăBáăNg căXIV.25.

CúcăT ăThƠnhăXII.8.

CửăPh XIII.17.

CH.

Chíă(nh căs )ăVIII.15,ăXVIII.9.

Chu côngăVII.5ă(m ng),ăVIII.11,ăXI.16,ăXVIII.10.

ChuăNhơmă(s ăth n)ăXVI.1.

ChuăTr ngăXVIII.8

ChúcăĐƠăVI.14,ăXIV.19.

Chuyên Du XVI.1.

* Chu II.23, III.14, 21, VIII.20, XV.10.

D.

DiăDậtăXVIII.8.

Di păcôngăXIII.16,ă18.
D ngăHoáăXVII.1.

Di,ăĐịch III.5, IX.13.

Đ.

ĐamăĐƠiăDi tăMinhăVI.12.

Đ nhăcôngă(L )ăIII.19,ăXIII.15.

Đằng XIV.11.

*ăĐ ngăVIII.20.

G.

Gi năcôngă(T )ăXIV.21.

H.

HoƠnăcôngă(T )ăXIV.15,ă16,ă17.

Hoàn Khôi VII.22.

HoaăHạ III.5.

Hỗ (làng) VII.28.

Hà đồăIX.8.

*ăH ă(nhƠăH )ăII.23,ăIII.9, 21, XV.10.

K.

Ki tăN chăXVIII.6.

KhổngăVĕnăt ăV.14.

Kỉ III.9.

Khuông IX.5ăng iăKhuôngălƠmăgìăđ ợcăta.ăXI.22.

Khuyết (làng) XIV.45.

L.
LơmăPh ngăIII.4,ă6.

Li uăH ăHu ăXV.13,ăXVIII.2,ă8.

Linhăcôngă(V )ăXV.1.

L ăcôngă(conăChuăcông)ăt căBáăC măXVIII.10.

Lỗ V.2, VI.22, IX.14, XIII.7.

M.

M nhăCôngăX ớcăXIV.11.

M nhăChiăPh năVI.13.

M nhăKínhăt ăVIII.5

M nhăTrangăt ăXIX.18.

M nhăVõăBáăII.6,ăV.7.

M nhăÝăt ăII.5.

Mi nă(nh căs )ămùăXV.41.

N.

Namăt ăVI.26.

NinhăVõăt ăV.20.

NG.

Ng oăXIV.5.

Ngh ăXIV.5.

Nghi Phong nhân III.24.

Nghiêu VI.28, VIII.19, XX.1.

NguăTr ngăXVIII.8.

NguỵăXIV.11.
NguyênăNh ỡngăXIV.44.

Nghi ( p)ăIII.24.

* Ngu XIII.20

PH.

Ph tăNhi uăXVII.5.

Q.

Qu năTr ngăIII.22,ăXIV.9,ă16,ă17.

QuíăKhangăt ăII.20,ăVI.6,ăXI.6,ă16,ăXII.17,ă18,ă19ăv năchính,ăXIV.19.

Quíăth ă(QuíăTôn)ăIII.1,ă2,ă6,ăVI.7,ăXVI.1,ăXVIII.3.

Quíăt ăNhiênăXI.23.

QuíăVĕnăt ăV.19ătamăt ănhiăhậuăhƠnh.

QuíăHoƠnăt ăXVIII.4.

S.

So năXIV.18.

S ăcuồngăXVIII.5.

S ăNg ăXV.6.

T.

TamăgiaăhayăTamăHoƠnă(baăh M nh,ăQuí,ăThúcăc aăL )ăIII.2,ăXVI.3.

T ăKhơuăMinhăV.24.

TangăVõăTr ngăXIV.12,ă14.

TắcăXIV.5.

TìăTh măXIV.8.

T ăCanăXVIII.1.
T ngăTri uă(côngăt )ăVI.14.

T ăPhụcăC nhăBáăXIV.36,ăXIX.23.

T ăS năV.15ăhu ,ăXIV.8,ă9ăngo iăgiao,ăhu .

T ăTangăBáăt ăVI.1.

T ăTơyăXIV.9.

T ăVĕnăV.18.

T ăVũăXIV.8.

Tề VI.22, VII.13, XVIII.3, 4.

Tiết XIV.11.

Tống III.9.

TH.

Thang XII.22, XX.11.

Thế,ăThúcăXIV.8.

ThiếuăLiênăXVIII.8.

Thi uăH tăXIV.16.

Thôiăt ăV.18.

Thu năVI.28,ăVIII.18,ă19,ă20,ăXII.22,ăXV.4,ăXX.1.

Thúc tôn Võ Thúc XIX.23, 24.

ThúcăT ă(coiăBáăDi).

ThúcăTh ăIII.2.

Thạchămôn XIV.39.

TháiăSơn III.6.

TR.
Trangăt ă( ă păBi n)ăXIV.12.

Tr năThƠnhăt ă(tênăHằng)ăXIV.21.

Tr năVĕnăt ăV,18.

Tri uă(h )ăXIV.11.

Tr ngăThúcăNg ăXIV.19.

TrựcăCungăXIII.18.

Tr ngăTh ăXVIII.6.

Trần V.21, XI.2, XV.1.

Trâu ( p)ăIII.15.

Trịnh XIV.8ăngo iăgiao.

Trung Mâu XVII.7.

V.

Vĕnăcôngă(T n)ăXIV.15.

Vĕnăv ngăVIII.20,ăIX.15.

Vi Sinh Cao V.23.

ViăSinhăM uăXIV.32.

Viăt ăXVIII.1.

Võăv ngă(Chu)ăVIII.20,ăXX.1.

Vũă(H ) VIII.18, 21, XIV.5, XX.1.

V ngătônăGi ăIII.13,ăXIV.19.

Vệ VII.14, IX.14, XIII.3, 7, 9, XIV.19, 40, XV.1.

Võ Thành VI.12.

VũăVu XI.25, XII.21.

Y.

Y Doãn XII.22.

-------------------
Ebookănguồnăkhôngă“inăngƣ”,ătôiăt măs aăl i.ă(Goldfish).

S ă15ănày do tôi ghi thêm. (Goldfish).

EbookănguồnăchépălƠ:ăXX.22,ă23.ă(Goldfish).

NHỮNG CÂU TH NG DẪN

I.

1.ăH uăbằngătựăvi năph ngălaiầ

3.ăx oăngônăl nhăsắc.

4.ănh tănhậtătamătƿnhăngôăthơn.

14.ăthựcăvôăc uăbƣoầ

16.ăb tăho nănhơnăchiăb tăk ătri.

II.

1.ăviăchínhădƿăđ c,ăthíănh ăBắcăth nầ

2.ăt ăvôătƠ

3.ăthậpăngũăchíă ăh cầ

11.ăônăc ătriătơn

12.ăquơnăt ăb tăkhí

15.ăh cănhiăb tăt ătắcăvõngầ

17.ăTriăchiăviătriăchiầ

24.ăkiếnănghƿaăb tăvi,ăvôădũngădƣ.

III.

1.ăth ăkh ănh n,ăthụcăb tăkh ănh nă(bátădật)

4.ăl ăd ăkìăxaăninhăki m.

7.ăquơnăt ăvôăs ătranh,ăt tădƣăx ăhồ.

12.ătếănh ăt i.

13.ăho chăt iă ăthiên,ăvôăs ăc uăđ o.

14. Ngô tòng Chu.

21.ăKíăvƣngăb tăc u.

IV.

8.ătriêuăvĕnăđ o,ăt chăt ăkh ăhƿ.

14.ăb tăho năm cătriăk .

15.ăngôăđ oănh tădƿăquán chi.

16.ăquơnăt ădụă ănghƿa.

19.ăphụăm uăt i,ăb tăvi nădu.

25.ăđ căb tăcô,ăt tăh uălơn.

V.

9.ăh ăm căb tăkh ăđiêuădƣ.

14.ăb tăs ăh ăv n.

19.ătamăt ănhiăhậuăhƠnh?ăTáiăt ăkh ăhƿ.

25.ălƣoăgi ăanăchi.

VI.

19.ătrungănhơnădƿăhƿăth ợngăkh ăhƿăng ăth ợng.

20.ăkínhănhiăvi năchi.

21.ătríăgi ănh oăthuỷầ

23.ăcôăb tăcôầ
28.ăk ădụcălậpănhiălậpănhơnănĕngăcậnăth ăthí.

VII.

1.ăthuậtănhiăb tătác.

8.ăc ănh tăngungăb tădƿătamăngungăph n.

11.ătòngăngôăs ăhiếu.

15.ăphúăquíănh ăphùăvơn.

16.ăgiaăngƣăsổăniênầ

18.ăb tătriălƣoăchiăt ngăchí.

19. sinh nhi tri chi.

21.ătamănhơnăhƠnhăt tăh uăngƣăs .

34.ăKhơuăchiăđ oădƣăc uădƿăhƿ.

36.ăquơnăt ăth năđƣngăđƣng.

VIII.

4.ănhơnăchiăt ngăt ,ăkìăngônădƣăthi n.

9.ădơnăkh ăs ădoăchi.

13.ănguyăbangăb tănhậpă– bang vôăđ oăphúăth ăquíăyênăs ădƣ.

14.ăb tăt iăkìăv ăb tăm uăkìăchính.

IX.

4.ăT ătuy tăt :ăvôăý,ăvôăt t,ăvôăc ,ăvôăngƣ.

12.ăc uăthi năgiáănhiăcôăch .

13.ăhƠălậuăchiăh u.

16.ăth ăgi ănh ăt ăphù.

17.ăv ăkiếnăhiếuăđ cănh ăhiếuăsắc.

22.ăhậuăsinhăkh ăuý.

25. th tăphuăb tăkh ăđo tăchí.

27.ătriătùngăbáchăchiăhậuăđiêu.

XI.

11.ăv ănĕngăsựănhơnăyênănĕngăsựăqu .

14.ăthĕngăđ ng,ăv ănhậpăth tầ

15.ăquáădoăb tăcập.

XII.

2.ăk ăs ăb tădục,ăvậtăthiă ănhơn.

5.ăt ăsinhăh uăm nhă– t ăh iăchiăn iăgiaiăhuynhăđ .

7. dơnăvôătínăb tălập.

8.ăt ăb tăcậpăthi tă(nh :ănh tăngônăkíăxu tăt ămƣănanătruy).

9.ăbáchătínăb tătúc,ăquơnăthụcăd ătúc?

13.ăt tădƣăs ăvôătụngăhồ.

24.ădƿăvĕnăh uăh i,ădƿăh uăphụănhơn.

XIII.

3.ădanhăchínhăngônăthuận.

15.ănh tăngônăkh ădƿăh ngăbang.

17.ădụcăt căb tăđ t,ăkiếnăti uălợiầ

23.ăhoƠănhiăb tăđồng.

XIV.

33.ăkíăb tăx ngăkìălực,ăx ngăkìăđ cădƣ.

39.ătriăkìăb tăkh ăviănhiăviăchi.

XV.

1.ăquơnăt ăc ăcùng.

2.ăvôăviănhiătr .

7.ăth tănhơnăth tăngôn.

8.ăsátăthơnădƿăthƠnhănhơn.

11.ăvôăvi nălựăt t h uăcậnă u.

19.ătậtăm tăthếănhiădanhăb tăx ng.

23.ăk ăs ăb tădục.

26.ăti uăb tănh năt tălo năđ iăm u.

28.ănhơnănĕngăhoằngăđ oầ

38.ăh uăgiáoăvôălo i.

39.ăđ oăb tăđồngăb tăt ngăviăm u.

40.ăt ăđ tănhiădƿăhƿ.ă

XVI.

1.ăb tăho năqu ănhiăho năb tăquơnă– dụcăchiănhiăt tăviăchiăt .

7.ălƣoăgiớiăchiăt iăđắc.

9. sinh nhi tri chi.

13.ăb tăh căThiăvôădƿăngôn.

XVII.

1.ănhậtănguy tăth ăhƿ,ătuếăb tăngƣăd .

2.ătínhăt ngăcận,ătậpăt ngăvi n.

3.ăth ợngătrí,ăh ănguăb tădi.

4.ăcátăkê,ăyênădụngăng uăđao.
14. vôăs ăb tăchí.

19.ăthi năhƠăngônătai.

25.ăn ăt ănanăd ỡng.

XVIII.

7.ăđ oăchiăb tăhƠnhădƿătriăchiăhƿ.

8.ăvôăkh ăvôăb tăkh .

10.ăvôăc uăb .

XIX.

20.ăquơnăt ă ăc ăh ăl u.

25.ăquơnăt ănh tăngônădƿăviătrí.

XX.

1.ădoƣnăch păkìătrung;ăv năph ngăh uăt i,ăt iăt iătr măcung.

2.ăhu ănhiăb tăphí,ălaoănhiăb tăoán.ăB tăgiáoănhiăsát,ăv ăchiăng ợc.

Đôi l i: Câu “(…)ăBấtăgiáoănhiăsát,ăvịăchiăngược” ătrên,ătheoăebookănguồn,ălƠăcơuăcu iăcu nă

LỐ n ng c aăcụăNguy năHiếnăLê.ă

Trongăph năgiớiăthi u,ăcụăNguy năHiếnăLêăb o:ă

“TrongăcuốnăC ốăn TọỐng ẬỐ c (TaoăĐànă-1966),ăchúngătôiăđãăgiớiăthiệuăbaăbài:

I.1ăHọcănhiăth iătậpăchi…

VII.14ăPhuătửăvịăVệăquânăhồ?

XI.25ăKhổngătửăhỏiăvềăchíăhướngăc aămộtăsốămônăsinh”.

Đ ăti năthamăkh o,ăd ớiătôiăxinăchépătr nătiếtăLuậnăngữ trongăcu năCổăvĕnăTrungăQuốc (cácăb nă

cóăth ăxemăbƠiăTựaăc aăcu nănƠyătrongătậpă8 bài t a đắc ý - t iăt iătrangă).ă

Goldfish

LUẬN NGỮ
 (Trích C Văn TọỐng ẬỐ c)

Vĕnăh căTrungăHoaătớiăth iăXuơnăThuăvƠăChiếnăQu căđƣăphátătri nărựcărỡ,ămƠăv ăs ăl ợngăvƠ sựă

phongăphúăthìăt năvĕnăl năhẳnăth .

Mớiăđ uăt năvĕnăchiaălƠmăhaiăph n:ăluậnăthuyếtăvƠăs ătruy n.ăPh năluậnăthuyếtăcũngăg iălƠăph nă

“t năvĕnăc aăch ăt ”,ăgồmătoƠnănh ngătácăph mătriếtăh c,ăcóăgiáătr ăr tălớnăv ăt ăt ng,ăđôiăkhiăc ă
v ăngh ăthuậtăn a.

Tácăph măđ uătiênălƠăb ăLuậnăngữ,ădoămônăđ ăc aăKhổngăt ăghiăchépănh ngăl iăd yăb oăc aăth yă
mƠăso năthƠnh.ăNóăm ăđ ngăchoăth ă“ng ălục”ăđ iăsau.

Chúngătôiăkhôngăchépăl iăti uăs ăc aăKhổngăt ă(551-479ătr ớcăTL)ăvìăđ căgi ăđ uăbiếtăc ărồi,ăch ă

xinăgiớiăthi uăítăđi măđặcăsắcătrongăb ăLuậnăngữ.

Cóălẽămônăđ ăc aăKhổngăt ăm iăl năngheăđ ợcăm tăl iănƠoăc aăth y,ăth yăquanătr ngăthìăghiăl iă
li n,ărồiăkhiăngƠiăm tămớiăgomăgópăl iăch ăkhôngăsắpăđặtătheoăđ ămục,ăchoănênătaăkhôngăth yăcóă
m tăth ătựănƠoăc ăv ăh ăth ngăt ăt ng;ănh ngăsựăghiăchépăđóăr tăđíchăxác,ăvƠăcácăđ căgi ăđ iă
sauăđ uăchoărằngăch ăcóăb ăđóălƠăphátăbi uăđ ợcăđúngăh căthuyếtăc aăngƠi.ăTuyănhiênăhìnhănh ă
cũngăcóăvƠiăch ădoăng iăđ iăsauăviếtăthêm,ăchẳngăh nănh ăthiênăHươngăĐảng.

N iădungăc aăLuậnăngữ r tălƠăphongăphú;ăbaoăquátăc ătriếtăh c,ăchínhătr ,ăvĕnăh c,ăgiáoădụcầ,ă

tuyălƠăvĕnăkíăsựămƠăcóătínhăcáchăngh ăluận;ăýăt ngăthìăônăhoƠ,ăthơmăthuýămƠăhƠmăsúc;ăgi ngăthìă
nghiêmătrangămƠăv năthơnămật,ătựănhiên,ăđúngălƠăl iătròăchuy năgi aăth yătrò.

Vĕnăr t cô:ăm tăph năvìăth iăđóăph iăkhắcăvƠoăthẻătre,ăr tăb tăti n,ănênăl iăghiăchépăc năthậtăg n,ă
nhi uăch ătaăph iăsuyănghƿămớiătìmăth yăm chăl căt ăt ng.ăChẳngăh năđo nă ăđ uăsách:

“Họcănhiăth iătậpăchi,ăbấtădiệcăduyệtăhồ?ăHữuăbằngătựăviễnăphươngălai,ăbấtădiệcălạcăhồ?ăNhână
bấtătriănhiăbấtăuẩn,ăbấtădiệcăquânătửăhồ?”.

Mu năchoărõăvƠăđ ănghƿaăthìăchúngătaăph iăd chăraănh ăvậy:

“H cămƠăm iăbuổiăm iătập,ăcũngăchẳngătho ăthíchă ?ăKhiăh căđƣăt nătớiărồi,ăcóănh ngăb năcùngă

chíăh ớngăvớiămình,ă ăxaăngheătiếngămìnhămƠătìmăl iăđ ăbƠnăb căvớiănhauăv ăđ oălý,ăkhuyếnă
khíchăl nănhau,ăs aăđổiăl nănhau,ăchẳngăcũngăvuiăvẻă ?ăNh ngănếuăkhôngăaiăbiếtătớiămình,ăthìă
mìnhăcũngăkhôngăh năgiận,ă(vìămìnhăh căđ ăc uăđ oăch ăkhôngăph iăđ ăc uădanh),ănh ăvậyămớiă
lƠăquơnăt ”.

Taăth yăý nghƿaăc aăbaăcơuăliênăl căchặtăchẽăvớiănhauăvƠăsắpătheoăth ătựătựănhiên,ăcơuăđ uăv chă

b ớcăđ uăc aăng iăh căđ o;ăcơuăth ănhìăxétăv ănh ngăng iăđƣătiếnăkhaăkháătrênăđ ngăđ o;ăcơuă
cu iăxétăv ănh ngăng iăđƣăđ tăm tătrìnhăđ ăr tăcaoătrongăsựătuăd ỡng.

Đ iălo iăvĕnătrongăLuậnăngữ thơmătr mănh ăvậy,ăcƠngăsuyăcƠngăth yăh ngăthú.ăNgoƠiăraăl iăcóă

nh ngăđo năcóăgi ngăphúngăthíchănh ăđo năQuíăL ăh iăv ăqu ăth nă(ch ngăTiỪnăTiến);ănh ngă
cơuănhi uăthúăv ănh :ă“TuếăhànănhiỪnăhậuătriătùngăbáchăchiăhậuăđiỪuădã”,ănh ngăcơuăc măxúcă
tri nămiênănh :ă“Thệăgiảănhưătưăphù,ăbấtăxảătrúădạ!”.

Tómăl i,ăv ăhaiăph ngădi năt ăt ngăvƠăngh ăthuật,ăLuậnăngữ đ ợcăm iăth iăcôngănhậnălƠăm tă
tácăph măb tăh ălƠmăvẻăvangăchoădơnăt căTrungăQu c.

D ớiăđơyăchúngătôiăsẽăgiớiăthi uăhai đo n,ăm tăđo năcựcăkỳăhƠmăsúc;ăm tăđo năt ătínhătình,ăchíă

h ớngăcácănhơnăvậtăm tăcáchăr tălinhăđ ng,ăđ iăsauăkhóăcóăaiăviếtăh năđ ợc.

冉有曰 “夫子為衛君乎？”子貢曰��“諾，吾將問之 ”入曰 “伯夷，���

齊何人也？”曰 “古之賢人也 ”曰 “怨乎？”曰 “求仁而得仁，��何怨 ”
出曰 “夫子不為也 ”

NhiễmăHữuăviết:ă“PhuătửăvịăVệăquânăhồ?”ăTửăcốngăviết:ă“Nặc,ăngôătươngăvấnăchi”.ăNhậpăviết:ă
“BáăDi,ăThúcăTề,ăhàănhânădã.ăViết:ă“Cổăchiăhiềnănhânădã”.ăViết:ă“Oánăhồ?”ăViết:ă“Cầuănhână
nhiăđắcănhân,ăhựuăhàăoán?ăXuấtăviết:ă“Phuătửăbấtăvịădã”.

Khổngăt ălúcăđóăđ ngă ăn ớcăV ămƠăvuaăn ớcăV ăb tăhiếu,ăc ớpăngôiăc aăchaătrongăkhiăchaăt ă

lo năraăn ớcăngoƠi;ărồiăkhiăchaăv ,ăđemăquơnăraăcựăcha.ăNhi măH uăvƠăT ăC ng,ăhaiămônăđ ăc aă
Khổngăt ,ănghiăth yăcóăýăbênhăvựcăvuaăV ăchĕng,ăchoănênăNhi măH uăh iăT ăC ng:ă“Th yăcóăv ă
vuaăV ăkhông?”ăvƠăT ăC ngăđáp:ă“ ,ăchínhătôiăcũngăđ nhăh iăth yăv ăvi că y”.

RồiăT ăC ngăvƠoăh i.ăNh ngăkhôngăh iăthẳngăv ăvi căvuaăV ,ănh ăvậyăKhổngăt ăsẽăkhóătr ăl i;ă
theoăđ oălýăthìăkhôngăth ănƠoăbênhăvựcăvuaăV ăđ ợc,ămƠătheoăphépăx ăthế,ăđ ngălƠmăkháchă ă
V ăthìăkhôngăth ăbƠiăxíchăvuaăV ;ăchoănênăT ăC ngăđemăvi căBáăDi,ăThúcăT ăraăh i.

BáăDi,ăThúcăT ălƠăhaiăanhăemăru t,ăconăvuaăn ớcăCôăTrúcă ăcu iăđ iăTh ng,ăđ uăđ iăChu.ăBáă
DiălƠăanhăc ,ăThúcăT ălƠăemăút.ăVuaăCôăTrúcăyêuăThúcăT ,ălậpădiăngônăchoăThúcăT ăn iăngôi.ă
Qu cădơnătheoădiăm nh,ălậpăThúcăT ,ăThúcăT ăkhôngăch u,ănh ngăl iăBáăDiăchoăph iălẽ.ăBáăDiă
cũngăkhôngăch u,ănh ngăl iăchoăThúcăT ăđ ătuơnăl nhăcha.ăKhôngăaiăch uănhậnărồiătr năc ăvƠoă
núi,ăqu cădơnăph iălậpăng iăconăgi a.

Vậyăhaiăng iăđóăl yănghƿaălƠmătr ng,ătráiăhẳn vớiăvuaăV .ăNếuăKhổngăt ăkhenăBáăDi,ăThúcăT ,ă

t căth ălƠăchêăvuaăV ărồi.ăT ăC ngănghƿăvậyărồiăvôăh i:

- Th aăth y,ăBáăDi,ăThúcăT ălƠăng iăraăsao?

Đáp:

- LƠăng iăhi năđ iăx a.

T ăC ngăch aăhi uărõ,ăh iăthêm:

- Haiăôngă yăsauăkhiănh ngăngôi,ătr năvƠoănúi,ăcóăơnăhậnăgìăkhông?ă

Đáp:
- Haiăôngă yăc uăđ ợcăvẹnăch ănhơnăvƠăqu ănhiênălƠmăđ ợcăđi uănhơnăthìăcònăơnăhậnăgìăn a?

Th yăth yăkhenăBáăDi,ăThúcăT ,ăbiếtărằngăt tăchêăvuaăV ,ăT ăC ngătr ăraăđápăNhi măH u:

- Không,ăth yăchẳngăv ăvuaăV ăđơu.

Qu ănhiên,ăsauăth yătròăKhổngăt ăb ăn ớcăV ămƠăđi.

D chăsátăraăthìănh ăv y:

NhiễmăHữuăhỏi:ă“ThầyăchúngătaăcóăvịăvuaăVệăkhông?”.ăTửăCốngăđáp:ă“ ,ătôiăcũngăcóăýăhỏiăthầyă
vềăviệcăđó”.ăRồiăvôăhỏiăKhổngătử:ă“Thưaăthầy,ăBáăDi,ăThúcăTềălàăngư iăraăsao?”.ăĐáp:ă“Làă
ngư iăhiềnăđ iăxưa”.ăLạiăhỏi:ă“Haiăôngăấyăcóăânăhậnăgìăkhông?”.ăĐáp:ă“Cầuănhânămàăđượcă
nhânăthìăcònăânăhậnăgìănữa?”.ăTửăCốngătr ăraăbảoăNhiễmăHữu:ă“ThầyăkhôngăvịăvuaăVệăđâu”.

Phêăbìnhăđo nă y,ăPhanăB iăChơuăviết:ă

“BƠiănƠyăchẳngănh ngăđ oălýăhayămƠăbútăpháp nhƠăchépăsáchăl iăcựcăkỳătinhădi u.ăCơuăđ ngăđ uă

lƠ:ă“Phuăt ăv ăV ăquơnăhồ?”,ăcơuăd ớiălƠ:ă“Phuăt ăb tăv ădƣ”ămƠăchínhăkho ngăgi aăkhôngăm tă
ch ănƠoădơyăd ớngăgìăđếnăV ăquơnăc .ăM tăbênăh i,ăm tăbênătr ăl i,ărặtălƠăýăt ă ăngoƠiătiếngă
nói”.

(Khổngăhọcăđĕng – AnhăMinhăxuấtăbản)

Đo năd ớiăđơyădƠiăh nămƠăcũngălƠăđo năchúngătôiăthíchănh tătrongăLuậnăngữ,ăv ăph ngădi nă

vĕnăh c.

子路 曾皙 冉有 西華侍坐 子�� “以吾一日長乎爾，毋吾以也 居�

��曰 „不吾知也！'如或知爾，則何��哉？”子路率爾而對曰 “千乘之國�
��攝乎大國之間，加之以師旅，因之以飢饉，由也為之，比 三年，可使有
��，且知方也 ”夫子哂之 “求，爾���如？”對曰 “方 七十，如
十，求也為之，比 三年，可使足民 ��其禮樂，以俟君子 ”“赤，爾何如
���”對曰 “非曰能之，願學焉 宗廟之事，如會同，端章甫，願為小相焉
��”“點，爾何如？”鼓瑟希，鏗爾，���瑟而作，對曰 “異乎三子者之撰
”子曰 “何傷乎？亦各言其志也 ��曰 “莫春者，春服既成，冠者 �
��，童子 七人，浴乎沂，風乎舞雩，詠而歸 ”夫子喟然嘆曰 “吾與點�
�！”

T ăL ,ăTĕngăTích,ăNhi măH u,ăCôngăTơyăHoaăth ăt a.ăT ăviết:ă“Dƿăngôănh tănhậtătr ngăhồănhƿ,ă

vôăngôădƿădƣ.ăC ătắcăviết:ă“B tăngôătriădƣ”.ăNh ăhoặcătriănhƿ,ătắcăhƠădƿătai?”.ă

T ăL ăsu tănhƿănhiăđ iăviết:ă“Thiênăthặngăchiăqu c,ănhiếpăhồăđ iăqu căchiăgian,ăgiaăchiădƿăs ăl ,ă

nhơnăchiădƿăc ăcận,ăDoădƣăviăchi,ăbíăcậpătamăniên,ăkh ăs ăh uădõng,ăth ătriăph ngădƣ”.ă
Phuăt ăs năchi.ă“C u,ănhƿăhƠănh ?”.ă

Đ iăviết:ă“Ph ngălụcăth tăthập,ănh ăngũălụcăthập,ăC uădƣăviăchi,ăbíăcậpătamăniên,ăkh ăs ătúcădơn.ă

Nh ăkỳăl ănh cădƿăsƿăquơnăt ”.ă

- “Xích,ănhƿăhƠănh ?”.ă

Đ iăviết:ă“Phiăviết nĕngăchi,ănguy năh căyên.ăTônămiếuăchiăsự,ănh ăh iăđồng,ăđoan,ăch ngăph ,ă

nguy năviăti uăt ớngăyên”.ă

- “Đi m,ănhƿăhƠănh ?”.ă

Cổăsắtăhy,ăkhanhănhƿ,ăx ăsắtănhiătác,ăđ iăviết:ă“D ăhồătamăt ăgi ăchiăso n”.ă

T ăviết:ă“HƠăth ngăhồ?ăDi căcácăngônăkỳăchíădƣ”.ă

Viết:ă“M ăxuơnăgi ,ăxuơnăphụcăkýăthƠnh,ăquánăgi ăngũălụcănhơn,ăđồngăt ălụcăth tănhơn,ădụcăhồă

Nghi,ăphongăhồăVũăVu,ăv nhănhiăquy”.ă

Phuăt ăv ănhiênăthánăviết:ă“Ngôăd ăĐi mădƣ”.ă

D CHăNGHƾA

TửăLộ,ăTĕngăTích,ăNhiễmăHữuăvàăCôngăTâyăHoaăngồiăhầuăngài.ăNgàiăbảo:ă“Cácăanhăchoărằngătaă
cóălớnăhơnăcácăanhămộtăngàyămàăngại,ănhưngăđ ngăngạiăgìăcả.ă ănhà,ăcácăanhăthư ngănói:ă
“Chẳngăaiăbiếtăta”.ăNếuăcóăngư iăbiếtăthìăcácăanhăđemătàiănĕngăgìăraădùng?”.

TửăLộăvộiăvàngăđáp:ă“Víănhưămộtănướcăcóămộtăngànăcỗăxe,ăbịăỨpăgiữaăhaiănước,ălạiăthỪmăcóănạnă
chiếnătranh,ănhânăđóădânăchúngăđóiăkhổ;ăDoătôiămàăcầmăquyềnăchínhătrịănướcăấyăthìăv aăđầyăbaă
nĕm,ăcóăthểăkhiếnăchoădânăchúngădũngăcảmămàălạiăbiếtăđạoălýănữa”.ă

Ngàiămỉmăcư i.ăRồiăhỏi:ă“Cầu,ăcònăanhăthìăthếănào?”ă

Đáp:ă“Nhưăcóămộtănướcăvuôngăv căsáu,ăbảyăchụcădặmăhoặcănĕmăsáuăchụcădặm,ăCầuătôiăcầmă
quyềnăchínhătrịănướcăấyăthìăv aăđầyăbaănĕmăcóăthểăkhiếnăchoădânăchúngăđượcănoăđ .ăCònăvềălễă
nhạcăthìăxinăđợiăbựcăquânătử”.ă

- “Xích,ăcònăanhăthìăthếănào?”.ă

Đáp:ă“Vềălễănhạc,ătôiăkhôngăphảiăgiỏiăsongăxinăđượcăhọc.ăTrongăviệcătếătựă ătônămiếu,ăhayătrongă
hộiănghịăc aăcácăchưăhầu,ăXíchătôiămặcăáoălễăhuyềnăđoan,ăđộiămũăchươngăph ămàăxinălàmămộtă
tiểuătướng”.

- “Điểm,ăcònăanh thìăthếănào?”.ă

LúcăđóăTĕngăTíchăgẩyăđ năsắtăv aăngớt,ăđặtăđ năxuống,ăngheărengămộtătiếng,ămàăđ ngădậy,ăđáp:ă

“Chíăc aătôiăkhácăhẳnăvớiăbaăanhăđó”.ă

Ngàiăbảo:ă“Hạiăgì?ăCũngălàăaiănấyătỏăchíăc aămìnhăraămàăthôi”.ă

Thưaărằng:ă“Nhưăbâyăgi ălàăthángăcuốiăxuân,ăyăphụcămùaăxuânăđãămayăxong,ănĕmăsáuăngư iăv aă

tuổiăđôiămươi,ăvớiăsáuăbảyăđồngătửădắtănhauăđiătắmă ăsôngăNghiărồiălỪnăh ngămátă ănềnăVũăVu,ă
v aăđiăv aăhát,ăkỨoănhauăvềănhà”.ă

Khổngătửăngẫmămộtăchútărồiăthan:ă“TaăcũngămuốnănhưăĐiểmăvậy”.

- Ch ăcóăm tătrangăgi yămƠăt ărõătínhătình,ăchíăh ớngăcùngăsựătuăd ỡngăc aănĕmănhơnăvật,ăl iăvénă

choăth yăm tăc nhătr iăxuơn,ăcóăsu iătrongăgióămát,ătiếngăđƠnătiếngăhát.

TínhătìnhăKhổngăt ăhoƠănhƣămƠăthơnămật:ăch ăm măc iăch ăkhôngătráchăT ăL .ăĐ căb ăLuậnă

ngữ ta có c măt ngănh ălúcănƠoăngƠiăcũngăđauăđáuăloăvi cănhơnăqu n,ătớiăđo nănƠyătaămớiăth yă
ngƠiăcũngăcóălúcă aăc nhăthanhănhƠn,ăvƠănh ăvậyătaăcƠngămếnăngƠi;ăngƠiăr tăg năchúngăta,ăkhôngă
cựcăđoanănh ăMặcăT ăhayăTrangăT ă,ăđƣăđ tătớiăcáiăm căquơnăbìnhătrongătơmăhồn,ăđ tăđ ợcăcáiă
đ oătrungădungătrongăphépăx ăthế.

T ăL ăcóăchíălƠmăm tăv ăt ớng,ătínhătìnhănóngăn yălƠăph iă(haiăch ă“su tănhƿ”ăr tăcóăýănghƿa),ăl iă

lẽătựăphụ,ănênăKhổngăt ăngheăxongăm măc i.

Nhi măC uămu nălƠmăm tănhƠăkinhătế,ăcònăCôngăTơyăHoaămu nălƠmăm tănhƠăl ănh c,ăđ uănhũnă
h năT ăL .

Tácăgi ăchúătr ngănh tăvƠoăđo nătƠăTĕngăTích:ăungădungămƠăl ăđ .ăT ăđ uăcơuăchuy n,ăTĕngăTíchă

v năkhoanăthaiăb mănhẹăcơyăđƠn,ăngheăth yăh iămớiăđặtăcơyăđƠnăxu ng,ă(haiăch ă“khanhănhƿ”ăthậtă
linhăđ ng),ărồiăđ ngădậyăđáp, nh ngăkhôngăđápăngayăcơuăh i,ăcònărƠoăđónătr ớcăđƣ:ă“Chíăc aăconă
khácăbaăanhăđó”.ăL iălẽăc aăTĕngăl iăvĕnăhoa:ăc nhădắtănhauăđiătắmăvƠăhóngămát,ănh ăm tăb că
ho ăvuiăt iămƠăsángăs a.ăCáiăvuiăđó,ăduyăbậcăđ tăquanămớiăbiếtăh ng,ănênăchínhăKhổngăt ă
cũngăbi uăđồngătình,ărồiăliênăt ngăđếnăđ iăbônăbaăc aămìnhămƠăh iăbuồn.

PhanăB iăChơu,ătrongăKhổngăhọcăđĕng,ăđƣăphơnătíchăýănghƿaătriếtăh căc aăđo năđó;ăchúngătôiă

khôngăđồngăýăhẳnăvớiăCụ,ănh ngăcũngăxinăchépăl iăd ớiăđơyăvìăl iăgi ngăc aăcụăcóăch ămớiămẻ.ă
Cụăviết:

“H căgi ăđ căch ngă(ầ)ănƠy,ăng mănghƿăchoăsơu,ăthi tăcóăthúăv .ăCh ăth yăT ăL ălƠmăm tănhƠă
triăbinh;ăch ăth yăNhi măC uălƠmăm tănhƠălýătƠi;ăch ăth yăCôngăTơyăHoaălƠmăm tănhƠăl ănh c,ă
th yălƠăchĕmăv ăđ ngăthựcădụng,ăđ căKhổngăt ăháăkhôngăph iăl yălƠm hayăđơu!ăNh ngăvìăsaoă
ngƠiăbi uăđồngătìnhăvớiăth yăTĕngăTích?ăMƠăch ăth yăTĕngăĐi măcóăgìăl ăđơu!ăVìăsaoăđ căThánhă
l iănóiărằng:ă“Ngôăd ăĐi mădƣ?”.

“CắtănghƿaăbƠiănƠyăinănh ăbƠiăh cătriếtălý.ăNóiărằngă“m tăxuơnăgi ”ălƠătheoăv ălýătựănhiênăc aă

tr i;ă“Quán gi ăngũălụcănhơn,ăđồngăt ălụcăth tănhơn”ălƠătheoăv ăl iătựănhiênăc aăng i;ă“dụcăhồă
Nghi,ăphongăhồăVũăVu”ălƠătheoăl iătựănhiênăc aăđ t.ăDụcărồiăphong,ăphongărồiăv nh,ăv nhărồiăquy,ă
ch ălƠăthuậnătheoăcáiălýătựănhiênămƠăphátătri nătinhăth năkhoáiăl căc aămình.ăCh ăngheătrênăl iănói,ă
thậtălƠăbìnhăth ng,ămƠădòătìmăchoăđếnăýăt ătinhăth n,ăth iăb oărằngătơmălýăinănh ătr iăđ t,ăcũngă
khôngăph iăquáăđáng,ănênăđ căKhổngăt ăch ăbi uăđồngătìnhăvớiăth yăTĕngăĐi m”.

CụăPhanăsu tăđ iăhyăsinhăchiếnăđ uăchoătựădoăvƠăbình đẳngătrongăđ iăcáchăm ngăcũngănh ătrongă

vi cătr ătác,ăthậtăđángăchoătaăkhơmăphục.

--------------------
TĕngăTíchălƠăchaăc aăTĕngăSơmă(Tĕngăt ),ăc ăhaiăđ uălƠăng iăhi n,ănổiătiếngănh tălƠăTĕngăSơm.

L iănóiănhũn.ăTrongăs ămônăđ ăđó,ăTĕngăTíchăchắcăkhôngănh ătuổiăh năKhổngăt ăbaoănhiêu.

Ýănói:ăcóătƠiămƠăkhôngăđ ợcădùng.

Cácăch ăh uăth iăđóăch ăđ ợcăphépăcóăngƠnăc ăchiếnăxa;ăThiênăT ămớiăđ ợcăcóăv năc .

T căNhi măH u.

T călƠăm tăn ớcăr tănh .

NghƿaălƠăbựcătƠiăgi iăh nămình.

T căCôngăTơyăHoa.

ỄoăHuy năđoanălƠăl ăphụcăr ng,ădƠi,ămƠuăhuy n;ăch ngăph ălƠămũăl ăc aăsƿăvƠăđ iăphu.ă(Phană

B iăChơuăchoăđoanălƠămũămi năc aăvuaăch ăh uăvƠăd chălƠ:ăcóăng iăđ iămũămi n,ăđ iămũă
ch ngăph ăthìăXíchătôiăxinălƠmăm tăti uăt ớng).

T ớngălƠăch căquanănh ăcoi vi căl .ăTi uăt ớngălƠăm tăv ăt ớngănh .

T căTĕngăTích.

Nguyênăvĕn:ăquánăgi ,ănghƿaălƠăng iătớiătuổiălƠmăl ăđ iămũă(l ăgiaăquan):ăthanhăniênătớiă20ătuổiă

thìălƠmăl ăđó.

Đồngăt ălƠăđ aătrẻăcon.

NghiălƠătênăm tăconăsôngă ăL ă- VũăVuălƠăm tăcáiăđƠnăđ ătế,ăn iăđóăcao,ătr ngănênămátămẻ.ă

Cácăpostă ătrỪnăcònăkháănhiềuălỗi.ăTôiăđangăđọcălạiăvàăsửaăchữaăthỪmătrướcăkhiălàmăebookădạngă
.prc.ăTrongăkhiăch ăđợi,ăxinăm iăcácăbạnăđọcăđoạnăsauăđâyătrongăcuốnă“Nhà giáo h Kh ng”
(tôiăchỨpălạiăt ătrangă).ă

ĐểătìmăkiếmămộtăbàiătrongăcuốnăLỐ n ng tươngă ngăvớiăbàiăđóătrongăcuốnăNhà giáo h Kh ng

(víădụăbàiăThuậtănhiă– 30),ăchúngătaănỪnăđổiătỪnăchươngăthànhăsốăth ătựăc aăchươngăđóă(t c,ătheoă
víădụătrỪn,ăthành:ăVII.30)ăvìătrongăebookăLỐ n ng ,ătrướcătỪnămỗiăbàiătôiăđã ghiăthỪmăsốăth ătựă
c aăchươngătheoăbảngăkỪăsauăđây:ă
I.ăHọcănhi,ăII.ăViăchính,ăIII.ăBátădật,ăIV.ăLíănhân,ăV.ăCôngăDãăTràng,ăVI.ăUngădã,ăVII.ăThuậtănhi,ă
VIII.ăTháiăBá,ăIX.ăTửăhãn,ăX.ăHươngăđãng,ăXI.ăTiỪnătiến,ăXII.ăNhanăUyỪn,ăXIII.ăTửăLộ,ăXIV.ăHiếnă
vấn,ăXV.ăVệăLinhăCông,ăXVI.ăQuíăthị,ăXVII.ăDươngăHoá,ăXVII.ăViătử,ăXIX.ăTửăTrương,ăXX.ă
NghiỪuăviết.ă

Cònăsốăth ătựăc aăbàiăcóăthểălớnăhơnăhayănhỏăhơnămộtăchútăvìătrongăcuốnăLỐ n ng ,ăcóăthiỪnăcụă

NguyễnăHiếnăLỪăđãă“chiaăbài”ălại.ă(Goldfish).

NHÀ GIÁO HỌ KHỔNG

Tácăgi :ăNguy năHiếnăLê

(ầ)

Ọngăkhiêmăt năl iătếănh .ăVuaăChiêuăCôngăn ớcăL ăc ớiăm tăthiếuăn ăn ớcăNgôăcùngăh ,ănh ă

vậyălƠătráiăl .ăQuanăt ăb iă(cũngănh ăth ợngăth ăb ăhình)ăcóăýăchêăChiêuăCông,ăh iăKhổngăt :

- VuaăChiêuăCôngăbiếtăl ăkhông?ă

Ọngăđáp:

- Biết.

RồiăluiăvƠoănhƠătrong.

Quanăt ăb iăl iăg năVuăMƣăKì,ăm tămônăđ ăc aăKhổngăt ,ăb o:

- Tôiăngheănóiăng iăquơnăt ăkhôngăthiênăv ;ăthìăraăng iăquơnăt ă[tr ăKhổngăt ]ăcũngăthiênăv ă ?

VuăMƣăKìăđemăl iă yăk ăl iăvớiăthƠy,ăKhổngăt ăch ăđáp:

- Khâu nƠyăthậtămayămắn;ănếuăcóăl iăđi uăgìăthìăm iăng iăđ uăbiếtă(Thuậtănhiă– 30).

ỌngăcũngăbiếtărằngăvuaăChiêuăCôngălƠmăm tăvi cătráiăl ,ănh ngăkhôngănỡăchêăvuaăc aămìnhă

tr ớcămặtăng iăkhác;ăsẵnălòngănhậnăl iătráchăc aăquanăt ăb i,ăch ăkhôngăcƣi,ămƠăcònăt ăý mang
năquanăt ăb iăđƣăv chăl iăc aămìnhăn a.ăPh iălƠăbậcăđ iăhi nămớiăcóătháiăđ ănh ăvậyăđ ợc.

T ăcáchăc aăôngăthậtăcaoăh năchúngătaănhi uăquá,ămƠăôngăl iăg năgũiăvớiăchúngăta,ăr tătựănhiên,ă

gi năd ,ăghétăb nă“x oăngônăl nhăsắc”,ănóiăthìăc tăng iătaăhi uămìnhălƠăđ ,ă(t ăđạtănhiădĩăhĩ),
khôngămƠuămèătôăchu t.ăTrongăm tăđo năsau,ăchúngătaăsẽăth yăl iăs ngăgi năd ,ăthơnămậtăc aăôngă
vớiăcácămônăsinh.

Ọngăl căquan,ăvuiătính.ăM tăhômăDi păCôngăh iăT ăL ăv ăông.ăT ăL ăkhôngăbiếtăđápăsao,ăv ă

th aăl iăvớiăông.ăỌngăb oă:ă“T iăsaoăanhăkhôngăđápănh ăv y:ăThƠyătôiălƠăm tăng iăhamătìmăhi uă
đi uăgìăthìăquênăĕn,ăvuiăđ oămƠăquênăcácăn iăbuồn,ăkhôngăth yătuổiăgiƠănóătới?ă(Thuậtănhiă– 18).
Ọngăcóătìnhăth ngăc aăconăng iănênăr tăg năchúngăta.ăKhiăm tăng iăh ăDi păb oăông:ă“B nă
tôi – hoặcăxómătôiă– cóănh ngăng iăngayăthẳngăr tămực:ăh ăchaăĕnăcắpăc uăthìăconăkhaiăthật”,ă
ôngăđáp:ă“B nătôiă– hoặcăxómătôiă– ng iăngayăthẳngăc ăx ăkhácăvậy:ăchaăcheăl iăchoăcon,ăconă
cheăl iăchoăcha,ănh ăvậyălƠăngayăthẳng”.ă(T ăL ă- 18).

M t l năkhácăôngămắngăNguyênăNh ỡng,ăm tăng iăquenăt ălơu:ă“Hồiătrẻăkhôngăbiếtăkínhăng iă

trên,ălớnălênăchẳngălƠmăđ ợcăđi uăgìăđángăkhen;ăgiƠămƠăchẳngăchếtăđiăchoărồi,ănh ăvậyăs ngăch ă
pháăho iăthôi”,ărồiăôngăc măgậyăgõăvƠoă ngăchơnăc aăNguyênăNh ỡng.ă(Hiếnăv nă– 46).ăRõălƠăc ă
ch ,ăngônăng ăc aănh ngăôngăgiƠătaăth ngăth yăchungăquanhăta;ăôngăđơuăcóăvẻătr nhătr ngănh ă
cácăcụăđồănhoăt ng.

Haiătruy năd ớiăđơyăchoătaăth y,ănếuăc n,ăôngăcũngăbiếtădùngă“th ăđo n”.

NhũăBiăcóăm tăl iăgìănặng,ămu năyếtăkiếnăông,ăôngăt ăch i,ăsaiăng iăraăb oărằngăôngăđauăkhôngă

tiếpăđ ợc.ăNg iănƠyăv aămớiăb ớcăra,ăôngăc măcơyăđƠnăsắtălên,ăv aăđƠnăv aăca,ăch ăýăchoăNhũă
Biăbiết.ă(D ngăHoáă– 19).

L năkhác,ăD ngăHoá,ăm tăkẻăgianăth nămƠăôngăv năghét,ămu năôngăđếnăthĕmăhắn,ănh ngăông

khôngăđến.ăHắnăbènăsaiăgiaănhơnăđemătặngăm tăconăheoălu c.ăTheoăl ,ăôngăph iăđếnăc mă n,ă
nh ngăôngărìnhălúcăD ngăHoáăkhôngăcóă ănhƠămớiătới.ă(D ngăHoáă– 1).

Ọngăcóătơmăhồnăngh ăsƿ,ăhồiă ăn ớcăT ,ăhamămêăh cănh căThi uătớiăn iăluônăbaăthángăkhôngăbiếtă

mùiăth t,ăvƠăb o:ă“Thậtăkhôngăng ănh căc aăvuaăThu năl iătậnăthi nătậnămƿăđếnăthế!”.ă(Thuậtănhiă
– 13).

Nh ăm iăngh ăsƿ,ăôngăr tăđaăc m:ă ănhƠăng iăcóătangăthìăbuồnăr u,ăĕnăkhôngăbaoăgi ăno;ăngƠyă

nƠoăđiăđiếuăaiăthìăhômăđóăkhôngăđƠnăca.ă(Thuậtănhiă– 9) – KhiăNhanăHồiă(mônăđ ăđ ợcăôngăyêuă
nh t)ăchết,ăôngăkhócăn căn ,ătớiăn iăcácăng iăchungăquanhăph iăng cănhiên.

D ăth ngănh tălƠăbậcă“v năthếăs ăbi u”ătaăt ngăr tămựcăđ oăm o,ăl iăcóătinhăth năhƠiăh ớcăh nă
hếtăth yăcácătriếtăgiaăkhácăđ iăXuơnăThuăvƠăChiếnăQu c.

Trongăđ iăôngăbônăbaăkhắpăcácăn ớcăch ăh u,ăcóăl nămônăđ ăth tăv ngăquá,ăôngăb o:ă“ThƠyătròă

mìnhăchẳngăph iătrơu,ăc pămƠălangăthangătrongăđồngăhoangănh ăv y.ăĐ oăc aăthƠyăsaiăchĕng?ă
SaoămƠămìnhăph iăgặpăc nhăđó?”

L năkhác,ăth yătròăl cănhau.ăT ăC ng điătìmăông.ăM tăng iădơnăth yăông,ăb oăT ăC ng:ă“Tôiă

mớiăth yăm tăng iăđ ngă ăc aăĐông,ătránănh ăvuaăNghiêu,ăcổănh ăcổăôngăCaoăDao,ăth păng iă
nh ăvuaăVũă(?),ăcoiăcóăvẻăth măh iănh ăconăchóăhoangăvậy”.ăKhiăthƠyătròăgặpănhauărồi,ăT ăC ngă
k ăl iăl iăđó,ăKhổngăt ăm măc iăb o:ă“Ng iăđóăt ăhìnhădángăc aătaăkhôngăbiếtăcóăđúngăkhông,ă
nh ngăcáiăvẻăth măh iănh ăconăchóăhoangăthìăđúngălắm”.

ThƠyătròăôngăv năth ngăthơnămậtănóiăđùaăvớiănhauănh ăvậy.ăM tăhômăôngăb oăNhanăHồiă(?):ă

“NếuăanhăgiƠuăcóăthìăthƠyămu nălƠmăqu năgiaăchoăanh”.
L năkhácăôngăb o:ă“Nếuămu nălƠmăgiƠuămƠăđ ợcăthìălƠmătênăc măroiăđánhăxeăh uăng iăta,ătaă
cũngălƠm”.ă(Thuậtănhiă– 11).

Đ căLuậnăngữ,ăth nhătho ngăgặpănh ngăbƠiăôngătựăm aăhoặcănóiăđùaăvớiămônăđ ănh ăvậy,ăchúngă

taăm măc i,ăt ngăôngănh ăđồngăth iăvớiăchúngăta,ă ătrongăđámăng iăchungăquanhăta,ăkhôngă
cóăchútăgìăcáchăbi tăvớiătaăc .

Tómăl iăôngăv aălƠăm tăh căgi ,ăm tătriếtănhơn,ăv aălƠăm tăngh ăsƿăgi năd ,ătựănhiên.

-----------------
NhũăBi:ăch ăHánălƠă孺悲,ătrongăcu năLuậnăngữ,ăbƠiăXVII.20,ăcụăNguy năHiếnăLêăphiênăơmălƠă
NhụăB .ă(Goldfish).ă

Coiăchúăthíchăsau.ă[Trongăcu năKhổngătử cóăđo n:ă“TheoăT ăMƣăThiênă(ầ)ăKhổngăt ăkêuăT ă

L ăl iăb o:ăKinh Thi cóăcơu:ă“Chẳngăph iăconătêăng u,ăchẳngăph iăconăhổămƠălangăthangă ăđồngă
vắng”ă(Ọngănghƿătớiăc nhăc aăth yătròălúcăđó).ăĐ oăc aătaăsaiăchĕng,ămƠăsaoătaăph iăgặpăc nhă
nƠy?”.ă(Goldfish).

Xinăsoăsánhăvớiăđo năsauăđơyătrongăcu năKhổngătử:ă“Trongăkhiăôngăđ ngăm tămìnhă ăc aăĐông,ă

cóăng iătrongăth y,ăđiăbáoăchoăT ăC ng:ă“ ăc aăĐông,ăcóăm tăng iătránăgi ngăvuaăNghiêu,ăcổă
gi ngăCaoăDao,ăvaiăgi ngăT ăS n,ănh ngăt ăl ngătr ăxu ngăthìăkémăvuaăVũăbaăt c,ăcóăvẻăbĕnă
khoĕnăloălắngănh ăconăchóănhƠăcóătang”.ăT ăC ngăl iăc aăĐôngăkiếmăth y,ăk ăl iăchuy năđó.ă
Khổngăt ăb o:ă“Hìnhădángătaăng iănƠoăđóăt ăkhôngăbiếtăcóăđúngăkhông,ănh ngăb oătaăgi ngăconă
chóănhƠăcóătangăthìăđúngăquá”.ă(Truy nănƠyăkhôngăth yăchépătrongăLuậnăNgữ)”.ă(Goldfish).

Baătruy nănƠyătôiănhớăch ng.